++

2862

Alarm warsztatowy
Do czego to sãuİy?
Opisany alarm powstaá po to, by chroniü mój
warsztacik w piwnicy przed záodziejami.
Projektując go, postawiáem sobie nastĊpu-
jące zaáoĪenia: minimalny pobór prądu, w
miarĊ moĪliwoĞci prosty ukáad, samoczynne
przechodzenie do stanu czuwania po zani-
ku i pojawieniu siĊ napiĊcia zasilania oraz
wysoka skutecznoĞü syreny ostrzegawczej.
Na pierwszy rzut oka schemat ideowy moĪe
przeraziü, ale zapewniam, Īe urządzenie jest
nieskomplikowane i z jego uruchomieniem
nie bĊdą mieü problemów nawet początku-
jący elektronicy.
Jak to dziaãa?
Schemat ideowy centralki przedstawiony jest
na rysunku 1. ZaáóĪmy, Īe ukáad jest w sta-
nie spoczynku. Po przyciĞniĊciu przycisku
S1 nastĊpuje bardzo szybkie rozáadowanie
kondensatora C2 i rozpoczyna siĊ proces
jego áadowania przez rezystor R1 – od tego
momentu mamy kilka sekund na opuszczenie
strzeĪonego pomieszczenia. Kiedy napiĊcie
na C2 wzroĞnie na tyle, Īe
bramka U1D rozpozna je Rys. 1 Schemat ideowy
jako stan wysoki, to nastą-
pi przeáączenie jej wyjĞcia VCCVCC
w stan niski. Spowoduje C3
D1 470n
to wygenerowanie przez
ukáad róĪniczkujący
R1
C3R3 krótkiego ujemne- 330k*
11
ujemny impuls zostaje podany na wejĞcie S
(od angielskiego set – „ustaw”) przerzutnika
RS z bramek U1C i U1B. NaleĪy wspomnieü,
Īe stanem aktywnym dla wejĞü tego rodzaju
przerzutnika jest stan niski, czyli w spoczyn-
ku powinien panowaü i panuje na nich stan
wysoki. Ujemny impuls z elementów C3,
R3 spowoduje, Īe na wyjĞciu przerzutnika
(wyprowadzenie nr 10) pojawi siĊ stan wyso-
ki. Przez rezystor R5 zostaje on doprowadzo-
ny do obwodu czuwania – kontaktronu S3
umieszczonego przy drzwiach chronionego
obiektu. JeĞli styki kontaktronu są do sie-
bie przyciągniĊte (tzn. drzwi zamkniĊte), to
zwierają one z masą bazĊ T1, czyli tranzystor
nie przewodzi. Natomiast rozwarcie styków
spowoduje przepáyw prądu bazy T1, a wiĊc i
prądu kolektora – zaĞwieci siĊ dioda LED D3,
a kondensator C4 zostanie zwarty do masy i
wraz z rezystorem R7 wytworzy krótki ujem-
ny impuls na wejĞciu S drugiego przerzutnika
RS na bramkach U2D i U2A. Naturalnie
spowoduje to ustawienie wyjĞcia przerzut-
nika (wyprowadzenie nr 11) w stan wysoki.
VCC VCC VCC
R3
470k
R6
R5
3,3 - 330k*
3,3k
R7
8 U1C 330k
10
9 D3
C4
100n
D4
R10
Od tego momentu rozpoczyna siĊ odliczanie
czasu, po którym zostanie uruchomiona syre-
na. TĊ funkcjĊ realizują elementy D4, R9 oraz
C6. Wystąpienie stanu wysokiego spowoduje
rozpoczĊcie powolnego áadowania kondensa-
tora C6 przez diodĊ D5 i rezystor R9. Staáa
czasowa tych elementów jest tak dobrana,
Īe upowaĪniony uĪytkownik pomieszczenia
z pewnoĞcią zdąĪy wyáączyü ukáad ze stanu
czuwania, nie wszczynając przy tym alarmu
– realizuje siĊ to (ukrytym) przyciskiem S2.
Elementy C5, R8 po wáączeniu zasilania rese-
tują przerzutniki, czyli ustawiają na wyjĞciach
Q stan niski. Natomiast przycisk chwilowy S2
sáuĪy do rĊcznego wyáączenia czuwania cen-
tralki przez uprawnioną osobĊ. Powinien wiĊc
byü ukryty w niewidocznym miejscu, a jego
poáoĪenie powinno byü znane jedynie osobom
powoáanym. Po zresetowaniu przerzutnika
na jego wyjĞciu wystąpi stan niski, a wiĊc
spowoduje to szybkie rozáadowanie C6 przez
rezystor R10 o niewielkiej wartoĞci oraz diodĊ
D4. Alarm zostanie dezaktywowany. JeĞli jed-
nak napiĊcie na kondensatorze C6 wzroĞnie
VCC VCC
R14
R11
100k
33k
PR1
U1,U2 - 4093 T2 470k
R12
BC557
5 U2B
4
330k 6

13 U2D 100R 4093

11
go impulsu o czasie trwa- U1D 12 9 U2C
10 C7 VCC
T1 8
5 U1B
2
1

nia zaleĪnym od wartoĞci 4 BC547 1u

12
13

6 R9 1M* +
C6 C8
tych elementów. Impuls 1N4148 U1A
D5
22u* 10n R13
C1
47u
TANTAL 33k
3

R2 R4 2 U2A _
ten spowoduje pojawie- C2 100R 3,3k S3
1
3
Q1 R8
nie siĊ na wyjĞciu bramki
12

14
11

D2 VCC
7
6

5
9

33u* 330k VCC VCC

U1A stanu wysokiego na BC547
R2
R1

CB
CA

BIN
INH
VCIN

AIN

R15 Q2
krótki czas (w modelu ok. 47k T3 T5
BUZZER 14 16
S1
1s) i zadziaáanie brzĊczy- U1,U2 U3
VCOUT

4093 4046
S2
PCP
ZEN

PCA-100
PC2

PC1

ka piezo Q1 – sygnalizuje U3
SF

C5 7 8 T4 T6
10n 4046 BC557
to, Īe alarm „uzbroiá siĊ”.
15
10

13

JednoczeĞnie ten sam

52 Maj 2008 E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

A B C
0 0 0 A
C koniecznoĞci wáączenia
0 1 1 alarmu w stan czuwa-
B
1 0 1 nia. Natomiast lampka
1 1 0 D3 jest pomocna przy
Rys. 2
na tyle, Īe bramka U2C rozpo-
zna je jako stan wysoki, to prze-
áączy ona swoje wyjĞcie w stan
niski. Spowoduje to nasycenie
T2, a wiĊc na wejĞciu bramki
U2B pojawi siĊ stan wysoki,
który odblokuje zbudowany z
niej generator. Jego czĊstotli-
woĞü wynosi do kilku Hz i
moĪna ją zmieniaü w szerokim
zakresie potencjometrem PR1.
Pojawienie siĊ na wyjĞciu U2C Rys. 3
stanu niskiego zezwoli równieĪ
na pracĊ ukáadu U3, który do
tej pory byá caáy czas zabloko-
wany. Kostka 4046 jest genera-
torem VCO, czyli generatorem
przebiegu prostokątnego, któ-
rego czĊstotliwoĞü zaleĪy od
napiĊcia panującego na wypro-
wadzeniu 9 (VCIN) oraz od
wartoĞci elementów C8 i R15.
Rezystor R15 wyznacza czĊ-
stotliwoĞü maksymalną, zostaá
on dobrany doĞwiadczalnie. Na
kondensatorze C7 uĪytym do
budowy generatora z bramką
U2B wystĊpuje przebieg zbli-
Īony do trójkątnego i jest on
podany na wejĞcie VCIN kostki
4046. Na jej wyjĞciu otrzymu-
jemy wiĊc falĊ prostokątną o
zmiennej czĊstotliwoĞci w rytmie wyznaczo-
nym przez bramkĊ U2B oraz towarzyszące
jej elementy. Jest ona nastĊpnie przekazywa-
na przez stopieĔ wyjĞciowy z tranzystorami
T3-T6 do przetwornika piezoelektrycznego
PCA-100. W ukáadzie zostaáa wykorzysta-
na bramka Ex-OR zawarta w U3 jako tzw.
detektor fazy. Na rysunku 2 przedstawiona
jest zasada jej pracy – jeĞli stany logiczne
na wejĞciach są róĪne, wtedy na wyjĞciu
panuje logiczna 1, w przeciwnym wypadku
– logiczne 0. Wyprowadzenie 3 wspomnia-
nej bramki jest poáączone z wyjĞciem VCO,
a wyprowadzenie 14 zostaáo podáączone
do inwertera z tranzystorem T2. Z wyjĞcia
detektora fazy jest sterowana jedna gaáąĨ
mostka tranzystorowego, druga natomiast z
wyjĞcia VCOUT. Takie nieco rozbudowane
rozwiązanie zapewnia, Īe podczas pracy U3
stany na wyjĞciach tranzystorów są przeciw-
ne – zapewnia to przepáyw prądu przez prze-
twornik w dwóch kierunkach. Natomiast w
spoczynku panuje na nich jednakowy poten-
cjaá, co umoĪliwia zastosowanie gáoĞnika
jako elementu wykonawczego.
E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h
naáa osobie wychodzą-
cej z pomieszczenia o
dobieraniu wzajemnego
poáoĪenia kontaktronu i
magnesu – Ğwieci, gdy
obwód czuwania wykry-
wa otworzenie drzwi. Po
prawidáowym zamonto-
waniu tych elementów
diodĊ D3 naleĪy zastą-
piü zworą lub zamknąü
ukáad w obudowie – tak
aby po wejĞciu záodzieja
do ciemnego pomiesz-
czenia Ğwiecenie diody
nie zdradziáo obecnoĞci
alarmu.
Ukáad w stanie czu-
wania pobiera okoáo
50uA, a w stanie spo-
czynku ok. 2,7mA (jest
to gáównie prąd diody
D2) – przez co Ğmia-
áo moĪe byü zasilany z
baterii lub niewielkie-
go akumulatora. Alarm
moĪna zasilaü napiĊciem
o wartoĞci do 18V (mak-
symalne napiĊcie pracy
ukáadów CMOS), naleĪy
równieĪ zwróciü uwagĊ
na dopuszczalne napiĊcie
uĪytych kondensatorów.
Montaİ i
uruchomienie
Obwód czuwania stanowi kontaktron S3 Páytka przedstawiona na rysunku 3 zostaáa
wraz z maáym magnesem zamontowanym zaprojektowana w programie Eagle. MontaĪ
na drzwiach. Oba te elementy powinny byü jest klasyczny, zaczynamy od piĊciu zwór i
tak ustawione wzglĊdem siebie, Īe otwar- koĔczymy na záączach ARK. NaleĪy jedynie
cie drzwi spowoduje oddalenie magnesu i uwaĪaü, by przypadkiem nie spowodowaü
rozwarcie styków kontaktronu. Takie roz- zwarcia ĞcieĪek podczas montaĪu ukáadów
wiązanie ma bardzo waĪną zaletĊ – potra- scalonych. Przed uruchomieniem wskaza-
fi siĊ „samodiagnozowaü”, czyli w przy- ne jest doáączenie ukáadu (bez przetwornika
padku np. uszkodzenia czy przeciĊcia prze- piezo) do Ĩródáa zasilania na kilka godzin
wodów kontaktronu zostanie uruchomiony – pozwoli to zaformowaü kondensatory.
alarm ze zwáoką ustaloną przez R9, C6. NastĊpnie naleĪy ustaliü poáoĪenie kontak-
NaleĪy jeszcze wspomnieü o roli diod w ukáa- tronu wzglĊdem magnesu, wspomagając siĊ
dzie. Dioda D1 jest odpowiedzialna za rozáa- diodą D3. Samo uruchomienie powinno byü
dowanie kondensatora C2 po zaniku napiĊ- przeprowadzone z podáączoną do wyjĞcia
cia zasilającego centralkĊ – ukáad po prostu ukáadu zwyczajną blaszką piezo, uchroni to
bĊdzie zasilany z niewielkiej pojemnoĞci C2 nasz sáuch przed uszkodzeniem. Potencjometr
(oraz C1), co po chwili spowoduje jej rozáa- PR1 trzeba ustawiü tak, Īeby przetwornik
dowanie. Powrót napiĊcia zasilającego umoĪ- generowaá jak najdokuczliwszy dĨwiĊk.
liwi samoczynne przejĞcie alarmu do stanu Pozostaje jedynie ostatecznie przetestowaü
czuwania (po czasie wyznaczonym przez dziaáanie centralki alarmowej, po czym nale-
R1, C2). Niektórzy Czytelnicy z pewnoĞcią Īy zamontowaü element wykonawczy – prze-
zauwaĪyli, Īe dioda D2 Ğwieci tylko wtedy, twornik piezo PCA-100. DziĊki temu moĪna
gdy alarm nie jest „uzbrojony”. Powinna ona uzyskaü wysoką skutecznoĞü syreny przy
byü koloru czerwonego (ostrzegawczego) i niskim poborze prądu.
moĪe byü umieszczona tak, Īeby przypomi- ciąg dalszy na str. 57
Maj 2008 53
ciąg dalszy ze str. 53 ceĔ elektromagnetycz-
Wykaz elementów C5,C8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10nF
Przyciski chwilowe S1 i S2 nych, koniecznie trze-
Rezystory C6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22PF* tantal
naleĪy doáączyü do ukáadu prze- ba zmniejszyü wartoĞü
C7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1PF
R1,R7,R8,R12 . . . . . . . . . . . . . . . . . 330k:
wodami i ukryü w takim miej- rezystora R5, Īeby nie
Póáprzewodniki
R2,R10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100:
scu, Īeby nie byáy widoczne, ale dopuĞciü do samoczyn-
D1,D4,D5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4148
R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470k:
Īeby uprawiona osoba miaáa do nego uruchomienia syre-
D2,D3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LED
R4,R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,3k:
nich bezproblemowy dostĊp. ny pod wpáywem zakáó-
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC547 (BC337)
R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3,3k:-330k:* ceĔ. ZwiĊkszy to jednak
T2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC557
MoİliwoĤci zmian R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1M:* pobór prądu. NaleĪy
T3,T5 . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC547 (BC337)
Przede wszystkim moĪna indy- R11,R13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33k: równieĪ dodaü równo-
T4,T6 . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC557 (BC327)
R14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100k:
widualnie dobraü wartoĞü ele- legle do kontaktrona
U1,U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4093
R15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47k:
mentów C6 i R9, które decydują kondensator ceramiczny
U3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4046
PR1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470k:
o czasie zwáoki w uruchomieniu o wartoĞci ok. 100nF
Kondensatory Pozostaáe
syreny. Czas ten nie moĪe byü (dolutowaü go od spodu
S1,S2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . uswitch
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47PF
jednak zbyt krótki, poniewaĪ páytki), który zewrze do
S3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . kontaktron
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33PF
osoba uprawniona moĪe nie zdą- masy krótkie zakáócenia.
Q1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .piezo z gen.
C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470nF
Īyü wyáączyü ukáadu po wejĞciu Jako element wykonaw-
Q2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PCA-100
C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100nF
do strzeĪonego pomieszczenia. czy moĪna zastosowaü
ZïÈcza Ărubowe ARK2
Trzeba zaznaczyü, Īe C6 nie gáoĞnik o impedancji
moĪe byü zwyczajnym elektro- Komplet podzespoïów z pïytkÈ jest dostÚpny w sieci handlowej AVT wiĊkszej niĪ 8: i mocy
litem – musi to byü kondensator jako kit szkolny AVT-2862. kilku watów – naleĪy
tantalowy, który nie traci swojej wtedy wymieniü tranzy-
pojemnoĞci podczas dáugiego pozostawania w Īe od nich zaleĪy dáugoĞü piszczenia brzĊ- story w stopniu wykonawczym na silniejsze
stanie bez napiĊcia. Podobnie moĪna dostoso- czyka piezo Q1 (przypominam, Īe informuje BC337/328, a ukáad zasilaü z zasilacza sie-
waü wartoĞü C2 i R1, jednak naleĪy pamiĊtaü, on o uzbrojeniu siĊ alarmu). Ewentualnej ciowego, gdyĪ pobór prądu podczas „wycia”
Īe wyznaczają one czas, podczas którego korekty moĪe wymagaü wartoĞü rezystora wzroĞnie do ponad 0,5A.
naleĪy opuĞciü chroniony lokal po naciĞniĊciu R15 oraz kondensatora C8 tak, Īeby uzyskaü
S1. WartoĞci C3, R3 równieĪ moĪna dosto- jak najwiĊkszą skutecznoĞü syreny. Gdyby w Artur Rolewski
sowaü do swoich potrzeb, mając na uwadze, pobliĪu ukáadu znajdowaáy siĊ Ĩródáa zakáó- Artis.Gniezno@interia.pl

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h Maj 2008 57
 Sklep nie tylko dla elektroników...
Naszą specjalnością jest największa na rynku polskim oferta zestawów do samodzielnego montażu. Oprócz
zestawów posiadamy również szeroką gamę części i podzespołów, chemii oraz narzędzi i urządzeń elektronicznych.
W naszej ofercie znajdzie coś dla siebie zarówno hobbysta jak i profesjonalista. Oferujemy także czasopisma i
literaturę techniczną, kity belgijskiej firmy Velleman, sprzęt dyskotekowy, akcesoria komputerowe, samochodowe,
CB radio, baterie, akumulatory, przyrządy pomiarowe, i wiele innych.

Dla naszych klientów mamy ponad 20.000 różnego rodzaju towarów, są to między innymi:

• zestawy AVT do samodzielnego montażu

• zestawy uruchomieniowe, gotowe moduły
• programatory
• części i podzespoły elektroniczne
• zasilacze, przetwornice
• ładowarki, akumulatory
• mierniki, oscyloskopy, generatory
• lutownice i akcesoria lutownicze
• walizki narzędziowe, organizery
• megafony, nagłośnienie PA
• oświetlenie LED
• narzędzia
• chemia
• książki
• akcesoria RTV, komputerowe i samochodowe
• sprzęt dyskotekowy
• oraz wiele, wiele innych...

Ulica 11
Leszczynowa
Żerań Zapraszamy !
AVT-Korporacja Sp. z o.o.,
03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11
Dział Handlowy tel.: (22) 257 84 50
handlowy@avt.pl
www.sklep.avt.pl