CHƯƠNG 1

S
uố t mấ y ngà y liền từ ng mả ng binh đoà n tan rã diễu qua thà nh phố . Họ
khô ng cò n là quâ n độ i nữ a, mà là nhữ ng ngườ i ô hợ p tá n loạ n. Ngườ i nà o
ngườ i nấ y râ u dà i nhem nhuố c, quâ n phụ c rá ch ná t, họ uể oả i tiến bướ c,
chẳ ng có cờ , cũ ng chẳ ng thà nh cơ ngũ gì hết. Tấ t cả đều như rã rờ i, kiệt sứ c,
châ n đi chỉ là vì quen thuộ c, và hễ cứ đứ ng lạ i là khuỵ u xuố ng vì mệt lữ .
Ngườ i ta thấ y nhiều nhấ t là lính độ ng viên, nhữ ng con ngườ i vố n ưa bình
an, số ng yên ổ n vớ i lợ i nhuậ n hà ng nă m, lưng cò ng xuố ng vì sú ng đạ n nặ ng
.Nhữ ng chú vệ độ ng(1) nhỏ lanh lợ i, dễ hoả ng sợ và cũ ng mau phấ n khở i,
sẵ n sà ng tấ n cô ng cũ ng như sẵ n sà ng chạ y trố n.Rồ i, giữ a đá m ngườ i đó là
và i cậ u quầ n chẽn đỏ (2), tâ n quâ n củ a mộ t sư đoà n bị nghiền ná t trong mộ t
trậ n lớ n, nhữ ng phá o thủ rầ u rĩ đi cù ng hà ng vớ i đá m bộ binh tạ p nham ấ y
và thỉnh thoả ng lạ i thấ y lấ p lá nh chiếc mũ sắ t củ a mộ t chú lính đầ u rồ ng
châ n nặ ng, vấ t vả lắ m mớ i theo đượ c nhữ ng anh lính bộ dá ng đi nhẹ nhà ng
hơn.
Rồ i đến lượ t các đoà n quâ n nghĩa dũ ng mang nhữ ng tên oai hù ng:“Quâ n rử a
thù thấ t trậ n- Cô ng dâ n cả m tử - Quyết tử quâ n” diễu qua trô ng như bọ n kẻ
cướ p.
Cấ p chỉ huy củ a họ , trướ c đây là nhữ ng tay buô n da hoặ c ngũ cố c, nhữ ng
anh bá n mỡ bò hoặ c xà phò ng, chiến sĩ nhấ t thờ i, đượ c là m sĩ quan chỉ vì
đồ ng tiền củ a họ hoặ c vì bộ ria mép dà i, trên mình đầy vũ khí, dạ mềm vớ i
lon quan.Họ nó i oang oang, bà n luậ n kế hoạ ch tá c chiến và cho rằ ng chỉ có
mình họ chố ng đỡ nướ c Phá p đang hấ p hố i trên vai anh hù ng rơm củ a họ .
Song đô i khi họ lạ i sợ quâ n lính củ a chính mình, dâ n đầ u trộ m đuô i cướ p,
thườ ng liều lĩnh bạ t mạ ng, quen cướ p phá và trá c tá ng.
Ngườ i ta đồ n quâ n Phổ sắ p tiến và o thà nh Ruă ng.
Đoà n Dâ n vệ từ hai thá ng nay mở nhữ ng cuộ c thá m thính rấ t thậ n trọ ng và o
cá c rừ ng lâ n cậ n, đô i khi bắ n phả i cả quâ n canh cử a củ a chính mình, và
chuẩ n bị chiến đấ u cả mỗ i khi mộ t chú thỏ con độ ng đậ y trong bụ i rậ m, thì
ai nấ y đã trở về nhà . Vũ khí, đồ ng phụ c, vớ i tấ t cả mớ đồ để giết ngườ i, mớ i
đây cò n là m cho nhữ ng trụ câ y số trên cá c đườ ng quố c lộ quanh vù ng ba
dặ m trô ng thấ y cũ ng phá t hoả ng, bỗ ng chố c vụ t biến đi đâ u mấ t.
Sau hết, nhữ ng ngườ i lính Phá p cuố i cù ng vượ t qua sô ng Xen để về Pô ng-
Ođơme theo đườ ng Xanh-Xove và Buô c-Asa; và sau tấ t cả mọ i ngườ i, là vị
tướ ng chỉ huy đi bộ , giữ a hai viên sĩ quan hầ u, vẻ tuyệt vọ ng, khô ng cò n thi
thố đượ c gì vớ i đá m tà n quâ n tan tá c nà y nữ a, vì chính hắ n cũ ng bà ng hoà ng
trong cả nh tan rã lớ n củ a mộ t dâ n tộ c vố n quen chiến thắ ng và nay bị đạ i
bạ i thả m khố c mặ c dầ u dâ n tộ c đó vẫ n có mộ t truyền thố ng anh dũ ng truyền
kỳ.
Rồ i mộ t bầ u khô ng khí vô cù ng yên tĩnh, mộ t sự đợ i chờ kinh hoả ng và lặ ng
lẽ bay lượ n trên thà nh phố . Nhiều anh tư sả n bụ ng phệ, mà nghề buô n đã
trở nên hèn đớ n, lo lắ ng đợ i nhữ ng kẻ chiến thắ ng và run lên cầ m cậ p vì sợ
ngườ i ta coi nhữ ng cá i xiên thịt quay hoặ c nhữ ng con dao lớ n là m bếp củ a
họ là vũ khí.
Cuộ c số ng dườ ng như ngừ ng lạ i, các cử a hiệu đó ng cử a kín mít, phố xá câ m
lặ ng. Thỉnh thoả ng mộ t ngườ i dâ n, sợ vì sự im lặ ng đó , len lén đi men theo
cá c bờ tườ ng.
Nỗ i khắ c khoả i lo â u củ a đợ i chờ khiến ngườ i ra mong quâ n thù mau đến
cho xong.
Quâ n độ i Phá p rú t đi hô m trướ c thì quá trưa hô m sau và i tên kỵ binh xung
kích, khô ng biết từ đâ u chui ra, vụ t qua thà nh phố rấ t nhanh. Rồ i, sau đó
mộ t chú t, mộ t đá m quâ n đô ng đặ c từ trên đồ i Nữ thá nh Catơrin trà n xuố ng
trong khi hai đợ t só ng xâ m lă ng khá c xuấ t hiện trên cá c đườ ng đi Dacnêtan
và Boa Ghiô m. Tiền độ i củ a ba binh đoà n, đú ng và o cù ng mộ t lú c, liên lạ c vớ i
nhau ở quả ng trườ ng tò a thị sả nh và từ khắ p cá c phố lâ n cậ n, quâ n Đứ c đổ
tớ i, độ i ngũ diễu hà nh, bướ c nhịp đều, nện gó t choang choang trên mặ t
đườ ng đá tả ng.
Nhữ ng hiệu lệnh hô bằ ng mộ t giọ ng lạ tai, ồ m ồ m cấ t lên dọ c theo cá c că n
nhà dườ ng như chết và vắ ng lặ ng, trong khi, ở sau cử a chớ p đó ng kín,
nhữ ng con mắ t đang rình ngó nhữ ng ngườ i chiến thắ ng ấ y, chủ nhâ n củ a đô
thị, củ a mọ i tà i sả n và sinh mệnh, chiếu theo “luậ t chiến tranh”. Trong cá c
buồ ng tố i â m u, dâ n thà nh phố đang hố t hoả ng như khi có thiên tai, nhữ ng
biến độ ng tà n khố c lớ n củ a trá i đấ t mà bấ t cứ sự khô n ngoan nà o, sứ c mạ nh
nà o đố i phó lạ i cũ ng đều vô ích. Vì cũ ng vẫ n cá i cả m giá c ấ y lạ i xuấ t hiện mỗ i
lầ n trậ t tự sự vậ t bị đả o lộ n, an ninh khô ng cò n nữ a, và tấ t cả nhữ ng gì vố n
đượ c luậ t phá p củ a loà i ngườ i hoặ c qui luậ t tự nhiên che chở , thì nay đều bị
phó mặ c cho mộ t sự tà n bạ o vô ý thứ c và hung dữ . Trậ n độ ng đấ t đè bẹp cả
mộ t dâ n tộ c dướ i nhữ ng nhà cử a đổ sụ p, con sô ng trà n bờ cuố n theo bao
nô ng dâ n chết đuố i cù ng vớ i xá c bò và giầ m xà bị rứ t tung khỏ i má i nhà ,
hoặ c đoà n quâ n chiến thắ ng tà n sá t nhữ ng ngườ i dá m tự vệ, bắ t nhữ ng
ngườ i khá c là m tù binh, ỷ và o thế lưỡ i gươm để cướ p phá và cả m tạ mộ t vị
thượ ng đế nà o đấy bằ ng tiếng đạ i bác.Tấ t cả nhữ ng cá i đó đều là nhữ ng tai
ương khủ ng khiếp là m đả o lộ n mọ i tin tưở ng và o Cô ng lý vĩnh cử u, tấ t cả
lò ng tin mà ngườ i ta vẫ n dạ y bả o xưa nay và o sự che chở củ a Trờ i và lý tính
củ a con Ngườ i.
Song có nhữ ng đơn vị nhỏ đến gõ cử a từ ng nhà , rồ i biến và o bên trong. Đó
là cả nh chiếm đó ng sau cuộ c xâ m lă ng. Bắ t đầ u từ giờ , nhữ ng kẻ bị thua có
bổ n phậ n phả i tỏ ta niềm nở đố i vớ i kẻ thắ ng.
Mộ t thờ i gian sau, khi nỗ i khiếp sợ ban đầ u đã qua, mộ t cả nh yên tĩnh mớ i
đượ c thiết lậ p. Trong nhiều nhà , tên sĩ quan Phổ ă n cù ng vớ i gia đình. Cũ ng
có khi hắ n là ngườ i có giá o dụ c, và vì lễ độ , hắ n á i ngạ i cho nướ c Phá p, nó i
lên lò ng chá n ghét phả i tham gia cuộ c chiến tranh nà y. Ngườ i ta biết ơn hắ n
vì chú t tỏ tình đó vả chă ng, có thể mộ t ngà y nà o đấy ngườ i ta sẽ cầ n đến sự
che chở củ a hắ n. Nương nhẹ hắ n biết đâ u chẳ ng đượ c bớ t đi và i ngườ i phả i
nuô i ă n. Và tạ i sao lạ i là m phậ t ý mộ t kẻ mình phả i hoà n toà n tù y thuộ c và o
chứ ? Là m như vậ y chẳ ng phả i là dũ ng cả m gì mà chỉ là liều lĩnh.Và sự liều
lĩnh chẳ ng cò n là mộ t khuyết điểm củ a dâ n Ruă ng, như thờ i thà nh phố củ a
họ đã nổ i danh trong nhữ ng cuộ c chiến đấ u anh dũ ng chố ng ngoạ i xâ m.Sau
hết ngườ i ta tự nhủ , và đây là lý do tố i cao că n cứ và o tính lịch sự củ a ngườ i
Phá p, rằ ng ở trong nhà thì rấ t đượ c phép có lễ độ miễn là ra nơi cô ng chú ng
đừ ng có vẻ thâ n tình vớ i lính ngoạ i quố c. Ra ngoà i thì khô ng quen biết gì
nhau nữ a, nhưng ở nhà thì họ vui lò ng trò chuyện, và tên Đứ c bữ a tố i lạ i
ngồ i lâ u hơn để sườ i lò sưở i chung
Thà nh phố dầ n dầ n trở lạ i quang cả nh bình thườ ng. Ngườ i Phá p cò n ít bướ c
châ n ra ngoà i nhưng lính Phổ thì lú c nhú c trên cá c đườ ng phố . Vả chă ng bọ n
sĩ quan khinh kỵ á o lam ngạ o nghễ kéo lê trên mặ t đườ ng nhữ ng khí cụ lớ n
để giết ngườ i, đố i vớ i các cô ng dâ n thườ ng hình như cũ ng khô ng tỏ vẻ khinh
bỉ gì quá lắ m so vớ i bọ n sĩ quan bộ binh nă m trướ c cũ ng uố ng rượ u ở cá c
quá n cà phê ấ y.
Tuy nhiên vẫ n có cá i gì trong khô ng khí, mộ t cá i gì tinh vi và mớ i lạ , mộ t bầ u
khô ng khí ngoạ i lai khô ng chịu đượ c, như mộ t mù i gì lan rộ ng, cá i mù i ngoạ i
xâ m. Nó trà n và o đầ y cá c nhà và cá c quả ng trườ ng, thay đổ i vị cá c mó n ă n,
cho ngườ i ta có cả m giá c như đi xa, xa lắ m, đến xứ sở củ a nhữ ng bộ lạ c man
rợ và nguy hiểm.
Nhữ ng kẻ chiến thắ ng đò i hỏ i tiền, rấ t nhiều tiền. Dâ n thà nh phố vẫ n cứ trả ,
vả chă ng họ cũ ng già u. Song mộ t anh lá i buô n miền Normă ngđi cà ng trở nên
già u có bao nhiêu thì mỗ i hy sinh, mỗ i tí chú t củ a cả i củ a họ chuyển sang tay
kẻ khá c lạ i là m họ đắ ng cay bấy nhiêu.
Nhưng dọ c theo dò ng sô ng, phía dướ i thà nh phố hai dặ m, về phía Croatxê,
Đieppơzalơ, hoặ c Bietxa, cá c thủ y thủ và nhữ ng ngườ i đá nh cá thườ ng lô i từ
đáy sô ng lên mộ t và i xá c bọ m Đứ c trương phềnh trong bộ quâ n phụ c,bị giết
bằ ng mộ t nhá t dao hay mộ t miếng đá á c hiểm, đậ p đầ u bằ ng mộ t tả ng đá ,
hoặ c bị đẩy từ trên mộ t chiếc cầ u cao xuố ng nướ c. Bù n dướ i sô ng vù i kín
nhữ ng cuộ c trả thù bí mậ t, tà n bạ o và chính đá ng ấ y, nhữ ng hà nh độ ng anh
hù ng khô ng ai biết, nhữ ng cuộ c tấ n cô ng thầ m lặ ng, nguy hiểm hơn nhữ ng
trậ n chiến đấ u giữ a thanh thiên bạ ch nhậ t và khô ng có tiếng vang lừ ng lẫ y
củ a vinh quang.
Vì lò ng că m thù kẻ ngoạ i bao giờ cũ ng võ trang cho mộ t và i ngườ i quả cả m
sẵ n sà ng chết vì mộ t lý tưở ng.
Sau cù ng, vì nhữ ng kẻ xâ m lă ng, tuy bắ t thà nh phố phả i chịu cá i kỷ luậ t hà
khắ c củ a chú ng, nhưng chưa hề là m mộ t việc gì giố ng nhữ ng điều kinh
khủ ng như tiếng đồ n lừ ng lên là chú ng đã phạ m suố t dọ c đườ ng tiên quâ n
chiến thắ ng cho nên ngườ i ra cũ ng mạ nh dạ n dầ n, và sự cầ n buô n bá n lạ i
khiến các thương nhâ n phả i bă n khoă n, suy tính. Mộ t và i ngườ i có nhữ ng
quyền lợ i lớ n vướ ng mắ c ở Lơ Havrơ do quâ n Phá p đó ng, họ muố n thử tớ i
cả ng đó bằ ng cá ch đi đườ ng bộ đến Đieppơ, rồ i từ đấy xuố ng tà u.
Ngườ i ta lợ i dụ ng bọ n sĩ quan Đứ c mà ngườ i ta quen, và xin đượ c củ a viên
tướ ng tổ ng tư lệnh mộ t giấ y thô ng hà nh.
Vậ y là sau khi đặ t thuê mộ t cỗ xe lớ n bố n ngự a cho cuộ c hà nh trình ấ y, vớ i
mườ i ngườ i ghi tên ở nhà chủ xe, họ quyết định ra đi và o mộ t buổ i sớ m thứ
ba, trướ c lú c trờ i sá ng, để trá nh sự tụ tậ p đô ng ngườ i.
Giá rét ít lâ u nay đã là m mặ t đấ t rắ n lạ i, và hô m thứ hai, và o khoả ng ba giờ
sá ng, nhữ ng đá m mâ y đen lớ n từ phương bắ c đem tuyết đến, tuyết rơi
khô ng lú c nà o ngớ t suố t chậ p tố i và suố t đêm.
Đến bố n giờ rưỡ i sá ng, cá c hà nh khá ch họ p nhau trong sâ u lữ quá n
Normă ngđi để lên xe
Họ đều cò n ngá i ngủ , và rét run cầ m cậ p dướ i là n chă n mềm.Trong đêm tố i
họ khô ng trô ng thấ y rõ nhau, và mớ quầ n á o rét nặ ng, mặ c lồ ng mấ y lớ p,
là m cho tấ t cả nhữ ng thâ n hình kia chẳ ng khá c gì nhữ ng cha cố bụ ng phệ,
mặ c á o thầ y tu dài thượ t. Nhưng hai ngườ i đà n ô ng nhậ n ra nhau, mộ t
ngườ i thứ ba đến gầ n họ , và họ trò chuyện: “Tô i đem nhà tô i theo, mộ t
ngườ i nó i. –Tô i cũ ng thế, -Cả tô i cũ ng vậ y”. Ngườ i thứ nhấ t nó i thêm:
“Chú ng tô i sẽ khô ng trở về Ruă ng là m gì, và nếu quâ n Phổ đến gầ n Lơ Havrơ
thì chú ng tô i sẽ sang Anh”. Tấ t cả đều có nhữ ng ý định như nhau, vì tính
chấ t họ giố ng nhau.
Tuy nhiên khô ng thấ y ngườ i ta thắ ng xe. Thỉnh thoả ng mộ t chiếc đèn kính
nhỏ do mộ t bá c mã phu xách, ló ra ngoà i khuô n cử a tố i om để rồ i lạ i biến
ngay và o trong mộ t cử a khá c. Tiếng châ n ngự a giậ m xuố ng đấ t, nghe êm đi
vì có lớ p phâ n ổ ló t chuồ ng và ở cuố i ngô i nhà có tiếng ngườ i nó i vớ i sú c vậ t,
vừ a nó i vừ a rủ a. Mộ t tiếng nhạ c ngự a nhè nhẹ bá o hiệu ngườ i ta đang soạ n
yên cương, khô ng mấ y chố c thứ tiếng nho nhỏ ấ y rung lên rõ và rền nhịp
theo cử độ ng củ a con vậ t, đô i khi ngừ ng lạ i, rồ i lạ i dộ i lên độ t ngộ t, kèm theo
là tiếng mó ng sắ t ngự a nện xuố ng đấ t lộ p cộ p.
Cá nh cử a bỗ ng nhiên đó ng sậ p lạ i. Mọ i tiếng độ ng đều im bặ t. Mấ y ngườ i thị
dâ n rét cố ng khô ng trò chuyện nữ a: họ đứ ng yên, ngườ i cứ ng đờ .
Mộ t mà n bô ng tuyết trắ ng mịt mù ó ng á nh khô ng ngừ ng trong khi rơi xuố ng
đấ t, xó a cá c hình thù , rắ c lên mọ i vậ t mộ t lớ p bọ t bă ng, và trong cá i im lặ ng
mênh mô ng củ a thà nh phố yêm tĩnh, chìm đắ m trong mù a đô ng, chỉ cò n
nghe thấ y cá i thứ tiếng lao xao mơ hồ và chơi vơi củ a tuyết rơi, khô ng biết
gọ i đó là gì cho đượ c, mộ t cả m giá c đú ng hơn là m mộ t tiếng độ ng, sự xá o
trộ n củ a nhữ ng vậ t li ti nhẹ bổ ng hình như trà n ngậ p khô ng gian, bao phủ
thế giớ i.
Ngườ i đà n ô ng lạ i ló ra vớ i chiếc đèn kính, tay cầ m dây thừ ng lô i mộ t con
ngự a buồ n thỉu chẳ ng chịu cấ t bướ c. Bá c ta đặ t ngự a đứ ng sá t cá n xe, buộ c
cá c dâ y kéo, vò ng đi vò ng lạ i quanh xe hồ i lâ u để gò chắ c yên cương, bá c chỉ
dù ng đượ c có mộ t tay, tay cò n lạ i xá ch đèn. Khi sắ p sử a đi tìm con ngự a thứ
hai, bá c chợ t nhậ n thấ y đá m hà nh khá ch đứ ng khong nhú c nhích, ngườ i đã
trắ ng xó a vì tuyết, bá c liền bả o họ : “Tạ i sao cá c ô ng cá c bà khô ng lên xe mà
ngồ i? Ít ra cũ ng cò n trá nh đượ c tuyết”.
Hẳ n là họ đã khô ng nghĩ tớ i điều đó , thế là họ hấ p tấ p lên xe. Ba ngườ i đà n
ô ng cho vợ ngồ i và o trong cù ng, và bướ c lên sau, rồ i nhữ ng ngườ i khá c,
bó ng dá ng mờ mờ , khô ng rõ hình thù , cũ ng lầ n lượ t ngồ i và o chỗ cò n lạ i,
chẳ ng nó i vớ i nhau mộ t lờ i.
Sà n xe có rả i rơm, châ n họ thú c và o đó . Cá c bà ngồ i ở trong cù ng, vì cổ mang
theo nhữ ng lồ ng ấ p nhỏ bằ ng đồ ng vớ i mộ t thứ than hó a họ c, liền đố t lên, và
trong chố c lá t họ thì thà o kể ra nhữ ng cá i tiện lợ i củ a lồ ng ấ p, nhắ c lạ i vớ i
nhau nhữ ng điều họ đã biết từ lâ u.
Sau cù ng, xe đã thắ ng xong, vớ i sá u chứ khô ng phả i bố n ngự a vì phả i kéo
nặ ng hơn, mộ t tiêng nó i bên ngoà i hỏ i: “Mọ i ngườ i lên xe cả chưa?” Mộ t
tiếng nó i bên trong đá p: “Lên cả rồ i” Thế là ngườ i ta lên đườ ng.
Xe đi chầ m chậ m, chầ m chậ m, thủ ng thỉnh bướ c mộ t. Bá nh xe lú n xuố ng
tuyết, thù ng xe rền rĩ, kêu ră ng rắ c.Mấ y con ngự a trượ t châ n, thở phì phò ,
hơi bố c trên mình, và chiếc roi to tướ ng củ a bá c xà ích khô ng ngừ ng quấ t
đen đét tứ phía, xoắ n và o rồ i lạ i mở ra như mộ t con rắ n mỏ ng mình, và độ t
nhiên quấ t và o mộ t cá i mô ng béo bẫ m, khiến cho nó că ng lên vì sứ c mạ nh
hơn.
Nhưng trờ i sá ng dầ n dầ n từ lú c nà o khô ng biết. Nhữ ng bô ng tuyết nhẹ mà
mộ t du khá ch, vố n là dâ n Ruă ng chính cố ng, gã ví vớ i mộ t trậ n mưa bô ng,
khô ng cò n rơi nữ a. Mộ t thứ á nh sá ng bẩ n, lọ t qua nhữ ng đá m mâ y lớ n, đen
và nặ ng, là m cho mà u trắ ng củ a đồ ng quê cà ng rự c rỡ hẳ n lên; đó đâ y xuấ t
hiện mộ t hà ng câ y to phủ đầ y sương giá hoặ c mộ t tú p lều tranh, má i phủ kín
tuyết trô ng như cá i mũ chó p.
Trong xe, dướ i á nh sá ng ả m đạ m củ a buổ i bình minh ấ y, mọ i ngườ i tò mò
nhìn nhau.
Ở tậ n trong cù ng, chiếm nhữ ng chỗ tố t nhấ t và đang ngủ gà ngủ gậ t trướ c
mặ t nhau, là hai vợ chồ ng Loadô , nhà buô n rượ u vang ở phố Cầ u Lớ n.
Nguyên là tà i cô ng cho mộ t ngườ i chủ bị phá sả n trong kinh doanh, Loadô
đã mua lạ i cử a hiệu củ a chủ và trở nên già u có . Hắ n bá n rượ u vang mạ t hạ ng
thậ t rẻ cho các cử a bà i nhỏ ở thô n quê, và nhữ ng ngườ i quen biết cù ng là
bạ n hữ u hắ n vẫ n coi hắ n là mộ t gã bịp bợ m quỉ quyệt, mộ t anh chà ng
Normă ng chính cố ng, lắ m mưu mộ t quỷ quyệt và vui tính.
Hắ n lừ ng tiếng ă n cắ p đến nỗ i, mộ t buổ i tố i kia, ở dinh quậ n trưở ng, ô ng
Tuô cnen, tá c giả nhữ ng bà i ngụ ngô n và ca vè, mộ t ngườ i có đầ u ó c châ m
biếm sâ u cay và tế nhị, mộ t danh nhâ n củ a địa phương, thấ y cá c bà chơi trò
“Chim Bay”(3), chính hai tiếng đó cũ ng bay qua cá c phò ng khá ch khá c trong
thà nh phố , là m cho toà n tỉnh cườ i bò ra suố t mộ t thá ng rò ng.
Ngoà i ra Loadô cò n nổ i tiếng vì nhữ ng trò tinh nghịch đủ kiểu, nhữ ng câ u
bô ng đù a hay hoặ c dở củ a hắ n, và hễ nó i đến là khô ng ai khô ng chêm ngay
tứ c khắ c: “Cá i thằ ng cha Loadô ấ y thậ t khô ng chê đượ c!”.
Ngườ i hắ n nhỏ bé, bụ ng hắ n phưỡ n ra trò n như quả bó ng, bên trên là mộ t
bộ mặ t đỏ tía giữ a hai chò m râ u má đã hoa râ m.
Vợ hắ n, to lớ n, khỏ e mạ nh, rắ n rỏ i, tiếng nó i oang oang và ý định mau lẹ, là
ngườ i cầ m câ n nả y mự c trong các cử a hiệu mà sự hoạ t độ ng vui vẻ củ a hắ n
thú c đẩ y cho thêm ná o nhiệt.
Ngồ i bên cạ nh họ , trịnh trọ ng hơn, thuộ c mộ t giai cấ p cao hơn, là ô ng Carê
Lamađô ng, mộ t ngườ i tai mắ t, có địa vị trong ngà nh kinh doanh bô ng, chủ
ba nhà má y dệt, đệ tử đả ng Bắ c đẩ u bộ i tinh và có châ n trong Hộ i đồ ng hà ng
quậ n. Suố t thờ i kỳ Đế chính, ô ng ta vẫ n là thủ lĩnh củ a phá i đố i lậ p ô n hò a,
chỉ cố t để đượ c đền bù đắ t giá hơn sau nà y khi ô ng ngã theo cá i chính thể
mà ô ng đã đấ u tranh chố ng lạ i bằ ng nhữ ng vũ khí lịch sự theo lố i nó i củ a
chính ô ng. Bà Carê Lamađô ng, trẻ hơn chồ ng nhiều, vẫ n cò n là nguồ n an ủ i
củ a nhữ ng sĩ quan con nhà dò ng dõ i về đồ n trú ở Ruă ng.
Bà ta ngồ i đố i diện vớ i chồ ng, trô ng thậ t là bé nhỏ , thậ t là khá u khỉnh, thậ t là
xinh đẹp, co ro trong nhữ ng bộ lô ng thú và chá n ngá n nhìn cá i thù ng xe tồ i
tà n, thả m hạ i.
Ngồ i bên cạ nh bà , vợ chồ ng bá tướ c Huybeđơ Brêvin là nhữ ng ngườ i mang
mộ t trong nhữ ng dò ng họ kỳ cự u nhấ t và quý phá i nhấ t xứ Normă ngđi. Vố n
là nhà quý tộ c già phong thể đườ ng bệ, dá ng ngườ i tự nhiên giố ng vua
Henry đệ tứ , bá tướ c lạ i cố ă n mặ c thậ t khéo léo để mình thêm giố ng nhà
vua hơn, vì theo mộ t truyền thuyết vẻ vang cho gia đình, nhà vua, đã là m
cho mộ t phu nhâ n trong họ Brêvin có mang, khiến đứ c phu quâ n vì thế mà
đượ c phong bá tướ c và là m tổ ng trâ n mộ t tỉnh.
Đồ ng nghiệp vớ i ô ng Carê Lamađô ng tạ i Hộ i đồ ng hà ng quậ n, bá tướ c
Huybe đạ i diện cho phá i bả o hoà ng Orlêă ng ở trong tỉnh. Chuyện ô ng kết
hô n vớ i con gá i mộ t chủ tà u nhỏ ở Nă ng-tơ đến nay vẫ n cò n ví là điều khó
hiểu. Song vì bá tướ c phu nhâ n có phong cá ch đạ i gia, biết tiếp khá ch giỏ i
hơn ai hết, lạ i có tiếng là đã đượ c mộ t hoà ng tử củ a đứ c vua Luy-Philip yêu
dấ u, cho nên tấ t cả giớ i quý tộ c đều hoan nghênh bà , và phò ng khá ch củ a bà
vẫ n là đứ ng đầ u trong xứ , nơi độ c nhấ t cò n giữ vẻ hà o hoa phong nhã cũ , và
đượ c lui tớ i đó khô ng phả i là chuyện dễ dà ng.
Ngườ i ta đồ n gia sả n nhà Brêvin toà n là củ a chìm, lên tớ i nă m mươi vạ n
quan lợ i tứ c.
Sá u ngườ i ấ y ngồ i ở trong cù ng họ p thà nh giớ i xã hộ i có tiền củ a, thanh thả n
và thế lự c, nhữ ng ngườ i lương thiện đá ng mặ t, sù ng đạ o và số ng có nguyên
tắ c.
Do mộ t sự tình cờ kỳ lạ , tấ t cả cá c bà đều ngồ i cù ng mộ t ghế; và bên cạ nh bà
bá tướ c cò n có thêm hai bà phướ c ngồ i lầ n nhữ ng chuỗ i trà ng hạ t dà i, nhẩ m
đọ c kinh Lạ y cha và Kính mừ ng. Mộ t bà thì già , mặ t rỗ nhằ ng rỗ nhịt và bệnh
đậ u mù a, tự a như bị mộ t loạ t đạ n gHém bắ n thẳ ng và o ngay giữ a mặ t. Cò n
bà kia rấ t ẻo lả , mặ t nom xinh xắ n và ố m yếu vớ i bộ ngự c ho lao, bị vạ c dầ n
đi vì mộ t lò ng sù ng tín mã nh liệt thườ ng tạ o nên nhữ ng con ngườ i tử vì đạ o
và nhữ ng con ngườ i đượ c thầ n cả m.
Đố i diện vớ i hai bà phướ c có mộ t ngườ i đà n ô ng và mộ t ngườ i đà n bà khiến
mọ i ngườ i đều chú ý.
Ngườ i đà n ô ng rấ t nhiều ngườ i biết, là Corhuyđê dâ n chủ , nỗ i kinh hoà ng
củ a tấ t cả nhữ ng hạ ng ngườ i đứ ng đắ n. Đã hai mươi nă m nay y nhú ng bộ
râ u đỏ kệch củ a y và o nhữ ng cố c vạ i củ a mọ i tiệm cà phê dâ n chủ . Cù ng vớ i
cá c anh em bạ n hữ u, y đã phá tan mộ t gia tà i khá lớ n thừ a hưở ng củ a ô ng
bố , vố n là mộ t nhà là m mứ t kẹo, và y số t ruộ t đợ i chờ nền cộ ng hò a để có
đượ c cá i địa vị xứ ng đá ng vớ i biết bao khoả n tiêu xà i cách mạ ng như thế.
Ngà y mồ ng bố n thá ng chín(4), có lẽ lo mộ t trò đù a nghịch, y đã tưở ng mình
đượ c bộ t nhiệm quậ n trưở ng nhưng khi y muố n đến nhậ n chứ c thì cá c nhâ n
viên chạ y giấ y, nhữ ng ngườ i độ c chiếm trụ sở lú c bấ y giờ , y đã lo tổ chứ c
chố ng lạ i quâ n thù vớ i mộ t lò ng hă ng há i khô ng ai bì kịp. Y đã cho đà o hố ở
cá nh đồ ng, ngả hết cá c câ y con củ a nhữ ng rừ ng lâ n cậ n, đặ t cạ m bẫy trên tấ t
cả cá c nẻo đườ ng, và khi quâ n thù sắ p kéo đến thì, hà i lò ng vì cô ng cuộ c
chuẩ n bị đó , y vộ i vã rú t về thà nh phố . Bâ y giờ y nghĩ rằ ng đến Lơ Havrơ y
sẽ giú p ích đượ c nhiều hơn, vì ở đấ y rồ i đâ y hẳ n là cầ n phả i có nhữ ng cô ng
sự phò ng ngự mớ i.
Ngườ i đà n bà , thuộ c hạ ng ngườ i ta gọ i là điếm đà ng, nổ i tiếng vì cá i thâ n
hình sớ m đẩy đà khiến cô ta đi đượ c đặ t tên là Viên Mỡ Bò (5). Ngườ i thấ p
nhỏ , vớ i cá c ngó n tay nầ n nẫ n thắ t lạ i ở cá c đố t trô ng tự a nhữ ng chuỗ i dồ i
ngắ n, là n da bó ng nhẩ y và că ng, mộ t bộ ngự c đồ sộ , lồ lộ dướ i là n á o, cô ta
tuy vậ y trô ng vẫ n cò n ngon mắ t và đượ c theo đuổ i nhiều, vẻ xuâ n sắ c củ a cô
thậ t đá ng ưa nhìn. Mặ t cô là mộ t trá i tá o đỏ , mộ t nụ thượ c dượ c sắ p nở , và ở
phía trên khuô n mặ t ấ y là mộ t đô i mắ t mở ra đen lay lá y, tuyệt đẹp, ẩ n dướ i
hai hà ng mi dà y rủ bó ng.Phía dướ i, mộ t khuô n miệng hẹp, có duyên, ướ t á t
gợ i tình, vớ i hà m ră ng nhỏ xíu, trắ ng bó ng.
Ngoà i ra, ngườ i ta bả o cô cò n có nhiều đứ c tính quý hó a vô cù ng.
Mọ i ngườ i vừ a nhậ n ra cô thì lậ p tứ c có nhữ ng lờ i thì thà o lan ra trong đá m
mấ y bà mệnh phụ , và nhữ ng tiếng “đồ đĩ” - “xấ u hổ chung” đượ c xì xà o quá
to khiến cô phả i ngẩ ng đầ u lên. Cô ta bèn đưa mắ t nhìn khắ p lượ t nhữ ng
ngườ i ngồ i chung quanh, mộ t cá i nhìn khiêu khích và tá o bạ o đến nỗ i mọ i
ngườ i tứ c khắ c im thin thít, và ai nấ y đều cú i mặ t xuố ng, trừ có Loadô là cứ
dò m cô , vẻ khoá i trá .
Nhưng khô ng bao lâ u, ba bà kia lạ i tiếp tụ c nó i chuyện, sự có mặ t củ a cô gá i
điếm là m cho ba bà bỗ ng chố c trở nên thâ n thiện, hầ u thà nh nhữ ng bạ n chí
thiết. Dườ ng như cá c bà thấ y rằ ng cầ n phả i đem cá i phẩ m cá ch đoan trang
là m vợ củ a các bà kết lạ i vớ i nhau thà nh mộ t khố i trướ c mặ t kẻ bá n thâ n vô
liêm sỉ nọ , vì bao giờ tình yêu hợ p phá p cũ ng lên mặ t coi khinh bạ n đồ ng
nghiệp tự do củ a nó .
Ba ngườ i đà n ô ng cũ ng nhích lạ i gầ n nhau vì mộ t bả n nă ng bả o thủ trướ c
mặ t Cornuyđê, họ nó i chuyện tiền bạ c vớ i mộ t thứ giọ ng miệt thị ngườ i
nghèo. Bà bá tướ c Huybe kể chuyện thiệt hạ i củ a ô ng chồ ng do bọ n Phổ gâ y
ra, nhữ ng mấ t má t vì gia sú c bị đá nh cắ p và mù a mà ng thấ t thu, vớ i cá i vẻ
vữ ng và ng tự tin củ a ngườ i chú a đấ t lớ n, già u thiên ứ c vậ n tả i, mà nhữ ng
chuyện phá hạ i đó bấ t quá chỉ là m phiền ô ng đến mộ t nă m là cù ng. Ô ng Carê
Lamađô ng bị tổ n thấ t nặ ng nề trong nghề dệt, đã cẩ n thậ n gử i sá u tră m
nghìn quan sang nướ c Anh, là m mó n tích cố c phò ng cơ(6), để đố i phó vớ i
bấ t cứ hoà n cả nh nà o. Cò n về phầ n Loadô thì hắ n đã khéo thu xếp bá n hết
mọ i thứ rượ u vang hạ ng thườ ng cò n lạ i trong hầ m rượ u trong sở quâ n nha
Phá p, thà nh thử nhà nướ c mang nợ hắ n mộ t số tiền kếch sù mà hắ n mẩ m
tính sẽ lã nh đượ c ở Lơ Havrơ.
Và cả ba ngườ i đưa nhanh mắ t nhìn nhau thâ n thiện.Tuy xuấ t thâ n khá c
nhau, họ đều cả m thấ y là anh em vì đồ ng tiền, cũ ng ở trong cá i hộ i tam điểm
lớ n(7) nhữ ng ngườ i có củ a, cứ thọ c tay và o tú i quầ n là và ng kêu xủ ng xoả ng.
Xe đi chậ m đến nỗ i mườ i giờ sá ng vẫ n chưa qua đượ c bố n dặ m đườ ng. Cá c
ô ng ba lầ n phả i xuố ng xe đi bộ để vượ t qua nhữ ng quã ng đườ ng dố c. Mọ i
ngườ i bắ t đầ u lo ngạ i, vì đã dự tính sẽ ă n sá ng ở Totơ, mà bâ y giờ thì khó có
hy vọ ng tớ i đượ c đấ y trướ c khi trờ i tố i. Ai nấ y đều đang nhò m ngó tìm mộ t
quá n rượ u bên đườ ng thì bỗ ng chiếc xe đâ m và o mộ t đố ng tuyết, hai tiếng
đồ ng hồ sau mớ i lô i đượ c xe ra.
Cá i đó i mỗ i lú c mộ t tă ng là m rố i loạ n tâ m trí, mà chẳ ng thấ y bó ng dá ng mộ t
hà ng quá n, mộ t ngườ i bá n rượ u nà o hiện ra hết, vì bọ n Phổ đang tớ i gầ n vớ i
nhữ ng đoà n quâ n Phá p đó i lả kéo qua đã là m cho mọ i ngà nh nghề đều
hoả ng sợ .
Cá c ô ng chạ y đi kiếm thứ c ă n ở các trạ i ấ p bên đườ ng, nhưng ngay đến bá nh
mì cũ ng chẳ ng tìm ra đượ c. Ngườ i nô ng dâ n nghi kỵ đã cấ t giấ u lương thự c
dự trữ , sợ bị cướ p đoạ t mấ t, vì đá m quâ n lính chẳ ng có gì ă n thườ ng cưỡ ng
bứ c lấ y bừ a bấ t cứ cá i gì họ tìm thấ y.
Và o khoả ng mộ t giờ trưa, Loadô tuyên bố rằ ng quả tình hắ n thấ y là quả là
khá đó i. Mọ i ngườ i cũ ng đều đó i như hắ n từ lâ u, và nhu cầ u ă n luô n luô n
thụ c bá ch đã giết chết cả mọ i chuyện trò .
Thỉnh thoả ng có ai đó ngá p vặ t,mộ t ngườ i khá c hầ u như bắ t chướ c liền, và
ai nấ y cứ lầ n lượ t, tù y theo tính nết, trình độ lịch sự và địa vị xã hộ i củ a
mình, mà há hố c mồ m ra mộ t cá ch ầ m ĩ hoặ c khiêm tố n, bà n tay vộ i đưa lên
che cá i lỗ rộ ng toang hoá c thở ra mộ t là n hơi khó i.
Viên Mỡ Bò đã nhiều lầ n cú i xuố ng tự a hồ cô ta muố n tìm mộ t cá i gì dướ i
châ n. Cô do dự mộ t giâ y, nhìn nhữ ng ngườ i ngồ i bên, rồ i lạ i tự nhiên ngồ i
thẳ ng lên. Hết thả y cá c bộ mặ t đều xanh nhợ t và nhă n nhó . Loadô quả quyết
rằ ng hắ n sẵ n sà ng trả mộ t ngà n quan cho mộ t cá i dă m bô ng nhỏ . Vợ hắ n có
mộ t cử chỉ như muố n cự lạ i, nhưng rồ i mụ cũ ng ngồ i yên. Cứ nghe nó i đến
tiền bị phung phí là mụ ta thấ y đau khổ , và ngay đến nó i đù a về vấ n đề ấ y
mụ ta cũ ng khô ng hiểu nổ i. Bà bá tướ c thì nó i: “Sự thự c thì tô i cũ ng thấ y
trong ngườ i khó chịu là m thế nà o mà tô i lạ i khô ng nghĩ đến chuyện đem
theo thứ c ă n nhỉ”. Ai cũ ng tự trá ch mình như thế.
Tuy nhiên, Cornuyđê có mộ t bình đự ng đầ y rượ u rỏ m, y đem ra mờ i, mọ i
ngườ i lạ nh lù ng từ chố i. Chỉ có Loadô nhấ p vài giọ t và khi trao trả bình, hắ n
cả m ơn: “Dù sao cũ ng tố t, nó là m cho ấ m ngườ i lên, và đá nh lừ a cá i đó i”.
Rượ u và o hắ n đâ m ra vui tính, và hắ n đề nghị là m như ở trên chiếc tà u nhỏ
trong bà i há t: là ă n thịt ngườ i hà nh khá ch béo nhấ t. Câ u nó i ấ y giá n tiếp á m
chỉ Viên Mỡ Bò khiến nhữ ng ngườ i có giá o dụ c thấ y chó i tai. Khô ng ai đá p
lạ i, chỉ có riêng Cornuyđê đó là mỉm cườ i. Hai bà phướ c lú c nà y đã ngừ ng
lẩ m bẩ m lầ n trà ng hạ t, và ngồ i yên, hai bà n tay thọ c sâ u và o ố ng tay á o rộ ng,
cố tình cú i nhìn xuố ng, ý hẳ n đang dâ ng lên trờ i nỗ i đau khổ mà trờ i giá ng
xuố ng họ .
Sau cù ng, đến ba giờ , xe đang đi giữ a mộ t cá nh đồ ng mênh mô ng bấ t tậ n,
chẳ ng thấ y bó ng mộ t là ng mạ c nà o trướ c mặ t, Viên Mỡ Bò liền cú i ngay
xuố ng, lô i ở gầ m ghế ra mộ t cá i là n to, phủ mộ t chiếc khă n trắ ng.
Trướ c hết cô ta moi ở là n ra mộ t chiếc đĩa sứ nhỏ , mộ t cố c bạ c xinh xắ n, rồ i
đến mộ t cá i liễn sà nh rộ ng đự ng hai con gà giò đã chặ t sẵ n từ ng miếng, ướ p
mộ t lớ p mỡ đô ng, ngườ i ta trô ng thấ y ở trong là n cò n nhiều thứ ngon là nh
khá c gó i ghém cẩ n thậ n, nà o pa-tê, nà o quả tươi, nà o kẹo bá nh, nhữ ng thứ c
ă n chuẩ n bị cho mộ t cuộ c hà nh trình ba ngà y, để khỏ i phả i đụ ng đến mó n ă n
cá c quá n trọ . Giữ a cá c gó i thứ c ă n, thò ra bố n cá i cổ chai. Cô ta cầ m lấ y mộ t
chiếc cá nh gà và bắ t đầ u ă n nhỏ nhẹ vớ i mộ t chiếc bá nh mì nhỏ , thứ c bá nh ở
Normă ngđi ngườ i ta vẫ n gọ i là bá nh “No ếp chính”.
Mọ i con mắ t đều đổ dồ n về cô ta. Rồ i mù i thơm tỏ a lên, là m cá c cá nh mũ i
mở rộ ng, nướ c miếng ứ a ra đầ y miệng mọ i ngườ i và quai hà m co lạ i nhứ c
nhố i ở phía dướ i tai. Lò ng khinh bỉ củ a các bà đố vớ i cô gá i đĩ ấ y trở nên dữ
tợ n hơn, cơ hồ cá c bà muố n giết chết cô ta hay quẳ ng cô ra khỏ i xe, ném
xuố ng tuyết, cả cô ta lẫ n chiếc cố c, cá i là n và cá c thứ c ă n củ a cô .
Nhưng Loadô hau há u nhìn cá i liễn đự ng thịt gà . Hắ n nó i: “Hay quá , bà đây
đã khéo lo xa hơn chú ng tô i. Ấ y có nhữ ng ngườ i bao giờ cũ ng biết lo liệu chu
đá o mọ i chuyện”. Cô ta ngẩ ng đầ u lên nhìn hắ n: “Thưa ô ng, ô ng vui lò ng xơi
mộ t chú t chă ng? Từ sá ng đến giờ mà nhịn đó i kể cũ ng gay”. Hắ n cú i đầ u cả m
ơn: “Quả tình, xin thú thự c là tô i khô ng dá m từ chố i, tô i khô ng sao kham nổ i
nữ a. Gặ p thế nà o hay thế ấ y(8), phả i khô ng thưa bà ?” Và nhìn quanh mọ i
ngườ i mộ t lượ t, hắ n nó i tiếp: “Trong nhữ ng bướ c thế nà y, mà gặ p đượ c
ngườ i giú p đỡ mình thì thậ t là dễ chịu”. Sẵ n có mộ t tờ bá o hắ n liền trả i ra để
khỏ i dâ y bẩ n và o quầ n, rồ i, vớ i mũ i con dao lú c nà o cũ ng nằ m trong tú i hắ n,
hắ n xó c mộ t miếng đù i gà bó ng nhẩ y mỡ đô ng, lấ y ră ng xé ra, rồ i nhai vớ i
mộ t vẻ thỏ a mã n quá hiển nhiên. Khiến trong xe nổ i lên mộ t tiếng thở dà i
thậ t nã o ruộ t.
Song Viên Mỡ Bò , vớ i mộ t giọ ng khiêm tố n và dịu dà ng, mờ i hai bà phướ c
cù ng ă n ló t dạ vớ i cô . Cả hai bà nhậ n ngay lậ p tứ c và khô ng hề ngẩ ng mặ t
lên, bắ t đầ u ă n luô n rấ t nhanh sau khi ấ p ú ng lẩ m bẩ m mấ y lờ i cả m ơn.
Cornuyđê cũ ng khô ng từ chố i lờ i mờ i củ a cô gá i ngồ i bên, và cù ng vớ i hai bà
phướ c, họ trả i rộ ng tờ bá o lên đầ u gố i là m mộ t bà n thứ c ă n.
Mấ y cá i miệng hết há ra lạ i ngậ m và o, nuố t nhai, ngố n lấ y ngố n để. Loadô
ngồ i trong gó c hoạ t độ ng rấ t mạ nh và thì thầ m bả o vợ hã y nên bắ t chướ c
mình. Mụ cố cầ m cự hồ i lâ u, rồ i sau mộ t cơn đau quặ n ruộ t gan, mụ ta đà nh
chịu thua. Thế là . Loadô lự a lờ i thậ t ngọ t ngà o, lịch sự hỏ i “Bà bạ n quý” có
cho phép hắ n mờ i bà Loadô ă n tí chú t đượ c khô ng. Cô ta nó i: “Thưa ô ng,
vâ ng, có chứ ạ !” Vớ i mộ t nụ cườ i niềm nở , và chìa cá i liễn ra.
Khi mở đến chai rượ u vang đỏ đầ u tiên thì mọ i ngườ i lú ng tú ng: chỉ có mỗ i
mộ t chiếc cố c. Họ bèn chuyền cho nhau sau khi chù i miệng cố c. Riêng có
Cornuyđê, ý hẳ n để tỏ ra phong nhã lịch sự , nhấ p mô i ngay và o chỗ miệng
cố c cò n ướ t vì mô i cô gá i ngồ i cạ nh.
Thế là bị bao ngườ i đang ă n vây quanh, ngộ t ngạ t vì mù i thứ c ă n xô ng lên,
vợ chồ ng bá tướ c Đơ Brêvin và ô ng bà Carê Lamađô ng, phả i chịu cá i tộ i cự c
hình ghê gớ m xưa nay vẫ n đượ c gọ i là tộ i Tangtan(9). Bỗ ng chố c bà vợ trẻ
củ a ô ng chủ nhà má y thố t lên mộ t tiếng thở hắ t khiến mọ i ngườ i phả i quay
đầ u lạ i, mặ t bà ta trắ ng bệch chẳ ng khá c gì tuyết ở bên ngoà i, hai mắ t bà
nhắ m lạ i, đầ u gụ c xuố ng: bà ngấ t đi. Ô ng chồ ng hoả ng hố t cầ u cứ u tấ t cả mọ i
ngườ i. Ai nấ y đang hoang mang khô ng biết là m thế nà o thì bà phướ c có tuổ i
nhấ t đã nâ ng đầ u ngườ i ố m lên, ghé miệng cố c củ a Viên Mỡ Bò và o mô i bà
Carê Lamađô ng và đổ cho bà ta nuố t và i giọ t rượ u vang. Bà mệnh phụ xinh
đẹp khẽ cự a mình, mở mắ t ra, mỉm cườ i, và nó i vớ i mộ t giọ ng lả đi như sắ p
chết là giờ bà ta đã thấ y dễ chịu nhiều. Nhưng để cho chuyện đó khỏ i tá i
diễn, bà phướ c bắ t buộ c bà ta phả i uố ng hết mộ t cố c rượ u vang đỏ và nó i
thêm: “Đó chỉ là vì đó i thô i, chẳ ng phả i chuyện gì khá c đâ u.”
Thế là Viên Mỡ Bò đỏ mặ t và lú ng tú ng, nhìn bố n vị khá ch cò n nhìn đó i, ấ p
ú ng nó i: “Trờ i ơi, giá tô i dá m đườ ng độ t mờ i mấ y quý ô ng quý bà đó …” Cô ta
im bặ t, sợ lỡ lờ i xú c phạ m chă ng. Loadô lên tiếng: “Ô i chà , trong nhữ ng lú c
như thế nà y mọ i ngườ i đều là anh em cả và phả i giú p đỡ lẫ n nhau. Nà o thô i,
cá c bà xin đừ ng khá ch khí, cá c bà cứ nhậ n lờ i đi, chứ cò n gì nữ a! Chưa chắ c
chú ng ta có tìm đượ c nhà ngủ đêm khô ng. Xe chạ y như thế nà y thì đến mai
cũ ng chưa đến đượ c Tô tơ đâ u”. Mọ i ngườ i phâ n vâ n, khô ng ai dá m nhậ n cá i
trá ch nhiệm nó i “vâ ng”. Nhưng ô ng bá tướ c to béo cò n đang ngỡ ngà ng e sợ ,
và lấy cá i vẻ đạ i gia quí tộ c nó i vớ i cô ta: “Thưa bà , chú ng tô i xin nhậ n lờ i và
chịu ơn bà”.
Chỉ có bướ c đầ u là khó . Vượ t qua sô ng Ruybicô ng(10), ngườ i ta cứ việc tự
do thả cử a. Cá i là n đượ c dố c ra hết. Nó cò n đự ng mộ t xú c Ba-tê gan bọ c mỡ ,
mộ t cá i chả chim(11), mộ t miếng lưỡ i lợ n sấ y, mấ y quả lê vù ng Cratxanơ,
mộ t tả ng phó má t Pô ng-Lêvêch, nhữ ng bá nh bỏ lò và mộ t chén đầ u dưa
chuộ t và hà nh ngâ m giấ m vì Viên Mỡ Bò , cũ ng như mọ i ngườ i phụ nữ , rấ t
thích rau dưa số ng.
Khô ng thể cứ ă n củ a cô mà khô ng nó i gì vớ i cô . Thế là ngườ i ta trò chuyện,
mớ i đầ u cò n dè dặ t, rồ i sau cở i mở hơn, vì thấ y cô ta có thá i độ rấ t đứ ng
đắ n. Hai bà Đơ Brêvin và Carê Lamađô ng vố n rấ t lịch thiệp, đã tỏ ra niềm
nở , tế nhị. Nhấ t là bà bá tướ c có cá i vẻ hạ cố đá ng yêu củ a cá c bà phu nhâ n
đạ i quí tộ c mà khô ng mộ t tiếp xú c nà o có thể là m vấy bẩ n, và bà đã tỏ ra dễ
thương hết sứ c. Cò n mụ Loadô , tâ m tình cụ c sú c, thì vẫ n lầ m lì nó i ít mà ă n
nhiều.
Tấ t nhiên mọ i ngườ i nó i chuyện về chiến tranh. Họ kêt nhữ ng hà nh độ ng
khủ ng khiếp củ a bọ n Phổ , nhữ ng hà nh vi dũ ng cả m củ a ngườ i Phá p và tấ t cả
bọ n ngườ i đi trố n ấ y đều tỏ lò ng kính phụ c sự can đả m củ a ngườ i khá c.
Khô ng mấ y lú c ngườ i ta chuyển sang cá c câ u chuyện riêng tư, và vớ i mộ t
xú c độ ng châ n thà nh, vớ i nhiệt tình trong lờ i nó i mà đô i khi cá c cô gá i điếm
thườ ng có để diễn đạ t nhữ ng kích độ ng tự nhiên củ a mình. Viên Mỡ Bò kể
lạ i cô đã bỏ Ruă ng ra đi như thế nà o: “Mớ i đầ u tô i đã tưở ng là tô i có thể ở lạ i
đượ c, cô nó i. Nhà tô i đầ y lương thự c, và tô i muố n thà nuô i vài tên lính cò n
hơn bỏ xứ sở mà đi chẳ ng biết nơi nà o. Nhưng đến khi tô i trô ng thấ y chú ng,
bọ n Phổ ấ y, thì thự c tô i khô ng chịu nổ i! Chú ng là m tô i điên tiết, và suố t ngà y
tô i cứ khó c vì tủ i hổ . Ồ ! Giả thử tô i là mộ t ngườ i đà n ô ng, thì khỏ i phả i nó i!
Tô i đứ ng trong cử a sổ nhìn chú ng, bọ n lợ n ỉ độ i mũ chó p nhọ n ấ y, và cô ở
nhà tô i cứ giữ rịt lấ y tay tô i để ngă n khô ng cho tô i quẳ ng đồ đạ c và o đầ u
chú ng. Rồ i có nhữ ng thằ ng vá c mặ t đến để ở nhà tô i, thế là tô i nhả y xổ ra
bó p ngay cổ họ ng thằ ng đầ u tiên. Bó p chết chú ng cũ ng chẳ ng khó khă n gì
hơn nhữ ng thằ ng khá c! Và nếu ngườ i ra khô ng nắ m tó c lô i tô i ra thì thằ ng
ấ y đã đi đờ i rồ i. Sau đó tô i phả i lẩ n trố n. Cuố i cù ng, nắ m đượ c cơ hộ i, tô i đi
liền, vì thế nên mớ i có mặ t ở đâ y”.
Mọ i ngườ i khen ngợ i cô rấ t nhiều. Cô cà ng đượ c nhữ ng ngườ i bạ n đườ ng
quí trọ ng thêm, họ đã khô ng tỏ ra gan dạ đượ c như thế và trong khi nghe cô ,
Cornuyđê giữ nguyên nụ cườ i tá n thà nh và đạ i độ củ a nhà truyền đạ o, chẳ ng
khá c gì mộ t vị linh mụ c nghe mộ t ngườ i sù ng tín ca ngợ i Chú a, vì nhữ ng nhà
dâ n chủ lâ u dà i vẫ n giữ độ c quyền về lò ng yêu nướ c cũ ng như nhữ ng ngườ i
mặ c á o thầ y tu giữ độ c quyền về tô n giá o vậ y. Rồ i đến lượ t y nó i vớ i cá i
giọ ng thuyết giá o khoa trương họ c đượ c ở nhữ ng bả n tuyên ngô n ngườ i ta
vẫ n dá n hằ ng ngà y lên tườ ng, và y kết thú c bằ ng mộ t thiên hù ng biện trong
đó y phết cho cá i tên “Bađanhghê(12) chó má kia” mộ t trậ n ra trò .
Nhưng Viên Mỡ Bò liền nổ i giậ n vì cô theo phá i Bô napac(13). Mặ t cô đỏ như
gấ c chín(14) và lắ p bắ p khô ng ra lờ i vì phẫ n nộ . “À phả i! Cứ để bọ n cá c ô ng
và o địa vị ô ng ta coi thử xem. Rồ i hay hớ m đá o để ra đấ y, đú ng thế! Chính
cá c ô ng đã phả n bộ i ô ng ta! Nếu để cá i đá m lêu lổ ng chơi bờ i như cá c ô ng cai
trị thì ngườ i ta chỉ cò n có việc bá n xớ i nướ c Phá p mà đi thô i!”. Cornuyđê
khô ng nao nú ng, vẫ n giữ mộ t nụ cườ i khinh khỉnh bề trên nhưng cả m thấ y
đô i bên sắ p đến lú c nặ ng lờ i, ô ng bá tướ c vộ i xen và o và khó khă n lắ m mớ i
là m dịu đượ c cô gá i đang nổ i khù ng.Ô ng tuyên bố mộ t cá ch kẻ cả rằ ng tấ t cả
mọ i ý kiến thà nh thậ t đều đá ng kính trọ ng. Song bà bá tướ c và bà chủ nhà
má y, vố n mang trong tâ m hồ n lò ng că m ghét mê muộ i củ a hạ ng ngườ i nền
nếp đố i vớ i nền cộ ng hò a, và cá i lò ng quí mến tự nhiên củ a mọ i ngườ i phụ
nữ đố i vớ i nhữ ng chính phủ bề thế và chuyên chế, hai bà tuy khô ng thích,
nhưng đều cả m thấ y gầ n gũ i cô gá i điếm đầy tự trọ ng nọ , sao mà có nhữ ng
cả m nghĩ giố ng cá c bà đến thế.
Cá i là n đã rỗ ng tuếch. Mườ i miệng là m cho nó vơi cạ n đi cũ ng chẳ ng khó
khă n gì.Ngườ i ta cò n tiếc rẻ sao nó chẳ ng đượ c to hơn nữ a. Chuyện trò vẫ n
tiếp tụ c hồ i lâ u, nhưng cũ ng nhạ t dầ n đi đô i chú t sau khi mọ i ngườ i đã ă n
xong.
Đêm buô ng xuố ng, bó ng tố i dầ n dầ n thêm dầy đặ c, và cá i lạ nh cà ng thấ y
thấ m thía hơn trong khi tiêu hó a khiến Viên Mỡ Bò , mặ c dù béo, cũ ng phả i
run lên. Bà Đơ Brêvin bèn mờ i cô dù ng cá i lồ ng ấ p củ a mình, đượ c thay than
đã mấ y lầ n từ sá ng đến giờ và cô nhậ n lờ i ngay, vì cô cả m thấ y châ n lạ nh
cứ ng. Cá c bà Carê Lamađô ng và Loadô thì đưa lồ ng ấ p củ a mình cho hai bà
phướ c.
Bác xà ích đã thắ p đèn kính lên. Đèn soi sá ng rự c mộ t là n hơi nướ c bố c lên
trên bộ mô ng đẫ m mồ hô i củ a đô i ngự a bên cà ng xe, và mặ t tuyết hai bên
đườ ng dườ ng như đang trả i ra lầ n lầ n dướ i á nh phả n chiếu di độ ng củ a á nh
sá ng đèn.
Chẳ ng cò n nhìn rõ thấ y gì trong xe nữ a, nhưng độ t nhiên có mộ t cử độ ng
giữ a Viên Mỡ Bò và Cornuyđê, và Loadô vớ i con mắ t soi mó i và o bó ng tố i,
hình như thấ y anh chà ng rậ m râ u né mạ nh ngườ i đi, tự a hồ bị mộ t quả thụ i
nên thâ n lặ ng lẽ tố ng và o ngườ i.
Nhữ ng đó m lử a nhỏ hiện ra trên đườ ng, phía trướ c mặ t. Đó là Tô tơ. Xe đã đi
mườ i mộ t giờ , cộ ng vớ i hai giờ cho ngự a nghỉ bố n lấ n để ă n thó c và lấ y lạ i
sứ c, thế là mườ i ba giờ . Xe đi và o thị trấ n dừ ng lạ i trướ c khá ch sạ n Thương
Mạ i.
Cử a xe mở ra. Mộ t tiếng độ ng quen thuộ c là m mọ i hà nh khá ch giậ t mình, đó
là tiếng vỏ gươm chạ m xuố ng đấ t. Lậ p tứ c có tiếng mộ t tên Đứ c thét lên câ u
gì đó .
Mặ c dù xe đã đứ ng yên, chẳ ng ai bướ c xuố ng, như thể sợ ra khỏ i xe sẽ bị giết
chết. Rồ i ngườ i đá nh xe xuấ t hiện, tay cầ m chiếc đèn kính độ t nhiên dọ i
chiếu và o đến tậ n cù ng xe, hai dã y mặ t ngườ i hố t hoả ng, mồ m há hố c và mắ t
trợ n trừ ng vì ngạ c nhiên và sợ hã i.
Đứ ng bên bá c xà ích, giữ a á nh sá ng, là mộ t tên sĩ quan Đứ c, mộ t gã thanh
niên cao lớ n, hết sứ c mả nh dẻ và tó c và ng, bộ quâ n phụ c bó chặ t lấ y ngườ I
như mộ t cô gá i mặ c á o nịt chẽn, trên đầ u độ i lệch chiếc mũ lưỡ i trai phẳ ng
và bó ng lá ng, khiến y giố ng anh hầ u bà n ở mộ t khá ch sạ n Anh-cá t-lợ i. Bộ ria
quá khổ củ a y, vớ i nhữ ng sợ i ria dà i, thẳ ng đuộ t, cứ thưa dầ n mã i ở hai bên
và xe vú t lạ i thà nh mộ t sợ i độ c nhấ t mà u và ng, và quá nhỏ , thà nh thử khô ng
nhìn thấ y rõ nó dà i tớ i đâ u là hết, dườ ng như nó đè lên hai bên mép, và kéo
sếch má , in lên đô i mô i mộ t nếp nhă n trễ xuố ng.
Y dù ng tiếng Phá p vù ng Anđaxơ, giọ ng cứ ng nhắ c, mờ i cá c hà nh khá ch ra
khỏ i xe; Quí ô ng, quí bà, cá c vị xuố ng xe đi chứ !
Hai bà phướ c tuâ n lệnh đầ u tiên vớ i thá i độ dễ bả o củ a cá c bà tu hà nh vố n
quen chịu mọ i sự phụ c tù ng. Rồ i đến ô ng bà bá tướ c, theo sau là vợ chồ ng
ô ng chủ nhà má y, rồ i đến Loadô vừ a đi vừ a đẩ y mụ vợ to béo đi trướ c. Vừ a
đặ t châ n xuố ng đấ t, hắ n nó i vớ i tên sĩ quan: “Xin chà o đứ c ô ng!” vì thậ n
trọ ng nhiều hơn là vì lễ phép. Tên Đứ c hỗ n xượ c như nhữ ng kẻ oai quyền
hố ng há ch, chỉ nhìn hắ n mà khô ng đá p. Viên Mỡ Bò và Cornuyđê, tuy ngồ i
gầ n cử a xe nhưng bướ c xuố ng sau cù ng, nghiêm trang và kiêu kỳ trướ c mặ t
quâ n thù . Cô gá i to béo cô tự kiềm chế và giữ bình tĩnh, nhà dâ n chủ thì đưa
bà n tay bi đá t và hơi run run lên mâ n mê bộ râ u dài hung đỏ . Họ muố n giữ
gìn phẩ m cách, vì họ hiểu rằ ng trong nhữ ng cuộ c gặ p gỡ như thế nà y mỗ i
ngườ i đều phầ n nà o đạ i diện cho nướ c mình, và cù ng chung mộ t nỗ i bấ t
bình đố i vớ i thá i độ quá mềm dẻo củ a các bạ n đồ ng hà nh, cô ta cứ cố tỏ ra
kiêu hã nh hơn đá m đà n bà lương thiện ngồ i bên, cò n anh chà ng kia cả m
thấ y mình cầ n phả i nêu gương, trong toà n bộ thá i độ củ a mình phả i tiếp tụ c
cá i sứ mệnh phả n khá ng đã bắ t đầ u từ lú c đi phá hoạ i đườ ng sá .
Mọ i ngườ i và o cả nhà bếp rộ ng củ a quá n trọ , và tên Đứ c sau khi bắ t đưa
trình giấ y thô ng hà nh do viên tướ ng tổ ng tư lệnh ký và trong đó có ghi tên
tuổ i, nhậ n dạ ng và nghề nghiệp củ a mỗ i hà nh khá ch, y ngắ m nghía hồ i lâ u
tấ t cả đá m ngườ i nà y, so sá nh từ ng ngườ i vớ i nhữ ng chỉ dẫ n ghi trong giấ y.
Rồ i độ t ngộ t nó i: “Đượ c rồ i!”, và biến mấ t.
Mọ i ngườ i thở ra nhẹ nhõ m. Ai nấ y đều cò n đó i và đặ t ngay bữ a ă n tố i. Cầ n
phả i mấ t nử a giờ mớ i dọ n ă n đượ c, và trong khi hai cô hầ u bà n ra vẻ chă m
lo việc ấ y, mọ i ngườ i đi thă m cá c phò ng ngủ . Tấ t cả cá c phò ng đều nằ m dọ c
theo mộ t hà nh lang dà i, tậ n cù ng là mộ t cử a kính trên có ghi “con số biết
nó i”(15)
Sau cù ng, khi mọ i ngườ i sắ p sử a ngồ i và o bà n ă n thì chính chủ quá n xuấ t
hiện. Lã o ta trướ c kia là mộ t lá i ngự a, ngườ i to béo, mắ c bệnh hen, lú c nà o
cũ ng khò khè, giọ ng khả n đặ c, tiếng đờ m xiển rít trong cổ họ ng. Bố lã o ta đã
truyền lạ i cho lã o cá i tên Fonlă ngvi(16). Lã o ta hỏ i:
- Cô Elizabet Ruxê?
Viên Mỡ Bò giậ t mình quay lạ i:
- Tô i đâ y
- Thưa cô , ngà i sĩ quan Phổ muố n nó i chuyện vớ i cô ngay.
- Vớ i tô i?
- Vâ ng, nếu cô đú ng là Elizabet Ruxê.
Cô ta bố i rố i, suy nghĩ mộ t giâ y, rồ i nó i dứ t khoá t.
- Có thể là thế, nhưng tô i khô ng đi.
Chung quanh cô ta mọ i ngườ i nhao nhao cả lên, ai nấ y đều bà n tá n, đoá n
hiểu nguyên nhâ n củ a lệnh nọ . Ô ng bá tướ c lạ i gầ n:
- Thưa bà , như thế là bà sai trá i đấy, vì bà mà từ chố i thì có thể đem lạ i
nhữ ng trở ngạ i lớ n, khô ng nhữ ng cho bà , mà cò n cho tấ t cả cá c bạ n đồ ng
hà nh củ a bà nữ a. Khô ng bao giờ nên cưỡ ng lạ i nhữ ng kẻ mạ nh hơn ta. Lờ i
yêu cầ u đó chắ c khô ng có gì nguy hiểm đâ u: ý hắ n chỉ vì quên mộ t thủ tụ c
nà o đó thô i.
Tấ t cả mọ i ngườ i hù a theo ô ng bá tướ c, ngườ i ta van nà i, ngườ i ta thú c giụ c,
ngườ i ta quở trá ch cô , và cuố i cù ng ngườ i ta thuyết phụ c đượ c cô vì tấ t cả
đều lo sợ nhữ ng chuyện rắ c rố i có thể xảy ra vì mộ t hà nh độ ng liều lĩnh. Rú t
cụ c cô ta nó i:
- Chỉ vì cá c ô ng cá c bà mà tô i đi đấ y thô i!
Bà bá tướ c cầ m lấ y tay cô :
- Và vì thế chú ng tô i xin cả m ơn bà.
Cô ta đi ra. Mọ i ngườ i đợ i cô để ngồ i bà n ă n. Ai nấ y đều lấ y là m buồ n thay
cho cô gá i tợ m tạ o và nó ng nả y ấ y, và thầ m chuẩ n bị sẵ n nhữ ng lờ i khú m
nú m phò ng trườ ng hợ p đến lượ t mình bị gọ i chă ng.
Nhưng mườ i phú t sau cô ta đã trở về, thở hổ n hển, mặ t đỏ gay, tứ c uấ t
ngườ i. Cô lú ng bú ng: “Ồ quâ n chó má ! Quâ n chó má !”.
Mọ i ngườ i xú m lạ i hỏ i chuyện, nhưng cô khô ng nó i gì hết, và sau ô ng bá
tướ c gặ ng mã i, cô trả lờ i mộ t cá ch nghiêm trang: “Khô ng, việc nà y khô ng
liên quan gì đến cá c ô ng, cá c bà, tô i khô ng thể nà o nó i đượ c.
Thế là mọ i ngườ i quâ y và o ngồ i chung quanh mộ t liễn xú p thơm nứ c mù i
bắ p cả i. Mặ c dầ u có chuyện đá ng lo nghĩ ấy, bữ a ă n cũ ng vui vẻ. Rượ u tá o
ngon, nên vợ chồ ng Loadô và hai bà phướ c dù ng rượ u tá o, để tiết kiệm.
Nhữ ng ngườ i khá c gọ i rượ u vang.Cornuyđê thì đò i bia. Y có mộ t lố i đặ c biệt
mở nú t chai, là m cho bia sủ i bọ t, nghiêng cố c nhìn, rồ i nâ ng cố c lên soi qua
đèn và dù ng mắ t thưở ng thứ c kỹ mà u sắ c. Khi uố ng, bộ râ u rậ m củ a y – nó
vẫ n giữ cá i mà u vẻ củ a mó n giả i khá t y ưa chuộ ng - dườ ng như trìu mến
rung lên, mắ t y khô ng ngừ ng theo dõ i cố c vạ i đến thà nh lá c trậ t, và trô ng y
có vẻ như đang thự c hiện cá i chứ c nă ng duy nhấ t củ a đờ i y. Tưở ng chừ ng
như y đang xá c lậ p trong đầ u ó c mộ t sự kết hợ p và hầ u như mộ t mố i tương
quan giữ a hai thú say mê lớ n choá n hết cả cuộ c đờ i y: rượ u bia Palơ Alơ và
cá ch mạ ng và chắ c chắ n là y khô ng thể nà o thưở ng thứ c thứ nà y mà khô ng
nghĩ đến thứ kia.
Vợ chồ ng lã o Fonlă ngvi ngồ i ă n ở mã i tậ n cuố i bà n. Lã o ta thở phì phò như
mộ t đầ u má y xe lử a vỡ , ngự c khò khè mạ nh quá nên khô ng thể nà o vừ a ă n
vừ a nó i đượ c, nhưng vợ lã o thì khô ng chịu im miệng lú c nà o. Bà ta kể lể mọ i
cả m tưở ng củ a mình khi bọ n Phổ đến, nà o chú ng là m gì, nà o chú ng nó i gì, bà
ghét cay ghét đắ ng chú ng trướ c hết vì chú ng là m cho bà tố n củ a, và sau nữ a
là vì bà có hai con trai tạ i ngũ . Bà hay hỏ i chuyện bà bá tướ c nhấ t, thích thú
đượ c chuyện trò vớ i mộ t phu nhâ n cao quí.
Rồ i và hạ thấ p giọ ng để nó i nhữ ng chuyện tế nhị, và ô ng chồ ng thỉnh thoả ng
lạ i ngắ t lờ i bà : “Im mồ m đi thì hơn, bà Fonlă ngvi ạ ”. Nhưng bà chẳ ng để ý gì
đến lờ i chồ ng, và cứ nó i tiếp:
- Vâ ng thưa bà, cá i quâ n ấ y chỉ có ă n khoai tâ y và thịt lợ n, và rồ i thịt lợ n và
khoai tâ y. Và đừ ng có tưở ng là chú ng sạ ch sẽ gì đâ u! Ồ , khô ng! Nó i vô phép
vớ i bà chứ , chú ng bậ y bạ ra khắ p mọ i chỗ . Và giá bà trô ng thấ y chú ng tậ p
tà nh hết giờ nà y sang giờ khá c và hết ngà y nà y sang ngà y khá c; chú ng ra tấ t
cả ngoà i cá nh đồ ng kia kìa: nà o tiến lên, nà o lù i xuố ng, nà o quay đằ ng nà y,
nà o quay đằ ng nọ . Chẳ ng thà chú ng đi xớ i đấ t trồ ng trọ t, hoặ c là chú ng đi
là m đườ ng là m sá ở đấ t nướ c chú ng! Nhưng khô ng, thưa bà , cá i bọ n lính
trá ng ấy, thậ t chẳ ng đượ c tích sự gì cho ai hết! Tộ i cho ngườ i dâ n đá ng
thương cứ phả i nuô i chú ng để chú ng độ c có mộ t cá i trò duy nhấ t là giết
chó c! Tô i chỉ là mộ t mụ già vô họ c thậ t đấy, nhưng trô ng thấ y chú ng xứ giậ m
châ n đến nhọ c thầ n xá c, bở hơi tai suố t từ sá ng đến tố i thì tô i tự bả o: Trong
khi có nhữ ng ngườ i phá t minh ra bao nhiêu thứ để thà nh ngườ i hữ u ích, sao
lạ i có nhữ ng kẻ tố n cô ng tố n sứ c để đi gâ y tộ i gâ y hạ i thế? Quả thậ t, giết
ngườ i, dù là ngườ i Phổ , hay ngườ i Anh, hay ngườ i Ba Lan, hay ngườ i Phá p
đi nữ a, chẳ ng phả i là mộ t chuyện gớ m ghiếc hay sao? Nếu mình bá o thù mộ t
kẻ nà o đã hã m hạ i mình thì đó là mộ t việc xấ u, vì mình bị kết tộ i, nhưng khi
họ dù ng sú ng ố ng giết con chú ng ta như đi să n chim, să n thú thì lạ i là
chuyện tố t vì ngườ i ta chẳ ng ban thưở ng huy chương cho ngườ i nà o giết
đượ c nhiều ngườ i nhấ t đó ư? Khô ng, bà có thấ y chă ng, thậ t chẳ ng bao giờ
tô i hiểu nổ i điều đó !
Cornuyđê lên tiếng:
- Chiến tranh là mộ t sự dã man khi ngườ i ta đá nh mộ t ngườ i lá ng giềng
đang số ng yên là nh,nhưng khi ta bả o vệ tổ quố c thì đó là mộ t bổ n phậ n
thiêng liêng.
Bà cú i đầ u:
- Vâ ng, khi phả i tự vệ thì đó là chuyện khá c, nhưng cá c vua chú a gâ y ra chiến
tranh để thỏ a ý củ a họ , sao ngườ i ta khô ng giết chết họ đi có phả i hơn
khô ng?
Mắ t Cornuyđê sá ng lên:
- Hoan hô , nữ cô ng dâ n! –Y nó i.
CHƯƠNG 2
Ô ng Carê Lamađô ng suy nghĩ rấ t nhiều. Mặ c dầ u ô ng là kẻ cuồ ng nhiệt tô n
sù ng cá c tướ ng sĩ lừ ng lẫ y chiến cô ng, lương tri củ a bà nô ng dâ n nà y là m
ô ng nghĩ rằ ng ngầ n ấ y cá nh tay nhà n rỗ i, vì vậ y trở nên tố n kém, ngầ n ấy
sứ c lự c cứ để cả và o nhữ ng cô ng trình cô ng nghiệp lớ n cầ n phả i hà nh thế kỷ
mớ i hoà n thà nh thì sẽ là m cho mộ t nướ c thịnh vượ ng biết chừ ng nà o!
Nhưng Loadô rờ i chỗ ngồ i, đi lạ i nó i chuyện thầ m thì vớ i chủ quá n. Lã o to
béo phá ra cườ i, phá t ho và khạ c nhổ .Cá i bụ ng to tướ ng củ a lã o cứ khoá i trá
rung lên vì nhữ ng câ u nó i đù a củ a ngườ i bạ n ngồ i bên, và lã o đặ t mua ngay
củ a hắ n sá u thù ng nhỏ rượ u vang đỏ cho vụ xuâ n, khi nà o bọ n Phổ cuố n
xéo.
Ai nấ y đều mỏ i mệt rã cả nên bữ a tố i vừ a xong, mọ i ngườ i đi ngủ ngay.
Nhưng Loadô , vì đã để tâ m quan sá t mọ i chuyện, nên sau khi đưa vợ đi nằ m,
liền lú c thì á p tai, lú c thì dá n mắ t và o lỗ khó a để cố khá m phá cho ra cá i mà
hắ n gọ i là “nhữ ng bí mậ t củ a hà nh lang”.
Khoả ng mộ t tiếng đồ ng hồ sau, hắ n nghe có tiếng sộ t soạ t, vộ i liếc mắ t thậ t
nhanh và thấ y Viên Mỡ Bò trô ng cà ng thêm mậ p mạ p trong chiếc á o choà ng
Casơmia mà u lam viền đă ng-ten trắ ng. Cô ta cầ m mộ t đĩa đèn nến đi về phía
“con số lớ n”(17) ở cuố i hà nh lang. Nhưng mộ t cá nh cử a bên hé mở ra, và và i
phú t sau khi cô ta trở lạ i thì Cornuyđê đã cở i bỏ á o ngoà i, đi theo cô ta liền.
Hình như Viên Mỡ Bò kịch liệt chố ng cự khô ng cho Cornuyđê và o phò ng
mình. Tiếc thay Loadô khô ng nghe rõ lờ i nó i nhưng cuố i cù ng, vì họ cấ t cao
giọ ng lên, hắ n ta cũ ng lõ m bõ m đượ c và i câ u. Cornuyđê ra sứ c khẩ n nà i. Y
nó i:
- Kìa, cô ngố c thậ t, chuyện đó có là m cô mấ t gì đâ u cơ chứ ?
Cô ta có vẻ tứ c giậ n và trả lờ i:
- Khô ng, anh ạ , có nhữ ng lú c khô ng thể là m đượ c chuyện ấ y vớ i lạ i, ở đây
là m thế sẽ là mộ t điều sỉ nhụ c.
Y hẳ n khô ng hiểu, nên y hỏ i tạ i sao. Thế là cô ta nổ i nó ng, cà ng nó i to hơn:
- Tạ i sao? Anh khô ng hiểu tạ i sao à ? Trong khi bọ n Phổ ở ngay trong nhà ,
khô ng biết chừ ng ở ngay phò ng bên cạ nh ư?
Y im bặ t. Cá i liêm sỉ yêu nướ c củ a cô gá i điếm khô ng chịu để cho ngườ i ta â n
á i bên cạ nh quâ n thù chắ c hẳ n đã thứ c tỉnh cá i phẩ m cá ch đang suy nhượ c
củ a y, nên sau khi chỉ ô m hô n cô ta thô i, y lạ i len lén bướ c nhẹ trở về phò ng
mình.
Loadô , bị kích thích mạ nh, rờ i bỏ lỗ khó a, nhã y cỡ n lên trong buồ ng, rồ i
chụ p mũ ngủ và o đầ u, nhấ c tấ m chă n lên, bên dướ i nằ m só ng sượ t bộ thâ n
xá c cứ ng đơ củ a vợ hắ n, mà hắ n vừ a đá nh thứ c dậ y bằ ng mộ t cá i hô n và
thầ m thì hỏ i: “Em có yêu anh khô ng, em yêu quí?”.
Thế rồ i cả ngô i nhà trở nên im lặ ng. Nhưng khô ng mấ y chố c bỗ ng nổ i lên ở
đâ u đấ y, về mộ t phía nà o khô ng rõ , có thể là ở dướ i hầ m rượ u mà cũ ng có
thể là ở trên gá c xép, mộ t tiếng ngá y rấ t to, đơn điệu, đều đều, mộ t thứ tiếng
â m ỉ và kéo dà i, rung lên như nồ i sú p-de đang tứ c hơi. Lã o Fonlă ngvi ngủ .
Vì mọ i ngườ i đã định tá m giờ sá ng hô m sau thì lên đườ ng, nên tấ t cả đều có
mặ t trong nhà bếp, song chiếc xe, tuyết phủ đầ y mui vả i thà nh mộ t cá i má i,
vẫ n đứ ng trơ trọ i giữ a sâ n, chẳ ng thấ y ngự a mà cũ ng chẳ ng thấ y ngườ i
đá nh xe đâ u cả . Đi tìm trong cá c chuồ ng ngự a, trong buồ ng cỏ , trong nhà xe
cũ ng khô ng thấ y bá c ta. Thế là cá nh nam giớ i quyết định đi lù ng khắ p trong
vù ng, và họ ra phố . Họ tớ i quả ng trườ ng, phía cuố i quả ng trườ ng là nhà thờ ,
và hai bên là nhữ ng că n nhà thấ p ở đấ y thấ y có nhữ ng tên lính Thổ . Tên thứ
nhấ t họ trô ng thấ y đang gọ t khoai. Xa quá tí nữ a, tên thứ hai đang cọ rử a
cử a hiệu hớ t tó c. Mộ t tên khá c, râ u ria xồ m xoà m lên tớ i mắ t, thì ẵ m mộ t
đứ a trẻ đang khó c và đứ ng đưa nó trên đầ u gố i cố là m cho nó nín, cá c bà
nô ng dâ n to béo, mà chồ ng đều “ở quâ n độ i đi đá nh nhau”, ra hiệu chỉ cho
nhữ ng kẻ chiến thắ ng ngoan ngoã n củ a họ hiểu cô ng việc phả i là m: bổ củ i,
dầ m bá nh mì và o xú p, xay cà phê, mộ t tên trong bọ n lạ i cò n giặ t cả quầ n á o
cho chủ nhà nữ a, mộ t bà cụ già tà n tậ t.
Ô ng bá tướ c ngạ c nhiên hỏ i ô ng bõ ở nhà chung đi ra. Ô ng già ngoan đạ o trả
lờ i: “Ồ , nhữ ng đứ a nà y thì khô ng á c: Theo như ngườ i ta nó i thì chú ng khô ng
phả i là quâ n Phổ . Chú ng ở xa hơn kia, tô i khô ng rõ là ở đâ u, và chú ng đều bỏ
vợ con ở lạ i quê hương, cá i trò chiến trậ n chú ng chẳ ng thích thú gì đâ u, thậ t
đấy! Tô i chắ c là ở bên ấ y họ cũ ng khó c nhớ ngườ i đà n ô ng ra đi, và chiến
tranh cũ ng sẽ gâ y cự c khổ ra trò cho bên họ cũ ng như bên mình. Ở đâ y,
đượ c cá i hiện giờ mọ i ngườ i cũ ng chưa đến nỗ i khổ quá , vì chú ng khô ng là m
điều gì á c hạ i, và chú ng lao độ ng cũ ng như ở nhà chú ng vậ y. Ô ng xem đấ y,
giữ a nhữ ng ngườ i nghèo khổ cũ ng phả i biết giú p đỡ nhau chứ …Chỉ có
nhưng ô ng lớ n là đá nh nhau thô i”.
Cornuyđê, bấ t bình vì thấ y có sự liên minh thâ n thiện giữ a nhữ ng kẻ thắ ng
và kẻ bạ i, rú t lui ngay, về ngồ i trong nhà trọ , Loadô nó i mộ t câ u pha trò :
“Chú ng là m cho dâ n cư đô ng đú c lạ i đấ y”. Ô ng Carê Lamađô ng thì nó i mộ t
câ u trịnh trọ ng: “Chú ng chuộ c lỗ i”. Nhưng vẫ n khô ng thấ y bá c xà ích đâ u.
Sau cù ng mớ i tìm ra bá c ta ở quá n cà phê trong là ng, chén chú chén anh vớ i
ngườ i lính hầ u củ a tên sĩ quan. Ô ng bá tướ c cự :
- Chú ng tô i đã ra lệnh cho bác thắ ng xe để đi tá m giờ kia mà ?
- À , phả i rồ i, nhưng sau đó tô i lạ i nhậ n đượ c mộ t lệnh khá c.
- Lệnh gì?
- Là chẳ ng thắ ng xe thắ ng xiếc gì hết.
- Ai ra lệnh cho bá c ấ y?
- Ô ng tư lệnh Phổ , chứ cò n ai?
- Tạ i sao?
- Nà o tô i biết! Ô ng đi mà hỏ i ô ng ấ y. Ngườ i ta cấ m tô i thắ ng xe thì tô i khô ng
thắ ng. Như vậ y đấy.
- Chính ô ng ta đã bả o bá c thế à ?
- Khô ng, thưa ô ng: đó là chủ quá n truyền lạ i lệnh củ a ô ng ta cho tô i.
- Bao giờ ?
- Đêm qua, lú c tô i sắ p đi ngủ .
Ba ngườ i quay về rấ t lo lắ ng.
Họ yêu cầ u gặ p lã o Fonlă ngvi, nhưng chị ngườ i ở đá p lạ i vì chứ ng hen,
chẳ ng bao giờ lã o ra dậ y trướ c mườ i giờ . Lã o lạ i cò n cấ m tuyệt khô ng đượ c
đá nh thứ c lã o sớ m hơn, trừ phi chá y nhà .
Họ muố n gặ p tên sĩ quan, nhưng điều đó thì tuyệt đố i khô ng thể đượ c, mặ c
dầ u y ở ngay trong nhà trọ . Chỉ có mộ t mình lã o Fonlă ngvi là đượ c phép nó i
chuyện vớ i y về mọ i việc dâ n sự . Thế là họ phả i đợ i. Cá c bà lạ i trở về phò ng
và là m nhữ ng việc phù phiếm cho qua giờ .
Cornuyđê ngồ i và o chỗ lò sưở i cao củ a nhà bếp, lử a chá y đỏ rự c. Y đã gọ i
mang tớ i đấy mộ t chiếc bà n con củ a quá n rượ u vớ i mộ t chai bia, và y rít tẩ u
thuố c, cá i tẩ u đượ c cá c nhà dâ n chủ vì nể gầ n ngang vớ i y, tự a hồ nó phụ c vụ
Cornuyđê là đã phụ c vụ tổ quố c vậ y. Chiếc tẩ u rấ t đẹp, bằ ng đá bọ t, cặ n
thuố c bá m rấ t đều, cũ ng đen như ră ng củ a chủ nó , nhưng mà thơm, uố n
cong, bó ng nhoá ng, quen thuộ c vớ i bà n tay y, và bổ sung cho diện mạ o y. Y
ngồ i yên lặ ng, mắ t đă m đă m khi nhìn lử a, khi thì nhìn cá i và nh bọ t bia trong
chiếc cố c vạ i, và cứ mỗ i lầ n uố ng xong, y lạ i lù a nhữ ng ngó n tay gầ y guộ c và o
mớ tó c dà i bó ng nhẩ y vớ i mộ t vẻ khoá i trá , mũ i hít hít bộ ria mép viền bọ t
bia.
Loadô lấ y cớ là để cho khỏ i cuồ ng cẳ ng, đi đến cá c nhà bá n rượ u lẻ trong
vù ng chà o bá n rượ u vang. Bà bá tướ c và ô ng chủ nhà má y xoay ra nó i
chuyện chính trị. Họ dự đoá n về tương lai nướ c Phá p. Mộ t ngườ i tin tưở ng
ở dò ng họ Orlêă ng, ngườ i kia tin tưở ng và o mộ t vị cứ u tinh vô danh, mộ t vị
anh hù ng mã i đến lú c mọ i sự đều tuyệt vọ ng mớ i xuấ t đầ u lộ diện: mộ t Đuy
Ghetxclanh(18), mộ t Jan Đac(19) khô ng biết chừ ng? hay mộ t Napô lêô ng đệ
nhấ t khá c? Ồ ! Giả thử hoà ng thá i tử khô ng đến nỗ i cò n mă ng sữ a như vậ y!
Cornuyđê nghe họ nó i chuyện, mỉm cườ i ra vẻ con ngườ i hiểu biết vậ n
mệnh chung sẽ ra sao. Tẩ u thuố c củ a y tỏ a khó i thơm nự c nhà bếp.
Khi mườ i giờ đã điểm, lã o Fonlă ngvi xuấ t hiện. Mọ i ngườ i vộ i vã hỏ i lã o,
nhưng lã o chỉ có thể nhắ c đi nhắ c lạ i hai ba lầ n, khô ng sai mộ t chữ , mấ y lờ i
như sau: “Ngà i sĩ quan đã bả o tô i thế nà y: Ô ng Fonlă ngvi, ô ng sẽ cấ m khô ng
cho xe củ a bọ n hà nh khá ch ấ y thắ ng ngự a sá ng mai. Tô i khô ng muố n ho ra
đi mà khô ng có lệnh củ a tô i. Ô ng hiểu chứ ? Thế là đủ ”.
Mọ i ngườ i liều muố n gặ p tên sĩ quan. Bá tướ c gử i danh thiếp củ a ô ng lên
cho y, trên đó ô ng Carê Lamađô ng ghi thêm tên vớ i tấ t cả mọ i chứ c vị củ a
mình. Tên Phổ cho ngườ i trả lờ i rằ ng y sẽ cho phép hai ngườ i đượ c nó i
chuyện vớ i y khi nà o y ă n xong bữ a sá ng, nghĩa là và o khoả ng mộ t giờ .
Cá c bà lạ i ra mặ t và mặ c dầ u lo sợ ai nấ y cũ ng ă n qua loa chú t ít. Viên Mỡ Bò
có vẻ ố m và hết sứ c bố i rố i.
Uố ng xong cà phê thì tên lính hầ u đến tìm hai ô ng.
Loadô nhậ p bọ n vớ i họ . Muố n cho cuộ c vậ n độ ng thêm phầ n trang trọ ng, họ
cố lô i kéo Cornuyđê, nhưng y kiêu hã nh tuyên bố nhấ t định khô ng bao giờ
muố n có quan hệ gì vớ i bọ n Đứ c, và y lạ i ngồ i và o chỗ bên cạ nh lò sưở i, gọ i
mộ t chai khá c.
Ba ngườ i lên gá c và đượ c đưa và o că n phò ng đẹp nhấ t củ a nhà trọ . Tên sĩ
quan tiếp họ ở đấ y, nằ m ngả ngườ i trên mộ t chiếc ghế bà nh, châ n gá c lên lò
sưở i, miệng ngậ m tẩ u thuố c dà i bằ ng sứ , mình mặ c mộ t chiếc á o ngủ đỏ rự c,
chắ c là xoá y trong nhà bỏ trố ng củ a mộ t thị dâ n rở m nà o đó . Y khô ng đứ ng
dậ y, khô ng chà o họ , khô ng nhìn họ . Y thể hiện mộ t kiểu mẫ u tuyệt vờ i về
thó i thô bạ o đương nhiên củ a kẻ nhà binh đắ c thắ ng.
Mã i mộ t lú c lâ u y mớ i nó i:
- Cá c ô ng muố n gì?
Ô ng bá tướ c lên tiếng:
- Thưa ngà i, chú ng tô i muố n lên đườ ng.
- Khô ng.
- Tô i xin mạ n phép hỏ i ngà i có thể cho biết lý do vì sao đuợ c khô ng ạ ?
- Bở i vì tô i khô ng muố n.
- Thưa ngà i, tô i xin kính cẩ n lưu ý ngà i rằ ng đạ i tướ ng tổ ng tư lệnh củ a ngà i
đã cấ p cho chú ng tô i giấ y thô ng hà nh đi Dieppe, và tô i nghĩ chú ng tô i chưa
hề là m gì đá ng để ngà i khe khắ t.
- Tô i khô ng muố n…có thế thô i…Cá c ố ng có thể đi xuố ng.
Sau khi cú i chà o, cả ba ngườ i rú t lui.
Buổ i chiều thậ t thê thả m. Họ chẳ ng hiểu tạ i sao tên Đứ c lạ i có cá i ý bấ t chợ t
ấ y, và nhữ ng ý nghĩ kỳ quặ c là m rố i loạ n đầ u ó c họ . Mọ i ngườ i ngồ i cả và o
bếp, bà n cã i mã i, tưở ng tượ ng ra nhữ ng chuyện vô lý. Có lẽ y muố n giữ họ
là m con tin,nhưng nhằ m mụ c đích gì?- hoặ c đưa họ đi cầ m tù ? Hay là đò i họ
mộ t số tiền chuộ c lớ n? Nghĩ như vậ y, họ đâ m hoả ng. Nhữ ng ngườ i già u có
nhấ t là nhữ ng ngườ i sợ hã i nhấ t, chưa chi đã thấ y mình bắ t buộ c phả i nộ p
nhữ ng tú i đầ y và ng và o tay tên lính lá o xượ c nà y để chuộ c tính mạ ng. Họ cố
moi ó c tìm nhữ ng câ u nó i dố i tạ m nghe đượ c để che giấ u củ a cả i, là m ra bộ
nghèo, rấ t nghèo. Loadô thá o đồ ng hồ , giấ u trong tú i. Trờ i đổ tố i, cà ng tă ng
thêm nhữ ng nỗ i lo sợ . Đèn thắ p lên, và cò n hai tiếng đồ ng hồ nữ a mớ i đến
bữ a ă n, mụ Loadô đề nghị chơi bà i ba- mươi-mố t(20). Đó là cá ch giả i trí.
Mọ i ngườ i nhậ n lờ i. Ngay cả Cornuyđê, sau khi giụ i tẩ u thuố c đi và lịch sự ,
cũ ng tham dự .
Ô ng bá tướ c trang bà i, rồ i chia Viên Mỡ Bò đượ c ngay ba-mươi-mố t; và
khô ng mấ y chố c thú chơi bà i cũ ng là m cho nỗ i lo sợ á m ả nh mọ i tâ m trí dịu
bớ t đi. Nhưng Cornuyđê nhậ n thấ y vợ chồ ng nhà Loadô thô ng đồ ng vớ i
nhau để chơi gian.
Lú c mọ i ngườ i sắ p ngồ i và o ă n thì lã o Fonlă ngvi lạ i xuấ t hiện, và hỏ i bằ ng
cá i giọ ng khò khè đò m trong cổ : “Ngà i sĩ quan Phổ cho hỏ i xem cô Elizabet
Ruxô đã thay đổ i ý kiến chưa”.
Viên Mỡ Bò vẫ n đứ ng đó , mặ t tá i nhợ t rồ i độ t nhiên đỏ gay lên, cô tứ c uấ t
đến nỗ i nghẹn khô ng nó i đượ c nữ a. Sau cù ng cô nổ ra: “Ô ng hã y bả o cá i
thằ ng chó chết, cá i thằ ng thổ tả , cá i thằ ng Phổ thố i thâ y ấ y, rằ ng khô ng đờ i
nà o tô i muố n đâ u ô ng nghe rõ chưa, khô ng đờ i nà o, khô ng đờ i nà o, khô ng
đờ i nà o!”.
Lã o chủ quá n béo phệ đi ra. Mọ i ngườ i liền vâ y lấ y Viên Mỡ Bò , hỏ i han, nà i
nỉ cô nó i ra câ u chuyện bí mậ t khi cô đi gặ p tên Đứ c. Mớ i đầ u cô cò n cưỡ ng,
nhưng khô ng mấ y chố c sự tứ c giậ n đã lô i cuố n cô : “Nó muố n gì?...Nó muố n
gì à ?...Nó muố n ngủ vớ i tô i!”. Cô hét lên. Khô ng ai thấ y câ u nó i ấ y là chó i tai,
vì mọ i ngườ i đều phẫ n nộ . Cornuyđê dằ n mạ nh chiếc cố c vạ i, là m chiếc cố c
vỡ tan. Tiếng la ó nổ i lên ầ m ĩ phỉ nhổ cá i tên lính bỉ ổ i ấ y.Thậ t là cả mộ t
luồ ng nộ khí, mộ t sự đoà n kết chặ t chẽ giữ a mọ i ngườ i để phả n khá ng, tự a
hồ ngườ i ta đã yêu cầ u mỗ i ngườ i phả i gó p phầ n và o sự hy sinh đò i hỏ i củ a
cô gá i. Bá tướ c ghê tở m nó i rằ ng bọ n ấ y hà nh độ ng như nhữ ng kẻ dã man
thờ i cổ . Đặ c biệt các bà có mộ t thá i độ mạ nh mẽ và trìu mến thô ng cả m vớ i
Viên Mỡ Bò . Hai bà phướ c, chỉ đến bữ a ă n mớ i có mặ t, thì cú i đầ u xuố ng
chẳ ng nó i chẳ ng rằ ng.
Tuy nhiên, mọ i ngườ i cũ ng ă n bữ a tố i, khi sự tứ c giậ n ban đầ u đã dịu đi,
nhưng ai nấ y đều suy nghĩ, ít nó i.
Cá c bà lui về phò ng sớ m, cò n cá c ô ng, trong khi hú t thuố c, bày ra chơi bà i
cá c-tê và mờ i lã o Fonlă ngvi cù ng chơi, có ý muố n hỏ i khéo lã o xem có cá ch
nà o khắ c phụ c đượ c thá i độ khă ng khă ng củ a tên sĩ quan khô ng. Nhưng lã o
chỉ nghĩ đến bà i, chẳ ng nghe gì hết, chẳ ng đá p gì hết và lã o khô ng ngớ t nhắ c
đi nhắ c lạ i: “Để ý và o bà i, cá c vị, để ý và o bà i”. Sự chă m chú củ a lã o că ng
thẳ ng đến nỗ i lã o quên cả khạ c nhổ , thà nh thử đô i khi vì thế trong ngự c khò
khè nhữ ng nố t nhạ c rấ t dà i. Hai lá phổ i củ a lã o réo lên, phá t ra đầ y đủ giai
điệu củ a chứ ng hen, từ nhữ ng tiếng trầ m và sâ u đến nhữ ng tiếng khà n khà n
the thé củ a con gà trố ng non họ c gá y.
Thậ m chí khi vợ lã o buồ n ngủ rũ , đến tìm lã o, lã o cũ ng khô ng chịu lên gá c
nữ a. Thế là bà ta đi lên mộ t mình, vì bà thiên về “buổ i sớ m”, bao giờ cũ ng
dậ y khi mặ t trờ i mọ c, cò n đứ c ô ng chồ ng thì thiên về “buổ i tố i”, bao giờ
cũ ng sẵ n lò ng thứ c thâ u đêm vớ i bạ n hữ u. Lã o ta nó i to bả o vợ : “Mình đặ t
hâ m cố c trứ ng đườ ng củ a tô i lên bếp nhé” và lạ i tiếp tụ c chơi bài. Khi thấ y
rõ chẳ ng thể nà o moi đượ c ở lã o điều gì, mọ i ngườ i bèn tuyên bố đã đến lú c
giả i tá n, và ai nấ y đi ngủ .
Sá ng hô m sau họ cũ ng lạ i dậ y khá sớ m vớ i mộ t hy vọ ng mơ hồ , mộ t ý muố n
đi mạ nh hơn, mộ t nỗ i khiếp sợ phả i kéo thêm mộ t ngà y dà i đằ ng đẵ ng nữ a ở
cá i quá n trọ nhỏ kinh khủ ng nà y.
Hỡ i ô i! Ngự a vẫ n ở trong chuồ ng, ngườ i đá nh xe chẳ ng thấ y mặ t đâ u. Vô
cô ng rỗ i nghề, họ đi vớ vẩ n chung quanh.
Bữ a ă n sá ng thậ t buồ n rườ i rượ i, và ai nấ y cơ hồ lạ nh nhạ t đố i vớ i Viên Mỡ
Bò .Vì ban đêm giú p cho đầ u ó c thêm sá ng suố t, đã thay đổ i ý nghĩ củ a mỗ i
ngườ i đi chú t ít. Bây giờ ngườ i ta hầ u như bự c tứ c vớ i cô gá i đĩ ấ y, vì nỗ i đã
khô ng chịu lẻn đi gặ p thằ ng Phổ , để cho các bạ n đồ ng hà nh sá ng dậ y đượ c
mộ t sự ngạ c nhiên thú vị. Cò n gì đơn giả n hơn nữ a? Mà có ai biết chuyện ấ y
đâ u cơ chứ ? Để vớ t vá t sĩ diện, cô ta có thể cho nó i vớ i tên sĩ quan rằ ng cô
độ ng lò ng thương hạ i tình cả nh khố n đố n củ a họ . Đố i vớ i cô ta cá i đó chẳ ng
có quan trọ ng gì mấ y!
Nhưng chưa ai thổ lộ nhữ ng ý nghĩ ấ y ra vộ i!
Buổ i chiều, ai nấ y đều ngá n ngẩ m, ô ng bá tướ c bèn đề nghị mộ t cuộ c đi chơi
quanh là ng. Ngườ i nà o cũ ng mặ c á o ấ m cẩ n thậ n, và cả cá i đá m ngườ i ấ y ra
đi, chỉ trừ có Cornuyđê, ưng ngồ i bên bếp lử a hơn, và cả hai bà phướ c, suố t
ngà y ở nhà thờ hay ở nhà cha xứ .
Cá i rét cà ng ngà y cà ng buố t, đêm nhó i dữ dộ i và o mũ i, và o tai,châ n tê buố t
đến nỗ i mỗ i bướ c đi là mộ t sự đau đớ n, và khi cá nh đồ ng quê hiện ra thì họ
thấ y nó thê lương quá đỗ i dướ i mộ t mà u trắ ng mênh mô ng vô tậ n, thà nh
thử mọ i ngườ i quay trở về ngay, tâ m hồ n giá lạ nh và lò ng se lạ i.
Bố n ngườ i đà n bà đi trướ c, ba ngườ i đà n ô ng theo sau, cá ch nhau hơi xa
chú t ít.
Loadô hiểu biết tình thế, độ t nhiên lên tiếng hỏ i khô ng biết “con đĩ” ấ y liệu
có cò n bắ t họ phả i ở lạ i mộ t nơi như thế nà y lâ u nữ a khô ng. Ô ng bá tướ c,
bao giờ cũ ng nhã nhặ n, nó i khô ng thể nà o bắ t mộ t ngườ i đà n bà phả i chịu
mộ t sự hy sinh nặ ng nề như vậ y, và cá i đó phả i do chính cô ta tự nguyện.
Ô ng Carê Lamađô ng nhạ n xét rằ ng nếu quâ n Phá p, như đang có tin đồ n đạ i,
quay lạ i phả n cô ng qua Đieppơ thì hai bên chỉ có thể đụ ng nhau ở Tô tơ thô i.
Điều suy nghĩ ấ y khiến hai ô ng kia lo lắ ng. “Hay ta đi bộ mà bỏ trố n”. Loadô
nó i. Bá tướ c nhú n vai: “Ô ng nghĩ thế đượ c ư, dướ i trờ i tuyết nà y? vớ i cá c bà
nhà ta? Và rồ i ta sẽ bị đuổ i theo ngay, chỉ trong mườ i phú t là bị bắ t lạ i và bị
lô i về cầ m tù cho bọ n lính tha hồ hà nh hạ ”. Cá i đó đú ng và mọ i ngườ i nín
lặ ng.
Cá c bà nó i chuyện ă n mặ c, nhưng dườ ng như có mộ t sự gượ ng ép nà o đấy
chia rẽ họ .
Bỗ ng tên sĩ quan xuấ t hiện ở đầ u phố . Trên mặ t tuyết mênh mô ng đến tậ n
châ n trờ i, y in rõ cá i thâ n hình to lớ n lưng ong, mặ c quâ n phụ c, và đi dạ ng
hai đầ u gố i theo kiểu đi đặ c biệt củ a bọ n nhà binh cố giữ cho khỏ i vấy bẩ n
đô i ủ ng đá nh xi rấ t kỹ.
Y nghiêng mình chà o khi đi qua cá c bà , và ngạ o nghễ nhìn đá m đà n ô ng.
Đượ c cá i cá c ô ng cũ ng biết giữ phẩ m cá ch khô ng ngã mũ , tuy Loadô thoá ng
có vẻ chỉ muố n bỏ mũ ra.
Viên Mỡ Bò đỏ mặ t lên đến tậ n mang tai cò n hai bà có chồ ng thì cả m thấ y
nhụ c nhã phả i chạ m trá n vớ i tên lính ấ y, trong lú c đang đi vớ i cô gá i đĩ đã bị
y đố i xử mộ t cá ch số ng sượ ng đến thế.
Thế là cá c bà nó i chuyện về y, về điệu bộ và khuô n mặ t y. Bà Carê Lamađô ng
vố n quen biết nhiều sĩ quan và nhậ n xét họ ra vẻ ngườ i sà nh sõ i, thấ y y
chẳ ng có gì là khó coi hết. Bà cò n lấ y là m tiếc sao y lạ i khô ng phả i là ngườ i
Phá p, y có thể là mộ t tay khinh kỵ rấ t điển trai, mà tấ t cả cá c bà hẳ n sẽ cứ là
mê tít.
Về đến nhà rồ i, họ chẳ ng cò n biết là m gì nữ a. Thậ m chí nó i nhữ ng chuyện
khô ng đâ u và o đâ u mà cũ ng có nhữ ng lờ i qua tiếng lạ i cay chua. Bữ a ă n tố i
lặ ng lẽ kết thú c rấ t chó ng, rồ i ai nấ y lên buồ ng đi nằ m, hy vọ ng ngủ đượ c để
giết thì giờ .
Hô m sau ở trên gá c xuố ng, mọ i ngườ i đều mặ t mà y phờ phạ c, trong lò ng
bự c tứ c. Cá c bà hầ u như chẳ ng buồ n nó i chuyện vớ i Viên Mỡ Bò nữ a.
Mộ t tiếng chuô ng ngâ n lên. Đó là chuô ng bá o lễ rử a tộ i. Cô gá i béo mậ p có
mộ t đứ a con gá i nuô i ở nhà nô ng dâ n tạ i Yvơtô . Hà ng nă m cô chẳ ng đi thă m
nó đượ c mộ t lầ n, và cũ ng chẳ ng nghĩ đến chuyện ấy bao giờ , nhưng ý nghĩ
về đứ a bé mà ngườ i ta sắ p rử a tộ i chợ t khiến cô chạ nh lò ng, độ t ngộ t cả m
thấ y thương con mình da diết, và nhấ t định muố n đi dự buổ i lễ cho kỳ đượ c.
Cô vừ a đi xong, mọ i ngườ i liền nhìn nhau rồ i ai nấ y nhích ghế lạ i, vì họ đều
cả m thấ y rõ cuố i cù ng rồ i cũ ng phả i quyết định mộ t cá i gì. Loadô nả y ra mộ t
ý kiến: hắ n nghĩ nên đề nghị vớ i tên sĩ quan chỉ giữ lạ i mộ t mình Viên Mỡ
Bò , cò n cho nhữ ng ngườ i khá c đi.
Lã o Fonlă ngvi lạ i đả m nhậ n việc ủ y thá c ấ y, nhưng chưa mấ y chố c lã o đã
quay xuố ng ngay. Tên Đứ c, vố n biết rõ bả n chấ t con ngườ i, đã tố ng lã o ra
cử a. Y nhấ t định giữ cả mọ i ngườ i ở lạ i, chừ ng nà o ý muố n củ a y chưa đượ c
thỏ a mã n.
Thế là tính khí hạ lưu củ a mụ Loadô bù ng nổ : “Chẳ ng lẽ chú ng ta lạ i chết già
ở đâ y sao? Nghề củ a cá i con khố n nạ n ấ y là là m việc đó vớ i tấ t cả mọ i ngườ i,
tô i thấ y nó chẳ ng có quyền ưng ngườ i nà y, từ chố i ngườ i kia. Tô i xin hỏ i cá c
vị, cá i củ a ấ y đã vơ và o bấ t cứ ai ở Ruă ng, cả đến nhữ ng thằ ng đá nh xe củ a
tò a quậ n trưở ng! Tô i, tô i biết rõ lắ m, hắ n mua rượ u vang ở nhà tô i. Ấ y thế
mà bâ y giờ cầ n đưa chú ng ta ra khỏ i bướ c lú ng tú ng, thì cá i con thổ tả ấ y lạ i
cò n ỏ ng ẹo!...Tô i, thì tô i thấ y ô ng sĩ quan ấ y xử sự rấ t đú ng đắ n. Có lẽ ô ng ta
bị thiến thố n đã lâ u ngà y, ở đây có ba chú ng mình mà chắ c chắ n ô ng ta phả i
ưng hơn. Nhưng khô ng, ô ng ta chỉ chọ n cá i con củ a chung cho thiên hạ . Ô ng
ta tô n trọ ng đà n bà có chồ ng. Cá c bà thử nghĩ xem, ô ng ta là chú a tể. Ô ng ta
chỉ cầ n nó i: “Tô i muố n” là có thể cho quâ n lính dù ng vũ lự c mà bắ t buộ c
chú ng mình đượ c lắ m chứ ”.
Hai bà khẽ rù ng mình. Đô i mắ t củ a bà Carê Lamađô ng xinh đẹp sá ng lên, và
bà hơi tá i mặ t đi, tự a hồ như đã thấ y tên sĩ quan dù ng võ lự c cưỡ ng bứ c bà .
Phía các ô ng, đang bà n lẻ, ngồ i chụ m lạ i vớ i nhau. Loadô tứ c tố i, nhưng
muố n tró i gô cá i “con khố n nạ n ấ y” lạ i đem nộ p cho kẻ thù . Song bá tướ c,
dò ng dõ i ba đờ i sứ thầ n, và đượ c trờ i phú cho cá i dá ng dấ p con nhà ngoạ i
giao, chủ trương nên khéo léo: “Phả i là m cho cô ta quyết định”, ô ng nó i.
Thế là mọ i ngườ i mưu mô tính kế.
Cá c bà ngồ i sá t lạ i, giọ ng hạ thấ p xuố ng, và việc bà n bạ c trở thà nh bà n bạ c
chung, ai nấ y đều đưa ra ý kiến củ a mình. Mà họ bà n bạ c vớ i nhữ ng lờ i lẽ rấ t
đứ ng đắ n. Nhấ t là cá c bà đã khéo tìm đượ c nhữ ng cách nó i tế nhị, nhữ ng từ
ngữ tinh vi duyên dá ng, để nó i nhữ ng chuyện khó nó i nhấ t. Mộ t ngườ i lạ
nghe chuyện chắ c sẽ chẳ ng hiểu gì hết, vì nhữ ng lờ i lẽ đượ c giữ thậ n trọ ng
hết sứ c. Song ngườ i đà n bà xã giao lịch thiệp nà o cũ ng chỉ có mộ t lớ p e thẹn
mỏ ng manh che đậ y mặ t ngoà i, kỳ thự c trong bụ ng cá c bà đều rấ t thích thú ,
họ nở nang mà y mặ t trong cá c chuyện đả m đang nà y, cả m thấ y đâ y đú ng là
điều sở đắc, đem chuyện tình á i ra mâ n mê vớ i cá i khoá i lạ c củ a mộ t anh
đầ u bếp tham ă n đang là m bữ a ă n cho mộ t kẻ khá c.
Sự vui vẻ tự nhiên đã trở lạ i, vì họ thấ y câ u chuyện rú t cụ c lạ i rấ t buồ n cườ i.
Bá tướ c tìm ra nhữ ng câ u đù a hơi bạ o, nhưng nó i khéo quá , khiến mọ i
ngườ i đều mỉm cườ i. Đến lượ t Loadô tuô n ra mấ y câ u chớ t nhã số ng sượ ng
hơn, mà chẳ ng ai phậ t ý cả , và cá i ý nghĩ vợ hắ n đã sổ sà ng nó i ra đang
choá n cả đầ u ó c mọ i ngườ i: “Nghề nghiệp củ a con đĩ ấ y là thế, thì tạ i sao nó
lạ i từ chố i thằ ng nà y, ưng thằ ng khá c?” Bà Carê Lamađô ng xinh đẹp hình
như lạ i cò n nghĩ rằ ng ở và o địa vị cô ta, bà sẽ chẳ ng từ chố i mộ t thằ ng cha
khá c, chứ thằ ng cha nà y thì chưa chắ c.
Ngườ i ta chuẩ n bị rấ t lâ u cuộ c phong tỏ a, như đố i vớ i mộ t phá o đà i bị bao
vây. Ai nấ y đều nhậ n rõ vai trò mình sẽ đó ng, nhữ ng lý lẽ mình sẽ dự a và o,
nhữ ng má nh lớ i mình phả i thự c hiện. Ngườ i ta xếp đặ t kế hoạ ch tấ n cô ng,
nhữ ng mưu mẹo phả i dù ng đến, nhữ ng sự bấ t ngờ củ a cuộ c tậ p kích, để
buộ c cá i thà nh trì số ng kia phả i tiếp tụ c nhậ n kẻ thù và o trong vị trí.
Cornuyđê tuy nhiên vẫ n ngồ i lá nh ra mộ t chỗ , hoà n toà n đứ ng ngoà i việc
nà y.
Tâ m trí mọ i ngườ i đều că ng thẳ ng vì chă m chú , nên khô ng ai nghe thấ y
tiếng châ n Viên Mỡ Bò trở về. Nhưng bá tướ c khẽ “Suỵ t” mộ t tiếng, là m mọ i
ngườ i ngẩ ng nhìn lên. Cô ta đứ ng đó . Ai nấ y bỗ ng im bặ t, và thoạ t đầ u có
phầ n lú ng tú ng khô ng biết nó i gì vớ i cô . Bà bá tướ c, vố n thà nh thạ o hơn các
ngườ i khá c về nhữ ng trò lá mặ t lá trá i ở phò ng khá ch, hỏ i cô : “Lễ rử a tộ i có
vui khô ng?”.
Cô gá i đẩ y đà , cò n đang xú c độ ng, kể lạ i hết, nà o là mặ t mũ i nhữ ng ngườ i dự
lễ, nà o là thá i độ củ a họ , và cả đến cả nh tượ ng nhà thờ nữ a. Cô nó i thêm:
“Đô i khi cầ u Chú a thậ t là dễ chịu”.
Tuy nhiên, cho đến bữ a ă n sá ng, cá c bà vẫ n là m ra vẻ niềm nở vớ i cô gá i, để
cho cô ta thêm tin và dễ nghe lờ i các bà khuyên bả o hơn.
Ngồ i và o bà n ă n, ngườ i ta lâ n la gợ i chuyện ngay. Mớ i đầ u cò n nó i chuyện
vớ vẩ n đâ u đâ u về lò ng tậ n tụ y. Ngườ i ta nêu ra nhữ ng gương thờ i cổ : Judith
và Hô lô phecnơ(21), rồ i tự nhiên vô cớ nhả y sang Luycrexơ vớ i Xectuyt(22),
Clêopâ trơ(23) cho tấ t cả tướ ng lĩnh địch ngủ ở giườ ng mình và buộ c họ
phả i chịu mọ i sự phụ c tù ng nô lệ. Rồ i tiếp đên mộ t câ u chuyện bịa, đẻ ra
trong trí tưở ng tượ ng củ a mấ y nhà triệu phú dố t ná t ấ y, rằ ng các nữ cô ng
dâ n La Mã đã đi sang Capu ru ngủ Anniban(24) trong tay họ , và , cù ng vớ i
ô ng ta, cả cá c tướ ng tá , cá c độ i quâ n đá nh thuê củ a ô ng ta nữ a. Ngườ i ta nêu
tên hết thả y nhữ ng ngườ i đà n bà đã chặ n đứ ng đượ c nhữ ng kẻ đi chinh
phụ c, đã biến thâ n mình thà nh mộ t bã i chiến trườ ng, mộ t phương tiện á p
đả o, mộ t vũ khí, đã dù ng nhữ ng vuố t ve anh hù ng củ a mình mà thắ ng nhữ ng
con ngườ i ghê tở m hoặ c bị că m ghét, và hy sinh trinh tiết cho sự phụ c thù và
lò ng tậ n tụ y.
Ngườ i ta cò n ú p mở nó i cả đến cá i bà quí tộ c nướ c Anh nọ đã tự là m cho
mình nhiễm mộ t bệnh lây ghê ghớ m để đem truyền sang cho Bô napactơ, mà
ô ng ta may mắ n lạ kỳ trá nh đượ c, ngay trong giờ phú t gặ p gỡ nguy hạ i, chỉ
vì độ t nhiên đâ m ra suy nhượ c.
Và tấ t cả nhữ ng câ u chuyện ấ y đượ c kể lạ i mộ t cá ch đứ ng đắ n và có chừ ng
mự c, trong đó đô i khi bậ t lên mộ t lờ i trầ m trồ thá n phụ c cố ý, cố t để kích
thích sự ganh đua.
Rú t cụ c, ngườ i ta có thể tưở ng chừ ng như vai trò duy nhấ t củ a ngườ i đà n bà ,
trên cõ i đờ i nà y, là cứ phả i mã i mã i hy sinh thâ n mình, khô ng ngừ ng chiều
theo nhữ ng sở thích thấ t thườ ng củ a tụ i võ biền.
Hai bà phướ c dườ ng như khô ng thấ y gì hết, chìm đắ m và o nhữ ng suy nghĩ
sâ u xa. Viên Mỡ Bò khô ng nó i nă ng chi cả .
Suố t cả buổ i chiều, ngườ i ta để cho cô gá i suy nghĩ. Nhưng đá ng lẽ gọ i cô là
“bà ”, như vẫ n xưng hô cho đến bấ y giờ , ngườ i ta chỉ gọ i là “cô ” thô i, chẳ ng
hiểu tạ i sao, như tuồ ng ngườ i ta muố n hạ cô xuố ng mộ t bậ c trong sự quí
trọ ng vì nể mà cô đã leo lên đượ c, muố n cho cô cả m thấ y rõ hoà n cả nh nhụ c
nhã củ a mình.
Vừ a lú c mó n xú p đượ c đem lên, lã o Fonlă ngvi lạ i xuấ t hiện, nhắ c lạ i cá i câ u
hô m qua: “Ngà i sĩ quan Phổ hỏ i xem cô Elizabeth Ruxê đã thay đổ i ý kiến
chưa”.
Viên Mỡ Bò xẵ ng giọ ng trả lờ i: “Thưa ô ng, khô ng ạ ”.
Nhưng đến bữ a tố i thì phe liên minh có yếu đi. Loadô buộ t miệng nó i ra mấ t
ba câ u lỡ là ng. Ai nấ y cố nặ n ó c tìm ra nhữ ng tấ m gương mớ i, nhưng chẳ ng
tìm đượ c gì hết, chợ t bà bá tướ c, có lẽ cũ ng khô ng rắ p tâ m trướ c, mà chỉ lờ
mờ cả m thấ y cầ n phả i tỏ lò ng tô n trọ ng tô n giá o, hỏ i bà phướ c nhiều tuổ i
nhấ t về nhữ ng sự tích lớ n trong đờ i các thá nh, thì ra nhiều thá nh đã từ ng
là m nhữ ng việc có thể coi là tộ i nặ ng theo mắ t ta nhìn nhậ n, song Giá o hộ i xá
miễn cho các đạ i tộ i ấ y mộ t cá ch dễ dà ng khi việc là m là để sá ng danh Chú a
hay vì lợ i ích củ a ngườ i đồ ng loạ i. Thậ t là mộ t lý lẽ rấ t mạ nh, bà bá tướ c bèn
lợ i dụ ng liền. Ấ y thế là , hoặ c vì mộ t sự thô ng đồ ng ngấ m ngầ m, mộ t cá ch
chiều đờ i kín đá o mà bấ t cứ ai khoá c á o nhà tu đều rấ t thạ o, hoặ c chỉ vì mộ t
sự ngu độ n ngẫ u nhiên hợ p cả nh, mộ t sự ngố c nghếch vô tình mà giú p sứ c
và o, bà phướ c già kia đã đem lạ i cho cuộ c â m mưu mộ t chỗ dự a rấ t mạ nh.
Mọ i ngườ i cứ tưở ng bà ta nhú t nhá t, nhưng hó a ra bà ta lạ i mạ nh dạ n, lắ m
lờ i, quyết liệt. Bà ta chẳ ng phả i hạ ng ngườ i bố i rố i vì nhữ ng mò mẫ m củ a
nghị nghĩa thầ n họ c(25), giá o lý củ a bà tự a như mộ t thanh sắ t cứ ng, lò ng tin
củ a bà chẳ ng hề bao giờ có nhữ ng bă n khoă n đắ n đo. Bà ta coi sự hy sinh
củ a Abraham(26) rấ t đơn giả n vì bà ta có thể tuâ n lệnh bề trên mà giết chết
ngay cả cha lẫ n mẹ và theo ý kiến bà, thì chẳ ng có thể là m phậ t lò ng Chú a
mộ t khi chủ tâ m củ a mình đá ng khen. Bà bá tướ c, lợ i dụ ng cá i uy tín thiêng
liêng củ a bà bạ n đồ ng lõ a bấ t ngờ ấ y, bèn gợ i cho bà ta giả i nghĩa dà i dò ng
để khuyến thiện, cá i định lý về đạ o đứ c: “Dù ng thủ đoạ n gì cũ ng đượ c, miễn
là đạ t mụ c đích”.
Bà hỏ i bà phướ c:
- Vậ y ra, thưa bà , bà cho rằ ng Chú a chấ p nhậ n rằ ng tấ t cả mọ i con đườ ng và
tha thứ cho việc là m nếu lý do hà nh độ ng là trong sạ ch?
- Thưa bà , điều đó cò n nghi ngờ gì nữ a? Mộ t hà nh độ ng tự nó là đá ng trá ch
thườ ng trở thà nh đá ng khen vì cá i ý nghĩa đã thú c đẩy nó .
Và hai ngườ i cứ nó i chuyện tiếp như thế, cố tìm hiểu nhữ ng ý muố n củ a
Chú a, dự đoá n nhữ ng quyết định củ a Ngườ i, là m như Ngườ i quan tâ m tớ i
nhữ ng việc thự c ra chẳ ng liên quan đến Ngườ i mộ t chú t nà o.
Tấ t cả nhữ ng chuyện ấ y đều đượ c nó i bó ng nó i gió , khô n khéo, kín đá o.
Nhưng mỗ i lờ i củ a bà phướ c độ i mũ cong và nh lạ i phá vỡ thêm mộ t mả ng
trong thá i độ cô ng phẫ n củ a cô giá điếm. Rồ i câ u chuyện đổ i hướ ng đi chú t
ít, bà già đeo trà ng hạ t kể lể nhữ ng nhà tu củ a dò ng bà , về bà nhấ t củ a mình,
về bả n thâ n bà ta và về bà phướ c xinh xắ n ngồ i bên, bà phướ c quí hó a Xanh
Nixêpho. Hai bà đượ c mờ i đến Lơ Harvơ để và o bệnh viện chă m nom hà ng
tră m binh lính mắ c bệnh đậ u mù a. Cá c bà mô tả họ , nhữ ng con ngườ i khố n
khổ ấ y, kể ra nhữ ng chi tiết về bệnh trạ ng củ a họ . Ấ y thế mà trong lú c các bà
bị giữ lạ i ở dọ c đườ ng vì nhữ ng ý thích bấ t chợ t củ a tên Phổ nọ , biết bao
nhiêu ngườ i Phá p có thể chết mà đá ng lẽ cá c bà cứ u số ng đượ c cũ ng nên!
Chă m nom binh sĩ là việc chuyên mô n củ a bà ; bà từ ng ở Crimê, ở Ý , ở Á o, và
qua câ u chuyện kể lạ i cá c chiến dịch bà đã tham dự , bà bỗ ng tỏ ra là mộ t nhà
tu hà nh thuộ c loạ i thổ i kèn đá nh trố ng, hình như sinh ra là để đi theo cá c
trạ i quâ n, thu nhặ t nhữ ng ngườ i bị thương giữ a cá c trậ n giao tranh á c liệt,
và giỏ i hơn cả mộ t cấ p chỉ huy, chỉ dù ng mộ t lơi nó i cũ ng khuấ t phụ c đượ c
nhữ ng tên lính thô bỉ vô kỷ luậ t; đú ng là mộ t bà phướ c Ră ng-tă ng-plă ng(27)
mà bộ mặ t rỗ ná t, chi chít vô số nhữ ng nố t lỗ chỗ , dườ ng như là mộ t hình
ả nh nhữ ng tà n phá củ a chiến tranh.
Bà ra nó i xong, khô ng ai nó i thêm gì nữ a, vì hiệu quả xem chừ ng tố t quá rồ i.
Ă n xong, mọ i ngườ i vộ i vã trở về lên ngay phò ng mình, để sá ng hô m sau khá
muộ n mớ i lạ i xuố ng.
Bữ a ă n sá ng yên ổ n. Ngườ i ta để cho cá i hạ t gieo hô m qua có thì giờ nả y
mầ m và kết quả .
Bà phướ c đề nghị mộ t cuộ c đi chơi và o buổ i chiều.Thế là ô ng bá tướ c, như
đã thỏ a thuậ n trướ c, khoá c tay Viên Mỡ Bò , và đi vớ i cô ta, sau nhữ ng ngườ i
khá c.
Ô ng nó i vớ i cô bằ ng cá i giọ ng thâ n mậ t, cha con, hơi khinh khỉnh, mà nhữ ng
ngườ i thượ ng lưu vẫ n dù ng vớ i bọ n gá i điếm, gọ i cô bằ ng “con yêu quí”,
đứ ng trên đỉnh cao địa vị xã hộ i và danh giá khô ng chố i cã i đượ c củ a ô ng mà
hạ cố đố i xử vớ i cô . Ô ng đi ngay và o vấ n đề:
- Vậ y là con ưng để chú ng ra ở lạ i đâ y, cũ ng như con chịu cá i nguy cơ hứ ng
lấ y mọ i sự tà n bạ o có thể xả y ra sau sự thấ t bạ i củ a bọ n Phổ , cò n hơn là
bằ ng lò ng ưng thuậ n, như bao lầ n con thườ ng vẫ n ưng thuậ n trong đờ i con
ư?
Viên Mỡ Bò khô ng trả lờ i.
Ô ng thuyết phụ c cô bằ ng thá i độ dịu dà ng, bằ ng lý lẽ, bằ ng tình cả m. Ô ng
biết giữ thể diện là “ô ng bá tướ c”, trong khi vẫ n tỏ ra lịch sự vớ i phụ nữ khi
cầ n thiết, tá n tụ ng khéo, tó m lạ i, rấ t â n cầ n. Ô ng tá n dương cá i việc cô sẽ
giú p đỡ họ , nó i tớ i lò ng biết ơn củ a mọ i ngườ i, rồ i độ t nhiên ô ng vui vẻ,
giọ ng thâ n tình: “Mà rồ i em ạ , hắ n sẽ có thể tự phụ đượ c nếm mù i mộ t cô gá i
đẹp, mà ơ bên nướ c hắ n chẳ ng có nhiều lắ m đâ u”.
Viên Mỡ Bò khô ng trả lờ i và đi lên nhậ p bọ n vớ i mọ i ngườ i.
Về đến quá n trọ , cô lên ngay phò ng mình và khô ng ló mặ t ra nữ a. Nỗ i lo ngạ i
lên tớ i cự c độ . Cô ta sắ p là m gì đâ y? Nếu cô ta cứ khă ng khă ng khô ng chuyển
thì rầ y ra biết chừ ng nà o!
Đến giờ ă n bữ a tố i, mọ i ngườ i chờ đợ i cô hoà i, chẳ ng thấ y. Rồ i lã o Fonlă ngvi
bướ c và o, bá o tin cô Ruxê khó ở và xin mờ i mọ i ngườ i cứ việc ngồ i và o bà n
thô i. Ai nấ y đều dõ ng tai lên. Ô ng bá tướ c đến gầ n bá c chủ quá n, và hỏ i rấ t
nhỏ : “Ổ n rồ i chứ ?- Vâ ng”. Vì lịch sự , ô ng khô ng nó i gì vớ i các bạ n đườ ng củ a
ô ng, mà chỉ khẽ gậ t đầ u ra hiệu cho họ . Ai nấ y thở dà i nhẹ cả ngườ i, mặ t
mà y mừ ng rỡ hẳ n lên. Loadô gà o to: “Ú i cha cha! Nhà nà y mà có sâ m banh
thì tô i xin khao ngay cá c vị mộ t chầ u”, và mụ Loadô đâ m lo khi thấ y lã o chủ
quá n trở lạ i vớ i bố n chai rượ u cầ m tay. Ai nấ y đều độ t nhiên trở nên cở i mở
và ồ n à o, mộ t niềm vui nhả nhớ t trà n ngậ p lò ng mọ i ngườ i. Ô ng bá tướ c xem
chừ ng nhậ n thấ y bà Carê Lamađô ng là có duyên, ô ng chủ nhà má y thì ca
tụ ng bà bá tướ c. Chuyện trò thậ t rô m rả , khoà i trá , lắ m câ u ý nhị.
Bỗ ng Loadô , vẻ mặ t lo lắ ng, và giơ hai tay lên hét lớ n: “Lặ ng im!”. Mọ i ngườ i
im bặ t, ngạ c nhiên, hầ u như đã phá t hoả ng. Thế là hắ n vểnh tai lên, hai tay
ra hiệu “Suỵ t”, nghếch mắ t nhìn lên trầ n, nghe ngó ng nữ a, rồ i lạ i nó i vớ i
giọ ng bình thườ ng: “Các vị hã y yên trí, mọ i sự đều yên ổ n cả ”.
Mọ i ngườ i phâ n vâ n chưa hiểu, nhưng khô ng mấ y chố c ai nấ y đã mỉm cườ i.
Mườ i lă m phú t sau hắ n diễn lạ i vẫ n cá i trò hề ấ y, và tá i diễn nó nhiều lầ n
buổ i tố i hô m đó , và hắ n giả vờ nó i vớ i mộ t ngườ i nà o đó ở gá c trên, khuyên
anh ta nhữ ng lờ i khuyên hai nghĩa moi từ bộ ó c nhâ n viên chà o hà ng củ a
hắ n ta. Thỉnh thoả ng hắ n là m bộ buồ n rầ u thở dà i: “Tộ i nghiệp cô bé!” hoặ c
hắ n lẩ m nhẩ m trong mồ m, vẻ hằ n họ c: “Cá i thằ ng Phổ khố n nạ n!”. Đô i khi,
và o lú c khô ng ai nghĩ tớ i nữ a, hắ n kêu vá ng lên, tiến oang oang, nhiều lầ n:
“Thô i! Thô i!”, và nó i thêm như tự nhủ : “Miễn là chú ng ta gặ p đượ c cô bé,
miễn là nó đừ ng có vầ n cô nà ng đến chết, cá i thằ ng khố n nạ n ấ y!”.
Mặ c dầ u nhữ ng câ u bô ng lơn ấ y thậ t bỉ ổ i, nó cũ ng khiến ngườ i ta thích thú
và khô ng là m phậ t ý ai hết, vì sự tứ c giậ n, cũ ng như mọ i sự khá c vậ y, tù y
thuộ c ở mô i trườ ng, và chung quanh họ dầ n dầ n hình thà nh mộ t bầ u khô ng
khí chứ a chấ t đầ y nhữ ng ý nghĩ dâ m đã ng.
Đến tậ n lú c ă n trá ng miệng, ngay cá c bà cũ ng nó i nhữ ng câ u bó ng gió hó m
hỉnh và kín đá o. Mắ t ai nấ y đều long lanh, mọ i ngườ i đều đã nố c nhiều rượ u.
Ô ng bá tướ c, là ngườ i cả trong nhữ ng lú c vui đù a cũ ng vẫ n giữ đượ c cá i mà u
mè con ngườ i trang trọ ng, tìm ra mộ t ý so sá nh đượ c mọ i ngườ i rấ t tá n
thưở ng về sự kết thú c nhữ ng thờ i kỳ dà i phả i số ng qua mù a đô ng ở bắ c cự c
và niềm vui mừ ng củ a kẻ bị đắ m tà u trô ng thấ y mở ra mộ t con đườ ng đi về
phương Nam.
Loadô , đượ c đà, nhổ m dậ y, cố c sâ m banh trong tay: “Tô i xin uố ng mừ ng
chú ng ta đượ c giả i phó ng!”. Tấ t cả mọ i ngườ i cũ ng đứ ng lên, ai nấ y hoan hô
hắ n. Cả đến hai bà phướ c, bị các bà chèo kéo, cũ ng bằ ng lò ng nhấ p mô i và o
cá i thứ rượ u ngầ u bọ t kia mà hai bà chưa từ ng nếm bao giờ . Hai bà nó i là nó
giố ng nướ c chanh hơi, nhưng tuy vậ y cũ ng ngon hơn.
Loadô tó m tắ t tình hình.
- Tiếc rằ ng khô ng có dương cầ m, nếu có thì có thể đá nh mộ t điệu đố i
diện(28) chơi.
Cornuyđê chẳ ng nó i mộ t lờ i, chẳ ng có mộ t cử chỉ gì hết, thậ m chí ý cò n có vẻ
mê mả i và o nhữ ng ý nghĩ rấ t trọ ng đạ i, và đô i khi cá u kỉnh dứ t bộ râ u rậ m
củ a y, tự a hồ muố n kéo dà i thêm ra. Sau cù ng, khoả ng nử a đêm, lú c mọ i
ngườ i sắ p giả i tá n, Loadô đã chuếnh choá ng, bỗ ng vỗ và o bụ ng y mà bả o,
giọ ng líu lo: “Ô ng bạ n tố i nay chẳ ng vui vẻ tí nà o, sao ô ng khô ng nó i gì cả
thế, ô ng cô ng dâ n?”. Nhưng Cornuyđê bỗ ng ngử ng phắ t đầ u lên, và nhìn
khắ p lượ t cả bọ n, mắ t long lanh và dữ tợ n: “Tô i nó i cho tấ t cả cá c ngườ i rõ là
cá c ngườ i vừ a là m mộ t chuyện bỉ ổ i!”. Y đứ ng dậ y, đi ra cử a, nhắ c lạ i mộ t lầ n
nữ a::Mộ t chuyện bỉ ổ i!” rồ i biến mấ t.
Mớ i đầ u việc đó khiến mọ i ngườ i cụ t hứ ng. Loadô sữ ng sờ , đứ ng thộ n ra
đấy, nhưng rồ i hắ n vữ ng trở lạ i, và độ t nhiên cườ i lă n lộ n, nhắ c đi nhắ c lạ i:
“Nó cò n xanh quá ô ng bạ n ạ , nó cò n xanh quá (29) Thấ y mọ i ngườ i khô ng
hiểu, hắ n bèn kể lạ i chuyện “nhữ ng bí mậ t củ a hà nh lang”. Thế là cả bọ n lạ i
cườ i nhộ n hẳ n lên. Cá c bà cườ i như nắ c nẻ. Bá tướ c và ô ng Carê Lamađô ng
cườ i đến chả y nướ c mắ t. Họ khô ng thể nà o tin đượ c.
- Thế nà o! Ô ng chắ c chứ ! Hắ n ta muố n…
- Thì tô i bả o vớ i cá c ô ng cá c bà là tô i trô ng thấ y hắ n mà .
- Và cô ta đã từ chố i…
- Vì tên Phổ ở buồ ng bên cạ nh.
- Có lẽ nà o?
- Tô i xin thề vớ i cá c ô ng cá c bà đú ng như thế.
Ô ng bá tướ c cườ i khô ng thở đượ c. Nhà kỹ nghệ đưa hai tay lên nén bụ ng.
Loadô nó i tiếp:
- Cho nên, cá c vị ạ , tố i nay hắ n ta thấ y là chuyện nà y chẳ ng thú vị gì, chẳ ng
thú vị tí nà o hết.
Và cả ba lạ i cườ i lă n cườ i lộ n, đến phá t ố m, hết cả hơi, ho sặ c sụ a.
Chuyện đến đây thì họ giả i tá n. Nhưng mụ Loadô , vố n bả n chấ t hay dè bỉu,
lú c đi ngủ , bả o chồ ng rằ ng cá i “con mẹ ranh” oắ t con Carê Lamađô ng nọ suố t
cả buổ i chỉ cườ i gượ ng: “Mình ạ , bọ n đà n bà , mộ t khi đã mê tụ i nhà binh thì
dù là thằ ng Phá p, hay thằ ng Phổ , nó i thậ t chứ , cũ ng cứ là đượ c tuố t. Thự c là
thả m hạ i, lạ y Chú a!”.
Và suố t đêm, trong bó ng tố i củ a hà nh lang, cứ lao xao như có nhữ ng tiếng
run rẩ y, nhữ ng tiếng độ ng nhè nhẹ, chỉ thoá ng nghe thấ y, thoả ng qua như
nhữ ng hơi thở , nhữ ng bướ c châ n khô ng đi ró n rén, nhữ ng tiếng lắ c rấ t khẽ.
Và chắ c chắ n là ai nấ y đều ngủ rấ t muộ n, vì nhữ ng vệt á nh sá ng lọ t ra ngoà i
rấ t lâ u dướ i cá c cử a buồ ng. Ấ y rượ u sâ m banh có nhữ ng hiệu quả như vậ y
đấy, ngườ i ta bả o là nó là m cho khó ngủ .
Hô m sau á nh nắ ng trong trẻo củ a mặ t trờ i mù a đô ng là m mặ t tuyết chó i lò a.
Chiếc xe thuê, cuố i cù ng đã có ngự a thắ ng và o, chờ ở trướ c cử a, trong khi
mộ t đà n bồ câ u trắ ng, cổ vươn ra trong bộ lô ng dày cộ m, con mắ t đỏ điểm
mộ t chấ m đen ở giữ a, đang trịnh trọ ng dạ o chơi giữ a châ n sau con ngự a, và
tìm ă n trong nhữ ng đố ng phâ n bố c khó i ngự a đã vung vã i ra đấy.
Bác xà ích, trù m lên ngườ i mộ t tấ m da cừ u, đang ngồ i rít tẩ u thuố c trên ghế
xe, và tấ t cả hà nh khá ch hớ n hở vộ i cho gó i nhữ ng thứ c ă n dà nh cho đoạ n
hà nh trình cò n lạ i.
Ngườ i ta chỉ có đợ i Viên Mỡ Bò . Cô ta xuấ t hiện.
Cô ta có vẻ hơi bố i rố i, xấ u hổ , và bẽn lẽn đi về phía cá c bạ n đườ ng bỗ ng
nhấ t loạ t cù ng ngoả nh mặ t đi, tự a hồ như khô ng trô ng thấ y cô . Ô ng bá tướ c
nghiêm trang khoá c tay bà vợ , và đưa bà trá nh xa sự đụ ng chạ m nhơ nhớ p
đó .
Cô gá i đẫ y đà đứ ng lạ i sữ ng số t, rồ i, cô lấ y hết can đả m, cô lú ng bú ng mộ t
cá ch khiêm tố n chà o vợ ô ng chủ nhà má y mộ t câ u: “Xin chà o bà”. Bà kia chỉ
khẽ gậ t đầ u xấ c xượ c chà o lạ i, kèm theo mộ t cá i nhìn củ a đạ o đứ c bị xú c
phạ m. Mọ i ngườ i đều là m ra vẻ bậ n rộ n và đứ ng lả ng xa cô , tự a hồ cô đem
theo mộ t bệnh truyền nhiễm trong vá y cô vậ y. Rồ i họ chạ y vộ i tớ i chiếc xe,
để cô ta đi sau cù ng, mộ t mình, và cô lạ i lặ ng lẽ ngồ i và o chỗ đã ngồ i trong
chặ ng đườ ng thứ nhấ t.
Ngườ i ta dườ ng như khô ng nhìn thấ y cô , khô ng quen biết cô , nhưng mụ
Loadô , ngó cô từ đằ ng xa mộ t cá ch tứ c giậ n, khẽ nó i vớ i chồ ng: “May mà tô i
khô ng ngồ i bên cạ nh nó ”.
Chiếc xe nặ ng chuyển bá nh, và cuộ c hà nh trình lạ i bắ t đầ u.
Thoạ t tiên khô ng ai trò chuyện hết. Viên Mỡ Bò khô ng dá m ngẩ ng nhìn lên.
Cô vừ a că m phẫ n đố i vớ i tấ t cả nhữ ng ngườ i ngồ i bên, lạ i vừ a cả m thấ y nhụ c
nhã vì đã nhượ ng bộ , bị nhơ nhớ p vì nhữ ng cá i hô n củ a tên Phổ nọ , mà họ
đã giả nhâ n giả nghĩa đem quẳ ng cô và o tay nó .
Nhưng khô ng bao lâ u bà bá tướ c quay sang bà Carê Lamađô ng phá tan bầ u
khô ng khí im lặ ng nặ ng nề đó .
- Có lẽ bà biết bà Đetren đấy nhỉ?
- Vâ ng, bà ấ y là bạ n thâ n củ a tô i.
- Bà ấ y mớ i duyên dá ng chứ !
- Tuyệt diệu! Đú ng là mộ t tư chấ t ưu tú , lạ i rấ t họ c thứ c, và nghệ sĩ đến tậ n
đầ u ngó n tay, bà ấ y há t nghe thậ t mê ly, và vẽ đến giỏ i!
Ô ng chủ nhà má y nó i chuyện vớ i ô ng bá tướ c, và giữ a nhữ ng tiếng cử a kính
rung loả ng xoả ng, thỉnh thoả ng lạ i nghe thấ y lõ m bõ m mộ t tiếng: “Téc phiếu
-kỳ hạ n -tiền thưở ng -trả dầ n”.
Loadô vừ a xoá y đượ c cỗ bài cũ củ a quá n trọ đã nhờ n mỡ sau nă m nă m cọ
xá t nhữ ng bà n khô ng lau sạ ch, cù ng vợ chơi mộ t vá n tay đô i.
Hai bà phướ c rú t chuỗ i trà ng hạ t dà i đeo lò ng thò ng ở thắ t lưng, cù ng nhau
là m dấ u thá nh giá , rồ i mô i họ độ t nhiên mấ p má y nhanh, mỗ i lú c cà ng thêm
vộ i vã , dồ n dậ p nhữ ng tiếng lâ m râ m khô ng rõ , như mộ t cuộ c chạ y thi trong
khi là m lễ kỳ đả o, thỉnh thoả ng họ cú i xuố ng hô n mộ t câ y thá nh bà i, là m lạ i
dấ u, rồ i lạ i lâ m râ m liến thoắ ng và liên tụ c.
Cornuyđê ngồ i đă m chiêu, khô ng nhú c nhích.
Đi đượ c ba tiếng đồ ng hồ , Loadô thu cỗ bà i lạ i: “Đến lú c đó i rồ i” hắ n nó i.
Mụ vợ hắ n bèn vớ i mộ t cá i gó i buộ c dây, lô i ra mộ t miếng thịt bê nguộ i. Mụ
cắ t ra từ ng khoanh gọ n ghẽ, mỏ ng và chắ c nịch, rồ i cả hai bắ t đầ u ă n.
“Hay là ta cũ ng ă n đi”, bà bá tướ c nó i. Mọ i ngườ i đồ ng ý, và bà mở gó i thứ c
ă n chuẩ n bị cho hai gia đình. Đó là mộ t thứ liễn dà i, trên vung nặ n mộ t con
thỏ rừ ng đã nghiền thịt nằ m ở dướ i, mộ t mó n thịt nguộ i bổ béo, có nhữ ng
đườ ng mỡ trắ ng xuyên qua nhữ ng mà u thịt thỏ rừ ng nâ u, trộ n lẫ n vớ i
nhữ ng thịt khá c bă n nhỏ viên. Mộ t tả ng phó má t Cruyu-30 vuô ng vắ n, gó i
trong mộ t mả nh bá o, trên mặ t mịn mà ng cò n in rõ mấ y chữ “Việc vặ t”.
Hai bà phướ c giở ra mộ t khoanh xú c xích lớ n sặ c mù i tỏ i, cò n Cornuyđê, hai
tay cù ng mộ t lú c thọ c và o các tú i rộ ng củ a á o bà nh tô , rú t ra mộ t bên bố n
quả trứ ng luộ c và bên kia mộ t mẩ u cù i bá nh mì. Y bó c vỏ , ném và o rơm ở
dướ i châ n và đưa cả quả trứ ng và o mộ t mà ngoạ m, nhữ ng mả nh vụ n mà u
và ng nhạ t rơi lên bộ râ u rậ m củ a y, lố m đố m nhưng nhữ ng ngô i sao.
Viên Mỡ Bò , trong lú c vộ i vã hố t hoả ng khi ngủ dậ y, đã khô ng nghĩ đượ c
chuyện gì hết, và cô nhìn tấ t cả bọ n ngườ i kia điềm tĩnh ă n uố ng mà lộ n
ruộ t, uấ t đến ngạ t thở . Mộ t cơn điên giậ n sô i sụ c mớ i đầ u khiến cô cau mặ t,
và cô mở miệng định hét và o mặ t họ mộ t thô i mộ t hồ i nhữ ng lờ i chử i rủ a
đang dồ n lên mô i, nhưng cô khô ng thể nà o nó i đượ c vì cơn tứ c nghẹn ứ cổ .
Khô ng mộ t ai ngó cô , nghĩ đến cô . Cô cả m thấ y mình bị dìm trong sự khinh
bỉ củ a nhữ ng kẻ đểu cá ng lương thiện nà y, chú ng thoạ t đầ u đem cô ra hy
sinh, rồ i sau hắ t hủ i cô , coi như mộ t vậ t bẩ n thỉu và vô dụ ng. Cô nhớ tớ i
chiếc là n to củ a cô đầy ắ p nhữ ng thứ ngon là nh mà chú ng đã ă n ngấ u
nghiến, hai con gà bó ng nhẩ y mỡ đô ng, nhữ ng miếng ba tê, nhữ ng quả lê, và
bố n chai rượ u vang đỏ củ a cô .Rồ i cơn giậ n bỗ ng xẹp xuố ng như mộ t sợ i dâ y
thừ ng că ng quá hó a đứ t, cô cả m thấ y chỉ muố n khó c. Cô rá ng hết sứ c nén
mình, nuố t nhữ ng tiếng nứ c nở , như con nít song nướ c mắ t cứ trà o lên, lấ p
lá nh trên mi, và khô ng mấ y chố c hai giọ t lệ lớ n đã rờ i khó e mắ t, từ từ lă n
trên gò má . Nhữ ng giọ t khá c cứ thế tiếp theo, mau hơn, chảy rò ng rò ng như
nhữ ng giọ t nướ c lọ c qua mộ t vá ch đá , và đều đều rơi xuố ng đườ ng cong bầ u
bĩnh củ a ngự c cô . Cô ngồ i thẳ ng, mắ t nhìn trâ n trâ n, mặ t đờ đẫ n và tá i nhợ t,
hy vọ ng mọ i ngườ i khô ng trô ng thấ y mình.
Nhưng bà bá tướ c nhìn thấ y và ra hiệu má ch chồ ng. Ô ng chồ ng nhú n vai, y
như nó i: “Là m thế nà o đượ c? Đâ u phả i lỗ i tạ i tô i”. Mụ Loadô thì lặ ng lẽ cườ i
đắ c thắ ng, và lẩ m bẩ m: “Cô ả khó c nỗ i nhụ c củ a mình”.
Hai bà phướ c lạ i cầ u kinh, sau khi gó i mẩ u xú c xích cò n lạ i và o mộ t tờ giấ y.
Bây giờ , Cornuyđê, trong khi tiêu hó a mấ y quả trứ ng, duỗ i dà i cẳ ng sang
gầ m ghế trướ c mặ t, ngồ i ưỡ n ngườ i ra khoanh tay lạ i, mỉm cườ i như mộ t
ngườ i vừ a tìm đượ c mộ t trò đù a hay, và bắ t đầ u huýt sá o miệng khe khẽ bà i
Macxâ yedơ(31)
Tấ t cả cá c bộ mặ t đều sa sầ m lạ i. Bà i há t bình dâ n chắ c chắ n chẳ ng đượ c
nhữ ng ngườ i ngồ i bên ưa thích tí nà o. Họ đâ m ra nó ng nả y, bự c dọ c và có vẻ
chỉ chự c gà o lên như bầy chó nghe thấ y tiếng phong cầ m quay tay vậ y.
Y thấ y rõ như thế, và cà ng khô ng chịu ngừ ng lạ i. Thỉnh thoả ng y lạ i cò n há t
nho nhỏ lờ i bà i ca:
Hỡ i tình yêu tổ quố c thiêng liêng
Hã y dẫ n dắ t nâ ng đỡ nhữ ng cá nh tay phụ c thù củ a chú ng ta.
Hỡ i tự do, hỡ i tự do yêu quí,
Hã y chiến đấ u cù ng vớ i nhữ ng ngườ i bả o vệ ngươi!
Xe chạ y nhanh hơn vì tuyết đã rắ n lạ i, và suố t cho đến Đieppơ, trong nhữ ng
giờ dà i dặ c ả m đạ m củ a cuộ c hà nh trình, qua nhữ ng cá i xó c trên đườ ng gậ p
ghềnh, trong bó ng đêm đang tỏ a xuố ng rồ i trong bó ng tố i đen củ a chiếc xe, y
cứ tiếp tụ c vớ i mộ t sự bướ ng bỉnh tai á c, tiếng huýt sá o bá o thù và đơn điệu
củ a y, bắ t buộ c cá c tâ m trí mỏ i mệt và tứ c tố i đến cự c điểm cứ phả i theo dõ i
bà i há t suố t từ đầ u đến cuố i, cứ phả i nhớ lạ i từ ng lờ i ứ ng dụ ng và o mỗ i
nhịp.
Viên Mỡ Bò vẫ n khó c, và đô i khi mộ t tiếng nứ c nở , cô khô ng nén nổ i, bậ t lên
trong bó ng tố i giữ a hai đoạ n bà i há t.
(1880)
Chú thích
1. Vệ độ ng: tạ m dịch chữ moblot, chữ viết tắ c củ a chữ mobile(lưu độ ng) hay
garde mobile (vệ binh lưu độ ng) củ a nướ c Phá p nă m 1870.
2. Tứ c là bộ binh.
3. “L’oisenu vole”, lố i chơi chữ khô ng dịch đượ c. Chữ Phá p viết Loadô
(L’oiseau; tên ngườ i) đọ c lên đồ ng â m vớ i Loadô (L’oiseau: con chim), và
độ ng từ vole vừ a có nghĩa là bay, vừ a có nghĩa là ă n cắ p. Vậ y khi nó i
“Loiseau vole”, ngườ i ta có thể hiểu là “chim bay” hay “Loadô ă n cắ p”. Trên
đây dịch giả dịch theo nghĩa thứ nhấ t, để giữ ý nghĩa củ a độ ng từ “bay”,
đượ c cố ý nhắ c lạ i ngay ở câ u dướ i.
4. Ngà y 4-9-1870, Napô lêô ng III ( Napoléon )bị truấ t ngô i do nhữ ng thấ t bạ i
củ a trậ n chiến tranh Phá p- Đứ c (1870-1871), và nền cộ ng hò a đượ c tuyên
bố thà nh lậ p.
5. Ngụ ý ngườ i mũ m mỉm, béo trò n, nú ng nính. Vì khô ng tìm đượ c hình ả nh
tương đương trong tiếng Việt nên tạ m dịch sá t nguyên vă n.
6. Nguyên vă n: mộ t quả phò ng khi khá t.
7. Hộ i tam điểm: mộ t hộ i kín.
8. Nguyên vă n: “Ra trậ n thì phả i theo lố i ở ngoà i trậ n”. Ý nó i phả i tù y cơ ứ ng
biến, thích nghi vớ i hoà n cả nh khó khă n.
9. Trong thầ n thoạ i Hy Lạ p, Tă ngtan bị hà nh tộ i treo và o thâ n câ y nặ ng trĩu
quả , nhưng khô ng vớ i tớ i đượ c, nướ c dâ ng lên gầ n miệng nhưng khô ng
uố ng đượ c, trong khi y đó i khá t như cà o cấ u ruộ t gan.
10. Con sô ng nhỏ ngă n cá ch nướ c Ý vớ i xứ Gô lơ. Để bả o vệ thà nh La Mã
chố ng lạ i quâ n Gô lơ, nguyên lã o viện đã ra mộ t quyết định nổ i tiếng tuyên
bố là phả n quố c và nguyền rủ a kẻ nà o đem quâ n, khô ng kể nhiều ít, vượ t
qua sô ng đó . Xêđa coi khinh lệnh cấ m ấ y, vượ t qua sô ng mà kêu lên: “Số
phậ n đã quyết định!” Ngườ i ta thườ ng nhắ c lạ i lờ i nà y mỗ i khi quyết định
mộ t điều gì tá o bạ o và quan trọ ng, sau nhiều do dự hoặ c nó i “vượ t qua sô ng
Ruybicô ng” cũ ng là ngụ ý đó .
11. Nguyên vă n: chả chim Manvielica, tụ c danh củ a chim sơn ca béo nụ c.
12. Badingghet: tên đặ t cho Napô lêô ng III( 1803-1870) vua nướ c Phá p thờ i
đế chế thứ II từ 1852-1870
13. Phá i phụ c hưng đế chế.
14. Nguyên vă n: Đỏ hơn mộ t quả anh đà o.
15. Tứ c là phò ng vệ sinh.
16. Follenvie: đọ c lên cũ ng như Folle envie, có nghĩa là : thèm muố n điên rồ .
17. Cũ ng có nghĩa như “Con số biết nó i” đã chú thích.
18. Du Guesclin (1320-1380) mộ t trong nhữ ng tướ ng lĩnh Phá p nổ i tiếng đã
đá nh đuổ i quâ n xâ m lượ c Anh.
19. Jeanne d’Arc (1412-1431) Nữ anh hù ng Phá p chố ng quâ n Anh xâ m lượ c,
sau bị chú ng bắ t và thiêu số ng.
20. Mộ t loạ i bà i lá , có 52 quâ n, mỗ t quâ n có số điểm nhấ t định, ai đượ c số
điểm gầ n 31 nhấ t hay đú ng 31 là đượ c, quá 31 là hỏ ng.
21. Judith: nữ anh hù ng Do Thá i, muố n cứ u vớ t thà nh Bethulie, đã quyến rũ
tướ ng địch là Holophernơ và chặ t đầ u y.
22. Lucrèce: mệnh phụ La Mã , bị Sextus Tarquin, con củ a Tarquin kiêu hù ng
(Tarquin le Superbe, vua La Mã cuố i cù ng) cưỡ ng hiếp và sau đó đã tự vẫ n,
việc nà y đã là m cho nền quâ n chủ bị sụ p đổ và chế độ cộ ng hò a đượ c thiết
lậ p ở La Mã (510 trướ c cô ng nguyên) Ngườ i ta nhắ c tớ i tên nà ng Lucrèce
mỗ i khi nó i về nhữ ng phụ nữ cao khiết và đạ o đứ c, thà chết chứ khô ng chịu
nhụ c.
23. Cleô patrơ: hoà ng hậ u Ai Cậ p, nổ i tiếng đẹp đã lầ n lượ t cá m dỗ đượ c
César và Antonio, danh tướ ng La Mã (chết nă m 30 Trướ c CN).
24. Anibal(217-183 Trướ c CN) danh tướ ng thà nh Caribage, đã lậ p nhiều
chiến cô ng hiển há ch, nhưng cũ ng có tiếng là để cho quâ n sĩ mềm yếu vì tử u
sắ c trong khi trú quâ n ở Capoue.
25. Thà nh phầ n họ c chuyên về nhữ ng vấ n đề khó giả i quyết.
26. Abraham là cha củ a Isaac, và là thủ y tổ củ a ngườ i Do Thá i xưa. Theo
Kinh thá nh Cơ đố c giá o, khi Isaac sắ p bị cha hy sinh thì đượ c mộ t thiên thầ n
cứ u thoá t.
27. Tiếng phỏ ng theo tiếng trố ng trậ n. Ý nó i: mộ t bà phướ c củ a quâ n độ i.
28. Điệu vũ bố n ngườ i.
29. Ý muố n nhắ c tớ i mộ t câ u trong chuyện ngụ ngô n con cá o và già n nho
củ a La Fô ngten: cá o đang đó i, đi qua mộ t già n nho chín mọ ng, rấ t thèm ă n,
nhưng già n nho cao khô ng vớ i tớ i đượ c, bèn nó i: “Nho xanh chẳ ng xứ ng
miệng ngườ i phong lưu”.
30. Thị trấ n Thụ y Sĩ, nổ i tiếng là m phó má t( Fromage) ngon.
31. Bà i há t cá ch mạ ng Phá p nă m 1789, bây giờ là quố c ca Phá p