QUI

ZZAGAN,
JOMART.
BSEdFI
LIPI
NO3- A
Dul
aangPil
ipi
no

Pag-
aanal
isasaDul
asaI
ba'
tIbangPanahon

Anongabaangdul
a?

Angdul
aayi
sangur
ingpani
ti
kan.
Nahahat
iit
osai
l
angy
ugt
onamar
ami
ng
t
agpo.Angdul
aayi
sangur
ingpani
ti
kangangpi
nakal
ayuni
nayi
tanghalsa
t
anghal
an.Angdul
aodr
amaaynag-ugatsasal
i
tangGr
iyegonaay
onsa
di
ksy
onar
yo, ang i
big sabi
hin ay pampani
ti
kang komposi
ti
on na
nagkukuwent
osapamamagi
tanngwi
kaatgal
awngmgaakt
or.

•ATI
NGSURI
IN!

Dul
asaI
ba'
tIbangPanahon

•PanahonBagodumat
ingangmgaKast
il
a

May
roonnangnamamay
ani
ngsi
ningatmgapani
ti
kansaat
ingbansa
bagopamandumat
ingangmgaKast
il
a. Kar
ami
hansamgapani
ti
kanng
mgasi
naunang Pi
l
ipi
no ayy
aong mgapasal
i
n-di
l
agay
ang mgabul
ong,
t
ugmang-
bay
an,
bugt
ong,
epi
ko,
sal
awi
kai
natawi
ti
ng-
bay
annaany
ongpat
ula;
mgakwent
ong-
bay
an,al
amat at mi
to na any
ong t
uluy
an at ang mga
kat
utubongsay
awatr
it
walngbabay
lanbi
l
angpi
nakaunangany
ongdul
asa
bansa.
Kar
ami
hansamgapani
ti
kangi
toaypasal
i
n-di
l
a.Maymgapani
ti
kan
r
ingnasul
atsamgapi
rasongkaway
an,mat
it
ibaynakahoyatmaki
ki
nisna
bat
o.Nguni
tii
l
an na l
amang ang mga nat
agpuan ng mga ar
keol
ogo
(
archeol
ogi
sts)sapagkatbat
aysakasay
say
an,pi
nasunogatpi
nasi
rai
tong
mgapr
ayl
enangdumat
ingsi
l
asabansasapani
niwal
angangmgai
toay
gawangdemony
o.

Ang dul
a sa panahong i
to ay umusbong dahi
l sa mat
indi
ng
pangangai
l
angan ng mga t
ao t
ulad ng pagkai
n na pangunahi
ng
pangangai
l
angangpampi
sikal
.Umusbongangmgasay
awatr
it
walnakat
ulad
ngpaggay
angt
aosapat
akngul
annoongsi
l
a’ynangangai
l
anganngt
ubi
g
QUI
ZZAGAN,
JOMART.
BSEdFI
LIPI
NO3- A
Dul
aangPil
ipi
no

mul
asal
angi
tupangmabasaangl
upasi
nasakaatnangt
umuboangmga
panani
m,kat
uladngpanggagay
angmgamag-
asawanghi
ndinagkaka-
anak
samgamag-
asawangmayanak(
fer
ti
li
tydance-
ri
tual
).Angmgasay
aw at
r
it
walnai
to’
ynagl
alar
awanatnagsasal
aysayngi
ba’
t-
ibangaspekt
ongpang-
ar
aw-
arawnakabuhay
anatkul
tur
angbawatt
ri
bu.Kadal
asa'
yangmgar
it
wal
atsay
awi
to’
ynaaay
onsapag-
ibi
g,kamat
ayan,
paki
ki
pagdi
gmaan,
pag-
aaning
pal
ayodi
l
ikay
a’yangpaggay
angmgaki
l
osogal
aw ngmgahay
opna
maki
ki
taatmat
atagpuansakani
-kani
l
angt
ri
bu.

I
lanl
amangsamgami
met
ikongsay
awmul
asai
ba’
t-
ibangpamay
anang
kul
tur
alsaat
ingbansanoongpanahonayang:(
1)Admul
ak–Mi
met
ikong
r
it
wal
-say
awngmgaB’
l
aannanagl
alar
awanngpanghuhul
ingi
bon;
(2)Asi
k–
Mi
met
ikongsay
aw ngmgaMagui
ndanaonnanagl
alar
wanngt
ungkul
i
nng
i
sangdamasakany
angpr
insesa;(
3)Bal
amban–Mi
met
ikongsay
awngmga
t
aga-
Isabel
ananagl
alar
awanngmgaki
l
osngi
sangpar
upar
o;(
4)Banog-
banog – Mi
met
ikong say
aw ng mgaHi
gaonon atB’
l
aan saMi
ndanao na
nagl
alar
awanngpagl
i
padnguwaksapamamagi
tanngpagwawagay
wayng
pany
ongmgakababai
han;(
5)Bi
nabay
ani–kat
utubongmi
met
ikongsay
aw
ngmgai
tananagl
alar
awanatnagsasal
aysaysapagdambongsai
sangbabae
atangpaghahabolngmgakamag-
anak,atangpaghahandogngbi
gay
-kay
a
ngmgakamag-
anakngmandar
ambong,
ati
bapa.

Mul
ari
to,
maki
ki
tanat
ingumi
i
ral
sapanahongi
toang"
mimesi
s"naur
ing
dul
anaay
onkayAr
ist
otl
eaysi
yangpi
naka-
kal
uluwangdr
amaodul
aay
nangangahul
uganngpangagay
aoi
mit
asy
on.I
toaymat
atagpuansamga
r
it
walngmgakat
utubo.Angmgar
it
walnai
to’
yisi
nasagawangmgabay
lan
ngpanahongi
yonkapagsumasambasi
l
asamgaani
toodi
l
ikay
a’ysai
sang
mahi
konapi
nani
niwal
aangnagt
atagl
ayngpambi
hir
angkapangy
ari
han.Ang
mgar
it
walngbay
lanaysi
nasal
i
wanngmgaawi
t,say
aw atmgabul
ong.Sa
panahongi
to,angmgabay
lanayi
ti
nut
uri
ngnapi
nakamakapangy
ari
hansa
t
ri
bu.Nani
niwal
aangmgakat
utubonaangmgabay
lanaymayangki
ngt
ali
no
kungkay
a’tnakasusul
atsi
l
angmgabul
ongatnakal
i
li
khangawi
tatsay
aw.
QUI
ZZAGAN,
JOMART.
BSEdFI
LIPI
NO3- A
Dul
aangPil
ipi
no

Bi
l
angbuod,angdul
asapanahonbagodumat
ingangmgaKast
il
ao
PanahonngKat
utuboayumi
i
kotsamgapani
niwal
asakal
i
kasan,samga
bagaynahi
ndi
naki
ki
ta,
atnakaki
ntal
samgat
radi
syonatkul
tur
angmgat
ri
bo.
Angmgamgar
it
walnai
oaymaykaugnaysakani
l
angpang-
araw-
araw na
kabuhay
ankungkay
atmagi
ngangmgar
it
walnasay
aw ngmgahay
op,ng
mgabagaynamaki
ki
tasakapal
i
gir
an,ngmgar
it
walupanghumi
nginganak,
masaganangani
,atpagpapasal
amatsakani
l
angDi
yos,
par
asamgabi
yay
ang
t
inat
anggap.I
landi
toayang:(
1)Bal
ak–Angbal
akayangpagsusuy
uanng
i
sangdal
aga’
tbi
nat
engmgaCebuano,War
ay,Hi
l
igay
nonatBohol
anonsa
pamamagi
tanng awi
tnamai
nday
og atmat
ali
nghaga;(
2)Bal
i
taw – ang
bal
i
taw aysay
aw atawi
tsa panl
i
li
gaw ng mga Cebuano atWar
ayna
gumagami
tngbal
se;
(3)
Dal
l
ot–Angdal
l
otayt
ulangepi
kongmgaI
locanong
bi
nibi
bigkassasal
i
w ngkut
ibeng;(
4)Dung-
aw – Angdung-
aw ayt
ulang
pananambi
tanngmgaI
locanonabi
nibi
gkassahar
apngbanghaynganak,
asawaomagul
ang;(
5)Kar
il
yo–angkar
il
yoaydul
angbi
nubuongmgapapet
na ni
l
ikha buhatsa gi
nupi
tna mga kar
ti
ng nagl
alar
awan ng i
ba’
t-
ibang
kar
akt
er,
ati
bapangur
ingdul
a.

•PanahonngKast
il
a

Sapanahongi
to,naghar
iangmgadul
angsekul
aratpanr
eli
hiy
on.Ay
on
kayDr
.Ni
canorTi
ongson,angmgadul
angsekul
arayi
dinar
aosbi
l
angbahagi
ngpagdi
ri
wangsapi
stangbay
ansamant
alaangdul
angpanr
eli
hiy
onnaman
aynapapanoodbi
l
angmakul
aynapagl
alar
awanngmahahal
agangkapi
stahan
atpanahonsal
i
tur
hiy
angsi
mbahangKat
oli
ko.I
tomaaar
inghat
ii
nay
onsa
habani
to,(
1)Mai
i
kli
ngpagsasadul
a—t
uladngSal
ubongatPanunul
uya,(
2)
Mahahabangpagsasadul
a—t
uladSenakul
o,(
3)Dul
a-t
ula—hal
i
mbawani
toay
angDupl
oatKar
agat
an,at(
4)Dul
angpant
ahanan—t
uladngBul
akl
akanat
HuegodePr
enda.

I
lanl
amangsaumusbongnadul
anoongpanahongi
toayangMor
o-Mor
o.
I
toayi
sangdul
angmaka-
rel
i
hiy
onnaki
nagi
gil
i
wanngmgaPi
l
ipi
nonoong
QUI
ZZAGAN,
JOMART.
BSEdFI
LIPI
NO3- A
Dul
aangPil
ipi
no

panahonngmgaKast
il
a.Angmgapangunahi
ngt
auhanngdul
angi
toaymga
Kr
ist
iyano at mga Musl
i
m.Nagsi
mul
a ang ur
ing dul
ang i
to noong
kasal
ukuy
angkai
nit
anangl
abananngmgaKast
il
aatMusl
i
m saMi
ndanao.
Ang pangy
ayar
ing i
to’
ynagi
ng i
nspi
rasy
on ng mga bat
ang nagl
alar
o sa
dal
ampasi
gan ng Kabi
te.Nasa any
ong dul
a,gi
nagay
a ng mga bat
a ang
l
abanang Musl
i
m atKr
ist
iyano,na ki
l
ala sa t
awag na Mor
o. I
sa pa sa
pi
nakasi
katnadul
asapanahongi
toayangsenakul
o,i
toayangpagsasadul
a
ngbuhayatpagpapakasaki
tniHesus.Angmgapi
yesasasenakul
oaybat
ay
samgapasy
on.Pal
asaki
tosaLuzonatKabi
say
aant
uwi
ngKwar
esmao
MahalnaAr
aw.Noonguna,
angmgapasy
onnai
to’
ybi
nibi
gkasoi
naawi
t
kapagmaypabasasabahayokapi
l
ya.I
lanpar
it
oayangnai
sangdul
ang
maaar
ing si
mul
an ng i
sang i
mukasy
on—pagt
awag sa pangi
noon upang
magi
ng pat
nubay ng l
aro. Ang dupl
o na sa wi
kang Kast
il
a ay
nangangahul
ugangdobl
eoi
bay
oIt
oayt
agi
sanngt
ali
nosapamamagi
tanng
pagt
ula.Mar
amipangdul
aangumusbongsapanahongi
tonar
epl
eksy
onng
kul
tur
aatumi
i
kotsai
dey
angr
eli
hiy
on.

Ay
onsamgapananal
i
ksi
k,noongmgaunangy
ugt
ongpananakopng
mgaKast
il
a,aywal
angmandudul
angPi
l
ipi
nonasumul
atngdul
asaWi
kang
Kast
il
a.Angmgapal
abasnoonaynanggal
i
ngsaEspany
a.Nangmagi
ng
Gober
nadorsiCl
aver
ia(
1844)i
sangki
l
usanangsi
nimul
anupangmapa-
unl
ad
angpagt
atanghal
ngmgadul
a.I
toangkadahi
l
anankungbaki
tmar
ami
ngmga
si
nehanang i
ti
nay
onanagi
nghudy
atnangmar
ami
ngmandudul
angKast
il
a
atPi
l
ipi
noangnagsusul
atngDul
a.

•PanahonngAmer
ikano

Samgaunangsi
bolngdul
angAmer
imano,sar
suel
amat
atawagang
t
unaynaur
ingdul
a.I
sai
tongur
ingdul
adul
anamaykant
ahanatsay
awan,
kaki
ki
taanngi
sahanggangl
i
mangkabanat
a,atnagpaki
tangmgasi
twasy
on
ng Pi
l
ipi
no na may ki
nal
aman sa mga kuwent
o ng pag-
ibi
g at
kont
empor
ary
ongi
syu.Nguni
thi
ndii
topur
ongi
mpl
uwensi
yangAmer
ikano
QUI
ZZAGAN,
JOMART.
BSEdFI
LIPI
NO3- A
Dul
aangPil
ipi
no

dahi
lmayambagdi
nangKast
il
asadul
angi
to.

Wal
ait
ong gaanong kai
bahan sa i
sang r
eal
i
sti
kong dul
a.I
to ay
kadal
asangnagt
atapossamasay
angpagwawakas,kasi
yahanonakakaal
i
w
na t
agpo.Samant
ala,
ang t
unggal
i
an naman ni
to'
ypahapl
i
s atpahapy
aw
l
amang.Namay
anir
inangi
l
angPi
l
ipi
nongmanunul
att
uladniSev
eri
noRey
es
ati
bapa.

Umusbongdi
nsapanahongi
toangPanahonngI
law atPani
ti
k(1922-
1934)
nat
inat
awagnapanahonngpagpapal
aganapopopul
ari
sasy
on.Ang
PanahonngI
law atPani
ti
kaynagsi
mul
asapagi
tanngmagasi
ngLi
way
way
noong1922.I
toaynaki
l
alamul
asat
awagnaPhot
oNewsnoongmgaunang
t
aonni
to.Mababakasnat
insamgapangy
ayar
inaangpagl
i
tawngmagasi
ng
Li
way
waynakapagdul
otngdi
-gaanongpampasi
glangpani
ti
kan.Hanggangsa
mgasumusunodnapanahonaypat
uloyi
tongnanat
il
isaser
kul
asy
onhabang
angi
bangnaunaokasabay
nit
oaynagl
ahongpar
angbul
a.AngPanahonng
I
lawatPani
ti
kaynagwakassat
aong1934,
sapagkat
atagngPani
ti
kan,
isang
kapi
sanangt
inut
uri
ngnasi
yangsakdal
i
staatar
ist
okr
atsapanul
atangPi
l
ipi
no.

Sapanahongi
toaypat
uloypar
ingki
nawi
wil
i
hanngmgamambabasa
angmgakwent
ongnat
utungkolsapag-
ibi
glal
onaangr
omant
isi
smo.Kung
ano angsi
glangpagt
anggapngsambay
anangPl
i
pino samgasar
swel
a
noongunangpanahonngmgaAmer
ikanoosaPanahonngAkdang-
Bay
anay
si
yanamanghi
ndi
nil
apagy
akapsaPanahongngI
lawatPani
ti
k.

Masi
gabo ang pagt
anggap ng sambay
anang Pi
l
ipi
no sa mga dul
ang
i
ti
nanghalna ng nagdaang panahon atl
ubhang dumamir
in naman ang
nagt
angkangpumasoksal
arangangi
tokahi
tnawal
angkakay
ahan.

Mul
asapanahongi
to,
kahi
tnasabi
hingangdul
aaymaymasmat
aasna
ant
as kay
sa pel
i
kul
a masasabi
ng nawal
an ngkakay
ahan ang mga
mandudul
angPi
l
ipi
nonamaki
kompi
tensy
asamgapel
i
kul
anggal
l
ingpasa
Hol
l
ywooddahi
lnar
insaur
ingment
ali
dadngsambay
anangPi
l
ipi
nonabunga
nar
inngpagkat
agalnapagkaal
i
pin.Sapanahongi
to,mal
akir
inangnagi
ng
i
mpl
uwensi
yangedukasy
onsapagy
abongngdul
aan.
QUI
ZZAGAN,
JOMART.
BSEdFI
LIPI
NO3- A
Dul
aangPil
ipi
no

•PanahonngHapones

Angpagsi
bolngmgadul
angTagal
ogsapanahongi
toayi
mpl
uwensi
ya
ngkahi
rapansabuhay
,kungkay
ahumanapangmgat
aongkahi
tnakaunt
ing
mapagl
i
li
bangan,angdul
aangnagsi
l
bingt
ulayupangmagbi
gayngkaunt
ing
al
i
w samamamay
an.Sapanahongi
to,masal
i
muotdi
nangkat
otohanang
t
umi
gil
angpagsasapel
i
kul
aatdahi
ldi
tomar
ami
angnawal
annghanapbuhay
.
I
lansakani
l
aayangmgaar
ti
stasaput
ingt
abi
ng,mgamanunul
atatmga
pat
nugotng i
ba’
tibang pel
i
kul
a.Mul
ari
to,umusbong ang i
ba’
tibang
samahang nagdul
otng mga panoor
ing al
i
w.Namay
aniang mga dul
ang
mai
i
klinakungsaanhi
gitnaki
nagi
gil
i
wanangmgapal
abassaLi
feTheat
er
kay
saAv
enueTheat
ersapagkatkabi
l
angsamgaar
ti
stasiKat
ydel
aCr
uzat
si
ya’
ynagi
ngmal
api
tsapusongmgamanonoodsal
ahatngmgaar
ti
stang
Pi
l
ipi
nonangpanahongi
to.

Sapanahongi
to,
nagi
ngpal
asakangst
ageshow,
angmgamanunul
atng
“
scr
iptatdul
a ayhi
ndit
umanggap na kar
apat
-dapatna pagpapahal
aga.
Bi
nabay
aran l
amang si
l
a sa mur
ang hal
aga.Sa kabi
l
a ng mar
ami
ng
kakul
angan,ang pag-
unl
ad ng dul
ang Tagal
og ay nagpat
uloy
.Nagi
ng
mahusayangmgapagki
l
os,pagbi
bit
iw ngpananal
i
tangmgaar
ti
sta,pagpi
l
i
ngmgat
anawi
natpagdi
dir
ihengmgadi
rekt
or.Angdi
gmaanaynakal
i
khang
pangangai
l
anganng l
i
banganpar
asamgat
ao upang mal
i
motni
l
akahi
t
sandal
iangkawal
anngkat
iyakansahi
nahar
ap,
anggut
om atkungmi
nsanpa
ay kamat
ayan.Si
nikap ng mga ar
ti
sta na bi
gyang-
buhay ang kani
l
ang
pagganapatsi
l
anama’
ynagt
agumpaynamai
biganngmgamanonood.

Bi
l
angbuod,mal
akiangnagi
ngi
mpl
uwensi
yangdi
gmaansadul
asa
panahongi
to.Dul
aangnagsi
l
bingt
ulayngal
i
w.Namay
agpagnangl
ubosang
mgast
ageshows,sakadahi
l
anangunasapagkatwal
angi
bangkahat
iit
osa
pagbi
bigay ng al
i
w sa mga manonood sa panahong i
yon. I
kal
awa,
naghahanap ng par
aan par
a makapagl
i
bang atmakapagsay
a ng kahi
t
papaanoangmgat
aosakabi
l
angdi
gmaanatpananakopngmgaHaponsa
bansa.I
kat
lo,maaar
ingi
pagpal
agaynaangmgaPi
l
ipi
nonoonaybi
nal
i
ngan
QUI
ZZAGAN,
JOMART.
BSEdFI
LIPI
NO3- A
Dul
aangPil
ipi
no

ang st
ageshow bi
l
ang par
aan ng pagt
akas sa r
eal
i
dad ng buhay
---ang
kawal
anngt
rabahoatpagdar
ahopsabuhay
.Ikaapat
,nakahat
akdi
nnghust
o
ngmgamanonoodangst
ageshow sapagkatangmganagsi
siganapayang
mgaki
l
alangar
ti
star
insapel
i
kul
a.

•PanahonngKasal
ukuy
an

Sakasal
ukuy
angpanahon,angmgamanunul
ataynagl
ant
adngmga
t
otoongpangy
ayar
iupangmamay
aniangr
eal
i
smo.I
nil
arawanni
l
aangmga
masasamaatmagagandangpangy
ayar
isal
i
punant
uladngkar
ahasanat
kahi
rapan,
prost
it
usy
on,
atpagt
aasatpagbabangkr
imen.

Sa kasal
ukuy
ang panahon,i
nspi
rasy
on ng dul
a ang mga i
syung
namamay
aniatumi
i
ralsaat
ingl
i
punan.Masasal
ami
nsamgadul
aangmga
i
syungki
nahahar
apngat
ingbansaatnagsi
sil
bii
tongt
ulayupangmabuksan
angmgamat
angmgamanonoodsat
unaynasi
nasapi
tngat
ingbansa.
Mar
ami
ngur
ingbagongsi
bolnamgadul
aangnamay
anisapanahongi
to.
Upangi
l
abasangmi
thi
,angdul
aangt
umugonsauhawnamgamanonoodsa
mga akdang buhay at nagpat
uloy ang pagpapay
aman ng pani
ti
kan .
Pi
nakamasi
glar
inangmgapani
ti
kangnamay
agpagsamedi
agay
angsa
r
ady
o,t
elebi
syonatsi
nehan.Atsapagsi
bolngpanahon,hi
ndinal
amangi
to
angmganagi
ngbehi
kul
ongdul
asapagkatumusbongnar
inangmgadul
asa
l
ansangan,
samgapaar
alanati
bapa.

Nag-
uumpi
sapal
angangi
kadal
awampungsi
glo,hi
gitnasumi
glaang
pani
ti
kangFi
l
ipi
nodahi
lsat
rendopi
nausonadul
otngmedi
a.Sumi
glar
inang
mgadul
angpant
elebi
syongpambat
alal
ung-
lal
onaangBat
ibot
,AngTVat5
andup.Atmgadul
angpanr
ady
oayki
nagi
gil
i
wannamanngmganakat
atanda.
Puspusandi
nangpr
oduksy
ongpampel
i
kul
ananagsal
i
nngmgamai
kl
ing-
kwent
oatnobel
asapel
i
kul
aatgi
nawangi
nspi
rasy
onangmgaawi
t,t
ula,
sanay
sayatkasay
say
ansapagbuongmar
amipangdul
angpampel
i
kul
a.
Nai
panganakdi
nangmar
ami
nggenr
engpel
i
kul
agay
angi
ndependentf
il
ms
QUI
ZZAGAN,
JOMART.
BSEdFI
LIPI
NO3- A
Dul
aangPil
ipi
no

atci
nemav
eri
taef
il
ms.

Bi
l
angbuod,masasabi
ngsapanahongi
topi
nakat
alamakangdul
ahi
ndi
l
amangdahi
lsai
mpl
uwensi
yangt
eknol
ohi
yabagkusdahi
lsamasbukasang
mgapananawngmgat
ao.Mal
aki
ngpapelanggi
nampananngsoci
almedi
a
si
tesupangi
pal
aganapangdul
a,nagi
ngbehi
kul
oit
opar
asamabi
l
isanat
mal
awakangpagpapal
aganapni
to.Mul
i
ngnabuhayatmasnagi
ngmakul
ay
angmgadul
angPi
l
ipi
no.Nagkar
oondi
nngmgapagbabagoor
ebi
syonsa
mganakasanay
angmgadul
anguni
tnar
oonpar
inangt
unaynadi
wani
to.