Professional Documents
Culture Documents
Συγχρονικότητα Μια Μη Aιτιακή Συνδετική Αρχή
Συγχρονικότητα Μια Μη Aιτιακή Συνδετική Αρχή
An Acausal Connecting
Principle
from
VOLUME 8
BOLLINGEN SERIES XX
SYNCHRONICITY
An Acausal Connecting
Principle
C. G. JUNG
TRANSLATED BY R. F. C. HULL
BOLLINGEN SERIES
Extracted from The Structure and Dynamics of the Psyche, Vol. 8 of the Collected Works of C.
G. Jung. All the volumes comprising the Collected Works constitute number XX in Bollingen
Series, under the editorship of Herbert Read (d. 1968), Michael Fordham, and Gerhard Adler;
executive editor, William McGuire.
Princeton University Press books are printed on acid-free paper and meet the guidelines for
permanence and durability of the Committee on Production Guidelines for Book Longevity of
the Council on Library Resources
18 17
ISBN 0-691-01794-8
Ενώ νεαρός άνδρας, ο Jung είδε ένα συμπαγές δρύινο τραπέζι να κόβεται στα δύο. Λίγο μετά ένα
ατσάλινο μαχαίρι έσπασε σε κομμάτια χωρίς κανέναν προφανή λόγο. 1 Η προληπτική μητέρα του,
που επίσης ήταν μπροστά και στα δύο αυτά τα γεγονότα, τον κοίταξε με σημασία, και αυτό έκανε
τον Jung να αναρωτηθεί ποιο ήταν το νόημα αυτών που συνέβησαν. Αργότερα έμαθε ότι μερικοί
από τους συγγενείς του παρακολουθούσαν συναντήσεις με ένα διάμεσο (medium): ήθελαν να του
ζητήσουν να πάει μαζί τους.
Για τον Jung και τη μητέρα του αυτά τα περιστατικά, φαινομενικά χωριστά, συνδέθηκαν με
ένα «νοήμονα» τρόπο. Ήταν απίθανο ότι το κομμένο τραπέζι ή το σπασμένο μαχαίρι ήταν
αποτελέσματα των σκέψεων των συγγενών του ή ότι το διάμεσο προσπαθούσε να τον
εντυπωσιάσει με τις μαγικές του δυνάμεις. Ωστόσο, ότι αυτά τα γεγονότα τον υποκίνησαν να
παρευρεθεί στις συναντήσεις και ότι στη συνέχεια έκανε έρευνα σχετικά με τη μαγεία 2 μαρτυρούν
την επίδρασή τους πάνω του.
1
Ο Jung αφηγείται την ιστορία στο Memories, Dreams, Reflections (Νέα Υόρκη και Λονδίνο, 1963), σελ. 105/108, και
σε ένα γράμμα στον καθηγητή J. B. Rhine, 27 Νοε. 1934, στο C. G. Jung: Letters, εκδ. Gerhard Adler σε συνεργασία
με την Aniela Jafte, τομ. 1 (Princeton και Λονδίνο, 1973), σελ. 180 κε., με μία φωτογραφία του μαχαιριού.
2
Η έρευνα οδήγησε στη διατριβή του Jung για το M.D., Zur Psychologie und Pathologie sogenannter occulter
Phänomene (Leipzig, 1902) = «On the Psychology and Pathology of So-called Occult Phenomena,» Coll. Works, τομ.
2. Επίσης βλ. τις αναφορές στο Memories, Dreams, Reflections, σελ. 106κε./109κε. Και στο γράμμα στον Rhine που
προαναφέρθηκε.
v
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ
Προς το τέλος της ζωής του, ο Jung απέδωσε την ιδέα της συγχρονικότητας
στην επιρροή του Albert Einstein, ο οποίος ήταν καθηγητής στη Ζυρίχη το
1909-10 και ύστερα το 1912-13. Ο Jung είχε γράψει, «Ο καθηγητής Einstein
ήταν προσκαλεσμένος μου σε γεύμα σε πολλές περιπτώσεις… Ήταν το πρώτο
καιρό όταν ο Einstein ανέπτυσσε την πρώτη θεωρία του της σχετικότητας, [και]
ήταν αυτός που με έκανε να αρχίσω να σκέφτομαι μία πιθανή σχετικότητα του
χρόνου καθώς επίσης και του χώρου, και την ψυχική τους συνθήκη.
Περισσότερο από τριάντα χρόνια μετά, αυτό το ερέθισμα οδήγησε
vi
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ
στη σχέση μου με τον καθηγητή W. Pauli και στη θέση μου για την ψυχική
συγχρονικότητα.»3
Χρόνια αργότερα, στο πρόλογό του (που γράφτηκε πριν από το 1950)
για τη μετάφραση των Wilhelm/Baynes του I Ching,ο Jung εξέθεσε την έννοια
της συγχρονικότητας.8 Ετοιμαζόταν ήδη για ένα εκτεταμένο μονόγραμμα, αλλά
η πρώτη του επίσημη παρουσίαση της θεωρίας ήταν μία σύντομη διάλεξη- η
τελευταία του- στο συνέδριο του Eranos, το 1951, στην Ascona της Ελβετίας.9
Το μονόγραμμα εκδόθηκε τον επόμενο χρόνο, μαζί με ένα μονόγραμμα από τον
Pauli με τίτλο «Η επίδραση των αρχετυπικών ιδεών στις επιστημονικές θεωρίες
του Johannes Kepler.»10 Μία μετάφραση στα Αγγλικά του τόμου, με διορθώσεις
και εκτεταμένες αναθεωρήσεις από τον Jung, εκδόθηκε κατόπιν.11 Το
μονόγραμμα του Jung εμφανίστηκε στον τόμο 8 του Collected Works, το 1960
και, με επιπλέον αναθεωρήσεις από το μεταφραστή, στη δεύτερη έκδοση του
τόμου 8, το 1969. Είναι αυτή η μεταγενέστερη έκδοση που δημοσιεύεται εδώ.
3
Γράμμα στον Δρ. Carl Seelig, 25 Φεβ. 1953, στο C. G. Jung: Letters, τομ. 2 (1974).
4
Περιλαμβάνεται στο (Jung and Wilhelm), The Secret of the Golden Flower, μετ. Cary F.
Baynes (Λονδίνο και Ν. Υόρκη, 1931). Βλ. «Richard Wilhelm: In Memoriam,» Coll. Works,
τομ. 15, παρ. 81κε.
5
Βλ. τη μετάφραση του Richard Wilhelm που έγινε στα Αγγλικά από τον Cary Baynes (Ν.
Υόρκη και Λονδίνο, 1950, 3η εκδ., Princeton και Λονδίνο, 1967).
6
Analytical Psychology: Its Theory and Practice (Λονδίνο και Ν. Υόρκη, 1968), σελ. 36.
(Περιλαμβάνεται στο Coll. Works, τομ. 18.)
7
Στο ίδιο, σελ. 76.
8
Στη 3η εκδ., σελ. xxivκε. Επίσης στο Coll. Works, τομ. 11, παρ. 972κε.
9
Στον παρόντα τομ., παρ. 969κε.
10
Naturerklärung und Psyche (Studien aus dem C. G. Jung-Institut, IV. Ζυρίχη, 1952).
11
The Interpretation of Nature and the Psyche, μετ. R. F. C. Hull και Priscilla Silz (N. Υόρκη
και Λονδίνο, 1955).
vii
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3
1. Ανάλυση 5
1. Συμπέρασμα 89
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 117
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 125
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΙΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ
ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
816. Γράφοντας αυτήν την εργασία, κατά κάποιον τρόπο, εκπλήρωσα μία
υπόσχεση την οποία για πολλά χρόνια δεν είχα το κουράγιο να εκπληρώσω. Οι
δυσκολίες του προβλήματος και της παρουσίασής του μου φαίνονταν πολύ
μεγάλες. Τόσο μεγάλη ήταν η διανοητική ευθύνη χωρίς την οποία ένα τέτοιο
αντικείμενο δεν θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί. Τόσο ανεπαρκής,
μακροπρόθεσμα, η επιστημονική μου εκπαίδευση. Αν έχω τώρα νικήσει το
δισταγμό και επιτέλους έχω καταπιαστεί με το θέμα, είναι κυρίως επειδή οι
εμπειρίες μου σχετικά με το φαινόμενο της συγχρονικότητας έχουν
πολλαπλασιαστεί με τις δεκαετίες, ενώ από την άλλη μεριά οι έρευνές μου στην
ιστορία των συμβόλων, και του συμβόλου του ψαριού ιδιαίτερα, έφεραν το
πρόβλημα πιο κοντά σε μένα από ποτέ, και τέλος επειδή υπαινισσόμουν λίγο
πολύ την ύπαρξη του φαινομένου στα κείμενά μου για είκοσι χρόνια χωρίς να
το συζητώ περισσότερο. Θα ήθελα να θέσω ένα προσωρινό τέλος σε αυτήν την
όχι ικανοποιητική κατάσταση επιχειρώντας μία συνεπή αναφορά όλων όσων
έχω να πω για αυτό το θέμα. Ελπίζω να μην ερμηνευτεί σαν προπέτεια εκ
μέρους μου αν έχω ασυνήθιστες απαιτήσεις από την ευρύτητα του πνεύματος
και την καλή πρόθεση του αναγνώστη. Επειδή όχι μόνο πρόκειται αυτός να
διεισδύσει σε περιοχές της ανθρώπινης εμπειρίας που είναι σκοτεινές,
αμφίβολες, και περιχαρακωμένες από προκαταλήψεις, αλλά οι διανοητικές
δυσκολίες είναι όσες απαιτεί η μεταχείριση και η διαφώτιση ενός τόσο
αφηρημένου θέματος. Όπως ο καθένας μπορεί να διαπιστώσει αφού διαβάσει
3
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
μερικές σελίδες, δεν υπάρχει καμία περίπτωση μίας πλήρους περιγραφής και
εξήγησης αυτών των περίπλοκων φαινομένων, αλλά μόνο μία προσπάθεια
προσέγγισης του προβλήματος με τέτοιον τρόπο ώστε να αποκαλυφτούν
μερικές από τις πολύπτυχες πλευρές και συνδέσεις, και να διαφωτιστεί ένα πολύ
θολό πεδίο που έχει από φιλοσοφική σκοπιά πολύ μεγάλη σημασία. Σαν
ψυχίατρος και ψυχοθεραπευτής είχα συχνά βρεθεί αντιμέτωπος με τα
συγκεκριμένα φαινόμενα και έπεισα τον εαυτό μου πόσο σημαντικές ήταν αυτές
οι εσωτερικές εμπειρίες για τους ασθενείς μου. Στις περισσότερες περιπτώσεις
ήταν πράγματα που ο κόσμος δεν τα συζητά φοβούμενος μην εκτεθεί σε μία
απερίσκεπτη γελοιοποίηση. Εξεπλάγην από το πόσο πολλοί άνθρωποι έχουν
εμπειρίες τέτοιου είδους και πόσο προσεκτικά το μυστικό έχει φυλαχτεί.
Επομένως το ενδιαφέρον μου για το θέμα έχει ανθρώπινη όσο και επιστημονική
βάση.
817. Κατά την συγγραφή της εργασίας μου είχα την υποστήριξη φίλων που
αναφέρονται στο κείμενο. Εδώ θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα την Δρ.
Liliane Frey-Rohn, για τη βοήθειά της με το αστρολογικό υλικό.
4
1. ΑΝΑΛΥΣΗ
819. Η φιλοσοφική αρχή που βρίσκεται πίσω από την αντίληψή μας για τους
φυσικούς νόμους είναι η αιτιότητα. Αλλά αν η σύνδεση ανάμεσα στην αιτία και
στο αποτέλεσμα αποδειχτεί ότι είναι μόνο στατιστικά έγκυρη και μόνο σχετικά
αληθής, τότε η αιτιακή αρχή έχει μόνο σχετική αξία για την εξήγηση των
φυσικών διεργασιών και επομένως προϋποθέτει την ύπαρξη ενός η
περισσοτέρων άλλων παραγόντων που θα ήταν απαραίτητοι για να δοθεί κάποια
εξήγηση. Αυτό είναι σαν να λέμε ότι η σχέση μεταξύ των γεγονότων σε κάποιες
περιπτώσεις μπορεί να μην είναι αιτιακή, και να απαιτεί μία διαφορετική
εξήγηση. 1
1
[Άλλην από, ή συμπληρωματική με, τους νόμους της τύχης- ΕΚΔΌΤΕΣ.]
5
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
μία μη αιτιακή εξήγηση. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τέτοια γεγονότα δεν
υπάρχουν. Η ύπαρξή τους- ή τουλάχιστον αυτή η πιθανότητα- προκύπτει λογικά
από το χώρο της στατιστικής αλήθειας.
6
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
εφήμερα γεγονότα των οποίων την ύπαρξη δεν μπορούμε ούτε να διαψεύσουμε
ούτε να αποδείξουμε δεν μπορούν ποτέ να γίνουν αντικείμενο της εμπειρικής
επιστήμης. Σπάνια γεγονότα μπορούν βεβαίως να υπάρχουν, με την
προϋπόθεση ότι θα υπάρχει και ένας επαρκής αριθμός αξιόπιστων ατομικών
παρατηρήσεων. Η λεγόμενη πιθανότητα τέτοιων γεγονότων δεν έχει καμία
σημασία, επειδή το κριτήριο τού τι είναι πιθανό σε κάθε εποχή πηγάζει από
εκείνης της εποχής τις λογικές παραδοχές. Δεν υπάρχουν «απόλυτοι» φυσικοί
νόμοι την αυθεντία των οποίων μπορεί κάποιος να επικαλεστεί για να
υποστηρίξει τις προκαταλήψεις του. Το περισσότερο που μπορεί να απαιτηθεί
είναι ο αριθμός των ατομικών παρατηρήσεων να είναι όσο το δυνατό
μεγαλύτερος. Αν αυτός ο αριθμός, από στατιστική άποψη, βρίσκεται μέσα στα
όρια της τύχης, τότε έχει στατιστικά αποδειχτεί ότι ήταν θέμα τύχης. Αλλά
καμία εξήγηση δεν έχει δοθεί. Πρόκειται απλά για μία εξαίρεση στον κανόνα.
Όταν, για παράδειγμα, ο αριθμός των συμπτωμάτων που υποδεικνύουν ένα
σύμπλεγμα πέφτει κάτω από τον πιθανό αριθμό των διαταραχών που
αναμένονται κατά τη διάρκεια του πειράματος των συσχετισμών, αυτό δεν είναι
δικαιολογία ότι δεν υπάρχει σύμπλεγμα. Αλλά αυτό δεν εμπόδισε να θεωρηθούν
οι διαταραχές σαν καθαρή τύχη.2
823. Τώρα, υπάρχει στην εμπειρία μας ένα αναρίθμητα ευρύ πεδίο του οποίου οι
εκτενείς μορφές, καθαυτές, αντισταθμίζουν τον κόσμο της αιτιότητας. Αυτός
είναι ο κόσμος της τύχης, όπου ένα τυχαίο γεγονός μοιάζει αιτιακά ασύνδετο με
μία συμπίπτουσα πραγματικότητα. Οπότε θα πρέπει να εξετάσουμε τη φύση της
γενικότερης ιδέας της τύχης λίγο πιο προσεκτικά. Η τύχη, λέμε, πρέπει
προφανώς να υπόκειται σε κάποια αιτιακή ερμηνεία και αποκαλείται «τύχη» ή
«σύμπτωση» μόνο επειδή η αιτιότητά της δεν έχει ακόμη αποκαλυφτεί. Εφόσον
έχουμε μία ενδόμυχη πίστη στην απόλυτη ισχύ του αιτιακού νόμου, θεωρούμε
αυτήν την ερμηνεία της τύχης ως επαρκή. Αλλά αν η αιτιακή αρχή είναι μόνο
σχετικά ισχύουσα, τότε προκύπτει πως παρότι στη συντριπτική πλειοψηφία των
2
[Βλ. Jung, Studies in Word Association .- ΕΚΔΌΤΕΣ.]
7
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
824. Δεν είναι δυνατό να εξετάσουμε λεπτομερώς το εμπειρικό υλικό χωρίς ένα
κριτήριο διάκρισης. Πώς θα ξεχωρίσουμε τους μη αιτιακούς συνδυασμούς
γεγονότων, εφόσον είναι προφανώς αδύνατο να εξετάσουμε όλα τα τυχαία
συμβάντα για την αιτιότητά τους; Η απάντηση είναι ότι τα μη αιτιακά γεγονότα
ίσως αναμένονται περισσότερο εκεί που, ύστερα από μία προσεκτικότερη
ματιά, μία αιτιακή σύνδεση φαίνεται αδιανόητη. Σαν παράδειγμα θα ανέφερα
την «αντιγραφή των περιπτώσεων» (multiplication of cases) που είναι ένα
φαινόμενο καλά γνωστό σε κάθε γιατρό. Περιστασιακά υπάρχει μία έξαρση ή
κάτι ακόμη περισσότερο, ώστε ο Kammerer3 να μιλά για ένα «νόμο των
σειρών» (law of series) για τον οποίο δίνει μερικά έξοχα παραδείγματα. Στην
πλειοψηφία αυτών των περιπτώσεων δεν υπάρχει η παραμικρή πιθανότητα
κάποιας αιτιακής σύνδεσης μεταξύ των συμπτωματικών γεγονότων. Όταν για
παράδειγμα μου συμβαίνει το εισιτήριο του τραμ να έχει τον ίδιο αριθμό με το
εισιτήριο του θεάτρου που αγοράζω αμέσως μετά, και λαμβάνω το ίδιο
απόγευμα ένα τηλεφώνημα στο οποίο ο ίδιος αριθμός αναφέρεται ξανά σαν
τηλεφωνικός αριθμός, τότε μία αιτιακή σύνδεση μεταξύ των γεγονότων μου
φαίνεται απίθανη από όλες τις απόψεις, παρότι είναι φανερό ότι η κάθε μία
χωριστά πρέπει να έχει τη δική της αιτιότητα. Ξέρω, από την άλλη μεριά, ότι τα
τυχαία συμβάντα δεν έχουν καμία τάση να συγκεντρώνονται σε ομάδες με
περιοδικότητα- οπωσδήποτε, επειδή τότε θα υπήρχε μία περιοδική ή τακτική
διευθέτηση των γεγονότων η οποία εξ ορισμού θα απέκλειε την τύχη.
825. Ο Kammerer ισχυρίζεται ότι ενώ οι ριξιές 4 (runs) ή διαδοχές των τυχαίων
γεγονότων δεν υπόκεινται στη λειτουργία μίας κοινότυπης αιτίας, δηλ., είναι μη
αιτιακά, αποτελούν ωστόσο μία έκφραση της
3
Paul Kammerer, Das Gesetz der Serie.
4
Στο ίδιο, σελ. 130.
5
Σελ. 36, 93κε., 102κε.
8
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
6
«Ο νόμος των σειρών είναι μία έκφραση της αδράνειας των αντικειμένων που συμμετέχουν
στις επαναλήψεις (δηλ., που παράγουν τις σειρές). Η κατά πολύ μεγαλύτερη αδράνεια ενός
συνόλου αντικειμένων και δυνάμεων (σε σύγκριση με αυτήν ενός μόνο αντικειμένου ή
δύναμης) εξηγεί την επιμονή του ίδιου συμπλέγματος (constellation) και την επίσης συνδεμένη
ανάδυση επαναλήψεων για μεγάλα χρονικά διαστήματα» (σελ. 117).
7
σελ. 130.
8
σελ. 94.
9
[Ο όρος «πιθανότητα» επομένως αναφέρεται στην πιθανότητα μίας τυχαίας υπόθεσης
(Μηδενική Υπόθεση ή Null Hypothesis). Με αυτήν την έννοια χρησιμοποιείται ο όρος στο
κείμενο.- ΕΚΔΌΤΕΣ.]
9
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
σκέψης να είναι χωρίς νόημα, και να εμπίπτουν σαν γενικός κανόνας στα όρια
της πιθανότητας. Υπάρχουν, εντούτοις, περιστατικά των οποίων η «τυχαιότητα»
φαίνεται ανοιχτή στην αμφιβολία. Για να αναφέρω ένα παράδειγμα από πολλά,
σημείωσα τα εξής την 1η Απριλίου 1949: Σήμερα είναι Παρασκευή. Έχουμε
ψάρι για μεσημεριανό. Κάποιος συμβαίνει να αναφέρει το έθιμο του
«πρωταπριλιάτικου ψαριού». Το ίδιο πρωί σημείωσα μία επιγραφή που έλεγε:
«Est homo totus medius piscis ab imo.» Το απόγευμα μία παλιά ασθενής μου,
που δεν είχα δει για μήνες, μου έδειξε μερικές εξαιρετικά εντυπωσιακές εικόνες
ψαριών που είχε στο μεταξύ ζωγραφίσει. Το απόγευμα μου έδειξαν ένα κομμάτι
κεντήματος με θαλάσσια τέρατα που έμοιαζαν με ψάρια. Το πρωινό της 2 ης
Απριλίου μία άλλη ασθενής μου, που είχα να δω πολλά χρόνια, μου μίλησε για
ένα όνειρο στο οποίο καθόταν στην όχθη μίας λίμνης όταν είδε ένα τεράστιο
ψάρι να κολυμπάει κατά πάνω της και να σταματάει μπροστά στα πόδια της.
Ασχολιόμουν εκείνο τον καιρό με μία μελέτη σχετικά με το σύμβολο του
ψαριού στην ιστορία. Μόνο ένα από τα πρόσωπα που αναφέρθηκαν ήξερε κάτι
για αυτό.
10
Το πλήθος μίας σειράς τυχαίων γεγονότων αυξάνεται ανάλογα με τον αριθμό των όρων της.
Ασυνείδητα- πιθανά αρχετυπικά- περιεχόμενα επομένως «συμπλέκονται» (= constellated),
γεγονός το οποίο ύστερα δίνει την εντύπωση ότι η σειρά «προκλήθηκε» από αυτά τα
περιεχόμενα. Εφόσον δεν μπορούμε να διανοηθούμε πώς αυτό είναι δυνατό χωρίς να
καταφύγουμε σε θετικά μαγικές κατηγορίες, γενικά το αφήνουμε σαν μία απλή εντύπωση.
10
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
11
Σε υποστήριξη όσων είπα παραπάνω, θα ήθελα να αναφέρω ότι έγραψα αυτές τις γραμμές
καθισμένος σε μία λίμνη. Μόλις είχα τελειώσει αυτήν την πρόταση, περπάτησα στην όχθη και
εκεί κειτόταν ένα νεκρό ψάρι, περίπου 30 εκατοστά μακρύ, που δεν φαινόταν τραυματισμένο.
Δεν υπήρχε κανένα ψάρι εκεί το προηγούμενο απόγευμα. (Προφανώς είχε τραβηχτεί έξω από
κάποιο αρπαχτικό πουλί ή γάτα.) Αυτό το ψάρι ήταν το έβδομο στη σειρά.
12
Βρίσκουμε τους εαυτούς μας μπερδεμένους όταν πρέπει να αποφασίσουμε τι είναι το
φαινόμενο που ο Stekel ονομάζει «παρόρμηση του ονόματος (compulsion of the name).» Αυτό
που εννοεί είναι η κραυγαλέα σύμπτωση που συμβαίνει μερικές φορές ανάμεσα στο όνομα ενός
ανθρώπου και στις ιδιοτροπίες του ή στο επάγγελμά του. Για παράδειγμα ο Herr Gross (Mr.
Grand) υποφέρει από αυταπάτες μεγαλείου, ο Kleiner (Mr. Small) έχει ένα σύμπλεγμα
κατωτερότητας. Οι αδελφές Altmann παντρεύονται άντρες είκοσι χρόνια μεγαλύτερους. Ο Herr
Feist (Mr. Stout) είναι ο Υπουργός Τροφίμων, ο Herr Rosstauscher (Mr. Horsetrader) είναι
δικηγόρος, ο Herr Kalberer (Mr. Calver) είναι μαιευτήρας, ο Herr Freud (χαρά) προασπίζει την
αρχή της ηδονής (pleasure principle), ο Herr Adler (αετός) τη θέληση της κυριαρχίας, ο Herr
Jung (νέος) την ιδέα της αναγέννησης, και ούτω καθεξής. Είναι άραγε αυτά καπρίτσια της
τύχης, ή ενδεικτικά αποτελέσματα του ονόματος, όπως ο Stekel φαίνεται να υποστηρίζει, ή
πρόκειται για «νοήμονες συμπτώσεις»; («Die Verpflichtung des Namens,» 110κε.)
13
Parerga und Paralipomena, I, εκδ. από τον von Koeber. [Βλ. τη μετ. από τον David Irvine,
στον οποίο γίνεται αναφορά για λόγους ευκολίας, παρότι δεν αναφέρεται εδώ.]
14
Στο ίδιο, σελ. 40. [Irvine, σελ. 41.]
15
Σελ. 39. [Irvine, σελ. 39κε.]
11
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
Κατά την άποψή του «το θέμα του μεγάλου ονείρου της ζωής… είναι
μόνο ένα,»17 η υπερβατική Θέληση, η prima causa, από την οποία όλες οι
αιτιακές αλυσίδες ακτινοβολούν σαν γραμμές μεσημβρινών από τους πόλους
και, λόγω των κυκλικών παραλλήλων, βρίσκονται μεταξύ τους σε μία νοήμονη
σχέση ταυτοχρονισμού.18 Ο Schopenhauer πίστευε στην απόλυτη αιτιοκρατία
των φυσικών διαδικασιών και επιπλέον σε μία πρώτη αιτία. Δεν υπάρχει τίποτα
που να εγγυάται κάποια από τις δυο πεποιθήσεις. Η «πρώτη αιτία» είναι ένα
φιλοσοφικό μυθολόγημα που έχει ισχύ μόνο όταν εμφανίζεται με τη μορφή του
παλιού παραδόξου Εν το παν, σαν ενότητα και πολλαπλότητα μαζί. Η ιδέα ότι
τα ταυτόχρονα σημεία στις αιτιακές αλυσίδες, αλλιώς μεσημβρινοί,
αντιπροσωπεύουν νοήμονες συμπτώσεις θα ίσχυε αν η πρώτη αιτία ήταν
πραγματικά μία μονάδα. Αλλά εάν ήταν πολλαπλότητα, που είναι εξίσου
πιθανό, τότε ολόκληρη η ερμηνεία του Schopenhauer καταρρέει, και αυτό
ανεξάρτητα από το γεγονός, που έχουμε μόλις πρόσφατα αντιληφτεί, ότι οι
φυσικοί νόμοι έχουν μία καθαρά στατιστική ισχύ και αφήνουν έτσι την πόρτα
ανοικτή στην πιθανοκρατία (indeterminism). Ούτε ο φιλοσοφικός στοχασμός
ούτε η εμπειρία δεν μπορούν να παρέχουν οποιαδήποτε στοιχεία για την
τακτική εμφάνιση αυτών των δύο ειδών σύνδεσης, στα οποία το ίδιο πράγμα
είναι μαζί υποκείμενο και αντικείμενο. Ο Schopenhauer στοχάστηκε και έγραψε
σε μία εποχή που η αιτιότητα είχε την κυρίαρχη θέση σαν αρχή a priori και
έπρεπε επομένως να ανασύρεται κάθε φορά για να εξηγήσει τις νοήμονες
συμπτώσεις. Αλλά, όπως έχουμε δει, μπορεί να το κάνει αυτό με κάποιο βαθμό
πιθανότητας μόνο αν προσφύγουμε
16
Σελ. 45. [Irvine, σελ. 49κε.]
17
Σελ 46. [Irvine, σελ. 50.]
18
Εξού και ο όρος μου «συγχρονικότητα.»
12
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
στην άλλη, εξίσου αυθαίρετη υπόθεση της μοναδικότητας της πρώτης αιτίας.
Ακολουθεί ύστερα σαν αναγκαιότητα ότι κάθε σημείο σε ένα δεδομένο
μεσημβρινό βρίσκεται σε μία σχέση νοήμονης σύμπτωσης με κάθε άλλο σημείο
στην ίδια μοίρα γεωγραφικού πλάτους. Αυτό το συμπέρασμα, ωστόσο, πηγαίνει
πέρα από τα όρια του εμπειρικά δυνατού, επειδή αποδίδει στις νοήμονες
συμπτώσεις μία εμφάνιση τόσο τακτική και συστηματική ώστε η επαλήθευσή
τους θα ήταν είτε αυτονόητη ή το απλούστερο πράγμα στον κόσμο. Τα
συγκεκριμένα παραδείγματα του Schopenhauer εκφράζουν την ίδια πεποίθηση
σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό με όλα τα άλλα. Ωστόσο, είναι προς τιμή του
ότι το αντιλήφθηκε και κατάλαβε ότι δεν υπάρχουν εξ ορισμού ερμηνείες.
Εφόσον το πρόβλημα έχει να κάνει με τα θεμέλια της επιστημολογίας μας, το
ανέδειξε σύμφωνα με τη γενική τάση της φιλοσοφίας του από μία υπερβατική
σκοπιά, τη Θέληση που δημιουργεί τη ζωή και την ύπαρξη σε όλα τα επίπεδα,
και που διαμορφώνει καθένα από αυτά τα επίπεδα με τέτοιον τρόπο ώστε να
βρίσκονται όχι μόνο σε αρμονία με τους ταυτόχρονους παράλληλούς τους αλλά
και να προετοιμάζουν και να διευθετούν τα μελλοντικά γεγονότα με τη μορφή
της Μοίρας ή της Πρόνοιας.
13
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
ένα πάρα πολύ δύσκολο έργο. 19 Η προσπάθεια του Schopenhauer είναι η πιο
σημαντική δεδομένου ότι έγινε σε μία εποχή που η τεράστια πρόοδος των
φυσικών επιστημών είχε πείσει τον καθέναν ότι η αιτιότητα από μόνη της θα
μπορούσε να θεωρηθεί η τελική ερμηνευτική αρχή. Αντί να αγνοήσει όλες
εκείνες τις εμπειρίες που αρνούνται να υποκύψουν στον κυρίαρχο ζυγό της
αιτιότητας, δοκίμασε, όπως είδαμε, να τις προσαρμόσει στην αιτιοκρατική
άποψή του για τον κόσμο. Πράττοντας με αυτόν τον τρόπο, εισήγαγε έννοιες
όπως η προαίσθηση, η αντιστοιχία, και η προκατεστημένη αρμονία, η οποία σαν
καθολική αρχή συνυπάρχουσα με την αιτιότητα ελλοχεύει πάντα στις
ανθρώπινες ερμηνείες της φύσης, στο πλάνο της αιτιοκρατίας, πιθανώς επειδή
αισθάνθηκε- και σωστά- ότι η επιστημονική άποψη για τον κόσμο βασισμένη
στο φυσικό νόμο, παρότι δεν αμφέβαλε για την ισχύ του, σε κάθε περίπτωση
υπολειπόταν κάτι που έπαιξε έναν ιδιαίτερο ρόλο στην κλασσική και
μεσαιωνική άποψη (όπως επίσης στα διαισθητικά συναισθήματα του σύγχρονου
ανθρώπου).
830. Η ποσότητα των δεδομένων που συλλέχθηκαν από τους Gurney, Myers, και
Podmore20 ενέπνευσε τρεις άλλους ερευνητές- τους Dariex,21 Richet, 22
και
Flammarion23- για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα από την άποψη ενός
λογισμού πιθανοτήτων. Ο Dariex βρήκε την πιθανότητα 1:4.114.545 για την
τηλεπαθητική πρόγνωση του θανάτου, που σημαίνει ότι η απόδοση μίας τέτοιας
προαίσθησης στην τύχη είναι περισσότερο από τέσσερα εκατομμύρια φορές πιο
απίθανη από το να εξηγηθεί το γεγονός σαν «τηλεπαθητικό», ή μη αιτιακό, μία
νοήμονη σύμπτωση. Ο αστρονόμος Flammarion υπολόγισε όχι λιγότερο από
1:804.622.222 πιθανότητα για μία ιδιαίτερα γνωστή περίπτωση «φαντασμάτων
των ζωντανών».24 Ήταν επίσης ο πρώτος που συνέδεσε άλλα ύποπτα συμβάντα
με το γενικό ενδιαφέρον για τα φαινόμενα που συνδέονται με το θάνατο. Έτσι
αναφέρει25 ότι, γράφοντας το βιβλίο του σχετικά με την ατμόσφαιρα, βρισκόταν
στο κεφάλαιο για τη δύναμη του αέρα όταν ένα ξαφνικό μπουρίνι σκόρπισε όλα
τα χαρτιά του: από το τραπέζι έξω από το παράθυρο. Αναφέρει επίσης σαν
παράδειγμα τριπλής σύμπτωσης, τη χαρακτηριστική ιστορία του
19
Εδώ πρέπει να εξαιρέσω τον Kant, του οποίου η διατριβή Dreams of a Spirix Seer, Illustrated
by Dreams of Metaphysics έδειξε το δρόμο στον Schopenhauer.
20
Edmund Gurney, Frederic W. H. Myers, και Frank Podmore, Phantasms of the Living.
21
Xavier Dariex, «Le Hazard et la télépathie».
22
Charles Richet, «Relations de diverses expériences sur transmission mentale,
la lucidite, et autres phénomènes non explicable par les données scientifiques
actuelles.»
23
Camille Flammarion, The Unknown, σελ. 191κε.
24
Στο ίδιο, σελ. 202.
25
Σελ. 192κε.
14
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
κυρίου Fortgibu και της πίτας από δαμάσκηνο. 26 Το γεγονός ότι δεν αναφέρει
αυτές τις συμπτώσεις καθόλου σε σχέση με το πρόβλημα της τηλεπάθειας
δείχνει ότι ο Flammarion είχε μία ιδιαίτερη διαίσθηση, αν και ασυνείδητη, για
μία κατά πολύ πιο περιεκτική αρχή.
831. Ο συγγραφέας Wilhelm von Scholz27 έχει συλλέξει διάφορες ιστορίες που
παρουσιάζουν τους παράξενους τρόπους με τους οποίους χαμένα ή κλεμμένα
αντικείμενα επιστρέφουν στους ιδιοκτήτες τους. Μεταξύ άλλων, αναφέρει την
ιστορία μίας μητέρας που τράβηξε μία φωτογραφία του μικρού της γιου στο
Μαύρο Δάσος (σ.τ.μ. περιοχή της Γερμανίας). Άφησε το φιλμ για εμφάνιση στο
Στρασβούργο. Αλλά, εξαιτίας του ξεσπάσματος του πολέμου, δεν μπόρεσε να
το πάρει και το θεώρησε χαμένο. Το 1916 αγόρασε ένα φιλμ στη Φρανκφούρτη
για να τραβήξει φωτογραφία την κόρη της, η οποία είχε γεννηθεί στο μεταξύ.
Όταν εμφανίστηκε το φιλμ, βρέθηκε να έχει εκτεθεί διπλά: η εικόνα από κάτω
ήταν η φωτογραφία του γιου της το 1914! Το παλιό φιλμ δεν είχε εμφανιστεί
και κατά κάποιον τρόπο είχε επανακυκλοφορήσει σαν καινούργιο. Ο
συγγραφέας καταλήγει στο εύλογο συμπέρασμα ότι όλα τα στοιχεία
συνηγορούν στην «αμοιβαία έλξη αντικειμένων που συνδέονται μεταξύ τους,»
ή σε μία «επιλεκτική αμοιβαιότητα.» Υποψιάζεται ότι αυτά τα συμβάντα
διευθετούνται σαν να πρόκειται για το όνειρο μίας «ανώτερης και καθολικής
συνείδησης, η οποία είναι άγνωστη.»
832. Το θέμα της τύχης έχει προσεγγιστεί από την ψυχολογική σκοπιά από τον
Herbert Silberer.28 Αυτός δείχνει ότι φανερές νοήμονες συμπτώσεις είναι
ενμέρει ασυνείδητες διευθετήσεις, και ενμέρει συνειδητές, αυθαίρετες
ερμηνείες. Δεν συνυπολογίζει ούτε τα παραψυχολογικά φαινόμενα ούτε τη
συγχρονικότητα, και θεωρητικά δεν ξεπερνά την αιτιοκρατία του Schopenhauer.
Εκτός από την πολύτιμη από τη μεριά της ψυχολογίας κριτική των μεθόδων με
τις οποίες ερμηνεύουμε την τύχη,
26
Σελ. 194κε. Κάποιος Κ. Deschamps, όταν ήταν παιδί στη Νέα Ορλεάνη, πήρε ένα κομμάτι
πίτας από δαμάσκηνα από κάποιον Κ. de Fortgibu. Δέκα χρόνια μετά βρήκε μία ίδια πίτα σε ένα
εστιατόριο στο Παρίσι, και ζήτησε ένα κομμάτι. Όπως προέκυψε, ωστόσο, την πίτα είχε ήδη
παραγγείλει κάποιος άλλος- ο Κ. de Fortgibu. Πολλά χρόνια αργότερα προσφέρθηκε σε ένα
πάρτι η σπάνια ευκαιρία στον Κ. Deschamps να δοκιμάσει ξανά ένα κομμάτι πίτας από
δαμάσκηνα. Ενώ έτρωγε θυμήθηκε πως το μόνο που έλειπε ήταν ο Κ. de Fortgibu. Εκείνη τη
στιγμή η πόρτα άνοιξε και ένας πολύ ηλικιωμένος άνθρωπος μπήκε μέσα: Ο Κ. de Fortgibu, που
είχε μπερδέψει τη διεύθυνση και είχε πάει στο πάρτι κατά λάθος.
27
Der Zufall: Eine Vorform des Schicksals.
28
Der Zufall und die Koboldstreiche des Unbewussten.
15
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
η μελέτη του Silberer δεν περιέχει καμία αναφορά στην εμφάνιση των
νοημόνων συμπτώσεων όπως γίνονται κατανοητές εδώ.
29
J. B. Rhine, Extra-Sensory Perception and New Frontiers of the Mind. J. G Pratt, J. B. Rhine,
C. E. Stuart, B. M. Smith, and J. A. Greenwood, Extra-Sensory Perception after Sixty Years.
Μία γενική έρευνα για τα ευρήματα στο The Reach of the Mind του Rhine, και επίσης στο
αξιόλογο βιβλίο του G. N. M. Tyrrell, The Personality of Man. Μία σύντομη περίληψη στο «An
Introduction to the Work of Extra-Sensory Perception» του Rhine. S. G. Soal and F. Bateman,
Modern Experiments in Telepathy.
16
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
834. Μετά από την πρώτη σειρά πειραμάτων η απόσταση ανάμεσα στον
ερευνητή και στο υποκείμενο αυξήθηκε, σε μία περίπτωση σε 250 μίλια. Το
μέσο αποτέλεσμα των πολυάριθμων πειραμάτων ανήλθε εδώ σε 10.1 επιτυχίες
για 25 κάρτες. Σε μία άλλη σειρά πειραμάτων, όταν ο ερευνητής και το
υποκείμενο βρίσκονταν στο ίδιο δωμάτιο, το αποτέλεσμα ήταν 11.4 για 25
κάρτες. Όταν το υποκείμενο ήταν στο διπλανό δωμάτιο, 9.7 για 25 κάρτες.
Όταν ήταν δύο δωμάτια μακριά, 12.0 για 25 κάρτες. Ο Rhine αναφέρει τα
πειράματα των F.L. Usher και E.L. Burt, τα οποία πραγματοποιήθηκαν με
θετικά αποτελέσματα σε μία απόσταση πάνω από 960 μίλια. 30 Με τη βοήθεια
συγχρονισμένων ρολογιών πειράματα έγιναν επίσης μεταξύ του Durham, στη
βόρεια Καρολίνα, και του Ζάγκρεμπ, στη Γιουγκοσλαβία, περίπου 4.000 μίλια
μακριά, με εξίσου θετικά αποτελέσματα.31
835. Το γεγονός ότι η απόσταση δεν έχει καμία διαφορά δείχνει κυρίως ότι το
ζητούμενο δεν μπορεί να είναι ένα φαινόμενο δύναμης ή ενέργειας, επειδή στην
αντίθετη περίπτωση η απόσταση που θα διανυόταν και η διασπορά στο χώρο θα
προκαλούσαν μία εξασθένιση του φαινομένου, και είναι περισσότερο από
πιθανό ότι το αποτέλεσμα θα μειωνόταν ανάλογα με το τετράγωνο της
απόστασης. Εφόσον δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο, δεν μπορούμε παρά να
θεωρήσουμε ότι η απόσταση είναι φυσικά μεταβαλλόμενη, και μπορεί σε
κάποιες περιπτώσεις να μειωθεί σε σημείο εκμηδενισμού από μία ψυχική
συνθήκη.
836. Ακόμη πιο αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ούτε ο χρόνος δεν είναι κατά
κανόνα απαγορευτικός παράγοντας. Με άλλα λόγια, η πρόβλεψη μίας σειράς
καρτών τράπουλας που θα φανερώνονταν στο μέλλον έφερε ένα αποτέλεσμα
που ξεπερνά την πιθανότητα της τύχης. Τα αποτελέσματα του πειράματος με το
χρόνο του Rhine δείχνουν μία πιθανότητα 1:400.000, που σημαίνει μία
σημαντική πιθανότητα να υπάρχει κάποιος παράγοντας ανεξάρτητος από το
χρόνο. Οδηγούν, με άλλα λόγια, προς μία ψυχική σχετικότητα του χρόνου,
καθώς το πείραμα είχε να κάνει με την αντίληψη γεγονότων που δεν έχουν
ακόμη συμβεί. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο παράγοντας του χρόνου φαίνεται ότι
εκμηδενίστηκε από μία ψυχική συνάρτηση ή ψυχική κατάσταση που είναι
επίσης ικανή να εκμηδενίζει τον παράγοντα του χώρου. Αν, στα πειράματα με
το χώρο, παραδεχτούμε ότι η ενέργεια δεν μειώνεται με την απόσταση, τότε
30
The reach of the mind (εκδ. 1954), σελ. 48.
31
Rhine and Betty M. Humphrey, «A Transoceanic ESP Experiment.»
17
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
837. Ανάμεσα στα πειράματα του Rhine πρέπει επίσης να αναφέρουμε και αυτά
με ζάρια. Το υποκείμενο πρέπει να ρίξει τα ζάρια, και την ίδια στιγμή πρέπει να
ευχηθεί ότι ένας αριθμός (ας πούμε το 3) θα έρθει όσες περισσότερες φορές
δυνατό. Τα αποτελέσματα αυτού του είδους πειράματος, που λέγεται PK (Ψυχο-
Κινητικό), ήταν θετικά, τόσο πιο πολύ όσα περισσότερα ήταν τα ζάρια που
χρησιμοποιούνταν σε μία ρίψη.32 Αν αποδειχτεί ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι
ψυχικά σχετικοί, τότε το κινούμενο σώμα πρέπει να διαθέτει, ή να υπόκειται σε,
μία ψυχική σχετικότητα.
838. Μία συνεπής εμπειρία σε όλα αυτά τα πειράματα είναι το γεγονός ότι ο
αριθμός των επιτυχιών τείνει να μειώνεται μετά την πρώτη προσπάθεια, και τα
αποτελέσματα στη συνέχεια γίνονται αρνητικά. Αλλά αν για κάποιο λόγο
υπάρξει ανανέωση του ενδιαφέροντος εκ μέρους του υποκειμένου, το θετικό
αποτέλεσμα αυξάνει πάλι. Η έλλειψη ενδιαφέροντος και η ανία είναι αρνητικοί
παράγοντες. Ο ενθουσιασμός, η προσδοκία, η ελπίδα, και η πίστη στη
πιθανότητα ύπαρξης της ESP (Έξω- Αισθητήρια Αντίληψη) δίνουν καλά
αποτελέσματα και φαίνεται ότι αποτελούν τις πραγματικές συνθήκες που
καθορίζουν αν θα υπάρξουν καθόλου αποτελέσματα. Σε σχέση με αυτό είναι
ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι το γνωστό διάμεσο από την Αγγλία Κα Eileen
J. Garrett, είχε αρνητικά αποτελέσματα στα πειράματα του Rhine επειδή, όπως
η ίδια παραδέχεται, δεν μπορούσε να παράγει κάποιο συναίσθημα για τις
«άψυχες» κάρτες.
839. Αυτές οι λίγες νύξεις ίσως επαρκούν να δώσουν στον αναγνώστη μία
τουλάχιστον επιφανειακή ιδέα αυτών των πειραμάτων. Το βιβλίο που
προαναφέρθηκε του G. N. M. Tyrrell, τέως προέδρου της Εταιρίας Ψυχικής
Έρευνας (Society of Psychical Research), περιέχει μία εξαίρετη σύνοψη όλων
των εμπειριών στο πεδίο. Ο ίδιος ο συγγραφέας προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες
στην έρευνα για την ESP. Από τη σκοπιά του φυσικού τα πειράματα ESP έχουν
αξιολογηθεί θετικά από τον Robert A.
32
The Reach of the Mind, σελ. 75κε.
18
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
840. Όπως είναι αναμενόμενο, κάθε είδος προσπάθειας που μπορεί κάποιος να
φανταστεί έχει γίνει για να εξηγηθούν αυτά τα αποτελέσματα, τα οποία
φαίνονται να βρίσκονται στα σύνορα του θαυμαστού και ουσιαστικά ανέφικτου.
Αλλά όλες αυτές οι προσπάθειες είναι ανεπαρκείς απέναντι στα γεγονότα, για
τα οποία κανείς μέχρι σήμερα δεν μπορεί να αποδείξει ότι δεν υπάρχουν. Τα
πειράματα του Rhine μας φέρνουν αντιμέτωπους με το ότι υπάρχουν γεγονότα
που σχετίζονται μεταξύ τους πειραματικά, και στη συγκεκριμένη περίπτωση με
νοήμονα τρόπο, χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε δυνατότητα απόδειξης ότι αυτή
η σχέση είναι αιτιακή, καθώς η «μετάδοση» δεν παρουσιάζει καμία από τις
γνωστές ιδιότητες της ενέργειας. Υπάρχει επομένως καλός λόγος να
αμφισβητηθεί ότι τίθεται θέμα μετάδοσης ενέργειας εξαρχής. Τα πειράματα με
το χρόνο αποκλείουν κατά κανόνα οποιαδήποτε τέτοια περίπτωση, επειδή θα
ήταν παράλογο να υποθέσει κάποιος ότι μία κατάσταση που δεν υπάρχει ακόμα
και θα εμφανιστεί μόνο στο μέλλον θα μπορούσε να μεταδοθεί ως φαινόμενο
ενέργειας σε ένα δέκτη στο παρόν.34 Φαίνεται καλύτερο ότι μία επιστημονική
εξήγηση θα πρέπει να αρχίσει με μία κριτική σχετικά με τις έννοιες του χώρου
και του χρόνου αφενός, και με αυτή του ασυνείδητου αφετέρου. Όπως έχω πει,
είναι αδύνατο, με τα σημερινά μας μέσα, να εξηγηθεί η ESP, ή το γεγονός της
νοήμονης σύμπτωσης, ως ενεργειακό φαινόμενο. Αυτό σηματοδοτεί το τέλος
της αιτιακής εξήγησης επίσης, επειδή το «αποτέλεσμα» δεν μπορεί να γίνει
κατανοητό παρά μόνο ως ενεργειακό φαινόμενο. Επομένως δεν μπορεί να είναι
ένα πρόβλημα αιτίας και αποτελέσματος, αλλά μίας σύμπτωσης στο χρόνο, ένα
είδος ταυτοχρονικότητας. Λόγω αυτής της ιδιότητας του ταυτοχρονισμού,
επέλεξα τον όρο «συγχρονικότητα» για να υποδείξει έναν υποθετικό παράγοντα
ισοδύναμο σε ισχύ με την αιτιότητα ως ερμηνευτική αρχή. Στο δοκίμιό μου
«Στη φύση της ψυχής,»35 θεώρησα τη συγχρονικότητα σαν μία ψυχικά
εξαρτώμενη σχετικότητα του χώρου και του χρόνου. Τα πειράματα του Rhine
δείχνουν ότι σε σχέση με την ψυχή ο χώρος και ο χρόνος είναι, σαν να λέμε,
«ελαστικοί» και μπορούν προφανώς να μειωθούν σχεδόν σε σημείο
εξαφάνισης, σαν να εξαρτιόνταν από ψυχικούς παράγοντες και δεν υπήρχαν
καθαυτοί αλλά είχαν μόνο «υποτεθεί» από το συνειδητό μυαλό. Στην αρχική
άποψη του ανθρώπου για τον κόσμο, όπως
33
Ο Καθ. Pauli μου επέστησε την προσοχή σε αυτό το άρθρο, που δημοσιεύτηκε το 1949.
34
Ο Kammerer ασχολήθηκε, όχι σε γενικές γραμμές πειστικά, με το θέμα της «επίπτωσης της
επακόλουθης κατάστασης στην προηγούμενη» (Βλ. Das Gesetz der Serie, σελ. 131κε.).
35
Βλ. παραπάνω, παρ. 440.
19
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
ανακαλύπτουμε για τους πρωτόγονους, ο χώρος και ο χρόνος έχουν μία πολύ
αβέβαιη ύπαρξη. Γίνονται «πάγιες» έννοιες μόνο κατά τη διάρκεια της
διανοητικής ανάπτυξής του, κυρίως χάρη στην εισαγωγή της μέτρησης.
Καθαυτοί, ο χώρος και ο χρόνος δεν αποτελούνται από τίποτα. Είναι έννοιες
υλοποιημένες από τη διαχωριστική λειτουργία του συνειδητού μυαλού, και
αποτελούν τις απαραίτητες συντεταγμένες για την περιγραφή της συμπεριφοράς
των σωμάτων σε κίνηση. Είναι, επομένως, ουσιαστικά ψυχικοί στην προέλευση,
γεγονός το οποίο είναι πιθανώς ο λόγος που ώθησε τον Kant να τους θεωρήσει
σαν a priori κατηγορίες. Αλλά αν ο χώρος και ο χρόνος είναι μόνο φαινομενικά
ιδιότητες των σωμάτων σε κίνηση και δημιουργούνται από τις διανοητικές
ανάγκες του παρατηρητή, τότε η σχετικοποίησή τους με ψυχικούς όρους δεν
είναι πλέον ζήτημα που προκαλεί έκπληξη αλλά που βρίσκεται μέσα στα όρια
της δυνατότητας. Αυτή η δυνατότητα παρουσιάζεται όταν η ψυχή παρατηρεί,
όχι εξωτερικά σώματα, αλλά τον εαυτό της. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στα
πειράματα του Rhine: η απάντηση του υποκειμένου δεν είναι το αποτέλεσμα
της παρατήρησής του πάνω στις φυσικές (υλικές) κάρτες, είναι ένα προϊόν
καθαρής φαντασίας, «τυχαίων» ιδεών που αποκαλύπτουν τη δομή αυτού που τις
παράγει, δηλαδή του ασυνείδητου. Εδώ θα επισημάνω απλά ότι οι καθοριστικοί
παράγοντες στην ασυνείδητη ψυχή είναι τα αρχέτυπα, τα οποία αποτελούν τη
δομή του συλλογικού ασυνείδητου. Το τελευταίο αντιπροσωπεύει μία ψυχή που
είναι ταυτόσημη σε όλα τα άτομα. Δεν μπορεί να γίνει άμεσα αντιληπτή ή
«αναπαριστώμενη,» σε αντίθεση με τα αντιληπτά ψυχικά φαινόμενα, και
εξαιτίας της μη αναπαριστώμενης φύσης της την έχω ονομάσει «ψυχοειδές.»
20
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
36
Για να είμαστε πιο ακριβείς, η εμφάνιση ξεκινά λίγο πριν και τελειώνει λίγο μετά αυτήν τη
μέρα, όταν βρίσκεται στο αποκορύφωμα. Οι μήνες ποικίλουν ανάλογα με την περιοχή. Το
σκουλήκι palolo, ή wawo, της Amboina λέγεται ότι εμφανίζεται στην πανσέληνο της 1 ης
Μαρτίου. (A. F. Krämer, Über den Bau der Korallenriffe.)
37
Fritz Dahns, «Das Schwärmen des Palolo.»
38
Ακόμη νωρίτερα συγκεκριμένες αμφιβολίες μού είχαν προκύψει σχετικά με τη δίχως όρια
εφαρμογή της αιτιοκρατικής αρχής στην ψυχολογία. Στην εισαγωγή για την 1 η έκδ.: Collected
Papers on Analytical Psychology, είχα γράψει (σελ. ix): «Η αιτιότητα είναι μόνο μία αρχή και η
ψυχολογία ουσιαστικά δεν μπορεί να εξαντληθεί από αιτιακές μεθόδους μόνο, επειδή το πνεύμα
[- ψυχή] ζει επίσης και με σκοπούς.» Η ψυχική αιτιότητα ξεκινά από ένα «προϋπάρχον» νόημα
το οποίο γίνεται προβληματικό μόνο όταν βρίσκεται σε ασυνείδητη διευθέτηση. Σε αυτήν την
περίπτωση πρέπει να υποθέσουμε μία «γνώση» που προηγείται από τη συνείδηση. Ο Hans
Driesch καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα (Die «Seele» als elementarer Naturfaktor, pp. 80κε.).
21
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
παράδειγμα, θ’ αναφέρω ένα περιστατικό από τις δικές μου παρατηρήσεις. Μία
νεαρή γυναίκα που παρακολουθούσα είχε, σε μία κρίσιμη στιγμή για την
κατάστασή της, ένα όνειρο στο οποίο της δόθηκε ένας χρυσός σκαραβαίος. Ενώ
μου διηγιόταν αυτό το όνειρο, στεκόμουν με την πλάτη προς το κλειστό
παράθυρο. Ξαφνικά άκουσα ένα θόρυβο πίσω μου, σαν ένα σιγανό χτύπημα.
Γύρισα και είδα ένα ιπτάμενο έντομο να χτυπάει πάνω στο τζάμι του
παραθύρου από έξω. Άνοιξα το παράθυρο και έπιασα το πλάσμα στον αέρα
καθώς μπήκε μέσα. Επρόκειτο για το κοντινότερο ανάλογο με ένα χρυσό
σκαραβαίο που βρίσκει κάποιος στα δικά μας πλάτη, ένα σκαθάρι σκαραβαίος,
το είδος Cetonia aurata, που αντίθετα με αυτό που συνηθίζει είχε προφανώς
αιστανθεί μία παρόρμηση να μπει μέσα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο τη
συγκεκριμένη στιγμή. Πρέπει να παραδεχτώ ότι τίποτε παρόμοιο δε μου
ξανασυνέβη από τότε, και ότι το όνειρο της ασθενούς παρέμεινε μοναδικό στην
εμπειρία μου. 38a
844. Θα ήθελα να αναφέρω άλλη μία περίπτωση που είναι τυπική μίας
συγκεκριμένης κατηγορίας γεγονότων. Η γυναίκα ενός από τους ασθενείς μου,
ο οποίος ήταν ένας άντρας στα πενήντα, κάποτε μου είπε σε μία συζήτηση ότι,
στους θανάτους της μητέρας της και της γιαγιάς της, ένας αριθμός πουλιών είχε
μαζευτεί έξω από τα παράθυρα του νεκρικού θαλάμου. Είχα ακούσει παρόμοιες
ιστορίες και από άλλους ανθρώπους. Όταν η θεραπεία του άντρα της κόντευε
στο τέλος, και η νεύρωσή του είχε ξεκαθαρίσει, εκδήλωσε κάποια φαινομενικά
μη ανησυχητικά συμπτώματα, που μου φάνηκαν, ωστόσο, να είναι αυτά της
καρδιοπάθειας. Τον έστειλα σε έναν ειδικό, ο οποίος αφού τον εξέτασε μου
απάντησε γραπτώς ότι δεν έβρισκε καμία αιτία άγχους. Στο δρόμο για το σπίτι
του μετά από εκείνη τη συνεδρία (με την ιατρική διάγνωση στην τσέπη του) ο
ασθενής μου κατάρρευσε στο δρόμο. Καθώς μεταφερόταν σπίτι του
ετοιμοθάνατος, η γυναίκα του βρισκόταν ήδη σε μία έντονη κατάσταση άγχους
επειδή σύντομα αφού ο άντρας της είχε πάει στο γιατρό, ένα ολόκληρο σμήνος
από πουλιά είχε καθίσει στο σπίτι τους. Φυσικά θυμήθηκε τα παρόμοια
περιστατικά που είχαν συμβεί στους θανάτους των άλλων συγγενών της, και
φοβήθηκε για το χειρότερο.
845. Παρότι γνώριζα τους συγκεκριμένους ανθρώπους και ξέρω πολύ καλά ότι
τα γεγονότα που αναφέρονται εδώ είναι αληθινά, δεν φαντάζομαι ούτε στιγμή
ότι θα υποκινήσουν κάποιον που είναι προδιατεθειμένος ότι αυτά τα γεγονότα
είναι καθαρή «τύχη» να αλλάξει το μυαλό του. Ο μοναδικός σκοπός μου
συνδέοντας αυτά τα δύο γεγονότα
38a
[Η περίπτωση συζητιέται πιο αναλυτικά παρακάτω, παρ. 982.- ΕΚΔΌΤΕΣ.]
22
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
είναι απλά να δώσω μία ένδειξη για το πώς οι νοήμονες συμπτώσεις συνήθως
εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή. Η νοήμονη σύνδεση είναι αρκετά εμφανής
στην πρώτη περίπτωση συγκρίνοντας τη σχετική ταύτιση των κύριων
αντικειμένων (του σκαραβαίου και του σκαθαριού). Αλλά στη δεύτερη
περίπτωση ο θάνατος και το σμήνος των πουλιών μού φαίνονται μεταξύ τους
δυσανάλογα. Αν κάποιος όμως αναλογιστεί ότι στον κάτω κόσμο των
Βαβυλωνίων οι ψυχές φόραγαν ένα «φόρεμα με φτερά,» και ότι στην αρχαία
Αίγυπτο το ba, ή ψυχή, θεωρούταν πουλί,34 δεν είναι τόσο τραβηγμένο να
υποθέσουμε ότι μπορεί να υπάρχει κάποιος αρχετυπικός συμβολισμός εδώ. Αν
ένα τέτοιο περιστατικό είχε συμβεί σε όνειρο, αυτή η ερμηνεία θα ήταν
δικαιολογημένη από το σχετικό ψυχολογικό υλικό. Επίσης φαίνεται να υπάρχει
ένα αρχετυπικής φύσης υπόβαθρο στην πρώτη περίπτωση. Ήταν μία εξαιρετική
δύσκολη περίπτωση θεραπείας και ως τη στιγμή του ονείρου λίγη ή καθόλου
πρόοδος δεν είχε σημειωθεί. Πρέπει να εξηγήσω ότι ο κύριος λόγος για αυτό
ήταν το animus της ασθενούς μου, η οποία ήταν διαποτισμένη από την
Καρτεσιανή φιλοσοφία και προσκολλημένη τόσο γερά στη δική της ιδέα για την
πραγματικότητα ώστε οι προσπάθειες τριών γιατρών- ήμουν ο τρίτος- δεν είχαν
καταφέρει να την αμβλύνουν. Κάτι φανερά παράλογο χρειαζόταν που
βρισκόταν πέρα από τις δυνάμεις μου να παράγω. Το όνειρο από μόνο του ήταν
ικανό να ταράξει μόνο σε μικρό βαθμό τη λογική στάση της ασθενούς μου.
Αλλά όταν ο «σκαραβαίος» ήρθε πετώντας μέσα από το παράθυρο σαν
πραγματικό γεγονός, η φυσική της ύπαρξη μπορούσε πλέον να σπάσει την
πανοπλία του animus που την κατείχε και η διαδικασία της μεταμόρφωσης
μπορούσε επιτέλους να ξεκινήσει. Οποιαδήποτε ουσιαστική αλλαγή στάσης
συνήθως συνοδεύεται από σύμβολα αναγέννησης στη φαντασία και στα όνειρα
του ασθενή. Ο σκαραβαίος είναι ένα κλασσικό παράδειγμα αναγέννησης. Το
αρχαίο Αιγυπτιακό βιβλίο του τι υπάρχει στον κόσμο των νεκρών περιγράφει
πώς ο νεκρός θεός- ήλιος μεταμορφώνεται στο δέκατο στάδιο στον Khepri, το
σκαραβαίο, και μετά, στο δωδέκατο στάδιο, εγείρει το άρμα που μεταφέρει τον
αναγεννημένο θεό- ήλιο στον πρωινό ουρανό. Η μόνη δυσκολία εδώ είναι ότι
με τους μορφωμένους ανθρώπους η κρυπτομνησία συχνά δεν μπορεί να
αποκλειστεί με βεβαιότητα (παρότι η ασθενής μου δεν ήξερε αυτό το σύμβολο).
Αλλά αυτό δεν αίρει το γεγονός ότι ο ψυχολόγος συναντά συνέχεια περιπτώσεις
όπου η ανάδυση
39
Στον Όμηρο οι ψυχές των νεκρών «τιτιβίζουν.» [Οδύσσεια, Βιβλίο xi.- ΕΚΔΟΤΕΣ.]
23
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
847. Υπάρχει επιπλέον μία άλλη ψυχολογική αναλογία ανάμεσα στις δυο
περιπτώσεις μου και στα πειράματα του Rhine, παρότι δεν είναι τόσο φανερή.
Αυτές η φαινομενικά διαφορετικές περιπτώσεις έχουν σαν κοινό
χαρακτηριστικό ένα στοιχείο «αδυνατότητας.» Η ασθενής με το σκαραβαίο
βρέθηκε αντιμέτωπη με μία «αδύνατη» κατάσταση επειδή η θεραπεία είχε
κολλήσει και δεν φαινόταν κάποιος τρόπος διεξόδου. Σε παρόμοιες
περιπτώσεις, αν είναι σοβαρές αρκετά, αρχετυπικά όνειρα είναι πιθανό να
συμβούν δείχνοντας έναν τρόπο διαφυγής τον οποίο κανείς δε θα σκεφτόταν
από μόνος του. Είναι αυτού του είδους η περίπτωση που αναδύει το αρχέτυπο
με τη μεγαλύτερη τακτικότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις επομένως ο
ψυχοθεραπευτής είναι υποχρεωμένος να ανακαλύψει το
40
Φυσιολογικά αυτοί μπορούν να επαληθευτούν μόνο αν ο ίδιος ο γιατρός έχει την απαραίτητη
γνώση συμβολολογίας.
41
[Η στατιστική ανάλυση σχεδιάζεται να διαχωρίζει ομάδες (που ονομάζονται διασπορές) που
οφείλονται σε τυχαία δραστηριότητα από άλλες συγκεκριμένες διασπορές όπου μπορούν να
αναζητηθούν αιτίες. Σύμφωνα πάντως με την υπόθεση του Καθ. Jung διασπορές που οφείλονται
στην τύχη μπορούν να υποδιαιρεθούν σε νοήμονες και δίχως νόημα. Οι μη νοήμονες διασπορές
που οφείλονται στην τύχη γίνονται νοήμονες με την ενεργοποίηση του ψυχοειδούς αρχέτυπου.-
ΕΚΔΟΤΕΣ.]
42
Βλ. παρ. 841. Επίσης «On the Nature of the Psyche,» παρ. 404κε.
24
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
848. Στη δεύτερη περίπτωση ήταν ο ημι- ασυνείδητος φόβος και η απειλή μίας
θανατηφόρας κατάληξης χωρίς καμιά πιθανότητα ικανοποιητικής αναγνώρισης
της κατάστασης. Στα πειράματα του Rhine είναι η αδυνατότητα του έργου που
πρέπει να πραγματωθεί που τελικά οδηγεί την προσοχή του υποκειμένου στις
διεργασίες που συμβαίνουν μέσα του, και επομένως δίνει στο ασυνείδητο μία
ευκαιρία να εκδηλωθεί. Οι ερωτήσεις που τίθενται από τα πειράματα ESP έχουν
ένα συναισθηματικό αντίκτυπο ευθύς εξαρχής, εφόσον υποθέτουν κάτι άγνωστο
σαν να είναι δυνητικά γνωστό και κατά αυτόν τον τρόπο περιλαμβάνουν την
πιθανότητα ενός θαύματος. Αυτό, ανεξάρτητα από το σκεπτικισμό του
υποκειμένου, ανταποκρίνεται αμέσως στην ετοιμότητα του ασυνείδητου του να
γίνει μάρτυρας ενός θαύματος, και στην ελπίδα, λανθάνουσα σε κάθε άνθρωπο,
ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί. Η πρωτόγονη προκατάληψη βρίσκεται κάτω
από την επιφάνεια και των πιο ισχυρά σκεπτόμενων ατόμων, και είναι ακριβώς
αυτοί που υπόκεινται στα αποτελέσματά της όσοι μάχονται περισσότερο
εναντίον της. Όταν επομένως ένα σοβαρό πείραμα με όλα τα κριτήρια της
επιστήμης αγγίζει αυτήν την ετοιμότητα, θα δημιουργήσει αναπόφευκτα ένα
συναίσθημα που κάποιος είτε το αποδέχεται ή το απορρίπτει με μία καλή δόση
προδιάθεσης. Σε όλα τα γεγονότα μία συναισθηματική προσδοκία είναι
παρούσα με τη μία μορφή ή την άλλη παρότι μπορεί κάποιος να την αρνηθεί.
849. Εδώ θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σε μία πιθανή παρεξήγηση που θα
μπορούσε να δημιουργηθεί από τον όρο «συγχρονικότητα.» Επέλεξα αυτόν τον
όρο επειδή η ταυτόχρονη εμφάνιση δύο νοημόνως αλλά όχι αιτιακά
συνδεμένων γεγονότων μου φάνηκε ένα ουσιαστικό κριτήριο. Χρησιμοποιώ
επομένως την έννοια της συγχρονικότητας για την ιδιαίτερη περίπτωση μίας
σύμπτωσης στο χρόνο δύο ή περισσοτέρων αιτιακά ασύνδετων γεγονότων που
έχουν το ίδιο ή παρόμοιο νόημα, σε αντιδιαστολή με το «συγχρονισμό,» που
απλά σημαίνει την ταυτόχρονη εμφάνιση δύο γεγονότων.
25
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
851. Η ερμηνεία των πουλιών σαν ένας οιωνός είναι, όπως έχουμε δει,
βασισμένη σε δύο προηγούμενες συμπτώσεις του ίδιου είδους. Δεν υπήρχαν τη
στιγμή του θανάτου της γιαγιάς. Η σύμπτωση εκφράστηκε μόνο με το θάνατο
και τη σύναξη των πουλιών. Εξίσου τότε και κατά το θάνατο της μητέρας η
σύμπτωση ήταν εμφανής, αλλά στην τρίτη περίπτωση μπορούσε να
επιβεβαιωθεί μόνο όταν ο ετοιμοθάνατος άνθρωπος μεταφέρθηκε στο σπίτι.
852. Αναφέρω αυτούς τους συνδυασμούς επειδή έχουν μία βαρύνουσα σημασία
για την έννοια της συγχρονικότητας. Ας πάρουμε άλλο ένα
43
Ένα κυριολεκτικό παράδειγμα είναι το «Τhe Cranes of Ibycus.» [Ένα ποίημα που γράφτηκε
από τον Schiller (1798), εμπνευσμένο από την ιστορία του Έλληνα ποιητή που δολοφονήθηκε
από ληστές που αντιμετώπισαν τη δικαιοσύνη με την εμφάνιση ενός σμήνους γερανών. Καθώς
οι γερανοί είχαν επίσης πετάξει πάνω από τη σκηνή του εγκλήματος, οι δολοφόνοι μόλις τους
είδαν αναφώνησαν και έτσι πρόδοσαν τις θέσεις τους.- ΕΚΔΟΤΕΣ.] Παρόμοια, όταν ένα σμήνος
από καρακάξες που φλυαρούν μαζεύεται σε ένα σπίτι θεωρείται πως σημαίνει το θάνατο, και
ούτω καθεξής. Βλ. Επίσης τη σημασία των οιωνών.
26
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
παράδειγμα: Ένας γνωστός μου είδε και βίωσε σε ένα όνειρο τον ξαφνικό
θάνατο ενός φίλου του, με όλες τις λεπτομέρειες. Αυτός που είδε το όνειρο ήταν
στην Ευρώπη εκείνη την περίοδο και ο φίλος του ήταν στην Αμερική. Ο
θάνατος επιβεβαιώθηκε το επόμενο πρωί με τηλεγράφημα, και μετά από δέκα
μέρες ένα γράμμα επιβεβαίωσε τις λεπτομέρειες. Σύγκριση της ώρας της
Ευρώπης και της Αμερικής έδειξε πως ο θάνατος συνέβη τουλάχιστον μία ώρα
πριν το όνειρο. Αυτός που είδε το όνειρο είχε πάει για ύπνο αργά και δεν είχε
κοιμηθεί μέχρι τις μία περίπου η ώρα. Το όνειρο συνέβη περίπου στις δύο. Η
εμπειρία αυτήν του ονείρου δεν είναι σύγχρονη με το θάνατο. Εμπειρίες αυτού
του είδους συχνά λαμβάνουν χώρα λίγο πριν ή μετά το κρίσιμο γεγονός. Ο J. W.
Dunne44 αναφέρει μία ιδιαίτερα διδακτική περίπτωση ονείρου που είδε την
άνοιξη του 1902, ενώ υπηρετούσε στον πόλεμο των Boer. Του φαινόταν πως
στεκόταν πάνω σε ένα ηφαιστειακό βουνό. Ήταν ένα νησί, που είχε ονειρευτεί
από πριν και ήξερε πως απειλούταν από μία καταστροφική ηφαιστειακή έκρηξη
(όπως στο Krakatoa). Τρομοκρατημένος, θέλησε να σώσει τους τέσσερις
χιλιάδες κατοίκους. Προσπάθησε να μεταφέρει τους Γάλλους αξιωματικούς στο
γειτονικό νησί, να κινητοποιήσει κάθε πλωτό μέσο για το έργο της διάσωσης.
Εδώ το όνειρο ξεκίνησε να έχει τα τυπικά εφιαλτικά χαρακτηριστικά της
βιασύνης, του κυνηγητού, το να μη φτάνει κάποιος στην ώρα, ενώ στο μεταξύ
γυρνούσαν στο μυαλό του οι λέξεις: «Τέσσερις χιλιάδες άνθρωποι θα πεθάνουν
αν δεν-…» Μερικές μέρες αργότερα ο Dunne έλαβε με την αλληλογραφία του
ένα αντίτυπο της Daily Telegraph, και τα μάτια του έπεσαν πάνω στην
ακόλουθη επικεφαλίδα:
ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
ΣΤΗ ΜΑΡΤΙΝΙΚΑ
ΠΟΛΗ ΕΞΑΦΑΝΙΣΤΗΚΕ
ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΣ ΦΩΤΙΑΣ
40.000 ΖΩΕΣ
853. Το όνειρο δεν έλαβε χώρα τη στιγμή της πραγματικής καταστροφής, αλλά
μόνο όταν η εφημερίδα βρισκόταν ήδη στο δρόμο
44
An Experiment with Time (2η εκδ.), σελ. 34κε.
27
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
για εκείνον. Ενώ διάβαζε την εφημερίδα, πέρασε τον αριθμό 40.000 για 4.000.
Το λάθος αυτό παρέμεινε στο μυαλό του σαν παραμνησία, έτσι ώστε όποτε
μιλούσε για το όνειρο έλεγε 4.000 αντί για 40.000. Μετά από δεκαπέντε χρόνια,
όταν αντέγραφε το άρθρο, διαπίστωσε το λάθος του. Η ασυνείδητη γνώση του
είχε κάνει το ίδιο λάθος όπως εκείνος κατά την ανάγνωση.
854. Το γεγονός ότι το ονειρεύτηκε αυτό πριν φτάσουν τα νέα είναι κάτι που
συμβαίνει αρκετές φορές. Ονειρευόμαστε συχνά ανθρώπους από τους οποίους
παίρνουμε γράμμα με το επόμενο ταχυδρομείο. Έχω εξακριβώσει σε διάφορες
περιπτώσεις πως τη στιγμή που συνέβαινε το όνειρο η επιστολή βρισκόταν ήδη
στη θυρίδα του παραλήπτη. Μπορώ επίσης να επιβεβαιώσω, από τη δική μου
εμπειρία, το προηγούμενο λάθος στην ανάγνωση. Κατά τη διάρκεια των
Χριστουγέννων του 1918 ασχολιόμουν πολύ με τον Ορφισμό, και ιδιαιτέρως με
το Ορφικό απόσπασμα του Μαλάλα, όπου το Αρχέγονο Φως περιγράφεται ως η
τριαδικότητα «Φάνης, Μήτις, Ηρικεπαίος» (σ.τ.μ. πρόσωπα της Ορφικής
θεογονίας αντίστοιχα με την τριάδα του χριστιανισμού).» Διάβαζα συνέχεια
Ηρικαπαίος αντί Ηρικεπαίος όπως ήταν στο κείμενο. (Στην πραγματικότητα και
τα δύο είναι σωστά.) Αυτό το λάθος έμεινε μόνιμο ως παραμνησία, και
αργότερα θυμόμουν το όνομα ως Ηρικαπαίος και ανακάλυψα μόνο τριάντα
χρόνια αργότερα ότι το κείμενο του Μαλάλα έγραφε Ηρικεπαίος. Ακριβώς
εκείνη τη στιγμή ένας από τους ασθενείς μου, που δεν είχα δει για ένα μήνα και
που δεν ήξερε τίποτα για τις μελέτες μου, είδε ένα όνειρο στο οποίο ένας
άγνωστος άντρας της έδωσε ένα κομμάτι χαρτί, στο οποίο ήταν γραμμένος
«ένας λατινικός ύμνος σε ένα Θεό που λεγόταν Ηρικιπαίος. Η ασθενής μου
μπόρεσε να γράψει αυτόν τον ύμνο με το ξύπνημα. Η γλώσσα στην οποία
γράφτηκε ήταν ένα παράξενο μίγμα λατινικών, γαλλικών και ιταλικών. Η κυρία
είχε μία στοιχειώδη γνώση λατινικών, ήξερε λίγα περισσότερα ιταλικά και
μιλούσε με άνεση τα γαλλικά. Το όνομα «Ηρικιπαίος» της ήταν τελείως
άγνωστο, γεγονός που δεν προκαλεί έκπληξη καθώς δεν είχε γνώση των
κλασικών. Οι δύο πόλεις μας ήταν περίπου πενήντα μίλια χωριστά, και δεν
υπήρξε καμία μεταξύ μας επικοινωνία για ένα μήνα. Αρκετά παραδόξως, η
παραλλαγή του ονόματος είχε επηρεάσει το ίδιο φωνήεν που είχα επίσης
διαβάσει λάθος (α αντί του ε), αλλά το ασυνείδητό της το παρερμήνευσε με
διαφορετικό τρόπο (ι αντί του ε). Μπορώ μόνο να υποθέσω ότι ασυνείδητα
«διάβασε» όχι το δικό μου λάθος αλλά το κείμενο στο οποίο η λατινική
μεταγραφή «Ηρικεπαίος» εμφανίζεται, και προφανώς το λάθος μου την
παραπλάνησε.
28
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
κατάσταση (δηλ., αυτή που είναι αιτιακά ερμηνεύσιμη), και η άλλη, η κρίσιμη
εμπειρία, είναι αυτή που δεν μπορεί, να παραχθεί αιτιακά από την πρώτη. Στην
περίπτωση του ξαφνικού θανάτου η κρίσιμη εμπειρία δεν μπορεί να
αναγνωριστεί αμέσως ως «υπερ- αισθητήρια αντίληψη» αλλά μπορεί να
επιβεβαιωθεί ως τέτοια αργότερα. Ακόμα και στην περίπτωση του
«σκαραβαίου» αυτό που βιώνεται αμέσως είναι μία ψυχική κατάσταση ή
ψυχική εικόνα που διαφέρει από την εικόνα του ονείρου μόνο επειδή μπορεί να
ελεγχθεί αμέσως. Στην περίπτωση του σμήνους των πουλιών υπήρχε στη
γυναίκα μία ασυνείδητη διέγερση ή φόβος που ήταν βεβαίως συνειδητός σε
μένα και που με ανάγκασε να στείλω τον ασθενή σε έναν καρδιολόγο. Σε όλες
αυτές τις περιπτώσεις, είτε είναι θέμα χωρικής ή χρονικής ESP, βρίσκουμε έναν
ταυτοχρονισμό της κανονικής ή συνηθισμένης κατάστασης με μία άλλη
κατάσταση ή εμπειρία που δεν δημιουργείται αιτιακά από την πρώτη, και της
οποίας η αντικειμενική ύπαρξη μπορεί να ελεγχθεί μόνο μετά. Αυτός ο ορισμός
πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μελλοντικά γεγονότα. Δεν είναι
προφανώς σύγχρονα (synchronous) αλλά συγχρονιστικά (synchronistic),
δεδομένου ότι βιώνονται ως ψυχικές εικόνες στο παρόν, σαν το αντικειμενικό
γεγονός να υπήρξε ήδη. Ένα απροσδόκητο περιεχόμενο που άμεσα ή έμμεσα
συνδέεται με κάποιο αντικειμενικό εξωτερικό γεγονός συμπίπτει με τη
συνηθισμένη ψυχική κατάσταση: αυτό είναι που καλώ συγχρονικότητα, και
υποστηρίζω ότι εξετάζουμε ακριβώς την ίδια κατηγορία γεγονότων ακόμη και
αν η αντικειμενικότητά τους εμφανίζεται χωρισμένη από τη συνείδησή στο
χώρο ή στο χρόνο. Αυτή η άποψη επιβεβαιώνεται από τα αποτελέσματα του
Rhine εφόσον δεν επηρεάστηκαν από αλλαγές στο χώρο ή στο χρόνο. Ο χώρος
και ο χρόνος, οι εννοιολογικές συντεταγμένες των σωμάτων σε κίνηση, είναι
πιθανώς κατά βάθος το ένα και το αυτό (γεγονός που εξηγεί γιατί μιλάμε για
ένα μεγάλο ή σύντομο «διάστημα χρόνου»), και ο Φίλων από την Ιουδαία είπε
πριν από καιρό πει ότι «η προέκταση της ουράνιας κίνησης είναι ο χρόνος.» 45 Η
συγχρονικότητα στο χώρο μπορεί εξίσου καλά να σημαίνει αντίληψη στο
χρόνο, αλλά παραδόξως δεν είναι τόσο εύκολο να γίνει κατανοητή η
συγχρονικότητα στο χρόνο όπως στο χώρο, επειδή δεν μπορούμε να
φανταστούμε κανένα χώρο όπου τα μελλοντικά γεγονότα είναι αντικειμενικά
παρόντα και που θα μπορούσαν να βιωθούν ως τέτοια μέσω μίας μείωσης αυτής
της απόστασης του χώρου. Αλλά δεδομένου ότι η εμπειρία έχει δείξει ότι κάτω
από ορισμένες συνθήκες ο χώρος και ο χρόνος μπορούν να μειωθούν σχεδόν
στο μηδέν, η αιτιότητα εξαφανίζεται μαζί τους, επειδή η αιτιότητα είναι δεμένη
με
45
De opificio mundi, 26. («Διάστημα της του ουρανού κινήσεως εστί ο χρόνος.»)
29
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
την ύπαρξη του χώρου και του χρόνου και των φυσικών αλλαγών, και
αποτελείται ουσιαστικά από τη διαδοχή της αιτίας και του αποτελέσματος. Για
αυτόν το λόγο τα συγχρονιστικά φαινόμενα δεν μπορούν να συσχετιστούν σε
γενικές γραμμές με οποιαδήποτε έννοια της αιτιότητας. Ως εκ τούτου η
διασύνδεση των παραγόντων που συμπίπτουν με νοήμονα τρόπο πρέπει
απαραίτητα να θεωρηθεί μη αιτιακή.
856. Εδώ, ελλείψει μίας αποδείξιμης αιτίας, είναι πάρα πολύ πιθανό να μπούμε
όλοι στον πειρασμό να υποθέσουμε μία υπερβατική αιτία. Αλλά μία «αιτία»
μπορεί να είναι μόνο μία αποδείξιμη ποσότητα. Μία «υπερβατική αιτία»
αποτελεί εννοιολογική αντίφαση, επειδή τίποτα υπερβατικό δεν μπορεί να
αποδειχθεί εξ ορισμού. Αν δεν θέλουμε να ρισκάρουμε με την υπόθεση της μη
αιτιότητας, τότε η μόνη εναλλακτική είναι να ερμηνεύσουμε τα συγχρονιστικά
φαινόμενα σαν καθαρή τύχη, γεγονός που μας φέρνει σε σύγκρουση με τις
ανακαλύψεις του Rhine για την ESP καθώς και άλλα καλά βεβαιωμένα
γεγονότα που αναφέρονται στη βιβλιογραφία της παραψυχολογίας. Αλλιώς
οδηγούμαστε στο είδος των σκέψεων που περιέγραψα παραπάνω, και πρέπει να
υποβάλλουμε τις βασικές αρχές ερμηνείας μας στην κριτική ότι ο χώρος και ο
χρόνος είναι σταθερές σε οποιοδήποτε δεδομένο σύστημα μόνο όταν
μετρούνται ανεξάρτητα από ψυχικούς παράγοντες. Αυτό είναι που συμβαίνει
τακτικά στα επιστημονικά πειράματα. Αλλά όταν ένα γεγονός παρατηρείται
χωρίς πειραματικούς περιορισμούς, ο παρατηρητής μπορεί εύκολα να
επηρεαστεί από μία συναισθηματική κατάσταση που μεταβάλλει το χώρο και το
χρόνο με «συστολή». Κάθε συναισθηματική κατάσταση δημιουργεί μία αλλαγή
της συνείδησης που η Janet αποκάλεσε μείωση του πνευματικού επιπέδου
(αbaissement du niveau mental), δηλαδή υπάρχει ένας συγκεκριμένος
περιορισμός της συνείδησης και μία αντίστοιχη ενίσχυση του ασυνείδητου που,
ιδιαίτερα στην περίπτωση των ισχυρών επιρροών του συναισθήματος, είναι
αξιοπρόσεχτη ακόμη και στον αδαή. Ο τόνος του ασυνείδητου ανυψώνεται,
δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μία σύζευξη ώστε το ασυνείδητο να ρεύσει
προς το συνειδητό. Το συνειδητό ύστερα περνά κάτω από την επιρροή
ασυνειδήτων ενστικτωδών ώσεων και περιεχομένων. Αυτά είναι κατά κανόνα
συμπλέγματα των οποίων η ύστατη βάση είναι το αρχέτυπο, το «ενστικτώδες
σχέδιο.» Το ασυνείδητο περιέχει επίσης υποσυνείδητες αντιλήψεις (καθώς
επίσης και ξεχασμένες εικόνες- μνήμες που δεν μπορούν να αναπαραχθούν στο
παρόν, και ίσως ποτέ). Μεταξύ των υποσυνείδητων περιεχομένων θα πρέπει να
διακρίνουμε αντιλήψεις σε σχέση με αυτό που θα καλούσα μία ανεξήγητη
«γνώση,» ή μία «αμεσότητα» ψυχικών εικόνων. Ενώ οι αισθητηριακές
αντιλήψεις μπορούν να αφορούν πιθανά ή δυνατά ερεθίσματα των αισθήσεων
κάτω από το όριο της συνείδησης,
30
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
αυτή η «γνώση,» ή «αμεσότητα» των ασυνειδήτων εικόνων, είτε δεν έχει καμία
αναγνωρίσιμη βάση, ή διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν αναγνωρίσιμες αιτιακές
συνδέσεις με συγκεκριμένα προϋπάρχοντα, και συχνά αρχετυπικά, περιεχόμενα.
Αλλά αυτές οι εικόνες, είτε έχουν τις ρίζες τους σε μία προϋπάρχουσα βάση ή
όχι, βρίσκονται σε μία ανάλογη ή ισοδύναμη (δηλ., νοήμονη) σχέση με τα
αντικειμενικά περιστατικά που δεν έχουν καμία αναγνωρίσιμη ή έστω
κατανοητή αιτιακή σχέση μαζί τους. Πώς, θα μπορούσε ένα γεγονός μακρινό
στο χώρο και στο χρόνο να παραγάγει μία αντίστοιχη ψυχική εικόνα όταν η
απαραίτητη για αυτό μετάδοση ενέργειας δεν είναι ούτε καν δυνατή; Όσο
ακατανόητο και αν φαίνεται, αναγκαζόμαστε τελικά να υποθέσουμε ότι υπάρχει
στο ασυνείδητο κάτι σαν μία a prori γνώση ή μία «αμεσότητα» των γεγονότων
που δεν έχει καμία αιτιακή βάση. Σε κάθε περίπτωση η αντίληψή μας για την
αιτιότητα αδυνατεί να εξηγήσει τα γεγονότα.
857. Εξαιτίας αυτής της περίπλοκης κατάστασης ίσως αξίζει τον κόπο να
ανακεφαλαιώσουμε την προηγούμενη επιχειρηματολογία, και αυτό μπορεί να
γίνει καλύτερα με τη βοήθεια των παραδειγμάτων μας. Στο πείραμα του Rhine
υπέθεσα ότι, εξαιτίας της έντονης προσδοκίας ή της συναισθηματικής
κατάστασης του υποκειμένου, μία προϋπάρχουσα, σωστή, αλλά ασυνείδητη
εικόνα του αποτελέσματος επιτρέπει στη συνειδητή του σκέψη να σημειώσει
ένα μεγαλύτερο από αυτόν της πιθανότητας αριθμό επιτυχιών. Το όνειρο με το
σκαραβαίο είναι μία συνειδητή αναπαράσταση που αναδύεται από μία
ασυνείδητη, προϋπάρχουσα εικόνα της κατάστασης που θα συμβεί την επόμενη
ημέρα, δηλ., η εξιστόρηση του ονείρου και η εμφάνιση του σκαθαριού. Η
σύζυγος του ασθενή που πέθανε είχε μία ασυνείδητη γνώση του επικείμενου
θανάτου. Το κοπάδι των πουλιών προκάλεσε τις αντίστοιχες μνήμες- εικόνες
και συνεπώς το φόβο της. Ομοίως, το σχεδόν ταυτόχρονο όνειρο του βίαιου
θανάτου του φίλου προέκυψε από μία ήδη υπάρχουσα ασυνείδητη γνώση του.
858. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις καθώς και σε άλλες φαίνεται να υπάρχει μία
a priori, αιτιακά ανεξήγητη γνώση μίας κατάστασης που εκείνη τη στιγμή είναι
άγνωστη. Η συγχρονικότητα επομένως αποτελείται από δύο παράγοντες: α) μία
ασυνείδητη εικόνα αναδύεται στη συνείδηση είτε άμεσα (δηλ., κυριολεκτικά)
είτε έμμεσα (συμβολική ή υπονοούμενη) με τη μορφή ονείρου, ιδέας, ή
προαίσθησης, β) μία αντικειμενική κατάσταση συμπίπτει με αυτό το
περιεχόμενο. Το ένα είναι εξίσου αινιγματικό με το άλλο. Πώς η ασυνείδητη
εικόνα αναδύεται, και πώς η σύμπτωση; Καταλαβαίνω πολύ καλά μόνο το γιατί
οι
31
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
859. Σε ότι αφορά το ρόλο που οι επιρροές διαδραματίζουν στην εμφάνιση των
συγχρονιστικών γεγονότων, πρέπει ίσως να αναφέρω ότι αυτό δεν είναι με
κανέναν τρόπο νέα ιδέα αλλά ήταν ήδη γνωστό στον Avicenna και στον
Albertus Magnus. Σχετικά με τη μαγεία, ο Albertus Magnus γράφει:
46
«virtus»
47
«quando ipsa fertur in magnum amoris excessum aut odii aut alicuius talium.»
48
«tertur in grandem excessum alicuius passionis invenitur experimento manifesto
quod ipse ligat res et alterat ad idem quod desiderat»
49
«affectio»
50
«cum tali affectione exterminata concurrat hora conveniens aut ordo coelestis aut alia virtus,
quae quodvis faciet, illud reputavimus tunc animam facere.»
51
De mirabilibus mundi (1485?).
32
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
861. Μετά από αυτές τις γενικές εκτιμήσεις ας επιστρέψουμε στο πρόβλημα της
εμπειρικής βάσης της συγχρονικότητας. Η κύρια δυσκολία εδώ είναι να
παράγουμε εμπειρικό υλικό από το οποίο μπορούμε να συνάγουμε εύλογα
συγκεκριμένα συμπεράσματα, και δυστυχώς αυτή η δυσκολία δεν είναι εύκολο
να ξεπεραστεί. Το υλικό από τις σχετικές εμπειρίες δεν είναι έτοιμο να
αναλυθεί. Πρέπει επομένως να κοιτάξουμε στις πιο σκοτεινές γωνιές και να
βρούμε το κουράγιο να κλονίσουμε τις προκαταλήψεις της εποχής μας αν
θέλουμε να διευρύνουμε τη βάση της κατανόησής μας για τη φύση. Όταν ο
Γαλιλαίος ανακάλυψε τα φεγγάρια του Δία με το τηλεσκόπιό του ήρθε αμέσως
σε σύγκρουση με τις προκαταλήψεις των μορφωμένων σύγχρονών του.
Κανένας δεν ήξερε τι είναι ένα τηλεσκόπιο και τι μπορεί να κάνει. Ποτέ πριν
δεν είχε μιλήσει κανείς για τα φεγγάρια του Δία. Φυσικά κάθε εποχή πιστεύει
ότι όλες οι εποχές πριν από αυτήν ήταν προκατειλημμένες, και σήμερα το
πιστεύουμε αυτό περισσότερο από ποτέ και κάνουμε το ίδιο λάθος με όλες τις
προηγούμενες εποχές που σκέφτονταν έτσι. Πόσο συχνά δεν έχουμε δει την
αλήθεια να καταδικάζεται! Είναι λυπηρό αλλά δυστυχώς αλήθεια ότι ο
άνθρωπος δεν μαθαίνει τίποτε από την ιστορία. Αυτό το μελαγχολικό γεγονός
θα μας φέρει αντιμέτωπους με τις μεγαλύτερες δυσκολίες μόλις καταπιαστούμε
με τη συλλογή του εμπειρικού υλικού που θα έριχνε λίγο φως σε αυτό το
σκοτεινό θέμα, επειδή πρέπει να είμαστε αρκετά σίγουροι ότι θα το βρούμε εκεί
όπου όλες οι αυθεντίες μάς έχουν βεβαιώσει ότι τίποτα δεν πρόκειται να βρεθεί.
52
Metaphysica vera. Μέρος III, «Secunda scientia,» στο Opera philosophica, εκδ. Land, II, σελ.
187κε.
53
Eckermann's Conversations with Goethe, μετ., Moon, σελ. 514κε. (τροποποιημένο).
33
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
54
Βλ. σελ. 14, ανόθι.
55
Πρόσφατα ο Pascual Jordan παρουσίασε μία εξαίρετη περίπτωση για την επιστημονική
έρευνα πάνω στη διόραση του χώρου («Positivistische Bemerkungen über die parapsychischen
Erscheinungen»). Θα εφιστούσα επίσης την προσοχή στο Verdrängung und Komplementarität
του ίδιου, σε ότι αφορά τις σχέσεις μεταξύ της μικροφυσικής και της ψυχολογίας του
ασυνείδητου.
56
Μετ., από τον Cary F. Baynes από τη μετάφραση του Richard Wilhelm.
34
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
λόγους, μία γνωστική λειτουργία αυτού του είδους είναι αδύνατη στη διάνοια
που μένει αβοήθητη. Η κρίση πρέπει επομένως να στηριχθεί πολύ περισσότερο
στις «παράλογες» λειτουργίες της συνείδησης, δηλαδή στην αίσθηση του
πραγματικού («sens du réel») και στη διαίσθηση (αντίληψη με την έννοια των
υποσυνείδητων περιεχομένων). Το Ι Ching, που μπορούμε με ακρίβεια να
ονομάσουμε πειραματική βάση της κλασσικής Κινεζικής φιλοσοφίας, είναι μία
από τις παλιότερες γνωστές μεθόδους για τη γνώση μίας κατάστασης ως όλο,
τοποθετώντας έτσι τις λεπτομέρειες απέναντι σε ένα κοσμικό υπόβαθρο- η
εναλλαγή των Yin και Yang.
864. Αυτή η αντίληψη του όλου είναι προφανώς ο στόχος της επιστήμης επίσης,
αλλά είναι ένας στόχος που βρίσκεται πολύ μακριά επειδή η επιστήμη, όποτε
είναι δυνατό, προχωρά πειραματικά και σε κάθε περίπτωση στατιστικά. Το
πείραμα, εντούτοις, έχει να κάνει με τη διατύπωση μίας συγκεκριμένης
ερώτησης που αποκλείει όσο το δυνατό περισσότερο οτιδήποτε «θορυβώδες»
και άσχετο. Καθορίζει συνθήκες, τις επιβάλλει στη Φύση, και την αναγκάζει
κατά αυτόν τον τρόπο να δώσει μία απάντηση σε μία ερώτηση επινοημένη από
τον άνθρωπο. Εμποδίζεται να απαντήσει μέσα από την πληθώρα των
δυνατοτήτων καθώς αυτές οι δυνατότητες περιορίζονται στο μέγιστο δυνατό
βαθμό. Για αυτόν το λόγο δημιουργείται στο εργαστήριο μία κατάσταση που
είναι τεχνητά περιορισμένη στην ερώτηση και που αναγκάζει τη Φύση να δώσει
μία σαφή απάντηση. Τα έργα της Φύσης στην απεριόριστη ολότητά της
αποκλείονται εντελώς. Αν θέλουμε να ξέρουμε τι είναι αυτά τα έργα,
χρειαζόμαστε μία μέθοδο έρευνας που επιβάλλει τις ελάχιστες δυνατές
συνθήκες, ή αν είναι δυνατόν καμία συνθήκη, και που έπειτα αφήνει τη Φύση
να απαντήσει μέσα από την πληρότητά της.
57
Αν το πείραμα γίνει με τα παραδοσιακά ξυλάκια, η διαίρεση σε σαράντα εννιά ξυλάκια
αντιπροσωπεύει τον παράγοντα της τύχης.
35
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
58
Βλ. επίσης κατόθι, παρ. 986.
59
Χρησιμοποίησα πρώτη φορά τον όρο στην μνημειώδη μου αναφορά στον Richard Wilhelm
(10 Μαΐου, 1930, στο Μόναχο.) Η αναφορά αργότερα εμφανίστηκε σαν παράρτημα στο The
Secret of the Golden Flower, όπου είχα πει: «Η επιστήμη του I Ching δεν στηρίζεται στην αρχή
της αιτιότητας, αλλά σε μία αρχή (ως τώρα δίχως όνομα επειδή δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο σε
εμάς) την οποία έχω πειραματικά ονομάσει αρχή της συγχρονικότητας» (σελ.. 141). [Βλ.
«Richard Wilhelm: In Memoriam,» παρ. 81.]
36
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
που φαίνονται να είναι, τότε μπορούν να είναι μόνο νοήμονες συμπτώσεις για
τις οποίες, από όσο ξέρουμε, δεν υπάρχει καμία αιτιακή εξήγηση. Η μέθοδος
συνίσταται είτε στη διαίρεση των σαράντα εννέα ξύλων τυχαία σε δύο ομάδες
και στο μέτρημα των ομάδων σε τριάδες και πεντάδες, είτε στη ρίψη τριών
νομισμάτων έξι φορές, με την κάθε σειρά του εξαγράμματος να καθορίζεται
από την όψη του νομίσματος (κεφαλή 3, γράμματα 2). 60 Το πείραμα βασίζεται
σε μία τριαδική αρχή (δύο τριαγράμματα) και περιέχει εξήντα τέσσερις
παραλλαγές, όπου κάθε μία αντιστοιχεί σε μία ψυχική κατάσταση. Αυτές
συζητιούνται διεξοδικά στο κείμενο και στα σχόλια. Υπάρχει επίσης μία Δυτική
μέθοδος πολύ αρχαίας προέλευσης61 που είναι βασισμένη στην ίδια γενική αρχή
με το Ι Ching, με μόνη διαφορά ότι στη Δύση αυτή η αρχή δεν είναι τριαδική
αλλά, αρκετά σημαντικά, τετραδική, και το αποτέλεσμα δεν είναι ένα
εξάγραμμα κτισμένο από σειρές Yang και Yin αλλά δέκα έξι φιγούρες
αποτελούμενες από μονούς και ζυγούς αριθμούς. Δώδεκα από αυτούς
διευθετούνται, σύμφωνα με κάποιους κανόνες, στους αστρολογικούς οίκους. Το
πείραμα είναι βασισμένο σε 4 X 4 γραμμές που αποτελούνται από έναν τυχαίο
αριθμό σημείων τα οποία αυτός που κάνει τις ερωτήσεις σημειώνει στην άμμο ή
πάνω σε χαρτί από τα δεξιά προς τα αριστερά. 62 Στην πραγματική Δυτική μόδα
ο συνδυασμός όλων αυτών των παραγόντων εισέρχεται με αρκετά περισσότερη
λεπτομέρεια από ό,τι στο Ι Ching. Εδώ επίσης υπάρχουν οι διάφορες νοήμονες
συμπτώσεις, αλλά είναι κατά κανόνα πιο δυσνόητες και επομένως λιγότερο
φανερές σε σχέση με το Ι Ching. Για τη Δυτική μέθοδο, που ήταν γνωστή από
το δέκατο τρίτο αιώνα ως Γεωμαντική τέχνη (Ars Geomantica) ή Τέχνη του
Τονισμού (Art of Punctation)63 και απόλαυσε μία ευρεία αποδοχή, δεν υπάρχουν
πολλές αναφορές, δεδομένου ότι η χρήση της ήταν μόνο μαντική και ποτέ
φιλοσοφική όπως αυτή του Ι Ching.
867. Αν και τα αποτελέσματα και των δύο διαδικασιών οδηγούν προς την
επιθυμητή κατεύθυνση, δεν παρέχουν καμία βάση για μία στατιστική
αξιολόγηση. Έψαξα, επομένως, για κάποια άλλη διαισθητική μέθοδο και έχω
καταλήξει στην αστρολογία, η οποία, τουλάχιστον με τη σύγχρονη μορφή της,
υποστηρίζει ότι δίνει μία λίγο- πολύ συνολική εικόνα του χαρακτήρα ενός
ατόμου. Δεν υπάρχει καμία έλλειψη αναφορών εδώ. Πράγματι,
60
I Ching, σελ. 721κε.
61
Αναφέρεται από τον Ισίδωρο της Σεβίλλης στο δικό του Liber etymologiarurn, VIII, ix, 13.
62
Σπόροι από καλαμπόκι ή ζάρια μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν.
63
Η καλύτερη αναφορά μπορεί να βρεθεί στον Robert Fludd (1574-1637), De arte geomantica.
Βλ. Lynn Thorndike, A History of Magic and Experimental Science, II, σελ. 110.
37
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
868. Αυτή η κριτική, μαζί με την απουσία αξιόπιστων κριτηρίων για τον
καθορισμό των γνωρισμάτων του χαρακτήρα, κάνει τη νοήμονη σύμπτωση στη
δομή του ωροσκοπίου και του ατομικού χαρακτήρα όπως θεωρείται από την
αστρολογία να φαίνεται μη εφαρμόσιμη για το σκοπό εδώ υπό συζήτηση. Αν,
επομένως, θέλουμε η αστρολογία να μας πει κάτι για τις μη αιτιακές συνδέσεις
των γεγονότων, πρέπει να απορρίψουμε αυτήν τη διάγνωση του χαρακτήρα και
να βάλουμε στη θέση της ένα απόλυτα συγκεκριμένο και αναμφίβολο γεγονός.
Ένα τέτοιο γεγονός είναι η σχέση γάμου μεταξύ δύο ατόμων.64
64
Άλλα οφθαλμοφανή γεγονότα θα μπορούσαν να είναι ο φόνος και η αυτοκτονία. Η στατιστική
μπορεί να βρεθεί στον Herbert von Kloeckler (Astrologie als Erfahrungswissenschaft, σελ.
232κε. και 260κε.), αλλά δυστυχώς αποτυγχάνουν στο να δώσουν συγκρίσεις με κανονικές
μέσες τιμές και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το σκοπό μας. Από την άλλη μεριά, ο Paul
Flambart (Preuves et bases de I'astrologie scientifique, σελ. 79κε.) δείχνει ένα στατιστικό
διάγραμμα για τους ωροσκόπους 123 εξαιρετικά ευφυών ανθρώπων. Συγκεκριμένες
συγκεντρώσεις συμβαίνουν στις γωνίες του τριγώνου του αέρα ( ♊,♎,♒). Αυτό το αποτέλεσμα
επαληθεύτηκε από 300 ακόμη περιπτώσεις.
65
Αυτή η άποψη πηγαίνει πίσω στον Πτολεμαίο: «Apponit [Ptolemaeus] autem tres gradus
concordiae: Primus cum Sol in viro, et Sol vel Luna in femina, aut Luna in utrisque, fuerint in
locis se respicientibus trigono, vel hexagono aspectu. Secundus cum in viro Luna, in uxore Sol
eodem modo disponuntur. Tertius si cum hoc
38
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
alter alterum recipiat.» (Ο Πτολεμαίος υποθέτει τρεις βαθμίδες αρμονίας. Η πρώτη βαθμίδα
συμβαίνει όταν ο ήλιος στο ωροσκόπιο του άντρα, και ο ήλιος ή η σελήνη στο ωροσκόπιο της
γυναίκας, ή η σελήνη στο ωροσκόπιο και των δύο, βρίσκονται στις αντίστοιχες θέσεις τους σε
όψη τριγώνου ή εξαγώνου. Η δεύτερη βαθμίδα είναι όταν η σελήνη στο ωροσκόπιο του άντρα
και ο ήλιος στο ωροσκόπιο της γυναίκας συζευγνύονται με τον ίδιο τρόπο. Η τρίτη βαθμίδα
συμβαίνει όταν οι όψεις είναι μεταξύ τους αμοιβαίες.) Στην ίδια σελίδα, ο Cardan αναφέρει τον
Πτολεμαίο (De indiciis astrorum): «Omnino vero constantes et diurni convictus permanent
quando in utriusque conjugis genitura luminaria contigerit configurata esse concorditer» (Γενικά
μιλώντας, η ζωή ενός ζευγαριού θα είναι μακρά και σταθερή όταν στα ωροσκόπια και των δύο
τα φωτεινά σώματα [ήλιος και φεγγάρι] είναι αρμονικά συζευγμένα.) Ο Πτολεμαίος θεωρεί τη
σύζευξη του αρσενικού φεγγαριού με το θηλυκό ήλιο ως ιδιαίτερα ευνοϊκή για γάμο.- Jerome
Cardan, Commentaria in Ptolemaeum de astrorum iudiciis, Βιβλίο IV (στο Opera omnia του
ίδιου, V, σελ. 332).
66
Ο ασκούμενος αστρολόγος μπορεί δύσκολα να μη χαμογελάσει εδώ, επειδή για αυτόν αυτές
οι αντιστοιχίες είναι απολύτως αυταπόδεικτες, με ένα κλασσικό παράδειγμα τη σχέση του
Goethe με τον Christiane Vulpius: ☉ 5° ♍☌☽ 7° ♍.
39
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
67
Βλ. «On the Psychology of Eastern Meditation,» παρ. 94a.
40
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
871. Γενικά θεωρείται ότι οι αριθμοί εφευρέθηκαν ή ότι είναι προϊόντα της
ανθρώπινης σκέψης, και επομένως δεν είναι παρά έννοιες ποσοτήτων, που δεν
περιέχουν τίποτα που να μην τέθηκε προηγουμένως σε αυτούς από την
ανθρώπινη διάνοια. Αλλά είναι εξίσου δυνατό ότι οι αριθμοί βρέθηκαν ή
ανακαλύφθηκαν. Στην τελευταία περίπτωση δεν είναι απλά έννοιες αλλά κάτι
περισσότερο- αυτόνομες οντότητες που κατά κάποιον τρόπο περιέχουν κάτι
περισσότερο από ποσότητα. Αντίθετα από τις έννοιες, είναι βασισμένοι όχι σε
οποιεσδήποτε ψυχικές συνθήκες αλλά στην ιδιότητα να είναι ο εαυτός τους, σε
μία «εντελέχεια» που δεν μπορεί να εκφραστεί από μία πνευματική έννοια.
Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις μπορούμε εύκολα να τους αποδώσουμε
ιδιότητες που ακόμη δεν έχουν ανακαλυφθεί. Οφείλω να ομολογήσω πως τείνω
στην άποψη ότι οι αριθμοί τόσο ανακαλύφθηκαν όσο και εφευρέθηκαν, και ότι
κατά συνέπεια διαθέτουν μία σχετική αυτονομία ανάλογη με αυτήν των
αρχετύπων. Θα είχαν τότε, από κοινού με τα τελευταία, την ιδιότητα να
προϋπάρχουν στη συνείδηση, και ως εκ τούτου, περιστασιακά, να την
καθορίζουν παρά να καθορίζονται από αυτήν. Τα αρχέτυπα επίσης, ως a priori
μορφές αναπαράστασης, έχουν τόσο ανακαλυφθεί όσο και έχουν εφευρεθεί:
έχουν ανακαλυφθεί στο βαθμό που κάποιος δεν γνώριζε την ασυνείδητη
αυτόνομη ύπαρξή τους, και έχουν εφευρεθεί στο βαθμό που η παρουσία τους
συνάχθηκε από ανάλογες αντιπροσωπευτικές δομές. Παρομοίως φαίνεται πως
οι φυσικοί αριθμοί έχουν έναν αρχετυπικό χαρακτήρα. Εάν αυτό ισχύει, τότε όχι
μόνο ορισμένοι αριθμοί και συνδυασμοί αριθμών θα είχαν μία σχέση
68
Βλ. «A Study in the Process of Individuation» και «Concerning Mandala Symbolism.»
41
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
42
2. ΕΝΑ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ
872. Όπως έχω ήδη πει, χρειαζόμαστε δύο διαφορετικά γεγονότα, το ένα από τα
οποία αντιπροσωπεύει τον αστρολογικό συνδυασμό, και το άλλο την
κατάσταση γάμου.
875. Ο γάμος είναι ένα καλά ορισμένο γεγονός, παρότι από ψυχολογική
43
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
876. Αυτές οι παρατηρήσεις μας δίνουν μία απροσδόκητη ματιά σε μία πιθανή
αιτιακή βάση για την αστρολογία. Σε κάθε περίπτωση, αυτό ισχύει με
βεβαιότητα στην καιρική αστρολογία του Kepler. Αλλά είναι επίσης δυνατό ότι,
πέρα από τα ήδη καθιερωμένα φυσιολογικά αποτελέσματα της ακτινοβολίας
πρωτονίων, ψυχικά φαινόμενα μπορούν να συμβούν που θα αποστερούσαν από
τις αστρολογικές δηλώσεις την τυχαία φύση τους και θα τις έφερναν μέσα στα
πλαίσια μίας αιτιακής εξήγησης. Αν και κανένας δεν ξέρει πού στηρίζεται η
εγκυρότητα ενός γενέθλιου ωροσκοπίου, είναι πάντως κατανοητό να υπάρχει
μία αιτιακή σύνδεση μεταξύ των πλανητικών όψεων και της ψυχοσωματικής
προδιάθεσης. Κάποιος επομένως θα ήταν καλύτερο να μην θεωρεί τα
αποτελέσματα της αστρολογικής παρατήρησης ως συγχρονιστικά φαινόμενα,
αλλά να τα θεωρήσει ως
1
Για μία περιεκτική αναφορά αυτού, βλέπε Max Knoll, «Transformations of Science in Our
Age,» στο Man and Time.
44
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
Πιλοτική Έρευνα
878. Με την πρώτη συγκεντρωμένη ομάδα, στράφηκα πρώτα στις συζεύξεις (☌)
και στις αντιθέσεις (☍) ήλιου και φεγγαριού,3 δύο όψεις
2
Βλ. τα στατιστικά αποτελέσματα στο Le Premier Traite d'astro-biologie, K. E. Krafft και
άλλοι, σελ. 23κε.
3
Παρότι οι όψεις τετραγώνου, τριγώνου και εξαγώνου και οι σχέσεις με το Medium and Imum
Coeli πρέπει να εξεταστούν, τις έχω παραλείψει εδώ έτσι ώστε να μην καταστήσω την
παρουσίαση ανιαρά περίπλοκη. Το κύριο σημείο είναι όχι οι όψεις του γάμου, αλλά αν αυτές
μπορούν να ανιχνευτούν στο ωροσκόπιο.
45
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
879. Οι λόγοι για τους οποίους επέλεξα αυτούς τους συνδυασμούς θα γίνουν
σαφείς στον αναγνώστη από τις παρατηρήσεις μου σχετικά με τις αστρολογικές
παραδόσεις στο προηγούμενο κεφάλαιο. Πρέπει να προσθέσω εδώ μόνο ότι,
από τις συζεύξεις και τις αντιθέσεις, εκείνες του Άρη και της Αφροδίτης είναι
κατά πολύ λιγότερο σημαντικές από τις υπόλοιπες, όπως θα συναχτεί εύκολα
από την ακόλουθη εκτίμηση: η σχέση του Άρη με την Αφροδίτη μπορεί να
αποκαλύψει μία σχέση αγάπης, αλλά ένας γάμος δεν είναι πάντα μία σχέση
αγάπης και μία σχέση αγάπης δεν είναι πάντα ένας γάμος. Ο σκοπός που
συμπεριέλαβα τη σύζευξη και την αντίθεση του Άρη και της Αφροδίτης ήταν
επομένως να τις συγκρίνω με τις άλλες συζεύξεις και αντιθέσεις.
880. Αυτές οι πενήντα όψεις μελετήθηκαν αρχικά για 180 παντρεμένα ζευγάρια.
Είναι σαφές ότι αυτοί οι 180 άνδρες και 180 γυναίκες μπορούν επίσης να
συνδυαστούν ανά δύο και σαν ανύπαντρα ζευγάρια. Στην πραγματικότητα,
δεδομένου ότι οποιοσδήποτε από τους 180 άνδρες θα μπορούσε να συνδυαστεί
με οποιαδήποτε από τις 179 γυναίκες με τις οποίες δεν είναι παντρεμένος, είναι
σαφές ότι μπορούμε να ερευνήσουμε 180 X 179 = 32.220 ανύπαντρα ζευγάρια
μέσα στην ομάδα των 180 γάμων. Αυτό έγινε (βλ. Πίνακας Ι), και η ανάλυση
των όψεων για αυτά τα ανύπαντρα ζευγάρια συγκρίθηκε με αυτή για τα
παντρεμένα ζευγάρια. Για όλους τους υπολογισμούς, μία τροχιά 8° εκατέρωθεν
υποτέθηκε, δεξιόστροφα και αριστερόστροφα, όχι μόνο μέσα στο ζώδιο αλλά
και πέρα από αυτό. Αργότερα, δύο ακόμη ομάδες των 220 και 83 γάμων
προστέθηκαν στην αρχική ομάδα, έτσι ώστε, συνολικά, 483 γάμοι, ή 966
ωροσκόπια, εξετάστηκαν. Η αξιολόγηση των ομάδων έδειξε ότι η συχνότερη
όψη στην πρώτη ομάδα ήταν η σύζευξη ήλιος- φεγγάρι (10%), στη δεύτερη
ομάδα η σύζευξη φεγγάρι- φεγγάρι (10.9%), και στην τρίτη η σύζευξη φεγγάρι-
Asc. (9.6%).
881. Πρώτα από όλα, αυτό που μου προκάλεσε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον ήταν,
φυσικά, το ζήτημα της πιθανότητας: ήταν άραγε τα μέγιστα αποτελέσματα που
πήραμε συνδυασμοί «με νόημα» ή όχι;- δηλ., ήταν απίθανοι ή όχι; Υπολογισμοί
που έγιναν από ένα μαθηματικό έδειξαν αλάνθαστα ότι η μέση συχνότητα 10%
σε όλες τις τρεις ομάδες δεν αντιπροσωπεύει σε καμία περίπτωση ένα
σημαίνοντα αριθμό. Η
4
Η Εικ. 1 (σελ. 461) παρουσιάζει καθαρά τις 50 διαφορετικές όψεις όπως πράγματι συνέβησαν
στα 180 παντρεμένα ζευγάρια.
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
πιθανότητα είναι πολύ μεγάλη. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει καμία βάση να
υποθέσουμε ότι οι μέγιστες συχνότητές μας είναι κάτι περισσότερο από απλές
διασπορές της τύχης.
882. Πρώτα υπολογίσαμε όλες τις συζεύξεις και τις αντιθέσεις μεταξύ ☉, ☽, ♂,
♀, Asc., και Desc. για τα 180 παντρεμένα και 32.220 ανύπαντρα ζευγάρια. Τα
αποτελέσματα παρουσιάζονται στον πίνακα Ι, όπου θα παρατηρηθεί ότι οι όψεις
είναι τοποθετημένες κατά συχνότητα εμφάνισής τους στα παντρεμένα και στα
ανύπαντρα ζευγάρια.
884. Για ένα στατιστικό, αυτοί οι αριθμοί δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για
να επιβεβαιώσουν κάτι, και είναι έτσι δίχως αξία, επειδή είναι διασπορές
πιθανότητας. Αλλά με βάση την ψυχολογία έχω απορρίψει την ιδέα ότι
εξετάζουμε αριθμούς απλής σύμπτωσης. Σε μία συνολική εικόνα των φυσικών
γεγονότων, είναι εξίσου σημαντικό να εξετάσει κάποιος τις εξαιρέσεις στον
κανόνα όπως και τους μέσους όρους. Αυτό είναι η πλάνη στη στατιστική
εικόνα: είναι μονόπλευρη, δεδομένου ότι αντιπροσωπεύει μόνο τη μέση άποψη
της πραγματικότητας και αποκλείει τη συνολική εικόνα. Η στατιστική άποψη
του κόσμου είναι μία απλή αφαίρεση και επομένως ελλιπής ακόμα και
εσφαλμένη, ιδιαίτερα όταν έχει να κάνει με την ψυχολογία του ανθρώπου.
Καθώς μέγιστα και ελάχιστα πιθανότητας συμβαίνουν, είναι γεγονότα των
οποίων τη φύση ξεκίνησα να ερευνήσω.
5
[Με αυτόν τον τρόπο αποκτάται μία βασική ομάδα ελέγχου. Θα εκτιμηθεί, ωστόσο, ότι
προέρχεται από έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό ζευγαριών σε σχέση με τα παντρεμένα ζευγάρια:
32,220 αντί 180. Αυτό οδηγεί στη δυνατότητα να δειχτεί η τυχαία φύση των 180 ζευγαριών .
Σύμφωνα με την υπόθεση ότι όλα τα νούμερα οφείλονται στην τύχη, θα περιμέναμε μία πολύ
μεγαλύτερη ακρίβεια στο μεγαλύτερο πλήθος και συνεπώς μία πολύ μικρότερη απόκλιση στα
αποτελέσματα Αυτό ισχύει, γιατί η απόκλιση στα 180 παντρεμένα ζευγάρια είναι 18 - 2 = 16,
ενώ στα 180 ανύπαντρα ζευγάρια παίρνουμε 9.6 - 7.4 = 2.2.- ΕΚΔΟΤΕΣ.]
47
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
48
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
49
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
885. Αυτό που μας κάνει εντύπωση στον πίνακα ΙΙ είναι η άνιση κατανομή των
τιμών της συχνότητας. Οι πρώτες και τελευταίες έξι όψεις παρουσιάζουν εξίσου
μία αρκετά μεγάλη διασπορά, ενώ οι ενδιάμεσες τιμές τείνουν να
συγκεντρωθούν γύρω από την αναλογία 1:1. Θα επανέλθω σε αυτήν την
παράδοξη κατανομή με τη βοήθεια μίας γραφικής παράστασης (Εικ. 2).
50
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
ενώ δεν υπάρχει κανένα στοιχείο οποιασδήποτε έμφασης στις όψεις Αφροδίτη-
Άρης.
887. Από τις πενήντα πιθανές όψεις, το αποτέλεσμα δείχνει ότι για τα
παντρεμένα ζευγάρια υπάρχουν δεκαπέντε τέτοιες διαμορφώσεις των οποίων η
συχνότητα είναι αρκετά πάνω από την αναλογία 1:1. Η υψηλότερη τιμή
βρίσκεται στην προαναφερθείσα σύζευξη φεγγάρι-ήλιος, και οι δύο επόμενες
υψηλότερες τιμές- 1,89:1 και 1,68:1- αντιστοιχούν στις συζεύξεις μεταξύ (fem.)
Asc. και (masc.) Αφροδίτη, ή (fem.) φεγγάρι και (masc.) Asc., κατά συνέπεια
επιβεβαιώνοντας την παραδοσιακή σημασία του ωροσκόπου (Ascendent).
888. Από αυτές τις δεκαπέντε όψεις, μία όψη φεγγαριού εμφανίζεται τέσσερις
φορές για τις γυναίκες, ενώ μόνο έξι όψεις φεγγαριού κατανέμονται μεταξύ των
τριάντα πέντε άλλων πιθανών τιμών. Η μέση τιμή αναλογίας όλων των όψεων
της σελήνης ανέρχεται σε 1,24:1. Η μέση τιμή των τεσσάρων όψεων στον
πίνακα που μόλις αναφέρθηκαν αντιστοιχεί σε 1,74:1, έναντι 1,24:1 για όλες τις
όψεις φεγγαριού. Το φεγγάρι φαίνεται να παίζει μικρότερο ρόλο στους άνδρες
από ό,τι στις γυναίκες.
889. Στους άντρες ο αντίστοιχος ρόλος διαδραματίζεται όχι από τον ήλιο αλλά
από τον άξονα Asc. - Desc. Στις πρώτες δεκαπέντε όψεις του πίνακα ΙΙ, αυτές οι
όψεις εμφανίζονται έξι φορές για τους άνδρες και μόνο δύο φορές για τις
γυναίκες. Στην προηγούμενη περίπτωση έχουν μία μέση τιμή 1,42:1, έναντι
1,22:1 για όλες τις όψεις για τους άντρες μεταξύ Asc. ή Desc. αφενός και για
ένα από τα τέσσερα ουράνια σώματα αφετέρου.
51
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
52
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
53
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
54
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
893. Με την υπόθεση ότι η διασπορά που φάνηκε στην Εικόνα 2 οφειλόταν στην
τύχη, ερεύνησα ένα μεγαλύτερο αριθμό ωροσκοπίων γάμου συνδυάζοντας την
πρώτη ομάδα των 180 και τη δεύτερη ομάδα των 220 παντρεμένων ζευγαριών,
συγκεντρώνοντας έτσι συνολικά 400 (ή 800 ατομικά) ωροσκόπια. Τα
αποτελέσματα παρουσιάζονται στον πίνακα ΙΙΙ, αν και έχω περιοριστεί εδώ στις
μεγαλύτερες τιμές οι οποίες εμφανώς ξεπερνάνε τη διάμεσο. Οι αριθμοί
δίνονται σε ποσοστά.
895. Αυτός ο πίνακας δείχνει τις τιμές συχνοτήτων για τους τρεις συνδυασμούς
που συμβαίνουν συχνότερα: δύο συζεύξεις της σελήνης και μία αντίθεση της
σελήνης. Η υψηλότερη μέση συχνότητα, αυτή για τους
55
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
αρχικούς 180 γάμους, είναι 8,1%. Για τους 220 γάμους που συλλέχθηκαν και
επεξεργάστηκαν αργότερα η μέγιστη μέση τιμή της συχνότητας πέφτει σε 7,7%
και για τους 83 γάμους που προστέθηκαν ακόμα αργότερα η μέση τιμή είναι
μόλις 5,6%. Στις αρχικές ομάδες των 180 και των 220 τα μέγιστα βρίσκονται
πάντα στις ίδιες όψεις, ☽☌☉, ☽☌☽, αλλά στην τελευταία ομάδα των 83
ζευγαριών προκύπτει ότι οι μέγιστες τιμές βρίσκονται σε διαφορετικές όψεις,
δηλαδή στις συζεύξεις Asc.☌☽, ☉☌♀, ☉☌♂, και Asc.☌Asc. Η μέση
μέγιστη τιμή για αυτές τις τέσσερις όψεις είναι 8,7%. Αυτός ο μεγάλος αριθμός
υπερβαίνει το μεγαλύτερο μέσο όρο 8,1% για την πρώτη ομάδα των 180
ζευγαριών, γεγονός το οποίο αποδεικνύει πόσο τυχαία τα «ευνοϊκά» αρχικά μας
αποτελέσματα ήταν. Σε κάθε περίπτωση αξίζει να τονίσουμε ότι στην τελευταία
ομάδα το μέγιστο 9.6% βρίσκεται, όπως είπαμε νωρίτερα, 6 στην όψη Asc. ☌☽,
δηλ., σε μία ακόμη σεληνιακή όψη που υποτίθεται ότι είναι ιδιαίτερα
χαρακτηριστική του γάμου. Ένα lusus naturae (σ.τ.μ. τέρας της φύσης),
αναμφίβολα, αλλά πολύ αλλόκοτο, καθώς σύμφωνα με την παράδοση ο
ascendent ή «ωροσκόπος», μαζί με τον ήλιο και το φεγγάρι, διαμορφώνει την
τριάδα που καθορίζει τη μοίρα και το χαρακτήρα. Αν ήθελε κάποιος να
παραποιήσει τα στατιστικά ευρήματα ώστε να τα εναρμονίσει με την παράδοση
δεν θα μπορούσε να το έχει κάνει επιτυχέστερα.
6
[Παρ. 880. 9.6% = 8 τέτοιες όψεις σε 83 παντρεμένα ζευγάρια. Βλέπε παρ. 902 και
Παραρτ., (b).- ΕΚΔΟΤΕΣ.]
56
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
πιθανότερη μέγιστη τιμή για τα 32.220 ανύπαντρα ζευγάρια, η οποία είναι μόνο
5,3. Αυτό το πρώτο αποτέλεσμα μου φάνηκε κάπως ύποπτο. 7 Πρότεινα
επομένως ότι δεν θα έπρεπε να συνδυάσουμε τα ζευγάρια οι ίδιοι, αλλά θα ήταν
καλύτερο να προχωρήσουμε με τον ακόλουθο τρόπο: 325 ωροσκόπια αντρών
ήταν αριθμημένα, οι αριθμοί ήταν γραμμένοι σε χωριστές λωρίδες, που
ρίχτηκαν σε ένα καλάθι, και ανακατεύτηκαν. Κατόπιν ένα άτομο που δεν ήξερε
τίποτα από αστρολογία και από ψυχολογία ούτε και για αυτές τις έρευνες
κλήθηκε να τραβήξει αυτές τις λωρίδες μία- μία από το καλάθι, χωρίς να τις
κοιτάξει. Οι αριθμοί συνδυάστηκαν με αυτούς που βρίσκονταν πιο πάνω στο
σωρό των γυναικείων ωροσκοπίων, ενώ πάλι δόθηκε προσοχή να μη
συνδυαστούν τυχαία παντρεμένα ζευγάρια. Κατά αυτόν τον τρόπο
αποκτήθηκαν 325 τεχνητά ζευγάρια. Ο αριθμός 6,5 που προέκυψε βρίσκεται
μάλλον πιο κοντά στην πιθανότητα. Ακόμη πιο πιθανό είναι το αποτέλεσμα που
αποκτήθηκε για τα 400 ανύπαντρα ζευγάρια. Ακόμα και έτσι, αυτός ο αριθμός
(6,2) είναι ιδιαίτερα μεγάλος.
897. Η κάπως περίεργη συμπεριφορά των αριθμών μας, οδήγησε σε ένα επιπλέον
πείραμα του οποίου τα αποτελέσματα αναφέρω εδώ με όλη την απαραίτητη
επιφύλαξη, αν και μου φαίνεται ότι ρίχνει κάποιο φως στις στατιστικές
αποκλίσεις. Έγινε με τρεις ανθρώπους των οποίων η ψυχολογική κατάσταση
ήταν με ακρίβεια γνωστή. Το πείραμα συνιστούταν στο να πάρουμε 400
ωροσκόπια γάμου τυχαία και να δώσουμε σε 200 από αυτά αριθμούς. Είκοσι
από αυτά στη συνέχεια επιλέχθηκαν με κλήρο από το υποκείμενο. Αυτά τα
είκοσι παντρεμένα ζευγάρια είχαν
7
Το πόσο λεπτά αυτά τα θέματα μπορούν να είναι φαίνεται από τα παρακάτω περιστατικό:
Πρόσφατα προέκυψε στη συνεργάτιδά μου να τακτοποιήσει τις θέσεις για ένα πλήθος
ανθρώπων που είχαν προσκαλεστεί σε δείπνο. Το έκανε με προσοχή και σύνεση. Αλλά την
τελευταία στιγμή ένας ευυπόληπτος καλεσμένος, ένας άντρας, είχε έρθει απροσδόκητα και θα
έπρεπε με κάθε τρόπο να καθίσει στη σωστή θέση. Η τακτοποίηση των θέσεων ήρθε πάνω
κάτω, και μία νέα θέση θα έπρεπε γρήγορα να κανονιστεί. Δεν υπήρχε χρόνος για λεπτομερή
περίσκεψη. Καθώς καθίσαμε στο τραπέζι, η ακόλουθη αστρολογική εικόνα φανερώθηκε στις
παρακείμενες θέσεις του επισκέπτη:
Τέσσερις ☉☽ γάμοι είχαν εμφανιστεί. Η συνεργάτισσά μου, βεβαίως, είχε μία σαφή γνώση
για τις αστρολογικές όψεις του γάμου, και γνώριζε επίσης τα ωροσκόπια των συγκεκριμένων
ανθρώπων. Αλλά η ταχύτητα με την οποία οι θέσεις στο τραπέζι έπρεπε εκ νέου να
τακτοποιηθούν δεν της άφησε κανένα περιθώριο σκέψης, έτσι ώστε το ασυνείδητο είχε τον
πρώτο λόγο στο να διευθετήσει κρυφά τους «γάμους.»
57
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
898. Το δεύτερο υποκείμενο ήταν μία πελάτισσα της οποίας το κύριο πρόβλημα
ήταν να πραγματοποιήσει και να επιβεβαιώσει την προσωπικότητά της απέναντι
στην τάση να καταπιέζει τον εαυτό της. Σε αυτήν την περίπτωση οι αξονικές
όψεις (Asc.- Desc.), που υποτίθεται πως είναι χαρακτηριστικές της
προσωπικότητας, εμφανίστηκαν δώδεκα φορές με μία συχνότητα 20,0, και οι
όψεις της σελήνης με μία συχνότητα 18,0. Αυτό το αποτέλεσμα, από τη σκοπιά
της αστρολογίας, ήταν σε πλήρη συμφωνία με τα πραγματικά προβλήματα του
υποκειμένου.
900. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η επιλογή με κλήρο των ωροσκοπίων γάμου
αποδεικνύεται να έχει επηρεαστεί, και αυτό ταιριάζει με την εμπειρία μας από
το Ι Ching και τις άλλες μαντικές μεθόδους. Αν και όλοι αυτοί οι αριθμοί
βρίσκονται μέσα στα όρια της πιθανότητας και δεν μπορούν να θεωρηθούν
τίποτα περισσότερο από τύχη, η απόκλισή τους, η οποία αντιστοιχεί κάθε φορά
εκπληκτικά ταιριαστά με την ψυχική κατάσταση του υποκειμένου, δίνει ακόμα
σε κάποιον τροφή για σκέψη. Η ψυχική κατάσταση ορίστηκε ως μία κατάσταση
όπου η διόραση και η αποφασιστικότητα στέκονται απέναντι στο ανυπέρβλητο
εμπόδιο ενός ασυνείδητου που αντιτάσσεται στη θέληση. Αυτή η σχετική ήττα
των δυνάμεων του συνειδητού μυαλού αναδύει το τροποποιό αρχέτυπο, που
εμφανίζεται στην πρώτη περίπτωση σαν τον Άρη, το συναισθηματικό maleficus
(σ.τ.μ. εν. το «κακό», «αρσενικό» συναίσθημα), στη δεύτερη περίπτωση σαν το
εξισορροπητικό αξονικό σύστημα (Asc.- Desc.) που ενισχύει την
προσωπικότητα, και στην τρίτη περίπτωση
58
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
περίπτωση σαν ο hieros gamos (σ.τ.μ. κυριολ. ιερός γάμος) ή σύζευξη των
μέγιστων αντιθέτων.8 Το ψυχικό και φυσικό γεγονός (συγκεκριμένα, τα
προβλήματα του υποκειμένου και η επιλογή ωροσκοπίου) αντιστοιχούν, όπως
φαίνεται, στη φύση του αρχέτυπου που βρίσκεται στο υπόβαθρο και θα
μπορούσαν επομένως να αντιπροσωπεύουν ένα συγχρονιστικό φαινόμενο.
901. Δεδομένου ότι δεν είμαι πολύ καλός στα ανώτερα μαθηματικά, και έπρεπε
επομένως να στηριχθώ στη βοήθεια ενός ειδικού, ζήτησα από τον καθηγητή
Markus Fierz, του Basel, να υπολογίσει την πιθανότητα των μεγάλων αριθμών
μου. Αυτό και έκανε πολύ ευγενικά, και χρησιμοποιώντας την κατανομή
Poisson κατέληξε σε μία πιθανότητα 1 : 10.000 για τα πρώτα δύο μέγιστα, και 1
: 1.300 για το τρίτο.8 Αργότερα, ελέγχοντας τον υπολογισμό, βρήκε ένα λάθος
του οποίου η διόρθωση αύξησε την πιθανότητα των πρώτων δύο μεγίστων σε
1 : 1.500.9 Ένας περαιτέρω έλεγχος έδειξε ότι οι πιθανότητες των τριών
μεγίστων είναι, αντίστοιχα, 1 : 1.000, 1 : 10.000, και 1 : 50. 10 Από αυτό είναι
σαφές ότι παρότι και τα καλύτερά μας αποτελέσματα- ☽☌☉, ☽☌☽- είναι
αρκετά απίθανα στην πράξη, είναι θεωρητικά τόσο πιθανά ώστε να μην υπάρχει
επαρκής δικαιολογία να θεωρήσει κάποιος τα άμεσα αποτελέσματα της
στατιστικής μας ανάλυσης σαν καθαρή τύχη. Αν για παράδειγμα υπάρχει
πιθανότητα 1 : 1000 να πάρω το τηλεφώνημα που θέλω, θα προτιμήσω πιθανώς,
αντί να περιμένω τη μία πιθανότητα για το τηλεφώνημα, να γράψω ένα γράμμα.
Η έρευνά μας δείχνει ότι όχι μόνο οι τιμές της συχνότητας τείνουν στο μέσο όρο
με το μέγιστο αριθμό παντρεμένων ζευγαριών, αλλά ότι οποιασδήποτε τυχαία
ζευγάρια παράγουν τις ίδιες στατιστικές αναλογίες. Από την επιστημονική
άποψη το αποτέλεσμα της έρευνάς μας δεν είναι τόσο ενθαρρυντικό για την
αστρολογία, καθώς όλα δείχνουν ότι στην περίπτωση των μεγάλων αριθμών οι
διαφορές ανάμεσα στις τιμές συχνοτήτων για τις όψεις γάμου παντρεμένων και
ανύπαντρων ζευγαριών εξαφανίζονται συνολικά. Κατά συνέπεια, από την
επιστημονική
8
Βλ. το γάμο του ήλιου και της σελήνης στην αλχημεία: Psychology and Alchemy, ευρετήριο,
στις λέξεις «Sol και Luna.»
8a
[Βλ. Κατόθι, παρ. 989-91- ΕΚΔΟΤΕΣ.]
9
Ο Καθηγητής Fierz επιθυμεί να διορθώσει αυτήν την πρόταση ως εξής: «Αργότερα μου
επέστησε την προσοχή στο γεγονός ότι η συχνότητα των 3 όψεων δεν έχει σημασία. Καθώς
υπάρχουν G πιθανές συχνότητες, πρέπει να πολλαπλασιάσουμε την πιθανότητα με 6, που δίνει 1
: 1500.» Σε αυτό απαντώ ότι ουδέποτε συνέστησα κάτι τέτοιο! Η συχνότητα, δηλ., ο τρόπος με
τον οποίο οι 3 συζεύξεις ακολουθούν η μία την άλλη, δεν έχει καμία σημασία.
10
[Βλ. Παραρτ., (b). Αυτό το απόσπασμα έχει ξαναγραφτεί για να συμπεριλάβει τις τρεις
ομάδες πιθανοτήτων που προσέφερε ο Καθηγητής Fierz.- ΕΚΔΟΤΕΣ.]
59
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
902. Επομένως το θεμελιώδες πράγμα που παραμένει από την αστρολογική μας
στατιστική είναι το γεγονός ότι η πρώτη ομάδα των ωροσκοπίων γάμου δείχνει
ένα χαρακτηριστικό μέγιστο 18 για το συνδυασμό ☽☌☉ και η δεύτερη ομάδα
των 220 ωροσκοπίων γάμου ένα μέγιστο 24 για το συνδυασμό ☽☌☽. Αυτές
οι δύο όψεις αναφέρονται από καιρό στην παλιά βιβλιογραφία σαν
χαρακτηριστικά γάμου, και εκπροσωπούν επομένως την παλιότερη παράδοση.
Η τρίτη ομάδα των 83 ωροσκοπίων γάμου φέρνει ένα μέγιστο 8 για το
συνδυασμό ☽☌Asc. Αυτά τα μέγιστα, όπως έχουμε πει, έχουν πιθανότητες
περίπου 1 : 1000, 1 : 10,000, και 1 : 50 αντίστοιχα. Θα ήθελα να δείξω τι
συνέβη εδώ με ένα παράδειγμα:
904. Για την ακρίβεια, πάντως, πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν είναι το ίδιο
λευκό μυρμήγκι το πρώτο που θα εμφανιστεί κάθε φορά. Δηλαδή, αν και
υπάρχει πάντα μία σεληνιακή σύζευξη και πάντα μία «κλασσική» σύζευξη
αποφασιστικής σημασίας, πρόκειται ωστόσο για διαφορετικές συζεύξεις, επειδή
κάθε φορά το φεγγάρι συνδέεται με ένα διαφορετικό ταίρι. Αυτά είναι φυσικά
τα τρία κύρια συστατικά του ωροσκοπίου, δηλαδή ο ωροσκόπος (ascendant), ή
ζενίθ ενός ζωδίου, που χαρακτηρίζει την ώρα γέννησης, το φεγγάρι, το οποίο
χαρακτηρίζει την ημέρα, και ο ήλιος, ο οποίος χαρακτηρίζει το μήνα. Ως εκ
τούτου, αν λάβουμε υπόψη μόνο τις δύο πρώτες ομάδες, πρέπει να υποθέσουμε
δύο λευκά μυρμήγκια
60
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
για κάθε κουτί. Αυτή η διόρθωση αυξάνει την πιθανότητα των σεληνιακών
συζεύξεων που συμπίπτουν σε 1: 2.500.000. Αν συνυπολογίσουμε και την τρίτη
ομάδα, η σύμπτωση των τριών κλασσικών σεληνιακών όψεων έχει πιθανότητα
1: 62.500.000. Η πρώτη αναλογία είναι σημαντική ακόμα και όταν λαμβάνεται
καθαυτή, επειδή δείχνει ότι η σύμπτωση είναι πολύ απίθανη. Αλλά η σύμπτωση
με την τρίτη σεληνιακή σύζευξη είναι τόσο αξιοπρόσεκτη που μοιάζει με μία
σκόπιμη διευθέτηση υπέρ της αστρολογίας. Αν, επομένως, βρίσκαμε το
αποτέλεσμα του πειράματός μας να έχει μία συγκεκριμένη- δηλ., περισσότερο
από απλή τύχη- πιθανότητα, η περίπτωση της αστρολογίας θα αποδεικνυόταν
ορθή με τον πιο ικανοποιητικό τρόπο. Αν, αντίθετα, οι αριθμοί εμπίπτουν
πραγματικά στα όρια της τύχης, δεν υποστηρίζουν την αστρολογική θέση, απλά
μιμούνται τυχαία την ιδανική απάντηση στην αστρολογική προσδοκία. Δεν είναι
παρά ένα τυχαίο αποτέλεσμα από στατιστική άποψη, όμως είναι νοήμον χάρη
στο γεγονός ότι μοιάζει σαν να επικυρώνει αυτήν την προσδοκία. Είναι ακριβώς
αυτό που αποκαλώ συγχρονιστικό φαινόμενο. Η στατιστικά σημαντική δήλωση
αφορά μόνο τακτικά εμφανιζόμενα γεγονότα, και αν θεωρηθεί ως αξιωματική,
καταργεί απλά όλες τις εξαιρέσεις στον κανόνα. Παράγει μία μόνο μέση εικόνα
των φυσικών γεγονότων, αλλά όχι μία αληθινή εικόνα του κόσμου όπως αυτός
είναι. Ωστόσο οι εξαιρέσεις- και τα αποτελέσματά μου είναι εξαιρέσεις και
μάλιστα οι πιο απίθανες- είναι εξίσου σημαντικές με τον κανόνα. Η στατιστική
δεν θα είχε κανένα νόημα χωρίς τις εξαιρέσεις. Δεν υπάρχει κανόνας που να
ισχύει κάτω από όλες τις συνθήκες, επειδή έχουμε να κάνουμε με τον
πραγματικό και όχι με το στατιστικό κόσμο. Επειδή η στατιστική μέθοδος
παρουσιάζει μόνο τις μέσες τιμές, δημιουργεί μία τεχνητή και κυρίως
εννοιολογική εικόνα της πραγματικότητας. Για αυτό χρειαζόμαστε μία
συμπληρωματική αρχή για μία πλήρη περιγραφή και εξήγηση της φύσης.
905. Αν τώρα λάβουμε υπόψη τα αποτελέσματα των πειραμάτων του Rhine, και
ιδιαίτερα το γεγονός ότι εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το ενεργό
ενδιαφέρον του υποκειμένου,11 μπορούμε να θεωρήσουμε αυτό που συνέβη
στην περίπτωσή μας ως συγχρονιστικό φαινόμενο. Το στατιστικό υλικό δείχνει
ότι ένας τόσο πρακτικά όσο και θεωρητικά απίθανος συνδυασμός της τύχης
συνέβη, πράγμα που συμπίπτει με τις παραδοσιακές αστρολογικές προσδοκίες
με τον πιο αξιοσημείωτο τρόπο. Το γεγονός ότι
11
Βλ. G. Schmiedler, «Personality Correlates of ESP as Shown by Rorschach Studies.» Ο
συγγραφέας τονίζει ότι αυτοί που δέχονται την πιθανότητα της ESP παίρνουν αποτελέσματα
πάνω από το προσδοκούμενο, ενώ εκείνοι που την απορρίπτουν παίρνουν αρνητικά
αποτελέσματα.
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
μία τέτοια σύμπτωση μπορεί να εμφανιστεί είναι τόσο απίθανο και τόσο
απίστευτο που κανείς δεν θα τολμούσε να προβλέψει κάτι τέτοιο. Πραγματικά
μοιάζει σαν το στατιστικό υλικό να μεταχειρίστηκε και να τακτοποιήθηκε με
τέτοιον τρόπο ώστε να πάρει τη μορφή ενός θετικού αποτελέσματος. Οι
απαραίτητες συναισθηματικές και αρχετυπικές συνθήκες για ένα συγχρονιστικό
φαινόμενο ήταν ήδη δεδομένες, καθώς είναι προφανές ότι τόσο η συνάδελφός
μου όσο και εγώ ο ίδιος είχαμε ένα ζωηρό ενδιαφέρον για την έκβαση του
πειράματος, και εκτός αυτού το θέμα της συγχρονικότητας είχε τραβήξει την
προσοχή μου για πολλά χρόνια. Αυτό που φαίνεται στην πραγματικότητα να
έχει συμβεί- και φαίνεται συχνά να συμβαίνει, έχοντας κατά νου τη μακρόχρονη
αστρολογική παράδοση- είναι ότι πήραμε ένα αποτέλεσμα που πιθανώς έχει
εμφανιστεί πολλές φορές πριν στην ιστορία. Αν είχαν οι αστρολόγοι (εκτός από
λίγες εξαιρέσεις) ασχοληθεί περισσότερο με τη στατιστική και εξέταζαν την
αλήθεια των ερμηνειών τους με ένα επιστημονικό πνεύμα, θα είχαν ανακαλύψει
πολύ καιρό πριν ότι οι υποθέσεις τους στηρίχτηκαν σε μία αβέβαιη βάση. Αλλά
φαντάζομαι ότι στην περίπτωσή τους, όπως και στη δική μου, μία μυστική,
αμοιβαία συνενοχή υπήρχε μεταξύ του υλικού και της ψυχικής κατάστασης του
αστρολόγου. Αυτή η αντιστοιχία απλά υπάρχει εκεί όπως οποιοδήποτε άλλο
ευχάριστο ή ενοχλητικό ατύχημα, και μου φαίνεται αμφίβολο αν μπορεί να
αποδειχθεί επιστημονικά ότι πρόκειται για κάτι παραπάνω. 12 Κάποιος μπορεί να
ξεγελαστεί από τη σύμπτωση, αλλά θα πρέπει να είναι πολύ επιδερμικός να μην
εντυπωσιαστεί από το γεγονός ότι, από πενήντα δυνατότητες, τρεις φορές
εμφανίστηκαν ως μέγιστα ακριβώς αυτές που θεωρούνται από την παράδοση ως
τυπικές.
12
Όπως δείχνει η στατιστική μου, το αποτέλεσμα γίνεται συγκεχυμένο για μεγαλύτερους
αριθμούς. Οπότε είναι πολύ πιθανό ότι αν περισσότερο υλικό συγκεντρωνόταν δεν θα παρήγαγε
ένα παρόμοιο αποτέλεσμα. Πρέπει επομένως να είμαστε ευχαριστημένοι με αυτήν την εμφανώς
μοναδική lusus naturae, παρότι η μοναδικότητά της με κανέναν τρόπο δεν προκαταβάλει τα
γεγονότα.
62
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
907. Ξέρω, ωστόσο, από τη μακροχρόνια εμπειρία αυτών των πραγμάτων ότι τα
αυθόρμητα συγχρονιστικά φαινόμενα παρασύρουν τον παρατηρητή, με κάθε
μέσο, σε αυτό που συμβαίνει και τον κάνουν κάποιες φορές εξάρτημά τους στην
πράξη. Αυτός είναι ο εγγενής κίνδυνος σε όλα τα παραψυχολογικά πειράματα.
Η εξάρτηση της ESP από ένα συναισθηματικό παράγοντα του πειραματιστή και
του υποκειμένου είναι ένα σχετικό παράδειγμα. Επομένως θεωρώ επιστημονικό
καθήκον να κάνω έναν όσο το δυνατόν πιο πλήρη απολογισμό του
αποτελέσματος και να δείξω πώς όχι μόνο το στατιστικό υλικό, αλλά και οι
ψυχικές διαδικασίες των εμπλεκομένων, επηρεάστηκαν από τη συγχρονιστική
αλληλουχία. Αν και, έχοντας υπόψη την προηγούμενη εμπειρία, ήμουν αρκετά
προσεκτικός να υποβάλω τον αρχικό απολογισμό μου (στην ελβετική έκδοση)
σε τέσσερα ικανά άτομα, όπου μεταξύ τους ήταν δυο μαθηματικοί, άφησα τον
εαυτό μου σε μία αίσθηση ασφαλείας πολύ γρήγορα.
908. Οι διορθώσεις που έγιναν εδώ δεν αλλάζουν με κανέναν τρόπο το γεγονός
ότι οι μέγιστες συχνότητες βρίσκονται στις τρεις κλασσικές σεληνιακές όψεις.
63
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
910. Το
αποτέλεσμα της πρώτης ομάδας είναι διασκεδαστικό εφόσον μόνο δεκαπέντε
από τους 300 γάμους δεν έχουν κανένα από τα πενήντα επιλεγμένα
χαρακτηριστικά κοινό. Η δεύτερη ομάδα παράγει δύο μέγιστα, από τα οποία το
δεύτερο αντιπροσωπεύει πάλι μία κλασσική σύζευξη. Η τρίτη ομάδα παράγει
ένα μέγιστο για το συνδυασμό ☽☌Asc, τον οποίο γνωρίζουμε ήδη ως την
τρίτη «κλασσική» περίπτωση σύζευξης. Το συνολικό αποτέλεσμα δείχνει ότι
μία άλλη τυχαία διευθέτηση των γάμων μπορεί εύκολα να παράγει ένα
αποτέλεσμα που αποκλίνει από αυτό που βρήκαμε νωρίτερα, αλλά ακόμα δεν
αποτρέπει τις κλασσικές συζεύξεις από το να εμφανιστούν.
911. Το αποτέλεσμα του πειράματός μας συμφωνεί με την εμπειρία μας πάνω
στις μαντικές διαδικασίες. Κάποιος έχει την εντύπωση ότι αυτές οι μέθοδοι, και
άλλες όπως αυτές, δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την εμφάνιση νοημόνων
συμπτώσεων. Είναι αλήθεια ότι η επαλήθευση των συγχρονιστικών φαινομένων
είναι ένα δύσκολο και κάποιες φορές αδύνατο έργο. Το επίτευγμα του Rhine να
δείξει, με τη βοήθεια αδιαμφισβήτητου υλικού, τη σύμπτωση μίας ψυχικής
κατάστασης με μία αντίστοιχη αντικειμενική διαδικασία πρέπει επομένως να
εκτιμηθεί όσο το δυνατό περισσότερο. Παρά το γεγονός ότι η στατιστική
μέθοδος είναι γενικά αταίριαστη για να αποδώσει με δίκαιο τρόπο τα
ασυνήθιστα γεγονότα, τα πειράματα του Rhine εντούτοις άντεξαν τη φθοροποιό
επιρροή της στατιστικής. Τα αποτελέσματά τους πρέπει επομένως να ληφθούν
υπόψη σε οποιαδήποτε αξιολόγηση των συγχρονιστικών φαινομένων.
912. Εξαιτίας της ισοπεδωτικής επιρροής που η στατιστική μέθοδος έχει στον
ποσοτικό προσδιορισμό της συγχρονικότητας, πρέπει να αναρωτηθούμε πώς ο
Rhine κατάφερε να πετύχει θετικά αποτελέσματα. Υποστηρίζω ότι δεν θα είχε
πετύχει ποτέ τα αποτελέσματά του αν είχε πραγματοποιήσει τα πειράματά του
με ένα μόνο υποκείμενο,13 ή έστω μερικά. Χρειάστηκε μία σταθερή ανανέωση
του ενδιαφέροντος, ένα συναίσθημα με το χαρακτηριστικό abaissement mental,
το οποίο οριοθετεί την κλίμακα για το ασυνείδητο. Μόνο κατά αυτόν τον τρόπο
ο χώρος και ο χρόνος μπορούν να σχετικοποιηθούν σε κάποιο βαθμό, με αυτόν
τον τρόπο μειώνοντας τις πιθανότητες μίας αιτιακής διαδικασίας. Αυτό που
συμβαίνει έπειτα είναι ένα είδος creatio ex nihilo (σ.τ.μ. δημιουργία από το
τίποτε), μία πράξη δημιουργίας που δεν είναι αιτιακά ερμηνεύσιμη. Οι μαντικές
διαδικασίες οφείλουν την αποτελεσματικότητά τους
13
Με το οποίο εννοώ ένα υποκείμενο που έχει επιλεχτεί τυχαία, και όχι ένα με συγκεκριμένα
χαρίσματα.
64
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
14
Βλ. «On the Nature of the Psyche,» παρ. 417κε.
15
Αυτή η περίπτωση είναι καλά εμπεριστατωμένη. Βλέπε την αναφορά στο Dreams of a Spirit-
Seer, Illustrated by Dreams of Metaphysics, του Kant.
65
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
16
Βλ. τις ενδιαφέρουσες σκέψεις του G. Spencer Brown: «De la recherche psychique considérée
comme un test de la théorie des probabilités."
66
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
[Οι ακόλουθες σημειώσεις έχουν συνταχθεί από τους εκδότες με βάση τα μαθηματικά
επιχειρήματα του καθηγητή Fierz, των οποίων ευγενικά προσέφερε μία περίληψη.
Αυτά αντιπροσωπεύουν τις τελευταίες σκέψεις του πάνω στο θέμα. Αυτά τα στοιχεία
παρουσιάζονται εδώ προς όφελος των αναγνωστών με ένα ειδικό ενδιαφέρον στα
μαθηματικά ή τη στατιστική και που θέλουν να ξέρουν πώς οι αριθμοί στο κείμενο
προέκυψαν.
67
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
ουράνιων σωμάτων για να ονομαστεί σύζευξη (π.χ., ήλιος ☌ φεγγάρι), το ένα από
αυτά θα πρέπει να βρίσκεται μέσα σε ένα τόξο 160. (Καθώς το μόνο ενδιαφέρον ήταν ο
χαρακτήρας της κατανομής, ένα τόξο 150 χρησιμοποιήθηκε για ευκολία.)
Τώρα, όλες οι θέσεις σε έναν κύκλο 360 0 είναι εξίσου πιθανές. Επομένως η
πιθανότητα α το ουράνιο σώμα να βρίσκεται σε ένα τόξο 15ο είναι
(1)
(2)
(3)
(4)
—ΕΚΔΌΤΕΣ]
68
3. ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΙΔΕΑΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ
916. Η αρχή της αιτιότητας βεβαιώνει ότι η σύνδεση μεταξύ αιτίας και
αποτελέσματος είναι απαραίτητη. Η αρχή της συνγχρονικότητας βεβαιώνει ότι
οι όροι μίας νοήμονης σύμπτωσης συνδέονται με τον ταυτοχρονισμό και το
νόημα. Έτσι εάν υποθέσουμε ότι τα πειράματα ESP και πολυάριθμες άλλες
παρατηρήσεις είναι καθιερωμένα γεγονότα, πρέπει να καταλήξουμε στο
συμπέρασμα ότι εκτός από τη σύνδεση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος
υπάρχει ένας άλλος παράγοντας στη φύση που εκφράζεται στη διευθέτηση των
γεγονότων και εμφανίζεται σε μας ως νόημα. Αν και το νόημα είναι μία
ανθρωπομορφική ερμηνεία εντούτοις διαμορφώνει το αναπόφευκτο κριτήριο
της συγχρονικότητας. Τι μπορεί αυτός ο παράγοντας που εμφανίζεται σε μας ως
«νόημα» να είναι καθαυτός δεν έχουμε καμία δυνατότητα να ξέρουμε. Σαν
υπόθεση, ωστόσο, δεν είναι τόσο αδύνατο όπως μπορεί να φαίνεται στην αρχή.
Πρέπει να θυμηθούμε ότι η ορθολογιστική στάση της Δύσης δεν είναι η μόνη
δυνατή και δεν καλύπτει τα πάντα, αλλά είναι από πολλές σκοπιές μία
προκατάληψη που πρέπει ίσως να διορθωθεί. Ο πάρα πολύ παλιότερος
πολιτισμός των Κινέζων έχει αναπτύξει έναν τρόπο σκέψης διαφορετικό από το
δικό μας από αυτήν την άποψη, και πρέπει να πάμε πίσω στον Ηράκλειτο αν
θέλουμε να βρούμε κάτι παρόμοιο στον πολιτισμό μας, τουλάχιστον σε ό,τι
αφορά τη φιλοσοφία. Μόνο στην αστρολογία, στην αλχημεία, και στις μαντικές
διαδικασίες δεν βρίσκουμε καμία διαφορά αρχών μεταξύ της δικής μας στάσης
και αυτής των Κινέζων. Για αυτό η αλχημεία αναπτύχθηκε παράλληλα στην
Ανατολή και
69
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
στη Δύση και επειδή και στους δύο τρόπους σκέψεις πάλεψε για τον ίδιο σκοπό
με λίγο- πολύ τις ίδιες ιδέες.1
917. Στην Κινεζική φιλοσοφία μία από τις παλιότερες και κεντρικότερες ιδέες
είναι αυτή του Tao, το οποίο οι Ιησουίτες μετέφρασαν ως «Θεός.» Αλλά αυτό
είναι σωστό μόνο για το Δυτικό τρόπο σκέψης. Άλλες μεταφράσεις, όπως
«Πρόνοια» και παρόμοιες, είναι απλά υποκατάστατα. Ο Richard Wilhelm το
ερμηνεύει έξοχα ως «νόημα».2 Η έννοια του Tao διαπερνά ολόκληρη τη
φιλοσοφική σκέψη της Κίνας. Η αιτιότητα καταλαμβάνει κυρίαρχη θέση σε
μας, αλλά απέκτησε τη σημασία της μόνο κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο
αιώνων, χάρη στην ισοπεδωτική επιρροή της στατιστικής μεθόδου αφενός και
την ασύγκριτη επιτυχία των φυσικών επιστημών αφετέρου, οι οποίες έφεραν τη
μεταφυσική άποψη του κόσμου σε ανυποληψία.
918. Ο Lao-tzu δίνει την ακόλουθη περιγραφή του Tao στο γνωστό του Tao Teh
Ching:3
919. Το Tao «καλύπτει δέκα χιλιάδες πράγματα σαν ένα ένδυμα αλλά δεν θέλει
να κυριαρχεί πάνω σε αυτά» (CH. XXXIV). Ο Lao- tzu το περιγράφει ως
«Τίποτα,»4 εννοώντας, όπως λέει ο Wilhelm, μόνο την «αντίθεσή του με τον
κόσμο της πραγματικότητας.» Ο Lao- tzu περιγράφει τη φύση του ως εξής:
1
Βλ. Psychology and Alchemy, παρ. 453, και «The Spirit Mercurius,» παρ. 273. Επίσης το
δοκίμιο chên-yên στον Wei Po-yang [«Phil. Tree,» παρ. 432κε., και Mysterium, παρ. 490, 711n]
και στον Chuang-tzu.
2
Jung, «Commentary on The Secret of the Golden Flower,» παρ. 28, και Wilhelm, Chinesische
Lebensweisheit.
3
[Αναφορές από το The Way and Its Power, του Waley, με περιστασιακές μικρές αλλαγές για
να ταιριάζει με την ανάγνωση του Wilhelm.- ΜΕΤ.]
4
Το Tao είναι το απατηλό, που ο Andreas Speiser ορίζει ως «καθαρό τίποτα» («Über die
Freiheit»).
70
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
Επειδή το μάτι κοιτάζει αλλά δεν μπορεί να πιάσει καμία αναλαμπή του,
Kαλείται απατηλό.
Επειδή το αυτί ακούει αλλά δεν μπορεί να το ακούσει,
Kαλείται το ανήκουστο.
Επειδή το χέρι αισθάνεται αλλά δεν μπορεί να το πιάσει,
Kαλείται το ανεπαίσθητο. ….
Αυτές ονομάζονται τα άμορφα σχήματα,
Μορφές χωρίς μορφή,
Aσαφείς εμφανίσεις.
Πήγαινε προς αυτές, και δεν θα δεις το μπροστινό μέρος τους.
Ακολούθησέ τες, και δεν θα δεις το πίσω μέρος τους. [CH. XIV.]
921. Ο Wilhelm το περιγράφει σαν «μία οριακή σύλληψη που βρίσκεται στο
ύστατο πέρας του κόσμου των φαινομένων.» Μέσα του, τα αντίθετα
«ακυρώνονται χωρίς διάκριση,» αλλά είναι ακόμα δυνητικά παρόντα. «Αυτοί οι
σπόροι,» συνεχίζει, «οδηγούν σε κάτι που αντιστοιχεί πρώτα στο ορατό, δηλ.,
κάτι στη φύση μίας εικόνας. Δεύτερον στο ακουστό, δηλ., κάτι στη φύση των
λέξεων. Τρίτον στην προέκταση στο διάστημα, δηλ., κάτι με μορφή. Αλλά αυτά
τα τρία πράγματα δεν διακρίνονται ούτε προσδιορίζονται με ακρίβεια, είναι μία
μη- χωρική και μη- χρονική μονάδα που δεν έχει πάνω και κάτω ή μπρος και
πίσω.» Όπως το Tao Teh Ching λέει:
5
Wilhelm, Chinesische Lebensweisiteit, σελ. 15: «Η σχέση ανάμεσα στο νόημα (Tao) και στην
πραγματικότητα δεν μπορεί να θεωρηθεί κάτω από την κατηγορία της αιτίας και
αποτελέσματος.»
71
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
Αμέτρητο, αψηλάφητο,
Ακόμη λανθάνουσες μέσα του υπάρχουν μορφές.
Αψηλάφητο, αμέτρητο,
Ακόμη μέσα του υπάρχουν οντότητες.
Σκιώδες είναι και αμυδρό. [CH. ΧΧΙ.]
923. Ο Chuang- tzu (ένας σύγχρονος του Πλάτωνα) μιλά για τις ψυχολογικές
προϋποθέσεις στις οποίες το Tao βασίζεται: «Η κατάσταση στην οποία το εγώ
και το μη- εγώ πλέον δεν αντιτάσσονται καλείται επίκεντρο του Tao.»7
Ακούγεται σχεδόν σαν μία κριτική της επιστημονικής μας άποψης για τον
κόσμο όταν παρατηρεί ότι «Το Tao χάνεται όταν προσηλώνεις την προσοχή σου
σε μικρά τμήματα της ύπαρξης μόνο,» 8 ή «Οι περιορισμοί δεν υπάρχουν αρχικά
στο νόημα της ζωής. Αρχικά οι λέξεις δεν είχαν σταθερά νοήματα. Οι διαφορές
προέκυψαν μόνο κοιτάζοντας τα πράγματα υποκειμενικά.» 9 Τα παλιά έπη, λέει
Ο Chuang- tzu, «έπαιρναν ως αφετηρία μία κατάσταση όταν η ύπαρξη των
πραγμάτων δεν είχε ακόμη αρχίσει. Αυτό είναι πράγματι το
6
Στο ίδιο, σελ. 19.
7
Das wahre Buch vom südlichen Blütenland, μετ., R. Wilhelm, II, 3.
8
Στο ίδιο, II, 3.
9
II, 7.
72
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
ύστατο όριο πέρα από το οποίο δεν μπορείς να πας. Η επόμενη υπόθεση ήταν
ότι αν και τα πράγματα υπήρχαν δεν είχαν αρχίσει ακόμα να χωρίζονται. Η
μεθεπόμενη, ότι ενώ τα πράγματα ήταν χωρισμένα κατά μίαν έννοια, η
κατάφαση και η άρνηση δεν είχαν ακόμα αρχίσει. Όταν η κατάφαση και η
άρνηση άρχισαν να υπάρχουν, το Tao άρχισε να φθίνει. Αφού το Tao έσβησε,
ήρθαν μετά οι μονόπλευρες θεωρήσεις.» 10 «Η εξωτερική ακρόαση δεν θα
έφτανε πέρα από το αυτί. Η διάνοια δεν θα επεδίωκε να ηγείται μίας χωριστής
ύπαρξης, αλλιώς η ψυχή μπορεί να αδειάσει και να απορροφήσει ολόκληρο τον
κόσμο. Είναι το Ταό που γεμίζει αυτήν την κενότητα.» «Αν έχεις
διορατικότητα», λέει ο Chuang- tzu, «χρησιμοποιείς το εσωτερικό σου μάτι, το
εσωτερικό σου αυτί, για να διαπεράσεις την καρδιά των πραγμάτων, και δεν
έχεις ανάγκη την πνευματική γνώση.»11 Αυτό είναι προφανώς μία νύξη στην
απόλυτη γνώση του ασυνείδητου, και στην παρουσία στο μικρόκοσμο
μακροσκοπικών γεγονότων.
10
II, 5.
11
IV, 1.
12
La Pensée chinoise. Επίσης Lily Abegg, The Mind of East Asia. Το τελευταίο δίνει μία έξοχη
αναφορά στη συγχρονιστική αντίληψη των Κινέζων.
13
Ο καθηγητής W. Pauli ευγενικά εφιστά την προσοχή μου στο γεγονός ότι ο Niels Bohr
χρησιμοποίησε την «αντιστοιχία» σαν ενδιάμεσο όρο στην αναπαράσταση ανάμεσα στο μη-
συνεχές (σωματίδιο) και στο συνεχές (κύμα). Αρχικά (1913-18) το ονόμασε «αρχή της
αντιστοιχίας», αλλά αργότερα (1927) ονομάστηκε «επιχείρημα της αντιστοιχίας» («argument of
correspondence.»)
14
«συμπάθεια των όλων.»
73
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
Υπάρχει μία κοινή ροή, μία κοινή ανάσα, όλα τα πράγματα βρίσκονται σε
συμπάθεια. Ολόκληρος ο οργανισμός και καθένα από τα μέρη του λειτουργούν
σε συμφωνία για τον ίδιο σκοπό… η μεγάλη αρχή επεκτείνεται στο πιο ακραίο
μέρος, και από το πιο ακραίο μέρος επιστρέφει στη μεγάλη αρχή, στη μία φύση,
στην ύπαρξη και μη- ύπαρξη.15
Η καθολική αρχή βρίσκεται ακόμη και στο μικρότερο μόριο, το οποίο επομένως
αντιστοιχεί στο όλο.
925. Επαυτού υπάρχει μία ενδιαφέρουσα ιδέα στον Φίλωνα (25 π.Χ.- 42 μ.Χ.):
Ο Θεός, που είναι απασχολημένος να ενώνει σε στενή σχέση αγάπης την αρχή
και το τέλος των δημιουργημένων πραγμάτων, έκανε τον ουρανό την αρχή και
τον άνθρωπο το τέλος, ο ένας το μοναδικό και τελειότερο από όλα τα άφθαρτα
αντικείμενα λογικής, ο άλλος το ευγενέστερο από τα γήινα και φθαρτά
πράγματα, όντας, αλήθεια, ένας μικροσκοπικός ουρανός. Κουβαλάει μέσα του,
σαν ιερές εικόνες, αναπαραστάσεις της φύσης που αντιστοιχούν στους
αστερισμούς. …. Επειδή δεδομένου ότι το φθαρτό και το άφθαρτο είναι από τη
φύση τους αντίθετα, ο Θεός ανέθεσε το καταλληλότερο από τα δύο είδη στην
αρχή και στο τέλος, τον ουρανό (όπως προείπα) στην αρχή, και τον άνθρωπο
στο τέλος.16
927. Σύμφωνα με τον Θεόφραστο (371- 288 π.Χ.) το υπεραισθητό και το αισθητό
ενώνονται με ένα δεσμό κοινότητας. Αυτός ο δεσμός δεν μπορεί να είναι τα
μαθηματικά, έτσι πρέπει προφανώς να είναι ο Θεός. 18 Παρόμοια στον Πλωτίνο
οι ατομικές ψυχές γεννημένες από τη μία Παγκόσμια Ψυχή σχετίζονται μεταξύ
τους με συμπάθεια ή αντιπάθεια, ανεξάρτητα από την απόσταση. 19 Παρόμοιες
απόψεις θα βρεθούν στον Pico della Mirandola:
15
De alimento, κείμενο που αποδίδεται στον Ιπποκράτη. (Μετ., John Precope στο Hippocrates
on Diet and Hygiene, σελ. 174, τροποποιημένο.) «Σύρροια μία, συμπνοία μία, πάντα συμπαθέα
κατά μεν ουλομελίην πάντα κατά μέρος δε τα εν εκάστω μέρη μερέα προς το έργον… αρχή
μεγάλη ες έσχατον μέρος αφικνέεται, εξ εσχάτου μέρεος εις αρχήν μεγάλην αφικνέεται, μία
φύσις είναι και μη είναι.»
16
De opificio mundi, 82 (μετ., F. H. Colson και G. H. Whitaker, I, σελ. 67).
17
«αρχή μεγάλη.»
18
Eduard Zeller, Die Philosophie der Griechen, II, μέρος ii, σελ. 654.
19
Enneads, IV, 3, 8 και 4, 32 (C. H. Drews, Plotin und der Untergang der
74
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
Αρχικά υπάρχει η ενότητα στα πράγματα όπου το κάθε πράγμα είναι ένα με τον
εαυτό του, αποτελείται από τον εαυτό του, και συνάδει με αυτόν. Δεύτερον
υπάρχει η ενότητα με την οποία ένα πλάσμα είναι ενωμένο με τα υπόλοιπα και
όλα τα μέρη του κόσμου αποτελούν έναν κόσμο. Το τρίτο και η πιο σημαντική
(ενότητα) είναι ότι ολόκληρο το σύμπαν είναι ένα με το Δημιουργό του, όπως
ένας στρατός με το διοικητή του.20
Με αυτήν την τρίπτυχη ενότητα ο Pico εννοεί μία απλή ενότητα που, όπως η
Τριάδα, έχει τρεις όψεις: «μία ενότητα που χαρακτηρίζεται από ένα τρίπτυχο
χαρακτήρα, ωστόσο με τέτοιον τρόπο που να μην αποχωρίζεται την απλότητα
της ενότητας.»21 Κατά αυτόν ο κόσμος είναι ένα ον, ένας ορατός Θεός, στον
οποίο τα πάντα είναι φυσικά τακτοποιημένα από την αρχή όπως τα μέρη ενός
ζωντανού οργανισμού. Ο κόσμος παρουσιάζεται σαν το corpus mysticum (σ.τ.μ.
μυστικό σώμα) του Θεού, ακριβώς όπως η Εκκλησία είναι το corpus mysticum
του Χριστού, ή όπως ένας καλά πειθαρχημένος στρατός μπορεί να ονομαστεί το
ξίφος στο χέρι του διοικητή. Η άποψη ότι όλα τα πράγματα είναι διευθετημένα
σύμφωνα με τη θέληση του Θεού είναι τέτοια ώστε να αφήνει λίγα περιθώρια
στην αιτιότητα. Είναι ακριβώς όπως σε ένα ζωντανό σώμα τα διαφορετικά μέρη
λειτουργούν με αρμονία και είναι νοήμονα προσαρμοσμένα μεταξύ τους ώστε
τα γεγονότα στον κόσμο βρίσκονται σε μία νοήμονη σχέση που δεν μπορεί να
προκύψει από καμία εγγενή αιτιότητα. Ο λόγος για αυτό είναι ότι σε κάθε
περίπτωση η συμπεριφορά των μερών εξαρτάται από έναν κεντρικό έλεγχο ο
οποίος είναι επικυρίαρχος.
928. Στη διατριβή του De hominis dignitate ο Pico λέει: «Ο Πατέρας εμφύτευσε
στον άνθρωπο τη στιγμή της γέννησης σπόρους όλων των ειδών και τα
μικρόβια της πρωταρχικής ζωής.»22 Όπως ο Θεός είναι το «copula» (σ.τ.μ.
«συνδετικός κρίκος») του κόσμου, έτσι μέσα στο δημιουργημένο κόσμο,
βρίσκεται ο άνθρωπος. «Ας κάνουμε τον άνθρωπο κατά εικόνα μας, που δεν
είναι ένας τέταρτος κόσμος ή κάτι σαν μία νέα φύση αλλά είναι μάλλον η
ένωση και η σύνθεση τριών κόσμων (ο υπερουράνιος, ο ουράνιος, και ο
γήινος).»23 Στο σώμα και στο πνεύμα
20
Heptaplus, VI, προοιμ. στο Opera omnia, σελ. 40κε. («Est enim primum ea it rebus unitas,
qua unumquodque sibi est unum sibique constat atque cohaeret Est ea secundo, per quam altera
alteri creatura unitur, et per quam demun omnes mundi partes unus sunt raundus. Tertia atque
omnium principalissima est qua totum universum cum suo opifice quasi exercitus cum suo duce
est unum.»
21
«unitas ita ternario distincta, ut ab unitatis simplicitate non discedat.»
22
Opera omnia, σελ. 315. («Nascenti homini omnifaria semina et origenae vitai germina indidit
pater.»)
23
Heptaplus, V, vi, στο ίδιο, σελ. 38. («Faciamus hominem ad imaginem nostram qui non tam
quartus est mundus, quasi nova aliqua natura, quam triun (mundus supercoelestis, coelestis,
sublunaris) complexus et colligatio.»
75
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
929. Χάρη στη μικροκοσμική του φύση ο άνθρωπος είναι γιος των επουράνιων ή
του μακρόκοσμου. «Είμαι ένα αστέρι που ταξιδεύει μαζί σου,» ο μυημένος
ομολογεί στη Μιθραϊκή λειτουργία.26 Στην αλχημεία ο μικρόκοσμος έχει τη ίδια
σημασία με το rotundum, ένα αγαπημένο σύμβολο από την εποχή του Ζώσιμου
από την Πανόπολη, το οποίο ήταν γνωστό επίσης ως Μονάς.
930. Η ιδέα ότι ο εσωτερικός και εξωτερικός άνθρωπος αποτελεί μαζί το σύνολο,
την ουλομελίην του Ιπποκράτη, ένα μικρόκοσμο ή ένα μικρότερο μέρος όπου η
«μεγάλη αρχή» είναι αδιαίρετα παρούσα, χαρακτηρίζει επίσης τη σκέψη του
Agrippa von Nettesheim. Λέει:
Είναι ομόφωνη συμφωνία όλων των Πλατωνιστών ότι, όπως στον Αρχετυπικό
Κόσμο, όλα τα πράγματα είναι μέσα σε όλα, έτσι επίσης και στον υλικό κόσμο,
όλα τα πράγματα είναι μέσα σε όλα, αν και με διαφορετικούς τρόπους,
σύμφωνα με τη δεκτική φύση κάθε πράγματος. Κατά συνέπεια τα Στοιχεία
βρίσκονται όχι μόνο μέσα στα κατώτερα σώματα, αλλά επίσης και στους
Ουρανούς, στα Αστέρια, στους Δαίμονες, στους Αγγέλους, και τέλος στο Θεό,
το Δημιουργό και αρχέτυπο όλων των πραγμάτων.27
24
«Ο Θεός τοποθέτησε τον άνθρωπο στο κέντρο [του κόσμου] κατά εικόνα και κατ’ ομοίωση
των μορφών» («Deus . . . hominem in medio [mundi] statuit ad imaginem
suam et similitudinem formarum»).
25
Το δοκίμιο του Pico είναι ένα τυπικό παράδειγμα της μεσαιωνικής θεωρίας της αντιστοιχίας.
Μία καλή αναφορά κοσμολογικής και αστρολογικής αντιστοιχίας μπορεί να βρεθεί στον Alfons
Rosenberg, Zeichen am Himmel: Das Weltbild der Astrologie.
26
Albrecht Dieterich, Eine Mithrasliturgie, σελ. 9.
27
Henricus Cornelius Agrippa von Nettesheim, De occulta philosophia Libri tres, I, viii, p. 12.
Μετ., «J. F.» ως Three Books of Occult Philosophy (1651 εκδ.), σελ. 20. Επανεκδόθηκε από W.
F. Whitehead, σελ. 55. [Αναφορές από τη μετάφραση του J. F. έχουν ελαφρώς τροποποιηθεί.-
ΜΕΤ.] («Est Platonicorum omnium unanimis sententia quemadmodum i archetypo mundo omnia
sunt in omnibus, ita etiam in hoc corporeo mundo, omnia in omnibus esse, modis tamen
diversis, pro natura videlicet suscipientium: sic et elementa non solum sunt in istis inferioribus,
sed in coelis, in stellis, in daemonibus, in angelis, in ipso denique omnium opifice et
archetypo.»)
76
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
Οι αρχαίοι είχαν πει: «Όλα τα πράγματα είναι γεμάτα με θεούς.» 28 Αυτοί οι θεοί
ήταν «θείες δυνάμεις που είναι διασκορπισμένες στα πράγματα.» 29 Ο
Ζωροάστρης τούς είχε αποκαλέσει «θείες γοητείες,»30 και ο Συνέσιος
«συμβολικά δελέατα.»31 Αυτή η τελευταία ερμηνεία βρίσκεται πολύ κοντά
πράγματι στην ιδέα των αρχετυπικών προβολών στη σύγχρονη ψυχολογία, αν
και από τον καιρό του Συνέσιου μέχρι αρκετά πρόσφατα δεν υπήρξε καμία
επιστημολογική κριτική, πόσο μάλλον στη νεώτερη μορφή της, δηλαδή την
κριτική της ψυχολογίας. Ο Agrippa μοιράζεται με τους Πλατωνιστές την άποψη
ότι «υπάρχει στα κατώτερα όντα μία ορισμένη αρετή μέσω της οποίας
συμφωνούν σε μεγάλο βαθμό με τα ανώτερα,» και ότι κατά συνέπεια τα ζώα
συνδέονται με τα «θεία σώματα» (δηλ., τα αστέρια) και ασκούν μία επιρροή σε
αυτά.32 Εδώ αναφέρει τον Βιργίλιο: «Σε ό,τι με αφορά δεν πιστεύω ότι [τα
κοράκια] είναι προικισμένα με θείο πνεύμα ή με μία διόραση των πραγμάτων
μεγαλύτερη από το χρησμό.»33
931. Ο Agrippa έτσι προτείνει ότι υπάρχει μία εγγενής «γνώση» ή «αντίληψη»
στους ζωντανούς οργανισμούς, μία ιδέα που επιστρέφει στις μέρες μας με τον
Hans Driesch.34 Είτε μας αρέσει ή όχι, βρίσκουμε τους εαυτούς μας σε αυτήν τη
δυσάρεστη θέση μόλις αρχίσουμε να σκεφτόμαστε σοβαρά τις τελεολογικές
διαδικασίες στη βιολογία ή να ερευνάμε την αντισταθμιστική λειτουργία του
ασυνείδητου, για να μην αναφέρουμε την προσπάθεια ερμηνείας του
φαινομένου της συγχρονικότητας. Οι τελικές αιτίες, όσο και αν τις
στρεβλώσουμε, υποθέτουν ένα είδος διόρασης. Δεν είναι βεβαίως μία γνώση
που θα μπορούσε να συνδεθεί με το εγώ, και ως εκ τούτου δεν είναι μία
συνειδητή γνώση όπως την ξέρουμε, αλλά μάλλον μία αυτούσια «ασυνείδητη»
γνώση που θα προτιμούσα να ονομάσω «απόλυτη γνώση.» Δεν είναι
συναίσθηση αλλά, όπως ο Leibniz τόσο εξαίσια το ονομάζει,
28
«Omna plena diis esse.»
29
«virtutes divinae in rebus diffusae»
30
«divinae illices»
31
«symbolicae illecebrae.» [Στην αυθεντική εκδ. του J. F., σελ. 32. Εκδ., Whitehead, σελ. 69.-
Μετ.] Ο Agrippa βασίζεται εδώ στη μετάφραση του Marsilio Ficino (Auctores Platonici, II, v0).
Στον Συνέσιο (Opuscula, εκδ. Nicolaus Terzaghi σελ. 148), το κείμενο Περί Ενυπνίων III B έχει
το θελγόμενον αντί του θέλγειν.
32
De occulta philosophia, I, iv, σελ. 69. (Εκδ., J. F., σελ. 117. Εκδ. Whitehead, σελ. 169.
Παρόμοια στον Παράκελσο.
33
«Haud equidem credo, quia sit divinius illis
- Γεωργικά, I, 415κε.
34
Die «Seele» ah elementarer Naturfaktor, σελ. 80, 82.
77
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
35
Βλ. Ανόθι, «On the Nature of the Psyche,» παρ. 392κε.
36
Ο Agrippa λέει για αυτό (στο ίδιο, I, xiv, σελ. 29: εκδ. J. F., σελ. 33, εκδ. Whitehead, σελ. 70):
«Αυτό που ονομάζουμε πεμπτουσία: επειδή δεν προέρχεται από τα τέσσερα Στοιχεία, αλλά από
ένα ορισμένο πέμπτο πράγμα, που έχει την ύπαρξή του ψηλά, και δίπλα στα υπόλοιπα.»
(«Quoddam quintum super ilia [elementa] aut praeter ilia subsistens.»)
37
II, lvii, σελ. 203 (εκδ. J. F., σελ. 331): «Est itaque anima mundi, vita quaedam unica omnia
replens, omnia perfimdens, omnia colligens et connectens, ut unam reddat totius mundi
machinam. . . .»
38
Στο ίδιο: «. . . potentius perfectiusque agunt, turn etiam promptius generant sibi simile.»
39
Ο ζωολόγος A. C. Hardy φτάνει σε παρόμοια συμπεράσματα: «Ίσως οι ιδέες μας για την
εξέλιξη αλλάξουν αν κάτι που μοιάζει με την τηλεπάθεια- χωρίς αμφιβολία ασυνείδητο-
αποδεικνυόταν να είναι ένας παράγοντας που διαμορφώνει τους τρόπους συμπεριφοράς μεταξύ
των μελών ενός είδους. Αν υπήρχε ένα τέτοιο μη συνειδητό σχέδιο ομαδικής συμπεριφοράς,
διαμέσου και μεταξύ των μελών μίας ράτσας, ίσως βρίσκαμε τους εαυτούς μας να επιστρέφουν
σε κάτι σαν εκείνες τις ιδέες περί υποσυνείδητης φυλετικής μνήμης του Samuel Butler, αλλά σε
μία ομαδική παρά ατομική βάση.» «The Scientific Evidence for Extra-Sensory Perception,» στο
Discovery, X, 328, που αναφέρεται από τον Soal.
40
Στο ίδιο, II, iv-xiv.
41
«Dialogus inter naturam et filium philosophiae.» Theatrum chemicum, II (1602), σελ. 123.
78
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
της ιστορίας των συμβόλων: «Το Yod [το πρώτο γράμμα του τετραγράμματος,
του θείου ονόματος]- anima mundi- sol- lapis philosophorum- cor- Lucifer.»42
Πρέπει να είμαι ικανοποιημένος με το να πω ότι πρόκειται για μία προσπάθεια
οργάνωσης μίας ιεραρχίας αρχετύπων και ότι τάσεις προς αυτήν την
κατεύθυνση μπορούν να δειχθούν ότι υπάρχουν στο ασυνείδητο.43
932. Ο Agrippa ήταν παλιότερος του Θεόφραστου Παράκελσου και είναι γνωστό
ότι είχε μία ιδιαίτερη επιρροή πάνω του. 44 Έτσι δεν προκαλεί έκπληξη αν η
σκέψη του Παράκελσου αποδειχθεί να είναι διαποτισμένη από την ιδέα της
αντιστοιχίας. Λέει:
Για αυτόν το λόγο, [υποθέτουμε] όχι τέσσερα, αλλά ένα arcanum, που είναι,
τετράγωνο, όπως ένας πύργος που ατενίζει τους τέσσερις ανέμους. Και όπως
δεν μπορεί ένας πύργος να μην έχει μία γωνία, τόσο δεν μπορεί ο αλχημιστής να
μην έχει καθένα από τα επιμέρους. …. Την ίδια στιγμή γνωρίζει πώς ο κόσμος
συμβολίζεται από ένα αυγό στο κέλυφός του, και πώς ένας νεοσσός με όλη την
ουσία βρίσκεται κρυμμένος μέσα σε αυτό. Κατά συνέπεια όλα στον κόσμο και
στον άνθρωπο πρέπει να βρίσκονται μέσα στον αλχημιστή. Και ακριβώς όπως
οι κότες, με την επώαση, μετασχηματίζουν τον κόσμο που προαπεικονίζεται
στο κέλυφος σε ένα νεοσσό έτσι η αλχημεία υλοποιεί τα φιλοσοφικά arcana που
βρίσκονται μέσα
42
Αναφέρεται στον Agrippa, στο ίδιο, ii, iv, σελ. 104 (εκδ. J. F., σελ. 176).
43
Βλ. Aniela Jaffé, «Bilder und Symbole aus E. T. A. Hoffmann's Märchen «De goldene
Topf,»» και Marie-Louise von Franz, «Die Passio Perpetuae.»
44
Βλ. Alchemical Studies, ευρετ., στη λέξη «Agrippa.»
45
Das Buch Paragranum, εκδ. Franz Strunz, σελ. 35κε. Το ίδιο στο Labyrinthus medicorum,
στο Sämtliche Werke, εκδ. Sudhoff, ΧΙ, σελ. 204κε.
46
Εκδ. Strunz, σελ. 34.
79
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
933. Ο Johannes Kepler σκέφτηκε με τον ίδιο σχεδόν τρόπο. Λέει στο Tertius
interveniens* (1610):48
Αυτό [δηλ., μία γεωμετρική αρχή που κρύβεται πίσω από το φυσικό κόσμο]
είναι επίσης, σύμφωνα με το δόγμα του Αριστοτέλη, ο ισχυρότερος δεσμός που
συνδέει τον κατώτερο κόσμο με τους ουρανούς και τον ενοποιεί έτσι ώστε όλες
οι μορφές του κυβερνώνται από ψηλά. Επειδή στο χαμηλότερο κόσμο, δηλαδή
στη σφαίρα της γης, υπάρχει έμφυτη μία πνευματική φύση, ικανή για
Γεωμετρία, η οποία ex instinctus creatoris, sine ratio- cinatione έρχεται στη ζωή
και ενεργοποιείται στη χρήση των δυνάμεών της μέσω του γεωμετρικού και
αρμονικού συνδυασμού των ουράνιων ακτίνων του φωτός. Το κατά πόσον όλα
τα φυτά και τα ζώα καθώς επίσης και η σφαίρα της γης έχουν αυτήν την
ικανότητα μέσα τους δεν μπορώ να το πω. Αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι
απίστευτο. …. Γαιτί, σε όλα αυτά τα πράγματα [π.χ., στο γεγονός ότι τα
λουλούδια έχουν ένα ορισμένο χρώμα, μορφή, και αριθμό πετάλων] βρίσκεται
σε λειτουργία το instinctus divinus, rationis particeps, και καθόλου η
νοημοσύνη του ανθρώπου. Ότι ο άνθρωπος, επίσης, μέσω της ψυχής του και
των κατωτέρων λειτουργιών του, έχει μία ομοειδή συγγένεια με τους ουρανούς
όπως έχει και το χώμα της γης μπορεί να εξεταστεί και να αποδειχθεί με
πολλούς τρόπους.49
Αυτός ο Χαρακτήρας αποκτάται, όχι στο σώμα, που είναι πολύ πάρα
πολύ ακατάλληλο για αυτό, αλλά στην ίδια τη φύση της ψυχής, η οποία
συμπεριφέρεται σαν ένα σημείο (για τον οποίο λόγο μπορεί επίσης να
μετασχηματιστεί στο σημείο του confluxus radiorum). Αυτή [η φύση της
ψυχής] όχι μόνο συμμετέχει στη λογική (γεγονός χάρη στο οποίο εμείς τα
ανθρώπινα όντα καλούμαστε λογικοί πάνω από τα άλλα ζωντανά πλάσματα)
αλλά έχει επίσης έναν άλλο, έμφυτο λόγο [που της επιτρέπει] να κατανοεί
στιγμιαία, χωρίς πολύ χρόνο να μάθει, το Geometriam στο radiis καθώς επίσης
και στο vocibus, δηλαδή, στη Musica.50
*Σ.τ.μ. Ζητάω προκαταβολικά συγνώμη για την αδυναμία μου να ερμηνεύσω τους παρακάτω
λατινικούς όρους από το έργο του Kepler που ακολουθούν, καθώς ούτε το πρωτότυπο κείμενο
έχω στην κατοχή μου ούτε είμαι εξαιρετικός γνώστης των Λατινικών.
47
Παρόμοιες ιδέες στο The Signature of All Things, του Jakob Böhme, μετ., John Ellistone, σελ.
10: «Ο άνθρωπος έχει πράγματι τις μορφές και των τριών κόσμων μέσα του, γιατί είναι μία
πλήρης εικόνα του Θεού, ή του Όντος όλων των όντων. . . .» (Signatura rerum, I, 7.)
48
Opera omnia, εκδ. C. Frisch, I, σελ. 605κε.
49 50
Στο ίδιο, No. 64. No. 65.
80
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
Τρίτον, ένα άλλο θαυμάσιο πράγμα είναι ότι η φύση που λαμβάνει αυτό
το Characterem προκαλεί επίσης μία συγκεκριμένη αντιστοιχία in
constellationibus coelestibus στα σχετικά με αυτήν. Όταν μία μητέρα είναι
ετοιμόγεννη και ο φυσικός χρόνος του τοκετού είναι κοντά, η φύση επιλέγει για
τη γέννηση μία μέρα και ώρα που αντιστοιχούν, χάρη στους ουρανούς [δηλ.,
από αστρολογική άποψη], στο ωροσκόπιο του αδελφού ή του πατέρα της
μητέρας και αυτό non qualitative, sed astronomice et quantitative.51
51
No. 67.
52
[«in die Natalitia»- «σε αυτές [τις προηγούμενες θέσεις] κατά τη γέννηση,» αν το «in die»
ερμηνευτεί στα Γερμανικά. Το Gesammelte Werke, εκδ. M. Caspar και F. Hammer, IV, σελ.
211, λέει «in die Natalitio»- «τη μέρα της γέννησης,» όπου οι λέξεις «in die» ερμηνεύονται σαν
Λατινικά.- ΜΕΤ..]
53
No. 68.
54
Βλέπε τα όνειρα που αναφέρονται παρακάτω.
55
Kepler, Opera, εκδ. Frisch, V, σελ. 254. Βλ, επίσης II, σελ. 270κε. και VI, σελ. 178κε.: «. . .
formatrix facultas est in visceribus terrae, quae feminae praegnantis more occursantes foris res
humanas velnti eas videret, in fissibilibus lapidibus exprimit ut militum, monachorum,
poinificum, regum et quidquid in ore hominum est. . . .»
56
«… quod scl. principatus causae in terra sedeat, non in planetis ipsis.» Στο ίδιο II, σελ. 642.
81
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
Επομένως κάθε είδος φυσικής ή ζωικής δύναμης στα σώματα έχει μία ορισμένη
«θεία ομοιότητα.»57
57
« … ut omne genus naturalium vel animalium facultatum in corporibus Dei quandam gerat
similitudinem.» Στο ίδιο. Είμαι υπόχρεος στην Δρ. Liliane Frey-Rohn και στην Δρ. Marie
Louise von Franz για αυτήν την αναφορά στον Kepler.
58
G. W. Leibniz, «Second Explanation of the System of the Communication between
Substances» (The Philosophical Works of Leibniz, μετ. G. M. Duncan, σελ. 90- 91): «Από την
αρχή ο Θεός έφτιαξε καθεμιά από αυτές τις δύο ουσίες με τέτοια φύση ώστε απλά
ακολουθώντας τους δικούς τους παράξενους νόμους, που πήραν με την ύπαρξή τους,
αντιστοιχούν η μία στην άλλη, σαν να υπήρχε μία αμοιβαία αλληλεπίδραση ή σαν ο Θεός πάντα
να έβαζε το χέρι του εκεί επιπροσθέτως με τη γενική του συμβολή.»
Όπως ο Καθηγητής Pauli ευγενικά τόνισε, είναι πιθανόν ο Leibniz να πήρε την ιδέα
του για τα συγχρονισμένα ρολόγια από το Φλαμανδό φιλόσοφο Arnold Geulincx (1625-99). Στο
δικό του Metaphysica vera, Μέρος III, υπάρχει μία σημείωση για την «Octava scientia» (σελ..
195), που λέει (σελ. 296): «. . . horologium -voluntatis nostrae quadret cum horologio motus in
corpore» (το ρολόι της θέλησής μας είναι συγχρονισμένο με το ρολόι της φυσικής μας κίνησης).
Μία άλλη σημείωση (σελ. 297) επεξηγεί: «Voluntas nostra nullum habet influxum, causalitatem,
determinationem aut efficaciam quam-cunque in motum . . . cum cogitationes nostras bene
excutimus, nullam apud nos invenimus ideam scu notionem determinationis. . . . Restat igitur
Deus solus primus motor et solus motor, quia et ita motum ordinat atque disponit et ita simul
voluntati nostrae licet libere moderatur, ut eodem temporis momento conspiret et voluntas nostra
ad projiciendum v.g. pedes inter ambulandum, et simul ipsa ilia pedum projectio seu
ambulatio.» (Η θέλησή μας δεν έχει επίδραση, καμία αιτιακή ή καθοριστική δύναμη, και
κανενός είδους αποτέλεσμα στην κίνησή μας… Αν εξετάσουμε προσεκτικά τις σκέψεις μας, δεν
βρίσκουμε στους εαυτούς μας καμία ιδέα ή έννοια αποφασιστικότητας… Επομένως απομένει
μόνο ο Θεός ως ο πρώτος
82
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
και μοναδικός υποκινητής, γιατί τακτοποιεί και κανονίζει την κίνηση και τη συντονίζει
ελεύθερα με τη θέλησή μας, έτσι ώστε η θέλησή μας επιθυμεί ταυτόχρονα να παρακινήσει τα
πόδια να περπατήσουν, και ταυτόχρονα η κίνηση και το περπάτημα λαμβάνουν χώρα.) Ένα
σημείωμα στη «Nona scientia» προσθέτει (σελ. 298): «Mens nostra . . penitus independens est
ab illo (scl. corpore) . . . omnia quae de corpore scimu jam praevie quasi ante nostram
cognitionem esse in corpore. Ut ilia quodan raodo nos in corpore legamus, non vero
inscribamus, quod Deo proprium est.» (Το πνεύμα μας είναι τελείως ανεξάρτητο από το σώμα…
όλα όσα ξέρουμε για το σώμα βρίσκονται ήδη μέσα του, πριν από τη σκέψη. Ώστε μπορούμε,
όπως είναι, να διαβάσουμε τους εαυτούς μας στο σώμα μας, αλλά όχι να αποτυπώσουμε τους
εαυτούς μας σε αυτό. Μόνο ο Θεός μπορεί να το κάνει.) Αυτή η ιδέα προκαταλαμβάνει τη
σύγκριση των ρολογιών του Leibniz.
59
Monadology, § 7: «Οι μονάδες δεν έχουν παράθυρα, από τα οποία καθετί θα μπορούσε να
μπαίνει ή να βγαίνει… Οπότε καμία ουσία ή κατάσταση δεν μπορούν να εισέλθουν σε μία
μονάδα από έξω.»
60
Επαναφορά στις παρατηρήσεις στο Λεξικό του Bayle, από το Kleinere philosophische
Schriften, XI, σελ. 105.
61
Monadology, § 56 (Εκδ. Morris, σελ. 12): «Τώρα αυτή η ένωση ή προσαρμογή όλων των
δημιουργημένων πραγμάτων μεταξύ τους, και με όλα τα υπόλοιπα, σημαίνει ότι καθεμία απλή
ουσία έχει σχέσεις που εκφράζουν όλες τις άλλες, και ότι συνεπώς είναι ένας αέναος καθρέφτης
του σύμπαντος.»
62
Στο ίδιο, § 78 (σελ. 17).
83
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
θεότητα στα δικά της πλαίσια,»63 και των σωμάτων από την άλλη πλευρά, τα
οποία «αντιδρούν σύμφωνα με τους νόμους των ποιητικών αιτίων της κίνησης
(σ.τ.μ.τα τέσσερα αίτια τιυ Αριστοτέλη),» ενώ οι ψυχές δρουν «σύμφωνα με
τους νόμους των τελικών αιτιών μέσω των διαθέσεων, σκοπών και μέσων.» 64
Στη μονάδα ή ψυχή λαμβάνουν χώρα αλλαγές των οποίων η αιτία είναι η
«διάθεση.»65 «Η μεταβατική κατάσταση, που έχει να κάνει με μία
πολλαπλότητα μέσα στην ενότητα ή στην απλή ουσία, δεν είναι τίποτα άλλο
παρά αυτό που ονομάζεται αντίληψη,» λέει ο Leibniz.66 Η αντίληψη είναι «η
εσωτερική κατάσταση της μονάδας που αντιπροσωπεύει τα εξωτερικά
πράγματα,» και πρέπει να διακριθεί από τη συνείδηση. «Επειδή η αντίληψη
είναι ασυνείδητη.»67 Εδώ βρίσκεται το μεγάλο λάθος των Καρτεσιανιστών, «ότι
δεν έδωσαν σημασία στις αντιλήψεις που δεν είναι συνειδητές.» 68 Η
αντιληπτική ικανότητα της μονάδας αντιστοιχεί στη γνώση, και η θεληματική
της ικανότητα στη θέληση, που υπάρχει στο Θεό.69
938. Είναι σαφές από αυτές τις αναφορές ότι εκτός από την αιτιακή σύνδεση ο
Leibniz υποθέτει έναν πλήρη προκατεστημένο παραλληλισμό γεγονότων τόσο
μέσα όσο και έξω από τη μονάδα. Η αρχή της συγχρονικότητας γίνεται έτσι ο
απόλυτος κανόνας σε όλες τις περιπτώσεις όπου ένα εσωτερικό γεγονός
συμβαίνει ταυτόχρονα με ένα εξωτερικό. Σε αντίθεση με αυτό, εντούτοις,
πρέπει να έχουμε κατά νου ότι τα συγχρονιστικά φαινόμενα που μπορούν να
ελεγχθούν εμπειρικά, απέχοντας πολύ από το να συγκροτούν έναν κανόνα, είναι
τόσο σπάνια που οι περισσότεροι άνθρωποι αμφιβάλλουν για την ύπαρξή τους.
Συμβαίνουν οπωσδήποτε πιο συχνά στην πραγματικότητα από ό,τι κάποιος
σκέφτεται ή μπορεί να αποδείξει, αλλά ακόμα δεν ξέρουμε αν εμφανίζονται
τόσο συχνά και τόσο τακτικά σε οποιοδήποτε τομέα της εμπειρίας ώστε να τα
εντάξουμε σε κάποια νομοτέλεια.70 Γνωρίζουμε μόνο ότι θα πρέπει να υπάρχει
μία
63
§ 83 (σελ. 18). Βλ. Theodicy, § 147 (μετ. E. M. Hitggard, σελ. 215κε.).
64
Monadology, § 79 (Εκδ. Morris, σελ.. 17).
65
Στο ίδιο, § 15 (σελ. 5).
66
§ 14 (σελ. 4κε.).
67
Principles of Nature and of Grace, Founded on Reason, § 4 (Εκδ. Morris, σελ. 22).
68
Monadology, § 14 (σελ. 5). Βλ. επίσης την εργασία της Δρ. Marie-Louise von Franz πάνω στο
όνειρο του Καρτέσιου στο Zeitlose Dokumente der Seele.
69
Monadology, § 48 (σελ. 11). Theodicy, § 149.
70
Πρέπει πάλι να τονίσω την πιθανότητα η σχέση μεταξύ σώματος και ψυχής να μπορεί να γίνει
κατανοητή ως συγχρονιστική. Αν αυτή η σύνδεση κάποτε αποδειχθεί, η τωρινή μου άποψη ότι η
συγχρονικότητα είναι ένα σχετικά σπάνιο φαινόμενο θα πρέπει να αναθεωρηθεί. Βλ. Τις
παρατηρήσεις του C. A. Meier στο Zeitgemasse Probleme der Traumforschung, σελ. 22.
84
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
939. Η πρωτόγονη καθώς επίσης και η κλασσική και μεσαιωνική άποψη για τη
φύση υποθέτουν την ύπαρξη κάποιας τέτοιας αρχής παράλληλα με την
αιτιότητα. Ακόμη και στον Leibniz, η αιτιότητα δεν είναι ούτε η μόνη άποψη
ούτε η κυρίαρχη. Ύστερα, κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδοου αιώνα, η
τελευταία έγινε η αποκλειστική ερμηνευτική αρχή της φυσικής επιστήμης. Με
την πρόοδο των φυσικών επιστημών στο δέκατο ένατο αιώνα η θεωρία της
αντιστοιχίας εξαφανίστηκε εντελώς, και ο μαγικός κόσμος των παλιότερων
εποχών έμοιαζε να έχει μία για πάντα εξαφανιστεί μέχρι που, προς το τέλος του
αιώνα, οι ιδρυτές της Εταιρείας για την Ψυχική Έρευνα (Society for Psychical
Research) έφεραν πάλι στο προσκήνιο την ερώτηση μέσω της έρευνάς τους για
τα τηλεπαθητικά φαινόμενα.
85
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
από τον άνθρωπο.71 Μία τέτοια υπόθεση βρίσκεται προ πάντων στη φιλοσοφία
του Πλάτωνα, που παίρνει ως δεδομένη την ύπαρξη των υπερβατικών εικόνων
ή προτύπων των εμπειρικών πραγμάτων, τα είδη, των οποίων τις αντανακλάσεις
(είδωλα) βλέπουμε στον κόσμο των φαινομένων. Αυτή η υπόθεση όχι μόνο δεν
παρουσίασε καμία δυσκολία στους προηγούμενους αιώνες αλλά ήταν αντίθετα
αυτονόητη. Η ιδέα ενός a priori νοήματος μπορεί επίσης να βρεθεί στα
παλιότερα μαθηματικά, όπως στην παράφραση του μαθηματικού Jacobi πάνω
στο ποίημα του Schiller «Ο Αρχιμήδης και ο Μαθητής του.» Εγκωμιάζει τον
υπολογισμό της τροχιάς του Ουρανού και τελειώνει με τις γραμμές:
Αυτό που κατέχεις στον κόσμο είναι μόνο το φως της δόξας του Θεού. Στον
οίκο των Ολύμπιων ο Αριθμός βασιλεύει για πάντα.
944. Η ιδέα της συγχρονικότητας και ενός αυθύπαρκτου νοήματος, που αποτελεί
τη βάση της κλασσικής Κινέζικης σκέψης και των αφελών απόψεων του
Μεσαίωνα, φαίνεται σε μας μία αρχαΐζουσα υπόθεση που θα πρέπει με κάθε
κόστος να αποφευχθεί. Αν και η Δύση έχει κάνει οτιδήποτε δυνατό για να
απορρίψει αυτήν την απαρχαιωμένη υπόθεση, δεν τα έχει καταφέρει. Ορισμένες
μαντικές διαδικασίες φαίνονται να έχουν πεθάνει, αλλά η αστρολογία, που στις
μέρες μας έχει διαπρέψει όσο ποτέ, παραμένει ολοζώντανη. Ούτε η αιτιοκρατία
της επιστημονικής εποχής κατάφερε να εξαφανίσει την πειστική ισχύ της αρχής
της συγχρονικότητας. Επειδή στην ύστατη στιγμή δεν είναι τόσο ένα θέμα
δεισιδαιμονίας όσο μίας αλήθειας που παρέμεινε κρυμμένη για τόσο πολύ καιρό
μόνο επειδή είχε περισσότερο να κάνει με τη φυσική πλευρά των γεγονότων
από ό,τι με τις ψυχικές πτυχές τους. Είναι η σύγχρονη ψυχολογία και
παραψυχολογία που απέδειξαν ότι η αιτιότητα δεν εξηγεί μία συγκεκριμένη
κατηγορία
71
Δεδομένης της πιθανότητας ότι η συγχρονικότητα είναι όχι μόνο ένα ψυχοφυσικό φαινόμενο
αλλά μπορεί επίσης να συμβεί χωρίς τη συμμετοχή της ανθρώπινης ψυχής, θα ήθελα να τονίσω
ότι σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να μιλάμε όχι για νόημα αλλά για ισοδυναμία ή
συμφωνία.
72
«ο Θεός αριθμητίζει» Αλλά σε ένα γράμμα του 1830 ο Gauss λέει: «Πρέπει με κάθε
ταπεινοφροσύνη να παραδεχτούμε ότι αν ο αριθμός είναι απλά ένα προϊόν του μυαλού μας, ο
χώρος έχει μία πραγματικότητα έξω από αυτό.» (Leopold Kronecker, Über den Zahlenbegriff,
στο δικό του Werke, III, σελ. 252.) Ο Hermann Weyl παρομοίως θεωρεί τον αριθμό σαν προϊόν
της λογικής. («Wissenschaft als symbolische Konstruktion des Menschen,» σελ. 375). Ο Markus
Fierz, από την άλλη, τείνει περισσότερο προς την Πλατωνική ιδέα. («Zur physikalischen
Erkenntnis,» σελ. 434)
86
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
γεγονότων και ότι σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να θεωρήσουμε έναν ειδικό
παράγοντα, δηλαδή τη συγχρονικότητα, ως ερμηνευτική αρχή.
945. Για εκείνους που ενδιαφέρονται για την ψυχολογία πρέπει να αναφέρω εδώ
ότι η παράξενη ιδέα ενός αυθύπαρκτου νοήματος προκύπτει από τα όνειρα.
Κάποτε όταν αυτή η ιδέα συζητιόταν στον κύκλο μου κάποιος παρατήρησε:
«Το γεωμετρικό τετράγωνο δεν εμφανίζεται στη φύση εκτός από μέσα στα
κρύσταλλα.» Μία κυρία που ήταν παρούσα είχε το ακόλουθο όνειρο εκείνη τη
νύχτα: Στον κήπο υπήρχε ένας μεγάλος λάκκος στον οποίο στρώματα από
σκουπίδια είχαν αποτεθεί. Σε ένα από αυτά τα στρώματα ανακάλυψε λεπτές
πλάκες πράσινου νεφρίτη. Μία από αυτές είχε μαύρα τετράγωνα πάνω της,
διευθετημένα ομόκεντρα. Το μαύρο δεν ήταν βαμμένο, αλλά ήταν εγχαραγμένο
στην πέτρα, όπως τα σημάδια σε έναν αχάτη. Παρόμοια σημάδια βρέθηκαν σε
δύο ή τρεις άλλες πλάκες, τα οποία ο Κος Α (ένας γνωστός) πήρε από εκείνη. 73
Ένα άλλο μοτίβο ονείρου του ίδιου είδους είναι το ακόλουθο: Αυτός που
ονειρευόταν βρισκόταν σε μία άγρια ορεινή περιοχή βουνών όπου βρήκε
συνεχόμενα στρώματα τριασσικού πετρώματος. Ξεκόλλησε τις πλάκες και
ανακάλυψε για μεγάλη του έκπληξη ότι είχαν ανάγλυφα ανθρώπινα κεφάλια.
Αυτό το όνειρο επαναλήφθηκε αρκετές φορές σε μεγάλα διαστήματα.7 4 Μία
άλλη φορά ο ονειρευόμενος ταξίδευε διαμέσου της Σιβηρικής τούνδρας και
βρήκε ένα ζώο που έψαχνε από καιρό. Ήταν περισσότερο από ένα συνηθισμένο
κόκορα, φτιαγμένο από κάτι που έμοιαζε με λεπτό, άχρωμο γυαλί. Αλλά ήταν
ζωντανός και είχε μόλις ξεπηδήσει τυχαία από ένα μικροσκοπικό μονοκύτταρο
οργανισμό που είχε τη δύναμη να μετατρέπεται σε όλα τα είδη των ζώων (που
αλλιώς δεν ζουν στην τούνδρα) ή ακόμα και σε αντικείμενα ανθρώπινης χρήσης,
οποιουδήποτε μεγέθους. Την επόμενη στιγμή καθεμιά από αυτές τις τυχαίες
μορφές εξαφανίστηκε χωρίς ίχνος. Να ένα άλλο όνειρο του ίδιου τύπου: Ο
ονειρευόμενος περπατούσε σε μία δασώδη ορεινή περιοχή. Στην κορυφή μίας
απότομης πλαγιάς βρέθηκε σε μία σειρά βράχια με τρύπες εξάγωνες σαν κελιά
μελισσών, και εκεί βρήκε ένα μικρό καφετί άνθρωπο του ίδιου χρώματος με τη
σκουριά που ο βράχος είχε ντυθεί. 75 Ο μικρός άνθρωπος ήταν πολύ
73
Σύμφωνα με τους κανόνες της ερμηνείας του ονείρου αυτός ο Κ. Α αντιπροσωπεύει το
animus, που, σαν μία προσωποποίηση του ασυνείδητου, παίρνει πίσω τα αρχέτυπα σχέδια γιατί
το συνειδητό μυαλό δεν έχει χρήση για αυτά και τα θεωρεί μόνο lusus naturae.
74
Η επανάληψη του ονείρου εκφράζει την επίμονη προσπάθεια του ασυνείδητου να φέρει το
ονειρικό περιεχόμενο μπροστά στο συνειδητό μυαλό.
75
Ένα Ανθρωπάριο ή «μεταλλικός άνθρωπος.»
87
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
απασχολημένος ανοίγοντας μία σπηλιά, στο πίσω μέρος της οποίας κάποιος
μπορούσε να διακρίνει μία συστάδα κολώνες στο ζωντανό βράχο. Στην κορυφή
κάθε κολώνας ήταν ένα σκούρο καφετί ανθρώπινο κεφάλι με μεγάλα μάτια,
σμιλεμένο με μεγάλη φροντίδα πάνω σε κάποια πολύ σκληρή πέτρα, όπως ο
λιγνίτης. Ο μικρός άνθρωπος ελευθέρωσε αυτόν το σχηματισμό από το άμορφο
συνονθύλευμα που τον περιέβαλε. Ο ονειρευόμενος μετά βίας πίστευε στα μάτια
του στην αρχή, αλλά ύστερα έπρεπε να παραδεχτεί ότι οι στήλες συνεχίζονταν
μακριά πίσω στο ζωντανό βράχο και πρέπει επομένως να υπήρχαν χωρίς τη
βοήθεια του ανθρώπου. Σκέφτηκε ότι ο βράχος θα ήταν τουλάχιστον μισό
εκατομμύριο χρόνια παλιός και ότι το αντικείμενο δε θα μπορούσε να έχει γίνει
από ανθρώπινο χέρι.76
76
Βλ. τις ιδέες του Kepler ανόθι.
77
Εκείνοι που βρίσκουν τα όνειρα ασυνάρτητα θα υποψιάζονται πιθανώς ότι περιέχουν ένα
αρκετά διαφορετικό νόημα που βρίσκεται σε καλύτερη συμφωνία με τις προϋπάρχουσες
αντιλήψεις τους. Κάποιος μπορεί να υποκύψει στις ευσεβείς προσδοκίες σχετικά με τα όνειρα
όπως και για οτιδήποτε άλλο. Από τη δική μου σκοπιά προτιμώ να μείνω όσο το δυνατό πιο
κοντά σε αυτό που το όνειρο δηλώνει, και να προσπαθήσω να το ερμηνεύσω σύμφωνα με το
νόημα που εκδηλώνεται. Αν αποδειχθεί αδύνατο να συσχετιστεί αυτό το νόημα με τη συνειδητή
κατάσταση αυτού που ονειρεύεται, τότε ειλικρινά παραδέχομαι ότι δεν καταλαβαίνω το όνειρο,
αλλά δίνω μεγάλη προσοχή να μην το κρίνω σύμφωνα με κάποια προϋπάρχουσα θεωρία.
88
4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
947. Δεν θεωρώ αυτές τις δηλώσεις με κανέναν τρόπο ως τελική απόδειξη των
απόψεών μου, αλλά απλά ως συμπέρασμα από τον κόσμο της εμπειρίας και το
οποίο θα επιθυμούσα να υποβάλω στην εκτίμηση του αναγνώστη μου. Από το
υλικό που έχουμε μπροστά μας δεν μπορώ να εξάγω καμία διαφορετική
υπόθεση που θα εξηγούσε επαρκώς τα γεγονότα (συμπεριλαμβανομένων των
πειραμάτων ESP). Γνωρίζω μόνο ότι η συγχρονικότητα είναι μία ιδιαίτερα
αφηρημένη και «μη αναπαριστάμενη» ποσότητα. Αποδίδει στο κινούμενο σώμα
μία ορισμένη ψυχοειδή ιδιότητα, όπως ο χώρος, ο χρόνος, και η αιτιότητα,
διαμορφώνουν ένα κριτήριο της συμπεριφοράς του. Πρέπει να εγκαταλείψουμε
τελείως την ιδέα ότι η ψυχή συνδέεται με κάποιο τρόπο με τον εγκέφαλο, και να
θυμόμαστε ανταυτού τη «νοήμονη» ή «ευφυή» συμπεριφορά των κατώτερων
οργανισμών, οι οποίοι είναι χωρίς εγκέφαλο. Έτσι βρίσκουμε τους εαυτούς μας
πολύ πιο κοντά στον ειδικό παράγοντα που, όπως έχω πει, δεν έχει καμία σχέση
με τη δραστηριότητα του εγκεφάλου.
948. Αν αυτό ισχύει, πρέπει ύστερα να αναρωτηθούμε αν η σχέση της ψυχής και
του σώματος μπορεί να εξεταστεί από αυτήν την οπτική γωνία, δηλαδή αν ο
συντονισμός των ψυχικών και των φυσικών διαδικασιών σε ένα ζωντανό
οργανισμό μπορεί να γίνει κατανοητός ως συγχρονιστικό φαινόμενο παρά ως
αιτιακή σχέση. Τόσο ο Geulincx όσο ο Leibniz θεωρούσαν το συντονισμό του
ψυχικού και του φυσικού ως δράση του Θεού, κάποιας αρχής που βρίσκεται
έξω από την εμπειρική φύση. Η υπόθεση μίας αιτιακής σχέσης μεταξύ της
ψυχής
89
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
και της φύσης οδηγεί από την άλλη μεριά σε συμπεράσματα που είναι δύσκολο
να διασταυρωθούν με την εμπειρία: είτε υπάρχουν φυσικές διαδικασίες που
προκαλούν ψυχικά συμβάντα, ή υπάρχει μία προϋπάρχουσα ψυχή που
οργανώνει την ύλη. Στην πρώτη περίπτωση είναι δύσκολο να δει κανείς πώς οι
χημικές διαδικασίες θα μπορούσαν ποτέ να παραγάγουν τις ψυχικές
διαδικασίες, και στη δεύτερη περίπτωση κάποιος αναρωτιέται πώς μία άυλη
ψυχή θα μπορούσε να θέσει την ύλη σε κίνηση. Δεν είναι απαραίτητο να
θυμηθούμε την προκατεστημένη αρμονία του Leibniz ή κάτι αυτού του είδους,
που θα έπρεπε να είναι απόλυτο και θα φανερωνόταν με μία καθολική
αντιστοιχία και «συμπάθεια», όπως και με τη νοήμονη σύμπτωση των
χρονοειδών σημείων που βρίσκονται στην ίδια μοίρα γεωγραφικού πλάτους
στον Schopenhauer. Η αρχή της συγχρονικότητας έχει τις ιδιότητες που
μπορούν να βοηθήσουν στο να αποσαφηνιστεί το πρόβλημα σώμα- ψυχή.
Προπάντων είναι το γεγονός της μη αιτιακής τάξης, ή μάλλον, της νοήμονης
τάξης, αυτό μπορεί να ρίξει φως στον ψυχοφυσικό παραλληλισμό. Η «απόλυτη
γνώση» που είναι χαρακτηριστική των συγχρονιστικών φαινομένων, μία γνώση
που δεν διαμεσολαβείται από τα όργανα της αίσθησης, στηρίζει την υπόθεση
ενός αυθύπαρκτου νοήματος, ή ακόμη και εκφράζει την ύπαρξή του. Μία τέτοια
μορφή ύπαρξης μπορεί να είναι μόνο υπερβατική, δεδομένου ότι, όπως η
γνώση των μελλοντικών ή μακρινών στο χώρο γεγονότων δείχνει,
περιλαμβάνεται σε έναν ψυχικά σχετικό χώρο και χρόνο, δηλαδή σε ένα μη
αναπαριστάμενο χωροχρονικό συνεχές.
949. Ίσως αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε περισσότερο, από αυτήν την άποψη,
ορισμένες εμπειρίες που φαίνεται να δείχνουν την ύπαρξη ψυχικών διαδικασιών
σε ό,τι θεωρείται συνήθως ως ασυνείδητες καταστάσεις. Εδώ σκέφτομαι κυρίως
τις αξιοσημείωτες παρατηρήσεις που γίνονται κατά τη διάρκεια της προσωρινής
απώλειας συνείδησης που προκαλείται από οξείς τραυματισμούς του
εγκεφάλου. Αντίθετα με αυτό που περιμένει κάποιος, ένα σοβαρό τραύμα στο
κεφάλι δεν ακολουθείται πάντα από μία αντίστοιχη απώλεια συνείδησης. Για
τον παρατηρητή, ο τραυματίας φαίνεται απαθής, «σε έκσταση,» και χωρίς
συνείδηση για τίποτα. Ατομικά, ωστόσο, η συνείδηση δεν εξαφανίζεται με
κανέναν τρόπο. Η επικοινωνία μέσω των αισθήσεων με τον έξω κόσμο είναι σε
μεγάλο βαθμό περιορισμένη, αλλά δεν διακόπτεται πάντα τελείως, αν και ο
θόρυβος του περιβάλλοντος μπορεί ξαφνικά να δώσει τη θέση του σε μία
«νεκρική» σιωπή. Σε αυτήν την κατάσταση υπάρχει μερικές φορές μία πολύ
ευδιάκριτη και εντυπωσιακή αίσθηση ή παραίσθηση μετεωρισμού, καθώς το
τραυματισμένο άτομο μοιάζει να αιωρείται στον αέρα στην ίδια στάση που ήταν
όταν τραυματίστηκε. Αν είχε τραυματιστεί όρθιος, αιωρείται σε
90
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
* Σ.τ.μ. Την εποχή του Jung δεν υπήρχε ακόμη η καισαρική τομή, αλλά μία πρόδρομος τεχνική
όπου το έμβρυο τραβιόταν έξω από τη μήτρα με χειρουργικές λαβίδες που το κρατούσαν από το
κεφάλι.
1
Hubert Jantz και Kurt Beringer, «Das Syndrom des Schwebeeilebnisses un mittelbar nach
Kopfverletzungen,» 202.
91
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
951. Το επόμενο πράγμα που συνέβη ήταν ότι συνήλθε από το κώμα και είδε τη
νοσοκόμα σκυμμένη πάνω από το κρεβάτι της. Της είπαν ότι είχε μείνει
αναίσθητη για περίπου μισή ώρα. Την επόμενη μέρα, περίπου δεκαπέντε ώρες
αργότερα, όταν αισθάνθηκε κάπως πιο δυνατή, σχολίασε στη νοσοκόμα την
ανάρμοστη και «υστερική» συμπεριφορά του γιατρού κατά τη διάρκεια που
βρισκόταν σε κώμα. Η νοσοκόμα αντέδρασε έντονα σε αυτήν την κριτική
πιστεύοντας ότι η ασθενής ήταν απόλυτα αναίσθητη και δεν θα μπορούσε
επομένως να ξέρει τίποτα για τη σκηνή. Μόνο όταν περιέγραψε με πλήρη
λεπτομέρεια τι είχε συμβεί κατά τη διάρκεια του κώματός της, η νοσοκόμα
αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι η ασθενής είχε αντιληφθεί τα γεγονότα
ακριβώς όπως συνέβησαν στην πραγματικότητα.
952. Κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι αυτό ήταν απλά μία ψυχογενής μεταβατική
κατάσταση στην οποία ένα διαχωρισμένο τμήμα της συνείδησης συνέχισε να
λειτουργεί. Η ασθενής, ωστόσο, δεν ήταν
92
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
υστερική και είχε υποστεί μία κανονική καρδιακή ανακοπή που ακολούθησε
την απώλεια συνείδησης εξαιτίας της εγκεφαλικής αναιμίας, όπως όλα τα
εξωτερικά και προφανώς ανησυχητικά συμπτώματα έδειχναν. Ήταν πραγματικά
σε κώμα και θα έπρεπε να έχει πλήρη ψυχική συσκότιση και να είναι τελείως
ανήμπορη να παρατηρεί και να ακούει καθαρά. Το αξιοπρόσεκτο πράγμα είναι
ότι δεν ήταν μία άμεση αντίληψη για την κατάσταση μέσω μίας έμμεσης ή
ασυνείδητης παρατήρησης, αλλά είδε ολόκληρο το γεγονός από ψηλά, σαν να
ήταν «τα μάτια της στο ταβάνι,» όπως εκείνη το είπε.
953. Πράγματι, δεν είναι εύκολο να εξηγηθεί πώς τέτοιες ασυνήθιστα έντονες
ψυχικές διαδικασίες μπορούν να πραγματοποιηθούν, και να ανακαλούνται, σε
μία κατάσταση σοβαρού κώματος, και πώς η ασθενής μπορούσε να παρατηρεί
πραγματικά γεγονότα λεπτομερώς με κλειστά τα μάτια. Κάποιος θα περίμενε
μία τέτοια εγκεφαλική αναιμία να εμποδίσει ή να αποτρέψει την εμφάνιση των
ιδιαίτερα σύνθετων ψυχικών διαδικασιών αυτού του είδους.
954. Ο Sir Auckland Geddes παρουσίασε μία πολύ παρόμοια περίπτωση ενώπιον
της Βασιλικής Ένωσης της Ιατρικής (Royal Society of Medicine) στις 26
Φεβρουαρίου 1927, παρότι σε αυτήν την περίπτωση η ESP εξελίχθηκε πολύ
περισσότερο. Κατά τη διάρκεια μίας κατάστασης κώματος ο ασθενής
παρουσίασε το διαχωρισμό μίας ακέραιης συνείδησης από τη σωματική του
συνείδηση, ενώ η τελευταία σταδιακά αναλύθηκε στις συνιστώσες των
σωματικών οργάνων. Η άλλη συνείδηση είχε επαληθεύσιμη ESP.2
2
Βλ. την αναφορά του G. Ν. M. Tyrrell στο The Personality of Man, σελ. 197κε. Υπάρχει άλλη
μία τέτοια περίπτωση στη σελ. 199κε.
93
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
την ύπαρξη της ESP, δηλ., αντιλήψεων ανεξάρτητων από το χώρο και το χρόνο
που δεν μπορούν να εξηγηθούν ως διαδικασίες στο βιολογικό υπόστρωμα. Εκεί
που οι αισθητηριακές αντιλήψεις είναι αδύνατες εξαρχής, μετά βίας μπορεί να
είναι κάτι άλλο από συγχρονικότητα. Αλλά όπου υπάρχουν χωρικές και
χρονικές συνθήκες που θα καθιστούσαν την αίσθηση και την αντίληψη σε
γενικές γραμμές πιθανές, και όπου η δραστηριότητα της συνείδησης, ή της
λειτουργίας του εγκεφαλικού φλοιού, εξαφανίζεται, και όπου επιπλέον, όπως
στο παράδειγμά μας, ένα συνειδητό φαινόμενο όπως η αντίληψη και η κρίση
εμφανίζονται, τότε το ζήτημα ενός νευρικού υποστρώματος θα μπορούσε
επίσης να εξεταστεί. Είναι σε μεγάλο βαθμό αξίωμα ότι οι συνειδητές
διαδικασίες είναι στενά συνδεμένες με τον εγκεφαλικό φλοιό, και ότι τα
κατώτερα κέντρα δεν περιέχουν τίποτε παρά μόνο αλυσίδες αντανακλαστικών
που από μόνα τους είναι ασυνείδητα. Αυτό είναι ιδιαίτερα αλήθεια για το
συμπαθητικό σύστημα. Ως εκ τούτου τα έντομα, που δεν έχουν καθόλου
εγκεφαλονωτιαίο νευρικό σύστημα, αλλά μόνο μία διπλή αλυσίδα γαγγλίων,
θεωρούνται ως αυτόματα αντανακλαστικών.
956. Αυτή η άποψη έχει αμφισβητηθεί πρόσφατα από τις έρευνες που ο von
Frisch, του Graz, έκανε πάνω στη ζωή των μελισσών. Προκύπτει ότι οι
μέλισσες όχι μόνο πληροφορούν τις υπόλοιπες συντρόφους τους, με τη βοήθεια
ενός παράξενου είδους χορού, ότι έχουν βρει ένα μέρος συλλογής τροφής, αλλά
επιπλέον υποδεικνύουν την κατεύθυνση και την απόσταση, επιτρέποντας έτσι
στις νέες συλλέκτριες να πετάξουν εκεί κατευθείαν. 3 Αυτό το είδος μηνύματος
δεν είναι σε γενικές γραμμές διαφορετικό από τον τρόπο με τον οποίο
μεταβιβάζονται οι πληροφορίες από έναν άνθρωπο. Στην τελευταία περίπτωση
θα θεωρούσαμε βεβαίως τέτοια συμπεριφορά σαν μία συνειδητή και
θεληματική πράξη και με δυσκολία φανταζόμαστε πώς κάποιος θα μπορούσε να
αποδείξει σε ένα δικαστήριο ότι η πράξη αυτή συνέβη ασυνείδητα. Θα
μπορούσαμε, στην ανάγκη, να παραδεχτούμε με βάση τις ψυχιατρικές εμπειρίες
ότι οι αντικειμενικές πληροφορίες μπορούν σε εξαιρετικές περιπτώσεις να
μεταβιβαστούν σε μία κατάσταση λυκόφωτος*, αλλά θα αρνούμαστε ρητά ότι η
επικοινωνία αυτού του είδους είναι κανονικά ασυνείδητη. Εντούτοις θα ήταν
δυνατό να υποθέσουμε ότι στις μέλισσες η διαδικασία είναι ασυνείδητη. Αλλά
αυτό δεν θα βοηθούσε να λυθεί το πρόβλημα, επειδή πάλι βρισκόμαστε
αντιμέτωποι με το γεγονός ότι το γαγγλιακό σύστημα επιτυγχάνει ακριβώς το
ίδιο αποτέλεσμα με τον εγκεφαλικό φλοιό μας. Ούτε υπάρχει οποιαδήποτε
απόδειξη ότι οι μέλισσες δεν έχουν συνείδηση.
957. Κατά συνέπεια οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ένα νευρικό υπόστρωμα
όπως το συμπαθητικό σύστημα, το οποίο είναι τελείως διαφορετικό
3
Karl von Frisch, The Dancing Bees, μετ., Dora Ilse, σελ.112κε.
94
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
958. Έξω από τη σφαίρα του ψυχοφυσικού παραλληλισμού, που δεν μπορούμε
να προσποιηθούμε αυτήν τη στιγμή ότι καταλαβαίνουμε, η συγχρονικότητα
είναι ένα φαινόμενο του οποίου η κανονικότητα δεν είναι καθόλου εύκολο να
καταδειχτεί. Κάποιος εντυπωσιάζεται τόσο από τη δυσαρμονία των πραγμάτων
όσο και εκπλήσσεται από την περιστασιακή αρμονία τους. Σε αντίθεση με την
ιδέα μίας καθιερωμένης εκ των προτέρων αρμονίας, ο συγχρονιστικός
παράγοντας ορίζει την ύπαρξη μίας διανοητικά απαραίτητης αρχής που θα
μπορούσε να προστεθεί ως τέταρτο στοιχείο στην ήδη αναγνωρισμένη τριάδα
του χώρου, του χρόνου, και της αιτιότητας. Αυτοί οι παράγοντες είναι
απαραίτητοι αλλά όχι απόλυτοι- τα περισσότερα ψυχικά περιεχόμενα είναι μη-
χωρικά, ο χρόνος και η αιτιότητα είναι ψυχικά σχετικοί- και με τον ίδιο τρόπο ο
συγχρονιστικός παράγοντας αποδεικνύεται μόνο υπό όρους έγκυρος. Αλλά
αντίθετα με την αιτιότητα, που βασιλεύει δεσποτικά πάνω από ολόκληρη την
εικόνα του μακροφυσικού κόσμου και της οποίας ο καθολικός κανόνας
συνθλίβεται μόνο στις μικρές τάξεις μεγέθους,** η συγχρονικότητα είναι ένα
φαινόμενο που δείχνει να συνδέεται πρώτιστα με ψυχικές συνθήκες, δηλαδή με
τις διαδικασίες στο ασυνείδητο. Τα συγχρονιστικά φαινόμενα δείχνουν-
πειραματικά- να συμβαίνουν με κάποιο βαθμό τακτικότητας και συχνότητας
στις διαισθητικές, «μαγικές» διαδικασίες, όπου είναι υποκειμενικά πειστικά,
αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολο να ελεγχτούν αντικειμενικά και δεν μπορούν να
αξιολογηθούν στατιστικά (τουλάχιστον προς το παρόν).
*Σ.τ.μ. Ο όρος στο αγγλικό κείμενο transcerebral υποδεικνύει μία διαδικασία (μετάδοση
πληροφορίας) η οποία γίνεται όχι μέσω της συνείδησης του εγκεφαλικού φλοιού, αλλά μέσω
του κατώτερου εγκεφαλικού κέντρου του συμπαθητικού συστήματος.
95
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
960. Η συγχρονικότητα δεν είναι μία φιλοσοφική άποψη αλλά μία εμπειρική
έννοια που προϋποθέτει μία διανοητικά απαραίτητη αρχή. Αυτό δεν μπορεί να
ονομαστεί ούτε υλισμός ούτε μεταφυσική. Κανένας σοβαρός ερευνητής δεν θα
βεβαίωνε ότι η φύση όσων παρατηρούνται να υπάρχουν, και αυτό που
παρατηρεί, δηλαδή η ψυχή, είναι γνωστές και αναγνωρισμένες ποσότητες. Αν
τα τελευταία συμπεράσματα της επιστήμης έρχονται ολοένα πιο κοντά σε μία
ενιαία ιδέα της ύπαρξης, που χαρακτηρίζεται από το χώρο και το χρόνο αφενός
και από την αιτιότητα και τη συγχρονικότητα αφετέρου, αυτό δεν έχει να κάνει
με τον υλισμό. Φαίνεται μάλλον να υποδεικνύει ότι υπάρχει κάποια πιθανότητα
να ξεφορτωθούμε τη μη συγκρισιμότητα μεταξύ αυτού που παρατηρείται και
του παρατηρητή. Το αποτέλεσμα, σε αυτήν την περίπτωση, θα ήταν μία ενότητα
της ύπαρξης που θα έπρεπε να εκφραστεί από την άποψη ενός νέου
εννοιολογικού λεξιλογίου- μία «ουδέτερη γλώσσα,» όπως ο W. Pauli κάποτε
την ονόμασε.
* Σ.τ.μ. Ο χρόνος που χρειάζεται για να αποσυντεθεί η μισή ποσότητα μίας ραδιενεργής ουσίας.
96
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
962. Εδώ η συγχρονικότητα είναι για τις άλλες τρεις αρχές ό,τι η μία διάσταση
του χρόνου είναι για τον τρισδιάστατο χώρο, 6 ή σαν το απειθές «Τέταρτο» στον
Τιμαίο, που, ο Πλάτωνας λέει, μπορεί να προστεθεί μόνο «με βία» στα άλλα
τρία.7 Ακριβώς όπως η εισαγωγή του χρόνου ως τέταρτη διάσταση στη
σύγχρονη φυσική υποθέτει ένα μη αναπαριστάμενο χωροχρονικό συνεχές, έτσι
και η ιδέα της συγχρονικότητας με την έμφυτη ποιότητα του νοήματος παράγει
μία εικόνα του κόσμου μη αναπαριστάμενη, τόσο ώστε να είναι εντελώς
συγκεχυμένη.8 Το πλεονέκτημα, ωστόσο, της προσθήκης αυτής της έννοιας
είναι ότι καθιστά πιθανή μία άποψη που περιλαμβάνει τον ψυχοειδή παράγοντα
στην περιγραφή και στην κατανόηση της φύσης- δηλ., μία a priori έννοια ή μία
«ισοδυναμία.» Το αλχημιστικό πρόβλημα λοιπόν που υπάρχει σαν «κόκκινο
πανί» για δεκαπέντε εκατοντάδες χρόνια επανέρχεται και βρίσκει τη λύση του,
στο λεγόμενο αξίωμα της Maria Prophetissa: «Από το Τρίτο έρχεται το Ένα ως
Τέταρτο.»9 Αυτή η αινιγματική παρατήρηση επιβεβαιώνει όσα είπα παραπάνω,
ότι σε γενικές γραμμές οι νέες απόψεις δεν βρίσκονται στην περιοχή των ήδη
γνωστών, αλλά σε απαγορευμένα μέρη που αποφεύγονται εξαιτίας του κακού
τους ονόματος. Το παλιό όνειρο των αλχημιστών, η μεταστοιχείωση των
χημικών στοιχείων, αυτή η τόσο διακωμωδημένη ιδέα, έχει γίνει
πραγματικότητα στις μέρες μας, και ο συμβολισμός της, που ήταν αντικείμενο
εμπαιγμού έχει αποδειχθεί ένα πραγματικό χρυσωρυχείο για την ψυχολογία του
ασυνείδητου. Το δίλημμά των αλχημιστών περί «τριών» ή «τεσσάρων,» που
ξεκίνησε με την ιστορία που αποτελεί τη βάση τον Τιμαίο και επεκτείνεται
μέχρι τη σκηνή των Καβείρων του Φάουστ, μέρος ΙΙ, αναγνωρίζεται από έναν
αλχημιστή του δεκάτου έκτου αιώνα, τον Gerhard Dorn, ως η επιλογή ανάμεσα
στη χριστιανική τριάδα και στο quadricornutus serpens, το τετρακέρατο ερπετό,
που είναι ο Διάβολος. Ενόψει των συνεπειών αναθεματίζει την ειδωλολατρική
τετράδα που ήταν συνήθως τόσο αγαπημένη στους
4
«La Morphogénèse dans la cadre de la biologié générale.» Βλ. ανόθι, το ίδιο συμπέρασμα στο
οποίο κατέληξε ο ζωολόγος A. C. Hardy.
5
Physics and Philosophy, σελ. 127. Βλ. Επίσης σελ. 151.
6
Δεν λαμβάνω υπόψη τον κατά P. A. M. Dirac πολυδιάστατο χρόνο.
7
Βλ. Το δικό μου «Psychological Approach to the Dogma of the Trinity,» παρ. 186κε., 280,
290.
8
Ο Sir James Jeans (Physics and Philosophy, σελ. 215) θεωρεί πιθανό ότι «οι πηγές των
γεγονότων σε αυτό το υπόστρωμα περιλαμβάνουν τις δικές μας πνευματικές δραστηριότητες,
έτσι ώστε η μελλοντική σειρά γεγονότων μπορεί να εξαρτάται ενμέρει από αυτές τις
δραστηριότητες.» Η αιτιοκρατία αυτού του επιχειρήματος δεν μου φαίνεται βάσιμη.
9
«εκ του τρίτου το εν τέταρτον.» Βλ. Psychology and Alchemy, παρ. 26.
97
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
αλχημιστές, λόγω του ότι προέκυψε από το binarius (τον αριθμό 2) και είναι
έτσι κάτι υλικό, θηλυκό, και διαβολικό.10 Ο Δρ von Franz έχει καταδείξει αυτήν
την εμφάνιση της τριαδικής σκέψης στην Παραβολή του Βερνάρδου του
Treviso, στο Amphitheatrum του Khunrath, στον Michael Maier, και στον
ανώνυμο συντάκτη του Aquarium sapientum.11 Ο W. Pauli στρέφει την προσοχή
στις πολεμικές γραφές του Kepler και του Robert Fludd, στις οποίες η θεωρία
της αντιστοιχίας του Fludd ήταν η ηττημένη και έπρεπε να δώσει τη θέση της
στη θεωρία του Kepler για τις τρεις αρχές.12 Η τελική απόφαση υπέρ της
τριάδας, που από ορισμένες απόψεις ήταν αντίθετη με την αλχημιστική
παράδοση, ακολουθήθηκε από μία επιστημονική εποχή που δεν ήξερε τίποτα
για την αντιστοιχία και που προσκολλήθηκε με εμπαθή επιμονή σε μία τριαδική
άποψη του κόσμου- μία συνέχεια του τριαδικού τρόπου σκέψης- που
περιέγραψε και εξήγησε τα πάντα από την άποψη του χώρου, του χρόνου, και
της αιτιότητας.
963. Η επανάσταση που ήρθε από την ανακάλυψη της ραδιενέργειας έχει
τροποποιήσει σημαντικά τις κλασσικές απόψεις της φυσικής. Τόσο μεγάλη
είναι αυτή η αλλαγή της σκοπιάς ώστε πρέπει να αναθεωρήσουμε το κλασσικό
σχήμα που χρησιμοποίησα παραπάνω. Καθώς μπόρεσα, χάρη στο φιλικό
ενδιαφέρον που ο καθηγητής Pauli εκδήλωσε για την εργασία μου, να
συζητήσω αυτά τα θέματα αρχής με έναν επαγγελματικό φυσικό ο οποίος
μπορούσε συγχρόνως να εκτιμήσει τα ψυχολογικά μου επιχειρήματα, είμαι σε
θέση να προτείνω μία πρόταση που λαμβάνει υπόψη τη σύγχρονη φυσική. Ο
Pauli πρότεινε να αντικατασταθεί η αντίθεση μεταξύ του χώρου και του χρόνου
στο κλασσικό σχήμα από την ενέργεια (διατήρησή της) και το χωροχρονικό
συνεχές. Αυτή η πρόταση με οδήγησε σε έναν πιο στενό ορισμό του άλλου
ζευγαριού των αντιθέτων- αιτιότητα και συγχρονικότητα- με μία προοπτική
σύνδεσης μεταξύ αυτών των δύο ετερογενών εννοιών. Συμφωνήσαμε τελικά
στο ακόλουθο quaternio:
10
«De tenebris contra naturam,» στο Theatrum chemicum, I (1602), σελ. 518κε.
11
Marie-Louise von Franz, «Die Parabel von der Fontina des Grafen von Tarvis.»
12
Βλέπε τη συνεισφορά του Pauli στο The Interpretation of Nature and the Psyche.
98
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
964. Αυτό το σχήμα ικανοποιεί αφενός τις υποθέσεις της σύγχρονης φυσικής, και
αφετέρου εκείνες της ψυχολογίας. Η ψυχολογική άποψη χρειάζεται διευκρίνιση.
Μία αιτιοκρατική ερμηνεία της συγχρονικότητας φαίνεται αδύνατη για τους
λόγους που προαναφέρθηκαν. Αποτελείται ουσιαστικά από ισοδυναμίες
«τύχης». Το tertium comparationis αυτών βασίζεται σε ψυχοειδής παράγοντες
που αποκαλώ αρχέτυπα. Αυτά είναι αόριστα, δηλαδή μπορούν να κατανοηθούν
και να καθοριστούν μόνο προσεγγιστικά. Παρότι συνδέονται με τις αιτιακές
διαδικασίες, ή «μεταφέρονται» από αυτές, συνεχώς πηγαίνουν πέρα από το
πλαίσιο αναφοράς τους, μία παράβαση στην οποία θα έδινα το όνομα
«υπερβατικότητα,» επειδή τα αρχέτυπα δεν βρίσκονται μόνο στην ψυχική
σφαίρα, αλλά μπορούν εξίσου πιθανά να εμφανιστούν σε περιπτώσεις που δεν
είναι ψυχικές (ισοδυναμία μίας εξωτερικής φυσικής διαδικασίας και μίας
εσωτερικής ψυχικής). Οι αρχετυπικές ισοδυναμίες είναι ενδεχόμενες
(contingent) στον αιτιακό προσδιορισμό, δηλαδή δεν υπάρχει ανάμεσα σε αυτές
και τις αιτιακές διαδικασίες καμία σχέση που να υπόκειται σε νόμους. Φαίνεται,
επομένως, ότι αντιπροσωπεύουν μία ιδιαίτερη περίπτωση τυχαιότητας, ή μίας
«πιθανής κατάστασης» η οποία «τρέχει διαμέσου του χρόνου με τέτοιον τρόπο
ώστε να υπόκειται πλήρως σε νόμους,»* όπως ο Andeas Speiser λέει.13
Πρόκειται για μία αρχική κατάσταση που «δεν κυβερνάται από τους
μηχανιστικούς νόμους» αλλά είναι η προϋπόθεση των νόμων, το υπόστρωμα
των πιθανοτήτων στο οποίο ο νόμος βασίζεται. Αν θεωρήσουμε τη
συγχρονικότητα ή τα αρχέτυπα ως το ενδεχόμενο, τότε αυτό το τελευταίο
παίρνει τη συγκεκριμένη μορφή μίας συνθήκης που έχει τη λειτουργική
σημασία ενός κοσμοποιού παράγοντα. Το αρχέτυπο αντιπροσωπεύει την ψυχική
πιθανότητα, απεικονίζοντας συνηθισμένα αυθόρμητα γεγονότα με τη μορφή
ειδών (types). Είναι μία ειδική ψυχική περίπτωση πιθανότητας, που
«αποτελείται από τους νόμους της τύχης και καθορίζει κανόνες για τη φύση
ακριβώς όπως οι νόμοι της μηχανικής.»14 Πρέπει να συμφωνήσουμε με τον
Speiser ότι παρότι το ενδεχόμενο είναι στη σφαίρα της καθαρής διάνοιας «μία
άμορφη ουσία,» αποκαλύπτει τον εαυτό του κάτω από μία ψυχική
ενδοσκόπηση- στο βαθμό που μπορεί μία εσωτερική αντίληψη να το συλλάβει-
σαν μία εικόνα, ή μάλλον σαν κάτι που ελλοχεύει κάτω όχι μόνο από τις
ψυχικές ισοδυναμίες αλλά, αρκετά εντυπωσιακά, και από τις ψυχοφυσικές
ισοδυναμίες επίσης.
* Σ.τ.μ. Εδώ βλέπουμε μία από τις χαρακτηριστικές αντιφάσεις στη θεωρία του Jung. Ενώ
δηλαδή τα αρχέτυπα είναι μη αναπαριστάμενοι και μη προσδιορίσιμοι ψυχοειδείς παράγοντες,
μπορούν ωστόσο να διαμορφώνουν τους νόμους της φύσης και να επαφύονται στην
αιτοκρατική λογική συνείδηση του ανθρώπου. Πρόκειται, γενικότερα, για μία σαφώς
αιτιοκρατική και a priori ερμηνεία της φύσης, που χρησιμοποιεί την πιθανότητα ως μία
«διασκεδαστική» της παράμετρο.
13
Über die Freiheit, 4κε.
14
Στο ίδιο, σελ. 6.
99
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
* Σ.τ.μ. Χρησιμοποιώ τον όρο κανονικότητα (orderdness), αντί του όρου τάξη (order), γιατί ο
πρώτος όρος υπονοεί μία μη αιτιακή διαδικασία, αντίθετα με το δεύτερο όρο, ο οποίος έχει μία
σαφώς αιτιοκρατική απόδοση.
100
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
*
Σ.τ.μ. Χώρος- Χρόνος- Αιτιότητα.
15
S. G. Soal, «Science and Telepathy,» σελ. 6.
16
Jacob Grimm, Teutonic Mythology, μετ. J. S. Stallybrass, Ι, σελ. 137. Αντικείμενα ευχής
(wish-objects) είναι μαγικά εργαλεία σφυρηλατημένα από νάνους, όπως το δόρυ Gungnir του
Odin, το σφυρί Mjollnir του Thor, και το σπαθί του Freya (ΙΙ, σελ. 870). Η ευχή είναι «gotes
kraft» (θεία δύναμη). «Got hât an sie den wunsch geleit und der wünschelruoten hort.»
101
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
(Ο Θεός έχει παραχωρήσει την επιθυμία σε αυτήν και το θησαυρό [ή: που βρέθηκε κοντά] του
μαγικού ραβδιού). «Beschoenen mit wunsches gewalte» (για να κάνουν αγαθά έργα με τη
δύναμη της ευχής) (IV, σελ. 1329). «Ευχή» = Σανσκριτικά manoratha, κυριολεκτικά, «όχημα
του μυαλού» ή της ψυχής, δηλ., ευχή, επιθυμία, φαντασία. (Α. Α. Macdonell, A Practical
Sanskrit Dictionary)
17
H συνεχής δημιουργία πρέπει να θεωρείται όχι μόνο ως σειρά διαδοχικών πράξεων
δημιουργίας, αλλά και ως αιώνια παρουσία της μίας δημιουργικής πράξης, με την έννοια ότι ο
Θεός «ήταν πάντα ο Πατέρας και πάντοτε παρήγαγε τον Υιό» (Ωριγένης, De Principiis Ι, 2, 3),
ή ότι είναι ο «αιώνιος δημιουργός των πνευμάτων» (Αυγουστίνος, Ομολογίες, ΧΙ, 31, μετ. F. J.
Sheed, σελ. 232). Ο Θεός περιλαμβάνεται στην ίδια τη δημιουργία του, «ούτε χρειάζεται τα
δικά του έργα, σαν να έχει τη θέση του ανάμεσά τους, όπου ελλοχεύει. Αλλά είναι αιώνιος στην
ίδια του την αιωνιότητα, όπου υπάρχει και δημιουργεί οτιδήποτε τον ευχαριστεί-, μαζί στον
ουρανό και στη γη» (Αυγουστίνος, Ψαλμ., 113: 14, στις Αναλύσεις πάνω στο Βιβλίο των
Ψαλμών). Αυτό που συμβαίνει διαδοχικά στο χρόνο είναι ταυτόχρονο στο πνεύμα του Θεού:
«Μία αμετάβλητη τάξη δένει τα μεταβαλλόμενα πράγματα σε ένα σχέδιο, και με αυτήν την
τάξη πράγματα που δεν είναι ταυτόχρονα στο χρόνο υπάρχουν ταυτόχρονα έξω από το χρόνο»
(Προσπέριος ο Ακουιτανός, Sententiae ex Augustino delibatae, XLI [Migne, P.L., LI, στηλ.
433]). «Η χρονική διαδοχή είναι χωρίς χρόνο στην αιώνια σοφία του Θεού» (LVII [Migne,
στηλ. 455]). Πριν από τη δημιουργία δεν υπήρξε χρόνος- ο χρόνος ξεκίνησε μόνο με τα
δημιουργημένα πράγματα: «Είτε ο χρόνος ξεκίνησε από τα δημιουργημένα πράγματα, είτε τα
δημιουργήματα από το χρόνο» (CCLXXX [Migne, στηλ. 433]). «Δεν υπήρξε χρόνος πριν από
το χρόνο, αλλά ο χρόνος δημιουργήθηκε μαζί με τον κόσμο» (Ανών., De triplici habitaculo, VI
[Migne, P.L., XL, στηλ. 995]).
18
[Από το άτομο , «αδιαίρετος, που δεν μπορεί να κοπεί.»- ΜΕΤ.
102
ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ: ΜΊΑ ΜΗ ΑΙΤΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΤΙΚΗ ΑΡΧΗ
968. Για αυτούς τους λόγους μού φαίνεται απαραίτητο να εισάγω, δίπλα στο
χώρο, στο χρόνο, και στην αιτιότητα, μία κατηγορία που όχι μόνο μας επιτρέπει
να κατανοήσουμε τα συγχρονιστικά φαινόμενα σαν μία επιπλέον τάξη φυσικών
γεγονότων, αλλά που θεωρεί επίσης το ενδεχόμενο αφενός ως καθολικό
παράγοντα που υπάρχει από την αιωνιότητα, και αφετέρου ως το σύνολο των
αμέτρητων μεμονωμένων πράξεων δημιουργίας που συμβαίνουν στο χρόνο.
103
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ1
969. Ίσως να ήταν σκόπιμο να ξεκινήσω την ανάλυση ορίζοντας την έννοια με
την οποία ασχολείται. Αλλά θα προτιμήσω να προσεγγίσω το θέμα αντίστροφα
και θα σας δώσω πρώτα μία σύντομη περιγραφή των γεγονότων τα οποία η
έννοια της συγχρονικότητας σκοπεύει να καλύψει. Όπως η ετυμολογία δείχνει,
ο όρος έχει κάτι να κάνει με το χρόνο ή, ακριβέστερα, με κάποιο είδος
ταυτοχρονισμού. Αντί του ταυτοχρονισμού θα μπορούσαμε επίσης να
χρησιμοποιήσουμε την έννοια μίας νοήμονης σύμπτωσης δύο ή περισσοτέρων
γεγονότων, όπου υπάρχει κάτι άλλο από την πιθανότητα της τύχης. Μία
στατιστική- δηλαδή, μία πιθανή σύμπτωση γεγονότων, όπως η «αντιγραφή των
περιπτώσεων» που παρατηρήθηκε σε νοσοκομεία, εμπεριέχεται στην
κατηγορία της τύχης. Ομαδοποιήσεις αυτού του είδους μπορούν να
αποτελούνται από οποιονδήποτε αριθμό όρων και ωστόσο να παραμένουν μέσα
στο πλαίσιο του πιθανώς και λογικώς εφικτού. Έτσι, για παράδειγμα, κάποιος
τυχαίνει να κοιτάξει τον αριθμό ενός εισιτηρίου του τραμ. Φτάνοντας σπίτι
παίρνει ένα τηλεφώνημα στο οποίο αναφέρεται ο ίδιος αριθμός.
1
Αρχικά δόθηκε σαν διάλεξη από τον C.G.Jung, στο συνέδριο του Eranos, το 1951, στην
Ελβετία, και δημοσιεύτηκε στη Ζυρίχη, το 1952.
104
ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
Το ίδιο απόγευμα αγοράζει ένα θεατρικό εισιτήριο που έχει πάλι τον ίδιο
αριθμό. Τα τρία αυτά γεγονότα σχηματίζουν ένα τυχαίο σύνολο 3 τέτοιο ώστε,
παρότι δε συμβαίνει συχνά, εντούτοις βρίσκεται πάντα μέσα στα πλαίσια της
πιθανότητας για τη συχνότητα εμφάνισης του κάθε όρου. Θα ήθελα να αναφέρω
από τη δική μου εμπειρία το ακόλουθο τυχαίο σύνολο, αποτελούμενο από όχι
λιγότερο από έξι όρους.
970. Τον Απρίλιο του 1949, κράτησα μία σημείωση το πρωί σχετικά με ένα
σύμβολο που ήταν μισός άνθρωπος και μισό ψάρι. Το μεσημεριανό φαί ήταν
ψάρι. Κάποιος ανάφερε το έθιμο του πρωταπριλιάτικου αστείου4. Το απόγευμα,
ένας παλιός μου ασθενής, τον οποίο δεν είχα δει για μήνες μου έδειξε
εντυπωσιακές εικόνες ψαριού. Το βράδυ, μου έδειξαν ένα κομμάτι κεντήματος
με θαλάσσια τέρατα και ψάρια. Το επόμενο πρωί, είδα μία παλιά ασθενή, που
με επισκέφτηκε για πρώτη φορά μετά από δέκα χρόνια. Είχε ονειρευτεί ένα
μεγάλο ψάρι την προηγούμενη νύχτα. Λίγους μήνες μετά όταν χρησιμοποιούσα
αυτές τις συμπτώσεις για κάποια μεγαλύτερη εργασία και είχα μόλις τελειώσει
να τη γράφω, βρέθηκα να περπατώ σ’ ένα σημείο της λίμνης κοντά στο σπίτι
μου, την οποία είχα ήδη επισκεφτεί αρκετές φορές εκείνο το πρωί. Αυτήν τη
φορά ένα ψάρι ένα πόδι μακρύ κείτονταν στην όχθη. Καθώς κανείς δεν
βρισκόταν εκεί, δεν έχω την παραμικρή ιδέα πώς βρέθηκε το ψάρι.
971. Όταν συμπτώσεις σωρεύονται κατά αυτόν τον τρόπο δεν μπορεί κάποιος να
μην εντυπωσιαστεί από αυτές- γιατί όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των όρων
σε αυτές τις σειρές γεγονότων, ή όσο πιο ασυνήθιστος ο χαρακτήρας τους, τόσο
πιο απίθανες γίνονται. Για λόγους τους οποίους έχω αναφέρει αλλού και δε θα
συζητήσω τώρα, θεωρώ πως πρόκειται για ένα τυχαίο σύνολο. Πρέπει να γίνει
αποδεκτό, ωστόσο, ότι είναι πιο απίθανο από μία απλή αντιγραφή.
105
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
συμβαίνει, κάποιος σκέφτεται ότι πρόκειται να συναντήσει έναν παλιό φίλο στο
δρόμο, μόνο για να συνειδητοποιήσει με απογοήτευση ότι πρόκειται για
κάποιον ξένο. Γυρίζοντας στην επόμενη γωνία πέφτει πάνω στο φίλο του.
Τέτοιες περιπτώσεις συμβαίνουν με κάθε ακατανόητη μορφή και τρόπο όχι
συχνά, αλλά μετά την αρχική έκπληξη κατά κανόνα γρήγορα ξεχνιούνται.
974. Το αίσθημα του déjà vu βασίζεται, όπως έχω διαπιστώσει σε έναν αριθμό
περιπτώσεων, στη διόραση των ονείρων, αλλά είδαμε ότι αυτή η διόραση
μπορεί να συμβεί σε κατάσταση εγρήγορσης. Σε αυτές τις περιπτώσεις η απλή
τύχη γίνεται άκρως απίθανη επειδή η σύμπτωση είναι γνωστή εκ των προτέρων.
Χάνει επομένως τον τυχαίο χαρακτήρα της όχι μόνο ψυχολογικά και
υποκειμενικά, αλλά αντικειμενικά επίσης, εφόσον η συσσώρευση των
λεπτομερειών που συμπίπτουν αυξάνει απείρως την απιθανότητα της τύχης ως
καθοριστικό παράγοντα. (Σχετικά με σωστές διαισθήσεις θανάτων, οι Darex και
Flammarion υπολόγισαν τις πιθανότητες οι οποίες κυμαίνονται από 1 στα
4.000.000 έως 1 στα 8.000.000).2 Οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις θα ήταν
άστοχο να μιλάμε για «τυχαία» γεγονότα. Πρόκειται μάλλον για νοήμονες
συμπτώσεις.
2
[Για στοιχεία, δες ανόθι, παρ. 830- ΕΚΔΌΤΕΣ]
106
ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
975. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει ο J. B. Rhine που καθιέρωσε μία αξιόπιστη βάση
εργασίας στο ανεξάντλητο πεδίο αυτών των φαινομένων με τα πειράματά του
στην έξω-αισθητήρια αντίληψη, αλλιώς ESP. Χρησιμοποίησε ένα πακέτο από
25 κάρτες χωρισμένες σε 5 ομάδες των 5 καρτών, καθεμιά με το ιδιαίτερο
σύμβολό της (αστέρι, τετράγωνο, κύκλος, σταυρός, δύο κυματιστές γραμμές).
Το πείραμα διεξήχθη ως εξής. Σε κάθε σειρά πειραμάτων το πακέτο μοιράζεται
800 φορές με τέτοιον τρόπο ώστε το υποκείμενο να μην μπορεί να δει τις
κάρτες. Ερωτάται στη συνέχεια να μαντέψει τις κάρτες όπως εμφανίστηκαν. Η
πιθανότητα μίας σωστής απάντησης είναι 1 στις 5. Το αποτέλεσμα, όπως
μετρήθηκε για πολύ μεγάλους αριθμούς, έδειξε ένα μέσο όρο 6,5 επιτυχιών. Η
πιθανότητα μία στατιστικής απόκλισης κατά 1,5 αντιστοιχεί σε μόλις 1 στις
200.000. Κάποια υποκείμενα σκόραραν περισσότερο από το διπλάσιο του
προβλεπόμενου αριθμού επιτυχιών. Σε μία περίπτωση και οι 25 κάρτες
προβλέφτηκαν με επιτυχία, γεγονός που αντιστοιχεί σε πιθανότητα 1 στα
298.023.223- 876.953.125. Η απόσταση μεταξύ υποκειμένου και ερευνητή
αυξήθηκε από μερικές γιάρδες σε περίπου 4.000 μίλια, χωρίς διαφοροποίηση
στο αποτέλεσμα.
107
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
979. Η ενεργειακή υπόθεση δείχνει από μόνη της να είναι μη εφαρμόσιμη στα
πειράματα του Rhine, και έτσι αποκλείει όλες τις ιδέες σχετικά με τη μετάδοση
δύναμης. Ισοδύναμα, ο νόμος της αιτιότητας δεν ισχύει- γεγονός το οποίο
υπέδειξα τριάντα χρόνια πριν. Γιατί δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε πώς
ένα μελλοντικό γεγονός θα μπορούσε να προκαλέσει ένα γεγονός στο παρόν.
Καθώς προς το παρόν δεν υπάρχει καμία περίπτωση αιτιακής εξήγησης, πρέπει
να υποθέσουμε προσωρινά ότι απίθανα συμβάντα μίας μη αιτιακής φύσης-
δηλαδή, νοήμονες συμπτώσεις- έχουν εισέλθει στο προσκήνιο.
108
ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
982. Το παράδειγμά μου αφορά μία νεαρή γυναίκα η οποία, παρόλες τις
προσπάθειες που έγιναν και από τις δύο πλευρές, αποδείχτηκε ψυχολογικά
απροσέγγιστη. Η δυσκολία έγκειτο στο γεγονός ότι ήξερε πάντα καλύτερα για
τα πάντα. Η άριστη μόρφωση την είχε εφοδιάσει με ένα όπλο ιδανικά
κατάλληλο για αυτόν το σκοπό, συγκεκριμένα ένας υψηλά ραφιναρισμένος
Καρτεσιανός ρασιοναλισμός με μία αψεγάδιαστη «γεωμετρική» 3 ιδέα για την
πραγματικότητα. Ύστερα από αρκετές άκαρπες προσπάθειες να αμβλύνω τον
ορθολογισμό της με κάποια πιο ανθρώπινη κατανόηση, έπρεπε να περιορίσω
τον εαυτό μου στην ελπίδα ότι κάτι απρόσμενο και παράλογο θα συνέβαινε,
κάτι το οποίο θα απελευθέρωνε την πνευματώδη ετοιμολογία στην οποία είχε
κλείσει τον εαυτό της. Λοιπόν, καθόμουν απέναντί της κάποια μέρα, με την
πλάτη μου στο παράθυρο, ακούγοντας τον καταιγισμό της ρητορικής της. Είχε
δει ένα εντυπωσιακό όνειρο την προηγούμενη νύχτα, στο οποίο κάποιος της
είχε δώσει ένα χρυσό σκαραβαίο- ένα ακριβό κόσμημα. Καθώς ακόμη μου
διηγιόταν το όνειρό της, άκουσα κάτι πίσω μου να χτυπάει απαλά το τζάμι.
Γύρισα και είδα ότι ήταν ένα αρκετά μεγάλο έντομο το οποίο χτυπούσε πάνω
στο παράθυρο προσπαθώντας φανερά να μπει μέσα στο σκοτεινό δωμάτιο. Μου
φάνηκε πολύ παράξενο. Άνοιξα αμέσως το παράθυρο και έπιασα το έντομο
στον αέρα καθώς μπήκε μέσα. Επρόκειτο για ένα σκαθάρι,
3
[Ο Καρτέσιος απέδειξε τα αξιώματά του με τη ''γεωμετρική μέθοδο.''- ΕΚΔΌΤΕΣ]
109
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
του είδους Cetonia aurata, του οποίου το χρυσοπράσινο χρώμα μοιάζει πολύ με
αυτό ενός σκαραβαίου. Έδωσα το σκαθάρι στην ασθενή μου λέγοντας, ‘ορίστε
ο σκαραβαίος σας’. Αυτή η εμπειρία άνοιξε το πέρασμα στο ρασιοναλισμό της
και έσπασε τον πάγο της διανοητικής της αντίστασης. Η θεραπεία τότε
μπορούσε να συνεχιστεί με ικανοποιητικά αποτελέσματα.
986. Η έρευνά μας σχετικά με αυτό το ευρύ πεδίο της εμπειρίας θα ήταν ελλιπής
εάν δεν λαμβάναμε υπόψη τις αποκαλούμενες μαντικές μεθόδους. Η μαντική
αξιώνει, αν δεν προκαλεί στην πραγματικότητα συγχρονιστικά φαινόμενα, τότε
τουλάχιστον ότι τα κάνει να εξυπηρετούν τους σκοπούς της.
4
[Αυτή η περίπτωση είναι θέμα της Αγγλικής ταινίας, The Night My Number Came Up-
ΕΚΔΌΤΕΣ.]
110
ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
Ένα παράδειγμα είναι η μέθοδος χρησμών του Ι Ching, που ο Δρ. Hellmut
Wilhelm περιέγραψε λεπτομερώς.5 Το Ι Ching προϋποθέτει ότι υπάρχει μία
συγχρονιστική αντιστοιχία ανάμεσα στην ψυχική κατάσταση αυτού που θέτει
ερωτήσεις και στις απαντήσεις του εξαγράμματος. Το εξάγραμμα σχηματίζεται
είτε από την τυχαία διαίρεση των 49 μίσχων της αγριαψιθιάς είτε από την
εξίσου τυχαία ρίψη τριών νομισμάτων. Το αποτέλεσμα αυτής της μεθόδου
είναι, ακαταμάχητα πολύ ενδιαφέρον, αλλά από ότι βλέπω δεν παρέχει
οποιοδήποτε εργαλείο για έναν αντικειμενικό προσδιορισμό των γεγονότων,
δηλαδή μία στατιστική αξιολόγηση, δεδομένου ότι η εν λόγω ψυχική
κατάσταση είναι πολύ αόριστη και μη προσδιορίσιμη. Το ίδιο ισχύει για το
γεωμαντικό πείραμα, το οποίο βασίζεται σε παρόμοιες αρχές.
5
[''The Concept of Time in the Book of Changes,'' αρχικά μία διάλεξη στο συνέδριο του Eranos,
το 1951 -ΕΚΔΌΤΕΣ]
6
[''Transformations of Science in Our Age,'' κατόθι]
111
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
988. Παρότι η ψυχολογική ερμηνεία των ωροσκοπίων είναι ακόμη ένα πολύ
αβέβαιο πεδίο, υπάρχει κάποια προοπτική σήμερα μίας αιτιακής εξήγησης σε
συμφωνία με τους νόμους της φύσης. Συνεπώς, δεν δικαιολογούμαστε πλέον να
περιγράφουμε την αστρολογία σαν μία μαντική μέθοδο. Η αστρολογία
βρίσκεται στη διαδικασία να γίνει επιστήμη. Αλλά καθώς υπάρχουν ακόμη
μεγάλα περιθώρια αμφιβολίας, αποφάσισα πριν κάποιον καιρό να κάνω ένα
πείραμα και να διαπιστώσω πόσο μπορεί μία αποδεκτή αστρολογική παράδοση
να αντέξει απέναντι στη στατιστική έρευνα. Για αυτόν το σκοπό ήταν
απαραίτητο να διαλέξω ένα σαφές και αδιαφιλονίκητο γεγονός. Η επιλογή μου
κατέληξε στο γάμο. Από την αρχαιότητα, η παραδοσιακή άποψη σε σχέση με το
γάμο ήταν πως υπάρχει μία σύζευξη ήλιου και σελήνης στο ωροσκόπιο του
παντρεμένου ζευγαριού, δηλαδή, ☉ (ήλιος) με μία τροχιά 8 μοιρών στην
περίπτωση του ενός εταίρου, σε ☌ (σύζευξη) με τη ☽ (σελήνη) στην
περίπτωση του άλλου. Μία δεύτερη, εξίσου παλαιά, αντίληψη θέλει το
συνδυασμό ☽☌☽ σαν ένα άλλο χαρακτηριστικό γάμου. Παρόμοιας
σπουδαιότητας είναι οι συζεύξεις του ωροσκόπου (Asc.) με τα δύο
προηγούμενα ουράνια σώματα.
7
Αυτό το υλικό προέκυψε από διαφορετικές πηγές. Ήταν απλά ωροσκόπια παντρεμένων
ανθρώπων. Δεν έγινε κανενός είδους επιλογή. Πήραμε τυχαία όλα τα ωροσκόπια που βρέθηκαν
μπροστά μας.
112
ON SYNCHRONICITY
992. Κάποιος εκπλήσσεται αμέσως από το γεγονός ότι οι συζεύξεις είναι όλες
συζεύξεις της σελήνης, γεγονός το οποίο είναι σύμφωνο με τις αστρολογικές
προσδοκίες. Αλλά το παράξενο είναι ότι αυτό που συμβαίνει εδώ είναι οι τρεις
βασικές θέσεις του ωροσκοπίου, ☉, ☽ και Asc. Η πιθανότητα μίας συμφωνίας
☉☌☽ και ☽☌☽ ανέρχεται στις 1:100.000.000. Η συμφωνία των τριών
συζεύξεων της σελήνης με ☉, ☽, Asc. έχει μία πιθανότητα 1:3x10^11. Με
άλλα λόγια, η απιθανότητα να οφείλεται σε καθαρή τύχη είναι τόσο μεγάλη που
αναγκαζόμαστε να λάβουμε υπόψη την ύπαρξη κάποιου παράγοντα υπεύθυνου
για αυτήν. Οι τρεις ομάδες ήταν τόσο μικρές που ελάχιστη ή καμία θεωρητική
σημασία δεν μπορεί να συνδεθεί με τις μεμονωμένες πιθανότητες των 1:10.000
και 1:3.000. Η συμφωνία τους, εντούτοις, είναι τόσο απίθανη που κάποιος δεν
μπορεί παρά να υποθέσει την ύπαρξη ενός κινητήριου παράγοντα που παρήγαγε
αυτό το αποτέλεσμα.
8
[Αυτοί και οι επόμενοι αριθμοί αναθεωρήθηκαν αργότερα από τον καθηγητή Fierz και
μειώθηκαν σημαντικά. Δες παραπάνω, παρ. 901 –ΕΚΔΌΤΕΣ]
113
Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
995. Αυτό που συνέβη σε αυτήν την περίπτωση ήταν ομολογουμένως μία
παραδοξότητα, προφανώς μία μοναδική περίπτωση νοήμονης σύμπτωσης. Εάν
κάποιος εντυπωσιάζεται από τέτοια πράγματα, θα μπορούσε να το ονομάσει
μικρό θαύμα. Σήμερα, εντούτοις, είμαστε υποχρεωμένοι να δούμε το θαύμα με
ένα κάπως διαφορετικό φως. Τα πειράματα του Rhine έχουν δείξει ότι ο χώρος
και ο χρόνος, και ως εκ τούτου η αιτιότητα, είναι παράγοντες που μπορούν να
εκμηδενιστούν, με αποτέλεσμα μη αιτιακά φαινόμενα, που αλλιώς ονομάζονται
θαύματα, να εμφανίζονται πιθανά. Όλα τα φυσικά φαινόμενα αυτού του είδους
είναι μοναδικά και υπερβολικά περίεργοι συνδυασμοί της τύχης, όντας σε
συνοχή από το κοινό νόημα των μερών τους ώστε να σχηματίσουν ένα αλάθητο
σύνολο. Αν και οι νοήμονες συμπτώσεις είναι απείρως ποικίλες στη
φαινομενολογία τους, σαν μη αιτιακά γεγονότα εντούτοις διαμορφώνουν ένα
στοιχείο που είναι μέρος
114
ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
997. Στο σύντομο χώρο μίας διάλεξης δεν μπορώ, δυστυχώς, να κάνω
περισσότερα από το να δώσω ένα πολύ βιαστικό σχεδιάγραμμα του ατέλειωτου
ζητήματος της συγχρονικότητας. Για όσους από εσάς θα ήθελαν να
προχωρήσουν στην υπόθεση πιο βαθιά, πρέπει να αναφέρω ότι μία πιο εκτενής
εργασία μου σύντομα θα κυκλοφορήσει με τίτλο «Συγχρονικότητα: Μία μη
αιτιακή συνδετική αρχή». Θα δημοσιευτεί μαζί με μία εργασία του καθηγητή
W. Pauli σε ένα βιβλίο με τίτλο: Η Ερμηνεία της Φύσης και της Ψυχής.9
9
[Δες παραπάνω. –ΕΚΔΌΤΕΣ]
115
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ