İbrahim KALIN

Hayatın sıradanlaşması ve sıradan hayatın kendi başına anlam

üreten bir eylem olarak kabul edilmesi, insanın varlık ve evren-
le olan asli ilişkisini gölgelemiş ve medeniyetin temel hedefini
münhasıran bu müstakil hayatın idame ettirilmesine indirgemiş-
tir. Whitehead’in yerinde ifadesiyle “engin bir kozmolojik bakış
açısı”na sahip olan her dönemde ve toplumda, insanların eylem-
lerine bu bakış açısı yön verir ve gündelik hayata bir derinlik ve tu-
tarlılık kazandırır.130 Eylem yahut “emek”, ancak böyle bir geniş
atıf çerçevesi içinde anlamlı bir fiil haline gelebilir. İnsanın evrenle
ve diğer varlıklarla barışık bir yaşam biçimini ve gündelik hayatı
keşfetmesi, büyük varlık resmini yeniden hatırlamasına bağlıdır.
Modern medeniyetin geleceği hakkında yapılacak her tartışma, bu
temel sorudan hareket etmek zorundadır.

Bir Medeniyet Muhasebesine Doğru

Mekanistik medeniyet anlayışının yarattığı sorunlara dikkat çe-
ken Jeremy Rifkin, alternatif bir tez olarak “empatik medeniyet”
kavramını geliştirir ve “homo sapien artık homo empaticus’a dö-
nüşüyor” der. Aydınlanmanın rasyonalist filozoflarının zannetti-
ğinin aksine insan sadece hesapçı bir akıl, narsistik bir ben-algısı,
çıkarcılık ve ayakta kalma güdüsüyle hareket eden bir varlık değil-
dir. İnsan aynı zamanda hisseden, merhamet eden, başkaları için
kaygı duyan, özveride bulunan, fedakârlık yapabilen, paylaşan,
sosyal dayanışmaya ve etkileşime açık bir varlıktır. Günümüzün
mekanistik-bireyci hayat anlayışı ve toplum düzeni, insanların
birbirleriyle empati kurmasını sağlayacak bir iklim sunmamak-
ta, tersine insandaki bencil ve tahripkâr özellikleri tahrik etmekte
ve onları adeta bir yaşam şartı haline getirmektedir. Oysa insanın
empati kurabilmesi, ötekine açılabilmesi, insan oluşunun temel
özelliklerinden biridir. Sonuç olarak, “empati kurmak, medeni
olmaktır”.131
Fakat Rifkin’in bu iyi niyetli girişimi, Kartezyen sübjektivizmin
ve araçsal rasyonalitenin sınırlarını aşmak için yeterli değildir. Mo-
58 dern medeniyet anlayışının varlık tasavvurunu ve tabiat felsefesini
Dîvân köklü bir şekilde gözden geçirmeden kendini varlığın merkezinde
2010/2 gören insanın psikolojik repertuarına birtakım ahlakî ve duygusal

130 ������������
Whitehead,
�����������Adventures of Ideas, s. 12.
131 ����������������
���������������
Jeremy Rifkin, The Empatic Civilization: The Race to Global Consciousness
in a World in Crisis, Polity Press, New York 2010.