ПРОЕКТНА ЗАДАЧА

Прв циклус на студии

Студиска програма: Општа психологија

Предмет: Основи на педагогија со дидактика

Teма: СОЦИЈАЛИЗАЦИЈА НА ДЕЦАТА ВО

ПРЕДУЧИЛИШНИТЕ УСТАНОВИ

Студент: Ментор:

СОДРЖИНА
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

ВОВЕД............................................................................................................................................3

1. ОСОБЕНОСТИ НА РАЗВОЈОТ НА УЧИЛИШНАТА

ВОЗРАСT.........................................4
1.1. Физички развој на децата на училишна
возраст...................................................................4
1.2. Ментален развој на децата на училишна
возраст.................................................................4
1.3. Карактеристики на децата од рана училишна
возраст.........................................................5
1.3.1. Пиажеова теорија за когнитивен
развој..............................................................................5
1.3.2. Саливанова теорија за психосоцијален
развој...................................................................7
1.3.3. Ериксонова теорија за психосоцијален
развој...................................................................8

2. ИГРАТА КАКО ФАКТОР НА

РАЗВОЈ...................................................................................8
2.1. Училишна возраст...................................................................................................................8
2.2. Зошто децата играат?..............................................................................................................9
2.3. Тестови за игри кои го мерат развојот на децата...............................................................10
2.4. Важноста на детската игра за развојот на детската
личност.............................................12
2.5. Важноста на детската игра во севкупниот ментален живот на
детето.............................13
2.6. Развој на општествени односи кај
децата............................................................................14
2.7. Фактори на
социјализација...................................................................................................15
2.8. Видови на
социјализација.....................................................................................................18
2.9. Игри, некогаш и
сега.............................................................................................................19
2.10. Медиуми и социјализација.................................................................................................20

2
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

ЗАКЛУЧОК..................................................................................................................................23

ЛИТЕРАТУРА..............................................................................................................................25

ВОВЕД

Насоката и ритамот на созревањето на една личност се одредуваат од неговото

биолошко наследство и околината. Детето почнува да созрева во релативно тесен семеен
круг, кој несомнено остава трајно влијание врз човекот. Иако е навикнато да почитува
некој вид на авторитет во семејството, детето се среќава со вистинскиот општествен
авторитет во рамките на училиштето.

За детето тоа е првата вистинска општествена група, бидејќи не ја избира, туку веќе
му се наметнува. Тука започнува првиот реален степен на социјализација. Иако
социјализацијата се одвива во текот на животот, дефинитивно најсилното влијание врз
подоцнежната интеграција на човекот во општеството има преминот од семејство во
училиште. Социјализацијата не значи само усвојување на позитивни, туку и негативни
влијанија.

Детето не доаѓа на училиште во форма на „табула раса“, како што често се верува,
но веќе е предодредено од одредени работи, кои училиштето како социјална група, која
функционира според точно воспоставени правила, понекогаш не одобрува. Училиштето
подоцна ќе влијае на неговиот социјален и економски статус.

За да може човекот да функционира во општествена заедница, мора да го усогласи

своето однесување со општествено по прифатливи стандарди. Наоѓаме пример за
прифаќање такви правила во елементите на детската игра, каде децата играат почитувајќи
ги веќе воспоставените правила. Социјализација, на децата во училиште се одвиваа преку
контакти со други деца. Според воспитувачката, играта за детето е исто како и работата за
возрасен. Играта има пред се педагошко значење, бидејќи преку играта возрасните можат
да ги учат децата на привлечен и атрактивен начин. Посебно е неопходно, преку игра да се

3
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

развиваат емоционални, комуникативни и морални елементи, преку почитување на

правилата на фер-плејот. Во мојата проектна задача ќе се обидам подетално да ги
анализирам елементите на играта, како едно од средствата на социјализација на детето во
предучилишните установи.

1. ОСОБЕНОСТИ НА РАЗВОЈОТ НА УЧИЛИШНАТА ВОЗРАСТ

1.1. Физички развој на децата на училишна возраст

Еден врвен психолог вели дека не може да се разговара за некои поненадејни и

позабележителни промени во физичкиот изглед кај децата од рана училишна возраст.

Една од промените е дефинитивно губењето на млечните заби и нивна замена со

вистински забите, што придонесува за нивниот изглед за возрасен. Нивниот раст и развој е
повеќе или помалку константен. Кај девојчињата, некаде се забележува значително
зголемување на телесната тежина и висина на околу десетгодишна возраст. Момчињата во
овој поглед се околу две години зад девојчињата. Да се забележи дека денешните деца се
многу потешки и повисоки од децата пред педесет години, за што придонесуваат
поповолните услови за живот.

Во нивниот моторен развој има совршенство на движењето, стануваат поподвижни

и попрецизни. Во овој период, многу е корисно да му дозволите на детето да се занимава
со некој вид спорт. Исто така, важно е да поминат најмалку три часа на свеж воздух.

1.2. Психички развој на децата на училишна возраст

Овој период во развојот на човечката психа се нарекува „наивен реализам“, поради

фактот што детето почнува се повеќе да ги забележува надворешните елементи во однос
на просторот, големината, обликот и бојата. Детето се свртува кон светот онаков каков
што навистина е и почнува да ги набљудува своите поединечни елементи.

4
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

Што се однесува до когнитивниот развој, се развиваат: конзервација, децентрација

и реверзибилност.

„Конзервација е сознанието дека квантитативните својства на предмет или повеќе

предметите не се менуваат со промените во изгледот.“

Конзервацијата и реверзибилноста во овој случај, се условите на Пијаже. Под друг

термин тој ја подразбира способноста на детето да забележи грешка и да ја исправи.

Со децентрација, Пијаже подразбира способност на детето, да во исто време се

концентрира на сите страни на проблемот.

Децата покажуваат подготвеност да го користат јазикот свесно, да уживаа да

користат гатанки, игри со зборови, метафори итн. Децата се способни да се изразат во
писмена форма преку композиција, писмени дела и сл. Можат да научат и по еден
странски јазик.

Нивната меморија, а со тоа и нивната способност за учење, нагло се зголемува. Тие

почнуваат да користат логичко учење. Постојат различни техники на меморија, кои често
ги прават сами, а количината на самата меморија се зголемува. На пример, меморирањето
на нови зборови се врши според некои зборови што веќе ги поседуваат во својот
вокабулар.

Вниманието станува фокусирано, контролирано и подолго. За деца на оваа возраст

е можно да се одржи внимание до четириесет минути, а по паузата да продолжи успешно
да ја следи наставата. Утврдено е дека вниманието на децата на оваа возраст е најголемо
во есен и зима, а најмалку во лето.

1.3. Карактеристики на децата од рана училишна возраст

Развојот на човековата личност е поделен на неколку фази. Следното е преглед на

карактеристиките на децата од рана училишна возраст според различни теории.

5
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

1.3.1. Теоријата на Пијаже за когнитивен развој

Пијаже ја разви теоријата за развој на когнитивна личност низ фази. Тој смета дека
нашето наследството го одредува моментот на почетокот на поединечните фази во
когнитивниот развој на една личност, но дека околината му дава содржина на тој развој.
Според него, постојат четири главни фази во животот на една личност.

Тој дошол до своите заклучоци, проучувајќи ги децата со епилепсија, за кои сметал

дека доцнат во когнитивниот развој во споредба со децата кои имаат нормално темпо на
развој. Тие негови хипотези беа потврдени со резултатите од неговото истражување. Тој
го направи своето целосно истражување врз основа на евалуацијата на нивните тестови,
поточно грешките што ги направиле на тие тестови. Тој откри дека на пример, децата со
епилепсија кои имаат седум години ги прават истите грешки како децата од шест години и
имаат нормално темпо на когнитивен развој.

„Децата почнуваат систематски и логично да размислуваат за конкретни појави, но

сè уште не се во можност да ракуваат со апстракции.“

На оваа возраст, децата можат да ги класифицираат предметите во групи. На

пример. животни, предмети, лица итн. Сепак, станува многу тешко кога треба да го
класифицираат истиот елемент на повеќе од една група. На пример, тие не разбираат дека
нивниот татко е брат на нивниот чичко, или син на нивниот дедо. Развиено е логично
размислување, работите почнуваат да ги гледаат на причинско-последичниот начин.

На пример, тие сфаќаат дека без оглед на распоредот на нештата во просторот, овие
предмети ги задржуваат своите својства. Тие не дозволуваат да бидат измамени од
надворешниот изглед на нештата, тие разбираат термини како поголем од, помал од, итн.
Во областа на математиката, редоследот на броеви сè уште игра значајна улога. Многу
лесно се бројат од 1 до 50, но не ја разбираат разликата помеѓу, на пример 15 и 151.
Нивното мислење е сè уште ограничено на специфични. На пример. тие разбираат дека
ако A = B и B = C, тогаш A = C, но нив вакво нешто мора да биде претставено во

6
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

конкретна форма, да речеме во форма на стапче. Од друга страна, тие не разбираат ако тој
е повисок од неа, а таа е повисока од тебе, тогаш кој е повисок? Овој заклучок ќе се развие
во следната фаза, т.н фаза на формални операции.

1.3.2. Саливановата теорија за психосоцијалниот развој

Саливан во својата теорија за психосоцијалниот развој не ја отфрла важноста на

наследството, туку дава акцент на човечките односи во развојот на човековата личност.
Тој вели: „Наследството и созревањето обезбедуваат биолошки материјал за развој на
личноста, т.е. за развој на предиспозиции, способности и склоности; додека културата која
функционира преку системи и меѓучовечки односи, прави видливи способности и
достигнувања на перформанси со кои човекот ја постигнува целта за намалување на
напнатост и задоволување на потребите.“

Саливан исто така, нагласува дека формирањето на личноста не е завршено во

раниот развој, тоа продолжува во текот на животот и се менува според ситуациите во кои
се наоѓа. Тој ги подреди овие ситуации и начините на кои човекот реагира на нив во
неколку фази, а една од фазите се однесува на предучилишната возраст, што е дел од
темата на мојата проектна задача.

Оваа фаза тој ја нарекува фаза на детството. Она што е карактеристично за оваа
фаза е прифаќање авторитет надвор од семејството (училиштето) и практикување на
способноста за соработка со другите. Тоа, она што, според Саливан, игра одлучувачка
улога во оваа фаза за човековиот развој е почетокот на размислувањето за идната насока.
Имено, децата во овој период веќе сонуваат за тоа во што би можеле да бидат животот. Во
таа насока, тој вели: „Некој е ориентиран во животот онолку колку што успеал да
формулира податоци од следниот вид: обединувачки тенденции кои вообичаено ги
карактеризираат нечии меѓусебни односи; околности кои се погодни за нивно

7
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

задоволување и од празнење поради вознемиреност; повеќе или помалку далечни цели, за

кои ќе бидат подготвени да ги исполнат, да ги одложат моменталните можности за
задоволство или да ја зајакнат својата репутација“.

Децата можат да ја разликуваат имагинацијата од реалноста. Тие самите го

надгледуваат нивното внимание и се во можност да се фокусираат на содржината што ги
интересира.

1.3.3. Теоријата на Ериксон за психосоцијален развој

Ериксон го дели развојот на човечката личност во осум фази. Според него,

влегувањето во секоја од фазите е карактеристично за секој човек и не може строго да се
определи.

Една од овие фази е фазата на продуктивност-инфериорност, која се јавува

приближно од седмата и трае до дванаесеттата годишна возраст. Според Ериксон, не може
да се влезе во нова фаза од животот, ако кризата од претходната фаза не е решена. Тој врз
основа на тоа како да се решат овие кризи го подели развојот на личноста во осум фази.
Кога завршува една фаза, не значи дека е затворен лист внатре во развојот на личноста, но
самите последици од решавањето на некои проблеми остануваат составен дел на човекот
личности.

Четвртата фаза во неговата теорија одговара на училишната возраст на децата.

Според него, тука децата се соочуваат со проблем да ја подложат својата имагинација и
волја на училишните правила. Значи, тие треба да развијат вештини како: читање,
пишување, аритметика итн., а паралелно со ова мора да вежбаат истрајност,
трудољубивост и слично. Во овие случаи, детето може да стекне чувство на
инфериорност, што се јавува среде неможноста да се реши задачата што му е доделена,
особено во случај кога гледа како неговите другари успешно се справуваат со истото. Ова
е периодот кога се разбудува натпреварувачки дух кај децата. Ако кризата се реши
позитивно, се буди способност за компетенција, но важи и обратното правило.

8
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

2. ИГРАТА КАКО ФАКТОР НА РАЗВОЈ

2.1. Училишна возраст

Во овој период, детето поминува многу време во затворен простор, најмногу на

училиште. После тоа, сака да помине што е можно повеќе време на отворено, правејќи
некои активности како што се: трчање, пливање, играње фудбал, лизгање и сл.

Сè уште ги привлекува материјалот за редење, се разбира, нешто покомплексен и

посоодветен за оваа возраст. Момчињата почнуваат да се интересираат за различните
алатки што можат да ги најдат во домаќинството. Нив им се допаѓа да прават разни работи
од дрво; ги привлекуваат и магнети, електрични уреди итн. Девојчињата повеќе сакаат да
си играат со кукли. Сакаат да ги облекуваат, сами да си шијат облека, да се грижат за нив
итн. Важно е тоа што, должината на куклата не е под 25 цм.

Потоа почнуваат да се интересираат за разни технички средства како: камери,

машини за шиење итн. Бидејќи нивната способност да се изразат е поголема, потребно е
да се обезбеди поголем избор на материјали во форма на хартија, боја и сл. Играчките
треба да бидат посложени, но не се менува изборот на играчки во однос на
предучилишниот период колку и начинот на кој се употребуваат. Во предучилишниот
период не се изразуваше групната игра, што сега е најважно функција за развој на
социјалната компетентност. Уживаат и во разни видови драматургија игри, сакаат да ја
имитираат семејната атмосфера, нивните учители, историски личности итн. Омилени се и
разни музички инструменти, почнуваат да се интересираат за разни телевизиски и радио
игри.

2.2. Зошто децата играат?

Постојат неколку теории кои ги објаснуваат мотивите на детската игра. Некои од

нив се:

9
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

а) Теорија на учење.

Според оваа теорија, која важи за сите цицачи, играта е само средство за учење.

б) Теорија на вишок енергија.

Оваа теорија вели дека играат само субјекти кои се полни со енергија. Сепак, познато е
дека играат и гладни и болни деца, кај кои играта е терапија, што ја оспорува оваа теорија.

в) Психоаналитички теории.

Според овие теории, децата играат за да ја надминат кризата или да решат проблем на
симболично ниво. На пример, ако мајката го тепа детето, истото дете може да ја земе
куклата, во која ќе ја проектира својата личност, но ќе ја прегрне и бакнува куклата
наместо да ја тепа. На тој начин, детето го спасува своето достоинство, барем на
симболично ниво, и чувствува некакво олеснување. Куклата е најчестата играчка со која
механизмот на проекцијата доаѓа до целосен израз.

д) Теорија на асимилација.

J. Piaget верува дека различните, нови содржини, информации или се усвоени или
асимилирани во играта на извршување одредени операции.

д) Теорија на активен одмор.

Според оваа теорија, играта му помага на телото да се одмори, да ја врати силата и да биде
подготвено за нови активности.

Постојат и други теории, како што се: теоријата на катарза, теоријата на Грас за пред
вежбање, теоријата на атавизам и многу други.

2.3. Тестови за игри кои го мерат развојот на децата

10
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

Во последните дваесет години, голем акцент е ставен на важноста на детската игра

во развојот на детските личности. Од психолозите, важно е да се истакне името на Иван
Толичиќ, кој мислеше дека детската интелигенција треба да се мери со набљудување на
бесплатна детска игра. Децата добиваат нови искуства преку игра и доаѓаат до нови
сознанија. За да се решат проблемите со кои се соочуваат често не е доволно претходно
искуство, па мора да најдат нови начини сами да го решат проблемот. Таму, Толичич
видел место за проучување на детската интелигенција.

Резултатите од неговото истражување покажаа дека детската интелигенција е

навистина мерлива преку детска игра. Тој откри дека сложеноста на детските активности
за

игра се зголемува со зголемување на нивната интелигенција. Причината зошто некои

видови активности воопшто не се изгубени во игрите е тоа што го задоволуваат детето на
највисоко ниво на развој во однос на нивната функционалност.

Преку играта може да се анализира не само нивото на развој на детето, туку и

неговата личност во смисла на пронаоѓање и решавање на кризите низ кои моментално
минуваат. Пример за ваква анализа се тестовите: World-test и Sceno-test.

Тестот на сцената го направи Gerhilde von Stabs, која мислеше дека тоа е детско
набљудување, овозможувајќи им на сцените, за да се добие увид во нивните односи со
другите луѓе.

„Во играта, при составувањето сцена со кукли или со друг материјал, детето не носи само
свои свесни и несвесни тенденции, кои потекнуваат од различни конфликтни ситуации,
нерешени проблеми итн.“

Патем, детето создава сцена, какви улоги ѝ доделува на која кукла, поради што искусен
психолог може да навлезе и во најдлабоката детска психа. Слично на ова е и Светскиот
тест, кој, за разлика од Тестот на сцена, го испитува односот на детето со светот, како и
одбранбените механизми, кои детето ги користи во различни кризи.

11
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

Играта се користи и за терапевтски цели. Познато е дека децата често го имитираат

реалниот свет, знаат каде завршува имагинацијата и каде започнува реалноста. Сите оние
желби кои не можат да се исполнат во реалностите се исполнуваат преку игра. На овој
начин детето чувствува одредено олеснување, а во исто време тоа има можност да ги
преиспита своите желби и да ја промени нивната форма.

„Во процесот на ваквата терапија, терапевтот добива вистински увид во изворите на

нарушувањата, кои често се надвор на детето, во неговата поблиска или далечна околина.“

2.4. Важноста на играта за развојот на детската личност

Како сложена активност, во која до израз доаѓаат сите процеси на функционирање

човечката свест, играта го помага сеопфатниот развој на личноста на детето. Во неа тие
изразуваат љубопитност, чувствителност, когнитивна и физичка активност, како и потреба
за соработка со врсници, што го прави процесот на социјализација поуспешен,
порелаксиран и релативно лесен.

Важноста на играта на детето за неговиот целосен развој е повеќекратна. Тоа

придонесува за развој на сите психофизички функции на детето, неговите способности и
знаења. Играта создава услови за формирање на емотивно стабилна, социјализирана и
креативна личност. Од социјалниот и емотивниот поглед, играта е еден вид подготовка на
детето за живот во општеството и со другите луѓе.

Детето во играта истовремено ги ослободува и ги развива своите чувства со

постојано доживување нов однос кон различните активности на играта, кон пријателите во
групата во која играат, кон надворешниот свет и кон себе. Со играње детето стекнува нови
искуства, ги развива своите способности и функции. Првото искуство за светот што детето
го стекнува е со грабнување и поместување работи. На овој начин се учи за својствата на
таа ставка, како може да се користи. Истовремено, вежбајќи ги и сите движења учи како

12
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

да се ориентира во вселената. Така научило да разликува поими поголеми од; помали од

итн.

Често се случува на девојчињата да им биде тешко да се движат низ просторот и да

не прават разлика помеѓу горенаведените категории. Овој проблем е предизвикан од
нивниот недостаток на разновидни активности во предучилишна возраст. Имено,
родителите обично имаат тенденција да купуваат кукли за девојчиња, што не можат бидат
играчки со кои детето целосно ќе ги совлада категориите на просторот. Добар пример се
играчките лего коцки.

Со играњето детето целосно се внесува во играта, ги внесува своите чувства, се

радува, што е добро за неговиот ментален развој. Во играта детето развива особини кои ќе
им се најдат подоцна во работата.

„Детето целосно се воведува во играта, работи интензивно и упорно, се радува на своите

креации и креативна игра, тоа е задоволно од нив, а другите му даваат признание за
неговиот успех.“

Така, преку игра детето на атрактивен и интересен начин стекнува нови искуства, развива
способности, се радува заедно со своите врсници и на тој начин се подготвува да премине
на работните навики.

Веќе се зборуваше дека детето преку игра ја изострува својата интелигенција.

Играта е истовремено и можност за развивање социјални чувства, припадност на

група, соработка итн. Во предучилишниот период децата играат повеќе едно до друго,
отколку едно со друг.

„Во играта детето се навикнува да се совладува, а исто така учи да ги почитува и цени
другите членови на групата, како и да се достават во корист на колективот.“ Вистина е
дека развојот на чувствата кај децата кои сакаат да си играат сами е нешто повеќе
закржлавен во споредба со други деца, но важно е да се напомене дека на децата не треба
да им се забранува да играат самостојно.

13
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

2.5. Важноста на играта во целокупниот психички живот на детето

1. Играта е замена за говорот во случаи кога детето сè уште не може да користи разговор.

2. Играта е израз на свесните и несвесните аспирации на детето да се примени во

психотерапијата.

3. Играта е спонтан и директен, но и индиректен начин на изразување на чувствата на

детето.

4. Играта ги изразува желбите и ги изразува односите со другите.

5. Играта е природен начин за ослободување на напнатоста предизвикана од влијанијата

на надворешните настани и внатрешни инстинктивни движења.

6. Играта му овозможува на детето да ја изрази својата креативност, како и конфликтите

со светот што го опкружува.

7. Играта е еден начин да се воспостави комуникација на детето со надворешниот свет и

директно влијае на процесот на градење на човековата личност.

8. Активностите во играта го движат детето, ги развиваат сите негови потенцијали и

физички и ментални (перцептивна, когнитивна и емоционална димензија), се развива
грижата за другите, одговорност за сопственото однесување, го ублажува стресот и
напнатоста кај децата.

9. Играта игра важна улога во процесот на социјализација на личноста.

10. Преку играта детето подобро ги запознава сопствените желби и потреби.

11. Позицијата набљудувач-набљудуван е прифатена во играта.

12. Играта често активира делови од личноста кои биле целосно запоставени. Има
позитивен ефект за функционирањето, самоперцепцијата и меѓусебното искуство на
членовите на групата учесници во играта.

13. Играта е особено важна за поттикнување на когнитивниот развој на децата.

14
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

2.6. Развој на социјалните односи кај децата

Првата насмевка на детето упатена до луѓето е првиот социјален контакт со

околината. Личност со која детето првпат стапува во контакт е обично мајката, што има
трајни последици врз детето подоцна во социјалниот развој. Детето ги воспоставува
првите контакти со возрасните, а дури подоцна и со другите деца. Шарлот Билер направи
класификација на децата во раното детство според нивните односи кон другите деца. Ги
поделила на: социјално слепи, социјално зависни и социјално независни деца. Децата
обично „се расправаат“ за играчките на крајот од првата и почетокот на втората година од
животот.

Првите знаци на дружељубивост кои децата ги испуштаат се појавуваат на крајот

од третата година од животот. Форми на социјално однесување карактеристични за децата
се: соработка, натпреварување, тврдоглавост, имитација, другарство, пријателство и
лидерство. Секоја од овие карактеристики е особено изразена во одредена фаза од развојот
на детето. Така на пример, инаетот настанува од 18 месеци и расте до третата година, а
повторно се активира во шестата година од животот. Конкуренцијата се јавува во
предучилишна возраст, а подоцна желбата за натпреварување расте се повеќе и повеќе.
Детското социјално однесување може да се движи од дружељубивост до егоцентризам.

Децата претпочитаат да ја искористат својата потреба за дружење со своите

врсници. Сепак, има и деца кои претпочитаат да си играат со некој помлад од себе за да
доминираат над нив. Исто така, има деца кои претпочитаат да се дружат со возрасни,
бидејќи веруваат дека тоа е попаметен избор на општеството.

До предучилишна возраст, децата играат заедно во една група без разлика на полот.
Веќе на училиште, девојчињата претпочитаат да си играат со девојчиња, а момчињата со
момчиња. Има дури и знаци на нетолеранција, која трае до пубертетот и престанува со
појавата на првите љубовни сигнали.

15
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

2.7. Фактори на социјализација

Под социјализација подразбираме „процес во кој детето ги учи обичаите, навиките,

вредности, јазикот и другите процеси и ситуации од средината во која живее, со цел
подобро да се интегрира во таа средина.“ Ова не значи само позитивни, туку и негативни
влијанија. Следниве категории имаат најголемо влијание врз социјализацијата на една
личност:

Семејството е несомнено еден од најважните фактори за формирање на човековата

личност. Таа е првата социјална индивидуа која прифатила дете. Сигмунд Фројд и
неговите следбеници сметале дека најважните влијанија врз личноста на детето се
случуваат во првите две години од животот и дека сите последователни обиди да се
поправат некои

пропусти направени во тој период биле неуспешни. Таквата теорија не е докажана со

подоцнежни истражувања.

Семејството секако игра важна улога во формирањето на личноста на човекот,

почнувајќи од фактот дека тоа е социјална група, која може да има различни форми. На
пример, влијанието на таткото во моногамното семејството е неспоредливо со неговото
влијание во синдијазмичното семејство. Од друга страна, детето ги усвојува првите
хигиенски навики на семејството, ја прифаќа религиозната ориентација, ги прифаќа
моралните норми итн. Влијанието на семејството се намалува со возраста како што расте
влијанието на другите општествени групи. Тоа е точно е на пример, влијанието на
семејството во примитивните заедници било неспоредливо поголемо од денес, бидејќи
тогаш немаше училиште.

Училиштето исто така зазема важно место во формирањето на човекот во рамките

на нашата цивилизација. Семејството е првата социјална група која прифаќа дете, но
училиштето е првата организирана социјална групна институција која прифаќа дете.

16
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

Пренесува знаења, вештини од претходните генерации. На училиште детето за прв пат се

среќава со општествен авторитет. Самата класа е социјална група од нов вид, што му се
наметнува на детето, а на кое мора да се прилагоди. Детето на некој начин е веќе
предобразувано одредени работи, од кои, некои училиштето не ги одобрува. И има
проблем со одвикнување од слични навики. Знаеме дека училиштето влијае и на доцниот
социјален и економски статус на една личност. Во врска со тоа, А. Холингшед вели:
„Американскиот народ дури подоцна дозна се што постарите народи веќе имааа научено,
имено дека училиштата се вистински социјално подигнување во социјалната средина.“

Врсниците се исто така една од важните компоненти во социјализацијата на детето.

За разлика од семејства и училишта, оваа група е помалку специфична, но не помалку
важна. Првата фаза во раната возраст, која се однесува на форма на врснички однос, е
индивидуалистичката фаза, каде децата си играат едно до друго. Веќе на училишна
возраст, овој систем се менува, и веќе опишан начин.

Иван Толичиќ се занимаваше со формата на детската игра во однос на возраста и

видот на децата, интеракциите меѓу самите деца. Тој откри дека со зголемувањето на
возраста, се зголемува и времето поминато во тимска игра и го намалува времето
поминато во индивидуална игра. Еве како го покажува нивното користење на времето за
одредени форми на општествено учество (означено со броеви од 1 до 6) според различни
возрасти:

1. осаменик без забележително вработување;

2. осамена игра;

3. набљудувач во играта;

4. компаративна игра;

5. асоцијативна групна игра;

6. колаборативна групна игра.

17
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

Основниот мотив за играта се социјалните контакти од раното детство. Доказ за тоа е

однесувањето на детето кое е свесно дека некој го гледа додека си игра. Потоа почнува да
игра со уште поголема желба. Од третата година од животот, детето игра во група, но сака
често да ја менува групата, во која мора да биде мал. Од четиригодишна возраст игра во
групи од по два или три члена. Петгодишни деца се способни да играат во поголема група
(до пет члена). Ако детето не може да се вклопи во групата, тоа е доказ дека во
менталниот развој заостанува зад другите деца.

Играта за деца е поле каде децата ја учат вештината на преговарање, која ќе им

биде потребна до крај на животот. Не постои форма на дружење со возрасно лице што
може да го надомести нивното богато искуство кои децата ги добиваат преку игра при
стекнување на способност за решавање проблеми, поделеност, чувствителност за
врсниците итн.

2.8. Видови на социјализација

Социолозите разликуваат неколку видови на социјализација:

• повратна социјализација;

• развојна социјализација;

• примарна социјализација;

• секундарна социјализација;

• антиципативна социјализација;

• ресоцијализација.

Примарната социјализација е онаа во која луѓето учат за ставовите, вредностите

кои се соодветни за поединци како членови на одредена култура.

18
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

Секундарната социјализација е вид на социјализација во која поединците учат што

е соодветно за една помала група во поголемо општество.

Развојната социјализација е процес на учење на однесување во рамките на

социјална институција, а се однесува на остварување на социјални вештини.

Антиципативната социјализација е процес на учење во кој едно лице вежба со цел

да биде подготвено за некои идни позиции и функции.

Ресоцијализацијата е процес на отфрлање на претходно стекнатото однесување и

прифаќање на некои нови модели на однесување.

2.9. Играта, некогаш и сега

Списанието за црни студии дискутира за резултатите добиени со интервјуирање на

наставниците за разликите помеѓу нивната игра кога биле деца и играта на нивните
ученици. Наставниците ги карактеризираа игрите на нивните деца како стереотипни за
мажите и за жените, соодветно. Така, момчињата најмногу учествуваа во оние игри кои се
засноваа на правила (фудбал, лов и сл.), а девојчињата играа игри со улоги (играње со
кукли, работа во продавница, играње со коњи итн.). Сите се согласија за едно, а тоа е дека
потрошија многу повеќе време играјќи игри надвор, за разлика од денешните деца.

Книгата ги разгледува условите под кои се одвивала играта, главно надворешните.

На пример, децата порано играа во големи групи, за разлика од денешните деца.
Интервјуирани наставниците забележале промени во општеството, како на пример,
употреба на компјутер, гледање телевизија итн., оценувајќи ги како опасни. Некогаш им

19
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

негираа играчки на децата на училиште и на предучилишна возраст, верувајќи дека тие ја

ограничуваат имагинацијата на детето.

Наставниците кои се придржуваа до прагматичниот концепт тврдеа дека нема

разлика помеѓу елементи од играта кога биле деца и елементи од играта што децата ја
играат сега. Форма на детска игра е, според нив, израз на културата во која живеат децата.
Значи формата на играта се менува со културата во која децата растат и се менуваат
заедно со општеството во кое живеат.

Vygotsky истакнува дека децата се под влијание на културната реалност. Тој

посочува дека луѓето се деца на нивната возраст и околина. Мотивите и суштината на
играта се исти, но условите во кои се игра се менуваат, т.е. општеството се менува. Игри
како Бетмен и Зоро не постоеле во минатото, но постојат денес, а децата сакаат да ги
играат.

Така, на пример, децата порано играа повеќе игри надвор отколку внатре, бидејќи
внатре просторите беа мали, за разлика од денешните. Децата играа слободно, движејќи се
без надзор од возрасен. Играа без мешање на возрасните, немаше кој да им каже кој во кој
тим треба да игра, ниту според кои правила треба да играат.

Денес децата се под постојан надзор на родителите и не само тоа, туку и некои деца
се вклучени во редовни спортски активности, кои се одвиваат целосно под водство на
возрасни.

2.10. Медиуми и социјализација

Теориите како онаа на Persons, Harry M. Johnson потекнуваат од 1960-тите,

истакнуваат дека социјализацијата не завршува во раното детство, туку дека таа
продолжува низ некој вид специјална обука. Она што тогаш не го потенцираа, а ние сега
мораме да го нагласиме е важноста на социјализацијата преку масовните медиуми.

Во последниве години, се повеќе се зборува за „детска култура“, во која значајно

местото го заземаат масовните медиуми. Овој феномен вклучува игра, која има елементи

20
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

на спонтаност, непланираност и истражувачки дух. Видео игрите се исто така еден вид
игра, кои се разликуваат од обичните игри структурирани, ограничени со правила и имаат
однапред одредена цел.

Масовните медиуми ја вклучуваат и телевизијата, која го формира културниот

идентитет на децата, без разлика на барањата на родителите на истите тие деца.

Компјутерските игри се еден од најважните облици на масовни медиуми, чии

главни корисници беа децата во последните години. Имено, психолозите разговараат за
тоа дали ТВ емисиите, цртаните филмови, филмовите и видео игрите придонесуваат или
му штетат на правилниот развој на детето. Тие им даваат на децата привидно чувство на
моќ, ги заменуваат родителите, но ја пренесуваат и културата врз нив.

Многу научници веруваат дека има многу поучни емисии и цртани филмови, па
затоа е направена и подлабока анализа на поединечни серии. Така, на пример, на
Универзитетот во Јужна Калифорнија, катедрата за телевизија, изведе интерпретација на
ликовите на Мапет, користејќи психоаналитички пристап. Вториот пример е теоријата на
семиотиката применета на мачката Гарфилд и слично. (Copyright 1991 Reed Business
Information, Inc.).

Во 1991 година беше објавена статија од група автори од истиот универзитет за

влијанието на масовните медиуми на типично саботно утро кај децата. Заклучиле дека
децата се дома цело утро само како пасивни набљудувачи во однос на нивниот когнитивен
развој. Од друга страна, децата се интерактивни учесници во процесот на придонес во
развојот на индустријата за масовни медиуми, односно формирање на мултинационални
конгломерати кои ја диктираат содржината на овие медиуми.

Во една од написите, насловена како „Nintendo and New World Travel Narratives“,
авторот Мајкл Фулер, експерт за ренесансната литература дискутира, како во „просторни
приказни“ или „приказни низ просторот“ немаат вистинска карактеризација на ликовите.
Освен тоа, не постои причинско-последична врска во самата приказна, нема заплет во
однос на постепен развој (вовед, заплет, кулминација, расплет и крај). Наместо тоа,
акцентот на ставен кај поновите приказните се во постојано движење низ просторот.

21
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

Сепак, видео играта Нинтендо се совпаѓа во класичната форма на раскажување на

патувања, како што се Марко Поло, Том Соер итн.

Лам, Хо Чеонг објави книга во која зборува за видео игрите како социјални и
културен феномен, во однос на тоа дали прекумерното играње на овие игри предизвикува
насилство и агресија кај децата. Некои психолози сметаат дека игрите не предизвикуваат
агресија, туку играњето само ги поттикнува до поагресивно играње на самите игри, каде
играчите ја испразнуваат негативната енергија. Достапни се за децата и компјутери во
училиште. Меѓутоа, на училиште немаат толку време за играње на компјутери затоа што
обично се дели со група студенти.

Друго прашање за кое се дискутира во книгата се пораките што ги пренесуваат

видео игрите за машки или женски стереотипни однесувања. Девојчињата се оние кои се
киднапирани, а момчињата се тие кои треба да штедат. Со истите проблеми се занимавал
и C.А. Bowers во неговите книги: „Културните димензии на образовните компјутери и
разбирање на неутралноста на технологијата.“

Во написот „Воскреснувајќи ја бесплатната игра кај малите деца - што изгледаат

надвор од фитнесот и дебелината“, од Хилари Л. Бурдета и Роберт Ц. Витакер, ја

дискутираат потребата да се вратиме на традиционалната форма на игра. Играта е

можност децата да ги научат социјалните интеракции и сите родители сакаат нивните деца
да бидат успешни во оваа област. Таа вештина се рефлектира во способностите
воспоставување пријателства, соработка со другите, способност да се води и одлучува,
како и да ги почитуваат одлуките на другите. На пример, децата треба да одлучат кој ќе
игра, што ќе игра, кога ќе биде почеток, кога ќе заврши итн. Овде децата мора да научат
како да прават компромиси. Тука тие се стекнуваат со особини како што се:
флексибилност, емпатија, самосвест и самоконтрола. Сите овие карактеристики се
потпишани под заеднички термин познат како „емоционална интелигенција“, кој е
основата за сите идни социјални интеракции. Таа интелигенција влијае на успехот и на
работното место, до успех во сите сфери на општествените односи. Тоа им помага да

22
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

влезат во зрелоста, во која ќе треба да ги развиваат и одржуваат постигнатите

општествени односи. Оваа интелигенција најмногу се развива преку слободна игра.

Сигурно е дека елементите на денешната игра се под значително влијание на

медиумите. Особено оние страшните делови, поради што децата поминуваат многу време
разговарајќи за она што го виделе или слушнале. Друга значајна опсервација на авторите,
за која беше дискутирано претходно, е дека наставниците при споредувањето на нивната
игра и играта на денешните деца забележале како поранешната игра повеќе се одржувала
надвор. Познато е, на пример, дека децата во Швајцарија се изнесуваат да играат на
отворено секој ден, без оглед на временските услови. Тоа е веројатно така, затоа што се
верува дека децата ќе бидат поздрави. Од друга страна, истакнува авторот, истите овие
деца живеат во загадени градови.

ЗАКЛУЧОК

Социјализацијата на детето започнува во семејството со неговото раѓање и трае цел

живот. Прва вистинска социјална средина во која доаѓа детето е училиштето.
Социјализацијата не е само за усвојување на позитивни, туку и на усвојување на
негативни влијанија. Таа во раните училишни години повеќето се одвиваа преку играта.
Сè што претставува работа за возрасен, претставува и игра за дете. Низ играта детето учи
да прифаќа општествени правила и норми и да ги задоволува своите потребите во
согласност со овие правила.

80% од наставниците користат игри на час, 20% користат групни игри. На мое
чудење, сите наставниците, без оглед на сложеноста на наставната програма, чувствуваат

23
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

дека имаат доволно време за играње како наставен метод. Овој одговор може да биде
поврзан со типот на играта која ја применуваат.

Како што растат учениците, така расте и нивната способност да учествуваат во

игри.

Прифаќањето на правилата на играта е еден вид обука за прифаќање на училишни

и други социјални вештини и прописи. Не сите ученици подеднакво ги прифаќаат
правилата на играта, а со тоа и правилата на училиштето. Резултатите покажуваат дека
80% од учениците кои не ги почитуваат правилата, а инаку ги прифаќаат правилата на
играта, а 20% само понекогаш ги прифаќаат гореспоменатите правила. Во секој случај, тоа
е добра вежба за практикување на особини како преференции и соработка.

Често има недоразбирања при играњето тимски игри, т.е. има и неуспешни
примери за социјализација, а според одговорите на наставникот, причините се различни.
На пример, ривалство, случајни грешки, желба за докажување, како и општествени
разлики.

Резултатите покажуваат дека учениците се друштвени, бидејќи повеќето од нив

имаат повеќе од тројца другари. Училиштето навистина придонесува за запознавање нови
пријатели. Исто така резултатите покажуваат дека нивните другари се најмногу од
нивната населбата и нивните школски другари.

Учениците на училишна возраст најчесто ги избираат своите врсници за игра

(45%), но исто така има голем број на оние кои сакаат да си играат со постари (25%) или
помлади (30%) од себе.

Загрижува фактот колку навистина ги почитуваат правилата на игра, како и

начините на нивно казнување поради кое изневеруваат другари. Само 35% од учениците
секогаш ги следат правилата на играта, 35% понекогаш, а дури 30% никогаш не ги
почитува. Тие се казнуваат главно со исклучување од игра (65%). Други начини на

24
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

казните вклучуваат сквотирање, принудување да скока, да трча и да ги клоца своите

другари или брат, или сестра од играта итн.

Видовите одговори што ги добивме се доказ што ќе биде проблем што ќе го имаат
идните млади луѓе со прифаќање правила и норми. Ако општеството сака да го потисне
тој вид на проблем најдобро време за реакција е училишната возраст. Нека оваа работа
биде упатство за напор за наставниците кои работат со деца во предучилишни установи.

ЛИТЕРАТУРА

1. Elharun Selimović: Osnovi razvojne i pedagoške psihologije. Univerzitet "Džemal

Bijedić", Mostar, 2001.

2. Furlan I., Čovjekov psihički razvoj. Školska knjiga Zagreb, 1991.

3. Kamenov, E. E. : Intelektualno vaspitanje kroz igru. Zavod za udžbenike i nastavna

25
„Социјализација на децата во предучилишните установи“

sredstva, Beograd, 1989.

4. Man, B.: Parents At Play, Canadian Association Of Family Resource Programs.

5. Saton-Smit, B. : Igračke i kultura. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

1989.

6. Van Lue, E.M.: Preserving Our Cultural Heritage Through Play And Games, The

Child's Right To Play, A Global Approach Conference,2001, New York.

7. Dr. Vera Smiljanić- Čolanović, Dr. Ivan Toličić: Dečja psihologija. Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1966.

8. http://encyclopedia.thefreedictionary.com)

9. www.archpediatrics.com at University of California - Berkeley

26