శ్రీవిష్ణుతత్వనిర్ుయః

________________

ॐ శ్రీమదాననదతీర్థభగవత్పాదాచార్య విర్చితః
శ్రీవిష్ణుతత్వవినిర్ుయః
అథ శ్రీటికాకృత్పాదాచార్యకృత గ్రనథస్య మఙ్గళాచర్ణశ్లోకాని
విశ్వస్యయదయమాతనోతి తదనుత్రాణం విధత్త్ పునః |
సౌఖ్యయప్త్తర్హాని సాధనం అలం బక్త్శ్రుతీళనయన్ ||
సావపం ప్రాపయతి శ్రమాపహృతయే కల్పావసానే చ యః |
తం దేవం పితర్ం పతిం గురుతమం వనేద ర్మావలోభమ్ ||
లస్త శ్రీమదాననదతీర్థథనద! హృదమబర్థ |
యదచచన్ద్దికా సావన్స్న్త్పం వినికృన్తి ||
పదవాకయ ప్రమాణజ్ఞాన్ ప్రణమయ శిర్సా గురూన్ |
వాయకరిష్యయ యథాబోధం విష్ణుతత్వవినిర్ుయమ్ ||
ఇతి మఙ్గళాచర్ణమ్
|| ప్రథమః పరిచ్ఛేదః||
ॐ || స్దాగమైకవిజ్ఞాయం స్మతీతక్షరాక్షర్మ్ ||
న్తరాయణం స్దా వనేద నిర్దదషాశేషస్దగణమ్ ||
విశేషణాని యానీహ కథిత్పని స్దుక్త్భః |
సాధయిషాయమి త్పనేయవ క్రమాతసజ్జనస్ంవిదే || ________________

"ఋగాదాయ భార్తం చైవ పఞ్చచరాత్రమథాఖిలమ్ |

మూలరామాయణం చైవ పురాణం చైతదాతమకమ్ ||
యే చానుయాయినస్త్్వషాం స్ర్థవ త్త చ స్దాగమా: |
దురాగమాస్్దనేయ యే తైర్న జ్ఞాయో జ్న్తర్దనః ||
జ్ఞాయ ఏతైస్సదాయుక్త్ర్భక్త్మద్భః సునిష్ఠితైః ||
న చ కేవలతర్థేణ న్తక్షజ్ఞన న కేనచిత |
కేవల్పగమవిజ్ఞాయో భక్ర్థవ న చానయథా" ||
- ఇతి బ్రహామణ్డే |
“న్తవేదవినమనుత్త తం బృహన్మ్ |
స్రావనుభూమాత్పమన' సామారాయే” |
- ఇతి తైతి్రీయశ్రుతిః | (తై.ఆ. ౩.౧౨.౯.౧౭)
"నైషా తర్థేణ మతిరాపనేయా ప్రోకా్నేయనైవ సుజ్ఞాన్తయ ప్రేషి" | – ఇతి కఠశ్రుతిః |
(కఠ ఉ. ౧.౨.౯) "నేన్ద్దియాని న్తనుమానం వేదా హ్యయవైనం వేదయని్ తసామదాహః
వేదాః” | - ఇతి పిపాల్పదశ్రుతిః || న చైత్తషాం వచన్తన్తమేవాప్రామాణయం |
అపౌరుష్యయత్పవద్ వేదస్య |
“ఇతిహాస్పురాణ: పఞ్చమో వేదాన్తం వేదః” (ఛా. ఉ. ౭.౧.౪ ) ఇతి తగృహీతత్పవచచ
|
న చ 'అపౌరుష్యయం వాకయమేవ న్తస్త్', ఇతి వాచయమ్ | తదభావే, స్ర్వస్మయాభమత
ధరామదయస్తదధః | యస్య తౌ న్తభమతౌ, న్తసౌ స్మయీ – స్మయప్రయోజ్న్తభావాత్ |
న చ త్తన లోకోపకార్: – ధరామదయభావజ్ఞానే పర్స్ార్హంసాద్న్త అపకార్స్తయవ ప్రాప్్ః
|
న చోపకార్థణ తస్య ప్రయోజ్నమ్ - అదృషాాభావాత్ |
________________

అతో ధరామదయభావం వదత్ప స్వస్మయసాయనర్థకయం అఙ్గగక़తమేవేతి న్తసౌ స్మయీ |

న చ పౌరుష్యయేణ వాకేయన తతిసద్ధః | అజ్ఞాన విప్రలమభయోః ప్రాప్్ః |
న చ తదర్థత్తవన స్ర్వజ్ా: కల్ప్ాేత | అనయత్రాదృషాస్య స్ర్వజ్ాతవస్య కలానం,
తసాయవిప్రలమభకతవకలానం, తస్య తతేృతతవకలానం చ్ఛతి కలాన్తగౌర్వప్రాప్్: |
అపౌరుష్యయవాకాయఙ్గగకార్థ న క్తఞ్చచతేలాేమ్ |
అపౌరుష్యయతవం చ స్వత ఏవ స్తదధమ్ | వేదకరు్ర్ ప్రస్తదేధః | అప్రస్తద్ధధ చ కరు్స్్కలానే
కలాన్తగౌర్వమ్ | అకలానే చాకర్్ృకతవం స్తదధమేవ |
న చ లౌక్తకవాకయవతసకర్్ృకతవమ్ | తసాయకర్్ృకతవప్రస్తదధయభావాత్ |
న చ కేనచితేృత్పవ వేద' ఇత్యయక్ం వేదస్మమ్, పర్మారాభావాత్ |
న చ స్వయమ్పాితిభాతవేదః దృషామవేదవాకయం భవతి, పర్మారాస్తదధ
వేదవాకాయనుసారిత్పవత్ | వేదద్రష్ణాణాం ఉక్గుణవత్పవచచ త్తషామ్ | ఉక్ం చ బ్రహామణ్డే
-
"వింశ్లోక్షణతోఽననస్్పస్వవ బహవేదవిత్ || వేద ఇత్తయవ యం పశేయత్ స్ వేదో
జ్ఞానదర్శన్తత్" ||
ఇతి |
ప్రామాణయం చ స్వత ఏవ | అనయథాఽనవసాథన్తత్ |
న చోక్యుక్ేధీనతవం ప్రామాణయస్య | బుద్ధదోషనిరాస్మాత్రకార్ణత్పవదయక్త్న్తమ్ |
అదుషాబుద్ధధన్తం స్వత ఏవ స్తదధత్పవచచ ప్రామాణయస్య |
న చ 'ఆకాఙ్క్షాయామేవ ప్రమాణాన్రాప్క్షత్పవదనవసాథభావ:' ఇతి వాచయమ్
________________

- ఆకాఙ్క్షాయాం ఏవ బుద్ధదోషాతమకత్పవత్ | దుషాబుద్ధధన్తమేవాప్రామాణయశ్ఙ్క్షే, ఇతి

పర్తోఽ ప్రామాణయమ్ |
ప్రామాణయం చ స్వత ఏవ స్తదధమ్ |
న చ 'ఉచాచర్ణకాల ఏవ వరాున్తముతాతి్ః' ఇతి వాచయమ్, 'తదేవేదం వచనమ్' ఇతి
ప్రతయభజ్ఞావిర్దధాత్ |
న చ సాదృశ్యయత్, ప్రతయభజ్ఞా భ్రాని్:', ఇతి వాచయమ్ | 'స్యఽయం దేవదత్ః' ఇత్పయదేర్పి
తథాతవప్రాప్్ః |
స్ర్వక్షణికతవం వదత్ప బౌదధన స్త్యం ద్గిత్పయద్ప్రతయభజ్ఞాయా భ్రాని్తవం న వాచయం –
పఞ్చస్ేనేధభ్యయఽనయత్పవత్ |
న చ ద్శ్ ఏవ భ్రాని్కల్పాత్ప: | విజ్ఞానశూనయయోర్పి సామాయత్ |
న చాద్తోయదయాద్నైవ ద్కేలాన్త – అనధకార్థడ పి ద్యాత్రప్రతీత్తః |
కాదాచితేభ్రాని్ర్థవాద్తోయదయాద్దర్శన్తనినవార్యత్త |
సా చ విజ్ఞానశూనయయోర్పి భవతి' ఇతి త్తషాం మతమ, వాద్ విప్రతిపత్త్ః | అతో
'ద్శ్స్తసిరా ఏవ' ఇతి స్తదధయతి, శ్నయవదేవ | అతస్్దవదవదసాయపి స్తథర్య స్తదధమ్ –
'తదేవేదం వాకయమ్' ఇతి ప్రతయభజ్ఞాన్తత్ |
న చానుమాన్తద్ధన్తమాగమం విన్త ప్రామాణయం ధరామద్ష్ణ | తదగోచర్త్పవత్ |
అతో – 'అపౌరుష్యయవాకేయనైవ ధరామద్స్తదధః' - స్ర్వవాద్న్తమపి తదఙ్గగకార్యమ్ |
తత్రాాిమాణయం చ స్వత ఏవ స్తదధమ్ ||
అప్రామాణయస్య చ పర్తసా్వనఙ్గగకార్థ, దుష్యాన్ద్యా
ది దేర్పయప్రామాణయహ్యత్యతవం న సాయత్?
తదనఙ్గగకార్థ చానుభవవిర్దధః |
అత:, 'ప్రామాణయం స్వత:, పర్తోఽ ప్రామాణయమ్' – ఇతి స్తదధమ్ |
“వాచా విరూప నితయయా” (ఋగ్వవద ౮.౭౫.౬) | ________________

"నితయయాఽ నితయయా సౌ్మి బ్రహమ తతార్మం పదమ్" ఇతి | శ్రుతిరావవ నిత్పయ

అనిత్పయ వావ స్మృతయో యాశ్యచన్తయ వాచః” ఇతి పైఙ్గగశ్రుతిః |
"విజ్ఞాయం పర్మం బ్రహమ జ్ఞాపికా పర్మా శ్రుతిః | అన్తద్నిత్పయ సా తచచ విన్త త్పం న
స్ గమయత్త" ||
- ఇతి కాత్పయయనశ్రుతిః |
"స్హస్రధా మహమానః స్హస్రం యావద్రబిహమ విష్ఠితం త్పవతీ బాక" | "కశ్ ఛనదసాం
యోగమ్ ఆ వేద ధీర్: కో ధిషాుేమ్ ప్రతి వాచమ్ పపాద" (ఋగ్వవద ౧౦.౧౧౪.౯)
ఇత్పయద్ చ |
"నిత్పయ వేదా: స్మసా్చ శ్యశ్వత్ప: విష్ణుబుద్ధగాః | స్ర్గ స్ర్థగఽమనైవైత ఉద్ధగర్యనే్ తథైవ చ
| తత్రేిమేణైవ తైర్వర్తస్
ు త్ః స్వరైర్థవ నచానయథా | అత: శ్రుతితవమేత్పసాం శ్రుత్ప ఏవ
యతోఽ ఖిలః | జ్న్తమన్ర్థ శ్రుత్పసా్సు్ వాసుదేవప్రసాదతః | మునీన్తం ప్రతిభాస్యని్
భాగ్వనైవ న స్ర్వశ్ః | యతసా్ హరిణా దషాా: శ్రత్ప ఏవాపరైర్జనైః | శ్రుతయో
దృషాయశేచతి త్తనోచయనే్ పురాతనైః | తదుతాతి్వచ చైవ భవేదవథక్త్మప్క్షే త్య |
చ్ఛతనస్య జ్నిర్యదవదచయత్త స్ర్వలౌక్తకః | పురాణాని తదరాథని స్ర్థగ స్ర్థగఽనయథైవ త్య |
క్రియనే్ఽతస్్వనిత్పయని తదరాథ: పూర్వస్ర్గవత్ | వేదాన్తం స్ృష్ఠావాకాయని
భవేయుర్వేక్ేప్క్షయా | అవాన్రాభమాన్తన్తం దేవాన్తం వా వయప్క్షయా |
న్తనితయత్పవత్యేతస్త్్షామనితయతవం స్తథరాతమన్తమ్" ||
- ఇతి బ్రహామణ్డే |
న చానితయత్తవ, శ్రుతిర్', 'వేద', ఇత్పయద్ విశేషశ్బద ఉపపదయత్త
"వేదాస్త్్ నితయవిననత్పవచ్ఛ్రేితయశ్యచఖిల : శ్రుత్తః || ఆమానయోఽననయథా
పాఠాద్ధశ్బుద్ధస్తథత్పస్సదా" ||
– ఇతి మహావారాహ్య |
న చ నితయతవం విన్త వేదాన్తం దర్శన వయవహార్ద యుజ్యత్త |
________________

న చ వర్ుపదాద్ధన్తమనితయతవం వక్్ం యుక్మ్, స్ర్వజ్ాత్పవద్ధశ్వర్స్య తదుబద్ధధ స్ర్వదా

ప్రతీయమానత్పవత్ |
న చ ఘటాద్వతసంసాేర్మాత్రతవం వక్్ం యుక్మ్, ప్రతయభజ్ఞావిర్దధస్యయక్త్పవత్ |
పురాణాన్తమపయనయథాశ్బదర్చనమేవానితయతవమ్ |
అత ఆకాశ్గుణ్డ శ్బ్దద వయజ్యమాన్త వరాుదయస్్త్రేిమాతమకో వేదశ్చ నితయ ఏవేతి స్తదధమ్ |
న చ కేవల స్తదధర్థథ వ్యయతాత్ేభావాదప్రామాణయమ్ | స్తదాధనివత ఏవ వ్యయతాతి్గృహీత్త: |
'ఇయం మాత్ప', 'అయం పిత్ప' ఇత్పయదావఙ్గల్పప్రసార్ణాద్పూర్వకనిర్థదశేనైవ హ
తజ్ఞజన్తతి |
'కారాయనివత ఏవ వ్యయతాతి్ః' ఇతి వదత:, కార్యస్య కారాయనవయాభావాత్ కలాన్తగౌర్వమ్
|
'ఇయం మాత్ప', 'అయం పిత్ప', 'సురూపోఽస్త', ఇత్పయద్ధ స్తదధమాత్రజ్ఞాపనేన
పర్యవస్తతత్పవదావకయస్య |
తస్య తత్ర ప్రామాణాయనుభవాచచ |
న చ క్త్రచితిసదధజ్ఞాపన్తదనయదావకయస్య ప్రయోజ్నం దృషామ్ |
జ్ఞాత్తవవ హీషాసాధనత్పం ప్రవర్్త్త నివర్్త్త చ విపర్యయేణ | అత: స్తదధ ఏవ
స్ర్వవాకాయన్తం ప్రామాణయం స్తదధమ్ |
ప్రస్తదధం చ వాయకర్ణనిరుకా్ద్ధన్తం స్తదభమాత్రే ప్రామాణయం స్ర్వవాద్న్తమ |
తదనఙ్గగకార్థ చ స్ర్వశ్యబదవయవహారాస్తద్ధః | ఉక్ం చ న్తర్ద్ధయే -
"స్ర్వశ్ం స్ర్వకరా్ర్ం న్తరాయణమన్తమయమ్ | స్ర్దవత్మం జ్ఞాపయని్
మహాత్పతార్యమత్ర హ | స్ర్థవషామపి వేదాన్తం ఇతిహాస్పురాణయోః | ప్రమాణాన్తం
చ స్ర్థవషాం తదర్థ చానయదుచయత్త" || ________________

— ఇతి |
న చ జీవేశ్వరాభేద ఏవ త్పతార్యమాగమస్య – తత్ర ప్రమాణాభావాత్ | న చ
జీవేశ్వర్భేద: స్తదధః ఇతయనువాదకతవం భేదవాకాయన్తమ్ | ఆగమం విన్త
ఈశ్వర్స్తయవాస్తదేధః |
న చానుమాన్తత్తిసద్దః, విపర్యయేణాపయనుమాత్యం శ్కయత్పవత్ |
'బిమతం స్కర్్ృకం, కార్యత్పవద్, ఘటవద్' ఇత్యయకే్, 'విమతం వికర్్కం,
అస్మతసమమతకర్్ృర్హతత్పవత, ఆతమవద్' ఇతయనుమానవిర్దధాత్ ||
'అకార్యతవముపాధిః' ఇత్యయకే్, శ్రీరిజ్నయతవమితర్త్రాపుయపాధిః' ఇత్యయత్ర్మ్ |
ప్రతయక్షానుమానస్తదధత్తవ చ భేదస్య తద్వర్దధాదేవాప్రామాణయమభేదాగమస్య |
త్తన్తభేదాగమస్య ప్రామాణాయభావే న్తనువాదకతవం భేదవాకాయన్తమ్ | న హ
బలవతోఽనువాదకతవం, దాయహ్యత్యత్పవత్ | ప్రతయక్షాదేరాగమస్య ప్రాబల్ప్యఽపి,
నోపజీవయప్రమాణవిర్దధే ప్రామాణయమ్ |
విషయాభావే స్వస్తయవాప్రామాణయప్రాప్్ః |
త్తనైవ హయనుమాన్తద్న్తగమస్య విషయ: స్తదధయతి, తతాక్షేఽపి |
అనమానేన హయనువాద్తవపక్ష ఈశ్వర్ద బోదధవయః ప్రతయక్షేణ చాగమః | అతస్్యోవిర్దధ
ప్రామాణయం న సాయత్ |
అనుమానస్తదేధశ్వరాచచ భేదోఽనుభవత: స్తదధః జీవస్య అసార్వత్రికత్తవన్తనుభవాత్ | న
చానుభవవిర్దధే ఆగమస్య ప్రామాణయమ్ |
| ఇతః పర్ం ప్రతయక్షానుమానస్తదధత్తవ చ భేదస్య' ఇతయతః పూర్వ వాకయదవయం
మూలకోశేష్ణ అదర్శన్తత్ ప్రక్షిప్మిత్పయహః | తథాపి
గఙ్క్షగజ్ల్పనుప్రవిషాక్షుద్రనద్ధజ్లస్త్యవ తసాయపుయపాదేయత్పవద్ వాయఖ్యయనం క్రియత్త –
శ్రీమజ్జయతీర్థశ్రీచర్ణాః ________________

ఆగమప్రామాణాయనుభవసాయపయప్రామాణయప్రాప్్ః |
బహప్రమాణస్ంవాదశ్చ దార్దయహ్యత్యర్థవ | బహూన్తం వచనే తస్తయవ దర్శనే
దాదయస్తయవ దృష్యాః |
స్రావవివాదస్థళే ఏవ కథాచిదనువాదకతవమ్ |
న చాత్ర స్రావవివాద: ఏకతవవాద్న్తమేవ బిబాదదర్శన్తత్ | బహప్రమాణవిర్దధే
చైకసాయప్రామాణయం దృషాం శుక్త్ర్జ్త్పద్ధ |
న చ దోషజ్నయత్పవదేవ దర్బలతవమితి విర్దధః | బహప్రమాణవిరుదాధన్తం
దోషజ్నయతవనియమాత్ |
దోషజ్నయతవం చ బలవత్రాిమాణవిర్దధాదేవ జ్ఞాయత్త |
“అదుషామిన్ద్దియన్వక్షం తర్దేఽ దుషాస్్థానుమా ||
ఆగమోఽదుషావాకయం చ స్వదృకాచనుభవ: స్మృతః | బలవత్రాిమాణతచైవ జ్ఞాయా దోషా
నచానయథా | ద్వవిధం బలవత్వం చ బహత్పవచచ స్వభావతః | తయోస్సవభావో
బలవానుపజీవాయద్కశ్చ స్: | యాథార్థేమేవ ప్రామాణయం తనుమఖ్యం జ్ఞానశ్బదయోః |
జ్ఞానం చ ద్వవిధం బాహయం తథానుభవరూపకమ్ | బల్ప్యవానుభవస్్త్ర నిర్దదషం
తవక్షజ్ఞద్కమ్ | అనుప్రమాణత్పం యాతి తథాక్షాద్త్రయం తతః |
ప్రాబలయమాగమస్తయవ జ్ఞత్పయ త్తష్ణ త్రిష్ణ స్మృతమ్ | ఉపజీవయవిర్దధే త్య న ప్రామాణయం
అముషయ చ | యామాహర్నుమా కేచితిియాదయవయవాతిమకామ్ | సా వయరాథ నోపపత్ప్ే
హ విన్త సాపి ప్రమాణత్పమ్ | యాతయతో యుక్త్ర్థవైకా ప్రమాణమనుమాతమకమ్ |
యుక్త్ః ప్రతిజ్ఞారూపా చ హ్యత్యదృషాాన్రూపికా | తథోపనయరూపా చ పరా
నిగమన్తతిమకా | పృథక పృథక్రాిమాణతవం యాతి యుక్త్తయేవ త్య | ప్రతిజ్ఞా హ్యత్యగ
వ పృథక్ప్ాిమాణయమేషయతి | స్తదధత్తవన ప్రతిజ్ఞాయా హ్యత్యరామనం పృథగభవేత్ |
ప్రతిజ్ఞావయవత్పవత్య్ సావతనేియణైవ మానత్పమ్ | దృషాానో్ యాతయపనయో
వాయపి్మాశ్రితయ కేవలమ్ | వాయపి్సు్ కేవల్పఽపి సాయత్రాిమాణం నియమాశ్రయాత్ |
________________

తథా నిగమనం చోపస్ంహారైకస్వరూపతః | ప్రామాణయం యాతయనుభవో

జ్ఞాపయత్యయపపతి్త్పమ్ | విర్దధశ్చ తథాధికయం న్యయనత్ప స్ఙ్గతిస్్థా | ఉపపతి్దోషా
విజ్ఞాయా విర్దధశ్చ స్వతోఽనయతః | జ్నకసాయతయయో జ్ఞతి: స్వస్య వాఽనయస్య వా భవేత్ |
జ్నకం ప్రమాణముద్దషం
ా స్వసాయర్థస్య ప్రకాశ్న్తత్ | నిగ్రహా ఏత ఏవ
సుయస్సంవాదానుక్త్స్ంయుత్పః | అర్థత: ప్రాపి్ర్థవారాథపతి్రితయభధీయత్త | దృషాావ
స్దృశ్మేవానయం పూర్వదృష్యా త్య వసు్ని | ఏతతసదృశ్త్పజ్ఞానముపమానం ప్రక్తరి్తమ్ |
అభావస్య పరిజ్ఞానం ద్వవిధం స్ముదాహృతమ్ | ఏకం తత్రానుభవతో
యోగయసాయనుపలబిధతః | ద్వతీయమపి విజ్ఞాయం సుఖ్యదేయ చ ఘటాద్కే |
ఏకమ్పాితయక్షరూపం సాయత్ ద్వతీయమనుమాతమకమ్ | కవచిదదటాదయభావోఽపి
ప్రతయక్షేణావగమయత్త | ఝటిత్తయవ పరిజ్ఞాన్తత్ న ల్పఙ్గగదభవత్ప మత్ప | అరాథపతి్చోపమా
చ హయనుమాభేద ఏవ త్య | ఆగమో ద్వవిధో శేయో నితోయఽనితయస్్థైవ చ | ప్రతయక్షం
త్రివిధం జ్ఞాయం ఐశ్వర్ం యౌగిక తథా | అయౌగికం చ్ఛతి తథా స్ర్వమక్షాతమకం
మతమ్ | అక్షాణి చ స్వరూపాణి నితయజ్ఞాన్తతమకాని చ | విష్ణు: శ్రియస్్థైవోకా్నయనేయషాం
ద్వవిధాని త్య | స్వరూపాణి చ భన్తనని భన్తనని త్రివిధాని చ | దేవాసురాణి
మధాయనీత్తయతత్రాితయక్షమీరితమ్ | విషయాన్పాితిస్తథతం హయక్షం ప్రతయక్షమితి క్తరి్తమ్ |
అక్షయం పురుషసాయక్షం స్వరూప్ ముఖ్యమేవ త్య | ఉపచార్స్్దనయత్ర స్ృషాావ్యపచయో
యతః | ఉపపతి్స్వరూపత్పవదనుమా స్మభవాద్కమ్ |
ప్రతయక్షాగమమాహాత్పమేదనుమానం ప్రమాణత్పమ్ | యాతి నైవానయథా తస్య
నియతతవం కవచిద్ భవేత్ ||
- ఇతి బ్రహమతర్థే ||౧||
అత్ర చోపజీవయత్తవన ప్రమాణప్రాబల్పయత్ భేద ఏవ త్పతార్య యుక్మ్ |
కథం చానువాదకతవం భేదస్య ప్రమాణ్డన్తస్తద్ధధ? స్తద్ధధ చ కథమభేదవాకయసాయబాధ:?
న చాప్రమాణస్తదధన అనువాదకతవం ప్రమాణస్య భవతి |
________________

దుర్బలత్తవ చ భేదప్రమాణసాయభాస్త్పవత్ న భేదవాకాయన్తమనువాద్తవమ్ |

అతశ్చ భేదవాకాయన్తమేవ ప్రాబలయమ్ |
స్ర్వప్రమాణవిరుదధవచన్తన్తమేవ ప్రాబల్పయఙ్గగకార్థ “ఇదం వా అగ్రే నైవ క్తఞ్చన్తస్వద్"
"అస్త: స్దజ్ఞయత" (ఛా.ఉ. ౬.౨.౧) ఇత్పయద్ధన్తమేవావిచార్థణ
ప్రతీయమానసాయర్థస్య స్ర్వప్రమాణవిరుదధత్పవత్త్ర స్రావగమాన్తం మహాత్పతార్య
ప్రస్జ్ఞయత |
న చ తత్ర యుక్త్విర్దధః' ఇతి వాచయమ్ | తస్తమనాక్షే యుక్త్విరుదధత్తవన అననువాద్తవమ్',
ఇతి గుణ ఏవ సాయత్? యుక్త్స్తదధత్తవ హయనువాద్తవం సాయత్?
అతః ప్రమాణస్తదధత్తవ తదపల్పపాయుకే్ః | అప్రమాణ స్తదధత్తవ చ భేదప్రమాణస్య
అనువాద్త్పవభావాచచ న భేదవాకాయన్తం ద్ధర్బలయమ్ |
న చ ప్రమాణబహత్తవ ద్ధర్బలయమ్ | దృఢార్థమేవాద్ బహవాకయస్ంవాదే దృషామ్ | తథా
స్తి, అభాయసాదేర్పయప్రామాణయహ్యత్యతవం సాయత్? అభాయస్స్య చ త్పతార్యల్పఙ్గతవం
స్ర్థవషాం స్తదధమ్ |
తదనఙ్గగకార్థ, తతాక్షేఽపి నవకతవ: "తత్వమస్త" (ఛా.ఉ. ౬.౮.౭, ౬.౯.౪, ౬.౧౦.౩.
౬.౧౧.౩, ౬.౧౨.౩, ౬.౧౩.౩, ౬.౧౪.౩, ౬.౧౫.౩, ౬.౧౬.౩)
ఇతయభాయస్సాయనువాదకత్తవన అప్రామాణయ సాయత్?
'ప్రథమవాకేయనైవ యసాయస్తదధం, తదర్థమపర్మ్' ఇతయకే్, 'ప్రతయక్షాద్న్త భేదో
యేన్తనిశిచత:, తదర్థమపర్ం వాకయమ' ఇత్యయత్ర్మ్ | తసామద్,
బహప్రమాణస్ంవాద్త్తవ ప్రాబలయమేవ |
అతః స్ర్వప్రమాణవిరుదధత్పవన్తనభేదే త్పతార్య వాకయస్య, క్తను్ విష్ణు: స్ర్దవత్మతవ ఏవ
మహాత్పతార్య స్రావగమాన్తమ్ |
తథా చోక్ం భగవత్ప - ________________

"దావవిమౌ పురుషౌ లోకే క్షర్శ్యచక్షర్ ఏవ చ | క్షర్: స్రావణి భూత్పని కూటస్యథఽక్షర్

ఉచయత్త ||
ఉత్మ: పురుషస్్వనయ: పర్మాత్తమత్యయదాహృతః | యో లోకత్రయమావిశ్య బిభర్్ేవయయ
ఈశ్వర్ః ||
యసామతార్మతీతోఽహం అక్షరాదపి చోత్మః | అతోఽస్తమ లోకే వేదే చ ప్రథిత:
పురుష్ణత్మః ||
యో మామేవమస్మమఢో జ్ఞన్తతి పురుష్ణత్మమ్ | స్ స్ర్వవిద్ భజ్తి మాం
స్ర్వభావేన భార్త ||
ఇతి గుహయతమం శ్యస్త్రమిదముక్ం మయాఽనఘ | ఏతద్ బుదధవా
బుద్ధమాన్తసేతేృతకృతయశ్చ భార్త" || (భ.గీ. ౧౫.౧౬-౨౦)
- ఇతి
|
“స్ర్దవతేర్థే దేవదేవస్య విష్ణుర్మహాత్పతార్య నైవ చానయత్ర స్తయమ్ | అవాన్ర్ం
తతార్తవం తదనయతసరావగమాన్తం పురుషార్థస్్తోఽత:" ||
– ఇతి పైఙ్గగశ్రుతిః |
"ముఖ్యం చ స్ర్వవేదాన్తం త్పతార్య శ్రీపత్తః పర్మ్ | ఉతేర్ే త్య తదనయత్ర త్పతార్య
సాయదవాన్ర్మ్" ||
- ఇతి మహావారాహ్య |
యుక్ం చ విష్ణు: స్ర్దవత్మతవ ఏవ మహాత్పతార్య స్రావగమాన్తమ్ | మోక్షో హ
స్ర్వపురుషార్దథత్మః
"ధరామర్థకామాస్సర్థవఽపి న నిత్పయ మోక్ష ఏవ హ | నితయస్్సామత్దరాథయ యత్తత
మతిమాన్ నర్ః" ||
ఇతి భాలోవేయశ్రుతిః |
“అనితయత్పవత్ స్దు:ఖ్త్పవత్ న ధరామదాయః పర్ం సుఖ్మ్ | మోక్ష ఏవ పరాననద: స్ంసార్థ
పరివర్్త్పమ్" || ________________

- ఇతి భార్త్త | మోక్షశ్చ విష్ణుప్రసాదేన విన్త న లభయత్త –

“యస్య ప్రసాదాతార్మారి్రూపాదసామతసంసారానుమచయత్త న్తపర్థణ | న్తరాయణోఽ సౌ
పర్మో విచినో్ే ముముక్షుభ: కర్మపాశ్యదముషామత్" ||
– ఇతి న్తరాయణశ్రుతిః ||
"న్తయమాత్పమ ప్రవచనేన లభ్యయ న మేధయా న బహన్త శ్రత్తన | యమేవైష వణత్త త్తన
లభయః తస్తయష ఆత్పమ వివణుత్త తనుం సావమ్" ||
ఇతి కఠశ్రుతి: (కఠ ఉ. ౧.౨.౨౩) |
"త్తషామహం స్ముదధరా్ మృత్యయస్ంసార్సాగరాత్ || భవామి న చిరాత్ పార్థ
మయాయవేశితచ్ఛతసామ్" ||
ఇతి భగవదవచనమ్ (భ.గీ. ౧౨.౭) | “ఉతాతి్స్తథతిస్ంహారా నియతినిమావృతిః |
బనధమోక్షౌ చ పురుషాదయసామత్ స్ హరిర్థకరాద" || ఇతి సాేనేద |
"అజ్ఞాన్తం జ్ఞానదో విష్ణు: జ్ఞానిన్తం మోక్షదశ్చ స్ః | ఆననదదశ్ ముకా్న్తం స్ ఏవైకో
జ్న్తర్దన:” ||
- ఇతి చ
|
“బనధకో భవపాశేన భవపాశ్యచచ మోచకః | కవలయదః పర్ం బ్రహమ విష్ణుర్థవ న
స్ంశ్యః" ||
— ఇతి చ |
ప్రీతిచ గుణోతేర్ేజ్ఞన్త
ా దేవ విశేషతో దృషాా, న అభేదజ్ఞాన్తత్ |
అభేదజ్ఞాన్తదప్రీతిర్థవోత్మాన్తం భవతి |
ఘాతయని్ హ రాజ్ఞనో, రాజ్ఞఽహమ్' ఇతి వదన్త్మ | దదతి చ స్ర్వమభప్రేతం
గుణోతేర్ే వదతః | ________________

“న త్పదృశీ ప్రీతిరీడయస్య విష్ణురుణో

గ తేర్ేజ్ఞాతరి యాదృశీ సాయత్ |
తత్ప్ాిణన్తనోమక్షమాపోనతి స్ర్వస్్తో వేదాస్్తారా: స్ర్వ ఏవ" ||
ఇతి సౌపర్ుశ్రుతిః |
“యో మామేవమస్మూమఢో జ్ఞన్తతి పురుష్ణత్మమ్ | స్ స్ర్వవిద్ భజ్తి మాం
స్ర్వభావేన భార్త" || (భ.గీ. ౧౫.౧౯)
— ఇతి గుణోతేర్ేజ్ఞన్త
ా దేవ పర్మా ప్రీతిర్భగవత్ప స్వయమేవాభహత్ప |
అతో విష్ణురుణో
గ తేర్థే ఏవ స్ర్వశ్రుతిస్మృతీన్తం మహాత్పతార్యమ్ |
న చ 'అభేదే త్పతార్యమ్' ఇతయత్ర క్తమిచన్తమనమ్ |
న చ విశేషణవిశేషయతయా భేదస్తద్ధః | విశేషణవిశేషయభావశ్చ భేదాప్క్ష: |
ధరిమప్రతియోగయప్క్షయా భేదస్తద్ధః | భేదాప్క్షం చ
ధరిమప్రతియోగితవమితయనోయన్తయశ్రయతయా భేదసాయయుక్త్ః - పదార్థస్వరూపత్పవద్
భేదస్య |
న చ ధరిమప్రతియోగయప్క్షయా భేదసాయస్వరూపతవం ఐకయవత్ స్వరూపస్తయవ తథాత్పవత్ |
స్వరూపస్తదాధవపి తదస్తద్ధశ్చ జీవేశ్వరైకయం వదత: స్తదధవ |
భేదసు్ స్వరూపదర్శన ఏవ స్తదధః | ప్రాయః స్ర్వతో విలక్షణ హ పదార్థస్వరూపం
దృశ్యత్త |
'అస్య భేద' ఇతి త్య పదార్థస్య స్వరూపమ్' ఇతివత్ |
యద్ న స్వరూపం భేదస్్దా, పదార్థథ దృష్యా ప్రాయ: స్ర్వతో వైలక్షణయం తస్య న జ్ఞాయత్త
|
అజ్ఞాత్త చ వైలక్షణ్డయ 'ఆతమని ఘట' ఇతయపి స్ంశ్యః సాయత్? న హ కశిచత్థా
స్ంశ్యం కర్దతి |
జ్ఞాత్తవవ ప్రాయ: స్ర్వతో వైలక్షణయం కస్తమనిశవదేవ స్దృశే స్ంశ్యం కర్దతి |
న హ ఆతమని 'అహం దేవదతో్, న వా?' ఇతి కస్యచిత్ స్ంశ్యో
________________

భవతి?
సామానయత: స్ర్వవైలక్షణ్డయ జ్ఞాత ఏవ ఘటత్పవద్జ్ఞానమ |
అతో న్తనోయన్తయశ్రయత్ప |
న చ యుగపజ్ఞజాన్తనుపతి్ర్దదషః – యథా యుగపదేవ ద్ధపస్హస్రదర్శనే సామానయత:
స్ర్థవ జ్ఞాయన్ ఏవ, తథా సాయత్?
ఏకస్తమనేనవ వసు్ని విశేషస్త్ర్పయఙ్గగకృత ఏవ – “నేతి నేతి' (బృ.ఉ. ౪.౩.౬) ఇతయత్ర
స్ర్వవైలక్షణాయఙ్గగకారాత్ | విశేషానఙ్గగకార్థ చ పునరుకే్ః |
న చ ఘటాదవలక్షణయమేవ పటాదవలక్షణయమ్, అనుభవవిర్దధాత్ | తసామద్, భేదదర్శనం
యుక్మేవ |
యచచ ప్రమాణదృషాాన్తమపి పదారాథన్తం మిథాయతవకలానం తచచ
ప్రమాణవిరుదధత్పవదేవ ప్రకాశ్తస్ేర్తవమ్ |
న హ ప్రమాణదషాస్య తర్ేబాధయతవం – ప్రతయక్షాద్విరుదాధన్తం తరాేభాస్తవనియమాత్
|
శుకాేేదే: ర్జ్తత్పవద్ప్రతీత్తర్పి బలవత్రాితయక్షవిరుదధత్పవదేవ భ్రమతవం, న
తర్ేమాత్రాత్ |
తర్ేమాత్రేణ ప్రతయక్షబాధనే భూతచత్యషాయసాయబాదేః పృథివీత్పవదృష్యా: పృథివాయ అపి
పృథివీతవం న సాయత్?
అతో న తర్ేమాత్రత ఏవ దృషాస్య భ్రాని్తవం కలాేమ్ | అత: స్ర్వభేదనిరాస్కతర్ేస్య
స్ర్వశ్రుతిస్మృతిప్రతయక్షానుమానవిరుదధత్పవత్ నితరాం ఆభాస్తవమ్ |
న చ పర్మార్థతో భేదాభావో, వాయవహారిక: స్యఽ స్త్' ఇతి వాచయమ్, స్దస్దవలక్షణ్డయ
ప్రమాణాభావాత్ |
'అస్త: ఖ్యయతి అయోగాద్' ఇతి వదత: ఖ్యయతిర్భూత్, న వా? యద్ న అభూత్, న
తఖ్యయతినిరాకర్ణమ్ | యదయభత, న తథాపి | ________________

న చాస్తో వైలక్షణయం తత్రాితీతిం విన్త జ్ఞాయత్త |

న చ శుకే్ ర్జ్తతవం స్దస్ద్వలక్షణమ్ – 'అస్దేవ ర్జ్తం ప్రతయభాద్' ఇతయనుభవాత్ |
న చ ప్రతీతత్పవదస్త్ప్వభావ: |
అస్తః స్త్వప్రతీతి: స్తోఽస్త్వప్రతీతిరితయనయథాప్రతీత్తర్థవ భ్రాని్త్పవత్ |
న చ 'అస్తో భ్రాన్త్వపి ప్రతీతిరానస్త్', ఇతి వాచయమ, అనిర్వచనీయపర్మార్థతవసాయస్త
ఏవ దృషాేఙ్గగకారాత్ |
న చ తదపయనిరావచయం – అనవస్తథత్త: |
'ప్రథమానిర్వచనీయాస్తదధయా, స్రావనిర్వచనీయాస్తద్ధః' ఇతి మూలక్షతిః |
అనిర్వచనీయత్తవ ర్జ్తస్య, 'అనిర్వచనీయమిదం ర్జ్తమ్', ఇతి
బాధకజ్ఞానముతాదేయత?
మిథాయశ్బదస్్వభావవాచీ |
న చ స్దస్దవలక్షణయం న్తమాస్త్', ఇతయత్ర క్తఞ్చచన్తమనమ్ |
అనుభవవిర్దధశ్చ తతాక్షే || స్దస్తోయోర్థవ స్ర్తవర్నుభూయమానత్పవత్ | అతోఽ
నిర్వచనీయాభావాదస్త: ప్రతీతయనఙ్గగకారాత్ ప్రతీయమానత్పవచచ భేదస్య స్త్వప్రాప్్
ద్వతీయతవం యుజ్యత్త |
కథం చ శ్రుతి స్తదోధ జీవపర్మాతమభేదో నిరాక్రియత్త? మిథాయవాద్త్తవ చ శ్రుత్తః
కథమేకయస్య స్తయతవమ్? కథం చైవంవాద్న్తం వేదవాద్తవమ్?
వేదోక్స్య మిథాయత్పవఙ్గగకారాదేవ హ అవేదవాద్తవం బౌదాధద్ధన్తమపి |
అతో విష్ణు: స్ర్దవత్మతవ ఏవ మహాత్పతార్య స్రావగమాన్తమ్ | కథం చ
జీవపర్మాత్తమకేయ స్ర్వశ్రుతీన్తం త్పతార్య యుజ్యత్త? స్ర్వప్రమాణవిరుదధృత్పవత్ |
________________

తథా హయనుభవవిర్దధః – న హ 'అహం స్ర్వజ్ాః, స్ర్థవశ్వర్ద, నిర్దఃఖో. నిర్దదషః' ఇతి

వా కస్యచిదనుభవ:? అస్త్ చ తద్వపర్యయేణానుభవ: |
న చ మిథాయనుభవోఽయమ్ – తద్వపరీతప్రమాణాభావాత్ |
న చాభేదే కశిచదాగమః | స్ని్ చ భేదే స్రావగమాః |
తథా హ – “అతత్వమస్త' (ఛా.ఉ. ౬.౮.౭, ౬.౯.౪, ౬.౧౦.౩, ౬.౧౧.౩, ౬.౧౨.౩,
౬.౧౩.౩, ౬.౧౪.౩, ౬.౧౫.౩, ౬.౧౬.౩) ఇతి నవకృతోవపదేశ్ః స్దృషాాన్కః | న
చాయం అభేదోపదేశ్: -
“స్ యథా శ్క్నిః సూత్రేణ ప్రబదోభ ద్శ్ం ద్శ్ం పతిత్పవ అనయత్రాయతనం అలబాధవ
బనధనమేవోపాశ్రయత్త" (ఛా.ఉ. ౬.౮.౨) | "స్న్యమల్ప: స్యమేయమాః స్రావః ప్రజ్ఞ:
స్దాయతన్త: స్త్రాితిషాి:" (ఛా.ఉ. ౬.౮.౪) ||౧||
“యథా స్యమయ మధు మధుకృతో నిస్త్షిని్ న్తన్తతయయాన్తం వృక్షాణా
ర్సానసమవహార్మేకత్పర్ ర్స్ం గమయని్ | త్త యథా తత్ర న వివేకం
లభనే్ఽముషాయహం వృక్షస్య ర్స్యఽస్మేముషాయహం వృక్షస్య ర్స్యఽస్వమత్తయవమేవ ఖ్లు
స్యమేయమాః స్రావః ప్రజ్ఞ: స్తి స్మాదయ న విదుః స్తి స్మాత్పసేమహ ఇతి | త ఇహ
వయఘ్రో వా స్తహో వా వృకో వా వరాహో వా క్తటో వా పతఙ్గగ వా దశ్ల వా మశ్కో వా
యదయదభవని్ తత్ తదాభవని్” (ఛా.ఉ. ౬.౯.౧-౩) ||౨||
"ఇమా: స్యమయ నదయః పుర్సా్త్రాాిచయః స్యనదనే్ పశ్యచత్రాితీచయసా్:
స్ముద్రాతసముద్రమేవాపియని్ స్ స్ముద్ర ఏవ భవతి త్ప యథా తంత్ర న
విదరియమహమస్వమయమహమస్వమతి | ఏవమేవ ఖ్లు స్యమేయమా: స్రావ: ప్రజ్ఞ: స్త
ఆగమయ న విద్ః స్త ఆగచాేమహ ఇతి త ఇహ వాయఘ్రో వా స్త హో వా | వృకో వా
వరాహో వా క్తటో వా పతఙ్గగ వా దశ్ల వా మశ్కో వా యదయదభవని్ తత్ తదాభవని్"
(ఛా.ఉ. ౬.౧౦.౧.౨) ||౩||
“స్ ఏష జీవన్తతమన్తనప్రభృత: ప్ప్తయమానో మోదమానస్త్షితి | అస్య యదేకా'
శ్యఖ్యం జీవో జ్హాతయథ సా శుషయతి" (ఛా.ఉ. ౬.౧౧౧-౨) || ౪ ||
"నయగ్రోధఫలమత ఆహర్థతి ఇదం భగవ ఇతి భనీదవతి భననం భగవ ఇతి క్తమత్ర పశ్యస్వతి
అణవ ఇవ ఇమా ధాన్త భగవ ఇతి ఆసామ అడైకాం భనీదవతి భన్తన భగవ ఇతి క్తమత్ర
పశ్యస్వతి న క్తఞ్చన భగవ ఇతి | తర్ హోవాచ యం వై స్యమ్తయతమణిమానం
________________

న నిభాలయస్ ఏతస్య వై స్యమ్తయష్ణఽణిమన ఏవం మహానయగ్రోధస్త్షితి" (ఛా.ఉ.

౬.౧౨.౧-౨) || ౫ ||
"లవణమేతదుదకే వధాయాథ మా ప్రాతరుపస్వదథా ఇతి స్ హ తథా చకార్ తర్
హోవాచ యదోదషా లవణముద కేడబాధా అఙ్గ తదాహర్థతి తదాధవమృశ్య న వివేద |
యథా విలీనమేవాఙ్క్షగసాయన్త్దాచామేతి కథమితి లవణమితి మధాయదాచామేతి కథమితి
లవణమితయన్త్దాచామేతి కథమితి లవణమితయభప్రాస్తయతదథ మోపస్వదథా ఇతి తదధ
తథా చకార్ తచేశ్వతసంవర్్త్త తర్ హోవాచాత్ర వావ క్తల తతోసమయ న నిభాలయస్త్
త్రైవ క్తల్ప్తి" (ఛా.ఉ. ౬.౧౩.౧-౨) || ౬||
“యథా స్యమయ పురుష గన్తధర్థభ్యయఽ భనదాధక్షమానీయ తం తతోఽ తిజ్నే విస్ృజ్ఞత్”
(ఛా.ఉ. ౬.౧౪.౧) || ౭ ||
“అథ యదాస్య వామనస్త స్మాదయత్త మనః ప్రాణ ప్రాణస్త్్జ్స్త త్తజ్: పర్సాయం
దేవత్పయాం త్పవనన జ్ఞన్తతి" (ఛా.ఉ. ౬.౧౫.౨) || ౮||
"పురుష' స్యమోయత హస్్గృహీతమానయని్ అపహారీేత స్త్్యమకారీేత పర్శ్మస్తమ
తపత్తతి | స్ యద్ తస్య కరా్ భవతి తత ఏవానృతమాత్పమనం క్రుత్త స్యఽనత్పభస్నోధ
అనృత్తన్తత్పమనమభస్న్తధయ పర్శుం తప్ం ప్రతిగృహాుతి స్ దహయత్తఽథ హనయత్త | అథ
యద్ తసాయకరా్ భవతి తత్తవ స్తయమాత్పమనం క్రుత్త స్ స్త్పయభస్నధః
స్త్తయన్తత్పమనమన్రాధయ పర్శుం తప్ం ప్రతిగృహాుతి స్న దహయత్తఽథ ముచయత్త"
(ఛా.ఉ. ౬.౧౬.౧-౨) || ౯||
– “ఏవమేవ ఖ్లు స్యమయ" (ఛా.ఉ. ౬.౬.౨), "ఆచార్యవానుారుష్ణ వేద" (ఛా.
౬.౧౪.౨) ఇతి సాథననవకేఽపి భేద ఏవ దృషాాన్త్భధాన్తత |
న హ శ్క్నిసూత్రయో న్తవృక్షర్సాన్తం నద్ధస్మద్రయోరీజవవృక్షయో:
అణిమధానయోర్ోవణోదకోర్గన్తర్
ధ పురుషయోర్జ్ాప్రాణాద్నియామకయో:
స్త్్న్తపహార్యయోశ్తచ కయమ్ |
"స్తి స్మాదయ న విదుః స్తి స్మాత్పసేమహ ఇతి, త ఇహ వాయఘ్రో వా స్తంహో వా"
(ఛా.ఉ. ౬.౯.౧-౩) ఇతి, “స్త ఆగమయ న విదుః స్త ఆగచాేమహ ఇతి, త ఇహ
వాయఘ్రో వా స్తంహో వా” (ఛా.ఉ. ౬.౧౦.౧-౨) ఇతి భేదాపరిజ్ఞానేన అనర్థవచన్తచచ |
న హ గృహాదాగతస్య గృహ్య ప్రవిషాస్య తదకయమ్ | ________________

"త్ప: స్ముద్రమేవాపియని్ స్ స్ముద్ర ఏవ భవతి" ఇతయత్రాపి భేద ఏబోచయత్త | అనయథా

త్పస్సముద్ర ఏవ భవని్' ఇతి వయపదేశ్: సాయత్?
అతో, నదయః స్ముద్రాదాగచేని్, తం ప్రవిశ్ని్ చ, స్ముద్రసు్ స్ ఏవ నైత్పసాం
స్ముద్రతవం భవతీతయర్థః | న హ భన్తనన్తం నద్ధజ్లపర్మాణూన్తం స్ముద్రాణుభ:
ఐకయం యుజ్యత్త | తథా స్తి మహాజ్నస్మితౌ ప్రవిషాాన్తం ద్వత్రాణాం తదకయం సాయత్?
న చ తదుయజ్యత్త – భేదేన అనుభవాత్ |
"స్వ' హయప్తతో భవతి" (ఛా.ఉ. ౬.౮.౧) ఇతయత్రాపి “స్వ” ఇతి
పర్మాతమనోఽభధానమ్, “సావతమన్త చోత్ర్యో:" (బ్ర.సూ. ౨.౩.౨౦) ఇతి సూత్రాత్ |
"సావతన్తియత్ స్వ ఇతి ప్రోక్ ఆత్పమఽయం చాతతతవతః | బ్రహామయం గుణపూర్ుత్పవద్
భగవాన్ విష్ణుర్వయయః" ||
ఇతి పర్మోపనిషద్ |
“అప్తత" ఇతయపి ప్రవేశ్మాత్రమ్ – “స్వమ్” ఇతి ద్వతీయానిర్థదశ్యత్ |
ఏక్తభావవివక్షాయాం, స్త్వన' ఇతి నిర్థదశ్: సాయత్?
"స్వం కల్పయం యథాఽ ప్తత: పక్షీ సాయదేవమీశ్వర్మ | అప్యతి జీవ: ప్రసావప్ ముక్త్
చానోయఽపి స్న్ స్దా" ||
- ఇతి చ
|
"ఏవమేవ ఖ్లు స్యమేయతనమనో ద్శ్ం ద్శ్ం పతిత్పవనయత్ర ఆయతనమలబాధవ
ప్రాణమేవోపాశ్రయత్త" (ఛా.ఉ. ౬.౮.౨), ఇతయత్రాపి "మన" ఇతి జీవ:, "ప్రాణ" ఇతి
పర్మాత్పమ – యత్రాయం “పురుష: స్వపితి న్తమ" (ఛా.ఉ. ౬.౮.౧) ఇతి తయోర్థవ
ప్రసు్తత్పవత్ ||
"మనన్తనమనః ఉద్దషా : పుదగలో నిర్యం గిర్న్ | కరామనుశ్యన్తచ్తచవ
స్ంసార్యనుశ్యీ స్మృత:" ||
ఇతి చ | ________________

"ప్రాణ: ప్రణయన్తదేష సాధుత్పవత్ స్న్ హరిః స్మృతః” ఇతి చ |

"స్న్యమల్ప: స్యమయమా: స్రావ: ప్రజ్ఞ: స్దాయతన్త: స్త్రాితిషాి:" (ఛా.ఉ. ౬.౮.౪)
ఇతయత్రాపి భేద ఏవ ప్రతీయత్త |
"స్రష్ట్రత్పవదాశ్రయత్పవచచ ముకా్న్తం చ ప్రతి ప్రతి || సాథపన్తచచ విభురివష్ణుర్నయ:
స్ంసారిణో మత:" ||
- ఇతి చ |
"అనేన జీవేన్తతమన్తనుప్రవిశ్య న్తమరూప్ వాయకర్వాణి" (ఛా.ఉ. ౬.౩.౨) ఇతి, “స్
ఏష జీవేన్తతమన్తనుప్రభూత: ప్ప్తయమానో మోదమానస్త్షితి' (ఛా.ఉ. ౬.౧౧.౧)
ఇతయత్రాపి జీవశ్బ్దదన పర్మాత్పమఽ భహతః, “జీవ ఇతి భగవతోఽనిరుదధసాయఖ్యయ" ఇతి
శ్రుత్తః |
"విష్ణువ ఇతి ప్రోక్ః స్తతం ప్రాణధార్ణాత్ | స్ ప్రవిశ్య శ్రీర్ం చ సాథవర్ం జ్ఙ్గమం
తథా | మహాభూత్పని చ విభస్త్రివృతేర్ణపూర్వకమ్ | స్ంసారిణం భ్రామయతి
స్దవానయతవలక్షణమ్ || త్తన్తయం మోదత్త నితయం వృక్షావసాథం గతోఽపి స్న్ ||
- ఇతి
చ
|
"తత్త్జ్ ఐక్షత" (ఛా.ఉ. ౬.౨.౩), "త్ప ఆప ఐక్షన్" (ఛా.ఉ. ౬.౨.౪), "ఇమాస్త్స్రో
దేవత్ప" (ఛా. ౬.౩.౨) ఇతి పూర్వమేవ చ్ఛతనతవస్తదధః, అనేన "జీవన్తతమన్త" (ఛా.ఉ.
౬.౧౧.౧) ఇతి స్ంసారిణ: పన: ప్రవేశ్ల న యుక్ః |
అతః, తత్ర "జీవ"శ్బ్దదన పర్మాత్తమవాభహతః |
"జీవన్తతమన్తనుప్రభూత: ప్ప్తయామానో మోదమానస్త్షితి" (ఛా.ఉ. ౬.౧౧.౧)
ఇతయత్రాపి “జీవ" శ్బోదద్తః పర్ ఏవ | “ప్ప్తయమానో మోదమాన;" త్య స్ంసారీ |
న హ చ్ఛతన్తదనయస్య మోదభ్యగాద్కం యుజ్యత్త -
“సుఖ్స్య చాపాయయతనం శ్రీర్ం దుఃఖ్స్య చాపాయయతనం శ్రీర్మ్ | అచ్ఛతనం
ప్రాకృతమేతదాహః భ్యకా్ తయోశేతనకః శ్రీరీ || ________________

- ఇతి భార్త్త | “జీవాప్తం వావ క్తల్ప్దం మ్రియత్త న జీవో మ్రియత్త” (ఛా.ఉ.

౬.౧౧.౩) ఇతయత్రాపి “జీవ శ్బద : పర్థ |
న హ స్ంసారిణో ముఖ్యత: ప్రాణధార్కతవం యుజ్యత్త –
"బ్రహమణా తయక్దేహసు్ మృత ఇత్యయచయత్త నర్ః" ఇతి చ |
"యం వై స్యమ్తయతమణిమానం న నిభాలయస్త్ ఏతస్య వై స్యమ్తయష్ణఽణిమన ఏవం
మహానయగ్రోధస్త్షితి” (ఛా.ఉ. ౬.౧౨.౨) ఇతయత్రాపి “అణిమ" శ్బ్దదన పర్ ఏవాభహతః
|
"స్ య ఏష్ణఽణిమా ఏతదాతమేమిద స్ర్వ తతసతయ' స్ ఆత్పమఽ తత్వమస్త శేవతకేతో"
(ఛా.ఉ. ౬.౮.౭) ఇత్యయక్త్పవచచ |
"ధాన్తసు తవబయ ఇవేమా ధాన్త" ఇతి స్త్రీల్పఙ్గప్రయోగాద్వశ్బదప్రయోగాచచ న్తణిమతవమ్
| న చ త్ప న నిభాలయస్త్ |
"ఐతదాతమేమ్" ఇత్తయతద్ధయమ్ | “స్ ఆత్పమ" ఇత్పయతమశ్బదసు్ పర్ ఏవ |
"దుయభావదాయయతనం స్వశ్బాదత్" (బ్ర.సూ. ౧.౩.౧), "న్తనుమానమతచేబాదత్"
(బ్ర.సూ. ౧.౩.౩), "ప్రాణభృచచ" (బ్ర.సూ. ౧.౩.౪ ) ఇతయత్ర "తమేవైకం జ్ఞనథ
ఆత్పమనమ్" (ము.ఉ. ౨.౨.౫), ఇతి "స్వ" శ్బదపరాయయాఽ తమశ్బాదనన
ప్రకతిజీవావభధీయత్త, క్తను్ పర్ ఏవ' ఇతి భగవత్ప వాయస్త్న అభహతమ్ | అత: “ఆతమ
శ్బదస్్స్తమనేనవ ముఖ్యః |
"ఆతతత్పవచచ మాతృత్పవదాత్తమతి పర్మో హరిః | ఆత్పమభాసాస్్దనేయ యే న హ్యయత్తషాం
తత్ప గుణా:" ||
- ఇతి పర్మోపనిషద్ |
"త్తజ్ః పర్సాయం దేవత్పయాం త్పవనన జ్ఞన్తతి" (ఛా.ఉ. ౬.౮.౬ *) ఇతయత్ర చ
యదాఽస్య ప్రాణాద్ధన్ పర్ద గ్రస్తి తదా న జ్ఞన్తతి యదా దదాతి తదా జ్ఞన్తతీతి
తదవశ్తవమేవోక్మ్ |
“యదా ప్రాణాన్ దదాతీశ్స్్దా చ్ఛతనకో ఖిలమ్ | జ్ఞన్తతి గ్రస్్కర్ణస్త్్న వేతి్ న
క్తఞ్చన" ||
౨౦ ________________

- ఇతి చ |
"అపహారీేత్ స్త్్యమకారీేద్” (ఛా.ఉ. ౬.౧౬.౧) ఇతయత్ర చ, అన్తయభమతస్తయవ
వసు్నోఽ పహార్యత్పవత్ భేద ఏవాయం దృషాాన్ః |
అనయం స్న్ం పర్మాత్పమనం స్వయమితి మనయమాన: స్త్్న ఏవేతి, న హ స్వక్తయం
పరితయజ్న్ స్త్్నో భవతి |
"ఐకాతమేం న్తమ యద్దం కేచిదువేర్నైపుణా: | శ్యస్త్రతత్వమవిజ్ఞాయ తథా
వాదబల్పజ్జన్త: | కామక్రోధాభభూతత్పవదహఙ్క్షేర్వశ్ం గత్పః ||
యాథాతథయమవిజ్ఞాయ శ్యసాిణాం శ్యస్త్రదస్యవః | బ్రహమస్త్్న్త నిరానన్తద
అపకవమనస్యఽశివాః | వైగుణయమేవ పశ్యని్ న గుణాని నియుఞ్జత్త | త్తషాం
తమశ్శరీరాణాం తమ ఏవ పరాయణమ్ | యతస్సవరూపతశ్యచనోయ జ్ఞతిత:
శ్రుతితోఽర్థతః | కథమస్తమ స్ ఇత్తయవ స్మబనధ: సాయదస్ంహత:" ||
ఇతి మోక్షధర్మ (మహా. ౧౨.౨౬౧.౪౭-౫౦ *)
“యథా పక్షీ చ సూత్రం చ న్తన్తవృక్షర్సా యథా | యథా నదయః స్ముద్రశ్చ
శుదోధదలవణ్డ యథా | యథా చోరాపహాయౌ చ యథా పుంవిషయావపి | తథా
జీవశ్వరౌ భన్నన స్ర్వదేవ విలక్షణీ | తథాపి సూక్షమరూపత్పవనన జీవాతార్మో హరిః |
భేదేన మనదదృష్ణాన్తం దృశ్యత్త ప్రేర్కోఽపి స్న్ | వైలక్షణయం తయోతివా ముచయత్త
బదధయత్తఽనయథా ||
ఇతి చ పర్మోపనిషద్ |
"ప్రేర్క: స్ర్వజీవాన్తం ప్రాణధీచోద్త్ప చ స్ః | విషుః స్ంసారిణోఽనోయ యస్్మవిజ్ఞాయ
మూఢధీః | దేహ్యన్ద్దయ
ి ప్రాణబుద్ధనేతృతవం మనయత్త ఆతమనః | అతస్సంసార్పదవీం
యాతి జీవేశ్యోస్సదా | వైలక్షణయం పర్ం జ్ఞాత్పవ ముచయత్త బదధయత్తఽనయథా" ||
- ఇతి
చ
| ________________

స్రావన వేదానధీతయ మహామన్త అన్యచానమానీ స్్బధ ఏయాయేత్పయతమనో

అనయమన్యచానత్పవద్గుణప్రదం పర్మవిజ్ఞాయ స్్బధస్య పరాధీనతవ జ్ఞాపనేన స్్బధత్పం
నిర్స్య తనిషాి హ అత్రోపద్శ్యత్త |
తదధక ఆహః “అస్దేవేదమన ఆస్వద్” (ఛా.ఉ. ౩.౧౯.౧) ఇత్పయద్ వాద్ప్రస్తదధమపి
నిరాక్రియత్త |
"ఇషాాపూర్్ మనయమాన్త వరిషిం న్తనయచ్ఛ్ేియో వేదయనే్ ప్రముఢా:" (ము.ఉ.
౧.౨.౧౦) ఇత్పయద్వత్ శ్రుతిత్పతారాయపరిజ్ఞానప్రాప్ం చ |
దరిశతం చ ఏకాతమేం న్తమ యద్దం కేచిదువేర్నైపుణా:" (మహా. ౧౨.౨౬౧.౪౭ *)
ఇతి |
తదవశ్తవజ్ఞాపన్తర్థ చ స్దేవ స్యమేయదమగ్ర ఆస్వద్త్పయద్ స్ృష్ఠాకథనమ్ |
ఏకవిజ్ఞానేన స్ర్వవిజ్ఞానం చ ప్రాధాన్తయత్ క్తఞ్చచత్పసదృశ్యయత్పేర్ణత్పవచచ | న త్య
తదనయస్య మిథాయత్పవత్ |
న హ స్తయజ్ఞానేన మిథాయజ్ఞానం భవతి | న హ 'శుక్త్నో ర్జ్తజ్ాః' ఇత్యయచయత్త, విర్దధాత్
తయోరాజానయోః |
'నేదం ర్జ్తమ్' ఇతి అర్జ్తజ్ఞా హ శుక్త్జ్ఞా భవతి | ర్జ్తజ్నన శుక్త్న: | న హ
తజ్జాస్్దభావజ్ఞా భవతి | తదభావస్య తజ్ఞజానపూర్వకతవం చానయత్ర తస్య స్త్ప్వదేవ
దృషామ్ | తదనఙ్గగకార్థ తదేవ న యుజ్యత్త | ప్రధానజ్ఞాన్తదప్రధానస్య
జ్ఞాతవదవేపదేశ్లఽస్త్్ేవ | యథా ప్రధానపురుషాణాం జ్ఞాన్తహావనన్తశ్నైా మో జ్ఞాత
ఆహూతో న్తశిత ఇతి వయపదేశ్: | కార్ణ్డ చ పితరి జ్ఞాత్త పుత్రో జ్ఞాత ఇతి
జ్ఞన్తమేయనమస్య పుత్రోఽయమితి వయపదేశ్ ఇతి | ఏవమత్రాప్యతతసృషాం స్ర్వమిత్పయద్ |
సాదృశ్యయచ్తచకస్త్రీజ్ఞాన్తదనయస్త్రీజ్ఞానమితి | ________________

తదేవ సాదృశ్యమత్రాపి వివక్షితమ్ – “యథా స్యమ్తయకేన మృతిాణ్డేన స్ర్వ మృనమయం

విజ్ఞాత' సాయద్ (ఛా.ఉ. ౬.౧.౪) ఇత్పయద్న్త |
అనయథైకశ్బద: పిణే శ్బదశ్చ వయర్థసాసేత్ |
మృదా విజ్ఞాతయేత్తయత్పవత్ప పూర్ుత్పవత్ ||
న హ్యయకమతిాణాేతమకానయనయమనమయాని |
సాదృశ్యమేవ హ త్తషామ్ |
“యథా స్యమ్తయకేన లోహమణిన్త స్ర్వ లోహమయం విజ్ఞాత' సాయత్" (ఛా.ఉ. ౬.౧౫),
“యథా స్యమ్తయకేన నఖ్నికృన్నేన స్ర్వ కారాుయస్ం విజ్ఞాతః సాయద్” (ఛా.ఉ. ౬.౧.౬)
ఇత్పయద్కమపి వయర్థం సాయత్?
న హ ఏకమణాయతమకమనయలోోహమయమ్ | న చైకనఖ్కృన్న్తతమకం స్ర్వం
కారాుయస్మ్ |
"వాచార్మభణం వికార్ద న్తమధేయం మృతి్కేత్తయవ స్తయమ్" (ఛా.ఉ. ౬.౧.౪ ) ఇతయత్ర
చ “వాచా" న్తమానం “ఆర్మభణమ్" "వికార్:" అవికృతం నితయం "న్తమధయమ్"
"మృతి్కేత్తయవ" ఇత్తయతదవచనం స్తయం, ఇతి శ్రుతయర్థః |
న చ "వాచార్మభణ శ్బోదఽపి మిథాయత్తవ ప్రస్తదధః |
'వాచార్మభణమాత్రమ్' ఇతి చ అశ్రుతకలానమ్ | తస్తమనాక్షే, “న్తమధేయ శ్బద:, "ఇతి"
శ్బదశ్చ వయర్థసాసేత్?
అతో, న క్త్రాపి జ్గతో మిథాయతవముచయత్త – "కవిర్మనీష్ణ పరిభూ:
స్వయమూభరాయథాతథయతోఽరాథన్ వయదధాచాేశ్వతీభయ: స్మాభయః"
“యచ చికేత' స్తయమ్ ఇత్ తన్ న మోఘం వసు' సాార్హమ్ స్ జ్ఞతోత దాత్ప" (ఋగ్వవ
ద ౧౦౫౫.౬),
విశ్వ స్తయమ్ మఘవాన్త యువోర్ ఇద్ ఆపశ్ చన ప్ర మినని్ వ్రతం వామ్ (ఋగ్వవద
౨.౨౪.౧౨), ________________

“ప్ర ఘా న్వ అస్య మహతో మహాని స్త్పయ స్తయస్య కర్ణాని బోచమ్" (ఋగ్వవద
౨౧౫.౧),
"అన్తదయనన్ం జ్గదేతద్ధదృక్రాివర్్త్త న్తత్ర విచార్యమస్త్ | న చానయథా కావపి చ కస్య
చ్ఛదమభూత్యారా న్తపి తథా భవిషయత్" ||
"అస్తయమాహర్జగదేతదజ్ఞా: శ్క్త్ హర్థర్థయ న విదుః పరాం హ | యస్సతయరూపం
జ్గదేతద్ధదకసృషాావ తవభూతసతయకరామ మహాత్పమ" ||
"అస్తయమప్రతిషాం త్త జ్గదాహర్నీశ్వర్మ్ | అపర్స్ార్స్మూభతం
క్తమనయత్పేమహైత్యకమ్ ||
ఏత్పం దృష్ఠామవషాభయ: నషాాత్పమనోఽలాబుదధయః | ప్రభవను్ేగ్రకరామణ: క్షయాయ
జ్గతోఽహత్ప:" || (భ.గీ. ౧౬.౮-౯)
ఇత్పయదేశ్ |
"అనితయతవతవవికారితవపార్తన్తియద్రూపతః | స్వపానద్సామయం జ్గతో న త్య
బోధనివర్్ేత్ప | స్ర్వజ్ాస్య యతో విష్ణు: స్ర్వదతత్రాితీయత్త | బోధాస్హం తతో నైతత్
క్తన్త్వజ్ఞావశ్మస్య హ" ||
ఇతి పర్మోపనిషద్ |
ప్రజ్ఞావినిరిమతం యసామదతో మాయామయం జ్గత్ | అనేన్తనుగతం యసామదనృతం
త్తన కథయత్త | బోధానివర్్ేమపి త్య నితయమేవ ప్రవాహతః | అ ఇత్యయక్ః పర్ద దేవ: త్తన
స్తయమిదం జ్గత్ | తదధీనస్వరూపత్పవదస్తయం త్తన కథయత్త || స్తయస్య స్తయః స్
విభురిన్పది చాపస్థ సూర్యవద్" ||
— ఇతి చ |
"తస్యయపనిషతసతయస్య స్తయమితి ప్రాణా వై స్తయం త్తషామేష స్తయమ" (బృ.ఉ.
౪.౧.౨౦)
— ఇతి చ |
"మహామాయేతయవిదేయతి నియతిర్దమహనీతి చ | ________________

ప్రకృతిరావస్నేత్తయవం తవేచాేనన్ కథయత్త | ప్రకృతి : ప్రకృషాకర్ణాదావస్న్త

వాస్యేదయత: | అ ఇత్యయకో్ హరిస్్స్య విదాయఽ విదేయతి స్ంఞితాత్ప | మాయేత్యయకా్వ
ప్రకృషాత్పవత్ ప్రకృషాం హ మయాభధమ్ | విష్ణు: ప్రజ్ాపి్ర్థవైకా శ్బ్తదర్థతైరుద్ధర్యత్త |
ప్రజ్ాపి్రూపో హ హరిః సా చ సావననదలక్షణా" ||
— ఇతి చ |
"స్ర్థవ వేదా హర్థర్థభదం స్ర్వసామత జ్ఞాపయని్ హ | భేదః
సావతనియసార్వజ్యస్ర్తవశ్వరాయద్కశ్చ స్ః | స్వరూపమేవ భేదోఽయం వాయవృతి్శ్చ
స్వరూపత్ప | స్ర్వవాయవృత్యే యసామత్ స్వశ్బోదఽయం ప్రయుజ్యత్త |
స్ర్వవాయవృత్త్పమేవ నేతి నేత్పయద్కా శ్రుతిః | విష్ణుర్తో వదేదన్తయ అపి స్రావ న
స్ంశ్యః" ||
- ఇతి న్తరాయణశ్రుతిః |
“అహం బ్రహామస్తమ' (బృ.ఉ. ౩.౪.౧౦), "తదోయఽహం స్యఽసౌ యోఽసౌ స్యఽహమ్',
“యోఽ సావాద్త్తయ పురుష: స్యఽహమస్తమ స్ ఏవాహమస్తమ"
- ఇత్పయద్ త్య అన్రాయమయప్క్షయా | “స్ యశ్యచయం పురుష్య యశ్యచసావాద్త్తయ స్
ఏకః” (తై.ఉ. ౨.౮.౫, ౩.౧౦.౪) |
"అ: ఇతి బ్రహమ, తత్రాగతమహమితి” (ఐ.ఆ. ౨.౩.౬), తస్యయపనిషద్ “అహమ్" ఇతి |
"అహంన్తమా హరిరినతయం అహ్యయత్పవత్రాిక్తరి్తః | తవం చాసౌ
ప్రతియోగిత్పవతార్దక్షత్పవతస ఇతయపి | స్రావన్రాయమిణి హరావస్మచేబదవిభక్యః |
యుషమచేబదగత్పశ్తచవ స్రావస్్చేబదగా అపి | స్ర్వశ్బదగత్పశ్తచవ వచన్తనయఖిల్పనయపి |
స్వతనిత్పవత్రాివర్్నే్ వాయవృత్త్ఽపయఖిల్పతసదా | తతసమబన్తధత్య్ జీవేష్ణ
తతసమబన్తధదచితసవపి | వర్్న్ ఉపచార్థణ తిఙ్ాదానయఖిల్పనయపి | తసామతసర్వగతో
విష్ణుర్థకో భచచ తతో బహః" ||
ఇతి న్తరాయణశ్రుతిః | ________________

"స్ర్వభూత్తష్ణ యేనైకం భావమవయయమీక్షత్త | అవిభక్ం విభకే్ష్ణ తజ్ఞజానం విద్ధ

సాతివకమ్
|| (భ.గీ. ౧౮.౨౦)
- ఇతి భగవదవచనమ్ |
న చాస్తోయ భేద: - “స్తయమ్ ఏనమ్ అను విశ్వ మదని్ రాతిం దేవస్య గృణతో
మఘోనః" (ఋగ్వవద ౪౧౭.౫), “స్తయః స్య అస్య మహమా గృణ శ్వో యజ్ఞాష్ణ
విప్రరాజ్ఞయ” (ఋగ్వవద ౮.౩.౪ ), “స్తయ ఆత్పమ స్తోయ జీవ: స్తయం భదా స్తయం భదా
స్తయం భదా | మైవారువణోయ మైవారువణోయ మైవారువణయః",
"ఆత్పమ హ పర్మస్వతని: స్ర్వవిత్ స్ర్వశ్క్త్: పర్మసుఖ్: పర్మో జీవసు్ తదశ్:
అలాజ్ా: అలాశ్క్త్: ఆర్్ : అలాక:",
- ఇత్పయద్శ్రుతిభయః |
న చావాన్ర్స్తయతవమిదమ్ –
“యో వేద నిహతం గుహాయాం పర్మే వోయమన్ | స్యఽనుత్త స్రావన్ కామాన్సహ
బ్రహమణా విపశిచత్ప' || (తై.ఉ. ౨.౧)
భఏతమాననదమయమాత్పమనముపస్ఙ్కేిమయ ఇమాలోోకాన్తేమానీ
కామరూపయనుస్చచర్న్ | ఏతత్ సామ గాయన్తనస్త్్” | (తై.ఉ. ౩.౧౦.౫)
"ఋచాం తవ: పోషమ్ ఆస్త్్ పపుషావన గాయత్రం తోవ గాయతి శ్కేరీష | బ్రహామ తోవ
వదతి జ్ఞతవిదాయం యజ్ాస్య మాత్రాం వి మిమీత ఉ తవ:" || (ఋగ్వవ ద ౧౦.౭౧.౧౧)
"పర్ం జ్ఞయతిరుపస్మాదయ స్త్వన రూప్ణాభనిషాదయత్త” (ఛా.ఉ. ౮.౩.౪ ),
“స్ తత్ర పర్థయతి జ్క్షన క్రీడన ర్మమాణ: స్త్రీభరావ యానైరావ జ్ఞాతిభరావఽజ్ఞాతిభరావ"
(ఛా.ఉ. ౮౧౨.౩),
“యత్ర తవస్య స్ర్వమాత్తమవాభూత్” “తత్తేన కం పశేయత్”
________________

"తత్తేన కం ఞితఘ్రత్” “తత్తేన కే విజ్ఞనీయాద్ యేనేదం స్ర్వ విజ్ఞన్తతి తం చ కేన

విజ్ఞనీయాత విజ్ఞాత్పర్మర్థ కేన విజ్ఞనీయాత్" (బృ.ఉ. ౪.౪.౧౪),
“యథోదకం శుదధ శుదధమాస్తక్ం త్పదృగ్వవ భవతి" (క.ఉ. ౨.౧.౧౫), “తదా విదావన్
పుణయపాప్ విధూయ నిర్ఞ్జన: పర్మం సామయముపైతి" (ము.ఉ. ౩.౧.౩),
“అమృతస్తయష స్త్త్యః” (ము.ఉ. ౨.౨.౫),
"అక్షణవన్: కర్ువన్: స్ఖ్యయో మనోజ్వేషవ అస్మా బభవః |
ఆదఘానస్ ఉపకాాస్ ఉ త్తవ హూదా ఇవ సానత్పవ ఉ త్తవ దదృశ్రే || (ఋగ్వవ ద
౧౦.౭౧.౭)
"ఈశ్మాశ్రితయ తిషిని్ ముకా్: స్ంసార్సాగరాత్ | యథేషిభ్యగభ్యకా్ర్ద బ్రహామన్త్
ఉత్ర్దత్ర్మ్" ||
- ఇతి మోక్షానన్ర్ం భేదశ్రుతిభయః | “ఇదం జ్ఞానమపాశ్రితయ మమ సాధర్మేమాగత్పః |
స్ర్థగఽపి నోపజ్ఞయనే్ ప్రళయే న వయథని్ చ" || (భ.గీ. ౧౪.౨)
- ఇతి భగవదవచనమ్ |
“ॐ జ్గదావేపార్వర్జమ్ ॐ” (బ్ర.సూ. ౪.౪.౧౭), "ॐ ప్రకర్ణాదస్నినహతత్పవచచ ॐ"
(బ్ర.సూ. ౪.౪.౧౮)
- ఇత్పయద్ చ | "అవిన్తశీ వా అర్థ యమాత్పమనుచిేతి్ధరామ” (బృ.ఉ. ౪.౫.౧౪ ) ఇతి
తదధరామణామపయనుచిేత్త్: ప్రసు్తత్పవత్ |
అత్రైవ “మా భగవాన్ మోహాన్మాపిపన్”, “న ప్రేతయ స్జ్ఞాఽ స్త్" (బ.ఉ. ౪.౪.౧౨)
ఇతి స్జ్ఞాన్తశ్స్య దోషత్తవనోక్త్పవత్ |
“యత్ర తవస్య స్ర్వమాత్తమవాభూత్ తత్తేన కం పశేయద్” (బృ.ఉ. ౪.౪.౧౪ ) ఇతి హాయక్షేప
ఏవ | న హ భ్యగాభావో "విజ్ఞాత్పర్మర్థ కేన విజ్ఞనీయాద్” ఇతి విజ్ఞాతర్విజ్ఞానం
చాప్క్షితమ్ | ________________

"అహమిత్తయవ యో వేదయః స్ జీవ ఇతి క్తరి్తః | స్ దు:ఖీ స్ సుఖీ చైవ స్ పాత్రం

బనధమోక్షయో:" ||
- ఇతి పర్మశ్రుతిః | “మగనస్య హ పర్థడ జ్ఞానే క్తం న దుఃఖ్తర్ం భవేత్” (మహా.
౧౨.౨౯౦.౭౯)
- ఇతి మోక్షధర్థమ |
“న త్య తద్వతీయమస్త్" ఇతి చ |
“యత్ద్రబిహమ ద్రుతత్తవన న పశ్యతి తదేవ ద్వతీయం నేత్పయహ | యత్తోఽనయ
ద్వభక్త్తవనైవ పశేయద" ఇతి వాకయ శేషాత |
న హ ద్రష్ణార్దష్యారివపరిలోపో విదయత ఇతి హ్యతోశ్చ |
"కరామణి విజ్ఞానమయశ్ ఆత్పమ పర్థఽవయయే స్ర్వ ఏక్తభవని్" (మ.ఉ. ౩.౨.౭)
ఇతయత్రాపి ఏక్తభావో మత్తయకయం క్షీరాబాధేద్స్తథతతదాాప్క్షయా సాథనకయం వా |
"కామేన మే కామ ఆగాత్ హృదయాభృదయం మృతోయః | యదమీషామద: ప్రియం
తదతృపమామభ | బ్రహమమతయనుకూల్ప మే మతిరుమకో్ భవిషయతి | అత:
ప్రాయోనకలతవమిదానీమపి మే స్తథతమ" ||
"యేన్తక్రమన్ేషయో హాయప్కామా యత్ర తతసతయస్య పర్మం నిధానమ్",
"ఏతమాననదమయమాత్పమనముపస్ఙ్క్ేిమతి" (త్త.ఉ. ౨.౭)
- ఇత్పయద్శ్రుతిభయః |
స్వరూపైకాయభప్రాయే “కరామణి విజ్ఞానమయశ్చ" (ము.ఉ. ౩.౨.౭) ఇతి న యుజ్యత్త | న
హ తతాక్షేఽపి కర్మణాం బ్రహ్తమకయం ముకా్వస్త్ |
నివృత్ేభప్రాయే చ పఞ్చదశ్కల్పన్తమపి స్మత్పవత్ |
“గత్ప: కల్ప: పఞ్చదశ్ ప్రతిషాి దేవాశ్చ స్ర్థవ ప్రతిదేవత్పస్" (ము.ఉ. ౩.౨.౭)
ఇతయన్తయసాం కల్పన్తం గమనముకా్వ కర్మణాం విజ్ఞాన్తతమనశ్తచక్తభావకథనం సాయత్
విశేషాభావాత్ |
న చ జ్ఞాననివృత్స్య ర్జ్తస్య శుక్తోేక్తభావవయవహార్దఽస్త్ |
________________

"పర్థఽ వయయే" (ము.ఉ. ౩.౨.౭) ఇతయధికర్ణతవకథనం చ భేదజ్ఞాపకమ్ |

అనయథా, పర్ ఏవ భవని్' ఇతి నిర్థదశ్: సాయత్?
“జీవస్య పర్మైకయం త్య బుద్ధసారూపయమేవ త్య | ఏకసాథననివాస్య వా వయక్త్సాన
థ మప్క్షే
స్ః | న స్వరూపైకత్ప తస్య ముక్సాయపి విరూపతః | సావతనియపూర్ుత్తఽలాతవపార్తనేియ
విరూపత్త" ||
- ఇతి పర్మశ్రుతిః
|
"బ్రహమ వేద బ్రహ్తమవ భవతి" (ము.ఉ. ౩.౨.౯) ఇత్పయద్ చ “స్మూాజ్య బ్రాహమణం
భక్యా శూద్రోఽపి బ్రాహమణో భవేద్” ఇతివద్ హతో భవతి' ఇతయర్థ: – న హ
బ్రాహమణపూజ్క: స్ ఏవ బ్రాహమణో భవతి |
"బ్రహామణి జీవా: స్ర్థవఽ పి పర్బ్రహామణి ముక్త్గాః | ప్రకృతిః పర్మం బ్రహమ పర్మం
మహదచ్యయతః | తసామనన ముకా్ న చ సా న కవచిద్వష్ణువైభవమ్ | ప్రాపునవని్ స్ ఏవైకః
స్వతని: పూర్ుషఙ్గణః" ||
- ఇతి పర్మశ్రుతిః
|
“పర్ద మాత్రయా తన్తవ వృధాన న త్త' మహతవమ్ అన్వ అనువని్", (ఋగ్వవ ద
౭.౯౯.౧)
"బ్రహ్యమశ్యన్తద్భర్థదవై: యత్రాాిపు్ం నైవ శ్కయత్త | తదయతసవభావ: కవలయం స్ భవానేేవలో
హర్థ" ||
ఇతి చ |
“యథాపియని్ త్తజ్ఞంస్త మహాత్తజ్స్త భాస్ేర్థ | పృథకాథక స్తథత్పనయతి స్వరూప్ర్పి
స్ర్వశ్ః | పర్థ బ్రహమణి జీవాఖ్యబ్రహామణయపయపియని్ హ | ముక్త్ పృథక స్తథత్పనేయవ
తదనేయషామదర్శనమ్ | అపయయోఽయం స్ముద్దష్ణా న స్వరూపైకత్ప కవచిద్ ||
- ఇతి న్తరాయణశ్రుతిః | ________________

అత: స్రావగమవిరుదధమేవ జీవేశ్వరైకయమ్ |

తథైవ స్ర్వయుక్త్విరుదధం చ | న త్పవదేకజీవవాదో యుజ్యత్త ||
ఏకాజ్ఞానపరికల్పాతత్తవ చ స్ర్వస్య స్ర్వమిదం పరికల్పాతమ' ఇతి జ్ఞనత: పున:
శిషాయద్బోధనం న యుజ్యత్త |
న హ ‘స్వపోనఽ యమ్' ఇతి నిశిచతయ సావపనపుత్రదాయార్థ యతత్త?
స్వప్న త్య సావపనత్పవజ్ఞాన్తదేవ యతత్త |
న చ బహన్తం దృశ్యమానత్పవదస్య 'అజ్ఞానపరికల్పాత మిదమ్' ఇతి నిశ్చయో
యుజ్యత్త |
స్వప్న త్య ప్రబోధానన్ర్మేకసాయవశిషాత్పవనినశ్చయః | న చాత్ర తథాస్త్ |
'తస్య తస్య తథా తథా ప్రతిపత్వయమ్' ఇతయఙ్గగకార్థ, వసు్ని వికల్పాస్మభవాత.
'అకల్పాతమ' ఇత్తయవ సాయత?
న చ తథా ప్రతిపత్వయమ్' ఇతయత్ర ప్రమాణమస్త్ |
'శిషాయజ్ఞానపరికల్పాతమ' ఇతయఙ్గగకార్థ తస్తయవాచార్యభావే స్వయమేవ కల్పాతో భవతి' ఇతి
స్మయగ్ గ్రన్తథధిగమస్తయవ అనర్థహ్యత్యతవం సాయత?
న చ కస్యచినుమక్త్ః – గ్రన్తథధిగమే, తస్తయవ శిషాయజ్ఞానపరికల్పాతతవప్రాప్్ః |
స్ చైకజీవో యద్ భేదవాద్ భవతి, తస్య తత్రైవ దాయాత్, ‘న కదాచిద్ భేదనివృతి్ః',
ఇతి న కసాయపి ముక్త్ః సాయత్?
'త్తన యథా కల్పాతం తథైవ భవతి ఇతి త్తనైకజీవవాద్న్తం నితయనిర్యకలానే, స్ ఏవ
సాయత్?
న చ ఏకజీవాజ్ఞానపరికల్పాతం స్మస్్మ్' ఇతయత్ర క్తఞ్చచన్తమనమ్ |
"ప్రపఞ్చచ యద్ విదేయత నివర్థ్త న స్ంశ్యః | మాయామాత్రమిదం ద్రుతం అదవతం
పర్మార్థత:" || (మా.ఉ. ౧.౨.౯) ________________

- ఇతయస్య చాయమర్థః - ప్రపఞ్చచ యద్ "విదేయత" భవేత ఉతాదేయత, తరిహ "నివర్థ్త” |

న చ నివర్్త్త – తసామద్ అన్తద్ర్థవాయమ్ |
'ప్రకృషా : పఞ్చవిధో భేదః' – “ప్రపఞ్చః” |
న చ అవిదయమానోఽయం – మాయామాత్రత్పవత్ |
"మాయా" ఇతి భగవత్రాిజ్ఞ,ా సైవ మానత్రాణక్త యస్య, తన్ “మాయామాత్రమ్" |
'పర్మేశ్వర్థణ జ్ఞాతత్పవద్రక్షితత్పవచచ న ద్రుతం భ్రాని్కల్పాతమ్' ఇతయర్థః - న హ
ఈశ్వర్స్య భ్రాని్: |
తరిహ, “అదవతః స్ర్వభావన్తమ్" (మా.ఉ. ౧.౨.౨) ఇతి వయపదేశ్: కథమ్? ఇతయత ఆహ
- "అదవతం పర్మార్థత:" (మా.ఉ. ౧.౨.౯) ఇతి |
పర్మార్థత్పప్క్షయా హ ‘అదవతం స్ర్వసామదుత్మోఽర్థః స్ ఏక ఏబ' ఇతయర్థః | అనయథా
హ “అదవత: స్ర్వభావాన్తమ్' (మా.ఉ. ౧.౨.౨) ఇతి వయర్థ సాయత్?
"స్ర్వభావాన్తం" మధేయ, తస్తయకస్త్యవ 'అద్తవతతవమ' ఇతయకే్ స్మాధికరాహతయమేవోక్ం
సాయత? అనేయషాం స్ర్వభావాన్తం చ స్మాధికభావః |
"వికలోా వినివర్థ్త కల్పాతో యద్ కేనచిద" (మా.ఉ. ౧.౨.౧౦) ఇతి వాకయ శేషాచచ 'న
కల్పాతతవమస్య' ఇతి జ్ఞాయత్త |
'నివర్్త్త' ఇతయఙ్గగకార్థ "నివర్థ్త” “విదేయత" ఇతి చ ప్రస్ఙ్గరూప్ణ కథనం “యద్"శ్బౌద
చ న యుజ్యనే్ |
"విదేయత" ఇతయస్య చోతాత్ేరాథనఙ్గగకార్థ యాదస్త్ తత్నినవర్్త్త ఇతి వాయప్ేభావాత్
"నివర్థ్త" ఇతి న యుజ్యత్త |
అత: ప్రపచచసాయన్తద్స్తయతవపర్మిదం వాకయమ్ |
అత: “ఉపదేశ్యదయం వాదోఽజ్ఞాత్త దవతం న విదయత్త" (మా.ఉ. ౧.౨.౧౦) ఇత్పయహ |
అజ్ఞాత ఏవ దవతం న విదయత్త” | 'అజ్ఞానిన్తం పక్ష ఏవ దవతం న విదయత', ఇతయర్థః |
________________

“జీవేశ్వర్భదా చైవ జ్డేశ్వర్భదా తథా | జీవభేదో మిథశ్తచవ జ్డజీవభదా తథా |

మిథశ్చ జ్డభేదో య: ప్రపఞ్చచ భేదపఞ్చకః | స్యఽయం స్తోయ హయన్తద్శ్వ
సాద్శేన్తనశ్మాపునయాత్ | న చ న్తశ్ం ప్రయాత్తయష న చాసౌ భ్రాని్కకల్పాతః |
కల్పాతనినవర్థ్త న చాసౌ వినివర్్త్త || ద్రుతం న విదయత ఇతి తసామదజ్ఞానిన్తం మతమ్ |
మతం హ జ్ఞానిన్తమేతనిమతం త్రాతం చ విష్ణున్త | తసామతసతయమితి ప్రోక్ం పర్మో
హరిర్థవ త్య" ||
- ఇతి పర్మశ్రుతిః
|
మైత్రేయీశ్యఖ్యయాం (మైత్రాయణీ ఉ. ౭.౮ *) చ “అథ జ్ఞానోపస్రాగ:" ఇత్యయక్వా,
“అథ యే చానేయ మిథాయత: దృషాానత్ః క్హకేన్పదజ్ఞ
ి లః వైద్కేష్ణ పరిసాథత్యమిచేని్ తై:
స్హ న స్ంవస్త్త్ ప్రాకాశ్యయ హ్యయత్త తస్ేరా అస్వరాయ' ఇత్పయహ |
"నైరాతమేవాదకహకమిథాయదృషాన్హ్యత్యభః | భ్రామయఁలోనకో న జ్ఞన్తతి వేదవిదాయన్ర్ం
త్య యత" ||
- ఇతి |
'ఆతమస్మబనిధ క్తమపి న్తస్త్' ఇతి వాదో, “నైరాతమేవాదః” |
భ్రాని్కల్పాతత్తవ చ జ్గత:, స్తయం జ్గదదవయమప్క్షితమ్ |
న హ స్తయశుకే్ః, స్తయర్జ్తస్య, తయోసాసదృశ్యస్య, చాభావే భ్రాని్ర్భవతి |
స్వప్నఽపి వాస్న్తరూపం స్తయమేవ జ్గనమనస్త స్తథతం బహషిత్తవన దృశ్యత్త |
దేహాతమనోర్పి ఏకదేశ్స్థత్పవద్సాదృశ్యమస్త్్ేవ |
'శ్ఙ్గః ప్తతో, నభ్య నీలమ్ ఇత్పయద్షవపి ప్తత్పదయోఽనయత్ర విదయన్ ఏవ |
తత్పసదృశ్యం చ ద్రవయత్పవద్కం క్తఞ్చచత్ శ్ఙ్క్షేద్ధన్తం చాస్త్్ేవ | అతో న క్త్రాపి
స్దృశ్స్తయవసు్దవయం విన్త భ్రమః | ________________

న చ ఆతమని అన్తతమభ్రమ : కావపి దృషా: | న హ కశిచద్ 'అహం , అహం న భవామి'

ఇతి భ్రానో్ దృశ్యత్త?
ఆతమనయన్తతమభ్రమ ఏవాయం ప్రపఞ్చ ఇతి తైరుచయత్త |
తం వినైవాన్తతమన్తయతమభ్రమకలానేఽన్తతమనస్సతయతవం సాయత్ |
తదా చాద్వతీయతవకలానేఽన్తత్తమవాస్త్ న్తత్తమతి భవతి |
ఆత్పమజ్ఞాన్తతమకత్తవ చ జ్గత: ఆతమనో భననత్తవన న దృశేయత |
న హ శుకే్ర్థభదేన ర్జ్తం దృశ్యత్త భ్రాన్న్ | న చైకమేవ యుగపదబహధా దృశ్యత్త
భ్రాన్న్ | న చాతమని భేదభ్రమ: కావపి దృషాః | న చ క్త్రాపి మిథోయపాధికృతో భేదో
దృషాః | న చ జ్ఞాన్తజ్ఞానయోర్పి మిథాయకల్పాతతవం దృషామ్ | తద్వషయస్తయవానయథాతవం
భ్రాన్న్ |
ఏవమాదయనన్యుక్త్విరుదోధఽయం పక్షః |
గ్రనథబహతవం సాయద్త్తయవోపర్మయత్త | న చ స్తయత్పవఙ్గగకార్థ కశిచదోదషః |
బహజీవవాద్పక్షేఽపి భేదస్య మిథాయత్పవఙ్గగకార్థ ఏత్త దోషాభవనే్ేవ |
మిథోయపాధికృతం హ త్తషామపి బహతవమ్ | న చ మిథోయపాధికృతో భేద: కావపి దృషాః
| ఆతమనయన్తతమకలాన్తరూపత్పవనిమథోయపాధిర్థవ న యుజ్యత్త |
మాయామయీ స్ృష్ఠార్పి తతసదృశ్సాయనయస్య విదయమానతవ ఏవ దృషాా |
________________

ద్రవయత్పవద్సాదృశ్యయుతం క్తఞ్చచదధిషాినమాశ్రిత్తయవ చ |
"అధిషాినం చ స్దృశ్ం స్తయవసు్దవయం విన్త | న భ్రాని్ర్భవతి కావపి
స్వపనమాయాద్కేషవపి | మానసాయం వాస్న్తయాం త్య బహర్వసు్తవకలానమ్ | సావపోన
భ్రమచ మాయాయాం కర్్ృదేహాద్వసు్ష్ణ | చత్యర్ఙ్గబలత్పవద్కలానం భ్రమ ఇషయత్త |
న భ్రాని్కల్పాతం విశ్వమతో విషుబల్పశ్రితమ్ ||
– ఇతి బ్రహమవైవర్థ్ |
"న చ మాయావిన్త మాయా దృశ్యత్త విశ్వమీశ్వర్ః | స్దా పశ్యతి త్తనేదం న
మాయేతయవధార్యత్పమ్" ||
ఇతి చ |
“అపర్దక్షదృశ్ల మిథాయదర్శనం న కవచిదభవేత్ | స్రావపర్దక్ష విద్వష్ణురివశ్వదృక్నన
తనమృష" ||
— ఇతి చ |
యద్ చైకమేవ బ్రహోమపాధిభేదాతసంస్ర్తి ముచయత్త చ తదా స్ంసారిణాం స్ర్వదా
విదయమానత్పవత్ స్ర్వదా స్ంసార్థయవ బ్రహమ |
అతస్్దాభవోఽపి న ముక్త్: స్ర్వదోపాధిస్మబనధత్పవత్ తస్య |
న చ శుదధస్య నోపాధిస్మబనధ', ఇతి వాచయమ్ | ఉపాధిస్మబనధస్యయపాధిస్మబనధకలానే
నవసాథప్రస్ఙ్క్షగత్ |
న చ త్తనైవ స్మబనేధన స్మబదధస్య ఆత్పమశ్రయప్రస్ఙ్క్షగత్ |
ఇతశ్చ మిథోయపాధిః న యుజ్యత్త – అజ్ఞానస్తద్ధధ మిథోయపాధిస్తద్ధః, అజ్ఞానం విన్త
మిథాయత్పవస్తదేధః |
న చ మిథోయపాధిం విన్తఽజ్ఞానస్తద్ధః, మిథోయపాధిభననస్తయవ అజ్ాత్పవత్ |
శుదధస్తయవాజ్ాత్తవ ముక్సాయపయజ్ాతవప్రస్కే్:, సావభావికత్పవత్ స్తయత్పవత్
స్ద్వతీయతవప్రస్కే్శ్చ | ________________

సావభావికస్య చానివృత్ేఙ్గగకారాదనివృత్ప్రస్కే్శ్చ – స్తయస్య అనివృతి్రితి హ తతాక్షః |

అతశ్యచనోయన్తయశ్రయత్ప, 'అజ్ఞానస్తద్ధధ మిథోయపాధిస్తద్ధః, మిథోయపాధిస్తద్ధధ జీవస్తద్ధః,
జీవస్తద్ధధ తదాశ్రయాజ్ఞానస్తద్ధః' ఇతి చక్రకం వా |
'న చ శుదధమేవ భ్రాన్త్ే అజ్ామ్' ఇతి యుక్మ్, 'అజ్ఞానస్తద్ధధ భ్రమస్తద్ధః, తతిసద్ధధ
అజ్ఞానస్తద్ధః' ఇతి అనోయన్తయశ్రయత్పవత్ |
"అన్తగత్ప అతీత్పశ్చ యావన్ః స్హత్పః క్షణా: | అతీత్పన్తగత్పశ్తచవ యావన్ః
పర్మాణవః || తతోఽపయనన్గుణిత్ప జీవాన్తం రాశ్యః పృథగ్" ||
ఇతి వతసశ్రుత్తర్న స్ంసారిణాం పరిస్మాపి్ర్స్మతాక్షే |
"పర్మాణుప్రదేశేఽ పి హయనన్త్: ప్రాణిరాశ్యః | సూక్షమత్పవద్ధశ్శ్క్త్ేవ సూథల్ప అపి హ
స్ంస్తథత్పః | స్హస్రయోజ్నస్భా ప్రభావాద్వశ్వకర్మణః | అనన్త్ రాశ్యోఽనన్త్:
ప్రజ్ఞన్తమధిస్ంస్తథత్ప" ||
- ఇతి సాేనేద |
న చ మిథాయవసు్నో దుర్ఘటతవమేవ భూషణమ్ | దృషాస్య వసు్నో మిథాయతవకలానస్య
దృష్ఠాస్కాశ్యత్ బలవత్రాిమాణయుక్ేప్క్షత్పవత్ |
తదభావే స్తయతవం దృష్టతాేవ స్తదధయతి |
న హ అన్తనద్కం భ్యగయం దృషాావ భ్యక్్ం స్తయత్తవ ప్రమాణాన్ర్మప్క్షత్త | క్తను్ 'నేదం
అననమ్' ఇతి కేనచిదకే్ కథం ఇదం, అననత్తవన దశ్యమానం, అననం న భవతి?' ఇతి
ప్రమాణాన్ర్మప్క్షత్త |
న చ ప్రతయక్ష దృషాస్య తతో బలవత్రాితయక్షమాగమ విన్త అనుమాన్తద్నైవ బాధో దృషాః |
దూర్స్థవృక్షహ్రస్వత్పవద్ధ ప్రతయక్షాపటుతవస్య నిశిచతత్పవత్ యుకా్ే తత్ర ద్ధర్ఘతవనిశ్చయః
|
౩౫ ________________

ప్రతయక్షస్య హ దూర్థ మనదగ్రాహతవం పరిమాణాద్ధ అనయథాతవం చ తతో

బలవత్రాితయక్షేణైవ నిశిచతమ్ |
న చ జ్గత్రాితయక్షస్య మిథాయతవం కేన్తపి ప్రమాణ్డన నిశిచతమ్ |
విశేషతచ జ్ఞాన్తజ్ఞానసుఖ్దు:ఖ్యతమభేదాద్విషయసాయనుభవస్య న మిథాయతవం దృషామ్ |
అతచ స్ంసార్స్య స్తయత్పవతసతయస్య చానివృత్ేఙ్గగకారానన మోక్ష: సాయత్ |
అనుభవస్తదధస్య బలవదనుభవం విన్త యుక్త్త ఏవ మిథాయత్పవఙ్గగకార్థ ఆతమనోఽపి
మిథాయతవం సాయత్ |
యుక్త్శ్చ స్ర్వసాయనయస్య మిథాయత్పవఙ్గగకారాత్ |
ద్వధాకలానే కలాన్తగౌర్వమితి |
ఆత్పమధిషాినభ్రమస్తయవ అస్తదేధః, తసాయధిషాినతవమపి న యుజ్యత్త |
దుర్ఘటస్య చ భూషణత్తవ దుర్ఘటమపి ఆత్పమమిథాయతవం సాయదేవ |
ప్రతీత్తర్పి అవిదాయకార్యత్పవఙ్గగకారాత్, తసాయశ్చ దుర్ఘటతవస్య భూషణత్పవత్ స్తయస్య చ
యుక్ేప్క్షత్పవత్ ఘటాద్ధన్తం ద్రష్ట్రతవమాతమనశ్చ జ్డతవం ద్రష్ణార్భావే చ
ప్రతీతిర్ధిషాినం వినైవ భ్రమ: ఇత్పయద్ విరుదధ స్ర్వమపి సాయత్?
ఉపాధిభేదాఙ్గగకార్థ హస్్పాదాదయపాధిభేదేఽపి తదగతసుఖ్దుఃఖ్యద్భ్యక్్ర్యథా భేదో న
ప్రతీయత్త ఏవమేవ శ్రీరాద్భేదేఽ పి భ్యక్్ర్థభదో న దృశేయత |
స్ర్వదేహగతసుఖ్దుఃఖ్యద్కమేకేనైవ భుజ్ఞయత |
యథా చ ఏకాఙ్గల్పయద్ అపగమేఽపి న మక్త్ర్థవమేకోపాధయపగమేఽపి
తస్తయవాననో్పాధిస్మబదధత్పవనన ముక్త్సాసేత్ |
“ఉదయత్పయుధదోర్దణాే: పతితస్వశిర్దఽ క్షిభః | పశ్యన్: పాతయని్ స్మ కబన్తధ అపయరీన్
యుధి" ||
- ఇతి భార్తవచన్తత్ న విశేోషాద్వశేషః | క్తచచ ఉపాధిః ఆతమన ఏకదేశ్ం గ్రస్తి, ఉత
స్ర్వమాత్పమనమ్? ________________

ఏకదేశ్యఙ్గగకార్థ సావయవతవమ్ | సావయవస్య చానితయతవం తైర్ఙ్గగకృతమ్ | స్ర్వగ్రాస్త్

చ నోపాధిర్థభదక: సాయత్ | ఉపాధికృత్పంశ్కలానే తదుపాధికృతత్తవ ఆత్పమశ్రయతవమ్ |
ఉపాధయన్ర్కలానేఽనవసాథ |
న చ్ఛశ్వర్స్య స్ర్వగతత్పవద్ధపాధికభేదో బ్రహమణా భవతి |
న హ దేశ్త: కాలతశ్యచపరిఛిననయోరౌపాధికభేదో దృషాః |
స్ర్దవపాధిగతత్పవచ్తచకస్తయవ ఈశ్వర్స్య భేదస్య మిథాయత్పవదధస్్పాదాద్భేదేఽపి
భ్యక్్ర్థకతవవత్ స్ర్వసుఖ్దుఃఖ్యద్భ్యక్ృతవమీశ్వర్స్తయవ సాయత్ |
దేశ్త: కాలతచాపరిచిేననయోరౌపాధికభేదాభావాదేవ ద:ఖినోఽనయత శుదధం బ్రహమ న
స్తదధయతి |
అత: సావభావికస్ంసార్ ఇతయనివృతి్ర్థవ సాయత్ | క్తఞ్చ విశిషాస్య, శుదధస్య వా స్ంసార్:?
శుదధస్య స్ంసార్ ఇత్యయకే్ స్వవాయహతిః | విశిషాస్త్యత్యయకే్ విశిష్ణాఽనయః స్ ఏవ వా | స్ ఏవ
చ్ఛదుకో్ దోషః |
అనయశేచనినతోయఽ నితోయ వా ||
అనితయచ్ఛన్తనశ్ ఏవ తస్య న మోక్షః |
నితయత్తవ చ భేదస్య స్తయతవం మోక్షేఽపి తస్య భావాత్ |
స్వరూపమాత్రసాయభేదః ఉపాధిభనన ఏవేతయఙ్గగకార్థ స్వరూపమేవోపాధిస్మబదధమితి న
తస్య శుదధతవమ్ |
అశుదధస్వభావస్య న కదాచిచ్యేదధతవమితి చ తతాక్షః |
ఉపాధిమిథాయత్పవఙ్గగకార్థ చానోయన్తయశ్రయత్పవద్దోషా: ఉకా్: |
న చ అన్తద్కర్మభేదాద్ భేదః | 'ఔపాధికభేదస్తద్ధధ కర్మభేదస్తద్ధః, తతిసద్ధధ చ తతిసద్ధః'
ఇతయనోయన్తయశ్రయత్పవత్ |
౩౭ ________________

అతోఽనన్దోషదుషాత్పవద్ గ్రనథబహతవం సాయద్త్తయవోపర్మయత్త | అత:

స్ర్వప్రమాణవిరుదధత్పవత్ న అభేదే శ్రుతిత్పతార్యమ్ | స్ర్వశ్బాదవాచయస్య లక్షణాపి న
దృష్యాతి న తస్య శ్యస్త్రగమయతవమ్ |
అతోఽ వాచయత్పవదజ్ఞాయత్పవచ్ఛేనయమేవ తద్తి ప్రాప్మ్ |
న చ స్త్వన్తపి జ్ఞాయతవం తైరుచయత్త | కర్్ృకర్మవిర్దధ ఇతి హ త్త బదని్ |
న చ స్వరూపం అనయదావ జ్ఞాయం జ్ఞాత్పర్ం చ విన్త జ్ఞానం దృషామ్ | అతో
జ్ఞాతృజ్ఞాయాభావాత్ జ్ఞానసాయపి శూనయతైవ | అత: శూనయవాదాత్ న కశిచద్వశేషః | న చ
జ్ఞాతృజ్ఞాయర్హతం జ్ఞానం కావపి దృషామ్ | అప్రాప్త్పవఞ్చచశ్వర్భేదస్య న్తభేదే
శ్రుతిత్పతార్య యుజ్యత్త |
“స్ర్దవత్మం స్ర్వదోషవయప్తం గణైర్శేషః పర్ుమనయం స్మసా్త్ |
వలక్షణాయజ్ఞజాపయిత్యం ప్రవృత్ప్: స్ర్థవ వేదా ముఖ్యతో నైవ చానయత్" ||
– ఇతి మహోపనిషద్ |
అత: స్దాగమైర్థవ స్ర్వసామద్భననత్తవన స్ర్వసామద్వశిషాత్తవన చ విజ్ఞాయో
భగవాన్తనరాయణ ఇతి స్తదధమ్ ||
|| ఇతి ప్రథమః పరిచ్ఛేదః||
౩౮ ________________

|| ద్వతియః పరిచ్ఛేదః||
ॐ || "బ్రహామ శివ: సురాదాయశ్చ శ్రీర్క్షర్ణాతారా: |
లక్ష్మీర్క్షర్దేహత్పవద్ అక్షరా తతార్ద హరిః | సావతనియశ్క్త్విజ్ఞానస్ఖ్యర్ఖిలర్గణైః |
నిస్వసమత్తవన త్త స్ర్థవ తదవశ్య: స్ర్వదవ చ | స్ర్గస్తథతిక్షయయతిప్రకాశ్యవృతిబనధనమ్ |
స్ర్వక్షరాణామేకః స్ క్రాయత్ సాతివకమోక్షణమ్ |
స్ర్గస్తథతియతిజ్ఞయతిరినత్పయననదప్రదోఽక్షర్థ | చ్ఛషాాప్రదశ్చ స్ర్థవషామేక ఏవ పర్ద హరిః |
తస్య న్తనోయఽస్త్ స్రాగద్కరా్ నిర్దదషకశ్చ స్:" ||
- ఇతి పర్మశ్రుతిః
|
"బ్రహమశేషసుపర్థుశ్శ్క్రసూర్యగుహాదయః || స్ర్థవ క్షరా అక్షరా త్య శ్రీర్థకా తతార్ద
హరిః" |
- ఇతి సాేనేద | “యం కామయే తం-తమ్ ఉగ్రం కృణోమి తమ్ బ్రహామణం తమ్ ఋష్ఠ
తం సుమధామ్ | అహం రుద్రాయ ధనుర్ ఆ తనోమి బ్రహమద్వష్య శ్ర్వ హన్వా ఉ |
అహం జ్న్తయ స్మదం కృణోమ్య అహం దాయవాపృథివీ ఆ వివేశ్ |
అహం సువై పితర్మ్ అస్య మూర్ధన మమ యోనిర్ అపసవ అన్: స్ముద్రే” || (ఋగ్వవ ద
౧౦.౧౨౫.౫-౭)
యమన్ః స్మద్రే కవయో వయని్ యదక్షర్థ పర్మే ప్రజ్ఞః | యత: ప్రసూత్ప జ్గత:
ప్రసూతీ తోయేన జీవాన్ వయచస్ర్జ భూమాయమ్ | యదోషధీభః పురుషాన్ పశూ వ వివేశ్
భూత్పని చరాచరాణి | అతః పర్ం న్తనయదణీయస్' హ పరాతార్ం యనమహతో
మహాన్మ్ | యదేకమవయక్మనన్రూపం విశ్వం పురాణం తమస్: పర్సా్త్ | తదేవత్తం
తదు స్తయమాహస్్దేవ బ్రహమ పర్మం కవీన్తమ్" || (మ.న్త.ఉ. ౧.౩-౬)
“అస్య దేవస్య మీళ్హహష్ణ వా విష్ణుర్ ఏషస్య' ప్రభథే హవిరిభ:' | విదే హ రుద్రో రుద్రియమ్
మహతవం యాస్తషాం వరి్ర్ అశివన్తవ్ ఇరావత్" || ౧.౬౧ || (ఋగ్వవద ౭.౪౦౫)
________________

"చన్పదమా
ి మనస్య జ్ఞతశ్ చక్షోః సూర్దయ' అజ్ఞయత | ముఖ్యద్ ఇన్పద'ి శ్ చాగినశ్ చ
ప్రాణాద్ వాయుర్ అజ్ఞయత" || (ఋగ్వవద ౧౦.౯౦౧౩)
"ఏకో న్తరాయణ ఆస్వనన బ్రహామ నేశ్యనో న్తగీనష్ణమౌ నేమే దాయవపృథివీ" |
(మహోపనిషద్ ౧౧.౧)
"ఏకో న్తరాయణ ఆస్వనన బ్రహామ న చ శ్ఙ్ేర్ః | స్ మునిర్భత్పవ స్మచిన్ యత్త ఏత్త
వయజ్ఞయన్ | విశ్లవ హర్ణయగర్దభఽగినర్యమో వరుణరుద్రేన్ద్ది" ||
ఇతి |
“వాసుదేవో వా ఇదమగ్ర ఆస్వనన బ్రహామ న చ శ్ఙ్ేర్ః | నేన్పదిసూరౌయ న చ గుహో న
స్యమో న విన్తయక: ౫ ||
- ఇత్పయద్శ్రుతిభయశ్చ |
“యసామతార్ం న్తపర్మస్త్ క్తఞ్చచద్” (మ.న్త.ఉ. ౧౨.౧౩), ఇతయత్రాపి 'అపర్మస్త్'
ఇత్తయవార్థః |
అనయథా “త్తనేదం పర్ుమ" (మ.న్త.ఉ. ౧౨.౧౩) తతో యదత్ర్త్ర్ం
తదరూపమన్తమయం ఇతివాకయ శేషవిర్దధాత్ |
"త్తనేదమ్" ఇత్యయక్మేవ “తత" ఇతి పరామృశ్యత్త |
అనయథా “యసామతార్ం న ఇత్యయక్త్విర్దధాత్ |
“న్తమాని స్రావణి యమావిశ్ని్ తం వై విష్ణుం పర్మముదాహర్ని్” |
(భాలోవేయశ్రుతి, బ్రహమసూత్రభాష్ణయదాహృత)
"అస్తయవ స్ర్వన్తమాని వయతిరిక్స్య స్ర్వత: | య: స్వతని: స్దవైకః స్ విష్ణు:
పర్మోమత:" ||
- ఇత్పయద్శ్రుతిభ్యయఽనయన్తమానయస్తయవేతి న్తనేయషాం స్ర్థవశ్వర్త్పవద్కముచయత్త |
________________

స్ర్వవేదేషవపి అస్య అదోషవచన్తద్ ఆద్ధ అభావావచన్తచచ తదవచన్తచచ అనేయషాం

స్ర్థవషాం వేదేష్ణ స్ర్థవష్ణ | త్తషాం స్ర్వన్తమత్పవనుకే్శ్చ |
"ఉతాతి్రావసుదేవస్య ప్రాదురాభవో న చాపర్ః | దేహోతాతి్స్్దనేయషాం బ్రహామద్ధన్తం
తద్ధర్ణాత్ | దేహోడ న్తద్ర్హర్థరినతోయ బ్రహామద్ధన్తమనితయకాః | ముఖోయతాతి్స్్దనేయషాం
ప్రాదురాభవో హర్థర్జనిః" |
- ఇతి పర్మశ్రుత్తశ్చ |
|| ఇతి ద్వతియః పరిచ్ఛేదః|| ________________

|| తృతీయః పరిచ్ఛేదః||
ॐ || “వరిజతః స్ర్వదోష్ణం గుణస్ర్వస్వమూరి్మాన్ |
స్వతనోి యదశ్య: స్ర్థవ స్ విష్ణుః పర్మో మతః” |
-ఇతి పర్మోపనిషద్ |
"నితయపూరాుఖిలగణో నిర్దదష: స్ర్వదవ యః || యః స్వతనిః పర్ద విష్ణు:
జ్నమమృత్పయద్వరిజత:" ||
"న్తర్ద ఉవాచ |
నిర్దదషవేత్ కథం విష్ణురామనుష్యషదపదయత | చిన్త్శ్రమవ్రణాజ్ఞానదు:ఖ్యుగదృశ్యత్త
కథమ్ | ఏష మే స్ంశ్యో బ్రహమన్ హృద్ శ్లయ ఇవారిాతః | అనుదాధర్దయఽ పరైర్మత్తయః
సూక్త్శ్కా్ే తముదధర్ ||
బ్రహోమవాచ |
స్త్రీపడాల్పభయోగాత్పమ దేహో విష్ణుర్న జ్ఞయత్త | క్తను్ నిర్దదషచైతనయసుఖ్యం నిత్పయం
స్వకాం తనుమ్ | ప్రకాశ్యతి స్త్వయం జ్నిరివష్ణుర్న చాపరా || తథాపయసుర్మోహాయ
పర్థషాం చ కవచిత్ కవచిత్ | దు:ఖ్యజ్ఞానభ్రమాద్ధన్ స్: దర్శయత్ శుదధస్దగణః | క
వ్రణాద్ కవ చాజ్ఞానం స్వతన్తిచిన్ేస్దగణ్డ | ద్ధర్ోభాయయైవ మోక్షస్య దర్శయేత్ప్నయజ్ఞ
హరిః | మిథాయదర్శనదోష్యణ త్తన ముక్త్ం న యాని్ చ | తమో యాని్ చ త్తనైవ తసామద్
దోషవివరిజతమ్ | ప్రాదురాభవగతం చైవ జ్ఞనీయాద్ విషుమనసా ||
ఇతి బ్రహామణ్డే |
"గుణక్రియాదయో విష్ణు: స్వరూపం న్తనయద్షయత్త | అతో మిథోఽపి భేదో న త్తషాం
కశిచత్ కదాచన | స్వరూప్ఽ పి విశేష్ణఽస్త్ స్వరూపతవవదేవ త్య | భేదాభావేఽపి త్తనైవ
వయవహార్శ్చ స్ర్వతః" || ________________

ఇతి పర్మోపనిషద్ |
"అభననతవమభేదశ్చ యథా భేదవివరిజతమ్ | వయవహార్య పృథక్ చ సాయదేవం స్ర్థవ గణా
హర్థః | అభేదాభననయోర్థభదో యద్ వా భేదభననయోః | అనవస్తథతిర్థవ సాయనన
విశేషణత్పమతిః | మూలస్మబనధమజ్ఞాత్పవ తసామదేకమనన్ధా | వయవహార్య విశేష్యణ
దుస్్ర్ేబలతో హర్థః | విశేష్ణఽపి స్వరూపం స్ స్వనిరావహకత్పస్య చ" |
ఇతి బ్రహమతర్థే |
"ఏకమేవాద్వతీయమ్ తత్" (ఛా.ఉ. ౬.౨.౧), "నేహ న్తన్తస్త్ క్తచన | మృతోయః స్
మృత్యయమాశ్లతి య ఇహ న్తనేబ పశ్యతి" (క.ఉ. ౪.౧౧) |
“యథోదకం దుర్థగ వృషాం పర్వత్తష్ణ విధావతి | ఏవం ధరామన్ పృథక్ పశ్యన్ త్పనేబాను
విధావతి" ||
ఇత్పయద్శ్రుత్తః చ |
"దేశ్ః స్ర్వత్ర పురుష: స్వతని: కాలనితయత్ప | ఇత్పయద్ష్ణ స్వస్మబన్తధదయథైవ
గుణరూపిణః | గుణితవం గుణభ్యక్ృతవం సాయద్ విష్ణుః తచచ స్ స్వయమ్" |
ఇతి బ్రహమతర్థే |
"విష్ణుం స్ర్వగుణ్డ: పూర్ు జ్ఞాత్పవ స్ంసార్బరిజతః | నిర్ద:ఖ్యననదభూనితయం తతసమీప్ స్
మోదత్త | ముకా్న్తం చాశ్రయో విష్ణుర్ధికోఽధిపతిస్్థా | తదాశ ఏవ త్త స్ర్థవ స్ర్వదవ
స్ ఈశ్వర్ః ||
- ఇతి పర్మశ్రుతిః |
"అమృతస్తయష స్త్త్యః” (ము.ఉ. ౩.౨.౭), . “స్యఽశ్రుత్త స్రావన్ కామాన్సహ బ్రహమణా
విపశిచత్ప' (త్త.ఉ. ౨౧), ఇత్పయద్ చ | ________________

"నృపాదాయ: శ్తధృతయన్త్ ముక్త్గా ఉత్ర్దత్ర్మ్ | గుణైః స్ర్తవః శ్తగుణా మోదన్ ఇతి

హ శ్రుతి:" |
_ ఇతి పానే |
అతో నిశేశషదోషవరిజతః పూర్దుఽనన్గుణో న్తరాయణ' - ఇతి స్తదధమ్ |
యస్య త్ప్ణుయద్త్పని వేదవచనే రూపాణి ద్వాయనయలం బద తదదర్శత మితథమేవ నిహతం
దేవస్య భర్దగ మహత్ | వాయో ర్మవచోనయం ప్రథమకం పక్షో ద్వతీయం వపుః |
మధోవ యత్య్ తృతీయమేతదమున్త గ్రనథః కృతః కేశ్వే ||
స్వతన్తియాఖిల్ప్శ్యయ నిర్దదషగుణరూపిణ్డ | ప్రేయస్త్ మే సుపూరాుయ నమో
న్తరాయణాయ త్త ||
ఇతి శ్రీమదాననదతీర్థ భగవత్పాదాచార్య విర్చిత:
శ్రీమద్వష్ణుతత్వవినిర్ుయ: స్మూార్ు:
స్మాపో్ఽయం గ్రనథః
|| భార్తీర్మణముఖ్యప్రాణాంతర్గత శ్రీకృషాుర్ాణమసు్||

----------