6.

Geometria przestrzenna
6.1. Graniastosłupy – rozwiązania
Ćwiczenia
1. 1 litr to 1000 cm3, worek zawiera więc 5000 cm3 ziemi. 5000 cm3 : 250 cm3 = 20.

2. Zacznijmy od punktu K. Boki KL i KJ będą sklejone, więc punkty L i J znajdą się

w jednym miejscu. Teraz sprawdźmy boki, które będą miały wspólny wierzchołek L = J,
czyli LM i JI. Te boki też zostaną sklejone. Powtarzając takie rozumowanie, zobaczymy,
że sklejone będą punkty:
L i J, M i I, C i E, F i B, G i A, H i N.

3. Obliczmy długość krawędzi podstawy i krawędzi bocznej (wysokości) graniastosłupa.

√6
a=h= = √3 (cm)
√2
𝑎2 √3 3√3
Pole podstawy: Pp = = (cm)
4 4
3√3 9
Objętość: V = Pp  h = ∙ √3 = 4 = 2,25 (cm3)
4

4. Z treści zadania wynika, że prostokąty WFGZ i AXYD mają boki o długości 4 cm i 1 cm.
Skorzystamy z twierdzenia Pitagorasa dla trójkąta XBF:
AW2 = XF2 = XB2 + BF2 = 32 + 42 = 25
AW = XF = √25 = 5 (cm)
Suma długości wszystkich krawędzi tego graniastosłupa jest równa:
4  1 + 4  4 + 4  5 = 40 (cm).

5. Korzystamy z odpowiednich wzorów i obliczamy:

▪ pole podstawy: 𝑃𝑝 = 42 = 16 (cm2),
▪ pole powierzchni bocznej: 𝑃𝑏 = 4 ⋅ (4 ⋅ 5) = 80 (cm2),
▪ pole powierzchni całkowitej: 𝑃𝑐 = 2 ⋅ 16 + 80 = 112 (cm2),
▪ objętość: 𝑉 = 16 ⋅ 5 = 80 (cm3).

6. a) Pole powierzchni całkowitej sześcianu: 6a2

Pole powierzchni całkowitej prostopadłościanu:
2(a ∙ 0,6a + a ∙ 1,5a + 0,6a ∙ 1,5a) = 2 ∙ 3a2 = 6a2
Obie bryły mają takie samo pole powierzchni.
b) Objętość sześcianu: Vs = a3
Objętość prostopadłościanu: Vp = a ∙ 0,6a ∙ 1,5a = 0,9a3
𝑉𝑠 𝑎3 10 1
= 0,9𝑎3 = = 19
𝑉𝑝 9
1
Objętość sześcianu jest 1 9 razy większa od objętości prostopadłościanu.
7. Podstawa graniastosłupa prawidłowego czworokątnego jest kwadratem. Oznaczamy
długość krawędzi podstawy przez a. Mamy wówczas:
a√2 = 8√2, czyli a = 8 (cm).
Długość krawędzi bocznej tego graniastosłupa jest równa jego wysokości: H = 17 cm.
Objętość: V = a2H = 82 ∙ 17 = 64 ∙ 17 = 1088 (cm3).
Pole powierzchni całkowitej: Pc = 2a2 + 4aH = 2 ∙ 82 + 4 ∙ 8 ∙ 17 = 128 + 544 = 672 (cm2).

Zadania
1. Z rysunku wiemy, że b to suma długości ołówków (160 mm) i dwukrotnej średnicy ołówka
pomnożonej przez 2 (czyli 2  2  8 mm). Natomiast a to zsumowane 3 średnice, 2 średnice,
3 średnice i 2 średnice (czyli 24 mm + 16 mm + 24 mm + 16 mm).
a = 80 mm, b = 192 mm
Poprawna odpowiedź: C.

2. n – liczba krawędzi podstawy graniastosłupa

n + 2 – liczba ścian graniastosłupa
n + 2 = 12, więc n = 10
Liczba wszystkich krawędzi: 3n = 3  10 = 30
Liczba wierzchołków: 2n = 2  10 = 20
Poprawna odpowiedź: D.

3. Akwaria mają taką samą pojemność (20 000 cm3), więc napełnią się w takim samym
czasie.
Poprawna odpowiedź: C.

4. Ponieważ ciężarki na lewej i prawej szalce wykonane są z tego samego materiału,

wystarczy porównać ich objętości.
Różnica objętości sześcianów na lewej i prawej szalce:
33 − 2 ⋅ 23 = 27 − 2 ⋅ 8 = 27 − 16 = 11 (cm3 )
Taką objętość ma 11 ciężarków o krawędzi długości 1 cm.
Poprawna odpowiedź: D.

5. a – długość krawędzi podstawy graniastosłupa 𝐺2

4a – długość krawędzi podstawy graniastosłupa 𝐺1
ℎ1 , ℎ2 – wysokości graniastosłupów odpowiednio 𝐺1 i 𝐺2
(4𝑎)2 ℎ1 = 𝑎2 ℎ2 – objętości obu graniastosłupów są równe: 16𝑎2 ℎ1 = 𝑎2 ℎ2
ℎ2 = 16ℎ1 , więc graniastosłup 𝐺2 jest 16 razy wyższy od graniastosłupa 𝐺1 .
Poprawna odpowiedź: D.
6. Na rysunku czarne są te krawędzie, które nie zostały rozcięte.
Poprawna odpowiedź: C.

7. c – długość krawędzi bocznej

Mamy:
4a – obwód podstawy
2(a + c) – obwód ściany bocznej
Zachodzi związek: 2(a + c) = 3 ∙ 4a, więc: 2a + 2c = 12a, czyli 2c = 10a, stąd c = 5a.
Pole powierzchni całkowitej graniastosłupa jest równe:
Pc = 2a2 + 4ac = 2a2 + 4a ∙ 5a = 22a2.
Pierwsze zdanie jest fałszywe.
Objętość graniastosłupa jest równa: V = a2c = a2 ∙ 5a = 5a3.
Drugie zdanie jest prawdziwe.
Poprawna odpowiedź: FP.

8. 1 m3 = 1000 dm3 = 1000 l = 10  100 l = 10 hl

9. Dwie krawędzie nowego prostopadłościanu to 7 cm i 9 cm. Pozostała krawędź to suma

różnych od 7 cm i 9 cm krawędzi obu wyjściowych prostopadłościanów, czyli 6 cm i 8 cm.
6 cm + 8 cm = 14 cm

10. Z każdego wierzchołka wychodzą 3 krawędzie, o bokach długości a, b, c. Do każdej

z nich w prostopadłościanie są 3 krawędzie równoległe i równej długości. Suma długości
wszystkich krawędzi prostopadłościanu to
4a + 4b + 4c = 4(a + b + c) = 444 = 4  111 (cm).

11. Krawędź sześcianu ma długość: 36 cm : 4 = 9 cm.

Objętość sześcianu jest równa: V = (9 cm)3 = 729 cm3.

1,52 ∙√3 81
12. Objętość jednego żetonu: 𝑉 = 6 ∙ = 80 ∙ √3 = 1,0125√3 (cm3)
4
Masa kompletu żetonów to iloczyn objętości i gęstości:
81
20𝑉 ⋅ 0,9 = 20 ⋅ 80 √3 ⋅ 0,9 ≈ 18,225 ⋅ 1,73 ≈ 31,5 (g).

13. Przyjmijmy, że ściana sześcianu ma pole P.

Powierzchnia ścian prawej i lewej została powielona i w miejsce dwóch kwadratów
w równoległych płaszczyznach są prostokąty, których suma pól jest 3 razy większa.
Była suma pól 2P, jest 6P.
Podobnie ściany przednia i tylna są powielone, suma pól prostokątów w równoległych
płaszczyznach jest 2 razy większa.
Była suma pól 2P, jest 4P.
Ściany górna i dolna pozostają bez zmian.
Była suma pól 2P, jest 2P.
 Suma pól powierzchni prostopadłościanów jest równa (6 + 4 + 2)P = 12P. To dwa razy
więcej niż pole powierzchni początkowego sześcianu.

14. Podstawa graniastosłupa jest ośmiokątna. Graniastosłup prawidłowy o takiej podstawie

ma 16 krawędzi podstaw i 8 krawędzi bocznych. Do obwodu figury na rysunku należy
8 krawędzi podstawy i 4 krawędzie boczne.
Suma długości wszystkich krawędzi tego graniastosłupa jest równa 2 · 27,5 cm = 55 cm.

15. Przyjmijmy, że krawędź sześcianu ma długość a.

1
1. Graniastosłup ma podstawy KBCN i OPTS, każda o polu 4 𝑎2 . Wysokość
1
graniastosłupa to a. Objętość jest równa 4 𝑎3 .
1 1 3 2
𝑎( 𝑎+ 𝑎) 𝑎 3
2. Graniastosłup ma podstawy AIRO i DLUS – trapezy o polu 2 4
= 4 2 = 8 𝑎2 .
2
3 3
Wysokość graniastosłupa to a. Objętość jest równa 8 𝑎 .
1 3 3
3. Graniastosłup ma podstawy AKP i DNT – trójkąty o polu 2 ∙ 4 𝑎2 = 8 𝑎2 .
3
Wysokość graniastosłupa to a. Objętość jest równa 8 𝑎3 .
a) 25%, 37,5%, 37,5%
b) Tę część zadania można rozwiązać, licząc pola wszystkich wielokątów będących
ścianami graniastosłupów.
Prościej jest prześledzić związki pomiędzy ścianami poszczególnych brył i skorzystać
z tego, co już jest obliczone.
Wiemy już, że pola podstaw drugiego i trzeciego graniastosłupa są równe.
Ściana ADSO przystaje do ściany KNTP. Ściana ILUR przystaje do ściany ADTP.
Pole ściany AKND jest równe sumie pól ścian AILD i ORUS.
Pola powierzchni drugiego i trzeciego graniastosłupa są równe.

Zadania egzaminacyjne
Zadanie 1.
Sześciany kolejnych liczb naturalnych: 1, 8, 27, 64, 125, 216…
Największym sześcianem mniejszym od 203 jest 125.
Po ułożeniu sześcianu zostało 203 – 125 = 78 klocków.
Poprawna odpowiedź: C.

Zadanie 2.
Pole powierzchni początkowego sześcianu było równe 6 · 9 cm2.
W miejsce ścianki jednej kostki o krawędzi 1 cm, czyli ścianki o polu 1 cm2, pojawiło się
5 takich ścianek, czyli pole powierzchni całej bryły jest o 4 cm2 większe od pola powierzchni
sześcianu.
54 + 4 = 58 (cm2)
Poprawna odpowiedź: C.
Zadanie 3.
Objętość jednego drewnianego elementu jest równa 2 · 2 · 9 = 36 (cm3), objętość czterech
takich elementów – 4 · 36 = 144 (cm3).
Wnętrze ramki utworzonej z drewnianych części ma wymiary (9 – 2) cm × (9 – 2) cm × 2 cm.
Gipsowy odlew ma objętość 7 · 7 · 2 = 98 (cm3).
Poprawna odpowiedź: AD.

Zadanie 4.
Dokładnie jedną ścianę pomalowaną na biało mają te sześciany, które przed rozłożeniem
dużego sześcianu znajdowały się na środkach ścian pomalowanych na biało. Takich ścian
dużego sześcianu było 5. Pierwsze zdanie jest fałszywe.
Trzy ściany pomalowane na biało mają te narożne (przed rozłożeniem dużego sześcianu)
sześciany, które nie mają żadnej ściany pomalowanej na czerwono. 4 sześciany narożne mają
po jednej ścianie pomalowanej na czerwono i po dwie na biało, a 4 sześciany – trzy ściany
pomalowane na biało. Drugie zdanie jest prawdziwe.
Poprawna odpowiedź: FP.

Zadanie 5.
Kwadrat znajdujący się na rys. III po prawej stronie nie może być ścianą boczną
graniastosłupa, bo gdyby skleić go z trójkątem, trzeba by skleić także z jeszcze jednym
bokiem przyległego kwadratu. Dwie ściany nie mogą być sklejone wzdłuż dwóch krawędzi.
Poprawna odpowiedź: C.

Zadanie 6.
Na rysunku widać, że 16 cm to dwie długości klocka. Wobec tego szerokość (długość boku
kwadratu będącego ścianą klocka) to 11 cm – 8 cm = 3 cm.
Pierwsze zdanie jest prawdziwe.
Objętość klocka: 8  3  3 = 72 (cm3). Drugie zdanie jest prawdziwe.
Poprawna odpowiedź: PP.

Zadanie 7.
Krawędź sześcianu I ma długość 3 cm. Prostopadłościany II i IV mają kwadratowe ściany
o krawędziach 3 cm. Długość prostopadłościanu II jest równa 7 cm – 3 cm = 4 cm. Objętość
prostopadłościanu II jest równa 3  3  4 = 36 (cm3).
Poprawna odpowiedź: B.

Zadanie 8.
Krawędź mniejszej kostki ma długość 10 cm. Sześcian ułożony z ośmiu kostek ma krawędź
długości 20 cm.
Pole powierzchni tego sześcianu: 6  20  20 = 2400 (cm2)
Objętość nowego sześcianu: 203 = 8000 (cm3)
Poprawna odpowiedź: FP.
Zadanie 9.
Dokładnie 4 ściany pomalowane mają te sześciany, których dokładnie 2 ściany są zakryte
przez inne sześciany. Po analizie rysunków widzimy, że takich sześcianów jest 7.
Poprawna odpowiedź: B.

Zadanie 10.
Na rysunku tymi samymi literami zaznaczono te krawędzie
siatki, które sklejają się, tworząc krawędź sześcianu.
Punkt P pokryje się więc z punktem Z.
Poprawna odpowiedź: B.

Zadanie 11.
Największe pole powierzchni ma ściana o wymiarach 15 cm i 18 cm. Jest ono równe 270 cm2.
Objętość wody znajdującej się w naczyniu jest równa 270 ∙ 4 = 1080 (cm3).
Najmniejsze pole powierzchni ma ściana o wymiarach 6 cm i 15 cm. Jest ono równe 90 cm2.
Po postawieniu naczynia na tej ścianie woda sięgnie do wysokości 1080 : 90 = 12 cm.
Poprawna odpowiedź: C.

Zadanie 12.
Szymon ułożył: 36 : 4 = 9 klocków wzdłuż krawędzi o długości 36 cm, 28 : 4 = 7 klocków
wzdłuż krawędzi o długości 28 cm i 20 : 4 = 5 klocków wzdłuż krawędzi 20 cm. Zbudowany
przez niego model ma po 4 krawędzie takiej samej długości.
4 ∙ 9 + 4 ∙ 7 + 4 ∙ 5 = 84
Użytych kostek jest jednak mniej niż 84, bo kostki znajdujące się w narożnikach zostały
policzone trzykrotnie, więc od liczby 84 należy odjąć podwojoną liczbę wierzchołków.
84 – 2 ∙ 8 = 68
Na wykonanie całego szkieletu Szymon zużył 68 klocków.
Poprawna odpowiedź: C.

Zadanie 13.
Sposób I
a – krawędź podstawy
h – krawędź boczna (wysokość bryły)
Obliczamy długość krawędzi podstawy – długość boku trójkąta równobocznego:
𝑎2 √3
= 16√3, więc a = 8 (cm)
4
Obliczamy długość wysokości (krawędzi bocznej) – długość drugiego boku prostokąta:
8 ∙ ℎ = 24√3 , więc ℎ = 3√3 (cm)
Obliczamy objętość graniastosłupa:
𝑉 = 16√3 ∙ 3√3 (cm3)
Sposób II
a – bok trójkąta (krawędź podstawy)
h – wysokość trójkąta
H – krawędź boczna (wysokość bryły)
1 2
(2 𝑎) + ℎ2 = 𝑎2
3
ℎ2 = 4 𝑎 2
√3
ℎ= 𝑎
2
1 √3
𝑎∙ 𝑎 = 16√3
2 2
a = 8 (cm)
8 ∙ 𝐻 = 24√3
𝐻 = 3√3 (cm)
𝑉 = 16√3 ∙ 3√3 = 144 (cm3)
Sposób III
a – bok trójkąta (krawędź podstawy)
H – krawędź boczna (wysokość bryły)
𝑎∙𝑎√3
∙ 2 = 𝑎2 √3
2
a=4
24√3 ∶ 8 = 3√3
𝐻 = 3√3 (cm)
𝑉 = 16√3 ∙ 3√3 = 144 (cm3)
Objętość graniastosłupa jest równa 144 cm3.

Zadanie 14.
Sposób I
Najmniejszy możliwy prostopadłościan będzie miał wymiary 3 cm, 3 cm, 3 cm, a jego
objętość jest równa 33 = 27 (cm3).
Objętość czterech ułożonych klocków jest równa 4 ∙ 1 ∙ 1 ∙ 2 = 8 (cm3).
Objętość dołożonych klocków jest równa 27 – 8 = 19 (cm3).
Sześcian o krawędzi 1 cm ma objętość 1 cm3, zatem dołożono 19 klocków.
Sposób II
Najmniejszy możliwy prostopadłościan to sześcian o krawędzi długości 3 cm.
Trzeba dołożyć: 3 + 3 + 2 + 1 + 2 + 2 + 3 + 3 = 19 klocków.
Zadanie 15.
Prostopadłościan ma dwie kwadratowe ściany (5 cm  5 cm) i cztery prostokątne
(3 cm  5 cm).
Wobec tego 8 krawędzi ma długość 5 cm, a 4 krawędzie 3 cm. Suma długości wszystkich
krawędzi tego prostopadłościanu jest więc równa 8 ‧ 5 + 4 ‧ 3 = 40 + 12 = 52 (cm).

Zadanie 16.
H – wysokość prostopadłościanu
H = 14 cm – 5 cm = 9 cm
V – objętość prostopadłościanu
V = 9 cm · 5 cm · 5 cm
V = 225 cm3
Objętość całej bryły: 2 · V = 2 · 225 cm3 = 450 cm3

Zadanie 17.
Długość krawędzi sześcianu jest równa 4 cm. Pole powierzchni pełnego sześcianu jest równe
6 · 42 = 96 (cm2).
Po usunięciu z naroża sześcianu kostki o krawędzi 1 cm pole powierzchni sześcianu
zmniejsza się o sumę pól trzech kwadratów o boku 1 cm. W miejsce wyjętej kostki pojawiają
się trzy takie same kwadraty, więc powierzchnia bryły się nie zmieni.
Pole powierzchni powstałej bryły jest równe polu powierzchni pełnego sześcianu.