İbrahim KALIN

rasyonalite, insan ile tabiat, insan ile varlık birbirinden ontolojik

olarak kopartıldığı zaman ortaya çıkar.132
Pagan ve antroposentrik akımlara bir karşı-tez olarak antropo-
kozmik bakış açısı, kapsamlı ve tutarlı bir varlık tasavvuru açısın-
dan önemli avantajlar sağlamaktadır. Bilim ve teknolojide büyük
mesafeler almasına rağmen Çin medeniyetinde araçsal akılcılığın
gelişmemesi ve insan-tabiat dengesinin muhafaza edilmesi, bu
bakış açısının bir sonucu olarak görülebilir. Bu, giderek anlamdan
yoksun hale getirilmiş bir evrende yaşayan modern insanın, varlı-
ğın anlamını yeniden keşfetmeye başlaması açısından önemli bir
adım sayılabilir. Yer ile göğü, insan ile tabiatı barışık hale getiren
antropokozmik bakış açısı, daha insancıl bir medeniyet anlayışının
doğmasına önemli katkılar sunabilir.
Fakat sübjektivizmin modern düşünce üzerindeki ağır etkisi na-
zar-ı itibara alındığında bunun da tek başına yeterli olmayacağı
açıktır. İnsan ile evren arasındaki ilişkinin Manikeist-Kartezyen bir
düalizme dönüşmesini önlemek için, daha yüksek bir atıf çerçeve-
sine ihtiyaç vardır. Bu ancak, Fârâbî’nin “ilahî, tabiî ve iradî” olarak
tarif ettiği varlık mertebeleri arasındaki hiyerarşiyi yeniden kurmak
suretiyle mümkün olacaktır. Yeni bir medeniyet anlayışının kalkış
noktasını da bu varlık tasavvurunda ve evren anlayışında aramak
gerekmektedir.

Abstract
Worldview, Existence and Order: An Introduction to the
Concept of Civilization
Ever since its inception in the 18th century, the concept of
civilization has been employed widely in such diverse fields
as social sciences, politics, arts and popular culture. The

132 �������������
������������
Tu Weiming, Centrality and Commonality: An Essay on Confucian Religious-
60 ness, State University of New York Press, Albany 1989, s. 126 vd. Ayrıca bkz.
Tu Weiming, “Aydınlanma Zihniyetinin Ötesi: Antropokozmik Bir Bakış
Dîvân
Açısı”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, sy. 22 (2007/1), s. 27-38.
2010/2 William Chittick, antropokozmik bakış açısını İslam düşüncesi açısından
değerlendirir ve bazı tashihler yapılarak bunun İslam düşünce geleneğini
izah etmek için elverişli bir çerçeve sunduğunu savunur; bkz. William Chit-
tick, Science of the Cosmos, Science of the Soul: The Pertinence of Islamic
Cosmology in the Modern World, OneWorld, Oxford 2007, s. 107-132.