PRIMJENA KOMBINOVANIH MJERA

SANACIJE KLIZIŠTA U ULICI STOLAČKA U

SARAJEVU

Đenari Čerimagić*, Adis Skejić**, Mladen Kapor***

* Građevinski fakultet u Sarajevu, Institut za geotehniku i geologiju, Stjepana
Tomića 3. e-mail: djenari.cerimagic@gf.unsa.ba
** Građevinski fakultet u Sarajevu, Institut za geotehniku i geologiju, Stjepana
Tomića 3. e-mail: askeja@live.com
*** Građevinski fakultet u Sarajevu, Institut za geotehniku i geologiju, Stjepana
Tomića 3. e-mail: mladenkapor@yahoo.com

REZIME

U ovom radu opisane su kombinovane mjere sanacije koje su poduzete kako bi se saniralo
klizište „Stolačka br. 19, 21, 32 i 40“ koje se nalazi u istoimenoj ulici, na obroncima
Trebevića u Sarajevu. Koncept sanacionih radova sastojao se u projektovanju potpornih
konstrukcija iznad i ispod saobraćajnice, prikupljanju podzemnih voda pomoću duboke
drenaže i rekonstrukciji kolovoza. Numeričkom analizom dokazana je stabilnost i
funkcionalnost potpornih konstrukcija.

KLJUČNE REČI: sanacija, klizište, mikrošipovi, kontrafori, geotehnička sidra

APPLICATION OF COMBINED MESURES FOR

LANDSLIDE REMEDIATION IN STOLAČKA
STREET, SARAJEVO
ABSTRACT

This paper describes the combined mitigation measures performed for landslide
remediation. The landslide is located at Stolačka street, no. 19, 21, 32 and 40, on the slopes
of Trebević mountain in Sarajevo. The concept of remediation works consisted of retaining
structures above and below the road, collecting groundwater by deep drainage and
reconstruction of local road. Stability and serviceability of the retaining structure is
confirmed by numerical analysis.

KEY WORDS: remediation, landslide, micropiles, counterforts, geotechnical anchor

 UVOD

Neplanska gradnja na padinskim dijelovima grada Sarajeva, te nekontrolisano isticanje i

infiltracija voda iz postojećih vodovodnih i kanalizacionih cjevovoda doveli su do pojave
velikog broja klizišta koja ugražavaju postojeće stambene objekte i lokalne saobraćajnice.
Jedno od takvih klizišta je i klizište „Stolačka br. 19, 21, 32 i 40“ koje se nalazi u
istoimenoj ulici, na obroncima Trebevića. Veoma uzak prostor kao i blizina stambenih
objekata samo su neke od specifičnosti o kojima se moralo voditi računa prilikom sanacije
ovog klizišta. U nastavku su date osnovne karaketristike i uzroci nastanka klizišta, te
koncept sanacionih radova i način proračuna stabilnosti potpornih konstrukcija.

OSNOVNE KARAKTERISTIKE KLIZIŠTA

Klizište „Stolačka br. 19, 21, 32 i 40“ nalazi se u istoimenoj ulici, na obroncima Trebevića
u Sarajevu. Istražni prostor klizišta i okolnog terena zahvata površinu nešto manju od 2 ha.
Dužina predmetnog klizišta je 65 m, najveća širina 110 m i zahvata površinu od 11.000 m2.
Klizne aktivnosti se vrše duž plićih kliznih površina na dubini 3,0-5,0 m. Klizište je aktivno
i nalazi se u stanju puzanja. Zapremina kliznog tijela je 44.000 m3. Prema dubini, pripada
plitkim klizištima, a prema površini i zapremini kliznog tijela, svrstano je u klizišta srednje
veličine. Klizište je kombinovanog asekvantno-konsekventnog tipa, nastalo u okviru
materijala pokrivača odnosno na kontaktu materijala nasipa i eluvijalno-deluvijalnog
pokrivača. Zbog pojave pomenutog klizišta ugroženi su i oštećeni stambeni objekti u
naselju, kao i lokalna saobraćajnica. Na slici 1. prikazane su fotografije koje pokazuju
oštećene objekte i saobraćajnicu (Institut za geotehniku i geologiju, 2015).

 
Slika 1. Fotografije oštećenih objekata i saobraćajnice
Figure 1. Photos of damaged facilities and road
 INŽENJERSKOGEOLOŠKE KARAKTERISTIKE TERENA

Inženjerskogeološka građa područja klizišta je promjenjivog materijalnog sastava i

različitih svojstava. U pogledu inženjerskogeološkog sastava, stanja i svojstava tla i stijena,
izdvojene su dvije osnovne sredine koje odražavaju geološku građu terena unutar klizišta i
u neposrednom okruženju:
 kvartarni površinski pokrivači i
 geološki supstrat.
Kvartarni pokrivači zauzimaju cijelu površinu razmatranog područja. To su materijali
nastali procesima raspadanja geološkog supstrata ili antropogenom djelatnošću pri izgradnji
puteva i objekata. Ovisno o genezi, izdvojeni su slijedeći tipovi, odnosno horizonti
površinskih pokrivača:
 antropogeni (tehnogeni) pokrivač,
 eluvijalno-deluvijalni pokrivač.
Geološki supstrat leži u dubljim dijelovima terena, ispod površinskih pokrivača i nije
otkriven u izdancima na površini terena. Zbog složenih geoloških odnosa na ovom
istraživanom terenu izdvojena su dva horizonta supstrata:
 kora raspadanja geološkog supstrata i
 geološki supstrat.
Na slici 2. prikazana je inženjerskogeološka karta razmatranog područja.

Slika 2. Inženjerskogeološka karta klizišta “Stolačka”

Figure 2. Engineering geological map of landslide "Stolačka"
 UZROCI NASTANKA KLIZIŠTA

Uzroci nastanka klizišta u osnovi se mogu svesti na:

 predispozicije zbog geološke građe padine koju u osnovi čine erodibilne stijene
podložne procesima raspadanja i formiranja glinovito-pjeskovito-drobinskih
pokrivača;
 pokrivači loših geomehaničkih karakteristika;
 nekontrolisano isticanje i infiltracija voda iz postojećih vodovodnih i
kanalizacionih cjevovoda i
 visoki nivoi podzemnih voda.

KONCEPT SANACIONIH RADOVA

Shodno naprijed navedenim uzrocima nastanka klizišta postavljen je koncept sanacionih

radova. Klizištem je najviše ugrožena lokalna saobraćajnica, te stambeni objekti ispod i
iznad nje. Osnovni zadatak sanacionih radova bio je zaustaviti klizanje padine iznad ceste,
te ustabiliti samu cestu. U tom smislu postavljeni koncept stabilizacionih radova se sastoji
od slijedećeg:
 Izrada potpornih konstrukcija sa donje strane ceste. Obzirom da je tlo povoljno za
temeljenje relativno duboko, potporne konstrukcije se temelje indirektno na
kontraforima, odnosno mikrošipovima. Izvode se tri armiranobetonska zida. Od
čega dva na kontraforima (AB zid 1 i AB zid 3) i jedan na šipovima (AB zid 2)
 Izrada potpornih konstrukcija iznad ceste. Ove potporne konstrukcije se izvode
kao zamjena za postojeće koje su u ruševnom stanju. Jedan zid je pretrpio velika
pomjeranja i ušao u gabarite ceste, te ga je potrebno sanirati (AB zid 5), dok je
drugi potpuno urušen i neophodno je izvesti novi, jer je ugrožen stambeni objekat
iznad njega (AB zid 4).
 Odvodnja podzemnih voda se vrši preko duboke drenaže (dubine do 4.0 m), te
drenovima iza potpornih kostrukcija. Drenira se padina ispod ceste. Ispust drenaže
izvodi se u gradsku kanalizaciju. Površinska odvodnja sa ceste izvodi pomoću
slivnika situiranih na najnižem dijelu saobraćajnice.
 Nakon izvedenih sanacionih radova predviđena je obnova saobraćjnice.
Predviđena je zamjena tampona i asfalta, te ivičnjaka.
Na slici 3. dat je situacioni prikaz svih potpornih konstrukcija i drenažnih sistema koji su
isprojektovani u cilju sanacije datog klizišta.
Armiranobetonski zid 1 i zid 3 su temeljeni indirektno na kontraforima. Ukupno je
projektovano 7 kontrafora na osovinskom razmaku od 5.0 m, za oba zida. Visine svih
kontrafora su 4.5 m. Kontrafori su širine 1.0 m i dužine 3.0 m. Armiranobetonski “L”
zidovi su visine 3.0 m i debljine 0.4 m, sa pločom debljine 0.6 m i širine 2.40 m. Dužina
AB zida 1 je 34.0 m, odnostno AB zida 3 je 32.0 m.
 Slika 3. Situacioni prikaz sanacije klizišta
Figure 3. Layout plan of remediated landslide

Armiranobetonski zid 2 je visine 3.80 m i debljine 0.4 m, sa pločom debljine 0.6 m i širine
2.40 m. Dužina zida je 40,0 m. Zid se temelji indirektno na mikrošipovima. Mikrošipovi su
vertikalni, a rade se u dva reda. Mikrošipovi su prečnika 300 mm i dužine 11.0 m, te se
armatura šipova povezuje sa armaturom temeljne ploče. Osovinski razmak šipova je 6.0 m
u podužnom prvcu, odnosno 1.1 m u poprečnom pravcu. Prečnici od 300 mm usvojeni su
iz tehnoloških razloga, jer se takvi prečnici mogu realizirati i sa manjim garniturama. Veći
prečnici bi zahtijevali velike strojeve, za koje bi širina radnih staza predstavljala problem.
Prostor iza zidova se nakon ugradnje drenaže zasipa kamenim materijalom. Granulacija
kamenog materijala je sa srednjim prečnikom zrna 200 mm bez učešća glinovite frakcije i
sa manje od 10% sitne frakcije.
Armiranobetonski zid 4 se izvodi kao zamjena za porušeni kameni zid iznad objekta. Zid je
L oblika. Temeljna ploča je debljine 0.5 m i širine 2.0 do 3.0 m i praktično se temeljnom
pločom ispunjava cijeli prostor između zida i objekta. Zid je je visine 3.0 m i debljine 0.4
m. Prostor iza zida se zatrpava kamenim materijalom frakcije 32-64 mm, a u zidu se
ostavljaju procjednice prečnika 100 mm.
Armiranobetonski zid 5 izvodi se na mjestu postojećeg zida koji je pretrpio znatne pomake
i koji je znatno oštećen, te prijeti potpunom rušenju. Prilikom projektovanja sanacije ovog
zida, bilo je vrlo bitno voditi računa o blizinu stambenog objekta koji zid. Zbog toga se u
ovakvim slučajevima predlaže postavljanj geodetskih repera na stambeni objekat. Rušenje
postojećeg i izrada novog zida je predviđena da se radi u kampadama. Sanacija ovog zida je
predviđena pomoću rebara dimenzija 0.6 x 0.5 m, geotehničkih sidara i armirano-betonskog
platna debljine 0,25 m. Stalna geotehnička prednapregnuta sidra (visokovrijedni čelik klase
1570/1770) koja se sastoje od 3 kabla za prednaprezanje ugrađuju se u bušotinu kroz rebra
(0.5 x 0.6 m) u kojima su predviđeni otvori. Nakon ugradnje sidara vrši se injektiranje.
Injektiranje se vrši na ukupnoj dužini bušotine, pri čemu je slobodna dionica sidra zaštićena
košuljicom koje onemogućava spoj injekcine smjese i visokovrijednog čelika. Nakon
očvršćavanja injekcione smjese (cca 7-10 dana) pristupa se prednaprezanju sidara (Institut
za geotehniku i geologiju, 2015).

PRORAČUN STABILNOSTI PADINE

Geostatički proračun prethodno opisanih zidova proveden je programskim paketima Plaxis

3D tunnel i Plaxis 2D ver. 8.2. (Brinkgreve, R.B.J. 2002). Ovaj programski paket koristi
metodu konačnih elemenata za rješavanje problema. Za modeliranje tla korišten je Mohr-
Coulomb-ov model tla. Mjerodavne karakteristike geotehničkih sredina usvojene su na
osnovu terenskih i laboratorijskih istražnih radova, inženjerskogeološke determinacije i
klasifikacije jezgre istražnih bušotina. Takođe su korištena i komparativna iskustva sa
sličnim materijalima. Proračun stabilnosti za slučaj statičkog opterećenja analiziran je po
fazama izgradnje metodom φ/c redukcije (Matsui i sar. 1988). Ova metoda se bazira na
principu postepenog smanjenja parametara čvrstoće tla do sloma (kohezija - c i tangens
ugla unutarnjeg trenja - tan). Konkretno, slom je definiran trenutkom kada je izračunata
smičuća deformacija dostigne graničnu vrijednost. Pri tome je faktor sigunosti definisan
odnosom veličine ulaznih parametara i minimalnom veličinom parametara čvrstoće
potrebnim za ravnotežu. Taj odnos u Plaxis-u je definisan faktorom ΣMsf.
3D numeričkom analizom dokazuje se stabilnost i funkcionalnost potpornih zidova na
kontraforima (AB zid 1 i AB zid 3). Na slici 4. prikazani su rezultati proračuna pri kom su
parametri čvrstoće materijala smanjivani do sloma. Inkrementalnom analizom dobijen je
oblik najkritičnije klizne plohe i faktor sigurnosti sanirane padine koji je veću od 1,25.

Slika 4. Prikaz rezultata inkrementalne analize za zidove temeljene pomoću kontrafora

Figure 4. The results of incremental analysis for walls supported by counterforts
2D numeričkim modelom dokazuje se stabilnost i funkcionalnost potpornog zida na
mikrošipovima (AB zid 2). Potporni zid je modeliran kao „Plate“ elemenat. Šipovi su,
takođe, modelirani kao „Plate“ elementi sa ekvivalentnom odebljinom određenom na
osnovu razmaka i dimenzija šipa. Materijal mikrošipova je modeliran kao elastoplastičan sa
graničnim momentom savijanja koji je praktično uvijek dostignut za šipove ovih prečnika
opterećene horizontalnim opretećenjem. Na slici 5. prikazani su rezultati proračuna
stabilnosti padine pri kom su parametri čvrstoće materijala smanjivani do sloma.
Inkrementalnom analizom dobijen je oblik najkritičnije klizne plohe i faktor sigurnosti
sanirane padine koji je veću od 1,25.

Slika 5. Prikaz rezultata inkrementalne analize za zid temeljen pomoću šipova

Figure 5. The results of incremental analysis for wall supported by micropiles

2D numeričkim modelom dokazuje se stabilnost i funkcionalnost ojačanog postojećeg

potpornog zida (AB zid 5). Obložni zid je modeliran kao „Plate“ elemenat. Slobodna
dionica sidara je modelirana kao elastični idealnoplastični linijski elementi, koji mogu
primiti zatezanje i pritisak i koji nisu spojeni sa tlom („Node to node anchor”). U 2D
modelu, ove elemente karakterišu krutost jednog štapa i njihov razmak. Sidrišna dionica je
modelirana pomoću elemenata koju mogu primiti samo zatezanje i koji su spojeni sa tlom
(„Geogrid”). Na slici 6. prikazani su rezultati proračuna stabilnosti padine pri kom su
parametri čvrstoće materijala smanjivani do sloma. Inkrementalnom analizom dobijen je
oblik najkritičnije klizne plohe i faktor sigurnosti sanirane padine koji je veću od 1,25.
 Slika 6. Prikaz rezultati inkrementalne analize za zid sa geotehničkim sidrima
Figure 6. The results of incremental analysis for wall supported by geotechnical anchors

ZAKLJUČAK

Ovaj rad dat je sa ciljem da se pokaže jedan od načina sanacije klizižta čije su karakteristike
jako skučen prostor i veliki broj stambenih objekata u neposrednoj blizini. Može
poslužitikao primjer za odabir dimenzija potpornih konstrukcija pri sanaciji klizišta koja
karakterišu slični uslovi.

LITERATURA:

Brinkgreve, R. B. J., ed. Plaxis: Finite Element Code for Soil and Rock Analyses: 2D-Version
8:[user's Guide]. Balkema, 2002.
Institut za geotehniku i geologiju: Elaborat o istraživanjima i ispitivanjima sa prijedlogom mjera
sanacije klizišta „Stolačka 19, 21, 32 i 40“, opština Centar. Građevinski fakultet u Sarajevu,
Sarajevo, 2015.
Institut za geotehniku i geologiju: Glavni projekat sanacije klizišta „Stolačka 19, 21, 32 i 40“, opština
Centar. Građevinski fakultet u Sarajevu, Sarajevo, 2015.
Matsui, T., and K. C. San.: Finite element stability analysis method for reinforced slope cutting.
International Geotechnical Symposium on Theory and Practice of Earth Reinforcement,
Fukuoka, Japan. 1988.