Joanna Kaczorowska! Katedra Organizacji i Ekonomiki Konsumpeji SGGW w Warszawie KorzySci z opracowywania i czynniki warunkujace sukces nowych produktéw na rynku zywnosci Benefits from the new products development and determinants of their success in the food market Synopsis. Opraconyrwani, wprowadzanic nowyeh i ulepszanicistsjgych produktéw jest jeduym 2s sporobiw wtreymania sig firm na dynamicenie zmieniayacym sig rk 2yomois. Deakin te ‘igksrja elasiyermoie 4 sabnodé fnkejonowania, wemacnit obecna pozyeye provisions irtwarajg modivost ich rozwoju w prytzloscl Skutceznoss tych deialh zaledy od zngjomodst crymnikow warunkujacych sukces nowych produktow na ryaku oraz od wykorzytana ts} wiedzy race predsibiosiva w praktyce Stowa kluczowe: opracowywanie nowych produkt6w ywnossionych, ianowasje produktowe na yk 2yvnott, zyik sukeess noe rods Abstract. The development and introduction of new aswell a improving existing products creates 2 chance for companies to exist in the rapidly-changing fod masket. These actions increase flexibility and stability of functioning, strengthen the current postion of companies and provide an opportunity for their development in the future, The effectiveness ofthese actions depends onthe knowledge of determinants for market sucess of new products and the prastiesl application ofthis knowledge by companies, Key words: now food product development, fod produetimovation, sucess determinants of new product. Wprowadzenie Istnienie i rozwéj kazdego przedsigbiorstwa na rynku pozostaje w Seislym 2wiqzku zakceptacja jego oferty. Opracowywanie, wprowadzanie nowych i ulepszanie istniejacych produktéw ma istoine znaczenie dla zJolnosei firmy do. sprostania konkureneji, generowania zyskow oraz realizacji krdtko i dhugoterminowych planéw rozwoju organizacji. Brak dzialai w tym obszarze stanowi powame zagrozenic dla sprawnego funkejonowania organizacji obecnie oraz w przyszlosci, Preedsigbiorstwa zachowawezo podchodzace do rozwoju i komerejalizaeji nowych produkt6w (innowacji produktowych) powolnie reagujq na zmiany otoczenia. Sytuacja ta powoduje, Ze ich oferta w coraz mniejszym stopniu odpowiada potrzebom odbioreéw, przez co trudno jest im utrzymaé swoja pozycje oraz prowadzié ekspansje na nowe rynki. Z drugie) strony wysoka aktywnogé firm w obszarze kreowania innowacji produktowych (zwiazana zazwycza} ze znacemym zaangazowaniem Srodkéw i nakladéw organizacji) rowniez nie gwarantuje Dring, e-mail joanna, kacrorowske @sggwp! 70dlugofalowego sukcesu przedsigbiorstwa, Na rynku Zywnosei nowe produkty, aby mialy szanse powodzenia, musza Zaspakajaé oczekiwania nabyweow (w sposob lepszy lub inny niz wyroby konkurencyjne) oraz wynikaé z potrzeb i mozliwosci praedsiebiorstwa, Preedsigbiorstwa, kt6re chea je wprowadzaé, muszq posiadaé odpowiednia wiedze, "umiejginosei oraz zasoby, powinna cechowaé je rownie?. orientacja rynkowa, ‘Celem artykutu jest przeglad istniejacej wiedzy na temat korzysci i ryzyka zwiazanego z opracowywanicm innowacji produktowych w przedsigbiorstwach na rynku Zywnosei oraz ezynnikow, KtGre w istotny sposbb determinuja akceptacig nowego Wyrobu, Material do opracowania stanowity wtdme (krajowe i zagraniczne) dane literaturowe pochodzace ze ‘Zxdel tradycyjnych i intemetowych. roduktowych na rynku zywnosci Specylika nowych produkt6w Zywnoseiowych wynika przede wszystkim znatury branzy FMCG (ang. Fast Moving Consumer Goods, tj. débr szybko rotujacyeh, szybko zbywalnych), do ktérej rynek ten nalezy, cechujace) sig wysoka czestotliwoscig zakupow, masowoscig, ogromna réimorodnoseiq i agresywna walka Konkureneyina. Sytuacia ta powoduje, Ze innowacje produktowe, by zyskaé zainteresowanie nabywedw, mus7a sig ccaymé wyrézniag, a wige byé lepsze, taisze lub odmienne od produkt6w juz istniejacych, Z. drugiej strony, coraz krétsze cykle Zycia wyrobéw (spowodowane silng konkurencia, oraz dynamicznie zmieniajacymi sig wymaganiami klientéw) wywoluja presie na szybki zwrot nakladéw z opracowywania nowoéci i na osiagnigcie zyskéw w krétkim czasie po wprowadzeniu produktu, Jesli dodamy do tego ograniczony budiet na dziatalnosé innowacyjna (wynikajgcy 2 dominacji MSP w branzy spozyweze)), wysokie oezekiwania Konsument6w oraz wahania sezonowe podazy surowcéw, ograniczenia tradycyjnych technologii produkeji imnogosé norm oraz regulacji prawnych, to proces opracowania awyrOiniajgcego sig” nowego wyrobu jest procesem trudnym do wykonania, Z. tego te ‘wzgledu na rynku ZywnoSci mniej niz jedna czwarta przedsicbiorstw (w UE srednio 23%, w Polsce zas 11%) decydue sig wprowadzaé innowacje produktowe (rys. 1), a nawet wirdd najbardzie} innowacyjnych brani przetwérstwa Zywnosei (\j. w sektorze mleczarskim, Zywnogei mrozone) oraz produkeji wody i napojéw bezalkoholowych) udziat nowych ‘wyrobdw w asortymencie ogélem plasuje sig ponizej 10% [Data... 2011]. Nowe produkty Zywnoseiowe charakteryzuja sig niskim poziomem oryginalnosci, maja 2wykle charakter nasladowezy (kopie produktéw juz istniejacych), uzupelniajacy (nowe smaki i wersje opakowania) lub tylko nieznacznie zmieniony, np. w celu poprawy jakosei lub obnizenia kos7t6w produkeji. Pry ich opracowywaniu rzadko ‘wykorzystywane sq nowoczesne technologie (fi. biotechnologia, inzynieria genetyczna czy nanotechnologia) oraz najnowsze osiagnigcia nauki, up. mikrokapsutkowanie skladnik6w lub opakowania biodegradowalne. Sporadycznie pojawiaja sig produkty beawzglednie nowe, kreatywne icalkowicie oryginalne [Kaczorowska 2009]. Z punktu widzenia przedsicbiorstw opracowywanie widmych innowacji wydaje sig latwiejsze i korzystniejsze dla producent6w. Sytuacja ta wynika z takich obiektywaych prayezyn, takich jak: * trudno wymyslié beawzglednic nowa, oryginalng innowacje, w szezegélnosei na rrynku tradyeyjnyeh technologii, 1‘+ opracowywanie wiémego produktu nie wymaga tak duéego nakladu czasu, zatrudnienia, pracy oraz Srodkéw finansowych jak w przypadku.unikalnych produktow, ‘+ radykalne rozwigzania ezesto budza watpliwosei i opér decydentiw, co dodatkowo ‘utrudnia ich przekonanie do konieeznosci udostepnienia odpowiednich zasob6w, ‘© z wtémymi innowacjami zwigzane jest nizsze ryzyko slabego popytu na nowy wyrb, Holania Srednin UE Francia Ry 1 Pretsighiostwa braniy spozyweze|apracowajace i wprowadzajace innowacjeproduktowe w 2008, % ‘wezytkich przedsigbiorstwscktora Zywnosciowege w danym ksi clonkowskim UE, Fig. |. Food industry enterprises inducing product innovations developed within the enterprise in 2008, % of the total number of enterpses inte food sector im selected EU member states ‘rbdlo: opracowanie na podstawie port (Data. 2012, 59] Podezas opracowywania nowych produktow Zywnoseiowych przedsigbiorstwa coraz czgiciej rezygnuja 7 ukierunkowania na produkeje (sprzyjajacego tworzeniu barier popytowych), obierajge orientacje ma rynck, co gwaratuje im latwiejszy zbyt wytwarzanych wyrobw, osiqganie wyzszego poziomu zadowolenia_nabyweéw ii gencrowanie wyaszych zyskéw w poréwnaniu do przedsigbiorstw, ktére tej strategii nic stosuja. Szezegdinym przypadkiem orientacji rynkowej jest koncepeja ,consumer-oriented” wrozwoju nowego produktu, polegaiqca na priorytetowym traktowaniu potrzeb ivczekiwai koiicowych nabyweéw podezas kreowania i wdrazania innowacji produktowych. Podejécie to pozwala na szybkie diagnozowanie zmieniajgcych sig probleméw, potrzeb i oczekiwaf Klient6w, zwigkszajge jednoczeGnie efektywnost ‘opracowywanych projektéw [Costa i Jongen 2006; van Trijp i Steenkamp 2005]. Dziatania producentéw zgodne z koncepeja ,consumer-oriented” sq szezegélnie wideczne w takich segmentach rynku jak 2ywnosé wygodna i funkejonaina, Korzysci i ryzyko opracowywania i wprowadzania nowych produktéw przez przedsigbiorstwa Opracowywanie, wprowadzanie nowych i ulepszanie istniejgcych produktéw jest jednym ze sposobéw na zréwnowazony rozw6j i practewanie przedsigbiorstw w trudaym i dynamicznie zmieniajqeym sig otoczeniu rynku Zywnosci. Sprawne i efektywne dziatania 2ww ych obszarach przynosza firmom wiele wymiemych korzySei, pozwalajgc im min. na [Fuller 2005}: * warost clastycznosci dziatania przez szybkie dostosowywanie do zmiennego cotoczenia, * wemacnianie pozyeji na dotychezas obshugiwanym rynku oraz zwigkszanie zasiggu dzialania preez warost oraz zréénicowanie atrakeyjnosci i jakosci oferowanych wyrobow, moZliwosé modyfikowania ich ceny, © zwigkszenie stabilnosei dzialania w wyniku tworzenia platform produktow (j.clementéw wspélnych umodliwiajacyeh wymiang wiedzy, doswiadezeh i informacji), na bazie ktérych mona kreowaé wiele pochodnych wyrobow, * wyrdanianie sig przez kreowanie innowacyjnego wizerunku firmy; * obnizenie Kosztéw produkeji i dystrybucji (przekladajace sie na wzrost rentownosei prredsigbiorstwa) przez usprawnienia i unowoczesnianie procesu wytworzenia produktow. Naledy pamigtaé jednak, ze opracowywanie i wprowadzanic nowych oraz rozwéj istnigjgeych juz produktow jest rdwniez ryzykownym —przedsigwzigciem dla przedsigbiorstw, nie wszystkie skomercjalizowane produkty odnosza sukces. Proces opracowywania cechuje niska skutecenosé, Szacuje sig de na rynku FMCG okoto 90% konceptiw nie przechodzi fazy testow i nigdy nie trafia na rynek (rys. 2) CL. Gas) [ys 2.EfekaywnoSéprocesyopracowywania oraz wprowadzaia nowych produkisw w proedsiebiorswach beamiy FMCG Fig 2. Effectiveness of new product development process inthe FMCG sector ‘Zeb opracowano na posta: proey Dekker Linnemann (1998) Wér6d nielicznych produktéw, kt6re pomySInie przejda ten proves, blisko 75% vwdrozonych ponosi porazke w ciagu pierwszego roku od chwili wprowadzenia, a tylko co dziesigty ma szans¢ na nim pozostaé przez pigé kolejnych lat [Dekker i Linnemann 1998]. Najwyésze ryzyko porazki innowaeji produktowej na rynku FMCG jest pozytywnie skorelowane zaréwno zradykalnymi, jak i nasladowezymi (imitacyjnymi) produktami, W preypadku tych ostatnich zmiany w produkeie sq zazwyezaj zbyt powierzchowne dla nabyweow, by zdecydowali sig na zamiang sprawdzonego wyrobu. Porazka nowego produktu (zaréwno oryginalnego, jak i wiémego) zawsze stanowi zagrozenie dle Bsprawnego funkejonowania przedsigbiorstwa, ktére zwigzane jest praede wszystkim ze stratami finansowymi (wynikajacyeh 7 zaangaowania kapitalu i pracy ludzkiej) oraz utrata czasu na realizacjg opracowywania niewlasciwego projektu. Jednoczesnie nastepuje utrata pomystu, ktSry méglby zostaé lepic} lub inacze} wykorzystany przcz precdsigbiorstwo, Ponadto firma moze spodziewaé sig ostabienia pozyeji rynkowe), wynikajace] % erozji rmarki (fj. procesu, w kiérym na skutek dzialai niespéinych 2 wizja i wartosciami markt zoslaje ona zdegradowana do statusu. towaru, a emocjonalna wiez migdzy nig akonsumentem Zanika) oraz 7 utraty lojalnosei klientow. Ostatecznie brak sukcesu wprowadzonego na rynek wyrobu ezgsto przyezynia sie do obnizenia motywacji pracownik6w zaangazowanych w opracowywanie projektu, utraty ich entuzjazmu i chee dziatania, co moze doprowadzié nawet do paralizu organizacyinego. Wszystkie poruszane ‘wyzej kwestie powoduja, 2e warto uwadnie przesledzi¢ czynniki determinujace powodzenic nowych wyrobéw na rynku, w cela zminimalizowania ryzyka i uzyskania jak najwigkszych korzysei opracowywania i wprowadzania nowych produktow w przedsigbiorstwie Czynniki warunkujace sukces nowego produktu Czynniki determinujace powodzenie nowego produktu na rynku sq przedmiotem zainletesowah badaczy od polowy lat S0-tych ubiegtego stulecia, Ffektem ich studiow empiryezych sq zestawienia Kluezowych ezynnikow, najlepszych praktyk oraz ‘wytazanych ilosciowo wskadnikéw powodzenia lub niepowodzenia innowacji na rynku [Rutkowski 2004]. Rezuitaty badah nad determinantami sukcesu nowego produktu podzielié mozna na eztery kategorie, ktore dotye7a + samego produktu (unikalnosé, dostosowanie do potrzeb rynku i przedsighiorstwa, {akoS, eechy uzytkowe, cena), + procesu rozwoju nowego wyrobu (sposéb realizacji opracowywania projektu i jego organizacja, zangatowanie zarzadu, dostawedw, technologow i konsumeatow w r02W6) innowacji, wykorzystanie platform do budowy oferty produkt6w), * umicjgtnosci i zasobdw preedsigbiorstwa (mozliwosci finansowe, technologiczne, umiejgtnosei i postawy kadry kicrowniczej,inzynierskie) i marketingowe)), + otoczenia marketingowego i marketingu nowego produktu (atrakeyjnosé rynku i wiaSeiwa ocena jego potencjalu, odpowiednic dzialania marketingowe) Sukces nowego wyrobu zalezy "przede wszystkim od cech produktu, jego oryginalnosei oraz zdolnosci do wyrééniania sig na tle pozostalych [Hoban 1998}. Wkaznik powodzenia dla produktéw, Ktérych strategia rozwoju oparta byla na unikatowosei lub przewadze jakoSciowe| wynosi 98%, w praypadku 728 innowacji ocharakterze wtémym —(usprawnionych, — zmodyfikowanych, _uzupelniajacych dotychezasowe lini) oraz nasladowczym (kopie i imitace istniejacych wyrobdw) wynosi odpowiednio 58% i 18% [Cooper 1999]. Zdaniem Hoban [1998] tylko 25% unikalnych produkiéw zywnosciowych ponosi porazke, w przypadku innowacji widrych 75%. Radykalne innowacje maja wigkszq szanse utrzymania sig na rynku poniewaz + konkureneja potrzebuje wigee) ezasu by je skopiowaé (producent ezerpie korzySei 2z tymezasowe} pozye}i monopolisty), + wyrGiniaj sig w sklepie i sq atwo rezpoznawalne, 74* wyznaczaja poziom cen i standard dla nowej kategorii produktu, przez co zwykle ‘maja wy2s7a marég ni2 wyroby nasladoweze, + konsumenci dlugo pozostaja lojalni oryginalnym nowym wyrobom. Inna waina cecha nowego produktu jest jego dostosowanie do potrzeb rynku (oczekiwat nabywedw) i prredsigbiorstwa. W Stanach Zjednoczonych innowacje 0 wysokim stopniu dopasowania osiagaja wskaénik powodzenia 85%, natomiast dla produktéw zgodnych z potrzebami klient6w w Japonii i Wielkiej Brytanii wynosi on 69,8% 1 75,6% [New.... 1982; Edgett i inni 1992]. Istotna determinanta jest takZe zdolnogé wyrobu do dostarezania konsumentom wigkszych korzysci z zakup niz konkurenci, przez ‘zagwarantowanie wy?s7ej jakosei (wskaénik powodzenia w Wielkie} Brytanii to 59.3%) iniezawodnosei (45,3%), kor7ystniejszej wartosei za dang ceng (61,6%) oraz atrakeyjnicjszego wzornictwa (48,8%) nowego produktu [Edget i inni 1992) Drugim kluczowym czynnikiem warimkujgeym sukces innowacji na rynku jest prawidlowe zaplanowanie oraz sprawne przeprowadzenie procesu tozwoju nowego produktu w przedsigbiorstwie. Zdaniem badaczy wykorzystanie zintegrowanego (symultanicznego, rownolegtego) sposobu rozwoju nowych produktow Zywnosciowych jest efektywniejsze od podejscia sekwencyjnego [Ford i Sterman 1998]. Wykorzystanie Zintegrowanego procesu rozwoju pozwala skrécié (0 co najmniej 30%) czas opracowywania, ograniczyé ilosé zmian w projekcie nowego wyrobu, podwyzszyé poziom ego jakosci oraz zwigks7yé (nawet 0 30%) wskaénik powodzenia [Rutkowski 2007} Korzystne dla sukcesu produktu jest rowniez powolanie interdyscyplinamych zespolow projektowych oraz zaangazowanic wyészego kicrownictwa, dostaweiw, technologow i potenjainych nabyweéw w proces opracowywania [Rudder i inni 2001; Stewart-Knox i Mitchell 2003]. Uczestnictwo konsumentw we wszystkich etapach opracowywanis produktu pozwala szybko wycliminowaé slabe lub niedopracowane produkty, dzicki temu cezas projektu jest krétszy, koszty opracowywania niasze, a ryzyko nietrafione} produkeji zacznie zredukowane. Dodatkowo, wlaczanie oséb sposréd odbioreéw i dostawedw do zespotu realizujqcego projekt ogranicza zacznie mozliwosé odraucenia konceptu © duzym. potengjale, a produkty tworzone z ich udzialem (prawdopodobnie ze wzgledu na wigks7a ‘wyréznialnosé) maja macznie korzystniejszy wskaénik powodzehi [Kaczorowska 2008] Jedaym ze sposob6w obnizenia ryzyka poracki nowego produktu jest kreowane iopracowywane innowacji na bazie istiejacych juz platform, ktérych umiejetnie wykorzystanie pozwala zminimalizowaé koszty i czas projektu oraz budowaé cate linie produktéw oraz rozszerzaé oferte firmy na wiele nowych obszaréw. Z drugiej strony niepowodzenie nowego wyrobu na rynku lub decyzja o zaniechaniu realizowanego projektu nie pociaga za soba duzych strat finansowych, poniewaz podezas jego realizacji skorzystano 2 istniejacych elementow wspélaych [Simpson i inni 2005] Umiejgtosei i zasoby przedsigbiorstwa sq wazng determinanta sukeesu nowego produktu. Powszechna przyezynq niepowodzei innowacji jest dazenie do realizacjt projektu, gdy nie ma wystarczajacych zasob6w umoZliwiajacych jego szybka i skuteczna realizacje oraz niedoszacowanie realnych koszt6w produkeji, promocji i dystrybucjt nowego wyrobu. Czynnikiem niesprzyjajacym jest réwnicz brak odpowiednicgo zaplecza techniczego, klére determinuje ezeste problemy 7 projektowaniem oraz zagwarantowaniem okreslonego poziomu jakosei innowacji produktowej, po rozszerzeniu produkeji na wicksza skale [Mruk i Rutkowski 2001; Haffer 2004], Do sprawnego procesu opracowywania nowego wyrobu niezbedna jest wiedza iumiejginoSci pracownikow, 5ckspertdw i menedzeréw warunkujgca wykorzystanie wlasciwych metod i technik badawezych, Nie bez znaczenia jest takée ich biegloSé w analizie potrzeb przedsighiorstwa i rynku oraz umiejgtnosé reakeji w sytuacjach wyjatkowych, np. podezas zmian w prawie zywnofciowym, bandlowym, standardach ckologicanych itp. [Enric i inni 2007]. Szanse powodzenia produktu Zwigksza rownie? odpowiednie zaangazowanie i wsparcie najwyészego ierownictwa oraz umiejeinosé wykorzystania przez niego mocnych stron przedsigbiorstwa w procesie rozwoju nowego produktu. Wskaénik powodzenia dla tego ezynnika 7ostat oszacowany na poziomie 45% [New... 1982]. Ostatnim wang determinant sukcesu innowaeji_ jest majomosé otoczenia marketingowego i mgczy marketing nowego produktu. Rezultaty.przeprowadzonych hada dowodza, 2 brak lub 2byt powierzchowna analiza rynku (brak znajomosei rynku docelowego, niedoceniane szybkosci i sposobu reakeji Konkurent6w) oraz bledna ocena jego potencjaiu (preesadnic optymistyeme prognozy potrzcb) 10 istotne preyezyny niepowodzenia nowych wyrob6w [Hafler 2004). Dla powodzenia nowego produktu wazny jest réwniez czas oraz spossb wprowadzenia nowego produktu na rynek. Czesta praycz porazki jest zbyt wozesny (brak gotowoSci produktu i Kanatdw dystrybueji) lub zbyt pony (2miana potrzeb rynku) moment wdrozenia lub niewhsciwy dobér wsparcia w zakresie sprzedazy i sposobu realizacji planu marketingowego (Mruk i Rutkowski 2001} Z powyiszych ronwazai wynika, ze wicle romych czyonikéw sklada sig na sukees rynkowy nowego produktu, a ich dogighna znajomosé pozwala przedsigbiorstwu lepiej przygotowaé sig i efektywnie] przeprowadrié proces opracowywania oraz komerejalizacji nowych wyrobow. Podsumowanie Sektor spozywezy charakteryzuje niska imowacyjnos produktowa, wynikajaca zrnaturalnych cech rynku Zywnoss, tj. macmego wykorrystania tradyeyjnych technologit produkej, obowigzywania due iloici norm oraz regulaci prawnych oraz dominacji MSP, ajacych mate modliwosei inwestowania w badania i rozw6j. Z drugie strony to wlanie opracowywanie, wprowadranie nowyeh i ulepsvanieistnieigeych wyrabiw stanowi jeden ze skutecanych sposabéw utzymania sig przedsigbiorstw na tym trudnym i zmieanym (wzrost_globalnych rynkow oraz konkureneji, zmiennosé i zrbémicowanie potreeb wapétezesnych nabywedy, szybkose i atwosei kopiowania istigigeych rozwigrah oraz presja na obnizanie cen abecnie oferowanych wyrobéw) rynku, Gléwnymi korzyéciami wynikajaeymizrozwoju i komerejalizaiiinnowacji produktowych sq_wemaenianie ibecne} pozyeji (przez wieks7a elastyeznosé i stabilnose dzalani, zwigkszanie jakosei i atrakcyjnogei oferty) oraz modliwose rozwoju preedsigbiorstwa w przyszlsci, przez uzyskiwanie wyasze} rentownoSei i wyr6znianie sig na rynku. W celu obnizenia ryzyks porazki oraz uzyskania jak najwigkszych korzySei niezbedna jest wiedza o determinantach Sukeesu nowego produktu na rynlea, Wiréd nich jako najwazniejszy zdefiiowany zostat sam produkt, Ktéry powinien wyriiniaé sie na tle konkureneji oraz dostarczaé konsumentowi unikalnyeh Korzysci z jego konsumapei, Nie bez znaczenia sq rownie? tmiejetnoci (fj, zdolnoSé do efektywne} i skutecene) realizacji opracowywania projekisw), zasoby (materialne iniematerialne) oraz wiedza Gawna i vlajona) preedsigbiorstwa, Podstayowym ezynnikiem wplywajqcym na sukces prodikts i przedsightorstwa jest takZe _najomost oloczenia rynkowego, na kiérym dziala preedsgbiorstwo, 16Literatura Cooper RG, 1999}: From experience: the invisible suesessfetors im prodsct innovation, Journal of Product “nnovation Managemen 16,88. 15-133, Conta ALA. Jongen W MF. [2006]: New insights into consumer-ted food product development, Trend in Food Science d Technology nt 1,8. 457-465, Data & Trends of the European Food and Drink Industry 2010, (2011). CIAA (Tryb dosigpe:) www foodirinkeurope.euuploadspubliestons doeumenteDals Trends 2011 pd. (Data odezyu: Kwicieh 2012}. Data & Trends ofthe European Food and Drink indsty 2011, (2012). Food and Drink Europe [Try dost] ‘wow fooddinkeuropeculploads publications documents Fisl_DT2012_08 06 ph [Data oderyt taj 2012}. Dekker M., Linnemann AR. [1998]: Prodict Development in the Food Industry. [W:] Innovation of Food Prodvetion Systems. WME. Jongen i M.T.G Meulenberg (wd). Wageningen Academic. Publishers, Wageningen, 8567-86 Earle M,, Earle R, Anderson A. [2007]: Opracowywanie produktéw spezywezych ~ podcitcie marketingowe. WNT, Warszawa, dgett 8, Shipley D., Forbes G. {1992}: Japanese and British companies compared: Contributing factors to ‘succes and fire in new product development. Journal of Product Innovation Management nf 91) 8.3 10. Ford D,,Sterman J (1998 Dynamic modeling of product development processes. Systeme Dynamic Review ne Vyas 31-68, Faller G.W. [2005]; New Food Product Development: From Concept to Markesplace, Ed, 2. CRC Press, Roce Reton, Flori afer M. (2004): Zarzadanie nowym produkter. [W'] Innowaeyjno8épreedsghorsw. J. Bogdanienko, M. afer, W. Popawaki ed} UM, Tort 6 145.193, ‘Hoban TJ [1998]: provig the success of new produc development. Food Technology a 52, 5846-49. Kaczorowsa J. 2008]: Role of consumer ip the process of new product development. [W:] Challenges and perspectives forthe Luropean food market. . Kowrygo (ed). Warsaw University of Life Sciences Pres, Warszava, 137-147 Kacaorowka J. 2000: Imowacyjnadzialalnotéprodulcowa polskich przedsichonstw przt “Zessjy Naukowe SGGW w Warszawie teria Problemy rolnctwa swatowego tra 7 (XX1 [Mrvk ll, Rakowski 1P, [2001]: Stratepn prodkts, PW, Warsaw, ‘New Products Management forthe 1980s [1982] Boo Allon & Haniton (BAH), Nowy Jor Ruder A, Ainsworth P., Holgate D. [2001]: New food product development: strategies for sucess. British Food Journal ne 103,88. 857-671 Rutkowski LP. [2004 Rerw6j noweRo produkta w predsibiontovach ako prodmiot badah. Marketing érymek "aS, 86. 715, Rutkowski LP. [2007): Rozw6j nowego produktu, PWE, Warszawa Simpson TW, Siddigue 2, Tio J. (2005): Product Platform and Product Family Design. Methods and “Applications. Springer Seience, New York Stewar-Knox B., Mitchell P. [2063]; What separstes the winners fiom the losers in now food product ‘development? Trends in Food Sciences & Technology U4 8 58-68, Van Trip JCM, Sleerkamp JBM, [2005]: Consumeroriened now product development principles and practice, [W) Innovation in agr-food systems. Product quality and eonsumer acceptance, WHF Joagen i MLT.G. Mouleaberg red): Wageningen Academic Publishers, Wageningen, s. 87-119,