T: Przepływ prądu w metalach. Napięcie elektryczne.

1. Prąd elektryczny – uporządkowany ruch ładunków elektrycznych.

Nośnikami prądu są:
a) w ciałach stałych (metale, grafit) – swobodne elektrony
b) w cieczach – jony powstałe w wyniku dysocjacji
c) w gazach – jony i elektrony powstałe w wyniku jonizacji gazu.
2. Skutki przepływu prądu:
a) mechaniczne
b) cieplne
c) świetlne
d) chemiczne
e) magnetyczne
3. Warunkiem koniecznym przepływu prądu jest napięcie elektryczne.
Napięcie między punktami A i B jest równe ilorazowi pracy potrzebnej do przeniesienia ładunku między
tymi punktami i wartości tego ładunku.
W
U= U – napięcie, W – praca, q – ładunek
q
J
Jednostką napięcia jest 1 V (wolt) 1V =
C
Napięcie między punktami ma wartość 1V jeżeli przeniesienie między nimi ładunku 1C wymaga pracy 1J.
Do pomiaru napięcia służy woltomierz, który podłączamy do obwodu równolegle (+ do +, – do -).
4. Zadania
1. Uzupełnij poniższe wypowiedzi.
a) Ukierunkowany ruch elektronów swobodnych w metalu nazywamy …………………………………….
b) Przepływ prądu może wywołać następujące skutki: …………………, świetlne, ……………………… ,
wykonanie pracy mechanicznej.
c) Przepływ prądu w przewodniku objawia się wzrostem jego ………………………………………..
d) Napięcie elektryczne między dwoma punktami informuje nas, jaką ……………………………………
……………………………………………………………………………………………………………….
e) Napięcie elektryczne wynosi 1 ….. , jeśli przemieszczenie między dwoma punktami ładunku 1 C
wymaga wykonania pracy 1 J.
f) Za pomocą …………………………….. mierzymy napięcie elektryczne.
g) Prąd elektryczny może również płynąć przez elektrolity i …………………………. gazy.
1. Przy przemieszczaniu ładunku 2 C między końcami przewodnika, siły elektryczne wykonały pracę 9 J.
Oblicz napięcie elektryczne między końcami tego przewodnika.
2. Do końców przewodnika przyłożono napięcie 6 V. Oblicz pracę, którą wykonały siły elektryczne
przemieszczając ładunek 0,5 C między końcami tego przewodnika.

3. Napięcie między końcami przewodnika wynosi 3 V. Jaki ładunek wykonały siły elektryczne, jeżeli
wykonały pracę 60 J?

4. Oblicz pracę, jaką wykonały siły pola elektrostatycznego, przesuwając elektron o ładunku q = 1,6 ∙ 10-19C
między punktami A i B. Napięcie między tymi punktami wynosi 100 V.

5. Przesuwając między dwoma punktami pola elektrostatycznego ładunek q = 4 ∙ 10-4 C siły pola wykonały
pracę W = 8J. Oblicz napięcie między tymi punktami.

6. Siły pola elektrostatycznego wykonały pracę 1,5 J przy przesuwaniu ładunku między dwoma punktami
pola. Napięcie między tymi punktami wynosi 5000 V. Oblicz ładunek, jaki przesunęły siły pola.
T: Źródła napięcia. Obwód elektryczny.

1. Źródła prądu (napięcia):

a) elektrochemiczne – (ogniwo, bateria, akumulator) wytwarzają one energię elektryczną kosztem
energii chemicznej;
b) elektromechaniczne – (prądnica) wytwarzają one energię elektryczną kosztem energii
mechanicznej.
c) fotoogniwa – urządzenie wytwarzające energię elektryczną kosztem energii słonecznej
Ogniwo – urządzenie zamieniające energie chemiczną na elektryczną
Bateria – zespół połączonych ze sobą ogniw
Akumulator – ogniwo, które można naładować

2. Odbiornik energii elektrycznej - urządzenie, które wykorzystuje energię elektryczną np. żarówka,
grzejnik (piecyk) elektryczny, pralka, bojler, telewizor, tramwaj, telefon komórkowy, iPod, kalkulator itp.

3. Schemat elektryczny - graficzny obraz obwodu elektrycznego (symbole elektryczne podręcznik str….
Umowny kierunek prądu: od + do -
Źródło napięcia wraz z podłączonym do niego odbiornikiem tworzy najprostszy obwód elektryczny.

T: Natężenie prądu elektrycznego.

1. Natężenie prądu – iloraz ładunku przepływającego przez poprzeczny przekrój przewodnika przez
czas jego przepływu.

q
I= I - natężenie
t
q – ładunek
t – czas
Natężenie prądu informuje nas, jaki ładunek przepływa w ciągu 1s przez dowolny przekrój przewodnika.

C
Jednostką natężenia jest 1 A (amper) 1A =
s

Natężenie wynosi 1 A, jeżeli w ciągu 1 s przez poprzeczny przekrój przewodnika przepływa ładunek
o wartości 1 C.

2. Jednostki ładunku elektrycznego: kulomb(C), amperosekunda (As), amperogodzina (Ah).

q= I·t

amperosekunda 1As = 1C

amperogodzina - 1 Ah = A · h = A · 3600 s =3600 As = 3600 C

3. Do pomiaru natężenia prądu służy amperomierz, włączamy go do obwodu szeregowo (od + do – ) .

Zadania:
1. Przez spiralę rozgrzewającą grzałkę elektryczną przepływa w ciągu 1 minuty ładunek 600 C. Jakie jest
natężenie płynącego prądu?

2. Jaki ładunek przepływa przez spiralę żelazka, jeśli w ciągu 10 minut płynie prąd o natężeniu 4 A?

3. Przez spiralę czajnika elektrycznego, przez którą płynie prąd o natężeniu 4,5 A, w czasie gotowania wody
przepłynął ładunek 810 C. Ile trwało gotowanie wody?

4. Oblicz natężenie prądu płynącego przez żarówkę latarki, jeżeli przez poprzeczny przekrój jej włókna w
ciągu 10 s przepłynął ładunek 3 C .

5. Podczas wyładowania burzowego, które trwa 0,005 s, natężenie prądu w błyskawicy wynosi 10 kA.
Oblicz ładunek przenoszony podczas wyładowania.

6.Jaką wielkość mierzy się w amperogodzinach (1 Ah). Co jest jednostką tej wielkości w układzie SI? Podaj
związek między tymi jednostkami.
7. Przez żarówkę płynie prąd o natężeniu 150 mA. Oblicz wartość ładunku elektrycznego przepływającego
przez poprzeczny przekrój włókna żarówki w czasie 1 minuty.

8. Przez żarówkę w czasie 20 s przepływa ładunek elektryczny o wartości 6 C. Jaki ładunek przepłynie
przez tę żarówkę w ciągu 4 minut?

T: Prawo Ohma. Opór elektryczny

1. Doświadczenie:
I. Cel: Badanie zależności natężenia prądu od napięcia
II. Potrzebne przyrządy i przedmioty:
➢ żarówka,
➢ woltomierz
➢ amperomierz
➢ włącznik
➢ 3 baterie 1,5 V

III. Kolejne czynności:

1. Budujemy obwód według schematu (rys.).
2.Mierzymy napięcie i natężenie prądu.
3. Dokładamy kolejną baterię i odczytujemy wskazania
woltomierza i amperomierza
4. Dokładamy kolejną baterię i odczytujemy napięcie i natężenie prądu.

I pomiar II pomiar III pomiar

Napięcie U 1,5 V 3V 4,5 V
Natężenie I 0,1 A 0,2 A 0,3 A
U 15 15 15
Iloraz
I
IV. Obserwacje::
• Wzrost napięcia powoduje jaśniejsze świecenie żarówki.
• Wraz ze wzrostem napięcia rośnie również natężenie prądu.
• Napięcie i natężenie zmieniają się tyle samo razy,
• Iloraz napięcia i natężenia jest stały.

Wniosek: Natężenie prądu jest wprost proporcjonalne do napięcia na końcach przewodnika.

Jest to treść Prawa Ohma.

U
3. Opór elektryczny (rezystancja) – iloraz napięcia i natężenia prądu: R =
I
V
Jednostką oporu jest 1 Ω (om) 1Ω = .
A

Opór elektryczny nie zależy od napięcia i natężenia.

4. Opór zależy od:

• rodzaju przewodnika (oporu właściwego ρ),
• długości przewodnika l,
 l
• grubości przewodnika (pola przekroju poprzecznego S) R=
S
Zad. 1 Jakie napięcie panuje między końcami opornika o rezystancji 0,2 kΩ., jeżeli przepływa przez niego
prąd o natężeniu 0,2 A

Zad. 2 Przez spiralę grzejną żelazka dostosowaną do napięcia 210 V w czasie 6 s przepłynął ładunek
elektryczny 42 C. Oblicz opór elektryczny tej spirali.

Zad. 3 Oblicz natężenie prądu płynącego przez żarówkę zasilaną napięciem 200 V. Rezystancja żarówki
wynosi 0,4 kΩ.

Zad. 4 Przez spiralę grzejną żelazka dostosowaną do napięcia 230 V w czasie 8 s przepłynął ładunek
elektryczny 40 C. Oblicz opór elektryczny tej spirali.
Zad. 5 Wykres przedstawia zależność natężenia prądu od napięcie dla żarówki w latarce.

a) Oblicz opór tej żarówki

……………………………………………………………
b) Jakie będzie natężenie prądu płynącego przez żarówkę,
gdy napięcie wzrośnie do 12 V? ……………………….

T: Praca i moc prądu elektrycznego

1. Moc urządzeń elektrycznych zależy od napięcia i natężenia prądu.

P=
P = U·I U - napięcie
I- natężenie prądu

Np. dwukrotny wzrost napięcia powoduje czterokrotny wzrost mocy (dlaczego?)

2. Praca prądu elektrycznego równoważna jest pobranej energii elektrycznej, jeśli pominiemy straty energii

W=P∙t lub W = U·I·t

U - napięcie
I- natężenie prądu
t – czas przepływu prądu

Podstawową jednostką pracy jest J (dżul)

W życiu codziennym zużycie energii wyraża się w kilowatogodzinach - kWh

1 kWh - odpowiada ilości energii, jaką zużywa przez godzinę urządzenie mocy 1000 W, czyli 1 kW.

1 kWh = 1 kW · h = 1000W ∙ 3600 s = 3 600 000 Ws = 3 600 000 J

Kilowatogodzina i watosekunda to jednostki energii elektrycznej (1 Ws = 1J, 1 kWh = 3 600 000 J)

3. Domowa instalacja elektryczna – zasady bezpieczeństwa

Zad. 1 Oblicz koszt pracy podanych w tabeli urządzeń elektrycznych. Przyjmij, że1 kWh energii
kosztuje 50 gr = 0,5 zł.
Urządzenie Moc Czas pracy Ilość zużytej Koszt zużytej energii przez
urządzenia ( P) urządzenia (t w godz.) energii (W=P·t) urządzenie koszt = 0,5 · W
telewizor 300 W 5h
pralka 2000W 2h
odkurzacz 1600W 15 min
komputer 200W 4h
RAZEM

Zad. 2. Oblicz pracę, którą wykona w czasie 1 godziny prąd elektryczny o natężeniu I = 10 A płynący przez
kuchenkę elektryczną włączoną do sieci domowej o napięciu U = 230 V.

Zad. 3. Oblicz natężenie prądu przepływającego przez obwód elektryczny telewizora podłączonego do
napięcia 230 V, wiedząc, że w czasie 30 minut prąd elektryczny wykonał pracę 103,5 kJ.

Zad. 4. Żarówka latarki w czasie 10 minut zużyła 1350 J energii elektrycznej. Oblicz napięcie baterii użytej
w latarce, jeżeli natężenie prądu płynącego przez żarówkę wynosi 0,5 A.
Zad. 5 Prąd o natężeniu 3 A przepływa przez piekarnik elektryczny pracujący pod napięciem 230 V. Oblicz
moc piekarnika.

Zad. 6 Spirala grzejna piekarnika o oporze 25 Ω jest zasilana z sieci domowej o napięciu 230 V. Oblicz moc
grzałki w piekarniku.

T: Obwody elektryczne

1. Łączenie odbiorników energii elektrycznej

2.
a) Połączenie szeregowe
Całkowity opór zewnętrzny obwodu (zwany też oporem zastępczym) równa się więc sumie oporów
poszczególnych przewodników.
Rz= R1+R2+R3 , U = U1 + U2 + U3, I – stałe (constans)

R1 R2 R3

U, I
b) Połączenie równoległe

Całkowity opór zewnętrzny obwodu

1 1 1 1
= + +
R z R1 R2 R3

I = I1 + I2 + I3,
U - stałe (constans)

Rozwiązywanie obwodów elektrycznych

Zad. 1
Zad. 2 W obwodzie przedstawionym na rysunku woltomierz V wskazuje 6V, a amperomierz A wskazuje
5A.

Zad.3
 Prąd elektryczny – podsumowanie działu

1. Odczytywanie informacji z wykresów

a) Oblicz opór i moc (dla zaznaczonych na wykresach punktów)

U=6V
I=
0,3A

2. Oblicz opór zastępczy: R1 = 2Ω, R2 = 4Ω, R3 = 6Ω

3. Zaznacz zwrot i wartość brakującego natężenia

4. Ile płacimy za energię elektryczną? Dokonaj szacunku dziennego zużycia energii elektrycznej urządzeń
podanych w tabeli. Przyjmij, że1 kWh energii kosztuje 50 groszy= 0,5 zł.
Urządzenie Moc Czas pracy Ilość zużytej Koszt zużytej energii
urządzenia urządzenia energii w kWh przez urządzenie w zł
telewizor 400 3h O,4x3=1,2kWh 0,60 zł
W=0,4kW
pralka 2000W 2,5h
odkurzacz 1800W 10 min
komputer 200W 5h
mikser 800 W 20 min
suszarka do włosów 600 W 15 min
5. Oblicz pracę prądu elektrycznego o natężeniu 0,4A płynącego w czasie minuty przez żarówkę w latarce
kieszonkowej zasilanej baterią płaską 4,5V.

6. Wykres przedstawia zależność mocy od czasu dla pralki automatycznej. Oblicz pracę prądu elektrycznego
w czasie prania trwającego 1,5h.
7. Na podstawie odczytu wskazań mierników w obwodzie przedstawionym na rysunku oblicz opór i moc
żarówki.

8. Wykres przedstawia zależność natężenia prądu od napięcie dla żarówki w latarce.

c) Oblicz opór tej żarówki ………………………………………….

d) Oblicz moc żarówki …………………………………………….
e) Jakie będzie natężenie prądu płynącego przez żarówkę, gdy
napięcie wzrośnie do 9 V?
………………………………………………………………….

9. Oblicz wskazanie woltomierza korzystając z danych umieszczonych na

schemacie.

10. Przez spiralę grzejną żelazka podłączonego do napięcia 230 V w czasie 8 s przepłynął ładunek
elektryczny 40 C. Oblicz opór i moc tego żelazka.