MỤ C LỤ C

... Sừ ng Sữ ng Mộ t Tò a Ngô n Ngữ Châ n Chấ t, Tinh Diệu…

Nhà Nghèo
Lụ a
Buổ i Chiều Ở Trong Nhà
Ô ng Giă ng Khô ng Biết Nó i
Vợ Chồ ng Trẻ Con
Khá ch Nợ
Chớ p Bể Mưa Nguồ n
Lá Thư Tình Đầ u Tiên
Đi Tắ m Đêm
Mộ t Ngườ i Đi Xa Về
Mù a Ă n Chơi
Giữ a Thà nh Phố
Ô ng Dỗ i
Vàng Phai
Bứ c Vẽ Truyền Thầ n
Con Gà Trố ng Ri
Đô i Ri Đá
O Chuộ t
Truyện Gã Chuộ t Bạ ch
Mộ t Cuộ c Bể Dâ u
Mụ Ngan
Đự c
Cu Lặ c
Vỡ Tỉnh
... SỪ NG SỮ NG MỘ T TÒ A NGÔ N NGỮ CHÂ N CHẤ T, TINH DIỆ U…
T
rong tậ p tù y bú t Thă m thẳ m bó ng ngườ i củ a Đỗ Chu, Nguyễn Tuâ n, Tô
Hoà i đượ c tá c giả giớ i thiệu bằ ng cả m hứ ng và lờ i vă n trá c tuyệt. Trong
thă m thẳ m bó ng ngườ i có bó ng ta. Có thă m thẳ m bó ng Nguyễn Tuâ n
trong nhữ ng kiệt tá c ô ng để lạ i cho đờ i. Tô Hoà i cò n đấ y, “ đứ ng chố ng
đò n gá nh, dướ i châ n là hai quang sá ch nặ ng ”, bó ng củ a hàng triệu độ c
giả hò a và o bó ng Tô Hoà i trong nhữ ng tá c phẩ m bấ t hủ củ a ô ng. Trướ c
“cố t kiêu” và uy bú t lự c củ a hai ô ng, Đỗ Chu - lần đầ u tiên tô i thấy -...
đứ ng khép nép.
Tô i đã có lầ n khép nép trướ c mộ t tá c phẩ m củ a Tô Hoà i, đó là Chuyện
đầ m sen Đền Đồ ng Cổ in trong tậ p truyện ngắ n nà y. Sau Giă ng thề, đâ y
là kiệt tá c thứ hai củ a Tô Hoà i. ( Dế mèn phiêu lưu ký đương nhiên là
mộ t tá c phẩ m bấ t hủ , nhưng ý tô i nên xếp sang mộ t chiếu khá c). Trong
Chuyện đầ m sen Đền Đồ ng Cổ , hơi thở hù ng trá ng củ a lịch sử vừ a kín
đá o, vừ a mã nh liệt chạ m vào tình cả m sâ u lắ ng nhấ t củ a bấ t kỳ độ c giả
ngườ i Việt nào. Ta gặ p lạ i đam mê củ a Tô Hoà i quan sá t nhữ ng lễ tụ c
dâ n gian và sự am hiểu tinh tườ ng nhữ ng tậ p quá n ngà nh nghề, sinh
hoạ t mà tá c giả miêu tả .
Cả nh đá m rướ c kiệu “bà ” quay trò n:
“ Kiệu bá t cố ng quay trò n, bâ y giờ mớ i thậ t như chiếc hoa giữ a đá m
hộ i, vừ a bay vừ a cong cá nh nở . Lò ng hân hoan mong đợ i củ a cả ngà n
ngườ i xem hộ i cứ thế bồ ng bộ t mãi lên. Hai mươi bố n trai kiệu, nghe
tiếng trố ng khẩ u, mộ t lượ t quỳ như hai mươi bố n thớ t voi rồ i từ từ bò
qua gò , vai kiệu vẫ n phẳ ng lừ như tườ ng đứ ng. ” (tr. 146)
Mù a vụ câ y dó (là m bộ t giấy):
“ Cạ n kỳ dó chính tuyết, vừ a cuố i thu. Lầ n sang vụ dó Mộ t Chạ p đến
thá ng Giêng là “đầ u giao”. Mộ t Chạ p hay “đầ u giao”, á o dó mớ i lộ t, quệt
sương hay mưa đều ố nướ c, mấ t cô ng phơi nhiều nắ ng mớ i bó đượ c.
Nhưng vừ a xong cá i vấ t vả rừ ng nà y lạ i phả i lặ n lộ i sang rừ ng khá c, đã
vào vụ dó chiêm. Dó chiêm tiếp dó đuô i thá ng, quanh lạ i vừ a trở lạ i
chính tuyết. ” (tr. 163)
Đú ng là Tô Hoà i. Chỉ có thể là Tô Hoà i.
Nhưng cá i mà tô i kính nể là đọ c tá c phẩ m nà y tô i như đứ ng trướ c sừ ng
sữ ng mộ t tò a ngô n ngữ châ n chấ t và tinh diệu. “Trong ngọ c” nhấ t trong
tò a ngô n ngữ nà y là nhữ ng câ u văn thuộ c loạ i “vă n xuô i thơ” sá ng giá
củ a vă n chương Việt Nam hiện đạ i. Đâ y là nhữ ng câ u vă n tả tình cả nh
mộ t ngườ i con gá i ngồ i trên thuyền ngượ c sô ng đi lấy chồ ng giầ u mạ n
ngượ c:
“Nhữ ng lờ i hò vui mà thả m thiết:
Ra khoang… em bướ c… qua cầ u…
Bến vui em đến…
Trên mui bỗ ng ló ng lá nh mộ t trờ i sao. Con thuyền đêm nao cũ ng đi qua
mộ t trờ i sao ấ y. Dù cho con ngườ i có cạ n nướ c mắ t rồ i cũ ng muố n hy
vọ ng, như ngườ i chèo thuyền mong đến bến…
Mộ t đêm, Hạ ra khoang sau. Hạ ngồ i mộ t lú c thậ t lâ u. Bố n bề lặ ng ngắ t.
Nhữ ng ngô i sao long lanh nhỏ lã chã nhữ ng giọ t nướ c mắt xuố ng thế
gian…” (tr. 162)
Mộ t lầ n Hộ i nghị nhà vă n trẻ, nghe giớ i thiệu nhà vă n Tô Hoà i lên phá t
biểu ý kiến, cả hộ i trườ ng im phă ng phắ c. Trá i vớ i sự chờ đợ i củ a mọ i
ngườ i, nhà vă n lã o thà nh lên diễn đà n chỉ để nó i vớ i cá c nhà vă n trẻ
mộ t câ u: “… chừ ng nà o chưa phâ n biệt đượ c “ mồ m ” và “ miệng ” thì
đừ ng có cầ m bú t… ”. Tô i thiết nghĩ cá c bạ n trẻ háo hứ c viết vă n nên tìm
đọ c Chuyện đầ m sen Đền Đồ ng Cổ , đọ c xong mà nhậ n ra đượ c vố n
ngô n từ củ a mình sao mà nó nghèo nà n, thả m hạ i, xô bồ đến thế thì dù
có tiến hay thoá i cũ ng là mộ t sự thứ c nhậ n hết sứ c có ích.
Thă m thẳ m bó ng ngườ i trong tậ p truyện ngắ n nà y:
Bó ng cô Cú c, “mộ t sinh viên ngườ i Huế đẹp tuyệt trầ n” đượ c nhà vă n
Tô Hoà i trao cho bả n thả o cuố n tiểu thuyết Đêm mưa “ mộ t chiều đô ng
rét mướ t” nă m 1946 và tò a nhà lưu niệm “tiêu điều, ả m đạ m” củ a bà
Điềm (cô Cú c nă m xưa, nay đã trở thà nh nhà điêu khắ c nổ i tiếng Điềm
Phù ng Thị),... “trong nhữ ng tủ kính trang nhã , phủ bụ i mấ y bứ c khắ c tự
họ a củ a nhà điêu khắ c”. (Hồ i ký Tiểu thuyết đêm mưa)
Mộ t ngườ i đà n bà “cả đờ i chỉ đi bó i chèo ướ c mong tá i hợ p” vì chồ ng đi
“đấ t đỏ Sà i Goò ng” mã i khô ng trở về. ( Cô đà o Thương)
Bà Tứ dở điên dở dạ i lú c hấ p hố i phả i gặ p đượ c ngườ i tình nă m xưa
mớ i yên tâm nhắ m mắ t. ( Tình buồ n)
Có mộ t loạ t truyện giú p độ c giả hình dung đượ c đầ y đủ hơn trí tưở ng
tượ ng kỳ thú và hó m hỉnh củ a tá c giả Dế mèn phiêu lưu ký: Đô i ri đá ,
Con gà trố ng ri, Truyện gã chuộ t bạ ch, Mộ t cuộ c bể dâ u, Mụ ngan…
Trong nhữ ng truyện về cá c dâ n tộ c miền nú i mà tiêu biểu là truyện Vợ
chồ ng A Phủ , cò n gì giả n dị và sâ u sắ c hơn tinh thầ n cứ u đấ t cứ u
mườ ng nảy sinh trong tâ m khả m và gắ n vớ i cuộ c đờ i củ a cá c nhâ n vậ t.
“ …Nhấ n nhớ lạ i cả cá i đờ i thả m củ a mẹ và củ a mình. Nhấ n muố n khó c.
Giữ a khi ấ y thì tiếng chim kỳ lanh lả nh như tiếng kèn giụ c phườ ng să n.
Nhấ n khô ng khó c đượ c. Nhưng từ đấ y, trong đờ i chiến đấ u củ a ngườ i
bộ độ i, mỗ i khi nghe trên cá nh rừ ng, đầ u rừ ng nào có tiếng chim kỳ
kêu, Nhấ n tưở ng hồ n mẹ và hồ n em đi đâ u cũ ng đuổ i theo Nhấ n.” ( Cứ u
đấ t cứ u mườ ng)
Tậ p Chuyện để quên có nhữ ng truyện rấ t “quý”, là m số ng lạ i khô ng khí
hồ hở i hồ n nhiên củ a nhữ ng năm đầ u khá ng chiến, nhữ ng đoà n dâ n
cô ng, bộ độ i, cá n bộ đi cô ng tá c…
Truyện - ký Khiêng má y là mộ t tá c phẩ m xuấ t sắ c. Tiêu biểu là cả nh
đá m cô ng nhâ n nhà in bá o “ Cứ u quố c Việt Bắ c” khiêng má y nghỉ lạ i ở
lá n.
“…Cứ tố i đến, cá c lá n sà n trên, sà n dướ i, hai tầng ghép lạ i bằ ng ố ng vầ u
tươi, ngườ i nằ m ngườ i ngồ i ngổ n ngang. Mộ t ngà y cậ t lự c khiêng má y,
vá c giấ y, tả i gạ o, tả i muố i… Tưở ng như mỗ i khi ngả lưng xuố ng thì
thiếp đi đến chết. Tiếng moó c-chi-ê ình oà ng và o sương đêm, khô ng
biết từ phía nà o. Nhưng chẳ ng ai có thể chợ p mắt. Từ chậ p tố i đến
khuya, ngườ i nằ m cứ rà o rào khá o đủ cá c thứ chuyện. Chẳ ng chuyện
nà o và o chuyện nào, nhưng thú vị, hả hê. Họ đố nhau ă n uố ng cá i gì
ngon nhấ t, rồ i lấ y quầ n á o ra đổ i chá c. Quanh quẩ n chỉ và i cá i cứ đổ i đi
đổ i lạ i lẫ n lộ n, như bọ n đá nh bạ c. Lú c thì ồ n à o như đương chè chén ở
hiệu cao lâ u. Lú c thì tranh nhau giá cả , bớ t xén như ở nhà cầ m đồ Vạ n
Bảo. Lú c lạ i bắ t chướ c vợ chồ ng ỏ n ẻn, nũ ng nịu. Rồ i há t tuồ ng, gẩ y đà n
mồ m, mã i khuya mớ i ngớ t “cuộ c vui”...” (Khiêng máy)
Có nhữ ng truyện nó i về cuộ c số ng cơ cự c củ a ngườ i dâ n trong vù ng bị
chiếm đó ng.
“Hờ n khoá c thừ ng kéo cà y vào ngườ i, lú c đổ i vai, lú c thắ t ngang bụ ng.
Cá i cá nh tay cụ t giơ lên, có ng rét, bị nếp thừ ng kéo thít xuố ng. Có hô m
chỗ đau lạ i bậ t má u ra, chả y thấ m xuố ng tậ n ná ch á o. Nhưng Hờ n vẫ n
cắ n ră ng, lộ i. Hờ n chỉ cò n sứ c dự a và o cá i thừ ng, lạ ch đi. Trên cá nh
đồ ng nà y biết bao nhiêu ngườ i bì bõ m cầ y bừ a, cấ y hái quanh nă m như
thế, cho đến lú c phía tỉnh gầ m gừ tiếng xe, trờ i tả ng sá ng, cá c đồ n bố t
dọ c đườ ng sắ p xua nhà phạ t và lính trá ng vá c gậ y đi dò mìn, thì nhữ ng
ngườ i làm đồ ng kiệt sứ c mớ i lụ c đụ c về là ng.” (Ngườ i mấ t trí)
Trong mộ t thờ i gian khá dà i (hơn bố n nă m), tô i tham gia là m đề tà i
nghiên cứ u khoa họ c do anh Tô Hoà i chủ trì. Thờ i gian đầ u, mộ t thá ng
họ p mộ t lần. Cô ng việc tiến triển hơi chậ m, anh Tô Hoà i quyết định
mộ t tuầ n họ p mộ t lầ n. Tô i nghĩ bụ ng đến tuầ n thứ ba khô ng biết cò n
chuyện gì để mà bà n, có khi phả i hai, ba chầ u bia mớ i hết buổ i. Nhưng
khô ng phả i như vậ y. Tô Hoà i là mộ t kho chuyện vô tậ n, có khi mộ t
nghìn lẻ mộ t buổ i họ p vẫn chưa hết chuyện, khô ng riêng gì chuyện vă n
hó a, vă n nghệ, hình như chuyện gì anh cũ ng biết, chuyện nào anh cũ ng
nhớ và i ba chi tiết đặ c sắ c, rấ t quan trọ ng. Khô ng riêng gì nhữ ng thờ i
kỳ gầ n đâ y, mà nhữ ng chuyện thờ i Tự lự c vă n đoà n và Thơ mớ i, thờ i
Đề cương văn hó a và Vă n hó a cứ u quố c, nhữ ng nă m đầ u khá ng chiến...
anh Tô Hoà i vẫ n nhớ và nhớ tườ ng tậ n. Nhữ ng chuyện anh hồ i tưở ng
và kể lạ i bao giờ cũ ng hấ p dẫ n. Anh rấ t quan tâ m đến sự chính xá c: tên
ngườ i, địa danh, niên đạ i, nhữ ng sự kiện lịch sử và nhữ ng chi tiết củ a
đờ i số ng thự c tạ i. Tô Hoà i hay nhậ n xét về nhữ ng chỗ sai, khô ng chính
xá c trong cá c bà i bá o, bà i vă n và cô ng trình nghiên cứ u anh đọ c nhưng
tô i chưa thấ y ai nêu nhữ ng điều khô ng chính xá c trong nhữ ng trang
viết củ a anh. Duy có mộ t lầ n Nguyễn Nguyên, mộ t ký giả lã o thà nh ở
Sà i Goò ng nó i vớ i tô i: “Trong bú t ký, hồ i ký củ a Tô Hoà i có nhữ ng chi
tiết thầ n tình, phả i là mộ t ngườ i sà nh ă n thì miếng thịt chó ngon mớ i
gọ i là “đặ m và phả i chă ng cá i miếng thịt”. Chỉ tiếc là trong mộ t bà i viết
về “xó c đĩa” đă ng trên Kiến thứ c ngà y nay hồ i nă m trướ c có nhữ ng chi
tiết sai, tô i có cả m tưở ng là Tô Hoà i chưa từ ng bướ c châ n và o sò ng xó c
đĩa.”
Nghe anh Tô Hoà i hồ i ứ c về “nhữ ng nă m thá ng, con ngườ i và cuộ c đờ i”,
tô i hình dung mộ t lịch sử vă n hó a, văn nghệ khá c, khô ng giố ng như
nhữ ng điều đượ c trình bà y trong nhữ ng bộ sử đã cô ng bố , nó phong
phú hơn, số ng độ ng hơn, chứ a chấ t kịch tính, xem ra thả m hơn, mà
cũ ng lớ n lao hơn. Cuố i cù ng thì tô i thô ng, họ p tuầ n mộ t lầ n khô ng phả i
là nhiều vì đề tài nghiên cứ u củ a chú ng tô i có liên quan mậ t thiết đến
lịch sử vă n hó a. Nhữ ng chuyện anh Tô Hoà i hồ i tưở ng và kể lạ i thiên về
giải ả o hơn là ảo hó a nhữ ng ngườ i thậ t, việc thậ t. Cá ch nhìn giả i ả o
thườ ng là mộ t nhâ n tố tiến bộ trong vă n hó a, nhấ t là khi ngườ i giải ả o
có ý thứ c đặ t sự thậ t cao hơn nhữ ng ướ c lệ và cấ m kỵ . Tô Hoà i quá
hiểu lịch sử và lịch sử xem ra cũ ng nể ngò i bú t hồ i ký củ a ô ng. Tô Hoà i
khô ng chỉ là mộ t nhà tiểu thuyết phong tụ c có hạ ng, tá c giả Cá t bụ i
châ n ai cò n là mộ t tá c gia hồ i ký bậ c thà y, vả chă ng nhữ ng truyện hay
củ a Tô Hoà i thườ ng là mang tính chấ t hồ i ký: Giă ng thề (1943), Mườ i
nă m (1957 ), Tự truyện (1978), Ba ngườ i khá c... Anh Tô Hoà i khô ng
thích nó i chuyện sá ch vở nhưng khi nó i chuyện đụ ng đến nhữ ng cô ng
trình nghiên cứ u thì thấ y anh có đọ c và đọ c khá nhiều. Tô i vẫ n cho
rằ ng khổ cô ng đọ c sá ch là mộ t biểu hiện đá ng tin cậ y củ a sự khiêm tố n,
có thể giả vờ khiêm tố n trong ứ ng xử nhưng đọ c sá ch thì khô ng giả vờ
đượ c. Trong mộ t chuyến thà y trò trườ ng viết vă n Nguyễn Du hà nh
hương về Tiên Điền, Nghi Xuâ n thă m quê hương đạ i thi hà o có nhà văn
Tô Hoà i, chủ tịch đầ u tiên và cuố i cù ng Hộ i đồ ng giá o dụ c Trườ ng
Nguyễn Du cù ng đi. Trong buổ i lễ viếng mộ , mọ i ngườ i nín lặ ng khi nhà
văn Tô Hoà i bướ c ra đứ ng trướ c mộ . Ô ng thắ p nhang, rướ i rượ u lên
mồ rồ i ô ng ró t rượ u và o cá i chén ô ng cầ m trên tay và uố ng cạ n chén
rượ u trướ c mộ Nguyễn Du và trướ c mặ t mọ i ngườ i. Tô i nghe tiếng
mấy sinh viên viết vă n thì thào: “Tô Hoà i tranh thủ uố ng rượ u”, “Tô
Hoà i cũ ng ngang đấ y chứ ”... Tô i nghĩ đến hai câ u thơ chữ Há n trong bà i
thơ Đố i tử u củ a Nguyễn Du:
Sinh tiền bấ t tậ n tam bô i tử u
Tử hậ u thù y kiêu mộ thượ ng bô i.
Diễn nghĩa:
Lú c số ng khô ng uố ng cạ n hồ rượ u
Chết rồ i ai rướ i ruợ u trên mồ cho?
Là m đề tài nghiên cứ u khoa họ c, về bấ t kỳ vấ n đề nà o anh Tô Hoà i cũ ng
có chủ kiến riêng. Về vấ n đề tranh luậ n: là m thơ bằ ng ý hay bằ ng chữ ?
Ý kiến củ a Tô Hoà i: là m thơ bằ ng chữ nhưng vấ n đề là ngườ i làm thơ
số ng nhữ ng chữ củ a mình như thế nà o? Tô i thấy nó i như vậ y cũ ng là rõ
và đủ . Đề tài củ a chú ng tô i đượ c phâ n thà nh nhiều vấ n đề. Giải quyết
mỗ i vấ n đề, trong nhó m đề tà i (có Ngọ c Trai, Vương Trí Nhà n và tô i)
mỗ i ngườ i viết bà i, sau đó anh Tô Hoà i tổ ng kết. Tô i nghiệm thấ y trong
bà i tổ ng kết, anh Tô Hoà i hầ u như chỉ trình bà y nhữ ng chủ kiến riêng
củ a anh. Mặ t khá c, anh Tô Hoà i khô ng bao giờ có ý định đưa ra nhữ ng ý
kiến hướ ng dẫ n, dù là dướ i hình thứ c gó p ý, gợ i ý nhẹ nhà ng. Riêng tô i
thấ y cá ch là m việc như vậ y hết sứ c dễ chịu. Có mộ t buổ i sinh hoạ t
nhó m tô i trình bà y nhữ ng ý kiến củ a tô i về vă n hó a là ng. Sang buổ i sau
anh Tô Hoà i đưa tô i cuố n sá ch củ a Nguyễn Hồ ng Phong về Cô ng xã
nô ng thô n và hỏ i: “Hiến đã đọ c cuố n này chưa?”. Quả nhiên tô i chưa
đọ c cuố n nà y và đâ y là mộ t tài liệu quý đố i vớ i đề tà i củ a tô i, khô ng có
nó nộ i dung bà i viết củ a tô i sẽ kém phầ n “chắ c thiệt” nhiều. Trên đờ i có
mộ t loạ i â n nhâ n rấ t đá ng quý nhưng lạ i ít đượ c chú ý, đó là nhữ ng
ngườ i biết ta đương cầ n đọ c cuố n sá ch gì và đưa cho ta mộ t cá ch hồ n
nhiên đú ng cuố n sá ch ấy. Trong cá c bạ n đồ ng nghiệp ở trong nướ c, loạ i
â n nhâ n nà y rấ t hiếm. Trong nhữ ng bạ n đồ ng nghiệp Phá p, Mỹ và Việt
kiều dễ gặ p hơn nhữ ng ngườ i sẵ n sà ng chia sẻ sá ch và tư liệu vớ i mình.
Khô ng có nhữ ng cuố n sá ch mà Dan Duffy, Neil Jameison, François
Jullien, Nguyễn Bá Chung (Mỹ), Nguyễn Ngọ c Giao (Phá p)... cho tô i,
nhữ ng cô ng trình biên khả o củ a tô i sẽ khó khă n hơn rấ t nhiều.
Nhữ ng ý kiến riêng củ a anh Tô Hoà i đô i khi rấ t bấ t ngờ . Trong mộ t
cuộ c hộ i thả o, có mộ t diễn giả nó i rấ t mạ nh về sự thiếu khiêm tố n
trong giớ i trí thứ c. Đâ y là mộ t định kiến phổ biến và tô i cũ ng nghĩ như
vậ y. Giờ nghỉ, anh Tô Hoà i nó i vớ i tô i: “Lạ thậ t, cứ nó i đến trí thứ c là
nhấ n mạ nh vào bệnh khô ng khiêm tố n, tấ t cả nhữ ng ngườ i trí thứ c tô i
biết đều hết sứ c khiêm tố n, khô ng khiêm tố n là m sao có trí thứ c
đượ c?” Tô i thấ y anh Tô Hoà i có lý. Thiện cả m và á c cả m ở anh Tô Hoà i
cũ ng rấ t riêng. Có mộ t ngườ i bạ n vă n anh Tô Hoà i quen đã hơn bố n
chụ c nă m nhưng chưa lầ n nào anh đến chơi nhà , anh giả i thích: “Giả dụ
hô m nay tô i mờ i ô ng ấ y ă n phở , y như rằ ng ngà y hô m sau ô ng ta mờ i
bằ ng đượ c trả lạ i ngay, nhữ ng ngườ i như vậ y tô i thấ y rấ t khó giao
thiệp”.
Hoà ng Ngọ c Hiến
NHÀ NGHÈ O
H
ọ thườ ng cã i nhau vì nhữ ng cớ rấ t nhỏ , khô ng có nghĩa. Cá i đó cũ ng đã
thà nh mộ t thó i quen. Lú c nà o ngứ a miệng, muố n to tiếng là to tiếng
liền. Hà ng xó m bố n bên bị nghe chá n cả tai, khô ng buồ n nghe nữ a.
Cũ ng như thế. Hô m nay hai vợ chồ ng anh Duyện lạ i cã i nhau ầ m lên.
Đầ u tiên, có gì đâ u. Khố n nạ n, câ u chuyện rắ c rố i chỉ chớ m như thế
nà y:
Anh Duyện thì nằ m trong nhà , ghếch hai châ n lên cộ t, ư ử mấ y câ u Kiều
lẩy: “ Tră m nă m trong cõ i ngườ i ta. Chữ tà i chữ mệnh mấ y là ghét nhau
”. Anh ngâ m đương có hứ ng. Cá i cộ t nhà rung lạ ch bạ ch vớ i hai bà n
châ n. Chị Duyện ngồ i đụ p á o ngoà i sâ n. Bỗ ng nhiên, khô ng hiểu có việc
gì, chị muố n tìm cá i Gá i. Trô ng ngoà i đầ u ngõ khô ng có . Chị gọ i:
- Gái ơi!
Khô ng có tiếng đá p. Chị réo:
- Ơ ơi... Gá i... Cha đẻ mẹ con chết giẫ m, ngã xuố ng ao chuô m rồ i!
Đương ngâ m nga, bị có ngườ i là m rầ m rĩ, hỏ ng mấ t thú , Duyện nó i chõ
ra:
- Là m cá i gì mà nhắ ng lên thế! Có im đi khô ng!
Chị khô ng im. Chị nó i thêm:
- Ngườ i ta gọ i nó mà cũ ng cấ m hả ?
Chưa thô i, chị lạ i đay:
- Nằ m chỏ ng lên đấ y, há t vớ i hỏ ng, đượ c tích sự gì!
Cá i chỗ này mớ i là cá i tứ c. Ra ý mỉa mai anh khô ng đi làm bữ a nay, vô
tích sự đấ y. Nà y, trờ i! Thự c con đà n bà kia ă n nó i nhữ ng điều phụ cô ng
phụ củ a quá đỗ i. Cả nă m anh đi là m quầ n quậ t. Họ a có ngà y ngườ i ta
là m hết việc, mớ i đượ c nghỉ như hô m nay. Rỗ i rã i thì anh nằ m nghêu
ngao mộ t tí chứ sao. Nó lá o quá . Anh bèn quá t:
- Tao bả o cho con què biết rằ ng hai cá i bà n tay nà y mà rờ i việc ra độ
mươi bữ a thì mẹ con nhà chú ng mà y rã họ ng ra! Đừ ng có ...
Anh cũ ng khô ng biết “đừ ng có ” thế nào nữ a. Anh im. Chị Duyện đá p:
- Ngườ i ta là m lắm thì ngườ i ta ă n nhiều chứ . Đâ y què thì đấ y cũ ng là m
sao. Thử sờ lên gá y mà xem.
Thế là hai ngườ i chua ngoa nó i cạ nh nhau. Chị Duyện vố n có tậ t châ n
bên phả i từ thuở lọ t lò ng. Đã mang tậ t, lạ i nhà nghèo, nên ba mươi tuổ i
chị mớ i lấy chồ ng. Mà chồ ng cũ ng chẳ ng ra hồ n chồ ng. Anh Duyện
nguyên là ngườ i ở đâ u đến ngụ cư. Ngụ cư đi là m mướ n, chứ cũ ng
chẳ ng danh giá gì. Khi anh gặ p chị, thì đô i bên đã là cả nh xế muộ n chiều
rồ i, cho nên cũ ng dễ dã i mà lấ y nhau.
Và họ sinh con đẻ cá i cũ ng thự c là dễ dã i. Hai nă m mộ t, ba nă m đô i,
thấ m thoắ t mà đã ríu rít đượ c ba đứ a. Con Gá i, con bé đầ u lò ng. Rồ i
thằ ng Cẳ ng, thằ ng Châ n. Ấ y là bỏ mấ t hai đố t về sau, nếu khô ng cò n lít
nhít nữ a kia. Thêm ba miệng con ă n, cũ ng đã là khổ lắ m. Nhiều khi hai
vợ chồ ng cã i nhau om sò m cũ ng chỉ vì vấ n đề mấ y đứ a trẻ nhã i ă n
khô ng ngồ i rồ i đó . Con Gá i nhớ n đã biết, nhiều lầ n cha mẹ cã i nhau, nó
ngồ i khó c thú t thít. Thằ ng Cẳ ng thì dắ t thằ ng Châ n xú m lạ i xem.
Bữ a nay hai vợ chồ ng cã i nhau, trong lú c lũ trẻ đi chơi vắ ng. Nhưng
đến lú c cơn bã o cã i nhau đương nổ i hă ng, chú ng ở đâ u lù lù dẫ n nhau
về. Con Gá i cõ ng thằ ng Châ n. Thằ ng bé ngấ t ngưở ng ngủ , ngoẹo mộ t
bên đầ u, rã i và nướ c mũ i chả y lò ng thò ng.
Thằ ng Cẳ ng chậ p chữ ng đi sau lưng chị. Nó giả cá ch đương là m quan.
Nó cầ m cá i roi phết đen đét và o cá nh tay chị Gái và chử i rầ m rĩ. Nhưng
vào đến trong sâ n, nghe tiếng bố mẹ nó i to, Gá i đứ ng yên mà Cẳ ng thì
tưng hử ng. Chỉ có thằ ng Châ n vẫn ngủ khò khè. Lú c ấ y, cá u quá , anh
Duyện nó i nặ ng vợ mộ t câ u.
Anh vừ a nó i xong, ngườ i vợ trô ng thấ y lũ con dẫ n nhau về, chị lu loa:
- Ấ y đấ y, chú ng mà y về mà nghe bố chú ng mà y chử i tao.
Cá u, anh Duyện vă ng:
- Ừ , ô ng chử i cha con què đấ y.
Lậ p tứ c, mụ Duyện ô m mặ t, khó c ti tỉ. Rồ i mụ kể lể. Nhưng khô ng phả i
kể lể vớ i chồ ng và ba đứ a con, mà kể lể nỉ non vớ i cá i bứ c vá ch trướ c
mặ t:
- Ố i thiên địa giờ i đấ t ơi! Ớ i cha ơi! Ớ i mẹ ơi! Tô i ă n ở vớ i ngườ i ta
chẳ ng gì cũ ng nă m bả y mặ t con, con số ng có con chết có , mà nỡ nà o
ngườ i ta réo ô ng cha tô i lên. Cá i thâ n tô i cự c nhụ c tră m đườ ng. Tô i
buộ c bụ ng nuô i con... hu... hu...
- Mà y đẻ lắ m thì mà y nuô i nhiều...
- Ố i ô ng cả bà nhớ n ơi!... A, bấ y lâ u tô i nằ m vớ i... chó đấ y a...
Anh Duyện đù ng đù ng chạ y ra:
- Chó nà y!
Nhưng anh chưa thụ i, vợ anh đã ngã lă n kềnh, tay châ n mú a đà nh đạ ch,
rền rĩ:
- Đá nh chết tô i đi! Cứ đá nh chết tô i đi!
Hai đứ a con thấ y bố là m dữ , sợ quá ô m díu lấ y nhau, khó c inh ỏ i. Nằ m
trên vai chị, bị thứ c giấ c, thằ ng Châ n, cũ ng bậ t khó c theo.
Cả mộ t gó c xó m vắ ng bỗ ng vang tiếng khó c. Nhữ ng con chó nằm rỗ i
chẳ ng biết chuyện gì cũ ng hó ng mõ m cắ n xuố ng. Anh Duyện tứ c lắ m
rồ i. Cơn nó ng kéo đến đầ u anh. Nhữ ng chiếc gâ n xanh ở xung quanh
trá n và cổ nổ i đũ a lên. Giậ m hai châ n bạ ch bạ ch, anh quá t:
- Ô ng giết chết cả lũ ! Ô ng giết chết cả lũ chú ng mày rồ i ô ng đâ m cổ ô ng
sau. Nhữ ng củ a nợ kia, ô ng nhấ t quyết xử chú ng mà y trướ c, rồ i đến
con mẹ chú ng mà y.
Nhữ ng củ a nợ ấ y khiếp vía, bíu nhau chạ y. Chị Duyện cũ ng lậ t đậ t trở
dậ y, ô m vá y lạ ch đạ ch ra ngõ .
Duyện quay vào bếp, tìm đượ c con dao phay, hồ ng hộ c chạ y ra sâ n đã
khô ng cò n ai. Anh quẳ ng con dao “choeng” mộ t tiếng xuố ng đấ t.
- Từ giờ đến chiều, ô ng bắ t đượ c đứ a nà o thì ô ng giết chết tươi. Ố i giờ i
ơi! Chú ng mà y là m khổ ô ng. Ô ng mà đến nỗ i thâ n tàn ma dạ i thế nà y
cũ ng vì chú ng mà y. Chứ ô ng đâ u đến nỗ i.
Ngoài ngõ có tiếng nheo nhéo đá p và o:
- Nà o tô i ă n tà n phá hoạ i gì củ a ai. Nà o tô i bò n rú t củ a chìm củ a nổ i gì
củ a ai. Mộ t nhờ i nó i mộ t đọ i má u, ă n nó i cò n có giờ i đấ t, có quỷ thầ n
hai vai chứ .
Thế nà y thì anh Duyện uấ t đến chết đượ c. Nó cứ nú p ngoà i kia mà đố i
vào từ ng tiếng. Anh đuổ i, nó lạ i chạ y. Anh uấ t quá . Uấ t run mườ i đầ u
ngó n tay bầ n bậ t. Anh phả i đậ p mộ t cá i gì cho đã . Trong nhà chẳ ng có
thứ gì khả dĩ đậ p đượ c. Cá i giườ ng, cá i á n thư, cá i cộ t. Toà n nhữ ng đồ
đau tay. Có con dao, thì anh đã đậ p lên đậ p xuố ng nhiều bậ n rồ i.
Ngoài cử a, mụ lắ m điều lạ i la trờ i, la đấ t. Trờ i ở đâ u mà la. Đất thị giẫ m
dướ i châ n đó . Kêu lắ m mỏ i miệng. Nhưng mà nó nó i chọ c dao và o ó c
anh. Vụ t mộ t ý, anh Duyện bỗ ng kêu lớ n:
- À , mày đã khỏ e to họ ng, ô ng đố t nhà cho xem.
- Anh đố t nhà thì hà ng xó m bắ t vạ anh.
- Thì ô ng đi ngồ i tù cho chú ng mà y đi ă n mà y cả lượ t.
Mụ vợ đứ ng ngoà i bờ rà o, ngó thấy chồ ng hă m hở , hụ c hặ c đi tìm lử a,
vộ i kêu chó e:
- Ố i ô ng cả bà nhớ n ơi! Nó đố t nhà ... Thằ ng Duyện nó đố t nhà ... Nó ...
Chẳ ng có ô ng cả bà nhớ n nà o chạ y đến. Ai cũ ng đi là m chưa về, cử a ngõ
đều đó ng trở ra. Nhưng rồ i loanh quanh mã i vẫn chưa thấ y anh Duyện
đố t đượ c nhà .
Thì ra, nhà khô ng có mộ t chú t lử a. Mỗ i bậ n thổ i cơm cá i Gá i vẫ n phả i ra
tậ n đầ u xó m xin lử a. Và tố i thì mọ i ngườ i trong nhà đi ngủ cù ng vớ i
mặ t trờ i, khô ng cầ n đèn. Biết vậ y, chị Duyện yên trí, lạ i sắ p hờ trờ i hờ
đấ t. Xong nào đã thô i.
- Mà y tưở ng ô ng sợ à ? Ô ng đi xin lử a cho mà xem.
Có lẽ anh toan chạ y đi xin lử a thự c. Và chị vợ cũ ng sử a soạ n kêu nữ a.
Nhưng trên khô ng trung, từ ban nãy, ô ng trờ i bao la đương đau bụ ng,
mặ t ô ng xá m xịt lạ i. Bụ ng ô ng sô i ụ c ụ c, réo ró c ró c. Rồ i bỗ ng nổ i gió
giậ t, lạ nh ngắ t. Sau cù ng đổ xuố ng mộ t trậ n mưa lớ n.
oOo
Bấy giờ là đầ u mù a hè. Trờ i ít mưa. Nhưng đã có trậ n nà o thì mưa rõ
cho ra chuyện.
Trậ n mưa đó thự c to. Nướ c xố i xuố ng rà o rà o, trắ ng xó a. Ở nhữ ng
vườ n chuố i, nướ c giộ i lù ng bù ng như trố ng đá nh. Từ ng cơn gió chạ y
dà i, rít lên, đậ p đù ng đù ng. Trên nhữ ng mả nh sâ n thấ p nướ c ngậ p lưng
thềm. Đượ c độ mộ t lú c lâ u, mưa dầ n dầ n ngớ t. Nhữ ng đá m mây nướ c
tả n mỏ ng bay nhanh như biến. Mặ t trờ i lạ i ló ra. Trờ i đấ t sá ng ngờ i.
Mà u lá câ y xanh mướ t. Nhữ ng con chim sá o sậ u nhanh nhẩ u bay linh
tinh, hó t từ ng hồ i véo von. Mưa tạ nh.
Bấy giờ khắ p là ng bà y ra mộ t cả nh lạ mắt. Ở cá c ngõ lố nhố chạ y ra
từ ng đá m ngườ i. Đà n ô ng thì cở i trầ n trù ng trụ c, đá nh chiếc khố đơn.
Đàn bà phong phanh cá i yếm, độ i sù m sụ p chiếc nó n. Cò n trẻ con thì
trầ n truồ ng như nhữ ng viên đá cuộ i. Ngườ i ta chạ y đổ xô đến cá c
ngá ch cố ng, cá c bờ ruộ ng và cá c luố ng vườ n. Tay mỗ i ngườ i cầ m mộ t
cá i giỏ . Họ chen nhau, chạ y tớ i tấ p.
Vì trờ i vừ a mưa xong. Ở nhữ ng mặ t sâ n đấ t, sô i bong bó ng. Trong cá c
lỗ ngậ p nướ c, giun quằ n quạ i tò i lên. Trong cá c bụ i câ y tố i và ướ t, có
con giun sâ u nhoi lên, chú ng ra kiếm ă n.
Và ngườ i ta cũ ng kéo đi bắ t nhá i, bắ t chẫ u kiếm cá i cho ngườ i ă n.
Khô ng hẹn, mà cha, con, chồ ng, vợ nhà Duyện cũ ng gặ p nhau trong
đá m đô ng đi bắ t nhá i bắ t chẫ u nà y. Mưa vừ a tạ nh. Chị Duyện chẳ ng
biết trú ở đâ u, đã xon xon chạ y về lấ y giỏ . Thì chị đã thấ y khuyết hai cá i
giỏ treo trên đầ u bếp. Thằ ng Châ n và thằ ng Cẳ ng đã đượ c chị nó nhố t
cẩ n thậ n và o gầ m phả n, bố n bề chắ n gỗ kín đá o. Hai đứ a trẻ loanh
quanh cứ bò lấ p ló thò đầ u ra như hai con chó con. Chị và bố chú ng đi
bắ t nhá i. Anh Duyện đã hết giậ n vợ , để bụ ng nghĩ đến bữ a cơm chiều
nhiều hơn. Bữ a cơm nhà có cá i thịt nhá i nướ ng thơm phứ c chấ m muố i
ớ t, nhai giò n rau rá u, ngon tuyệt.
Chị Duyện cũ ng vá c giỏ chạ y. Ngườ i ta đã đổ ra nhiều quá , khô ng bắ t
mau, hết mấ t. Chị gặ p chồ ng. Cá i thằ ng phả i gió ấ y cũ ng chịu khó vồ
nhá i ra dá ng. Mặ t nó khô ng sưng sỉa lên nữ a. Ấ y vậ y mà lú c nã y nó đã
hù ng hổ nhữ ng giết con, giết vợ , đố t nhà .
Chị Duyện gặ p cá i Gá i. Nó giơ giỏ lên khoe vớ i u. Cá i giỏ đã đượ c lưng
lử ng. Trong giỏ , nhá i xô nhau kêu oe oé. Con Gái nhe hai hà m ră ng cả i
mả đen xỉn, cườ i toét. Rồ i nó lạ i lễ mễ vá c giỏ xuố ng mộ t vệ ao gầ n đấ y.
Trong khi mẹ nó tất tả ra miệt đầ u đình.
Gái ró n rén bướ c. Nó vạ ch xem từ ng ngọ n cỏ . Nhưng câ y cỏ nướ c xanh
om, vươn cao ngọ n, lò a xò a cứ a vào ngườ i, khiến nó ngứ a ngá y khó
chịu. Mỗ i lần vồ đượ c mộ t chú nhá i, nó bẻ gẫ y hai châ n sau, bỏ tó t và o
giỏ , nó lạ i cườ i tủ m mộ t mình. Nó lầ n theo vệ ao, khuấ t sau mấ y rặ ng
dứ a dạ i lở m chở m. Đà n nhá i nhả y lõ m bõ m xuố ng nướ c.
oOo
Cuộ c bắ t nhá i trờ i mưa đã vã n. Ai nấy ra về. Anh Duyện xá ch giỏ về
trướ c. Thứ hai đến chị Duyện. Thằ ng Châ n và thằ ng Cẳ ng phả i tù trong
gầ m phả n, đương khó c be be. Chị Duyện đưa cá i giỏ nhá i củ a mình cho
chồ ng rồ i chạ y lạ i dỡ gạ ch, lô i hai đứ a con trong gầ m phả n ra. Chị nự ng
con cho chú ng nín. Anh Duyện ngồ i ngẩ n ngơ nhìn hai giỏ nhá i. Nét
mặ t anh đờ đẫ n. Có lẽ anh đương tưở ng tượ ng đến bữ a nhắ m thú vị
chiều nay.
Bỗ ng chị Duyện nó i:
- Nà y, con Gái chưa về nhỉ? Nhà đi gọ i nó xem...
Giọ ng chị ả dịu lạ i. Chính anh Duyện cũ ng khô ng cò n tưở ng rằ ng lú c
nã y mình vừ a cã i nhau kịch liệt vớ i vợ . Anh đứ ng dậ y, đi ra ngõ . Vừ a đi,
anh vừ a lẩ m bẩ m: “Tiên nhâ n con ranh, đi đâ u thì chết rấ p ở đấ y”. Rồ i
anh gọ i:
- Ớ i Gá i...!
Ở trong sâ n, vợ anh nó i vớ i ra:
- Nó đi về phía bắ t cá rô rạ ch ao nhà ô ng Cả Trà ng ấ y. Đẻ mẹ con ranh
con!
Anh Duyện đi về phía bờ ao nhà ô ng Cả Trà ng, về phía có nhiều câ y dứ a
dạ i. Anh trô ng thấ y cá i Gá i. Cá i Gái nằ m gụ c trên cỏ , hai tay ô m khư
khư cá i giỏ nhá i. Lưng nó trầ n xá m ngắ t. Châ n tay nó co queo lạ i. Ngườ i
bố nhìn đứ a con nằ m chết, rú lên mộ t tiếng quá i gở . Tuy cuố ng lắ m,
nhưng anh cũ ng cò n nhìn thấ y ở ngay bên vệ ao, trên lớ p bù n phẳ ng
mớ i nguyên có mộ t lố t rắ n bò dà i như cá i sà o nứ a cò n hằ n lạ i.
Duyện cú i ẵ m xá c con. Anh chợ t nghĩ bấ y lâ u nay nó ở trong cử a vợ
chồ ng anh, cự c khổ tră m đườ ng. Ngườ i nó có bao nhiêu xương sườ n,
giơ hết cả ra. Thương ơi, bâ y giờ nó bỏ đi. Hai hà ng nướ c mắ t rỏ rò ng
rò ng. Anh ghé vai, xố c con lên. Xá c con vẫn cò n ấ m nó ng, anh chạ y về.
Thá ng Mườ i hai 1942.
LỤ A
I
.
Thá ng tá m, thá ng Chín, cho đến Tết Nguyên đá n, thá ng củ a là ng xó m
nhữ ng đá m sêu hỏ i, cướ i xin.
Bây giờ đương và o giữ a thá ng Chín. Cố m xanh ngă n ngắ t, mềm má t
lò ng bà n tay. Cò n hồ ng thì nhữ ng quả hồ ng chín đỏ chon chó t. Trong
là ng, đầ u xó m này lạ ch tạ ch bá nh phá o, cuố i xó m kia mộ t đá m ngườ i á o
the, thắ t lưng lụ a đỏ , đi từ ng dẫ y, độ i mâ m cau, mâ m hồ ng. Trẻ con,
đà n bà , ngườ i lớ n, ô ng già lũ lượ t ồ n à o rủ nhau đi ă n cỗ .
Cuố i xó m Giếng có mộ t đá m chạ m ngõ . Chạ m ngõ , nghĩa cũ ng như là
gậ t đầ u. Đâ y là lễ chạ m ngõ cô Lụ a, con ô ng hương Rền lấ y con trai ô ng
phó An bên xó m Đình. Nhà ô ng phó An đã sang mộ t cà nh cau ba chụ c
quả thậ t tố t, vớ i hai chai rượ u. Chắ c cũ ng chỉ xin và i ba hô m nữ a thì
đến đá m hỏ i. Bở i bên nhà ô ng phó An đã rậ m rịch đi mua dưa cả i và
dạ m mua lợ n.
Nhưng cô Lụ a khô ng bằ ng lò ng lấ y con trai ô ng phó An. Cô nhấ t định
rồ i. Chẳ ng phả i bướ ng, nhưng cô khô ng thể lấ y chồ ng mộ t cá ch ép
uổ ng như vậ y, cũ ng khô ng chê bai gì ai, mà cô khô ng ưa thằ ng đó . Cô
phụ ng phịu. Cô ậ m ừ . Cô khó c ló c.
Song ô ng bà hương Rền coi thườ ng, khô ng để ý, cứ cho chạ m ngõ . Và
cứ cho ngườ i ta định ngà y hỏ i rõ rà ng. Bà hương vừ a nhai trầ u vừ a
cườ i:
- Ồ i, con gá i mớ i nhớ n, đi lấy chồ ng, cô nà o chẳ ng khó c tỉ ti.
Cô Lụ a cà ng nỉ non khó c ló c. Nhưng nướ c mắ t khô ng đủ cả n đượ c
nhữ ng lo liệu về việc vui mừ ng củ a cô . Chợ t mộ t hô m, ngườ i nhà ô ng
phó An đến chạ m ngõ . Cô ô m mặ t nứ c nở :
- Tô i khô ng lấ y thằ ng ấ y đâ u! Tô i khô ng lấy thằ ng ấ y đâ u!
Ô ng hương Rền phá t xẵ ng mộ t cá ch vui vẻ:
- Khô ng lấ y nó thì lấ y chó à !
- Đừ ng có cho ngườ i ta chạ m ngõ !
- Tao bằ ng lò ng vớ i ngườ i ta rồ i. Hai mươi hai này.
Cô Lụ a khó c nấ c lên.
Ô ng hương trợ n mắ t, trợ n râ u, hè:
- Im!
Cô con gá i thú t thít im ngay.
Nhưng lú c đứ ng mộ t mình vớ i mẹ, cô lạ i là m già :
- Thà y u mà ép con thì con cắ n lưỡ i mà chết, con đâ m đầ u xuố ng ao,
xuố ng chuô m con chết.
Bà hương dịu dà ng:
- Con ơi! Đừ ng có nghĩ xằ ng thế. Cha mẹ sinh ra con.
- Con đi đâ u thì con đi.
- Xà , chớ có nó i nhả m, là ng nướ c ngườ i ta mỉa mai chê cườ i.
Cô Lụ a quả quyết:
- U liệu thế nào thì u liệu. Con đã nhấ t định khô ng lấ y thằ ng ấy.
- Thế mà y định lấ y ai? Lấ y Giờ i nhé? Con ơi! Con dạ i lắ m. Nhà nó cũ ng
là nhà có tai mắ t trong là ng, con biết đâ u đượ c...
- U đừ ng nó i nữ a. Giờ i đấ t ơi! Hu hu hu...
Cô Lụ a nhấ t định khô ng lấ y con ô ng phó An. Nhưng ô ng bà hương Rền
vẫn khô ng để ý mấ y tớ i sự nhấ t định củ a cô con gá i bướ ng bỉnh. Bở i
vậ y hô m hai mươi hai, nhà ngườ i ta cứ dẫ n cau dẫ n rượ u đến chạ m
ngõ tự nhiên.
Thấ y việc “lấ y con lã o phó An” chắ c như đinh đó ng cộ t rồ i, cô Lụ a lo
quá . Nhưng cô vẫ n quả quyết khô ng lấy thằ ng con lã o phó An. Mà á c
nỗ i, cha mẹ cô khă ng khă ng mộ t mự c. Hay là cha mẹ cô biết. Cha mẹ cô
cho là con gá i quả quyết giả vờ , dọ a suô ng đấ y thô i. Ô i chao, khó nghĩ
quá .
Đi chạ m ngõ rồ i, Lụ a khô ng khó c, khô ng dỗ i cơm, khô ng giả vờ cá ch
ố m nằ m liệt trong buồ ng nữ a. Chẳ ng phả i cô đã bằ ng lò ng. Chỉ bở i cô
nghĩ rằ ng phả n đố i như thế mã i khô ng thể ă n thua.
Cô đã nghĩ ra mộ t mẹo, tuy thẹn nhưng phả i trơ trẽn ghê lắ m. Cô khô ng
dù ng dằ ng, trơ mấ y cũ ng đà nh.
Chiều hô m đó , trờ i đã sâ m sẩ m. Khô ng mưa khô ng nắng mà cô Lụ a
cũ ng độ i nó n sù m sụ p, đi sang xó m Đình. Đã nhọ mặ t ngườ i, đườ ng cá i
vắng, khô ng có ai. Ngõ nhà ô ng phó An nghe có tiếng gọ i ơi ớ i. Đà n chó
nhâ u nhâ u chạ y ra sủ a. Cô Lụ a theo ngườ i nhà ra đá nh chó . Đi thẳ ng
vào trong sâ n. Phả i, cô Lụ a đó . Bà phó đi vắ ng, ô ng phó An vừ a ă n cơm
xong, đương ngồ i đầ u hè xỉa ră ng, cô Lụ a chạ y và o “lạ y ô ng” rồ i nó i
luô n mộ t câ u rấ t trơn tru:
- Lạ y ô ng, chá u sang để thưa vớ i ô ng rằ ng cá i số chá u khô ng đượ c về
hầ u hạ cử a ô ng cử a bà thì xin ô ng bà đừ ng cho miếng giầ u miếng cau
là m gì...
Ô ng phó An gắ t:
- À cô chê con tô i chắ c?
- Dạ , chá u khô ng dá m, là cá i số chá u thế, thì dá m xin đưa gử i lạ i ô ng bà
số tiền giầ u rượ u chạ m ngõ hô m qua.
Lụ a chìa ba đồ ng bạ c ra.
Nhưng ô ng phó An xua tay:
- Nà y, tô i bả o thậ t. Cô về ngay đi. Tô i khô ng nó i câ u chuyện nà y vớ i trẻ
con. Đã có ô ng hương bà hương bên ấ y.
- Chá u xin ô ng là hết. Chá u gử i.
Lụ a đặ t ba đồ ng bạ c xuố ng thềm hè. Lụ a chà o ô ng phó An. Rồ i Lụ a
thoă n thoắ t ra ngõ .
Câ u chuyện bí mậ t khô ng có hai cá nh như ruồ i, nhưng cũ ng bay từ chỗ
nọ ra chỗ kia rấ t mau. Hô m sau, chuyện “cá i Lụ a đem trả tiền giầ u cau
chạ m ngõ củ a nhà lã o phó An” trà n khắ p cá c ngõ xó m.
Đằng ô ng phó An đưa tin đến nhà Lụ a mộ t câ u má t mẻ:
- Ô ng bà khéo dạ y con cá i quá . Cô ấ y thự c là ngoan.
Ô ng hương Rền trầ n tình vớ i ngườ i mố i:
- Sinh con ai nỡ lò ng. Nó là m quá i ra như vậ y chứ chú ng tô i chẳ ng đã
nhậ n nhờ i đằ ng ấ y là gì đấ y.
Cò n bên nhà ô ng phó An, tuy vậ y, vẫ n nằ n nì nó i lạ i định hỏ i Lụ a cho
bằ ng đượ c. Nhưng đằ ng ô ng hương Rền biết họ cố hỏ i để lấ y ngườ i về
hà nh hạ cho đỡ tứ c, nên khô ng dá m nhậ n lờ i.
Cuộ c nhâ n duyên ép uổ ng thế là tan.
Ngườ i trong lố i xó m bà n tá n:
- Cá i Lụ a bạ o thự c, dá m lạ i tậ n nhà giả tiền giầ u rượ u.
- Ai có thừ a đồ mà lấ y thằ ng con lã o phó An, nó cá m hấ p bỏ mẹ.
- Mấ y lị có ngườ i xui chứ . Tô i biết.
- Ai xui?
- Cá i Lụ a phả i lò ng thằ ng Nguyên, mê nhau như ă n phả i bù a. Nó xui gì
mà chẳ ng nghe.
- Có nhẽ, nom thằ ng Nguyên có mã ngườ i hơn thằ ng nà y. Nhưng con
gá i thế thì đoả ng rồ i.
II.
Buổ i trưa, đườ ng xó m vắ ng, í ớ i mấ y đứ a trẻ vừ a nhảy vô , vừ a la.
Ngoài đồ ng vắ ng, lú a cao ngậ p đầ u ngườ i, đương giỗ chín. Nhữ ng bô ng
lú a và ng hoe đeo nặ ng bô ng trĩu cong. Mấ y con ri đá kêu kéc kéc trong
ngà n lú a, chuyền loi choi. Nhưng khi đà n chim ri chuyền đến mộ t gó c
ruộ ng kế bên bờ tre, thì thấ y hai cá i đầ u ngườ i nhấ p nhô . Hố t hoảng, cả
đà n chim ri nhớ n nhá c vù lên ngọ n tre.
Đó là Lụ a và Nguyên. Hai ngườ i ngồ i chéo khoeo, luồ n hai tay dướ i đầ u
gố i, mắ t đờ đẫ n, nhìn bâ ng quơ. Lạ i bứ t mấ y ngọ n cỏ . Chừ ng như đã
lâ u, đô i bên chưa nó i vớ i nhau mộ t câ u nà o. Sự im lặ ng ngẩ n ngơ trên
nhữ ng nét mặ t bă n khoă n. Lạ i có tiếng lạ t sạ t nho nhỏ củ a con chim ri
đá ró rá y trong tụ m lú a sau lưng.
Mã i sau, như khô ng thể để mẩ u câ u chuyện dở dang, Lụ a nó i:
- Em đã hết lò ng vớ i anh. Nếu khô ng, sao em đến tậ n nhà ngườ i ta mà
giả giầ u cau ngườ i ta.
Nguyên ngắ t lờ i:
- Khô ng, tô i có dá m trá ch em lấ y chồ ng đâ u. Chú ng mình chết thì cù ng
chết chứ gì. Chết vớ i nhau cũ ng sướ ng. Thiên hạ chá n vạ n ra đấ y.
Lụ a buồ n bã :
- Tính chuyện liều là m sao đượ c!
Nguyên hỏ i dồ n:
- Thế chú ng mình khô ng thể lấ y nhau đượ c ư?
Lụ a lấ y dả i yếm lên lau mắ t:
- Em biết là m thế nào?
Lạ i im. Khô ng ai nó i vớ i ai mộ t lờ i. Gió dạ t dà o trong ngà n tre. Con
chim sá o sậ u đậ u trên ngọ n câ y hó t véo von.
Lụ a giậ t mình:
- Ồ , sá o sậ u đã ra hó t bó ng, đến bữ a em phả i về thổ i cơm rồ i. Em xin
anh...
- Về hả ?
- Vâ ng.
Lụ a đứ ng dậ y, nhìn ngườ i yêu rồ i ró n rén đi ra ngoà i bờ ruộ ng. Nguyên
gụ c mặ t xuố ng đầ u gố i, bỗ ng anh gọ i:
- Lụ a!
- Dạ .
Lụ a quay lạ i, Nguyên cũ ng đứ ng lên, nó i:
- Tô i đã nghĩ kỹ rồ i, Lụ a ạ .
- Anh nghĩ sao?
- Chuyện chú ng ta mà khô ng xong, thì tô i phả i đi.
- Anh đi đâ u?
- Tô i đi và o Sà i Goò ng.
Lụ a chép miệng:
- Đi là m gì cho nó khổ thâ n, ở là ng ở nướ c, vẫ n là phầ n hơn, mấ y lị em
đã nó i, nếu như em mà vì cá i số khô ng lấy đượ c anh, em chỉ cò n có đi
chù a mà thô i.
Nguyên bù i ngù i:
- Nhấ t định tô i đi. Tô i khô ng thể ở lạ i làng nà y là m gì nữ a. Chứ Lụ a đi tu
là m gì cho phí đờ i, Lụ a ạ .
oOo
Thá ng Chạ p nă m ấ y, cô Lụ a lấ y chồ ng ngườ i bên là ng Phú Gia. Sang
thá ng Hai, Nguyên cũ ng lấ y vợ , ngườ i xó m dướ i, cù ng là ng.
Khô ng ai nghĩ đến chuyện đi đâ u. Và o Sà i Goò ng đườ ng xa lă ng lắ c. Đi
tu phả i cạ o trọ c mà cũ ng khổ lắ m. Nhữ ng lờ i quả quyết kia cả hai ngườ i
vu vơ cũ ng đã quên.
Dầ u Tiếng, thá ng Mườ i hai 1942
BUỔ I CHIỀ U Ở TRONG NHÀ
B
a bố con ngồ i giữ a sâ n, trong lò ng mộ t mả nh chiếu rá ch nham nhở .
Anh Hố i xoe quầ n lên tậ n bẹn, doạ ng dà i hai cẳ ng châ n. Thằ ng Bang
cưỡ i mộ t bên khoeo bố . Giả là m ngự a đang tế, nó nằ m mọ p xuố ng. Cá i
Hiệu ngồ i cạ nh, miệng nhai kẹo bộ t tép tép. Cả hai cù ng chă m chú nhìn
lên mồ m bố đương há t. Anh Hố i đương hát thự c. Anh há t cho hai con
anh nghe. Trướ c hết, anh phồ ng hai má , giá o đầ u mấ y điệu mồ m. Chỉ có
mộ t cá i mồ m cũ ng đủ và cũ ng kiêm cả . Từ tiếng trố ng cơm bù ng bung,
tiếng nhị cò cư đến tiếng há t tình bằ ng ứ ự . Hai đứ a trẻ thích bố quá .
Bố vừ a cho ă n kẹo bộ t, bố lạ i hát cho mà nghe.
Bung bậ p bung! Bung bậ p bù ng!
Đào liễu, ố i a! Cô mình
Đô i vai tình tang gá nh chữ chung tình xa là đườ ng xa...
Hai đứ a trẻ lim dim mắ t. Chú ng mả i mê theo lờ i há t vỡ rè rè. Chắ c
chú ng đương tò mò nghĩ đến mộ t đêm vào đá m thá ng Hai, đứ ng trướ c
rạ p chèo, trong sâ n đình là ng... Thấy bố im, thằ ng Bang phá t và o đù i bố :
“Bố ngự a ơi, há t nữ a đi, bố ngự a”.
Anh Hố i thở phè mộ t cá i, lạ i cao hứ ng:
Anh thương cô nà ng như lá đà i bi
Ngà y nắ ng dã i đêm thì dầ m sương.
Rồ i ba bố con cù ng im. Trong tịch mịch, chỉ nghe tiếng ngườ i nhai cồ n
cộ t và tiếng muỗ i há t o o. Cả ba cá i mồ m cù ng nhai kẹo. Lú c chiều, anh
Hố i mua mộ t chinh bố n chiếc kẹo bộ t ở ngoà i ngõ xó m. Cò n mộ t cá i để
dà nh vợ . Chị Hố i đi là m bâ y giờ cũ ng sắ p đến độ về.
Trờ i đã chạ ng vạ ng.
Chị Hố i đã về.
- Là m gì mà ngồ i như bụ t mọ c cả thế kia?
- A mạ về! A mạ về!
Hố i pha trò :
- Đá ng nhẽ bố con tô i ngồ i cả trong phả n ấ y, mà lơ mơ muỗ i khiêng lú c
nà o khô ng biết.
Bá c Hố i gá i cườ i tủ m. Cá i Hiệu tú m lạ i, hỏ i mẹ:
- Mẹ bưng gì thế?
- Bát dầ u.
Bá c bưng bá t dầ u và o trong nhà . Mấ y thá ng nay, cả nhà bá c thườ ng đi
ngủ từ lú c chậ p tố i, lú c gà nhá o nhá c lên chuồ ng.
Bở i khô ng có gì để là m cho sá ng đèn. Riêng hai đứ a trẻ thích đi ngủ
kiểu gà vịt ấ y mà thô i. Cò n hai ngườ i lớ n thì lấ y đó là sự khổ . Bở i họ
khô ng làm thêm đượ c mộ t việc gì về ban tố i. Và o nhữ ng tuầ n tră ng,
cũ ng cò n có thể ngồ i đá nh cá i thừ ng, quay mộ t ố ng tơ. Nhưng phả i đâ u
đêm nà o tră ng cũ ng sá ng. Và cá i mả nh sâ n bé nhỏ củ a nhà nà y, bó ng xế
nghiêng xuố ng, á nh tră ng lọ t vào chẳ ng đượ c mấ y chố c, tră ng chỉ nhở n
đến chơi có mộ t tí rồ i lạ i lảng đi. Khô ng ai nghĩ đến chuyện bỏ tiền ra
mua dầ u. Từ ngà y cá c thứ dầ u thắ p trở nên đắ t đỏ , vợ chồ ng bá c Hố i
coi mua dầ u là mộ t chuyện tiêu hoang. Vợ chồ ng bá c chưa biết tiêu
hoang bao giờ . Nhưng lâ u nay, bá c Hố i thấ y ngườ i ta tính: mỗ i tố i thắ p
chậ p chờ n độ hai xu dầ u ta, có thể làm đượ c đến năm xu việc. Bá c
muố n bắ t chướ c mọ i ngườ i. Chiều hô m ấ y, mua về mộ t bá t dầ u.
Bấy giờ , ở trong nhà , bá c Hố i gá i hỏ i vớ i ra:
- Ba bố con ă n cơm chưa?
- Ă n rồ i. Nhà ra tô i cho cá i kẹo nà y.
Nó i xong câ u ấ y, bá c Hố i lạ i bắ t đầ u há t cho hai con nghe. Bá c đổ i sang
giọ ng kể chuyện. Tiếng trầ m tiếng bổ ng hò a theo bà n tay vỗ và o bụ ng
là m nhịp:
Có yêu thì nó i rằ ng yêu
Chẳ ng yêu thì nó i mộ t điều cho xong
Là m chi dở đụ c dở trong
Lờ đờ nướ c hến cho lò ng chẳ ng thương.
Dứ t câ u, bá c Hố i hỏ i vợ :
- Hay đấ y chứ , mẹ mà y nhỉ?
Nhưng ngườ i vợ khô ng đá p. Bá c ta đang tìm cá i gì lụ c cụ c trong nhà .
Đú ng, đương tìm vậ t gì thự c. Hết đứ ng lạ i ngồ i xuố ng, lạ i lom khom,
quờ quạ ng tay và o trong gầ m phả n.
Ngườ i chồ ng hỏ i:
- Mẹ mà y tìm gì thế?
- Tìm cá i chai.
- Chai nào?
- Chai đự ng dầ u chứ cò n chai nà o nữ a!
Bá c Hố i trai ngẩ n ngườ i:
- Tưở ng mẹ mày mang chai đi mua dầ u?
Bá c gá i biết có sự khô ng tố t chi đâ y, liền lồ ng ra hiên, trợ n mắt:
- Ai mang đi mua dầ u. Thô i chết tô i rồ i! Cá i chai đâ u?
Ngườ i chồ ng tầ n ngầ n mộ t tí rồ i hỏ i:
- Tưở ng nhà ta có hai cá i chai.
- Bá n mộ t cá i hô m nọ để mua thuố c cao cho thằ ng Bang rồ i. Cò n cá i
chai nữ a ở nhà đâ u?
Bá c Hố i cườ i ề à :
- Thế thì tớ khô ng biết. Lú c nã y tớ bá n nố t cá i chai ấ y rồ i. Tưở ng nhà có
hai cá i thì đằ ng ấ y đem đi mua dầ u. Ai biết đâ u. Tớ bá n cho thằ ng đồ ng
ná t đượ c hai xu rưỡ i. Mộ t chinh đem mua kẹo chia cả nhà đấ y.
Đáng lẽ bá c cò n kể lể dà i dò ng và dịu dà ng nữ a, nhưng vợ bá c đã lu loa:
- Ố i giờ i đấ t ơi! Hạ i tô i rồ i! Là m hạ i tô i rồ i. Có mỗ i mộ t cá i để đự ng dầ u
mà cũ ng bá n tà o bá n huyệt củ a tô i đi rồ i.
Thế là ngườ i đà n bà dằ n bá t dầ u xuố ng phả n, ngồ i xoạ c hai châ n ra, kể
lể. Chị là m ghê gớ m như chồ ng vừ a ă n trộ m tiền để trong hò m. Bao
nhiêu điều gì khô ng phả i từ năm ngoá i nă m kia, chị đem ra nó i lạ i. Chị
nó i, kè nhè giọ ng cao giọ ng thấ p. Thô i thế là anh Hố i tứ c quá . Song anh
cũ ng cò n ngọ t nhạ t:
- Cá i gì mà nó i dai thế. Ngườ i đâ u có ngườ i...
Chị vợ lấ y hơi, gà o to hơn trướ c:
- Ố i giờ i đấ t ơi! Ngườ i ta là m hạ i tô i rồ i, ngườ i ta cấ m đoá n tô i...
- Bố mà y, ô ng cấ m đoá n gì mà y?
... Thế là ngườ i đà n ô ng rự c lên. Y mắ m mô i lạ i, xô ng và o đá ngay vợ
mộ t cá i. Mụ đà n bà ngã lăn chiêng, kêu là ng ầ m ĩ. Hai đứ a con cũ ng sợ
quá ng quà ng, giơ tấ t cả hai tay lên khó c ra rả .
Cá u quá , anh chồ ng lạ i xô đến. Mụ vợ , tuy khó c nhưng vẫ n trô ng trộ m,
vộ i bưng mặ t, tó c rũ rượ i, chạ y tó t ra ngõ . Chồ ng khô ng đuổ i, anh vớ
cá i chén uố ng nướ c ngoà i hiên ném ra sâ n. Tiếng “cạ ch” sắ c, nhưng hơi
rè củ a mộ t mả nh sà nh vỡ rạ n. Chưa đủ hả giậ n, anh Hố i vẫ n cò n nghe
thấ y cá i gì tưng tứ c quanh đâ y. A hai đứ a trẻ đương nhau thi khó c.
Ngườ i bố nó ng tính liền phó ng cho mỗ i đứ a mộ t cá i bợ p tai. Chú ng
khó c réo nữ a và nhả y xuố ng bếp. Nhưng, chú ng xuố ng đến cử a bếp thì
hai đứ a trẻ cù ng im khó c. Chú ng sợ bó ng tố i om om và sợ nhữ ng ô ng
vua bếp tưở ng tượ ng. Rồ i dầ n dầ n, chỉ cò n tiếng thú t thít. Và ngoà i ngõ
cò n tiếng ậ m ự c.
Lú c sau, anh Hố i và o phả n đi ngủ . Chỉ có hai đứ a trẻ vẫn ngồ i, rồ i nằ m
ngay xuố ng trướ c cử a bếp. Chú ng ô m nhau, khò khè ngủ như hai con
chó ố m.
Có mộ t lú c, thằ ng Bang thứ c giấ c. Đô i mắ t nó mở thao lá o. Nó thấ y ô ng
tră ng và ng bệch, lơ lử ng giữ a trờ i, ở ngay trướ c mắ t. Mắ t nó khép lạ i.
Giấ c ngủ mê mệt lạ i tiếp theo.
Sá ng hô m sau, hai đứ a trẻ thấy chú ng trở dậ y trên phả n, khô ng biết ai
bế chú ng và o trong nhà lú c nào.
Mẹ đã đi làm từ tờ mờ đấ t. Cò n bố cũ ng dậ y sớ m và cũ ng đi sớ m.
Nhưng khô ng phả i đi làm. Anh ta chạ y qua cá nh đồ ng lên đườ ng “cá i
tây” nậ y ít nhự a đườ ng. Mang về, anh nhặ t và o cá i chén anh đậ p tố i
hô m qua rồ i cặ m cụ i lấ y nhự a chắ p lạ i, vừ a hí hoá y là m, vừ a vui miệng
há t:
Anh thương cô nà ng như lá đà i bi
Ngà y thì nắ ng dã i đêm thì dầ m sương.
Hai đứ a trẻ thấ y bố gắ n gắ n chắ p chắ p hay hay mắ t, xú m lạ i xem.
Thằ ng Bang ngồ i xổ m, hai tay luồ n dướ i khoeo, mô i thưỡ n ra, dã i chả y
rỏ giọ t xuố ng ngự c.
Ô NG GIĂ NG KHÔ NG BIẾ T NÓ I
N
à y em ngồ i xuố ng đâ y.
- Nó i gì anh cứ nó i, tô i khô ng ngồ i đâ u.
Gã đà n ô ng cườ i nhạ t:
- Gớ m là m bộ nhỉ? À , sắ p về nhà chồ ng có khá c.
Ngườ i con gá i im lặ ng. Nhưng chỉ mộ t lá t, rồ i cô ấ y nó i, tiếng nho nhỏ .
- Đừ ng diếc tô i thế. Tô i đã bả o vớ i anh nhiều lần rồ i mà .
Gã đà n ô ng lạ i cườ i, tiếng cườ i nứ c nở , như xé ra ở trong cổ họ ng.
- Em nó i nhữ ng gì nhỉ? Tô i vô tâ m quá ! Quên mấ t rồ i đấ y.
- Thô i, đừ ng giả cá ch nữ a.
- Tô i có giả cá ch đâ u! Thì em cứ ngồ i xuố ng đâ y.
Bấy giờ ngườ i con gá i mớ i ngồ i ghé xuố ng mộ t bên thềm giếng. Mặ t
tră ng đã tớ i đỉnh đầ u, trĩu ra phía cá nh đồ ng. Tră ng về khuya, nét sá ng
gọ n lạ i. Vò ng trò n về gó c dướ i, bợ t mấ t mộ t miếng nhỏ .
Ngườ i con gá i ngồ i xuố ng, thì gã nhích lạ i gầ n. Gã nhìn mặ t ngườ i yêu,
ấ m ứ muố n nó i mộ t câ u, nhưng lạ i thô i. Gã bầ n thầ n nhò m xuố ng giếng.
Lò ng giếng tố i om. Gã ngẩ ng mặ t lên, cá i mặ t vênh vá o và trơ trẽn mộ t
cá ch vô lý củ a ngườ i say rượ u. Gã khô ng nó i, nhưng “hừ m” mộ t tiếng.
Ngườ i con gá i thấ y lành lạ nh trên gá y. Nà ng quay lạ i đằ ng sau. Đằ ng
sau là mặ t tră ng vằ ng vặ c đương ngắ m hai ngườ i. Dướ i đấ t trướ c mặ t
có hai cá i bó ng. Bà n châ n giẫ m kề lên bó ng châ n. Ngườ i ta thở cũ ng
nghe tiếng phà o. Gã nghiêng má nhìn ngườ i yêu. Rồ i gã lạ i thở dà i phè
phè. Cô gá i xua tay lên mặ t.
- Gớ m! Mù i rượ u ghê quá .
- Là m gì mà ghê! Có mộ t cú t rưỡ i.
- Thì hã y mộ t cú t rưỡ i. Thế là hạ i vợ hạ i con.
Ngườ i con gá i nó i mộ t câ u vô tâ m ấ y mà gã thấ y đau nhó i trong ruộ t.
Lạ i ứ c nghẹn lên cổ . Tiếng ứ c ứ c ra tiếng ợ . Gã uố ng rượ u thì hạ i vợ con
gã . Gã đã là m gì ra có vợ con. Bấ y lâ u nay, gã chỉ yêu nó , gã chỉ định lấ y
nó mà thô i.
Nhưng ngườ i ta trong xó m nó i mong manh rằ ng nó sắ p lấ y chồ ng. Gã
đã gặ ng hỏ i nhiều lần, ngườ i con gá i chỉ chố i, chố i bai bả i. Gã khô ng
là m sao mà biết đượ c sự thự c ở lò ng ngườ i yêu củ a gã . Nó ngồ i trướ c
mặ t gã đâ y. Mặ t nó phơn phớ t á nh tră ng. Hai con mắ t nó đưa long lanh.
Hai con mắ t say quá . Có lẽ gã mê hai con mắt ấ y hơn là mê chính nó .
Bở i vì, đã bao canh khuya vắ ng vẻ, nằ m vò võ mộ t mình, gã thườ ng chỉ
nhìn thấ y đô i mắ t. Đô i mắ t đă m đắ m, đen đen, ngờ i như nướ c giữ a hai
hà ng mi. Gã muố n hớ p lấ y. Nhưng chưa bao giờ gã hớ p đượ c. Gã chỉ
nghĩ đườ ng dà i rằ ng bao giờ nó là vợ mình, thì mình sẽ hớ p đượ c hai
con mắ t ấ y. Chao ô i! Bao giờ , bao giờ ...
Gã nắ m tay ngườ i yêu. Gã hỏ i mộ t giọ ng rấ t buồ n:
- Em ơi! Có phả i em sắ p lấ y chồ ng hử ?
Nắ m tay nhau để hỏ i câ u ấ y, thự c khô ng hợ p thờ i. Bở i vậ y, ả rú t ray ra.
Gã lạ i dồ n thêm:
- Nà y, nà y... Đâ y bả o thự c cho mà xem. Đâ y biết rõ cả rồ i. Có lấ y chồ ng
thì cứ việc mà lấ y, ai cấ m đoá n gì nhau đâ u mà phả i giấ u giếm cá i con
có c gì. Đấ y mà biết đi ở riêng, thì rồ i đâ y cũ ng đi lấ y vợ . Ai kém cạ nh gì
ai đâ u.
Ả khô ng nó i gì, lé mắ t nhìn gã . Gã phồ ng mép, toan nó i nữ a, nó i thự c to.
Nhưng lạ i thô i. Gã ngâ y ra. Bở i gã vừ a bắ t gặ p đượ c cá i đuô i mắ t rấ t sắ c
trong á nh tră ng. Cá i đuô i mắ t chao đi, gã trề là n mô i dướ i thèm thuồ ng,
mô i đẫ m mà u tră ng. Ngườ i con gá i mủ m mỉm cườ i. Thế là gã cũ ng cườ i
lây.
Gã lạ i hỏ i dịu dịu:
- Chú ng mình yêu nhau mấ y nă m rồ i nhỉ?
- Khô ng biết.
- Từ phiên chợ Tết nă m kia.
Ả ró n rén đứ ng dậ y.
- Anh có nó i gì nó i ngay đi.
- A... thì em hã y cứ ngồ i đấ y.
- Khuya rồ i.
- Chưa khuya, giă ng hã y cò n cao chỗ kia.
- Nghe như trố ng hồ i tan chèo? Thô i đích rồ i.
- Khô ng phả i.
Đằng xa, bên kia vẫ n rộ n nhữ ng nhịp trố ng cơm. Vầ ng tră ng sá ng lò i lọ i
ngả dầ n xuố ng cuố i cá nh đồ ng chiêm, ngá t mù i cỏ và mù i lú a thơm.
Ngườ i con gá i thở dà i. Khô ng biết cô ta nghĩ gì. Nhưng cô ta lạ i ngồ i
xuố ng, đưa tay lên miệng và khẽ nó i:
- Anh ạ !
- Gì?
- Chú ng ta mà khô ng lấ y đượ c nhau thì cũ ng là cá i số giờ i bắ t thế!
- Khô ng lấ y đượ c nhau thì cù ng chết vớ i nhau chứ sao. Giờ i nà o!
- Nhả m!
- Thự c đấ y.
- Chẳ ng nên oá n trá ch nhau là m gì.
- Thế ra em sắ p đi lấy chồ ng thậ t à ?
Ngườ i con gá i tự dưng khó c. Gã ngạ c nhiên lạ . Cù ng mộ t lú c, gã thấ y
trong lò ng bồ i hồ i. Khô ng phả i gã bồ i hồ i vì tiếng khó c thay lờ i thú tộ i
củ a ả . Mà gã có cả m tưở ng như ngày mai gã sẽ đi xa, đi phu phen đâ u
xa lắ m. Ngườ i ngồ i kia là vợ gã đương khó c tiễn gã đâ y. Gã giơ tay vuố t
vào mắ t em. Nướ c mắ t dính ươn ướ t trên đầ u ngó n tay. Gã chấ m lên
miệng gã . Gã đương khá t nướ c. Rượ u là m cổ họ ng gã rá o se lạ i.
Nà ng khó c nhẹ như khó c dố i cho nên cũ ng chó ng tạ nh như mưa bó ng
mây. Mả nh vạ t á o bỏ xuố ng thì ngườ i đã đứ ng dậ y.
- Em về.
- Khô ng.
Bên kia thà nh tre, mộ t hồ i trố ng rung lên. Gã hơi giậ t mình.
- Tan chèo a?
- Khô ng phả i. Đâ y mớ i là trố ng hết tấn Nhị Độ Mai. Cò n tấ n Kiều Liên
Tấ t Chá nh nữ a.
- Em cũ ng phả i về.
- Nă m ngoá i, em vẫ n ngồ i vớ i anh đến lú c giă ng lặ n kia mà .
- Bây giờ khá c năm ngoá i.
- Cá i số chú ng ta thế nhỉ?
Chua chá t, gã cườ i khà khà .
Ả quay mặ t, nó i:
- Em về đâ y.
Rồ i ả đi. Bỏ ô ng tră ng vớ i gã lạ i phía sau lưng. Gã chạ y lên, bíu lấ y:
- Em về thì tô i chết ở đâ y.
Ả cứ đi. Gã chuếnh choá ng theo. Và bướ c châ n đuổ i hụ t nhữ ng bó ng
châ n lung lay. Gã bíu lấ y cá nh tay ả . Chà , cá nh tay trầ n, trắ ng bạ ch chắ c
nịch như đẵ n mía, có thể nhá đượ c. Tim gã đậ p mạ nh, vang lên tậ n tai.
Đầ u gã bừ ng bừ ng. Nếu bình tĩnh mộ t chú t, chắ c gã sẽ khó a trá i cá nh
tay ả lạ i, đưa châ n ra ngá ng. Ả liền ngã xuố ng bã i cỏ . Nhưng gã đương
cá u. Mà gã lạ i cá u vì việc khá c. Gã gà o và o tai ả mộ t câ u thế nà y:
- Ô ng biết thừ a ra rồ i. Ô ng hỏ i thử chơi đấ y thô i. Ô ng biết đến mườ i hai
thá ng sau thì cướ i mà y. Đồ khố n nạ n!
Mắ t gã long lên. Ngườ i con gá i rú mộ t tiếng, đẩ y gã mộ t cá i mạ nh, rồ i
chạ y biến về lố i xó m. Gã vố n khỏ e. Nhưng rượ u làm cho gã loạ ng
choạ ng, ngã chú i xuố ng cỏ . Hai tay cò n chớ i vớ i giơ lên. Đến khi ngồ i
dậ y đượ c thì khô ng cò n thấ y nó đâ u nữ a.
Mặ t tră ng và ng ệch xuố ng thấ p lè tè ngay trên bờ ruộ ng. Bô ng lú a
mả nh khả nh vươn và o trong tră ng. Gã khô ng theo ả và o xó m mà gã bò
về bờ đá thà nh giếng. Hai tay khoanh lên bờ đá thà nh giếng, mặ t gã gụ c
xuố ng. Như thể mộ t lú c. Hình như nằ m xuố ng thì ngườ i mềm ra và say
hơn lú c ngồ i. Trong đầ u gã lộ n xộ n nhữ ng ý nghĩ. Nhưng ý nghĩ hò a vớ i
hơi rượ u lan man khô ng ra đầ u mố i nà o. Có lú c gã cườ i khích khích,
thè lưỡ i liếm hò n đá , hai tay ô m quờ quạ ng, xoa nắ n như xoa ngườ i ai.
Gã mê. Nhưng có mỗ i mộ t điều gã tỉnh. Gã biết gã khá t nướ c. Cổ gã rá o
hoả nh. Nướ c bọ t cũ ng đặ c sít lạ i.
Gã thò tay và o trong miệng giếng. Lắ ng nghe phía dướ i, có hai con chẫ u
đương đuổ i nhau trong nướ c. Châ n nó đạ p nướ c kêu tó c tá ch. À ! Dướ i
kia có nướ c. Gã thò đầ u và o. Gã tuồ i đầ u xuố ng. Hơi thở củ a gã vang
lên, thấ m vào trong vò ng trò n củ a thà nh đá .
Gã nó i là u nhà u. Giọ ng khao khao, khà n khà n. Gã lạ i cườ i khích khích.
Lú c ấ y là lú c hai tay gã đã vừ a vớ i tớ i nướ c và lưng gã đã tuồ i xuố ng
khỏ i thà nh đá , mà hai bà n châ n khô ng thể là hai cá i mó c nữ a.
Thế là gã lă n xuố ng giếng sâ u. Mộ t bà n châ n hắ t rơi theo cả mộ t tả ng
đá . Hai tiếng, ngườ i và đá rơi tũ m vào nướ c, giố ng như nhau.
Ró c rá ch mộ t lá t. Rồ i im. Cá nh đồ ng mô ng mênh á nh tră ng.
oOo
Ngà y mườ i hai thá ng sau, cô gá i nọ về nhà chồ ng. Gã trẻ tuổ i kia chết
đuố i dướ i giếng và o giữ a đêm há t chèo ngoà i cử a đình. Hai việc ấy
khô ng bậ n gì tớ i nhau. Ngườ i ta chỉ thương gã là mộ t anh con trai hiền
là nh, vố n ít nó i, chă m canh cử i đêm hô m, xưa nay đượ c tiếng ngoan.
Khô ng ai rõ duyên cớ cá i chết ấ y.
Nhưng nếu ai chịu khó để ý tấ t thấ y cô gá i nọ , mỗ i khi ở nhà chồ ng về
nhà mình, lạ i đi vò ng cá nh đồ ng vào trong xó m chứ khô ng đi qua bờ
giếng như mọ i ngườ i khá c. Song nào ai biết đâ u mà để ý. Đêm ấy chỉ có
mỗ i mộ t ô ng tră ng ngồ i trên trờ i là nhìn đượ c tỏ tườ ng từ đầ u đến
cuố i.
Song ả nọ đừ ng lo. Ô ng tră ng thì ô ng ấ y khô ng biết nó i.
VỢ CHỒ NG TRẺ CON
H
ai vợ chồ ng nó lấy nhau từ thá ng Mườ i hai năm ngoá i. Thá ng Ba đi hỏ i,
thá ng Mườ i đó n dâ u. Nhà trai, nhà gá i cù ng giết bò , giết lợ n. Nhà trai
cò n đó n cả nhà trò bên Bắ c về há t. Ă n uố ng linh đình.
Hô m cướ i mộ t ngườ i kép xá ch đà n đi vớ i cô đầ u sang tậ n bên là ng nhà
gá i, ngồ i trướ c hương á n, đà n hát - vừ a há t thờ , và để “cá c cụ bên ấ y
cù ng nghe vui chung”. Hai họ vui vầ y, tưng bừ ng.
Nhưng chỉ hai họ là vui nhữ ng nỗ i vui ă n uố ng, đà n hát ấ y, mà cô dâ u
chú rể thì mỗ i ngườ i lạ i vui, buồ n ra mộ t thể khá c.
Chú rể thú lắ m, hả hê sung sướ ng, như mở cờ trong bụ ng. Bở i vì khắ p
nhà mấ y hô m nay ồ n lên, ken ních nhữ ng ngườ i. Lạ i đố t phá o, mổ bò .
Cá c bạ n củ a chú rể kéo đến chơi đầ y sâ n, đầ y vườ n. Cả nhữ ng đứ a mọ i
khi vẫ n thù , vẫ n giã nhau vớ i chú , bâ y giờ cũ ng theo ngườ i nhà len lén
ă n cỗ .
Song chú rể rộ ng lượ ng, chẳ ng để ý gì. Vớ i ai, chú cũ ng cườ i. Trong tú i
chú xưng xoẻng tiếng tiền. Chú đi nhặ t phá o sì, đá nh hú , ngồ i xem bò
thui. Và chú nhả y tâ ng tâ ng.
Có gì đâ u. Ấ y là mộ t thằ ng nhã i, vừ a chẵ n mườ i tuổ i. Ngườ i quen vẫn
gọ i nó là cu Phú c. Bố mẹ nó , ô ng bà xã Ngưỡ ng lấ y vợ cho nó . Vợ nó là
cá i Ngó i, con ô ng bà hương Cả i. Cá i Ngó i mườ i hai tuổ i. Khô ng ai lạ i có
lú c nghĩ rằ ng chú ng nó cò n non nớ t quá . Ngườ i ta chỉ biết so đô i tuổ i
hợ p, thế là có nhữ ng ngườ i khă n đó ng á o dà i bưng đến nhà cá i Ngó i
mộ t mâ m chè mạ n.
Bắt đầ u, ngườ i ta chế cá i Ngó i là vợ thằ ng cu Phú c. Nó chử i nhữ ng đứ a
nó i như thế. Rồ i mộ t hô m, nhà bỗ ng ồ n à o nhữ ng bà con xa gầ n. Ngườ i
ta đi tậ u bò , ngườ i ta đi mua lợ n. Cá i Ngó i cũ ng theo mẹ, đi rử a và thá i
tong rổ lớ n dưa cả i. Ngà y cướ i đã đến đấ y. Họ nhà trai sang rướ c dâ u
đượ c giờ là nh, từ lú c gà mớ i gá y sang canh và trờ i chưa tan sương. Cá i
Ngó i mặ c á o the mớ i ngồ i ô m mặ t khó c thú t thít.
Mấ y đứ a bạ n cá i Ngó i, cá i Bi, cá i Đá o, và o buồ ng dỗ Ngó i và dắ t Ngó i ra.
Nó khó c um lên. Nó gọ i bà hương Cả i ầ m ĩ. Rồ i nó chun lạ i, khiến cho
mấy cô kia phả i lô i hai tay. Là m như ngườ i ta dọ a sắ p đem giết thịt nó .
Chị em kèm riết nó hai bên ná ch kéo đi. Bở i cá c cô và cá c cụ sợ Ngó i
chạ y tụ t mấ t. Nó khó c e é giữ a nhữ ng nếp á o mớ i, giữ a đá m cướ i đi dà i,
lặ ng lẽ trong khó i hương và bó ng đêm cò n â m u.
Chú rể Phú c thì len lỏ i trong đá m bạ n, cườ i rú c rích. Lú c nã y nó đương
ngủ ngon lành ở giữ a đố ng rơm thui bò thì có thằ ng lạ i tìm kéo tai nó
dậ y, lô i nó đi đó n dâ u. Mắ t nó vẫ n cò n cay sè và đô ng cứ ng nhữ ng nhử ,
cậ y chưa hết. Nghe thấ y nó i sang bên ấ y cũ ng ă n cỗ , cu cậ u cườ i nhắ m
tít mắ t lạ i, hấ p tấ p đi liền. Quên cả mang giầ y. Lú c đã đến gầ n nhà gá i,
mớ i sự c nhớ ra, nó toan chạ y lạ i lấ y. Nhưng cá c ô ng, cá c cụ bả o khô ng
đượ c, phả i kiêng trở về như thế. Mộ t anh phù rể đà nh đi châ n đấ t, tụ t
giầy ra nhườ ng cho chú rể vậ y.
Sá ng ra, suố t ngà y và cả đêm ấ y nữ a, cô Ngâ y, cô Bí, cô Đà o, mấ y cô bạ n
phả i ở lạ i bên nhà trai vớ i cô dâ u. Vì nếu cá c cô kia mà về thì cô dâ u
cũ ng nhấ t định vừ a khó c vừ a chạ y theo, ai can cũ ng chẳ ng nổ i. Cá c bạ n
phù dâ u ngủ chung giườ ng cô dâ u trong đêm đầ u tiên về nhà chồ ng. Họ
đá nh tam cú c vớ i nhau. Ô ng xã Ngưỡ ng bỏ tiền ra cho cá c cô vui chơi.
Ô i chao! Chú rể có để ý đâ u đến điều vặ t ấ y! Cứ tu rượ u tì tì. Mắ t Phú c
hoa lên, rồ i lạ i rú c đầ u vào đố ng rơm. Nó cù nhau vớ i mấ y ranh con
khá c.
Nhưng rồ i mấ y hô m sau, nhữ ng cô bạ n phù dâ u củ a Ngó i ra về. Mình
Ngó i ở lạ i, cũ ng quen dầ n. Khô ng phả i ngườ i ta bắ t có c nó , mà chẳ ng
phả i ngườ i ta hù a nhau đem nó đi chọ c tiết, giết thịt. Nó ở nhà nà y, nó
về nhà mình cũ ng tự do thế mà thô i.
Thà nh thử nó trở nên có hai nhà để ở , hai bố , hai u để gọ i. Và nó có mộ t
ngườ i bạ n mớ i, thằ ng chồ ng. Hai đứ a trẻ đá nh bạ n vớ i nhau. Ngó i và
Phú c chưa hiểu hơn - và có thể chưa biết tớ i - hai chữ rà nh rõ ấ y.
Ngà y lạ i ngà y qua, mù a đô ng nghiêng đi, cho mù a xuâ n về.
oOo
Mù a xuâ n đã trở về, sang đầ u thá ng Hai. Mọ i là ng đều và o đá m.
Ngoài vườ n, trên cá c lố i xó m, nhữ ng câ y xoan gầy, thâ n mố c trắ ng, giơ
lên nhữ ng cẳ ng tay đen đủ i, trơ trụ i, đã trổ từ ng tú m lá tơ. Trong
nhữ ng đá m lá nhỏ , xanh rờ n vâ n vâ n ấy, nhoi ra từ ng chù m nụ be bé.
Gặ p mưa bụ i li ti, nhữ ng chù m nụ nở hoa. Hoa xoan nhỏ cá nh chấ u, tim
tím, tră ng trắ ng, vừ a nở lạ i rụ ng phơi phớ i trong mưa xuâ n.
Là ng Nghĩa Đô cũ ng và o đá m lệ. Cờ bay phấ p phớ i trướ c cử a đình. Trẻ
con xoạ c cẳ ng nện trố ng thò m thò m cả ngà y. Sá ng mườ i hai, anh cả
Phú c - giờ , vợ con đứ ng đắ n rồ i, là ng xó m phả i gọ i thế cho đượ c tề
chỉnh - cù ng vớ i vợ về bên nhà ô ng nhạ c ă n cỗ .
Hai đứ a ă n mặ c trang nhã như ngày Tết. Phú c thấ p hơn vợ , bé loắ t
choắ t. Và đô i vợ chồ ng là đô i chuộ t nhắ t tí hon. Phú c độ i và nh khă n
lượ t chít, sù m sụ p, lấ p xuố ng đến nử a trá n. Trên khoá y, chù m tó c hoa
roi dà i lò ng thò ng như cá i đuô i đỏ củ a con ngự a bạ ch. Bở i đầ u nó vừ a
cạ o hô m qua, trắ ng phau như mô ng ngự a bạ ch thậ t. Nó mặ c á o the ba
chỉ, ố ng trù m kín nử a bà n tay. Cá i thắ t lưng nhiễu điều đỏ chó t cò n dà i
hơn hai vạ t á o xò e xuố ng gầ n đấ t. Nó bướ c tung tă ng, chố c chố c lạ i thò
tay và o tú i đếm mấ y đồ ng hà o mớ i. Nó cườ i tủ m, khịt mũ i, nhe mấy cá i
ră ng sú n, hổ ng, đen xỉn.
Phú c ta thích chí vì đượ c diện bộ bố p và đượ c tiền mẹ cho. Thự c chẳ ng
phả i thích vì đượ c đi cạ nh vợ .
Cá i Ngó i cũ ng là m đỏ m tệ. Bộ tịch củ a cô bé ra lố i đứ ng đắ n hơn chồ ng.
Nó cũ ng mặ c áo the ba chỉ mà hai vạ t trướ c thắ t quả gă ng gọ n gà ng. Dả i
thắ t lưng hoa hiên bay phấ t phơ trướ c gió . Cá i vá y lĩnh xù m xò e phầ n
phậ t trong gió mỗ i bướ c đi nhẹ. Ngó i vấn khă n nhiễu bó ng. Nhưng cô ả
lạ i trù m mỏ quạ tù m hụ p mộ t tấ m khă n vuô ng lá ng thâ m. Chỉ nom thấ y
cặ p mô i ă n trầ u đỏ loét và thỉnh thoả ng, hà m ră ng nhuộ m cá nh kiến
mà u cá nh giá n. Nó đi làm điệu ve vẩy hai tay mềm mạ i. Cá i nó n to vành
kẻ Chuô ng độ i trên đầ u, chố c chố c, gió lạ i đá nh ngậ t ra đằ ng sau.
Anh chồ ng đi trướ c, nó ng nẩ y, thỉnh thoả ng lạ i rú t già y ra chạ y mộ t
mạ ch, rồ i thở hổ n hển, đứ ng lạ i đợ i vợ . Nắ ng mớ i hoe lên dịu dà ng ó ng
ả . Đườ ng cá i sạ ch sẽ, sá ng gọ n. Bên lề, hoa tầ m xuâ n nở mà u đà o trên
nền cỏ xanh mướ t. Nhữ ng đố m bướ m trắ ng rờ n lung linh thà nh nhữ ng
chấ m hoa lung linh trong á nh nắng.
Đi đến đầ u là ng, Phú c nhìn xuố ng đình, thấ y đỏ khé nhữ ng cờ . Bao
nhiêu trẻ con đương chạ y lă ng xă ng và ngườ i lớ n xú m đen xung quanh
đá m thò lò .
Trô ng thấ y đá m bạ c, Phú c ta mê tít. Phú c quay lạ i, bả o Ngó i:
- Có canh ty khô ng?
- Hẩy?
- Thò lò ấ y mà .
Cá i Ngó i bĩu mô i, nguýt:
- Thèm và o. Có đồ ng nà o cú ng đồ ng ấ y. Rồ i lạ i ă n cắ p củ a ngườ i ta.
Phú c nhe hà m ră ng sú n ra cườ i. Đú ng là đã có lầ n nó ă n trộ m tiền củ a
Ngó i. Ấ y là hô m trướ c Tết vừ a rồ i, Phú c chơi tam cú c nướ ng nhẵ n tiền.
Đêm ngủ , nó lần thắ t lưng vợ , ă n cắ p đượ c hai hà o. Giá Phú c chỉ lấy có
thế thì cá i Ngó i khô ng biết. Khố n Phú c lạ i tham, lầ n thêm. Vợ hắn chợ t
thứ c, tú m ngay đượ c tay cu cậ u đang rờ . Hai đứ a liền đấ m đá nhau mộ t
trậ n khá kịch liệt trên giườ ng. Nhưng Phú c cũ ng đã xơi trô i đượ c hai
hà o, khô ng chịu buô ng.
Bây giờ , Phú c biết gạ gẫ m tiền củ a vợ chẳ ng ă n thua nà o. Nó bèn rẽ
xuố ng cử a đình và nó i vớ i lên:
- Cứ về trướ c! Bả o mấ y u rằ ng “đằ ng nà y” cò n đi đằ ng này cá i đã . - Nó i
xong, Phú c chú i đầ u vào đá m thò lò .
Nó đặ t mộ t bạ c xuố ng khe chiếu “tam tứ ”. Đá nh cầ u tà i mộ t cá i chơi.
Ngườ i quay cá i ngồ i đằ ng đầ u chiếu nhấ c bồ -hụ p cá i thú ng nhò i đậ y
chiếc đĩa có con thò lò . Trong giữ a chiếc đĩa trắ ng, con thò lò sá u mặ t
nằ m phơi mình lên mặ t “nhấ t” có mộ t chấ m đỏ tươi. Phú c thua. Tai chú
mình đã hơi đỏ . Lầ n sau, Phú c đá nh đuổ i khe “nhấ t nhị”. Nhưng thò lò
mở mặ t “lụ c”. Phú c lạ i thua. Nó đứ ng ngẩ n ngơ nhìn ngườ i ta vơ mấ t
đồ ng hà o củ a nó , bỏ gọ n và o cá i đấ u lớ n để trướ c mặ t. Tai Phú c đỏ , má
Phú c cũ ng đỏ .
Và chỉ mộ t lú c sau, Phú c mấ t sạ ch sá u hào. Tai, má , cả mũ i, cả tay Phú c
đều đỏ gay. Và nh khă n chụ p xuố ng kín mặ t, để hở cá i quả đầ u dưa
trắ ng toá t và nú m hoa roi râ u ngô . Ngườ i bên cạ nh thấ y Phú c đứ ng ơ
ra, liền nó i:
- Thằ ng nà y đứ ng chầ u rìa thì lui ra, lấy chỗ cho ngườ i ta đá nh chứ !
Mọ i ngườ i chen lấ n chỗ đứ ng, vô tình đun dầ n dầ n Phú c ra ngoà i vò ng.
Bấy giờ Phú c mớ i kịp nhớ mình cò n phả i đến nhà bố mẹ vợ . Vộ i vàng,
nó rú t giầ y, lếch thếch chạ y và o trong xó m.
Cá i Ngó i ở trong cổ ng ngă n đi ra. Trô ng thấy Phú c, hỏ i:
- Hết nhẵ n rồ i chứ ?
Phú c tiu nghỉu, đi lên nhà trên. Thấy ô ng bà hương Cả i, Phú c liền là m
bộ nghiêm chỉnh, chắ p hai tay cú i xuố ng, nó i như há t chèo:
- Lạ y thà y ạ , lạ y u ạ !
Ô ng hương Cả i cườ i:
- Anh cả lên uố ng rượ u vớ i thà y. Kìa khă n anh cả lạ i chít xuố ng cổ thế
kia?
Bấy giờ “anh cả ” mớ i sờ lên cổ thì thấ y cá i khă n đó ng chò ng lọ ng xuố ng
cổ thự c. Lú c nãy vộ i và ng, quên, Phú c đã nguyên thế mà chạ y về.
Mộ t bà cô ô ng hương Cả i, hỏ i Phú c:
- Nă m nay chá u bao nhiêu tuổ i nhỉ?
Phú c chưa tính xong câ u trả lờ i, cá i Ngó i đã lá u tá u trướ c:
- Chá u hơn nó hai tuổ i. Nă m nay chá u mườ i hai ạ .
Mọ i ngườ i đều cườ i, cườ i râ m ran. Ă n cơm uố ng rượ u xong. Phú c
chuếnh choá ng mặ t, mắ t đỏ tía lên, trừ cá i đầ u vẫ n trắ ng hếu. Nó đứ ng
xỉa ră ng trướ c hiên, trô ng thấ y cá i Ngó i dướ i bếp, chợ t nó nghĩ ra mộ t
điều.
Phú c nhá y vợ xuố ng sau vườ n, tá n:
- Có tiền cho mượ n mấ y hà o, ngà y kia phiên chợ “đằ ng này” bá n trứ ng
gà , thì giả ngay.
Ngó i chao mặ t đi:
- Thừ a củ a nó đổ xuố ng sô ng cũ ng chẳ ng cho nhữ ng ngữ ấ y vay. Chẳ ng
biết dơ!
Phú c tứ c lắ m, mắ m mô i, nhìn vợ chằ m chằ m. Nó giơ quả thụ i lên trướ c
mặ t vợ , nó i rít trong cổ :
- Ở đâ y ô ng nể mộ t tí, chố c nữ a về nhà , mà y biết tay ô ng.
Rồ i cu Phú c ngoay ngoả y, hầ m hầ m lên nhà ngồ i uố ng nướ c./.
KHÁ CH NỢ
L
á i Khế béo trò n như quả mít. Đầ u lão bịt mộ t và nh khă n tai chó , hai tai
khă n vểnh như đô i tai trâ u. Trẻ con tưở ng lã o mớ i mọ c hai chiếc sừ ng
bò trên đầ u. Lá i Khế mặ c mộ t tấ m á o nâ u dà y cộ p, chó cắ n có thể gẫ y
đượ c ră ng. Ngang lưng cuố n mộ t vò ng thắ t lưng điều cũ , rá ch xơ xá c.
Tay lão ta xá ch mộ t câ y hèo lua tua mấ y sợ i tơ đỏ .
Sớ m mai đó , lá i Khế lên khỏ i bậ c đá cử a đình là ng Nghĩa Đô , sương mớ i
bắ t đầ u tan. Bữ a nay, hai mươi chín thá ng Chạ p, phiên chợ cuố i nă m.
Con đườ ng từ Bạ c xuố ng, quà nh qua cá nh đồ ng sau lưng làng tớ i tấ p
nhữ ng ngườ i xuố ng chợ .
Trong là ng đã lá c đá c và i ngườ i đi chợ . Mấ y đứ a trẻ, mấ y bà mặ c vá y,
thắ t lưng bó que, có cả mộ t bá c lô i chó đi chợ bá n. Con chó nọ hết sứ c
phả n đố i. Lưng nó khô ng chù n lạ i. Nhưng cá i xích ố ng đã đó ng và o cổ
chó , bá c ta vẫ n lô i tuồ n tuộ t đượ c nó . Vừ a lô i, bá c vừ a bướ c tấ t tưở i.
Chợ t trô ng thấ y lái Khế đi lữ ng thữ ng, ná ch kẹp cá i hèo hoa, bá c kéo
con chó , co cẳ ng chạ y.
Bá c nó i thự c lớ n, cả bọ n đà n bà đi trướ c cũ ng nghe tiếng:
- Lá i Khế đấ y!
Mộ t mụ hỏ i:
- Nó về nhà ai, nhẩ y?
Bá c nọ , lố i thô ng thạ o, đá p:
- Lạ i về nhà hương Cay. Bỏ bu anh hương Cay!
Khắ p vù ng nà y, ai nghe đến hai chữ “lá i Khế” cũ ng khiếp như nghe
tiếng cú rú c đầ u nhà . Nhấ t là nhữ ng ngườ i có nợ Bá Khoả n trên Bạ c.
Bở i lá i Khế là nặ c nô đi đò i nợ cho nhà Bá Khoả n. Gọ i cho sang trọ ng thì
gọ i lã o là ô ng khá ch nợ . Khô ng hiểu tạ i sao, ngườ i ta lạ i trêu lão mà gọ i
là lái Khế. Thự c lão chẳ ng buô n đườ ng, bá n kẹo gì bao giờ . Lã o đi ở cho
nhà Bá Khoả n đã mấy chụ c nă m nay. Ba mươi Tết nào lã o cũ ng đượ c cụ
Bá cho vá c hèo đi quanh hoạ nh họ e đò i nợ và ă n vạ nhữ ng nhà có nợ ở
cá c là ng.
Bấy giờ lá i Khế xăm xă m vào trong xó m. Rồ i, quả nhiên, tạ t về phía bên
ngõ nhà ô ng hương Cay.
Nhà hương Cay khô ng có cử a mà cũ ng chẳ ng có mộ t que hà ng rà o. Lá i
Khế nhò m khắ p chỗ , chẳ ng thấ y bó ng ai.
Lã o nhò m cả xuố ng gầ m phả n. Chiếc phả n đã mọ t rủ ng, mố i đù n dướ i
gậ m từ ng đố ng đấ t to xù . Cầ m cá i hèo, lã o đi xét thậ t nhanh, gõ đố p đố p
vào cá c bứ c vá ch. Từ ng tả ng đấ t vá ch, trấ u trắ ng ngã xuố ng, lă n ló c. Rồ i
lão ra sâ n. Mả nh sâ n um nhữ ng câ y ké dạ i thấ p lè tè, đố m hoa và ng
sọ ng. Quanh nă m, dá ng chẳ ng ai bướ c và o đâ y. Rõ cả nh bầ n hà n quá ,
mà khô như nhà hoang. Bỗ ng lái Khế cong cổ lên, gọ i thự c to:
- Ớ i hương Cay! Hương Cay ơi!
Tiếng lã o ồ m ồ m, ô ng ổ ng, nghe nhứ c tai. Lã o gọ i vu vơ. Chẳ ng thấ y ô ng
hương Cay ở mô tê. Trong cá i hà ng rà o râ m bụ t đằ ng sau nhà , có đô i ba
chiếc đầ u trẻ con thò ra ngó lơ láo rồ i lạ i thụ t mấ t, theo vớ i tiếng châ n
chạ y huỳnh huỵ ch.
Lá i Khế quay và o trong nhà , đặ t chiếc hèo lên á n thư. Lã o ngồ i lù lù
trên tấ m phả n giữ a. Lã o ngồ i ngá p rền mấ y cá i. Mớ i sá ng ra lão đã
ngá p. Đêm qua lã o đá nh chắ n, thứ c khuya quá . Ai ngá p nghĩa là gọ i con
buồ n ngủ tớ i. Con buồ n ngủ đến đậ u ngay hai bên mi mắt lão. Đô i mi
nặ ng quá , cơ hồ lão phả i trĩu xuố ng. Lã o ngắ m quanh quấ t, ý muố n tìm
cá i chiếu... Nhưng khô ng có . Lã o liền ô m cả cá i ổ rạ dướ i đấ t lên xếp
lênh nghênh trên phả n. Rồ i lã o chui ngườ i và o giữ a ổ rạ , đầ u và châ n
tay thò ra, cong queo như mộ t con bò thui. Mộ t chố c, tiếng ngá y đã
vang rờ n rờ n...
Mỗ i nă m, lã o thườ ng đến nhà hương Cay đò i nợ mộ t lần, vào ngà y
phiên chợ cuố i nă m. Mó n nợ hơn mườ i đồ ng bạ c. Khô ng phả i ô ng Cay
nợ Bá Khoả n. Khi bà cụ mấ t, trướ c mặ t con và chủ nợ , bà cụ giố i lạ i
rằ ng: “Tô i khô ng dá m ă n cướ p cô ng ô ng bà đâ u. Con tô i rồ i nó phả i chu
tấ t. Con ơi! Mà y nhớ lấ y nhờ i mẹ...”. Mó n nợ đượ c viết văn tự miệng
sang tên như thế. Nó thà nh mộ t thứ nợ lưu cữ u truyền kiếp. Cho nên,
có nă m Bá Khoả n quên dặ n lá i Khế, mà lá i Khế cũ ng sang đò i như lệ
thườ ng. Lã o đã đi nhẵ n ngõ , nhớ cả ngõ có mấ y hò n gạ ch. Vợ hương
Cay sợ lã o lắ m. Sợ lão đá nh, sợ lã o “bĩnh” cá c trò ma ra nhà , ra cử a. Bở i
thế, bao giờ gầ n Tết, thấ y lã o lù lù đi ngoà i ngõ vào, bà ta phả i ra đon
đả , cườ i cườ i, nó i nó i: “Kìa ô ng đã sang. Mờ i ô ng và o chơi...” Rồ i mụ
xuýt xoa như khấ n: “Nă m nay hà ng họ ế ẩ m lắ m. Nhờ ô ng về nó i vớ i cụ
Bá thư thư cho nhà chá u đến sang Giêng ngà y rộ ng thá ng dà i. Thô i gọ i
là ...” Lã o cú i cá i đầ u gá o dừ a xuố ng nhìn hai hào bạ c trắ ng nằ m trong
lò ng bà n tay bà hương. Lã o gió n lấ y, đú t vào hầ u bao, buộ c thắ t nú t lạ i.
Sang nă m, ngà y rộ ng thá ng dà i, con nợ có trả đượ c hay chưa, lão khô ng
cầ n biết.
oOo
Đến lú c lá i Khế bừ ng thứ c dậ y, mặ t trờ i đã xế.
Á nh nắng nhạ t luồ n khe vá ch thủ ng, đọ ng từ ng miếng nhỏ lỗ chỗ trên
nền đấ t tố i. Lã o vươn vai mấ y cá i. Cù ng vớ i tay giơ lên, miệng lã o kêu
“Ố i giờ i ơi!” rầ m rĩ. Cá i thó i củ a lái Khế bao giờ cũ ng vậ y, vừ a vươn vai
vừ a gọ i giờ i.
Lã o ngơ ngá c ngó quanh nhà . Lã o biết vợ chồ ng hương Cay chưa về.
Lã o ngồ i ngẩ n, đô i mắ t liu diu, bộ suy nghĩ rá o riết.
Lã o nhớ rằ ng nhà nà y vố n khô ng phả i là nhà trâ y lườ i vớ i khá ch nợ . Đã
từ ng đi đò i nợ cho chủ hà ng tră m cử a, lã o thuộ c từ con chó đá đầ u thô n
đầ u ngõ , đến cá i bá t ă n trong nhà . Bở i vì nhà nà o gà n bướ ng keo cú , lã o
“đó ng đô ” cho mấ y ngà y liền. Tớ i khi phả i lễ số ng mà dâ ng bạ c, lão mớ i
chịu đi. Ừ , đã đà nh là nhà này khô ng thể là m gì có tiền trả nợ cụ Bá .
Nhưng nă m nào chẳ ng thế, lão vừ a tớ i cử a, khô ng để nó i lô i thô i, mụ vợ
vẫn đưa biếu lã o ít nhấ t cũ ng là hai hà o. Khổ chủ đâ y khô ng phả i là mộ t
thứ khổ chủ quen lẩ n khá ch nợ .
Nhưng nă m nay, hẳn hoi là vợ chồ ng hương Cay định trố n lã o nặ c nô
nà y. Họ lẩn đi đâ u từ sá ng sớ m. Đi chợ ? Đi chợ tất cũ ng phả i có lú c về.
Đi xa? Ba mươi Tết là hô m nay, ai cò n đi khỏ i nhà . Vậ y thì vợ chồ ng nhà
nó đi đâ u? Mặ t trờ i cò n bó ng. Rồ i mặ t trờ i nghiêng ra phía trướ c cử a.
Nhà vẫn vắ ng tanh. Cả cá i xó m lẻ ấ y cũ ng vắ ng tanh vắng ngắ t. Ngoà i
bờ ao, có tiếng đà n bà nó i léo xéo và tiếng cọ lá dong sà n sạ t. Xa xa,
nhữ ng hơi thở vang độ ng củ a ngà y phiên chợ miên man tớ i, mơ hồ như
có như khô ng.
Lá i Khế đứ ng trên phả n. Hai chiếc mễ già nua rên rỉ, cú t kít dướ i tấ m
ghế. Tấ m ghế mọ t lắ c lư, chao đi chao lạ i như chiếc thuyền thú ng.
Tự nhiên, lã o vén quầ n đá i mộ t bã i ra giữ a nhà .
Thế rồ i buổ i chiều bắ t đầ u ngả xuố ng. Chiều hô m nay rét mướ t că m
că m, nhưng thiếu gió bấ c. Sương hô m đã lấ p lên. Tiếng nó i cườ i củ a
nhữ ng ngườ i đà n bà vo gạ o nếp và cọ lá dong muộ n ngoà i bờ ao cũ ng
khô ng cò n nữ a. Nhưng thay và o đấ y, vă ng vẳ ng tiếng cã i nhau đò i nợ .
Và đâ y đó nhữ ng trà ng phá o nhỏ cú ng Tấ t niên lạ ch tạ ch vẳng lên. Cá i
thanh vắ ng củ a mộ t chiều hă m chín bắ t là m ba mươi đó , nứ t vỡ ra.
Lã o khô ng thể kiên tâ m đợ i thêm đượ c. Ra vợ chồ ng nhà thằ ng nà y chí
tình trố n khá ch nợ . Lá i Khế, phả i giở thủ đoạ n củ a mình để thị uy vớ i
nhữ ng quâ n ô n vậ t nà y. Lã o đứ ng phắ t dậ y. Tấ m phả n đổ sậ p xuố ng
như mộ t cá i bẫ y chuộ t. Cả chiếc á n thư cụ t châ n cũ ng giậ t mình
nghiêng ngả chuyển ră ng rắ c.
Chợ t lão trô ng thấ y ngoà i sâ n, thấy ngồ i sau bụ i ké, mộ t con chó và ng.
Con chó gầ y hố c há c, vêu bố n chiếc xương hô ng. Ngắ m con chó thả m
hạ i, lã o lẩ m bẩ m:
- Con chó nhà nó cũ ng đó i sù i bọ t mép ra thế kia, mình cò n hò ng ă n có c
gì. Thô i, xéo.
Chiều đã muộ n. Lã o lá i cò n phả i về trình cụ Bá , rồ i mớ i đượ c về nhà ă n
Tết.
Lá i Khế cố để ý mộ t lầ n nữ a xem có mó n gì khả dĩ có thể xá ch về đượ c
chă ng. Cá i phả n mọ t, cá i á n thư gã y mộ t châ n. Giườ ng thờ , lơ lá o mộ t
chiếc bá t hương nhỏ . Trên vá ch mộ t ố ng tre buộ c lủ ng lẳng. Dá ng là cá i
ố ng đự ng quyển sổ biên ngà y kỵ ô ng vải. Khô ng có mộ t nén hương,
mộ t mẩ u nến, mộ t tră m và ng. Mộ t mả nh tranh gà cho trẻ con chơi cũ ng
khô ng nố t. Tết, Tết chẳ ng gợ n mộ t bó ng vía ở nơi lạ nh lẽo này. Nhưng
lão nghĩ ra rồ i. Lã o xá ch chiếc bá t hương xuố ng, đổ cá t đi. Lã o lấ y chiếc
ố ng đự ng sổ . Rồ i mộ t tay cầ m chiếc hèo hoa, kèm ố ng sổ , ná ch bên kia
cắ p cá i bá t hương, lã o đi ra ngõ .
Tớ i đầ u ngõ , lái Khế ghé bờ rào hà ng xó m gọ i vớ i:
- Bá c ấ y ơi, bá c ra cho tô i nhờ .
Mộ t cá i đầ u đà n bà lấ p ló .
- Nhà bá c hương Cay đi đâ u thế bá c?
- Chắ c ô ng ấy đi chợ .
- Gớ m hai vợ chồ ng cù ng đi chợ mấ t mặ t từ sá ng.
Ngườ i đà n bà nhă n nhó , cườ i, pha trò nhạ t:
- Bà ấy xuố ng â m ti thá ng trướ c rồ i, chỉ cò n ô ng ấ y mộ t mình thô i...
Khô ng khỏ i ngạ c nhiên, nhưng đứ ng tầ n ngầ n mộ t tí, rồ i lá i Khế nó i:
- À nhờ bá c, lú c nà o hương Cay về, bá c bả o sang nhà lá i Khế chuộ c bá t
hương, bà i vị nhé. Mai mồ ng Mộ t nă m mớ i, khô ng có nó thì ô ng vả i
khô ng về đượ c đâ u.
Rồ i lã o rả o bướ c ra đườ ng.
Bỗ ng khoặ c mộ t tiếng dướ i châ n. Vộ i ngoả nh lạ i: con chó vàng khặ c
khừ ban nã y chạ y theo, độ p trộ m lão mộ t đợ p và o bắ p châ n. Lô ng nó
xù dự ng lên, gớ m chết. Bọ t mép phò i rò ng rò ng. Và hai mắ t nó đỏ ngầ u
tự a hai miếng tiết bò .
Lá i Khế thở xì mộ t tiếng, giơ thẳ ng cá i hèo hoa, phết vun vú t xuố ng đầ u
con chó . Con chó chồ m lên, ngoạ m miếng nữ a và o tay lã o, rồ i, nhanh
như biến, cú p đuô i xuố ng, lưỡ i đỏ thè lè, hụ c hặ c chạ y đi mất.
Lá i Khế cau có chử i con chó cắ n trộ m mấ y câ u. Lã o cú i xuố ng xem vết
chó cắ n. Tay chỉ hơi sờ n da, cò n châ n thì may, nhờ cá i quầ n nâ u dà y,
bắ p châ n lã o chỉ bị ngoạ m mộ t mảnh nhỏ . Má u chả y rơm rớ m. Trờ i
lạ nh, lã o hơi xon xó t. Nhưng chẳ ng hề chi, lái Khế vố n lành da.
oOo
Sẩ m tố i, ô ng hương Cay dò về nhà .
Trên lưng, ô ng cõ ng thằ ng Ớ t. Từ độ mẹ chết, thằ ng bé quấy quá . Thự c
ra, lú c chiều đã có lầ n ô ng hương ló đầ u về. Nhưng nghe tiếng lái Khế
cò n ho khoạ c khoạ c trong nhà , ô ng lạ i ù té chạ y. Khô ng có xu nà o biếu
nó , ô ng khô ng dá m về. Ô ng sợ nó đá nh.
Bướ c châ n và o nhà , ô ng đá nh hơi thấ y mù i hă ng hă ng. Ô ng bèn sang
bên hà ng xó m xin ít lử a và nhâ n tiện lấ y cá i đèn. Sá ng sớ m, lú c đi trố n
khá ch nợ , có cá i đèn, cá i vò gạ o và cá i điếu ă n thuố c ô ng đã đem gử i
bên này. Nhữ ng việc hằ ng năm vẫ n gử i ấ y, đã thà nh kinh nghiệm và
thó i quen. Hà ng xó m kể lạ i cho ô ng nghe nhữ ng điều lá i Khế nó i lú c
nã y. Ô ng hương nứ c lên mấy tiếng, hai trò ng mắ t đỏ hoe nướ c mắ t.
Ô ng lậ t đậ t đi về, rồ i ô ng lạ i sang.
- Nó đá i ỉa cả ra nhà tô i đấ y, lấ y bá t hương bà i vị nhà tô i, lạ i dắ t mất cả
con chó và ng ố m củ a tô i đi rồ i.
- Hoà i củ a.
Nhưng ngườ i vợ nó i:
- Bấy giờ tô i khô ng thấ y nó lô i chó mà !
Anh chồ ng bả o:
- Chẳ ng nó thì ai và o đấ y!
Ô ng hương Cay thở dà i:
- Thế là bố con tô i mấ t cá i thịt Tết.
oOo
Hô m mù ng bả y hạ nêu, lá i Khế uố ng mộ t bữ a rượ u say. Lã o quá t con,
chử i vợ rầ m. Rồ i lã o gụ c xuố ng chiếu, ngủ ngá y khò khò ...
Ngủ đượ c mộ t giấ c ngắ n, lão tỉnh dậ y ngay. Quái, sao đầ u nặ ng như
mớ i đeo thêm cá i cố i xay. Khéo mình bị men rượ u bố c lên đầ u. Chố ng
khuỷu tay, đứ ng dậ y. Khuỷu tay lã o quỵ gậ p xuố ng, lá i Khế lă n ngay ra.
Mộ t cơn số t kéo đến hun đố t ruộ t gan, da thịt lã o. Số t đến nỗ i lão phả i
rên hu hú , và tuy trờ i lạ nh buố t, mồ hô i trá n cứ vã ra.
Vợ lã o lấ y gừ ng và rượ u đá nh gió cho lã o. Nhưng mụ vừ a mó tay và o
châ n, lã o đã giẫ y nẩ y, đẩ y ra. Da lão sở n vẩ y ố c lên. Lã o sợ ai đụ ng và o
ngườ i, sợ cả gió , cả cá nh cử a mở .
- Đó ng hết cử a lạ i cho tao. Đó ng lạ i. Gió lù a vào thì ô ng chết tươi ngay
bâ y giờ đâ y nà y.
Dầ n dầ n, cà ng số t già . Lã o số t cuồ ng. Lã o số t, mú a cả hai châ n, hai tay
lên. Vợ lão khiếp quá , cứ chạ y quanh quẩ n từ trong nhà ra ngoà i sâ n,
lạ i từ ngoà i sâ n và o trong nhà . Mụ rụ t rè khô ng dá m chạ y đi gọ i ai. Nă m
mớ i chưa độ ng thổ , bà con anh em nà o dá m đến thă m ngườ i bệnh.
Bấy giờ cá i mặ t lã o lá i Khế đỏ xuố ng tậ n quanh cổ . Hai tay lã o cũ ng đỏ
tía. Mắ t lão trợ n ngượ c lên, đụ c ngầ u, thắ m đò ng đọ c. Số t lâu quá . Lã o
cứ phả i luô n há miệng. Cá i lưỡ i thè ra thê lễ. Lã o lá i Khế có cá i dá ng củ a
con chó và ng ố m củ a nhà ô ng hương Cay hô m nọ . Đú ng là giố ng mộ t
con chó dạ i.
Đến chiều, nó ng ruộ t khô ng thể đừ ng đượ c, mụ lá i phả i ra kể bệnh
chồ ng cho ô ng lang trên đầ u chợ nghe.
- Hỏ ng! Hỏ ng! Hỏ ng!
Rồ i tiếp:
- Lã o nhà bị chó cắ n. Mau mau về xem có phả i bị chó cắ n khô ng?
Lú c mụ về đến nhà thì lã o lá i Khế đã khô ng cò n là lã o lái Khế. Lã o mê
rồ i. Quầ n áo, lã o xé toang, khô ng cò n dính mộ t mả nh và o ngườ i. Lã o
khô ng biết rét. Mụ vợ đi và o, lã o chồ m ngay lên. Mụ chạ y tụ t ra. Vồ
trượ t vợ , lã o ngã lă n như mộ t quả dừ a rụ ng.
Hô m sau, lá i Khế chết. Lã o chết điên, cứ mó c hai bà n tay vào họ ng. Vợ
con đứ ng ngoà i cử a nhò m và o. Tịnh khô ng có mộ t ngườ i tớ i thă m. Cụ
Bá Khoả n nghe tin lá i Khế chết, cho tiền mua cá i á o quan gỗ tạ p.
Đá m ma lái Khế, bố n ngườ i khiêng cá i hò m ra bã i tha ma sau là ng.
Theo sau quan tà i, vợ lão khó c ti tỉ. Thằ ng con lếch thếch đi bên cạ nh
mẹ. Bố nó cao lớ n thế mà nó gầy đét như chiếc tă m.
Sà i Goò ng, mù a mưa 1942
HỚ P BỂ MƯA NGUỒ N
C
hiều hô m ấ y, tấ t cả là ng Nghĩa Đô nháo lên về câ u chuyện bà Mó m tự
tử . Đầ u tiên, cá i tin hỏ a tố c bù ng đến tai họ :
- Bà Mó m tự tử .
- Ở đâ u?
- Chết ở ngoà i ao giếng.
Ngườ i ta à o à o kéo đi xem. Hó a ra khô ng phả i. Câ u chuyện xoay
nghiêng ra thế nà y: Chẳ ng biết có mộ t điều gì bự c dọ c, bà Mó m giậ n
con trai và nà ng dâ u. Khô ng giậ n vừ a vừ a, mà bà lạ i giậ n quá . Thế là
cơn tứ c bừ ng bừ ng lên. Bà xắ n hai mép váy, xă m xă m chạ y ra ngoà i cá i
ao giếng đấ t. Bà la vang cho bố n bên hà ng xó m và cho vợ chồ ng thằ ng
cả Mí biết rằ ng bà đương đi đâ m đầ u xuố ng ao đâ y. Khô ng có ai ra can
bà . Vậ y bà nhảy phó c xuố ng ao thự c. Đá nh ù m mộ t cá i. Rồ i bà bíu hai
tay và o cá i cọ c cầ u ao. Bà rú c đầ u vào giữ a bụ i câ y cú c tầ n mọ c lò a xò a
xuố ng vệ nướ c. Khô ng phả i để hắ t hơi. Bà ngoá c mồ m ra kêu thậ t to.
Kêu như có nhà ai chá y ở trong xó m. “Ố i là ng nướ c ô i! Ố i làng nướ c
ơi!”.
Là ng nướ c chạ y đến rầ m rậ p. Ai cũ ng chưng hử ng. Ngườ i ta hố t hoả ng
chạ y đến, khô ng cố t để xem bà lão tự tử cá i kiểu hà i như thế. Tay bíu
vào cá i cọ c, đầ u ngó c lên ở trong bụ i. Miệng la om sò m. Nhữ ng ngườ i
khó tính văng ra mấy câ u chử i. Họ chớ thây, điềm nhiên đứ ng xem bà
lão kêu. Vợ chồ ng anh cả Mí tưở ng là mẹ cã i nhau tay đô i vớ i ai đó ở
đầ u ngõ , rủ nhau đó ng kín cổ ng lạ i. Ở dướ i mặ t nướ c, bà lão vẫn kêu
ô ng ổ ng. Hơi lọ t qua nhữ ng kẽ khe ră ng hểnh, là m cho nhữ ng tiếng vỡ
ra phều phà o. Ai cũ ng tưở ng, bà chỉ kêu đượ c và i chụ c câ u thì chố i cổ ,
phả i ló p ngó p bò lên. Chẳ ng ngờ , họ ng bà lã o khỏ e quá . Bà lã o chú i
trong nướ c vẫ n kêu rầ m rầ m. Mã i về sau, có ngườ i số t ruộ t, xuố ng kéo
bà lã o lên, đưa hộ về nhà . Bà lã o liền lên ngay. Ở dướ i nướ c mộ t lú c, đã
thấ y chá n!
Bây giờ bà lã o Mó m ngồ i đấ y, ngay phía ngoài đầ u hè. Vá y á o vẫ n ướ t
sũ ng. Cá i mà u nâ u bệch, dú ng thêm và o nướ c và bù n, thâ m xỉn lạ i.
Khuô n mặ t nhă n nheo xịu xuố ng.
Đô i và nh mắ t khép lạ i. Tấ t cả nhữ ng nếp nhă n trên khuô n mặ t cằ n đều
chả y giạ t xuố ng phía cằ m, chiếc cằ m méo mó , thủ ng mộ t hõ m mồ m. Cá i
mồ m mó m mém ấ y, thế mà kêu to. Giá cứ yên lặ ng mã i, thoạ t nhìn,
ngườ i ta tưở ng đấ y cũ ng là mộ t đố ng rạ ná t như nhữ ng đố ng rạ ná t ở
xung quanh. Chợ t bà lã o Mó m nheo mắ t, kêu é mộ t tiếng, hai tay bà xố c
váy lên. Ở dướ i bụ ng châ n, lủ ng lẳ ng, lắ c lư mộ t con đỉa trâ u. Nó to
mò ng mọ ng như quả chuố i bụ t. Ra nó theo bà lã o từ dướ i ao lên. Má u
bà lão đự ng và o trong bụ ng nó , là m cho bụ ng con đỉa trò n xoe đỏ má u
to kềnh.
Bà lã o rứ t chú đỉa trâ u ra. Má u cũ ng tuô n theo tay. Bà quẳ ng con đỉa ra
giữ a sâ n. Mộ t anh gà ở đâ u chạ y đến, xỉa thử mộ t mỏ , rồ i đứ ng hiếng
mộ t mắ t lên trờ i mà ngẫ m nghĩ. Mộ t lá t, chừ ng như đã ngẫ m nghĩ xong,
anh gà cung cú c tha chú đỉa ra phía đằ ng sau nhà .
Bà lã o Mó m đi lấ y vô i khoanh và o chỗ đỉa cắ n mộ t vò ng trò n. Rồ i bà lã o
lạ i về ngồ i chỗ cũ . Bà bắ t đầ u mộ t cuộ c chử i. Trướ c hết bà chử i con đỉa.
Con đỉa nó hú t má u bà . Thứ , bà chử i đứ a con dâ u. Thứ nữ a, bà chử i
đứ a con trai. Rồ i bà chử i đến nhữ ng đứ a nà o lú c nã y kéo bà lên, khô ng
để cho bà đượ c chết.
Hai vợ chồ ng anh cả phả i sang thổ i cơm nhờ bên hà ng xó m. Và cũ ng ă n
nhờ ngay ở nhà ngườ i ta.
oOo
Ngà y thá ng Tá m nă m ngoá i, thằ ng Mí lù lù dẫ n ở đâ u về cá i bá o
chướ ng củ a nó về. Cá i bá o chướ ng ấ y là mộ t con đà n bà . Nó gặ p “ngườ i
ta” ở mộ t đá m há t trố ng quâ n bên là ng Phú Gia. Chắ c là hai đứ a bắ t
chim nhau. Rồ i con kia theo thằ ng nà y về nhà . Ở lì vớ i nhau. Thà nh vợ
chồ ng từ đấ y.
Ô i thiên địa! Bà lã o Mó m ngạ c nhiên khô ng thể tưở ng tượ ng đượ c. Bà
khô ng thể tưở ng tượ ng đượ c rằ ng ở trên đờ i lạ i có mộ t con đà n bà đố n
mạ t như thế. Chẳ ng cướ i xin gì hết, nó đườ ng hoà ng đến nằ m vạ nhà
ngườ i ta. Bà cà u nhà u phả n đố i. Thỉnh thoả ng Mí lạ i bênh vợ - cũ ng là
vợ ư? - mà cự bà kịch liệt. Nó cự bà cố chấ p. Bà khoả nh. Bà á c. Nó lạ i
giải nghĩa rằ ng bà khô ng có tiền lấy vợ cho nó , thì nó phả i lấ y như thế
đấ y. Cá i thằ ng bấ t hiếu, mở miệng ra nó i toàn nhữ ng câ u chố i tai.
Bà khoả nh gì? Bà á c gì? Bà khô ng có tiền lấy vợ cho nó à ? Bà đâ u có
muố n thế. Chẳ ng qua là cá i ô ng trờ i cay đắ ng kia chưa muố n cho bà
khá . Thô i thô i vứ t đi rá o con gá i con trai, con trai lấy vợ hoang, là vấ t đi
rá o! Nhà bà khô ng có cá i giố ng ấ y. Ngà y xưa, bà đi lấ y chồ ng, nghèo
khó lắ m. Vậ y mà hà ng xó m cũ ng đượ c nhai bỏ m bẻm miếng trầ u. Là ng
nướ c cũ ng nhậ n đượ c nă m chụ c viên gạ ch thay tiền cheo...
Trong nhà , sinh ra lắ m sự ủ ng oẳng. Cũ ng may về phầ n kinh tế, ai cũ ng
độ c lậ p cả . Ngườ i ta chỉ trong mộ t nhà , cò n ngườ i ta ă n riêng củ a nhau.
Đồ ng tiền, phâ n bạ c chia rẽ nhau ra. Bà mẹ đi khâ u vá mướ n kiếm ă n.
Hai vợ chồ ng ngườ i con cũ ng làm lấy nuô i miệng. Khô ng ai phả i nhờ
lụ y ai. Thà nh thử cả nhà cứ cã i nhau suô ng. Phầ n nhiều, chỉ vì nhữ ng
câ u chuyện rấ t cỏ n con. Ngườ i ta cã i nhau cho ầ m nhà .
Cứ trô ng thấ y mặ t vợ thằ ng Mí là bà lão Mó m đã lộ n ruộ t lên rồ i. Bà
ghét nó về cá i gì? Đủ thứ . Ví dụ như bà ghét cá i á o cá nh củ a nó mặ c. Á o
đâ u mà á o hồ lơ xanh lè. Chỉ có nhà thổ , chỉ có nhà trò , mớ i hồ lơ cá i á o
chướ ng mắ t như thế. Con này đích là ở hai cá i phườ ng ấ y.
Á o đâ u mà lạ i may chẽn và o ngườ i, xung quanh gấ u trò n xoe, khô ng
xoe khô ng chiết. Thự c là dơ dá ng. Bà đâ y đã già đờ i cầ m kéo, cầ m kim,
cũ ng chưa thấ y ai mặ c cá i á o lố lă ng như nó mặ c. Bà lã o nó i bô bô tấ t cả
nhữ ng ý nghĩ củ a mình lên đấ y chứ . Con vợ nó tím mặ t lạ i. Thằ ng
chồ ng nó tá i mặ t lạ i. Chú ng nó đố i lạ i rằ ng bà hủ lậ u. Cả đờ i, bà chưa
bướ c châ n qua cá i đấ t Hà Nộ i, bà biết đâ u nhữ ng sự tân thờ i bâ y giờ .
Bà chỉ nó i vu vơ. Bà chẳ ng biết có c khô gì hết.
Tứ c quá , bà lã o chử i tế lên mộ t độ . Chú ng nó im. Chỉ có chử i là chú ng
nó phả i câ m. Chú ng nó sợ miệng bà . Cá i miệng mó m mém mà nó i loe
loe.
oOo
Mộ t hô m. Đâ u sau cá i ngà y bà Mó m tự tử hụ t đượ c độ nử a thá ng. Buổ i
chiều, vợ cả Mí đi là m về, bỗ ng kêu đau châ n. Nguyên từ mộ t phiên chợ
nay chị ả đi đườ ng, giẫ m phả i cá i vỏ hến vỡ . Nó cắ m vào gan bà n châ n.
Má u loang ra. Chị ta nhổ mả nh vỏ hến rồ i nhét đấ t vào chỗ vết đau, để
cho má u cầ m lạ i. Cũ ng coi là m thườ ng.
Chẳ ng ngờ vết đau loét mã i ra. Hô m nay nó nhứ c nhố i. Mộ t thứ nướ c
vàng lầ y nhầ y theo vết loét chả y ra. Chị ả thấ y kệnh kệnh dướ i bà n
châ n. Đi đứ ng có vẻ khó khă n. Rồ i chị khô ng thể đi đượ c nữ a. Ấ y là khi
vết đau bắ t đầ u tấy. Nó sưng lên vù vù . Đầ u tiên, cá i gan bà n châ n to
như chiếc bá t ú p và đỏ lừ ng lữ ng. Cả đến cá i bụ ng châ n cũ ng béo ra. Nó
thấ y cứ ng cứ ng như có tụ má u. Chị ả nhă n nhó ngồ i ô m châ n cả ngà y.
Rồ i mủ , rồ i má u tươi do chỗ đau cứ phò i lên. Ngườ i ta bả o rằ ng bị sưng
bắ p chuố i. Ngườ i ta bả o rằ ng mụ lên đầ u gố i ô ng voi. Mụ đà nh nằ m mà
rên hừ hừ . Sung sướ ng cho bà lão Mó m! Bở i vì, nhâ n dịp này, bà lã o có
thể trả thù đượ c con mụ . Nó nằ m chỏ ng đấ y, khô ng lạ ch đi đâ u đượ c.
Bà lão có thể bắ c ghế lên mà chử i rủ a, mà nhiếc mó c nó . Nó khô ng thể
lả ng đi đâ u đượ c. Nó phả i nghe đầ y hai lỗ tai.
Thế rồ i, bà lã o Mó m là m như vậ y thự c. Mỗ i buổ i sá ng, từ lú c trở dậ y, bà
nhiếc, mó c nó , cho tớ i khi bà cắ p thú ng đi khâ u. Chiều về, bà ngồ i
ngang trướ c bậ c cử a mà chử i. Bà chử i mã i đến lú c bà đi ngủ . Cô ả nằ m
bệt trong giườ ng. Khô ng dá m hé ră ng. Chắ c cũ ng chố i tai lắ m. Nhưng
mà đau quá , khô ng thể nó i đượ c.
Bà lã o tha hồ nó i. Đủ cá c câ u nhả m nhí và đủ cá c kiểu chử i. Anh cả Mí
cã i nhau vớ i mẹ, khô ng thể địch lạ i đượ c. Bà lã o thắ ng thế, cà ng chử i
già . Ngườ i đau nằ m kia, tiếng củ a bà lã o bay và o choi chó i, nghe như
đó ng đinh và o lỗ tai, nghe nhứ c như vết nhứ c dướ i châ n.
Đượ c nử a thá ng, vết đau củ a nó bắ t đầ u dịu xuố ng. Nó chá n phồ ng lên,
thì nó tẹt xuố ng. Mụ đà n bà tin như thế, và mặ c kệ. Cũ ng như mụ mặ c
kệ cho bà lã o dở hơi muố n nó i đô ng nó i tây gì thì nó i, tù y sở thích.
Nhưng ở chính chỗ đau dướ i bà n châ n, lạ i nổ i bờ lên cao vờ vờ . Nhữ ng
đườ ng tră ng trắ ng bò xung quanh miệng. Cá i miệng đỏ hoe, sâ u vào,
thà nh mộ t cá i lỗ tun hú t. Lú c nà o cũ ng nự c lên mộ t mù i thố i lặ m. Bâ y
giờ nó hó a ra mộ t vết sâ u quả ng. Bà lão Mó m lạ i rủ a cá i vết sâ u quả ng
củ a nó . Nó tậ p tễnh đi ra cử a. Nó đã chá n tai nghe chử i, từ bữ a nằ m
giườ ng. Nghe lắ m, như nghe hát hay. Khô ng thấ y cả m độ ng và tứ c tố i
nữ a. Nhưng thự c nó đã ngá n cá i cả nh nhà nà y rồ i. Bở i vậ y, mộ t bữ a kia,
nó khậ p khiễng tếch đi mấ t.
Khi anh chồ ng biết vợ mình đi, chắ c khô ng bao giờ trở lạ i nữ a, thì buồ n
ỉu mặ t xuố ng. Bà lã o mừ ng rơn, bà bả o con:
- Cá i ma cá i quá i nó và o nhà mà y đấ y. Mà y lạ i cò n thương tiếc nó nỗ i gì!
oOo
Sau ngà y vợ đi đượ c vài thá ng, anh cả Mí cũ ng ra đi nố t. Khô ng phả i là
đi tìm vợ , mà anh đi là m ă n. Ở là ng nướ c, vào hồ i nà y, cơm gạ o cũ ng
khó kiếm lắ m. Vả lạ i, anh chá n và sợ bà mẹ lắ m điều quá . Vợ anh đi rồ i
khô ng có ai để cã i nhau, bà lã o cứ hụ c hặ c vớ i anh. Cã i nhau đã thà nh
nghiện!
Ngườ i ta đồ n rằ ng anh cả Mí đi Sà i Goò ng, và ngườ i ta lạ i đồ n rằ ng vợ
anh cả Mí đem cá i châ n sâ u quả ng và o nằ m nhà thương, ngườ i ta cưa
cụ t ngoéo châ n đi rồ i.
Bà lão Mó m cũ ng chỉ đượ c nghe là ng nướ c đồ n đạ i mơ hồ như thế. Bây
giờ thì bà lã o ở mộ t mình trong cá i nhà rộ ng thênh thênh. Có nhữ ng
buổ i chiều mù a hè, từ ng tảng mâ y trắ ng đù n lên ở phía châ n trờ i Tâ y.
Khô ng có cơn mưa. Nhưng có chớ p dâ y chớ p dợ ở trong nhữ ng đá m
mây. Có ì ầ m tiếng sấ m ở đâ u đâ u. À , đấ y là chớ p bể, đấ y là mưa nguồ n.
Bà lã o đứ ng trong cổ ng ngó trô ng ra.
Chao ô i! Chớ p bể mưa nguồ n. Chắ c ở bên Sà i Goò ng đương mưa to lắ m.
Bà Mó m ô m mặ t, hu hu khó c: “Ố i con ơi!...”.
1942
LÁ THƯ TÌNH ĐẦ U TIÊ N
C
ô Mì mườ i tám tuổ i. Đến tuổ i ấ y, từ mù a xuâ n trở đi, đô i mắ t ngườ i con
gá i trong thẳ m và đen lay lá y. Cô nhìn sang hai bên, con mắ t lừ đừ đưa
nghiêng nghiêng. Ô i chao là say sưa. Miệng hoa mú m mím. Mỗ i khi
mỉm cườ i mộ t nụ cườ i nhỏ , đô i má hâ y khẽ gợ n lú m xuố ng hai nét
vò ng yêu.
Mì là cô gá i đẹp nhấ t là ng. Tấ t cả nhữ ng ngườ i con trai đều cô ng nhậ n
thế. Và anh nà o cũ ng ngấ p nghé muố n phả i lò ng. Nà ng chẳ ng kiêu kỳ
chi đâ u, nhưng yêu đượ c nà ng cũ ng khô ng phả i dễ. Bở i vì nà ng nhan
sắ c. Bở i vì nà ng lạ i biết chữ nữ a. Sự biết chữ củ a mộ t ngườ i con gá i ở
là ng Nghĩa Đô quả là mộ t tà i hoa hiếm có . Nà ng viết thư hộ nhữ ng
ngườ i hàng xó m. Nà ng đọ c truyện Hoà ng Trừ u vanh vá ch. Nà ng thô ng
thạ o về đườ ng “tiểu thuyết” lắm. Bở i vậ y, đã xảy ra mộ t chuyện tứ c
cườ i về chữ nghĩa khó khă n ấ y. Có mộ t ngườ i con trai khá c xó m phả i
lò ng Mì. Mộ t bữ a kia, chẳ ng biết làm thế nà o, anh chà ng đưa đến tay Mì
mộ t bứ c thư. Mì đọ c. Rồ i Mì đi nó i vớ i cá c chị em bạ n:
- Nó khô ng biết chữ , nhờ ai viết cho cá i thư, ngườ i ta lạ i thiểm, đi chép
ở trong truyện ra. Truyện ấy tô i xem rồ i. Đã dố t đặ c cá n mai, lạ i cò n ti
toe, điệu bộ .
Và nàng chép miệng:
- Khô ng biết chữ , nhụ c thế đấ y!
Nhữ ng lờ i nó i chẳ ng hay cho ngườ i con trai nọ cứ lọ t ra ngoà i và lan đi
khắ p ngã ba, ngã bả y.
Anh Cuô ng cũ ng rõ câ u chuyện như mọ i ngườ i. Nhưng anh cò n biết rõ
thêm hơn nhiều. Bở i Cuô ng có cô Nghiên, cô em con nhà chú , là bạ n
thâ n củ a Mì.
Cũ ng bở i rằ ng anh Cuô ng yêu cô Mì. Cuô ng là mộ t gã trai mớ i lớ n.
Thườ ng là anh vẫ n đượ c trô ng thấ y Mì, mỗ i buổ i chiều, dù hai ngườ i ở
cá ch hai xó m. Chiều chiều, Mì sang chơi nhà Nghiên. Cũ ng chiều chiều,
lú c hoà ng hô n đã đỏ sạ m, mọ i ngườ i đều rờ i khung cử i, Cuô ng ra đứ ng
ngẩ n ngơ trướ c ngõ . Hễ thoá ng thấ y cá i thắ t lưng lụ a bạ ch củ a Mì phấ t
phơ đằ ng đầ u xó m, anh chà ng đã đỏ bừ ng mặ t, châ n tay tự dưng líu ríu
lạ i. Và khi Mì sắ p đến nơi thì Cuô ng ngượ ng nghịu lẳ ng lặ ng thụ t vào
cuố i ngõ . Đến lú c Mì đã đi khỏ i, Cuô ng mớ i lạ i nhô ra cú i lom khom
nhò m theo, nét mặ t ra chiều đờ đẫ n. Giá bấ y giờ có ai chợ t đến trô ng
thấ y Cuô ng thì Cuô ng vộ i đứ ng ngay ngắ n, hai tay chắ p ra đằ ng sau,
mặ t ngẩ ng lên trờ i, giả như đương tơ mơ nghe tiếng diều sá o vo vo
trên cao.
Ấ y buổ i chiều nà o cũ ng tương tự như buổ i chiều nào. Nếu khô ng có
mộ t sự gì mớ i mẻ khá c, chẳ ng biết cuộ c “tình duyên mộ t vế” này cò n
kéo dà i đến tậ n bao giờ !
Cuộ c đổ i thay vào nhữ ng đêm có há t chèo bên là ng Thượ ng. Mộ t hô m,
cô Nghiên nó i chuyện vớ i anh Cuô ng:
- Cá i hô m hát trò Lụ c Vâ n Tiên ấ y mà . Em đi xem vớ i chị Mì, anh nhớ
khô ng?
- Ừ , lú c bấ y giờ tao len qua chỗ cử a đình chứ gì.
- Vâ ng. Lú c chị Mì thấ y anh đi qua, lạ i bả o em thế này chứ : “Anh ấ y hay
nhỉ?”.
Cuô ng bừ ng ngườ i, thấ y như từ ng đố t xương đố t số ng mộ t đương
rung. Cuô ng hấ p tấ p hỏ i dồ n:
- Sao? Sao thế?
- Chị ấ y cườ i, bả o: “Anh ấ y có vẻ hay phạ m. Chiều nà o cũ ng đứ ng ngoà i
ngõ . Trô ng thấ y em lạ i đi và o”.
Cuô ng ngơ ngá c, lẩ m bẩ m chố i bâ ng quơ:
- Quá i nhỉ? Tao có đứ ng ngoà i ngõ đâ u!
Nhưng trong lò ng anh nghĩ khá c. Trong lò ng anh có hoa đương nở .
- Thế là cắ n rồ i. Bây giờ chỉ thả mộ t cá i thư là ă n thua đấ y. Nhưng chết
mộ t cá i, mình lạ i có c biết chữ . Nó mà hỏ i đến, mình cũ ng mít đặ c như
cá i anh cu kia thì bỏ xừ .
Cuô ng thở dà i ở đoạ n nà y. Anh nghĩ lơ mơ.
- Có lẽ cũ ng đến phả i đi họ c chữ quố c ngữ !
oOo
Mộ t phiên chợ Bưở i, Cuô ng xá ch mộ t con gà mái lên chợ bá n. Con gà
hư quá , phả i cho ă n bú n rấ t nhiều, mà đẻ trứ ng lạ i cá ch nhậ t, há mỏ ra
kêu cụ c te cụ c tá c cù ng đườ ng.
Bán gà xong, anh đến mộ t hà ng xén. Anh có ý trá nh nhữ ng hà ng có cô
gá i ngồ i bá n. Anh và o hà ng mộ t ô ng cụ già kèm nhèm mắt. Và anh mua
mộ t quyển “Lên Sá u” nă m xu. Cuô ng thu gọ n lỏ n ngay quyển sá ch và o
bụ ng áo, chẳ ng mộ t ai nhìn thấy. Rồ i anh ung dung về làng.
oOo
Cuô ng họ c chữ quố c ngữ liền từ tố i hô m ấ y. Thằ ng Tế chá u anh, họ c trò
lớ p bét ngoà i trườ ng là ng, dạ y anh. Mỗ i phiên, anh trả cô ng thằ ng bé
mộ t xu, nó bằ ng lò ng ngay.
Bắt đầ u, anh lẩ m nhẩ m nhữ ng cá i chữ to thô lố - gọ i là chữ cá i có khá c -
mộ t cá ch nhọ c nhằ n và hơi chá n nả n. Nhưng anh chỉ gắ ng, chịu khó và i
bữ a, đã họ c sang đến nử a vầ n bằ ng ba be bê bi rồ i.
Tố i đến, dệt cử i đầ u xong, Cuô ng mang đèn ra ngoà i hiên. Thằ ng Tế đã
đợ i sẵ n ở đấ y. Anh ngồ i xổ m, chă m chú chỉ từ ng chữ , theo ngó n trỏ tay
củ a thằ ng bé. Họ c đuổ i nhau như vậ y mộ t lát, anh đã thuộ c. Thằ ng bé đi
ngủ , anh ngồ i gậ t gù lẩ m nhẩ m mộ t mình. Khi đã thuộ c kĩ, có thể gấ p
sá ch lạ i mà vẫ n đọ c đượ c, anh mở vở ra. Anh nằ m nhoà i xuố ng, cong
hai châ n lên. Bú t và mự c để sẵ n đấ y. Anh mắ m mô i, nheo mắ t, nghiêng
đầ u tô từ ng cá i gậ y mộ t. Hết hà ng gậ y nà y xuố ng hà ng gậ y khá c. Cầ m
thì cầ m ú p ngò i bú t xuố ng, chấ m mự c vừ a phả i và vạ ch cho khỏ e.
Nhiều lú c tứ c ê ẩ m cả bụ ng, cả ngự c mà anh vẫn chịu khó nằ m thẳ ng
duỗ i ra. Viết xong mộ t trang, anh mớ i bò dậ y, thở phèo mộ t cá i rõ
mạ nh, rồ i gấ p sá ch lạ i, đi ngủ .
oOo
Anh Cuô ng chịu khó họ c. Nhưng anh giấ u giếm cẩ n thậ n việc họ c củ a
anh. Bạ n bè khô ng ai biết.
Mù a đô ng đã sang nhữ ng ngà y cuố i. Cuô ng ngồ i họ c phả i quà ng chă n
lên tậ n cổ . Nhưng anh cũ ng sắ p thà nh cô ng rồ i.
Trong giấ c ngủ , lẫn vớ i bó ng dá ng hình ả nh cô Mì, lò ng anh xố n xang hi
vọ ng.
Thế rồ i, đến mộ t đêm đầ u mù a xuâ n. Cá i Tết đầ m ấ m, cá i phong thá i
nhà n nhã hã y cò n phả ng phấ t trong mọ i gia đình. Cuô ng khuâ n sá ch
vở , bú t mự c ra ngoà i hiên. Nhưng tố i nay khô ng có cu Tế. Anh ngồ i gậ t
gưỡ ng, ngả đầ u, mắ t nhìn đă m đă m vào ngọ n đèn. Thoá ng mơ mà ng
mộ t vẻ nghĩ ngợ i. Anh xếp bằ ng trò n hai châ n ngồ i nghiêm như ô ng
Phậ t, qua hà ng giờ im lặ ng.
Anh xé ở cuố i vở ra mộ t trang giấ y. Anh đặ t lên trên bìa sá ch. Vuố t hai
mép cho thự c phẳ ng, rồ i từ từ nằ m bò xuố ng. Cá i bú t chấ m và o lọ mự c
tím cứ hí hoáy đưa ngò i bú t. Chiếc ngò i bú t sắ t, bên á nh đèn, lấ p loá ng
mà u mự c, đưa đi theo dò ng kẻ, như ngượ ng nghịu reo lên cồ n cộ t vì
đượ c gặ p mặ t tờ giấ y trắ ng. Mộ t chữ , lạ i ngừ ng. Mộ t chữ viết, lạ i rụ t rè
xó a. Song Cuô ng đưa bú t rấ t nắ n nó t, tề chỉnh. Có khi cố gắ ng và đam
mê cô ng việc quá , Cuô ng ngoẹo cổ , trợ n lồ i mắ t lên, méo xệch để đẩ y
nét chữ O cho thự c đượ c trò n trặ n.
Mặ t giấ y đầ y dầ n dầ n đượ c ba dò ng, rồ i bố n dò ng, đến bố n dò ng rưỡ i
thì anh buô ng bú t xuố ng, bâ ng khuâ ng ngó ra ngoà i vườ n. Bấ y giờ đã
khuya lắ m rồ i. Vườ n tre và vườ n dứ a lắ ng xuố ng mộ t chú t á nh tră ng xế
dịu dà ng.
Cuô ng cú i xuố ng, hai tay nâ ng tờ giấ y, trầ m ngâ m nhìn mươi hà ng chữ
nằ m ngổ n ngang, trong nhữ ng đườ ng kẻ xanh. Nhưng khi anh lắ p bắ p
đọ c lạ i nho nhỏ , thì mắ t anh sá ng lên. Nhữ ng tiếng chữ lẫ n vớ i tiếng ư a
bậ t ra miệng và cả ở đô i mắ t, mộ t cá ch khó nhọ c, nhưng rấ t kính cẩ n,
thiêng liêng. Thà nh thử , nhữ ng hà ng chữ xấ u xí và bề bộ n cũ ng lâ y
đượ c ít nhiều khí số ng mạ nh mẽ, trở nên quý giá và đẹp đẽ.
Anh Cuô ng đã đọ c lạ i xong. Ồ , đó là mộ t bứ c thư ngắ n - mà dà i cho
ngườ i viết - để gử i cho ngườ i yêu. Thư củ a Cuô ng gử i cho em Mì. Thư
rằ ng:
Em Mì. Bấy lâu nay tô i vẫ n trộ m nhớ thầ m mong em lắ m, chẳ ng biết
em có biết cho khô ng, tô i viết thư nà y là chính củ a tô i viết cho em đấ y,
em Mì ơi. Gió đưa tờ giấ y lên mây, gió đưa thư nà y bay đến nhà em. Em
mà bắ t đượ c em nên trả lờ i. Tră m nă m xin quyết cù ng nhau chung mộ t
lờ i và ng đá .
Cuô ng viết thư
Thự c là mộ t cô ng trình ghê gớ m củ a Cuô ng. Anh đọ c lạ i mộ t lầ n nữ a,
rồ i hơ giấ y lên ngọ n đèn cho chó ng khô mự c. Bấ y giờ anh mớ i cẩ n thậ n
gậ p lạ i là m tư, để và o trong quyển vở , đem nhét xuố ng gố i đầ u giườ ng.
Đã vào canh mộ t, gà gá y lên te te. Vừ ng giă ng đã khuấ t hẳn.
oOo
Thế là Cuô ng cắ m cú i họ c từ ngà y và o mù a đô ng đến ngoà i Tết Nguyên
đá n, thì viết trò n đượ c lá thư đưa cho Mì.
oOo
Nhưng lá thư tình đầ u tiên ấ y, khô ng bao giờ đượ c gử i cho ai. Bở i vì,
ngà y đầ u xuâ n đó , cô Mì đi lấy chồ ng. Cô lấy chồ ng ngườ i bên là ng
khá c. Tấ t nhiên là Cuô ng khô ng hay biết gì cả . Cho đến khi cá i Nghiên
lạ i nó i chuyện vớ i anh thì đã muộ n, ngườ i ta rướ c dâ u rồ i. Anh khô ng
thể dá m oá n ai. Bở i vì anh chưa có ai để mà oá n hậ n.
Lá thư tình vô duyên nằ m buồ n thiu trong mép bím anh đượ c mấ y
hô m. Nhữ ng nếp gấ p đã lên nướ c mồ hô i và đen xỉn lạ i. Mộ t đêm, anh
châ m đèn lên, kề tờ giấ y và o ngọ n lử a mà đố t đi. Đô i mí mắ t nặ ng sụ p
xuố ng.
Rồ i dầ n dầ n mọ i ngườ i xung quanh đều khô ng hiểu sao tự nhiên mà
Cuô ng thô ng thạ o và viết nhoang nhoá ng đượ c chữ quố c ngữ . Ai cũ ng
khen Cuô ng sá ng dạ .
Nhưng anh buồ n lắ m. Cả ngà y anh chỉ giả i khuâ y mố i hậ n kín đá o bằ ng
cá ch đọ c truyện Kim Vâ n Kiều.
Mộ t hô m, anh nó i vớ i cô em:
- Truyện Kiều hay lắm. Trong ấ y có nhiều câ u buồ n ghê!
Nghiên cườ i:
- Độ chị Mì cò n ở nhà , chị ấ y cũ ng thích đọ c Truyện Kiều. Hoà i củ a, giá
ngà y trướ c em làm mố i chị Mì cho anh nhỉ!
1942
 
 
 
ĐI TẮ M ĐÊ M
V
ă n bắ t đầ u kể câ u chuyện như sau:
Nghỉ hè nă m ấ y, Hiếu rủ tô i và Că n, Bích, Hiên về quê anh ta nghỉ mát.
Nhâ n thể vừ a thi trượ t xong, chá n khô ng buồ n ở Hà Nộ i, tô i nhậ n lờ i
ngay. Quê Hiếu ở ngay bên bờ sô ng Đuố ng, cá ch nú i Thiên Thai độ hơn
mộ t câ y số . Đang ở Hà Nộ i đô ng đú c đượ c thả về quê má t mẻ, tô i thấ y
ngườ i khỏ e hẳ n lên, quên khuấ y ngay cả cá i buồ n hỏ ng thi. Lạ i thêm
đượ c mộ t lũ bạ n đù a như quỷ sứ làm cho tô i giá có khó c cũ ng phả i
cườ i.
Là ng ven sô ng có mộ t phong cả nh khá nên thơ. Chiều chiều rợ p nắng,
chú ng tô i thườ ng ngồ i thuyền đi dạ o má t trên sô ng Đuố ng. Dò ng sô ng
đà o lờ đờ chả y giữ a hai bên bờ chen nhau nhữ ng hà ng dâ u má t rượ i,
nhữ ng rặ ng tre lả ngọ n quyện trên mặ t nướ c. Đằ ng xa, nổ i lên nền lá
xanh mộ t dịp cầ u tre mả nh khả nh. Cả nh trí như hệt mộ t bứ c tranh thủ y
mặ c.
Nhà Hiếu gầ n mộ t bến nướ c. Ngườ i vù ng ấ y gọ i là bến Đá vì ở đấ y có
mấy phiến đá rấ t lớ n. Bến Đá là chỗ rử a rá y, giặ t giũ củ a cả xó m. Bở i
thế chú ng tô i thườ ng đượ c ngắ m nhữ ng cô gá i là ng ra bến quảy nướ c.
Gái sô ng Đuố ng xinh chẳ ng kém gì gá i Lim, lạ i thêm đượ c cá i tính chua
ngoa thì khô ng đâ u bằ ng! Tụ i Că n, Bích - hai kiện tướ ng trong là ng
“mô i mép” - cũ ng phả i chịu thua. Họ ví von rấ t khéo đến nỗ i khô ng mở
mồ m nó i vào đượ c nữ a. Thế nà o cũ ng bị chặ n cứ ng lưỡ i. Mộ t là cá c cô
giỏ i biện bá c, hai là giọ ng củ a cá c cô rấ t hay. Chú ng tô i đà nh đứ ng ngẩ n
ra cả lũ nghe cá c cô ví. Họ xỏ xiên cay độ c mà chú ng tô i cũ ng đà nh khó a
miệng. Nhưng sự thấ t bạ i củ a chú ng tô i mộ t phầ n lớ n tạ i Hiếu. Vì Hiếu
là ngườ i hiền là nh, sợ cá c cô . Anh thườ ng ngă n cả n chú ng tô i trong cá c
cuộ c đấ u khẩ u. Mà chú ng tô i cũ ng vì nể Hiếu, nên lắ m phen cũ ng phả i
nín thít. Ở xó m có độ bố n nă m cô , chú ng tô i phả i kiêng mặ t.
Độ ấ y vào khoả ng trung tuầ n thá ng Nă m, mộ t đêm sá ng tră ng. Trừ
Hiếu hay đi ngủ sớ m, cò n chú ng tô i bắ c ghế ra sâ n ngồ i chơi. Bỗ ng lắ ng
nghe tiếng cườ i đù a từ bờ sô ng vẳ ng lạ i. Că n tò mò ra cử a nghe ngó ng.
Mộ t lá t Că n hớ t hả i chạ y về, rủ chú ng tô i đi chơi. Tô i hỏ i đi đâ u. Anh để
ngó n tay lên ngang miệng là m dấ u bí mậ t và dẫ n chú ng tô i ra ngõ , đi về
phía bờ sô ng, chỗ có tiếng cườ i ban nã y đưa lạ i.
Anh bắ t ai nấy đều phả i yên lặ ng và theo mệnh lệnh củ a anh, vì anh
tuyên bố sẽ có mộ t cuộ c vui rấ t lý thú . Chú ng tô i ngậ m miệng, kẻ trướ c
ngườ i sau đi nương vào bó ng nhữ ng câ y trú c mọ c sá t vệ đườ ng, về
phía bờ sô ng. Khô ng biết là trò quỷ quá i gì, nhưng cũ ng cứ đi. Chừ ng
hơn tră m thướ c đã trô ng thấ y bến Đá . Mộ t dịp cườ i giò n tan từ dướ i
nướ c hắ t lên. Chú ng tô i tiến mấ y bướ c nữ a, rồ i đứ ng lạ i. Trờ i ơi! Có
anh nà o đoá n đượ c chú ng tô i trô ng thấ y nhữ ng gì khô ng? Bích, Hiên và
tô i đứ ng ngâ y ngườ i. Că n có vẻ ranh mã nh leo tó t ngay lên mộ t câ y khế
to, dò m xuố ng. Trên mặ t sô ng, bố n cô gá i đang tắ m, cá c cô đang đù a
vớ i sô ng. Cho đến hô m nay, trô ng mặ t hồ Tây này, tô i cò n nhớ cả nh ấ y
như tố i hô m qua.
Nhữ ng thà nh vai trắ ng nõ n, tó c buô ng lò a xò a trên mặ t nướ c, gợ n
nhữ ng vò ng và ng vì á nh tră ng. Tô i tưở ng như gặ p mộ t lũ hồ ly trắ ng
phau trong nhữ ng chuyện thầ n kì, hay ít nhấ t cả nh nà y cũ ng phả i ở
trong mộ ng. Nhưng nghe tiếng nó i thì tô i lạ i nhớ là gá i là ng, và đâ y, sự
thự c, sự thự c như tô i và cá c anh. Cá c cô đù a nghịch tự nhiên vì khô ng
biết có ai nhìn trộ m. Cô nọ té nướ c cô kia, đuổ i nhau í ớ i cả mộ t gó c
sô ng. Đến khi cá c cô rụ c rịch sắ p lên, chú ng tô i lủ i về hết. Chỉ cò n Că n
nấ p trên câ y khế. Cá c cô kéo về qua cử a nhà Hiếu. Chú ng tô i nhậ n mặ t
đượ c cả bố n cô đều là “củ a” ngoa ngoắ t nhấ t xó m.
Că n thao thứ c khô ng ngủ . Thỉnh thoả ng đang nằ m chú ng tô i lạ i bị hắ n
dự ng dậ y, vừ a lay, vừ a nó i rít lên:
- Chú ng nó đẹp như tiên sa...
Rồ i hắ n vù ng chạ y ra sâ n. Tră ng sá ng trong im lặ ng. Că n chắ p tay sau
lưng đứ ng ngử a mặ t nhìn tră ng, nhìn trờ i, rồ i lạ i quay và o. Suố t đêm cứ
lủ ng củ ng như thế! Có lẽ anh chà ng bị “cả m” nặ ng quá ! Ngà y hô m sau,
Că n chơi gì cũ ng chá n, chỉ mong đến tố i. Câ u chuyện đêm qua, Că n yêu
cầ u chú ng tô i đừ ng nó i gì cho Hiếu biết, vì Hiếu biết thì thế nà o hắ n
cũ ng gà n.
Đến đêm, khi nghe tiếng cườ i á nh ỏ i phía sô ng, nhưng chú ng tô i khô ng
anh nào muố n đi xem cả . Vì chú ng tô i sợ ngườ i trong xó m biết thì ê
mặ t. Rồ i chú ng tô i khô ng đi. Chỉ có Că n khô ng bỏ . Nă m sá u đêm liền
đêm nà o hắn cũ ng mò mẫ m.
Mộ t đêm chú ng tô i cò n thứ c, chỉ có Hiếu đã ngủ . Că n vừ a đi... xem đượ c
mộ t lú c thì có tiếng huỳnh huỵ ch từ phía sô ng chạ y lạ i và vă ng vẳng
tiếng cườ i rít lên.
Chú ng tô i cò n ngơ ngá c, chợ t cá nh cử a mở tung. Că n ướ t lướ t thướ t
chạ y vào. Anh vừ a thở vừ a bả o Hiên ra đó ng cử a. Chú ng tô i nhìn Că n,
khô ng nhịn đượ c cườ i: đầ u tó c, quầ n á o chỗ nà o cũ ng ướ t như chuộ t
lộ t.
Hiên và Bích xú m lạ i hỏ i. Că n khô ng trả lờ i và đứ ng im, chỉ tay ra ngõ .
Mộ t lá t sau có tiếng cườ i củ a cá c cô đi tắ m về. Nhưng lầ n này tiếng cườ i
dữ dộ i và ồ ạ t như muố n ném vào trong nà y. Că n tá i mặ t vào thay quầ n
á o. Mộ t câ u há t bỗ ng nổ i lên giữ a nhữ ng tiếng cườ i:
Lạ chi mà phả i đi dò m
Để ngườ i quâ n tử lă n tò m xuố ng sô ng.
Că n tứ c ngâ y ngườ i. Anh rủ rỉ kể chuyện. Ồ thì ra cá i anh chà ng ma
quá i ấ y trèo lên câ y khế, cho rõ , mớ i trèo lên tậ n ngọ n, để thỏ a lò ng
nhìn hoa. Chẳ ng ngờ cà nh khế giò n. Đang leo... leo... bỗ ng cà nh khế gã y,
ném thẳ ng anh chà ng xuố ng nướ c. “Ngườ i quâ n tử lă n tò m xuố ng
sô ng” vộ i lộ i vào bờ , quà ng châ n lên cổ , chạ y mộ t mạ ch về.
Că n cay đến tím ruộ t. Mấ y đêm sau, tuy cá c cô vẫ n đi tắ m như thườ ng
mà Că n khô ng dá m đi... xem nữ a. Chú ng tô i nó i pha, anh chỉ mỉm cườ i.
Từ buổ i ấ y, anh đi ngủ rấ t sớ m. Có lẽ để trá nh nhữ ng tiếng cườ i, câ u ví
như ném muố i và o mặ t, mỗ i khi cá c cô đi tắ m về.
Và chừ ng như anh suy nghĩ lung lắ m thì phả i!
Bẵng đi mộ t dạ o, trờ i tố i khô ng có tră ng, cá c cô khô ng đi tắ m đêm. Că n
đã nguô i nguô i, lạ i vui vẻ như thườ ng. Và ngượ c lạ i tâ m tình lú c trướ c,
Că n có phầ n nô giỡ n hơn xưa. Quá nữ a, anh chà ng lạ i mong đến tuầ n
tră ng để lạ i đi... xem. Chú ng tô i thườ ng hỏ i pha:
- Thế mà vẫ n chưa chừ a?
Anh chỉ mỉm cườ i vơ vẩ n, nó i mộ t câ u mà anh thườ ng nó i:
- Có c cầ n!
Đến tuầ n tră ng. Cá c cô , đêm khuya, sau nhữ ng buổ i giã gạ o hay dệt vải,
lạ i ra bến Đá tắm. Mộ t buổ i tố i Că n bỗ ng nhiên nó i luô n mồ m:
- Sướ ng quá ! Thì... nghĩ ra rồ i.
Câ u nó i khô ng đầ u khô ng đuô i khiến cho Hiếu cũ ng phả i là m lạ , hỏ i
chú ng tô i. Tô i khô ng biết hơn Hiếu, cả Bích, Hiên cũ ng vậ y. Đêm ấ y Că n
khô ng đi ngủ sớ m vớ i Hiếu như mọ i tố i. Chú ng tô i hỏ i:
- Thứ c để đi xem chắ c?
Că n cườ i mũ i:
- Mấ y chẳ ng đi, đã bả o tô i có c cầ n mà !
Bích hó há y:
- À ra thế kia đấ y.
Hiên lấ y giọ ng há t nhạ i:
Lạ chi mà phả i đi dò m
Để ngườ i quâ n tử lă n tò m xuố ng sô ng...
Că n phá lên cườ i:
- Để rồ i cá c anh xem đứ a nà o lă n tò m xuố ng sô ng.
Tô i nó i khá y:
- Thá ch đấ y!
- Khô ng phả i thá ch. Tố i nay có đứ a biết tay tô i!
Đợ i xem tố i nay đứ a nà o biết tay anh Că n!
Đêm ấ y tră ng sá ng quá . Vì sá ng quá , chỗ nà o cũ ng trắ ng á nh tră ng, nên
phong cả nh nhuố m mộ t vẻ rờ n rợ n.
Bấy giờ và o khoả ng nử a đêm. Vừ a nghe tiếng ầ m ĩ ngoà i sô ng, Că n đã
lù i lũ i đi. Chú ng tô i nhìn nhau cườ i. Nhưng rồ i Că n về ngay, khoá c đi
mộ t cá i á o dà i trắ ng. Khô ng hiểu anh ra làm trò gì.
Thế rồ i chỉ mườ i lă m phú t sau, Că n lạ i lù lù về, lầ n này về vớ i mộ t bọ c
to tướ ng. Chú ng tô i ra xem. Ô hay! Mộ t đố ng, nhữ ng á o, nhữ ng quầ n,
nhữ ng thắ t lưng. Chú ng tô i đã trô ng thấ y cá i thâ m ý củ a anh rồ i.
Thì ra anh chà ng chơi khă m. Lú c cá c cô nàng mả i đù a nhau tíu tít dướ i
nướ c, khô ng ngờ ở trên bờ có kẻ ma mã nh đã nhẹ tay đỡ mất tấ t cả cá c
xố ng á o. Thậ t là khô ng ai ngờ . Că n lạ i cẩ n thậ n khoá c á o trắ ng lẫ n á nh
tră ng. Mà ngờ thế nà o đượ c!
Đây cũ ng giố ng như nhữ ng chuyện chú tiều ă n cắ p cá nh tiên, nhưng
đằ ng nà y chú tiều phu khô ng đượ c nhã sự và “sự thự c” mấ t mộ t tí. Că n
lậ t đậ t dắ t chú ng tô i lạ i trèo lên mộ t câ y nhã n to ngay trướ c cổ ng để
xem “thế sự xoay vầ n ra sao”.
Đườ ng đi từ trong xó m ra bến Đá là mộ t con đườ ng cụ t, đến bến là hết,
khô ng rẽ đâ u cả . Từ nhà Hiếu ra bến, hai bên đườ ng có mấ y nếp nhà
nhỏ và vườ n rau. Thế mớ i rầ y rà . Nấ p trong câ y nhã n bù m tum, khô ng
ai ngó thấy mà chú ng tô i có thể nhìn ra xa đến bến đượ c. Tuy anh nà o
cũ ng phà n nà n về lố i chơi á c, nhưng ai lạ i cũ ng ngầ m bằ ng lò ng vì sự
“trả thù ” đích đá ng ấ y.
Tră ng sá ng vằ ng vặ c như ban ngà y. Cá c cô vẫ n đù a ì ò m dướ i nướ c. Lú c
sau, mộ t cô lên trướ c bỗ ng kêu thấ t thanh, rồ i nhả y tù m ngay xuố ng.
Rồ i bố n cá i thâ n hình trắ ng nhễ trắ ng nhạ i lướ t thướ t chạ y lên.
Như nhữ ng nà ng tiên trầ n truồ ng đi tìm cá nh, cá c cô lẳ ng lặ ng đi hết
gố c câ y nà y qua bụ i cỏ khá c. Sau chừ ng hiểu chắ c là có đứ a nà o nghịch
á c, cá c cô đứ ng lặ ng nhìn nhau.
Bấy giờ trờ i trong xanh khô ng gợ n mâ y. Á nh tră ng tha hồ tò mò . Cá c
cô , khép nép nhưng khép nép cũ ng vô hiệu. Cá c anh hã y tưở ng tượ ng
giả n dị như thế nà y. Trên mộ t phiến đá lớ n kề ngang trướ c mặ t nướ c,
trong tră ng sá ng, nướ c dướ i á nh tră ng cũ ng sá ng, bố n thiếu nữ trắ ng
như ngà , loay hoay cô nọ dự a cô kia. Cá c cô muố n trá nh á nh tră ng sá ng
quá , nhưng cá i á nh tră ng hó m hỉnh, chỗ nà o cũ ng có . Chợ t mộ t cô chỉ
tay về phía cổ ng, chỗ câ y nhã n củ a chú ng tô i, bố n cá i mặ t đều ngó về
phía ấ y. Bỗ ng mấy tiếng rú nổ i lên, cá c cô ô m mặ t, nhả y đạ i cả xuố ng
sô ng.
Tô i tưở ng cá c cô trô ng thấ y chú ng tô i. Nhưng Că n đã ô m bụ ng, mắ m
mô i nhịn cườ i và chỉ tay xuố ng dướ i bờ giậ u phía sau lưng: thì ra cá i á o
trắ ng dà i đã đượ c cắ m và o mộ t cá i cọ c giậ u dướ i bó ng câ y, ban đêm xa
trô ng hệt như hình ngườ i đứ ng. Cá c cô cứ bì bõ m dướ i nướ c, khô ng ai
dá m ngó mặ t lên nữ a. Chú ng tô i nghĩ thương hạ i bả o Că n cấ t cá i á o bù
nhìn đi. Că n cườ i:
- Mấ y khi đượ c dịp thế nà y. Mà giá bâ y giờ có cấ t cá i á o đi, dử thính cá c
cô cũ ng chẳ ng dá m lên để dẫ n xá c đi qua đâ y về nhà .
oOo
Văn ngừ ng kể. Cả bọ n cườ i rũ rượ i.
Thịnh hấ p tấ p:
- Thế sao nữ a, hở anh?
Văn:
- Chú ng tô i khô ng biết ra sao nữ a. Vì bấ y giờ đã khuya quá , khuya hơn
thế nà y nhiều. Đến gầ n hai giờ sá ng. Chú ng tô i buồ n ngủ đến díp cả mắt
lạ i mà trô ng xuố ng sô ng vẫn thấ y nhữ ng cá i bó ng ngườ i lậ p lờ và lặ ng
im.
- Tộ i nghiệp, dễ thườ ng cá c cô ấy phả i ở đến sá ng?
Hả i trợ n mắ t:
- Ồ , đến sá ng? Đến sá ng thì chết. Sao nữ a?
- Rồ i chú ng tô i về đi ngủ , cũ ng lấ y cả cá i áo dà i trắ ng về. Đờ i nà o cá c cô
dá m ở tô hô đến sá ng. Nó lạ i á c mộ t cá i, trừ con đườ ng độ c đạ o đi qua
nhà Hiếu - mà cố nhiên cá c cô sợ ngườ i rình khô ng dá m đi qua - muố n
vào trong xó m, khô ng cò n lố i nà o khá c. Có lẽ rồ i cá c cô lộ i qua dọ c
sô ng, xé rà o mộ t vườ n rau nào đó , chui lên rồ i lầ n và o đầ u xó m trên. Vì
thấ y chó trong xó m cứ cắ n đổ xô về mộ t phía. Hô m sau, mụ chủ vườ n
nheo nhéo chử i mã i đứ a kẻ trộ m chui qua vườ n giẫ m ná t mấy luố ng
rau.
Trú c đoá n:
- Có lẽ cá c cô bò ?
Văn reo lên:
- Chính thị. Vì sợ sá ng tră ng mà đi cao lênh khênh quá !
Chú ng tô i ra xem: mấ y luố ng cà , luố ng cả i đổ có cả vết châ n lẫ n vết tay.
Từ đấ y cá c cô kệch khô ng đi tắ m đêm, mà cũ ng chừ a khô ng dá m ví von
vớ i chú ng tô i nữ a. Có lẽ cá c cô đoá n ngờ ngợ . Hễ gặ p đâ u, mặ t cá c cô đỏ
như cà chua chín rồ i lẩn mấ t.
1942
MỘ T NGƯỜ I ĐI XA VỀ
B
uổ i trưa hô m ấ y, có mộ t chiếc xe sắ t, chở mộ t ngườ i khá ch lạ , vào đầ u
là ng Nghĩa Đô .
Con đườ ng nhỏ , mỏ ng manh, bò ngẩ n ngơ giữ a cá nh đồ ng lú a, như mộ t
là n khó i vương. Thanh vắ ng quá . Nó i là mộ t đá m mâ y bao la. Cá nh
đồ ng bá t ngá t im, đợ i. Bâ y giờ đương mù a thu. Trong mù a thu thườ ng
có nhữ ng ngà y rấ t êm ả , trờ i đấ t dâ ng dâ ng mơ hồ , khó lò ng mà đoá n
đượ c giờ giấ c.
Chiếc xe ngậ t ngưỡ ng trên dả i đườ ng gồ ghề. Cá i chố t bá nh nỉ non lên
từ ng hồ i có t két. Đô i vò ng sắ t nghiến xuố ng nhữ ng mô , hõ m đấ t, vỡ ra
nhữ ng tiếng nứ c nở nhỏ . Ngườ i phu xe khom lưng xuố ng, hai khuỷu
tay nhô lên như hai cá nh chim, mặ t đấ t trắ ng lì, nhữ ng bà n châ n vả
xuố ng bạ ch bạ ch.
Ngườ i khá ch ngồ i ngấ t nghểu, lắ c lư theo từ ng vò ng bá nh. Khá ch lạ
thự c. Hình như khô ng phả i là ngườ i là ng. Nom khô ng quen mặ t. Mà
cá ch ă n mặ c lạ i ngộ nghĩnh, khá c kiểu. Đó chừ ng là mộ t ngườ i ở xa tớ i.
Mộ t ngườ i ở trong nhữ ng cá i thà nh thị á nh sá ng nà o đó , về đâ y.
Ngườ i ấ y, đầ u độ i mộ t chiếc mũ cá t-két bằ ng vả i mô ng-ta-nhắ c, sọ c đen
sọ c trắ ng lẫ n lộ n. Cá i lưỡ i trai lạ i lậ t ngượ c ra đằ ng sau gá y, tỏ vẻ mộ t
tay ă n chơi. Chiếc á o bà nh tô vàng sọ ng, có mộ t chuỗ i khuy đồ ng trướ c
ngự c. Ở cử a tay, ở hai bên cổ , ở nhữ ng miệng tú i, cả hai bên ngự c, cũ ng
rả i rá c nhữ ng chiếc khuy nhỏ . Là m gì mà lủ ng củ ng nhữ ng khuy. Và
đến tú i cũ ng lắ m. Tú i nhỏ , tú i lớ n. Tú i ở hai bên bẹn, tú i ở hai bên ngự c,
tú i ở hai bên trong lườ n. Giá mà để đự ng tiền thì đự ng biết bao nhiêu
tiền cho đầ y! Chà ng vậ n mộ t cá i quầ n lĩnh đen bó ng nhoá ng. Nền lĩnh
lấ m tấ m hoa dâ u ó ng á nh. Châ n mang đô i giầ y Tà u bằ ng nhung. Đô i
giầy Tà u nhung thự c là đẹp. Nếu có ở hai bên mũ i giầy hai cá i ngù hoa
đỏ , thì đú ng hệt đô i giầy củ a mộ t ô ng tướ ng võ , mộ t ô ng Triệu Tử Long
chẳ ng hạ n, trong nhữ ng phườ ng há t đá m thá ng Giêng.
Đấy, ngườ i khá ch ă n mặ c kỳ lạ như vậ y. Điểm và o bộ quầ n á o khá c
ngườ i, mộ t khuô n mặ t đen nhá nh và rắ n rỏ i. Ở Nghĩa Đô , khô ng có ai
giố ng thế. Vả lạ i, trướ c mặ t chà ng ta, trên sà n xe, lù lù hai cá i bồ cao
ngấ t ngưở ng. Hai cá i bồ mớ i, thừ ng chằ ng xung quanh kỹ lưỡ ng. Đú ng
là ngườ i ở đâ u đến. Mộ t ngườ i ở xa đến làng. Mộ t ngườ i đi là m ă n xa
trở về là ng. Có thể.
Chiếc xe đỗ . Con đườ ng dẫ n đến mộ t cá i cổ ng gạ ch. Chiếc xe ngừ ng ở
đấ y. Nhưng đườ ng cò n tiếp theo, đi dọ c mấ y ruộ ng rau muố ng ven
sô ng Lịch và tự a và o mộ t thà nh tre dà i dằ ng dặ c, rồ i lấ n nghiêng sang
cá nh đồ ng khá c.
Bên trong cá i cổ ng là mộ t tú p lều lá . Quá n hà ng nướ c đầ u là ng. Ngườ i
ta, nhữ ng ô ng già , nhữ ng ngườ i rỗ i việc, thườ ng ra ngồ i uố ng nướ c chè
tươi và lấ y đó làm nơi tụ tậ p để nó i nhữ ng câ u chuyện hay, chuyện dở
củ a mọ i nhà . Nhữ ng câ u chuyện hà ng nướ c vớ vẩ n.
Ngườ i phu vừ a hạ hai cá i cà ng xe xuố ng, đã có mấ y đứ a trẻ khô ng biết
ở đâ u, chạ y đến. Lũ trẻ con lắ t nhắ t rấ t tà i. Ở đâ u cũ ng có chú ng. Việc gì
cũ ng có chú ng. Chú ng xá n ngay lạ i và vâ y lấ y chiếc xe. Nhữ ng đô i con
mắ t mở to nhìn trừ ng trừ ng. Ngườ i kia khô ng để ý gì đến bọ n trẻ.
Chà ng bướ c gầ n lạ i phía hà ng nướ c, trong khi ngườ i phu khuâ n hai
chiếc bồ xuố ng đấ t, rồ i đủ ng đỉnh dắ t xe ra. Ở hà ng nướ c, chỉ có và i
ngườ i đà n bà . Chà ng nọ bậ t chiếc mũ két ra cầ m ở tay.
- Thưa cá c bà ngồ i chơi...
Ngườ i ta nhao nhao:
- Chú ng tô i khô ng dá m.
- Cá c bà khô ng nhớ tô i ư? Tô i là Tạ i đâ y mà . Tạ i, con bà ba Miến mà .
Có ngườ i trố mắ t nhìn. Bỗ ng có mộ t ngườ i sử ng số t, kêu tru lên:
- Ố i giờ i ô i, anh Tạ i đấ y ư? Thảo nà o, tô i nom cứ ngờ ngợ . Anh có nhớ
tô i khô ng? Tô i là dì anh đấ y. Hai Trụ y! Hai Trụ y!...
- A...
Anh Tạ i chỉ mớ i “a” đượ c mộ t tiếng, thì bá c gá i hai Trụ y đã cướ p mấ t
lờ i. Bá c nó i lá u tá u, lá u tá u. Bá c nó i như sợ ai nó i tranh hết. Bá c nó i tấ t
cả nhữ ng điều thâ n mến vớ i anh Tạ i, cũ ng cố t là nó i để cho nhữ ng
ngườ i đà n bà đứ ng quanh đấ y dỏ ng tai ra mà nghe nhâ n thế...
- Anh về nhà chứ ?
- Vâ ng, chá u có hai cá i bồ kia...
- Để trẻ nó khiêng cho. Chú ng mà y khiêng cho tao hai cá i bồ và o nhà
bá c ba Miến. Có quà đấ y.
Lũ trẻ xú m và o, dô ta, khiêng đi nhoay nhoá y. Nghe tiếng “quà ” là hai lỗ
mũ i trẻ con nở ra rồ i.
Bá c hai Trụ y tong tả đi vào trong xó m. Nhữ ng ngườ i đà n bà ở hà ng
nướ c nó i chuyện vớ i nhau đằ ng sau:
- Con mẹ nặ c nô chỉ hay là m cô ng là m cá n. Bà lã o Miến bà ấ y vẫ n khinh
như con chó . Vỏ chứ ruộ t thịt đếch gì!
- Trô ng thằ ng Tạ i bâ y giờ khá c nhỉ?
- Chuyện! Nó đi Sà i Goò ng đã tá m chín năm rồ i đấ y. Tô i cò n nhớ nă m
đó i ấ y nướ c to lắ m.
Chó ng nhỉ.
oOo
Chó ng thự c. Chố c là tá m nă m trờ i. Là ng nướ c bâ y giờ cũ ng đổ i thay
nhiều. Con đườ ng ngõ xó m đã đượ c lá t bằ ng mấ y dò ng gạ ch phẳ ng
phiu. Hai bên lố i, khô ng cò n là nhữ ng rặ ng cú c tầ n, rặ ng ô rô , nhữ ng
bụ i xương rồ ng. Mà là nhữ ng bờ tre gọ n gà ng, nhữ ng nếp tườ ng hậ u
vữ ng chãi. Nhữ ng ngườ i trai trẻ đứ ng lấ p ló trong cá c ngõ nhìn ra
đườ ng, nom như nhữ ng đứ a bé ngày xưa, vừ a mớ i lớ n lên. Cả nhữ ng
tiếng chó sủ a gâ u gâ u ở bên bờ ao, nghe cũ ng là lạ . Mộ t mù i đấ t mố c
dâ ng lên, ngử i quen thuộ c như mù i lá vố i. Đổ i thay. Đổ i thay. Thương
ô i! Dướ i gó t nă m thá ng, cá i gì khô ng xê lệch đi. Hai bên má anh Tạ i đã
mờ mờ hai vết lõ m. Khi anh nhếch mép cườ i, để lộ ra hai chiếc ră ng
vàng chó e.
oOo
Ngà y trướ c, đá ng lẽ cũ ng như nhữ ng ngườ i con trai khá c trong là ng,
cô ng việc cả đờ i củ a anh Tạ i là tậ p họ c cho thạ o nghề nhà , nghề dệt
lĩnh. Chẳ ng may - hay là may - Tạ i lạ i khô ng giố ng như họ . Cũ ng vì mộ t
câ u chuyện nhỏ mọ n. Câ u chuyện nhỏ mọ n lắ m. Khi ngườ i ta lớ n hơn
lên, nghĩ đến câ u chuyện cũ kia, có thể ngườ i ta bậ t buồ n cườ i mộ t
mình. Hoặ c khi ngườ i ta đã để râ u rồ i, nghĩ lạ i, có lẽ phả i tự xỉ vả ghê
lắ m. Cá i gì thế? Ô i, nó là câ u chuyện tình củ a nhữ ng ngườ i trẻ tuổ i. Anh
Tạ i, ngà y ấ y cũ ng có mộ t câ u chuyện tình. Câ u chuyện đã là m xiêu vẹo
cuộ c đờ i anh đi.
Ngà y ấ y, anh yêu mộ t ngườ i con gá i là ng. Cô Pha. Hai ngườ i yêu nhau
lă n ló c, mê tơi. Cả là ng đồ n ầ m lên rằ ng thể nào đô i ấ y cũ ng lấ y nhau.
Và chính cả đô i ấ y cũ ng tin chắ c như thế. Yêu nhau rồ i lấ y nhau. Nhữ ng
ngà y thá ng sắ p đến, bấ m đố t ngó n tay mà tính trướ c đượ c.
Mù a đô ng nă m ấ y, đằ ng nhà anh Tạ i mượ n ngườ i đến nhà cô Pha đá nh
tiếng. Nhà cô Pha bằ ng lò ng. Hai nhà cũ ng gầ n gự a đă ng đố i như nhau.
Trong là ng, khô ng đến nỗ i lép vế gì. Thầ y cô Pha chỉ chê có mỗ i mộ t
câ u: “Phả i cá i nhà nó khí thanh bạ ch”. Thì mẹ cô Pha kêu lên rằ ng: “Ô i
chao, thầ y nó chỉ nghĩ lẩ n thẩ n sự đờ i, nghèo thì cà ng dễ ở vớ i nhau.
Tô i chỉ thích nhữ ng nơi cũ ng tiềm tiệm như mình”. Ô ng chồ ng khô ng
nó i gì thêm. Tứ c là ô ng chồ ng đã ưng. Cô ng việc củ a đô i trẻ xong đượ c
phầ n thứ nhấ t, cá i phầ n giáo đầ u. Bên nhà Tạ i, mộ t hô m tố t ngày, đã
xin cho đi lá trầ u quả cau chạ m ngõ .
Anh Tạ i mừ ng rơn, khô ng phả i thấ p thỏ m gì nữ a. Tiền đò đã trả sẵ n,
chẳ ng cò n lo ai ngồ i tranh mấ t chỗ . Anh ta, mẹ anh ta, anh anh ta
đương cù ng cố để dà nh dụ m lấ y ít tiền. Ngà y cướ i định và o mù a rét
nă m sau. Nhữ ng đứ a chá u con nhà anh anh Tạ i hong hó ng đợ i ă n cỗ
chú .
Nhưng mà hỏ ng. Nếu lũ trẻ đợ i, ắ t chú ng nó mố c mép ra. Bở i rằ ng nhà
cô Pha, thầ y mẹ cô đã khô ng ă n ở đú ng đượ c như lờ i nó i. Thá ng Giêng
nă m sau, có mộ t đá m khá c cũ ng đến đá nh tiếng muố n hỏ i Pha. Ngườ i
nà y là con mộ t nhà khá giả bên Phú Gia. Ngườ i ta có ruộ ng, có đấ t bên
là ng nà y. Thầy cô Pha khô ng biết nghĩ thế nà o cho phả i. Song lạ i chính
mẹ cô Pha đã bằ ng lò ng. Mẹ cô lậ t lưỡ i ra mà nó i rằ ng: “Ừ , mà phả i. Cha
mẹ mong cho con cá i đượ c sung sướ ng, chứ có mong đâ u cho con cá i
phả i khổ sở . Lấ y cá i thằ ng Tạ i thì bao giờ mớ i mở mặ t đượ c bằ ng ai”.
Thầ y cô Pha vố n hiền là nh và nhu nhượ c. Ô ng ta tặ c lưỡ i. Ừ , cô ng việc
lạ i xong mộ t lầ n nữ a. Nhưng cô ng việc xong vớ i anh cả Nhiệm bên là ng
Phú Gia, khô ng phả i vớ i anh cu Tạ i. Lá trầ u quả cau chạ m ngõ củ a nhà
Tạ i ngườ i ta coi như khô ng có . Chỉ thấ y mẹ cô Pha ra đền lễ. Khô ng ai
biết đượ c bà ấ y khấ n khứ a thế nà o.
Khô ng ai nó i gì vớ i Pha. Cha mẹ xếp đặ t nơi ă n chố n ở cho con gá i. Song
đến khi Pha biết thì Pha cũ ng ừ . Thế mớ i chết ngườ i. Chẳ ng hiểu cô
nghĩ ngợ i ra thế nà o. Ai mà biết đượ c nhữ ng ý nghĩ trá o trở củ a ngườ i
con gá i mắ t trắ ng kia. Có lẽ cô ta cũ ng chẳ ng nghĩ ngợ i gì đâ u. Nghĩ
quá i gì cho phiền phứ c. Muố n nơi no ấ m, chẳ ng ai muố n nơi bầ n hà n.
Cô ta nghĩ phầ n lợ i cho mình. Thá ng Giêng nă m ấ y, cô Pha lấ y anh cả
Nhiệm. Đá m cướ i là ng nọ đi sang là ng kia rấ t linh đình. Cướ i xong, hai
vợ chồ ng đem nhau về bên Nghĩa Đô là m nhà ở bên này, cho đượ c gầ n
gũ i cha mẹ. Thậ t là khéo, con gá i đi lấ y chồ ng mà bố mẹ khô ng mấ t con.
Anh Tạ i khô ng khó c. Anh lạ i cườ i. Anh cườ i nhạ t, gằ n lạ i. Trướ c ngày
cướ i Pha, mấ y lầ n anh hẹn Pha đi nó i chuyện mà Pha khô ng đi. Pha
nhấ t định khô ng dính líu rắ c rố i gì vớ i Tạ i nữ a. Nhữ ng ngườ i con gá i,
hay quên quá . Đầ u tiên, Tạ i lấy sự bị quên đó là mộ t điều rấ t tủ i cự c và
đá ng để tâ m thù lắm. Thù này ắ t hẳ n thù lâ u, Trồ ng tre nên gậ y gặ p
đâ u đá nh què.
Anh khô ng định đá nh què. Mà anh định cắ t lưỡ i nó đi. Phả i, cầ m mộ t
con dao bầ u thự c nhọ n và thự c sắ c, đưa ngay và o cuố ng họ ng nó . Anh
nghĩ thế ra lố i hă ng lắ m. Nhưng tớ i khi anh tưở ng tượ ng rằ ng rồ i nó
ngã gụ c xuố ng, má u ở vết dao đâ m tuô n xố i ra ướ t hết á o quầ n và bắ n
lên cả mặ t anh. Mộ t cá i gô ng bằ ng gỗ to lắm tự dưng lù lù kẹp và o cổ
anh... Anh thoá ng rù ng mình, lạ nh gá y. Thế là nhữ ng cá i mẩ u tư lự ghê
gớ m đó tan mấ t.
Để nghĩ tiếp, anh Tạ i lạ i nghĩ đượ c thêm rằ ng: Nên cơn cớ nà y chỉ vì
anh ta thiếu mấ t mộ t thứ , nên mớ i bị phụ tình. Anh thiếu nhữ ng đồ ng
bạ c trò n trò n, trắ ng trắ ng. Gõ xuố ng gạ ch bạ c kêu reng reng. Anh ta đã
hiểu. Từ đó , anh lạ i khô ng hụ c hặ c gì nữ a. Giữ a nă m đó , Tạ i bỏ nhà đi
vào Nam kỳ. Ai can cũ ng chẳ ng nổ i. Ừ mà nă m ấ y nướ c to, đó i kém.
oOo
Cho đến bâ y giờ .
Anh Tạ i về là ng. Cá i gì cũ ng thay đổ i cả . Từ kẻ bỏ làng, bướ c châ n ra đi,
cho tớ i ngườ i ở lạ i nhà . Anh Tạ i bâ y giờ đã là mộ t tay buô n bá n. Anh
buô n bá n gì ở đâ u thì chẳ ng ai biết, chỉ rõ rà ng anh mang về nhà có
đượ c bạ c tră m. Cò n cô Pha? Cô Pha bâ y giờ nghèo khổ lắ m. Và i nă m
hà ng họ ế ẩ m, vố n liếng bâ y giờ bay lên mâ y hết. Nhà đã nghèo, lạ i
thêm mộ t đà n con ríu rít như đà n gà . Ừ , ai mà biết trướ c đượ c sẽ ra
sao!
Anh Tạ i sai cá c chá u đi chia quà bá nh cho khắ p xó m. Nhữ ng quả mă ng
cụ t đen sì. Nhữ ng quả dưa đỏ - thứ nà y trá i mù a, ở vù ng đâ y bâ y giờ
khô ng có . Rồ i, cuố i thá ng, anh Tạ i là m mộ t bữ a rượ u, mờ i bà con anh
em đến chén. Khắ p là ng đồ n inh lên rằ ng anh Tạ i bâ y giờ già u sang
lắ m.
Cũ ng buổ i chiều hô m ấ y, vợ chồ ng anh cả Nhiệm choả ng nhau mộ t trậ n
kịch liệt. Trướ c cũ ng vù ng vằ ng xoàng, sau hình như chị ta có than mộ t
câ u rằ ng: Ngà y xưa, giá như thế nà y... thế nọ ... tao đã chẳ ng khổ như
bâ y giờ ... Anh cả Nhiệm hiểu ngay lậ p tứ c. Anh cả Nhiệm giậ n tím mặ t
lạ i. Anh vá c rõ i cổ ng phang và o lưng vợ . Rồ i anh cầ m cả mộ t cá i rổ bá t,
quẳ ng ra giữ a sâ n...
1942
MÙ A Ă N CHƠI
D
ã có mưa bụ i. Về buổ i sá ng, từ ng cơn mưa nhỏ rây bụ i nướ c bay vâ n
vân, phủ mờ mịt trong cá nh đồ ng. Cỏ xanh rườ i rượ i. Câ y lên ngú t
ngà n. Mù a xuâ n mớ i đã sang rồ i.
Bấy giờ đã ngoà i rằ m thá ng Giêng. Nhữ ng đá m bà già lũ lượ t đi hộ i
chù a đã vã n. Bắ t đầ u vào cá c hộ i đình. Mộ t buổ i sớ m đầ u thá ng Hai,
mộ t toá n khá ch lạ đi và o trong là ng. Có đến bả y tá m ngườ i. Ai cũ ng chít
khă n lượ t, bậ n á o the dà i. Trong nền á o, lò e xò e tú m thắ t lưng lụ a đỏ ,
hoặ c thắ t lưng ná i và ng khè. Mấ y ô ng đứ ng tuổ i đi trướ c. Cá nh tay
khoá c lõ ng thõ ng cá i ô . Nhữ ng bá c con trai, bá c nà o cũ ng đeo trên lưng
mộ t khă n gó i nhỏ . Khá ch có dá ng ở nơi xa tớ i. Đi đến cử a đình thì mọ i
ngườ i đứ ng lạ i. Mộ t ô ng trong bọ n đó n mộ t ngườ i đà n bà đi chợ qua,
hỏ i thă m:
- Bá c cho tô i hỏ i thă m nhà ô ng lang Thá i.
- Nhà ô ng lang Thá i ạ ? Cá c ô ng cứ đi hết đườ ng gạ ch nà y, đến chỗ bờ ao
có bụ i cú c tầ n, thì trô ng thấy cá i cổ ng tá n cạ nh ba câ y xoan. Nhà ô ng
lang Thá i đấ y.
Bọ n khá ch đã đi khỏ i, ngườ i đà n bà đứ ng ngó theo. Nhữ ng ai lạ đi vào
xó m, bao giờ ngườ i là ng cũ ng hay nhìn, ngắ m tò mò như thế. Và khô ng
biết ở ngõ nà o đã có mấ y đứ a trẻ con cõ ng em ngậ t ngưỡ ng ló c có c
chạ y ra. Chú ng hỏ i:
- Ngườ i ta và o nhà ai thế, hả bá c Niệng?
- Nhà ô ng lang Thá i.
Chú ng reo vu vơ:
- Anh em ớ i! Và o nhà ô ng lang Thá i.
Có nhữ ng đứ a trẻ khá c đã lẽo đẽo theo sau bọ n khá ch, hợ p thà nh mộ t
cá i đuô i lô i thô i rá ch rướ i. Cũ ng có đứ a nhanh nhả u đã lon ton chạ y
đến cổ ng nhà ô ng lang Thá i để gọ i hộ .
Trong nhữ ng hà ng rà o dâ m bụ t sau nhà , ngườ i ta đứ ng ngó đá m khá ch
lạ . Chó cá c nhà thi nhau sủ a loạ n là ng. Mộ t ngườ i, vẻ thô ng thạ o, đoá n:
- À , ngườ i đến đấ u võ hộ i thá ng Hai làng ta đấ y mà .
oOo
Nă m ấ y, làng vào đá m thá ng Hai. Đá m cũ ng đá m lệ, khô ng có hộ i hè gì.
Là ng mổ mộ t con lợ n, mộ t con bò , cắ t phầ n việc cho bố n giá p. Cử a đình
mở từ sá ng sớ m hô m mù ng mườ i. Bên sô ng Lịch, mộ t lá cờ đượ c kéo
lên đầ u cộ t. Trong đá m lá xanh đậ m, mà u cờ nhuộ m mộ t sắ c đỏ chó i
lọ i. Giữ a sâ n bầ y mộ t chiếc long đình.
Đô i bên cắ m hai hà ng cờ đuô i nheo. Phấ p phớ i, hỗ n độ n nhữ ng mà u
xanh đỏ tím và ng vẫy nhau trong gió . Gầ n đấ y, đặ t nghiêng mộ t chiếc
trố ng cá i. Trẻ con giạ ng cẳ ng, thả sứ c nện trố ng suố t ngà y. Bên gó c sâ n,
phía gố c đa, đã dự ng lên mộ t rạ p chèo. Bố n cá i cọ c tre, đỡ mộ t nền sà n
bằ ng vá n gỗ vuô ng vắ n, trên phủ mộ t lá có t, che mưa nắ ng. Đêm đêm,
có há t chèo. Ngà y mườ i mộ t, cá c cụ trong làng phủ ng sắ c và o mộ t cá i
long đình, gõ chuô ng cô ô ng cô ô ng, rướ c loanh quanh thô n nà y qua
thô n khá c. Đá m rướ c lệ, lèo tèo có và i bô lã o đi guố c, á o thụ ng bạ c
phếch, và mộ t lũ rấ t nhiều trẻ con. Trẻ con trong là ng đổ theo cá i long
đình, sau mấ y bô lão, bá m như cá i đuô i. Ba hô m việc là ng, rướ c xá ch,
trong cá c xó m, khung cử i nà o cũ ng nghỉ dệt. Ngườ i ta nghỉ ngơi, ă n
uố ng và tố i lũ lượ t ra cử a đình xem há t chèo.
Nhưng đá m thá ng Hai nă m nay hơi khá c mọ i nă m. Rướ c xá ch vẫ n nhạ t
nhẽo vậ y. Đêm đến, cũ ng phườ ng há t chèo. Nă m nào, phườ ng Bắ c cũ ng
nhớ ngà y tớ i xin đá m. Song đá m nă m nay khá c, đá m lớ n hơn thườ ng
khi. Chèo hát ồ n ã liền nhữ ng tá m đêm. Ban ngà y, ngoà i cuộ c thườ ng
niên kia, lạ i có nhiều cuộ c vui khá c. Đá nh cờ bỏ i, chọ i gà bên bã i Cơm
Thi. Diễn võ trên rạ p chèo. Leo cầ u noi, lạ i có trò vui bắ t chướ c hộ i Tâ y:
bắ t vịt dướ i ao là ng. Đá m hộ i năm nay, ngoà i sự lấ y lệ, cò n có tính cá ch
mộ t hộ i khá nh thà nh cầ u mớ i. Chiếc cầ u quét vô i trắ ng xó a mộ t nhịp
ngang con sô ng nhỏ đã cạ n dò ng gầ n hết nướ c. Bở i thế, ngườ i ta gọ i là
hộ i cầ u. Hộ i cầ u là ng Nghĩa Đô .
Suố t buổ i có đá nh cờ bỏ i. Vớ i đà n trẻ, trò nà y nhạ t quá . Đâ u chỉ có
mươi ô ng râ u đai đứ ng ngẩ n ngơ bên nhữ ng rà o nứ a cắ m lỗ . Đá nh gà
chọ i cò n thú hơn. Hai con gà , da ứ c đỏ gay, nhả y lên đá nhau bịch bịch.
Nhưng khoá i nhấ t là xem đấ u võ .
Ai cũ ng thích võ . Ngườ i lớ n ham xem. Ô ng già lạ i cà ng ham nữ a. Thờ i
xưa, kẻ nà o xoà ng hạ ng bét cũ ng có thể vỗ đù i mộ t cá i, nhả y qua đượ c
mộ t bờ rà o xương rồ ng. Cá i ngà y dụ ng võ củ a thuở nhữ ng ô ng cụ tá m
mươi ấ y, cò n in dấ u vết nhiều trong đầ u mọ i ngườ i. “Ngà y xưa, là ng ta
có cụ tá m Lừ hét mộ t tiếng vượ t rú t nó c nhà ... Trướ c, bá c cả Chử ng
là ng ta, châ n tay khô ng mà đá nh ngã đượ c mườ i tên cướ p... Cá i độ loạ n
Cờ Đen bà Khả ng lừ a mẹo chặ t cụ t tay mộ t thằ ng giặ c Khá ch...” Câ u
chuyện ngà y xưa, cá i hồ i giặ c Cờ Đen sang ta... đượ c kể trong nhữ ng
đêm mọ i nhà tụ họ p dướ i á nh đèn. Chao ô i, ngày xưa ấ y, ngườ i ta giỏ i
võ quá . Ai cũ ng ưa xem võ . Từ hô m đoà n cá c lò võ lụ c tụ c đến thì cả
là ng rộ n rịch, nhá o lên. Cá c nhà võ thì ă n chự c nằ m chờ , đợ i ngà y đấ u.
Ngườ i ta ngong ngó ng đi xem.
- Hô m nà o nhỉ?
- Mai.
- Nhớ rủ tớ nhé.
Đến đà n bà , con gá i cũ ng ná o nứ c:
- Mai chị rủ em đi xem đấ u võ nhé!
oOo
Hô m đó , từ buổ i sớ m, sâ n đình đã đô ng ngộ n, ghê ngườ i lên. Ngườ i
đứ ng chen nhau, đen ngò m. Khô ng mộ t chỗ hở đủ cho đưa đượ c mộ t
bướ c châ n. Nghẹt quá , khô ng thở đượ c, trẻ con khó c inh ỏ i như mộ t
đà n lợ n bị chọ c tiết. Rồ i chú ng trèo tườ ng đình, chú ng leo lên gố c đa.
Bá m thèo đả nh như con nhá i bén. Mộ t châ n bô ô ng bêênh, mộ t châ n bíu
rễ đa, đầ u nghếch dò m và o trong rạ p chèo. Cứ kiểu lạ ấ y mà chịu khó
đứ ng đượ c mã i.
Trên sâ n khấ u cao, chưa thấ y bó ng mộ t nhà võ nào. Nhưng cá c đồ võ
đã bà y la liệt. Mộ t cá i giá bằ ng tre, cắ m ố i thứ đá nh nhau, mà ngườ i ta
bả o là nhữ ng mườ i tá m thứ khí giớ i. Mộ t thanh siêu dà i, lưỡ i xá m xịt,
đầ u khoằ m cong, cao cù ng hà ng vớ i chiếc cô n, cá i thương và thanh kích
mũ i sắ t. Hà ng dướ i, đều mộ t dã y, hai con cá gỗ đuô i nhọ n, gọ i là song
hỷ, hai quả chù y to thô lố như hai quả dừ a. Mộ t lá chắ n đan bằ ng mâ y
để đá nh lă n khiên. Lạ i thanh mã tấ u lưỡ i vạ t sắ c lém. Hai thiết lĩnh có
xú c xích loă ng quă ng. Tấ t cả , bầy dà n mộ t hà ng dà i cho mọ i ngườ i
ngắ m nghía.
Bên cạ nh giá khí giớ i, kê mộ t chiếc trố ng cá i lớ n. Mộ t bá c trai tuầ n, á o
the dà i, khă n lượ t chít, mộ t tay chố ng nạ nh mạ ng sườ n, cú i lom khom,
nghiêng trà n dộ t từ ng hồ i ngũ liên.
Tù ng tù ng tù ng... Tù ng tù ng...
Ba tiếng mộ t, hai tiếng mộ t. Nhữ ng hồ i trố ng ngũ liên rền rĩ vang lên
như nướ c cuồ n cuộ n chả y, như khó i lử a nhuố m lên, nghe như xô đẩ y,
thú c giụ c kêu gọ i rá o riết. Đấ y là nhữ ng tiếng trố ng thả m thiết củ a
nhữ ng ngà y nướ c lớ n, nhữ ng khi có lử a chá y trong xó m. Vớ i nhữ ng
ngườ i khố đơn, nghe mấ y tiếng trố ng đò i nợ này, ai cũ ng giậ t mình,
nghĩ đến thá ng Nă m củ a mù a hè sưu thuế. Nhờ trờ i, đâ y chỉ là nhữ ng
tiếng trố ng oai hù ng thú c giụ c ngườ i ta đấ u võ cho khỏ e, và là m nao
nứ c nhữ ng ngườ i đứ ng xem.
Tiếng trố ng liên miên cà ng thú c ngườ i xô đến nhiều nữ a. Đứ ng trên
rạ p chèo trô ng ra, đầ u ngườ i lô xô , man má c. Ngườ i ta ganh nhau, cố
nhô đượ c mũ i lên để thở . Đô ng quá , ai cũ ng nhă n nhó . Bọ n con gá i
trong là ng đứ ng họ p mộ t tố p lớ n trên thềm đình cũ ng cà ng ngày cà ng
nghển cao cổ lên, mớ i trô ng đượ c thấ y rạ p. Lầ n lầ n, ngườ i ta len đến
cà ng nhiều. Nhữ ng anh con trai lú c nà y hay lượ n qua lượ n lạ i chỗ ấy,
bâ y giờ cũ ng chịu đứ ng im, hết lượ n. Khô ng cò n chỗ mà lá ch đượ c nử a
bà n châ n! Nhưng ai cũ ng chịu khó ngong ngó ng đợ i. Sắ p đấ u võ đến
nơi rồ i. Trẻ con hét lên như thế. Rồ i mộ t tiếng đồ n lan rộ ng trong đá m
đô ng, bao nhiêu ngườ i thét rầ m rĩ:
- Đã ra kia. Đã ra đấ y, anh em ơi!
oOo
Cá c đoà n võ sĩ đi ra. Mộ t bọ n mấy ngườ i á o the khă n lượ t đi guố c mộ c
là nhữ ng ngườ i ở lò võ vù ng Bạ c. Cá c ô ng đi giữ a, nhai trầ u bỏ m bẻm,
mặ t đỏ gay và trò ng mắ t cũ ng đỏ lịm. Đấ y, đoà n võ bên Phú Gia. Đi sau
cũ ng là cá c tay võ là ng Nghĩa Đô và nhữ ng nhà võ bên Bắ c.
Tấ t cả mọ i ngườ i lên đứ ng dà n phía sau rạ p trò . Bên trên trò rà n rạ n
mấy thứ giả i cuộ c đấ u. Hai cá i gương tranh vẽ con diều hâu mỏ khoặ m,
đậ u trên mộ t hố c câ y cụ t, giương đô i cá nh lớ n. Hình Anh hù ng độ c lậ p.
Phấ p phớ i mấ y vuô ng nhiễu điều thắ m tươi. Lạ i có treo lủ ng lẳng hai
bá nh phá o.
Bây giờ bá c trai tuầ n đã dừ ng tay thú c trố ng. Ngườ i ta đố t mộ t bá nh
phá o để khai cuộ c diễn võ . Tiếng phá o nổ tì toạ ch. Khó i phá o bay mịt
mù , phủ và o trong đá m đô ng. Đến lú c khó i phá o tan lên ngà n câ y sâ n
đình, rạ p trò đã mở ra cả nh mú a võ .
Ô ng Thá i là mộ t tay võ là ng nà y. Ô ng ă n mặ c thự c ra kiểu nhà võ . Đầu
ô ng bịt vò ng khă n, bỏ lử ng mộ t mú i bên tai. Á o đen khuy tết may rộ ng
thù ng thình hai cá nh tay, như á o chú Khá ch bá n thuố c ê. Quầ n cũ ng
mà u đen. Hai đầ u ố ng bó lạ i, nhét trong bít tấ t đen, quấ n vò ng ngoà i
mộ t chiếc nịt cao su đỏ . Châ n ô ng cũ ng dậ n mộ t đô i già y đen. Khắ p
ngườ i ô ng toà n mộ t mà u đen tố i xỉn lạ i. Chỉ trừ mộ t dả i lưng lụ a bạ ch,
thắ t bỏ dà i thõ ng hai mú i xuố ng. Dả i lưng trắ ng xó a, nổ i bậ t trên nền
đen tuyền. Ô ng Thá i cầ m dù i trố ng, gõ chậ m chậ m từ ng tiếng. Ô ng
đứ ng cầ m trịch. Trướ c hết, ngườ i ta biểu diễn qua tất cả cá c mô n võ
cá c lò vớ i nhữ ng khí cụ cắ m trên giá . Lầ n lượ t, cá c võ sĩ trèo lên sâ n
đấ u. Mỗ i ngườ i đi mộ t bà i. Mộ t ô ng chụ p hai tay lên miệng làm loa,
quay xuố ng đá m đô ng, hô thự c to:
- Võ sĩ Nà nh ở Phú Gia đi bà i “Quý châ u”!
Võ sĩ Nà nh trèo lên sâ n khấ u. Võ sĩ Nà nh cở i trầ n, mặ c quầ n nâ u lử ng.
Đứ ng giữ a rạ p, võ sĩ thó p bụ ng lạ i, khoạ ng hai châ n, xuố ng tấn trung
bình đá nh huỵ ch mộ t cá i. Hai tay cong lên, lấ y gâ n. Rồ i mắ t, rồ i mũ i, rồ i
má , trợ n trừ ng trợ n trạ o, võ sĩ loay hoay đấ m đá , gạ t đỡ linh tinh ra
bố n phía. Tiếng trố ng thú c đều đều... Mộ t lú c, võ sĩ Nà nh khom lưng,
xuố ng chả o mã vò ng khuỷu mộ t tay, mộ t tay xò e trướ c mặ t, vêu cá i
cằ m, trò n mắ t nhìn ra mọ i ngườ i. A, bá i tổ , hết bà i. Trẻ con vừ a cườ i
vừ a kêu. Ngoà i kia tiếng vỗ tay rầ m lên như sấ m độ ng.
Cá i ô ng là m loa ban nã y, lạ i hô :
- Võ sĩ Định ở bên Bắ c đi bà i “Hầ u quyền”!
Võ sĩ Định lên đà i, mú a nhoay nhoá y mộ t bà i hầ u quyền, châ n tay
thoă n thoắ t như con khỉ trèo câ y. Rồ i khum ngườ i, bá i tổ , lù i xuố ng.
Ô ng “loa” lạ i quá t:
- Võ sĩ Đạ i ở Phú Gia đá nh bà i “cô n”!
Tiếp đến đá nh cô n, đá nh song xỉ, lă n khiên, mú a chù y. Đủ cả . Mỗ i võ sĩ
lên mú a mộ t thứ , ô ng “loa” lạ i nó i cho mọ i ngườ i đượ c rõ . Tiếng vỗ tay
rền lên. Ngườ i xem thích quá , mê tít, khô ng biết mỏ i châ n, mỏ i mắ t.
Mã i đến quá trưa, mớ i và o nhữ ng cuộ c đấ u. Trướ c hết, ô ng “loa” mờ i
ngườ i đứ ng xem ở dướ i, ai có giỏ i thì lên đấ u quyền. Khô ng ai giỏ i, nên
chẳ ng mã nh nà o dá m lên. Rồ i ô ng “loa” lạ i mờ i nhữ ng ngườ i đứ ng
dướ i, ai có giỏ i thì lên đấ u kiếm, hoặ c đấ u mộ t thứ khí giớ i nà o cũ ng
đượ c. Khô ng ai nhú c nhích. Lũ trẻ con bá m ngoà i cọ c rạ p thì há miệng,
tưở ng tượ ng. Tưở ng tượ ng giá ta biết võ mà đượ c lên đà i bâ y giờ , ắ t
đấ u nhau phả i khiếp lắ m. Kể ra, mờ i mọ c như thế, cũ ng chỉ là mờ i lấy
lệ. Bở i ai ngườ i ta cũ ng chỉ cố t đi xem. Ai có võ , đã đứ ng ra đằ ng sau
rạ p rồ i.
Thườ ng lệ, khô ng mấ y ai đấ u quyền vớ i cá c lò lạ . Đấ u quyền nguy
hiểm. Nếu cố ý, có thể thoi nhữ ng quả ngầ m chết đượ c ngườ i. Bở i vậ y,
sau mấ y cặ p đấ u quyền biểu diễn, ngườ i ta và o cuộ c đấ u kiếm.
Mộ t nhà võ nhả y lên đà i. Đầ u hú i ngắ n, mặ c á o nịt ngắ n và quầ n cộ c
đen, tay xá ch chiếc kiếm gỗ , trèo lên sâ n khấ u. Tiếng trố ng khua đều
đều... Mỗ i nhà đi mộ t bà i kiếm, trướ c khi đấ u. Đườ ng kiếm bắ n ra xung
quanh vun vú t. Khi lên khi xuố ng, ngọ n kiếm lia vù vù , thấ p thoá ng ẩ n
hiện.
- Võ sĩ Vị đấ u vớ i võ sĩ Tộ .
Bây giờ hai ngườ i đứ ng đố i mặ t nhau. Hai thanh kiếm so lạ i, dứ , rồ i bắ t
đầ u đá nh. Tiếng song tiếng lụ i đậ p chan chá t. Chà ng nà y xô thì chà ng
kia lụ i. Mộ t ngườ i đâ m, mộ t ngườ i đỡ . Nhữ ng cá i gạ t xoèn xoẹt biến
chuyển cù ng vớ i hai cá nh tay rắ n chắ c, thịt nổ i lên như nhữ ng thớ đá .
Tiếng trố ng thú c đổ rền rền..., cuộ c đấ u cà ng ngà y cà ng hă ng và dữ dộ i.
Ngườ i xem hồ i hộ p theo từ ng nhá t kiếm vú t.
Bỗ ng soạ t mộ t tiếng mạ nh. Mộ t thanh kiếm vă ng lên, rơi ra ngoà i rìa
ván gỗ . Võ sĩ Tộ , mặ t tá i mét, run run giơ cá nh tay phả i. Mộ t dò ng máu
đỏ tươi, từ trong khe ngó n nhuộ m xuố ng lò ng bà n tay. Kiếm củ a Tộ đã
ă n mộ t đò n mạ nh quá củ a Vị, vă ng đi mấ t. Tộ bị toạ c hổ khẩ u, chả y
má u. Tiếng vỗ tay dộ i lên. Nghe như thá c nguồ n đổ xó i vào hố c đá . Võ sĩ
Vị thắ ng cuộ c.
Và cuộ c đấ u kiếm, cứ đô i mộ t, kéo dà i mã i. Mọ i ngườ i xem mê mả i. Cho
tớ i quá trưa, đá m võ mớ i thô i. Nhưng hô m nay mớ i là cuộ c đấ u loạ i.
Ngà y mai vẫ n cò n đấ u loạ i. Ngà y kia mớ i đấ u thự c ă n giả i. Ai cũ ng
đoá n:
- Nă m nay giả i kiếm về bên Bắ c mấ t.
oOo
Ba hô m sau, hết hộ i là ng. Mọ i khung cử i lạ i sắ p bắ t đầ u dệt. Nhữ ng câ y
hoa giấ y xanh đỏ trồ ng trong cá c ngõ xó m đã rá ch tướ p và rụ ng lả tả.
Trẻ con buồ n, tiếc ngẩ n ngơ. Ngà y vui thự c là chó ng tan.
Cá c đoà n võ sĩ cũ ng giả i tá n, đâ u về đấ y. Nhữ ng khă n gó i lạ i đeo lên vai.
Đoà n bên Bắ c vẫ n tá m ngườ i đầ y đủ . Mấ y ô ng áo the chù ng, khă n lượ t
chít, cá nh tay khoá c ô đi trướ c. Và i bá c con trai đi sau, tay nả i nằ m trên
lưng. Có bá c vá c mộ t cá i gì như mộ t chiếc mâ m gỗ vuô ng, ngoà i phủ
vuô ng lụ a đỏ . Nom tự a mâ m đồ đi đá m cướ i. Khô ng, khô ng phả i. Đó là
cá i giả i kiếm, chiếc gương lớ n vẽ hình Anh hù ng độ c lậ p. Kết quả củ a sự
tài giỏ i và nhữ ng ngà y ă n chự c nằ m chờ khó nhọ c. Về đến nhà , lạ i tố n
kém, chết vô khố i gà vịt để ă n mừ ng. Nhưng giờ khô ng ai bậ n nghĩ đến
chuyện tố n kém. Ba thá ng xuân hộ i hè, ngườ i ta ă n chơi.
Đoà n võ sĩ vá c giả i về tậ n bên Bắ c. Thô i đườ ng cá nh đồ ng xa thẳ m, đi
hà ng nử a ngà y. Nhưng mọ i ngườ i bướ c nhữ ng bướ c vui. Bấy giờ trờ i
đấ t vẫ n cò n cá i u á m má t rượ i củ a mù a xuâ n dịu dà ng. Gió bay phầ n
phậ t nhữ ng dả i thắ t lưng lụ a nhuộ m điều, nhữ ng dả i thắ t lưng nái và ng
khè. Mưa sa phơi phớ i.
1943
GIỮ A THÀ NH PHỐ
T
rên tầ u hỏ a bướ c xuố ng ga đầ u cầ u, Lấ m đã trô ng thấy chú Tư nghểnh
cổ trong đá m ngườ i lố nhố trướ c mặ t. Lấ m vừ a reo, vừ a nhả y, vừ a kêu
lên:
- A chú Tư! Ố i, ố i kìa chú Tư!
Hắ n xô cả mọ i ngườ i, chạ y lạ i vớ i chú Tư. Hắ n nó i vộ i ngay mộ t câ u đầ u
tiên:
- Hết cá i cầ u sắ t thì đến ngay ga, chú nhẩ y? Đú ng quá .
Là m như cá i sự đú ng ấ y là mộ t việc gì kỳ dị.
Hai chú chá u, kẻ trướ c ngườ i sau, vò ng theo cá i cầ u bậ c đá , đi xuố ng vệ
đườ ng. Vừ a đi bá c Tư vừ a nó i:
- Đem là m gì khoai vớ i củ ra thế nà y. Ở nhà đã chả có .
Lấ m cú i nhìn xâ u khoai đeo lủ ng lẳ ng dướ i cá i tay nả i. Lấ m nhìn chú .
Và Lấ m ngơ ngá c nhìn xung quanh. Hắ n nhéch mép để hểnh hai hà m
ră ng má i hiên mà u cả i mả nhờ nhờ . Khô ng hiểu Lấ m cườ i hay là Lấ m
mếu!
oOo
Hô m xưa, về quê ă n giỗ ô ng nộ i, bá c Tư dặ n chá u Lấ m đến mườ i tư thì
sang Hà Nộ i chơi. Bá c đưa sẵ n cả cho Lấ m mộ t suấ t tiền tầ u và thêm
mấy xu cho uố ng nướ c.
Bá c hơi huếnh mộ t tí. Bở i bá c nghĩ tộ i nghiệp thằ ng chá u ngố c nghếch
ngó t hai mươi tuổ i đầ u mà chưa đượ c trô ng thấ y cá i đèn điện sá ng nó
ra thế nào. Hô m về là ng, ngoà i mấ y phong bá nh khảo nhâ n đậ u, bá c Tư
cò n bọ c đượ c và o đá y bị mạ t cưa mộ t câ n nướ c đá . Để là m cá i quà lạ
mắ t. Và cả nhà đều lấ y là m lạ mắ t thậ t. Câ n đá chả y ngó t gầ n hết,
nhưng cũ ng cò n đủ để bá c Tư chặ t mả nh đá nhỏ , đem đặ t và o lò ng bà n
tay Lấ m. Thấ y lạ nh, Lấ m cườ i khì khì. Đến lú c buố t, Lấ m giã y nảy, kêu
rầ m lên. Lấ m bả o vớ i chú : “Cá i thứ đá Tâ y quá i nhẩ y? Nó buố t tê thin
thít. Ai có tộ i, đem bỏ vào mồ m thì đến rụ ng rá o cả ră ng!”.
Sá ng nay, Lấ m trở dậ y tự lú c gà mớ i gá y tam canh. Mẹ Lấ m, thầ y Lấ m
và cả cá i Hoe, em gá i Lấ m cũ ng dậ y sớ m như thế. Cả nhà rộ n rịch sử a
soạ n cho Lấ m sang tỉnh. Thầ y Lấ m soi đèn vào buồ ng, chọ n từ ng củ
khoai nghệ mẫ m, đem xâ u cá i lạ t tre. Mẹ Lấ m và cá i Hoe xuố ng bếp
thổ i cơm. Cơm chín, Hoa lấ y vuô ng khă n vải, bó p nhà o nhuyễn lạ i
thà nh mộ t nắ m lớ n rồ i bọ c kẹp vào hai mả nh mo cau non để Lấ m mang
đi là m lương ă n đườ ng. Mẹ Lấ m cứ nhắ c đi nhắ c lạ i: “Lên tầ u thì ngồ i
vào giữ a ghế, khô ng đượ c trô ng nghênh, trô ng ngá o, khô ng đượ c thò
cổ ra ngoà i. Nhớ để cá i tay nải kẹp và o hai đầ u gố i, kẻ cắ p tầ u hỏ a là
chú a ranh đấ y. Mà ngồ i thì phả i chọ n chỗ ngồ i vớ i ô ng già bà cả . Mỗ i
bậ n tầ u đỗ phả i hỏ i ngườ i ta xem đã đến nơi chưa. Ga gì nào? Ga Đầ u
Cầ u. Tầ u đi hết cá i cầ u sắ t kêu xoà nh xạ ch điếc tai mộ t lú c là đến nơi.
Nghe kỹ chứ đừ ng nhă n ră ng ra cườ i mà có khi trắ ng mắt ra đấ y, nỡ m
ạ !”
Lấ m ra vẻ ngoan ngoã n nghe. Nhưng mà ra vẻ thế thô i, chứ từ hô m chú
Tư cho tiền để đi Kẻ Chợ , Lấ m đượ c nghe nhữ ng câ u mẹ dặ n đã tớ i tá m
mươi nhă m bậ n rồ i.
Lấ m rố i rít đi rử a mặ t và vuố t nướ c lên chỏ m tó c đỏ hung hung. Hà m
ră ng vẩ u như chìa dà i thêm ra, Lấ m mặ c cá i á o tấ c chồ i và ng chó e, cò n
nguyên cả đầ u mấ u. Cá i quầ n vả i ta củ a Lấ m, hai ố ng rộ ng huếch, cứ ng
cà nh cạ nh. Lấ m định mượ n đô i giầ y củ a anh Điềm để diện, nhưng thầ y
Lấ m mắ ng: “Chớ có mó đuô i ngự a. Mà y lạ i khô ng biết tính cá ch thằ ng
Điềm keo cú ! Đi lên chỗ đô hộ i, kẻ cắ p như rươi, mà mấ t củ a nó thì gọ i
là đền mượ t. Đi châ n đấ t thì làm sao? Cà ng thanh mả nh, cà ng má t mẻ
cá i châ n. Tao, tao cứ đi đấ t hàng đờ i”. Cho nên, Lấ m lạ i thô i khô ng dá m
mượ n. Và quả tình vớ i sự quen xưa nay, cũ ng thấy đi đấ t là nhẹ nhà ng,
chả có khá c gì cả .
Chỉnh tề rồ i, Lấ m đeo lên vai cá i tay nả i trong đự ng nắm cơm. Xâ u
khoai thì buộ c và o nú m đầ u vai.
Trờ i chưa tan sương. Từ làng Lấ m đi ra cá i ga xép gầ n nhấ t, phả i qua
hai cá nh đồ ng. Mẹ và cá i Hoe đi vớ i Lấ m ra tậ n cổ ng là ng.
Và bâ y giờ Lấ m đã để châ n đượ c xuố ng ga Đầ u Cầ u.
oOo
- Và o đâ y, chá u.
Từ lú c vào đến trong phố , đô i mắ t, đô i tai, hai lỗ mũ i và cả mồ m dẩ u
củ a Lấ m cứ trô ng, cứ nghe, cứ rố i rít tang bồ ng. Ngườ i ta và cá c thứ xe
cộ đi lạ i nhộ n nhịp leng keng cả lên. Bao nhiêu tiếng độ ng rầ m rầ m, to
bằ ng mấ y họ p việc là ng, như sắ p vỡ chợ , như trong xó m có đá m chá y.
Lấ m để tinh thầ n và o tấ t cả đến nỗ i chú gọ i mà cũ ng chẳ ng nghe thấy
tiếng.
Bá c Tư tó m lấ y cá nh tay Lấ m:
- Và o đâ y chứ , Lấ m!
Lấ m hố t hoả ng chìa ră ng ra cườ i:
- Hờ . Đã đến nhà rồ i? Chỗ nà o, chú ?
Chú dẫ n chá u và o mộ t cử a hà ng tạ p hó a nhỏ xíu. Cá i cử a hà ng đó ở
giữ a mộ t phố cụ t, lú c nhú c nhữ ng nhà hẹp và tố i, rộ ng bằ ng bề ngang
cử a như nhữ ng bao diêm để cạ nh nhau.
Chẳ ng biết đâ y có phả i là mộ t cá i nhà khô ng, hay là mộ t cá i đình con
con. Nếu cứ trô ng lên nó c nhà củ a cá c phố buô n bá n thì khô ng thể nhịn
cườ i đượ c. Nhữ ng má i hẹp, ngắ n, méo, dà i cổ lỗ tự đờ i kiếp nghiệp lai
nà o! Má i nhà , tườ ng nhà chen chú c nhau, kèn cự a nhau để lấ y mộ t chỗ
ló mặ t. Nhữ ng má i nhà trong nhữ ng phố đô ng đú c, khổ sở , khố n nạ n,
bẩ n mắ t. Đến ngay cu Lấ m, ngắ m nghía mã i, mà cũ ng phả i lấ y là m
khô ng thích cá i chậ t hẹp quá thế.
Lấ m bướ c châ n và o trong nhà , đụ ng phả i vô khố i ngườ i. Cả ngườ i cũ ng
lủ ng củ ng, chậ t hẹp thế. Nà o đà n bà , nào đà n ô ng, nào trẻ con. Nhưng
dườ ng như chẳ ng mộ t ai chú ý đến chú chá u nhà Lấ m. Bá c Tư cũ ng
khô ng để Lấ m đứ ng ở đấ y. Bá c đưa Lấ m và o mộ t gó c nhà tố i om. Mắ t
Lấ m bỗ ng sầ m lạ i. Bá c bả o Lấ m: “Trèo lên”. Lấ m ngẩ ng đầ u để xem là
mình trèo lên cá i gì.
Ồ ! Lấ m sẽ trèo lên mộ t cá i thang. Ở phố phườ ng mà cũ ng có cá i thang.
Ừ , cá i thang. Nhưng cớ là m sao, trô ng thấ y cá i thang để trèo lên, Lấ m
lạ i ngầ n ngừ và quay lạ i nhìn chú ? Ấ y bở i nhữ ng cá i bậ c gỗ , lắ p và o hai
gió ng gỗ và gắ n dự ng đứ ng lên cá i tườ ng xá m. Nó thẳ ng như mộ t thâ n
câ y cau. Nó thẳ ng nghiêm chỉnh, khô ng nghiêng, khô ng vẹo về phía nà o
hết. Nhữ ng bậ c gỗ , vì lên xuố ng nhiều, đã lên nướ c bó ng nhoá ng.
Thấ y thằ ng chá u nhìn mình thì bá c Tư hiểu ra cơ sự nó lạ nó sợ . Khô ng
nó i, bá c thự c hành luô n để cho nó trô ng thấ y. Víu cá i bậ c gỗ , bá c cong
ngườ i lạ i. Tay bá c lên mộ t bậ c thì châ n bá c lên mộ t bậ c, y như thằ ng
ngườ i leo cộ t mỡ . Trên đầ u bá c Tư hổ ng ra mộ t cá i lỗ vuô ng. Bá c chui
lọ t và o cá i lỗ rồ i đưa tay xuố ng vớ i lấ y cá i tay nả i và xâ u khoai. Bá c ra
hiệu:
- Oá ch... oá n... oong... đơ. Trèo dễ như bỡ n. Cứ như trèo câ y ổ i ở nhà ấ y
mà .
Lấ m nghe lờ i chú , bá m cá i bậ c gỗ , khom lưng lạ i mà trèo. Ở nhà , ngà y
nà o Lấ m chẳ ng trèo câ y. Thì quả dễ y như rằ ng. Lên khỏ i thang, Lấ m
luồ n đượ c ngườ i và o trong mộ t cá i bụ c gỗ . Cá i bụ c nà y ba phía giá p vớ i
má i nhà , mộ t phía có cử a nhìn ra đườ ng chằ ng mộ t lượ t dâ y thép mắ t
cá o. Để cho ai vô ý khỏ i lă n thò m xuố ng thềm hè dướ i kia. Ngườ i ta
khô ng thể đứ ng đượ c. Hay nếu có gọ i đượ c là đứ ng, thì chỉ khom
ngườ i, khò ng khò ng cá i lưng.
Hai ngườ i ngồ i trong cá i gá c thì vừ a vặ n. Nhữ ng tiếng lắ c rắ c chuyển
độ ng xung quanh cá i mộ ng vá n nghe đều đều vui tai nhưng sao cứ cả m
như mả nh vá n bậ p bênh có thể sậ p xuố ng như mộ t cá i cạ m chuộ t, lú c
nà o khô ng biết chừ ng.
oOo
Chui rú c trong cá i gá c đó đến sá ng hô m sau thì Lấ m chỉ để ý để mắ t
cũ ng thô ng thuộ c cả nhà dướ i, nhà trên, nhà ngoà i - nó i là hai gian nhà
ngoà i thì đú ng hơn - nhà ngoà i là mộ t hàng bá n tương cà , mắ m, muố i
và kim chỉ củ a vợ chồ ng mộ t “thà y ký” mà chú Lấ m bả o: “Ô ng ấ y đi làm
việc Tâ y”. Nhà ấ y có mộ t đà n bố n đứ a con.
Nhà trong chỉ là mộ t chiếc giườ ng rộ ng, kê vừ a khít và o cá i ô buồ ng, lố i
lên thang gá c nhà chú Tư. Ban ngày, giườ ng ấ y chẳ ng có ai. Nhưng tố i
đến, có nă m ngườ i đà n ô ng nằ m song song. Tính ra, kể tất cả lớ n bé, tớ i
xấ p xỉ mườ i lă m mườ i sá u ngườ i nhét trong cá i bao diêm nhà chồ ng
lên nhau nà y. Gá c củ a bá c Tư ở lơ lử ng quã ng giữ a. Chui vào gá c tố i om
như thể chui vào cá i vỏ chai. Chưa bao giờ Lấ m nghĩ ra Kẻ Chợ lạ i như
thế.
Nhưng thế mà Lấ m cũ ng thấy thích đá o để. Cả ngà y chú Tư đi là m. Chú
Tư là m việc sở lụ c lộ . Chẳ ng hiểu chú là m việc gì. Lạ lù ng, có hô m thấ y
chú vá c về cá i chổ i tre cá n dà i như chiếc đò n gá nh. Chỉ biết dẫ u sao sở
lụ c lộ cũ ng là nhà nướ c. Chú Tư mặ c quầ n á o nâ u và đeo ở bên cá nh tay
trá i mộ t cá i biển đồ ng bó ng nhoá ng to bằ ng cá i lá mít. Chú thổ i cơm
buổ i sá ng, ă n cơm rồ i cò n bao nhiêu đem nắm là m hai nắ m. Mộ t đem đi
ă n trưa, mộ t để lạ i cho Lấ m. Như thế tiện và đỡ diệu vợ i bếp nướ c. Bở i
vì đỡ phả i khó chịu về sự thổ i cơm nhờ bếp lạ i thêm việc bưng nồ i lên
cá i thang kỳ quá i ấ y cò n là mộ t điều khó nhọ c hơn.
Lấ m cũ ng ă n cơm như chú . Lấ m ngồ i nhò m nhõ m trên gá c, nhìn qua cá i
lướ i mắ t cá o, xem nhữ ng ngườ i đi lạ i dướ i đườ ng. Cũ ng vui mắ t. Đêm
đến, khô ng phả i thắ p đèn. Cá i đèn điện củ a nhà nướ c ở luồ ng dâ y thép
giữ a đườ ng sá ng cả và o chỗ chú chá u Lấ m nằm.
Lắ m đêm, chợ t thứ c giấ c, thấ y sá ng vằ ng vặ c, giậ t mình, quên khô ng
biết nằ m ở đâ u. Mã i mớ i tỉnh ra. Tẩ n mẩ n, Lấ m nằ m nhìn xem nhữ ng
con muỗ i đấ t bay lă ng nhă ng xung quanh cá i chao đèn trắ ng bong. Lạ i
cũ ng khô ng tưở ng tượ ng ra đượ c cá i cả nh ngoà i Kẻ Chợ như thế nà y.
Lấ m bả o chú :
- Nghe thấ y bả o ngoà i Kẻ Chợ có tượ ng bà đầ m xò e?
- Ừ , tố i hô m nay tao cho mà y đi xem.
Cả ngà y hô m đó . Lấ m ngồ i ô m khố i hy vọ ng.
1942
 
 
 
Ô NG DỖ I
B
ữ a cơm chiều vừ a ă n xong. Nhưng lã o Mú i vẫn chưa đứ ng dậ y. Trong
khi ấ y, vợ lã o lụ c đụ c dọ n dẹp mâ m bá t, bỏ và o rổ , đem ra ngoà i ao để
rử a. Rử a bá t xong, bà lã o vẫn thấ y ô ng chồ ng ngồ i lì ở gó c phả n. À , lạ i
muố n có sự gì đâ y. Bà lã o vừ a ú p bá t và o chạ n, vừ a ngắ m trộ m ô ng lão.
Lã o ngồ i cá i điệu khá c thườ ng lắm. Hai tay chố ng xuố ng phả n. Cá i mặ t
đầ y ngò m nhữ ng râ u ria rậ m rạ p thì thưỡ i ra. Đuô i mắ t cá ngã o,
giương bạ nh, trò n xoe. Y như lố i ngồ i củ a mộ t chú ễnh ương bụ ng ỏ ng
và lồ i mắ t. Nhìn chá n, xong bà lão khô ng nó i, khô ng hỏ i gì. Bà lẳ ng lặ ng
đi ra ngoà i đầ u hè.
Bấy giờ chiếc mặ t thưỡ i ấy mớ i độ ng đậ y. Chò m râ u hơi rung rung.
Thự c cho đến lú c cá i chò m vừ a râ u vừ a ria ghê gớ m ấ y chuyển độ ng,
ngườ i ta mớ i kịp nhớ để biết rằ ng trong đó , cò n có cá i miệng ô ng lã o.
Miệng ô ng lã o mấ p má y. Đầ u tiên, nả y ra mấ y tiếng tó p tép, tó p tép. Rồ i
ô ng thở khà . Và chợ t cườ i nứ c lên mộ t hồ i khớ khớ quá i quỷ như nứ t
vỡ ở trong cổ họ ng và đưa ra ngoà i từ ng miếng, từ ng miếng.
Bà lão khô ng lạ gì lố i cườ i củ a ô ng lã o. Lã o là m như ô ng thá i sư mõ m
đố m trên rạ p chèo, vuố t râ u mà cườ i khểnh. Lã o Mú i cườ i khẩy đấ y. Bà
lão biết. Và bà lã o lấ y thế là m số t ruộ t. Bà cũ ng cườ i, nhưng cườ i nhạ t:
- Má t mẻ gì thế?
- Hừ m, ô ng lạ i thèm má t mẻ đứ a nào à ? Nà y ô ng bả o thự c... Nà y ô ng
bả o thự c cho mà biết...
- Biết cá i gì?
- Ô ng khô ng phả i con chó , biết chử a? Cu soong bú dù cá i nhà quê nhà
mày!
- À à ... ô ng có là con chó đâ u, ô ng chỉ đượ c ă n hai bá t cơm ngữ . Con chó
thì và o nồ i rồ i.
Ra từ nã y, ô ng Mú i đã tứ c bà lã o Mú i, vì bà ấ y chỉ cho ô ng ă n có hai bá t
cơm. Thế thì đá ng giậ n thự c. Bụ ng ô ng to ngầ n nà y. Miệng ô ng to ngầ n
nà y. Ô ng có thể ă n bố n bá t đầ y. Là m sao chỉ cho ô ng ă n có hai bá t cơm?
Cớ là m sao, hỡ i con mẹ chộ t mộ t mắ t kia?
Bình tĩnh, vợ ô ng đá p thủ ng thẳ ng:
- Hết gạ o... Cò n có từ ng ấ y gạ o. Mai đong đượ c thêm thì mớ i có mà ă n
đủ .
Rồ i bà lã o ung dung xỉa ră ng, nhìn lên trờ i. Trên trờ i có gì mà nhìn. Có
mỗ i mộ t ô ng sao Hô m long lanh. Nhưng, khô ng phả i bà lão chú ý nhìn
ô ng sao Hô m. Bở i vì, có tiếng bà lẩ m bẩ m:
- Ngồ i giữ vua bếp ở nhà , thì nố c gì lắ m cho hạ i gạ o nhà nướ c!
oOo
Chao ô i! Ô ng lão Mú i đã nghe, nghe rõ tấ t cả cá i câ u xỏ xiên củ a vợ nó i
ra. Nó nó i như lấ y cá i sà o nứ a dà i mà chọ c và o bụ ng ô ng. Nó bảo ô ng
giữ vua bếp. Nó bả o ô ng ă n hạ i gạ o nhà nướ c. Nó nó i mộ t câ u ngu hết
sứ c. Chính ô ng đã từ ng là thằ ng ngườ i nhà nướ c rồ i đấ y.
Ngà y xưa, ô ng đi lính. Ô ng đi lính thổ i kèn. Ô ng cũ ng đượ c đi giầ y să ng
đá , đeo thắ t lưng da, độ i mũ chà o mà o như nhữ ng ai. Ngà y ấ y, mỗ i
thá ng ô ng gử i từ ng đồ ng bạ c, từ ng nắ m tiền về cho vợ . Vợ ô ng đã tiêu
hết tấ t cả tiền bạ c củ a ô ng rồ i. Cho đến khi mã n khó a trở về, hai bà n tay
ô ng vẫ n trắ ng bạ ch, khô ng có mộ t đồ ng xu nhỏ dính tú i.
Bây giờ lã o cũ kỹ. Lã o là đồ bỏ ra ngoà i đồ ng rồ i. Vợ lão khinh lão ra
mặ t. Nó cậ y thế rằ ng bâ y giờ nó phả i là m để nuô i lão. Lã o cầ n có c gì.
Lã o có cầ n mộ t tí gì đâ u. Chẳ ng qua là nó khô ng ra gì, nó thiếu â m đứ c,
nên nó cụ t cuố i cụ t ngọ n, con cá i khô ng có . Lã o cũ ng vô phú c mà lấ y
phả i nó .
Lã o Mú i đã nghĩ đến chuyện lấ y nhau như xưa kia ngườ i con trai mườ i
tá m. Lã o nghĩ như là ở nhữ ng ngà y mà đô i vợ chồ ng cò n son rỗ i.
Thế là , nhấ t định lã o khô ng thèm ă n cơm củ a vợ nữ a. Bắ t đầ u từ ngà y
mai trở đi, lão thèm và o!
oOo
Từ ngà y hô m sau, lã o Mú i khô ng ă n cơm thự c.
Bà lã o già thấ y chồ ng giở chứ ng như vậ y, cũ ng khô ng nó i nă ng gì. Bà
lão khô ng sợ , bà lã o cũ ng khô ng bự c mình. Sự chịu đự ng lâ u nă m đã
đến vớ i bao nhiêu nỗ i quen thuộ c. Vả vố n tính bà lã o khô ng thích nó i,
khô ng thích nghĩ xa nghĩ gầ n. Bà lão chỉ nghĩ độ c có mỗ i mộ t câ u khô n
ngoan và thiết thự c: “Ô ng lã o dỗ i cơm hầy? Mặ c! Khô ng đưa cá i khó a
hò m gạ o cho ô ng lão nữ a”.
Cả ngà y bà Mú i bá n hà ng ngoà i chợ . Hà ng củ a bà là mộ t cá i thú ng,
trong đự ng kim chỉ, lơ, nến và vài thứ linh tinh, lặ t vặ t. Vậ y, cũ ng số ng.
Ngườ i ra vố n số ng dễ dà ng. Và o cả nh nà o cũ ng xong. Kiếm đượ c ít, ă n
ít. Trong cuộ c đờ i tần tả o, rấ t đỗ i khó khă n, chẳ ng có gì là khó , hình
như thế, bở i cứ thấ y khổ mã i.
Hô m ấ y, bà lã o ă n quà vơ váo ngoà i chợ . Bà yên chí chiều về, thế nà o
lão Mú i cũ ng phả i là m là nh vớ i mình. Nhưng khô ng, chiều đến, bà lão
về, vẫ n thấ y chồ ng ngồ i im tâ y ngâ y trên phả n. Hai mắ t - và cả mộ t lũ
râ u - trừ ng trừ ng nhìn bà . Nhưng khô ng phả i con mắ t đó i. Vẫ n ung
dung, bình tĩnh như thườ ng và lạ i có ý thá ch thứ c nữ a. Ra điệu ta no
rồ i đâ y. Ta chẳ ng cầ n phả i lụ y đứ a nà o.
Bà lã o đoá n:
- Chắ c lã o cò n có mộ t hà o trong tú i.
oOo
Chiều hô m sau, bà lã o ở chợ về nhà . Ô ng lã o đi đâ u vắng. Lã o vẫ n dỗ i
cơm. Mộ t lá t, lão sừ ng sự c về, mộ t bên tay xá ch lủ ng lẳ ng cá i vò . Chiếc
khố đơn dính sá t và o ngườ i, ướ t sũ ng. Nhữ ng đầ u ngó n châ n, ngó n tay
nhă n lạ i, tím bệch. Dá ng lã o vừ a mò mẫ m dướ i ao lên.
Lã o đứ ng giữ a sâ n. Mộ t tay lã o thò vào trong vò . Bỗ ng trong cá i miệng
vò tố i om om, rộ n lên nhữ ng tiếng ngó e ngó e thả m thiết. Như có rắ n
bắ t nhá i. Khô ng là rắ n bắ t, nhưng là mộ t bà n tay lã o Mú i thò và o vò , lô i
ra từ ng con nhá i lớ n chỉ xanh, quậ t đét từ ng con xuố ng mặ t đấ t. Nhữ ng
chú nhái khố n nạ n run rẩy, nhuỗ i hai tay, hai châ n ra, chết cứ ng. Cả
thả y chừ ng mườ i lăm nhá ch. Rồ i lão lă n cá i vò xuố ng đấ t. Độ từ ng nấ y
con ố c nhồ i đen nhá y đổ ra.
Bỏ cả ố c và nhái và o rổ , lã o cắ p xuố ng cầ u ao. Mộ t lú c sau, lã o đem lên
mộ t xâ u nhá i lộ t da, đã chặ t đầ u, chặ t châ n cẩ n thậ n. Nhữ ng con nhá i
trắ ng phếch, thịt gợ n tia gâ n đỏ , tanh nhứ c mũ i.
Ố c thì bỏ và o nồ i luộ c. Nhá i, hơ lên ngọ n lử a, nướ ng như nướ ng chả .
Vụ t chố c, mộ t mù i thơm gâ y gâ y dâ ng lên ngạ t ngà o. Lã o tíu tít loay
hoay vừ a nướ ng vừ a đun.
Chẳ ng bao lâ u, lão Mú i đã là m xong cả cá c cô ng việc. Lã o khệ nệ bưng
nồ i ố c lên đặ t ngoà i đầ u hè. Lã o ngồ i xuố ng, xếp bằ ng trò n hai gố i,
chĩnh chện như ngồ i ă n cỗ . Có nhẽ lã o cũ ng tưở ng như lã o đương ngồ i
ă n cỗ thự c. Nhữ ng con ố c nhồ i cữ thá ng Bảy béo lắ m. Nhai sừ n sự t tự a
nhai thịt gà má i ghẹ. Lạ i chấ m thêm mộ t chú t muố i. Tuyệt, điểm mó n
ấ y, cò n mó n chả nhá i. Chả nhá i cũ ng chẳ ng kém chả lợ n. Có phầ n ngon
hơn chả lợ n. Lạ i thơm vô cù ng. Thơm điếc cả mũ i hà ng xó m. Thơm điếc
cả hai lỗ mũ i bà lão chộ t mắ t kia. Cho con mụ biết rằ ng lã o đâ y khô ng
cầ n gì con mụ . Trờ i sinh voi thì trờ i sinh cỏ . Con mụ khô ng cho lão ă n,
lão cũ ng chẳ ng chết đó i nà o. Củ a trờ i, khố i ra đấ y. Ố c dướ i ao. Nhá i
ngoà i vườ n. Tha hồ ă n suố t nă m, cũ ng khô ng thể hết đượ c ố c, đượ c
nhá i. Con mụ cậ y con mụ làm ra tiền. Ngà y xưa, lã o cũ ng là m ra bao
nhiêu tiền. Cá i thú ng kim chỉ ná t củ a con mụ ? Ra chó gì. Lã o chỉ đá
phố c cho mộ t cá i thì bồ ng cả thú ng lẫn ngườ i lên nó c nhà ! Nhưng ghét
cá i giố ng đà n bà bạ c bẽo, lão khô ng thèm đá . Lã o chỉ khinh và o mặ t.
Lã o nhai thự c rõ to. Tó p tép... tó p tép...
Bấy giờ , trờ i sầ m tố i. Ô ng sao Hô m quen thuộ c lạ i lấ p lánh trên ngọ n
tre, đương hờ hữ ng nhìn xuố ng. Ngồ i xa, bà lã o Mú i khô ng trô ng thấ y
chồ ng. Nhưng bà cũ ng nghe rõ rà ng nhữ ng tiếng rau rá u, tiếng tó p tép.
Bà khô ng có nhữ ng ý nghĩ khinh ngườ i và bướ ng bỉnh như ô ng lão. Bà
chỉ đoá n:
- Nố c lắ m ố c, lắ m nhá i vào! Tố i hô m nay, miệng nô n trô n thá o sớ m!
oOo
Quả nhiên. Suố t đêm đó , lã o Mú i khô ng chợ p đượ c mắ t. Nhữ ng quâ n vô
danh vô thứ c nổ i loạ n trong bụ ng lão, kéo binh đi rầ m rầ m, ụ c ụ c... Lã o
nằ m mộ t tí, lạ i chạ y ra đầ u nhà . Cứ thế! Cứ thế! Đến tậ n sá ng bạ ch.
Sá ng ngà y ra, ô ng mặ t trờ i ló xuố ng, xiên và o ngắ m nghía cá i mặ t tá i
ngoét củ a lã o già . Nhữ ng chò m râ u vô tri, dườ ng như cũ ng phờ phạ c,
ngơ ngá c. Lã o nhọ c quá , mệt quá .
Đến lú c vợ lão sắ p bưng thú ng hàng ra chợ , lã o khẽ gọ i:
- Nà y...
...
- Đưa cá i chìa khó a hò m gạ o cho tô i...
Lẳ ng lặ ng, bà lão cở i hầ u bao, lấy cá i chìa khó a, đặ t xuố ng đầ u phả n. Bà
lão định nó i mộ t câ u: “Ă n thêm nhá i nữ a vào! Sao chẳ ng nhấ t định dỗ i
nữ a đi?”.
Song bà lã o Mú i khô ng nó i ra như thế. Hình như bà ta thở dà i. Từ ngày
xử a ngà y xưa mà đô i bên lấ y nhau, đã có đến mấ y mươi nghìn lầ n, lão
Mú i “nhấ t định” như thế rồ i.
1942
VÀ NG PHAI
C
ó lá lố t tình phụ xương xô ng,
Có chù a bên Bắ c, bỏ miếu bên Đô ng tồ i tà n.
Có bá t sứ tình phụ bá t sà nh...
(Ca dao)
Hẹn phả i lò ng Mâ y từ mộ t ngà y giữ a nă m ngoá i.
Chà ng trai ấ y chẳ ng bạ o dạ n mộ t chú t nà o! Đến bâ y giờ , Hẹn chỉ mớ i
dá m nhìn Mâ y mà tủ m tỉm cườ i nụ . Mỗ i khi gặ p Hẹn, hai má Mâ y cũ ng
bừ ng đỏ , và Mâ y đi rả o bướ c, nghiêng nó n về mộ t phía.
Lò ng Hẹn cà ng thêm nao nao. Chẳ ng lẽ đã “thầ m yêu” nhữ ng bả y tá m
thá ng rò ng rồ i mà lạ i “cứ vậ y” mã i. Biết đến bao giờ Hẹn mớ i dá m nó i
vớ i Mâ y mộ t lờ i? Khô ng thể thế nà y đượ c. Phải khá c và phả i hơn nữ a.
Vố n Hẹn đã quen Mâ y. Nhưng chỉ sơ sơ thô i. Ra lố i ấ y, nó i đến yêu mớ i
lạ i là sự khó . Bở i đã quen biết nhau mà ngỏ ý tán tỉnh, ngườ i ta bằ ng
lò ng đã đà nh, ngộ chẳ ng may nếu khô ng, cá i mặ t mình sẽ ra thế nào?
Chao ô i, khó khă n thay là cá i bướ c ban đầ u nà y.
Mâ y ở xó m Giếng, Hẹn ở xó m Giữ a. Cả đô i bên đều là ngườ i là ng Nghĩa
Đô . Nhà Mâ y là m lụ a. Nhà Hẹn cũ ng sinh nhai nghề ấ y. Mâ y mườ i tám
tuổ i, mà Hẹn vừ a hai mươi.
Từ xó m Giếng và o xó m Giữ a, phả i đi mộ t độ ngõ ngoắ t và mấ y đườ ng
bờ ao nhỏ mấ p mô . Hẹn mà quen Mâ y là bở i cớ ngày trướ c hai đứ a
cù ng họ c vớ i nhau mộ t trườ ng.
Cũ ng như cá c trẻ khá c ở trong là ng, nhữ ng nă m cò n nhỏ xíu, chưa đầ y
mườ i tuổ i, Hẹn và Mâ y đượ c thà y mẹ cho đến trườ ng là ng. Họ c cho
biết đọ c, biết viết. Bở i thế, họ c đượ c chừ ng hai ba nă m, khi chú ng đã kể
đượ c chuyện Hoà ng Trừ u, viết đượ c tọ c tạ ch, và là m nổ i cá i tính cộ ng,
thì thà y mẹ chú ng nghĩ rằ ng: “Thế là đủ . Họ c ngầ n ấ y cũ ng nhiều rồ i.
Ngà y xưa, thờ i cá c cụ ta, nhà nướ c phả i cho đá nh trố ng gõ mõ , bắ t dâ n
gian đi họ c, ai đến trườ ng lạ i đượ c thưở ng giấ y bú t mà cũ ng chẳ ng
mã nh đạ i nà o đến. Bâ y giờ thờ i buổ i nà y, họ c đượ c bấ y nhiêu đã là tố t
lắ m”.
Họ bắ t con cá i ở nhà . Hẹn nố i nghề tổ là tậ p việc dệt lụ a. Cò n Mâ y thì
tậ p quay tơ, là m hồ và đi chợ Bưở i mua rau.
Chỉ chừ ng ít lâ u, bao nhiêu chữ nghĩa gầ n trả cô ng thà y rá o! Hẹn và
Mâ y đều chả cầ n. Bở i vì thế cũ ng cò n thừ a đủ chữ để đọ c Kim Vân Kiều
tâ n truyện.
Vậ y sự giao tình củ a đô i bên khở i tự cá i thủ a đồ ng mô n ấy.
Mộ t hô m đương dệt cử i, Hẹn bỗ ng nhớ ra mộ t điều:
- À phả i rồ i, phả i rồ i. Nếu cứ rình để nó i đượ c mộ t đô i câ u vớ i Mâ y thì
chắ c hẳ n lâ u lắ m. Mà cá i tính mình lạ i cả thẹn, chưa chắ c đã dá m nó i.
Mình viết mộ t bứ c thư, ờ tả mộ t bứ c thư để đưa cho Mâ y. Hà ! hà ! Bú t
huê tay thảo thư đà o, có thế mớ i ra con ngườ i lịch thiệp đượ c!
Hẹn bèn hì hụ c viết thư. Chà ng phả i nhấ m mã i đầ u bú t chì mớ i nghĩ
đượ c mộ t câ u. Viết xong, Hẹn ư ử đọ c lạ i mỗ i câ u. Rồ i xó a rồ i viết, mất
mấy đêm liền mớ i đoạ n đượ c cá i cô ng trình kỳ khu ấ y. Nà y đâ y là
nhữ ng lờ i thư:
Thưa em Mâ y,
Bú t huê tay thả o thư đà o
Sự tình mấy chữ gử i chào tình nhâ n
Thấ y em là gá i má hồ ng
Hã y cò n nghiêm cấ m trong phò ng đợ i xuân
Cho nên trong dạ ướ c ao
Chỉ hiềm mộ t nỗ i ra và o chưa quen
Thườ ng khi tô i vẫ n gặ p nà ng
Cũ ng toan uớ m hỏ i, nhưng tình cò n e
Ướ c gì như sợ i chỉ xe
Muố n đi lạ i lắ m, cò n e ô ng bà
Tô i thấ y nà ng thậ t thà tử tế
Muố n tạ c gương chỉ để soi chung
Nên ra nà ng quyết cho xong
Chớ phụ lò ng khá ch bõ cô ng đợ i chờ .
Cá i tá c phẩ m tuyệt cú đâ y viết trên mộ t tờ giấ y trắ ng mớ i nguyên mua
ở hàng xén và đượ c gấ p nếp là m tá m, bỏ cẩ n thậ n trong xó cù ng cá i dạ
cá củ a Hẹn đeo ở trướ c thắ t lưng.
oOo
Mộ t ngà y phiên chợ lụ a, Hẹn đưa đượ c cho cô nà ng Mâ y cá i bứ c thư
đà o đó . Hẹn run run đưa. Mâ y chú m chím cườ i, cầ m lấ y. Ồ , là m sao mà
dễ dà ng. Chà ng nghĩ ngợ i khó khă n nhữ ng trên trờ i dướ i đấ t, mà chỉ
phả i hà nh độ ng có mộ t cá i giơ tay, đã là m đượ c việc.
Mâ y bỏ thư và o tú i. Và Mâ y nó i:
- Vẽ! Lạ i cò n phả i thư vớ i từ ...
Hẹn cả m độ ng run cả ngườ i. Chả biết chà ng ấ p ú ng nó i nhữ ng gì. Thế là
cá i sự bắ t đầ u khó khăn trong cuộ c yêu đương qua nổ i rồ i.
Mấ y hô m sau, Hẹn cũ ng đượ c Mâ y giú i cho mộ t mả nh giấ y. Đó là tờ thư
trả lờ i củ a Mâ y.
Thư rằ ng:
Anh Hẹn ơi!
Quế trên tră ng, nhạ n trên trờ i
Nghĩ chi cho ná t dạ ngườ i như tương
Hắ c huyền phó giả con hương
Là m chi mượ n ấ p cầ u hô n bậ n lò ng
Nhỡ nhà ng nướ c đụ c chưa trong
Tră m nă m để mộ t tấ m lò ng từ đâ y
Sô ng dù cạ n, nú i dù lay
Dẫ u mò n bia đá , dá m sai lò ng và ng
Ngồ i mộ t mình lạ i nghĩ mộ t mình
Than thâ n chẳ ng dá m bạ c tình vớ i ai
Ngồ i cà nh trú c tự a cà nh mai
Đô ng đà o tâ y liễu lấ y ai bạ n cù ng
Bứ c thư hồ ng phong tờ giấ y đỏ
Gử i lờ i thă m hai họ bình an.
Hẹn nhậ n thư.
Hẹn đọ c đi đọ c lạ i bà i thơ khô ng biết bao nhiêu lầ n. Anh sung sướ ng
đến nỗ i hoang mang, bố i rố i, như chưa bao giờ có cả m giá c ấ y. Anh họ c
thuộ c lò ng nó như chá o.
Nhữ ng đêm dệt cử i khuya, dướ i á nh đèn dầ u hiu hiu, anh Hẹn cao
giọ ng há t ngâ m từ ng câ u mộ t. Tiếng vang ngâ n như lẫ n vớ i tiếng con
thoi chạ y thậ m thọ t qua mặ t lụ a kêu lá ch cá ch.
oOo
Đã đến lú c hai ngườ i gặ p nhau kín đá o ở mộ t nơi hẹn hò . Chỗ đó là mộ t
khoả ng vườ n tre phía ngoà i đầ u xó m Giếng. Qua bờ giếng thơi, tiếp
mấy khoả ng ruộ ng trố ng, rồ i đến vườ n tre, ngoà i kia lạ i là đồ ng ruộ ng
mênh mô ng.
Vườ n ấ y ngườ i ta bỏ hoang. Bên nhữ ng gố c tre sầ n sù i, mọ c ken bề bộ n
nhữ ng thứ câ y dạ i, khô ng có lố i đi. Tha hồ cá c giố ng cỏ đượ c trổ tự do,
cao đến lưng ố ng châ n. Ở bên gó c vườ n có mộ t cá i cổ ng tá n, bở i lâ u
ngà y khô ng ngườ i mở tớ i, nhữ ng dâ y bìm bìm hoa tím đượ c bò ngủ
đầ y ở trên nó c là m cho cá i cá n tre gẫ y mụ c, đổ quỵ cả tấ m thâ n cổ ng
xuố ng.
Mộ t buổ i trưa, Hẹn và Mâ y đứ ng vớ i nhau ở đấ y.
Anh chà ng lú ng tú ng trong cuộ c hẹn lầ n đầ u. Anh chẳ ng biết nó i gì cả ,
cò n Mâ y thì cứ cườ i tít đi. Mâ y hay cườ i quá . Đô i má phú ng phính lú m
lạ i và đỏ hâ y lên. Cặ p mắ t long lanh giữ a đô i mi hú p híp. Cá i mắ t mớ i
tình tứ là m sao! Mâ y cườ i cả má , cả mắ t.
- Anh Hẹn, anh là m thơ hay quá .
- Em nó i khen dố i.
- Khô ng em bả o thậ t mà .
- Em cũ ng thế, em lạ i cò n là m giỏ i hơn tô i.
Nhữ ng lờ i vụ n vặ t ấ y trao đổ i nhau. Và đô i tình nhâ n ấy đứ ng vớ i nhau
rấ t khờ khạ o. Hẹn đứ ng xa Mâ y tớ i mộ t xoạ c châ n dà i. Có khi chính
Hẹn cũ ng muố n mem châ n lạ i gầ n xít xít mộ t chú t. Nhưng chỉ muố n
thô i chứ khô ng dá m.
Rồ i Hẹn cũ ng đâ m ra bạ o. Bở i vì nếu chẳ ng liều mộ t tí thì biết bao giờ
mớ i dá m cầ m tay ngườ i bạ n tình. Hẹn bèn nó i rằ ng:
- Cá i thắ t lưng lụ a bạ ch này Mâ y chuộ i nhà hả ?
Mâ y nó i:
- Vâ ng, em chuộ i lấ y. Trô ng đượ c đấ y chứ ?
Mâ y nhấ c mả nh thắ t lưng lên. Hẹn cầ m lấy ngắ m và nhâ n tiện nắ m
ngay bà n tay Mâ y. Mâ y yên lặ ng.
- Mâ y ơi! Mâ y có yêu tô i khô ng?
- Em chả biết.
- Ồ , tô i hỏ i thậ t đấ y.
Mâ y tó m lạ i đô i bà n tay Hẹn và o lò ng bà n tay nó ng hô i hổ i củ a mình
mà nó i:
- Yêu lắ m chứ !
Hẹn cườ i:
- Thế hử ?
Rồ i anh chà ng bầ n thầ n nhìn ngườ i yêu. Tay Hẹn cứ nắ n vuố t tỉ mỉ
từ ng ngó n tay củ a Mâ y. Mặ t Mâ y đỏ hồ ng, đô i mô i mọ ng như hai mú i
quýt ngọ t. Tấ m ngự c hơi đầ y đầ y trong cá i yếm trắ ng bong. Nhưng Hẹn
chỉ ngắ m cá c thứ ấ y và thở ra đằ ng mũ i mộ t hơi dà i.
- Mâ y ơi! Thế nà o tô i cũ ng lấ y Mâ y.
Mâ y nú ng nính ngườ i, nó i ngoay ngoả y:
- Em chả lấy.
Rồ i Mâ y giơ tay tá t nhẹ và o má Hẹn mộ t cá i.
- Chừ a nó i nhả m nhé!
- Tô i nó i nhả m đâ u.
Hẹn nhìn Mâ y, rấ t đù đờ , rồ i im lặ ng. Gió nổ i dạ t dà o trong ngà n lá tre,
nghe quen quen như mộ t thứ tiếng lú c nà o cũ ng có . Nhữ ng mả nh nắ ng
nhỏ in hoa trên vai á o, trên tó c hai ngườ i. Bỗ ng Mâ y nó i:
- Em về anh ạ . Đứ ng đâ y lâ u ai biết thì chết.
Hẹn ngẩ n ngơ buô ng tay Mâ y:
- Ừ , Mâ y về. Bậ n khá c nhá !
Mâ y về. Cá i bó ng ngườ i cao cao mặ c á o tấ c trắ ng nổ i trên nền cỏ , và câ y
xanh xanh đi thoă n thoắ t về ngả bờ giếng.
Hẹn đứ ng tầ n ngầ n. Anh chà ng tưở ng như nó i thế hãy cò n thiếu, cò n
muố n thêm và cò n đương lú c dở dang câ u chuyện nhiều lắm. Hẹn nhìn
bâ ng quơ lên trờ i, mủ m mỉm. Anh nghĩ: “Ố i dà o! Cò n khố i, ngà y rộ ng
thá ng dà i, lo gì!” và Hẹn đi về xó m Giữ a, bướ c nhữ ng bướ c nhẹ lâ ng
lâ ng.
Bây giờ Hẹn đâ m ra sính là m thơ quá . Cả ngà y chỉ vừ a co cổ dệt cử i,
vừ a đă m chiêu nghĩ thơ. Vì anh cho rằ ng cá i mô n nó i chuyện hẳn mình
kém. Chỉ có tả thơ thì chắ c Mâ y phả i phụ c và yêu mình.
Nên có đâ u nă m ba bữ a sau, Hẹn lạ i gò xong mộ t bà i thơ để gử i cho
Mâ y:
Bú t huê thả o tình thư nhấ t bứ c
Tâ m thư nà y tri thứ c nên chă ng
Lầ n lầ n ngà y gió đêm giă ng
Thờ i anh mượ n gió cá t đằ ng đưa duyên.
oOo
Bỗ ng có mộ t buổ i chiều, có tiếng giầ y Tâ y nện cồ m cộ p trên con đườ ng
gạ ch đi vào lố i xó m Giếng gầ n làng. Cá i tiếng độ ng lạ ấy là m bao nhiêu
chó và trẻ con trong xó m chạ y nhá o ra xem. Nhữ ng ngườ i đà n bà đứ ng
ngấ p nghé sau nhữ ng bờ rà o râ m bụ t và cú c tầ n. Bở i vì ở trong cá i xó m
tĩnh mạ c ấ y, cả nă m cũ ng chả mộ t lầ n có cá i â m thanh kỳ lạ như vậ y.
Kẻ đi đô i giầ y hù ng dũ ng đó là mộ t ngườ i lính tậ p. Ngườ i ta ngó bá c
lính rồ i nó i vớ i nhau:
- Tưở ng ai, bá c Vự c. Trô ng bá c ta bâ y giờ oai phạ m.
Nhữ ng ngườ i đà n ô ng đang mả i dệt cử i cũ ng ngừ ng thoi lạ i, ngó đầ u ra
ngoà i nan cử a, nó i lớ n:
- Kìa bá c quyền Vự c về chơi.
Đá p lạ i nhữ ng ngườ i hỏ i thă m, bá c quyền Vự c ngả cá i mũ và ng ra chà o
theo kiểu Tâ y.
Bá c ta đi. Mỗ i mộ t tiếng giầ y cộ p trên nền gạ ch, mộ t ngườ i tặ c lưỡ i:
“Hừ ? Cá i tiếng giầ y Tâ y có đinh mớ i khiếp chứ !”.
Có đầ y ngườ i hàng xó m tớ i nhà bá c Vự c để hỏ i thă m. Bà mẹ bá c ta phả i
đun nướ c, têm trầ u, tíu tít mờ i mọ i ngườ i.
Nhà bá c Vự c ở gầ n nhà cô Mâ y. Cá ch có mấ y ngõ .
Từ cá i chiều mà Vự c về, hô m nào bá c cũ ng sang chơi bên nhà Mâ y.
Sang chơi để nó i chuyện Kẻ Chợ vớ i thà y mẹ Mâ y. Bao nhiêu là chuyện
tâ n kỳ ở ngoà i kinh thà nh phù hoa ấy. Gớ m, sao con ngườ i mớ i uố ng
nướ c má y chảy ngượ c bằ ng vò i có ba thá ng mà đã có đượ c cá i giọ ng
đặ c phố . Nhữ ng câ u chuyện kể thự c có duyên.
Thà nh ra cô Mâ y cũ ng phả i chú ý và nghĩ ngợ i.
Thoạ t tiên, Mâ y thấ y bá c quyền cũ ng thườ ng, chỉ hơi lạ mộ t chú t. Bở i
mớ i nă m ngoá i, nă m kia bá c ở nhà , Mâ y chẳ ng để ý gì đến.
Thỉnh thoả ng, bá c quyền cũ ng nó i chuyện vớ i Mâ y, bá c bả o:
- Chứ như cô Mâ y, chỉ ra Kẻ Chợ mà ă n mặ c theo kiểu tâ n thờ i vào, thì
đến con gá i Hà Nộ i chính tô ng cũ ng phả i thua đứ t đuô i.
Mâ y cườ i:
- Bá c cứ nó i xấ u con gá i là ng là m gì thế. Chuô ng khá nh cò n chẳ ng ă n ai,
nữ a là mả nh chĩnh, mả nh chai ngoà i đồ ng.
- Chẳ ng tin bữ a nà o cô cứ ra Kẻ Chợ vớ i tô i.
Bá c quyền liếc nhanh sang mắ t Mâ y mà nó i câ u ấ y. Mâ y hỏ i:
- Hô m nà o bá c ra tỉnh?
- Tô i đượ c nghỉ mộ t tuầ n chủ nhậ t nữ a.
Rồ i có mộ t bậ n, lú c chậ p choạ ng tố i, bá c quyền gặ p Mâ y ở bên bờ
giếng. Đườ ng ngõ vắ ng lạ nh. Bá c liền mờ i Mâ y đứ ng lạ i nó i chuyện.
Mâ y chủ ng chẳ ng, nhưng rồ i Mâ y cũ ng đứ ng. Ngoà i đồ ng trờ i mờ mờ ,
tră ng đầ u thá ng nhô lên mộ t mả nh lưỡ i liềm và ng hoe ở cuố i đồ ng xa.
Chiều hoà n toà n. Bá c quyền nó i nho nhỏ :
- Thưa cô , tô i yêu cô lắ m.
- Em xin bá c, chỗ hà ng xó m ta...
- Cô để tô i nó i nà o... Suố t cả tỉnh Hà Nộ i, chả ai đẹp như cô , tô i biết. Tô i
chỉ muố n yêu cô . Sự tâ ng bố c ấ y khiến Mâ y đứ ng lặ ng, cú i đầ u, vuố t
má i tó c. Quyền Vự c ta đến sá t tậ n nơi, giơ hai tay quà ng chặ t vai cô ả .
Mâ y vù ng vằ ng. Bá c Quyền thủ thỉ:
- Mình ơi! Tô i yêu mình quá . Mình đừ ng nguâ y nguẩ y thế. Tô i bả o mẹ
tô i cho tô i lấ y mình. Chú ng ta lên Hà Nộ i ở vớ i nhau, sướ ng lắ m.
Mâ y rừ ng rự c cả ngườ i bở i sự đụ ng chạ m củ a mộ t thâ n trai lạ và bở i
nhữ ng câ u nó i êm dịu, ngọ t như đườ ng. Mọ i khi Mâ y hay lí lá o lắ m, mà
bâ y giờ chỉ nó i đượ c mộ t câ u gắ t khẽ: “Buô ng ra nà o, có ngườ i kia kìa”.
Rồ i im.
- Thô i vậ y. Mình bằ ng lò ng chứ ? Tô i cứ phả i hỏ i trướ c thế cho cẩ n thậ n
đấ y. Mình về nhé!
Quyền Vự c buô ng Mâ y ra. Bá c Vự c cũ ng khô ng quên cá i lố i gặ p nhâ n
tình Hà Nộ i là phả i hô n mộ t cá i. Quyền Vự c ta bèn cú i xuố ng hô n đá nh
choét mộ t cá i và o má Mâ y. Cá i má phính nó ng rừ .
Mâ y chạ y đù ng về nhà . Nằ m đến quá nử a phầ n đêm mà Mâ y vẫ n chưa
ngủ đượ c vì nghĩ đến cá i hô n ấ m á p - như hã y cò n hằ n lố t trên má - củ a
bá c quyền Vự c giỏ i trai và lịch sự “mố t” mớ i.
Thô i thế là cá i mả nh tình củ a anh cu Hẹn bay lên trờ i rồ i.
oOo
Đá m cướ i cô Mâ y lấ y bá c quyền Vự c thự c linh đình. Hỏ i xong, ngườ i ta
xin cướ i ngay. Là ng xó m kéo đến ă n cỗ rấ t đô ng đả o. Giết hai con lợ n
thì vừ a đủ cỗ chén hai hô m. Tong ơ đi mấ y chụ c bạ c, nhưng bá c quyền
Vự c và mẹ rấ t vui đượ c cá i hâ n hạ nh tiêu tố n vớ i là ng xó m như thế.
Cô ng việc cứ xuô i nhẹ như nướ c sô ng Lịch chả y. Đến hô m hết nghỉ
phép, bá c quyền Vự c đã ra tỉnh, đi cả vớ i bá c gá i.
Cô quyền Vự c vậ n cá i á o vải rồ ng mớ i, đeo trên vai cá i tay nả i to tướ ng,
miệng nhai trầ u mủ m mỉm, đi ve vảy bên cạ nh chồ ng - anh chồ ng bả nh
bao có đô i giầ y to, bướ c nghe cồ m cộ p vui tai.
oOo
Chao ô i! Ai đo đượ c nỗ i khổ lò ng củ a anh chà ng Hẹn bâ y giờ . Khi cá i
việc tầ y đình kia đến tai thì anh ta choá ng vá ng cả ngườ i. Thơ củ a anh
là m hay đến thế mà cô ta phụ tình nhanh chó ng vậ y. Tình chà ng coi
như nặ ng đá đeo, mà ở ngườ i lạ i chỉ thoá ng bằ ng mộ t cơn gió may về
sớ m.
Nhưng nghĩ đến anh quyền Vự c thì Hẹn thô i khô ng tư lự gì nữ a. Hẹn
biết rồ i. Bở i vì Hẹn khô ng sộ p. Khi Hẹn khô ng sộ p và mạ nh bạ o và mố t
mớ i như cá i ngườ i đã ra thị thà nh ấ y, thì vài câ u thơ thẩ n lô i thô i, cò n
có nghĩa chi chi nữ a!
Nhữ ng lờ i thơ củ a con ngườ i ấ y vẫn cò n đâ y. Anh Hẹn vẫ n gấ p nếp
mả nh giấ y cẩ n thậ n, nhét và o mộ t bên cá i thắ t lưng da cũ . Giữ lấy chú t
hương thừ a vậ y.
Từ đó nhữ ng khi châ m đèn dệt cử i khuya, Hẹn thô i khô ng há t ầ m nhà
lên như xưa.
Song thỉnh thoả ng, buồ n miệng quá , anh cũ ng há t. Nhưng anh bỏ cả
mấy cá i bà i tình tứ trướ c đi. Anh chỉ rền rĩ có mỗ i mộ t câ u rằ ng:
Tham và ng bỏ ngã i ai ơi!
Vàng thờ i ă n hết, ngã i tô i hãy cò n.
Ý giả Hẹn ta há t kháy đờ i.
1942
BỨ C VẼ TRUYỀ N THẦ N
O
đâ y ngườ i ta ít cho trẻ con mang sá ch đến trườ ng. Khô ng cầ n mấ y. Bở i
vì đấ t nà y là đấ t cô ng nghệ. Từ nhữ ng đứ a trẻ lên năm cũ ng đã tậ p tà nh
giú p đỡ đượ c cô ng việc trong nhà . Là m là ra tiền, cò n đi họ c khô ng ra
tiền, ngườ i ta để trẻ con ở nhà , cũ ng có cá i lý cứ ng củ a ngườ i ta. Nhưng
đó mớ i chỉ là mộ t lý vậ t chấ t, mà ngườ i ta đã phê bình hộ cho cá i là ng
nà y. Cá c cụ trong là ng thì nghĩ khá c. Có phả i tạ i ngườ i ta hà tiện sợ tố n
kém mà chẳ ng muố n cho con đi họ c đâ u. Khô ng, khô ng. Ngườ i ta sợ là
sợ cá i khá c kia. Sợ cá i việc phong thủ y. Sợ cá i sự củ a trờ i đấ t sinh ra
thế.
Bở i vì là ng nà y khô ng có đấ t là m việc, khô ng có đấ t đi họ c. Ngoà i đồ ng
có thế đấ t hình cá i mũ đồ ng câ n, thì mũ vua mũ quan lạ i chầ u quay
hướ ng về là ng Phú Gia. Thà nh thử , thiên hạ là ng khá c ngườ i ta tranh đi
họ c, tranh biết chữ mất cả . Cá i lẽ tạ o hó a đã bà y ra như vậ y, khô ng thể
cưỡ ng. Ngườ i ta đượ c dố t ná t mà ngườ i ta bằ ng lò ng.
Như nhà ô ng nhang Chỉnh. Nhà ô ng thuộ c và o hạ ng khá trong hàng
thô n. Ô ng có hai con trai. Chú ng nó chỉ biết là m khỏ e. Lệch vai đi vì
là m. Ngoẹo cổ đi vì là m. Trô ng thấy cá i bú t chì thì chú ng nó tấ m tắ c
khen rằ ng: “Gớ m nhỉ! Cá i đầ u mẩ u nhọ n kia mà viết đượ c ra chữ thì tà i
thự c”.
Tuy khô ng lấ y cá c con là m ra việc là sung sướ ng, nhưng ô ng nhang
Chỉnh cũ ng khô ng lấ y thế làm buồ n bao giờ . Chú ng nó đã là m ra củ a
cho ô ng. Ô ng mà đượ c trở nên má t mặ t như ngà y nay cũ ng nhờ có hai
thằ ng con hay là m ấ y.
Nhà ô ng nhang Chỉnh bâ y giờ khá . Trong nă m, sá u năm trờ i, ô ng trình
bà y vớ i là ng nướ c, rấ t khéo léo, sự củ a nả nhà ô ng như sau này.
Bắt đầ u, ô ng xâ y mộ t cá i cổ ng gạ ch có hai tấ m cá nh cử a gỗ . Trên nó c,
đắ p bố n chữ số ngò ng ngoèo: 1940 vờ n vào nhau. Rồ i mộ t con đườ ng
gạ ch nhỏ mộ t hà ng con kiến lá t từ cổ ng nố i liền và o đến thềm hè. Ấ y là
cá i nă m ô ng dỡ tấ t cả bố n bứ c vá ch xung quanh để xâ y con kiến hai
đầ u hồ i và lớ p tườ ng hậ u. Cò n thừ a gạ ch, ô ng lạ i cho lá t hai vỉa xung
quanh thềm ra đến gầ n giữ a sâ n. Như thế, là ô ng yên chí lắm. Vì, rấ t có
thể, mộ t và i nă m nữ a, có đồ ng ra đồ ng và o hơn nữ a, ô ng dỡ cá i má i lợ p
ngó i lên, là đã ra mộ t nếp nhà gạ ch tươm tấ t rồ i. Ô ng chờ .
Bây giờ ô ng nghĩ cá ch bà y biện ở trong nhà . Gian giữ a, lù lù mộ t cá i tủ
chè. Cá i tủ chè bằ ng gỗ mộ c, trắ ng lô m lố p. Tuy trô ng nó khô ng đượ c
đẹp lắ m, nhưng thiếu nó là thiếu tấ t cả , là cá i nhà khô ng có hồ n. Trong
khi lạ i ngó ng dịp có tiền để tậ u mộ t cá i tủ chè gỗ gụ , đá nh bó ng đen
sẫ m, thì ô ng nhang Chỉnh hã y cứ chơi tạ m cá i nà y để ướ c lấ y chỗ kê.
Hai gian bên, treo la liệt nhữ ng ả nh và tranh Tà u lò e loẹt. Trên bà n thờ ,
cá i đỉnh đồ ng bó ng nhoá ng là m á t cả nhữ ng chiếc mâ m đồ ng đỏ và
chiếc đèn ba dâ y đen xỉn. Gian bên phả i, mộ t cá i phả n bằ ng ba tấ m gỗ
mít. Bên trá i, nơi tiếp khá ch, song song hai chiếc trà ng kỷ. Thế là nhà
ô ng nhang Chỉnh sang ra phết rồ i. Trong là ng, chẳ ng có mấ y nhà đượ c
lịch sự như vậ y.
Ô ng thích khoe cho bà con biết mọ i vẻ sang trọ ng củ a nhà ô ng. Nhưng
ô ng biết cá ch khoe. Ô ng khô ng nó i trắ ng rằ ng: Nhà tô i có cá i nà y... nhà
tô i có cá i nọ ... đẹp lắ m... quý lắ m. Khô ng, ô ng khô ng nó i thế. Ô ng đứ ng
chơi lơ phơ ngoà i đầ u ngõ . Ai quen mà đi qua, ô ng đon đả :
- Đi đâ u thế?
- Tô i lên kia có chú t việc.
- Thong thả chứ ?
- Thong thả ạ .
- Mấ y khi, mờ i ô ng và o tô i chơi xơi nướ c cá i đã .
Mờ i ngườ i ta vào xơi nướ c thô i, thế là nhà mình có cá i gì ngườ i ta cũ ng
biết. Ngườ i ta đi nó i lạ i vớ i ngườ i khá c, nhữ ng cá i miệng là nhữ ng cá i
cố ng chả y ra chuyện. Thế là ai cũ ng biết nhà ô ng nhang Chỉnh bâ y giờ
tươm lắm, tươm lắ m.
Mộ t hô m, bá c quyền Vự c đượ c nghỉ phép, về là ng. Ô ng nhang đương
thơ thẩ n quạ t má t ở đầ u sâ n, nghe tiếng giầ y lệt kệt ngoà i đầ u ngõ , vộ i
chạ y ra.
- Kìa bá c Vự c!
- Bô ng-xua ô ng. Xà -và chứ ?
- Hè... hè... Ă n cơm rồ i. Bá c về phép đấ y chứ ?
- Vâ ng.
- Mờ i bá c và o nhà xơi nướ c. Mấ y khi. Đườ ng từ đâ y về xó m cò n để đấ y,
hã y và o tạ m là m chén nướ c cho vui cá i đã .
- Bô ồ ng!
Rồ i bá c quyền ngả cá i mũ vàng, tha đô i giầ y da to tổ bố vào trong sâ n.
Lũ chó thấ t kinh, sủ a lạ c cả tiếng. Bá c Vự c uố ng luô n mấ y chén nướ c
chè mạ n. Rồ i bá c nhìn quanh quấ t:
- Á i chà ! Nhà ô ng ngang bố p phạ m. Bố p thự c! Khô ng kém nhà ngoà i
tỉnh mấy.
- Bá c cứ khen quá thế chứ ?
- Thự c đấ y. Bô ồ ng lắ m.
- Bá c bả o bô ồ ng là thế nà o?
- Bô ồ ng tiếng Tâ y là đủ tấ t cả cá c nhẽ. Sang trọ ng, danh giá , lịch sự . Đủ
hết. Tuố t mo.
- Gớ m nhỉ!
- Nhưng nhà nà y...
- Thưa, gì ạ ?
Bá c Vự c trỏ tay lên đầ u hồ i bên trái:
- Chỗ khoả ng tườ ng trắ ng kia mà treo mộ t bứ c truyền thầ n thì ă n
phom lắ m.
- Truyền thầ n là thế nà o?
- Là cá i ả nh chụ p ô ng ấ y. Ả nh chụ p rồ i vẽ to bằ ng cá i mâ m xếp vuô ng
kia kìa.
- Là ng ta chưa ai có nhỉ?
- Xì, gớ m. Ngoà i Kẻ Chợ ngườ i ta mớ i biết chơi chứ . Ở đâ y, ai đã vạ ch
mắ t ra cho. Ô ng cũ ng nên chơi mộ t cá i truyền thầ n. Và i đồ ng bạ c thô i.
- Ồ ...
- Rẻ lắ m.
- Để hô m nào thong thả tô i ra ngoài tỉnh nhờ bá c.
- Đượ c... Bô ồ ng.
Từ hô m ấ y, ô ng nhang Chỉnh cứ tơ tưở ng đến cá i ả nh truyền thầ n. Giá
đem treo ở cá i đầ u hồ i kia thì bô ồ ng lắ m, cừ lắm. Bá c Vự c bả o thế.
Chưa ai biết chơi cá i ấ y. Đến chính ô ng cũ ng lờ mờ chưa thể rõ đượ c
cá i truyền thầ n nó là cá i gì. Nhưng mà kể chơi như vậ y thì rẻ. Chơi mộ t
thứ cả là ng chưa ai biết mà tố n chỉ có và i đồ ng bạ c. Thế ra, ở đờ i, cứ
tinh thạ o là biết chơi sang mà chẳ ng mấ t mấ y nỗ i tiền.
Mộ t hô m, ô ng nhang Chỉnh vậ n á o the, quầ n trắ ng tề chỉnh. Ô ng cầ m ô ,
mó c cá i khă n gó i điều vào cá n, vá c ghếch lên trên vai. Con ô ng hỏ i:
- Bố đi đâ u?
- Tao lên Kẻ Chợ .
Mươi hô m, ô ng nhang Chỉnh về. Vẫn như hô m đi, ô ng khô ng mang gì ở
ngoà i tỉnh về. Cả ngà y, ô ng kỳ cụ c cưa mộ t ố ng vầ u lớ n. Cá i ố ng vừ a dà i,
lạ i vừ a to. Ô ng cắ t thủ ng mộ t đầ u mấ u, lấ y giấ y bịt kín lạ i.
Rồ i ô ng lễ mễ ô m cá i ố ng vầ u kỳ quá i ra tỉnh. Chiều hô m đó , ngườ i ta
thấ y ô ng nhang Chỉnh đi thủ ng thỉnh trên đườ ng cá i Tâ y xuố ng. Mặ t và
tai ô ng đỏ gay. Ô ng vừ a uố ng rượ u ngoà i chợ . Cá i khă n lượ t tụ t xuố ng
trò ng lọ ng quanh cổ . Cả cá i á o the cũ ng quấ n và o bụ ng. Mộ t vai ô ng vá c
ngượ c cá i ố ng vầ u. Mộ t tay ô ng cắ p cá i gì to, như cá i mâ m xếp, bọ c kín
hai mặ t nhữ ng giấ y nhậ t trình.
Ô ng đi khệnh khạ ng, vớ i điệu vung vinh ghê. Mặ t ô ng vểnh lên. Hai
cá nh ria mũ i má c đen đen cũ ng vểnh ra. Hai cá i ria, nom thú vị lạ . Nó
tự a như là ai viết mộ t chữ bá t và o giữ a mặ t ô ng nhang Chỉnh. Cá i chữ
bá t hơi mấ p má y, độ ng đậ y. Ấ y là lú c ô ng đương có vẻ hể hả lắ m. Ô ng
đương sử a soạ n mộ t nụ cườ i tủ m.
Mà ô ng đương sung sứ c, hể hả thự c. Bở i vì, về đến nhà , ô ng cở i cá c thứ
kia ra, thì đó là nhữ ng thứ mà bấ y lâ u nay ô ng hằ ng ao ướ c - do bá c
quyền Vự c khơi mà o cho.
Nà y, nhữ ng tờ giấy nhậ t trình đượ c bó c ra. Mộ t cá i khung gỗ , đã đá nh
bó ng, lắ p mặ t kính nhấ p nhá nh. Mà u gỗ và ng sọ ng, tươi như nghệ, bao
quanh mặ t kính sá ng loá ng. Soi và o thấ y rõ cả mặ t ngườ i.
Đến khi ô ng nhang Chỉnh trịnh trọ ng giở nú t đầ u cá i ố ng vầ u, tụ t ra
mộ t tờ giấ y trắ ng phố p. Ô i chao! Cá i hình ô ng nhang Chỉnh. Đú ng lắ m.
Đú ng quá đi mấ t.
Ô ng nhang Chỉnh chít khă n đen nhá nh. Cá i mặ t ô ng hệt là ... cá i mặ t ô ng.
Đủ hai tai, hai mắ t, có lô ng mày cẩ n thậ n. Trên mồ m, chỉnh chện hai cá i
má c ria đen nhọ n hoắ t. Sao mà khéo thế, tà i thế. Ô ng mặ c á o gấ m (ô
hay, ô ng nhang có á o gấ m bao giờ ) gấ m hoa trò n như cá i bá t cẩ n thậ n,
ô ng ngồ i trên mộ t bộ ghế rấ t sang. Cá nh tay ô ng khuỳnh ra, tự a vào
mép cá i bà n, mộ t tay ô ng cầ m chiếc quạ t. Rõ ra điệu bộ mộ t ngườ i
đú ng bậ c và phong lưu.
oOo
Ngườ i trong khắ p xó m và khắ p cả là ng kéo đến xem cá i ả nh truyền
thầ n củ a ô ng nhang Chỉnh. Ai cũ ng khen:
- Tài thự c. Giố ng ô ng nhang như đú c.
Mộ t buổ i trưa, đương nắ ng to, ô ng nhiêu Phậ n bên Phú Gia, độ i nó n
sang chơi vớ i ô ng nhang Chỉnh. Ô ng vừ a lau mồ hô i, vừ a hổ n hển nó i:
- Nghe thấ y ngườ i ta đồ n bên bá c mớ i có cá i hình gì tài lắ m.
Ô ng nhang cườ i, trỏ lên tườ ng:
- Đâ y nà y...
Ô ng nhiêu Phậ n nhìn đến trò n mắ t lạ i:
- Ố i giờ i ơi kìa, hệt quá ! Chết chử a, sao mà lạ i giố ng như lộ t ấy. Mà gớ m
sao bá c ă n mặ c chữ ng chạ c đến như thế, bằ ng khă n á o quan phủ !
Ô ng nhang Chỉnh cắ t nghĩa:
- Tô i chỉ chụ p có cá i ả nh con con ba hà o thô i. Thế là ngườ i ta vẽ luô n
ngay ra to như thế đấ y. Vẽ đượ c cả á o gấ m, bá c tính có lá u khô ng?
Ô ng nhiêu Phậ n tặ c lưỡ i:
- Chịu! Thiên hạ lắ m ngườ i tà i!
1942

CON GÀ TRỐ NG RI
T
rờ i sớ m chưa rạ ng hẳ n đã nghe thấ y tiếng gà te te gá y.
Tiếng gà non gá y e é như mộ t giọ ng rít hơi đưa từ trong cuố ng họ ng ra.
Rồ i thì cả nhà ai cũ ng nhắ c đến:
- Ồ , con gà gá y đã dọ n giọ ng ra phết đấ y!
Mộ t lá t sau, cu Lặ c ra mở tung hai cá nh cử a chuồ ng gà vịt. Lậ p tứ c, anh
gà trố ng te tá i chạ y ra đầ u tiên, sau mớ i đến mấ y mụ ngan lạ ch bạ ch,
mươi chú ngỗ ng khề khà vừ a bướ c vừ a thò cá i cổ dà i nghêu ra nghe
ngó ng. Thậ t là mộ t cuộ c điểm binh long trọ ng mà anh gà giữ địa vị mộ t
ô ng thố ng soá i đi dẫ n đầ u. Nó nhả y phó c ngay lên cá i sà n chạ n bá t ở
ngoà i hiên, vỗ đồ m độ p đô i cá nh rồ i lấ y thẳ ng gâ n cổ , gá y mộ t câ u rõ
thậ t oai: “Kéc... ke...ke...”.
oOo
Xa đâ y chừ ng hơn mộ t thá ng, mộ t ngà y phiên chợ Bưở i, u tô i mua về
đô i gà nhỏ giá có gầ n ba hà o cả hai.Ngườ i bả o: “Có thêm mấ y con gà lắ t
nhắ t cho nó vui sâ n”.
Hai con gà - mộ t trố ng, mộ t mái - cò n bé tẹo, dá ng như mớ i lìa đà n,
suố t ngà y cứ rú c và o mộ t gó c sâ n và kêu chíp chíp bằ ng mộ t giọ ng
thả m thê. Chú ng nó biếng ă n. Gạ o rắ c đầ y ra chỗ cạ nh lon nướ c mà
thỉnh thoả ng chú ng mớ i mổ và i hộ t. Con gà trố ng đô i khi cũ ng nhanh
nhẹn, chạ y chỗ nọ chỗ kia, ngơ ngá c như muố n tìm đườ ng về. Cò n ả gà
má i, dễ thườ ng ố m bệnh nhớ : nó nằ m liệt giữ a bụ i câ y só i mà kêu ai
oán. Rồ i đượ c đâ u có và i hô m, mộ t buổ i sá ng, tô i mở cử a chuồ ng chỉ
thấ y có mộ t nhá ch gà trố ng lò dò đi ra. Cò n gà má i nằ m chết cò ng queo
dướ i bụ c gỗ . Ngườ i ta đem ném xá c con gà chết ra đồ ng và từ hô m ấ y,
anh gà trố ng cò n lạ i số ng lủ i thủ i mộ t mình.
Nó là mộ t giố ng gà ri, thấ p bé và nhỏ nhắ n hơn giố ng gà thườ ng. Nó
cò n nhỏ chưa vỡ lô ng vỡ cá nh mà ủ rũ như mộ t ngườ i buồ n, cho nên
trô ng cà ng á i ngạ i. Lô ng cá nh nó mà u xá m xịt. Cá i mào nhu nhú tái
ngoét ở trên đô i mắ t lờ đờ mà lú c nào cũ ng muố n nhắ m. Hai cá i châ n
nhỏ quá , thấ p quá , xá m đen lạ i luô n luô n run rẩ y như sắ p ngã quỵ , như
khô ng chịu đượ c thờ i tiết, dù đấ y là thờ i tiết đầ m ấ m củ a nhữ ng ngà y
mù a xuâ n. Nên khi nó đứ ng ở mộ t gó c sâ n kia, Cu Lặ c ném từ ng nắm
thó c ở đằ ng nà y cho ngan, cho ngỗ ng ă n mà nó cũ ng khô ng buồ n chạ y
lạ i. Nó ngẩ n ra nhìn lũ ngan con bướ c đi líu tíu.
Nhữ ng con ngan nhỏ mớ i đượ c ba hô m, chỉ to hơn cá i trứ ng mộ t ít.
Chú ng có bộ lô ng và ng ó ng - mộ t mà u vàng đá ng yêu - như mà u nhữ ng
con tơ nõ n mớ i guồ ng. Nhưng đẹp nhấ t là đô i mắ t và cá i mỏ . Đô i mắ t
chỉ bằ ng hộ t cườ m, đen nhá nh hạ t huyền, lú c nà o cũ ng long lanh đưa đi
đưa lạ i như có nướ c, là m hoạ t độ ng hai con ngươi bó ng mỡ . Mộ t cá i mỏ
mà u nhung hươu vừ a bằ ng ngó n tay đứ a bé mớ i đẻ và có lẽ cũ ng mềm
thư thế, mọ c ngă n ngắ n đằ ng trướ c. Cá i đầ u xinh xinh và ng nuỗ n và ở
dướ i lũ n chũ n hai cá i châ n bé tí mà u hồ ng. Chú ng nó chỉ líp chíp khe
khẽ và lẩ n quẩ n dướ i châ n mẹ. Mụ ngan mẹ, lờ đờ như mộ t ngườ i đà n
bà đụ n và hiền, lú c nà o cũ ng mả i nghĩ ngợ i mộ t điều gì ở tậ n đâ u đâ u.
Thỉnh thoả ng mụ kêu kíu kíu, dụ i mỏ và o lũ con lắ c cá i đuô i. Lố i chă n
con củ a mụ thậ t là vụ ng.
Anh gà trố ng ri bé nhỏ và cô độ c lắ m lú c đứ ng nhìn đà n ngan bằ ng đô i
mắ t hó há y thèm muố n. Anh ngoe nguẩ y cá i đuô i ngắ n củ n khi có mấy
con ngan tí hon sá n đến châ n. Và khi chú ng hấ p tấ p chạ y lạ i vớ i mẹ
chú ng đang lừ đừ đi, con gà trố ng khố n nạ n cũ ng lâ y cá i vui sướ ng,
cong có c đuổ i theo. Nhưng đến gầ n, mụ ngan cá i xù xì liền giơ mỏ lên
quà ng quạ c đuổ i nó . Nó chợ t tưng hử ng. Nó lù i lạ i, lảng đi mộ t phía,
ngẩ n ngơ kêu chim chíp, khắ c khoả i như tưở ng nhớ , như đau thương.
Có lú c nó nằ m gụ c xuố ng vệ cỏ , buồ n nghiêng mộ t bên má , mà ng trắ ng
kéo che kín mắ t.
Tộ i nghiệp con gà trố ng ri bé nhỏ số ng mộ t thâ n mộ t mình.
oOo
Nhưng rồ i con gà trố ng ri cũ ng lớ n và đẹp, sau đấ y hơn mộ t thá ng. Qua
mấy bữ a ố m o, tiếp đến nhữ ng ngà y đẹp trờ i, có á nh nắng dịu lồ ng đầ y
gó c sâ n, con gà trố ng bắ t đầ u rỉa lô ng, rỉa cá nh, sử a sang bộ mã cho bớ t
bẩ n ướ t. Rồ i trô ng nó cũ ng choai choai đẹp mắ t và nhớ n nhao dầ n lên.
Đến bâ y giờ ngắ m nó trô ng cũ ng khá đườ ng đượ c.
Mộ t buổ i sớ m, cả nhà đều nghe thấ y mộ t tiếng gì khang khá c đằ ng sau
nhà . Tiếng kêu rít như tiếng ho thú ng thắ ng củ a mộ t ngườ i khả n cổ .
Mộ t lá t, cu Lặ c chạ y hộ c tố c và o gọ i:
- Cả nhà ra mà xem con gà ri nó họ c gá y.
À đấ y là tiếng con gà ri tậ p gáy. Thả o nào. Nghe như tiếng ngườ i ta ọ e.
Nó đứ ng trên đầ u mộ t cá i cọ c giậ u nứ a, chố c chố c lạ i thuỗ n dà i cổ ,
phồ ng tướ ng cá i diều đự ng cơm lên rồ i đưa ra mộ t hơi “Quéc... ke...
ke...” Cứ mộ t lá t lạ i thế. Gá y rấ t khó nhọ c, nhưng xem ra anh gà khoan
khoá i lắ m, mỗ i khi xong đượ c mộ t tiếng như vậ y. Vì thấ y lú c tiếng “ke”
cuố i cù ng vừ a thoá t ra khỏ i mỏ , gà ta nhìn ngang nhìn ngử a, hiêng hiếc
hai con mắ t tráo trâ ng ra vẻ lắ m! Và lạ i bộ tịch nữ a!
Rồ i ngà y dầ n qua, con gà trố ng trú t đượ c cá i dá ng điệu buồ n thỉu, buồ n
thiu buổ i nọ đi. Có lẽ nó quên đà n, quên mẹ, quên con gà em chết hô m
mớ i đâ y, quên rồ i. Vì nó đã lớ n. Khi ngườ i ta lớ n, nhữ ng ý tưở ng liên
lạ c về gia đình cứ lỏ ng lẻo dầ n. Con gà đang thờ i kỳ sắ m sử a, thờ i kỳ ă n
chơi, củ a chà ng thanh niên.
Mà u sắ c bộ mã nó sẫ m lạ i, đen thì đen biếc, trắ ng thà nh trắ ng bạ ch và
đỏ trở nên đỏ khé. Mà o nó mọ c dà i, thắ m hoe như dả i lá cờ nheo. Đuô i
nó uố n vồ ng lên như chiếc lô ng dà i huyền bó ng. Mỏ nó thẫ m ngà và ng
và rắ n chắ c, có thể mổ đô m đố p đượ c vào thâ n mộ t câ y nứ a tép.
Bây giờ nhữ ng buổ i sớ m, cậ u gà trố ng ri thườ ng trở dậ y gá y te te từ lú c
chưa tỏ mặ t ngườ i. Mỗ i ngà y cá i câ u “kéc... ke... ke...” lạ i nố i dà i thêm
tiếng “ke” vào. Bá c xã Khó m là m nghề bá n chá o rong bên hà ng xó m đã
phả i theo tiếng gà bá o thứ c để trở dậ y là m hàng. Bá c thườ ng khen con
gà bá o đú ng giấ c lắ m.
Nó đứ ng đắ n và hó a ra có bộ mặ t khinh khỉnh ta đâ y. Nó bắ t đầ u coi
thườ ng mấ y chú ngan nhép cứ quẩ n bên châ n, nhữ ng con ngan nhỏ
nhắ n ngà y xưa đã là m nó vương nhớ đến mẹ nó . Nó thị uy bằ ng cá ch đá
cho chú ng mấ y cá i. Bọ n trẻ con nà y sợ , phả i lả ng ngay ra xa. Nó rấ t
bằ ng lò ng vớ i cá i sự tấ n cô ng đầ u tiên mà lạ i đượ c thắ ng lợ i. Dầ n dầ n
nó lấn lên mộ t bướ c, nghĩa là con gà ri củ a tô i, mộ t bữ a kia mổ ô ng
ngỗ ng cao lêu nghêu mộ t cá i và o cổ rồ i lù i chạ y rấ t nhanh để giữ
miếng. Ô ng ngỗ ng bạ i và lẩ n. Thế là mộ t lú c sau, con gà kiêu hãnh ấy
nhả y lên vừ a đá vừ a mổ và o lưng bà ngan cá i lừ đừ . Lú c này lạ i khiêm
tố n, bà ngan cũ ng đờ đẫ n, làm ngơ đi.
Từ đấ y, con gà trố ng ri lên ngô i cử u ngũ ở cá i sâ n nuô i gà vịt con con.
Mỗ i buổ i mai, khi ngườ i ta mở cử a chuồ ng, nó bay ngay ra đậ u trên
mộ t cá i sà o nứ a ngấ t nghểu, cấ t cao tiếng gá y trong khi mấ y con ngan,
mấy con ngỗ ng lầ n lượ t diễu binh qua dướ i châ n.
Ra vẻ tà i ba lắ m. Cá i dĩ vãng buồ n teo thậ t là xa, xa lă ng lắ c.
oOo
Đáng tiếc mộ t nỗ i, gà lạ i là giố ng gà ri. Mộ t thứ gà bé nhấ t trong loà i gà .
Cho nên khi anh ta làm bộ tịch ngườ i lớ n thì chỉ buồ n cườ i như nhữ ng
anh lù n mà đi cá i lố i ngoe nguẩ y. Gà cũ ng uố ng nướ c, cũ ng rỉa lô ng,
cũ ng hiếng mắ t lên nhìn trờ i nhữ ng khi nắng to. Chỉ phiền mộ t nỗ i, anh
gà bé và thấ p lũ n chũ n. Bá c lù n tịt lạ i hay là m điệu bộ củ a ngườ i cao. Có
mộ t lầ n, anh mon men sang bên sâ n nhà hà ng xó m, chợ t gặ p mộ t bá c
trố ng thiến. Chao ơi! Sao mà bá c gà trố ng thiến kia mớ i to thế, béo
mẫ m là m sao! Nó đứ ng mớ i đến bẹn anh khổ ng lồ . Nó chuồ n ngay về
nhà và từ buổ i đó khô ng bén mả ng sang bên ấ y nữ a.
Nó đi kiếm ă n phương khá c.
Và con gà ri nhỏ cũ ng đa tình lắ m. Nó có cá i tậ t mê gá i, như tính chung
củ a loà i gà - cả củ a loà i ngườ i, khi mớ i lớ n lên. Nó yêu rấ t ham, mặ c
dầ u con đườ ng tình củ a nó khó khă n và gặ p nhiều trở ngạ i lớ n. Bở i mộ t
duyên cớ .
Xung quanh khu vự c chỗ nó ở , tuyệt nhiên khô ng có đến hai con gà ri.
Trướ c sau, có mỗ i mộ t mình. Tìm mộ t ngườ i bạ n tri â m bằ ng trạ c,
khô ng tài nà o thấ y. Có và i ba chị lá ng giềng thì đã “ná i xề”, chỉ biết đẻ
trứ ng và biết “cụ c ta cụ c tá c” loạ n xạ chứ khô ng cò n chú ý nhữ ng giọ ng
yêu đương tình tứ . Anh gà ri củ a tô i đang ở cá i tuổ i mộ ng mơ, nghĩ
nhữ ng chuyện á i â n cao xa. Vả lạ i trạ c vai anh ta cũ ng khô ng bằ ng cá c ả
má i nọ . Có lú c buồ n muố n gỡ gạ c, anh đến bên cạ nh xò e cá nh theo kiểu
ghẹ má i, chự c tá n phó má t mộ t đô i câ u, nhưng lậ p tứ c bị cá c nàng phả n
đố i và bị cá c chú gà trố ng - nhấ t là ô ng gà chọ i - đá nh cho chạ y bá n xá c
khô ng kịp. Anh gà ri hoảng.
Trong vù ng quanh đâ y cũ ng có hai chị má i tơ. Nhưng có lẽ nó đã biết
thâ n phậ n cho nên khô ng dá m hé mỏ tá n tỉnh. Hai chị thuộ c về giố ng gà
lớ n. Tá n như vậ y, nếu gặ p nhữ ng thằ ng nhâ n tình củ a chú ng thì thậ t là
gặ p cơn tố i đạ i nguy hiểm củ a nhữ ng trậ n đò n ghen. Anh chà ng chịu
thua. Đà nh chịu là m ă n mộ t mình.
Nhưng anh bự c mình. Nhữ ng sớ m sớ m, nhữ ng chiều chiều, đứ ng
giương cặ p mắ t hau há u trong bụ i câ y, nhìn từ ng cặ p mộ t vui thú tâ m
tình, lò ng anh rạ o rự c và phiền muộ n là m sao. Chú ng khinh anh bé nhỏ
quá . Anh rấ t buồ n rầ u và buồ n rầ u, ả o nã o bao nhiêu anh lạ i cà ng hay
cá u kỉnh, bự c dọ c vớ i lũ ngan, lũ ngỗ ng bấ y nhiêu. Anh đá , anh đạ p, anh
mổ , anh đuổ i.
Nhưng rồ i anh gà trố ng ri cũ ng họ c đò i đi kiếm ă n xa nhà . Hắ n lần thầ n
đến nhữ ng khoả ng vườ n lạ . Như thế có lẽ đỡ đượ c buồ n và trong khi rẽ
bướ c giang hồ từ vườ n câ y nà y sang mô đấ t nọ , đượ c từ ng trả i và hiểu
biết nhiều cả nh khá c nhau, anh cũ ng giá c ngộ thêm. Và anh cò n hy
vọ ng gặ p đượ c mộ t ngườ i bạ n đồ ng tâ m.
Anh hay đi vắ ng, ít khi phả i về bớ i xó bếp. Bâ y giờ anh đã tiêm nhiễm
cá i thú củ a sự du lịch. Có khi mộ t ngà y anh chỉ về nhà có mộ t lầ n, lú c
sẩ m tố i, khi trở lạ i chuồ ng ngủ .
Rồ i khô ng ai biết rõ là bữ a nà o, con gà trố ng ri ra đi. Có lẽ hắn đi theo
tiếng gọ i củ a á i tình. Mộ t sá ng, cu Lặ c mở cử a chuồ ng như thườ ng lệ,
thấ y vắ ng anh gà ri, tìm cũ ng khô ng có .
U tô i chép miệng:
- Mấ t con gà ranh rồ i!
Tưở ng là mấ t hú t. Nhưng mộ t hô m, chú ng tô i ra ngoà i đầ u xó m chơi,
lạ i bắ t gặ p anh gà trố ng ri. Trô ng anh tang thương phờ phạ c quá , gầ y
guộ c phong trầ n cả đến lô ng cá nh. Khi đó , chú gà đương mả i mê đi theo
mộ t chị gà má i. Đó cũ ng là mộ t chị gà má i ri. Chả trá ch, bấ y lâ u nay
vắng mặ t chà ng cũ ng có nhẽ.
Bọ n trẻ chạ y về gọ i cu Lặ c. Lặ c đuổ i theo hai con gà thì thấ y chú ng chạ y
xô cả và o mộ t cá i ngõ gầ n đấ y. Ngườ i ta bả o:
- Mộ t hô m, tự dưng có anh gà này khô ng biết ở đâ u, theo con gà mái
củ a nhà tô i. Chẳ ng thấ y ai trong xó m kêu mấ t gà nên tô i cũ ng mặ c. Mà
anh này thì mê tít con gà má i, khô ng rờ i đi đâ u nữ a.
Chú ng tô i ô m con gà trố ng ri về. U tô i bả o Lặ c ra ngoà i xó m hỏ i mua
con gà má i ri kia để cho có đô i. Và cố t là để buộ c cẳ ng chà ng gà . Nhưng
ngườ i ta trả lờ i:
- Ngà y kia, nhà tô i có kỵ . Cũ ng phả i thịt đến nó .
Thự c thấ t vọ ng gớ m ghê cho anh gà ri. Và chỉ luẩ n quẩ n đượ c và i hô m,
anh lạ i biến đi đâ u mấ t mặ t. Nó đi tìm bạ n tình. Nhưng cá i nà ng gà ri đã
khiến cho gã phả i bỏ cử a bỏ nhà , thì khô ng cò n nữ a.
Rồ i gã đi biệt hẳ n. Chắ c chẳ ng phả i là đi vớ i nỗ i nhớ thương cô ả má
đà o bạ c mệnh ấ y. Gã vố n tính mau quên..
ĐÔ I RI ĐÁ
Ít lâ u nay, có mộ t loà i lạ lạ c vào vườ n. Anh chim sẻ xưa nay vẫ n to hó
đứ ng trong đầ u nhà , kêu tẹc tẹc khô ng đượ c điềm tĩnh và đều đặ n như
mọ i khi. Ra vẻ thả ng thố t, như thể anh lo nhữ ng kẻ lạ nà o đương dò
dẫ m, tìm kiếm nơi ă n, chố n ở trong vườ n nhà mình.
Quả đú ng như nỗ i lo củ a sẻ.
Có hai con chim ri đá , mấ y bữ a này, thườ ng lai vã ng đến vườ n. Chú ng
nhấ m nhoắ t chuyền từ câ y bưở i sang câ y khế, đến cà nh hồ ng bì.
Sẻ ta đứ ng bă n khoă n nơi nó c hồ i nhà nhớ n nhá c nhìn ra điệu ghét lắ m.
oOo
Bấy giờ là đầ u mù a đô ng. Ngoà i ruộ ng lú a chín và ng hây. Nhữ ng bô ng
nếp mậ p và tươi ong ó ng, trĩu gù lưng xuố ng. Mà u vàng san sá t giả i từ
cá nh đồ ng là ng Nghĩa Đô , mênh mô ng đến tậ n bờ tre là ng Phú Gia.
Theo vớ i mù a lú a, từ ng đà n chim ri bay về mọ i cá nh đồ ng. Và hai con
chim ri đá kia thẩ n thơ vào trong vườ n này.
Đó là mộ t đô i vợ chồ ng. Chà ng và nà ng. Có lẽ là đô i vợ chồ ng mớ i cướ i
nhau và o đầ u mù a thu vừ a rồ i.
Nếu nó i so sá nh, ta có thể so sá nh rằ ng đô i chim ri ấ y tự a mộ t cặ p vợ
chồ ng quê mớ i rủ nhau lên tỉnh. Họ lờ khờ , ngẩ n ngơ, xấ u xí. Họ thuộ c
loà i ri đá chính tô ng. Và hiệu là ri sừ ng. Ngườ i loắ t choắ t, chưa bằ ng ri
cam, mà lạ i bé hơn cả chim sẻ. Trô ng mộ t ri đá chỉ bằ ng nử a chim sẻ.
Vừ a như chiếc hạ t mít mậ p mạ p, có đính chú t đuô i. Đô i mắ t nâ u lờ đờ .
Cặ p mỏ ngắ n, cụ c mịch, thâ y lẩy trướ c đô i mắ t như mộ t viên cuộ i xam
xá m. Lô ng mà u nâ u, mượ t, trơn và mịn. Đô i châ n cũ ng xá m như mỏ .
Ở con chim ri, có hình bó ng mộ t ngườ i cù rù nhưng nhẫ n nạ i, lam lũ và
luô n châ n lấ m tay bù n - nhữ ng ngườ i cầ n lao củ a đồ ng ruộ ng.
oOo
Mộ t buổ i sá ng, vợ chồ ng ri từ đâ u sà xuố ng câ y bưở i. Chú ng kêu kéc
kéc nho nhỏ . Thế là anh chim sẻ lắ ng tai nghe tiếng cũ ng tẹc tẹc ầ m ĩ.
Dá ng hẳ n chà ng ta chử i đứ a nào dá m và o nhà mình. Nhưng sẻ chỉ nỏ
mồ m cô ng kích suô ng thế thô i, khô ng dá m xuố ng tậ n nơi.
Vợ chồ ng ri đá điềm nhiên, chẳ ng để ý đến sự lèm bèm đó . Chà ng
nghiêng má nhìn câ y hồ ng bì rồ i nhú n cẳ ng nhảy sang. Nhẹ như mộ t
chiếc lá rơi, và cũ ng lẩ n ngay và o lá , khô ng độ ng tĩnh gì hết. Nà ng bay
theo chà ng nhưng bay hơi nặ ng nề, đô i cá nh vỗ xè xè, bở i ngườ i nà ng
có đẫ y đà chú t đỉnh. Khô ng hiểu nà ng ri đá đã có con lần nào chưa, chứ
thự c trô ng nà ng chẳ ng đượ c gọ n mấ y. Đầ u hơi phờ . Lô ng bụ ng bạ c
phếch. Cườ m ngự c, cườ m cổ khô ng đen nhá nh và bó ng mượ t như củ a
chà ng. Có cá i lố i củ a nhữ ng ngườ i đà n bà xườ i xĩnh khi khô ng cò n thì
con gá i, ă n mặ c xố c xếch, chẳ ng thiết gì đến điểm trang nữ a.
Chà ng xá o xá c trong câ y hồ ng bì. Câ y hồ ng bì thấ p nhưng rậ m lá . Vả lạ i,
vớ i mộ t anh ri bé bỏ ng, thế đã là khá cao rồ i. Nà ng cũ ng sụ c sạ o trong
câ y, như kiếm chá c mộ t cá i gì. Chẳ ng có lẽ. Họ tìm chi trong tụ m lá
hồ ng bì đó ? Loà i ri đá khô ng thể biết ă n sâ u. Nhưng đâ u có bô ng lú a
vàng ở đâ y. Kìa, đô i vợ chồ ng lạ i bay ra đậ u ở mộ t cà nh câ y cụ t. Họ
nghiêng má nhìn trờ i. Trờ i cao và xanh, khô ng cù ng. Vụ t mộ t cá i, bố n
cá nh vú t bay đi loang loáng.
Ngườ i ta thấ y ở ngoà i đầ u xó m, hai vợ chồ ng ri đá đến đậ u trên mộ t
má i rạ cũ . Rạ đã bạ c trắ ng và nát mủ n. Chị chim ri hé mỏ mổ và o cuộ ng
rạ . Anh cong đuô i lên để lô i cuộ ng rạ đứ t ra. Khi đã lô i đượ c, anh quắ p
lấy và bay vụ t đi. Cô ả cũ ng bay liền ngay theo. Họ bay về câ y hồ ng bì.
Câ y hồ ng bì ở ngay trướ c sâ n, bên cạ nh mộ t bể nướ c. Nhữ ng chiếc lá
mù a đô ng, rụ ng xuố ng, và ng ú a trên giạ i nứ a. Chà ng đặ t cuộ ng rạ và o
mộ t cà nh hồ ng bì kín và cao nhấ t. Rồ i họ lạ i bay đi, vợ theo đuô i chồ ng,
đến lấ y rạ ở mái nhà ná t nọ . Chị mổ và anh kéo. Dù đượ c mẩ u dà i hay
mẩ u ngắ n, anh khô ng phiền hà, quắ p ngay lấy mang về câ y. Cô ng việc
cứ thế, đều đều suố t ngày, như ngườ i ta mắ c cử i.
Đượ c chừ ng ba hô m, bá c sẻ bay qua câ y hồ ng bì, đã thấ y trong câ y lù lù
mộ t nắ m rạ lò ng thò ng, bẩ n thỉu như mộ t mớ rơm rử a bá t. À hai vợ
chồ ng con ri đá đến ngụ cư ở nơi nà y. Họ đương là m nhà .
Bao nhiêu cô ng việc xâ y dự ng, ngườ i chồ ng phả i đương lấy tấ t cả .
Chà ng tha rá c liền liền về câ y. Chà ng xếp đặ t cho thự c khéo, thự c gọ n.
Trong khi ấ y, nà ng chỉ biết có việc mổ đứ t cuộ ng rạ và việc bay nhở n
nhơ theo chồ ng. Thỉnh thoả ng nà ng lạ i khẽ hát kéc kéc, như để khuyến
khích hoặ c nó i bô ng cho chà ng vẫ n hậ m hụ i, cắ m cú i là m.
Chà ng đặ t mó ng cho nếp nhà mớ i bằ ng mộ t lớ p rạ . Rồ i chà ng đi tìm ở
nhữ ng bẹ dừ a lấ y nhữ ng sợ i dâ y rấ t nhỏ . Việc tha nhữ ng sợ i dâ y này
vẫn là việc củ a ngườ i chồ ng chịu khó . Chà ng đem về, đá nh đai rấ t xinh,
vò ng trong nhữ ng cuộ ng rạ , dự ng thà nh mộ t khung trò n hình lò ng tổ .
Cá i lò ng tổ êm á i đã hoà n thà nh. Bâ y giờ chà ng đi tìm lá khô . Chẳ ng biết
mò mẫ m thế nào mà tha về đượ c từ ng nạ m lá duố i, đem chấ t lù lù cả
lên xung quanh thà nh tổ . Mỗ i chuyến chà ng mang về chừ ng đô i ba tờ lá
nhỏ .
Mộ t chuyến kia, vợ chồ ng ri đá song song bay từ ngoài bờ giậ u vào
vườ n. Vừ a sà xuố ng câ y hồ ng bì, anh ri đá đã hoảng hố t buô ng rờ i mấ y
chiếc lá, cuố ng cuồ ng nhà o lên, rồ i bay tít tắ p ra tậ n ngoà i đồ ng. Chị vợ
cũ ng nhớ n nhá c rồ i đuổ i theo.
Có gì đâ u! Dướ i gố c câ y hồ ng bì bỗ ng lộ n xộ n bao nhiêu là ngườ i. Khắ p
sâ n, đầ y đố ng nhữ ng lượ m lú a và ng rượ i. Ngườ i ta kê ra mộ t chiếc cố i
đá hổ ng đá y. Từ ng lượ m lú a chắ c nịch cặ p và o hai thanh tre rồ i ngườ i
ta đậ p lên cố i đá từ ng hồ i, cho thó c rơi vung vã i ra bố n phía.
Họ vừ a làm vừ a cườ i cườ i, nó i nó i ồ m ồ m, cả đà n ô ng lẫn đà n bà . Thấ y
thế, vợ chồ ng ri đá sợ hết vía. Khô ng dá m bén mả ng về nữ a. Nó i củ a
đá ng tộ i, chiều hô m đó , cậ u mợ cũ ng về. Nhưng ở sâ n vẫ n cò n tíu tít ồ n
ã nhữ ng ngườ i, nên lạ i phả i vộ i và ng bay đi. Sá ng hô m sau, chà ng lạ i về.
Mỏ ngậ m rá c cẩ n thậ n. Song ngườ i ta vẫ n thi nhau đậ p lú a thình thịch.
Chà ng lạ i bỏ đi, để rơi mấ y chiếc lá khô xuố ng đấ t.
Ngườ i ta đậ p lú a trong sâ n. Bá c sẻ mon men xuố ng kiếm chá c, nhặ t
nhữ ng hạ t thó c rụ ng. Khô ng thấy vợ chồ ng anh ri đá đâ u, ý chừ ng bá c
sẻ ta hả hê lắ m.
oOo
Gió may rà n rạ t gà o, lú c lắ c nhữ ng cà nh hồ ng bì mả nh khả nh. Cá i tổ
hoang kia, khô ng chim nào chă m nom đến, nhữ ng cuộ ng rạ ở xung
quanh đã ả i sẵ n, cứ trệ xuố ng dầ n. Rồ i nó chỉ cò n là mộ t nắ m rá c rưở i,
mộ t nắ m bù i nhù i củ a mộ t đứ a trẻ nào gà i vu vơ lên đấ y. Hai con chim
sợ ngườ i đã bỏ phí mấ t mộ t cá i tổ đương dự ng. Nó sắ p rơi hoà i xuố ng
cỏ mấ t.
Cô ng việc gặ t hái đã xong. Sâ n vườ n lạ i trở về hiu quạ nh như thườ ng
ngà y. Chỉ cò n tiếng anh sẻ rền rĩ. Câ y hồ ng bì, khô ng phả i mù a quả ,
hoang vắ ng lạ nh lù ng như mộ t câ y rừ ng. Đô i chim ri chẳ ng trở về nữ a.
Khô ng, họ lạ i trở về. Mộ t hô m, từ lú c trờ i vừ a dự ng sá ng đã nghe có
tiếng lạ t sạ t trong câ y. Bấy giờ bá c chim sẻ chưa dậ y. Đến khi trở dậ y,
ra đứ ng ngoà i đầ u ố ng, bá c đã thấ y vợ chồ ng ri đá đương nố i đuô i
nhau tha rá c về câ y hồ ng bì. Bá c lạ i trô ng xuố ng mà hé mỏ . Bắt đầ u kêu
than kêu vã n. Đô i chim ri tha về nhữ ng cuộ ng rạ ná t. Lạ i nhữ ng cuộ ng
rạ nát nhũ n. Bở i vì họ lạ i bắ t đầ u. Nghĩa là vợ chồ ng chim ri lạ i kỳ cụ c
xâ y lên trên cá i ổ dở dang kia, mộ t cá i ổ khá c, mớ i nguyên. Lạ i nhữ ng
cuố ng rạ mụ c, nhữ ng dâ y dợ ở nhữ ng bẹ dứ a, bẹ cau. Lạ i nhữ ng chiếc
lá duố i khô , đã quă n queo. Và lạ i vẫn anh chồ ng cò m cọ m tha rá c suố t
ngà y để cho chị vợ thẩ n thơ bay theo. Có khi, chà ng bắ t đượ c đâ u cả
mộ t mả ng mạ ng nhện nhă ng nhít, cũ ng lô i thô i tha về.
Chẳ ng bao lâ u, cá i tổ có lò ng trũ ng xuố ng và nhữ ng chiếc lá khô thì là m
thà nh mộ t vò ng cao lên. Ở trên trô ng và o, tự a hình mộ t cá i tổ bé tí tẹo
củ a trẻ con chơi. Giá ở nhiều loà i chim khá c, như chim chà o mà o, sá o
sậ u, ắ t cá i tổ kia đã đượ c khá nh thà nh. Nhưng vớ i ri đá , tính cẩ n thậ n,
chà ng chưa thể gọ i thế là xong đượ c. Họ cò n tạ o tá c thêm. Nó i là họ , kỳ
thự c cô ng việc xâ y dự ng đều do mỏ và châ n củ a anh chồ ng. Chà ng
nự ng vợ đủ điều.
Chà ng ta đi kiếm ở cá c xó vườ n lạ về nhữ ng cẳ ng lá xoan, cẳ ng lá khế
đã khô đét. Chà ng lợ p mộ t cá i mái. Cá i má i nhà để che mưa và che
nắ ng. Chà ng lạ i đi khuâ n lá duố i, khuâ n cẳ ng rạ về và xếp mộ t lượ t đầ y
lên trên nhữ ng lượ t cẳ ng. Xuô i đâ u đấ y, chà ng loay hoay khoét mộ t cá i
lỗ . Khi đụ c xong lỗ , vậ y là lú c cô ng cuộ c là m tổ đã hoà n thà nh.
Chà ng chui và o trong tổ , kêu lên mấ y tiếng ke ke. Ở ngoà i cô vợ cũ ng
đá p lạ i như thế. Chà ng liền bay ra, đứ ng cạ nh nà ng tỏ vẻ â u yếm. Chà ng
xích lạ i mộ t chú t. Chị vợ cũ ng nhú n nhú n đô i châ n và rung rung đô i
cá nh. Hai cá i mỏ chíu vào nhau. Đô i chim hoan hỉ nhìn nhau và cù ng xù
lô ng ra rũ phà nh phạ ch. Chà ng khoan khoá i bay tung tăng đi vu vơ đâ u
mộ t lú c, rồ i lạ i trở về, cù ng chui tọ t vào tổ . Cá i tổ kín và riêng tư như
mộ t nếp nhà củ a ngườ i ta.
Thế là tổ đã là m xong. Trô ng nó xấ u xí tự a mộ t mớ rá c lộ n. Song đó chỉ
là bề ngoà i khô ng quan hệ thô i. Nà y, hã y đến gầ n, ló đầ u và o mộ t tí mà
xem. Đườ ng cử a tổ trò n, xung quanh nhẵ n thín, chui ra chui vào rấ t
gọ n, khô ng vướ ng víu mả y may. Cá i lò ng tổ thì êm và mịn, vừ a cho chỗ
nà ng ri nằ m. Ri đự c chỉ ró n rén nằ m ghếch bên cạ nh, hai cá i mỏ cù ng
chìa ra phía cử a.
Từ hô m ấ y, sớ m mờ mờ đã nghe tiếng ri độ ng lạ t sạ t trong câ y hồ ng bì.
Họ đù a nhau. Họ mớ m mỏ nhau. Và có tình yêu luô n luô n. Chị vợ chỉ
nằ m xù xù trong tổ cả ngà y. Nà ng ấ p dọ n cho nhữ ng ngà y sắ p sinh
trứ ng. Đến khi hoà ng hô n xuố ng, cả hai vợ chồ ng cù ng chui và o tổ , nằ m
chẩ u mỏ ra ngoà i cử a.
Họ chờ ngà y đẻ trứ ng
oOo
Nhữ ng con chim hét đen chậ m chụ i, mỏ và ng bệch, đã từ phương xa
bay về. Dấ u báo hiệu mù a lạ nh sắ p đến.
Gió may trở về đã từ lâ u, hiu hiu và hiền lành. Nhưng chiều ấ y, gió may
bỗ ng trở mạ nh và độ t nhiên hó a cá u kỉnh, nổ i cơn đù ng đù ng. Trờ i đấ t
â m u sẫ m lạ i. Từ ng là n mây nướ c lớ n xá m xì, chuyển vầ n theo gió bay
xuô i hỗ n độ n, tớ i tấ p như mộ t cuộ c thay đổ i kỳ lạ củ a vũ trụ .
Sá ng hô m sau, trờ i đổ mưa xuố ng đều đều, nhưng khô ng to lắ m. Vò m
khô ng mù trắ ng nhữ ng nướ c. Và trờ i cứ mưa đều đều, lai rai, nhỏ nhẻ
như thế, hết ngà y ấ y sang ngà y khá c. Ô ng mặ t trờ i đã đi đâ u mấ t, để
cho trờ i đấ t cứ thi nhau khó c ra mưa ra gió . Ngườ i ta đều phả i ở trong
nhà . Đườ ng trong là ng lầ y lộ i, bù n xá m ngậ p cao tớ i lưng ố ng châ n.
Đô i ri cũ ng phả i ở trong nhà . Chú ng nằm ro ró mà nhìn ra xem mưa.
Chao ô i! Cá i thứ trờ i gì mà cứ xố i mã i nướ c xuố ng. Mưa ba hô m, đô i
chim bắ t đầ u thấ y buồ n buồ n. Mưa đượ c bố n ngà y thì là nh lạ nh.
Nhữ ng hạ t nướ c đọ ng ở trên má i tổ rích và o, thấ m xuố ng, ướ t hết cả
xung quanh. Nhưng sự lạ nh và sự thấ m nướ c đó chưa đá ng để ý, bở i
đô i chim mặ c mộ t bộ lô ng dà y và họ có hơi nó ng củ a nhau. Song khô ng
dá m bay ra ngoà i. Nằ m nhịn đó i cũ ng đã thườ ng quen, khô ng hề chi.
Trờ i vẫ n mưa. Bâ y giờ lạ i có nhữ ng giọ t nướ c mớ i đến nữ a, lá và cà nh
khô khô ng chịu thấ m đượ c hơn. Nướ c mưa lă n trên mái tổ rồ i rỏ lạ ch
tạ ch xuố ng đầ u vợ chồ ng gã chim ri. Lạ i có thêm gió . Gió đung đưa
cà nh câ y hồ ng bì. Từ ng loạ t nướ c rơi xuố ng rà o rà o, liên tiếp. Vợ chồ ng
ri đá xù lô ng ra lắ c bụ i nướ c. Nhưng rồ i bụ i nướ c - tuy đã lắ c mã i - cũ ng
bá m đượ c và o lô ng chim. Hai cá i đầ u thấ m nướ c, bết lô ng và o vớ i nhau,
bé tọ p hẳ n đi. Trô ng thả m hạ i như hai ngườ i ố m liệt giườ ng mà bị cạ o
trọ c đầ u. Lú c này là lú c hai vợ chồ ng chim ri khô ng nén đượ c nữ a. Nếu
họ khô ng đi trá nh mưa, nướ c cứ ró t lạ ch tạ ch luô n và o đầ u thì đến chết
rét mấ t. Bở i trờ i lạ nh. Buổ i sá ng ngườ i ta mó tay vào nướ c thấ y buố t
thon thó t. Mưa thì liên miên. Giọ t gianh chả y rích rích xuố ng bố n bên
xung quanh nhà .
Mộ t hô m, hai vợ chồ ng chim ri đà nh lò ng rờ i cá i tổ ẩ m ướ t, đi tìm mộ t
cá i nhà nào kín để tạ m ẩ n. Chú ng bay đi trong bụ i mưa, bố n cá nh vỗ
nặ ng nề. Bấ y giờ mớ i là xế trưa, nhưng trờ i đầ y mưa, xám và trắ ng
nhữ ng nướ c, nên tưở ng như trờ i đã sắ p tố i. Vợ chồ ng chim ri rờ i tổ .
Bá c sẻ già kia khô ng biết. Mấ y bữ a nay mưa gió , bá c ta rú c trá nh vào
tậ n đá y ố ng tre.
oOo
Nhưng cũ ng vẫn cò n cuộ c trở về củ a đô i chim. Ấ y là mộ t ngà y mù a
đô ng có nắ ng, sau trậ n mưa ghê gớ m liên miên đến nử a thá ng. Mọ i vậ t
vẫn chưa khỏ i hẳ n ẩ m ướ t. Nướ c á m nhiều quá . Bứ c tườ ng ngoà i đầ u
ngõ , thả m rêu lên xanh om. Tuy nắ ng, nhưng nắ ng chưa đủ gâ y ấ m.
Khô ng khí vẫ n phả ng phấ t hơi giá .
Đô i chim ri lìa tổ ngơ ngá c ở đâ u về đậ u bên câ y bưở i. Bá c sẻ ở dướ i
sâ n, đứ ng trong nắ ng để hong lô ng, hong cá nh, trô ng thấ y đô i chim
đá ng ghét liền bay vù lên nó c nhà và kêu choe chó e như bị ai bó p cổ .
Chà ng ri đự c liệng vào trong vườ n lá hồ ng bì. Chà ng và o thă m tổ . Trậ n
mưa cũ ng có là m hư hạ i mấ t đô i chú t. Mấ y chú nhện lạ c lõ ng nơi nà o
đã chă ng mạ ng kín cả cử a ngõ . Ri ta mớ i tứ c là m sao! Hắ n mổ luô n cho
mấy mỏ , tan hoang cả khung cử a nhện. Và o trong tổ , hắ n dù ng mỏ và
cẳ ng bớ i xếp, dọ n lạ i mộ t lá t thì giườ ng nệm lạ i phẳ ng phiu gầ n đượ c
như cũ . Hắ n chui ra, nhườ ng chỗ cho vợ và o. Chị ả lạ i nằ m xềm xệp thò
chiếc mỏ ngắ n ngủ n ra cử a.
Và hai vợ chồ ng lạ i luô n luô n thay nhau ấ p tổ . Mườ i hô m, ri cá i đẻ ra
mộ t chiếc trứ ng nhỏ xíu. Trướ c sau chị đẻ đượ c bố n chiếc trứ ng. Bố n
chiếc trứ ng chỉ nhỉnh hơn bố n củ lạ c lớ n, mà u trắ ng đụ c lố m đố m nâu,
nằ m đều đặ n, gọ n thon lỏ n trong lò ng tổ . Chị ri phả i xò e lô ng bụ ng ra
mớ i đủ che cả bố n trứ ng.
Trong cá i tiểu gia đình nà y, ngườ i ta nử a mừ ng và nử a lo. Sá ng ngà y ra,
hai vợ chồ ng há t nho nhỏ . Họ há t ru sao? Chỉ có mỗ i mộ t điệu hó t ke
ke. Và riêng khi nà o vui lắm, â u yếm nhau lắ m, họ mớ i rung hai cá nh
mà là m điệu mỏ ri ri ri... Họ ă n ở dè lén, bình lặ ng, chịu khó , ít ồ n ã .
Cuộ c đờ i trô i chả y â m thầ m dướ i vò m lá xanh, y như cuộ c đờ i củ a
nhữ ng ngườ i Nghĩa Đô , cầ n cù và nghèo khó trên cá i khung cử i, trong
bố n lũ y tre. Họ ít nó i. Trá i hẳn vớ i loà i sẻ lá u tá u, luô n mồ m kêu lải
nhả i.
Bố n trứ ng đã tớ i kỳ nở . Nhữ ng cá i mỏ non nớ t tự mổ rạ n bố n vỏ trứ ng
để thoá t ra. Thế là bố n con chim ri nhỏ và o á nh sá ng. Mẹ chú ng nhả y ra
cử a, đứ ng giạ ng châ n, ngó bố củ a chú ng đứ ng gầ n đấ y. Bố n con mắ t
nâ u đụ c nhìn nhau lơ láo.
Bây giờ cá i tổ là chiếc giườ ng củ a đà n bà con mọ n. Bừ a bã i đầ y nhữ ng
vỏ trứ ng vỡ , bẩ n thỉu như mấ y cá i tã . Líp nhíp bố n nhá ch chim đỏ hỏ n.
Mụ ri cá i cà ng phờ phạ c, đờ đẫ n tợ n. Anh chồ ng cũ ng ra vẻ lo lắ ng thay.
Song giờ đương là đầ u thá ng Chạ p. Khô ng cò n mưa rớ t củ a thá ng Bả y
như trậ n mưa tầ m tã hô m xưa nữ a. Thờ i tiết lạ nh, nhưng hanh và khô
cứ ng.
Bố n con ri cũ ng đã nhớ n nhao. Bố mẹ chú ng rạ c cả ngườ i, về nỗ i đi
kiếm mồ i nuô i con. Chú ng lớ n dầ n dầ n. Cù ng vớ i Tết Nguyên đá n, cũ ng
lầ n lần nghiêng đến vớ i mọ i nguờ i ta.
oOo
Nă m nay, ở Nghĩa Đô , ngườ i ta ă n cá i Tết Nguyên đá n khô ng vui.
Bở i vì là ng có mỗ i mộ t nghề là m lĩnh, lụ a thì lĩnh, lụ a lạ i ế. Hà ng dệt ra
khô ng thể bá n đi đượ c. Chẳ ng có ai mua. Nhiều khung cử i phả i xếp lạ i.
Nhữ ng guồ ng tơ bỏ trố ng. Vắ ng tiếng ló c có c ran rỉ củ a cá i vày tơ. Ngà y
phiên, khô ng có nhữ ng bá c thợ cử i say rượ u, mặ t đỏ gay, đi chệnh
choạ ng trên đườ ng cá i là ng. Cô ng việc chẳ ng có hoặ c bao nhiêu dấ n
vố n đều hết cả , ngườ i ta phả i quẩ y đấ t thuê, đi là m thợ nề và ra Hà Nộ i
kéo xe. Có nhữ ng kẻ liều lĩnh đã ký giấ y “mộ phu” sang “Tâ n thế giớ i”.
Cá i Tết hữ ng hờ đến vớ i mọ i sự lạ nh nhạ t. Giá gạ o cao tớ i ba đồ ng rưỡ i
mộ t chụ c đấ u nhỏ . Xưa nay chưa như thế bao giờ ! Tú ng quẫ n quá ,
ngườ i ta khô ng cầ n và khô ng thể nghĩ đến lo Tết lắ m nữ a. Hà ng lá dong
vào là ng rao ơi ớ i, rồ i lạ i ê hề quẩ y ra. Là ng mạ c buồ n teo.
Chiều hô m Ba mươi, cả là ng vắ ng tanh. Ấ y là mộ t buổ i chiều bồ n chồ n
và khó chịu. Ngườ i ta ở cá i hoà ng hô n u uấ t đó để đợ i mộ t nă m mớ i
vẫn hằ ng mong ướ c sắ p đến. Mộ t nă m mớ i vớ i đầ y bí mậ t và hy vọ ng
cò n khuấ t bên kia mộ t lầ n lặ n mặ t trờ i và mộ t đêm đen thẫ m, nặ ng
trịch. “Nhờ phép tổ ”, mà nghề nghiệp có đượ c khá khẩ m chă ng?
Gia đình tô i cũ ng khô ng cò n phong lưu như xưa. Ngà y mồ ng Mộ t,
khô ng phá o đố t. Tô i mặ c tấ m á o vả i chéo go cũ , đi đô i guố c sơn bó ng
nhoá ng, đầ u vuố t nướ c lã lên để rẽ cho đượ c mượ t. Tô i thơ thẩ n trong
cổ ng ngõ hai tay thủ tú i, buồ n ngẩ n ngơ. Cả làng chỉ có và i nhà đố t
phá o. Nghe lẹt đẹt như tiếng gõ mẹt vậ y.
Nhưng sang ngà y mồ ng Hai, nhà tô i đượ c tiếp mộ t ngườ i đến lễ Tết.
Khá ch có đem theo mộ t bá nh phá o: bá c quyền Vự c, ngườ i bên là ng Phú
Gia, mộ t họ c trò “tam tự kinh” ngà y xưa củ a ô ng ngoạ i tô i. Bá c Vự c đi
lính, Tết nghỉ phép về chơi quê.
Bá c ă n vậ n rấ t ngộ . Đầ u bá c độ i chiếc mũ Tâ y lợ p vả i và ng và quầ n á o
cũ ng mà u và ng, xù ra. Bắ p châ n quấ n xà cạ p chặ t chẽ lên tậ n đầ u gố i.
Bá c dậ n mộ t đô i giầ y có cổ , da mố c thếch như da có c. Đi nện gó t trên
sâ n gạ ch, nghe kêu kệt kệt, đến ghê.
Lặ c cầ m bá nh phá o củ a bá c Vự c, đem ra sâ n. Bá nh phá o dà i chưa đủ
mộ t gang tay. Hắ n treo lên câ y hồ ng bì. Rồ i cầ m mộ t cá i sà o dà i, đầ u có
mồ i lử a, mộ t tay bịt tai, mộ t tay run run, châ m. Phá o bén lử a nổ xì
toạ ch, xì toạ ch toang toang. Mươi cá i xá c phá o toà n hồ ng, rắ c ra sâ n
như nhữ ng cá nh hoa đà o.
Con Đự c đương luẩ n quẩ n dướ i bếp, độ t nhiên nghe tiếng phá o, hố t
hoả ng chú i cổ cú p đuô i chạ y biến ra ngoà i đồ ng. Chó sợ phá o.
Nhưng cá i gia đình chim ri ở trên câ y hồ ng bì thì khô ng bao giờ cò n về
nữ a. Sớ m ấ y, bỗ ng tiếng phá o kinh khủ ng nổ vang độ ng trong câ y, cả
đà n chim cuố ng cuồ ng bay đi. Nhữ ng con chim nhỏ ngã xuố ng, cũ ng cố
vỗ cá nh mà bay ngoi ngó p. Tộ i nghiệp, bố n con ri nhỏ mớ i ra rà ng.
Ngà y nà o cũ ng đứ ng chen châ n nhau ở cử a tổ để ngơ ngá c nhìn xung
quanh và nhìn lên trờ i. Bố mẹ lượ n xậ p xè như muố n bay cho cá c con
bắ t chướ c.
Sớ m ngà y mồ ng Hai Tết Nguyên đá n ấ y, sợ nhữ ng tiếng phá o nổ mộ t
cá ch vô tình ở dướ i gố c hồ ng bì, đô i vợ chồ ng ri đá chịu khó và nhẫ n
nạ i kia, cù ng mộ t đà n bố n con thơ dạ i, tan tá c bay đi, khô ng bao giờ cò n
trở về câ y. Chẳ ng ai biết đượ c cá i bầ u đoà n khố n khổ ấ y long đong bạ t
đi đâ u và về sau ra là m sao.
Đến độ thá ng Ba nă m đó , đương mù a hoa bưở i nở , cũ ng có mộ t đô i
chim ri lả ng vả ng đến vườ n - biết có phả i nhữ ng gã chim ri cũ ! Song
chú ng chỉ đậ u trên câ y bưở i mộ t lát. Bá c sẻ già đứ ng trong đầ u hồ i, ngó
cổ xuố ng, trô ng thấ y, liền kêu tẹc tẹc rộ n rã , như muố n khơi chuyện cã i
vã.
1942
O CHUỘ T
T
rong nhà , trừ ngườ i, chó và mèo là m chú a tể. Chó giữ về mặ t bộ , mặ t
thủ y. Hắ n có phậ n sự chạ y nhô ng khắ p chố n, để đá nh hơi, để hỏ i han
và để mắ ng nhữ ng ngườ i lạ đi tơ mơ vào trong ngõ . Có khi cao hứ ng
hắ n lộ i xuố ng ao, tắ m, hoặ c nếu có ai cầ m hò n gạ ch ném vào nướ c và
huýt mấ y tiếng cò i, hắ n cũ ng độ ng cỡ n mà nhả y tù m xuố ng. Mộ t đô i
bậ n, sự đù a cợ t củ a hắ n cũ ng đượ c việc. Ấ y là khi hắ n bơi ở trong ao để
dồ n vịt về chuồ ng. Chó hay lèm bèm, ủ ng oẳ ng, sinh sự nhỏ nhen,
nhưng tính tình hắ n lạ i phổ i bò , dễ dã i và thườ ng chó ng quên.
Cò n mèo rấ t khá c. Mèo lờ đờ và nghiêm nghị tự a mộ t thà y giá o nhà
dò ng, trên mình có khoá c bộ áo thâ m. Hắ n có cá i cố t cá ch quý phá i và
trưở ng giả . Lú c nà o hắ n cũ ng ra vẻ nghĩ ngợ i như sắ p mưu toan mộ t
việc gì ghê gớ m lắ m. Có phả i thế chă ng, hỡ i cá i gã lừ đừ và nghiêm nghị
kia? Gã lạ i cà ng ra vẻ khó hiểu tợ n. Nhưng cá i vỏ ngoà i kia chưa thể đủ
để nó i rõ đượ c bề trong. Biết đâ u, mèo ta khô ng khó chịu như mình
tưở ng. Mà vố n hắ n lạ i hiền lành cũ ng nên?
Hô m nay, tô i kể chuyện mộ t gã mèo kia. Mộ t gã mèo trẻ tuổ i. Y số ng
lặ ng lẽ trong nếp nhà ngó i cổ kính, giữ a mộ t vườ n câ y rộ ng, ở là ng
Nghĩa Đô , cù ng mộ t sâ n vớ i bọ n chó , bọ n gà ri, bọ n ngỗ ng...
Y là mộ t chà ng mèo mướ p. Giố ng đó , nhà quê ngườ i ta nuô i nhiều. Cá i
bộ lô ng mèo mướ p thự c là dị kỳ. Nó vừ a trắ ng mà u lụ a, vừ a xá m mà u
tro, lạ i vừ a đen xỉn. Khắ p mình, ba mà u ấ y trộ n lẫ n vớ i nhau, mà trộ n
rấ t nhỏ , hò a hợ p lạ i thà nh mộ t mà u đặ c biệt như mà u cá i chă n dạ củ a
chú lính tậ p. Chỉ ở dướ i bụ ng mớ i có mộ t mả ng lô ng trắ ng mềm mềm.
Mà u mướ p ấ y trô ng bẩ n, vì đen ngò m ngò m, nhưng chính ra sạ ch lắ m.
Nó sạ m như đấ t, mà khô ng phả i là có đấ t bá m. Nó lạ i mờ mịt như có tro
phủ lên - bếp tro là chỗ ngủ tố t nhấ t củ a loà i mèo - mà thự c ra cá i bờ m
lô ng xấ u xí đó chẳ ng vẩ n mộ t chú t tro bụ i. Ngắ m thì đẹp mắt, nhưng
nếu sờ tay và o, nó muố t như sờ tay trên tấ m nhung tơ.
Hai mắ t mèo trò n và quắ c như đô i hò n bi ve để dướ i á nh mặ t trờ i. Hắ n
khô ng có mô i, song hắ n có cá i mũ i đo đỏ , đẹp như mô i son hồ ng củ a
cá c cô gá i mườ i tá m đương thì. Đà n bà khô ng ưa cá i mũ i đỏ ấy. Ngườ i
ta bả o mèo mũ i đỏ là mèo hay ă n vụ ng. Hai bên mép hắ n có hai hà ng
ria cứ ng nhắ c như ria là m bằ ng thép nướ c. Lũ trẻ con, có lú c nghịch, đè
ngử a hắ n xuố ng, lấ y kéo cắ t trụ i cả đô i hà ng ria suô n đuộ t. Nhưng chỉ ít
ngà y, nó lạ i trổ ra như thườ ng.
Gã mèo mướ p ă n ở thì giờ như mộ t ngườ i đú ng mự c. Ban ngà y hắn
thứ c cũ ng khô ng là m gì, hắ n chỉ nằ m gù gù . Để đến đêm, trong cá i bó ng
tố i mung lung, hắ n mớ i ra tay hoạ t độ ng. Hắ n đi rà rà thâ u canh như
ngườ i trương tuầ n.
Gã mèo có cá i vẻ đạ o mạ o như mộ t ô ng đứ ng tuổ i, đương bắ t đầ u để
râ u. Hắ n hiền hiền mà lạ i ang á c. Nghĩa là trô ng hắ n thì khô ng tà i nà o
đoá n đượ c trong ó c hắ n nghĩ ngợ i gì. Mà chừ ng hắn chẳ ng tư tưở ng chi
rá o! Hắ n chỉ là mộ t ngườ i rong chơi lô ng bô ng. Chẳ ng có nhữ ng bá c
trô ng mặ t thì ra dá ng đă m chiêu tư lự mà thự c ra trong đầ u khô ng
chứ a đự ng mộ t ý nhỏ nào.
oOo
Gã ngồ i đấ y, ở trên mặ t giạ i bể. Hai châ n trướ c đứ ng thẳ ng, đô i châ n
sau gấ p lạ i, y như lố i ngồ i xổ m. Đô i mắ t nhìn xa xô i... Thỉnh thoả ng,
theo thó i quen, hắ n đưa cẳ ng châ n phả i lên gã i mép, cũ ng như ngườ i ta
sờ tay lên vuố t râ u cho nó oai vậ y.
Trờ i đã chiều rồ i. Mộ t chiều thu êm ả . Vài gợ n nắ ng vàng nhạ t đọ ng
trên nhữ ng tà u cau rá ch rướ i mà u xanh om. Bên nhà ngang, tiếng
guồ ng tơ quay đều đều. Trên đườ ng cá i, lũ trẻ con đi họ c về, vừ a chạ y
thi nhau vừ a la, nghe vang độ ng xa vờ i vợ i. Ngoà i giếng khơi, ngườ i ta
kéo nướ c rà o rà o. Cá i gá o mo lạ t sạ t đụ ng và o thà nh giếng đá .
Trong bếp lặ ng tờ , bâ y giờ là sau bữ a cơm chiều, ngườ i ta khô ng dù ng
bếp nữ a. Gã mèo mướ p ngồ i ngắ m trờ i, ngắ m đấ t mã i thì cũ ng chá n. Gã
bèn đứ ng lên, uố n cong cá i lưng và nhuô i bố n châ n ra để vươn vai, rồ i
đi về că n nhà hiu quạ nh. Hắ n bướ c từ tố n và uyển chuyển như mộ t con
hổ nhỏ . Khi qua gố c cau, chẳ ng biết ý định sao, hắ n leo tó t ngay lên,
quào quà o mấ y mó ng sắ c và o cá i vỏ câ y cau điệp trắ ng, rồ i lạ i tụ t
xuố ng, lạ i đi lểu đểu, đạ o mạ o như trướ c. Hắ n thườ ng có nhữ ng cử chỉ
rấ t độ t nhiên. Hắ n là m bấ t ngờ như trong lò ng đang khoá i mộ t điều gì
mà hắ n vừ a nghĩ đến. Luô n luô n gã mèo mang mộ t nét mặ t tư lự .
Y và o ngồ i thì lì bên bếp tro. Y nghiêng đầ u lên. Hai cá i tai mỏ ng vểnh
ra để nghe ngó ng. Hình như có tiếng lịch kịch ở sau đố ng củ i. Nhưng
khi bướ c lạ i thì khô ng thấy độ ng gì nữ a. Gã quay đầ u ra, ngướ c mắ t
nhìn lên đá m mạ ng nhện có mắ c bồ hó ng đen xám, bị gió đưa lú c lắ c
trên trầ n bếp.
Có tiếng độ ng thự c. Lầ n này gã mèo dú m bố n châ n lạ i, bướ c từ ng bướ c
rấ t nhẹ và o phía đố ng củ i. Đố ng củ i đó ngườ i ta để phiền quá , vừ a
chướ ng bếp, vừ a là m cá i rừ ng bù m tum, chỉ tiện cho quâ n gian nú p
ná u.
Giố ng mèo là mộ t giố ng đứ ng ở chỗ nà o, khô ng thể chịu có đượ c mộ t
tiếng độ ng nhỏ . Đã có khi mèo mướ p nằ m ngủ suố t đêm ở trên mộ t
đố ng củ i. Đấy là chỗ ra vào củ a lũ chuộ t ngà y, cá i lũ chuộ t con tinh
ranh, hễ tha đượ c mộ t hộ t cơm nhỏ cũ ng chạ y tọ t ngay vào đó để nhấ m
nhá p.
Mèo và chuộ t là đô i loà i có thù khô ng độ i trờ i chung vớ i nhau. Mèo
ghét chuộ t quá , ghét kịch liệt. Ý giả mèo ta tin rằ ng giố ng mình giỏ i
nhấ t thiên hạ , nhữ ng tên chuộ t, tấ t cả lò nhà chuộ t, chỉ đá ng đem thâ n
là m nô lệ cho loà i mèo thầ n thá nh. Thế mà cá i giố ng thấ p hèn ấ y khô ng
biết điều lạ i cứ hay tắ t mắ t, tá y má y, bặ ng nhặ ng là m nghịch mắ t và rá c
tai bề trên.
Hai cá i tai anh mèo mướ p hơi độ ng đậ y. Ấ y là khi anh đương hết sứ c
lắ ng nghe. Tai mèo mỏ ng tanh, gầ n soi bó ng qua đượ c, dỏ ng lên như
chiếc tai lừ a tí hon. Cá i vò ng tai rộ ng mở và loe ra. Chả trá ch gã nghe rõ
lắ m.
Gã khum hai châ n trướ c xuố ng nhìn và o gầ m đố ng củ i. Rõ rà ng gã
trô ng thấ y mộ t chiếc đuô i nhỏ và dà i thò lò dướ i mộ t mẩ u gỗ . Đú ng cá i
đuô i chuộ t. Gã nép về mộ t bên, thon ngườ i lạ i.
Lú c này trô ng gã mèo quá i á c dị thườ ng, thoá t hẳ n cá i dá ng lừ đừ , hiền
hậ u hàng ngà y. Y quờ i quờ i cá i châ n. Sau y biết làm thế hấ p tấ p quá .
Phả i chờ cho cá i đuô i chuộ t lui ra nữ a mớ i đượ c.
Lạ i có tiếng rú c rích ở trong. À có hai thằ ng chuộ t rử ng mỡ đang đù a
nhau. Chú ng nó hẳ n đến ngà y tậ n số . Ai đờ i chuộ t lạ i dá m đá nh đu ở
miệng mèo!
Tuy cá u nhưng mèo cũ ng đủ kiên nhẫ n để chờ cơ hộ i tố t đến. Trong
kia, hai con chuộ t vô tình, vẫ n đù a cợ t vui vẻ. Nhiều lú c, có nhá ch lạ i
chạ y ra tậ n ngoà i. Thò cá i mõ m nhọ n ngử i xung quanh. Lộ n tiết, gã mèo
đã toan chộ p. Nhưng chuộ t lạ i chạ y ngay và o mấ t. Con mèo lạ i im lặ ng,
chịu khó ngồ i rình.
Bó ng tố i trù m xuố ng mau lẹ. Vừ a mớ i nhọ mặ t ngườ i, bâ y giờ đã đêm
hẳ n. Đêm nay là đêm rằ m. Mặ t tră ng đã nhô trò n ở đằ ng đầ u đườ ng.
Mộ t mả nh sá ng nhờ n nhợ t in trướ c sâ n bếp.
Trên nhà , ngườ i ta quẹt diêm để châ m sá ng đèn cho trẻ con họ c. Tiếng
nhữ ng đứ a trẻ ra ao rử a châ n, vừ a đi vừ a khua guố c ló c có c. Hai chú
chuộ t ở trong gậ m củ i dá ng hẳ n thấ y trờ i tố i rồ i thì muố n ra ngoà i chơi
lắ m. Cá i thằ ng mèo mướ p ố m bệnh hen cò cử quanh nă m mà khô ng
chết ấy, bữ a nay chắ c đi chơi đâ u vắ ng, nếu có nhà tấ t đã thấ y nó rên
gừ gừ ở trên ô ng đầ u rau. Chú ng mình ra ngoà i kia đù a mộ t tí hoặ c
kiếm chá c mộ t cá i gì ă n thì hay quá .
Hai cá i đầ u ló ra. Rồ i hai gã chuộ t bướ c ra hẳn đố ng củ i đi lầ n về phía
bếp. Chú ng vui vẻ cã i nhau choe chó e.
Hai cá i bó ng bé nhỏ quá , chụ m lạ i vớ i nhau chưa bằ ng mộ t ngó n châ n
ngườ i lớ n ta. Đấy là hai con chuộ t nhắ t. Chuộ t nhắ t bé hơn chuộ t chù .
Nhưng nó nhanh và hoạ t bá t hơn nhiều. Anh chuộ t chù có cá i mõ m dà i
nghêu - cứ vá c cá i mõ m đã đủ mệt - đi đến đâ u cũ ng rụ t rụ t, rè rè. Hễ
hơi có cá i gì đá ng sợ là vộ i hố t hoảng chạ y cuố ng lên, vã i cả đá i và kêu
rố i rít. Đã thế cò n chậ m và cò n khô ng biết leo tườ ng, leo cộ t, chỉ luẩ n
quẩ n sá t mặ t đấ t. Thậ t là mộ t thứ chuộ t cù ng dâ n, thấ p kém nhấ t trong
xã hộ i chuộ t. Vậ y mà thiên hạ lạ i ưa thứ chuộ t đó . Khô ng phả i là ưa cá i
thâ n hô i há m củ a nó - chẳ ng đã có câ u mỉa “Hô i như chuộ t chù ” -
nhưng ngườ i ta chỉ ưa có tiếng kêu “ chuú c... chuú uc...” Cá c cụ ta nó i:
“Ấ y chuộ t chù bả o: tú c, tú c, ắ t nhà ấ y sắ p hẳ n có việc đạ i phá t tà i”.
Và đâ y chỉ là hai con chuộ t nhắ t. Thâ n chú ng nhỏ nhắ n, mõ m chú ng
xinh xinh vừ a phả i. Về sự nhanh nhẹn, phả i biết rằ ng nhờ ở cá i thâ n
hình bé bỏ ng, chú ng leo vun vú t, chú ng chạ y thoă n thoắ t như có phép
biến hó a.
Thoạ t thấ y bó ng đô i chuộ t lú i hú i ra khỏ i đố ng củ i gã mèo mướ p mừ ng
khấ p khở i. Nhưng rồ i chà ng chá n đớ ra ngay. Nó tưở ng chuộ t chiếc to
tá t thế nà o, chứ nếu biết chỉ là hai chuộ t nhắ t nhép ranh ấ y thì nó đã
bướ c từ nã y, khô ng phả i tố n cô ng, tố n hơi sứ c mà rình nấ p vô ích. Mèo
ta cũ ng khá đạ i lượ ng. Song thự c cũ ng tạ i cá i tính lườ i nhá c cố hữ u chả
muố n cấ t đạ i cô ng trình mà chỉ đượ c có mộ t tí ti kết quả đó thô i.
Nhưng đã thế nà y thì cứ bắ t chơi. Hầy! Đù a mộ t mả y vậ y. Nghĩ vậ y,
mèo ta co lưng lạ i để lấ y thế rồ i vươn hai châ n ra chộ p cả hai cá i bó ng
đen cọ quậ y ở trướ c mặ t. Có tiếng kêu “ Chí... i...” Mộ t con chạ y thoá t
đượ c, cò n mộ t bị nắ m lạ i. Mèo gầ m gừ để thị uy và dọ a dẫ m. Chú chuộ t
khố n nạ n bị tú m lạ i, nằ m ngấ t trong hai bà n tay sắ t đầ y vuố t cong và
sắ c củ a ô ng mèo, y như cá i cả nh rú m ró củ a chị cua nhà quê mà bị cụ
ếch đạ i vương lấy mộ t bà n tay mà vỗ và o vai.
oOo
Chú chuộ t nhắ t bị mèo tha ra đến cử a bếp và đượ c thả xuố ng đấ y. Mèo
khô ng hề nghĩ đến sự nhắ m chú chuộ t nọ . Dễ thườ ng chà ng ta ví mình
như mộ t ngườ i anh hù ng cá i thế, có thèm sá t hạ i lũ trẻ oắ t bao giờ đâ u!
Sinh phú c cho chú ng số ng, cò n hơn là tú m lấ y chú ng mà nhai. Chưa bõ
dính ră ng. Nhưng vố n mèo vẫ n á c tính. Gã khô ng ă n mà gã cũ ng khô ng
thả chuộ t ra. Cá i mù i hô i ở lô ng chuộ t khiến cho gã mèo nhớ rằ ng thịt
chuộ t ngon và loà i chuộ t là cá i loà i đá ng ghét lắm.
Mèo nhả chú chuộ t xuố ng đấ t, rồ i ngồ i ngâ y ra mà nhìn. Con vậ t khổ sở
nằ m co ro. Mèo ta đắ c chí, lấ y mộ t châ n vờ n vờ n vào mặ t chuộ t. Bấ t
tỉnh nhâ n sự từ nã y giờ mớ i lạ i hoà n hồ n, chuộ t khe khẽ thoi thó p thở .
Mèo yên lặ ng, dá ng ngẫ m nghĩ. Gã khô ng để ý đến chú chuộ t đương
giương đô i mắ t lồ i như hai hộ t chà ng rà ng ra nhìn gã . Chỉ ti hí mắ t lươn
mà ranh thượ ng hạ ng.
Bỗ ng, thoá ng mộ t cá i, chú chuộ t chạ y vụ t và o phía trong. Nhưng chà ng
mèo vẫn nhanh hơn. Chà ng vươn tay ra. Lạ i chộ p liền ngay lấ y gá y chú
nhỏ . Ô i chao! Chà ng ta mớ i chộ p cho chú nhỏ mộ t cá i nhá ! Chú nhỏ kêu
“ Chii... chii...” rầ m cả lên.
Có lẽ nhâ n cuộ c chạ y trố n ấ y, gã mèo bầ y ra mộ t trò chơi tiêu khiển cho
qua thì giờ . Gã đem chuộ t ra chỗ á nh sá ng tră ng. Gã vờ để yên chú ta
đấ y. Rồ i mèo yên lặ ng. Chú chuộ t sợ hã i khô ng nhú c nhích. Nhưng
chính ra chuộ t vẫ n rình mèo và mèo cũ ng rình lạ i chuộ t. Để hễ khá c ý là
chuộ t lạ i chuồ n biến. Cò n mèo, mèo cũ ng chỉ chờ chuộ t chạ y là vồ ngay
lấy. Gã mèo giương oai thả lỏ ng và chắ c chẳ ng khi nà o chú chuộ t chạ y
thoá t nổ i đô i bà n châ n nanh mó ng củ a gã .
Mà cũ ng thế thậ t. Chú chuộ t tưở ng bá c mèo hấ c lờ , cứ sểnh mộ t chú t
lạ i chạ y. Có đến mươi lầ n. Nhưng cũ ng khô ng lầ n nào khỏ i bị tó m lạ i.
Mỗ i bậ n chuộ t độ ng châ n mèo ta chỉ nhoi lên mộ t tí, đã tú m đượ c dễ
dà ng. Mã i rồ i con chuộ t hó a mệt lử . Nó chạ y chậ m dầ n và cuộ c chơi
cũ ng dầ n mấ t thú vị.
Khi đó , ở trong đố ng củ i, bỗ ng lạ i có tiếng rú c rích. Lạ i có tiếng lao xao
củ a lũ chuộ t nà o khá c. Chả biết là chú ng đù a nhau hay là chú ng định
chơi cá i lố i chó cậ y gầ n nhà , đứ ng trong ấ y mà chử i đổ ng ra. Toan nhả y
vào vồ cho chú ng chết mộ t mẻ, nhưng mèo vướ ng con chuộ t tù binh ở
dướ i châ n. Đã thế, phả i mắ ng cho chú ng mộ t trậ n mớ i đượ c. Mèo liền
gầ m gừ , gầ m gừ là m như sắ p lă n ngay và o chiến tranh vớ i quâ n thù cỏ
rá c kia. Lũ chuộ t nhép câ m ngay. Song chú ng cũ ng khô ng câ m hẳ n. Hễ
mèo mà ngắ t tiếng là chú ng nó lạ i “ chiii chiii” rầ m rầ m. Là m điệu như
xỉ vả bá c mèo.
Bự c mình, mèo ta nhả y mộ t bướ c. Chú chuộ t nhắ t đang nằ m yên như
chết vụ t vù ng chạ y. Mèo hoả ng hố t thò dà i châ n ra, nắ m lấ y nó . Nhưng
chỉ nắ m hụ t đượ c cá i bó ng lưng củ a chú chuộ t in thoá ng trên nền đấ t
dà i đầ y á nh tră ng. Hai mắ t mèo long lanh, sá ng quắ c! Cũ ng khô ng thể
đủ sá ng để chọ c thủ ng bó ng tố i dà y ra, mà tìm thấ y chú chuộ t nhắ t tí
hon.
Gã mèo sụ c vào đố ng củ i. Giá gã đâ m đến vỡ đầ u ra cũ ng chẳ ng tó m
đượ c mộ t nỡ m chuộ t. Mà nhữ ng tiếng chii... chii quá i á c, rấ t khó chịu
vẫn vă ng vẳ ng đâ u hai bên lỗ tai.
oOo
Chà ng mèo mướ p - mà chà ng mèo nà o cũ ng thế - khô ng cố ý ă n thịt
chuộ t nhắ t bao giờ . Mèo chỉ bắ t nhữ ng con chuộ t tiểu yêu đó để đù a
nghịch và để hả cơn cá u kỉnh, vì loà i chuộ t nhép cứ bặ ng nhặ ng, rú c
rích trong xó bếp, là chỗ nghỉ ngơi củ a mèo. Chính nhữ ng con chuộ t
nhớ n lạ i đứ ng đắ n, khô ng ầ m ĩ đến thế. Chỉ bự c mình mà mèo bắ t
chuộ t nhắ t. Nhưng chú chuộ t nhỏ khô n ngoan vẫ n hay chạ y trố n đượ c.
Đờ i đờ i, cá i giố ng chuộ t nhắ t tai quá i cứ là m nhứ c tai loà i mèo.
Suố t đêm hô m đó , gã mèo mướ p kia chỉ đi quanh đi quẩ n để tìm chuộ t,
nhưng - vẫ n khờ dạ i như thườ ng - hắn chỉ tìm để đù a chơi mộ t chú t.
Rồ i nó có rô ng mấ t, hắ n lạ i khó chịu, bự c dọ c, hậ m hự c mà đi lù ng bắ t
nhữ ng con khá c. Cá i loà i chuộ t nhã i cứ là m ta rố i đầ u và ngứ a mắ t quá .
Cơ chừ ng gã mèo mướ p phả i dà nh tất cả cá i hoa niên củ a mình để mà
chỉ luẩ n quẩ n đi o chuộ t.
TRUYỆ N GÃ CHUỘ T BẠ CH
L
ắ ng nghe có tiếng rộ n nho nhỏ .
Ló c có c... Ló c có c...
Như tiếng mộ t cá i guồ ng tơ quay khe khẽ, nhưng khô ng đã đú ng hẳn.
 m thanh nó bé quá , chỉ vờ i vợ i như tiếng tích tắ c củ a mộ t quả lắ c
đồ ng hồ trong đêm khuya.
Chẳ ng phả i guồ ng tơ độ ng đậ y. Vậ y thì tiếng chi đằ m đằ m và ồ n ã cả
mộ t gó c nhà , phía bên cử a sổ , dướ i mộ t già n thiên lý? Á nh sá ng, qua
nhữ ng kẽ lá thiên lý xanh rờ n, ù a và o, đọ ng thà nh vũ ng, như mộ t thứ
á nh sá ng hư huyền, lơ mơ, chỉ hử ng gợ n lên mà khô ng có thự c. Tiếng gì
vui vui trong ấ y?
À , ra mộ t gã chuộ t bạ ch đang quay tơ. Khô ng phả i ngườ i. Chuộ t quay
tơ? Phả i. Gã quay cá i kiểu riêng củ a gã .
Gã chỉ bé bằ ng quả nhó t và cũ ng mũ m mĩm như thế. Gã ở trong mộ t cá i
lồ ng nhỏ , hình vuô ng, đan bằ ng tre. Giữ a lồ ng, ngườ i ta treo hai cá i
vò ng trò n bằ ng thép nhỏ , sá t sá t từ ng cá nh, như hai cá i đu tiên tí hon.
Chuộ t ta chui và o đấ y. Bố n châ n dạ o thoă n thoắ t trên nhữ ng sợ i thép.
Thế là chiếc vò ng quay tít theo từ ng bướ c đẩ y. Con chuộ t loay hoay
chạ y trò n mã i mã i trong cá i vò ng trò n mà khô ng bao giờ hết đượ c
đườ ng. Cá i đu tiên xoay xung quanh mộ t chiếc chố t. Chính ở chiếc chố t
đó nảy ra nhữ ng tiếng ló c có c đều đều như tiếng guồ ng tơ quay.
Gã chuộ t bạ ch đá nh vò ng luô n luô n. Chá n châ n thì gã lạ i chui ra, vẩ n
vơ, tìm nhữ ng hạ t gạ o tẻ mà ngườ i ta rắ c vào mộ t cá i đĩa để ở đá y lồ ng,
cho chuộ t ă n. Gã rung hai hà ng râ u tơ, gậ t gù cá i đầ u, nhấ m gạ o. Đô i
mắ t gã đỏ sậ m, như hai hạ t gạ o đỏ đính lên trên mộ t nền bô ng nõ n
trắ ng. Bố n cẳ ng châ n loắ t choắ t, ngắ n cũ n và trơ ra, đỏ hỏ n. Bở i nỗ i
đá nh vò ng nhiều quá , bắ p châ n đã kệp cứ ng thà nh chai. Ă n xong, gã
nhìn quanh quẩ n, ngướ c cá i mũ i bé xíu, đỏ hoe lên ngử i bên phả i, ngử i
bên trái. Rồ i gã lạ i làm cá i cô ng việc đá nh vò ng liền liền.
Nếu khô ng thế, gã đi ngủ . Gã đứ ng và o mộ t gó c lồ ng, dự ng hai châ n
trướ c lên, đầ u chụ m và o châ n. Hai mắ t nhắ m lạ i. Ấ y vậ y là gã ngủ . Ngủ
đứ ng như mộ t hộ p diêm. Cứ cá i kiểu đó , suố t đờ i.
oOo
Gã chuộ t bạ ch ă n, gã chuộ t bạ ch đá nh vò ng và gã chuộ t bạ ch ngủ đứ ng.
Đó là tó m tắt tấ t cả nhữ ng cô ng việc mộ t cuộ c số ng củ a chuộ t ở trong
lồ ng.
Nhưng khô ng phả i là ở mộ t mình. Bên cạ nh cá i vò ng sắ t đu tiên củ a gã ,
cò n có mộ t vò ng sắ t đu tiên khá c, như hệt cá i nà y, và ở gó c lồ ng kia,
cũ ng có mộ t con chuộ t bạ ch khá c đương ngủ đứ ng lên. Vợ gã đấ y, cậ u
và mợ chuộ t. Cũ ng rấ t có thể gọ i đượ c như thế, chứ sao!
Dườ ng như cậ u mợ ấ y khá yêu nhau. Họ yêu nhau thầ n tình và tà i ghê.
Hai ngườ i cù ng bé bỏ ng, cứ luẩ n quẩ n chạ y ngang chạ y dọ c xung
quanh. Cậ u gầ y hơn mợ . Bộ lô ng xù lên và phờ phạ c, mà cậ u lạ i có tính
mơ mộ ng. Thỉnh thoả ng, gã thườ ng đứ ng ngẩ n ngơ nhìn lên trên nó c
lồ ng. Qua nhữ ng chiếc lá thiên lý mỏ ng mả nh, ngoà i kia là trờ i xanh
bao la. Tưở ng như chiếc hình hà i nhỏ bé chỉ điểm mộ t chú t số ng cỏ n
con nà y đương giương cặ p mắ t đỏ , ngù i trô ng ra cá i khoả ng khô ng bờ
bến để mơ mộ t giấ c mơ sô ng nú i chi đó . Chao ô i! Ai mà biết đượ c lò ng
gã !
Cả hai vợ chồ ng cù ng ưa đêm tố i. Bở i ban ngà y họ thườ ng ngủ . Bố n cá i
châ n trướ c sá t và o nhau, bố n con mắ t cù ng khép. Chiều đến, đem bó ng
đêm về dầ n dà trong cử a sổ . Ở chênh chếch ngoà i khung cử a, vì sao
Hô m từ từ lên cao, lấ p lá nh như mộ t giọ t á nh sá ng lớ n. Bấ y giờ vợ
chồ ng chuộ t mớ i bừ ng mắ t. Họ ngơ ngá c nhìn hoà ng hô n. Gã chuộ t đự c
mò mẫ m tìm cá i đĩa đự ng gạ o. Chị vợ cũ ng nhẹ nhà ng đi theo. Họ gậ m,
nhấ m mấ y hạ t. Nhữ ng tiếng ră ng nghiến trên hạ t gạ o, nghe ken két, sà n
sạ t như tiếng mộ t con mọ t nhỏ cự a mình trong gỗ .
Rồ i gã chuộ t mon men ra leo lên câ y đu, chui đầ u và o, đá nh mộ t vò ng
chơi. Chị ả cũ ng bắ t chướ c, chạ y về câ y đu củ a mình. Hai cá i vò ng quay
tít, rộ n lên nhữ ng tiếng đằ m đằ m.
Nhữ ng tiếng đằ m đằ m trong đêm khuya! Nhữ ng â m thanh chỉ be bé,
mơ hồ như hư khô ng. Lú c chậ m, nghe rỉ rá ch như tiếng nướ c giọ t
gianh. Lú c mau thì bồ n chồ n như tiếng vẩ y tơ quay, lọ c cọ c như tiếng
bá nh xe sắ t chạ y trên đườ ng cá i đá trắ ng dà i hun hú t. Và o trong mà n
mà chợ t thứ c giấ c nghe tiếng guồ ng đu củ a chuộ t chạ y thì sợ lắm.
Chú ng giương mắ t thao láo mà cũ ng khô ng thể nhìn thấ y gì. Chỉ nghe
tiếng ló c có c... ló c có c... như tiếng củ a ô ng Ba Bị hoặ c củ a mộ t con ma
nà o chưa biết tên, rấ t thườ ng hay ghét giố ng trẻ con. Chú ng hã i hù ng,
rú m ró , ô m chặ t lấ y nhau. Đô i mắ t khép kín lạ i. Thế là giấ c ngủ cũ củ a
mỗ i trẻ lạ i tớ i để tiếp theo cho đến lú c mặ t trờ i lên, chiếu á nh sá ng qua
khe liếp, và o tậ n trong đình mà n.
Cò n vợ chồ ng chuộ t chá n đá nh vò ng thì lầ n ra ă n gạ o. Ă n xong, lẩ n thẩ n
thế nà o, lạ i giở trò đá nh vò ng. Cứ như thế, luẩ n quẩ n cả đêm. Cũ ng có
đến khi trờ i tang tả ng sá ng, có tiếng chim chích chò e hó t véo von dướ i
bờ ao, hai vợ chồ ng lạ i chú i vào mộ t gó c buồ ng, dự ng đứ ng lên mà ngủ .
Cuộ c đờ i chung ấy khô ng có ai là m nhộ n. Ý như họ mến nhữ ng ngà y
thá ng đó lắ m. Đã mộ t lầ n, có mộ t đứ a trẻ tinh nghịch mở cử a lồ ng xem
chuộ t rồ i quên khô ng đó ng lạ i. Đô i vợ chồ ng nố i đuô i nhau, tha thẩ n bò
ra ngoà i. Hai cá i bó ng đi lồ m cồ m, hếch chiếc mũ i nhọ n hoắ t lên, ngơ
ngá c nhìn quanh quẩ n. Như là họ hít phả i cá i khô ng khí lạ . Như là họ
chẳ ng quen bò giữ a nơi khoá ng đã ng. Và họ lạ i nố i đuô i nhau, tha thẩ n,
từ từ bò và o lồ ng, cũ ng như lú c bò ra.
Từ đấ y, dù mở cử a, cậ u mợ cũ ng khô ng muố n đi ra. Họ yếu đuố i. Ở
ngoà i, là m chi có gạ o để ă n.
oOo
Trờ i đã trở về mù a lạ nh. Nhữ ng cụ m lá bá nh khú c thấ p lè tè, nở hoa
vàng khắ p cá nh đồ ng là ng Nghĩa Đô .
Đã khô ng có nắ ng lớ n. Nhữ ng đứ a trẻ nghèo cũ ng hồ ng đô i má cò m cõ i.
Mô i chú ng khô cong lên, ă n cơm có nướ c mắ m thấ y xon xó t. Chú ng gã i
vào da, da nổ i lên nhữ ng là n bụ i trắ ng. Buổ i chiều, cậ u nà o rử a châ n
cũ ng ngà i ngạ i, khô ng yêu nướ c. Và đêm đã phả i ngủ chung vớ i chă n
bô ng cù ng ổ rạ rồ i.
Đô i vợ chồ ng chuộ t cũ ng lạ nh. Phong cả nh trong cá i cử a sổ lạ i buồ n
nữ a. Già n thiên lý đã rụ ng hết lá xanh. Chỉ cò n trơ lạ i nhữ ng dâ y già
đen đủ i, cò ng queo trên ngá ch cử a. Từ ng nắ m lá khô , rú m và o nhau,
nằ m co ro trong già n. Để mỗ i buổ i chiều đỏ hoe, hễ chớ m hơi mộ t gợ n
may nhỏ , cũ ng tớ i tấ p rơi lạ t sạ t xuố ng mặ t đấ t. Đêm đêm, vẫ n có tiếng
đá nh vò ng củ a chuộ t. Nhữ ng tiếng khô và giò n, cũ ng như trờ i hanh và
khô . Nhưng ít bữ a nay, gã chuộ t bạ ch khô ng đượ c vui. Ta cứ thí dụ như
việc đá nh vò ng đu là mộ t sự vui là m mự c thướ c, thì thấ y gã thưa trèo
vào vò ng đu. Chỉ hay thấ y chị vợ đạ p vò ng. Anh chồ ng đứ ng bầ n thầ n,
mõ m vêu ra. Ngườ i gã chừ ng như gầ y và bé hơn dạ o mù a hạ . Gã đi
đứ ng ra lố i lử khử , và chỉ ngủ là ngủ nhiều. Đêm ngủ quên cả đá nh đu.
Mù a rét và o rồ i. Tạ i sao gã chuộ t lạ i buồ n? Ý như buồ n vì thờ i tiết sang
đô ng? Ý như buồ n vì heo may hiu hắ t? Khô ng, gã chẳ ng có thể là mộ t
nhà thơ ưa nhữ ng điều sầ u muộ n.
Mà chính chỉ vì nhữ ng ngà y lạ nh lẽo tớ i, gã phả i thương yêu vợ gã
nhiều quá nên lờ phờ cả ngườ i ra. Biết rằ ng nên buồ n hay nên vui!
Thì gã buồ n như kẻ ố m. Nhiều lần cũ ng hứ ng chí đá nh đu, nhưng gã lạ i
lườ i lĩnh chui và o vò ng đu củ a vợ để cho vợ đẩ y vò ng, mà gã cũ ng đượ c
hí hử ng đẩ y theo, hai con chuộ t lồ ng chung và o mộ t cá i vò ng. Tiếng
lạ ch cạ ch đi chậ m, nặ ng và rền ra.
Vợ hắ n vẫn như thườ ng và như thườ ng. Đô i mắ t nà ng đỏ và sá ng. Bộ
lô ng củ a nà ng trắ ng nuộ t, ó ng ả . Dạ o nà y trở rét, lũ trẻ bỏ và o lồ ng cho
vợ chồ ng chuộ t mộ t rú m tơ rố i để làm chă n. Lú c nà o đá nh vò ng đã
chá n châ n, chị ả ra rú c và o nhữ ng sợ i tơ và ng nõ n, dự ng đứ ng hai châ n
lên ngủ vớ i chồ ng.
oOo
Chiều ấ y, chuộ t vợ thứ c dậ y, bò ra ă n gạ o. Gã chồ ng vẫ n say sưa ngủ
trong mộ t giấ c ngủ mệt mỏ i. Nà ng đứ ng bên và nh đĩa, hướ ng nhìn ra
ngoà i lồ ng. Nà ng chưa nhìn ra ngoà i như thế bao giờ . Nà ng vố n khô ng
hay có tính vẩ n vơ như chồ ng. Mặ t trờ i đã gá c nú i, nhưng rá ng và ng
cò n lên đỏ xuộ m cả lũ y tre. Thậ t chẳ ng phả i vì bó ng hoà ng hô n u uất
mù a đô ng mà nà ng nhìn ra. Mà vì mộ t cớ mọ n khá c. Chỉ tạ i nà ng nghe
thấ y tiếng sộ t soạ t ở bên khung lồ ng. Thì ra, có mộ t con bọ ngự a nhỏ ở
đâ u lạ c lõ ng tớ i đậ u và o thà nh lồ ng. Hình như gió đá nh con bọ ngự a
nà y rơi từ trên câ y xoan xuố ng và bá m đượ c và o đâ y.
Bọ ngự a mớ i ra rà ng đượ c ít lâ u. Cá nh chưa mọ c dà i đủ và mà u ngườ i
chưa đượ c xanh thẫ m. Đô i gươm hãy cò n mềm, chưa có vuố t đen cứ ng
và nhọ n. Cá i đầ u bẹt củ a nó lồ i ngang hai mắ t sang hai bên, đu đưa
nhanh nhẹn trên hai khắ c cổ dà i nghêu. Nó đứ ng nhú n bố n châ n,
nghếch nhìn, như để ngắ m xem nơi nà y là nơi nao.
Nà ng chuộ t bỗ ng trô ng thấ y mộ t con vậ t nho nhỏ xinh. Cá i mà u xanh
mơn mở n củ a mình bọ ngự a nom đến là ngon. Khô ng ngầ n ngạ i, chị
tiến đến mép lồ ng, thò mõ m ra, ngoặ p luô n chú bọ ngự a. Chú bọ ngự a
xấ u số chưa kịp giơ hai cà ng lên thủ thế thì cá i cổ đã bị gã y gụ c. Và
trong khoả nh khắ c cả ngườ i nó đã trô i và o họ ng chuộ t.
Mộ t mạ ng lớ n giết đi mộ t mạ ng nhỏ , êm nhẹ như hơi chiều lặ ng lờ
sang.
oOo
Đêm ấ y, khô ng có tiếng rộ n ló c có c củ a câ y đu. Cả hai câ y đu cù ng im
ắ ng. Thiếu nhữ ng tiếng độ ng quen thuộ c, canh khuya mớ i tẻ làm sao!
Sá ng hô m sau, ngườ i ta ngó thấ y nàng chuộ t cá i béo tố t, nằ m chết cong
queo ở bên cụ m rá c tơ. Bố n châ n nàng rụ t rú m lạ i. Cá i lưng nhỏ cong
khum lên, và mõ m nhọ n củ a nà ng thì há hoá c. Nhò m và o trong cò n cá i
đuô i bọ ngự a xanh xanh thò lò ra. Ô i! Cổ họ ng củ a nà ng chuộ t bé quá ,
khô ng đủ lố i nuố t thoá t đượ c anh bọ ngưa. Nó tắ c tị lạ i. Thế là nà ng
chết. Nà ng chết nhẹ nhà ng như mộ t ngườ i chá n ghét cõ i đờ i nà y. Bướ c
lên mộ t chiếc ghế, cho đầ u vào mộ t chiếc thò ng lọ ng bằ ng thừ ng đay
rồ i nhú n châ n đạ p đổ ghế, cứ vậ y mà đu đưa lủ ng lơ cho đến lú c tắ c
thở , thè lưỡ i dà i ra. Để sang tìm ở bên kia mộ t cõ i đờ i vui vẻ nà o đó .
Nà ng chết từ bao giờ , khô ng ai hay. Gã chồ ng nàng cũ ng khô ng hay biết
gì cả . Bở i vì gã cò n đương mả i ngủ . Dạ o nà y gã yếu thì gã cà ng ngủ say
tợ n. Chim chích chò e hó t sá ng dướ i bờ ao, gã cũ ng khô ng nghe tiếng.
Cho tớ i khi ô ng mặ t trờ i đỏ gay nhô lên, xua á nh sá ng vào nhà , đá nh
thứ c lũ trẻ dậ y thì gã cũ ng mớ i bừ ng mắ t. Ở trong đố ng rá c tơ và ng, gã
ể oả i thò đầ u ra. Gã liền nhìn thấ y vợ gã nằm chết ngay dướ i châ n. Gã
nhìn, bằ ng đô i mắ t đỏ thườ ng ngà y, lạ nh lù ng và tự nhiên.
Rồ i gã chui ra khỏ i mớ rá c. Gã bầ n thầ n mò đến bên đĩa gạ o. Gã nhấ m
mộ t hạ t. Gã chạ y quanh lồ ng vài vò ng, cuố i cù ng, gã lạ i mò đến, chú i
đầ u vào mớ rá c tơ, dự ng đứ ng hai châ n lên, lim dim hai mắ t, là m mộ t
giấ c ngủ khá c.
Như là chẳ ng có sự gì lạ thay đổ i ở quanh mình. Tố i đến, ngườ i ta lạ i
nghe tiếng gã đá nh vò ng đu ló c có c.
oOo
Từ đó gã ở trên đờ i mộ t mình. Ở trên đờ i để ă n gạ o, để đá nh vò ng và
để ngủ dự ng đứ ng hai châ n lên. Gã đã khỏ i ố m. Khô ng có đà n bà thì
chừ ng như gã khỏ e khoắ n hơn. Lô ng gã mượ t bó ng và trắ ng nuỗ n. Mộ t
mình đá nh cả hai vò ng - lú c chạ y bên này, lú c chạ y bên kia - nghe rộ n
rà ng, cũ ng vui. Mộ t buổ i chiều, trướ c khi xuố ng ă n gạ o, gã vẫ n có thó i
quen nhìn và nghe ngó ng ngoà i lồ ng. Như là xem và đợ i hoà ng hô n
bâ ng khuâ ng lắ ng đến.
Chính gã cũ ng khô ng biết mình đã gó a vợ . Tô i thì tô i chỉ rõ đượ c rằ ng
bâ y giờ gã đã khỏ e, đã mạ nh và hoạ t độ ng hơn khi gã có đà n bà ở
chung. Gã thậ m thọ t chạ y đi chạ y lạ i, nhanh thoă n thoắ t.
Thằ ng nà y là mộ t thằ ng bạ c tình chă ng?
Cũ ng chẳ ng có lẽ.
MỘ T CUỘ C BỂ DÂ U
A
y là mộ t tay hả o hán trong loà i gà chọ i, cá i loài số ng ở trên đờ i, nhấ t
sinh chỉ có mộ t nghề đi đá nh lẫ n nhau cho ngườ i ta xem. Tay ấ y oai
lắ m. Chẳ ng thể có đủ chữ mà tả cho hết cá i oai lẫ m liệt củ a chà ng. Ờ mà
ta có thể cứ gọ i chà ng là Từ Hả i chọ c trờ i khuấ y nướ c, đầ u thì độ i trờ i,
châ n thì đạ p đấ t.
Râ u hù m, hà m én, mày ngà i
Vai nă m tấ c rộ ng, thâ n mườ i thướ c cao
Đườ ng đườ ng mộ t đấ ng anh hà o...
Đấng anh hà o đượ c phong vương - hay tự xưng cũ ng thế - ở đấ t nà y để
cai trị cả mộ t khoả ng vườ n rộ ng. Mà trong gồ m có mộ t chuồ ng gà , mộ t
chuồ ng vừ a vịt, vừ a ngan, vừ a ngỗ ng và mộ t chuồ ng chim bồ câ u. Đạ i
vương chỉ có mỗ i mộ t mắt và mang trong mình bộ mã ô miến tía - cá i
thứ á o có lô ng đen nhá y, điểm dò ng dọ c đỏ . Chà ng bị độ c long là bở i
trong mộ t cuộ c lên sớ i gầ n đâ y, phả i địch thủ đá nh mộ t cá i đá mé, lò i
bậ t con ngươi. Từ đấ y, ngườ i ta khô ng cho hắn ra trậ n nữ a. Để nuô i
cho đẹp sâ n.
Chà ng gà chọ i đứ ng thẳ ng ngườ i, hai cá i cẳ ng châ n cứ ng và lẳ n như hai
thanh sắ t, phủ đầ y nhữ ng vả y lớ n sắ p vàng bó ng. Đô i bắ p đù i chắ c nịch,
gâ n lên nhữ ng thịt. Chà ng chỉ có lô ng trổ ra hai cá nh, ở trên lưng, ở
đuô i và lơ phơ mấ y chiếc quă n queo dướ i bụ ng. Lô ng ấ y đượ c xén, cắ t
thự c gọ n. Đầ u chà ng to và hung dữ như dá ng mộ t chiếc nắ m đấ m. Cá i
cổ bạ nh và hai bắ p đù i thì để lộ ra. Da chà ng đỏ gay, đỏ gắ t, đỏ tía, đỏ
bó ng lên như có quết mộ t nướ c sơn thắ m. Mặ t chà ng lù i xù i nhữ ng
mào, nhữ ng tai, nhữ ng mấ y cá i ria mép tím lịm như mặ t anh say rượ u.
Mộ t bên mắ t thì lép mịt mờ , cò n mộ t bên cứ chớ p chớ p nháy nhá y cá i
trò ng và ng hoe.
Lú c gã đi, hai đầ u cá nh nhô lên thụ t xuố ng, rõ ra điệu củ a anh chà ng
cuồ ng võ , lú c nà o cũ ng chỉ ngứ a ngá y châ n tay.
Buổ i sớ m, khi cậ u gà ri te tá i chạ y ở trong chuồ ng ra, dẫ n đầ u cho ba
chị gà , mộ t bá c ngan vớ i mộ t lũ con líp nhíp và mấy thím vịt, thì, ở nó c
chuồ ng, chọ i ta cũ ng nhả y xuố ng, hai cá i châ n gieo bịch trên nền sâ n
đấ t. Chà ng khô ng ngủ trong chuồ ng vớ i nhữ ng con gà khá c ấ y. Chú ng
là m quẩ n châ n. Bở i vì chà ng cao quá , đầ u đụ ng đến tậ n nó c chuồ ng,
nếu phả i đứ ng lom khom cổ thì chà ng chịu khô ng thể khom khom
đượ c.
Chà ng đưa mắ t nhìn quanh sâ n mộ t lượ t rồ i vỗ đồ m độ p đô i cá nh, lấy
gâ n thẳ ng hai châ n, cong bạ nh cá i cổ và phưỡ n ngự c ra gá y mộ t hồ i:
Cô ô ô ... cô ô ... cô ... cô ... ô ...
Nhữ ng thím vịt nhú t nhá t luố ng cuố ng đô i châ n, nghiêng mộ t bên má
để hiếng mắt lên trờ i, ra hiệu nghe ngó ng. Có thím lạ i hã i quá , cụ c cạ c
mộ t hồ i ầ m ĩ, như muố n kêu: “Ai cứ u tô i vớ i! Cạ c cạ c cạ c! Ai cứ u tô i
vớ i”. Cậ u gà ri đang là m bộ tịch, đứ ng diễu võ dương oai ở trên đầ u
mỏ m cọ c tre cũ ng giậ t mình, hai mắ t nhớ n nhá c. Hai kheo châ n đã
khum xuố ng, chự c sự lù i, rõ ra bộ anh hù ng rơm.
Loà i ngan xưa nay có tiếng là gan gó c. Lú c nào cũ ng lì lì lầ m lầ m. Thế
mà nghe tiếng gà chọ i gáy, mụ ngan cũ ng vừ a kêu kíu kíu, vừ a thò ra
thụ t vào cá i cổ , dườ ng như muố n hỏ i cá c bạ n cù ng sâ n rằ ng: “Cá i gì
thế? Cá i gì thế? kíu kíu...”
Lạ i đến tình cả nh nhữ ng nỡ m chó con ra ă n vụ ng cơm củ a gà mớ i buồ n
cườ i. Nghe tiếng gà ồ ồ gá y, chả biết là tiếng ngườ i ta chử i, ngườ i ta
mắ ng hay tiếng má y mó c ghê gớ m gì, cá c ranh cứ nhá o mắ t lên, đuô i
cú p thụ t xuố ng tậ n bụ ng, len lét chuồ n thẳ ng.
Cá i tiếng gáy mớ i kinh khủ ng chứ ! Ai mà chả phả i sợ ô ng Từ Hả i.
“Cô ô ô ... cô ô ... cô ... cô ... ô ...”
oOo
Có nhữ ng buổ i trưa.
Nhữ ng buổ i trưa hè, nắ ng to. Ngoà i vườ n, câ y cố i rũ rượ i đứ ng chịu tộ i
trong nắ ng lử a. Nhữ ng mả nh lá mướ p to bả n đều cụ p uố n xuố ng, để lộ
ra nhữ ng cá nh hoa mà u vàng gắ t. Có tiếng vỗ cá nh se sẽ củ a và i con
ong bò đen bó ng, bay rậ p rờ n trong bụ i câ y chanh. Nắ ng dữ quá . Gã
Đự c nằ m đầ u hiên, thè dà i lưỡ i ra thở hự c hự c. Lũ ngan, lũ ngỗ ng thì rủ
nhau chú i xuố ng bờ ao, bên nhữ ng tà u lá khoai sơn hà xanh rờ i rợ i. Ở
dướ i gầ m cụ m lá só i, hai ba chị má i tơ thi nhau dũ i đấ t, thỉnh thoả ng lạ i
rũ cá nh phà nh phạ ch.
Ấ y vậ y mà có hai ngườ i bạ n tình kia quên cả nắng, quên cả trờ i đấ t
nó ng nự c. Đó là hai trá i tim yêu, mộ t anh gà chọ i và mộ t chị gà mái nạ
dò ng. Nếu mà đố i gà chọ i vớ i chà ng Từ Hả i thì phả i kể chị ta vào cá i độ
cô Kiều gặ p ngườ i anh hù ng đó , sau mườ i lăm nă m luâ n lạ c, trên vai
nà ng đeo nặ ng hơn ba mươi cá i gá nh xuâ n. Có cầ n phả i biết tạ i là m sao
chà ng gà chọ i dũ ng mã nh ấ y khô ng yêu nhữ ng chị má i tơ mơn mở n
nằ m bớ i đấ t ở dướ i bụ i só i kia mà lạ i đi tán tỉnh mụ ná i xề nà y? Thưa
rằ ng nhữ ng cô ả đó vừ a mớ i dậ y thì, tính hay thẹn thò như câ y xấ u hổ ,
vừ a thấy thoá ng anh chọ i đồ sộ , đã cung cú c chạ y cho chó ng rồ i. Nhữ ng
ngữ gá i ngâ y thơ đó chỉ dà nh để phầ n cậ u gà hó m hỉnh đương choai thì
hợ p chuyện lắ m.
Đằng này nà ng là mộ t ả Kiều già đã phong trầ n khiếp lắ m.
Ba bố n lầ n ra và o chố n lầ u xanh. Bây giờ con ngườ i thuyền quyên mớ i
gặ p đượ c khá ch anh hù ng đó . Cho nên, trờ i nắ ng là thế mà thuyền
quyên cũ ng chịu khó đứ ng ở dướ i gố c câ y thầ u dầ u tía, gầ n bờ ao. Nà ng
xù lô ng và ng bẩ n thỉu, phờ phạ c, lố m đố m trắ ng như mớ rơm rử a bá t.
Vậ y mà nà ng cũ ng chớ p chớ p đô i mắt, rung rung cá i mào xá m xịt ngả
về mộ t bên má . Má i già mà cò n là m đỏ m, trô ng phiền mắ t là m sao!
Khô ng nhữ ng chỉ có thế, cô nàng lạ i cò n há t nữ a.
Nà ng nghển cổ lên, nhìn sang phía gố c cam - chỗ có anh gà chọ i đứ ng
he hé đô i mỏ , hơi thậ p thò cá i lưỡ i và độ ng đậ y đô i tai, chị cấ t mộ t
giọ ng oang oá c, rấ t bổ ng rồ i trầ m xuố ng dầ n dầ n: kéééééc... kéééééc...
kéééééc... k...éc... k... é... é... é... c... Y như ta là m duyên mà đưa tình nhau
mấy câ u Kiều lẩy!
Cá i tiếng éc cuố i câ u cứ kéo dà i, vang độ ng khắ p vườ n mộ t cá ch hết sứ c
lâ m li và não ruộ t khiến cho anh gà chọ i đứ ng bên kia dườ ng như phả i
ngẩ n ngơ bồ i hồ i mà nghếch mộ t bên mắt lên nhìn lơ láo. Và chà ng vừ a
kêu cô ộ c cộ ộ c vừ a đi về phía cô ả .
Ấ y thế là khá ch biên đình sang chơi. Kiều nhi bèn ra cá i bộ là m gá i,
thấ y tình nhâ n thì khô ng há t nữ a. Muố n tỏ vớ i nà ng rằ ng ta đâ y cũ ng là
tay thiệp đờ i, gà chọ i xõ a hai cá nh, doạ ng mấ y mó ng châ n để bớ i đấ t và
cú i mỏ xuố ng, giả cá ch vừ a mổ vừ a kêu cộ ộ c cô ộ c là m điệu gọ i má i đến
ă n chung. Rấ t tình tứ . Nhưng mà xá c anh ta thì nặ ng, hai cá i cẳ ng châ n
thì to lều nghều, khi anh lấ y cá i dá ng đẹp nhấ t, cá i điệu châ n dẻo nhấ t
để bớ i, trô ng lạ i hó a ra ngâ y ngô và ngượ ng nghịu đến hay.
Chị ả cò n là m bộ mã i, khô ng chịu đến. Để cho chà ng hết rủ rê, tá n tỉnh
bằ ng điệu châ n điệu mỏ , lạ i xò e cá nh ra đậ p phà nh phạ ch. Mà cô nà ng
cứ cò n cao giá là m lơ và lạ i bắ t đầ u há t kéc kéc ầ m ĩ.
Ô n tồ n, dịu ngọ t mã i khô ng đượ c thì chộ t ta tứ c lắm. Chà ng ngẩ ng đầ u
lên.
Cá i tính hung hă ng, nó ng nả y cố hữ u củ a chà ng ở đâ u lạ i kéo đến ầ m
ầ m. Chà ng đỏ mặ t tía tai, lộ c ngộ c chạ y đến tậ n nơi. Chị ả cũ ng ù té
xuố ng phía bờ ao.
Nhưng nà y, ố i ai ơi! Chị ả nõ n nườ ng đó chỉ giả cá ch khệnh khạ ng mộ t
chú t đấ y thô i. Đến chỗ khuấ t bó ng câ y chanh, nà ng đã nằ m khịu hai
châ n xuố ng để đợ i ngườ i yêu.
Sá ng nà o chị má i già ấ y cũ ng nhả y ổ để đẻ. Mỗ i lầ n đẻ xong, chị nhảy
choà ng từ trong ổ ra đứ ng ở giữ a sâ n mà cụ c ta cụ c tá c rộ n rã , điếc cả
tai. Chừ ng như muố n khoe vớ i xó m là ng rằ ng mình vừ a mớ i đẻ đượ c
mộ t chiếc trứ ng, cô ng phu khó nhọ c nhiều lắm đấ y.
Đượ c có chín cá i trứ ng ả đã thô i và bắ t đầ u nằm ấ p. Ả ấ p ham lắ m. Suố t
buổ i. Quên cả ă n. Cứ nằ m sù sù cả ngày thâ u đêm trong ổ . Ai độ ng đậ y
gì ở đâ u gầ n đấ y là ả đã miệng thì kêu cụ c cụ c, lô ng cá nh thì xù ra, chự c
nhữ ng sự vừ a chử i vừ a đá nh ngườ i ta.
Ả nằ m ấ p đú ng cữ hai mươi mố t ngày. Từ đầ u tuầ n tră ng lưỡ i liềm cho
tớ i nhữ ng đêm tră ng chỉ cò n nhô lên lú c gà gá y sá ng là tớ i thờ i kỳ
nhữ ng cá i thai đã bắ t đầ u cự a cậ y và mổ vỏ ra để tìm á nh sá ng.
Nử a thá ng sau, xung quanh chuồ ng gà đã ríu rít nhữ ng gà con. Bâ y giờ
cá i mả nh sâ n sau ấ y vui lắ m. Qua mộ t ít bữ a, chín con gà nhỏ vỡ lô ng
vỡ cá nh và dầ n dầ n ở ngườ i chú ng nó hiện ra nhữ ng mà u sắ c củ a
nhữ ng bộ mã đứ ng đắ n. Mỗ i con mộ t mã : hoa mơ, tía, cuố c, mấ n trắ ng.
Cũ ng có nhữ ng đứ a đeo cá i mà u và ng bềnh bệch như mẹ. Đâ y là mộ t
đà n gà pha. Có nhữ ng đứ a tuy cò n nhỏ , mà đã giố ng bố : cổ dà i nghêu và
cao lênh khênh. Và i nhá ch thuộ c dò ng má u mẹ. Châ n thấ p lè tè, đầ u bé,
và lô ng mọ c kín chứ khô ng trụ i.
Có thêm mộ t đà n chín con gà nhỏ , sâ n và vườ n bâ y giờ trở nên mộ t ấ u
trĩ viên. Cả ngày, rố i lên nhữ ng tiếng líp nhíp, líu nhíu, gà con chú ng
kêu luô n mỏ . Nếu khô ng chép chép to tướ ng thì ứ ứ be bé trong cuố ng
họ ng. Xô nhau chú ng cũ ng kêu. Mổ hạ t tấ m chú ng cũ ng kêu. Đến cả khi
mẹ ngồ i xuố ng, xò e cá nh ra cho chú ng rú c vào bụ ng vào ná ch, nhả y lên
lưng, chú ng cũ ng kêu í ớ i.
Cò n mẹ chú ng nó ? Thậ t là mộ t ngườ i đà n bà giỏ i giang, đa tình thì nhấ t
mự c đa tình mà khi phả i vướ ng vào bổ n phậ n dạ y dỗ , nuô i nấ ng con
trẻ, lạ i đá ng nên mộ t bà mẹ hiền gương mẫ u. Luô n luô n đi cạ nh cá c
con, mụ khô ng rờ i chú ng lấ y nử a bướ c ngắ n. Luô n luô n mụ cong chù m
đuô i, xù và nh lô ng cổ lên, là m điệu nghiêm khắ c và á c nghiệt. Thậ t ra,
vớ i cá c con thì mụ ấ y rấ t ngọ t ngào. Bớ i đượ c mộ t hạ t giền nhỏ , mụ
cũ ng gọ i chú ng đến, cho chú ng ă n, mụ vừ a cú c cú c, nó i chuyện rấ t vui
vẻ. Nhưng hễ độ ng mộ t bà ngan đã ng trí nà o - nhữ ng con ngan rấ t hay
đã ng trí, lú c nà o cũ ng bướ c đi thanh thả n lơ tơ mơ - ngấ t ngưở ng tớ i
bên cạ nh là mụ gà nhả y lên như choi choi, bao nhiêu lô ng dự ng đứ ng
ngay lên, mỏ kêu oang oá c, khoéc khoéc, châ n thì đạ p, mỏ thì mổ khiến
cho mụ ngan kia mở mắ t khô ng kịp, chú i đầ u xuố ng đưa vò ng kiềng hai
châ n mà lạ ch bạ ch chạ y.
Mụ mê mả i chă n nuô i con đến quên cả mình. Chả thế mà trong khi có
trẻ, thâ n hình mụ gầy xá c, gầ y xơ. Bâ y giờ thì khô ng thể bả o mụ là gá i
giang hồ gầ n bạ c tó c mà vẫ n ưa điều lá gió cà nh chim đượ c nữ a. Phả i
gọ i mụ là mộ t bà khá n nhà quê, mộ t bà lý chỉ biết có việc tả o tầ n buô n
bá n để nuô i con cho đi thả chim thả diều và nuô i chồ ng mộ t ngà y hai
bữ a rượ u. Nhữ ng điều nguyệt nọ hoa kia giờ tịnh cấ m, mụ khô ng cò n
mơ tớ i, mà lạ i cò n ghét là khá c. Mỗ i khi có má i tơ phở n phơ đi qua, mụ
cũ ng đuổ i đuổ i mổ mổ tú i bụ i.
Cò n anh gà chọ i mã ô miến tía? Thô i thô i thô i, nó i là m chi đến cá i thằ ng
chồ ng lang chạ , cá i con ngườ i bỏ đi ấ y! Hắ n cò n biết gì đến con vớ i cá i!
Hắ n cò n biết thế nà o là gia đình. Trong đầ u hắ n xưa kia, chứ a rặ t
nhữ ng tư tưở ng ngỗ nghịch, đấ m nhau, đá nhau thì bâ y giờ chỉ nghĩ
đến nhữ ng ý tình ma chuộ t. Hắ n cò n biết gì ngoà i cá i việc lệch mộ t bên
mắ t đạ p phà nh phạ ch và o đầ u cá nh mà đi ve gá i. Ờ , nó i rằ ng thừ a sứ c
khỏ e mà đi ve gá i, sao mà xấ u xa thế nhỉ?
Trong khi đó , mụ gà má i mẹ hiền thụ c chỉ biết có đà n con.
oOo
Mộ t ngà y cuố i thá ng nă m. Mấ y hô m nắ ng dữ dộ i như muố n hun héo cả
xó m là ng. Đến hô m ấ y, từ buổ i sớ m, nắ ng khô ng ló e lên như mọ i khi.
Trờ i vầ n vụ đầ y mâ y trắ ng. Song khô ng phả i là cá i thứ mâ y trắ ng đụ c,
để bá o hiệu cơn mưa. Mâ y này trắ ng tinh chẳ ng biết ở đâ u trô i lừ đừ
đến từ ng mả ng lớ n, ngổ n ngang cả mộ t nền trờ i xanh ngắ t - trờ i xanh
lắ m, ở mỗ i khoả ng khô ng có mâ y. Mâ y đến rồ i mâ y đi, mâ y đến, mây lạ i
đi, biến chuyển vù n vụ t. Ấ y thế là gió nổ i lên dạ t dà o đá m lá tre run vào
nhau, liên miên, tưở ng như tiếng heo may cuố i thu, mà khô ng bao giờ
ngớ t, gâ y nên bở i từ ng luồ ng gió rấ t dà i, bay rậ p rờ n trên só ng lú a, từ
ngoà i đồ ng xa về. Ngườ i ta gọ i gió ấ y là gió giả i đồ ng - gió quạ t má t cho
nhữ ng ngườ i cà y dướ i ruộ ng.
Bữ a đó gà má i dẫ n đà n con lá ch qua bờ tre, ra ngoà i ruộ ng nhở n nhơ
chơi. Bở i vì khô ng có nắ ng nên cả mẹ, cả con mả i đi bắ t nhá i, bắ t châ u
chấ u, mã i tớ i xế chiều mớ i dò về. Về tớ i chuồ ng, trờ i sắ p đổ mộ t trậ n
mưa rà o. Mưa rà o đến đêm thì tạ nh. Nhưng cò n sậ p sù i mã i tớ i lú c
sang canh mớ i dứ t hạ t hẳ n.
Sớ m hô m sau, khi cử a chuồ ng đã mở , chỉ thấ y chị gà má i dẫ n có bố n
con nhỏ lủ i thủ i ra. Nhò m vào trong nă m chú gà con kia đã nằ m mỗ i
chú mộ t xó chết cò ng queo từ bao giờ . Và chỉ sá ng tớ i buổ i trưa, cả bố n
con gà cò n lạ i này cũ ng că ng ních lạ i. Thấ y thế, thằ ng Lặ c kêu ầ m lên:
- Biết ngay mà . Trá i gió . Gà bên nhà bá c xã Khó m cũ ng chết lă n đù ng ra
đấ y.
Sẩ m tố i hô m ấ y, ô ng ngoạ i tô i sai Lặ c hun mộ t đố ng bồ kết ở cử a
chuồ ng, chỗ thang gà vẫ n leo lên leo xuố ng. Trong sự tĩnh mạ c â m
thầ m củ a mộ t vườ n sau, đá m khó i hoà ng hô n sự c mù i bồ kết thơm gâ y
gâ y ấ y làm cho cá i khu gà vịt ở có mộ t khô ng khí ả m đạ m như xó m
đang nhuố m bệnh thờ i khí. Thế mà sá ng hô m sau, cũ ng khô ng ngă n nổ i
đượ c ba chị gà mái đương xuâ n nằ m chết chỏ ng hai cẳ ng lên trờ i.
Thậ t là mộ t sự đờ i ghê gớ m. Tai nạ n chỉ bở i có mộ t cuộ c thay đổ i thờ i
tiết xoà ng. Mụ gà má i mẹ và anh gà ri sợ khô ng dá m ở chuồ ng nữ a. Tố i
đến, chú ng ngủ cao trên bụ i tre. Cò n ở lạ i nhà chỉ có lũ họ nhà ngan, lũ
họ nhà vịt - cá i tụ i ngu dạ i lú c nào cũ ng đờ đẫ n mà rấ t khỏ e - và anh gà
chọ i đứ ng ngang nhiên trên nó c chuồ ng. Dá ng hẳ n thấ y cả nh vậ t phú t
chố c bỗ ng nên quạ nh hiu, anh cũ ng chá n, khô ng hộ c mỏ kêu cô ộ c cô ộ c
nữ a.
oOo
Chẳ ng nhữ ng chỉ vắ ng vẻ thế mà thô i.
Mộ t sớ m kia, con gà chọ i khô ng cấ t tiếng gá y. Hắ n đi có cá i dá ng lừ đừ ,
đầ u chú c xuố ng, mà cổ thì hình như nằ ng nặ ng. Hô m nay bá c gà chọ i
giở giờ i. Loạ i gà khô ng bao giờ ố m bệnh gì cả , trừ bệnh dâ y. Khi hắn lử
khử là tấ t hắ n mắ c cá i bệnh ghê gớ m đó . Hắ n bị truyền nhiễm bở i bọ n
gà chết hô m qua, hô m kia. Chắ c thế. Bở i hắn khỏ e cho nên hắn khô ng
quỵ ngay. Song cũ ng khó lò ng mà khỏ i đượ c. Nếu có sứ c khỏ e, bệnh chỉ
thêm kéo dà i. Nhưng thế nà o, mộ t ngày rấ t gầ n đâ y, cũ ng sẽ đượ c nằ m
mã i mãi để nhìn lên trờ i xanh.
Hắ n khô ng ă n gì đượ c nữ a. Chỉ uố ng nướ c thô i. Mà uố ng nướ c luô n
luô n, rấ t khỏ e. Cá i bầ u diều cơm củ a hắ n rắ n lạ i. Cho đến chiều thì chắ c
nịch, sờ tay và o khô ng thể bó p chuyển đượ c. Đêm hắ n khô ng gáy. Chỉ
có tiếng hắ n quéc quéc, như có vướ ng cá i gì trong cuố ng họ ng. Cá i
tiếng quéc sắ c gọ n lành lạ nh, nghe ghê ghê ngườ i.
Sang ngà y thứ hai, mà o bắ p châ n và bụ ng gà chọ i đã xá m lạ i. Gã bướ c
đi, cá i cầ n cổ gụ c xuố ng, hai vai cá nh so lên, khệnh khạ ng, xiêu vẹo như
mộ t lã o kiết đã nghiện nặ ng mà cò n thiếu cả sá i hú t. Đô i châ n dũ ng
mã nh nọ như sắ p khô ng khiêng nổ i cá i mình to lớ n nữ a. Thả m hạ i quá .
Ô i! Con gà chọ i anh hù ng! Con gà chọ i anh hù ng chỉ cò n đứ ng mở thao
láo mộ t mắt ra nhìn, mà ngẫ m nghĩ về cá i chết củ a mình sắ p đến.
Khô ng cò n hụ c hặ c đạ p phà nh phạ ch. Khô ng cò n gá y cồ cồ ... cồ cồ ,
khô ng cò n kêu cộ ... cộ gì cả .
Tớ i ngày thứ ba thì gã đà nh chẳ ng thể nào nhấ c châ n đượ c nữ a. Gã
nằ m gụ c mộ t chỗ , chổ ng đuô i lên, đầ u lả dụ i xuố ng. Ngườ i gã tọ p hẳn
đi. Tự a như mộ t ngườ i vố n thâ n thể rấ t to lớ n mà bị bệnh lao phổ i đã
sang thờ i kỳ thứ ba, bâ y giờ chỉ cò n là n da, ô m mộ t vó c xương. Sang
ngà y ố m thứ tư thì gã tắ t thở .
Thằ ng Lặ c đượ c nhậ n cá i việc xá ch mộ t bên cẳ ng nó , mang ra ngoà i
đồ ng.
Hỡ i ơi! Ô ng Từ Hả i về vớ i đấ t rồ i. Ô hô hô !...
Cậ u gà ri khô ng dá m bén mả ng về đến sâ n nhà . Trô ng trướ c chẳ ng có
ai, trô ng sau chẳ ng có ai, chỉ cò n có mộ t mình chị gà má i già , ra lạ i và o
ngẩ n ngơ.
MỤ NGAN
S
ự biến độ ng khủ ng khiếp trong họ nhà gà khô ng ả nh hưở ng gì đến cá c
chú ngan, thím ngan cũ ng cù ng ngủ mộ t sâ n ấ y. Loà i ngan rấ t khỏ e
mạ nh, ít khi trở giờ i mà bị trá i gió .
oOo
Xó m gà vịt nà y có hai con ngan trắ ng lớ n.
Độ nọ cò n có thêm mộ t đà n ngan nhỏ nữ a, nhưng bâ y giờ đã tan tá c
mấ t cả . Chẳ ng phả i vì bệnh dâ y, là vì nhiều sự khô ng may khá c. Đờ i
số ng củ a ngườ i và vậ t lă n dà i vào thờ i gian, rộ ng lớ n và cao cả , triền
miên đi bao nhiêu nă m, trong khố i ó c tí hon củ a cá c loà i. Vớ i chú ng -
nhấ t là vớ i nhữ ng con vậ t luẩ n quẩ n xung quanh ngườ i ta, trá i lạ i. Ở
cá c ngà y thá ng vụ n vặ t, chỉ có nhữ ng đau thương nhỏ bé, có nhữ ng
chết chó c ít đá ng để ý. Ấ y là nhữ ng cuộ c số ng tủ n mủ n, bèo nhèo.
Chú ng chẳ ng làm hạ i gì ai, chẳ ng hít bớ t củ a ngườ i ta ít khí trờ i, dù
chú ng cũ ng thở ra, thở và o cẩ n thậ n. Tự a như nhữ ng con giun cá i kiến.
Đếm đà n ngan con ấ y có đượ c sá u cá i đầ u cả thả y - sá u cá i đầ u xinh
xinh, sá u đô i mắ t trò n xoe, đen lá y và ngơ ngá c. Chú ng luẩ n quẩ n líp
chíp xung quanh hai bà n châ n tõ e ngó n rấ t thô kệch củ a bà mẹ. Mà tâm
tính củ a mẹ chú ng thì cũ ng “thô kệch” như hai bà n châ n nọ . Mụ đầ n
độ n đến phá t ghét lên đượ c. Thự c ra là mộ t thứ đà n bà tồ i. Mặ t mũ i lú c
nà o cũ ng ngẩ n ngơ, lú c nào cũ ng lắ c lư như mộ t bà nhiêu ra chợ mà bị
kẻ cắ p xén mấ t tú i. Mỗ i khi cấ t bướ c, đô i châ n khụ ng khiệng đi lố i vò ng
kiềng lạ i đu đưa tất cả mình lên. Nom đến chậ m.
Cũ ng bở i cá i tính ngu tố i, chậ m chạ p ấ y mà vô tình, mụ đã giết mộ t đứ a
con củ a mụ .
Mộ t hô m, cu Lặ c đem ngô ra sâ n cho ngan ă n. Mụ ngan xô đến. Đà n con
cũ ng tất tả chạ y theo, chú ng len, đun, tranh nhau trèo và o chậ u ngô . Mẹ
chú ng đứ ng ngoà i xố c cà nh cạ ch từ ng hộ t nhỏ mộ t.
Nhưng lũ trẻ leo vào đầ y chậ u, khiến cho mỏ mụ bị vướ ng, khô ng xơi
đượ c hạ t nà o. Tứ c mình mụ cũ ng thò mộ t châ n và o cá i chậ u sà nh. Rồ i
mụ bướ c nố t cả châ n kia vào. Thà nh ra mụ đứ ng phè phè giữ a chậ u, cứ
cú i xuố ng mà xố c, tranh ă n củ a cá c con. Mộ t bà n châ n mụ - cá i bà n
châ n có ba ngó n trướ c xò e ra, mạ ng liền vớ i nhau - giẫ m lên lưng mộ t
con nhỏ . Con ngan nhỏ kêu thả m thiết. Nhưng mụ vẫ n chưa biết, vẫn dí
chặ t châ n lên lưng nó mà xố c ngô như thườ ng. Đến khi mụ dịch châ n đi
để thò mỏ ă n chỗ khá c thì con ngan khố n nạ n kia đã khô ng thể đứ ng
dậ y đượ c nữ a. Nó gã y xương lưng.
Ă n no rồ i, con mẹ vỗ hai cá nh dẫ n nă m trẻ xuố ng ao lộ i chơi. Mặ c thâ y
mộ t con bị trọ ng thương, cứ việc nằ m rụ i, kêu khắ c khoả i. Mụ lờ tít.
Đến chiều, con nhỏ ấ y chết. Mụ là m như khô ng biết rằ ng có mộ t đứ a
con mình vừ a mớ i chết. Và cố nhiên là khô ng phả i lỗ i ở mụ . Bở i vì vẫ n
thò ra thụ t và o cá i cổ , vẫ n lú c lắ c bộ đuô i. Nhữ ng tiếng kíu kíu thố t ra,
như vẫ n biểu lộ mộ t nỗ i vui sướ ng vu vơ ngâ y ngô .
Thế là mộ t con ngan nhỏ chết. Mườ i hô m sau, hai mố ng nữ a cũ ng chết
theo. Chú ng bơi dướ i ao, mò rú c đầ u và o ven bờ . Hai con bị lươn rú t
vào tổ . Lũ trẻ con trong nhà đi tìm thì chỉ thấ y hai cá i đuô i chổ ng lên.
Cá i đầ u cú i và o trong lỗ , bị lươn cắ n thủ ng mộ t lỗ sâ u hoắ m.
Cò n lạ i chỉ có ba con lơ lá o.
Lạ i mộ t hô m nữ a, mụ dẫ n ba trẻ con ấ y ra ngoà i ruộ ng chơi. Mấ y bữ a
ấ y đổ i gió , nên nhiều diều hâ u ở miền xa bay về. Chú ng đang dang cá nh
ra lượ n trò n trên đồ ng lú a. Chú ng lử ng lơ trong khô ng, lẩ n và o từ ng
khoả nh mâ y xanh. Nhữ ng tiếng kêu ríu rít nổ i lên như tiếng sá o đẩ u.
Khô ng phả i là chú ng cứ “xâ y giếng cho trò n” mã i ở trên cao thă m thẳ m
ấ y. Chú ng liệng đi liệng lạ i và thỉnh thoả ng sà xuố ng ở mộ t chỗ rấ t
quạ nh quẽ, hoặ c để tìm mộ t cá i ngò i nướ c nà o mà tắ m hoặ c để kiếm
mồ i. Hô m ấ y, có mộ t con diều hâ u lượ n vò ng trò n rấ t cao. Bỗ ng nó
nghiêng cá nh, đâ m bổ xuố ng tậ n nơi, thò dà i hai cá i châ n sắ t, quặ p lấy
mộ t con ngan, rồ i bay bổ ng lên, vụ t đi. Nó tìm đến mộ t nơi thanh vắ ng,
thả ngan xuố ng, mổ cho chết rồ i ă n thịt. Mộ t lá t sau, có mộ t gã diều hâ u
nữ a sà đến cũ ng quắ p mộ t con ngan. Vă ng vẳ ng tiếng ngan kêu thả m
thiết trên cao.
Mụ ngan mẹ cũ ng nghe đượ c rõ rà ng nhữ ng lờ i kêu cứ u ấ y. Bở i vì mụ
có nghển cổ , có liếc lên trờ i. Nhưng rồ i mụ lạ i cú i xuố ng mổ cỏ và lú c
lắ c cá i đuô i củ a mụ . Cò n có mỗ i con ngan nhỏ khiếp sợ , chú i vào bụ ng
mẹ. Song mẹ nó vẫn vô tâ m, khô ng để ý chi. Thế là hai con nhỏ bị diều
hâ u bắ t ă n thịt. Phả i tay mộ t mụ gà thì khô ng bao giờ mụ chịu im như
vậ y. Số ng chết mụ cũ ng xù lô ng ra, nhả y lên đá nh nhau ngay vớ i quâ n
thù . Đằ ng nà y, có thể như khô ng bao giờ mụ ngan nghĩ đến điều phiền
nhiễu đó . Mụ đủ ng đỉnh dẫ n mộ t con lõ ng thõ ng về, mỏ và mắ t thả n
nhiên như lú c đi ra.
Cả đà n sá u con ngan, chỉ cò n vẻn vẹn có mộ t. Cá i sâ n gà vịt vừ a bị mộ t
trậ n chết dâ y kinh khủ ng, bâ y giờ lạ i cà ng vắ ng vẻ thêm. Cá c cổ ng
chuồ ng bỏ trố ng, khô ng cà i then. Nhữ ng lố i bù n đã mọ c rêu xanh,
chẳ ng có mấy vết châ n ba ngó n qua lạ i.
Tố i đến, hai vợ chồ ng nhà ngan ngủ dướ i gầ m chuồ ng gà . Con ngan nhỏ
nằ m bên cạ nh, mỏ rú c xuố ng cá nh. Bao giờ chú ng cũ ng ngủ đấ y. Cá i
giố ng ngan luộ m thuộ m yên trí rằ ng ngủ ở đấ y là sang lắm.
Mộ t đêm kia, có mộ t con rắ n mai gầ m từ dướ i bờ ao bò lên. Thâ n nó
trườ ng bằ ng mộ t cá i đò n gá nh và vằ n nhữ ng khú c và ng, khú c đen. Bở i
vậ y, rắ n ấ y cò n có tên là rắ n cạ p nong cạ p nia. Nó luồ n ven bờ ao, đá nh
hơi thấ y mù i tanh ở chuồ ng gà thì nó bò vào. Và nó bắ t gặ p ba con ngan
liền rướ n và nh cổ ra, phun phè phè. Hai con ngan lớ n lậ t đậ t chạ y. Bở i
rắ n ấ y là ô ng Ba Mươi đố i vớ i cá c loà i vậ t trong nhà . Nhưng cũ ng chẳ ng
biết có phả i vì thế mà hai con ngan chạ y! Chú ngan nhỏ chậ m châ n, bị
rắ n tiêm nọ c độ c và o lưng. Tộ i nghiệp, chú nằ m quay lơ, giã y giụ a mộ t
lá t thì chết. Con rắ n ghê gớ m lừ đừ trườ n đi mấ t.
Sá ng hô m sau, Lặ c thấ y xá c con ngan nằ m chết rũ . Nhìn mộ t vết dà i lă n
nhă n trong rã nh bù n ướ t từ ao lên trên gậ m chuồ ng thì Lặ c biết ngay là
con ngan kia bị rắ n phun chết. Nó chạ y và o nhà , hô hoá n ầ m lên. Lũ trẻ
thậ p thò ra xem nhìn nhau, ró n rén bướ c từ ng bướ c mộ t, như sợ con
rắ n nguy hiểm hã y cò n luẩ n quẩ n quanh ở đấ y.
Lặ c xá ch cẳ ng ngan lên. Nó ngắ m nghía và nó i:
- Hoà i củ a. Thế là y mà rắ n cắ n chết, thịt đang mềm nắ m. Chố c lữ a tô i
vào xin ô ng mang về...
- Ă n?
- Chứ nỵ gì! Hô m lọ , con gà chọ i tô i cũ ng mang về ă n đấ y. Chỉ phả i bỏ
cá i diều đự ng cơm thô i. Ngon đá o để. Tộ i gì, thịt ă n chẳ ng có , nạ i có thịt
vứ t đi.
- Nhưng đằ ng nà y rắ n phun độ c lắ m.
- Độ c xộ c và o mồ m. Tô i đếch sợ .
Lũ trẻ xanh mắ t lạ i. Chú ng chắ c rằ ng ă n thịt ngan rắ n cắ n, thể nà o Lặ c
vớ i mẹ Lặ c cũ ng chết ngay đuô i ra. Lặ c mang con ngan về.
Nhưng sá ng hô m sau. Lặ c vẫn đến như thườ ng. Mặ t mũ i vẫ n hồ ng hà o
và bụ ng vẫ n to. Cả bọ n trẻ xú m lạ i.
- Ă n hết thịt ngan chưa?
- Mấ y con lữ a cũ ng ă n hết bay.
- Thế thự c anh khô ng sợ nọ c rắ n độ c hử ?
Lặ c nó i nhỏ . Ra lố i bí mậ t:
- Sợ quá i gì. Nú c nuộ c gà thì bỏ mộ t cá i đinh lă m phâ n và o lồ i. Sắ t kỵ
nhau vớ i lọ c rắ n. Thế nà lọ c rắ n tan ra lướ c hết. Chỉ phả i bỏ đi lướ c
xuýt, cò n thì nhắ m đượ c tuố t!
Lũ trẻ ngẩ n ngơ nhìn nhau. Ra lố i phụ c cá i mẹo ấ y là đú ng.
oOo
Con ngan nhỏ cuố i cù ng chết đi, hết dấ u vết củ a đà n ngan.
Khô ng ai nhớ nữ a, cả mẹ và cả đến cha chú ng. Tàn mù a hè thì hoa xoan
rụ ng. Hai vợ chồ ng nhà ngan lạ i đi vớ i nhau. Chồ ng là mộ t chà ng ngan
bạ ch. Thằ ng cha to gấ p đô i vợ . Loà i nà y, bao giờ đự c cũ ng lớ n hơn má i.
Toà n thâ n trắ ng muố t. Nhưng ở cuố i mỏ , sù i lên mộ t mụ n đỏ . Nếu nó in
ít, ta có thể tưở ng đấ y là trứ ng cá củ a loà i ngan, nhưng đâ y nó đầ y bì bì,
đỏ tía như mà u hoa mà o gà và ngay ở trên trá n, mụ n đỏ ấ y là m xấ u
dá ng củ a ngan, dù là mộ t con ngan trắ ng muố t. Vì cò n có nhữ ng thứ
ngan khá c hoặ c đen biếc, hoặ c trắ ng đố m đen bẩ n như ngườ i đà n bà đi
chợ mù a lạ nh mà mặ c vá y rá ch vá chù m vá đụ p.
Nhưng cũ ng chỉ có tính nết củ a ngan là m cho ngườ i ta ưa chú ng.
Chà ng ngan kia bướ ng bỉnh lạ . Nếu bị ngườ i đuổ i, chà ng chỉ đả o từ ng
bướ c thủ ng thỉnh. Và lạ i cò n thò cổ lạ i “hỏ i han” ngườ i ta. Nếu chỉ bị
đuổ i xoà ng, chà ng cò n mổ lạ i ngườ i ta là đằ ng khá c nữ a. Chà ng khô ng
nhá t như mấ y anh vịt, lú c nà o cũ ng chỉ ngẩ n tò te ra nghe ngó ng để
rình chạ y. Song chắ c là vố n đượ c bẩ m sinh ra thế chứ thự c ngan ta
chẳ ng có tâ m tính chi. Đã mộ t lầ n có mộ t đứ a trẻ ngắ t hai chiếc lá khoai
sau nhà . Nó vậ t con ngan xuố ng và lấ y lá khoai trù m kín cả đô i bên mắ t
chú ng. Đô i ngan bừ ng mắ t ra, thấy mà u xanh xanh củ a lá phủ trên mặ t
thì quên hết cả trướ c sau. Chú ng cho ngay rằ ng chú ng đương đượ c
nằ m lơ mơ ở trong bụ i cỏ . Bụ i cỏ non xanh và má t. Thế là chú ng cứ
nằ m chỏ ng châ n lên, im lặ ng khô ng nhú c nhích, cho mã i tớ i lú c hai
chiếc lá khô cong, hé nhìn lên thấy trờ i, chú ng mớ i ló p ngó p bò dậ y. Lạ i
thủ ng thỉnh bướ c mộ t, gieo nhữ ng bướ c nặ ng lạ ch bạ ch xuố ng nền sâ n.
Mộ t hô m chà ng ngan lừ đừ ra đầ u ngõ . Hắ n đi ngơ ngá c, lờ phờ , lắ c lư
cá i ngườ i, lắ c lư cá i châ n, mà lắ c lư cả đến cá i đuô i ngắ n củ n. Bấ t đồ
hắ n gặ p mộ t đứ a trẻ độ ba bố n tuổ i, chậ p chữ ng đi vào trong ngõ . Ngõ
hẹp và sâ u, có nhữ ng câ y xoan cao, thâ n mố c trắ ng, cà nh nặ ng trĩu
nhữ ng chù m quả chín khô , và ng thậ m. Thằ ng bé cũ ng trô ng thấ y con
ngan. Nó cở i trầ n cở i truồ ng nhưng nó khô ng sợ ngan chú t nào. Nó thò
tay ra vớ lấ y cá i đầ u con vậ t. Chà ng ngan cũ ng chẳ ng sợ gì thằ ng bé.
Chà ng liền rú c mộ t mỏ và o rố n nó . Thấ y buồ n buồ n, nó lấy tay gạ t đi.
Chà ng ngan lạ i rú c nữ a. Lầ n nà y chà ng rú c xuố ng phía dướ i bụ ng. Đú ng
cá i dá i. Thế là chà ng cứ bặ p bặ p hai cá i mỏ vừ a lô i vừ a nhay thằ ng bé.
Thằ ng bé giãy giụ a, gà o “mẹ ơi! mẹ ơi!” ầ m lên. Mọ i ngườ i chạ y ra thì
thằ ng bé đã cố dứ t đượ c cá i mỏ ngan tai quái ra rồ i. Chẳ ng có ai ngờ là
gã ngan dờ dẫ m nọ lạ i vừ a đá nh nhau vớ i thằ ng bé chưa biết nó i sõ i.
Nó chỉ khó c khỏ e. Mà gã ngan thì vẫ n đứ ng cạ nh đấ y, thò dà i cổ ra “hỏ i
han” mọ i ngườ i, vớ i mộ t điệu rấ t ngẩ n ngơ: Ngườ i ta tưở ng có mộ t ổ
kiến lử a đỏ ở quanh đấ y.
oOo
Đằng sau nhà , có mộ t vườ n cả i. Đấy là mộ t khoả ng đấ t tậ n gó c vườ n
đằ ng kia, giá p bờ ao, vun xớ i, bó n tướ i do cô ng trình củ a Lặ c. Cù ng là ở
trong vườ n, nhưng Lặ c rà o kín bố n phía, để đề phò ng sự tà n phá củ a
bọ n ngan vịt nghịch ngợ m. Chỉ hở mộ t cá i cử a nhỏ . Mỗ i ngà y hai buổ i,
Lặ c xá ch vò nướ c vào tướ i.
Bố n luố ng cả i chạ y đều mộ t hà ng. Mà u xanh tươi tắ n giả i lên trên mà u
đấ t và ng sẫ m. Có luố ng vừ a bén châ n, mớ i trổ đượ c đô i ba tờ lá bé.
Nhữ ng mả nh lá xanh rờ n, có khía ră ng cưa, khum xuố ng sá t đấ t. Cả i
nà y trồ ng để ă n vào Tết Nguyên đá n. Cũ ng có luố ng nhữ ng tà u lá cả i đã
vồ ng cao. Khía lá rá ch mạ nh và o chiều sâ u. Ở giữ a chò m lá lò e xò e,
vươn lên mộ t cá i thâ n dà i mụ mẫm và phấ n trắ ng. Đầ u thâ n, lơ thơ có
nhữ ng chù m hoa nhỏ , nhữ ng chù m hoa củ a nhữ ng đó a hoa nhỏ xíu ấy,
mở ra nhữ ng cá nh và ng li ti. Đó là nhữ ng luố ng cả i để làm dưa. Chú ng
đã già rồ i. Nhưng vườ n chỉ đẹp, khi nhữ ng câ y cả i già nở hoa và ng. Có
khô ng biết bao nhiêu là bướ m trắ ng từ xứ mô tê nà o rủ nhau đến chơi
ở vườ n cả i. Chú ng họ p thà nh đà n, bay rậ p rờ n trên từ ng cá nh lá. Chỉ
bay thô i, mà khô ng đậ u. Nhữ ng cá nh tră ng trắ ng phấ p phớ i trên nền
cả i xanh lố m đố m điểm hoa và ng. Lạ i thêm có mưa xuâ n về sớ m, mà là
trờ i đổ bụ i mưa xuố ng. Trướ c gió hiu hiu, nhữ ng bụ i trắ ng bay loă ng
quă ng vẩ n vơ.
Că n vườ n đẹp, xinh là thế, mà mộ t bữ a kia, có nhữ ng kẻ rấ t phà m phu
vào bớ i tung cả lên. Hô m ấ y Lặ c tướ i vườ n nhưng lú c ra quên cà i then
cử a. Mộ t lú c sau, nghe có tiếng khịt khịt thở mũ i. Rồ i lạ i có tiếng châ n
đạ ch đạ ch. Rồ i thì mộ t chiếc mỏ và ng to bè bè, hai con mắ t lơ lá o, và cả
cá i đầ u đỏ khé, thò và o trong phên. Thấ y phên ngỏ rộ ng, hai cá i châ n
lũ n chũ n cũ ng nhú n lên nữ a: À , chà ng ngan đự c đương ì ạ ch leo và o
vườ n. Chà ng vừ a leo và o xong, cò n đứ ng ngẩ n ngơ nhìn khu vườ n man
má c mộ t mà u xanh yêu mến, thì ở ngoà i lạ i có tiếng thở , lạ i có tiếng
châ n đi, lạ i mộ t cá i đầ u đỏ nữ a thò vào phên. Con mụ ! Con mụ ngan
cũ ng nhả y và o vườ n rồ i.
Ô i chao! Thự c là sung sướ ng, thự c là phê pha. Mấ y khi có đượ c nhữ ng
lá xanh, non và mềm thế kia để ă n cho mát ruộ t. Vợ chồ ng nhà ngan
liền cắ m cú i vặ t mổ lá cả i. Chà ng tỉa từ ng lá , xố c ngoem ngoém. Chú ng
ă n nhữ ng câ y lá cả i già và chú ng ă n nhữ ng câ y lá cả i non. Chú ng nằ m
xệp xuố ng giữ a luố ng mà xố c soà n soạ t. Vừ a ă n, vừ a già y vò , vừ a ngoe
nguẩ y hai cá i đuô i lý thú . Chẳ ng bao lâ u quang đã ng hết mộ t gó c hai
luố ng cả i. Cò n trơ lạ i ở mặ t đấ t nhữ ng cá i gố c trụ i. Ă n mệt ư? Chà ng chỉ
vỗ cá nh đà nh đạ ch, đứ ng nghỉ ngơi mộ t lá t rồ i lạ i bắ t đầ u cuộ c ă n nữ a.
Chú ng ă n vô hồ i kỳ trậ n. Vườ n cả i ná t hết. Đà n bướ m trắ ng lở n vở n
trong bụ i mưa. Bụ i mưa vẫ n phơi phớ i xuố ng. Hai cá i mỏ , bố n cá i châ n,
giẫ m và nuố t tan hoang cả .
Cuộ c tà n phá đang dữ dộ i thì có mộ t đứ a trẻ đi ra vườ n, nghé qua khe
nứ a trô ng thấ y. Nó hố t hoả ng chạ y và o trong nhà .
Cu Lặ c hớ t ha hớ t hải chạ y ra. Mô i nó mắ m lạ i. Nhữ ng bướ c châ n giậ n
dữ vang thình thịch, giá giẫ m trú ng thì chết cả chó . Có đứ a cướ p vườ n
cả i! Có đứ a cướ p vườ n cả i! Là ng nướ c ơi, hạ i cu Lặ c chưa!
Lặ c giương đô i mắ t mà nhìn vào vườ n: Hai con ngan mải ă n, khô ng
biết, cũ ng có nghếch lên nhìn, nhưng lạ i cú i xuố ng ngay và lạ i xố c lá cả i
liền liền. Lặ c thì Lặ c, chú ng ít cầ n, mà nó i rằ ng chú ng chẳ ng có cầ n mớ i
đú ng. Cử a ngỏ thì nhữ ng con vậ t đi vào. Có lá non đấ y nhữ ng con vậ t
tha hồ xơi tự nhiên. Giả n dị lắ m. Nhưng ngườ i ta lạ i khô ng nghĩ giả n dị
như vậ y. Lặ c co cẳ ng đá phố c cho anh ngan đự c mộ t đá . Thằ ng nỡ m
bắ n bổ ng lên, chú i rấ p vào khe giậ u. Con mụ cũ ng đượ c ă n mộ t đá
tương tự . Chú ng ló p ngó p bò dậ y, và dườ ng như trong lú c sử ng số t,
chú ng khô ng hiểu thế nà o ra thế nào cả . Chú ng vươn cá i cổ , chĩa là là
xuố ng, trợ n mắt lên, đồ ng thanh cấ t tiếng kêu kiu kíu. Cá i gì thế, cá i gì
thể hử ?
Lặ c đá liền liền. Lũ trẻ reo lên à à . Mỗ i lầ n bị ngã mà ló p ngó p bò dậ y,
hai bá c ngan lạ i cà ng vươn thưỡ n cổ ra, đô i mỏ đá nh và o nhau cặ p cặ p.
Như cố ý khá ng lạ i. Chú ng quay cổ lạ i nghênh địch, mà khô ng chịu
chạ y. Lặ c đá tớ i tấ p. Loà i ngan khỏ e thự c. Đá lắ m chỉ nghe tiếng bồ m
bộ p. Sau Lặ c xá ch cổ đô i ngan, đem nhố t vào chuồ ng gà . Nó cà i kỳ
lưỡ ng hai cá i chố t lạ i.
Vợ chồ ng nhà ngan bị bỏ tù . Cho đến lú c ấ y, chú ng cũ ng khô ng hiểu chi,
cứ vươn cổ ra mà kêu rố i rít, rấ t bướ ng.
Ba hô m sau, đô i ngan đượ c thả ra. Chú ng vỗ cá nh, dướ n châ n, bay vè
vè trong sâ n. Nhưng bỗ ng nhiên, chà ng ngan đự c vù cao lên. Chị vợ
cũ ng nố i cá nh. Hai con ngan trắ ng phau phau bay bổ ng lên khô ng
trung, thấ p thoá ng trong nền mâ y trắ ng. Chú ng bay cả ra cá nh đồ ng.
Thự c là mộ t sự bấ t ngờ kỳ khô i. Loà i ngan có bay biếc trên trờ i bao giờ
đâ u. Kỳ tình chú ng cũ ng biết và có thể bay cao lắ m. Nhưng ít khi chú ng
trổ tà i cho thiên hạ rõ . Chắ c là mấ y bữ a nay cậ u mợ quẩ n châ n lắ m, bây
giờ đã đượ c tự do thì xê dịch đi mộ t cá i cho sướ ng cá i thâ n.
Lặ c co cẳ ng chạ y đuổ i theo. Hai con ngan hạ cá nh xuố ng giữ a cá nh
đồ ng. Nó tú m đượ c và xá ch cổ cả hai bô ô ng bêêng lô i về nhà .
oOo
Chà ng ngan đự c chết ngay ngà y hô m ấ y.
Ngườ i ta bà y ra sâ n mộ t bá t chiết yêu. Mộ t đứ a trẻ đượ c tú m hai cá nh
ngan, giơ cao lên. Mộ t đứ a khá c cầ m hai châ n. Lặ c tó m cổ ngan, vặ t
nhẵ n mộ t tú m lô ng ở phía mỏ dướ i. Nó kề lưỡ i dao và o đấ y và khía
mạ nh mộ t cá i. Má u đỏ tươi rò ng chả y xuố ng bá t. Con ngan giương mắ t
ra thở khò khè. Nhưng cá i mà ng trắ ng ở mộ t bên mi kéo lên, khép kín
đô i mắ t ấ y lạ i. Nó giã y giụ a mấ y cá i mạ nh rồ i nhuô i ra. Mộ t vậ t số ng từ
giã cõ i trầ n...
Mụ ngan đứ ng cạ nh, nhìn vơ vẩ n. Mụ nghĩ ngợ i chi? Vẫ n thở ra thụ t
vào cá i cổ thả n nhiên. Thự c mụ chẳ ng biết ngườ i ta đương xú m lạ i để
là m gì chồ ng mụ đấ y. Giố ng này khô ng nhớ chi bao giờ . Mộ t việc qua
rồ i, đượ c coi tự a như việc chưa có lầ n nà o tớ i. Mụ chỉ nhớ rõ rà ng khi
có hạ t ngô đo đỏ , hạ t thó c và ng và ng, tà u lá xanh thì xô đến mà khở i sự
ă n.
Mụ chưa bị chết. Mụ chỉ phả i xén cụ t hai đầ u cá nh, để từ giờ cụ t hứ ng
bay. Nhưng á n củ a mụ cũ ng đã đượ c tuyên. Ô ng ngoạ i tô i nó i:
- Cò n con ngan này thì đến hăm ba, cho nó về chầ u ô ng Cô ng.
ĐỰ C
C
ó mộ t hô m nó trố n đâ u từ lú c đương bữ a cơm chiều. Cả nhà đi tìm
quanh quẩ n khắ p xó m mà cũ ng chẳ ng thấ y. Khô ng thườ ng con quá i lạ i
chạ y tít ra tậ n ngoà i đồ ng!
Nó tinh quá . Mớ i giơ có cá i xích ố ng ra rung rung mà nó đã chạ y phá t
nhọ c lên. Có gì đâ u! Ngườ i ta chỉ muố n là m cá i việc trườ ng cử u củ a nó
thô i.
Nó là chó . Nhưng ở nhà gọ i tên là Đự c. Trướ c kia, hồ i nó cò n nhỏ , thà y
tô i đặ t tên là con Bô - Tô . Phả i cá i trí nhớ củ a cu cậ u kém quá , chỉ có
việc nghe gọ i “Bô - Tô , Bô - Tô ” mà cứ quên khuấ y, đang chạ y cũ ng
nhã ng cả quay cổ lạ i. Nếu lạ i hò tiếng thô ng thườ ng, cú n cú n ều cú n ều,
thế thì nó sẽ ve vẩ y cá i đuô i, sá n lạ i ngay đấ y, song nghe thế mớ i tụ c tĩu
là m sao! Có khi chỉ phả i tặ c tặ c cá i đầ u lưỡ i, nhổ mộ t bã i nướ c bọ t là
chó ta cũ ng mon men đến.
Nên cả nhà tô i gọ i nó là Đự c. Nghe tiếng gọ i “đự c, đự c” cũ ng gầ n giố ng
tiếng tặ c tặ c cá i lưỡ i. Thế là dung hò a cả đô i cá ch. Có đâ u và i ba bậ n nó
đã quen đượ c tên.
Mẹ nó quê gầ n bên kia sô ng - chẳ ng ai có thể biết đượ c bố nó là dò ng
dõ i nơi đâ u. Cá i loà i chó má vô luâ n là m gì có sự giao kèo vợ chồ ng!
Mộ t lầ n ô ng ngoạ i tô i sang Phú Gia chơi vớ i cụ Nhiêu Vạ ng. Nhâ n nhà
có mộ t chị chó cá i giố ng tố t đẻ đượ c mộ t đà n nă m con, cụ Nhiêu bèn
biếu ô ng tô i hai con lớ n nhấ t: mộ t đự c, mộ t cá i. Ô ng cụ bỏ đô i chó bụ
bẫ m, mỗ i chú và o trong mộ t cá i rọ tre. Bữ a ấ y, tô i chọ c hai đầ u gậ y vào
cặ p rọ mà quẩy thung thă ng đô i chó về bên nhà . Đi đườ ng, chú ng kêu
nhă ng nhẳ ng như kiểu chú ng chử i bớ i tô i.
Về bên nhà , hai con chó chỉ biết có mộ t việc hụ c đầ u ă n no kềnh, đi lụ c
lặ c cá i bụ ng phềnh chắ c nịch, trĩu cả số ng lưng xuố ng, và đù a giỡ n
nhau suố t cả ngà y.
Chó nhỏ vui chơi chẳ ng khá c gì trẻ con. Hố c đấ y, nô đấ y, lạ i cũ ng ngủ
ngay đấ y. Con Đự c thậ t hệt mộ t đứ a trẻ bướ ng bỉnh và anh hù ng rơm.
Nó hay bắ t nạ t con chó em. Nó vậ t cổ con kia ra, cắ n mộ t miếng chơi
vào bụ ng rồ i chuồ n mấ t, để cho con bé cứ nằ m chổ ng bố n vó lên mà
kêu ă ng ẳ ng. Nó lạ i cợ t vớ i cá i chổ i dự ng ở đầ u hè. Nó lấy châ n khều
khều, là m như cá i chổ i là bạ n tri kỷ củ a nó . Nó nhá cá i chổ i và nhá quai
guố c củ a trẻ con bỏ quên ở ngoà i sâ n, nghe cồ n cộ n. Châ n nó lạ i chạ y ra
đằ ng sâ n sau dọ a dẫ m lũ gà và ngỗ ng là m cho bá c gà trố ng vừ a phả i
nhả y hậ u, vừ a nhớ n nhá c kêu quéc quéc rộ n rã . Ô ng ngỗ ng thì gan hơn.
Ô ng thò vươn cá i cổ , nó i khà n khà n trong cuố ng họ ng. Ô ng xử cặ p mỏ
dà i và rắ n, bổ độ p mộ t chù y và o sọ con chó như mộ t ngườ i mẹ độ c á c
lấy tay cố c xuố ng đỉnh đầ u đứ a bé. Con chó nhã i nhép vừ a chạ y vừ a la
om sò m.
Hễ có mộ t khá ch lạ và o nhà , cả hai con chó cù ng xồ ra sủ a ồ m ồ m.
Nhưng ngườ i ta đi tiến thì chú ng lạ i lù i sâ u vào. Sau hết, cả hai nỡ m
cù ng lẩn và o gầ m phả n để giữ thế thủ vớ i nhau và sủ a hó ng ra.
Thườ ng giữ a ban ngà y chú ng cũ ng ngủ lă n ló c. Chú ng gố i và o nhau mà
say giấ c. Con thì nằ m ú p mõ m, duỗ i thẳ ng bố n châ n. Con thì khoanh
ngườ i lạ i, đầ u vắ t xuố ng đuô i. Nhiều khi chú ng mê hoả ng, đang nằ m
cũ ng nghiến ră ng kêu ư ử . Cũ ng có nhữ ng bậ n chú ng đá i dầ m nữ a.
Đương ngủ bình yên - dá ng hẳ n chợ t mơ mà ng tưở ng mình đứ ng tậ n
ngoà i đầ u vườ n - chú ng đá i tè ra ướ t đầ m thà nh mộ t vũ ng nướ c. Thự c
là nhữ ng đứ a trẻ nằ m mơ, nhữ ng đứ a trẻ con khoai củ nhà quê. Nhưng
chú ng cà ng lớ n lạ i cà ng nằ m xa nhau, cho đến khi thậ t đứ ng đắ n thì
khô ng cò n thấy lầ n nà o chú ng nằ m ngủ vắ t lên nhau mà ngáy nữ a.
Trong vò ng mấ y thá ng trờ i - từ độ ngoà i Tết mù ng Mườ i cho đến cạ n
thá ng Ba - đô i nhá ch chó tí tẹo đã trở nên hai con chó trẻ tuổ i. Chú ng
vỡ da, vỡ thịt để nhớ n. Cá i giọ ng cắ n the thé đã đổ i sang giọ ng trầ m
trầ m, nhá t mộ t. Cũ ng như ở cá i thờ i mườ i sá u, mườ i tá m ta bắ t đầ u
lang mặ t và vỡ tiếng nó i ồ ồ .
Bộ lô ng củ a hai anh em nó rấ t giố ng nhau. Đó là cá i màu và ng lợ t lợ t,
khô ng ra sẫ m hẳ n mà cũ ng khô ng hẳ n trắ ng bệch. Châ n cao. Đuô i
chỏ ng lên trờ i. Khi bướ c đi, nó nghiêng ngả như cá i cá n cờ . Cá c ngườ i
sính chó bả o giố ng nà y là giố ng chó thườ ng, chẳ ng dữ mà cũ ng chẳ ng
hiền. Cá i thứ chó vừ a tầ m ngườ i, khô ng cao, khô ng to mà ở hầ u khắ p
cá c vù ng nhà quê ngườ i ta vẫ n nuô i. Chả hiếm nên khô ng quý. Chú ng
dố t bắ t chuộ t, nhưng cũ ng hiểu việc đá nh hơi và cá ch hít. Mộ t con mũ i
hung hung đỏ và mộ t con mũ i xá m ngắ t.
oOo
Nhữ ng sớ m tinh sương, anh Đự c hay ra ngó ng ở ngoà i cổ ng tá n. Đã
biết cá i khó e chơi củ a mộ t gã trai tơ rồ i đấ y. Cậ u đứ ng đợ i ngườ i yêu.
Ở đâ u, ở loà i nào, khi cuộ c đờ i đương độ , ngườ i ta cũ ng thở hít thấ y rặ t
nhữ ng khô ng khí á i tình. Cá i hương vị mơ hồ và bâ ng khuâ ng ấ y đã là m
cho con Đự c đang trẻ con lá u táu bỗ ng trở nên ngườ i lớ n đứ ng đắ n và
có lễ độ . Dá ng đi củ a nó ra điệu gọ n dẻo, từ tố n, khoan thai, và nó ít đù a
nhả nữ a.
Đô i mắ t ố c nhồ i củ a nó linh hoạ t như có dầ u trơn trong cặ p con ngươi
mà u nâ u đù ng đụ c. Chả biết bộ mắ t ấ y có phả i là lẳng khô ng, thế mà vô
lủ ng cá c chị em lá ng giềng cả m Đự c ra phết.
Con Đự c yêu hă ng lắ m. Nó có hà ng tá nhâ n tình. Bở i nó bả nh bao, phì
nộ n và cũ ng bở i nó tà i nă ng, khỏ e mạ nh. Nó là mộ t ô ng tướ ng, mộ t ô ng
đạ i tướ ng. Nó phả i hà nh độ ng rấ t lắ m việc.
Nó đi chim cá c chó nhà ngườ i ta. Nó vơ vét mọ i nơi. Nhưng nó vẫ n
khô ng khỏ i có cá i tính ích kỷ nhỏ nhen. Con em Cá i nó cũ ng đương
tuầ n cậ p kê. Nó lạ i kiêm cả việc ở nhà để trô ng coi riết. Nó khô ng muố n
em nó hư hỏ ng vì sự đua đả bạ n bè. Cò n khô ng bao giờ nó nghĩ đến sự
hư hỏ ng củ a mình và khô ng bao giờ nó để ý đến sự nó đã là m hư hỏ ng
vô khố i kẻ khá c. Con bé cứ thậ p thò ra ngõ chự c đi rong là nó lạ i cắ n
cho mộ t chặ p. Và hễ cậ u nào có lượ n lờ , lả ng vả ng qua cử a, nó cũ ng
nhả y ra đá nh luô n.
Lú c nà o nó cũ ng lo nghĩ bộ n rộ n. Đi ve vã n cá c chỗ lạ cò n rà o giậ u ở
nhà . Bao nhiêu cô ng việc! Phả i biết rằ ng khi trẻ tuổ i nó chẳ ng chịu là m
ă n chi cả , chỉ có nghĩ đến sự á i tình. Mà thự c cũ ng buồ n, nếu nhữ ng con
chó trẻ trung khô ng có nhữ ng chuyện ma chuộ t ấ y thì tuổ i thanh niên
củ a nó cò n biết dù ng là m gì nữ a!
Cho nên nó chiến đấ u mộ t cá ch mạ nh mẽ. Sau nhữ ng trậ n chơi bờ i dữ
dộ i, nó mệt nhọ c về nằ m ở cổ ng ngõ . Nhưng dù nằ m nghỉ đấ y, thoá ng
có bó ng mộ t chị cá i nào lở n vở n, nó lạ i ve vẩ y đuô i, thè cá i lưỡ i dà i và
đỏ , chạ y theo. Chỉ mộ t ít lâ u, ngườ i nó tọ p hẳ n lạ i. Thâ n thể nó dà i
thượ t và nghêu nghẹo. Cá i bộ mã và ng lợ t có chỗ mất cả mộ t mảng
lô ng, để lộ lầ n da xam xá m.
Mộ t buổ i kia, cả nhà đã cơm nướ c xong, đến bữ a cho chó . Thằ ng cu Lặ c
lấy bá t chắ t nướ c vo gạ o, đổ đầ y cơm vào lon rồ i gọ i ồ n lên mà chẳ ng
thấ y bó ng con nào về ă n. Đi tìm: cậ u Đự c, trong bụ i tre sau vườ n, cò n
cô Cá i cũ ng mải đú đở n bên gố c câ y rơm.
Thằ ng Lặ c vá c cá i gậ y to thô lố ra phết cho cậ u Đự c củ a nhà nhữ ng roi
đò n kịch liệt. Thế là tan. Cò n cá i đuô i củ a con Cá i, biết đấ y, nhưng Lặ c
khô ng “khủ ng bố ” tớ i, Lặ c nghĩ: “Cho nó đi lấ y giố ng”. Hừ m! Thằ ng Lặ c
đã á c độ c quá lắm. Cá i phương phá p nó đem khu trị giố ng chó quả là
khô ng câ n và ứ c hiếp, trá i hẳ n vớ i sự xét nhậ n loài ngườ i, nó dung tú ng
cho phá i khuyển yếu mà đi trừ ng trị bọ n đà n ô ng. Chẳ ng ai ngườ i ta
thừ a cơm mà nuô i mộ t con chó điếm đà ng. Ô ng ngoạ i tô i bả o:
- Con Đự c tố t nết lắ m. Tao muố n để nuô i nó . Nhưng phả i cũ i nó lạ i,
khô ng đượ c cho nó đi lang thang như thế mà nó rạ c đi.
Con Đự c bị nhố t cũ i. Nhưng là m sao đổ i đượ c tính nết nó ! Chẳ ng nhẽ
nhố t đượ c mã i, mà cứ thả ra là lậ p tứ c nó chạ y biến. Và bị kìm hã m như
thế mỗ i lầ n sổ lồ ng nó lạ i la cà hơn bao giờ hết.
Thấ y vậ y ô ng tô i bèn bả o thằ ng Lặ c:
- Mà y sử a sẵ n lấ y cá i xích ố ng. Tao phả i thiến nó mớ i đượ c. Đến tuổ i
rồ i. Chưa kịp thiến, cứ nhô ng nhổ ng lên thô i.
Lặ c đem dao ra vườ n chặ t mộ t đố t tre. Nó đó ng thò ng lọ ng mộ t đoạ n
thừ ng đay rồ i xâ u và o cá i đố t tre ấ y. Con chó sổ ng đi từ hô m qua. Lặ c
rình. Nó ở mộ t rặ ng câ y ô rô . Lặ c giả cá ch đi lừ đừ tớ i, giấ u cá i xích ố ng
đằ ng sau lưng. Thấ y ngườ i nhà , Đự c ve vẩy đuô i, cú i mõ m xuố ng.
Nhưng chừ ng như nó đoá n hẳn nó có tộ i gì. Nếu khô ng ai bỗ ng dưng lạ i
đi đến gầ n nó là m chi. Quả thế, kia kìa cá i đầ u gậ y thò lò ở sau lưng
thằ ng ngườ i. Tớ i gầ n, Lặ c giơ cá i xích ố ng lên. Thế là Đự c xoải châ n ra
chạ y thẳ ng. Bữ a cơm chiều cũ ng khô ng dá m tưở ng đến về ă n.
Ngườ i ta định bắ t thiến con chó . Thiến nó thì cò n gì là đờ i thanh xuâ n
củ a nó ? Nhưng bả n thâ n ngườ i ta chỉ định cá i việc lâ u dà i, cá i việc
trườ ng cử u cho nó . Bở i có thiến thì con chó mớ i bó buộ c phả i số ng lâ u
nă m đượ c. Ở đờ i, ngườ i ta chỉ chuộ ng cá i giố ng khỏ e khoắ n thô i chứ .
oOo
Đã muố n rồ i cũ ng đượ c vậ y. Mộ t buổ i sá ng thằ ng Lặ c lừ a bắ t nổ i con
Đự c. Tay nó vẫn lă m lă m cá i xích ố ng. Đự c hoả ng hố t.
Nhanh như cắ t, Lặ c quà ng vộ i chiếc vò ng thẳ ng và o đầ u Đự c rồ i đẩ y cá i
ố ng tre xuố ng co rú t lạ i. Nó kéo con chó đi. Kéo mộ t lạ i đượ c cả hai!
Con chó cá i chạ y giậ t lù i rít lên và kêu gầ u gầ u ỏ m tỏ i... Thằ ng cha vô
lương tâm, thấ y thế, lạ i cườ i ằ ng ặ c.
Đự c bị nhét đầ u và o gậ m cá i bậ c cử a dướ i nhà ngang. Lặ c lấ y chiếc ghế
nhỏ chặ n lên cổ con chó và giữ chặ t lấ y. Ô ng tô i kéo dà i hai cẳ ng sau, lậ t
ngử a tênh hếnh bụ ng nó lên. Con chó cố cự a nhưng khô ng quay đượ c
mộ t mả y, cố kêu nhưng chỉ ấ m ứ ở trong họ ng. Ô ng cụ cầ m sẵ n con dao
nhỏ , xẻo rấ t nhanh... Lặ c nhét vài hộ t muố i và quết mộ t ít dầ u ta và o
chỗ vết cắ t ấ y. Thế để cho đến lú c se má u, vết thương khô ng bị cứ ng
dấ u và đó ng vẩy đượ c ngay. Má u tuô n đỏ lò m. Đự c kêu thấ t thanh. Ô i
chao! Buố t đến thế nà o?
Cá i cô ng việc đó ô ng tô i là m nhanh lắm. Dễ chă ng chỉ mộ t và i giâ y đồ ng
hồ đã xong hẳ n và buô ng đượ c con chó ra. Thậ t là mộ t hà nh độ ng
chó ng vá nh, chỉ trong có mộ t li đã biến đổ i cả mộ t đờ i.
Con chó đượ c buô ng lỏ ng, hố ng lên, hụ c hặ c chạ y đi. Nó đến nằ m rấ p ở
mộ t xó bụ i ô rô mà rên hừ hừ . Chẳ ng biết nó tiếc xuâ n, tiếc đờ i hay là
tạ i đau quá ? Bữ a ấ y cậ u bỏ cả cơm.
Nhưng da dẻ loà i chó rấ t chó ng liền vết. Nên đượ c độ mộ t phiên chợ nó
khỏ i hẳ n và đã đi lạ i nheo nhẻo.
Có lẽ bở i thế, con Đự c mớ i nghĩ ứ c trong lò ng. Mấ y hô m Đự c buồ n thỉu,
buồ n thiu, đi lừ khừ quên cả ă n uố ng. Chắ c hẳ n cu cậ u ứ a nướ c mắ t ra
mà sầ u cá i sự đờ i éo le.
Cá i xó vườ n cỏ dạ i đằ ng sau nhà khô ng cò n oanh yến dậ p dìu như xưa
nữ a.
Có mộ t hô m, Lặ c đang đứ ng cầ m cá i sà o nứ a dà i để dồ n vịt và o chuồ ng.
Con Đự c đi qua đó , trô ng thấ y thằ ng cha đã hạ i mấ t nử a đờ i mình, liền
chồ m lên, cắ n mộ t miếng vào bắ p châ n dướ i củ a Lặ c. Thằ ng Lặ c bị
miếng đò n thù bấ t ngờ , khô ng kịp kêu, vộ i và ng lấ y sà o đậ p con chó ,
vết cắ n ấ y sâ u lắ m, in rõ hằ n hai cá i ră ng nanh dà i ngoằ n, ấ n lõ m vào
trong thịt, má u tuô n ra đầ m đìa.
Lặ c lấy mồ i thuố c là o và cạ o mộ t ít rêu cau rịt ngay lạ i cho nó cầ m máu
rồ i vá c gậ y đi tìm con chó hỗ n lá o. Ai cũ ng biết mà đoá n ngay rằ ng con
chó tinh ma ấ y trả thù kẻ đã thiến nó . Nhưng cũ ng biết trô ng mặ t mà
rử a hờ n nên nó chỉ dá m đả có thằ ng Lặ c mà khô ng đụ ng đến ai.
Lặ c lù ng đượ c con chó . Lặ c xích cẩ n thậ n lạ i rồ i đá nh Đự c mộ t trậ n nhừ
tử . Nhữ ng cá i đầ u gậ y to bằ ng đầ u cá i chầ y đâ m riềng nện vun vú t
xuố ng lưng, xuố ng sườ n, xuố ng mô ng, xuố ng đầ u chà ng Đự c. Kêu chá n
rồ i chà ng chỉ đà nh nằm mọ p. Cá i giố ng chó chịu đò n giỏ i hơn cả ngườ i.
Về sau, biết thâ n kém hèn, nên khô ng mộ t lần nà o Đự c dá m nghĩ đến
sự thù hằ n nữ a. Nó yên phậ n thủ thườ ng. Và đố i vớ i kẻ thâ m độ c, than
ô i! - hỏ i cá i sự ngô n ngữ bấ t đồ ng - ý như nó chỉ dà nh ở riêng vớ i trờ i
cao.
oOo
Từ đấ y, bắ t đầ u nhữ ng ngà y thá ng buồ n tênh.
Thô i cò n gì nữ a! Hết cả rồ i! Dù chẳ ng là tù nhưng thâ n con Đự c có khá c
chi thâ n mộ t tộ i nhâ n phả i vĩnh viễn giam cầ m bên trong cá i cá nh cử a
sổ , kiếp kiếp đó ng chặ t lạ i, khô ng thể có khó a nào mở đượ c. Mà ngoà i
kia thì này là trờ i xanh, nà y là nướ c bạ c, nà y bướ m, này chim, vạ n vậ t
sinh linh như rạ o rự c lên trong mộ t nguồ n số ng mã nh liệt.
Loà i ngườ i mình, khi thấ t vọ ng mộ t điều gì, thườ ng hay cá u kỉnh và
đâ m ra liều lĩnh. Hoặ c yếu linh hồ n mộ t chú t, liền trở nên rầ u rĩ, chá n
nả n. Nhưng hẳ n cá i kho trí khô n mờ tố i củ a con chó khô ng có , khô ng
biết đến nhữ ng sự phiền phứ c ấy. Nó chỉ biết có mộ t điều cá u kỉnh. Nó
cá u kỉnh đợ p thằ ng Lặ c mộ t miếng. Ngườ i ta đã trả lờ i cuộ c bá o thù
củ a nó bằ ng mộ t trậ n đò n dữ dộ i quá thì nó chừ a hậ n thù rồ i. Nó chỉ
cò n bự c mình suô ng thô i. Nó bự c mình vớ i phía khá c, vớ i em nó , vớ i
đồ ng bà o nhà nó . Bở i vì thế là nó hết cả rồ i! Đờ i cò n chi?
Trướ c tiên là cá u vớ i con em. Mấ y hô m ố m vì bị thiến, phả i nằ m lử mộ t
xó . Đự c nhậ n ra rằ ng: cá i con em đố n mạ t đã chẳ ng thương xó t gì anh
thì chớ mà nó lạ i cò n kéo đà n, kéo lũ ở ngoà i đườ ng ngõ vớ i bọ n bạ n
hữ u giă ng hoa. Cho nên đến khi khỏ i, suố t buổ i Đự c chỉ chuyên có việc
că n vặ n em. Gặ p chỗ nào cũ ng gừ . Luô n luô n nó hếch mép lên, nheo
mắ t lạ i và chìa cả hai hà m ră ng trắ ng tểnh như ngà có đô i nanh nhọ n
hoắ t mà gầ m ghè, là m bộ như sắ p giết em đến nơi. Chị ả sợ hã i, cú p
đuô i lẩ n ra chỗ khá c. Nó bự c em nó cả ngà y. Cá i trò bị đá nh mã i thì coi
thườ ng đò n, con Cá i khô ng biết sợ nữ a. Nó cũ ng gâ u trả lạ i, mỗ i khi
thằ ng anh bấ t lương đả nó .
Sau con Đự c chắ c cũ ng biết hụ c hặ c như thế là vô lý. Nó thô i. Bở i nếu
mà cá u thì cứ cá u cả đờ i. Ở cá i tuổ i trẻ mă ng măng củ a con bé, nó đè
nén là m sao đượ c só ng tình dà o dạ t. Đự c lạ i bỏ đi gâ y sự đá nh nhau rắ c
rố i vớ i lá ng giềng. Nó sinh ra rấ t ghét tấ t cả nhữ ng cuộ c tụ bạ ở cá c ngã
ba, ngã tư đườ ng. Nó tưở ng như lũ chó chưa thiến chỉ đứ ng đấ y để chế
giễu nó . Cho nên, nếu ngườ i ta cò n trô ng thấ y nó ra đó , là nó ra để
choả ng nhau. Nó cắ n tuố t, khô ng trừ mộ t con nào. Thả ng hoặ c đô i khi,
ngó thấ y mộ t con chó mơn mở n quá , độ ng tình nó cũ ng hít hít... nhả y
nhả y. Nhưng cá i thờ i xuân xưa đã đi đâ u mấ t rồ i!
Nó mớ i ngá n ngẩ m ra. Nó mớ i tợ p cho chị ả mộ t miếng nặ ng. Thế là cả
họ , cả tụ i nhà con chó cá i mĩ miều nọ kéo đến gầ m gừ , khở i mộ t cuộ c
xung độ t tan hoang.
Nhưng rồ i anh em cắ n nhau mãi cũ ng buồ n. Đờ i đã sẵ n buồ n, như thế
lạ i cà ng buồ n chá n hơn.
Con Đự c thô i khô ng hay tá o tợ n nữ a. Nó tìm kết bạ n vớ i mộ t vài anh
chó già hoặ c cũ ng đã hết xuâ n như nó . Thiến lạ i chơi vớ i thiến, đồ ng
bệnh, ngườ i ta sẽ hiểu nhau hơn.
Quả nhiên thế thậ t. Nhữ ng bá c chó chá n đờ i nà y thâ n mậ t vớ i nhau
lắ m. Nhữ ng sớ m mù a hạ , trờ i mớ i hồ ng ử ng chứ chưa có nắ ng, cả bọ n
quầ n nhau, đù a nghịch thung thă ng ở ngoà i cá nh đồ ng lú a xanh. Đự c
khô ng chơi bờ i, hay là muố n cũ ng khô ng chơi bờ i đượ c nữ a - thì ngườ i
hắ n béo ra. Nhữ ng chò m lô ng mọ c dà i, ó ng ả và mỡ màng. Dá ng đi củ a
nó đà ng hoà ng và bệ vệ, nhữ ng gió ng châ n bướ c đều đặ n, đô i con mắ t
lừ đừ như trong đầ u nó đang nghĩ ngợ i xa xô i hay triết lý mộ t điều gì.
Thâ n nó chắ c nịch, và chỉ trong có đô i, ba nă m trờ i nó đã to bằ ng mộ t
con chó hạ ng nhỡ .
Cá i tính hung hă ng thuở trẻ củ a nó mấ t hẳ n. Nó lừ đừ và hiền hậ u trở
lạ i. Nếu có khá ch và o nhà , nó cũ ng chỉ cắ n oă ng oẳ ng mấy tiếng là m
hiệu chứ khô ng xồ đến tậ n châ n ngườ i ta như trướ c nữ a. Nó thườ ng
nằ m ở gầ m phả n, hè, lố i trô ng ra ngõ . Ngà y nó nằ m, đêm nó đi mò suố t
canh. Nó tuầ n phò ng. Con chó khô n quá ! Khi ngườ i ta kéo nó ra khỏ i
con đườ ng tình á i thì nó mớ i trô ng thấ y con đườ ng nghĩa vụ . Bở i vì
giố ng chó sinh ra đờ i chẳ ng là để là m cá i chứ c việc giữ nhà hay sao?
Bây giờ chó Cá i đã chử a. Nó vá c cá i bụ ng đi khạ ng nạ ng như thế trô ng
xấ u đi nhiều, mấ t cả cá i vẻ tự nhiên. Đượ c ít lâ u nó đẻ ra lú c nhú c bố n
nă m mụ n chó con. Cá i đà n chó nhỏ ấ y cứ rú c đầ u và o bú tồ m tộ p cả
ngà y. Nhữ ng chiếc vú xinh xẻo củ a mụ Cá i dà i ra, to và mẫ m như
nhữ ng chiếc củ cả i nõ n. Mỗ i bướ c đi, mộ t chù m tá m chiếc vú lạ i đá nh
lú c lắ c sang hai bên, là m thỗ n thện cá i bụ ng. Ra vẻ nạ dò ng quá .
Con Cá i cứ đẻ nă m mộ t sò n sò n. Mỗ i lầ n nó ở cữ , cá c nhà bà con láng
giềng cố tình tớ i chơi, thấ y nhữ ng con chó xinh xinh lạ i xin mộ t nhỏ .
Nă m thá ng lầ n trô i, con chó Cá i gầ y rạ c và xấ u mã i đi. Mà anh Đự c vẫ n
như nguyên. Có phầ n anh lạ i cà ng béo đẫ y thêm. Thằ ng em con nhà dì
tô i, mỗ i khi nghịch tinh, thườ ng tú m cổ con chó , cưỡ i lên lưng nó như
ngườ i ta cưỡ i ngự a. Châ n thằ ng bé vừ a sệt đấ t. Con Đự c có thể mang
trên lưng thằ ng bé lên tá m tuổ i ấ y mà đi chậ m chạ p từ ng bướ c mộ t, từ
đầ u sâ n nọ tớ i đầ u sâ n kia.
Bọ n trẻ thích Đự c lắ m. Chú ng nô đù a vớ i nó cả ngà y. Chú ng buộ c dâ y
đeo và đeo chuô ng và o cổ con Đự c mà giả cá ch tưở ng nó là m ngự a, cho
nó chạ y nhong nhong. Mỗ i bậ n, nhữ ng đứ a bé sờ tay và o đầ u và o cổ
con Đự c, Đự c lạ i sung sướ ng lim dim đô i mắt lạ i và ngoe nguẩ y cá i
đuô i. Nó hiền như bụ t đấ t.
Và nó ă n ở có giờ giấ c hẳ n hoi. Ngà y đô i bữ a ă n rồ i lạ i nằ m ườ n bụ ng
mà thở phậ p phồ ng. Ban đêm, nó đi mò mẫ m. Nó dạ o trên đườ ng sâ n,
mỗ i mộ t bướ c, nhữ ng cá i mó ng nhỏ , sắ c và khoằ m đậ p xuố ng mặ t gạ ch,
nổ i lên nhữ ng tiếng lá ch tá ch như â m thanh ở mộ t thứ nhạ c kim. Chố c
chố c nghe hơi đâ u có tiếng độ ng, nó cắ n vọ ng gâ u gâ u.
Đã đến ngoà i mườ i mù a đô ng rét mướ t đi qua. Thấ m thoắ t mớ i ngà y
nà o, giờ đã ra mườ i mấ y nă m trờ i.
Con Đự c số ng dướ i má i gia đình tô i đã hơn mườ i nă m, từ cá i ngà y tô i
cò n có ở trên đầ u mộ t nú m hoa roi dà i lê thê xuố ng tậ n số ng lưng và
mặ c mộ t bộ quầ n á o nâ u da bò có hai tay á o bó ng nhẫ y nhữ ng quệt
mũ i.
Đã nhiều đổ i thay. Ô ng ngoạ i tô i khuấ t nú i từ mộ t sớ m mù a đô ng nă m
Canh Thìn. Cá i ngườ i đem nó bên kia sô ng sang đâ y đã bỏ cá c chá u mà
ra đi mã i mã i rồ i. Bà ngoạ i tô i, thà nh lưng cao ngà y mộ t gụ c cò ng
xuố ng, khô ng cấ t nhắ c đượ c mấy nỗ i cô ng việc nữ a.
Mấ y đứ a em con nhà dì tô i, thằ ng bé nhấ t cũ ng đã biết cắ p sá ch đi họ c
trườ ng làng.
Cò n Lặ c, cá i kẻ thù số mộ t củ a con Đự c già cũ ng đã lớ n ngó t ba mươi
tuổ i. Hắ n khô ng ở cho nhà tô i nữ a. Số ng mã i ở mộ t nơi cũ ng chá n.
Nhưng có lẽ nó chá n hơn cả là ở đâ u cũ ng thấ y cá i xiềng nghèo kiết
đó ng đai vò ng quanh cổ . Nă m vừ a đâ y theo vớ i chú ng bạ n, Lặ c nhậ p
vào bọ n phu mộ sang vỡ rừ ng, ở mộ t miền cao su đấ t đỏ tậ n trong xứ
Nam xa xô i.
Riêng phầ n con Đự c, con Đự c chỉ lạ nh lù ng trướ c cuộ c đờ i và lạ nh lù ng
vớ i thá ng ngà y. Thỉnh thoả ng nó thả nỗ i lò ng và o và i tiếng hoá ng lên
trờ i.
Cá c bạ n nó cũ ng tan tá c hết. Con bé em chết đã lâ u. Đẻ nhiều quá , thâ n
thể gầ y nhò m, bữ a kia ngườ i ta liền cho nó mộ t cá i chà y và o đầ u để
là m mộ t nồ i nhự a mậ n. Con chó Nhõ m bên hàng xó m, mộ t Tết Nguyên
đá n, sợ phá o mà chạ y mấ t tích, khô ng thấ y trở về. Con Và ng có tính hay
cắ n trộ m, ghẻ lở đầ y ngườ i cũ ng qua đờ i đã bố n năm nay. Nhữ ng anh
đồ ng niên vớ i Đự c mà khô ng thiến thì chết từ lâ u lắ m, dễ có đến ngó t
mườ i nă m. Nếu chẳ ng thiến thì thọ là m sao đượ c! Mộ t hai mù a chơi
bờ i, gầ y mõ xương ra, ai cò n buồ n phí cơm nuô i mộ t con chó trụ y lạ c,
cò m xá c đến tậ n ră ng!
Câ u chuyện củ a nó đã ra chuyện ngà y xưa. Thờ i gian là m ly tá n cả . Trở
đi, trở về, kẻ chết, kẻ giang hồ mấ t, kẻ bị bá n đi nơi khá c. Lạ i cò n có kẻ
xấ u mắ c và o nhữ ng bẫ y cò ke củ a tụ i ă n trộ m chă ng ở bờ giậ u để đến
nỗ i chú ng bắ t đượ c, đem bá n cho cá c tử u quá n. Họ đem là m thịt, lô i
lò ng gan ra và mó c và o chiếc mó c sắ t, treo cong cá i lưng chó và ng ngẫ y
ở cá c cử a hà ng cơm nhữ ng dọ c đườ ng.
Mò n mỏ i trong đá m chó hậ u sinh bâ y giờ , mộ t mình con Đự c lặ ng lẽ
số ng cá i cuộ c đờ i tà n cụ c buồ n thiu.
oOo
Đự c nằ m ở đầ u ngõ và o, trên cá i ổ rơm cuộ n trò n, lồ ng trong mộ t
mả nh nắ ng mỏ ng củ a mù a đô ng hanh hao. Cá i đuô i nó cuố n lạ i, ba châ n
thu và o, cò n mộ t châ n để tỳ dướ i chiếc mõ m khép kín cho hếch lên cá i
số ng mũ i xanh xá m. Nhữ ng chò m lô ng trắ ng đẹp ngày xưa bây giờ
quă n lạ i và kết thà nh từ ng đá m bù xù .
Qua thờ i kỳ trai trẻ chơi bờ i, đến lú c tỉnh ngộ vớ i cá i thâ n hình trá ng
kiện rồ i lầ n lầ n bướ c sang tuổ i già , con Đự c cũ ng héo hắ t dầ n.
Đự c khô ng cò n thính tai nhanh châ n như thuở trẻ. Ă n cũ ng thấ y nhấ m
nhá p in ít. Cả ngà y chỉ nằ m trò n. Đượ c mấy hô m nay hử ng trờ i, khô ng
có mưa bụ i phấ n bay lă n phă n, con Đự c tìm ra nằ m sưở i nắ ng ở đầ u
tườ ng.
Nó lã o lắ m, chả cò n kham nổ i việc coi nhà đêm hô m. Mà nhà có vườ n
rộ ng, khô ng đượ c con chó khô n ngoan, lanh lẹ, trong nhữ ng đêm dà i,
ngườ i ta ngủ cũ ng chẳ ng dá m trọ n giấ c.
Hô m qua, tô i đi mua ở trên chợ Bưở i về mộ t con chó , lô ng và ng sẫ m
như lô ng bò . Anh nà y mớ i ra đờ i đượ c gầ n mộ t tuổ i, khỏ e và béo lắ m.
Chắ c nhanh trai lắ m. Nhưng phiền mộ t nỗ i, chà ng ta lạ i chưa bị thiến.
CU LẶ C
T
hà nh tên là cu Lặ c, chính bở i cá i bụ ng củ a hắ n.
Thự c ở trên đờ i nà y, có thể nó i rằ ng khô ng cò n cá i gì vĩ đạ i hơn cá i
bụ ng phì nhiêu củ a thằ ng cu Lặ c vậ y. Nó trương phình ra, nó nhẵ n thín,
nó trò n mú p míp, nó choá n mấ t cả ngự c thằ ng Lặ c và khum khum vồ ng
từ cổ xuố ng tậ n há ng. Trên đườ ng cong ấ y, xế mộ t chú t về phía dướ i,
nổ i lên mộ t cụ c thịt. Nom như cá i nú t ở lưng vò rượ u. Đó cũ ng gọ i là
nú t, nhưng là cá i nú t rố n, nó mọ c thây lẩy ra, đứ ng trơ trẽn và lơ lá o
giữ a sa mạ c bụ ng. Nếu mớ i nhá c thấ y, ngườ i khéo tưở ng tượ ng, có thể
ví như mộ t gã ma lanh nà o tinh nghịch, lạ i đi thò đầ u ngó n tay... từ
trong bụ ng thằ ng bé ra.
Cu Lặ c đeo cá i bụ ng tày đình, phưỡ n phệ đi lặ c lè... lặ c lè...
Bao nhiêu ngườ i ngắ m nghía nó đi, và đều cườ i mủ m mỉm, phê bình
nhỏ vớ i nhau. Nhữ ng lờ i phê bình củ a quầ n chú ng tạ p nham đó đú c lạ i,
tạ o nên mộ t câ u chắ c chắ n như thế nà y:
- Chà ! Ta gọ i nó là thằ ng cu Lặ c Lè!
Rồ i ngườ i ta gọ i bớ t đi mộ t chữ đằ ng sau. Thế là thà nh tên. Hắ n khô ng
có quê quá n gì. Mộ t ngườ i đà n bà ở phương mô tê nà o chẳ ng ai biết,
đến Nghĩa Đô là m nghề quay tơ mướ n, rồ i chẳ ng may ố m chết, bỏ lạ i
cho thiên hạ mộ t đứ a con. Thằ ng bé đượ c ngườ i ta nuô i là m phú c, nó
vào ở gia đình nhà tô i từ ngày xưa lắm, tô i cũ ng khô ng đượ c rõ gố c
duyên do là m sao. Ngà y cò n bé cỏ n con, thoạ t mớ i biết nhìn và biết
nhậ n thì tô i đã nhìn và nhậ n thấ y cá i bụ ng cù ng cá i rố n gớ m ghê củ a cu
Lặ c. Và hắ n đã lớ n hơn tô i nhiều.
oOo
Ngườ i trong cả là ng tả cu Lặ c bằ ng mấ y nét thự c đơn sơ:
Bụ ng nó to hơn cá i bụ ng ô ng phỗ ng. Rố n nó vừ a bằ ng cá i bá t mộ c. Nó
ă n như đá nh trố ng.
Quả thậ t là cu Lặ c ă n khỏ e vừ a ngoạ i ngạ ch mà vừ a vô địch. Hình như
chẳ ng bao giờ hắ n no miệng. Ă n lắ m và o, cá i bụ ng tích trữ bị phình ra
quá đỗ i, thì phả i thô i đấ y, chứ cu Lặ c chẳ ng hề biết thế nào là no đâ u.
Lú c ngồ i ă n, hai châ n hắn xoạ c ra, để cho cá i bụ ng đượ c tự do thở và
chứ a. Rồ i thì hắ n mú a đũ a lên để và , để hú p soà n soạ t. Cơm quyện vớ i
nướ c canh cứ trô i xuố ng cuố ng họ ng ò ng ọ c như nướ c chả y xuố ng lỗ
cố ng. Hắ n ă n lấ y ă n để, ă n ă n, thở thở , như ă n cướ p.
Nhưng thự c tình hắ n lạ i mụ mị, hiền lành. Mà dườ ng như lạ i đá lẩm
cẩ m. Bở i vì, có mộ t ngà y Tết, đương ngồ i đô ng đủ cả nhà , u tô i sẻ và o
bá t cho mộ t ít canh miến gọ i là ai cũ ng có chú t thơm ngà y Tết. Hắ n hú p
sụ p mộ t cá i, rồ i há hố c mồ m ra tru lên:
- Ú i chà ! Tơn tơn quá . Chưa luố t đã tụ t và o củ tỉ!
Từ đấ y, ngà y Tết mà ai sẻ mó n canh miến cho cu Lặ c, cu Lặ c cũ ng lắ c
đầ u. Hắ n sợ nhữ ng sợ i miến trơn và lạ nh, chưa kịp nuố t, đã trô i tuộ t
xuố ng tậ n cuố ng họ ng.
Trẻ con trong nhà thâ n vớ i cu Lặ c lắ m. Bở i vì cu Lặ c vừ a là con bò , cu
Lặ c lạ i là con voi. Hắ n cú i lom khom, đứ a nào cũ ng có thể tự do trèo lên
lưng và bíu lấ y hai tai hắ n. Cu Lặ c lạ i vui tính, và có nhiều trò chơi kỳ lạ .
Tô i hã y kể đạ i khá i mộ t trò : Hắ n nằ m thẳ ng xuố ng đấ t thì cá i bụ ng củ a
hắ n vồ ng cao hơn mặ t. Hắ n bả o mộ t kẻ cưỡ i lên. Hắ n liền trợ n mắt
mắ m mô i, thó t tú m bụ ng xuố ng, rồ i thở phè ra mộ t hơi dà i. Thằ ng bé ở
trên bụ ng cứ theo nhịp thở mà nhảy lên nhấ p nhổ m, nhấ p nhô .
Ă n cơm no rồ i, cu Lặ c phanh á o để lò i bụ ng. Hai tay hắ n vỗ vào bụ ng,
mồ m hắ n là m điệu trố ng cơm bung bung bậ p bù ng, bung bung bậ p
bù ng. Ấ y là cá i hiệu cho lũ trẻ gọ i nhau:
- Anh em ơi! Lạ i xem cu Lặ c hát.
Cu Lặ c sắ p há t thự c. Mặ t hắ n méo nhă n như cá i bị nát. Nhưng lạ i là mộ t
câ u rấ t hữ u tình. Tră m lần cũ ng như mộ t, hắ n chỉ há t độ c có mỗ i mộ t
câ u ấ y, đến nỗ i lũ trẻ chú ng tô i sắ p thuộ c và bắ t chướ c đượ c điệu gầ n
bằ ng. Hắ n hát rằ ng:
Đào niễu, em ơi! Buô ng mà nh
Con oanh, họ c ló i trên cà nh mai mỉa mai
Em nghĩ mình em cá i cú c bạ c nưu tai
Cá i bạ c tình chung thì có , cá i trâ m cà i vố n khô ng
Mộ t duyên, hai lợ , ba tình
Ấ y cá i tang tình, ngà y hai tình mườ i mộ t
Cá i tình mong xong hỡ i tình!
À nên mộ t, nên hai, nên ba, nên bố n
Nà m con mẹ cha nên chín, nên mườ i
Soi gương tình chung nà đá nh phấ n
Tang tích tịch! Tang tình tang!
Cho ló đẹp, em sắ p nấ y chồ ng
Ô í e... ò e í ò ...
Trẻ con thích nhấ t đoạ n này. Chú ng reo lên để tán thưở ng. Và cu Lặ c
cũ ng gó p mộ t hồ i cườ i hề hề.
oOo
Cu Lặ c là ngườ i như trẻ con. Bở i vì, ngoà i nhữ ng thì giờ để là m, hắn chỉ
đù a vớ i trẻ con. Nhưng giá hai đứ a trẻ trong nhà có cô ô ng kêênh nhau
lên, chắ c cũ ng chỉ mớ i mó đến mũ i cu Lặ c. Trẻ con yêu nhấ t cá i bụ ng
trố ng củ a hắ n. Rồ i yêu đến câ u há t ò í e kia.
Nhưng bỗ ng mộ t hô m, khô ng nhớ có việc gì, mộ t đứ a trẻ gọ i:
- Cu Lặ c! Cu Lặ c!
Hắ n trừ ng mắ t:
- Là y tô i bả o. Từ giờ cấ m khô ng đượ c gọ i tô i là cu Nặ c.
Hắ n nó i câ u ấy vớ i mộ t giọ ng khá nghiêm nghị. Mặ t hắ n sầ m lạ i, là m ra
lố i đứ ng đắ n. Hắ n tiếp:
- Phải gọ i tô i nà ... anh Nặ c nghe khô ng?
Lũ trẻ chẳ ng nó i gì. Và chú ng cũ ng khô ng dá m cườ i. Song thố t nhiên
thấ y hắ n trở nên đứ ng đắ n thế, chú ng nhìn cu Lặ c bằ ng nhữ ng đô i mắ t
kỳ lạ , ngẩ n ngơ.
Mộ t ngà y kia, lạ i có mộ t sự lạ hơn thế nữ a. Ấ y là mộ t buổ i chiều, tô i
nghe u tô i nó i chuyện vớ i thầ y tô i rằ ng:
- Thằ ng cu Lặ c lấ y vợ rồ i đấ y.
Thầ y tô i sử ng số t:
- Thế hử ?
- Nó lạ i xin ra ở riêng...
Từ hô m sau ấ y, mỗ i chiều chiều, lũ trẻ thấ y Lặ c xá ch guố c xuố ng ao,
rử a châ n xong lạ ch cạ ch đi lên, chà o cả nhà rồ i bướ c ra ngõ . Lặ c đi về
phía nhà củ a Lặ c. Hắ n ở vớ i vợ củ a hắ n. Việc đó là mộ t việc hết sứ c mớ i
mẻ và lạ lù ng, khiến chú ng tô i phả i bà n tán vớ i nhau dữ lắm, trong
nhiều buổ i sá ng và nhiều buổ i chiều.
Và từ khi nghe nó i Lặ c có vợ thì bọ n trẻ trong nhà thườ ng hó há y nhìn
trộ m Lặ c. Lặ c lấ y vợ ư? Kỳ nhỉ! Hắ n hó a ra cũ ng chữ ng chạ c rồ i. Bở i có
mộ t hô m rõ rà ng tô i trô ng thấ y Lặ c độ i khă n xếp bằ ng lượ t. Mặ c áo dà i
vải nâ u da bò . Lầ n thứ nhấ t đấ y. Cá i á o dà i rộ ng rã i che vừ a kín cá i
bụ ng trố ng.
Tô i đi bá o cá i tin như vậ y cho mọ i đứ a trẻ trong nhà đều biết.
Thế rồ i chú ng tô i chìa tay ra mó c xẩ u. Định vớ i nhau rằ ng từ giờ khô ng
đứ a nà o thèm hay là chẳ ng dá m chơi vớ i Lặ c nữ a. Hắ n đã là ngườ i lớ n
rồ i cò n chi!
oOo
Lũ trẻ dò xem mặ t vợ Lặ c.
Tưở ng ai, hó a ra vợ Lặ c là cá i con ở nhà bà hương Khoai, vẫ n hay và o
nhà tô i xin bèo. Vậ y thì thườ ng lắ m.
Tên nó là Hoa. Tên đẹp thế, nhưng ngườ i nó béo phụ c phịch, mặ t nó
đen thủ i và rỗ chằ ng chịt. Lú c cườ i, đô i mắ t nó ti hí và cả hai hà m ră ng
nó cù ng chìa ra ngoà i.
Chẳ ng phả i là họ lấ y nhau vu vơ. Cũ ng có cá i â n tình cẩ n thậ n. Nhưng lũ
trẻ chú ng tô i ngờ nghệch chẳ ng biết gì cả . Chú ng tô i chỉ biết đượ c rằ ng
cô Hoa thườ ng và o đâ y xin bèo về cho lợ n và Lặ c ta thườ ng vá c sà o
nứ a, cở i truồ ng tồ ng ngồ ng ra để lộ i xuố ng ao vớ t bèo hộ cô ả .
Thế mà đã có mộ t ngà y tố t là nh, hai ngườ i đó lấ y nhau. Họ mượ n củ a
là ng mộ t mả nh đấ t ở ngoà i đầ u xó m, làm nên mộ t tú p lều nhỏ . Chỗ ấ y
chỉ có cỏ dạ i tự do mọ c hoang. Nhưng Lặ c ta cũ ng chịu khó dọ n đượ c ở
trướ c cử a mộ t khu cỏ để là m sâ n và hắ n lạ i rà o giậ u bằ ng nứ a đan
chéo, như kiểu củ a nhữ ng nếp nhà ngă n nắ p. Trong sâ n, hắn giồ ng
mườ i câ y đu đủ . Cá i thứ câ y xố c nổ i, chó ng đượ c ă n quả nhấ t.
Bây giờ Lặ c khô ng ă n cơm ở nhà tô i nữ a. Cuố i thá ng hắ n xin hai đồ ng
rưỡ i tiền cô ng. Hắ n mang tiền về để đong gạ o ă n chung vớ i vợ . Vợ
chồ ng ă n cù ng mộ t mâ m. Cu Lặ c lầ n thứ nhấ t, đã gặ p mộ t địch thủ lợ i
hạ i. Cô ả cũ ng ă n khỏ e khô ng kém gì chà ng. Có nghĩa là cho đến khi vét
nồ i cồ n cộ t cũ ng chẳ ng cò n só t lấ y mộ t hạ t cơm thì phả i đứ ng dậ y. Mỗ i
lầ n xong bữ a, cô vợ khệ nệ đứ ng dậ y, vươn vai. Nếu cá i bụ ng củ a nà ng
phở n ra to phềnh thì cá i bụ ng củ a chà ng cũ ng thế, khô ng kém. Có phầ n
lạ i hơn nữ a. Cặ p vợ chồ ng mớ i liền nhìn nhau mà cườ i. Chà ng cù nà ng
mộ t cá i. Ô i! Hạ nh phú c thay!
Nhưng ở đờ i, hạ nh phú c vố n là mộ t sự chẳ ng bao giờ có , ngườ i ta chỉ
đặ t ra hai chữ ấ y để nó i cho hoa mỹ mà thô i. Cho nên họ ở vớ i nhau
đượ c hơn mộ t thá ng thì cả hai ngườ i cù ng khá m phá ra đượ c mộ t điều
sầ u lắ m là họ cù ng ă n khỏ e đến bậ c nhấ t nhì trong thiên hạ cả .
Tuy sứ c chứ a củ a bụ ng Lặ c và o loạ i nặ ng tấ n, nhưng chưa khi nà o Lặ c
biết mình ă n nhiều đến độ nà o. Bở i hắ n chưa hề phả i đong gạ o. Là m
cho nhà ngườ i, hắ n chỉ có việc ngà y đá nh ba bữ a no kềnh. Bây giờ tiền
tú i bỏ ra thì hắ n thấ y rằ ng mộ t thá ng cò ng lưng củ a hai ngườ i, cộ ng lạ i,
khô ng đủ cung cho miệng hai ngườ i ă n đủ . Thự c là mộ t nỗ i buồ n rầ u.
Nếu họ cù ng khô ng ă n khỏ e, thì họ yêu nhau biết bao nhiêu!
Bở i cù ng ă n khỏ e nên họ khô ng thể yêu nhau. Mộ t hô m, ngườ i vợ hơi
cá u mộ t mả y vì phả i ă n đó i. Ngườ i chồ ng khô ng nó i gì, nhưng mà cũ ng
khô ng cườ i. Mộ t hô m nữ a, ngườ i vợ vét gạ o để đi thổ i cơm, thấ y ít quá ,
văng ra mộ t câ u khô ng đượ c hay. Thế là họ xô ng và o đấ m đá , cà o cấ u
nhau liền. Hă ng quá . Con mụ vừ a cà o vừ a kêu là ng. Nhưng chẳ ng ai đến
cả . Ở đấ y khô ng có tứ bề hà ng xó m. Họ đá nh nhau châ n tay, rồ i thô i.
Ngườ i đà n bà ô m mặ t khó c hu hu. Ngườ i đà n ô ng bỏ đi. Nhưng đến
chiều họ lạ i ă n cơm vớ i nhau như thườ ng. Và họ lạ i cù ng cườ i hề hề.
Song khô ng thể cò n yêu đượ c nữ a. Cá i thó i đá nh nhau như đã thà nh
tính và thà nh lệ. Khô ng mấy ngày họ khô ng réo nă m đờ i mườ i đờ i
nhau, cho ô ng bà ô ng vải củ a nhau ă n toàn nhữ ng củ a ngon vậ t hiếm và
để kết liễu cuộ c đấ u khẩ u, họ thụ i nhau từ ng trậ n cậ t lự c. Sứ c vó c cù ng
tương đương cả , nên khô ng ai hề gì.
Mộ t buổ i chiều nọ , vợ Lặ c ở nhà chủ về. Buổ i sá ng hai vợ chồ ng đã
đá nh nhau to lắ m. Mụ về nhà gó i ghém quầ n á o, độ i nó n và bỏ cả đô i
guố c mộ c và o bọ c cẩ n thậ n. Rồ i mụ đá nh lên mộ t que diêm. Que diêm
xò e lên thì mụ tiếp và o mộ t bó đó m. Cá i mặ t rỗ củ a mụ quặ m lạ i, nom
đến ghê. Mụ châ m liền bó đó m ấ y và o má i bếp, về phía trong. Lử a đỏ
bù ng lên và chá y lên.
Mụ cắ p nó n đi mấ t.
Lú c ngọ n lử a bố c cao gầ n bằ ng ngọ n tre mớ i có ngườ i biết. Ngườ i ta
chạ y dồ n cả đến. Nhưng khi trô ng thấ y lử a hoà nh hà nh ở mộ t cá i nhà
chơ vơ giữ a bã i hoang thì khô ng ai xô vào chữ a. Ngườ i ta lạ i nhă n ră ng
ra cườ i.
Mã i sau cu Lặ c mớ i hay tin. Hắ n hộ c tố c chạ y về. Thì nhà củ a hắ n chỉ
cò n là mộ t đố ng than hã y cò n hồ ng rự c và cò n ba câ y đu đủ chả y đỏ
hắ t, chong chỏ ng giữ a sâ n. Hắ n đứ ng chắ p hai tay sau lưng, tầ n ngầ n
nhìn đá m khó i đen.
Rồ i Lặ c huỳnh huỵ ch chạ y đến nhà bà hương Khoai tìm vợ . (Tộ i
nghiệp, hắ n chẳ ng biết gì hết). Ngườ i ta bả o vợ hắn về từ lâ u. Hắ n liền
cầ m mộ t chiếc gậ y tre lớ n, đi lù ng vợ khắ p bố n xó m trong là ng Nghĩa
Đô . Nhưng khô ng thấ y mụ đâ u cả . Đến tậ n sá ng hô m sau cũ ng vẫ n bặ t
vô â m tín con ngườ i nộ i trợ khô ng đượ c tố t ấ y.
Bây giờ Lặ c đã trở về cuộ c đờ i xưa.
Lặ c là m, rồ i Lặ c ă n cơm và lạ i đi ngủ ở nhà tô i. Cò n có nghĩa nữ a là Lặ c
ta lạ i về đá nh bạ n vớ i lũ trẻ. Mọ i khi, ở vớ i vợ hắ n chỉ lầm lì cuố c vườ n
cả ngà y, đợ i đến lú c mặ t trờ i tà tà , hắ n cung cú c về ngay, quên cả cá c
chú bạ n tí nhau. Lũ trẻ cũ ng lả ng đi chơi vớ i nhau, lờ cá i anh cu có vợ
ấ y đi.
Giờ lạ i chơi vớ i nhau như thườ ng rồ i. Và hắ n lạ i dễ dà ng như trướ c.
Anh nà o muố n gọ i hắn là Lặ c, là cu Lặ c cũ ng đượ c, khô ng hề giậ n dỗ i
chi. Ai hỏ i gì về vợ hắ n, hắ n chỉ mỉm cườ i vu vơ rồ i lắ c cá i đầ u. Nếu có
vui chuyện lắ m. Lặ c mớ i nó i:
- Ló gớ m nắ m. Ló vừ a đá nh, ló vừ a bó p. Tô i phả i thua đấ y.
Mộ t hô m, lũ trẻ nghe có tiếng bậ p bù ng bung ở trong vườ n. Chú ng tô i
chạ y vào thì thấ y Lặ c ta đương giơ hai tay vỗ bụ ng và gâ n cổ lên hát cá i
bà i “ò í e” quen thuộ c ngày trướ c. Đã lâ u mớ i lạ i đượ c nghe hắ n hát, vui
lạ . Há t xong, hắ n nheo mắ t, cườ i. Và hắ n lạ i là m cá i trò phậ p phồ ng
bụ ng.
Cu Lặ c lạ i có thêm nhiều trò mớ i nữ a. Hắ n có mộ t câ u đố rằ ng:
- Cá i thú ng mà thủ ng hai đầ u. Bên ta thờ i có , bên Tà u thờ i khô ng. Đó nà
cá i gì?
- Khô ng biết.
- Chịu.
Có thằ ng hó m hỉnh:
- Là cá i bụ ng anh Lặ c.
Cả bọ n cù ng cườ i. Nhưng Lặ c nó i:
- Khô ng phả i. Ló nà cá i vá y!
Hắ n giả ng tỉ mỉ nhữ ng tạ i là m sao mà lạ i là cá i váy. Chú ng tô i nghe, lấ y
là m phụ c lắ m. Hắ n hẳ n mớ i họ c mó t đượ c củ a vợ . Tô i hỏ i. Hắ n nhìn tô i,
mặ t xịu lạ i.
Tô i gặ ng:
- Có phả i anh Lặ c họ c củ a vợ anh khô ng?
Buồ n buồ n, hắn nó i:
- Khô ng phả i. Tô i nạ i há t thế lày cho cậ u nghe nhé.Mà há t trố ng quâ n
cẩ n thậ n cơ!
- Anh Lặ c há t đi...
Lặ c phồ ng bụ ng, xò e hai bà n tay ra vỗ :
Thình thù ng thình... yêu nhau thì lém bã giầ u, ghét nhau thì lém đá vỡ
đầ u nhau ra... Thình thù ng thình...
Tiếng reo hoan hô vang độ ng cả khu vườ n. Mấ y anh chích chò e đương
vểnh đuô i, cong cá nh lên hó t véo von, chẳ ng biết cà kê ra sao, vỗ cá nh
bay mấ t.
Câ u há t lạ nà y, ý hẳ n Lặ c cũ ng mớ i họ c đượ c củ a vợ . Đà n bà tà i thự c!
Mộ t nă m, đó i kém quá . Hà ng lụ a ế đến nỗ i ai đặ t châ n và o làng Nghĩa
Đô đều thấ y vắ ng tanh, khô ng nghe tiếng mộ t con thoi chạ y. Nhà tô i
cũ ng phả i nghỉ dệt lụ a.
Lặ c khô ng cò n việc gì để là m. Ngà y kia, hắ n bỏ đi đâ u mấ t. Khô ng có ai
biết. Đượ c ít lâ u, có kẻ nó i là nghe phong thanh thấ y ngườ i ta đồ n cu
Lặ c đã nhậ p vớ i bọ n phu mộ sang Tâ n thế giớ i làm ă n.
Ba nă m sau, vào khoả ng thá ng Hai, gia đình tô i nhậ n đượ c mộ t lá thư
xa. Ngoà i bì thư có đó ng dấ u ở Thủ Dầ u Mộ t, Nam kỳ. Thư như sau:
Dầ u Tiếng le 8 thá ng Giêng,
Tên con là Lặ c. Hô m nay là thá ng Giêng nă m mớ i, con có lờ i về mừ ng
hai cụ , ô ng bà cù ng cá c cậ u, nă m mớ i đều đượ c phá t tà i bằ ng nă m bằ ng
mườ i nă m ngoá i. Con ở bên nà y lấ y điều làm mừ ng lắ m lắ m. Từ ngày
con ra đi là m ă n xa xô i, nhờ ơn thiên địa giờ i đấ t vẫ n cũ ng đượ c như
thườ ng.
Thư bấ t tậ n ngô n.
Bấy nhiêu chữ viết bằ ng mự c tím nhò e nhoẹt bò cao thấ p, lổ m ngổ m
vừ a kín cả mộ t mả nh giấ y con, dính đen sạ m nhữ ng chấ t nhờ n củ a mồ
hô i tay. Khô ng thấ y đề rõ chỗ ở . Dá ng hẳ n Lặ c ta nhờ mã i, nó i khó mã i
mớ i có đượ c mộ t ô ng bạ n tố t bụ ng viết cho ngầ n ấ y chữ quý hó a.
Nghĩa Đô 1941
VỠ TỈNH
M
ớ i vỡ nhẽ ra rằ ng bấ y lâ u lã o Nhã chỉ toà n nó i dố i!
Chiều hô m trướ c, tự dưng lã o lù lù từ Nghĩa Đô sang bên Bạ c. Lụ c hỏ i,
lão bả o: “Giêng Hai thong thả , đi chơi”, lã o nó i thế, chứ Lụ c đã biết trên
nhà lý Kiền sắ p có cá i giỗ đầ u nă m. Nă m nà o lão Nhã cũ ng khéo nhớ , và
cũ ng mò lên. Vả lạ i, trô ng ô ng lão cà ng rõ khô ng phả i là con ngườ i
đương rỗ i, đi chơi. Nướ c da bủ ng mà u nghệ thố i: cá i đó i đã vẽ lên tậ n
mặ t!
Tuy vậ y, Lụ c khô ng hay dà i dò ng lô i thô i. Thấ y ô ng lã o đến vào giữ a
thờ i buổ i xá c xơ, đô i khi Lụ c cũ ng có ý bự c thâ n và tứ c lã o. Nhưng, tứ c
để bụ ng, vì mộ t đờ i mớ i mộ t lần ngườ i ta đến nhà ! Hô m lã o đến, Lụ c
khô ng nhó m bếp. Hô m sau Lụ c mớ i bê cá i hũ gạ o trên già n bếp xuố ng.
Tinh ý, lã o Nhã đã nó i đó n:
- Chú mặ c tô i, mặ c tô i. Cứ tự nhiên, đừ ng lo cho tô i. Tô i cũ ng có cá i ă n
rồ i. Tô i chỉ ở đỗ và i hô m rồ i tô i lên vớ i chú Tư nó ...
Ô ng khoe: “Chú Tư mở cử a hàng thợ cạ o trên tỉnh Sơn, trừ chi tiêu, mỗ i
ngà y cò n phá t tà i đượ c chụ c bạ c”. Lụ c xuýt xoa:
- Ở tỉnh lú c nà y may ra mớ i có gạ o, nhà quê ta thì đà nh tiệt rồ i. Mẹ chá u
cũ ng phả i lên kiếm miếng trên tỉnh từ nă m sớ m. Nhưng thế nà o ô ng
cũ ng phả i đợ i cá i “rú i” [1] trên chú lý Kiền rồ i ô ng hẵ ng đi chứ ?
- Thô i, chả . Nă m nà o chứ nă m nay thì rú i vớ i rá y gì. Giờ i đấ t nà y chẳ ng
ô ng bà nào trá ch đâ u mà sợ . Chú bả o hộ vợ chồ ng anh lý rằ ng lã o Nhã
nó i thế đấ y. Nhà nó có , mình chẳ ng muố n đến, sợ cá i tiếng đó i khá t vá c
miệng và o chơi. Đến nhà chú , anh em nghèo vớ i nhau.
Lụ c nghĩ thầ m: “Thô i đi bố ! Đá nh đến chết thì bố cũ ng đã tạ t và o lý
Kiền, khô ng mộ t bữ a tấ t hai rồ i”.
Rồ i, “mai” mã i cũ ng chưa thấ y ô ng lã o lên Sơn. Hô m nào lã o cũ ng đi,
chẳ ng biết đi đâ u. Có khi sẩ m tố i mớ i về, sặ c sụ a hơi rượ u. Lã o lă n và o
mộ t xó ổ lá, suố t đêm là m nhà m nó i mê.
Buổ i sá ng mớ i hử ng nắ ng, lã o ra ngồ i giữ a sâ n, cở i áo, vạ ch quầ n, să n
rậ n mộ t lú c rồ i mớ i đi.
Ngồ i bắ t rậ n, lã o kể nhữ ng chuyện chết đó i, chuyện trên tỉnh, chuyện
buồ n, chuyện vui bô ng phèng. Này, đi qua là ng nà o cũ ng khô ng nghe
mộ t tiếng chó cắ n. Ngườ i đó i lử đử hà ng lũ ngoà i đồ ng. Có nhữ ng cá i
xá c nằ m chẳ ng ai chô n, từ ng đà n quạ bâ u quanh, mổ , rỉa, mắ t, mũ i. Mộ t
đoà n quả y thó c đi nộ p kho, vừ a vuố t trà n vừ a chử i rủ a, đằ ng sau có
nhữ ng toán đà n bà chạ y theo hu hu khó c. Lã o lạ i nghe kể ở bên Phú Gia
có nhà đó i quá , bố n mẹ con nấ u mộ t nồ i chá o lẫ n nhâ n ngô n, cù ng ă n
cho chết. Mẹ con lử lả nằ m cạ nh bếp lử a đợ i chá o chín. Bấ t đồ , mộ t bọ n
cướ p đó i đi qua, thấ y nhà có khó i bếp, bèn xô ng và o. Vớ đượ c nồ i cháo,
cả lũ vụ c đầ u hú p sạ ch. Hú p xong, giãy giụ a lă n ra. Thế là mẹ con nhà
nọ lạ i khô ng đượ c chết. Ngườ i ta cò n kể dướ i vù ng Nam, hà ng cơm nà o
cò n bá n thịt thì phả i để cả miếng to, khô ng đượ c thá i nhỏ hay nấ u canh,
nấ u đô ng. Sợ chủ quá n đá nh trá o thịt ngườ i! Dướ i ấ y thịt ngườ i nhiều
lắ m. Nhưng lã o khô ng tin. Lã o bả o:
- Đó i lắm thì chết đi, chứ Nam quố c Nam nhâ n mà ă n thịt nhau thì
khô ng bằ ng con chó .
Lụ c cã i:
- Ô hay, con chó cò n có giá hơn con ngườ i bâ y giờ . Bá n con chó phả i bả
mà cũ ng đượ c sá u chụ c. Tô i hay ô ng bâ y giờ mà ă n phả i bả thì chết thố i
ra, ma nà o khiêng!
- Là nó i con chó khô n nó cũ ng khô ng chịu ă n thịt chó , chứ chó bâ y giờ
thì đú ng là đắ t hơn ngườ i rồ i. Này, mai lên tỉnh, ta buô n mộ t con lên,
khéo cũ ng gỡ đượ c cá i tiền nướ c nô i, chú Lụ c ạ .
Thế rồ i, mai, ngoà i sâ n có nắng ấ m, lã o Nhã lạ i ngồ i tuố t rậ n buổ i sá ng
và kể nhữ ng chuyện chết đó i, chuyện trên tỉnh, chuyện vui chuyện
buồ n, như thườ ng ngà y.
Lã o ở đã hơn mộ t phiên chợ . Lụ c cũ ng khô ng biết lã o đã ă n bằ ng gì.
Đượ c cá i, đương giữ a lú c đó i kém, cá i việc cơm ai ngườ i ấ y ă n, nó cũ ng
quen, rồ i Lụ c khô ng á y náy gì nữ a.
Lụ c vẫ n đi là m cả ngà y. Mấ y hô m nay lên là m cỏ vườ n, ă n mộ t bữ a cơm
khô ng, nhà lý Kiền. Cứ vai vế trong họ , Lụ c là vai trên lý Kiền. Lụ c mớ i
rõ chuyện lão Nhã . Lã o có và o nhà lý Kiền, đú ng như Lụ c đã đoá n.
Ngườ i là m trong nhà nó i rằ ng lão đến ă n dầ m ở đấ y. Rượ u vào, lão lè
nhè tá n lý Kiền: “Nhờ giờ i thì anh chị cũ ng đượ c hơn ngườ i. Tô i nă m
nay sá u mươi rồ i. Chuyến này tô i sang định ở dố i già vớ i anh chị dă m
bả y thá ng đấ y”. Lý Kiền cườ i khanh khá ch: “Trên này đương chết đó i
hà ng rừ ng ngườ i, ô ng giữ từ cử a đình bên ấ y cò n sướ ng chá n. Say thì
ô ng ngủ đi”. Lã o Nhã giơ tay, trừ ng trợ n: “Khô ng, nó i bằ ng thự c đấ y.
Tô i bỏ châ n thủ từ rồ i. Thờ i buổ i nà y mà giữ đình giữ đền để đó i rã
họ ng ra à ? Khô ng, tô i đã định thế mà. Có miếng vườ n miếng bã i nà o
cho tô i cuố c xớ i cũ ng đượ c”. Lý Kiền vẫ n cườ i: “Đượ c, đượ c. Ô ng cứ
ngủ đi. Mai hẵ ng hay”.
Sá ng hô m sau, lý Kiền dậ y sớ m, gọ i ô ng Nhã xuố ng bếp, đưa cho mộ t
bá t gạ o và rỉ tai:
- Cá i giỗ đầ u nă m tô i định khô ng làm gì. Ă n uố ng lú c này nó ai oán
thiên hạ , mà ngườ i ta nó i cho. Ô ng về, cầ m tạ m lẻ gạ o nà y ă n đườ ng,
khi khá c thong thả lên chơi.
- Thế cá i việc tô i nó i vớ i anh hô m qua...
- Cá i nhà tô i nó như con dở ngườ i, tính nết mặ t tam mặ t tứ . Thà tô i nó i
trướ c vớ i ô ng cò n hơn là rồ i nó nó i khô ng tiện. Tô i chỉ tiếng cả nhà
khô ng, cũ ng kham khổ lắ m, nếu có gì thì đã giữ ô ng lạ i ă n cơm sá ng.
- Tô i kham khổ đã quen...
- Cò mỗ i nơi mộ t thung, ô ng ạ . Thô i đi đi, nhà tô i nó giở dậ y, trô ng thấ y
tô i thì thà o thế nà y thì khó nó i lắ m.
Khô ng cá ch nà o bíu lạ i đượ c, ô ng lã o Nhã đà nh xá ch nó n đi. Chiều hô m
ấ y, ô ng xuố ng nhà Lụ c. Ra thế đấ y!
Lã o Nhã định lên kiếm cơm trên đấ y nà y. Ô ng lã o biết đâ u ở đâ y cũ ng
như ở Nghĩa Đô , nhà nà o có mớ i dá m ă n mỗ i ngà y mộ t bữ a cơm ngữ .
Ngườ i ta lũ lượ t bỏ là ng đi trá nh chết. Vợ Lụ c đi ở vú trên tỉnh, con chủ
thô i bú rồ i, mà cứ lạ y van xin ở . Thằ ng Khoai, cá i Đĩ mẹ nó đem theo
lên, cho là m đầ u con nuô i cá c cử a ngườ i ta. Anh Ngũ - anh ruộ t Lụ c,
cũ ng biệt tă m đâ u từ năm ngoá i. Có ngườ i nó i Ngũ lên tỉnh, làm ă n phá t
tài. Nhưng Lụ c cũ ng khô ng biết đâ u. Ô ng lã o Nhã chẳ ng khá c con chuộ t
chạ y quanh trong cá i nhà chá y.
Hô m Lụ c lên là m, ô ng lý Kiền gọ i vào, bả o:
- Lã o Nhã ở dướ i bá c, phỏ ng? Bá c phả i về tố ng ngay lão đi! Đầ u trộ m
đuô i cướ p chuyên dắ t đấ t đấ y. Bá c mà chứ a, rồ i lã o đem cướ p và o là ng,
ngườ i ta đổ vạ cho bá c, bá c chết. Tô i đã phả i tố ng tiễn, tưở ng bướ c rồ i,
ai ngờ vẫ n nấ p dướ i ấ y. Về đuổ i ngay lão đi.
Mớ i vỡ nhẽ ra rằ ng bấ y nay lão Nhã nó i dố i là thế.
oOo
Lụ c về, quyết đuổ i cổ lã o Nhã đi. Đến cổ ng, thấ y cà nh rong rấ p ngõ vẫ n
nguyên như lú c sá ng lã o chưa về. Hay lão đi rồ i?
Trong cá nh đồ ng, tiếng quạ kêu quang quá c. Lụ c nhớ hô m “sắ p ấ m” [2]
nă m ngoá i, hai vợ chồ ng ngồ i trướ c cử a, nhìn cá i nền nhà trơ trụ i mớ i
dỡ , hơi đấ t cò n nó ng hổ i. Ngoà i lũ y, quạ kêu tha thiết. Gió rét buố t như
cứ a thịt. Hà ng xó m bên Đô ng, hà ng xó m bên Tâ y khó c rưng rứ c. Tết
đến sau lưng, khô ng nhà nào cò n mộ t hạ t gạ o.
Vợ Lụ c vừ a ở tỉnh về, đưa cho Lụ c mườ i lă m đồ ng. Mườ i lă m đồ ng bạ c
chỉ đong nổ i ca gạ o, chị tính vớ i chồ ng:
- Nhà ạ , ta bá n quá ch mấ y gian nhà trên, lấ y cá i ă n mà đợ i việc. Chứ bâ y
giờ cứ ngồ i bó p bụ ng cho đến lú c có việc thì quỵ mấ t.
Ngay hô m ấ y, chồ ng hì hụ i dỡ nhà . Vợ chạ y khắ p bố n xó m dạ m ngườ i
mua củ i. Hai vợ chồ ng bó rạ , lá tre, nan rừ ng, quẩ y đi. Ai cũ ng chặ c
lưỡ i, bả o: “Thô i, tú ng thì phả i tính” và khen mụ Lụ c thá o vá t. Nhờ thế,
Lụ c dè sẻn ă n dầ n, thà nh thử cũ ng chưa đến nỗ i giơ xương như lắm
ngườ i khá c. Nhưng bâ y giờ mỗ i khi trô ng cá i nền nhà đã giồ ng cả i, anh
bù i ngù i nhớ hô m “sắ p ấ m”, nhà đã dỡ đi rồ i. Vợ chồ ng lẩ n thẩ n quanh
quẩ n trên cá i nền đấ t ấ m, chỉ cò n trơ hò n gạ ch châ n cộ t và mấ y hà ng
hộ t trá m chô n thà nh hình bà n cờ .
Tiếng quạ kêu nhỏ dầ n, như bạ t gió . Nhữ ng chấ m hoa cả i rỗ và ng nằ m
rạ t nghiêng bên hà ng cọ c tre. Ô hay khô ng gió to mưa lớ n mà hà ng rà o
lạ i đổ rạ p thế kia? À , có đứ a nhổ trộ m cả i, hai lỗ đấ t bậ t tung. Chả có ai
vào đâ y, lạ i có kẻ trộ m trong nhà nà y thô i. Chứ khô ng có thì vặ n ră ng
ra mà ă n. Lã o nhổ cả i. Lã o lấ y cá i niêu đấ t kia lã o luộ c. Lã o ă n vã rau
cả i, nhá hết cả rễ, rồ i đổ nướ c ra lỗ rã nh. Đích thế!
Cơn giậ n cứ bố c ngù n ngụ t. Lụ c nhen lử a, rít mộ t hơi thuố c lào. Xa xa,
tiếng quạ trong sương lạ i thả m thiết, bồ i hồ i. Qua khó i thuố c, lờ mờ
nền đấ t cũ ... nhữ ng rú m hoa cả i và ng khè... Lụ c cà ng bự c mình. Lụ c
tưở ng tượ ng cơ chừ ng lã o Nhã ngộ gió , đã cò ng queo ngoà i ruộ ng. Quạ
ngử i thấ y mù i tanh, kéo đến lượ n trên xá c lã o. Nếu khô ng, sao quạ lạ i
kêu chiều nhiều vậ y? Cá i giố ng quạ đá nh hơi xá c chết giỏ i lắ m.
Lụ c dọ n ổ lá , soạ n chỗ nằm.
Ngoài ngõ , ai kéo cà nh rong lạ ch đạ ch. Lã o đã về! Lã o khô ng chết. Lụ c
nú p nhìn lỗ vá ch. Lã o đã và o đến trong sâ n. Như bó ng câ y nứ a lêu đêu
trên nền sâ n tờ mờ . Hai cá i vạ t á o nâ u rá ch phơ phấ t như phướ n nhà
chù a. Mộ t mẩ u khă n quấ n chéo trên đầ u, hệt lã o lá i lợ n. Tay vẫ n khư
khư thu trong bọ c, giữ cá i gì. Lã o thở khà , chẹp mép. Cá i ngườ i lú c nà o
cũ ng thèm ă n. Bó ng má i bếp đổ xuố ng, chẳ ng nom rõ mặ t lã o nữ a.
Lụ c ngả lưng và o ổ , vờ ngủ . Trong bụ ng vẫ n nhớ mộ t câ u ngườ i ta nó i:
Ai hay chó p chép mồ m là cá i ngườ i suố t đờ i đó i khá t.
Lã o Nhã chử i:
- Tiên nhâ n cá i thằ ng cu nà y, giờ mà chưa về!
Tuy vậ y, Lụ c khô ng ngồ i dậ y, cũ ng khô ng sừ ng sộ . Lã o Nhã loạ ng
quạ ng thò đầ u vào bếp. Châ n bỗ ng đụ ng và o Lụ c. Lã o tru lên:
- À chú ta đâ y rồ i. Ngủ sớ m thế? Dậ y, dậ y, anh bả o cá i nà y, hay lắ m.
Lã o ngồ i thụ p xuố ng, thổ i đố ng rấ m. Á nh lử a nhen lên, lom đom trên
cá i nò m dạ giữ a ba hò n gạ ch đầ u rau.
- Mua đượ c hai tiền bá nh, mộ t lẻ rượ u. Giờ i đấ t nà y, nhịn thèm nhịn lạ t
mã i thì để cá i sướ ng cho chó à , phả i khô ng chú ?
Lã o đặ t cú t rượ u và o nử a cá i và nh mâ m gỗ . Lụ c ngồ i lên, ngó qua vai
lão, thấy lã o đương cờ i củ khoai nướ ng.
- Khoai đâ u thế nà y?
- Nó rỡ non hay củ a ă n trộ m, khô ng biết. Thấ y rẻ, tớ mua. Rượ u đấ y,
rượ u...
- Khô ng, tô i khô ng uố ng.
- Mộ t tợ p thô i, cũ ng chẳ ng có đâ u.
- Khô ng uố ng mà !
Lã o lạ i ngứ a cổ tu cá i cú t con, chẳ ng biết thậ t là cò n hay hết. Lã o bớ i
trong tà n than ra mộ t củ khoai dà i ngoằ ng, quắ t queo như cá i ruộ t gà .
Nhữ ng cá i nà y chỉ là củ a ă n sương [3]. Chắ c lú c nãy lã o đã xuố ng ruộ ng
mó c vộ i và i củ .
Lụ c toan hỏ i toạ c và o mặ t, rồ i mắ ng cho lão mấy câ u. Nhưng khô ng
hiểu sao, Lụ c đã nhỏ m dậ y từ lú c nà o và đã ngồ i thủ thỉ chén hết hai củ
khoai. Lã o Nhã gậ t gù . Cá i đầ u rậ p rờ n trên bó ng lử a, hiện ra mộ t vẻ lì
lầ m, kỳ quá i. Hai mẩ u ria vểnh xoắ n nhọ n. Á nh lử a sá ng bậ p bù ng, hẩ ng
mộ t bên má hõ m sâ u hoắ m. Lụ c thủ ng thẳ ng hỏ i:
- Ô ng đi đâ u về thế?
Lã o ngướ c lên, trò ng mắ t ló e như mắ t mèo. Cà nh củ i dương tươi lép
bép nổ . Giữ a hai cá i chẹp mép, lã o cườ i khà khà :
- Chả giấ u chú , tớ đi đá nh thò lò . Lạ y thá nh mớ bá i, hô m nay thá nh cho
ă n lộ c. Thô i thì mong sao cho qua thờ i đó i, khỏ i thờ i loạ n nà y...
Rồ i lã o bỗ ng nó i to:
- Tao cầ n gì nhữ ng thằ ng già u. Đứ a nào có đứ a ấ y ă n, chứ đã đến cá i
nướ c vá c mặ t đi ă n xin thì nhụ c lắ m. Thằ ng lý Kiền ấ y a? Tao chẳ ng
thèm đến nhà nó . Phả i khô ng nào! Tô i khô ng có thì tô i bỏ đấ t tô i đi, tô i
đi tô i kiếm.
Từ nãy, Lụ c loay hoay tìm mộ t câ u đuổ i khéo. Đến khi nghe lã o khề
khà ... tô i đi... tô i kiếm chá c... thì thậ t tình, Lụ c lạ i độ ng lò ng thương hạ i.
Lã o cứ ba hoa thế, chứ lã o ấ y cò n biết đi đâ u, đi đến đâ u chă ng nữ a
cũ ng chỉ là đi chết chứ chẳ ng phả i đi để số ng chỗ nào. Và Lụ c buồ n bã
hỏ i:
- Bao giờ ô ng lên tỉnh? Ô ng lên Sơn hay ô ng về dướ i là ng? Chứ ô ng là
ô ng từ giữ đình...
- Tô i ô m lấ y cá i đình tô i gặ m đượ c ư? Là ng nướ c cũ ng phả i tha cho tô i
đi cầ u thự c chứ .
Rồ i ô ng kể lể:
- Anh buồ n lắ m, chú Lụ c ạ . Chú cò n có thím ấ y là m ă n đỡ đầ n, chứ thâ n
phậ n anh là cá i bèo trô i dướ i ao. Cá i thằ ng Nhỡ mà ngà y trướ c nă m
nà o tô i cũ ng dắ t nó sang ă n cỗ ấ y. Ngà y xưa cò n mẹ nó , tô i cò n có ...
Ngà y xưa cò n mẹ nó , nó sướ ng hơn vàng... hơn và ng...
Than đã vạ c. Bà n tay lã o lù lù trên á nh đỏ . Cá i đầ u trĩu xuố ng, hai cá i
sừ ng khă n tai chó vểnh như sừ ng trâ u. Ngoà i sâ n tố i mịt. Vỏ cú t rượ u
lă n ló c có c ra ngoà i mả nh mâ m gỗ . Lã o chép miệng, bưng hai tay lên
trá n, nó i nho nhỏ , xa xô i:
- Ngà y xưa, tô i cò n có , chú Tư nó cũ ng nhờ vả tô i nhiều. Bây giờ chú ấ y
là m ă n khá giả .
Lụ c lạ i bự c mình, nó i khá y:
- Ô ng thì có có c gì bao giờ ! Chỉ thấ y nó i đi mà khô ng thấ y đi. Ô ng Tư
ô ng ấ y khô ng nhìn ô ng rồ i.
- Đừ ng tưở ng thế. Chết cha cò n anh chứ . Nhà nà o cũ ng phả i có nó c.
Nă m nay tô i sá u mươi. Chuyến nà y lên tỉnh tô i phả i ở dố i già vớ i chú
Tư nó dă m bả y thá ng. Tô i nhấ t định thế rồ i.
Lụ c bậ t cườ i:
- Ngộ chú ấ y khô ng chứ a thì ô ng nhấ t định là m sao? Như nhà lý Kiền
ấ y.
Lã o trợ n trạ o, dườ ng sợ hã i, quá t to:
- Lá o nà o! Lá o!
Rồ i lã o hạ giọ ng:
- Ngà y mai thì tô i lên Sơn sớ m. Cù ng đi nhé, ta kiếm...
Lụ c khô ng nghe hết, cũ ng khô ng nó i, lẳ ng lặ ng nằ m xuố ng ổ . Tiếng sộ t
soạ t cự a quậ y trong vá ch tố i. Lụ c cũ ng khô ng nghĩ gì về lão Nhã nữ a.
Chỉ cò n hai tiếng “mai đi” lạ i khiến Lụ c vụ t nhớ đến vợ con. Từ nă m
ngoá i, khi “nhà nó ” về đem cá c con đi, “nhà nó ” đã dặ n: Đừ ng có lên
tỉnh. Thì “nó ” muố n sao cũ ng đượ c. Nghe nó i đứ a nà o bâ y giờ cũ ng béo
mũ m... Chao ô i, thó c lú a thiên hạ đầ y đồ ng, mà ba bố con nhà ta chỉ
nhồ i nhét rặ t rau sam, rau má , củ gấ u, củ chuố i. Ba bố con ngồ i đầ u
ngõ . Ai đi trô ng và o cũ ng thấ y sá u con mắ t hau há u, sá u cá i đầ u gố i trô
trố . Nếu “nhà nó ” nă m ngoá i mà chậ m về, có lẽ bâ y giờ bố con đã nằ m
ngoà i đồ ng cả rồ i.
Lã o Nhã hỏ i bó ng tố i:
- Ngủ đấ y à ?
-Ừ .
- Nà y nghe nó i trên tỉnh Sơn bâ y giờ có thằ ng lính Nhậ t hay mượ n thợ
mộ c. Dướ i tô i khố i ngườ i khô ng biết cầ m trà ng, gõ cá i đụ c khô ng nổ i,
mà cũ ng vênh vá c phó nhì, phó nhấ t cho cá i thằ ng Nhậ t ấ y. Chú đi vớ i
anh, thế nà o cũ ng có cơm, anh bả o thự c.
Đã dịu cơn tứ c, lạ i nghe lã o cứ huyên thuyên hái ra tiền thế, Lụ c lạ i tứ c.
Cứ nó i hươu vớ i vượ n, chắ c đâ u lã o đã biết mặ t mũ i giố ng Tâ y, giố ng
Nhậ t thế nà o.
Nhưng mộ t lá t sau, Lụ c nó i mộ t câ u đương nghĩ, khô ng ă n nhậ p gì vào
câ u hỏ i củ a ô ng lã o Nhã :
- Ô ng ạ , anh Ngũ tô i ấ y mà , anh ấ y đương phả i ngồ i tù trên tỉnh, tô i chả
mặ t mũ i nà o lên.
- Sao bả o thằ ng Ngũ buô n bá n phá t tà i cơ mà ?
- Nà o biết đượ c. Cũ ng nghe như thế, tưở ng đứ a xấ u mồ m hay nó i
nhă ng, đến lú c mộ t hô m mẹ cá i Đĩ nhà tô i trô ng thấy anh ấ y mặ c á o số
là m cỏ vê quét đườ ng. Ngờ ngợ , đến lú c gọ i, hó a đú ng ô ng anh chồ ng.
Thế có chết ngườ i ta khô ng.
- Thờ i bâ y giờ ai độ i mũ lệch thì ngườ i ấ y xấ u, chẳ ng quan ngạ i.
Hai ngườ i lả m nhả m chuyện. Lụ c đã quên hẳn cá i ý định đuổ i lã o Nhã
đi. Từ lú c nó i đến cả nh mình, vợ con mộ t nơi, anh thì phả i tù , bâ y giờ
Lụ c thấ y thương lão cũ ng như mình mà thô i. Cà ng khuya, ô ng lão vẫ n
lả u bả u, rì rầ m, nó i cho tai lão nghe. Mộ t lú c sau, đã nghe lã o ngá y rền
từ ng nhịp. Lụ c vẫ n chưa ngủ . Trong lò ng nghĩ ngợ i nhiều bề. Ngoà i sâ n
tră ng suô ng.
Mộ t hồ i chó sủ a, sâ u thẳ m, xa vờ i vợ i.
oOo
Lụ c trở dậ y từ lú c cò n tố i đấ t. Mắ t nhắ m mắ t mở , Lụ c tấ t tả đi là m buổ i
cho nhà lý Kiền, như mọ i ngà y.
Lụ c rấ p cà nh rong ngõ lạ i. Cũ ng khô ng buồ n ngó đến lã o Nhã vẫ n
đương co quắ p, khò khò ngá y trong đố ng lá chuố i khô . Chuyện “mai lên
tỉnh” củ a lã o vố n dĩ vẫ n là chuyện để đấ y rồ i.
“Mà y ă n hai củ mà y chết hai đứ a... Mà y ă n ba củ mày chết cả nhà mà y...
ớ i thằ ng liền ô ng, ớ i con liền bà kia...”
Tiếng con mụ chua như mẻ đương léo nhéo đầ u xó m. Thô i, đích đêm
qua lã o Nhã mó c trộ m khoai củ a ngườ i ta rồ i. Đã biết mà . Tứ c quá , Lụ c
quay ngay về.
Nghĩ thế nà o, Lụ c lạ i trở đi.
Trong cá nh đồ ng sương chưa tan, chơi vơi trắ ng như biển mù . Nhữ ng
con quạ ở đâ u về sớ m, đã buô ng từ ng tiếng rờ i rạ c, bả ng lả ng trên đầ u,
trướ c mặ t. Nghe châ n ngườ i lẹt xẹt qua ruộ ng, Lụ c ngẩ ng lên, thấ y mộ t
ngườ i mặ c quầ n áo nâ u đương cung cú c bướ c tớ i. Đấ y là ngườ i phu lò ,
hô m nà o cũ ng và o xe gạ ch ra bến đò . Thấ y Lụ c, ngườ i ấ y nó i choang
choá c:
- Tố i hô m qua loạ n vỡ tỉnh, có biết khô ng?
Lụ c đứ ng sữ ng:
- Thế nà o cơ?
- Đêm qua thằ ng Nhậ t đá nh tỉnh vỡ rồ i.
Ngườ i ấ y lạ i cắ m cú i đi.
Lụ c ngẩ n ngườ i, rồ i Lụ c quay lạ i, đuổ i theo, hỏ i:
- Ngườ i ở tỉnh có ai việc gì khô ng, a bá c?
- Thế đêm qua khô ng nghe loạ n sú ng à ?
Lụ c vẫ n hỏ i:
- Có ngườ i chết khô ng?
- Lắ m lắ m...
Sao? Chết nhiều lắ m? Lụ c nghĩ đến vợ . Sao dạ o Tết về, khô ng thấ y “nó ”
nó i gì cả , loạ n lạ c thế nà o? Ngà y trướ c, Lụ c đã nghe nó i loạ n Cờ Đen,
loạ n Tâ y hạ thà nh. Nă m Lụ c lên mườ i, mộ t lầ n vỡ chợ Tổ ng, ngườ i ta
nó i hô m ấ y loạ n tỉnh Thá i Nguyên. Bâ y giờ lạ i loạ n. Mấ y nă m nay tiếng
đồ n nhiều nơi có loạ n, có đá nh nhau. Ở Hà Nộ i, tà u bay Mỹ đến thả
bom, đổ nhà , chết cả phố . Ở là ng, dạ o trướ c nhiều ngườ i phả i và o lính
sang dẹp loạ n bên Tâ y. Ngườ i ta bả o rằ ng: Tâ y thua rồ i, ta chết hết
ngườ i rồ i. Tâ y thua rồ i cho nên Nhậ t mớ i trà n sang ta. Từ khi ấ y, đồ ng
tiền rẻ hơn bèo, thó c gạ o biến đi đâ u mấ t cả . Là ng xó m nhếch nhá c,
thấ t thểu kéo đi, khô ng biết đi đâ u.
Bấy lâ u, có ngườ i vẫ n bả o: Rồ i cò n khổ , cò n loạ n to. Bở i thằ ng Nhậ t cò n
ở đâ y, cò n nhiều nướ c sắ p kéo đến đá nh nhau vớ i nó . Lụ c chưa đượ c
biết cá i thằ ng Nhậ t mặ t ngang mũ i dọ c thế nào, chỉ nghe nó thấ p lù n,
khỏ e và á c trầ n đờ i. Đi chợ tổ ng, Lụ c đượ c nghe kể chuyện: Nhậ t mua
cỏ ngự a. Chẳ ng may, con ngự a ố m rồ i chết. Nó gọ i ngườ i bá n cỏ đến.
Nó mổ bụ ng con ngự a bắ t ngườ i đà n bà bá n cỏ ngự a chui và o. Nó khâ u
bụ ng ngự a lạ i rồ i đem chô n cả ngự a lẫ n ngườ i. Á c thế, á c hơn cả Tây.
Mà thô i thế là Nhậ t hay Tâ y đã đá nh nhau vỡ tỉnh đêm qua. Loạ n đến
tỉnh Sơn rồ i... Ngộ cá i thằ ng xe gạ ch nó i tam toạ ng? Nhưng, nếu thằ ng
xe gạ ch nó i thậ t, nếu cá i thằ ng xe gạ ch nó i đú ng... Thế thì mẹ con nhà
nó bâ y giờ ra thế nào?
Sương đã tan. Con đườ ng cá i lớ n lên Sơn hiện ra mộ t vạ ch kẻ thẳ ng
xuyên giữ a cá nh đồ ng. Xa trô ng, lố m đố m vài bó ng ngườ i đi im lặ ng.
Khô ng có cá i gì khá c. Cũ ng như mọ i khi.
Đầ u ngõ , mộ t đá m ngườ i đứ ng trướ c nhà lý Kiền. Cả lý Kiền cũ ng ra
đấ y. Mặ t lý Kiền khô quắ t, đen thủ i, nhă n nhó , vẻ lo lắ ng, chố c chố c lạ i
ngá c nhìn cá nh đồ ng. Họ xú m quanh quang gá nh củ a hai ngườ i đà n bà
đi mua tro, đương nó i nó i chỉ trỏ ra phía bến đò .
Nhữ ng ngườ i này lên tỉnh mua khô dầ u từ sá ng sớ m. Đến bến đò , họ
gặ p nhiều ngườ i chạ y về, bả o rằ ng đêm qua Nhậ t Tâ y đá nh nhau vỡ
tỉnh. Họ cứ đi. Đi mộ t lú c thì gặ p hai thằ ng Tâ y, mặ t tá i ngoét, lêu đêu
chạ y. Họ hoả ng quá , phả i lộ n trở lạ i.
Nghe thấ y thế, Lụ c cũ ng đù ng đù ng bỏ chạ y. Mặ c kệ lý Kiền gọ i réo
đằ ng sau lưng. Lụ c chạ y ngay về.
Nhưng xó m nhà Lụ c vẫ n vắ ng lặ ng. Có lẽ chưa ai biết gì cả . Cá i mụ mấ t
khoai vẫ n đứ ng giữ a ruộ ng, hai tay chố ng ngoắ t lên mạ ng sườ n, lạ i bắ t
đầ u: “Mà y ă n hai củ , mày chết hai đứ a... ớ i thằ ng liền ô ng, ớ i con liền bà
kia...” Mấ y đứ a trẻ con cở i trầ n run rẩ y xú m đến, hiếng mắt ngó ruộ ng
khoai. Lã o Nhã đã ra đấ y từ lú c nà o, đương chẹp chẹp mép:
- Khoai nhà bà lên giờ i rồ i, chử i là m gì cho mỏ i mồ m.
Lã o Nhã thấ y Lụ c về, quay ra hỏ i:
- Chú có thấ y gì ngoà i ấ y khô ng?
Lụ c khô ng hiểu câ u hỏ i thế nà o, buô ng mộ t tiếng:
- Khô ng.
Lã o Nhã lạ i chép miệng:
- Chỉ loạ n mồ m!
Rồ i lã o Nhã về, lạ i rú c vào đố ng lá , ngủ nữ a.
Tiếng ố c rú c từ ng hồ i á nh ỏ i.
Lụ c cò n chưa ngớ t phâ n vâ n. Lên điếm tuầ n đầ u đình xem ra sao.
Chẳ ng có ai.
Mặ t trờ i đã đó ng đầ u ngọ n tre. Lụ c đà nh lỡ mộ t buổ i là m. Lụ c đă m
chiêu nhìn phía tỉnh. Cá nh đồ ng mà u ó ng ả xanh rờ n. Bỗ ng trong ao có
tiếng hỏ i:
- Lụ c đấ y phỏ ng?
Từ trong cầ u ao oang oang tiếng ai nó i:
- Nhà Ngũ vừ a ở trên tỉnh về đấ y.
Lụ c choá ng cả ngườ i. Thế thì có nhẽ cả mẹ con nhà nó cũ ng về?
- Anh Ngũ béo quá , khuâ n về nhà là quầ n á o, củ a cả i, cả hò m tiền.
Lụ c khấ p khểnh nử a mừ ng nử a lo. Nà y bâ y giờ về mà gặ p vợ . Nà y nó
béo nung nú c. Nó vá c về mộ t ô m số ng á o mớ i. Mẹ con nó đem về bao
nhiêu là củ a, là tiền.
Trong nhà đã đen nghịt như ổ kiến. Cá i lều củ a Lụ c hô m nay nom vẻ lạ
lù ng và chậ t hẹp quá . Trẻ con xú m xít chen nhau, ngõ và o. Anh Ngũ
đứ ng giữ a nhà , mặ c cá i á o ba-đờ -xuy lính, mà u cứ t ngự a. Anh ấ y đứ ng
im, mặ t chín lừ khô ng cườ i khô ng nó i cò n lão Nhã cứ cú i lom khom, hai
tay vuố t tấ m á o xám cứ t ngự a, vuố t đến đâ u lạ i dí mũ i ngử i theo, và
luô n luô n chẹp miệng: “Quý quá ! Quý quá ! Thà nh ô ng quan, rồ i đá ng
tră m bạ c đâ y, đá ng nghìn bạ c đâ y...”
Lụ c chạ y xổ và o:
- Bá c có gặ p mẹ con nhà nó trên ấ y khô ng?
- Khô ng!
- Thế thì trên ấ y bâ y giờ ra là m sao?
- Như thườ ng! Chẳ ng sợ có c gì cả .
Cũ ng trong khi ấ y, khắ p là ng nhao lên như cá ú i. Ngườ i ta cứ ngố t ngá t
bà n tá n về anh Ngũ bâ y giờ già u to.
Lú c nã y Lụ c cũ ng cứ nghĩ tưở ng tượ ng theo ngườ i ngoà i ngõ đồ n đạ i.
Nhưng bâ y giờ thì Lụ c biết hơn ngườ i ngoà i ngõ , anh Ngũ chỉ đem về
cá i á o ba-đờ -xuy, chẳ ng có củ a nả gì nữ a.
Buổ i tố i, Ngũ mớ i kể.
Nă m ngoá i, Ngũ đi là m cho lò bá nh. Vì Ngũ đá nh nhau, phả i và o nhà
pha ngồ i tù mộ t nă m rưỡ i. Đêm hô m kia, nghe sú ng nổ ầ m ầ m, Nhậ t
đá nh trạ i lính. Cả nhà tù nhao chạ y ra sâ n. Có ngườ i reo: “Phá đượ c cử a
nhà pha rồ i”. Ngườ i ù a ra, sú ng bắ n cũ ng mặ c. Có ngườ i kêu: “Tâ y chết
rồ i. Tha cho anh em về nhà ă n! Khô ng tha thì chú ng ô ng cũ ng phá
toang cá i song sắ t”. Lạ i có ngườ i kêu: “Nướ c ta sắ p độ c lậ p. Cứ về theo
Việt Minh đi đá nh Tâ y đuổ i Nhậ t. Đâu bâ y giờ cũ ng có Việt Minh!”
Ngườ i ta nhá o nhà o đẩ y lưng nhau, chạ y. Mấ y tră m con ngườ i trà n ra
cá c phố , vừ a chạ y vừ a mú a châ n mú a tay, xô và o cướ p cả nhà quan
cô ng sứ . Ngũ quơ đượ c cá i á o ba-đờ -xuy nà y...
Ngũ nó i:
- Ta khô ng lấy thì Nhậ t nó cũ ng đố t rá o. Tò a sứ chá y rồ i. Tâ y tích trữ
thó c gạ o lắ m quá , tiếc đứ t ruộ t ra mà đà nh bỏ về đâ y tìm Việt Minh.
Vẫn cá i thó i “gì cũ ng biết”, lão Nhã chẹp miệng:
- Việt Minh thì ở đâ y cũ ng sẵ n.
- Đâ u?
- Phiên chợ tổ ng nà o chẳ ng có Việt Minh về nó i chuyện.
Ngũ nó i:
- Đấ y, đấ y. Ở trong tù , tô i đã nghe nó i Việt Minh nhiều lắ m.
Lã o Nhã im lặ ng, khô ng nó i thêm. Từ nã y, ô ng luô n “ú i chà ”, luô n miệng
chẹp đá nh dấ u từ ng câ u Ngũ nó i. Lã o hau háu nhìn Ngũ . Tự dưng lão
hỏ i Ngũ :
- Mai lên tỉnh liệu có cò n gì khô ng?
- Có mà khuâ n mấ y ngà y chưa hết.
Lã o Nhã lạ i chẹp miệng, nó i lử ng lơ:
- Mai mình phả i lên chú Tư xem sao. Chú Lụ c có lên thím ấ y khô ng?
Lụ c khô ng nó i.
Nử a đêm ấ y, lã o Nhã bò dậ y, lay Lụ c, thì thà o:
- Lên tỉnh.
Hai ngườ i chạ y đến gầ n tỉnh, mớ i tang tả ng sá ng. Tuy sắ p tớ i nơi,
nhưng họ vẫn vừ a rả o cẳ ng, vừ a thở . Lã o Nhã ấ n luô n cá i khă n tai chó
trên đầ u cho quà ng vắ t xuố ng cổ .
Đằng xa, lớ p má i nhà đo đỏ , rậ p rờ n trên khoả ng đồ ng sương. Nhưng
từ hai bên bờ ruộ ng, trong cá c đầ u làng, lố nhố kéo ra vô khố i ngườ i.
Lụ c quay sang nhìn lã o Nhã , ý hỏ i. Lã o nà y tru tréo:
- Ngườ i ta và o tỉnh cướ p củ a đấ y, ố i giờ i ô i! Nhanh lên.
Hai ngườ i lao đầ u chạ y. Chố c chố c lạ i gặ p mộ t đá m đô ng cũ ng chạ y. Lạ i
cà ng hố i hả nhanh hơn, hơn nữ a. Trong đầ u họ , cá i tỉnh lỵ trướ c mặ t
đương xô n xao, ngổ n ngang biết bao nhiêu củ a!
Đã đến Chố t Nghệ. Rồ i qua mấy phố , Lụ c thấ y có vẻ vẫ n thườ ng, như
thườ ng. Bấy giờ mớ i để ý nhữ ng hò n đá đườ ng lổ n nhổ n, chố c chố c
nhó i dướ i châ n, đau tưở ng thủ ng thịt. Hai dã y bà ng trụ i lá , cà nh khô
giơ ngượ c như nhữ ng cá i câ y chết cháy. Từ ng dã y nhà so le, tườ ng mố c
thếch như tườ ng đình. Hà ng phố cò n ngá i ngủ , chưa ai mở cử a. Họ a
hoằ n mớ i có mộ t cử a hé mộ t cá nh, lọ t ra mộ t ngườ i đứ ng đá i vào gố c
câ y rồ i nhìn nhữ ng ngườ i chạ y qua. Bỗ ng nhiên, lã o Nhã giậ t lưng á o
Lụ c:
- Gì?
- Nhậ t.
- Nhậ t à ?
- Đấ y!
Lụ c trô ng và o mộ t cá i cổ ng chấ n song sắ t. Lụ c nhìn thấy mộ t ngườ i
như ngườ i ta, khô ng giố ng Tây. Cá i đó cũ ng là m Lụ c bớ t sợ . Nhưng
thanh lưỡ i lê sá ng trắ ng trên đầ u sú ng lạ i khiến Lụ c sợ cuố ng. Trên đầ u
ngườ i ấy ú p mộ t cá i mũ đen trò n tự a cá i nồ i đấ t. Mặ t nó to trò n, cá i cổ
cũ ng bằ ng cá i mặ t. Tấ t cả , trắ ng phố p, thin thít như sá p nặ n. Quầ n á o
thì mộ t mà u đấ t thó như mũ . Hai con mắt khô ng chớ p, giương lỗ đá o,
trò n xoe. Rồ i tự dưng nhú c nhích, đưa nghiêng lưỡ i lê ra. Lụ c cú i mặ t,
sợ quá . Lụ c nhó n gó t, chạ y nhanh, vừ a chạ y vừ a nghĩ: nó khá c ta, nó có
khá c ta.
Đã đi qua chỗ sợ ấ y. Mộ t điều khiến ô ng lão Nhã và cả anh Lụ c cù ng
ngơ ngá c. Họ khô ng thấ y cá c phố lung tung như khi nghe Ngũ kể.
Khô ng có ngườ i vừ a chạ y vừ a mú a. Chố c chố c, lạ i gặ p mấy ngườ i ta
cầ m roi gâ n bò , quá t: “Đồ nhà quê, cú t đi” cá nh tay ngườ i nà o cũ ng đeo
bă ng có chữ “An” đỏ . Ai cũ ng đi đô i ủ ng thổ cô ng giố ng hệt nhau. Ô ng
lão Nhã chẹp chẹp miệng:
- Lạ i giố ng cá i độ Tâ y mớ i sang, nhữ ng tay này rồ i sắ p lên tri phủ , tri
huyện cho Nhậ t đâ y. Quá i, sao khô ng thấ y bọ n vá c đò n cà n lú c nãy.
- Vừ a trô ng có lũ nà o đi đầ u ngả đằ ng kia. Đấy... đấ y...
Khô ng biết có phả i bọ n vá c đò n cà n lú c nãy trong là ng ra khô ng, nhưng
trong cá c ngõ lạ i thấ y tuô n ra nhiều ngườ i chạ y đến trạ i Con Gá i.
Thườ ng ngà y, lính Tâ y và lính ta vẫn ra vào ở đấ y. Trong ấ y cò n có cá i
gì thì ngườ i ta và o khuâ n nố t. Lũ lượ t rộ n rịch chạ y phấ p phớ i như cờ .
Họ cứ xô và o tay khô ng rồ i lạ i ô m vá c ra đủ thứ . Cá i hò m phả n. Cá i nồ i.
Mộ t bu gà . Mộ t con vịt. Mộ t rổ bá t. Cá i bình hương. Ngườ i xô đến mỗ i
lú c cà ng lắ m...
Ô ng lão Nhã nhả y và o. Lụ c cù ng chạ y theo, quên cả việc đương đi tìm
vợ .
Lụ c chú i sau mấ y cá i lưng. Dã y nhà , bên tay phả i, đương chá y đù ng
đù ng. Mộ t ngườ i vá c bó đuố c đâ m lên cá i phèn nử a đầ u má i nhà hét to:
- Đố t bỏ cha nó đi, anh em ơi!
Lử a lò và o lớ p rui trên đầ u, nó ng rự c xuố ng. Lụ c cuố ng cuồ ng như mấ t
cắ p cá i gì. Bở i vì chưa lấ y đượ c cá i gì cả . Cá i gì lấ y đượ c thì ngườ i ta bê
đi cả rồ i. A, cá i chậ u thau. Nhưng vừ a chạ y đến thì mấ y ngườ i đằ ng kia
nhanh tay đã ù a đến nẫ ng mấ t. Chẳ ng nhẽ lạ i khiêng cá i vạ i? - mà cũ ng
chẳ ng cò n chiếc nà o là nh. Mộ t lũ ngườ i đương rầ m rộ qua cá c cử a
buồ ng vợ lính, cứ trô ng thấ y chum vạ i là phang vỡ luô n.
Á nh lử a đã đỏ khé xung quanh, nó ng rộ p trên mặ t Lụ c. Giữ a tiếng lử a
đù ng đù ng, tiếng ngườ i la hét dữ dộ i bên ngoà i. Lự c cà ng luýnh quýnh
hơn. Khô ng ra mau thì chết chá y. Lụ c ngó quanh xem có thấ y lã o Nhã .
Chỉ thấ y lử a và tiếng lử a reo ngù n ngụ t.
Lử a đã rọ i sá ng hẳ n gian buồ ng. Lụ c đụ ng vào mộ t cá i giườ ng, bố n
châ n lênh khênh như cá i chuồ ng lợ n, cò n trơ bộ khung. Lụ c cú i xuố ng.
Cá i giườ ng to bằ ng cả tấ m liếp. Lụ c chui và o thang giườ ng, hai tay bíu
chặ t hai thà nh. Lụ c giá ng sứ c đứ ng hẳ n lên, gâ n lưng nồ i chã o. Lụ c
nhả y ra đườ ng cá i, cổ đó ng cá i gô ng giườ ng khủ ng khiếp ấ y. Đụ ng vào
ai cũ ng mặ c, Lụ c phă ng phă ng chạ y. Ngườ i ta nhìn theo Lụ c, nhưng Lụ c
khô ng nhìn ai hết.
Bên đườ ng cá i, ba thằ ng Nhậ t độ i mũ nồ i đấ t, chồ m ra, hét mộ t tiếng.
Mộ t tiếng sú ng nổ chó i hai mà ng tai. Lụ c tố i tă m mặ t mũ i. Lụ c quă ng
bừ a cá i giườ ng xuố ng, rồ i lao ngườ i chạ y. Đượ c mộ t quã ng, hai đầ u gố i
Lụ c ríu lạ i, dồ n xuố ng. Lụ c nằ m nhoà i ra, như ngườ i say thuố c.
Nơi Lụ c ngã xuố ng là mộ t bã i cỏ , bên châ n mộ t bứ c tườ ng thấ p. Ngườ i
ta tưở ng đấ y là mộ t cá i xá c chết đó i, mấ y lâ u nay thườ ng thấ y rả i rá c, ít
ai nhìn kỹ.
Lá t sau, Lụ c tỉnh dậ y, thấ t thểu, đi.
Trên đườ ng cá i, lạ i như khô ng có gì lạ . Lụ c quay vào tỉnh. Bâ y giờ thì
Lụ c chỉ bồ n chồ n nghĩ đến vợ .
Nhưng tìm đâ u cho ra mẹ con nhà nó bâ y giờ ? Lụ c hỏ i thă m mấy ngườ i,
mấy nhà . Chẳ ng ai biết cá i ngườ i đi ở vú ấ y là ai.
Đi quẩ n quanh thế nà o, mộ t chố c, lạ i vò ng về cá i phố có chỏ m nhà thờ
mố c đen lú c nã y.
Bỗ ng nhiên, Lụ c thấ y cá c nhà xung quanh bả o nhau tấ p nậ p lên cử a.
Tiếng rố i rít, lố p bố p vỗ cá nh cử a gỗ . Nhiều ngườ i thậ p thò , ngấ p nghé
trướ c thềm nhà . Trong khoả nh khắ c nhà phố đó ng cử a hết, dướ i
đườ ng cá i chỉ cò n mấ y cá i xe sắ t. Ngườ i ta hỏ i truyền cử a nà y sang cử a
khá c: “Cá i gì thế hở ô ng? Hở bá c?” Chẳ ng ai biết cá i gì. Mã i sau mớ i có
mộ t ngườ i chạ y qua, thở thở , nó i:
- Nhậ t sắ p đem bắ n Tâ y trướ c cử a Tò a Sứ .
Khoả ng ngã tư trướ c cá i vườ n hoa ngay cử a sắ t Tò a Sứ trô ng ra đã đen
ngò m như đỗ đen. Lụ c lá ch vào, nghe ngườ i ta lào xà o nó i sau gá y:
“Khô ng phả i bắ n Tâ y”. Lụ c nhìn ra mộ t quã ng trố ng trướ c mặ t. Mỗ i bên
đứ ng mộ t hà ng lính Nhậ t đều đặ n như nhữ ng cá i nấ m mọ c. Ngườ i ta
tạ t ra phía sau.
Cò n đương chưa biết để mắ t và o đâ u, bỗ ng mộ t dã y ngườ i bên cạ nh
cù ng kêu to:
- Thô i thế là chết rồ i!
Đá m đô ng dướ i châ n tườ ng xô n xao nghiêng ngả . Lụ c nhìn thấ y bên hồ
nằ m mộ t ngườ i khô ng đầ u, như cá i câ y chuố i cụ t. Má u ở lỗ cổ cò n
đương xố i ra, chả y tướ i xuố ng hồ . Lụ c lạ nh tê run cầ m cậ p hai hà m
ră ng. Cá i xá c cụ t đầ u ấ y mặ c á o nâ u da bò , mộ t vò ng thắ t lưng thắ t
ngang. Lụ c nhớ lú c lã o Nhã vào tỉnh đã cở i chiếc khăn trên đầ u, rồ i
quấ n xuố ng lưng cho gọ n. Cá i á o, cá i thắ t lưng ấ y là ô ng lão Nhã . Lụ c lạ i
đâ m đầ u chạ y. Lụ c chạ y thụ c mạ ng.
Đến giữ a cá nh đồ ng kia. Lụ c ngồ i nghỉ bên gố c đa. Bấy giờ là đầ u xuâ n.
Ngô mù a xanh bá t ngá t đầ y đồ ng. Thế là lã o Nhã chết rồ i. Rõ rà ng cá i
á o nâ u da bò quấ n mả nh khă n chá o lò ng củ a lão. Tạ i sao lã o chết? Tạ i
sao thằ ng Nhậ t lạ i chém đầ u lã o?
Nhữ ng con quạ khoang xù lô ng đứ ng trên cà nh đa. Chú ng đậ u im như
nhữ ng bọ ng kiến. Lụ c tưở ng như có hồ n lã o Nhã ở trong lũ quạ .
Mấ y ngườ i cũ ng ngồ i nghỉ đấ y. Họ cũ ng đương nó i chuyện vớ i nhau về
“Nhậ t chém ngườ i trướ c cử a Tò a sứ ”. Mộ t ô ng á o the khă n lượ t, tay nả i
đỏ , dá ng ô ng đồ hay thà y tự , lẻ nhẻ nó i:
- Tô i vừ a ở Bắ c Giang xuố ng đâ y. Trên ấ y đương đá nh nhau to. Nhậ t
đá nh Tâ y, ta lạ i đá nh Tâ y, ta đá nh cả Nhậ t. Khô ng cò n đườ ng nà o
chạ y...
Mộ t ngườ i khá c:
- Ở Hà Giang cũ ng đương loạ n. Việt Minh nổ i lên ghê lắm. Giết hết cá c
quan châ u rồ i.
Mộ t anh, tay xá ch cá i đò n ố ng, bă n khoă n hỏ i:
- Dướ i xuô i nà y cũ ng có Việt Minh, có thấ y ngườ i Việt Minh đá nh ai
đâ u.
Ngồ i trong gố c đa, mộ t ô ng đứ ng tuổ i, dá ng xố c vá c như lá i lợ n, lá i trâ u,
khô ng biết đương nhă n nhó điều gì, buô ng chõ xuố ng mộ t câ u:
- Mỗ i nơi mộ t khá c chứ .
Lụ c cho là cũ ng có nhẽ thế. Vài lầ n, Lụ c đã gặ p cá c ngườ i Việt Minh ở
chợ Tổ ng. Họ đeo sú ng lụ c, dao gă m nhưng chỉ đứ ng nó i chuyện.
Về nhà , Lụ c trô ng thấ y anh Ngũ đang ngồ i buộ c nứ c lạ i mộ t cá i rọ lợ n
thậ t to. Lụ c hỏ i buộ c là m gì. Ngũ bả o: “Buộ c có việc!” Rồ i Ngũ hỏ i lạ i
Lụ c:
- Ô ng Nhã đâ u?
- Nhậ t chém chết rồ i.
Ngũ tặ c lưỡ i:
- Lã o dạ i thì chết. Chú a á c là cá i thằ ng Nhậ t. Phú c cho chú đấ y.
Ngũ bả o Lụ c:
- Chú đi đằ ng nà y vớ i tô i.
- Đi đâ u?
- Đi bắ t thằ ng Tây đem bá n cho Nhậ t.
- Sao?
- Chả có hai thằ ng Tâ y chạ y về nú p cá nh đồ ng là ng ta. Chú khô ng trô ng
tô i đương đan rọ đâ y à !
- Nó có sú ng khô ng?
- Xì, nướ c mẹ gì.
Ngoài ngõ ồ n à o, nhiều ngườ i rậ m rịch chạ y qua. Trô ng ra thấ y mộ t lũ
vá c rá kéo ra. Lụ c hỏ i:
- Ngườ i ta đi bắ t Tâ y, hả ?
Ngũ ngó ra:
- Khô ng phả i, bọ n nà y sang bên kia sô ng đợ i Việt Minh phá kho phá t
chẩ n. Mẹ nó chứ , bắ t xong hai thằ ng Tây nà y, tớ cũ ng đi theo Việt Minh
phá thó c.
Mộ t lú c đã buộ c xong, Ngũ vá c rọ đi.
Lụ c ngầ n ngạ i, định theo, rồ i thô i.
Đợ i Ngũ đi khuấ t, Lụ c ra ngõ , đi về phía bờ sô ng. Gặ p lý Kiền xắ n quầ n
mó ng heo. Đầ u hắ n lù lù độ i nó n. Hắ n tấ t tả ra bến đò . Lụ c hỏ i chặ n:
- Chú lý sang xin cá c ô ng Việt Minh phá t chẩ n, phỏ ng?
Lý Kiền lú ng bú ng:
- Tô i thấ y ngườ i ta nó i...
- Nà y, Nhậ t chém chết lão Nhã giữ a tỉnh rồ i, ô ng biết chưa?
Xa xa, đằ ng đầ u cá nh đồ ng vẳ ng mộ t hồ i tù và . Có lẽ đằ ng ấ y anh Ngũ
đương đi bắ t Tâ y. Hay là đương phá thó c đá nh Nhậ t? Lụ c nhớ cá i dá ng
anh Ngũ vá c rọ , huỳnh huỵ ch chạ y. Anh ấ y đã đi đâ y đi đó nhiều, đâ m
ra bạ o.
Lý Kiền cứ hỏ i đi hỏ i lạ i: “Có thậ t, có thậ t lã o Nhã chết chém khô ng?”
Lụ c gắ t:
- Rõ rà ng cụ t cổ rồ i.
Lý Kiền bỗ ng đứ ng lạ i, nó i mộ t câ u ngang dạ :
- Bá c Lụ c nà y, nghe đâ u kho thó c bên sô ng cũ ng có Nhậ t về giữ .
Lụ c hầ m hầ m, khô ng đá p.
Rồ i Lụ c vụ t lên trướ c. Lụ c đoá n lý Kiền độ i cá i nó n ấy để là m cá i bưng
gạ o. Lụ c chử i mộ t câ u. Lụ c chạ y lộ i ù a xuố ng mặ t nướ c cạ n. Bên kia
sô ng, tiếng tù và vẫ n tu tu kéo dà i. Chắ c anh Ngũ đã sang đến kho thó c.
Lụ c cà ng chạ y nhanh. Cũ ng khô ng quay lạ i xem lý Kiền có đi nữ a hay
khô ng.
1946
[1] Tiếng địa phương: ngà y giỗ nhỏ , thườ ng lệ.
[2] Ngà y 27 thá ng Chạ p â m lịch.
[3] Ă n trộ m.
VÀ O TRUYỆ N -
H
ọ c trò thò lò mũ i xanh,
Cầ m miếng bá nh đú c chạ y quanh nhà thầ y
(Câ u há t trẻ con)
Cả nhà tô i, ai cũ ng bả o tô i là mộ t đứ a trẻ nhú t nhá t, nhú t nhá t như con
cá y. Độ ng ngườ i nà o nó i đù a mộ t chú t cũ ng đỏ mặ t. Hễ đi đến chỗ lạ tô i
chỉ đứ ng thì lì, mộ t ngó n tay trỏ đú t và o mồ m. Thầ y tô i nó i: "Con trai
con đưá mà nhá t như mày sẽ chẳ ng là m nên đượ c đỉnh đù ng gì đâ u.
Phả i mạ nh dạ n mớ i đượ c." Thuở đó , tô i khô ng lấy nhữ ng lờ i ấ y là mộ t
điều suy nghĩ. Nhưng sau nà y tô i nghiệm ra cũ ng đú ng. Nhú t nhá t
thà nh khờ dạ i; mà khờ dạ i thì hay sợ hã i, hố t hoả ng, khô ng là m đượ c
việc gì đến nơi đến chố n.
Thuở đó , thấ y nhiều ngườ i bả o mình nhá t, song chính tô i, tô i vẫn cho là
tô i bạ o lắ m. Tuy tô i chẳ ng bắ t nạ t ai, tô i chẳ ng chơi vớ i mộ t trẻ nào
trong xó m, nhưng tô i cũ ng có thể bắ t nạ t đượ c lũ ngan, lũ vịt, mấy con
chó tí nhau cuả nhà tô i. Tô i đá chú ng, chú ng chỉ biết kêu rồ i lảng chạ y.
Tô i sung sướ ng, phồ ng hai lỗ mũ i. Và tô i lạ i dọ a đượ c cả em bé tô i. Hễ
khi nào tô i ngoặ c hai ngó n tay vào và nh mép, trợ n mắ t, mồ m nó i:
"ngoaá p oọ p... ngoaá p oọ p" là em bé tô i sợ nhợ t mặ t, ô m bá m lấy u tô i.
Tô i lạ i có tà i nữ a. Tô i có tà i há t, suố t ngà y nghêu ngao. Tô i họ c đượ c
mộ t bà i há t cuả anh Nhọ , trướ c làm tá điền cho nhà tô i, bà i hát hay lắ m.
Tô i thườ ng ra sâ n sau, đứ ng giữ a đá m gà vịt vừ a giơ châ n, giơ tay vừ a
há t rằ ng:
- Bồ cu bồ cá c; (tô i đá cậ u gà ranh mã nh mộ t cá i) tha rá c lên câ y; (tô i đá
cô vịt lạ ch bạ ch mộ t cá i) gió đá nh lung lay; (tô i đá anh ngan ngẩ n ngơ
mộ t cá i, và cứ mỗ i câ u hát thì tô i thưở ng cho mỗ i anh, mỗ i chị mộ t cá i
đá cho đến hết bà i) là ô ng Cao Tổ . Nhữ ng ngườ i mặ t rỗ ; là chú Tiêu Hà .
Tính toá n chẳ ng ra; là thím Lý Bí. Nhữ ng ngườ i vô ý; là chị Hoắ c Quang.
Ă n no chạ y quà ng; là ngườ i Tà o Thá o. Khô ng quầ n khô ng áo; là chú
Trầ n Bình. Cá i bụ ng tầ y đình; là ô ng Lưu Bị,...
Bọ n loà i vậ t ngơ ngá c, nhìn mắ t bên phả i, nhìn mắ t bên trá i, ra lố i như
thầ m phụ c tô i lắ m. Tô i thấ y tô i là giỏ i và cà ng là m bộ tợ n. Ngà y thá ng
tô i chỉ lẩ n quẩ n rong chơi vớ i lũ bạ n ngợ m như thế.
Mộ t hô m đương cao hứ ng giở cá c thứ giọ ng ra há t cho cá c bạ n gà , bạ n
chó nghe ở đà ng sâ n sau, thì thầ y tô i gọ i tô i và o trong nhà . Thầ y tô i
bả o:
- Mà y hư lắ m. Cả ngà y chỉ há t vớ i hỏ ng. Từ giờ phả i ă n mặ c cho tề
chỉnh, cử chỉ cho đứ ng đắ n, để sá ng ngà y kia, tao cho sang thầ y đồ
Biền, bên xó m Giếng, mà ă n mà y lấy đô i ba chữ thá nh hiền.
Đứ ng đắ n? tề chỉnh? Tô i biết đứ ng đắ n, tề chỉnh như thế nà o? Xó m
Giếng? thầ y đồ Biền? Toà n nhữ ng nơi lạ , nhữ ng ngườ i lạ . Chữ thá nh
hiền? Thế nghĩa là tô i sắ p phả i đi họ c đâ y, đi họ c như bọ n thằ ng Sinh,
thằ ng Má ở trong xó m. Tay cầ m quyển sá ch bìa đen, đầ u thì cạ o trắ ng
hếu và thườ ng có nhữ ng vết son đỏ hay vết mự c đen cứ nắ m đuô i á o
nhau, giả cá ch là m ô -tô , chạ y toe toe ngoà i đườ ng. Cũ ng vui lắ m!
Nhưng tô i chưa biết cô ng việc họ c hà nh. Họ c hà nh gì? Họ c hà nh ra là m
sao? Thấ y thầ y tô i đó ng sá ch, sắ m sử a bú t nghiên, tô i thêm nghĩ ngợ i
bâ ng khuâ ng, và tô i cũ ng lo lắ m. Chao ô i! cá i gì mà lạ i đi họ c vớ i đi
hà nh!
CHƯƠNG 2 - BUỔ I HỌ C ĐẦ U TIÊ N
-N
gồ i xuố ng đâ y.
Tô i ró n rén ngồ i xuố ng mép phả n.
- Mở sá ch ra. Bắ t đầ u từ bên tay trá i, sá ch này là sá ch Tam tự kinh nghe
chưa?
Tô i mở sá ch ra, bắ t đầ u từ bên tay trá i và cũ ng biết rằ ng sá ch nà y là
sá ch Tam tự kinh.
- Họ c đi. Đọ c theo nhé, tam tự kinh là sá ch ba chữ .
-Tam tự kinh là sá ch ba chữ .
Và tô i đọ c thêm mấ y lượ t giố ng nhau.
- Nhâ n chi sơ là ngườ i chưng xưa. Phả i chỉ tay và o từ ng chữ mộ t thế
nà y.
- Nhâ n chi sơ là ngườ i chưng xưa..
- Tính bả n thiện là tính vố n lành. Họ c thuộ c từ ng câ u rồ i họ c cả ba câ u
là m mộ t. Hô m nay đượ c họ c cộ c giọ ng thế nhưng từ mai phả i bắ t
chướ c cá c anh em mà họ c cao giọ ng trầ m bổ ng cho có mạ ch lạ c nghe
chưa? Nhâ n chi sơ... là ngườ i chưng xưa a...y...a...
Thầ y cứ hay hỏ i nghe chưa; bao giờ tô i chẳ ng nghe! Nhưng tô i khô ng
biết họ c lên giọ ng cao thấ p mà chỉ họ c ti tỉ. Tô i ngượ ng lắ m, cứ dá n mắ t
xuố ng mặ t chữ , chứ khô ng thể dá m ngẩ n đầ u lên. Và tô i nghĩ có mộ t
điều tứ c cườ i.
Là ở nhà , nhiều khi ngoà i bà i há t "bồ cu bồ cá c" tô i vẫ n hát mộ t bà i
nưã , ấ y là cá i bà i "tam tự kinh" này. Tô i thườ ng há t rằ ng: "Tam tự kinh
là rình cơm nguộ i, nhâ n chi sơ là sờ vú mẹ, tính bả n thiện là miệng
muố n ă n".
Tuy có khá c bà i họ c bâ y giờ đô i chú t nhưng về toàn thể, đạ i khá i cũ ng
vậ y. Tưở ng là nghêu ngao đù a chơi, ai hay lạ i là bà i họ c quan trọ ng. Bà i
họ c đó , cũ ng củ a anh Nhọ dạ y tô i. Biết thế, nă m ngoá i tô i cứ cố bả o anh
ấ y dạ y cho lấ y mộ t ít nữ a, bâ y giờ chắ c đã thà nh họ c giỏ i lắ m rồ i cũ ng
khô ng biết chừ ng. Có ngườ i nó i rằ ng đi họ c thì họ c: nhâ n chi sơ, nhâ n
chi sơ, mà tô i cứ tưở ng là chuyện đù a, khô ng tin hẳ n, mình dạ i thậ t.
Tô i ngồ i cù rù , trỏ tay và o từ ng chữ mộ t mà họ c thong thả . Thầ y đồ chỉ
bả o tô i có mộ t lần, rô ì cò n bậ n tíu về bao nhiêu họ c trò khá c, có lú c họ
xú m xít tú i bụ i cả ở chung quanh thầy. Thầ y nghe anh nà y đọ c, anh kia
kể. Thầy viết phó ng, thầ y giả ng nghĩa, việc cứ vộ i ú i lên. Thầ y quá t
thá o, thầ y đậ p roi mâ y đèn đẹt xuố ng mặ t phả n. Có lú c cá i kính trắ ng
cuả thầ y tụ t xuố ng tậ n lưng chừ ng mũ i.
Cả lũ họ c trò họ c à à như tiếng mộ t đà n ruồ i bay. Anh nà y cố gâ n cổ lên
để gà o to hơn anh khá c. Tấ t cả bọ n đua và ganh nhau như thế! Đến vỡ
nhà thầy đồ ra mấ t! Trướ c tô i cũ ng chỉ họ c khe khẽ, mồ m đọ c vừ a đủ
cho tai nghe. Sau tô i thấ y tai tô i chẳ ng nghe thấ y tiếng nà o củ a tô i hết,
tô i đọ c to nữ a. Cũ ng chỉ lọ t vào tai nhữ ng tiếng ê a củ a cá c anh bên
cạ nh. Tứ c mình, tô i cũ ng gào to tướ ng. Nhưng cũ ng vẫ n kém họ và chỉ
đượ c mộ t lú c, tô i đã khô rá t cả cổ . Tô i nghĩ giá cá c cụ trong dâ n mà mở
cuộ c thi hét thì hẳn họ c trò ở đâ y phả i chiếm đượ c giả i nhấ t.
Tuy chỉ nhai có ba câ u, tô i cũ ng phả i họ c mã i mớ i thuộ c (dù thuộ c
nhưng cũ ng chưa nhậ n đượ c mặ t chữ !), nên khi tấ t cả họ c trò đã lụ c
tụ c về gầ n hết tô i mớ i đượ c về. Ở đâ y có lệ hễ ai thuộ c bà i trướ c, kể cho
thầ y nghe gọ n gà ng, thì đượ c cắ p sá ch về trướ c, khô ng hạ n giờ giấ c chi
cả .
Tô i về mộ t mình, bở i vì buổ i mớ i, tô i chưa quen ai; vả lạ i do tính nhú t
nhá t, bẽn lẽn, sợ sệt cuả tô i, tô i khô ng dá m bạ o dạ n là m quen trướ c vớ i
ai bao giờ .
Đi đượ c mộ t quã ng, đã ra khỏ i xó m. Qua mộ t cá nh đồ ng nhỏ thì tớ i
xó m tô i. Ở mộ t cá i quá n gạ ch ven đườ ng, cạ nh mộ t cá i ao lớ n, có mộ t lũ
họ c trò đương đù a nhau, reo hò ầ m ĩ. Hình như trô ng thấ y tô i đi tớ i, có
mấy đứ a reo:
- Nó đâ y rồ i anh em ơi!
Cả bọ n ngừ ng cuộ c chơi, lên ngồ i sắ p thà nh dã y ở bã i cỏ , trướ c cưả
quá n.
Hơi chộ t dạ , tô i nghĩ thầ m trong bụ ng: "Chú ng nó rủ nhau đá nh mình
chắ c?" Nhưng tô i vộ i xoá ngay đi:" Khô ng có lẽ. Mình mớ i đi họ c, có thù
hằ n vớ i anh nà o bao giờ !" Nhưng sao chú ng lạ i nhìn tô i bằ ng nhữ ng
cặ p mắt gườ m gườ m thế kia? Hai ố ng châ n tô i bắ t đầ u run run. Bỗ ng từ
trong đá m nhả y ra mộ t thằ ng. Thằ ng Má , nhà ở cuố i xó m tô i, nó dang
hai tay, chắ n đườ ng tô i và bả o:
- Cang! Đứ ng lạ i tao hỏ i.
- Dạ ... Anh hỏ i gì?...
Nướ c mắ t tô i đã chạ y vò ng quanh mi.
- Tao hỏ i tộ i mà y.
- Dạ ...
Mắ t tô i rưng rưng.
- Cớ là m sao mỗ i khi chú ng tao đi qua nhà mà y, mà y cứ chế bá ng chú ng
tao. Mà y há t nhâ n chi sơ cá i gì? Tộ i cuả mà y đá ng tộ i chết. Hô m nay
chú ng ô ng cho mà y mộ t trậ n.
Châ n tay tô i run bắ n. Nướ c mắ t đã trà n xuố ng má . Chú ng nhao nhao:
- Lộ t khă n nó rao! Tró i nó và o cộ t cầ u!
- Lộ t quầ n, lộ t á o! Cho nó cở i truồ ng.
- Anh em ơi! Ta đá nh nó mộ t trậ n thích tay rồ i ném nó xuố ng ao.
- Há t xỏ chú ng ô ng à ? Beng cổ !
- Chém đầ u ngay tắ p lự .
Hồ n vía tô i bạ t mấ t. Thì ra trướ c kia tô i đã chơi dạ i mà tô i khô ng biết.
Nhữ ng hô m xưa, hễ thấ y bọ n họ c trò trườ ng ô ng đồ Biển đi ngang qua
ngõ là tô i đứ ng thậ p thò trong cổ ng, há t bô bô cá i bà i hát nhâ n chi sơ.
Tưở ng là đuà chơi, và tưở ng rằ ng mình đã có lũ bạ n gà , bạ n vịt thì
chẳ ng bao giờ phả i bướ c châ n ra cưả ngõ , để đi đá nh bạ n vớ i ai. Té ra
bâ y giờ chú ng nó hỏ i tộ i.
Tô i phả i đứ ng hai tay lên cho chú ng khá m. Tuy doạ dẫ m thế, nhưng
cũ ng khô ng đứ a nà o dá m lộ t khă n tô i. Nướ c mắ t trà n đầ y mặ t mà tô i
khô ng đượ c khó c lên thà nh tiếng. Bở i vì có thằ ng lă m lă m giơ mộ t hò n
gạ ch củ đậ u trướ c miệng tô i, doạ rằ ng hễ tô i thú t thít là nó "tương"
ngay và o tậ n cuố ng họ ng. Thố t nhiên chú ng reo ầ m lên:
- Anh em ơi! Nó có nă m xu ở dả i rú t.
Thế là mộ t đứ a cứ việc dứ t dả i rú t tô i, lấy đồ ng nă m xu, rồ i cả bọ n ồ
nhau chạ y mấ t. Chú ng cũ ng quên đá nh và ném tô i xuố ng ao. Thoá ng
nghe có mộ t đứ a vưà chạ y vưà nó i:
- Đi mua kẹo vừ ng chia nhau.
Mộ t mình tô i đứ ng cở i truồ ng ra ở giữ a đườ ng.
... Vớ i cá i quầ n tụ t xuố ng thà nh hai vò ng ở hai bên châ n.
CHƯƠNG 3 - ANH TRƯỞ NG TRÀ NG
C
ó nă m xu cuả thầ y tô i cho để ă n quà dầ n trong mấ y hô m, chú ng nó đã
bắ t nạ t tô i lấy mấ t. Tô i đi về, mộ t tay ô m sá ch, cò n mộ t tay ô m quầ n.
Nghĩ tấ m tứ c cả đêm. Tuy sợ chú ng lắ m, nhưng sá ng hô m sau tô i vẫ n
phả i cặ p sá ch đi họ c. Và đã khá liều lĩnh, tô i đú t và o trong mép sá ch
mộ t chiếc đũ a, vó t nhọ n hai đầ u, thà nh mộ t cá i dù i rấ t sắ c. Tô i quyết
can đả m mộ t phen nếu chú ng cò n trêu tô i. Coi chừ ng cả nú t! mỗ i đứ a
ă n mộ t dù i cuả "ô ng" là bỏ đờ i.
Nhưng đi sang đến trườ ng họ c thì bao nhiêu tính liều lĩnh tô i đã nuô i
đượ c từ nhà đều biến sạ ch. Tô i lạ i sợ ,ừ - tô i có mộ t cá i dù i; song ngộ cả
cá i bọ n ngó t mộ t chụ c đứ a thù cuả tô i, mỗ i đứ a cũ ng có mộ t cá i dù i thì
sao! Mỗ i đứ a sẽ chỉ cho tô i nử a nhá t thì cò n gì là tô i!
Tô i đâ m ra sợ cả cá i dù i cuả tô i. Ngầ n ngừ mộ t lá t, tô i rú t dù i, vứ t tõ m
xuố ng ao.
Thầ y đồ chưa ra dạ y. Họ c trò mỗ i anh làm mộ t việc, anh quét nhà , anh
đun nướ c, anh mà i son, anh đứ ng xú m lạ i nó i chuyện. Nhữ ng đứ a hô m
qua bắ t nạ t tô i đã đến. Chú ng nhìn tô i rồ i nhá y nhau, cườ i khú c khích.
Tô i đỏ mặ t, im lặ ng cú i xuố ng mở sá ch ra họ c lạ i nhữ ng câ u đã họ c hô m
qua.
- Anh Lạ i Phú Cang.
- Dạ .
Tô i giậ t mình ngẩ ng đầ u lên. Lạ i sắ p sinh sự gì đâ y chắ c? Mộ t anh lớ n
hơn tô i độ ba bố n tuổ i, trạ c mườ i lă m, mườ i bố n gọ i và lừ lừ tiến đến
bên tô i. Hắ n nó i dõ ng dạ c:
- Tô i là trưở ng trà ng. Trưở ng trà ng là ngườ i đứ ng trù m tấ t cả cá c anh.
Sau thầ y thì đến tô i. Tô i dạ y cá c anh tậ p viết, tậ p đọ c, tậ p kể nghĩa để
đỡ mệt cho thầ y. Tô i nghe nó i hô m qua bọ n thằ ng Má , thằ ng Sinh đá nh
anh phả i khô ng?
- Dạ , thưa anh, chú ng nó định lộ t quầ n, lộ t áo em. Chú ng nó lấ y mấ t củ a
em nă m xu.
- Nhữ ng thằ ng lá o thậ t. Chú ng nó cậ y ma cũ bắ t nạ t ma mớ i đấ y, nhưng
thô i, từ giờ sẽ khô ng đứ a nà o dá m o oe gì vớ i anh nữ a. Đã có tô i.
Tô i sung sướ ng cả m độ ng:
- Vâ ng.
- Tô i là m chứ c trưở ng trà ng, nghĩa là chứ c tô i to lắ m, khó nhọ c lắ m, mà
tô i lạ i phả i che chở cho anh khỏ i chú ng nó đá nh, như thế, riêng vớ i anh,
anh phả i chịu ơn tô i rấ t nhiều.
- Vâ ng, em biết ạ .
- Tố t lắ m. Thế thì tô i bả o anh điều nà y.
- MỖ i thá ng anh phả i đó ng cho tô i ba xu. Ba xu là và o ba việc. Chứ c
trưở ng trà ng cuả tô i mộ t xu. Cô ng tô i phả i bả o anh họ c, mộ t xu. Mộ t xu
nữ a thì và o cá i tiền tô i che chở cho anh. Anh nghe rõ chưa?
Tô i cò n ngầ n ngừ chưa biết trả lờ i sao, hắ n đã nó i tiếp:
- Tô i phả i nó i rõ để anh biết rằ ng trong tấ t cả lớ p nà y, mỗ i thá ng ai
cũ ng phả i gó p cho tô i hai xu. Khô ng phả i riêng gì mình anh. Anh chỉ
phả i nặ ng hơn họ mộ t xu. Mấ t có mỗ i mộ t xu mà khỏ i bị chú ng nó
đá nh, chú ng nó lộ t, là cò n rẻ chá n. Anh đã hiểu như thế chưa?
Tô i ngẩ n ngơ, là m bộ như chẳ ng hiểu gì hết, thì hắ n lạ i truyền cho tô i
mộ t cá i lệnh rấ t chắ c chắ n:
- Sá ng mai anh phả i nộ p ngay cho tô i ba xu.
- Thưa anh, nhưng...
Hắ n xẵng giọ ng:
- Nhưng gì? Tô i hỏ i thậ t anh muố n hay khô ng muố n thế? Chỉ nó i cho
"đâ y" biết mộ t tiếng thô i.
Khô ng dá m ngầ n ngừ gì nữ a, tô i buô ng luô n mộ t câ u:
- Vâ ng.
Hắ n nhe ră ng ra cườ i hì hì. Và lạ i xoa cá i nú m hoa roi củ a tô i:
- Có thế chứ . Tố t. Tố t lắm. Mai nhé!
Tô i hậ m hự c mà vâ ng lờ i. Sá ng hô m sau tô i phả i đem "cố ng" hắ n đủ cả
ba xu - để hắn chi tiêu và o nhữ ng ba việc!
Nhưng cũ ng nhờ thế, từ đấ y tô i đượ c yên dạ mà họ c hành. Lũ "đầ u trâ u
mặ t ngưạ " kia khô ng dá m đụ ng chạ m, hạ nh họ e gì tô i nữ a. Coi ra cá c cu
cậ u sợ anh trưở ng trà ng cuả tô i lắ m. Chẳ ng biết sợ về nhữ ng nỗ i gì
nhưng cứ cá i sự hắ n lớ n hơn, cao hơn, khoẻ hơn cù ng đủ kinh rồ i!
Mỗ i ngà y tô i chỉ phả i đi họ c buổ i sá ng. Buổ i chiều ở nhà họ c bà i. Tô i
họ c rộ n cả nhà . Và cả nhà tô i, ai cũ ng có ý vừ a sợ vừ a quý tô i hơn
trướ c. Tô i đã đi họ c rồ i mà ! Thỉnh thoả ng nhữ ng ngườ i quen thuộ c đến
nhà tô i chơi thườ ng hỏ i:
- Cậ u cả Canh họ c đượ c mấ t thú ng chữ rồ i?
Cậ u cả ? Ấ y đấ y, nhờ có sự đi họ c mà tô i đượ c lên chứ c to đến thế. Cò n
hỏ i họ c đượ c mấ y thú ng chữ , thì nà o tô i biết là m sao đượ c mấ y thú ng!
Nhưng u tô i đã vui vẻ trả lờ i ngườ i ta:
- Chá u nó đã đượ c độ ba mẹt rồ i đấ y.
À ra tô i đã họ c đượ c độ ba mẹt chữ . U tô i biết cả . Tà i thự c, và từ hô m
đó , hễ ai hỏ i tô i đã họ c đượ c bao nhiêu chữ , tô i cứ liệu mà nó i nhâ n dầ n
hai cá i mẹt chữ cuả tô i lên.
- Chá u đã họ c đượ c ba mẹt ạ !
- Chá u đã họ c đượ c bố n mẹt rưỡ i ạ !
Ai cũ ng cườ i, tô i cũ ng cườ i nố t, hai má tô i bừ ng đỏ lên tậ n tai. Bở i vì tô i
chắ c rằ ng họ cườ i để khen mình họ c giỏ i.
CHƯƠNG 4 - VÀ I CÁ CH PHẠ T
C
hỉ đượ c mươi hô m họ c mỗ i buổ i và i chữ khiến tô i thấ y sự đi họ c khô ng
khó khă n gì. Nhếu nhá o mấ y chữ , chỉ mộ t loá ng mắ t đã thuộ c là u. Dễ
chiụ quá !
Nhưng dầ n dầ n thầ y đồ bắ t tô i họ c mỗ i ngà y thêm nhiều chữ . Thầ y bả o
cho mộ t lầ n. Bậ n sau, hễ quên thì hỏ i anh trưở ng trà ng. Khô ng khó
khă n mấ y đố i vớ i tô i, anh đã là chỗ tình thâ n.
Có nhữ ng buổ i tô i phả i họ c nhiều chữ quá , rố i cả ruộ t và nặ ng cả đầ u
mà vẫn chưa thuộ c. Cơ chừ ng lắ m chữ to quá , đè trĩu đầ y tô i xuố ng.
Lạ i thêm anh trưở ng trà ng bả o tô i:
- Xem chừ ng anh nà y họ c đã chố i chữ ra rồ i đâ y, họ c thế đã mù i gì. Cò n
bao nhiêu sá ch khá c khó hơn sá ch Tam tự kinh nhiều. Kia kià ... (hắ n chỉ
tay lên cá i quang đự ng sá ch, treo lủ ng lẳng ở gó c nhà ) sá ch Ngũ ngô n
thi, sá ch Minh tâ m, sá ch Tâ n thư nà y... Sá ch Đạ i họ c, sá ch Luậ n ngữ ,
sá ch Kinh thi, sá ch Trung dung... Sá ch gì, sá ch gì nưã nà y... Vô lủ ng cá c
thứ sá ch, cò n là họ c mượ t ngườ i.
Tô i tưở ng như anh ta nó i doạ . Nhưng nghe nhiều tên cá c thứ sá ch gớ m
ghê như thế, tô i cũ ng choá ng ó c, và tô i đã thấ y sờ sợ .
Thế rồ i tô i sợ thậ t, lầ n nà y khô ng phả i sợ bạ n, mà là sợ họ c. Cà ng ngày
cà ng phả i họ c từ ng cộ t dà i. Đầ u tô i bé thế này, đự ng là m sao cho hết.
Mộ t hô m, tô i đọ c mộ t bà i ngắ c ngứ mã i, thầ y đồ Biền đã quắ c mắ t, tô i
tưở ng phen nà y đến phả i đò n. Nhưng may rồ i tô i cũ ng ầ m ừ đọ c đượ c
trô i. Khi tô i cầ m sá ch trở về chỗ , anh trưở ng trà ng đến nó i nhỏ :
- Anh có sợ khô ng thuộ c bà i mà phả i đò n khô ng?
- Em sợ lắ m.
- Anh có muố n khô ng phả i họ c bà i khô ng?
Tô i trợ n mắ t:
- Khô ng họ c bà i? Thầ y đá nh cho tuố t xương chứ lỵ !
- Ấ y thế mà tô i có cá ch.
- Anh bảo em nhá ?
- Chưa họ c đượ c ba chữ ranh mà đã họ c cá i tính lườ i, nhưng tớ cũ ng
khô ng khoả nh, tớ bả o cho mà biết cá i cá ch khô ng phả i họ c bà i Mai
đằ ng ấ y cứ khô ng họ c bà i; thầ y khô ng cho đằ ng ấ y ă n roi mâ y đâ u, thầy
sẽ bắ t quét nhà luô n ba hô m.
Tô i nghe ra cũ ng lý thú . Phả i, phả i rồ i, hà ng ngày vẫ n có nhữ ng anh họ c
trò phả i là m cá c việc linh tinh, mà i son quét nhà , quét sâ n, nhổ cỏ , đun
nướ c. Nhữ ng quâ n đó đều tuyển ở cá c đá m đá nh nhau, chử i nhau hoặ c
nhữ ng anh khô ng thuộ c bà i. Nếu mình khô ng thuộ c bà i, mình cũ ng
phả i đă ng tên và o độ i binh ấ y. Thầ y đồ chẳ ng đá nh mộ t roi, bở i vì hô m
nà o chẳ ng phả i cầ n lấ y mấ y anh để là m nhữ ng việc vặ t vãnh như thế.
Có ngườ i dạ y cho tô i biết cá ch để lườ i, tô i lườ i ngay. Ở nhà , mớ i họ c
qua loa và i chữ đã thấ y ngá p rố n mấ y cá i, chả y cả nướ c mắ t, tô i vộ i gấ p
sá ch lạ i, rô ng ra vườ n chơi. Hô m sau, mang sá ch lên đọ c cho thầ y đồ
nghe, tô i khoanh tay đứ ng ỳ trướ c mặ t thầ y.
Lườ m tô i mộ t cá i, rồ i quả nhiên thầ y truyền:
- Khô ng thuộ c bà i! Ba hô m mà i son.
Tô i giả cá ch tiu nghỉu nét mặ t, buồ n bã mang sá ch về ngồ i phả n nhưng
trong bụ ng tô i cả m ơn ngầ m anh trưở ng trà ng lắ m lắ m. Mỗ i thá ng mấ t
ba xu cũ ng phả i.
Hô m sau, hô m sau, và hô m sau nưã tô i khô ng phả i quan tâ m đến sá ch,
đến but. Tớ i nhà thầ y, tô i chỉ việc đem cá i nghiên son, ra vạ i lấ y nướ c,
rồ i để nó ở mộ t đầ u hè, tô i và o gầ m bà n mang ra mộ t cụ c son to bằ ng
cá i chén tố ng, mài kỳ cạ ch cho tớ i khi nướ c sá nh lạ i mộ t mà u đỏ tươi
mớ i thô i. Thầ y dù ng son để phê, để chấ m sá ch cho họ c trò . Cò n tô i
dù ng son để bô i đầ y cả và o quầ n, và o á o, và o đầ u cho ra vẻ ta đâ y là
họ c trò . Mà i son xong, tô i theo cá c bạ n cù ng cá c bạ n ra vườ n nhổ cỏ và
xớ i đấ t để gieo hạ t cả i. Tiếng là thế nhưng chú ng tô i ra vườ n chỉ để
đuà . Anh này đổ nướ c đú c dế mèn, anh thì nhổ cỏ ấ u, lấy củ a nó đem về
cho u ngâ m nướ c giả i vào rượ u là m thuố c hậ u sả n. Tính tô i nhú t nhá t,
khô ng ưa sự đá nh bạ n; tô i ngồ i thơ thẩ n mộ t gó c vườ n, vưà vờ vịt nhổ
cỏ , vưà bắ t châ u chấ u để chố c nưã đem về tặ ng cá c anh gà . Và miệng tô i
khe khẽ há t cá i bà i Bồ cu bồ cá c... rấ t hay cuả tô i.
Đến bưã thứ tư, tô i lạ i khô ng thuộ c bà ị quen cá i tính lườ i mấ t rồ i.
Nhưng bưã nay tô i khô ng đượ c cá i may mắ n thầ y bắ t phạ t đi mài son.
Thầ y bả o tô i:
- À thằ ng nỡ m nà y quen thâ n lườ i. Phả i trị cho nó mộ t mẻ, chú ng bay
đâ u?
Câ u gọ i ấy là mộ t hiệu lệnh cuả thầ y. Trong đá m họ c trò đương họ c
nhao nhao, có mấ y tiếng "dạ , dạ " rồ i nhanh như cắ t, hai ba đưá chạ y ra
vậ t tô i ngã khuỵ u xuố ng đấ t. Tô i nằ m sấ p, mộ t đưá tó m đầ u, hai đưá
tú m hai tay và hai đưá giữ hai châ n, rú t chiếc roi mâ y trên vá ch, chậ m
chạ p từ ng roi mộ t, thầ y vú t cho to6i đú ng mườ i lă n roi lên hai bên
mô ng. Tô i đau quặ n ngườ i, kêu vá ng cả lên.
Tô i về chỗ ngồ i, khó c sướ t mướ t suố t buổ i. Ra về, anh trưở ng trà ng chế
tô i:
- Chết chưa? Con ơi! Quen mui thấ y mù i là m mã i.
- Tạ i anh là m em phả i đò n.
- Tạ i tớ à ? Dễ nghe nhỉ? Sao đằ ng ấ y khô ng bả o là tạ i đà ng ấ y lườ i có
đú ng hơn khô ng?
Tô i im chẳ ng dá m nó i gì. Anh ta lạ i cườ i, nó i tiếp:
- Nhưng mà tớ bả o hễ đằ ng ấ y gan, có giỏ i mai lạ i cứ khô ng thuộ c bà i,
thầ y sẽ khô ng đá nh nưã , mà thầ y bả o rằ ng đằ ng ấ y lườ i quá , thầ y bắ t
phạ t quay tơ mộ t thá ng.
To6i khô ng dá m tin. Nhưng khố n khổ cho tô i, dù hô m ấ y về, tô i họ c bà i
suố t cả buổ i, sá nh hô m sau tô i vẫ n khô ng thuộ c bà i như thườ ng, bở i vì
đứ ng trướ c mặ t thầ y đồ tô i run bắ n ngườ i lên, chữ nghiã bay dâ u mấ t
hết. Tô i chỉ cò n nhớ nhữ ng roi đò n cuả thầ y đá nh tô i sá ng hô m qua,
mỗ i lằ n thà nh nhữ ng con trạ ch tím bầ m, đầ y cả hai bên mô ng, thà nh
thử tô i chỉ đứ ng đờ ra, mặ t xá m lạ i dầ n, hai mắ t chớ p chớ p, nhá y nhá y
đả o điên. Chao ô i! tô i đà nh đợ i... mườ i lă m roi nưã vậ y, nhưng thầ y đồ
lạ i bả o tô i:
- Ó c thằ ng nà y dễ thườ ng đặ c như ó c chó . Chó nó cò n thô ng minh hơn
mày. Tao phả i phạ t cho mày hai mươi hô m ngồ i quay tơ mớ i đượ c.
Chú ng bay đâ u?
Mộ t anh chạ y đến, lô i tô i xuố ng dướ i nhà . Tô i khô ng và o nhà này bao
giờ , bở i vì là nhà riêng cuả thầy. Bướ c và o, tô i thấ y bà đồ đương ngồ i
quay tơ vớ i bố n đưá trẻ nưã , cũ ng trạ c tuổ i tô i. Và chắ c chắ n cũ ng là
nhữ ng họ c trò khô ng đượ c chă m chỉ lắ m cuả thầ y đồ Biền! Họ bà y
thêm ra cho tô i mộ t cá i lồ ng tơ và bắ t tô i ngồ i quay. Cá i anh dẫ n tô i vào
đâ y truyền lệnh cho tô i:
- Từ mai cho đến hết hai mươi hô m, lú c nà o anh đến họ c là phả i xuố ng
đâ y quay tơ, khô ng đượ c thò đầ u ra ngoà i.
Thế là tô i đi họ c chữ để biết cá ch quay tơ. Mà tô i lạ i thích như vậ y, bỡ i
vì cứ khô ng phả i đọ c bà i là tô i mừ ng rơn. Quay tơ đượ c mấ y hô m thì
tô i thấ y rõ rà ng nhà thầ y đồ tô i nghèo, bà đồ tô i đi quay tơ mướ n cho
ngườ i ta. Có lũ họ c trò lườ i lĩnh, bà chạ y tay thêm đượ c nhiều việc lắm.
Nhà tô i cũ ng dệt luạ , cũ ng quay tơ nhưng tô i khô ng phả i mó đến nhữ ng
việc ấ y bao giờ . Lú c chưa đi họ c, tô i chưa biết quay, phả i quay có mươi
hô m, tô i đã thạ o lắ m. Nhiều khi tô i cầ m thử ố ng quay tơ ở nhà , u tô i đã
ngạ c nhiên hỏ i:
- Quá i, ai dạ y mà y quay tơ ở đâ u mà thạ o thế? Mà y đi họ c hay đi quay
tơ hử ?
Nà o ai biết đượ c tô i đi họ c hay đi quay tơ!
CHƯƠNG 5 - NÓ PHẢ I TRẢ THUẾ TAO BẰ NG "ĐẤ M"
D
ầ n dầ n, tô i là m quen đượ c mộ t anh bạ n tên là Kham, cù ng bằ ng tuổ i tô i,
anh em tương đắ c lắ m. Vừ a quay tơ, vừ a nó i chuyện vớ i nhau suố t mộ t
buổ i. Tô i phà n nà n vớ i bạ n rằ ng hô m tô i mớ i nhậ p mô n, bị bọ n thằ ng
Má , thằ ng Sinh đó n đườ ng định đá nh và lấ y mấ t năm xu.
Kham bả o tô i:
- Anh dạ i quá , cứ đá nh bừ a đi chứ . Chú ng nó cậ y đô ng thì ta chạ y về
má ch thầ y. Thầy ghét họ c trò đá nh nhau lắ m.
- Hoà i củ a, thế mà tô i khô ng biết. Rồ i sau nhờ có anh trưở ng trà ng, anh
ấ y...
- Trưở ng trà ng là anh nà o?
- Ồ anh khô ng biết hả ? Cá i anh lớ n nhấ t, mắ t hơi toen toét, ngồ i bên
cạ nh thầ y ấ y mà ?
- Cá i thằ ng để đầ u bờ m ấ y phỏ ng?
- Phải.
- Nó là thằ ng Mự c, trưở ng trà ng, trưở ng trù ng gì. Nó lớ n mà họ c trướ c
nên đượ c ngồ i cạ nh thầ y, vì nó giú p đỡ nên thầ y cũ ng yêu nó mộ t tị.
Thằ ng ấy là chú a hay bắ t nạ t, chú ng tớ vẫn gọ i nó là thằ ng chó đen.
- Thế mà anh ấ y tố t vớ i tô i lắ m, anh ấy bênh tô i. Tụ i thằ ng Má sợ anh
như sợ cọ p, khô ng dá m ậ m oẹ bắ t nạ t mình nữ a.
- Đằ ng ấ y nó i lạ ! Thằ ng Chó đen mà tử tế à ! Nó là thá nh ă n dỗ , thá nh
nó i loè. Thô i đích nó ă n dỗ củ a đằ ng ấ y cá i gì rồ i! Tớ nó i quyết thế.
- Ă n dỗ ?
- Như là ă n dỗ tiền, ă n dỗ quà chẳ ng hạ n. Có đú ng khô ng?
- Khô ng. Nhưng mà tô i chỉ phả i đó ng tiền thô i.
- Ấ y đấ y! tiền gì nào?
- Tiền hà ng thá ng, mỗ i thá ng ba xu. Mộ t xu và o chứ c trưở ng trà ng, mộ t
xu cô ng anh ấ y dạ y họ c, mộ t xu tiền che chở .
- Hi hi! Đằ ng ấ y mắ c bợ m già rồ i. Đã đó ng đượ c mấ y thá ng?
- Mớ i có mộ t, sắ p tớ i thá ng nữ a. Thế cá c đằ ng ấ y khô ng phả i đó ng hay
sao? Mỗ i thá ng hai xu mà!
- Chú ng tớ à ? Đó ng cho nó hai cá i đá . Nó loè đằ ng ấ y đấ y, từ giờ khô ng
đó ng nữ a, để tiền mà ă n quà . Nó muố n mè nheo gì, má ch luô n thầ y là
cu cậ u bị ă n lươn và o lưng ngay.
Tô i tá ng đả ng cả ngườ i, ra bấ y lâ u nay tô i bị cá i anh trưở ng trà ng giả
hiệu kia lừ a dố i cũ ng bỡ i cá i tính nhú t nhá t khố n nạ n củ a tô i. Tô i phả i
đi tìm ngay thằ ng Mự c - hay cá i thằ ng chó đen cũ ng thế - để bả o cho nó
biết rằ ng nó đã ă n dỗ củ a tô i mấ t ba xu, nó đã "đểu" lắ m mà tô i đã khô n
ngườ i ra rồ i. Tan họ c, tô i vộ i vã đi tìm Mự c. Trô ng thấ y Mự c, tô i chưa
kịp gì hắ n đã hỏ i:
- Thế nà o? Mai đó ng tiền chứ ?
Nghe giọ ng hắ n oai quá , sự cứ ng cỏ i chố c lá t củ a tô i lạ i mềm nhũ n và
biến đi dâ u mấ t! Tự nhiên, miệng tô i nó i ra tuồ n tuộ t:
- Vâ ng, mai em đó ng. Nhưng anh cho em hỏ i câ u nà y:
- Hỏ i gì?
- Em thấ y thằ ng Kham nó i rằ ng nó khô ng phả i đó ng tiền thá ng cho anh.
Mự c quá t to:
- A thằ ng ranh nà y lạ i muố n họ c lố i thằ ng Kham phỏ ng? Nó khô ng phả i
đó ng tiền à ? Tạ i nhà nó nghèo, mỗ i ngà y chỉ đượ c ă n có mộ t bữ a cơm
nên tao thương hạ i, khô ng lấ y tiền củ a nó . Nhưng mà y có biết nó phả i
trả thuế tao thế nà o khô ng? Nó phả i trả thuế tao bằ ng "đấ m", bă ng
"đấ m" nghe rõ chưa? Mỗ i thá ng, ba mươi lă m quả , vừ a đấ m, vừ a thụ i,
vừ a đạ p, vừ a tá t... tha hồ . Thế này nà y... (Hắ n giơ thẳ ng cá nh ụ c tô i mộ t
ụ c vào mạ ng mỡ ; tô i méo mặ t khó c oà )... tao thử cho mà y mộ t quả . Mỗ i
thá ng chịu ba mươi lă m quả tố ng như thế mớ i bõ cô ng tao, sứ c mà y có
chịu nổ i khô ng? Thô i thô i mà y đừ ng có o oe cạ y cụ c mà chết bỏ đờ i
đấ y, con ạ !
Tô i khó c hu hu, nó thụ i tô i đau quá .
Hô m sau, tô i tườ ng thuậ t kỹ cà ng, tấ t cả cho Kham nghe. Kham lắ c đầ u:
- Nó nó i thế chứ mườ i nó cũ ng khô ng dá m đụ ng đến tô i, nhưng mà thế
thì nó xử vớ i đằ ng ấ t tệ thậ t. Cũ ng đừ ng nên má ch thầ y, thầ y đá nh nó
rồ i nó lạ i đá nh mình cũ ng thế.
Nghĩ mộ t lú c; Kham lạ i xua tay:
- Khô ng, khô ng, anh phả i má ch mớ i đượ c. Đã là m thì là m cho thẳ ng
cạ nh Đến mai, anh đem ba xu lên đưa cho thầ y, nó i là tiền đó ng cho
anh Mự c. Tấ t nhiên là thầ y sẽ hỏ i là tiền gì? Thì anh nó i rõ từ đầ u đến
đươi cho thầ y nghe. Nó sẽ phả i đò n. Nếu mà nó đá nh anh, tô i sẽ rủ
cá nh trẻ chă n trâ u ở ngoà i đồ n là ng Nghĩa Đô diệt cho nó mộ t trậ n.
Nghe bạ n nó i tô i lạ i hăng há i lắ m. Tan họ c, Mự c hỏ i tiền tô i, tô i trả lờ i
rấ t nhũ n nhặ n:
- Thưa anh, anh để cho em đến mai. Hô m nay thầ y em đi ă n cỗ , u em đi
chợ bá n lụ a.
Mự c bả o:
- Mai khô ng nộ p thì chớ chết.
Mai, tô i nộ p. Nhưng là m đú ng như lờ i Kham, tô i đem nộ p cho thầ y đồ .
Tô i ngồ i nhà dướ i quay tơ - bở i vì tô i vẫn phả i phạ t! - nhò m ra, đợ i lú c
Mự c đi lăng quă ng ra đầ u ngõ , tô i chạ y tó t ngay lên nhà đưa lên cho
thầ y ba xu. Thầ y đồ n ngạ c nhiên hỏ i tiền gì. Tô i thưa:
- Tiền con nộ p cho anh trưở ng trà ng Mự c.
Rồ i tô i kể rõ từ đầ u chí đuô i, thô i tự hô m bọ n thằ ng Má , thằ ng Sinh lấ y
củ a tô i nă m xu đi mua kẹo vừ ng cho thầ y nghe. Thầ y đồ tứ c lắ m, lặ ng
ngườ i. Mự c lò dò đi ở ngoà i cử a và o, thấ y tô i đứ ng đấ y biết là có biến,
mặ t hắn tá i mét. Thầ y chìa ba xu củ a tô i ra cho hắ n trô ng. Hắ n cà ng
cuố ng quít, khô ng biết nó i năng làm sao.
Thầ y quá t: "Chú ng bay đâ u?" Mộ t bọ n kéo ngay lên, vậ t oá ch Mự c
xuố ng. Chú ng vậ t thự c khoẻ, nghe nặ ng như câ y dừ a đổ . Bở i vì đứ a nào
cũ ng đã că m tứ c Mự c sẵ n. Hắ n thườ ng cậ y lớ n, chỉ hay bắ t nạ t, tồ i lắ m.
Đượ c có dịp trả thù tự nhiên, ai chẳ ng muố n. Lú c Mự c đã nằ m sấ p
xuố ng đấ t, có anh lạ i thụ i ngầ m cho hắ n mộ t thụ i.
Mự c bị thầ y giá ng cho ba mươi roi đò n. Đá nh về hai tộ i: bắ t nạ t ă n tiền
và tự xưng là trưở ng trà ng. Ngọ n roi mây nhịp nhà ng đưa lên đưa
xuố ng vun vú t. Tô i đứ ng nghe mà phá t rù ng mình. Hễ mộ t roi vụ t
xuố ng lưng Mự c, cá i mồ m hắn lạ i méo xệch lên hẳ n tậ n mang tai và
khắ p ngườ i, rung nhỏ m lên như mộ t lò xo.
Cả bọ n thằ ng Má , thằ ng Sinh cũ ng bị đò n. Mỗ i đứ a ă n mườ i lă m con
trạ ch và o đít.
Tô i vừ a thích, vừ a sợ . Thích vì đã trả đượ c thù mà sợ vì từ đâ y chú ng
nó thù mình đến già !
Nhưng thù thì thù , tô i cầ gì! Tô i đã có anh bạ n Kham yêu quí, mà anh
bạ n Kham củ a tô i đã có cả mộ t toán trẻ chă n trâ u hù ng hổ ở đồ ng là ng
Nghĩa Đô . Cá nh chú ng tô i to lắ m.
CHƯƠNG 6 - CÁ I LỌ ĐỰ NG NƯỚ C
S
ắ p hết hạ n hai mươi hô m phạ t quay tơ, tô i bắ t đầ u lo. Chữ nghĩa tô i chỉ
nhớ mờ mờ . Có cá i lồ ng tơ thì tô i nhớ rõ lắm. Quay lên nó kêu ló c có c...
ló c có c... Và tô i chỉ thạ o có mộ t lố i đá nh bẫ y chuộ t, nhà thầ y đồ tô i có
rấ t nhiều chuộ t. Có khi bà ngồ i quâ y tơ mà nó rú c rích ra gặ m cả châ n.
Kham và tô i, mỗ i đứ a mượ n bà mộ t cá i bá t chiết yêu, để là m hai cá i
bẫ y. Tô i ú p bá t xuố ng chỗ đấ t phẳ ng, lấ y cá i que đó m, để dự ng mộ t mé
bá t lên hở thà nh mộ t cá i khe vừ a mộ t con chuộ t nhắ t chui lọ t. Tô i lấ y
tơ xe mộ t sợ i dâ y dà i mộ t đầ u buộ c vào lưng cá i que, mộ t đầ u buộ c và o
ngó n châ n cá i tô i. Bỏ mộ t mả ng chá y cơm hay mộ t mẫ u hẹo bộ t - hoặ c
bấ t cứ mộ t vậ t gì chuộ t có thể xơi đượ c - để là m mồ i, ấ y thế là tô i đã có
mộ t cá i bẫ y chuộ t tươm tấ t.
Cá i bá t bẫ y để tậ n trong gó c nhà , tô i ngồ i cá ch xa tớ i bố n sả i châ n. Cá c
chú chuộ t dậ p dìu đến nghe ngó ng, xem xét từ ng ly từ ng tý. Chú ng
tưở ng như chú ng khô n lắ m, nhưng rồ i thế nà o, há u ă n quá , cũ ng có anh
men châ n và o cạ m. Tô i liếc mắ t và o xem cá c anh là m ă n ra sao. Cá i anh
chuộ t đã trô ng thấ y miếng mồ i, bướ c mon men, mon men rấ t rụ t rè,
hắ n chỉ nhấ c châ n dịch đi từ ng mộ t chú t. Mộ t mắt trô ng và o mồ i, mộ t
mắ t trô ng ra ngoà i, xem có ngườ i hay có mèo ngó thấ y mình khô ng.
Cẩ n thậ n lắ m, nhưng anh chà ng quên khô ng trô ng lên cá i bá t ú p lừ ng
lữ ng trên đầ u. Tô i cứ lờ đi như khô ng biết và khô ng thấ y gì, tay tô i
cà ng cà ng xó c ố ng tơ cho chạ y khoẻ, kêu ló c ró c ầ m nhà . Anh chuộ t yên
chí chui tọ t hẳ n và o trong bá t, tô i chỉ việc hấ t mộ t ngó n châ n cá i, kéo
că ng cá i dâ y, đổ chiếc que đó m là cá i bá t ú p chụ p ngay xuố ng. Anh
chuộ t khờ dạ i rố i rịt, chạ y nhặ ng lên ở trong bá t. Mỗ i ngà y sa bẫ y tớ i ba
con là ít; bắ t đượ c, tô i đem về nhà tô i cho mèo ă n.
Chơi trò bẫ y chuộ t thích lắ m, rấ t ham. Lắ m lú c tô i tưở ng thầ y tô i cho
tô i đến nhà ô ng đồ để quay tơ và để bắ t chuộ t. Cò n việc họ c hà nh là
việc phụ ; muố n thì muố n, khô ng thô i, cũ ng đượ c - chẳ ng hề gì. hưng
mộ t buổ i, Kham tính đố t ngó n tay, bả o tô i:
- Ngà y kia chú ng mình đã phả i đọ c bà i. Tớ họ c đến ngọ c bấ t trá c, bấ t
thà nh khí rồ i. Đằ ng ấ y đến gì?
- Quên mấ t, để về thử mở ra xem đã .
Thấ y cá i sự mở sá ch ra xem, ra họ c là mộ t hình phạ t nặ ng nề, khó nhọ c
là m sao - cá i việc đi họ c. Ai sinh ra chữ nghĩa là m chi, để cho bâ y giờ tô i
khổ thế nà y!
Mộ t bữ a kia tô i vừ a thò đầ u và o nhà dướ i, bà đồ bả o tô i:
- Hô m nay đến lượ t anh Cang xá ch nướ c.
Tô i "dạ " mộ t tiếng, chạ y tó t ra sâ n. Nhà thầ y đồ tô i có mỗ i mộ t cá i vạ i
đự ng nướ c, hễ khi nà o cạ n, chú ng tô i - nhữ ng "tên" bị phạ t - phả i thay
phiên nhau đi lấ y nướ c đổ cho đầ y. Nhà khô ng có thù ng quả y, chỉ có
mộ t cá i lọ , da đỏ như da chum, dà i thò ng lõ ng như mộ t quả bầ u, đem lọ
ấ y ra giếng mà lấy nướ c. Đượ c cá i giếng cũ ng gầ n, ngay lố i đầ u xó m,
nên cũ ng khô ng khó nhọ c mấ y, chừ ng mườ i lă m, hai mươi lọ thì đầ y
vạ i. Nghĩa là dù ng cả mộ t buổ i họ c để xá ch nướ c thì vừ a.
Tô i xá ch lọ ra giếng, giếng nà y lấ y nướ c rấ t dễ, bỡ i vì là giếng đấ t. Nó là
mộ t cá i ao, có xâ y bậ c gạ ch, ở giữ a cắ m mộ t cà nh tre, tô i chỉ việc lộ i
xuố ng nướ c, vụ c lọ xuố ng, lấy đượ c nướ c ngay.
Tô i vừ a đi vừ a chú m miệng lạ i huýt cò i, tô i bắ t chướ c con chà o-mà o
đương hó t trên câ y. Hó t tò toe... Hó t tò toe... Vui lắ m!
Chỉ mộ t loá ng mắ t, tô i đã xá ch đượ c nă m lọ . Đã khá mệt, tô i phả i ngồ i
nghỉ dướ i bó ng má t mộ t câ y bà ng. Trờ i cuố i mù a hạ , nắ ng vàng hoe
hoe, có gió mát lù a rà o rà o trong nhữ ng ngà nh tre xanh om. Bỗ ng tô i
thấ y bó ng thằ ng Mự c đi từ trong ngõ đi ra. Tô i đoá n: "Hẳ n thằ ng chó
đen xin phép thầ y cho đi giả i rồ i chuồ n ra ngoà i này chơi má t. Ranh
thự c!"
Tô i xá ch lọ xuố ng giếng vụ c nướ c, bở i tô i khô ng muố n giá p mặ t Mự c.
Từ hô m phả i đò n tuy chưa dá m là m gì tô i, nhưng mỗ i khi gặ p, nó vẫ n
nhìn tô i bằ ng cặ p mắ t gườ m gườ m rấ t đá ng sợ .
Chiếc lọ đự ng nướ c có cá i cổ loe ra, cho nên muố n xá ch, tô i phả i xoạ c
cẳ ng; bưng hai tay, và đi lặ c lặ c như con vịt bầ u. Vừ a đi lên khỏ i bờ
đượ c mươi bướ c, tô i đổ xuố ng nghỉ để bưng lạ i. Tay tô i trơn quá , Mự c
đã đi quá ngang mặ t tô i. Hắ n nhìn tô i, hai mắ t trò n xoe, hắ n xuố ng
giếng, lấ y hai tay mú c nướ c uố ng.
Hai tay xá ch lọ lên, châ n tô i bướ c lạ ch bạ ch. Bỗ ng tô i nghe đằ ng sau có
tiếng vú t vú t rồ i:
- Ẳ ng! ẳ ng! ẳ ng!
Hoả ng hố t, tô i giậ t nẩ y mình, rụ ng rờ i. Thế là :
- Toang!
Thô i vỡ mấ t lọ nướ c rồ i, tô i rú lên, hai tay ô m mặ t. Mự c chạ y tớ i. Tô i
khó c:
- Mà y đá nh chó để chó là m cho ô ng sợ , ô ng đá nh vỡ lọ rồ i... nào...nà o
nà o...
Mự c mú a hai tay, hai châ n lên:
- Tình tướ m! I hi hi! Tình tươm. Mà y cầ m khô ng vữ ng tay thì vỡ . Con
chó nó chạ y chứ ô ng có đá nh nó đâ u. Chuyến này thì gọ i là mày cứ tù
mọ t gô ng! tù mọ t gô ng! Cả nhà thà y có mỗ i mộ t cá i lọ ! Mà lạ i cá i lọ cổ ,
rấ t quý củ a thầ y.
Tô i cà ng khó c già , Mự c hoa cả châ n lẫ n tay lên mà doạ tô i. Nó lạ i tú m
chặ t lấy tay tô i:
- Mà y chết! Ô ng lô i mà y vào cho thầ y. Đi! và o... và o ngay.
Tô i thun ngườ i lạ i. Trong ó c tô i thoá ng hiện ra mộ t cá i roi mâ y, mộ t
anh họ c trò mặ t mà y tá i xanh, bị cá i gô ng bằ ng gỗ lim bọ c sắ t nặ ng vô
cù ng, đeo khư khư vò ng quanh cổ . Chao ơi!
Tô i giự t tay thằ ng Mự c, ù té chạ y miết.
Bỏ cả sá ch vở , bú t nghiên, từ đấ y tô i khô ng dá m đến trườ ng thầ y đồ
Biền nữ a! Tô i lạ i sợ , khô ng dá m gặ p cả nhữ ng họ c trò củ a thầ y. Tô i sợ
chú ng nó lô i tô i về giao cho thầ y thì tô i đến phả i tù mọ t gô ng.