İbrahim KALIN

adaletin muhafaza edilmesi ve bir yaşam pratiği haline gelmesidir.

Ma’at, kadim Mısır’ın adaleti hem kozmik hem de sosyal bir ger-
çeklik olarak tasavvur ettiğini göstermektedir.84
Kozmik düzen ile sosyal düzen arasındaki ilişki, 20. yüzyıl düşün-
cesinin de önemli tartışma konularından birisidir. Bilim devrimi
sonrasında gelişen evren tasavvurunun homojenleştirici ve tesviye
edici bakış açısına rağmen, evrende, onun fizik-maddî özellikleri-
ni aşan bir düzenin olduğu fikri ortadan kalkmamış, tersine farklı
ve yeni tartışmalara kapı aralamıştır. İki dünya savaşını müşahede
ettikten sonra düzen kavramı üzerine felsefî bir araştırma progra-
mı başlatan Eric Voegelin, 20. yüzyılda ortaya çıkan kaos ve savaş
durumunun, modern medeniyetin ve hassaten Batı düşüncesinin
varlık ve evren tasavvuruyla ilişkili olduğu sonucuna varmıştır.
Düzen ve Tarih’te bu ilişkiyi irdeleyen Voegelin, muayyen bir si-
yasal sistemin muayyen bir varlık tasavvuruna ve evren anlayışına
dayandığı tezini, Batı düşüncesine uyarlar. Voegelin’e göre tarihte
ortaya çıkan bütün kozmik ve sosyal düzenler, insan-insan yahut
insan-tabiat ilişkisinden değil, insanın aşkın bir ilkeyle olan tecrü-
besinden kaynaklanırlar. Düzen fikrinin referansı, kendi dışındadır
ve aşkın bir varlık mertebesine dayanır. Zira “sosyal düzen, insanın
varlık düzeniyle ahenk içinde olması halidir”.85 Burada insanın öz-
gür tercihleri kadar belirleyici olan unsur, bir parçası olduğu “varlık
düzeni”yle ilişkisinin nasıl tanımlandığıdır. Herhangi bir kozmik
ve sosyal düzenin, her şeyi kuşatan varlık dairesine ve muayyen
bir varlık düzenine dayanması, bir sisteme anlam katan düzen il-
kesinin, sistemin içinde değil, onun dayandığı atıf çerçevesinde ve
değer skalasında aranması gerektiği manasına gelir.86 Meşruiyeti-
ni kendine atıfla (self-referential) inşa eden modern düzen fikrinin
tersine klasik gelenek, büyük varlık dairesini esas almış ve eşyanın
anlamını, bilen öznenin kognitif yeteneklerinin ötesinde aşkın bir

84  Kadim Mısır düşüncesinde ma’at kavramı için bkz. Jean-Claude Goyon, Rê,
Maât et Pharaon ou le destin de l’Égypte antique, Lyon 1998; Henri Frank-
fort, Ancient Egyptian Religion: An Interpretation Dover Publications, 2000
(ilk neşir tarihi 1948); Jan Assmann, The Mind of Egypt: History and Mean-
ing in the Time of the Pharaohs, Harvard University Press, Cambridge 2003;
40 a.mlf., Maât: l’Égypte pharaonique et l’idée de justice sociale, Conférences,
Dîvân essais et leçons du Collège de France, Julliard, Paris 1989.
2010/2 85 ����������������
���������������
Eric Voegelin, Order and History, The World of the Polis, Louisiana State
University Press, Louisiana 1957, c. II, s. 2.
86  Bu yüzden Eflatun Protagoras’ın “İnsan her şeyin ölçüsüdür” aforizmasına
şiddetle karşı çıkar; bkz. Eflatun, The Laws, 716c. Ayrıca bkz. Hannah Aren-
dt, The Promise of Politics, Schocken Books, New York 2005, s. 10.