Chương II: QUY LUẬT DI TRUYỀN

BÀI 8: QUY LUẬT PHÂN LI

I.Phöông phaùp nghieân cöùu DT hoïc cuûa Mendel:

1.Thí nghieäm:
Ptc ♀ hoa ñoû x ♂ hoa traéng ( ngöôïc laïi)
F1 100% hoa ñoû
F1 töï thuï phaán
F2: 705 hoa ñoû: 224 hoa traéng (xaáp xæ 3:1)
2. Phöông phaùp:
- Taïo caùc doøng thuaàn chuûng veà töøng tính traïng baèng caùch cho töï thuï phaán qua nhieàu theá heä.
- Lai caùc doøng thuaàn chuûng khaùc bieät nhau bôûi 1 hay nhieàu tính traïng roài phaân tích keát quaû lai ôû ñôøi F1, F2,
F3.
- Söû duïng toaùn xaùc suaát ñeå phaân tích keát quaû lai, sau ñoù ñöa ra giaûthuyeát giaûi thích keát quaû.
- Tieán haønh thí nghieäm chöùng minh cho giaû thuyeát cuûa mình.
3. Sô ñoà lai: (HS tự viết)
Xaùc ñònh troäi, laën : ñoû >> traéng
Qui öôùc gen A: ñoû, a: traéng

II. Hình thaønh hoïc thuyeát khoa hoïc:

* Noäi dung ñònh luaät:
- Moãi tính traïng ñeàu do moät caëp alen qui ñònh, moät coù nguoàn goác töø boá, moät coù nguoàn goác töø meï. Caùc alen
cuûa boá vaø meï toàn taïi trong TB cuûa CT con moät caùch rieâng reõ, khoâng hoøa troän vaøo nhau. Khi hình thaønh giao
töû, caùc thaønh vieân cuûa moät caëp alen phaân li ñoàng ñeàu veà caùc giao töû, neân 50% soá giao töû chöùa alen naøy,
coøn 50% giao töû chöùa alen kia.
III. Cô sôû teá baøo hoïc cuûa qui luaät phaân li:
- Trong TB sinh döôõng, gen vaø NST toàn taïi thaønh töøng caëp. Moãi gen chieám moät vò trí xaùc ñònh treân NST
goïi laø locut.
- Trong quaù trình giaûm phaân hình thaønh giao töû, caùc NST phaân li ñoàng ñeàu veà caùc giao töû do ñoù gen naèm
treân NST cuõng phaân li ñoàng ñeàu veà caùc giao töû, 50% giao töû chöùa alen naøy, 50% giao töû chöùa alen kia.

* Lai phaân tích: laø pheùp lai giöõa caùc caù theå mang tính traïng troäi vôùi caù theå mang tính traïng laën töông öùng
ñeå kieåm tra kieåu gen cuûa CT mang tính traïng troäi.
+ Neáu Fa ñoàng tính: CT mang tính traïng troäi TC
+ Neáu Fa phaân tính 1:1 : CT mang tính traïng troäi khoâng TC.
* Sơ đồ lai: HS tự viết

* Hieän töôïng troäi khoâng hoaøn toaøn: laø hieän töôïng di truyeàn maø trong ñoù kieåu kình cuûa con lai mang tính
traïng trung gian cuûa boá vaø meï.
Ptc ñoû x traéng
F1 100% hoàng
F1xF1
F2 1 ñoû : 2hoàng: 1 traéng
* Sơ đồ lai: HS tự viết

BÀI 9: QUY LUẬT PHÂN LI ĐỘC LẬP

I.Thí nghieäm lai 2 tính traïng:

1. Thí nghieäm:
Ptc ♀haït vaøng trôn x ♂ haït xanh nhaên ( ngöôïc laïi)
F1 100% caây cho haït vaøng trôn
F1 töï thuï phaán
F2: 315 haït vaøng trôn: 108 haït vaøng nhaên: 101 haït xanh trôn : 32 haït xanh nhaên
(Xaáp xæ 9:3:3:1)
2. Nhaän xeùt:
3. Noäi dung qui luaät:
- Caùc caëp nhaân toá DT (caëp gen) qui ñònh caùc tính traïng khaùc nhau PLÑL trong quaù trình hình thaønh giao töû.
4. Sô ñoà lai:
Xaùc ñònh troäi laën: vaøng >> xanh, trôn >> nhaên
Qui öôùc gen
A: haït vaøng, a: haït xanh; B: haït trôn, b : haït nhaên.
* Sơ đồ lai: HS tự viết

II. Cô sôû teá baøo hoïc:

- Söï phaân li ñoäc laäp veà caùc giao töû cuûa caùc caëp NST töông ñoàng daãn ñeán söï phaân li ñoäc laäp cuûa caùc gen qui
ñònh caùc tính traïng khaùc nhau.
III. YÙ nghóa cuûa caùc qui luaät Menden:
- Giaûi thích tính ña daïng cuûa sinh giôùi laø do xuaát hieän caùc bieán dò toå hôïp.
- Khi bieát ñöôïc tính traïng naøo ñoù di truyeàn theo qui luaät Menden thì coù theå tieân ñoaùn tröôùc ñöôïc keát quaû
lai.
- Qua lai gioáng con ngöôøi coù theå toå hôïp laïi caùc gen -> gioáng môùi coù naêng suaát cao, phaåm chaát toát
IV. Điều kiện nghiệm đúng:
- Các cặp alen qui định các tính trạng khác nhau phải nằm trên các cặp NST tương đồng khác nhau.
 BÀI 10: TƯƠNG TÁC GEN VÀ TÁC ĐỘNG ĐA HIỆU CỦA GEN
I. Töông taùc gen:
- Töông taùc gen laø söï taùc ñoäng qua laïi giöõa caùc gen trong quaù trình hình thaønh moät kieåu hình
1. Töông taùc boå sung:
a. Thí nghieäm:
Ptc ♀ doøng hoa traéng x ♂ doøng hoa traéng
F1 100% ñoû
F1 x F1
F2: 9 ñoû: 7 traéng.
b. Giaûi thích:
F2: 9 ñoû: 7 traéng = 16 toå hôïp-> F1 phaûi cho 4 loaïi giao töû, coù kieåu gen laø dò hôïp veà 2 caëp gen naèm treân 2 caëp
NST töông ñoàng khaùc nhau : AaBb
Qui öôùc gen: A-B-: ñoû; A-bb, aaB- aabb : traéng
* Sơ đồ lai: HS tự viết

2. Töông taùc coäng goäp: (15:1)

- Töông taùc coäng goäp: khi caùc alen troäi thuoäc hai hay nhieàu locut gen töông taùc vôùi nhau theo kieåu moãi alen
troäi (baát keå thuoäc locut naøo) ñeàu laøm taêng söï bieåu hieän cuûa kieåu hình.
- Nhöõng tính traïng naøy thöôøng chòu aûnh höôûng nhieàu cuûa moâi tröôøng, laø tính traïng soá löôïng ( saûn löôïng
thocù, söõa….)
VD: maøu da cuûa ngöôøi do ít nhaát 3 gen A, B, C qui ñònh theo kieåu töông taùc coäng goäp: caøng nhieàu gen troäi
thì maøu da caøng ñen.
P AABBCC da ñen x aabbcc da traéng
F1 AaBbCc da naâu ñen
II. Taùc ñoäng ña hieäu cuûa gen:
- Gen ña hieäu laø moät gen coù theå taùc ñoäng ñeán söï bieåu hieän cuûa nhieàu tính traïng khaùc nhau.
- Vd: HbA :hoàng caàu bình thöôøng. HbS: hoàng caàu löôõi lieàm laøm xuaát hieän haøng loaït roái loïan beänh lí trong
cô theå:theå löïc suy giaûm, suy tim, ñau soát……

BÀI 11: LIÊN KẾT GEN

I. Lieân keát gen:

1. Thí nghieäm:
Ptc ♀ thaân xaùm, caùnh daøi x ♂ thaân ñen, caùnh cuït
F1 100% thaân xaùm, caùnh daøi
F1 ♂ thaân xaùm, caùnh daøi x ♀ thaân ñen, caùnh cuït
Fa 1 thaân xaùm, caùnh daøi :1 thaân ñen, caùnh cuït
* Sơ đồ lai: HS tự viết

2. Giaûi thích:
- Moãi NST goàm 1 phaân töû ADN, moãi gen chieám 1 vò trí xaùc ñònh phaân töû ADN (locut) neân caùc gen treân
cuøng moät NST thöôøng di truyeàn cuøng nhau-> lieân keát gen.
- Soá nhoùm gen lieân keát = boä NST ñôn boäi cuûa loaøi(n).

BÀI 12: HOÁN VỊ GEN

II. Hoaùn vò gen:

1. Thí nghieäm cuûa Moocgan vaø hieän töôïng hoaùn vò gen:

Ptc ♀ thaân xaùm, caùnh daøi x ♂ thaân ñen, caùnh cuït
F1 100% thaân xaùm, caùnh daøi
F1 ♀ thaân xaùm, caùnh daøi x ♂ thaân ñen, caùnh cuït
Fa 965 thaân xaùm, caùnh daøi : 944 thaân ñen, caùnh cuït: 206 thaân xaùm, caùnh cuït : 185 thaân ñen, caùnh daøi.
(41,5%: 41,5%: 8,5%: 8.5%)
2. Cô sôû TB hoïc cuûa hieän töôïng hoaùn vò gen:
- Cô sôû TB hoïc: caùc gen qui ñònh tính traïng naèm treân cuøng moät NST neân trong quaù trình giaûm phaân hình
thaønh giao töû caùi, ôû moät soá TB, khi caùc NST töông ñoàng tieáp hôïp vôùi nhau giöõa chuùng xaûy ra hieän töôïng
trao ñoåi ñoïan (trao ñoåi cheùo) laøm caùc gen coù theå ñoåi vò trí cho nhau laøm xuaát hieän toå hôïp gen môùi.
- TSHVG töø 0-50%, hai gen caøng naèm gaàn nhau thì TSHVG caøng thaáp.
* Sơ đồ lai: HS tự viết

III. YÙ nghóa cuûa hieän töôïng lieân keát gen vaø hoaùn vò gen:

1. YÙ nghóa cuûa hieän töôïng lieân keát gen:

- Caùc gen treân cuøng moät NST luoân di truyeàn cuøng nhau neân duy trì söï oån ñònh cuûa loaøi.
- Sử dụng đột biến chuyển đoạn để chuyển những gen có lợi vào cùng một NST tạo ra những giống có đặc điểm
mong muốn.
- Hạn chế xuất hiện biến dị tổ hợp.

2. YÙ nghóa cuûa hieän töôïng hoaùn vò gen:

- Do hieän töôïng hoaùn vò gen daãn ñeán taïo ra caùc giao töû mang caùc toå hôïp gen môùi taïo nguoàn bieán dò toå hôïp
cho tieán hoùa vaø choïn gioáng.
- Caên cöù vaøo taàn soá hoaùn vò gen ñeå xaùc ñònh khoảng cách tương đối giữa các gen, trình töï caùc gen treân NST
xaây döïng baûn ñoà DT. Qui öôùc 1% HVG = 1 cM. Các gen càng nằm xa nhau trên NST thì xác suất trao đổi
chéo càng lớn và TSHVG càng cao và ngược lại.

BÀI 12: DI TRUYỀN LIÊN KẾT VỚI GIỚI TÍNH VÀ DI TRUYỀN NGOÀI NHÂN
I. Di truyeàn lieân keát vôùi giôùi tính:

1. NST giôùi tính vaø cô cheá TB hoïc xaùc ñònh giôùi tính baèng NST:
a. NST giôùi tính: laø loaïi NST coù chöùa caùc gen qui ñònh giôùi tính.
- Caëp NST giôùi tính coù theå töông ñoàng ( XX) hay khoâng töong ñoàng ( XY)
- Treân caëp NST giôùi tính khoâng töông ñoàng coù nhöõng ñoïan töông ñoàng (gioáng nhau giöõa 2 NST) vaø nhöõng
ñoïan khoâng töông ñoàng (chöùa caùc gen khaùc nhau ñaëc tröng cho NST ñoù).
b. Moät soá cô cheá TB hoïc xaùc ñònh giôùi tính baèng NST:
- ÔÛ ngöôøi, ÑV coù vuù, ruoài giaám… caùi XX, ñöïc XY
- ÔÛ chim, eách nhaùi, boø saùt, böôùm, daâu taây: ñöïc XX, caùi XY.
- ÔÛ chaâu chaáu: XX caùi, ñöïc XO.

2. Di truyeàn lieân keát vôùi giôùi tính:

a. Gen treân NST X (bệnh máu khó đông,mù màu,teo cơ)

Thí nghieäm:

A. Lai thuaän: B. Lai nghòch:

Ptc ♀ maét ñoû x ♂ maét traéng Ptc ♂ maét ñoû x ♀ maét traéng
F1 100% ñoû F1: 1 ♀ maét ñoû: 1 ♂ maét traéng
F2: 3 maét ñoû: 1 maét traéng F2: 1 ♂ ñoû:1 ♀ ñoû:1 ♂ traéng: 1 ♀ traéng
(mắt trắng chỉ xuất hiện ở con đực)

Giaûi thích:
Ñoû:A: troäi, traéng: a: laën: naèm treân NST X, khoâng coù alen treân Y
* Sơ đồ lai: HS tự viết

b. Gen treân NST Y: NST Y haàu nhö khoâng mang gen. Gen ôû ñoaïn khoâng töông ñoàng treân Y truyeàn cho XY
100%. VD: tình traïng tuùm loâng gen vaønh tai do gen treân NST Y qui ñònh.
P XX x XYa
GX X, Ya
F1: XX : XYa
c. YÙ nghóa cuûa di truyeàn lieân keát vôùi giôùi tính:
- Phaùt hieän sôùm giôùi tính cuûa vaät nuoâi nhaèm ñem laïi hieäu quaû kinh teá cao trong chaên nuoâi.vd: gen qui đđịnh
tính trạng thuộc Y chỉ có con đực biểu hiện
- Chuû ñoäng taïo ra ñaëc ñieåm di truyeàn naøo ñoù gaén vôùi giôùi tính.
II. Di truyeàn ngoaøi nhaân: Coren 1909
 Thí nghieäm

P: ♀caây laù ñoám x ♂caây laù xanh P: ♀ caây laù xanh x ♂ caây laù ñoám
F1 100% caây laù ñoám F1 100% caây laù xanh

Giaûi thích:
- Khi thụ tinh giao tử đực chỉ truyền nhân mà hầu như không truyền tế bào chất cho trứng.
- Các gen nằm trong tế bào chất ( trong ti thể hay lục lạp) chỉ được mẹ truyền cho con qua tế bào chất của
trứng.
Kết luận:
- Nếu kết quả của phép lai thuận và nghịch cho tỉ lệ phân li kiểu hình khác nhau ở hai giới thì gen qui định
tính trạng nằm trên NST giới tính.
- Nếu kết quả của phép lai thuận và nghịch khác nhau, con lai luôn có kiểu hình giống mẹ thì gen qui định
tính trạng nghiên cứu nằm ở ngoài nhân ( trong ti thể hay lục lạp)

BÀI 13: ẢNH HƯỞNG CỦA MÔI TRƯỜNG LÊN SỰ BIỂU HIỆN CỦA GEN
I. Moái quan heä giöõa gen vaø tính traïng:
- Gen (ADN)  mARN  polipeptit  protein  tính traïng
- Quaù trình bieåu hieän cuûa gen qua nhieàu böôùc neân coù theå bò nhieàu yeáu toá moâi tröôøng beân trong cuõng nhö
beân ngoaøi cô theå chi phoái.
II. Söï töông taùc giöõa kieåu gen vaø moâi tröôøng:
- Nhiều yếu tố môi trường có thể ảnh hưởng đến sự biểu hiện của kiểu gen.
VD1: Ở thỏ tại vị trí đầu mút cơ thể (tai, bàn chân, đuôi, mõm) có lông màu đen, những vị trí khác lông trắng
muốt. Khi cạo phần lông trắng trên lưng thỏ buộc vào cục đá, tại vị trí này lông mọc lên có màu đen
VD2: Các cây hoa cẩm tú cầu có cùng kiểu gen nhưng màu hoa có thể khác nhau do pH của đất.
VD3: Ở người, bệng phêninkêtô niệu do 1 gen lặn nằm trên NST thường qui định. Bệnh do rối loạn chuyển hoá
aa phenylalanin dẫn đến trẻ em bị thiểu năng trí tuệ và một loạt những rối loạn khác. Tuy nhiên nếu phát hiện
sớm và kiêng ăn thức ăn có phenylalanin thì trẻ em có thể phát triển bình thường.
 Kiểu hình của CT không chỉ phụ thuộc vào KG mà còn phụ thuộc vào MT bên trong và bên ngoài CT sinh
vật.
III. Möùc phaûn öùng cuûa kieåu gen:
- Möùc phaûn öùng: tập hợp các KH của cuøng một KG tương ứng với các MT khác nhau
- Tính traïng soá löôïng thöôøng coù möùc phaûn öùng roäng (VD: tính traïng naêng suaát, khoái löôïng, toác ñoä sinh
tröôûng….)
- Để xác định mức phản ứng của 1 KG cần phải tạo ra các cá thể SV có cùng KG.
- Söï meàm deûo kieåu hình: hieän töôïng moät kieåu gen coù theå thay ñoåi kieåu hình tröôùc caùc ñieàu kieän moâi tröôøng
khaùc nhau. Möùc ñoä meàm deûo kieåu hình phuï thuoäc vaøo kieåu gen. Moãi kieåu gen chæ coù theå ñieàu chænh kieåu
hình trong moät phaïm vi nhaát ñònh.