1

‫   ‬ ‫رى    آ‬ ‫نِ  ر ل   ت  ا ا ب  ا ؓ‬

‫‪   ،‬‬ ‫ ا  ز د      اور   د   ا ‬
‫ر آج و  ا ء    م    ں  اور   ر  ادب ‬
‫ د  ‬ ‫ ا          اور      اور  ‬ ‫ ‬
‫    ات   ا م  ا   ا  ا رى     م    ‬
‫  ك  و          و  رو  ‬ ‫ر  ۔‬
‫ا ں      ا   ا  ا رى         ۔ ‬
‫ان     ا ں    و    ا     ھ    ا  ‬
‫ ‬ ‫ء‪ ،  ،‬ا ء ‪  ،‬ث و  ‪ ،‬دا  و     ات  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ اور ان  ات     و  ن   وہ  ‬
‫ آج  ں  ر        وہ  ر  ا  ا از    ‬
‫ و دا    آ   ۔ ‬

‫‪2‬‬
 ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪   ،‬‬ ‫ِ ‬
‫ا   ا  ا رى ؒ‬
‫   ‬ ‫ ‬

‫   ر  ‬ ‫ق     دت    و  ا  ر‬ ‫  ت     رو ؒ‬ ‫ دوم  ا  ا‬

‫ ‪   ،‬م‪    ،‬اور  اَذر ن    ‬ ‫‪  ،         22‬اس  و   اق‪   ،‬رس‪  ،‬‬
‫   ‬ ‫    د ہ   د   رس       وت  ‬ ‫ا     ا   ۔  اس  و  ‬
‫ع د ۔‬ ‫ز   و  ‬
‫    رے   م      اس   ف ‬ ‫    گ  ڈور  ‬ ‫ت   ن  ؒ  ‬
‫ ۔  ت  ن     ہ   ا     ؒ      ر    اور   رس    ا  ‬ ‫ ‬
‫    ں   رس  ‪  ،‬ن   ان‪ ِ   ،‬ن ‬ ‫ ‬ ‫و ں          د ۔ ‬
‫) دہ ا ن( اور  ا ن    ف  ت     ۔‬
‫ا ن        ت   ا     ؓ     اہ   نِ  ر ل   ت  ا  ا ب ‬
‫ا رىؓ    ادے  ت ا   ر        ۔‬
‫‪ 29‬ى )‪ 650‬ى( ا ن          ا   ر    ا ن       ر  ‬
‫     ‪ ،‬اس  ح  ت ا  ا ب ا رى   او د         ا      اور   ات ‬
‫   ر   ۔    ا   ر    او د      ا   ر    ا رى     م    ا    ‬
‫  ہ         ۔‬ ‫   ۔ اس دو  ر   ر    رگ ا ا   ى اور ‬
‫ ‪1006    4‬ء(   ا ن       ات‪ )  ،‬دہ ‬ ‫ ‪   2‬ن  ‪396‬ھ)‬
‫ر     ں ‬ ‫‪   Kohandez‬ا‬
‫ ‬ ‫  ات ا ن (       ژ ‬
‫ا      و دت        م  ا  ر   ۔ ‬
‫ر          ہ       ا    ا رىؒ    د            ‬ ‫       ا‬
‫ت ہ            رى ‬ ‫ ‬ ‫ ا  روز   ا م        ا  ز  ۔‬
‫        ُا ے۔   ر    ا    ‬ ‫۔   ا  ا رى   ات    ا   در  ‬
‫‪3‬‬
 ‫ا م اور  ِ  ات        د      ۔ ‬
‫  ت  ا  ‬ ‫   ا   ر  ‬ ‫ے     ا‬ ‫ِ ا م       ‬
‫         )اس  دور   ( ں     ں       ف    ا م      ‬
‫آ    اس    اد  ا   ا  ا رىؒ   ۔ ‬
‫  ا   ا  ا رىؒ    ) ‪1006‬ء     ‪1089‬ء(‬ ‫ ا م   ت  ا  ا‬
‫ ‬ ‫  ى   ى      ا‬ ‫ا وف   ِ   ات     ر   ر   ى   ى  ‪/‬‬
‫ء         ۔   ت   ا  ا رى ر       ‪     ،‬آن  اور    ‬
‫ ا ر ‬ ‫ ‪  ،‬ا ال    اور  ‬ ‫  ۔    اور   ر  ز ں    آپ      و  ‬
‫ل ۔ ‬ ‫ا ان‪ ،‬ا ن‪  ،‬ن او  ر و  ا ء   آج     ‬
‫    ى           ‬ ‫ں   ‬ ‫ا   ا  ا رىؒ     اداد  ‬
‫      دہ ‬ ‫ ‬ ‫  وع   د    ۔    ا                 ِ  ‬
‫ل        ا                  ۔  آپ            ‪ ،‬ى ‬
‫اد   ا د   ى ا  ز    د ۔ ‬
‫      ش    ر   ‪  ،‬او ت  ا        ‬ ‫  ‪    :‬‬ ‫آپ ‬
‫  ‪   ،‬ى  وا ہ  رو      ‬ ‫ء     ز      ا د      اور    ‬
‫ڑ   ے     ڈا  اور   ر ۔‬
‫ا   ا  ا رى  ى  م     ا      ‪   417‬ى     ات  وا  ‬
‫   ا  ‬ ‫ٹ  آ  ۔  اب  آپ     م     ف     ‪  ،‬آپ    ز  ‬
‫  ‪      ،‬آپ   ات      ‬ ‫  ام    ں      ا  ‬ ‫  اہ ‬ ‫وا‬
‫   ‬ ‫   ر ‪  ،‬ان    و ت         ؒ    ‬ ‫   ‬ ‫  اﷲ   ‬
‫۔ ‬
‫ ا رى   وا   ا   ر ؒ      د وى  ا ر              ‬ ‫اس و  ‬
‫  ‪     ،‬ا    ادوار  آپ    وا  ‬ ‫         ‬ ‫ہ     ‬
‫      ؒ       ت     ارے  ۔     ؒ    آپ       ن       م    ‬
‫   ذ    ا ں   ا     ‪  ،‬اور  ا   م   د    ا  ‬ ‫   آپ   ‬
‫‪4‬‬
‫  ۔  ‪422‬ھ    ‬ ‫ر    ا   ا  ا رى     د   د  ‬ ‫ ا‬ ‫ہ   ا‬
‫ت  ان      ‬ ‫‪ ،‬ت  ا  ا رىؒ   وا        اور  ا  ‬ ‫  ؒ   و ت ‬
‫   ۔‬ ‫رگ و   ‬
‫ؒ     ا ر    اور  ان ‬ ‫ ‬ ‫پ   ا‬‫‪ 424‬ى    آ  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫روا ت   ‬
‫   آپ       م     اروں  در  وا ‬ ‫ؒ     ‬ ‫ ‬ ‫۔  ا‬ ‫     ‬
‫     ‬ ‫ ا رىؒ  د ا      ‬ ‫‪  ،‬ا   ا‬
‫اﮔ ــﺮ ‪ ‬ﺧ ــﺮ‪‬ﱏ را ﻧ ــﺪﯾ ــﺪﱉ‪  ،‬ــ‪ ‬ـ ‪‬ـ‪ ‬ـﻘ ــﺖ ﻧ ــﺪا‪ ‬ـﺘ ــ‪‬‬
‫        ۔ ‘‘‬‫ ‪     ،‬‬ ‫     د  ‬ ‫ ‬
‫’’ا    ‬
‫  ‪:‬‬ ‫ ا رىؒ ا  او  ر  ‬
‫ا   ا‬
‫‪    ،‬ر م      آب ‬ ‫ ا  ا  ‬ ‫  ‬ ‫  د   ‪   ،‬آں ‬ ‫’’ ا  ‬
‫‘‘‬ ‫ردم        م   ‬ ‫ز ‪  ،‬اں ‬
‫    س   ‪  ،‬ان      ‬ ‫   ا ا  ‬ ‫ ا     ا      ‬ ‫) ا  ا‬
‫   ا    ا دہ      اب         ا    ‬ ‫   اور اس   ‬ ‫   آب ز‬
‫ (‬ ‫ر  اور   ‬
‫ؒ     ا  ا رى       م       ب   ۔       ا  ‬ ‫ا ا  ‬
‫ؒ        ا ف     ل ‬ ‫  ۔  ت   ا ا  ‬ ‫ا رى ان   ‬
‫        ۔   ات    وا  آ    ‬ ‫ ا ا    ‬ ‫     آپ      ا‬
‫   اور    آپ    ‬ ‫   آپ    ر  دار ‪،‬ان      ‬ ‫ آپ    ا‬
‫ِ  ا       و ار دات      وع  ۔ ‬
‫      گ  دور  دراز    آ  ‬ ‫ت   ا  ا رى      و    ‬
‫س ۔  ر   ام            ‬ ‫       اور  ش   ‬ ‫۔ آپ   ‬
‫  ى‪    ،‬ا    ‬ ‫  ً  ا م   ا ‪  ،‬ا‬ ‫     ا  دور    ا‬ ‫ د    ‬
‫  ا   ا  ا رى   ا ٰ       ت    ر   ۔   ا ٰ    ‬
‫    ۔ ‬ ‫  ت  ا  ا رى    ت   و ت   ‬
‫ا   ا  ا رى    ن  د  ىؒ‪  ،‬ان    او د‪      ،‬ا    ا ‪ ،‬‬
‫‪5‬‬
‫  ۔      آپ    ا  دور      ‬ ‫ ز‬ ‫ا ى   ‪  ،‬ا  ار ن    اور   م  ا  ‬
‫‪            ،‬و    ‬ ‫ل ‬ ‫ا ں‪  ،‬ا اء     ں   ے   ت  ار‬
‫    ر  اور        ا۔ ‬ ‫رى ‬ ‫      ۔  ا   ا  ا‬ ‫ا ں   ‬
‫ ‬ ‫ و  ر     اں   ‬ ‫   ‬ ‫ا   ا  ا رىؒ   ا   ف اور ‬
‫‪ ،‬‬ ‫ب  ا ار‪   ،‬زل  ا‬ ‫‪ ،‬‬ ‫‪  ،‬زاد  ا ر‬ ‫        ت  ا‬
‫ن‪  ،‬ر  واردات ‪    ،‬ا ك‪ ،‬‬ ‫ٔ دل و ‬ ‫ر‪ ،‬آ  و  ل  وا ‪ ،‬ر‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ا‬
‫  ‪   ،‬دت   ‪   ،‬ت    ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫‪        ،‬د   ‪ ،‬ر ‪ ،‬ا ٰ  ‬
‫اور    ان   ر ۔ ‬
‫  ‪         ،‬وح      ‬ ‫  ك   آپ    ا  ر   م   زل  ا‬
‫  آن            ‬ ‫۔    آپ   ث      ‪   ،‬ت   ا  ا رىؒ  ‬
‫۔ ‬ ‫  ر  ز ن          م’’  ا ار ‘‘‬
‫   ا  ‬ ‫دہ ر   ارج ا‬ ‫ ‬ ‫ى    آپ   ‬ ‫ر   ا     ز  ‬
‫ح     ۔ ‬ ‫   ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫رى  ‬ ‫وف   ر     ا ٰ   ‪       ،‬ا  ا‬
‫ ‬
‫ـﻮش ‪‬ن ِ‪ ِ ‬ـﻨ ــﻮ ﻧـ ـﮑـ ـﺘ ــﻪھ ــﺎی ‪ ‬ـ ‪‬ـ‪ ‬ـﺮ ھـ ـﺮات‬ ‫ﺑ ــﻪ ﮔ ـ ِ‬
‫ِ‬
‫ـﻼت ﻃ ــﺮﯾ ــﻖ از ‪ ‬ـ ‪‬ـ‪ ‬ـﺎﻧ ــﺶ آﺳ ــﺎن اﺳ ــﺖ‬ ‫ﮐ ــﻪ ‪ ‬ـﮑ ـ ِ‬
‫   ‬ ‫  ں       شِ   ں   ‪    ،‬‬ ‫) ِ   ات  ) ا   ا  ا رى(‬
‫ت  ُان    ن   ذر  آ ن  ۔(‬
‫ت    ر  ادب     ہ   ر   ر    ‬ ‫ ‬ ‫   ا م  ت  ا  ا رىؒ   ‬
‫‪6‬‬
 ‫۔‬ ‫   ۔        آپؒ   ا      ز دہ ا ر  اور ر ت ‬
‫  ‪....‬‬ ‫پ‬
‫ آ  ‬
‫ُ‬
‫ﻣ ـ ــ‪ ‬ـ ـ‪ ‬ـ ـﻮد دل و ‪‬اد ‪‬ﱏ ‪ ‬ـ ـﻖ اﺳ ـ ــﺖ‬
‫اﺳـ ـ ــﺖ‬ ‫‪‬ـ ـ ـﻖ‬ ‫‪‬وداﱏ‬ ‫‪‬ـ ـ ــﺮ‬ ‫ﴎﻣـ ـ ــﺎﻳـ ـ ــﻪء‬
‫آن ‪ ‬ـ ـﻖ ‪‬د ﮐ ـ ــﺰ و ‪ ‬ـ ــ‪ ‬ـ ــﺎ ﻳ ـ ــﺎ‪ ‬ـ ــﻪ ‪ ‬ـ ــ‪‬‬
‫ﻳ ـ ـﻌ ـ ــﲎ ﮐ ـ ــﻪ ‪ ‬ـ ــﺎت ‪‬وداﱏ ‪ ‬ـ ـﻖ اﺳ ـ ــﺖ‬
‫   ‬ ‫  ‪   ،‬‬ ‫  ت ‬ ‫  ن    ا  د   ‪ ،‬ا ى  ز    ‬ ‫)دل ‬
‫  ۔(‬ ‫ى ت ‬ ‫ںو ا  ‬
‫             ‪      ،‬و ا  ‬
‫ﻋ ـ ــ‪ ‬اﺳ ـ ــﺖ ﺑ ـ ــﺰرگ‪ ،‬ﺑ ـ ــﺮﮐﺸ ـ ـﯿ ـ ــﺪن ﺧ ـ ــﻮد را‬
‫را‬ ‫ﺧـ ـ ــﻮد‬ ‫ﺑـ ـ ــﺮﮔـ ـ ــﺰﯾـ ـ ــﺪن‬ ‫‪‬ـ ـ ــﻖ‬ ‫ﲫ ـ ـ ـﻠـ ـ ــۂ‬ ‫وز‬
‫آﻣ ـ ـ ــﻮﺧ ـ ـ ــﺖ‬ ‫‪ ‬ـ ـ ـ ‪‬ـ‪ ‬ـ ـ ـﺎﯾ ـ ـ ــﺪ‬ ‫دﯾ ـ ـ ــﺪﮦ‬ ‫ـﮏ‬
‫‪‬دﻣ ـ ـ ـ ِ‬ ‫از‬
‫دﯾ ـ ــﺪن ﮨ ـ ـﻤ ـ ــہ ﮐ ـ ــﺲ را و ﻧ ـ ــﺪﯾ ـ ــﺪن ﺧ ـ ــﻮد را‬
‫پ   ا   ن    اور   د          ا     ا     ‪   ،‬ں ‬ ‫)ا  آ  ‬
‫ہ        ا     ۔   د       ؤ‪    ،‬آ ں     ُ ں ‬ ‫    د   ‬
‫           د  اور   د    د ۔(‬
‫زﻧ ـ ــﺪ‬ ‫‪‬‬ ‫رﺿ ـ ــﺎی‬ ‫ار‬ ‫دم‬ ‫د‪‬‬ ‫‪ ‬ـ ـ ‪‬ـ‪‬ـ ـ ـﻮ‪ ‬ـ ــ‪ ‬ـ ــﻪ‬
‫زﻧ ـ ــﺪ‬ ‫‪‬‬ ‫ﺑ ـ ـﺮای‬ ‫‪ ‬ـ ــ‪ ‬ـ ــﺲ‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬ـ ــ‪‬‬ ‫‪‬ن در‬
‫روﯾـ ـ ــﺪ‬ ‫ﮔـ ـ ـﯿ ـ ــﺎﱓ‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬ک‬ ‫ﴎ‬ ‫ﺑـ ـ ــﺮ‬ ‫ﮔ ـ ــﺮ‬
‫زﻧـ ـ ــﺪ‬ ‫‪‬‬ ‫و‪‬ی‬ ‫‪‬ی‬ ‫ﮔ ـ ــﯽ‬ ‫ﺑ ـ ــﺮ‬ ‫ھ ـ ــﺮ‬ ‫از‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ا دل    ى ر    دم   ر    اور   ن   ے   ن     ے  ‬ ‫)‬
‫ك   س ا           ى و     ُ آ   (‬ ‫  ى   ‬ ‫۔ ا‬
‫   ‬ ‫ت   ا   ا  ا رى‪     ،‬ات    ا   رى  ز      ‬
‫        ب  واذ ن    ‬ ‫ارى۔ دوردراز  ں    گ  آپ    ‬ ‫ ‬
‫  ۔        آ ى  ادوار    آپ        زور  ر      آپ    ‬ ‫ر ‬
‫‪7‬‬
 ‫ددا  اور   اس  ر      رت     ‬
‫   آڑے  آ ۔‬ ‫ى  ‬ ‫زور  ‬
‫ ا م‪   ِ   ،‬ات   ا   ا  ا رىؒ ‬
‫  ‪ 1 9‬ورى ‪1 0 8 9‬ء) ‪  2 2‬ذى  ا‬
‫‪481‬ھ  (   ات           ل        ‬
‫و ت  ۔ ‬
‫  ا  ا رى     ر  ا ن     م    ‬
‫ ا      ‬ ‫ں  اور   ر  ادب    ‬
‫ا   ا  ا رى     ت    ‬
‫  ۔ آپ     ت    ا اف      ا ان‪ ،‬‬
‫  د ر ڈاك     ا اف    رى   دہ    ا ان‪  ،‬ا ن ‬ ‫ن ‬ ‫ا ن و ‬
‫ك‬
‫  د ر ڈا  ‬ ‫ن   ‬ ‫رى   ۔   ات      ا ا   ا  اڈہ    ا   و ‬
‫  م      م  ۔‬
‫ى ى    آپ     ن ‬ ‫ات    رى  ان  ہ رخ  زا    ر    ‬
‫ہ          وا ۔ آج   آپ    ہ   ات     ل    ز ت   ہ    ‬
‫  ۔  ت  ا  ا رى    س    ل ذى ا             ۔ ‬

‫‪8‬‬
 ‫ ‬ ‫    ‬ ‫ ‬
‫ا   ا  ا رى ؒ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬

‫رى    او د ‬ ‫  ى   ى     ر   رگ     ات    ا م   ا  ا‬

‫   ا ر ن ‬ ‫ات       ‪     ،‬ا ن‪،‬ا ان  و ہ     ى   ں    و  ‬
‫‪،‬ا ان ‬ ‫ات     و ن     ف   ت   ‪،‬ا   ح     رى  ‬
‫ات      ‬ ‫  راج   ر   ‪،‬ا   ر  دور    ا ر ن  ‬ ‫اور ا ن  و ہ  ‬
‫    وى ‬ ‫  و ن  آ   ا۔   ا   ا  ا رى    ‬ ‫ا اد    دو رہ   ت  ‬
‫ن     ‪ ،‬‬ ‫ا ى         ا ن  ا ان      اور  ا رى         و‬
‫ر‪  ،‬ا ‪ ،‬‬ ‫  ر  ‪   ،‬رى‪     ،‬ھ  د ‪  ،‬د   ن‪   ،‬ر‪   ،‬ٹ‪  ،     ،‬‬
‫رن  ر‪  ،‬ہ‪  ،‬ا  اور  رس      ۔ ‬
‫  ك و    و   د       ر  ت   ا   ا   ا رى   او د   ‬
‫   ان        ا   ءا  ا رى     ء        ا   ‪   ،‬‬
‫ا  ا رى  ں     ادار  ہ       د ر ۔‬
‫  ا     رگ      او د     ھ    اور   ر ر      آ د    ان    او د    ‬

‫ وز   ن ) ر(‬

‫‪9‬‬
‫ ا رى      دور    ‬ ‫وف   ِ  د    ا   ر رى   ۔        ا‬
‫       وز   ن    ‬ ‫  ر   ‬ ‫ر       ر  )وز   ن( ‪  ،‬‬
‫ا           ‪       ،‬ا  ا ٰ    ۔ ‬
‫  ام  اور  رو   ت      ‬ ‫او‬
‫ڈ     رگ    ا ا    دا   ورى ‬
‫    رگ     وم ‬ ‫ا رى‪        ،‬‬
‫ؤا  ا رى  ف  ڈ   ‪   ،‬‬
‫            رگ   ں    ‬
‫ى  ‪     ،‬رہ         رگ ‬ ‫   ا ر ؒ‬
‫   ‬ ‫وم      ا  ا رىؒ‪    ،‬‬
‫(‬ ‫رگ   ا ام   ا   ث  ا رى  اور  ار  ؤ ا  ا رى  ڈ    )‬
‫ى     ‬ ‫وف  رگ ا م   ا   ا ر ؒ‬
‫    ۔ ‬ ‫ار ‬
‫ر    زار  ں اور  زى  ر     ‬
‫  ا   ا  ا رى    او د     ‪ ،‬‬
‫    ر       ا ب  ا رى  ‪ ،‬‬
‫ ا رى‪      ،‬ا زاق    ‪ ،‬‬ ‫  ا‬
‫    ؒ‪ ،‬‬ ‫ درس       م  ا‬
‫(‬ ‫ار ا م   ا  ا رى )‬ ‫   ا ء    ا ف ‬ ‫س     ‬
‫ آزادى    م ‬ ‫ ‬ ‫  ‪ ،‬‬
‫ر  ڈا   ر  ا  ا رى    ‪1912‬ء  ‬
‫ِ   ن    دوران   و    و    ‬
‫ آزادى ‬ ‫         ر ۔ ‬
‫  ں ‬ ‫ ر  اور       ں    ‬
‫ار   ا ا  دا    ا رى )ڈ (‬ ‫ر  ا رى‪    ،‬ا     م    دوران ‬
‫‪10‬‬
 ‫(‬ ‫ )‬ ‫ ‬ ‫      اں   ر   ت ‬
‫ا م  د  وا      ڈا    ا  ‬
‫زى  ا رى‪     ،‬ں   ر ‬
‫ا رى    ادے  اور   ا  ‬
‫ ا      ر    ‬
‫  ۔  اس     وہ    د  ‬
‫ ا رى‪       ،‬رت ‬ ‫و  ‬
‫  ر    اور     ھ ‬ ‫ ‬ ‫ ر‬
‫   ‬ ‫ وا  ‬ ‫ر    ‬
‫ا رى‪   ،‬د    ا ٰ  ا رى   ‬
‫ا   ا   ا رى   او  د     ۔ ‬
‫  م   ن       رت      ‬
‫رن   ر     ن       دق  آ د ‬
‫ ا رى‪ ،‬‬ ‫   ادر‬ ‫اد ن  ‬ ‫ وا    ا  ا  ا رى    ‬ ‫ت ‬

‫ڈا   ر ا  ا رى ‬ ‫   ا رى‬ ‫ ‬ ‫ا ف ‬ ‫ ا رى ‬ ‫   ا‬

‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ا  ‬ ‫ ا   زى ا رى ‬ ‫ٰ  ا رى‬ ‫ ا‬ ‫ ا رى ڈا  ‬ ‫  ر ‬

‫‪11‬‬
‫   ا س  ا رى‪      ،‬ا  ا رى  اور      ا  ا رى     ت ‬
‫ا  ا رى    ر او د      ۔     ا  ا رى      ا    ‬
‫   ا   ے ‬ ‫  ى   ‬ ‫ا       م     وف   ‪      ،‬ا‬
‫    اہ  ۔‬ ‫   ‬
‫ ‬ ‫  ا   ا  ا رى   ‬ ‫ب ا ا رى   ‬
‫  ك  و      ‬ ‫ا   ن  ا     ى        ’’‬
‫  ى   ى     ر ‬ ‫   و  رو   ا ں      ‬
‫رگ     ات    ا م   ا   ا  ا رى        ‬
‫۔  ان     ا ں    و    ا     ھ    ا   ء‪ ،‬‬
‫   اور ‬ ‫‪  ،‬ا ء  ‪   ،‬ث  و   ‪  ،‬دا  و     ات  ‬
‫   آج  ں  ر        وہ ‬ ‫ ‬ ‫ان  ات     و  ن   وہ ‬
‫ر  ا  ا از      و  دا    آ   ۔  ان     ِ ذ ‪ :‬ت    ا   ا  ‬
‫ ا  ا رى‪  ،‬ت  وۃ ا ار  ا     ر‪  ،‬ا      ا   ر رى‪ ،‬‬
‫ ا م     ا ر   ر رى‪      ،‬ا   ر رى‪     ،‬را   ر رى‪ ،‬‬
‫ ا  ا رى‪  ،‬ت       ا ‪  ،‬ت   ا    ا   ف ‬ ‫ت   ‬
‫  وا  ا رى‪   ،‬ت      ا     ى‪ ،‬‬ ‫ ا رى‪  ،‬‬ ‫ا  ‬
‫ت    ا      ا م    ‪ ،‬ز  ا ء   ا     ‪  ،‬ت    ا  ‬
‫      ‪   ،‬ت   ا     ر  را رى‪   ،‬ت       را رى‪ ،‬‬
‫ت   ا   ا  ا م   را رى‪  ،‬ت  ر  ا      را رى‪  ،‬ت   ‬
‫ا        را رى‪   ،‬ث  ا  ا     ث   ر رى‪   ،‬ت   دت ‬
‫    ر رى‪  ،‬ت  ق ا  ا ى‪  ،‬ت      ا ى‪  ،‬ت   ‬
‫ا ر   ا    ا   ر رى    ا ى‪   ،‬ت   ا   ل  را رى‪ ،‬‬
‫ د   ى  ر  ا   ‪    ،‬ا  ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫ت  ا    ‬
‫     ‬ ‫       اس    ‬ ‫ر رى  ا ض      د   وں   ء  و  ‬
‫        ۔‘‘‬
‫‪12‬‬
 ‫ا   ا  ا رى ؒ‬
‫  ‬ ‫ ‬

‫       ا     ‪    ،‬‬ ‫  ا   م  ا‬ ‫ا    ا  ا رىؒ    ِر  ‬

‫۔   ں  اس        ا ال ‬ ‫  ‪      ،‬ا ن    دل    ا  ‬ ‫     ‬
‫    ر   ۔‬
‫   ا  ز     ر     ۔  وہ  د  اور  آ ت     ب  ر  ‬ ‫‪    ‬ان  ‬
‫‪....‬‬
‫‪   ،‬‬ ‫ ‪     ،‬رگ  ‬ ‫‪   ’’‬ا     ق‪      ،‬ف  ‪   ،     ،‬درو ن ‬
‫‪     ،‬ن ‬ ‫‪    ،‬د ن   ‪     ،‬ن  ‬ ‫‪    ،‬دو ں  ‬ ‫دان  ‬
‫ا ‘‘‪....‬‬
‫ق   ا ف ر ۔ ا        ر  ۔  درو ں    ‬ ‫‪   ‬ا    ق ر  ‪  ،‬‬
‫     آؤ۔  دو ں      ‬ ‫ اور   ں    ‬ ‫ ا ام‪   ،‬وں    ‬
‫    ے   ۔    د            آؤ۔      ‬ ‫ا  اور  ‬
‫ى   ۔‬ ‫ش ر  ۔  وا ں اور دا       اور ا ر  ‬
‫‪ ‬ں        دہ    و اور د      د       ۔‬
‫‪    ‬دو    ا           ۔‬
‫‪       (      )‬ؤ۔‬
‫     دو۔‬ ‫ب‬
‫ ‬ ‫‪    ‬‬
‫‪     ‬م   اس    د ا     ۔‬
‫‪ ‬دان اور  وروں   دور ر ۔‬
‫ں    ر ۔‬ ‫‪         ‬۔ا    ‬
‫ى     ۔‬ ‫‪  ‬‬
‫    ۔‬ ‫‪‬د  ‬
‫‪             ‬ا  ر       ر ۔‬
‫‪13‬‬
 ‫    ق   ر ۔‬ ‫‪  ‬و  ا    ا‬
‫    و۔ ‬ ‫ ‬ ‫‪‬آد      ‬
‫  ؤ۔‬ ‫‪        ‬‬
‫۔‬ ‫     در  ر‬ ‫‪‬در  ر و   ا  ‬
‫  رو۔‬ ‫ں‬
‫ ‬ ‫‪‬ا    ‬
‫ِ    ۔‬ ‫   و   ا‬ ‫‪‬‬
‫   اس    د  ‬ ‫رى    ا    ا ؤ۔   رے   م  ‬ ‫‪  ‬ر      ‬
‫ا ازى    و۔‬
‫ں       ؤ۔‬ ‫ ‬ ‫ل   ن   ‬ ‫‪‬د  ‬
‫ں       و۔‬ ‫‪    ‬ا        دو و  ‬
‫  ۔‬ ‫‪  ‬ا    ا      وہ دو وں     ‬
‫صو       م   ۔‬ ‫‪  ‬‬
‫‪‬درو    ا ؤ۔‬
‫ت   ن دے  ۔‬ ‫‪    ‬د    دو وہ  آ  ‬
‫‪     ‬ا             و۔‬
‫س       ۔‬ ‫     ا  ‬ ‫‪  ‬ا    ‬
‫‪‬و ے   و   و۔‬
‫ں    و ں ا       ۔‬ ‫‪  ‬‬
‫‪‬ا   ل                ۔‬
‫‪‬دو    ا        دو       ڑ د ۔ ‬
‫ن   ؤ۔‬ ‫‪ ‬ق     ا  ‬
‫‪‬ا   ل   ر ۔‬
‫‪‬ا          ذ                 و ۔        م   ر  ‬
‫ں          آ ت اور د     ا       ۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪‬‬
‫‪  ‬ا     ت و ر   ر     رى  ت   ر ۔‬
‫ت  رو   ۔‬‫ل          اور  د  ‬ ‫‪      ‬ز د  ہ   ؤ   د  ‬
‫‪14‬‬
‫ٰ ‬ ‫     ‬ ‫   اور  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ر  ‬ ‫   ا  ‬ ‫‪‬ا  ‬
‫  ہ  ۔‬
‫‪      ٰ   ‬رى ر   ۔‬
‫     آ   ۔   وٹ     ل   د  ‬ ‫      ؤں    ‬ ‫‪‬د    ‬
‫  ۔‬ ‫ او  ر ت       ‬
‫‪ ‬ر     ر وں     ہو  د  د   ۔ ‬
‫          ۔‬ ‫   ‬ ‫‪‬‬
‫    ہ  د   ۔‬ ‫‪ ‬م و  ا  ‪ ،‬‬ ‫ ‬
‫‪ ‬ى ‪ ،‬ر  د       د     اور ‬
‫‪ ،  ‬ا         د   ۔ ‬
‫  ہ‪  ،‬ذ   ج ‬ ‫  ر‪    ،‬ا  ‬ ‫ آ ‪  ،‬‬ ‫‪   ‬ن        ز ‪  ،‬‬ ‫ ‬
‫او  ر   ق  ۔‬
‫‪‬ا       ز   ى    ز   ار‪      ،‬ا     ف    آ  اس     ُ  ‬
‫زم  ۔‬
‫   ‬ ‫ى  ‬ ‫ ‬ ‫‪    ‬‬ ‫ ‬
‫‪‬ا    م  ‬
‫‪‬ا   م    ہ   اور ‬
‫  ۔ ‬ ‫‪‬ا        ‬
‫ن   ن اور ا ص    ل    م  ۔ ‬ ‫‪ ،  ُ      ،  ‬ا  ‬
‫ّ‬
‫ اور    ا      ‬ ‫‪          ‬ا ن     ن      رزق    ‬
‫۔‬
‫‪‬ا                  ا      ز دہ         ؤ   ۔  ا     ؤں ‬
‫    ؤ    ۔  ) ر  ا ن  ( رى  ا  ‬ ‫  ُاڑ         ا      ز دہ  ‬
‫۔ ‬ ‫ن           ا        ‬
‫ وا  ’’ا ار‘‘ ‪        ،‬آ وا  ’’او د  ‘‘  ‬ ‫ ‬ ‫‪     ‬ف ‬
‫اور      ت   وا  ’’ا ال ‘‘ ۔‬
‫‪15‬‬
16