M·A'lı s ıooı�

.- No::ılt
Murat S. ÇEBİ

!
1
' MEDYA ETKİ ARAŞTIRMALARI
l
r
ı
l
!

Alternatif Yayınları
 ALTERNATiF YAYINLARI : 62
İLETiŞiM Dizisi: 2

Murat S. ÇEBİ iJQi

MEDYA ETKİ ARAŞTIRMALARI

Genel Yayın Yönetmeni

Lütfi.i Şehsuvaroğlu
Kapak Tasarımı
RAhınet Eroğhı
Dizgi, Sayfa Düzeni
H. Ahmet Eroğlu
Baskı
Başer Basın Yayın
ı. Baslu: Ankara, 2003
ISBN: 975-8356-50-X

Alternatif Yayınları A. Ş.
Çetin Emeç Bulvan KCad. 75. Sak. No: 12/5
06460 A.Öveçler/ANKARA Alternatif Yayınları
Tel: (0.312) 482 93 63 (Plıx) Faks: (0.312) 482 93 73
web: www.alternatifyayin.com.tr
e-mail: bilgi@alternatifyayin.com.tr
Murat Sadullah Çebi _________________ ______ Medya Etki Ara<tırmaları

DERLEYENİN SUNUŞU
Murat Sadullah Çebi:
A.İ .T.İ.A. Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksek Çağdaş kitle iletişimi araçlarının ortaya çıkışından beri,
Okulu Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Bölümünü bitirdi.
onların bireyler, gruplar ve toplum üzerindeki etkileri hakkında
Federal Almanya Cumhuriyeti'nde Johannes Gutenberg
Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. konuşulmakta, araştırmalar, betimlemeler ve analizler yapılmak­

Dr. Hans Mathias Kepp linger'in damşmanlığında,

ta; konu ulusal ve uluslar arası düzeydeki pek çok bilimsel top­
İletişim Ana Dalı, Sosyoloji ve Siyaset Bilimi Yan lantıda çeşitli yönleriyle enine boyuna tartışılmaktadır. Aslında, i­
Dallarında Doktora eğitimini tamamladı. Halen Gazi letişim araştırmaları alanının tarihi incelendiğinde gerçekleştiri­
Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü öğre­ len kuramsal ve görgül çalışmaların çok önemli bir bölümünün
tim üyesi olan Çebi, aynı zamanda Bölüm Başkan medya etkileri konusuna yoğunlaştığı kolaylıkla belirlenebilir. İ­
Yardımcılığı görevini yürütmektedir. letişim çalışmaları alanında kitle iletişimi araçlarının etkilerinin
Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği belirlenmesi, ölçülmesi, analiz edilmesi ve betimlenmesine yöne­
Genel Müdürlüğü ve Türkiye Radyo Televizyon
lik araştırmaların kesafet kazanması, söz konusu araçların birey­
Kurumu'nda kısa süreli olarak gazetecilik ve yayıncılık
ler, gruplar ve toplum üzerinde göreli de olsa bazı etkilere neden
alanlarında çalıştı. Kamuoyu araştırmaları, siyasal kam­
olduğu varsayumndan kaynaldanrnaktadır. Kitle iletişimi araçla­
panyalar, hizmet içi eğitim ve yaygın eğitimle ilgili pro­
jelerde görev yaptı. rının mikro/bireysel ve makro/toplumsal düzeyde yol açtığı de­
Çebi'nin akademik çalışmaları iletişim bilimi, ğişiklikler ile ilgili öne sürülen bu varsayımın doğrulanması veya
iletişim sosyolojisi, kitle iletişimi ve siyasal iletişim alan­ çürütülmesi gereği ve isteği, son tahlilde doğal olarak iletişim ça­
larına ilişkindir. Makalelerinin yanı sıra yayınlanmış lışmaları alanında çalışan bilim adamlarının dikkat ve ilgisinin
kitabı şudur: büyük ölçüde medya etkileri problemi üzerinde toplanmasına ne­
Haberi Anlamak (2002), Ankara: Gazi Yayınevi. den olmuştur. Bu bakımdan kitle iletişimi araçlarının bireyler,
gruplar ve toplum üzerindeki etkilerinin incelenmesi, geçmişte
olduğu gibi günümüzde de iletişim çalışmaları alanında ana da­
mar alumını oluşturmaktadır.
" Kitle iletişüni araçlannın etkileri konusundaki olumlu veya
olumsuz ifadeler içeren yorum, tahmin, spekülasyon, iddia ve it­
{' ' () t(?;} hamların ardı arkası kesilmiyor. İletişim çalışmalan alanında
doğrudan medya etldlerine yönelik araştırmalarda kitle iletişimi
:.ı_ oD'J araçları aşağıda sayılan olumsuz etkilerden sorumlu tutulmakta­
dırlar: Halkı isyana teşvik etmek, otoriter ve totaliter sistemleri
desteklemek, açık veya gizli biçimlerde ideoloji iletmek, egemen
ideolojiyi ve statükoyu desteklemek, bireyleri, grupları ve toplu-

4 5
Murat Sadullah Çebi _________________
mu yönlendirmek, öğrencileri okul faaliyetlerinde dikkatsiz ve si­
nirli yapmak, ailede huzursuzluğa, alıklığa, zihni ve fiziki atale­
te, bilgi eksikliğine, yabancılaşmaya, sosyal uyumsuzluğa, ger­
çeklik kaybına, siyasal bıkkınlığa ve siyasal kampiaşmaya yol aç­
mak, ekonomik ve kültürel bakımlardan dış bağımlılığa hizmet
etmek, saldırganlığı, şiddeti ve tüketim düşüncesini özendirmek,
çağdaş toplum için tehlikeli, kötü ve endişe verici sayılan her çe­
şit problemin ortaya çıkmasına neden olmak. Kitle iletişim araç­
larının bilgilendirme, toplumsal destek, sosyalleşme, bütünleşme
gibi olumlu etkilerinden de bahsedilmektedir.
' Kuşkusuz, kitle iletişim araçlarının etkileri konusunda ileri
sürülen bu iddiaların bir çoğu, yakından bakıldığında her zaman
inandırıcı görünmemektedir. Bu savlardan bir çoğu, belirgin bir
biçimde yüzeysel, tek yanlı ve peşin hüküm içeren genelleştirici
gözlemlere dayanmaktadır. Sözgelimi televizyonda şiddet ve sal­
dırganlık gösteriminin etkileri gibi konularda, birbirine karşıt gö­
rüşler de hiç de seyrek değildir.
' Günümüzde psikoloji, sosyoloji, siyaset bilimi, dilbilimi gi­
bi sosyal bilimlerin değişik disiplinlerinin kullandığı kuramsal ve
yöntembilimsel yaklaşırnlara başvuran medya etki araştırmaları­
nın iletişim araştırmaları alanındaki ve diğer sosyal bilim disip­
linleri arasındaki konumu konusunda taraflar kesin bir değerlen­
dirmede bulunamamaktadırlar. Kimi bilim adamları, son derece
karmaşık ve zor araştırma problemlerinde bile mutlak biçimde
doğrulanmış bilgiler ummakta; kimileri medya etki araştırmaları­
na karşı şüpheci ve ihtiyatlı bir tavır sergilemekte, hatta kimileri
etki araştırmacılarının şimdiye kadar kesin ve açık biçimde uygu­
lamada kullanılabilir sonuçlar sunamadıklarını düşünmektedir­
ler. Ancak, medya etkilerinin abartılması ne kadar tehlikeli ve za­
rarlıysa, medya etkilerinin lciiçiimsenmesi'nin de o denli tehlikeli
ve zararlı olabileceği hiçbir zaman gözden uzak tutulmamalıdır.
Medya etkilerinin abartılması kaçınılmaz biçimde hayal kırıklık­
Ianna yol açarken, medya etkilerinin küçümsenmesi de medya
etlci incelemelerine yönelik ilgi ve desteğin kesilmesine neden o­
labilmektedir. Bütün taraflar için yararlı olan, medya etkilerini
ancak ve ancak gerçekçi bir biçimde değerlendirmektir. Medya
etki araştırmalahnın gerçekten ne olması gerektiği ve ne olduğu,
6 7
Medya Etki Araştırmaları
neler sağlayabileceği ve sağlayamayacağını genel hatlarıyla göz­
ler önüne serrnek bu çeviriderlemenin amacını ve görevini oluş­
turmaktadır.
Çeviri/derleme, beş makaleden oluşmaktadır. Makalelerin
seçimi oldukça geniş seçenekler arasından yapılmıştır. İletişim a­
raştırmaları alanında gerek İngilizce gerek Almanca dilinde yazıl­
mış ulaşılabilen çalışmalar arasında, medya etkileri konusunu çe­
şitli yönleriyle ele alan çok sayıda makale bulunmaktadır.
Makalelerin hepsi Murat Sadullah Çebi tarafından çevril­
miştir. Hans Mathias Kepplinger'in "Die Grenzen des Wirkung­
sbegriffes" başlıklı makalesi etki kavramını çeşitli yönleriyle ele
almaktadır. Hans Mathias Kepplinger'in, "Paradigm change in
, communication research" isimli makalesinde, iletişim araştırma­
ları alanında güçlü medya etkileri dönemine geri dönüşün oldn­
ğu betimlenmektedir. Jack M . McLeod ve Byron Reeves'in "On
the Nature of Mass Media Effects" başlıklı makalelerinde medya
etki türleri, medya içerilderi, medya etki araştırmalarının tarihsel
boyutu, medya etki araştırmaları ve kamusal medya politikaları
arasındaki ilişkiler ve etkileşimler konularında genel bilgiler ver­
mektedirler..Jack M . McLeod, Gerald Kosicki ve Zhongdang Pan,
"On Understanding Media Effects" isimli makalelerinde medya
etkileri yaklaşımını, bu yaldaşıma karşı eleştirel yaklaşım, kültü­
rel çalışmalar ve davranış bilimlerinden yöneltilen eleştirileri,
medya etki alanlar,ını ve medya içeriklerini ele almaktadır. Klaus
Merten, "Artefakte der Medienwirkungsforschung. Kritik der
klassiseber Annahmen" isimli makalesinde medya etkileri yakla­
şımını eleştirel bir bakış açısından analiz etmektedir.
Son olarak, bu çeviri/derlemenin hazırlanması için beni
teşvik eden Alternatif Yayınları Genel Yayın Yönetmeni Lütfü
Şehsuvaroğlu'na ve derlemenin basımı için gerekli her türlü
katkıyı sağlayan Yayınevi yetkililerinden Ayhan Atalay'a, kitabın
kapak tasarımını, dizgi ve sayfa düzenini yoğun bir emek harca­
yarak gerçekleştiren H. Ahmet Eroğln'na teşekkürlerimi sunuya­
rum.
Murat Sadııllah Çebi
Ankara, 2003
Murat Sa dullah Çebi�� ---
-� ----� ----··-· -------� Medya Etki Ara<tırınaları

Kaynaklar
Maletzke, Gerhard (198 l), Medienwirkungs- ETKİ KAVRAMININ SlNlRLARI''
forschung. Grundlagen, Möglichl<eiten, Grenzen, Tübin­
gen: Max Nieıneyer Verlag. Hans Mathias Kepplinger
Michael Schenk (1987), Medienwirkungsforschung,
Tübingen: Mohr. Etki kavramının tanımı üzerinde, kitle iletişimi araştırma­
ları alanında geniş ölçüde bir mtıtabakat bulunmaktadır. Kitle i­
letişimi araçlannın etkisi denildiğinde, söz konusu mecral�.r ara­
cılığıyla iletilen mesajların içeriğinin alımlayıcı topluluğunu oluş­
turan tekil üyelerin inanç, değeı; duygu, bili<, tutum ve davranış­
ları üzerinde yol açtığı değişiklikler anlaşılmaktadır'. O nedenle
kitle iletişimi araçlarının etkisi, etkilenen kişilerin medya mesaj­
Iarına doğrudan doğruya, aracısız biçimde erişmesine bağlı ol­
makta ve öncelikle medya mesajlarının alımlayıcılar tarafından
kullanılması veya tüketilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Kitle iletişi­
mi araştırmaları alanında, medya etkilerine yol açan temel et­
menler üzerinde de geniş ölçüde bir mutabakat sağlanmıştır'. j
Kitle iletişimi araçlarının aktardığı medya mesajları, alımla�
. ------------�----·-·--"-"------ --=···------·-- .

�') Çev. : Murat Sadullah Çebi

Özgün metin: Hans Mathlas Kepplinger (1982), "Die Grenzen des Wirkung­
sbegriffes", Publizistik, Cilt 27, 98113.
1) Joseph T Klapper, "The Comparative Effects of the Various Media", der.,
Wilbur Schramm, The Process and Effects of Mass Conımunication, Urbana,
III., 1955, s. 91-105; Gerhard Maletzke, Psychologie der Massenkommuni­
katioıl. Theorie und Systematik, Hamburg, 1963, s. 189 vd.; Franz Dröge, "Zur
Kritik der publizistisclıen Wirkungsforsclıung", der., Franz Dröge, Rainer
WeiBenborn ve Henning Haft. Wirkung der Massenkonununikation, Frankfurt,
1973, s. IX-XXVI; Maxwell E. McConıbs ve· Lee B. Beckeı;. Using Mass
Coınınunication Thcory; Englewood Cliffs, New Jersey, 1979, s. 120-127.
2) Sidney Kraus ve Dennis Davis, The Effects of Mass Coımmınication on
Political Behavior. University Park, Pennsylvania, 1976; Michael Schenk,
Publikuıns- und Wirkungsforsclnıng. Theorctische Ansiitze und eınpirische
Befunde der Massenkoınınunikationsforschung, Tübingen, 1.978; Reinhold
Becker ve Ulrike Six, Psycho!ogie des Fernsehens. Wirkungsmodelle und
Wirkungseffektc Llllter besanderer Beri.icksichtigung der Wirkung auf die
Kinder und Jugendliche, Bern, 1979; Donald F. Roberts, "The Natme of
Communication Effects", der., Wilbur Schraınm ve Donald F. Robcıts, The
Process and Effects of Mass Comımınication, Revised Edition, Urbana, III,
1971, s. 349-387; Robert M. Lieberı· ve Neala S. Schwaıtzberg, "Effects of
Mass Media", Annnal Revicw of Psydıology, cilt 28, 1977, s. 141-173; Nan
!.in, ''Coımmınication Effects: Review of Conınlf'ntary", der., Brcnt D. Ruben,

8 9