1929 CRAKa eta DEPRESIO HANDIA.

1929 urrian, New Yorkeko porrot egin zuen eta krisia mundu osora hedatu zen.

1.- BURTSAREN CRACK-AREN ZERGATIAK

Nekazaritzako eta industriako ekoizpena eskaria baino bizkorrago hazteak gainprodukzio-krisia eragin zuen.
Inbertsio espekulatiboak egon, eta orokortu egin ziren burtsan inbertitzeko banku-maileguak.

Nahiz eta egoera larria izan, burtsaren akzioen balioak igo ziren eta inbertitzaile asko ekarri zituen. Burtsaren
egoera ahula zen, desoreka zegoen (ekonomiaren eta akzioen hazkundearen artean). Jende askok
maileguak eskatzen hasi ziren akzioak erosteko.

2.- “OSTEGUN BELTZA” ETA BURTSAREN PORROTA

Inbertitzaileek atzera joan eta kotizazioak jaitsi ziren. Akzioak maileguen bidez erosten zituzten eta akzioak
saltzen saiatu ziren. 1929ko urriaren 24an 13 milioi akzio salgaian jarri ziren, horri “ostegun beltza” deitu.
Merkatua kolapsatu zen.

3.- DEPRESIO HANDIA

Ameriketako Estatu Batuetako ekonomia kolapsatu egin zen, eta krisialdi luzea hasi zen: Depresio Handia.
Ezaugarriak:

- Aurrezkia desagertu egin zen

- Mailegua, kontsumoa eta inbertsioa murriztu ziren
- Bankuek miserian egon
- Eskaria eta inbertsioak bertan behera geratu ziren.
- Herrialde aberatsak ezin zituen langabeei lagundu eta miserian geratu ziren
- Nekazaritzako krisia areagotu egin zen, prezioek hondoa jo.
- Landako eremuan miseria zegoen.

4.- KRISIA HEDATZEKO MEKANISMOAK

Krisia bi bitartekoaren bidez hedatu zen: nazioarteko merkataritzaren eta finantzen bidez.

a) Nazioarteko merkataritza:
- Ameriketako Estatu Batuetan inportazioen eskariak jaitsi eta lege bat onartu (Smoot Hawley), aduana tarifak
igo eta esportazioak jaitsi ziren.
- Herrialde batzuetan politika protekzionistarekin jarraitu eta ondorio txarrak izan zuten merkataritzan.

b) Nazioarteko finantzak:
Estatu Batuek kapitala esportatzen utzi zuten leku batzuei eta lehenago emandako kapitalak itzultzeko eskatu
zuten. Horrek hondamendiak ekarri zien herri batzuei.

5.- KRISIAREN ONDORIO SOZIALAK ETA POLITIKOAK

1.- Banku-porrota: banku asko Europan krisi bat eragin zuen, banku estatubatuarrak maileguak eskaintzen
zituzten bakarrak epe luzera zirelako.
2.- Industriak: Finantza-laguntzarik ez zutenez, lantegi asko itxi zituzten.
3.- Aberatsen eta pobreen arteko aldea
4.- Gizarte kapitalistetan, bidegabekeri-sentimendua sortu zen grebak, manifestazioak eta ibilaldiak egon
 6.- NEW DEAL PROGRAMA

Roosevelt hartu zuen presidente-kargua, depresioaren une larrienean: eskaria izugarri murriztu zen,
ekoizpenak, inbertsioek jaitsi, eta langabezia zegoen. New Deal programa abiarazi zuen.

a) Banku sistema onbideratzeko programa bat jarri zen abian. Maileguen sistema berrezarri zen eta
burtsaren futzionamendua arautu zen.
b) Lan publikoetan inbertsio handiak egin ziren, enpleguak sortzeko
c) Nekazaritza-ekoizpena murrizten saiatu ziren, produktuen prezioak igotzeko eta nekazarien errentak
handitzeko.
d) Industrian, enpresa handien alde egin zuten, konpetentzia ezabatuz, prezioak igoz eta inbertisoa sustatuz.
e) Enpresariek hobekuntza sozialak onartu behar izan zituzten, gutxieneko soldata, asteko 40 orduko lanaldia.
f) Ongi-estatuaren oinarriak ezarri ziren.