Ông Đặng Văn Đăng

Một đời thanh bạch

TT - “Cả đời công tác của cha tôi đến khi về hưu vẫn ở trong gian
nhà lá, đi lại bằng chiếc xe đạp không có chắn bùn. Trước khi mất, gia tài
mà cụ để lại cho con cháu là một chiếc xe đạp và một chiếc radio cũ” - ngồi
bên mộ người cha Bút Tre - Đặng Văn Đăng, anh Đặng Thành Phiến - con
trai thứ hai của Bút Tre, kể lại chuyện gia đình.
Gia tài của ông trưởng ty
Anh Phiến kể rằng trước khi về hưu, ông Đăng cho chở một thuyền
sách về nhà. Hôm có người làng về nhắn bảo mẹ anh chuẩn bị một xe cải
tiến ra bến đò để chở đồ đạc của “quan” Đăng hồi hương mang từ tỉnh về, bà
cùng các con tất tả đi mượn một chiếc xe cải tiến kéo ra bờ sông chờ đợi.
Thuyền cập bến, ông Đăng hối hả gọi vợ con lên khuân vác. “Toàn sách là
sách với chiếc xe đạp sắm được từ ngày đi công tác, cùng chiếc đài bán dẫn
mà cha tôi hay đeo bên hông để nghe thời sự” - anh Phiến kể. Bà Thảo, vợ
Bút Tre, ngơ ngác: “Có còn gì nữa không?”. Ông Đăng cười: “Ối, thế là
nhiều lắm rồi, còn một ít sách nữa nhưng tôi cho mấy cậu ở cơ quan, sợ
mang về nhiều nhà mình chật không có chỗ để!”.
Nhưng những sách đó trong làng không ai đọc được vì toàn là sách
tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng Nga. Anh Phiến cho hay cha anh thích đọc sách
bằng nguyên bản tiếng nước ngoài vì ông muốn tự dịch. Gian nhà lá của
nguyên trưởng ty văn hóa vẫn như tự thuở nào ông xa nhà đi công tác: mái
lá, tường đất, cửa ra vào là một tấm liếp. “Từ hôm cha tôi về nghỉ hưu, trong
nhà vui hẳn lên vì có tiếng radio” - anh Phiến kể.
Gian nhà lá của Bút Tre hầu như ngày nào cũng đông khách đến
chơi, đàm luận về thơ ca hò vè cũng như mọi chuyện bức xúc của nông thôn
thời ấy. Mỗi lần nghe những chuyện như vậy, ông Đăng lại cặm cụi suy nghĩ

Vè sĩ Bút Tre - Đặng Văn Đăng (bìa phải), ảnh chụp tại quê hương
khi vè sĩ 75 tuổi, một năm sau thì ông mất
viết những lá thư đầy tâm huyết gửi lên các cấp lãnh đạo để giúp bà con đỡ
vất vả.
Cựu Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn Lê Huy
Ngọ, nguyên bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phú, đã gửi cho họa sĩ Ngô Quang Nam
đôi dòng cảm nhớ về Bút Tre nhân dịp ông Nam hoàn thành cuốn Bút Tre và
giai thoại.
Ông Ngọ nhớ lại: “Ngày tôi làm bí thư Tỉnh uỷ Vĩnh Phú, tôi
thường được Bút Tre gửi cho những bài thơ và những tập nghiên cứu của
ông. Lúc đó ông đã nghỉ hưu nhưng đầu óc vẫn luôn quan tâm đến hoạt động
của cấp ủy. Đọc những điều ông trăn trở, tôi cứ suy nghĩ về một đồng chí
cán bộ lãnh đạo ngành văn hóa nhưng rất tâm huyết, quan tâm đến đời sống
người dân.
Sống ở vùng trung du, Bút Tre quan tâm tới vấn đề đất đồi, đất
rừng, vườn. Ông khuyến khích việc trồng cây công nghiệp ở quê hương, phê
phán chính sách thu mua, phàn nàn về tình trạng đất trống đồi trọc, chê việc
đưa máy cày lên đồi... Đều đặn tháng nào cũng nhận được ý kiến của ông và
có lần chúng tôi đã trao đổi những suy nghĩ ông nêu ra, trong đó có vấn đề
văn hóa Hùng Vương”.
 Anh Phiến cho hay cha anh lúc nào cũng lo việc thiên hạ nhưng rất
vụng việc nhà. Bà Thảo cũng có lúc sốt ruột vì ông không biết làm việc nhà,

Họa sĩ Ngô Quang Nam, nguyên giám đốc Sở VH-TT Phú Thọ,
người có hơn 10 năm đi sưu tầm thơ và giai thoại Bút Tre
“cho đến khi hưu rồi vẫn đi lo chuyện thiên hạ”. Những lúc bà vợ cáu giận là
Bút Tre lỉnh mất, ông đi xuống các thôn làng nghe chuyện nông dân. “Lúc
nào mẹ tôi nguôi giận thì cha tôi mới về!”- anh Phiến nói. Bút Tre chỉ biết
làm bếp duy nhất một món là “xúp sắn” theo kiểu Tây, sắn được nghiền ra
rồi quấy thành hồ, cho gia vị tương hành vào rồi nấu chín là xong.
Bút Tre đã lan ra cả nước rồi
Theo nhà văn Nguyễn Hữu Nhàn, khi còn sống vè sĩ Bút Tre đã
tiên đoán: Bản chất dân gian ham nghệ thuật/ Tự nhiên xã hội hẳn trường
tồn/ Có ngôn ngữ hẳn ca vè có/ Sàng lọc truyền ngôn với nước non. Năm
1987, Bút Tre rời bỏ cuộc đời về với tổ tiên. Họa sĩ Ngô Quang Nam kể lại
lúc ấy chưa có thông tin nhanh như bây giờ nhưng tin Bút Tre mất lan truyền
nhanh lắm, bạn bè văn nghệ sĩ khắp nơi vượt sông Thao đến Đồng Lương để
đưa ông về nơi an nghỉ cuối cùng. Bà con nông dân khắp vùng lân cận cũng
kéo đến thắp nhang cho Bút Tre.
Anh Phiến kể trước lúc cha anh ra đi, ông có gọi anh đến bảo rằng:
“Cha sinh ra được ba người con, anh con đã hi sinh vì đất nước, chị gái con
theo chồng làm ruộng. Nhà ta cha thấy không ai theo được nghiệp cha. Tất
cả pho sách mà cha để lại, con đem thuyền chở đi hiến tặng thư viện tỉnh.
Còn những bài thơ vè của cha, cứ để lại sau này ai đến xin thì cho, con đừng
giữ làm gì. Vì thơ vè như cha làm, dân gian ai thích cũng làm được”. Nói
xong, ông rút dưới gối đưa cho anh Phiến tờ di chúc viết bằng thơ.
Hơn mười năm sau, họa sĩ Ngô Quang Nam, nhà văn Nguyễn Hữu
Nhàn cùng nhiều văn nghệ sĩ khác trên đất Phú Thọ đã đi sưu tầm những
giai thoại về Bút Tre tập hợp in thành sách. Nhưng khi đưa đi xuất bản lại
gặp vấn đề. Tại Phú Thọ, nhà văn Nguyễn Hữu Nhàn bị “đánh lên, đánh
xuống” vì ký giấy phép xuất bản tập sách sưu tập thơ Bút Tre và Bút Tre dân
gian", có thời ông Nhàn còn bị trưởng Ban tuyên giáo Tỉnh ủy Phú Thọ gọi
lên kiểm điểm vì “tội nói xấu phụ nữ”. Ông Nhàn hỏi lại: “Nói xấu chỗ
nào?”. Bà trưởng ban nói: “Cái câu “Bắn tàu bay Mỹ rơi ngay cửa mình”
chả là nói xấu chị em à?”. “Cái câu ấy là dân gian nói đấy thôi”. “Dân gian
là ai? Anh phải trả lời rõ, nếu không sẽ bị cấm viết báo”.
Ông Nhàn sang gặp bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phú Trần Văn Đăng trình
bày. Ông Đăng cười xòa, rồi điện thoại sang Ban tuyên giáo Tỉnh ủy thôi
“truy xét” buồn cười ấy, ông bảo: “Bút Tre đã lan ra cả nước rồi, đấy là thơ
cười VN cũng như truyện cười tiếu lâm VN, có gì mà phải truy xét ai viết
với ai nói!”.
Nhà thơ Kim Dũng, biên tập viên báo Văn Nghệ Đất Tổ, cho biết
trên đất Phú Thọ hôm nay có nhiều người tự nhận mình là hậu duệ của Bút
Tre như ông Đặng Trần Luật - nguyên chủ tịch Ủy ban MTTQ tỉnh Phú Thọ,
ông Phạm Ngọc Chân - nguyên giám đốc Sở Giao thông - vận tải, còn sáng
tác hẳn tập thơ Hậu Bút Tre.
Ông Dũng cũng cho biết những sách viết về Bút Tre được bán chạy
nhất ở Phú Thọ. Tập Thơ và giai thoại về Bút Tre của họa sĩ Ngô Quang
Nam được Hội Văn học - nghệ thuật Phú Thọ tái bản đến lần sáu đã hết veo
trong dịp lễ hội đền Hùng năm ngoái và đang chuẩn bị tái bản lần bảy. Đó là
chưa kể đến hằng ngày, hằng giờ trên khắp đất nước và những vùng có nói
tiếng Việt, thơ kiểu Bút Tre ứng khẩu vẫn đều đặn được “xuất bản miệng”
đem lại tiếng cười vui vẻ và trong trẻo.
 Cả đời thanh bạch, cả đời theo đuổi sáng tác thơ ca hò vè để đưa
vào dân gian một trường phái mới, tạm gọi nôm na là “thơ cười” VN sánh
cùng với truyện cười dân gian VN, cho thấy công lao vè sĩ Bút Tre không
phải là nhỏ.
ĐỖ HỮU LỰC
______________________