Vehbi Ersan

1970’lerde
Türkiye
Solu
VEHBİ ERSAN Gazeteci. 1961’de İstanbul’da doğdu. Sosyalist fikirleri gençlik yıllarında benimsedi. 12
Eylül darbesi döneminde tutuklandı ve yargılandı. 1992-1997 yıllarında haftalık Gerçek, Söz dergileri
ile haftalık Yeni Ülke ve günlük Özgür Gündem gazetelerinde çeşitli görevler yaptı; yazı, makale, haber-
yorum ve röportajları yayınlandı. 1997-2013 yıllarında günlük Radikal (1997-2001) ve Sabah (2003-
2013) gazetelerinde, 2001-2003 arasında Metis Yaymlan'nda editör olarak çalıştı. 1970lerde Türkiye
Solu ilk kitabı.

e-posta: vehbiersan@hotmail.com

İle tişim Y ayın lan 1 9 1 3 • A raştırm a-lncelem e D izisi 3 2 1

IS B N -1 3 : 9 7 8 - 9 7 5 -0 5 - 1 2 4 1 -4
© 2 0 1 3 İletişim Y ayın cılık A. Ş.
1-2. B A SK I 2 0 1 3 , İstanbul
3 . B A SK I 2 0 1 4 , İstanbul

EDİTÖR K erem Ünüvar

DİZİ KAPAK TASARIMI Ü m it K ıvanç
KAPAK Su at Aysu
KAPAK FOTOĞRAFI D İSK ’in İzm ir m itingi, C u m h u riy et M eydanı, 2 8 O ca k 1 9 8 0
UYGULAMA H üsnü Abbas
DÜZELTİ R em zi Abbas
BASKI ve CİLT Sena O fset •s e r t i f i k a n o . 12064
L itro s Y olu 2. M atbaacılar Sitesi B B lo k 6. K at N o. 4N B 7 -9 -1 1
T o p k a p ı 3 4 0 1 0 İstanbul T el: 2 1 2 .6 1 3 0 3 21

İletişim Yayınlan s e r t i f i k a n o . 10721

B in b ird irek M eydanı So k a k İletişim H an No. 7 C agaloglu 3 4 1 2 2 İstanbu l
T el: 2 1 2 .5 1 6 2 2 6 0 -6 1 -6 2 • F ak s: 2 1 2 .5 1 6 12 5 8
e-m ail: iletisim @ iletisim .co m .tr • w eb: w w w .iletisim .com .tr
 VEHBİ ERSAN

1970’lerde
Türkiye Solu

iletişim
 İÇ İN D E K İL E R

TEŞEKKÜR................................................................................................................................... 9

Ö n s ö z ....................................................................................................................................... u

B İR İN C İ BÖLÜM
G e ç m iş t e n K a la n ( 1 9 6 0 ’la r ın M i r a s ı ) ....................................................... ............ 15
Bölünme.............................................................................................................................. 17
TİP ve Yön........................................................................................................................... 21
Milli Demokratik Devrimciler........................................................................................26
Yeni devrimci kuşak......................................................................................................... 27
Gençlik liderlerinin arayışı.............................................................................................32
“Gerilla savaşı”na ilgi...................................................................................................... 35
THKO........... ....................................................................................................................... 37
THKP-C.................................................................................................................. ............. 41
Kızıldere.............................................................................................................................. 48
TİİKP ve TKP(ML)...................................................................................................... :.....52

İK İN C İ BÖLÜM
Y e n id e n K u ru lu ş.................................................................................................................. 59
“12 Mart” ............................................................................................................................ 61
Bülent Ecevit’in yükselişi................................................................................................ 66
Sosyalist sol........................................................................................................................68

TÜRKİYE SOSYALİST İŞÇİ PARTİSİ (TSİP) 73

tik sosyalist parti.............................................................................................................. 73
 Partinin zaafları ve çözülüş........................................................................................... 78
Örgütlenme ve politik mücadele................................................................................... 83

TÜRKİYE İŞÇİ PARTİSİ (T İP )..............................................................................................89

İkinci T İP ...................................................................... ..................................................... 89
Örgütsel yapı ve mücadele biçimleri............................................................................ 92
Demokratikleşme hedefi ve kampanyalar.................................................................. 95
Sola yaklaşım.....................................................................................................................97
DlSK’ten tasfiye................................................................................................................. 99
Seçimler ve CHP ile güç birliği politikası................................................................. 102
Tıkanma ve birlik görüşmeleri.................................................................................... 106
12 Eylül............................................................................................................................. İH

TÜRKİYE KOMÜNİST PARTİSİ (TKP) 113

Efsane ve gerçek.............................................................................................................. 113
Partizan grubu................................................................................................................. 117
Örgütlenme ve işleyiş..................................................................................................... 118
Temsiliyet ve yetki sorunu............................................................................................123
İdeolojik-politik eksen................................................................................................... 124
Siyasal eylem................................................................................................................... 127
DİSK eliyle TKP gücü..................................................................................................... 129
1 Mayıs 1 9 7 9 ................................................................................................................... 136
1978-1980 dönemi......................................................................................................... 139
Partinin siyasi ikilemi ve bölünme.............................................................................142
12 Eylül..............................................................................................................................145

TÜRKİYE KOMÜNİST EMEK PARTİSİ (TKEP) 155

Öncü köylüler..................................................................................................................155
Kuruluş..............................................................................................................................157
Siyasal mücadele............................................................................................................. 160
12 Eylül’den sonra......................................................................................................... 163

TÜRKİYE İŞÇİ KÖYLÜ PARTİSİ (TİKP) 169

lllegaliteden legaliteye....................................................................................................169
Üç Dünya teorisi..............................................................................................................172
Halkın Yolu’nun katılımı.............................................................................................. 175
1978-80: Milli hükümet mücadelesi...........................................................................180
Solla ilişkiler.................................................................................................................... 184
12 Eylül ve muhasebe.................................................................................................... 185

TÜRKİYE DEVRİMCİ KOMÜNİST PARTİSİ (TDKP) 193

Geçmişin eleştirisi...........................................................................................................193
Fikir arayışı ve karmaşa............................................................................................... 195
 Maocu dönem (1 9 7 5 -7 8 ).............................................................................................. 199
İnşa örgütü ya da TDKF’nin kuruluşu...................................................................... 202
Siyasal mücadele............................................................................................................. 207
12 Eylül..............................................................................................................................212

TÜRKİYE KOMÜNİST PARTİSİ (MARKSİST-LENİNİST) (TKP (ML)) 219

Şehir ile k ır....................................................................................................................... 219
Siyasal strateji................................................................................................................. 221
Stratejinin sorunları...................................................................................................... 223
Örgütün reorganizasyonu.......................................... .................................................. 224
Merkezi yapının kuruluşu............................................................................................ 226
Örgütsel işleyiş ve problemler..................................................................................... 227
Çizjpye duyulan kuşku..................................................................................................228
1978-80 dönemi.............................................................................................................. 229
Silahlı mücadele.............................................................................................................. 230
Askeri örgütlenme ve eylemler.....................................................................................231
Ayrılıkların su yüzüne çıkması................................................................................... 233
12 Eylül..............................................................................................................................235
2. Konferans ve önlenemeyen darbeler.................................................. ................... 236
Tunceli’nin örgütte ağırlık kazanması...................................................................... 240

THKP/C’NİN YORUMU: ACİL VE MLSPB....................................................................... 245

Kesintisiz II-III.................................................................................................................245
X Örgütü ve Beylerderesi.................................................................. ........................... 250
MLSPB............................................................................................................................... 254
Askeri-politik örgüt........................................................................................................258
Silahlı propaganda......................................................................................................... 260
Bölünme............................................................................................................................ 263
Operasyonlar ve 12 Eylül..............................................................................................266

DEVRİMCİ YOL.................................................................... .................................................269

“Somut koşullar” ................................................................................................. ........269
Kuruluş..............................................................................................................................271
Üniversitelerde “aktif mücadele”................................................................................277
Bildirge ve “temel siyasi görev”................................................................................... 282
Faşizme karşı direniş komiteleri.................................................................................287
“Fatsa komünü”....!................. ........................................................................................ 290
Yeni Çeltek maden işçileri............................................................................................ 292
örgütsel ve siyasal eylem: 1978-80............................................................................ 294
Kitleselleşme-siyasal e tk i..............................................................................................299
Antifaşist mücadelede iki tercih................................................................................. 302
12 Eylül..............................................................................................................................311
KURTULUŞ............................................................................................................................. 323
örgütsel kuruluş..............................................................................................................323
Partileşme süreci............................................................................................................. 331
Kürt sorunu...................................................................................................................... 337
Siyasal mücadele............................................................................................................. 340
12 Eylül ve geri çekilme.................................................................................................348

DEVRİMCİ SOL..................................................................................................................... 357

Kuruluş............................................................................................................................. 357
“Teori ile hayat”.............................................................................................................. 360
Örgüt..................................................................................................................................362
Antifaşist mücadele........................................................................................................ 365
Devrimci şiddet eylemleri..............................................................................................367
Güç (yaygınlık)................................................................................................................375
Solla ilişkiler.................................................................................................................... 379
12 Eylül............................................................................................................................. 381
Cezaevleri..........................................................................................................................385
Yeniden yükseliş..............................................................................................................395
Liderin dönüşü.................................................................................................................404
Silahlı mücadele.............................................................................................................. 411

EK 1: RESMİ ARAŞTIRMADA SOL ÖRGÜTLERE İLİŞKİN SAYISAL VERİLER 427

EK 2: ÖLÜM ORUÇLARI......... ................................................................................................ 429
 Teşekkü r

Bu kitabın hazırlanışında çeşitli eğilimlerden onlarca dostumun, arkadaşı­

mın güveni, teşviki, desteği, emeğinden söz etmeliyim. Aşağı yukarı 15 yıl
süren, bitmek bilmeyen bu çalışma boyunca bilgi, kaynak, belge konusunda
sabırla ellerinden geleni yapan, adeta kahnmı çeken dostlanm olmasa bu ça­
lışmayı başarmam olanaksızdı. Bazı dostlanm kitabın tamamını, bazıları da
hakim oldukları bölümleri okuyup uyanlarını yaptı. Hataların en aza indi­
rilmesinde paylan çok büyük. Onlara ne kadar teşekkür etsem azdır. Bura­
da tek tek isimlerini anmama kararını vermem benim için çok zor oldu. An­
cak bir kısmına yer verip bir kısmına yer vermemek haksızlık olacaktı, hep­
sinden söz ettiğimde ise bu onlan, adeta çalışmanın sorumluluğuna da or­
tak etmek anlamına gelebilir, hak etmedikleri bir durumla karşı karşıya bı­
rakabilirdi.
Arşivlerinden yararlandığım iki ana kurum TÜSTAV ve Tarih Vakfı’ydı.
Bunun yanı sıra günlük gazeteler, dergiler ve diğer belgeler için Ayctinlık, Ev­
rensel, Toplumsal Araştırmalar Vakfı, çeşitli siyasi yayınlann arşivleri ve ki­
şisel arşivlerden yararlandım. Çeşitli eğilimlerden konuya ve olaylara hâkim
çok sayıda insanla bilgilenmek amacıyla görüştüm. Bu görüşmeleri, kitabın
bir sözlü tarih olmaması itibariyle kullanmadım. İsimlere ancak belirli ko­
şullar altında (ölmüş olmaları, kendilerini açıkça ifade ediyor olmalan ya da
çeşitli belgelerde yer aldığı biçimiyle) yer verdim.
 Ön sö z

“12 Eylül öncesi sosyalist solu”nun bugün için ne anlam taşıdığı sorusuna
verebileceğim ilk cevap, bugün de varlığını sürdüren ya da onlardan ayrışa­
rak yenilerinin ortaya çıktığı sosyalist grupların tümünün 1974-80 arasında
kurulmuş olmasıdır (bugünün İşçi Partisi - eski TİKP kısmen ayrı tutulabi­
lir). Bu değerlendirmede tartışmalı gibi durabilecek 1974’ün TKP’si de, geç­
mişten kalan yönetici kattaki üç eski tüfeğe rağmen, yeni süreçte inşa edil­
di. Bu gruplar ve bu gruplardan müteşekkil sosyalist hareket, teori, örgüt,
politika ve topluma dair kavrayışlarını o yıllarda oluşturdu. 1990’lı, 2000’li
yıllarda hükmünü sürdüren pek çok ideolojik algı ve alışkanlık, o yıllardan
başlayıp gelen bir evrimin ürünüdür.
Yerleşik ideolojik algı ve alışkanlıkların sanılandan çok daha güçlü, öznel
niyetleri aşan bir nesnelliği içerdiği göz ardı edilmemelidir. Teori, siyaset algı­
layışı, deneyimleri, ahlaki kuralları vb. ile bir siyasi hareket, o hareketi oluştu­
ran bireylerin -bunlar kurucu, karar verici olsalar bile- öznelliğini de aşan bir
nesnelliği ifade eder. Geçmişten alman dersler ya da yeni fikirler, bu nesnelli­
ğin üstesinden gelmeye yetmeyebilir. Bir grubun bir başka gruptan ayrılması
ya da yeni görüşlerle çıkması, o güne kadarki ideolojik varoluş biçimlerinden
koptuğu anlamına gelmez. Bambaşka fikirleri savunduğunu ya da yeni bir ör­
gütsel tarz yarattığını ileri süren bir oluşum, pekâlâ eskinin ya da halihazırda
süren örneklerin tekrarına, belki de daha kötü bir tekrarına düşebilir. Çünkü
geçmiş, günün içinde hükmünü sürdürür. Konu ne salt ideolojik, teorik ya da
akademik, ne de sosyoloji ya da tarih konusudur, bunların hepsidir.
12 Eylül öncesini bugün için de önemli kılan bir başka konu, toplum­
sal muhalefetin karakteri ve onunla kurulan ilişkidir. Toplumsal muhale­
 fet, sosyalist hareketin varoluş zemini olduğu kadar teori ve politika alanım
da oluşturur. Konu iki bakımdan, yani toplumsal muhalefetin gelişme özel­
liklerinin neler olduğunun belirlenebilmesi ile sosyalist grupların muhale­
feti algılama ve ilişki kurma biçimleri bakımından önem taşır. 1960’lardan
1980’e kadar olan dönemi özgün kılan koşullar genel fikirler için de zengin
örnekler sunar. Yine de o tarihsel dönemin özgün, sosyalist hareketi büyü­
ten ayırt edici niteliğini vurgulamak şarttır: Toplumun her kesimini saran
hak arama, örgütlenme ve mücadele arzusu ile bununla bağlantılı sol, sosya­
list fikir ve örgütlenmelere yöneliş. Bu olağanüstü dalga 1965-80 döneminin
özgün niteliğidir. İrili ufaklı, bazen devasa boyutlarda gösteri, direniş, grev,
toprak işgali, protesto vb. biçiminde kendini gösteren eylemlilik hali, bu öz­
günlüğün hemen her gün izlenebilen tezahürleridir.
Sosyalist hareketin en kitlesel siyasal örgütleri bu sırada doğdu. 1920’ler-
den beri en yaygın kitleselliğe ve etkinliğe ulaşıldı. Sosyalistler, toplumun
her kesiminde, ülkenin her köşesinde örgütlenebilme, eylem ve etkide bu­
lunabilme imkân ve yeteneğine sahip oldu. Sosyalistlerin handikabı, bu top­
lumsal dalgayı siyasal örgütten yoksun olarak karşılamalarıydı. Yakın geç­
mişin tutuklanmaktan bir şekilde kurtulmayı başarmış ya da hâlâ cezaevin­
de olan ya da yeni çıkmış sosyalist kadroları (68’liler) henüz yenilginin mu­
hasebesini yapmamış, ne yapacaklarım tartışan küçük arkadaş çevreleri ha­
lindeyken kendilerini yeni süreçte örgüt kurucuları olarak buldu. Toplum­
sal dalga, bu çevreleri hızla kalabalıklaştırdı ve sosyalist hareketin yöneti­
ci katlarına taşıdı. Bu özel gelişme çizgisi, bu grupların bir sosyalist hare­
ketin yeniden doğuşunu mu yoksa dönemsel bir sonucunu mu temsil etti­
ği konusunu, ayırt edilmesi güç bir sorun haline getirir. Bazı gruplann bu sı­
rada parlayıp sönmesi ya da sonraki yıllarda kaybolup gitmesi, bitmek bil­
meyen bölünme eğilimi bu soruların pek yabana atılamayacağını gösterir. O
günlerden bugünlere devam eden örgütsel geleneklerin kilitlendikleri yer, o
yıllarda benimsedikleri “hazır” teori kalıpları ile pratikleri arasındaki çeliş­
kidir. Her halükârda bu nesnel gelişme potansiyeli ile örgütlerin yeterli bil­
gi, deneyimden yoksunluktan hem sosyalist gruplann ortak özelliği, hem de
1970’lerin paradoksudur.
Bu hareketlerin neden ve nasıl büyüdüğü, görüşleriyle eylemlerinin rolü­
nün ne olduğu, toplumsal muhalefetin eğilimleriyle ne ölçüde örtüştükleri
kilit sorulardır. Ve kuşkusuz sosyalist hareketin politik alana ne ölçüde et­
ki edebildiği ya da politik bir aktör haline gelip gelemediği sorusu da. Bu gi­
bi sorulann yanıtlan, hem dönem kıyaslamalan hem de bugünün yaklaşım-
lan açısından son derece önemlidir. 1970’lerin teori yoksulluğu ileri sürüle­
bilir, ama bu, onu -teorilerin sınandığı pratik olarak- pratiğinde saklı duran
teorisi bakımından önemsiz kılmaz.
 Buraya kadar söylenenlerin ve dolayısıyla çalışmanın Kürt hareketini,
Kürt gruplarını kapsamadığı kolayca fark edilebilir. Her çalışma gibi bu ça­
lışma da kendi sınırlarını belirlemek zorundaydı ve bu kadar geniş kapsam­
lı bir konunun üstesinden gelebilmek için sınırlamalar kaçınılmazdı. Daha
başka sınırlamaları gibi, bu konu da, çalışmanın sınırlarından biriydi. Öte
yandan bu işe giriştiğim sırada Kürt hareketi başlı başına bir olgu haline gel­
miş ve hakkında pek çok şey yazılmıştı. Hâlâ da yazılıyor. Asıl sorun sosya­
list hareketin durumu ve bu konuda bütünsel çalışmaların yokluğuydu.
Hemen hatırlatılması gereken şey, sosyalist hareketin toplumsal dinamik­
leri, teori, politika, strateji gibi alanları söz konusu olduğunda Kürt sorunu
ya da hareketini dışta tutan bir analizin yapılamayacağıdır. Hedefim böyle
bir analiz değildi, çünkü bu, çok daha farklı kuramsal-kavramsal tartışmay­
la birlikte yapılabilirdi. Oysa bu çalışma başından beri 1970’li yıllarda sosya­
list harekette öne çıkmış, belli başlı grupların yalıtılmış olmasa da bağımsız
öykülerini çıkarmayı amaçlıyordu. Ele alınan grubun görüşlerini, eylemleri­
ni, onun gelişim seyrinde rol oynayan olayları, olguları saptamak, fikirler ve
olaylar örgüsü içinde bir fotoğraf oluşturmaktı çalışmanın amacı. Açık ki bu
kuramsal-kavramsal alanda sürüp giden bir tartışma değildi.
Bu yöntemsel kaygı, başlıca iki nedene dayanıyordu: Birincisi, son derece
ideolojik önyargıların hüküm sürdüğü bu konuda, olabildiğince nesnel, me­
safeli bir konum elde etmeye çalışmak. İkincisi, dönemin, örgütsel faaliyet­
lerin, olayların da tespit edilmesini sağlamak. Hafızalar geçmişi yalnızca key­
fince yeniden kurmakla kalmıyor, olaylan da başkalaştırıyor. Bu nedenle de
tarihçeleri, sözlü anlatımlara değil yazılı belgelere ve olaylara dayandırmaya
çalıştım. Sözlü tarihin değeri ve gerekliliği tartışılmaz, ancak bu çalışmada,
onlarca görüşme yapmış olmama rağmen, çok önemli olsalar dahi, bir gaze­
teci olarak birkaç kaynaktan kesinleştiremediğim ya da bunun fırsatını bu­
lamadığım anlatımları, izlediğim yöntem gereği, dışarıda tuttum. Çalışmada
okurun sık sık karşılaşacağı, grubun etkin olduğu coğrafya ya da alan, ey­
lemler, dergi tirajlan, üye sayıları, mitinglerindeki sayısal kalabalık-vb. gibi
verileri mutlak kesinliği saptanmış bilgiler saymak yerine, bunlarla bir fikir
oluşturmanın amaçlandığını gözden kaçırmaması gerekiyor.
Sosyalist hareketin birer parçası olan örgütlerin fikirleri, eylemleri ve ge­
lişim süreçlerini mümkün olduğunca olgulara dayalı ortaya koymayı arzula­
dım. Olguların ne söylediğinin, çoğu zaman ne söylendiğinden daha önem­
li olduğu kanısındayım. Siyasi-ideolojik önyargıların hüküm sürdüğü böy­
le bir konuda parçaların seçimi, incelemesinin ideolojik yargı ve sistemler­
den ne kadar uzak olursa o kadar işe yarayabileceği inancıyla hareket ettim.
Kuşkusuz her çalışma ne kadar mesafe konulursa konulsun yazanın öznel
seçimlerinden, yargılarından kurtulamaz. Metnin dili konusunda başlıca öl-
 ölçütüm ise okuru ideolojik-teorik kavram ve tartışmalara, olaylar yığını içi­
ne gömmeden kolayca okunabilecek bir metin sunmaktı.
Çalışmanın ana konusunu “12 Eylül öncesi” diye anılan, 1974-80 döne­
minin devrimci/sosyalist hareketleri oluşturuyor. Bir önceki dönemi (1965-
71) anlatan bölümle başlaması, iki dönemin birbiriyle bağlantısından ve ko­
nunun daha iyi anlaşılması kaygısından ileri geliyor. Zaman dilimi bakı­
mından “12 Eylül öncesi sosyalist hareketi”, 12 Eylül 1980 askeri darbesi­
nin ertesinde de operasyonlar, tutuklamalar, direniş çabalan biçiminde de­
vam eder ve kanımca Devrimci Yol’un kır gerillası girişiminin son bulduğu
1985’e uzanır. Bu çalışma da esas olarak, bu zaman dilimini gözetiyor. Her
tarihçede bu zaman dilimi, her grubun özelliğine göre farklılaşıyor. “Cun­
ta sonrası” diye ayrı kategoride alınabilecek 1986-87 sonrası kitabın kapsa­
mında değil. Buna rağmen, bazı tarihçelerde grupların evrimini takip edebil­
mek amacıyla kısaca da olsa 1990’lı yıllara uzanıldı. Devrimci Sol’un 1986-
93 arasındaki gelişimi ise diğer gruplardan ayrılan özelliği nedeniyle daha
geniş yer tuttu.
İlk adımda elde edilecek parçalann tek tek fotoğraflan, daha büyük fotoğ­
rafa, sosyalist hareketin büyük fotoğrafına ulaştırabilir. Bu çalışmanın ama­
cı da, okurlara sosyalist gruplann temel, karakteristik çizgileriyle görünebil­
diği bu tek tek fotoğraflannı sunabilmek, büyük fotoğrafı oluşturabilmele­
ri imkânını verebilmektir. Siyasi gruplann kıyaslanması, ortak ve ayn özel­
liklerinin tespit edilmesi, grupların ya da olayların sosyalist hareket ya da
toplum-siyaset düzleminde taşıdığı değer vb. gibi tartışmalar, ilkinden da­
ha önemli olan ikinci adımın konusudur ve bu, bu çalışmada bazı noktalara
dikkat çekmek dışında okura bırakılmıştır. Son olarak şunu da eklemeliyim:
Bu yöntemsel kaygı, sosyalist solda egemen olan, sosyalist hareketin tarihi­
ni kendi grupsal tarihi ve onunla bağlantılı fikir ve olaylardan ibaret gören
görüş açısından temelde ayrılan bir yaklaşımın da sonucu. Bu yaklaşım, sos­
yalist hareketi, bütün parçalarıyla bir bütün, tarihini de ortak kabul ediyor.
Eğer, sosyalist hareketin tarihine ortak tarih ve ortak deneyim penceresin­
den bakılırsa, bambaşka şeylerin görüleceği ve hissedileceğine inanıyorum.
Her grubun farklı görüş ve pratiği, kendi tekilliğine mahkûm edilmediği öl­
çüde sosyalist hareketin zenginliğine dönüşebilir.
Bu haliyle çalışmanın, sosyalist hareketin ya da siyasi gruplann eleştirisi­
ni değil, anlamayı ve anlatmayı arzuladığı kendiliğinden anlaşılır. Eğer bunu
başarabilirse amacına ulaşmış olacaktır.
 B İR İN C İ BÖLÜM

Geçmişten Kalan
(1960’lann Mirası)
Bölünme
Türkiye’de komünist hareketin varlığı, alınyazısı gibi sürecek trajediyle baş­
ladı. Mustafa Suphi, eşi ve 14 yoldaşıyla Trabzon’da linç edilerek öldürüldü
(28-29 Ocak 1921). Mustafa Suphi, Baku’da 10 Eylül 1920’de kurulan Tür­
kiye Komünist Partisi’nin lideriydi. Anadolu’daki kurtuluş savaşma katılmak,
Ankara hükümetiyle görüşmek üzere Sovyetler Birligi’nden gelmişlerdi. Mus­
tafa Kemal, Mustafa Suphi’ye mektubunda komünistlerin kurtuluş savaşma
katılmalarım “sevinçle” karşılayacağını yazmıştı. Gerçekten de Sovyet tem­
silcisiyle beraber Kars’a giriş yaptıklarında törenle karşılandılar. Birkaç hafta
geçmeden Ankara hükümetinin bu töreni kendilerine değil desteğine ihtiyaç
duyduğu genç Sovyetler Birliği’nin temsilcisine düzenlediği anlaşıldı. “Komü­
nist propaganda yapıyorlar” diye heyetten iki kişi tutuklandı önce. Her git­
tikleri yerde (Erzurum, Trabzon) kışkırtılmış linç topluluklarıyla karşılaştı­
lar. Ankara hükümeti, bilgi ve onayı olduğu bu ziyaretçilerin güvenlik talep­
lerini karşılamadı. Trabzon’daki Sovyet konsolosu araya girdi, Ankara hükü­
metinin temsilcisi valiyle Batum’a denizyoluyla gitmeleri konusunda anlaştı.
Mustafa Suphi, eşi Mariya (Meryem) ve 14 arkadaşı, katliamın tertipçisi Yah­
ya kâhyanın sağladığı motora, bir linç topluluğunun hakaret ve saldırılan eş­
liğinde bindiler. Arkalanndan başka motor ya da motorlarla peşlerine takılan
Yahya kâhya ile beraberindekiler, Mariya hariç hepsini öldürüp denize attı­
lar. Ankara hükümeti, Sovyet hükümetinin olayla ilgili sorusuna “deniz kaza­
sı” cevabını verdi.1 Mustafa Suphi’lere katılmak için şehre gelen genç komü­

1 Olayın gelişimiyle ilgili Mete Tunçay’dan yararlanıldı. Bkz. Türkiye’de Sol A kım lar 1, İkinci Bas­
kı, BDS Yayınları, Ağustos 2000, İstanbul.
nist Abdülkadir, tertibi organize edenlerin alıkoyduktan Mustafa Suphi’nin
eşine ne olduğunu öğrenebilmek için çaresizce kapı kapı dolaştı.2 Vahşet, he­
nüz kurulmakta olan rejimin komünistlere karşı tertiplerinin ölçüsüzlüğü­
nü dışavuran ilk örnekti. Sovyetler Birligi’nin Ankara hükümetiyle ilişkileri
bu olaydan etkilenmedi. Komünistler de Kemalistleri desteklemeyi sürdürdü.
Suphi’nin eşi reel politiğin soğuk dehlizinde kaybolurken linçler, reel politi­
ğin travmalan komünist hareketin peşini bırakmadı.
Kurtuluş Savaşı esnasındaki bu ilk örgütlenme girişiminden sonra gelen
her çaba, cumhuriyetin tek parti iktidannın yasaklan, polis takibi ve tutukla-
malan altında derhal etkisizleştirildi ve parti dar bir aydm çevresine hapsol-
du. 1951’deki tutuklamalar, 1973’e kadar TKP’ye ülke içinde bir daha örgüt­
lenmeye bile kalkışamayacağı nihai darbe oldu. Parti örgütleri ve üyeleri da­
ğıldı. Sosyalist ülkelere sığman üyelerin bir bölümü 1958’de Bizim Radyo’nun
yayınını başlattı, 1962’de Dış Büro’yu kurdu. Ülkede kalan Doktor Hikmet Kı­
vılcımlı, Reşat Fuat Baraner, Mihri Belli... gibi eski TKP yöneticileri Dış Bü~
ro’yla bağlannı kopararak kendi yollanna koyuldular. 1960’lı yıllar boyunca
TKP’nin siyasal faaliyeti bu radyo aracılığıyla yürüttüğü propagandadan, ülke
içinde tek tek bireylerle kurmaya çalıştığı çok sınırlı ilişkilerden ibaret kaldı.
Sosyalist hareket, TKP mirasından bağımsız olarak, 1960’larm ilk yansın­
da Türkiye İşçi Partisi’yle (TİP) yeniden doğdu. İlk kez sosyalistler toplum-
sal-siyasal yaşamda dinamik, etkili, kitlesel bir güç haline geldiler. Kuşkusuz
bunun arka planında İkinci Dünya Savaşı sonrası uluslararası kapitalizmle
eklemlenme çabasına giren Türkiye kapitalizminin olağanüstü gelişiminin
doğurduğu altüst oluş vardı. Toplumun hak ve özgürlük istemini açığa vur­
ma imkânını da 1960 darbesi ve yürürlüğe koyduğu 1961 Anayasası’nm si­
yasal ortamı sağladı. Böylelikle başta işçi sınıfı ve gençlik olmak üzere, he­
men her toplumsal kesimin daha önce görülmemiş ölçüde talepleri için ha­
rekete geçtiği, sendika, demek, kooperatifler halinde örgütlenmeye giriştiği
“toplumsal eylemlilik süreci” başladı. Bu süreç esasen 12 Eylül 1980 askeri
darbesine kadar sürdü.

2 Sosyalistler yıllarca “Karadeniz’de boğulup öldürülen 15 yoldaş”ı bildi ve andılar. Mustafa Sup­
hi’nin eşi de vardı. Mustafa Suphi’lere Trabzon’da katılmayı uman “genç komünist Abdülka­
dir” “layihası”nda şunlan anlatmıştı: “Birkaç gün sonra tayfaların birisinden aldığımız maluma­
ta nazaran Sürmene açıklarında ayaklan ve elleri bağlı olarak denize attıklarım söylediler. Yal­
nız Suphi yoldaşın ailesini geri döndüğü zaman Kâhya [Mustafa Suphi’lere tertibinin başını çe­
ken kayıkçılar kâhyası Yahya - V.E.] tarafından çıkarıldığını haber aldık. (...) Kadının hangi ev­
de olduğunu haber almak üzere uğraştım. Fakat hiçbir taraftan malumat alamadım. Bidayette
Kâhya’nın evinde olduğunu, saniyen Nemlizade Ragıp Bey’in evinde olduğunu söylediler. Ba­
zı üç dört defa olmak üzere evlerinin kapılarından geçiyordum. İhtimal rast getiririm veya pen­
cereden bakarken görüp nerede olduğunu haber alınm diye uğraştım. Fakat hiçbir taraftan ha­
ber alamadım. Bilahare epey zaman geçtikten sonra kadının Kâhya tarafından Rizelilere hediye
edildiğini ve orada bir zevk arasında öldürdüklerini haber aldım.” Dönüş Belgeleri-2, çev. Yücel
Demirel, TÜSTAV, 1. Basım, Mart 2004, İstanbul, s. 161-162.
 TİP’i 1961’de bir grup sendikacı kurdu. Amaçlan sosyalist bir parti kur­
mak değil, işçilerin çıkarlannm parlamentoda temsilini sağlamaktı. Ancak
bekledikleri ilgiyi göremeyen sendikacılar, aydınların desteğinin zorunlu
olduğunu düşündü ve 1962’de Mehmet Ali Aybar’ı genel başkanlığa getir­
di. Mehmet Ali Aybar’la birlikte parti yeni bir program ve tüzükle sosyalist
bir içerik kazandı ve farklı görüşlerdeki sosyalist aydınlar için çekim merke­
zi oldu. 1965 genel seçimlerinde 276 bin oy aldı; seçim sisteminin de katkı­
sıyla 15 milletvekili Meclis’e girdi. Bu oy oranı ve parlamenter başan, sosya­
list hareketin 2000’li yıllara uzanan 35-40 yıllık döneminde bir daha tekrar­
lanmadı. 1970’li yıllann onca yaygınlaşmış, kalabalıklaşmış sol örgütleri eski
TİP’in 1965 seçimlerindeki oy oranına hiçbir şekilde ulaşamadı.
TİP’in başansı sadece seçim başarısından ibaret değildi. Talepleri için ör­
gütlenen ve mücadeleye kalkışan her kesim TİP’le veya TİP onlarla bağlantı
kurdu. Ve 1969 yılma kadar TİP, sosyalistlerin toplandığı tek örgütsel mer­
kezdi. TİP’in kaderi, parti içi bölünmeler, 1968-69’da gençliğin üniversite iş­
galleri, polisle sokak çatışmalanna dönüşen eylemleri ve sağcı komandoların
ortaya çıkmasıyla değişti. Gençliğin radikalleşen eylemleriyle ilişki kurma­
yı beceremeyen parti, içinde süregelen tartışmalar, hizipleşmelerle çalışamaz
hale geldi ve sonunda sosyalist gruplann birer birer kopmasıyla etkisizleşti.
Sosyalist eğilimleri çatısı altında birleştirmiş, TİP gibi kitlesel bir parti,
1990’lı yıllarda birçok sosyalistin düşüydü. 1996’da Özgürlük ve Dayanışma
Partisi’ni kuran farklı görüşteki sosyalistlerin bir bölümü, yeni partinin es­
ki TİP’i model alabileceğini savundu hatta. TİP’e itibannm iade edilmesi gibi
bir şeydi bu belki, ama sözü edilen partinin izlerinin bile sürülmesi neredey­
se olanaksızdı. Çünkü 1970’li yıllarda daha da çoğalan sosyalist gruplar için
1961-1969 arası TİP, her türlü “sapma”yı ve “olumsuzluğu” barındıran sos­
yalist hareketin ilk evresi, yani “geçici bir kötülük”ten ibaretti. 1975’te ku­
rulan Türkiye İşçi Partisi için dahi, eski TİP “bilimsel sosyalizm”in egemen
olamadığı bir partiydi.
12 Mart 1971’de askerler, Adalet Partisi (AP) Genel Başkam Süleyman
Demirel’in hükümetini devirecek muhtırayı verdiklerinde, sosyalist soldaki
tabloda yeni örgütler vardı. “68 kuşağı” diye anılan üniversiteli gençliğin ön­
de gelen liderleri yasadışı örgütlenmeler kurmuştu. Bunlardan en önemlileri
Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO) (1970 sonu) ve Türkiye Halk Kur­
tuluş Partisi-Cephesi’ydi (THKP-C, 1970 sonu). Aynı kuşak 1971’de Türki­
ye İhtilalci İşçi Köylü Partisi’ni (TÎİKP), TKP’nin ülke içindeki çekirdeğini
oluşturacak Partizan grubunu, 1972 Nisan’ında da Türkiye Komünist Parti-
si/Marksist-Leninist’i (TKP(ML)) kuracaktı. TİP ile de yeni oluşumlarla da
bir ilgisi kalmayan Mehmet Ali Aybar, Mihri Belli, Doktor Hikmet Kıvılcım­
lı gibi popüler, “eski tüfek”lerin etrafında küçük çevreler kaldı yalnızca. TİP
 ise herkesin partiyi terk edip kendi örgütünü kurmaya giriştiği sırada, par­
ti içindeki muhalif gruplardan biri olan Behice Boran ve arkadaşlarının yö­
netimine geçti.
Sosyalist sol bölündü.
Aynı zamanda sosyalistlerin öne çıkan örgütleri ve onların mücadele bi­
çimleri de değişti. O güne kadar üniversite eylemleri, gösteri ve mitingler,
grev, direniş, sokaklarda polisle ya da sağcılarla çatışmalann ve parlamen­
todaki propaganda çalışmalarıyla sürüp giden eylemlerin yerini “gerilla ey­
lemleri” aldı. THKO ve THKP-C şehirde ve kırda bir gerilla savaşı başlat­
mak amacıyla silahlı eylemler yapıyordu. Sol adına dikkatleri çeken şey, bu
iki örgüt ve eylemleriydi. Güvenlik güçleri de bu örgütlerin ve liderlerinin
peşindeydi.
1970 Aralık’ında eyleme geçen ve 1971 Mayıs’mda büyük oranda dağı­
tılan bu örgütlerin gerilla savaşı deneyimi topu topu beş ay sürebildi. Fid­
ye için zengin işadamlarını kaçırma, banka soygunları, güvenlik güçleriy­
le çatışma, dağlarda gerilla grubu oluşturma gibi girişimler, 1970’li yılların
yaygın eylemleri göz önüne alındığında devede kulak gibiydi. Ama o sıra­
larda bunlar, Türkiye’de ilkti ve sol adına da ilk kez yapılan şeylerdi. Etki­
leri büyük oldu.
12 Mart rejimi, 12 Eylül 1980’deki askeri yönetim gibi, yasadışı örgütler
kurup silahlı mücadeleye kalkışan 1968’in devrimci örgüt liderlerini tutuk­
layıp uzun yıllar cezaevinde tutarak etkisizleştirmeyi değil, fiziken ortadan
kaldırmayı yeğledi. “Örgütlerin beyin merkezinin yok edilmesi”, henüz ye­
ni kurulmuş örgütlerin dağıtılmasının bir yolu olarak görüldü ve uygulandı.
THKP-C’yi kuran Mahir Çayan ve arkadaşları, 30 Mart 1972’de Tokat’ın
Niksar ilçesinin Kızıldere Köyü’nde kuşatıldıkları bir evde çatışma sonu­
cu öldürüldüler. THKO liderleri Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf As­
lan 6 Mayıs 1972’de Ankara Merkez Kapalı Cezaevi’nde idam edildiler.
TKP(ML)’nin kurucusu ve teorisyeni İbrahim Kaypakkaya 18 Mayıs 1973’te
Diyarbakır’da sorguda işkenceyle öldürüldü.3
Liderlerin öldürülmesinin yarattığı ilk sonuç, bu örgütlerin gerçekten da-
ğılmasıydı. Ama ölenler 1970’li yılların devrimci gençliğinin idolleri oldu,
idam sehpalarına Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan, Yusuf Aslan gibi başı dik gi­
dilecek, silahlı çatışmalarda Kızıldere’de ölen Mahir Çayan ve arkadaşları gi­
bi ölünecek ama teslim olunmayacak, sorgu-işkencede İbrahim Kaypakkaya
gibi ser verilip sır verilmeyecekti.
3 Öldürülenler bunlardan ibaret değildi kuşkusuz. THKO’dan Sinan Cemgil, Kadir Manga, Al­
paslan Ûzdoğan (Nurhak dağlan, 30 Mayıs 1971), İbrahim Ûztaş (İzmir, Mayıs 1972), THKP-
C’den Ulaş Bardakçı (İstanbul, 19 Şubat 1972), Hüseyin Cevahir (İstanbul, 1 Haziran 1972),
Koray Doğan (Ankara, 9 Mart 1972), TKP(ML)’den Ali Haydar Yıldız (Tunceli, 24 Ocak 1973),
Ahmet Muharrem Çiçek (İstanbul, 10 Mart 1973) öldürülmüştü.
 1965’te TlP’in seçim başarısıyla başlayan sosyalist yükselişin ilk perdesi
böylelikle 1971-72’de silahlı eylemlerle kapandı. Üniversiteli gençlerin si­
lahlı başkaldırısı, sosyalist harekete damgasını vurdu.
1974 sonrasında açılan ikinci perde, 1969-71 arasındaki bölünmeden çok
daha fazlasını üretti.
12 Mart öncesi gruplaşmaların neredeyse hepsi kendi grup ya da partile­
rini kurdu: Behice Boran ve arkadaşları Türkiye İşçi Partisi’ni, Mehmet Ali
Aybar ve arkadaşları Sosyalist Parti’yi (SP) (sonra Sosyalist Devrim Partisi-
SDP), Mihri Belli ve arkadaşları Türkiye Emekçi Partisi’ni (TEP), Doğu Pe-
rinçek ve arkadaşları Türkiye İşçi Köylü Partisi’ni (TİKP), Doktor Hikmet
Kıvılcımlı taraftarları da Vatan Partisi’ni (VP)...
Liderlerin öldürülmesi ve yöneticilerin tutuklanmasıyla bir hayli karma­
şa yaşayan THKO, THKP-C, TKP(ML)’nin devamı veya takipçisi niteliğinde
çok sayıda grup türedi. THKO’dan TDKP ve TKEP; TKP(ML)’den TKP(ML)
(Partizan) ve TKP(ML) Hareketi (Halkın Birliği, 1980 sonrası Marksist-Le-
ninist Komünist Parti-MLKP); THKP-C’den ise Devrimci Yol, Kurtuluş,
Devrimci Sol... ayrıca Eylem Birliği, Marksist Leninist Silahlı Propaganda
Birliği (MLSPB) gibi dar silahlı eylem grupları oluştu.
1960’lı yıllar boyunca Türkiye’de Bizim Radyo ve TKP’nin Sesi radyola­
rıyla sadece propagandif ses olarak yurtdışmda var olan, Dış Büro’dan ibaret
TKP de yeni sürece dahil oldu.
Ve yine 12 Mart öncesinin değişik eğilimlerinden gelen bir çevre de ilk le­
gal parti Türkiye Sosyalist İşçi Partisi’ni (TSİP) kurdu.
Kuşkusuz 1970’li yıllar boyunca daha pek çok küçük gruplaşma, bölün­
me söz konusuydu, ayrıca bu tabloda Kürt gruplarının yer almadığı da hesa­
ba katılmalıdır. Kısacası sosyalist sol, o günlerin deyimiyle “40 parçaya bö­
lündü”, gerçekte ise bu çok daha fazlaydı.

TÎP ve Yön
Sosyalist hareketteki bölünmelerin temeli, 1965 seçimlerinin ertesinde, o sı­
ralarda soldaki iki oluşum olan TIP ile Yön dergisi arasında, devrimin niteli­
ği ve yolu, işçi sınıfının öncülüğü tartışmalarıyla atıldı. TİP, 1961’in 13 Şu-
bat’ında kurulmuş, Yön ise 20 Aralık’mda yayma başlamıştı. Biri örgütsel bir
girişim, diğeri siyasal düşünce hareketiydi. Her iki hareket de açık sosyalist
bir kimlikle ortaya çıkmış değildi. 1961 Anayasası’nm demokratik çerçevesi­
ne karşın, rejimin yerleşik antikomünist önyargıları nedeniyle sosyalist kim­
likle ortaya çıkmak cüretli bir işti. Anayasa’mn sosyalist bir partiye açık olup
olmadığı bile tartışma konusuydu. Her iki hareket de 27 Mayıs darbesine ve
61 Anayasası’na bağlılıklarını ilan etmişti. Gerçi bu, askerlerin siyaseti kon­
trolleri altında tuttuğu o siyasal ortamda -buna içten içe karşı olan, Demok­
rat Parti yerine kurulmuş Adalet Partisi de dahil- tüm siyasal partiler için bir
zorunluluktu. Fakat TİP de Yön de, başlangıçta olduğu gibi sonrasında da 61
Anayasası’nın içtenlikli savunucusu oldular.
1961-65 arasında sol, sosyalist aydınlar için öncelikli sorun örgütlenmey­
di. TİP ve Yön bu anlamda arayış içindeki değişik eğilimlerdeki aydınların
kümelendikleri farklı kanallardan yürüyen iki girişimdi. TİP, Marksist solun
evrensel normları doğrultusunda bir sosyalist partiye evrilmeye çalışırken,
Yön’ün sosyalizmi Kemalizm’le koşullanmıştı.
Doğan Avcıoğlu ve Mümtaz Soysal gibi Yön hareketinin önde gelenleri, 27
Mayıs 1960 darbesinden sonra askerlerin kurduğu Kurucu Meclis’te, anaya­
sa çalışmaları içinde yer almış aydınlardı. Yön, Marksistlerden liberallere ka­
dar uzanan geniş yelpazede yüzlerce aydının imzaladığı bir bildiriyle yayın
hayatına başladı. Siyasal çevrelerde yankı uyandıran bu bildiride Atatürk’ün
hedeflediği çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmanın, demokrasi ve sosyal adale­
ti sağlamanın yolunun ekonomik kalkınmadan geçtiği, bunun “yeni bir dev­
letçilik anlayışıyla” sağlanabileceği vurgulanıyordu.4
Mümtaz Soysal, 27 Mayıs’m ertesinde, Yön’ü kurarken sol aydınların ortak
ruh halini ve görüş açısını şöyle anlatıyordu:

Biz yönümüzü az çok bilir gibiydik. Hiç olmazsa ne yöne gitmemek gerek­
tiğini biliyorduk. Türkiye’nin yönü bağımsızlıktan, planlı ve hızlı kalkınma­
dan, yapısal değişikliklerden uzaklaşan, her şeyi oluruna hatta daha da kötü­
sü, başkalarının oluruna bırakan bir yol olmamalıydı.
27 Mayıs, özgürlükler düzenini genişleten, klasik haklara yeni ekonomik
ve sosyal haklar ekleyen bir anayasa getirmişti. Ama yapılışına katıldığımız o
anayasa, bütün çabalarımıza karşın, Türkiye’nin muhtaç olduğu yapısal deği­
şiklikleri gerçekleştirebilecek bir devlet mekanizması, etkili bir yürütme gü­
cü yaratabilmiş değildi.
İlk seçimlerden çıkan siyasal kadro da bu bakımdan umut verici görünmü­
yordu. Türkiye için bizim yanlış saydığımız yöne sapma tehlikesi vardı. Her
şeyden önce bu tehlikenin önlenmesi, insanların bu tehlikeye karşı uyarılma­
sı gerekiyordu.
Doğru bildiğimiz yöne nasıl ve kimlerle gideceğimiz konusunda ise belliy­
di ki, aramızda tam bir görüş birliği yoktu. Kimimiz hızlı ve kestirme çözüm­
leri, kimimiz de yığınların bilinçlenip örgütlenmesine dayalı yavaş ve uzun
çözümleri beğenmekteydik.5

4 Yön bildirisi için bkz. Hikmet Ûzdemir, Kalkınm ada Bir Strateji Arayışı Yön Hareketi, Bilgi Yayı­
nevi, 1986.
5 A.g.e., s. 18.
 Yön’ün kuruluş amacı 27 Mayıs devriminin kazanımlannı korumak ve ge­
liştirmekti.
Başlangıçta “kestirme yollar” ile “yığınların bilinçlendirilmesine dayalı
uzun yadeli çözüm yolları” arasındaki soldaki bu belli belirsiz görüş ayrılığı,
1965 sonrası TİP ile Yön arasında patlak veren polemiklerle derinleşti. TİP
yığınların bilinçlendirilerek seçim yoluyla, Yön ise “zinde güçler”in (özel­
likle ordudaki Kemalist subaylar) darbesiyle iktidara gelmeyi savunuyordu.
Yön’ün kurucusu ve teorisyeni Doğan Avcıoğlu’nun makaleleri ile 1968’de
yayımlanan ünlü Türkiye’nin Düzeni kitabı, Yön çizgisinin en iyi açıklandığı
siyasal çalışmaydı. 1968-71 yıllan arasında birçok basımı yapılan, sol çevre­
lerde başucu kitabı haline gelen Türkiye’nin Düzeni subaylar arasında da ge­
niş ilgi uyandırmıştı. THKO ve THKP-C gibi örgütleri kuracak genç kuşak
devrimcilerin Türkiye’nin siyasal-toplumsal tarihiyle ilgili görüşleri üzerin­
de de etkili olmuştu.
Çağdaş dünyada “komünist”, “Amerikan tipi” ve “milli devrimci” olmak
üzere üç tip kalkınma yolu tarif eden Doğan Avcıoğlu, Türkiye’ye uygun
yolun “milli devrimci” olduğunu söylüyordu. Bu kalkınmanın öncü güçle­
ri “küçük burjuva çevrelerden gelen milliyetçi aydınlar”dı. Türkiye’de bu­
nun karşılığı “asker-sivil milliyetçi devrimciler” ya da Kemalistlerdi. 1923’te-
ki ulusal kurtuluş devrimine öncülük edenler de onlardı. Avcıoğlu’na göre,
1923’te Atatürk’ün önderliğinde başlamış olan “ulusal kurtuluş devrimi”,
1946’daki çok partili rejimle kesintiye uğramış, 1950’de Demokrat Parti’nin
(DP) iktidara gelmesiyle de bir “karşıdevrim” gerçekleşmişti. Komprador
burjuvazi ve toprak ağaları, DP ile iktidan ele geçirmiş, Türkiye “geri kal­
mış ülkelerde hiçbir ciddi sanayileşme sağlamayan, gelir dağılımındaki uçu­
rumu genişleterek, toplumsal huzursuzluğu artıran” “Amerikan tipi kalkın­
ma yoluna girerek”, emperyalizme bağımlı bir ülke haline gelmişti. “27 Ma­
yıs 1960 devrimi”yle “milliyetçi devrimciler” buna dur demiş; ancak devrim
amacını gerçekleştirecek bir siyasal düzen kuramamıştı. 1965 seçirtılerinde
iktidara gelen Adalet Partisi (AP), Avcıoğlu’na göre komprador burjuvazi ve
toprak ağalarını temsil eden bir partiydi ve Türkiye’yi ABD’ye bağımlı hale
getirmeye çalışıyordu. Bu partinin parlamenter yoldan iktidardan uzaklaştı-
nlması ve devrimci bir iktidarın kurulması olanaksızdı. Çünkü “tarihsel mi­
adını dolduran genel oy” gerici, sağ partileri iktidara taşıyordu. Bu nedenle
de Avcıoğlu, askeri bir darbe yoluyla iktidara gelinebileceğini savunuyordu.
Yön hareketinin dayanağı ordu içindeki radikal subaylardı. Atatürk’ün
“bağımsızlıkçı”, “milliyetçi”, “devletçi”, “devrimci” fikirlerine bağlı, baş­
ta ABD olmak üzere, Batı kapitalizmine bağımlılığı sorgulayan bu subay­
lar, köklü reformlar yapılmasını istiyordu. Ordu üst kademesini de etkileyen
ciddi bir güç olmuşlardı. 1967’de kapanan Yön’ün yerine 21 Ekim 1969’da
yayımlanmaya başlanan haftalık Devrim gazetesiyle Avcıoğlu, bu darbenin
ideolojik-siyasal çerçevesini oluşturmaya çalışıyordu. Devrim sol cuntanın
yayın organı gibiydi; ve üst kademe komutanların dahi yakından izlediği bir
dergiydi.
Doğan Avcıoğlu ve gazetenin etkisini anlamak için dönemin tümgeneral­
lerinden Çelil Gürkan ile dönemin başbakanı Süleyman Demirel’in tanıklık­
larını aktarmak yararlı olabilir. Sol cuntacıların önde gelenlerinden dönemin
Kara Kuvvetleri Komutanlığı Plan ve Prensipler Dairesi Başkanı olan Tüm­
general Çelil Gürkan şunları yazıyordu:
“Silahlı kuvvetlerimizde, onun, Türkiye’nin Düzeni adlı kitabı o denli geniş
ve yaygın bir ilgi çekmiş, elden ele dolaşan referans kitabı haline gelmişti ki
hiç unutmam bir konuşması sırasında Orgeneral Gürler (Faruk) bana, ‘Çelil,
Türkiye’nin Düzeni kitabını okumayan subayı ben eksik görürüm’ demişti.”6
O sıralar başbakan olan Süleyman Demirel de şu anısını anlatıyordu:

31 Mart Vakası’nda Volkan gazetesinin yaptığı kışkırtmayı 1960 öncesinde

Akis dergisi yaptı. 1971 öncesinde de Devrim gazetesi aynı görevi ifa etti. Dev­
rim gazetesi orduda çok okunuyordu. 1969’da Fethiye’den Bodrum’a gitmek
üzere jandarma botuna bindim. Güvertede otururken deniz tuttu. Uzanayım
diye komutanın odasına çıktım. Baktım Ant ve Devrim gazetesi var. Bunlann
fikri halkla devrim olmaz, askeri etkilemek, onu kazanmak gerekir.7

Seçim başarısına kadar Yön ile TİP arasında herhangi bir gerilim yaşan­
madı. Tersine TtP’liler Yön’de yazıyor, Yön yazarları TİP’i destekliyordu. An­
cak Yön başyazarı Doğan Avcıoğlu ile TİP Genel Başkanı Mehmet Ali Ay-
bar’da sembolleşen Türkiye’nin siyasal tarihi ve sosyalizm konusunda gö­
rüş farklılığı 1965 seçimlerinin ertesinde polemiğe dönüştü. Aybar, Avcıoğ-
lu’nun tersine Kemalist yönetimi “halka dayanmayan tepeden inmeci” bir re­
jim, DP’nin iktidara geldiği 1950 seçimlerini bu rejimin “aşağıdan yukarıya
devrildiği, ancak yanlış bir iktidar seçimi yapan devrim” olarak niteliyordu.
TÎP’in iktidarıyla devrim yerli yerine oturacaktı. Aybar, işçi sınıfının ve hal­
kın bilinçlenip örgütlenerek, partisini parlamenter yolla iktidara getirmesiy­
le sosyalizme varılacağını düşünüyordu. Yön’ü de yanlış bir sosyalizm fikrini
yaymakla suçluyordu. TİP ile Yön arasında bütün köprüleri atan tartışma, iş­
çi sınıfının öncülüğü sorunundan devrimin niteliğine uzanan geniş bir kon-
septte sürdü. Tartışmaya, eski TKP yöneticileri Mihri Belli, Reşat Fuat Bara-
ner, Hikmet Kıvılcımlı gibi eski tüfek komünistler de dahil oldu ve sosya­
list harekette ilk bölünmenin tarafları ortaya çıktı. Eski komünistler bu tar­

6 Çelil Gürkan, 12 Mart’a Beş Kala, İkinci Basım, İstanbul 1986, aktaran Hikmet Özdemir, Doğan
Avcıoğlu: B ir Jö n Türk’ün Ardından, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2000, s. 28.
7 Nazlı llıcak’m Demirel’le Konuşmasından, Tercüman, 21 Mart 1986, aktaran Özdemir, a.g.e., s. 28.
tışmada, Yön’den yana tutum aldı. Mihri Belli, E. Tüfekçi imzasıyla 5 Ağus­
tos 1966 tarihli Yön’de Milli Demokratik Devrim’i formüle ettiği ünlü “De­
mokratik Devrimde Kimle Beraber ve Kime Karşı” adlı makalesini yayınla­
dı. Belli’ye göre, Türkiye’nin önündeki devrim sosyalist değil, milli demok­
ratik devrimdi. İşçi sınıfı, bu devrimi müttefik güçlerle -Kemalist asker-si-
vil aydınlar- ittifak halinde gerçekleştirecekti. Bu, burjuva demokratik dev-
rimini tamamlayamamış, emperyalizme bağımlı ülkeler için Komintern ta­
rafından öngörülen devrim teorisine de uygundu ve bu anlamıyla gelenek­
sel perspektifin uzantısıydı.8 Ancak bu görüşün güncel politik anlamı, cun­
ta yoluyla iktidara gelmeyi amaçlayan Yön’le ve onun üzerinden cunta arayı­
şı içindeki Kemalist subaylarla ittifak arayışıydı.
Sosyalist hareketin sonraki gelişmesinde, geçmişe ait bir tartışma olarak
bir tarafa konulan TİP ile Yön ve eski tüfekler arasındaki bu tartışma, başta
ordunun siyasetteki rolü olmak üzere Türkiye’yi anlama çabası için önem­
li ipuçlan taşıyabilirdi. Ne var ki tartışma ideolojik-teorik platformda değil,
kitle hareketi üzerinde etkinlik kurmayı amaçlayan günlük kaygılarla devam
etti, üstelik karşılıklı “CIA ajanı” suçlamalarıyla...
TİP yöneticileri, TlP’in ele geçirilmesini öneren MDD’cilerin parti içinde
muhalefet örgütlemelerini engellemek için tüzüksel önlemlere ve tasfiyelere
yöneldi. Bunlar bir arada olm anın koşullarını kaldırırken, 1968’den itibaren
üniversite işgallerine ve sokakta polisle çatışmalara varan eylemleriyle büyü­
yen gençlik hareketi, TİP yöneticilerini yalnızlaştıran bir başka faktör oldu.
Gençlik eylemlerine soğuk bakan, hatta karşı duran TİP yöneticileri, böy­
lelikle başlangıçta etkili oldukları Fikir Kulüpleri Federasyonu (FKF) gibi
binlerce genci çevresinde toplamış bir gençlik örgütünün desteğini kaybetti.
Gençlik TÎP yöneticilerinin “pasifizm”inin aksine “antiemperyalist mücade­
le” çağrıları ve radikal söylemiyle kendisine destek çıkan MDD’cilerden ya­
na tutum aldı.
Sovyetler Birliği’nin Çekoslovakya işgalini (Ağustos 1968) eleştiren genel
başkan Mehmet Ali Aybar, “güler yüzlü”, “yerli sosyalizm” vurgularıyla bu kez
Behice Boran, Sadun Aren gibi Sovyetik çizgiye bağlı TİP yöneticileriyle ters
düştü. Böylece parti yönetiminde de ayrılık patlak verdi. 1969 seçimlerinde,
oy oranının düşmesi ve seçim sisteminin değişmesiyle sadece iki milletvekili
seçilebilmesi Aybar’ın parlamentarizm konusundaki iyimserliğini değiştirme­
se de, genel başkanlıkta daha fazla kalmasını da olanaksızlaştırdı. 1970’te Ay­
bar istifa etti ve bir süre sonra yapılan kongrede parti içinde ayrı bir grup ola­
rak örgütlenmiş olan Behice Boran ve arkadaşları yönetime geçti.

8 TKP, Kurtuluş Savaşı dahil Kemalistleri, Komintem’in emperyalizme karşı Doğu’da süren ulu­
sal nitelikli devrim ve hareketleri “ilerici” ve “müttefik” güç kabul eden politikasına uygun ola­
rak destekledi.
Milli Demokratik Devrimciler
TİP yönetimiyle çatışmaya giren eski komünistlerin öncülüğündeki Milli
Demokratik Devrimciler, Kasım 1967’de Türk Solu dergisini çıkardı. Dergi­
de İlhan Selçuk, Mümtaz Soysal gibi eski Yön yazarları ile Mihri Belli, Hik­
met Kıvılcımlı, Reşat Fuat Baraner9 gibi eski komünistler yer alıyordu. Tür­
kiye’nin önündeki devrimci adımın sosyalist değil milli demokratik devrim
olduğunu vurgulayan dergi, solda güç birliği peşindeydi. Ama aslında bu güç
birliği, Kemalist solla ittifak arayışından başka bir şey sayılmazdı.
Bu yaklaşımın bir ürünü olarak 1968 başında TMTF,10 FKF, Türkiye Öğ­
retmenler Sendikası (TÖS), 27 Mayıs Milli Devrim Demeği gibi kitle örgüt­
lerinin aralarında bulunduğu 29 örgüt tarafından Devrimciler Güç birliği
(Dev-Güç) kuruldu. Başkanlığına da eski Milli Birlik Komitesi (MBK)11 üye­
si tabii senatör Kadri Kaplan getirildi. Milli Demokratik Devrim yanlıları­
nın kayda değer tek önermeleri olan Dev-Güç girişimi, birkaç bildiri ve mi­
ting organizasyonlarının ötesinde varlık gösteremedi. Dev-Güç’ün, toplum­
sal muhalefet ile cunta hazırlıkları arasında bağlantı kuran dönemin algıla­
malarını göstermesi açısından en ilginç eylemi 30 Ekim-10 Kasım 1968 ta­
rihleri arasında Samsun’dan Ankara’ya yapılan “Tam Bağımsız Türkiye İçin
Mustafa Kemal Yürüyüşü”ydü. TMGT (Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı),
FKF ve DÖB’ün de aralarında bulunduğu çeşitli derneklerin katıldığı yürü­
yüşün amacı şöyle açıklanmıştı:

1919’da başlayan Mustafa Kemal devrimi kendisinden sonra gelen yönetici­

ler tarafından amacından saptırılmış, cumhuriyetin bütün kurumlan yozlaş­
tırılmıştır. Bugün Türkiye’miz dünyada ilk anti-emperyalist ve anti-kapita-
list devrimi gerçekleştiren Mustafa Kemal’e rağmen yabancılann desteklediği
karşı devrimcilerin etki alanına girmiştir. Biz Mustafa Kemal gençliği olarak,
saptırılan devrimi rayına oturtmaya azimliyiz, kararlıyız.12

Yürüyüş öncesi ve süresince birçok spekülasyon yapıldı. Sağ basm bu­

nun bir cunta hazırlığı olduğunu yazdı. Söylentiler yürüyüşü düzenleyen­
ler içinde de yayıldı. CHP lideri İsmet İnönü gençleri bu yürüyüşe katılma­
9 Eski Türkiye Komünist Partisi Merkez Komite üyelerindendi, 12 Ağustos 1968’de öldü, Feriköy
Mezarlığı’nda, partinin Mustafa Suphi’den sonraki en önemli lideri Dr. Şefik Hüsnü’nün yanma
defnedildi.
10 Türkiye Milli Talebe Federasyonu, 1948’de CHP tarafından kuruldu. Üniversitelerin öğrenci
demeklerinden oluşuyordu.
11 Milli Birlik Komitesi, 1960 darbesinin ardından kurulan 38 subayın oluşturduğu cuntaydı. Kad­
ri Kaplan, bu komitede yer alan kurmay albaydı. MBK üyeleri, 1961 Anayasası’yla kurulan 150
üyeli Cumhuriyet Senatosu’nun tabii üyeleriydi. Cumhuriyet Senatosu, 12 Eylül 1980 darbesin­
de TBMM ile birlikte feshedildi, 1982 Anayasası’nda ise yer almadı.
12 Turhan Feyizoğlu, Deniz, Ozan Yayıncılık, Ağustos 2004, s. 129.
maya çağırdı, TMGT İkinci Başkanı Taylan Benli, bizzat Milli Güvenlik Ku­
rulu Genel Sekreteri tarafından çağrılarak, yürüyüşçülerin 10 Kasım’da An­
kara’ya gitmeye kalkışmaları halinde üzerlerine ateş açılacağı söylendi. Bas­
kılar sonucunda CHP etkisi altındaki öğrenci birlikleri yürüyüşten çekildi.
Deniz Gezmiş liderliğinde DÖB’de örgütlenmiş MDD’ci gençlerin aktif ola­
rak yer aldığı yürüyüş 8 Kasım’da Mamak’ta yapılan bir toplantıyla sona er­
di.13 Sonraki yıllarda Kasım 1968’de Cemal Tural liderliğinde orduda bir
cunta hazırlığı olduğu yazıldı. Sağ basındaki 9-10-11 Kasım’da bir komü­
nist ayaklanmanın olacağı haberleri üzerine sağcı gruplar 10 Kasım’da bu
ayaklanmaya karşı durmak amacıyla Ankara Hacı Bayram Camisi’nde top­
lu namaz kıldı.
1968-70 arası gençlik eylemleri, ister muhalefet ister cunta hazırlayıcı­
sı güçler, isterse de iktidardaki Adalet Partisi tarafından olsun, bir darbenin
hazırlayıcısı olarak değerlendiriliyordu. Bu algılamayı güçlendiren en önem­
li tarihsel kanıt, Demokrat Parti lideri Başbakan Adnan Menderes’i idama gö­
türen 1960 darbesi öncesindeki öğrenci hareketleriydi. Aynı hataya düşmek
istemeyen Adalet Partisi lideri Süleyman Demirel, gençlik eylemlerine tem­
kinli yaklaşıyordu. Cumhuriyet Halk Partisi de, Doğan Avcıoğlu’nun temsil
ettiği “devrimci milliyetçiler” de gençlik eylemlerini “meşru” direnme hakkı
olarak görüyor; AP iktidarını köşeye sıkıştıran bir faktör sayıyorlardı.

Yeni devrimci kuşak

Mihri Belli’nin doğal liderliği ve sözcülüğünü yaptığı MDD’ciler, TİP için­
de oluşturdukları muhalefet grubu ve gençlik üzerindeki etkileriyle sosyalist
solda geniş bir tabana ulaştı. Ancak dikkatlerini Kemalist solla ittifaka, do­
layısıyla sol bir askeri darbe beklentisine yöneltmiş olmaları, bir süre sonra
genç kuşak sosyalistlerin kendilerinden uzaklaşması sonucunu doğurdu. 12
Mart’ın arefesinde ise ittifak kurmayı tasarladıkları Kemalistlerin de sırt çe­
virmesiyle yalıtılmış küçük bir çevreye dönüştüler.14
13 CHP’nin etkisindeki öğrenci birliklerinin Mustafa Kemal Yürüyüşû’nden vazgeçmesi üzerine De­
niz Gezmiş’in, “Bundan sonra küçük burjuva devrimcileriyle, reformistleriyle hiçbir eylemde be­
raber olmayacağız” değerlendirmesi yaptığı ileri sürülmüştür. Aktaran, Feyizoğlu, a.g.e., s. 135.
14 Yıllar sonra Mihri Belli, aylık Toplumsal Kurtuluş dergisinde (Mayıs 1988) yayınlanan söyleşi­
sinde şunları anlatmıştır: “Devrim’in sayfalan bize kapalıydı. ‘Sol’ cunta kurulmaktaydı ve Dev­
rim bu cuntanın organı işlevini yerine getiriyordu. Bu cuntanın bize ne denli düşman olduğu­
nu çeşitli kaynaklardan öğreniyorduk. Bunu anlamak için uzun boylu istihbarata da gerek yok­
tu. Bazen tavırlar, bakışlar sözlerden daha anlamlıdır. Devrim döneminde Avcıoğlu bizden uzak
durmakla kalmadı, saflarımızdan ayrılıp bize karşı tutuma geçenleri kanadı altında korudu,
böylelerine olanaklar sağladı. ‘Sol’ cuntanın bizim etkinliğimizi baltalama operasyonunun bir
uygulamasaydı bu.” Aynı söyleşide Belli, 1981 yazında tesadüfen karşılaştığı Doğan Avcıoğlu’na
şöyle dediğini aktarır: “Bak biz birlikte yürürken işbirlikçiler geriliyordu. Sonra sen bize sırt çe­
virdin, onlar ilerlemeye, biz gerilemeye başladık, hâlâ geriliyoruz.”
 Ü n iversite gençliğini sosyalist muhalefetin öncüsü haline getiren eylem­
ler zin ciri 10 Haziran 1968’de Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fa-
kültcsl'ndeki boykotla başladı. Boykot Ankara Hukuk ve Fen fakülteleri ile
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne sıçradı. İstanbul Üniversitesi’nde
boykot işgale dönüştü. Üç hafta süren işgalde fakültelerde işgal komiteleri
kuruldu, sonuçta rektörün “üniversite reformu” talep eden öğrencilerle gö­
rüşmesiyle sona erdi. Başlangıçta AP hükümeti sağcı öğrencilerin de katıldı­
ğı eylemi, kendisine muhalif üniversite yönetimlerini güç durumda bıraktığı
için hoşnutlukla karşılamıştı. Solcu öğrenciler eylemin öncüsü haline gelin­
ce sağcı öğrenciler çekildi, hatta kavgalar çıktı. İşgal eylemleri İstanbul Tek­
nik Üniversitesi, İzmir İktisadi Ticari İlimler Akademisi gibi başka üniversi­
te ve yüksekokullara yayıldı. Demirel hükümeti, konuyu Milli Güvenlik Ku-
rulu’na götürdü. Kuruldan öğrencilere karşı güç kullanılmasının yanlış ol­
duğu ve haklı istemlerinin karşılanması görüşü çıktı. Bu, Demirel hüküme­
tine karşı olanlann, henüz sosyalist karakter kazanmayan gençlik eylemleri­
ne ılımlı yaklaşımlarına bir örnek sayılabilir.
Fakültelerde işgal komiteleri kuran öğrenciler, bunları üniversite ve kent
düzeyinde konseyler biçiminde merkezileştirdi. Bu örgütlenmeler, kalıcı bir
niteliğe bürünmedi, ama örgütleyiciler, gençlik örgütü FKF’nin yapısını de­
ğiştirdi. Önce TİP’li yöneticiler görevden alındı, THKP-C kurucularından
Yusuf Küpeli genel başkan oldu (1969 Ocak), 1969 Ekim’inde yeni bir tü­
zükle15 FKF, Dev-Genç diye anılan Türkiye Devrimci Gençlik Federasyo-
nu’na (TDGF) dönüştü. Türkiye’nin o sıralar en seçkin üniversiteleri olan
Ankara Üniversitesi (AÜ), Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), Hacet­
tepe Üniversitesi (HÜ), İstanbul Üniversitesi (İÜ), İstanbul Teknik Üniver­
sitesi (ITÜ) neredeyse tüm fakülteleriyle devrimci gençliğin merkezleri ha­
line geldi. Bu üniversitelerde boykot, forum ve işgaller 12 Mart’a kadar ek­
sik olmadı. Üniversite ve yüksekokulların çoğunda, solcu gençlerin üstün­
lüğü vardı.
Öğrenci eylemleri üniversitelerle sınırlı kalmadı; dışına taştı, hükümet ve
sistem karşıtı, Amerikan emperyalizmine karşı bir karaktere büründü. Üni­
versite reformu isteğiyle başlayan 68 Haziran eylemlerinin Temmuz ayında
Dolmabahçe’de Amerikalı erlerin denize döküldüğü ünlü 6. Filo protestosu­
na, aynı yılın sonbahannda ODTÜ’de “Amerikan eğitimine son verilmesi’’ne
ilişkin boykota ve 1969 başlannda Vietnam’da görev yapan Amerikan Büyü­
kelçisi Commer’in aracının yakılması... gibi politik eylem biçimlerine dönüş­
15 Yeni tüzük önemliydi. Çünkü Dev-Genç’in, sadece üniversiteli gençliğin değil, işçi, köylü genç­
liğinin de örgütü olduğu belirtiliyordu. İşçi ve köylü gençlik demeklerinin federasyona üye ola­
bileceği belirtilen yeni tüzüğün ikinci maddesinde “TDGF emperyalizme ve feodal kalıntılara
karşı verilen halkımızın Milli Demokratik Devrim Mücadelesinde sosyalist gençliğin düşünce
ve eyleminin geliştirilmesi amacıyla kurulmuştur” deniyordu.
mesi öğrenci hareketinin kısa süredeki değişimini gösteriyordu. Anti-Ame-
rikan eylemler, kitlesel protestoların yanı sıra Amerikalılara ait binalara kü­
çük eylem gruplarının taşlı-molotoflu vur-kaç saldırılarını da içeriyordu.16
Bütün bu protestolar günlerce sürüyor, sokak ve caddelere taşıyor; polisle
şiddetli çatışmalara dönüşüyordu.
1968 yazının yoğun eylemleri sonbaharda üniversitelerin açılmasıyla ye­
niden boykot, işgal ve gösteriler biçiminde tekrarlandı. İLJ’de 68 Haziranın­
daki işgal, üniversite yönetiminin reformlarla ilgili öğrencilerle görüşme sö­
zü vermesinin ardından sona ermişti. Üniversiteler açıldığında öğrenciler ta­
leplerinin takipçisi oldu, hükümete taleplerini sundu. Bir yanıt alınamayın­
ca Kasım’da ÎÜ’de üç günlük uyan boykotu yapıldı. ITÜ beş günlük boyko­
ta başladı. Boykot ve gösteriler karşısında üniversite yönetimleri öğrenci­
lerin taleplerini yerine getirme konusunda geri adım attılar. lÜ’de öğrenci
temsilciliği kurumu benimsendi. Fakat kısa bir süre sonra öğrenciler, öğren­
ci talepleriyle pek de ilgili olmayan, üniversitenin akademik kararlanna mü­
dahale anlamına gelen bir protesto eylemine girişince, genel olarak muhalif
ve solcu üniversite yönetiminin tepkisini çektiler. Olay üniversitede asistan
Oya Sencer’in doktora tezinin reddedilmesini protesto için öğrencilerin “mi­
ni işgal” diye niteledikleri oturma eylemiydi. Rektörlük üniversiteyi kapattı
ve polis çağırdı. Bu sırada AP de meclise işgallere karşı ağır ceza getiren bir
yasa tasansmı sundu. Polis Deniz Gezmiş’in de aralannda bulunduğu öğren­
ci liderlerini tutukladı. 1968 sonunda okullann açılmasıyla başlayan boykot
ve eylemler ülke geneline yayıldı. Yüksekokul ve eğitim enstitülerine de sıç­
rayan boykotlar (bu sıralarda “özel yüksek okullannın devletleştirilmesi” ta­
lebi de öğrencilerin gündemine girmişti) üzerine, özerkliği olmayan, hükü­
mete bağlı bu okullar, dokuz kentte kapatıldı. 1969 Ocak’ında bu kez OD-
TÜ’de, hükümetin üniversite reformuyla ilgili adım atmamasını protesto için
işgal başladı. Rektörlük üniversiteyi kapattı. İşgal jandarma müdahalesiyle
kırıldı. 29 öğrenci tutuklandı, pek çok öğrenci hakkında disiplin soruştur­
ması açıldı. 30 Mayıs 1969’da yeni dalga öğrenci eylemlerini tetikleyen ise
İÜ ve AÜ’de reformdan yana dekan ve öğretim üyelerinin, hükümetin refor­
ma ilişkin tutumunu protesto amacıyla istifa etmesiydi. lÜ’nün tüm fakülte­
lerinde işgaller başladı. Rektör üniversiteyi kapattı ve polis çağırdı. Şiddet­
li çatışmalar çıktı. Deniz Gezmiş’in öncülük ettiği öğrencilerle polis arasın­
da çatışmalar sokaklara taştı; Laleli, Vezneciler, Hürriyet Meydanı, Sultanah­
met’te saatler süren çatışmalar yaşandı. Öğrenciler polise karşı ilk kez molo-
tof kokteylleri ve ses bombaları kullandı (9-10 Haziran 1969).

16 1968 Temmuz’unda İstanbul’da 6. Filo protestosunun ardından Ankara’da küçük eylemci grup­
lar tarafından Amerikan Haber Merkezi, Pan Amerikan Havayolları, Amerikan Kültür Merke-
zi’ne molotofkokteyli atıldı, Tuslog Komutanlığı’nın duvarları siyaha boyandı.
 1969 Haziran’ında ODTÜ’de yaşanan kavga, gençlerin 12 Mart öncesi,
üniversitenin yaşamını değiştirmeye, haklarını geliştirmeye yönelik demok­
ratik içerikli son büyük eylemi oldu. 1969 sonlarından başlayarak 12 Mart
muhtırasına kadar geçecek dönem içinde, hem üniversitedeki kavganın içe­
riği, hem de gençlerin ilgisi başkalaştı. Üniversiteler ve onların talepleriyle
ilgili öğrenci mücadelesi giderek sönümlendi. 1970-71 döneminde öğrenci
gençlik, hükümetin baskı tedbirleri -k i bunların başında polisiye önlemler,
üniversitelerin haklarını kısıtlayan yasal düzenlemeler geliyordu- ve bunun­
la bütünsellik taşıyan ülkücü öğrencilerin saldırılarıyla karşı karşıya kaldı.
Sola ve solcu gençliğe saldırılar, daha önce AP’nin ve dinci gericiliğin kış­
kırttığı antikomünist saldırılar biçimindeydi. Bu saldırılar, Cumhuriyet­
çi Köylü Millet Partisi’nin (CKMP, 1969’da MHP adını aldı) Alparslan Tür-
keş ve arkadaşlarının öncülüğünde, silahlı milis örgütlerine sahip klasik fa­
şist tipte bir partiye dönüşmesinin ardından sistematik, planlı saldırılara bü­
ründü. Çeşitli illerde emekli subaylann yöneticiliğinde “komando kampla­
rı” kuran parti, bu kamplarda komünistlerle sokak savaşı yürütecek mili­
tanlar yetiştirdi. Basma yansıyan ve tartışma konusu olan kampları savunur­
ken Türkeş, komünistlerin üniversiteleri hareket üssü olarak seçtiklerini ve
gençliğin elden gitmekte olduğunu belirtiyordu: “Karşımıza çıkanlar genç­
liği bölüyorsunuz, dediler. Ne yapsaydık? Bölünmesinler diye hepsinin ko­
münistlerin ağma düşmesini seyretmemiz mi isteniyordu?”17
Solcu gençliğin egemenliği altındaki okul ve yurtlara yönelik taşlı, so­
palı, zincirli ve nihayet silahlı saldırılar düzenlendi. İlk saldırı 30 Aralık
1968’de Ankara Yüksek Öğretmen Okulu ve Fen Fakültesi’nde yapıldı, ar­
dından 31 Aralık’ta Siyasal Bilgiler Fakültesi yurtları basıldı. Sopa, zincir
kullanan “ülkücü komandolar”a (kendilerini böyle adlandırıyorlardı) kar­
şı öğrenciler direnişe geçti, benzer olaylar İstanbul’daki öğrenci yurtların­
da da tekrarlandı. Üniversitelerin ve yurtların ele geçirilmesi savaşı böyle­
likle başlamış oldu.
AP hükümeti sağcı komandoların saldırılarını, üniversitelerde “anarşi­
ye karşı” mücadeleye destek olduğu düşüncesiyle hoşgörüyle karşılıyordu.
Sosyalist gençler ikili bir kıskaca düşmüştü. Bir yandan polis baskın­
ları, kovuşturmalar ve tutuklamalar diğer yandan sağcı komandoların si­
lahlı saldırıları... Daha önce gençlik eylemlerini destekleyici demeçler ve­
ren ana muhalefet partisi CHP de artık gençlerin eylemini “anarşi” olarak
değerlendiriyordu. 9-10 Haziran 1969 sokak çatışmaları sonrasında CHP
Merkez Yürütme Kurulu tarafından 12 Haziran 1969’da yayınlanan bildiri­
de öğrenci eylemleri, “dikkatleri halkın dertleri, toplumun gerçek sorunla-

17 Merdan Yanardağ, MHP Değişti mi?, Gendaş, İstanbul, Eylül 2002.

30
n üzerinden uzaklaştırıcı ve demokrasiyi tehlikeye düşürücü”18 olarak ni­
teleniyordu.
Bu baskıya paralel solcu gençlere yönelik cinayetler de başladı. Ünlü Kanlı
Pazar katliam girişimi bu sırada tertiplendi: Faşist propagandayla şartlanmış,
günler öncesinden kışkırtılmış ve hazırlıklı bir kalabalık, 16 Şubat 1969’da
Taksim’deki 6. Filo’yu protesto mitingine saldırdı, TİP üyesi Ali Turgut Ay­
taç ve işçi Duran Erdoğan bıçaklanarak öldürüldü, 100’ü aşkın kişi yaralan­
dı. 23 Eylül 1969’da Taylan Özgür bir sivil polis tarafından sokak ortasın­
da vurularak öldürüldü. Beşiktaş’taki Işık Mühendislik Okulu’nda sağcı ko­
mandoların açtığı ateş sonucunda Mehmet Cantekin öldü. 2 Ekim 1969’da
Ankara, İstanbul ve Ege üniversiteleri ile Yıldız Teknik Okulu ve ITÜ öğ­
renci demekleri, Türkiye Milli Talebe Federasyonu (TMTF), 28 Ekim’de de
ODTÜ ve SBF öğrenci demekleri kapatıldı. Dev-Genç’in merkezi polis tara­
fından basıldı, öğrenci liderleri Deniz Gezmiş, Yusuf Küpeli, Cihan Alpte­
kin tutuklandı.
İstanbul’da Çapa Öğretmen Okulu, Orman Fakültesi, Yıldız Devlet Mi­
marlık Akademisi, Ankara’da Yüksek Öğretmen Okulu, Hacettepe, Anka­
ra Hukuk ile Dil ve Tarih-Coğrafya fakülteleri, SBF, Gazi Eğitim Enstitüsü
ülkücülerin hedefleriydi. Ülkücü komandolar, İstanbul’da Aralık 1969’da
Mehmet Büyüksevinç ve Battal Mehedoğlu’nu, Ankara’da Nisan 1970’te Ha­
cettepe’de yedek subay Dr. Necdet Güçlü’yü öldürdüler. Cinayetler solcu
gençlerin üniversite boykotları, kitlesel antifaşist cenaze törenleriyle pro­
testo edildi.
Solcu gençlere saldırılarda faşist hareket ile polis güçlerinin işbirliği açıkça
gözlemlenebilen basit bir sisteme sahipti. Önce biri, sonra diğeri saldırıyor­
du. Örneğin 10 Kasım’da ülkücüler İstanbul Üniversitesi Kimya Fakültesi’ni
bastı, Dev-Genç afişlerini yırttı, iki öğrenciyi yaraladı. Ardından polisler di­
renen öğrencilere saldırdı, fakülte de kapatıldı. Kanlı Pazar’ın ertesinde Hür­
riyet gazetesinde yayınlanan, TİP’li gencin polisin yanı başında bıçaklanarak
öldürülmesini gösteren fotoğraf, bu işbirliğinin ibretlik belgelerindendi. Fa­
şist hareket, hükümetin kollayıcılığıyla Milli Eğitim’e bağlı yurt ve yüksek
okullarda ciddi bir güç elde etme imkânı buldu.
AP hükümeti 12 Mart arefesinde, 1971 Ocak’ında, güvenlik güçlerinin
solcu gençlerin karargâhı haline gelen üniversite ve yurtlara yönelik geniş
çaplı operasyonlarına izin verdi. 21 Ocak’ta ODTÜ kapatıldı, Siyasal Bilgi­
ler Fakültesi yurdu polislerce basıldı, saatler süren direnişten sonra 500 öğ­
renci dayaktan geçirildi, çevrede biriken ülkücü gruplar da linç girişimleriy­
le operasyonlara destek verdi. 30 öğrenci tutuklandı. 18 Şubat’ta ülkücüle­

18 Tanzer Sülker Yılmaz, Türkiye’de Gençlik H areketleri,, Toplumsal Dönüşüm Yayınlan, 1. Baskı,
Mart 1997, İstanbul, s. 133.
rin çıkardığı olaylar nedeniyle İstanbul ve Ankara üniversiteleri kapatıldı. 19
Şubat’ta Hacettepe öğrenci yurdu polisler tarafından basıldı. Ankara Siyasal
Bilgiler Fakültesi’nde de polislerin baskınında öğrenciler dayaktan geçirildi,
çevrede toplanmış ülkücü gruplar linç girişimlerinin bir benzerini burada da
tekrarladı. ODTÜ yurtlarına yönelik operasyon, yurt baskınlarının en önem-
lisiydi. THKO üyelerinin barındığı gerekçesiyle yurtlar 5 Mart gecesi jandar­
ma ve polisler tarafından kuşatıldı. Dışan çıkmayı reddeden, direnen öğren­
cilere sabaha karşı jandarma ateşi açıldı. Yurtların duvarları delik deşik ol­
du. Kurşun yağmuru arasında öğrenciler beyaz bir çarşafı pencerelerden sar­
kıtmaya bile güçlükle fırsat bulabildi. Üç kişi öldü,19 bin 500 öğrenci gözal­
tına alındı. Bulunan tabanca sayısı ise 5’ti.

Gençlik liderlerinin arayışı

Gençlik eylemlerinden yeni kuşak devrimci liderler çıktı. Bunlar arasında
Deniz Gezmiş, Yusuf Küpeli, Harun Karadeniz, Doğu Perinçek, Mahir Ça-
yan, Hüseyin İnan, İbrahim Kaypakkaya... gençliğin siyasal-örgütsel arayı­
şı içinde ön plana çıkan başlıca isimlerdi. Hepsi TİP üyesiydi ve kendile­
rini sosyalist görüyorlardı. Ancak bu sosyalizm, henüz kendi ideolojik-te-
orik çerçevesini oluşturabilmiş değildi. “İlericilik”, “solculuk”, “devrimci­
lik” gibi kavramlar sosyalizmle özdeşti ve Kemalizm’le sıkı sıkıya bağlıydı.
Gençlik kendisini Atatürk devrimlerinin kollayıcısı, sürdürücüsü sayıyor­
du.20 Mustafa Kemal’in başlattığı devrimleri tamamlama ve mücadelenin
bir İkinci Kurtuluş Savaşı olduğu, siyasal algılamanın ötesinde güçlü bir
duyguydu. THKO ve THKP-C militanlarında bu duygu, bağımsız örgüt ve
çizgilerini oluşturduktan sonra bile sürdü.21 “Cumhuriyet devrimlerini” ve
“ulusal bağımsızlığı” tehdit edenler “işbirlikçi burjuvazinin ve toprak ağa­
larının temsilcisi sağ partiler”di. 27 Mayıs devrimiyle iktidardan uzaklaştı­
rılan Menderes ve partisinin uzantısı AP bu sağ partilerin önde geleniydi.
19 Şener Erdal (öğrenci), Mevlut Meriç (er) ve Aziz Yalta (aşçı) hayatlarını kaybetti.
20 1965 seçimlerinin ertesinde, Atatürk büstlerine yönelik düzenlenen saldırılara karşı solcu öğ­
renciler, protesto gösterileri düzenleyip ve Atatürk heykelleri önünde “Atatürk’e bağlılık nöbet­
leri” tuttular. Bu sırada Mahir Çayan’m başkanlığını yaptığı Siyasal Bilgiler Fakültesi-Fikir Ku-
lübü’nün (SBF-FK) bildirisinde şöyle deniyordu: “Büyük kurtarıcı Atatürk’ün büstüne saldıran,
yeşil bayrak isteyen gerici, korkunç zihniyet AP döneminde tekrar hortladı. ... Ve nihayet bu
korkunç düşünce, ileri güçlerin potansiyeli olan Yüce Ata’nm büstüne saldırmıştır. Biz, bu çir­
kin saldırılara araç olan uyutulmuş zavallı kişilere değil, bu anlayışın bilinçli, çıkarcı sözcüleri­
ne sesleniyoruz: Kuvvetini Atatürk devrimlerinden alan bir gençlik örgütü olarak biz, SBF FK,
tüm bu yurtsevmez hareketlerin karşısında sonuna dek direneceğiz ve Ata’nın büstüne kadar
uzanmaya cüret eden ellerinizi kıracağız.” (Turhan Feyizoğlu, Mahir, Gökkuşağı, Birinci Baskı,
Şubat 1996, İstanbul s. 41-42.)
21 Bu durum, THKO ve THKP-C tutuklulannın 12 Mart yargılamaları sırasında, mahkemelere ver­
dikleri ortak savunmalarında açıkça görülebilir.
İktidarı elinde bulundurmasıyla AP, bu tehdidin odağıydı. 1968-70 gençlik
eylemlerinin içeriğini oluşturan ideolojik-siyasal görüş açısı kabaca buydu.
Ordu, dünyada ilk kurtuluş savaşını gerçekleştiren, “karşı devrimci” AP
iktidarından ayrı bir yerde duran, bir “milli güç”, “müttefik” sayılıyordu.
Bu bakış açısının ifadesi olan “Ordu-gençlik el ele” sloganına gençlik gös­
terilerinde sıkça rastlanıyordu. Gösteriler sırasında polislerle girişilen ça­
tışmalarda kimi zaman askerlerin araya girmesi, uzlaştırıcı rol oynamaları,
hatta bazı örneklerde polislerle çatışmaya girdiklerinin bile görülmesi bu
zannm kanıtları gibiydi. Kuşkusuz gençliğin bu algılamalarında, özellikle
Yön ve MDD çizgisinin etkileri rol oynuyordu. TİP’in de, Aybar’m cumhu­
riyet rejimini “tepeden inmeci” görmesinin dışında, genel olarak benimse­
diği görüş buydu.
Başlangıçtaki “üniversitede reform” gibi “masum istekler”i aşıp güven­
lik güçleriyle sokak çatışmalarına, ABD karşıtı şiddet eylemlerine dönüşen
gençlik hareketinin gelişim seyri TİP yöneticilerini de kaygılandırıyordu.
Bunun başlıca iki nedeni vardı. İlkin siyaseten gençlik, sosyal hareketin ba­
şını çekemezdi, ikinci olarak, TİP’in daha kuruluşundan itibaren sistem kar­
şısında yaşadığı bir meşruiyet sorunu vardı. Sosyalizm sözcüğü bile çok son­
raları telaffuz edilebilmişti. 27 Mayıs rejimi karşısında meşruiyet arayan bir
başka parti olan AP ise, iktidarını ve sistem içi varlığım, komünizm tehlike­
sine vurgu yaparak sağlamlaştırma gayretindeydi. TİP’i antikomünist propa­
gandasının boy hedefi yapmıştı. Onu düzendışı, yasadışı bir örgüt gibi sun­
ma çabasındaydı. AP’li ve dinci grupların fiili saldırılarının yanı sıra provo-
katif çabalar22 da söz konusuydu. AP iktidarının bu girişimleri TIP yönetici­
lerini, kapatılma tehlikesi karşısında dikkatli davranmaya itiyordu. Örneğin
TIP, siyasi yasaklı eski komünistleri partiye kabul etmeme gerekçelerinden
biri olarak Siyasi Partiler Kanunu’na işaret ediyordu. Gençlik eylemlerinin
siyaseten kontrolden çıkma olasılığı ve partinin bu olaylarla ilişkilendirilme
endişesinin uç örneği, 68 eylemlerinin ikinci ayında, Temmuz 1968’de, Ve­
dat Demircioğlu’nun ölümünde sergilenen tutumdu. 17 Temmuz gecesi ITÜ
yurdunu basan polislerce pencereden atılan ve hastanede bir hafta koma­
da yattıktan sonra (24 Temmuz) yaşamım yitiren Demircioğlu, FKF ve TİP
üyesiydi. Bu hem öğrencilerin hem de TİP’in mücadeledeki ilk kaybı, “ilk
şehidi”ydi. Olayı, öğrencileri şiddete yöneltecek provokatif bir hareket ola­
rak değerlendiren TIP yöneticileri, o sırada sözlerinin geçtiği FKF’lilere, sa­
kin olmalarını telkin etti. Öte yandan olayı doğrudan kınayan bir açıklama
yapılamadığı gibi, son olaylarla ilgili genel açıklamada, Demircioğlu’nun adı

22 1968 Ağustos’unda, İzmir’de Hisar Camisi’ne bomba koydukları iddiasıyla bazı TİP üyeleri gö­
zaltına alındı. İçişleri Bakanı Faruk Sükan olayın TİP’lilerce yapıldığını açıkladı. Bu basında ge­
niş yer buldu.
ya da TİP üyesi olduğu bile belirtilmedi. Dönemin TİP yöneticilerinden Ni­
hat Sargın bu konuda sonraları şunlan yazacaktı:

...bir oyuna gelmeme endişesi kendisinde [Aybar’da - V.E.] gerçekten çok

ağır basıyordu. Toplantı sonunda bir bildiri yayınladık... [bildiride] İkinci
kattan dışan atılan bir gençten söz açıyor, ama onun, bırakınız bu durum­
da söylenebilecek başka her şeyi, sadece partili olduğunu, Türkiye İşçi Par-
tisi’nin bir üyesi olduğunu dahi söylemiyorduk, söylemek istemiyorduk. Ne
türlü bir gerekçe ile olursa olsun sonuçta üyemize, üyemiz olarak sahip çık­
mıyorduk. Onunla da kalmadık. Bütün gençlere haber salındı. Bir provokas­
yona yol açacak durumlardan tümüyle sakınmaları istendi.23

Bu tutum, TİP’i gençlik hareketinden hızla kopardı. Gençliğin büyük ço­

ğunluğu, AP iktidarını köşeye sıkıştırdığı düşüncesiyle gençliğin eylemle­
rini destekleyen ve sahip çıkan MDD çizgisine kaydı. Gençlik liderlerinin
çoğu TİP’i parlamentarist çizgiyi savunan “pasifist” bir parti kabul ediyor;
MDD’çilerin önerdiği gibi “parlamento dışı” mücadele yöntemlerini benim­
siyordu.
MDD hareketi örgütsel bir yapıya sahip değildi. Türk Solu ve Aydınlık Sos­
yalist Dergi, bu hareketin fikirlerini dile getirdiği yayınlardı. Türk Solu “dev­
rimci güç birliği”ni sağlamayı, Aydınlık Sosyalist Dergi ise ideolojik-teorik
sorunları tartışmayı hedefliyordu. Hareketin doğal lideri, eski komünistle­
rin de yer aldığı bir çevrenin başını çeken Mihri Belli’ydi. Üniversitelerde Fi­
kir Kulüpleri ya da Öğrenci Birlikleri’nde bir araya gelmiş gençler FKF çatı­
sı altında toplanmıştı. FKF, 68 eylemleriyle birlikte binlerce öğrenciyi hare­
kete geçirebilen, zamanla TİP’i gölgede bırakan, sosyalistlerin en etkili kitle­
sel örgütü haline gelmişti.
MDD’ciler ilkin TİP ve FKF içinde “devrimci muhalefet” taktiğini benim­
sedi. Amaç her iki örgütü ele geçirmekti. FKF’de bu kısa sürede sonuç ver­
di. 1969’da TİP yanlısı yöneticiler FKF örgütlerinden uzaklaştırıldı. Ancak
TlP’te bu taktik başarılı olamadı. 1970’in ikinci yansında “oportünizme kar­
şı devrimci şiddet de kullanılır”24 diyerek, zor da kullanarak, bazı il ve ilçe
yönetimlerini ele geçiren MDD’ciler, parti kongresi için yeterli bir delege gü­
cüne ulaşamadılar.

23 Nihat Sargın, TlP’li Yıllar-ll, Nisan 2001, 1. baskı, Felis Yayınevi, s. 655-656.
24 MDD’ci muhalefet grubunun çıkardığı Devrimci TİP Haberleri adlı, Mayıs 1970 tarihli broşür­
de şöyle deniliyordu: “Proletaryanın partisinde, oportünizmin tasfiyesi eyleminde, tek mücade­
le biçimi olarak ideolojik mücadeleyi görmek partiyi oportünizme peşkeş çekmek demektir. Ve
bu da, oportünizmin bir başka görünümüdür. Bu nedenle devrimci terör de ideolojik mücade­
le ile beraber yürütülecektir.” (aktaran, N. Sargın, a.g.e., cilt 2, s. 929).
“Gerilla savaşı”na ilgi
TlP-MDD ayrışmasında, gençlik içinde TlP’ten yana tutum alanlar arasın­
da İTÜ-Öğrenci Birliği Başkanı Harun Karadeniz’in başını çektiği, 1973 son­
rasında-TKP’nin Türkiye’deki örgütlenmesinin temelini oluşturacak olan
Veysi Sarısözen, Sıtkı Coşkun gibi öğrenci liderleri bulunuyordu. 1968’de
FKF’nin İstanbul örgütünü elinde bulunduran grup, gençlik mücadelesinin
ancak işçi sınıfı partisine bağlı yürütülebileceği görüşündeydi. 1967’de özel
okulların devletleştirilmesine ilişkin ilk büyük öğrenci yürüyüşünü organi­
ze eden, 68 işgallerinin başını çekenlerden biri olan Harun Karadeniz, Olay­
lı Yıllar ve Gençlik adlı broşüründe gençlik eylemlerini şöyle değerlendiri­
yordu:

Sanırım gençliğin eylemlerinin bitim noktası için şu genel ilkeyi belirlemek

yeterlidir. Genel olarak 'Gençlik eylemleri iktidara yöneldiği anda biter.’ Da­
ha doğrusu eylem iktidara yöneldiği anda, gençliğin faydalı hareket sınırı
aşılmış ve partinin eylem alanına girilmiş demektir.25

1969’da öğrenci eylemlerinin ve Türkiye’nin geldiği nokta özellikle öğrenci­

lerin ve bizim gücümüzü çoktan aşmıştı.26

Ancak fikir ayrılıkları, bölünmeler, suçlamalar ve sapmalar bu dönemde baş­

ladı. Benim burada söylemek istediğim en önemli yan, Türkiye’deki gelişme­
lerin artık gençliği aşan bir düzeye varmasıdır. Evet, gelişme artık gençliği
aşıyordu. Yurt sorunlan oldukça anlaşılmış ve devrimci dünya görüşleri ge­
nellikle öğrenilmişti ve artık yapılması gereken iş iktidar savaşıydı. Bu ikti­
dar savaşını yürütmek ise gençlerin hele hele öğrenci gençlerin işi ve görevi
de değildi. Bu işi yapacak olan örgüt, işçi sınıfının örgütü yani parti olmalıy­
dı. Fakat o dönemin tek partisi olan TİP içinde de çatışmalar büyüyor ve par­
ti yavaş yavaş inisiyatifini kaybediyordu.27

Bunun içindir ki, gençlik kuruluşları birer partiymiş gibi çalışmalar yapma­
ya başladılar.
1970 sonrası olayları, 1 9 6 9 ’da gençlerin girdiği yolun doğal sonuçlan ol­
du. Çünkü 1968-1 9 6 9 ’da iktidar ortaklığına çağrılan gençler, bir iki bekle­
dikten sonra kendi başlarına iktidar mücadelesine yöneldiler. Gerçi bu yö­
nelmenin yine de kendi başlanna değil, bazı cunta ilişkileri içinde olmuşluğu
da söz konusu. Fakat ben bu noktada yine aynı şeyi söyleyeceğim. Gençliğin
yapabileceği en olumlu görev, işçi sınıfının bilinçlendirilmesine çalışmaktır.

25 Harun Karadeniz, Olaylı Yıllar ve G ençlik, 7. Basım, May Yayınlan, İstanbul, 1979, s. 182-183.
26 A.g.e., s. 186.
27 A.g.e., s. 189.
 Yoksa gençliğin, ordu, parti ya da cephe adı altında bile olsa iktidara yönelik
hareket etmesinin hiçbir devrimci teoride yeri yoktur.28

Harun Karadeniz, “öğrenci eylemlerinin anarşiye varan çatışmalarla deje­

nere edilmesinin egemen sınıfların baskı rejimi için gerekçe haline geleceği­
ni”29 de dile getiriyordu. TİP yöneticileriyle paralel tutum izleyen Harun Ka­
radeniz ve arkadaşları, Deniz Gezmiş, Yusuf Küpeli gibi MDD’ci gençlik li­
derleri tarafından “pasifist”, “oportünist”30 olarak suçlandı. 1970’te TİP için­
de gruplaşmalar netleşince, partiden ayrıldılar. İşçi sınıfı merkezli bir çalış­
maya kendilerini vererek, bu amaçla yayınlar çıkardılar, 12 Mart dönemin­
de aralarında gizli ilişki ağı oluşturdular. Harun Karadeniz, 12 Mart’ta tu­
tuklandı, TKP ve Dev-Genç davalarında yargılandı. Tutukluluğu sırasında
kolunda iyice belirginleşen habis bir tümör nedeniyle yurtdışmda tedavi ta­
lebinde bulundu, reddedildi. Raporları ancak Aralık 1973’te kabul edildi ve
serbest bırakıldı; İngiltere’de tedavisinde çok geç kalındığı için kolu kesildi,
yurda döndükten kısa bir süre sonra, 15 Ağustos 1975’te 33 yaşında hayatı­
nı kaybetti.31
1968 Haziran’ından başlayarak 1,5-2 yıl boyunca neredeyse her gün ey­
lemden eyleme koşturan MDD’ci gençlere gelince... Onlar da üniversiteler­
le sınırlanmış mücadelenin kısır döngüsünden hoşnutsuzdu. Mihri Belli’nin
bağımsız bir politik örgüt konusunda açık fikirlere sahip olmayışı, sol cun­
tacılarla işbirliği çabalan, onları tatmin etmiyordu.32 Ülkücü komando saldı­
rılan, cinayetler, hükümetin ve polisin artan baskısı, tutuklamalar bir taraf­
tan “gizlenmeyi” ve “silahlanmayı” diğer taraftan da mücadeleyi üniversite
dışına taşırmayı zorunlu kılıyordu. FKF’nin yerine kurulan Dev-Genç’in tü­

28 A.g.e., s. 190.
29 Şöyle diyordu Harun Karadeniz: “Egemen sınıflar gençlik eylemlerini geniş halk yığınlarından
koparmaya çalışırlar. Bunun için genel yöntemleri eylemlere anarşi ve çatışma unsuru karıştır­
maktır. Öğrenci eylemlerinin anarşiye dönen çatışmalarla dejenere edilmesinin yanı sıra en bü­
yük tehlike egemen sınıfların bu olayları baskı rejimleri için gerekçe göstermesidir. Devrimci
öğrencilerin bu noktada çok dikkatli olmaları ve iktidarın oyununa gelmemeleri gerekir” (a.g.e.,
s, 194).
30 Harun Karadeniz , a.g.e., s. 186.
31 Ayrıntılı bilgi için bkz. Harun Karadeniz, Yaşamımdan Acı D ilimler, May Yayınlan, İstanbul,
1979.
32 Mihri Belli 1971 başlannda Deniz Gezmiş’le ODTÜ’deki son görüşmesinde aralannda şöyle bir
diyalog geçtiğini anlatıyordu:
“- Beni niye desteklemiyorsun?
- Biz seni ayn düşünmüyoruz. Yollanınız her zaman aynıdır. Ama bu iş olmaz.
- İstesek de istemesek de askeri bir harekât kaçınılmaz. Bir tavnmız olması lazım. Biz, sol
cuntanın yanında durmalıyız. Sol cuntayı desteklemeliyiz.
- Mihri abi, klasik bir Stalinistsin ama bu konuda yanılacaksın. Sağı da gelse, sol görünüm­
lü de gelse, biz dağlardayız. Bizi dağlarda ve karşısında bulacak. Aynca sol da gelse bize vu­
racaktır. Ama iş işten geçmeden gönül ister ki yanımıza gelesin” (Feyizoğlu, Deniz, s. 231).
züğünde “işçi ve köylü gençlerin örgütü” vurgusu ile “işçi ve köylü gençlerin
demeklerinin” de federasyona üye olabileceği kaydı, üniversite sınırlarım aş­
ma isteğinin göstergesiydi. İşçi ve köylü eylemlerinin, yürüyüşlerinin orga­
nizasyonuna bizzat katılan Dev-Genç’liler, 1970’te toprak işgali veya miting
yapmak isteyen köylülerin adeta başvuru mercii olmuştu.
68’in efsane gençlik lideri Deniz Gezmiş, İstanbul Üniversitesindeki ilk iş­
galin ateşleyicisiydi. Ve o günden başlayarak ya gözaltında ya tutuklu ya da
sürekli polis tarafından aranan bir öğrenci lideri konumundaydı. Bu durum,
1970 yılında öğrenci liderlerinin tümü için kural haline geldi. Bannma yer­
leri öncelikle öğrenci yurtlarıydı. Polis ve jandarma baskınlarıyla yurtların
“dokunulmazlığı”nm kalkması, onların gidebilecekleri yerleri de sınırladı.
Haran Karadeniz ve arkadaşları, üniversite mücadelesinin tıkanmışlığı-
nı, bu alandaki mücadeleden çekilip işçi sınıfına yönelerek aşma yolunu
seçmişti. MDD’ci gençler ise dikkatlerini, dünyadaki Amerikan emperyaliz­
mine karşı gelişen ulusal kurtuluş savaşlarına yöneltti. Üniversite kampüs-
leri, yurtlar, kulüpler sadece eylem alanları değil aynı zamanda ilk kez ta­
nışılan Marksist yayınların, gerilla savaşlarının hararetle tartışıldığı yerler­
di. Pek çok teorik-ideolojik sorunun tartışılıp hızla tüketildiği o günün at­
mosferinde anti-emperyalist mücadele gereğine inanan MDD’ci gençler için
dünya örnekleri “gerilla savaşı”nı işaret ediyordu. 1967’de Bolivya dağların­
da Yankee emperyalizmine karşı gerilla savaşı hazırlığında öldürülen ve bir
efsane haline gelen Küba devriminin liderlerinden Che Guevara ne yapılma­
sı gerektiğini gösteren bir örnekti. Asya’da, Latin Amerika’da, Afrika’da, Or­
tadoğu’da sürüp giden ABD karşıtı bağımsızlık mücadeleleri gerilla savaşla­
rıyla yürütülüyordu. Gerilla savaşı düşüncesi, arayış içindeki öğrenci genç­
lik liderlerine, “Türkiye’de işçi sınıfı var mı, işçi sınıfı partisi kurulabilir mi,
işçi sınıfı partisinde çoğunluk işçilerde mi olmalı” gibi tartışmaların sürdü­
ğü ortamda, bir mücadele stratejisi olarak ikna edici olmanın ötesinde “dev­
rimin yapıcısı” olma imkânı da tanıyordu. Hangi sınıfsal kökenden gelindiği
değildi önemli olan, aslolan kendini proletaryanın davasına adamış “proleter
devrimcisi”33 olmaktı. THKO ve THKP-C’yi kuracak olanlar Latin Amerika,
TİİKP ve ondan ayrılıp TKP(ML)’yi kuracak olanlar Çin deneyimini kendi­
lerine model aldı.

THKO
Deniz Gezmiş, 1969’dan beri dağlara çıkıp gerilla savaşma başlamak gerek­
tiğine inanıyordu. Sadece gençliğin güvendiği bir lider değil, aynı zamanda
hükümetin, sağcı basının, polis aramalarının, adli kovuşturmaların da başlı­
33 Mahir Çayan, Bütün Yazılar, 2. Baskı, Atılım Yayınlan, İstanbul, Mart 1992, s. 202.
 ca hedefiydi. En çok hakkında arama karan çıkanlan, gözaltına alman ve tu­
tuklanan gençlik lideriydi. Dönemin tartışmalanyla pek de arası olmayan bir
eylem adamı olduğu, tanıklann ortak vurgusudur. Örneğin, Rasih Nuri İleri,
Demokratik Devrim Demeği Yönetim Kurulu’na katılmasını istediği Deniz
Gezmişle ilgili şunları söylüyordu: “Deniz Gezmiş zaten bürokratik görevle­
re katılmazdı, tartışmalara da katılmazdı, sadece tarafımızı tuttu. Toplantıla­
ra katılmak Deniz Gezmiş için zaman kaybı anlamına geliyordu. Deniz, hiç
olmazsa toplantılara gel, alınan kararlara katıl, derdim. Deniz ise, Rasih ağa­
bey siz kararlan alın, ben uygulanm, derdi.”34
1947 doğumlu Deniz Gezmiş, Kasım 1966’da İstanbul Üniversitesi Hu­
kuk Fakültesi’ne girdi. 1965 Ekim’inde TİP Üsküdar ilçe örgütüne üye ol­
du. TİP içindeki ayrışmada MDD tarafında yer aldı ve eski komünistlerin
kurduğu Demokratik Devrim Demeği’ne üye oldu, hatta yönetim kuruluna
seçildi. Ocak 1968’de “mücadelenin örgütlü verilmesi gerektiği” düşünce­
siyle Devrimci Hukukçular Örgütü’nün kuruluşuna önayak oldu. 1968 so­
nunda FKF içinde MDD’ci bir muhalefet odağı olarak arkadaşlarıyla birlik­
te kurduğu Devrimci Öğrenciler Birliği’nin (DÖB) başkanlığını yaptı. DÖB,
FKF’nin başına Yusuf Küpeli’nin geçmesinden sonra (4-5 Ocak 1969) ken­
dini feshetti ve FKF’ye katıldı. 1969 Haziran’ında Cihan Alptekin ve Yu­
suf Küpeli’yle birlikte gerilla eğitimi almak amacıyla Filistin’e gitti. Bura­
da yaklaşık bir ay kaldı: Deniz, Filistin’den döndükten sonra artık her plat­
formda silahlı mücadelenin savunuculuğunu üstlendi; gerilla savaşına baş­
lamak için bire bir görüşerek arkadaşlannı iknaya çalıştı. Öyle ki Filistin’de
giydiği askeri kıyafetle üniversiteye gidip geldi, eylemlere bu kıyafetle ka­
tıldı.35 Deniz eski DÖB’lü arkadaşlarından destek bulamadığı gibi, onlarla
arası da açıldı. Yine de Demir Küçükaydın’m aralannda bulunduğu bir gru­
bu ikna etmeyi başardı. Ancak dağa çıkmaya karar verdikleri sırada 23 Ey­
lül 1969’da tutuklandı ve bu tasarılan gerçekleşemedi; 2 ay sonra serbest bı­
rakıldı. Tekrar tutuklanıp cezaevinde kaldığı yaklaşık bir yıl boyunca (20
Aralık 1969-18 Eylül 1970) dışarıdaki arkadaşlanna gerek mektuplarla ge­
rek ziyaretleri sırasında gerilla mücadelesine ilişkin telkinlerini sürdürdü.36

34 Feyizoğlu, Deniz, s. 95.

35 7 Eylül 1969 günkü SBF konferans salonunda Vietnam ulusal kurtuluş savaşı lideri Ho Chi
Minh’le ilgili anma ve sonrasıyla ilgili Mihri Belli şunları anlatıyordu: “Dönüşte bizim eve geldi­
ler, ayaklarında çöl botlan vardı. O kadarı olabilirdi. Ama birkaç gün sonra Ho Chi Minh’i anma
toplantısında Deniz’in kürsüye gerilla üniformasıyla çıkmasını yadırgadım. O günün akşamı De­
niz ile bir evde buluştuk. Doğu Perinçek de oradaydı, iki kişi daha vardı. Doğu henüz bizden ay­
rılıp Pekinci olmamıştı. Deniz heyecanla silahlı savaşın gerekliliğini savunuyordu” (Feyizoğlu,
Deniz, s. 199).
36 Aydın Çubukçu, tutuklu bulunan Deniz’le görüşmelerini ve ilişkilerini şöyle anlatıyordu: “De­
niz, dağa çıkmayı kafaya koyduktan sonra kendine yakın olan grupların hepsini ne yapabiliriz,
ne kadar işimize yarar diye sınadı. Bizden de Aktan İnce ile konuşmuştu. Deniz’in söylediği şuy-
30 Kasım 1969’da Demir Küçükaydm ve Cihan Alptekin Filistin’e gittiler.
1970 başlarında Tekirdağ, Istranca Dağlan’nda, Terkos gölü yakınında 30
kişilik bir kamp kuruldu. Sağmalcılar Cezaevinde Deniz Gezmiş, Ömer Gü­
ven, Cihan Alptekin, İbrahim Ûztaş ve Kenan Rıfkı Ertuğrul, “militan bir
örgütlenme ve silahlı mücadelenin gerekliliği” konusunda ortak bir yazı ka­
leme aldılar. 1970 Haziran’ında TDGF’nin İleri adlı yayın organında yayın­
lanan bu yazıda “Önümüzdeki dönem karşı devrimin silahlı saldırısını ar­
tıracağı, egemen sınıfların faşist yöntemlere başvuracağı dönemdir. Her dö­
nemin politik çizgisi tutarlı bir askeri çizgi ile birleştirilmedikçe başarıya
ulaşamaz” deniliyordu.37
Deniz Gezmiş 29 Eylül 1970’te tahliye olduğunda askerlik şubesine tes­
lim edildi; Sivas Piyade Alayı’na şevki sırasında ona nezaret eden askerler­
den kurtularak firar etti. Dağa çıkmaya karar vermiş olan Deniz Gezmiş, ya­
kın arkadaşlanndan istediği desteği alamadığı ve Filistin’e gitme seçeneğini
düşündüğü sırada Ankara ODTÜ’de Hüseyin İnan’larla temas kurdu. Hüse­
yin İnan, Yusuf Aslan ve arkadaşları gerilla savaşma başlamak üzere THKO
adlı bir örgüt ve ilişkiler ağı kurmuştu. Deniz Gezmiş, İstanbul’da kendisini
destekleyen arkadaşlarıyla gruba katıldı veya bu iki grup THKO’yu yeniden
oluşturdu (1970 Ekim ya da Kasım). Grubun fikir babası ve kurucusu Hü­
seyin İnan’dı, aralarında bir hiyerarşi yoktu ama işbölümü vardı. Gerilla sa­
vaşı hazırlığına giriştiler.
ODTÜ hazırlığın merkeziydi. Basında da ODTÜ’den “THKO’nun karargâ­
hı” diye söz ediliyordu. Hatta kaldıkları ODTÜ yurdunun 201 ve 202 numa­
ralı odalarının adı geçiyordu. Görüşmeler, hazırlıklar burada yapıldı. Deniz
Gezmiş bir süreliğine destek gruplan oluşturmak için Malatya, Elazığ, Tun­
celi’ye gitti.
THKO’lular iki gruba aynldı. Bir grup Malatya Akçadağ-Elbistan arasında­
ki Nurhak Dağlarinda kır gerillası üssü kuracaktı. Hüseyin İnan, Deniz Gez­
miş, Yusuf Aslan ve Sinan Cemgil’in aralannda bulunduğu diğer grup da bir
süre Ankara’da kalacak, soygun ve kaçırma eylemleriyle gerekli silah ve pa­
rayı temin ettikten sonra Nurhak Dağlan’na geçecekti.
İlk eylem önceden planlanmamıştı; sağcı komandolarca kurşunlanan
Dev-Genç üyesi İlker Mansuroğlu’nun hastanede ölmesi üzerine, 29 Aralık
1970’te, misilleme amaçlı yapıldı. Deniz, Yusuf, Hüseyin, Sinan çalıntı bir
otomobille Ankara’da ABD Büyükelçiliğini korumakla görevli polis noktası­
dır Bir Amerikalı generali kaçıralım ve kaçırdığımız bu adamla birlikte dağa gidelim. O andan
itibaren de gerilla başlayacaktı. Kaçırılacak adam Malatya bölgesine götürülecekti. Sonra, De­
nizle konuşmak için Bursa Cezaevi’ne gittim. Meseleyi Deniz’le konuştuk. Biz, Ankara’da hazır­
lık yaptık. Jusm at’ta çalışan Amerikalı bir subay tespit ettik. Adamın evini biliyorduk. Her şey
hazırlandı. Kaçıracaktık fakat Deniz bu sırada tahliye oldu” (Feyizoğlu, Deniz, s. 215).
37 Feyizoğlu, Deniz, s. 211.
 m silahla taradılar, iki polis memuru kol ve bacaklarından yaralandı.38 Bu ey­
lemden iki gün sonra, 1 Ocak 1971’de, asıl tasarladıkları eylemi, Ankara’da
Türkiye İş Bankası’nın Emek Şubesi’ni soyarak yaptılar (124 bin lira). Bu pa­
ra gerilla savaşı için kullanılacaktı. 15 Şubat 1971’de, bu kez silah temin et­
mek için Balgat’taki Amerikan tesislerine gizlice girdiler. Silah deposu oldu­
ğu bilgisini almışlardı, ancak gece yansı tel örgüleri keserek girdikleri tesiste
böyle bir depo bulamadılar; bir araç içinde rastladıkları nöbetçi polis çavuşu­
nu etkisiz hale getirip silahlann yerini sordular, olmadığını öğrenince de onu
aracıyla birlikte kaçırdılar. Tesislerden çıkarken de kendilerini gören kapıda­
ki iki nöbetçiye ateş ettiler. Bölgeden uzaklaştıktan sonra çavuşu serbest bı­
raktılar. Eylem başarısızlığa uğramıştı, ama yaralanan kimse de olmamıştı.39
THKO’luların Ankara’daki son eylemleri, 3 Mart 1971’de, Ahlatlıbel Ame­
rikan Radar Üssü’nden dönmekte olan dört Amerikan erinin kaçınlmasıydı.
THKO ilk ve tek bildirisini bu eylemden sonra yayımladı. Rehinelerin hayatı­
na karşılık 400 bin dolar fidye ve THKO bildirisinin radyo haber bültenlerin­
de okunmasını istiyorlardı. Hükümet, örgütü dağıtacağı, takip ve operasyo­
nu başlattı. Gerçekte THKO’nun kuruluşu da, kuruculuğunu yapanlar da pek
kendilerini gizlemiş sayılmazdı. İş Bankası soygunundan sonra gazetelerde,
Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan’ın banka soydukları yazılıydı, her yerde aranı­
yorlardı. Ve onlar her eylemden sonra ODTÜ’deki “üsleri”ne dönmüştü. Er­
lerin bulunması amacıyla ev baskınlarının yanı sıra 5 Mart’ta ODTÜ yurtla­
rı da basıldı. THKO’lular erleri kiraladıkları bir apartman dairesinde tutuyor­
du. 8 Mart’ta, talepleri yerine getirilmediği halde, erleri serbest bıraktılar ve
Nurhak Dağları’nda bulunan arkadaşlarının yanına gitmek üzere ayn ayrı ha­
rekete geçtiler. Deniz Gezmiş ile Yusuf Aslan çaldıkları bir motosikletle An­
kara’dan ayrıldı. Sivas’ın Şarkışla ilçesinde araçlan arızalandı, burada kendi­
lerinden şüphelenen bir grup polis ve jandarmayla çıkan çatışmada Yusuf ya­
ralı yakalandı. Deniz ise kaçmayı başardı ama takibi atlatamayarak 16 Mart’ta
Gemerek’te kuşatıldı, burada kısa süren bir çatışma sonunda yakalandı. Hü­
seyin İnan, bir arkadaşıyla birlikte 23 Mart’ta kiraladıktan bir taksiyle Anka­
ra’dan ayrıldı; aynı gece 03.30 sıralarında Kayseri’deki dayısının evine gitti­
ler. Ancak 05.00 sıralannda ev güvenlik güçlerince kuşatıldı, tnan’m dayısı
yeğenini ihbar etmişti. İnan ve arkadaşı, beş tabanca, 359 mermi ve bir mik­
tar parayla gözaltına alındı. Sinan Cemgil ise Nurhak Dağları’ndaki arkadaş­
larının yanma ulaşmayı başardı. Burada piyade tüfekleri, makineli tabanca­
lar ve bombalarla silahlanmış 22 kişilik grubun başına geçti. 31 Mayıs’a kadar
eğitim ve bölgede keşif yapan grup, bu tarihte, Malatya Kürecik’teki Ameri­

38 “THKO iddianamesi”, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, 29 Haziran 1971; TH­
KO Davası, Akyüz Yayınlan, tkinci Basım, Ağustos 1991, Ankara, s. 54.
39 “THKO İddianamesi”, s. 58-59.
kan radar üssüne saldırı için harekete geçti. Ancak köylülerin ihbarıyla grup­
tan yedi kişi Adıyaman’ın Gölbaşı ilçesine bağlı İnekli köyü civarında kuşatıl­
dı. Çıkan çatışmada Sinan Cemgil, Kadir Manga ve Alpaslan Özdoğan öldü,
Mustafa Yalçmer ağır yaralandı, Hacı Tonak teslim oldu. Diğer iki kişi, Me­
tin Güngörmüş ve Ahmet Erdoğan kaçmayı başardı. Bu olayın ardından diğer
grup eylemden vazgeçti, gizlenmek için dağılarak, dağdan indi; peyderpey bi­
rer ikişer yakalandılar ve kır gerillası girişimi sona erdi.
THKO’nun geride kalan son üyeleri, İstanbul’daydı. Grup, tıpkı Ankara’­
da Denizlerin yaptığı gibi, parasal ihtiyaçlar için eylemler tasarlamıştı. Bun­
lardan ilki 15 Nisan’da, Dr. Rahmi Duman’m oğlunun fidye amaçlı kaçınlma-
sıydı. Duman’m oğlu 250 bin lira fidye karşılığı 18 Nisan’da serbest bırakıl­
dı. Grup iki de banka şubesi soydu. Ziraat Bankası’nın Unkapanı Şubesi’nin
soyulması sırasında bir odacı öldürüldü, eylemcilerden Ömer Ayna yakalan­
dı. İbrahim Sarıtaş, İzmir’de polislerle girdiği çatışmada öldürüldü. 31 Ma-
yıs’ta da Cihan Alptekin ile Tayfun Cinemre, Tekirdağ’da yakalandılar. TH-
KO’dan geriye kalanların son eylemleri, 4 Mayıs 1972’de Deniz, Yusuf, Hü­
seyin’in idamlarını engellemek için Jandarma Genel Komutanı Kemalettin
Eken’i kaçırma girişimiydi. Başarısızlığa uğrayan bu eylemle birlikte THKO
da fiilen son buldu.

THKP-C
THKO’luların Iş Bankası soygunu, hemen ertesinde bizzat Deniz ve Yusufun
isimleriyle birlikte gazetelerde yer alınca, Dev-Genç çevresinde bunun “po­
lis tertibi” olduğu sanıldı. Zira o sıralarda gençlik liderlerinin, bir bahaney­
le öldürülmek istendiği düşünülüyordu. Ama kısa sürede böyle olmadığı an­
laşıldı. Bunun üzerine THKP-C kuruculanndan Yusuf Küpeli ve Münir Ra­
mazan Aktolga, THKO kurucuları Hüseyin İnan, Deniz Gezmiş ve Yusuf
Aslan’la bir araya geldiler ve onlara “silahlı mücadeleyi erken başlattıkları­
nı”, “önce parti kurmak gerektiğini”, aynı mücadele biçimini berfimsedik-
lerine göre birleşmeleri gerektiğini söylediler. Ama reddedildiler. Bir akta­
rıma göre, Hüseyin İnan, “Siz kent proletaryasına inanıyorsunuz, biz ise kır
proletaryasına”40 diyerek, aralanndaki farklılığa dikkat çekti.
Fakat iki grubun oluşumunda daha önemli farklar da vardı. THKO’lular,
dikkatlerini kır gerilla grubu oluşturup eylemlere başlamaya yöneltmişti,
MDD içindeki tartışmalarla pek ilgili değildiler. THKP-C’liler ise MDD için­
de taraf oldukları gibi öncelikle bir partinin kurulması ve devrimci siyase­
tin ortaya çıkarılmasına vurgu yapıyordu. Yani THKP-C’liler için parti ve te­
ori öncelikliydi.
40 Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, cilt 7, s. 2172.
 THKO’lulann kır gerilla grubunun başarısızlığa uğraması, Denizlerin ya­
kalanması ve idamlarının gündeme gelmesiyle, iki grup arasındaki ayrılık
noktalan pratikte önemini kaybetti. THKP-C’liler ile geride kalan THKO’lu-
lar aynı örgütün elemanlan gibi birlikte hareket etti. Cezaevinden birlikte
kaçtılar, birlikte saklandılar, idamlan engellemek için birlikte eylemler plan­
ladılar ve nihayet Kızıldere’de birlikte öldüler.
THKP, THKO’dan bir süre sonra, Aralık 1970’te kuruldu. Mahir Çayan,
Yusuf Küpeli ve Münir Ramazan Aktolga merkez komitesini oluşturdular.
Çayan ve Küpeli SBF, Aktolga ODTÜ öğrencisiydi. Partinin bir genel sek­
reteri yoktu, aralarında yaptıkları işbölümünde Mahir Çayan ideolojik iş­
lerden, Yusuf Küpeli kitlelerle bağ ve askeri işlerden, Aktolga da yayından
sorumlu olacaktı. 10 kişilik genel komite de benzer bir işbölümü yapmıştı.
Bu işbölümünün ardından Mahir Çayan Kesintisiz Devrim fi, Yusuf Küpe­
li 1965-1971 Türkiye’de Devrimci Mücadele ve Dev Genç broşürünü hazırladı.
Münir Razaman Aktolga, hareketin yayın organı durumundaki Kurtuluş ga­
zetesinden sorumluydu.41
Kuşkusuz örgütün tartışmasız yapıcısı, 1973 sonrası sosyalist hareketi fi­
kirleri ve eylemleriyle en çok etkilemiş olan Mahir Çayan’dı. 1945 Samsun
doğumlu Çayan, 1963’te girdiği İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde
bir yıl okuduktan sonra 1964’te Ankara SBF’ye kaydını yaptırdı. O yıllar­
da solun merkezi sayılan, FKF’nin kuruluşuna öncülük eden SBF Fikir Ku-
lübü’ne üye oldu. Aralık 1965’te kulübün ikinci başkanlığına, 1966 başın­
da başkanlığına seçildi. Nisan 1967’de kulüp başkanlığından düşürüldükten
sonra bir yılı aşkın süre gençlik hareketlerinden uzak kaldı. 1968 sonlannda
yaklaşık iki aylık Fransa gezisinin ardından yeniden gençlik hareketine ka­
tıldı. SBF’den tanıştıkları ve o sırada FKF’nin genel başkanı olan Yusuf Kü-
peli’yle beraber hareket etmeye başladılar. Gençlik liderlerinin çoğu gibi Ça­
yan ve Küpeli de gençlik hareketinin ötesine taşan bir politik arayışın için­
deydiler. Ancak bunun nasıl olabileceğine dair henüz netleşmiş fikirleri yok­
tu. İçinde yer aldıkları MDD hareketinin sol cunta çabalanna endeksli poli­
tikalarından hoşnut değillerdi. İkiliye, aynı kaygıları taşıyan ODTÜ Öğrenci
Birliği Başkanı Münir Ramazan Aktolga da katıldı. Üçlü 1969 Ekim’inde FKF
Kurultayı’nda, onlan “maceracılık”la suçlayan ve “milli cephe” önerileriyle
radikal sol cuntacılığın aktif savunucusu durumundaki Doğu Perinçek ve ar­
kadaşlarına karşı tutum aldı. Kurultay Çayan-Küpeli-Aktolga üçlüsünün is­
tediği gibi sonuçlandı, kendilerine yakın duran Atilla Sarp, başkanlığa geti­
rildi42 FKF yeni tüzükle birlikte Türkiye Devrimci Gençlik Federasyonu’na

41 “THKP-C İddianamesi”, İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, 28 Şubat 1973, s. 81.
42 Atilla Sarp o dönemi şöyle anlatıyordu: “Daha sonradan işi çözdüm. ‘Nasıl olsa gençlik hareke­
tini birileri yürütüyor. Talebe hareketiyle bu iş olmayacak. Siyasal bir yapılanma, daha ileri bir
(TDGF) yani Dev-Genç’e dönüştü. Yönetim kurulu her iki grubun temsilci­
lerini içeriyordu. Kurultayda açığa çıkan ayrılık iki grubun da yazı kurulun­
da olduğu Aydınlık Sosyalist Dergi’ye (ASD) taşındı. Dergi paylaşılamayınca
iki ayrı yayın, biri Proleter Devrimci Aydınlık (PDA), diğeri Aydınlık Sosyalist
Dergi (ASD) çıktı. Çayan ve arkadaşları, Aktolga’nm yasal sahipliği altındaki
ASD’ye, büroyu basıp malzemelerini de alarak el koydu. Mihri Belli, ayrılık
karşısında önce tarafsız sonra Mahir Çayan’lardan yana tutum takındı. Ocak
1970’te de TDGF yönetiminden PDA grubu tasfiye edildi.
1970 Mart’ında “Sağ Sapma ve Devrimci Pratik ve Teori” başlıklı ASD’de
yayınlanan Mahir Çayan’ın makalesinde ayrılık noktalarından başka grubun
görüşleri de etraflıca dile getiriliyordu. Kurultayda yaptığı konuşmayla sos­
yalist çevrede dikkat çeken ve tanınmaya başlayan Mahir Çayan, bu yazısıy­
la birlikte grubun da teorisyeni haline geldi. Çayan, eylemlerde değil, daha
çok, TİP, PDA ve nihayet Mihri Belli’de simgeleşen eski tüfek sosyalistlerle
ideolojik-teorik tartışmalarda göze çarpıyordu. Çayan, siyasal arayış içinde­
ki gençliğin ideolojik-teori alanında eski tüfeklerle boy ölçüşebilen lideriydi.
Dönemin gençlik liderlerinin Mahir Çayan ile ilgili ortak izlenimi de onun
bu teorisyen kişiliğiydi. Hatta grubun ilk şiddet eylemi sayılabilecek Ame­
rikan Yardım Deposu AID’in yakılması olayına (28 Nisan 1970), arkadaşla­
rı Çayan’ı, “bu işleri yapabilecek çok arkadaşımız var, ama teorik-ideolojik
mücadeleyi üstlenebilecek, sözcümüz olabilecek arkadaşımız sınırlı” diye­
rek katmamıştı.43 Ancak Çayan, yalnızca yazan değil aynı zamanda eylemci
olarak da kabul edilmek istiyordu. Nitekim kentleri, köyleri dolaşıp örgüt­
lenme ve miting çalışmalarına katıldı. THKP’nin kuruluşundan sonraki ey­
lemlerin, savunduğu görüşlerle de tutarlı biçimde (politik askeri liderliğin
birliği) bizzat yöneticiliğini üstlendi.
1970’te grup kendi içinde ortak hareket etme konusunda sözleşmiş, sol
cuntacılarla kesin çizgilerle ayrılmış bağımsız bir örgütlenme, illegal müca­
dele, silahlı mücadele gibi bazı önkabullere ulaşmasına karşın henüz her ba­
kımdan hamdı. Ne yapılacağı konusunda ortak görüşlere ulaşamamışlardı.
Öteden beri TİP içinde bir muhalefet hareketi yaratmayı, yönetimi düşürme­
yi hesaplayan ama bunu başaramayan MDD’ciler, 1970’teki kongrelere mü­
dahale etmeyi ve yönetimi ele geçirmeyi düşünmüştü. Bu doğrultuda kuru­
lan Devrimci TİP Komitesi’nin başını Mahir Çayan ve arkadaşları çekti. İs­
tanbul il, Çankaya ilçe gibi önemli kongreleri şiddet de içeren yöntemlerle

örgüt tarzı kurmak lazım’ diye örgütlenme hazırlıkları varmış. Teorik çalışmalar yapıyorlarmış.
Her gün açık toplantılar yapıyorsun, mitingler yapıyorsun. Hareketlilik var. Ortaya çıkmamala­
rının nedeni buymuş. Biz ayak işlerine bakarken onlar devrime hazırlamyorlarmış” (Feyizoglu,
Mahir, s. 171).
43 Feyizoglu, M ahir, s. 225.
 kazandılar. Kavgalar, belki de sol içi mücadelede şiddetin ilk örnekleriydi.
"Oportünizme karşı şiddet kullanılması gerektiği” savunuluyordu.
TİP’in ele geçirilmesi stratejisi başarılı olamadı, ancak grup bu mücadele
sırasında ilişkilerini genişletme imkânı buldu. Karadeniz bölgesinin birçok
il ve ilçesinde ilişkiler ağı kurdu.
1970’lerin ikinci yansında grup Dev-Genç’i elinde bulundurmasının ya­
nı sıra Karadeniz bölgesinde taraftarlar edinmiş, İzmir Aliağa’da Yapı işçile­
ri Sendikası Genel Başkanı Necmettin Giritlioğlu ile işçi-sendika ilişkilerine,
Yüzbaşı Orhan Savaşçı aracılığıyla da ordu içinde (Hava Kuvvetleri’nde) as­
keri bir örgütlenmeye sahip oldu.44 Ordu içindeki örgütlenme askeri savcıya
göre “THKP-C’nin en güçlü kanadı”ydı. THKP-C’nin 1970-71’de ordu için­
de ulaştığı örgütlenme düzeyine sonraki yıllarda hiçbir sol grup ulaşamadı.
İstanbul’da açılan ikinci THKP-C davasının 380 sanığından 132’si askerdi.45
Mahir Çayan’ın 1970 ortasında kaleme aldığı “Yol Kavşağı” başlıklı ya­
zısı grubun bu sıradaki değerlendirmelerini yansıtır. Çayan bu yazısında,
MDD içindeki dağınıklıktan, örgütsüzlükten yakınarak, disiplinli devrim­
ci bir proletarya örgütünün kurulmasının kaçınılmazlığından söz eder. Ve
örgüt konusunda yol aynmına gelindiğini belirtir. Bu Mihri Belli ile hesap­
laşma ilanıdır aynı zamanda. Küpeli de, Aktolga da Belli’nin görüşlerine ve
tutumuna öteden beri karşıdırlar. Mihri Belli’ye yönelik baskının bir ürünü
olarak 1970 Ağustos’unda hareketin merkezi bir örgüte ve programa kavuş­
turulması amacıyla 40 kişilik bir danışma kurulu ve bunun seçtiği 7 kişilik
irtibat komitesi kurulmuş, komite bir bildiri yayınlamış ve Proleter Devrim­
ci Kurultay toplama çabasına girişmişti.
Ama yaz dönemi boyunca grup, bu girişimde yer alıyor görünse de, kendi
ayrı örgütlülüğünü kurmak için çoktan harekete geçmişti. Grup üyeleri Tür­
kiye’nin çeşitli yerlerine dağılarak yeni kurulacak örgüt için taraftar kazan­
maya çalışıyordu. Temas kurulanlardan biri olan dönemin TIP Çarşamba il­
çe teşkilatı başkanı ismet Ûztürk o günleri şöyle anlatıyordu:

Mahir’de yeni bir şey yapmanın heyecanı var. Bir saat içinde 3 0 0 sayfalık ki­
taba zor sığabilecek kadar konuyu otomatik silah gibi anlattı. Anlattıklarını

44 Orduda 9 Mart cuntacılarıyla ilişki içinde olan ancak kendilerini sosyalist gören Hava Kuvvetle-
ri’ndeki bu örgütlenme THKP-C iddianamesinde “Hava Kuvvetleri Proleter Devrimci Örgütü”
olarak nitelenmiştir. İddianameye göre Haziran 1970’te Ankara’da bir apartman dairesinde 15
kadar havacı yüzbaşı, üsteğmen ve teğmen bir araya gelerek, aralarında böyle bir örgüt kurma
konusunda anlaşmış, 3 kişi merkez komitesine seçilmiş ve bir de tüzük hazırlamıştı (bkz. “TH­
KP-C İddianamesi”).
45 95 tutuklu sanığın rütbe dağılımı şöyleydi: Binbaşı 2, yüzbaşı 8, üsteğmen 20, teğmen 34, asteğ­
men 1, astsubay 4, hava harp okulu öğrencisi 26; tutuksuz 37 sanığın ise şöyle: Albay 1, yüzbaşı
7 (biri firar), üsteğmen 6, teğmen 10, asteğmen 1, astsubay 12. 1975-80 sürecinde THKP-C’nin
ordu içindeki bu geleneğinin başlıca taşıyıcısı, yönetici ve üyelerinin çoğunluğunu subaylann
oluşturduğu Üçüncü Yol ismini alan örgütlenmeydi.
 şöyle özetlemek mümkün: “Kemalizm kisvesi altında bir cunta gelecek, ama
bu Kemalist değil faşist cunta olacak. Esas hedefi de devrimcileri nötralize et­
mek olacak. Karşı devrimin saldırılarına Türkiye’de silahlı direniş hiç olma­
mıştır; bunu biz başlatmalıyız. Bir direniş geleneği yaratmalıyız. Bu direnişte
bizim çoğumuz; belki de hepimiz ölebiliriz, ama gelecek kuşaklara bir dire­
niş geleneği bırakırız. Sen buna var mısın?’’... “Varım” dedim... Fatsa’ya git­
tik. Ertan Saruhan, Şener Şadi ve birkaç arkadaş daha sabaha kadar konuş­
tuk... birçok arkadaş tereddütsüz bu tezleri kabul etti... direniş hazırlıkları ile
ilgili konuştuk... Cunta yapıldığı gece orduda bulunan subay arkadaşlarımız
silah olarak ne bulabilirlerse alıp kaçacaklardı; ilk anda bunların saklanması
için yerlerin temini gerekliydi. Artık bizim TİP’le de, klasik MDD ile de tüm
bağlarımız bitmişti.46

1970 Ekim’inde toplanan TDGF Kurultayı’nda genel başkanlığa THKO’lu-

ların da desteğiyle Mahir Çayan’ları temsil eden Ertuğrul Kürkçü getirildi.
Çayan, dört saatlik bir konuşma yaparak, burada grubun görüşlerinin ayrın­
tılı açıklamasını yaptı. Vurgulanan nokta Dev-Genç’ten ayrı ve onun üstün­
de bir örgütün gerekliliğiydi. Bu örgüt bir “savaş örgütü” olacaktı.
MDD’ciler, planladıkları Proleter Devrimci Kurultayı TİP’in Ekim ayında­
ki kongre günlerine denk getirdi. Alternatif bir kongre tasarlamışlardı. Gö­
rünürde amaç parti kurmaktı ancak MDD’ciler aralarında çoktan bölünmüş­
tü, kurultay öncesi toplantılar ve kurultay ayrılık noktalarının vurgulanma­
sının ötesine geçemedi. Dikkat çekici noktalardan biri Mahir Çayan’m ku­
rultaya katılmamış olmasıydı. Kurultay ertesinde Çayan-Küpeli-Aktolga
grubu, “Aydınlık Sosyalist Dergiye Açık Mektup”u kaleme aldı ve ayrılığı ilan
etti. Grubun bu baskın çıkışı, Dev-Genç’i kontrol altına alışı, son kurultay­
da Ertuğrul Kürkçü’yü desteklemiş olan THKO’lulann kopmasına yol açtı.
1971 başlarında Cihan Alptekin, Gökalp Eren, İhsan Çaralan ve Münir Da­
nışman bir bildiri yayınlayarak İstanbul Bölge Yürütme Kurulu’ndaki görev­
lerinden istifa ettiler.
THKP-C’lilerin kontrolü altına girmiş Dev-Genç de geçmişteki kitlesel
mücadelelere öncülük eden niteliğinden uzaklaşmıştı. Çayan da yeni dö­
nemde Dev-Genç’in görevlerini sıralarken şöyle yazıyordu:

Dev-Genç’in bugüne kadarki tavrı düşman ülkesinde açık dövüşmek tavrıy­

dı. Yani fakülteleri muhafaza etme durağan tavrıydı. Taktikler de buna görey-
di. Artık bu taktikler eskimiştir.
Karşı devrim cephesinin ülkede bu kadar güçlü olduğu zaman, gücünü ya­
yarsın, seyyar küçük gruplara bölersin, bu bir savaş taktiğidir.
Sağlam, iç dinamiği ile kısa vadede karşı devrimci güçlerin palazlanması-

46 Feyizoğlu, Mahir, s. 263.

 İM im k ln olm ayan iki veya üç fakülte temel üs alanı seçilmeli. Yığınak bura­
ya yapılm alı. (Silah yığınağı değil.)
ülger fakülteler ise kurulacak olan seyyar, gezginci küçük gruplann kon­
trolü altına alınmalıdır. Sağ organize güçleri kendi taktikleri ile vurmak la­
zımdır. (Doğrusu da budur.)

Son Dev-Genç başkammn ve dönemin tanıklarının anlattıklarından anla­

şılan, 1971 sonrasında Dev-Genç genel merkezinin etkisinin Ankara’yla sı­
nırlandığıydı.
THKP-C’liler ilk eylemlerini 12 Şubat 1971’de yaptı. Ankara’da Ziraat Ban­
kası Küçükesat Şubesi soygununa Mahir Çayan, Hüseyin Cevahir, Ulaş Bar­
dakçı, Oktay Etiman ve Hüdai Ankan katıldı. Bankadan 48 bin 660 lira alın­
dı. 17 Şubat’ta yine Ankara’da Ziraat Bankası Bahçelievler Şubesi’ni soygun
planı trajediyle sonuçlandı. Soygundan vazgeçildi, ama geride ölen bir tak­
si şoförü kalmıştı.47
Bu başarısız soygun girişiminin ardından Mahir Çayan, diğer merkez ko­
mite üyeleriyle de anlaşarak, İstanbul’a gitmeyi ve burada soygunlara devam
etmeyi kararlaştırdı. Bunun nedeni THKO’nun önceki eylemleri nedeniyle
Ankara’da eylem ve hareket olanaklarının smırlanmasıydı.
Orduda askeri darbe hazırlıkları da son aşamaya gelmişti. THKP-C’liler
“solcu”, “sol Kemalist” olsa da askeri darbeye karşıydı, ancak ordudaki iliş­
kileri aracılığıyla darbe hazırlıkları hakkında haber alma imkânlarına sahip­
lerdi. O sıralarda askerler THKP-C ve THKO’lulann da temsil edildiği sivil­
lerin katıldığı toplantılar yapıyordu. Solcu subayların harekete geçeceğinin
bildirildiği 9 Mart’ı bağlayan gece THKP-C’liler Ankara ve İstanbul’da çeşit­
li evlerde beşer kişilik gruplar halinde, silahlı biçimde sabaha kadar, radyo
ve telsizin başında beklediler. THKP-C’li subaylara Ankara’da verilen görev,
darbe sırasında Ankara’ya girecek sağcı zırhlı birlikleri durdurmaktı. Silahlı
nöbet bekleyen THKP-C kadroları darbenin ardından Ankara Emniyet Mü-
dürlüğü’ne de el koyacaktı. THKP-C’liler daha sonra da ABD konsolosluğu­
nu basıp işgal ederek, “solcu” darbeyi, Amerikancılığının sınanacağı bir ey­
lemle karşı karşıya bırakmayı tasarlıyordu.
THKP-C’nin kaderi de THKO’dan farklı olmadı, ilk eylemleri THKO’lu-
lar yapmıştı, THKP-C’liler THKO’luları izleyerek, İstanbul ve Ankara’­
da banka soygunları yaptılar, fidye için biri toprak ağası Talip Aksoy di­
ğeri işadamı Mete Has olmak üzere iki kişiyi kaçırdılar.48 Eylemler örgü­
tün parasal ihtiyaçları içindi ve silahlı propaganda olarak niteleyecekleri
47 Soygunda kullanılacak taksinin kaçırılan şoförü 23 yaşındaki Mesut Erdinç enterne edildikten
sonra örgüt evine kondu, elleri, ayaklan sıkıca bağlandı, ağzı eterli bezlerle kapatılıp banyoya
hapsedildi; nefes alamayan Mesut Erdinç hayatını kaybetti.
48 4 Nisan 1971, her ikisi de Suadiye’deki evlerinde 16 saat rehin tutuldu.
ve üstlenecekleri eylem ise 17 Mayıs 1971’de İsrail Başkonsolosu Efraim
Elrom’un kaçınlmasıydı.49 THKP/C-MK imzalı “Amerikancı Bakanlar Ku­
ruluna” başlıklı bildiriyle, Elrom’un hayatına karşılık tutuklu bulunan bü­
tün devrimcilerin serbest bırakılmasını, 1 No’lu bülten adını verdikleri bil­
dirinin 7.30-19.00 ve 22.45 TRT haber bültenlerinde 3 gün devamlı ve ek­
siksiz anons edilmesini istediler. 20 Mayıs’a kadar süre vermişlerdi. Erim
hükümetinin yanıtı sert oldu. Başbakan Yardımcısı Sadi Koçaş’ın açıklama­
sı hükümetin hukuka yaklaşımını ele veriyordu. Koçaş, eylemi yapan TH-
KP-C’ye “uzak yakın herkesin”, “eylemi teşvik eden, kimlikleri polisçe bi­
linen bütün kışkırtıcıların, sıkıyönetim bölgesi dışında olsalar dahi der­
hal gözaltına alınacağını”, “konsolosun öldürülmesi halinde ise bunların
ve daha önce tutuklanmış olanların idam edilmesi için yasal düzenlemenin
derhal meclise getirileceğini” söylüyordu.50 Genel hukuk ilkeleriyle bile
bağdaşmayan bu açıklamanın ardından hükümet, yoğun tutuklamalara gi­
rişti. Yüzlerce kişi gözaltına almdı. Gözaltına almanlar arasında Muammer
Aksoy, Mümtaz Soysal, Altan Öymen, Tank Zafer Tunaya, Uğur Mumcu,
Çetin Altan, Ilhan Selçuk, Cahit Talaş, Çetin Özek gibi gazeteciler, yazar­
lar, bilim adamları vardı. 21 Mayıs tarihli gazetelerde 547 kişinin gözaltı­
na alındığı yazılıydı.
Süre dolduğunda Elrom öldürülmedi. Ama THKO’lulann 4 Amerikalı eri
serbest bırakması gibi konsolosu serbest bırakmayı da düşünmediler. Hat­
ta İran konsolosunu da kaçırıp daha da sertleşmeyi düşündüler. Fakat bu­
nu yapamadılar. Sıkıyönetim Komutanlığı, 23 Mayıs Pazar günü İstanbul’da
sokağa çıkma yasağı ilan etti ve evlerin tek tek aranacağını açıkladı. Soka­
ğa çıkma yasağının ilan edildiği gün konsolos öldürüldü. Konsolos Nişan­
taşı’nda rehin tutulduğu evde üç kurşunla öldürülmüştü. 30 Mayıs’ta taki­
bi atlatamayan THKP-C’nin lideri Mahir Çayan ve Hüseyin Cevahir Malte­
pe’de sığındıkları bir evde kuşatıldılar. Burada 16 yaşındaki Sibel Erkan’ı re­
hin aldılar. Bu rehin alma, sıkıyönetim komutanları ve basın tarafından kar­
şı propaganda malzemesi olarak kullanıldı. Ama Sibel Erkan, olaydan sonra
kendisine iyi davramldığım söyleyecekti. Saatler süren kuşatma sonrasında
başlatılan operasyonda Cevahir öldü; Çayan yaralı yakalandı. Hüseyin Ceva-
hir’i Mahir Çayan sanan polisler ve jandarmalar 27 kurşun sıkmışlardı. Rad­
49 Elrom’un kaçırılması ve öldürülmesi, THKP-C’liler açısından 12 Mart rejiminin “gerçek yüzü­
nü” açığa çıkarmaktı. Mahir Çayan şunları yazıyordu: “Ancak, silahlı propaganda, I. Erim Hü­
kümetinin gerçek yüzünü ve emellerini, oligarşinin en gerici, en azgın ve terörist yönetimi ol­
duğunu açığa çıkarmıştır. Böylece Amerikan emperyalizminin ve işbirlikçi yerli burjuvazinin
oyununu alt üst ederek, maskesini alaşağı etmiş, kademeli planım bozmuştur. ‘İlerici, reformist,
Atatürkçü’ görünümü altındaki açık faşizmin erken doğum yapmasını sağlayarak, küçük burju­
va aydın çevreler de dahil olmak üzere kamuoyunun gözlerini açtı” (Bütün Yazılar, s. 335).
50 Bu hukuk dışı bildirinin geniş özeti ve tartışması için bkz. Muammer Aksoy, Devrimci Öğretme­
nin Kıyımı ve Mücadelesi, cilt 2, Gündogan Yayınlan, tarih yok, s. 1080-1086.
yo haberi “Mahir Çayan ölü, Hüseyin Cevahir yaralı olarak ele geçti” şeklin­
de vermişti.
THKO ve THKP-C’nin örgütsel yapıları kuruluşlarından beş ay sonra da­
ğıtıldı.

Kızıldere
Yakalanan THKO ve THKP-C’liler Ankara Mamak ve İstanbul Maltepe aske­
ri cezaevlerine konuldu. Yaralı durumdaki Mahir Çayan Haydarpaşa Askeri
Hastanesi’nde yaklaşık iki ay kaldı. Burada üç kez savcılık tarafından ifadesi
alındı. Ardından Selimiye Kışlası’nda tek kişilik bir koğuşa yerleştirildi. 11e-
riki yıllarda yakın arkadaşları Çayan’m sağ yakalanmasının onda yıkım ya­
rattığını söyler. Çayan, Maltepe’deki çatışmada, kalbine bir kurşun sıkarak
intihar etmek istemiş, ancak kurşun karın bölgesinden çıkmıştı. Mahkeme
sürecinde ve gazetelerde Mahir Çayan’m bu intihar girişimi polemik konu­
su oldu. Askeri savcı, Mahir Çayan’m ölmek değil, sağ yakalanmak umuduy­
la “karın bölgesinin dışına doğru” bir el ateş ettiğini öne sürdü. Basında da
askeri savcının sözlerine, teslim olduğuna, sorguda konuştuğuna ilişkin ha­
berler, tutuklular arasında yayılan söylentiler de Çayan’m canını sıkmış, gu­
rurunu kırmıştı. Çayan bu konudaki duygularını Selimiye Askeri Kışlası’nda
yazdığı şiirinde dile getiriyordu:

Vedat, Taylan, Mehmet, Necmi...

Devrim için öldüler...
Yürüyoruz başkentin sokaklarında
Önde gidiyor devrim şehidi.
Hep beraber söylüyoruz bu marşı, tek bir adam söylemiyor.
O marşta yaşıyor, marşı söyleyenlerden birisi,
Marştaki şehitler listesine, şeref listesine
Kendi adını sokuyor, sessiz ve mahçupça.
Ve sırası geldi, sırasını bekleyen o neferin.
Ama öyle mi gelecekti sırası?
Oysa neler kurmuştu neler...
Erkekçe vurulacaktı kalbinden
‘Yaşasın THKC’ olacaktı son sözü.
Bu fırsat geçti eline
Ama kahpe kader o kadarım bile çok gördü.
Olmadı olmadı...

O diye yoldaşını delik deşik ettiler.

Kahpenin kurşunu
 Ceketini, pantolonunu delik deşik etti
Ama kalbini delemedi.
Ve o kendisini vurdu.
Talih ne gezer bu adamda,
Tetiğini kaldırmayı unuttu, unutmaz olasıca.
Tabancası saldırdı, kurşun hedefinin altına girdi.
O cezasını çekiyordu, ezeli derdi unutkanlığının ve solaklığının.
(...)
Oligarşinin gazeteleri atmıştı oklarını yakalanmadan önce.
‘Teslim oldu’ diye.
Vuruştu, yine teslim oldu denildi, konuşmadı.
İşkenceler altındaki arkadaşlarının bölük pörçük ifadelerini topladılar,
tek bir ifade yaptılar.51

Mahir Çayan, Selimiye’den amcasına dışarıdaki örgütsel ilişkilerle, kaç­

ma planıyla ilgili “güven veren” bir asker aracılığıyla 12 ve 13 Ağustos ta­
rihlerinde iki mektup gönderdi. Ancak mektuplar amca Enver Çayan’a de­
ğil MİT’e ve askeri savcılara ulaştı, amca Çayan bu nedenle gözaltına alındı
ve sorgulandı.
Mahir Çayan ve 25 arkadaşının yer aldığı THKP-C davası 16 Ağustos
1971’de İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı 3 Nolu Askeri Mahkemesi’nde
başladı. İlk duruşmada Mahir Çayan, tek kişilik hücrede, prangalı olarak tu­
tulduğunu ve güvenliğinin tehlikede olduğunu, açlık grevi yaptığım, bu ko­
şulları protesto için kimlik bildirmeyeceğini ve ifade vermeyeceğini söyle­
di. Diğer tutuklular da aynı tutumu izledi. Bir hafta sonraki ikinci duruşma­
da kendisini “THKP-C savaşçısıyım” diye nitelendirerek, İsrail konsolosunu
kendisinin öldürdüğüne dair savcılık ifadesini reddetti; bu ifadeyi arkadaşla­
rını işkenceden kurtarmak için verdiğini söyledi. Mahir Çayan’ın duruşma sı­
rasında Ulaş Bardakçı’ya ilettiği, yakalanan not da konsolosla ilgili ne tür ifa­
de vermek gerektiği üzerineydi. Savcının duruşmada okuduğu ve dçliller ara­
sına kattığı bu notla ilgili ertesi günkü duruşmada Mahir Çayan, “Hüseyin
Cevahir’den duyduğuma göre Elrom’u öldüren Yüzbaşı llyas Aydm’dır” diye
açıklamada bulundu; notu, bu bilgiyi vermenin doğru olup olmadığım arka­
daşlarla tartışmak için yazdığını söyledi. Savunma avukatları da o sırada firar­
da olan Yüzbaşı Aydın’m MİT ajanı olduğunu ileri sürdü. Böylelikle savun­
manın söylediklerine göre İsrail Konsolosu bir MİT elemanı tarafından öldü­
rülmüş oluyordu. Ancak savcı Mahir Çayan’m Elrom’u öldürdüğünde ısrar
ediyordu. Bu ifadeler Ankara’da güç koşullarda gizlenen THKP-C’nin diğer
yöneticileri Yusuf Küpeli ve Münir Ramazan Aktolga’nın tepkisine yol açtı.

51 THKP-C Doğuşu ve İlk Eylemleri, Kaynak Yayınlan, s. 60, aktaran Feyizoglu, Mahir, s. 427.
Sonraki yıllarda Yusuf Küpeli, Mahir Çayan’la ilk görüşmede, neden dışanda-
kileri güç durumda bıracak bu ifadeleri verdiğini, neden llyas Aydm’a konso­
los eylemini yüklediğini sorduğunda, onun yurtdışmda olduğunu sandığını
söylediğini aktarıyordu.52 Mahir Çayan ve THKP-C tutuklulan tarafından bu
tür ifadelerin, bir savunma taktiği olarak benimsendiği anlaşılıyordu.
THKP-C’nin ilk eylemleri ve ilk tutuklama dalgasının ardından dışarıda
kalan üyeler, yoğun takip altındaydı. Ankara’da iki eve sıkışmışlardı, cad­
delerde fotoğraflarının bulunduğu aranıyor afişleri asılıydı, bu nedenle so­
kağa bile çıkmakta güçlük çekiyorlardı. Merkez Komitesi’nin iki üyesi Mü­
nir Ramazan Aktolga ve Yusuf Küpeli, Elrom’un kaçırılmasını, Maltepe’de­
ki evde Sibel Erkan’ın rehin alınmasını yanlış buluyordu. Ancak yoğun ta­
kip altında bir araya gelip değerlendirme bile yapmak zordu. Münir Rama­
zan Aktolga birlikte kaldığı iki kişiyle birlikte 15 Haziran 1971’de Ankara’­
da 5 tabanca, 2 dinamit lokumu, not defterleriyle yakalandı. 10 Ağustos’ta
ise Ankara Sıkıyönetim Komutanlığina bağlı Yıldırım Cezaevi’nden kaçtı.
İzmir’deki Bingöl Erdumlu ile 10 arkadaşı da Ekim 1971’de yakalandı. Yu­
suf Küpeli ve Münir Ramazan Aktolga izlenen siyaset ve eylem çizgisinin
yanlış olduğu kanısına varmış, bu doğrultuda bir broşür kaleme almayı ka­
rarlaştırmışlardı.
Maltepe Askeri Cezaevi’ndeki THKO ve THKP-C’li tutuklular kazdıkları
bir tünel aracılığıyla 29 Kasım’da firar etti. Firarın siyasi etkisi büyüktü; Ge­
nelkurmay Başkanı sıkıyönetim komutanlarını Ankara’ya çağırarak bir top­
lantı yaptı. Firara bazı subayların da destek vermiş olması Genelkurmay’ı sı­
kıntıya sokan bir başka faktördü. Bir yarbay, bir üsteğmen, iki astsubay ve
yedi er tutuklandı. Yargılamada cezaevinde görevli bir yarbay, 7 subay ve 6
astsubay gözetim kusurundan mahkûm oldu. Firarda, Orhan Savaşçı’nın or­
du içinde kurduğu örgütlenmenin önemli bir katkısı olmuştu.
Firarından sonra Mahir Çayan’ı dışarıdaki merkez komitesi üyelerinin,
içeridekilere bildirmeksizin eski görüşleri eleştirmesini ve farklı bir çalışma
içine girmeleri öfkelendirmişti. “Bizi arkadan hançerlediniz” dediği bir mek­
tubu kurye yoluyla Küpeli ve Aktolga’ya gönderdi. 12 Aralık’ta firarilerle dı­
şarıdakiler arasında ilk buluşma gerçekleştiğinde ipler kopmuştu aslında.
Mahir Çayan, Yusuf Küpeli, Münir Ramazan Aktolga, Ziya Yılmaz, Ulaş Bar-
dakçı’nm katıldığı toplantıda, Mahir Çayan’ın mahkemede verdiği ifadeler,
konsolosun öldürülmesi, Sibel Erkan’ın rehin alınmış olmasını eleştirdi dışa­
rıdakiler. Çayan ise birlikte başladıkları bu işte, kendilerinin üzerlerine dü­
şen görevi yaptığını, ama dışarıdakilerin gerilla eylemlerine devam etmedik­
lerini söyledi. Tartışma kilitlendi. Her iki grup bundan sonra kendi bildikle­
ri doğrultuda THKP-C’nin mevcut ilişkilerine görüşlerini iletme yolunu seç­
52 Bkz. Feyizoğlu, M ahir, s. 484.
 ti. Münir Ramazan Aktolga, Yusuf Küpeli ve Sina Çıladır’ın kaleme aldıkla­
rı 116 sayfalık broşürde mevcut çizginin kitlelerden kopuk Narodnik, Troç-
kist çizgiye saptığı, yeni bir çizgi oluşturularak kitleler içinde, özellikle de iş­
çi sınıfı içinde silahlı timler kurması gerektiği belirtiliyordu. 1972 Ocak’ın-
da gend komite üyeleri olan Mahir Çayan, Ulaş Bardakçı, Ziya Yılmaz, Er-
tuğrul Kürkçü, Orhan Savaşçı’nın imzalannı taşıyan kararla Küpeli ve Aktol­
ga “parti disiplinini ihlal ettikleri” gerekçesiyle THKP-C’den ihraç edildiler.
Mahir Çayan ayrılığın ardından Kesintisiz H-III adlı, sonraki kuşakları derin­
den etkileyen broşürü kaleme aldı.
Çayan, cezaevinden beri geri çekilme, yurtdışma çıkma gibi önerilere kar­
şı çıkıyor, öncelikle Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının idamını önlemek için
eylemler yapılmasını savunuyordu. Mahir Çayan’a göre, Deniz, Türkiye dev-
riminin simgesiydi ve idamı kendi idamları demekti. Bu düşünce tarzı, Ma­
hir Çayan’ı, Deniz’lerin idamını engellemek için eylemler planlayan gerideki
THKO’lularla ortak bir amaç etrafında buluşturdu. Firardan sonra hep TH-
KO’lularla, özellikle onların geride kalan lideri durumundaki, birlikte firar
ettikleri Cihan Alptekin’le hareket etti. Her iki grup olanaklarını birlikte kul­
lanıyordu. Ancak olanaklar son derece sınırlıydı. Polis takibi nedeniyle çok
güç koşullarda hareket edebiliyorlardı ve güçlükle buldukları ilişkiler ve ba­
rınacakları evler kısa sürede açığa çıkıyor, sürekli yer değiştirmek zorunda
kalıyorlardı. Ulaş Bardakçı 19 Şubat’ta İstanbul Amavutköy’de kaldığı evde
kuşatıldı ve silahlı çatışma sonucunda öldürüldü. Aynı günün gecesinde Zi­
ya Yılmaz da Fmdıkzade’deki evde kuşatıldı ve yaralı yakalandı. Ankara’da
Mahir Çayan’lara sürekli saklanmaları için olanaklar yaratan Koray Doğan (9
Mart 1972) öldürüldü. Yüzbaşı Orhan Savaşçı’nın liderliğinde örgütlenmiş
ordu içindeki subaylar da tutuklandı. Şehirlerde barınmak ve eylem yapmak
imkânsızlaştı. İlişkilerin nispeten diri kaldığı Karadeniz bölgesine geçildi. 18
Mart’ta Ünye’ye gelen grup, Fatsa Yapraklı köyünde Mehmet Atasoy;un evi­
ne yerleşti. 24 Mart’ta da MİT, asker ve polis güçleri bölgeye geldi, gelenle­
rin barınmasını sağlayan Terzi Fikri ve bir arkadaşı gözaltına alınarak An­
kara’ya götürüldü. 26 Mart’ta, Ünye Radar Üssü’nde görevli ikisi İngiliz, bi­
ri Kanadalı üç teknisyen kaçırıldı ve Kızıldere köyü muhtarının evine geti­
rildi. “Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Parlamentosu ve Hüküme­
tine” başlıklı bir bildiri hazırlandı. Bildiride infazların derhal durdurulması
ve radyoda bunun açıklanması isteniyordu, aksi takdirde Ingilizler öldürü­
lecekti. Milli Güvenlik Kurulu konuyu tartıştı. Ankara Sıkıyönetim Komu­
tanlığı, teknisyenlerin bulunmasını sağlayacak vatandaşlara 100 bin lira ödül
verileceğini açıkladı. Emniyet Genel Müdürlüğü’nde de bütün emniyet mü­
dürleri toplanarak ne tür yol izleyeceklerini konuştu. İngiliz hükümeti ey­
lemcilere taviz verilmemesini istedi.
 Militanların Karadeniz bölgesinde olduğu belirlenmişti, ama tam olarak
nerede oldukları bilinmiyordu. Bölge asker, polis ve MIT tarafından ablu­
kaya alındı. Havadan ve karadan her yer didik didik edildi. 30 Mart saba­
hı 05.00 sıralarında Kızıldere’de muhtarın evinde olduklarını ortaya çıkaran
bir gelişme yaşandı. Kontrollere bağlı olarak iki er eve doğru geldi. Ev sahi­
bi muhtar, savuşturmak için gittiği erlere gizlice bir mektup verdi; mektup­
ta arananların evinde saklandığı yazıyordu. Erler durumu komutanlarına ak­
tardı ve ev kuşatıldı. Karşılıklı sözlü sataşmalar, “teslim ol” çağrılan, marş­
lar, sloganlarla saatler süren gergin bekleyiş öğleden sonra saat 14.00 sıra-
lannda son buldu. “Buraya dönmeye değil, ölmeye geldik” diyen evdekiler-
den rehinelerin kendilerine gösterilmesi istendi. Teknisyenlerin gösterildi­
ği sırada da aniden yaylım ateşi açıldı. Mahir Çayan başından aldığı kurşun­
la öldü, Ömer Ayna ve Cihan Alptekin yaralandı. Kalanlar son çatışma anı
için gerekli hazırlıklan yaptı. Ancak dışandakiler bombalar ve roketatarlarla
evi yerle bir etmeyi düşünüyordu! Çatışma sonucunda Cihan Alptekin, Saf­
fet Alp, Ömer Ayna, Sinan Kazım Özüdoğru, Hüdai Arıkan, Ahmet Atasoy,
Ertan Saruhan, Sabahattin Kurt ve Nihat Yılmaz öldü, Ertuğrul Kürkçü te­
sadüfen bu bomba ve kurşun sağanağından kurtuldu, ertesi gün yakalandı.
Cesetler Niksar Devlet Hastanesi morguna kaldırıldı. Mahir Çayan’ın an­
nesi Naciye Çayan, amcası Enver Çayan ve avukat Yalçın Öztürk iki gün
sonra hastaneye gelerek cesedi teşhis edip aldı. Hükümet konağına geldik­
lerinde burada toplanmış küçük bir grup “Kahrolsun komünistler” sloga­
nı atıyordu. Cenaze şehir dışına kadar polis koruması altında çıkarıldı. Yol­
culuk geceye kalmıştı, Ankara Kayaş’ta kontrol noktasında erler, cenazenin
Mahir Çayan’a ait olduğunu öğrendi ve durumu komutanlarına bildirdi. Ko­
mutan Ankara Merkez Komutanı Tevfik Türüng’dü, biraz sonra gelerek, ha­
karetler yağdırdı, şoförü tartakladı, “Türkiye’de komünistlere yer yok” de­
di. Bu hakaret sağanağının ardından cenaze bir grup asker eşliğinde Karşı­
yaka Mezarlığı’na götürüldü ve gece saat 01.00’de askerlerin gösterdiği yer­
de defnedildi.53

TtîKP ve TKP(ML)
MDD hareketi içinde THKO ve THKP-C’nin ardından illegal örgüt arayışına
giren diğer grup, PDA veya Aydmlıkçılar diye de anılan Doğu Perinçek ve ar-
kadaşlanydı. Grup, 1970 sonunda Mihri Belli’nin öncülük ettiği MDD hare­
ketinin fiilen sona ermesinden sonra, bir parti kurmak amacıyla Hikmet Kı-
vılcımlı’nın öncülüğünde tüm çevrelerin katılacağı bir Sosyalist Kurultay ör­
gütlemeye çalıştı. Ancak başarısızlığa uğradı ve Türkiye ihtilalci işçi Köylü
53 Feyizoğlu, Mahir, s. 541.
Partisi’ni (TİÎKP) kurdular.54 1971 Ocak’mda Doğu Perinçek, Ömer Özer-
turgut ve Şahin Alpay partinin ilk merkez komitesini oluşturdu. Partinin
program ve tüzük taslağı hazırlandı. Şubat’ta da Merkez Komite adına bir ge­
nelge yayınlandı.
Aydınlıkçılar, MDD çizgisi etrafında toplanmış gençlik liderleri arasında
1969 yılında çıkan bölünmeden sonra 1970 Ocak’mda Proleter Devrimci Ay­
dınlığı çıkarmıştı. Aydınlıkçılann önde gelenleri Ankara Üniversitesi öğren­
cileri veya asistanlarıydı. TllKP’in ilk merkez komite üyeleri Doğu Perinçek
AÜ Hukuk, Şahin Alpay ise AÜ SBF asistanı, Ömer Özerturgut Fen Fakülte­
si öğrencisiydi; önde gelen Aydınlıkçılardan Halil Berktay ve Nuri Çolakoğ-
lu AÜ SBF asistanları, Oral Çalışlar SBF, Gün Zileli de DTCF öğrencisiydi.
Aydınlıkçılar MDD hareketinde özellikle yayın alanındaki çabalarıyla siv­
rildi. Bu, grubun sonraki tarihinin de en karakteristik özelliklerinden bi­
ri kabul edilebilir. Aydınlık Sosyalist Dergi’deki çalışmalarından başlayarak
2000’li yıllara uzanan tarihleri boyunca, istikrarlı ve tartışmalı da olsa san­
sasyonel yayıncılıklarıyla bir ekol yarattıkları ileri sürülebilir.
68 kuşağının THKO’lu, THKP-C’li gençlik liderleri gibi “eylemci” değiller­
di. Bu nedenle Deniz Gezmiş tarafından Mihri Belli’nin aktarımıyla “dergici
takımı”, Mahir Çayan tarafından da “kampüs Maoistleri” olarak niteleniyor­
lardı. Bellinin anlatımıyla “Perinçek grubu”nun “o sıra, Türk Sofu’nun, Ay­
dınlık dergisinin çıkarılmasında emekleri geçiyordu. Matbaa işine koşuyor­
lardı, tashihleri yapıyorlardı vb.”55 Aydınlıkçılar da eylemci gençlik liderle­
rini “maceracı”, “anarşist”, “kitlelerden kopuk” diye eleştiriyordu. Bir diğer
ayrım, “Ordu-gençlik el ele” sloganında ifadesini bulan Kemalistlerle dev­
rimci güç birliğini savunmalarıydı, “anarşistçe eylemler” bu milli cepheye
de zarar veriyordu. Son olarak Çin devrim modelini, daha doğrusu Çin Ko­
münist Partisi ve lideri Mao Zedung’un görüşlerini benimsemeleriydi. Bu,

54 Partinin lideri Doğu Perinçek, TllKP’in yönetici çekirdeğini, 21 Mayıs 1969’da kurduklarını be­
lirtir. Perinçek, Mihri Belli’nin liderliğindeki MDD hareketinin bir partiye yönelmeyeceği ka­
naatine varmalarının ardından diğerleriyle birleşmeyi amaçlayan bir yönetici çekirdek oluştur­
duklarını anlatır. Bkz. Sosyalizm ve Toplumsal M ücadeleler Ansiklopedisi, Cilt 7, s. 2186.
55 Feyizoğlu, Mahir, s. 141. “Perinçek ve arkadaşlan Türk Solu’nun çıkarılmasına da yardımcı olu­
yorlardı. Bir sûre sonra iki çevre arasında sürtüşmeler başladı. Perinçek ve arkadaşlan becerikli
idiler. Sistemli çalışma yeteneğine sahip idiler. Hem A ydm lıfe’ın, hem ‘Türk Solu’nun büyük yü­
künü onlar omuzlamışlardı. Matbaaya koşturan onlardı, tashihleri anında yetiştiren onlar, da­
ğıtımı geciktirmeden yapan da onlar. Türk Solu’nun yazı kurulundaki eski tüfeklere saygıda da
kusur etmiyorlardı.
Bütün bunlar iyi ve hoştu ama önemli bir eksiklikleri vardı. Sosyal kökenleri yüzünden ola­
cak, hareket içindeki halk çoğunluklanyla yoldaşlık bağları kurmada pek başanlı değillerdi.
Dünyalan ayn idi. Biz yayınlanmızla devrimci gençliğin anti-faşist, anti-emperyalist şahlanışı­
nı yönlendirme durumundaydık. O şahlanışın öncüleri durumunda olan kadro ile yayında aktif
olan kadro arasında uyum olmalıydı. Sonunda iş aynlığa kadar vardı", bkz. Mihri Belli’nin an­
latımı, Feyizoğlu, Ibo, Ozan Yayıncılık, Nisan 2000, tstanbul, s. 115.
1970’li yıllarda sol içinde ciddi bölünme ve çatışmalara zemin hazırlayan,
“Sovyet sosyal emperyalizmi” tezinin de kabul edilmesiydi. Maoizm, pasifist
diye nitelenen Aydmlıkçılara, radikal bir görünüm de sağlıyordu.
TllKP’in kuruluş arefesinde Aydınlıkçılar partinin legal mi, illegal mi, şe­
hirlerde mi yoksa kırlarda mı kurulması gerektiği konusunda kafa karışık­
lığı yaşıyordu. Perinçek, o sırada kendi içlerindeki tartışmaları şöyle anlatı­
yordu:
Bizim çeşitli dem ek ve kuruluşlar içinde açtığımız Sosyalist Kurultay kam­
panyası da başarılı bir yönde gelişmedi. Kendi içimizde, Sosyalist Kurultay
fikrinin doğru bir çözüm yolu olduğuna ittifakla inanmış değildik. Ayrıca le­
gal ve illegallik konularında da tereddüt vardı.
Garbis Altmoğlu ile İbrahim Kaypakkaya, 1970 sonlarında Ankara’ya gel­
di. Hukuk Fakültesi’ndeki odamda Erdoğan Güçbilmez, Oral Çalışlar, İbra­
him Kaypakkaya, Garbis Altmoğlu ve ben, bazı konularda konuştuk, tartıştık.
Sosyalist Kurultay’a katılmasını istediğimiz Hikmet Kıvılcımlı için ‘reviz­
yonistlerin babası’ diyerek karşı çıkıyorlardı.
Tartışmalarımızın sonlarına doğru, ‘Peki ne istiyorsunuz?’ dedim. ‘Bugün
yapılacak şey derhal dağa çıkıp silahlı mücadeleyi başlatmalıyız. Eğer başlat­
mazsak bölünürüz’, ‘Aklınızı mı oynattınız? Derhalden kastınız ne?’ ‘Bir hafta
içinde.’ ‘Ortada iki tane silik grev kalmış... işçi mücadelesi yok. Köylüler sus­
kunluk içinde. Bu koşullarda nasıl olacak silahlı mücadele? İstiyorsanız çı­
kın. Ama ben böyle yanlışlara parti içinde taviz vermem.’
Neticede Sosyalist Kurultay teşebbüsümüz tamamen akim kaldı. Bu yol­
la parti yaratma fikri başarısızlığa uğramış oldu. Başka çözüm yollan arama­
ya başladık. Esasen devrimin ancak illegal bir partiyle başanlacağı fikrini ger­
çekleştirmek yönünde de fikri yönde bir gelişme vardı. Bu gelişme safhasında
Garbis Altmoğlu ayrıldı, İbrahim bizimle birlikte hareket etti.56

TllKP’lilerin örgütlerini şekillendirmeye çalıştıkları dönem, sıkıyönetimin

ilan edildiği, THKO ve THKP-C’ye yönelik yoğun tutuklamaların yapıldığı
bir dönemdi. Elrom’un öldürülmesi üzerine sıkıyönetimin yayınladığı ara­
nanlar listesinde Doğu Perinçek, Ömer Özerturgut, Şahin Alpay, Atıl Ant ve
Gün Zileli gibi TİİKP önde gelenleri vardı. Sıkıyönetim, PDA dergisi ile İşçi-
Köylü gazetesinin yayımlanmasını da yasaklamıştı. TllKP’liler, bunun üzeri­
ne Şafak adlı illegal bir yayın çıkardı. Ankara, İstanbul, Ege ve Doğu Anado­
lu bölge komiteleri kurdular. Bunun yanı sıra illegal yayının hazırlanması,
basılması ve dağıtımı, gizli çalışmada kullanılacak sahte kimlik vb. yapacak
uzmanlık gruplan oluşturuldu. Köylü, gençlik birlikleri örgütlenmesi öngö­
rüldü. İstanbul, Ankara’da işçiler arasında, Ege ve Doğu’da köylüler arasın­
56 Feyizoğlu, fto, s. 154-155.
da ilişkiler kurmak için uğraş verdiler. Urfa Siverek’te bir ağanın öldürülme­
si planlandı, ancak bu plan söylenti olarak bölgede yayılınca tutuklamala­
ra yol açtı. İlk başlarda Siverek’te yoğunlaşan çalışmalar bu yüzden Tunceli,
Malatya bölgesine kaydı.
Çin devrim modeline uygun olarak, devrimin kırlardan şehirlere silah­
lı mücadele yoluyla gelişmesi gerektiğini savunuyorlardı. Kuruluşlarından
Mayıs 1972’de tutuklanmalarına kadar geçen 1,5 yıllık süre boyunca silahlı
bir eylem gerçekleştirmediler. Buna karşın 12 Mart sonrası Aydm’m Söke il­
çesinde Beşparmak dağlarında bir süre kamp kurdular, birçok Aydınlıkçı ge­
rilla eğitimi almak, İsrail’le süren savaşa katılmak üzere Filistin’e gitti. Bura­
daki çatışmalarda Bora Gözen gibi ölenler, Faik Bulut gibi tutuklanıp yıllar­
ca İsrail hapishanelerinde yatanlar oldu. Merkez komite üyelerinden Ömer
Özerturgut, Filistin örgütleri, ÇKP ve Kuzey Kore komünist partileriyle te­
mas kurmak için yurtdışma çıkmakla görevlendirildi.
Partinin yayınladığı genelgelerde halk savaşı ve silahlı mücadele konusun­
da açık ifadeler yer alıyordu, ancak bu yönde bir girişim yoktu. Bu da parti­
de, yöneticilerin gerçekte silahlı mücadeleyi savunmadığı kuşkusuna yol açı­
yordu. Başından itibaren derhal silahlı mücadelenin başlatılması gerektiğini
savunan İbrahim Kaypakkaya, partinin birinci kongresinden önce, 1972 Şu-
bat’ında, daha fazla beklenemeyeceğini düşünerek, ayrılışım ilan etti ve ay­
rı bir örgütlenmeye girişti.
İbrahim Kaypakkaya’dan önce 1971 Nisan’mda Adil Ovalıoğlu, Garbis Al-
tınoğlu ve Zeynel Altındağ’dan oluşan Robert Kolejli grup, derhal kırlarda
silahlı mücadelenin başlatılması gerektiğini belirterek ayrılmıştı. Grubu il­
ginç kılan Hindistan’ın Bengal bölgesinde, köylü başkaldırısının Maoist ön­
deri Çaru Mazumdar’ın görüşlerini benimsemesiydi. Mazumdar silahlı mü­
cadelenin, bizzat köylülerin kazma, kürek, çapa vb. gibi üretim aletleriyle
başlatılmasını savunuyordu. Kaypakkaya’yı birlikte aynlma konusunda ikna
edemeyen grubun sansasyon yaratan tek eylemi, “örgüt yıkıcılığı” ile suçla­
dıkları Adil Ovalıoğlu’nu 13 Haziran 1971’de öldürmesiydi. Cesedi bir san­
dığa koyarak Boğaz’a atmak isterken yakalandılar ve olay “Sandık cinayeti”
olarak anıldı.
Kaypakkaya’mn farklı görüşleri, parti üyeleri tarafından, raporlar halin­
de, “parti aleyhtarı fikirler, yıkıcılık” olarak örgüt merkezine iletiliyor, tu­
tuklanması hatta cezalandırılması talep ediliyordu. Kaypakkaya, Perinçek
ile Beşparmak dağlarında, bir mağarada görüşmeye çağrıldığında, bu tedir­
ginlikle gitti, ancak orada herhangi bir olumsuzlukla karşılaşmadı ve ayrı­
lık resmileşti.
Perinçek-Kaypakkaya görüşmesinden kısa bir süre önce, 7-8 Şubat 1972
tarihlerinde, TKP(ML)’nin temeli kabul edilen, “DABK kararları” alınmış­
tı. Çapa Öğretmen Okulu’ndan arkadaş olan ve TllKP’in Doğu bölgesindeki
örgütlenme çalışmalarında yer alan İbrahim Kaypakkaya ve Muzaffer Oru-
çoğlu, birlikte partiyi eleştiren ve izlenmesi gereken çizgiyi kaleme aldıkla­
rı bu metinde, dünyada ve Türkiye’de devrimin objektif şartlarının son de­
rece elverişli, işçi ve köylülerin çoğunluğunun kurtuluşlarının silahlı müca­
delede olduğunu kavradığı, bu nedenlerle derhal gerilla savaşma başlanması
gerektiği yazılıyordu. TllKP yönetimi “Hareketimiz, kararlı ve cesur bir şe­
kilde köylü kitlelerinin başına geçip onları silahlı gerilla mücadelesi için se­
ferber edeceği yerde, eskiden beri taşıdığı sağ hataları, bunlara yeni şartlara
uygun yeni bir biçim vererek, devam etmektedir. Dergideki legal eğitim ça­
lışmalarının yerini, bu imkân ortadan kalktığı için, bu sefer gizli ve yan gizli
yürütülen eğitim faaliyeti almakta ve bu, gittikçe sistemleşme göstermekte­
dir. Silahlı mücadelenin ise eskiden olduğu gibi, yine sadece sözü edilmek­
tedir” diye eleştiriliyordu.
TllKP’in, özellikle 1972 Mayıs ve Haziran ayındaki tutuklamalarla örgüt­
sel faaliyeti sona erdi. Perinçek, 21 Mayıs’ta yakalandı. Böylelikle 12 Mart’m
illegal silahlı örgütlenmelerinden geriye yalnızca İbrahim Kaypakkaya’nın
başını çektiği, Tunceli, Malatya ve Elazığ çevresinde örgütlenmeye çalışan
TKP(ML) kaldı.
Kaypakkaya ve Oruçoğlu, başlangıçta, birlikte örgütün merkezim oluştur­
dular; bir Koordinasyon Komitesi kurulacak, bu komite de partinin 1. Kong-
re’sinin hazırlığım yapacaktı. İkiliye, TllKP’in gençlik sorumlusu, Çapa Öğ­
retmen Okulu’ndan Arslan Kılıç da katıldı, daha sonra yine Çapa Öğretmen
Okulu’ndan tanıştıkları Ali Taşyapan, Ali Haydar Yıldız, Ali Mercan ve Cem
Somel’in de dahil olmasıyla partinin ilk merkez komitesi ve yönetici kuşa­
ğı oluştu.57
Örgütlenme yukarıdan aşağıya komiteleşme biçiminde kuruldu. Doğu
Anadolu Bölgesi’nde en önemli örgütlenme alanı Tunceli, Elazığ, Malat­
ya civarıydı; İstanbul, İzmit-Adapazarı, Zonguldak-Bolu, Edirne-Kırklare-
li-Tekirdağ diye bölünen Marmara bölge örgütlenmesi de işleyen bir ör­
güttü. İstanbul, Alibeyköy, Topkapı, Zeytinburnu, Pendik biçiminde bi­
rimlere bölünmüş, bazı fabrikalarda hücreler oluşturulmuştu. Ümraniye
ve Pendik’te tutulan evlerde toplantılar yapılıyor, yayın çalışmaları sürdü­
rülüyordu.
THKO ve THKP-C ile kıyaslandığında, TKP(ML) hayli geniş bir yazılı ede­
biyata sahipti. Kaypakkaya’nın yazılan, mektuplanndan başka parti progra­

57 Koordinasyon Komitesi şu yedi kişiden oluşuyordu: İbrahim Kaypakkaya, Arslan Kılıç, Muzaf­
fer Oruçoğlu, Cem Somel, Ali Taşyapan, Ali Mercan, Almanyalı Kadir... (Ali Taşyapan, Anılar­
la Geçmişe Yolculuk-2 Duvarın İki Yakası, Tohum Basım Yayın, Birinci Basım, Şubat 2001, İstan­
bul, s. 216.)
 mı, tüzüğü, parti kararnameleri ve bildirilerde görüş açısı, eylem tarzı, disip­
lin konusunda hayli ayrıntılı açıklamalar yer almıştı. Kimlerin hedef alınaca­
ğı, hangi gerilla grubunda ne tür silahlar bulunacağı, çatışmada alınacak tu­
tum, örgüt içi cezai yaptırımlar gibi birçok konu izah ediliyordu.
TKPfML)’liler başta İstanbul ve Tunceli olmak üzere Urfa, Diyarbakır,
Malatya gibi illerde hızla örgütlendi, yeni bir oluşum olmalarına rağmen
yaygın bir ilişki ağı kurdular. Elazığ, Tunceli, Malatya’da kırsal bölgede ge­
rilla savaşı için keşif yaptılar.
ilk silahlı eylem Tunceli II Jandarma Bölük Komutanı Teğmen Fehmi Al-
tmbilek’in lojmanına 6-7 Mayıs 1972’de bomba atılmasıydı, aynı ay içinde
THKO’lu Yusuf Aslan’ı yakalayan Mazgirt ilçesi Dankent bucağı Jandarma
Karakol Komutanı Ertuğrul Taştemel’in evine bomba atıldı. 18 Mayıs’ta da
THKO’lu Sinan Cemgil, Kadir Manga ve Alparslan Özdoğan’m yerlerini bil­
dirdiğini düşündükleri Malatya Kâhyalı köyü muhtarı Mustafa Mordeniz’i
öldürdüler. Bölgede baskıya neden olacağı gerekçesiyle eylemi üstlenmedi­
ler, ancak kulaktan kulağa Kaypakkaya ve arkadaşlarının yaptığı yayılmış­
tı. Daha sonra Tunceli’de yoğunlaşan eylemlerde TKP(ML) TİKKO adlarıy­
la bildiriler dağıttılar, 4 Ocak 1973’te Tunceli Emniyet Müdürlüğü karakolu
ile lojmanına, 6 Ocak 1973’te faşist olarak nitelenen Mazgirt İlköğretim Mü-
fettişi’nin evine, 12 Ocak’ta uzman çavuş Mehmet Gövde’nin evine bomba
attılar, her eylemin ardından bunun gerekçelerini bildirilerle açıklıyorlardı.
Eylemler çok geçmeden jandarmanın dikkatini çekti ve Tunceli’de baskı
ve operasyonlar yoğunlaştı. Oruçoğlu, Kaypakkaya, Ali Haydar Yıldız, Sü­
leyman Yeşil ve Hüseyin Bozkurt Vartinik’te bir destekçilerinin koyun ağı­
lma yerleştiler, izlerini bulan jandarmalarla çıkan çatışmada (24 Ocak) Ali
Haydar Yıldız öldü, Kaypakkaya yaralandı. Kaypakkaya’yı öldü sanarak bıra­
kan jandarmalar kaçanların peşine düşmüştü, döndüklerinde Kaypakkaya’yı
yerinde bulamadılar. Başından ve boynundan yaralı halde beş gün boyun­
ca soğuk, kar ve kış koşullarında güçlükle ilerleyebilen Kaypakkaya, Tun­
celi Gökçe Köyü Mirik mezrasına sığındı. Kaypakkaya’yı evine kabul eden
köylü, kuşkulu durumu jandarmaya haber verdi ve Kaypakkaya da yakalan­
dı (29 Ocak 1973). Diyarbakır Askeri Hastanesi’nde tedavi edilen Kaypakka-
ya’nm kangren olan ayak parmaklan kesildi. 19 Nisan’da Diyarbakır Askeri
Cezaevi’ne getirildi. Gözetim altında tutulduğu günler boyunca ifade verme­
yi reddetti. Ancak Mahir Çayan’m düştüğü yanılgıya düşerek, ondan yanay­
mış gibi görünen bir astsubaya, dışarıdaki arkadaşlanna iletmesi için mek­
tup verdi, mektup Çayan’m amcasına gönderdiği mektup gibi sıkıyönetim
yetkililerinin eline geçti. Askeri Cezaevi’nde diğer tutuklu arkadaşlarından
tecrit edildi, ayrı bir binada, tek başına bir hücreye kondu. Mayıs’m ikinci
haftasında hücresinden götürülen Kaypakkaya’dan bir daha haber almama-
dı. TKP(ML) tutuklulan mahkemede, arkadaşlarının 16 Mayıs’ta hücresin­
den alındığını, işkencede öldürüldüğünü dile getirdi. Sıkıyönetim komutan­
larının iddiası ise 17 Mayıs’ta Kaypakkaya’mn intihar ettiğiydi. Kaypakkaya
sosyalist solda hep “Ser verip sır vermeyen yiğit” olarak anıldı.
Örgüt için lojistik destek işlevi gören İstanbul’da ise bazı karakolların ba­
sılarak silahlarının alınması tasarlandı. Eylemler girişim halinde kaldı. Kara­
kol çevresindeki keşiflerden birinde bir bekçiyle çatışma çıktı ve bekçi öldü,
bir başkasında ise bir bekçi yaralandı. Bunlar İstanbul’da da polisin dikkatini
örgüte yöneltmesine neden oldu. Operasyonlar yoğunlaştı. 25 Ocak’ta Ars-
lan Kılıç yakalandı, 19 Mart 1973’te İstanbul Şehremini’de bir eve düzenle­
nen operasyonda Ahmet Muharrem Çiçek çatışma sonucu öldürüldü. Sami
Sarı’nm içinde bulunduğu üç kişilik grup 15 Nisan’da bir kahvehanede ya­
kalandı, 15-16 Nisan gecesi de Fikirtepe’de bir evde çatışma sonucu Zeri Şe­
rit, Yalçın Büyükdağlı ve Nezihe Bahar; 12 Nisan’da da Küçükköy’de Süley­
man Yeşil örgüt evine yapılan baskınla yakalandılar. 20-21 Nisan gecesi de
TKP(ML)’nin merkez komitesinin son üyeleri Muzaffer Oruçoğlu ile Cem
Somel, Esenler’de barındıkları evde çatışma sonucunda yakalandılar.
 İK İN C İ BÖLÜM

Yeniden Kuruluş
“12 Mart”
12 Mart “ara rejimi”, ordu üst kademesinin, pek de istekli olmadan, alt ka­
deme subayların baskılarının ürünü bir müdahaleydi. Radikal subaylar AP
iktidarının anayasayı uygulamadığım ve 27 Mayıs devrimini geriye götürdü­
ğünü savunuyor, Atatürk’ün bağımsızlık ve cumhuriyet ideallerine bağlı bir
“devrim konseyi” iktidarında, köklü halkçı reformlar yapılmasını istiyordu.
Bu amaçla Silahlı Kuvvetler Devrim Konseyi adı altında cunta örgütlenmiş,
programı, kabinesi ayrıntılı biçimde hazırlanmış, müdahalenin tarihi bile be­
lirlenmişti: 9 Mart 1971. Ancak o gün, birlikler hareket için hazırken dar­
benin liderleri (Kara Kuvvetleri Komutanı Faruk Gürler ile Hava Kuvvetleri
Komutanı Muhsin Batur), hükümete yakın, sağcı görüşleriyle bilinen ve bu
darbeye karşı çıkan Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç ve Cumhurbaş­
kanı Cevdet Sunay ile anlaştılar.1 Onlan anlaşmaya iten, Genelkurmay Baş-
kanı’nı ikna edememiş böyle bir darbenin, cuntalara bölünmüş silâhlı kuv­
vetler içinde çatışmaya yol açabileceği kaygısıydı. Görüş farklılıkları belir­
gindi: Gürler ve Batur’u lider olarak gören “sol cuntacılar”, reformcu bir as­
keri rejim istiyordu; Genelkurmay Başkanı Tağmaç ise asıl sorunun, reform­
lar değil, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin içinde bulunduğu durum olduğunu dü­
şünüyordu. Ona göre, sol düşünce, silahlı kuvvetler içinde etkinlik kurmuş­

1 Bu anlaşma muhtemelen Gürler’in önce genelkurmay başkanlığına, sonra da cumhurbaşkanlı­

ğına getirilmesini de içeriyordu. Nitekim Tagmaç’m emekliye ayrılmasından sonra Gürler ge­
nelkurmay başkanı oldu (29 Ağustos 1972). Gürler cumhurbaşkanlığına adaylığını koyabilmek
için genelkurmay başkanlığından ayrıldı (5 Mart 1973). Cumhurbaşkanı Sunay, kontenjan se­
natörlüğüne atadı Gûrler’i. Bu sırada Kara Kuvvetleri Komutanı olan, balyoz harekâtının Anka­
ra Sıkıyönetim Komutanı Semih Sancar, Genelkurmay Başkanhğı’na getirildi.
tu ve komünizme yol açabilecek bir ihtilale hazırlanıyordu. Öncelikle bunun
önünün alınması gerekiyordu. Tağmaç, 24 Nisan 1970 tarihli Milli Güvenlik
Kurulu’nda durumu şöyle özetliyordu:

Ben, ekonomik ve sosyal reformlar üzerinde duracak değilim. Bu mevzu­

lar Silahlı Kuvvetler’e ait değildir. (...) Milli Birlik Grubu içindeki bazı kim­
seler de orduyu ihtilale teşvik etmektedir. Solcu gençlik, orduya karşı cephe
almış vaziyettedir. Silahlı Kuvvetler üst kademesi, hükümet paralelinde em­
peryalizme hizmet eden kişiler olarak gösterilmektedir. Bu ortam içinde ‘Si­
lahlı Kuvvetler bir ihtilal yapmaz’ diye kimse garanti veremez. Uzun vadeli
plan ve reformlarla bu iş halledilemez. Bu meseleye zecri olarak dur demek
lazımdır. Bu seferki ihtilal 27 Mayıs’a benzemez, 1917 Rus ihtilaline benzer.
Anayasa, üniversite, TRT ve benzeri kanunlar hemen değiştirilmelidir. Sağ,
bir ihtilale mani olamaz, ihtilal, sol bir ihtilal olacaktır ve genç subayın fik­
ri buna yatkındır.2

Üç maddelik, AP hükümetini çekilmeye zorlayan 12 Mart muhtırası3 ra­

dikal subayların duygularını dile getirir gibiydi. Bu yüzden muhtıra radikal
subaylan olduğu kadar sosyalistleri de yanılttı: DlSK “silahlı kuvvetlerin ya­
nında olduğunu belirtmekten kıvanç duyduğunu” açıkladı;4 aralarında TÖS
ve Dev-Genç’in de bulunduğu 15 kitle örgütü ortak bildiriyle desteklerini
sundu. TİP Genel Başkanı Behice Boran, temkinli bir değerlendirme yapı­
yordu, ama iktidarın anayasa dışına düştüğünü, politik buhrandan da onun
sorumlu olduğunu belirtiyordu. Silahlı kuvvetleri ilerici gelişmenin önem­
li öğesi sayan Doktor Hikmet Kıvılcımlı da kurucusu olduğu Sosyalist der­
2 Muhsin Batur, Anılar ve Görüşler, Dördüncü Baskı, Milliyet Yayınlan, Kasım 1985, s. 178-179.
Batur, dönemin Hava Kuvvetleri Komutam’ydı.
3 Üç maddelik muhtıra şöyle diyordu:
“1- Parlamento ve hükümet süregelen tutum, görüş ve icraatı ile yurdumuzu anarşi, kardeş
kavgası, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içine sokmuş, Atatürk’ün bize hedef verdiği çağdaş
uygarlık seviyesine ulaşmak ümidini kamuoyunda yitirmiş ve anayasanın öngördüğü reform-
lan tahakkuk ettirememiş olup, Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceği ağır bir tehlike içine düşü­
rülmüştür.
2- Türk milletinin ve sinesinden çıkan silahlı kuvvetlerinin bu vahim ortam hakkında duy­
duğu üzüntü ve ümitsizliği giderecek çarelerin partiler üstü bir anlayışla meclislerimizce değer­
lendirilerek mevcut anarşik durumu giderecek vfe anayasanın öngördüğü reformları Atatürkçü
bir görüşle ele alacak ve inkılap kanunlannı uygulayacak ve inandmcı bir hükümetin demokra­
tik kurallar içinde teşkili zaruri görülmektedir.
3- Bu husus sürade tahakkuk ettirilmediği takdirde, Türk Silahlı Kuvvetleri, kanunlann ken­
disine vermiş olduğu Türkiye Cumhuriyeti’ni korumak ve kollamak görevini yerine getirerek
idareyi doğrudan doğruya almaya kararlıdır. Bilgilerinize...
Memduh Tağmaç, Orgeneral, Genelkurmay Başkanı ve Milli Güvenlik Kurulu üyesi, Faruk
Gürler, Orgeneral, Kara Kuvvetleri Komutanı ve Milli Güvenlik Kurulu üyesi, Celal Eyiceoğ-
lu, Orgeneral, Deniz KK ve MGK üyesi, Muhsin Batur, Orgeneral, HKK ve MGK üyesi...” (Ba­
tur, a.g.e., s. 297-298.)
4 İbrahim Erol Ataer, Kızıl Rapor, Kıraçlı Yayınlan, İstanbul, s. 467.
gisinde, muhtıranın “tekelci kapitalist gelişmeye” karşı olacağını umuyor­
du. Sol cuntanın ideologu Doğan Avcıoğlu’nun yönetimindeki Devrim ga­
zetesi ise “Ordu antikemalist gidişe dur dedi” başlığıyla muhtırayı duyurdu.
Mihri Belli’nin başında bulunduğu Aydınlık Sosyalist Dergi muhtırayı, ileri­
ci, millici geleneğini Sürdüren ordunun, sermayenin ve feodal mütegallibe-
nin hâkim bulunduğu parlamentoya tepkisi olarak nitelendiriyordu.5 Meh­
met Ali Aybar, anayasayı uygulayacağına “inanarak” Erim kabinesine güve­
noyu vermişti.6 Askerlerin kurdurduğu partilerüstü Nihat Erim hükümeti­
ne, solculuklarıyla tanınan bazı aydınların bakan olarak katılması da aynı ya­
nılgının ürünüydü.
Muhtıranın reform iddiaları, komuta heyetinin iradesini değil, alt kade­
me subayların hoşnutsuzluğunu anlatıyordu. Bu nedenle de reformların uy­
gulanmaması halinde yönetimin doğrudan ele alınacağını dile getiren üçün­
cü maddeye sadık kalma gereği duymadılar. 19 Mart’ta başbakanlık görevi­
ne başlayan Erim’in birbiriyle çelişen açıklamaları da, reform karşıtlan ile re­
form yanlılannı bir araya getiren kabinesi de müdahalenin tutarsızlığını yan­
sıtıyordu. Erim, hükümet programını açıklarken, 61 Anayasası’nın uygulan­
masından, toprak reformundan milli eğitime uzanan bir dizi reformdan söz
ediyordu. Bir süre sonra ise Türkiye’nin 1961 Anayasası gibi “birçok Avru­
pa ülkesi anayasalarından daha liberal” anayasa “lüksünü kaldıramayacağı­
nı” söyleyecekti.7 Erim, muhtıranın perde arkasında gelişen ve siyasi süreci
şekillendiren gelişmelerin, görünürdeki basit bir figürüydü.?
Komuta kademesinin üzerinde anlaştığı nokta, başta silahlı kuvvetler ol­
mak üzere, toplumdaki aşın sola Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç’m
deyişiyle “zecri olarak dur demek”ti. İlk iş olarak radikal subaylar tasfiye
edildi. 16 Mart’ta beş general/amiral ve 8 albay emekliye sevk edildi. Tasfiye­
leri, işkenceleriyle ünlenen Ziverbey (Zihni Paşa) Köşkü sorgulamalan, tu­
tuklamalar, yargılamalar izledi. Köşkte sorgulamaları bizzat ileride AP’den
milletvekili seçilecek ve 1980 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday gösteri­
lecek, Birinci Ordu Komutanı Faik Türün yönetiyordu.9

5 Nihat Sargın , TİPİ i Yıllar, Cilt 2, s. 1051.

6 “Nihat Erim, senatoda, “Ben anayasayı değiştirmeye değil, tastamam uygulamaya geldim, uygu­
layacağım” demişti. İnanmıştım. Güvenoyu verdim" (Uğur Mumcu, Aybar’la Söyleşi, 17. Baskı,
Ağustos 1996, s. 32).
7 Gevgilili, a.g.e., s. 527.
8 Nihat Erim, Devrimci Sol tarafından 19 Temmuz 1980’de İstanbul Dragos’ta öldürüldü. 12 Mart’m
birçok ünlüsü sonraki yıllarda Erim gibi öldürüldü. MLSPB, Hüseyin Cevahir’i vuran keskin ni­
şancı binbaşı Cihandir Erdeniz’i 23 Haziran 1978 tarihinde öldürdü. Askeri Savcı Binbaşı Yaşar
Değerli’yi TKP(ML) 1970’li yıllar boyunca takip etti. Ziverbey Köşkü’ndeki sorgulan yöneten, 12
Mart’ın 1. Ordu ve İstanbul Sıkıyönetim Komutanı Orgeneral Faik Türün’ün “emrimdeki” dediği,
tümgeneral Memduh Ünlütürk, 7 Nisan 1991’de Devrimci Sol tarafından öldürüldü.
9 Bu konuda bkz. İlhan Selçuk, Ziverbey Köşkü, Çağdaş Yayınlan, 14. Bası, Ağustos 1997, İstanbul.
 Başbakan Nihat Erim, şehirlerde süren banka soygunları, adam kaçırma
gibi eylemler üzerine sola baskı operasyonuna adını verecek o ünlü konuş­
masını yaptı: “Türkiye parçalansın diye gayret sarf edenlere karşı alamaya­
cağımız tedbir yoktur. Tedbirler balyoz gibi kafalarına inecektir.”10 Üç gün
sonra 26 Nisan 1971’de “vatana ve cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli
bir kalkışma” olduğu gerekçesiyle Ankara, İstanbul, İzmir, Adana, Zongul­
dak, Kocaeli, Sakarya, Eskişehir, Diyarbakır, Hatay ve Siirt’te (11 ilde) sıkı­
yönetim ilan edildi. Bir gün sonra da Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı, Dev-
Genç, Ülkü Ocakları ve Devrimci Kültür Ocakları’nı kapattı. 28 Nisan’da Ak­
şam ve Cumhuriyet gazeteleri 10’ar gün kapatıldı. 29 Nisan’da Çetin Altan ve
İlhan Selçuk gözaltına alındı. 1 Mayıs 1971’de Ankara Sıkıyönetim Komu­
tanlığı 22 demeği kapattı. Peşi sıra yasaklar öğrencilerin tüm demeklerini ve
üniversitelerde forum dahil eylemlerini kapsadı.
Erim hükümetleri, orduda tasfiyeler, silahlı sola operasyonlar ve solcu ay­
dınların tutuklanması, peş peşe açılan onlarca sanıklı siyasi davalar, 61 Ana-
yasası’nm demokratik öğelerinin tırpanlanmasıyla bir “darbe”, “ara rejim”
olarak tarihe geçti. Üniversite ve TRT’nin özerkliği, sendikal haklar kısıtlan­
dı, memurların sendika kurması yasaklandı, lokavt suç olmaktan çıkarıldı,
DGM’ler kabul edildi vb... Muhtırada ve Erim kabinesinin programında yer
alan milli eğitim, sanayi, tarım ve sosyal adalette reformlar lafta kaldı.
Ankara 1 Nolu Askeri Mahkemesi’ndeki THKO davası 1971 Ekim’inde 18
kişi hakkında verilen idam cezasıyla sonuçlandı. 10 Ocak 1972’de Yargıtay De­
niz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan’ın idamlannı onadı, diğerlerini boz­
du. Gezmiş, Aslan ve inan 6 Mayıs 1972’de sabaha karşı Ankara Merkez Kapa­
lı Cezaevi’nde asılarak idam edildi. Ünye’de ikisi İngiliz, biri Kanadalı üç tek­
nisyen, Mahir Çayan ve arkadaşları tarafından idamlar anayasa mahkemesin­
de görüşüldüğü sırada kaçırıldı. Senatonun onaylamasından bir gün sonra da
3 Mayıs’ta, Ankara’dan İstanbul’a kalkan 61 yolculu THY uçağı Sofya’ya kaçı­
rıldı. 4 Mayıs’ta da THKO’lulann İstanbul grubu, Jandarma Genel Komutanı
Orgeneral Kemalettin Eken’i kaçırma girişiminde bulundu. CHP lideri İsmet
İnönü idamlara karşıydı ve önlenmesi için uğraş verdi. Anayasa Mahkeme-
si’ne, Cumhurbaşkanına başvurular sonuç vermedi, 24 Nisan’da Meclis, İnö­
nü ve bazı CHP’lilerin karşı çıktığı idamları onayladı. Meclis’te çoğunluğu elle­
rinde bulunduran ve “üçe karşı üç” diyen AP’liler idamları, Adnan Menderes,
Fatin Rüştü Zorlu ve Haşan Polatkan’ın idamlarının rövanşı olarak görüyordu.
O sırada Meclis’teki tek sosyalist,11 TlP’ten daha önce istifa eden ve İnö­

10 Cumhuriyet, 24 Nisan 1971, aktaran Gevgilili, a.g.e., s. 526.

11 1969 seçimlerinde TlP’ten iki kişi, Mehmet Ali Aybar ve Rıza Kuas meclise girebilmişti. Kuas
rahatsızlığı nedeniyle meclis çalışmalarına katılamıyordu (Banş Ünlü, Bir Siyasal Düşünür Ola­
rak Mehmet Ali Aybar, tletişim Yayınlan, tstanbul, 2002).
nü’nün deyişiyle “tek kişilik parti” gibi çalışan Mehmet Ali Aybar’dı. TİP’in
son genel başkanı Behice Boran ve Merkez Yürütme Kurulu üyesi Sadun
Aren 29 Mayıs’ta tutuklandı, parti de 20 Temmuz’da Anayasa Mahkemesi ta­
rafından kapatıldı. Tutuklanacaklarını anlayan Mihri Belli ile Doktor Hik­
met Kıvılcımlı yurtdışına çıktı. Varşova Paktı üyesi sosyalist ülkelerin hiçbi­
ri kanser hastası olan ve aranan 70 yaşındaki Doktor Hikmet Kıvılcımlı’yı ka­
bul etmedi. Doğduğu ülke Makedonya’da tedavi altına alman Doktor, kanse­
re yenik düşerek 11 Ekim 1971’de vefat etti.
Sol cuntanın sivil kanattaki öncüleri Doğan Avcıoğlu, Mümtaz Soysal, Il­
han Selçuk da değişik tarihlerde tutuklandılar. Cunta oluşumlarıyla ilgili çe­
şitli davalar açıldı, senatoda dokunulmazlıkları kaldırılan eski askerler Ce­
mal Madanoğlu, Osman Koksal, eski MBK üyesi İrfan Solmazer, kurmay al­
bay Talat Turhan ayrı ayrı davalarda yargılandılar.
12 Mart, 27 Mayıs darbesiyle başlayan sağın aleyhine esen ordudaki “mil-
liyetçi-devrimci” rüzgârı kesti. AP ve genel başkanı Süleyman Demirel artık
1970’li yıllarda ordunun baskısını ensesinde hissederek hükümet etmek zo­
runda kalmayacaktı. Ordudaki “milliyetçi devrimci” solculuk, “Kürt bölü­
cülüğüne ve irticaya karşı” aldığı faşizan içerikli yeni biçimiyle ortaya çıktığı
1990’lı yılların sonlanna kadar, uzun bir süre gözden kayboldu.
Sosyalist solda ise “aşırı” diye nitelenen THKO, THKP-C ve TKP(ML)
gibi silahlı eyleme kalkışmış örgütler henüz kuruluş aşamasındayken al­
dıkları darbelerle dağıldı; liderleri öldürüldü, bu da ara rejimin başardık-
larındandı.
Askerlere gelince... Bu süreçten siviller karşısında hırpalanarak çık­
tılar. Genelkurmay Başkanlığından cumhurbaşkanı seçilmek için istifa
eden “milliyetçi-devrimci” cuntanın lideri Faruk Gürler’i meclis seçme­
di. Bu, muhtırayla başlayan sivil siyaset üzerinde asker egemenliğinin, ya­
ni 12 Mart rejiminin sonu demekti, iki büyük partinin liderleri, AP. Genel
Başkanı Süleyman Demirel ile CHP’nin İsmet İnönü’yü deviren yeni ge­
nel başkanı Bülent Ecevit Cumhurbaşkanı Sunay ve Genelkurmay Başka­
nı Sancar’ın bütün ısrarları ve kulislerine rağmen, Gürler’in cumhurbaşka­
nı seçilmesini önlediler. Milliyetçi devrimci subaylara cunta soruşturmala­
rı açan, tasfiyeleri yürüten sağcı generaller, bu sürecin de kendilerine sağ­
ladığı avantajlarla orduda güç kazandı. Ziverbey Köşkü’nde elde ettikleri
ifadelerle 1973’te yeni bir tutuklama dalgası başlattılar. Çelil Gürkan gö­
zaltına alındı, Cemal Madanoğlu tutuklandı. Madanoğlu cuntası diye bili­
nen Doğan Avcıoğlu, İlhan Selçuk’un da yargılandığı 32 sanıklı dava açıl­
dı (9 Ocak 1973). Hatta Hava Kuvvetleri Komutanı Batur ile Gürler’in bi­
le gözaltına alınabilmesi için uğraş verdiler. Gürler ve Batur, sağ basının da
hedef tahtası olmuşlardı.
 Silahlı kuvvetler yıpranan itibarını 1974 Kıbrıs harekâtıyla geri aldı. 12
Eylül’e kadar, 1978’de birçok ilde sıkıyönetim ilan edilse de, sivil siyaseti
yönlendirmekten uzak durmaya özen gösterdi.

Bülent Ecevit’in yükselişi

1973 Ekim’indeki genel seçimlerde Bülent Ecevit’in genel başkanlığıyla yeni
bir soluk edinen CHP, 1961’den sonra ilk kez AP’yi geride bırakarak birinci
parti çıktı. Bu toplumdaki sol yükselişin göstergesiydi. Bu yükseliş 1977 se­
çimlerinde doruğa ulaştı; çok partili rejime geçişin ilk seçimi olan 1946 ge­
nel seçimlerinden beri -k i tarihe “sopalı seçim” olarak, şaibeleriyle geçmiş­
ti- en yüksek oy oranına, yüzde 41,3’e ulaştı. Ama bu yükseliş, 1973-1980
döneminde CHP’yi tek başına hükümete getirmeye yetmedi.
“Milli şef’, “tarihsel başkan” İsmet İnönü’yü deviren Ecevit’in 1973 seçim
mitinglerindeki kalabalıklar, 1960’larm ikinci yarısında başlayan toplum­
daki sola yönelişin, 12 Mart sonrası da üstelik daha da kabararak süreceği­
nin kanıtıydı. Ecevit, cumhuriyetin kurucu partisi CHP’yi “elitçi”, “devletçi”
kimliğinden çıkanp çağdaş Avrupa sosyal demokrasisinin normlarına uygun
dönüştürmeyi arzuluyordu. Sosyal ve siyasal reformlara, demokratik açılım­
lara parti programında geniş yer verilmişti. Seçim konuşmalarında da “halk­
tan yana düzen değişikliği” vaat ediyordu. Coşkulu kalabalıklar, Ecevit’i top­
lumun umudu olarak yüceltiyordu.
MSP ile ilk hükümet denemesinde Ecevit, 1974 Kıbrıs harekâtıyla edindi­
ği prestiji oya çevirmek istedi ve elini kolunu bağladığını söylediği sekiz ay­
lık koalisyona son verdi. Yunanistan’da iktidarı elinde tutan Albaylar Cunta-
sı’nın desteğindeki EOKA’cı Nikos Sampson’un darbesine karşı gelişmiş ha­
rekât, bu nedenle meşru ve demokratik bir görünüm edinmişti. Hatta o sıra­
da sosyalistlerin tek legal partisi TSİP’in genel başkanı Ahmet Kaçmaz, Baş­
bakan Ecevit’e mektup göndererek, Türkiye’nin “Kıbrıs’ta faşist cunta” tara­
fından yaratılan duruma müdahalesini haklı bulmuştu. “Ulusal kahraman”
haline gelen Ecevit’i tek başına hükümete taşıyacak bir erken seçimi, sağ par­
tiler birleşerek önledi.
Sağ partilerin kurduğu “Milliyetçi Cephe”, egemen siyasal mücadelenin
sağ-sol diye bölüneceğini kesinleştirdi. Anarşiye davet çıkardığı, böylelikle de
sosyal ve siyasal yaşamı kilitlediği gerekçesiyle 61 Anayasası’nın değiştirilme­
sini savunan sağ, asıl sorunun “komünizm tehlikesi”12 olduğunu söylüyordu.
12 Demirel 12 Mart muhtırasını değerlendirirken şunlan söylüyordu: “Türkiye’de anarşinin sebe­
bine, 12 Mart muhtırasının bakış şekli ile, anarşistlerin bakış şekli, bizim bakış şeklimiz, parti­
ler üstü hükümetlerin bakış şekli, sıkıyönetimin bakış şekli değişik olmuştur. Biz anarşinin kö­
künde; cumhuriyeti yıkıp yerine komünist idare kurma maksadının bulunduğunu ve anarşist­
lerin komünist olduğunu iddia ettik... 12 Mart muhtırası, anarşinin, reformların yapılmamasın-
CHP de “komünizme açılan bir kapı”ydı. Komünizm tehlikesi ve komünizm­
le mücadele 1965 seçimlerinden beri AP politikalarının ekseni haline gelmiş­
ti. Bu, 27 Mayıs darbesinin yasak koyduğu Demokrat Parti geleneğinin tem­
silcisi olması nedeniyle askerler nezdinde meşruiyet sorunu yaşayan AP’ye,
dikkatle!*! başka yöne Çekme imkânı da sağlıyordu. TİP’i o dönem hedef tah­
tasına koymuş, Meclis de dahil olmak üzere sokakta fiziki saldırılar düzen­
lemişlerdi. Alparslan Türkeş’in komandolarının sahneye çıkması, AP’nin so­
kaktaki bu şiddeti, arka planda kalarak sürdürmesini sağladı. AP-MHP iş­
birliği, 1970’li yıllarda sağın en işlevsel ittifakını oluşturdu. Sağcı gazetelerin
Milliyetçi Cephe çalışmalarında yaydıkları “Parlamentoda Demirel, sokak­
ta Türkeş”13 sloganı iki parti arasındaki işbölümünün en yalın anlatımıydı.
Meclis’te çoğunluğu elde edemeyen Ecevit’in 18 Eylül 1974’teki istifasın­
dan sonra aylarca süren hükümet arayışı sırasında -CHP de AP de hükümet
kuramayınca cumhurbaşkanının atadığı Sadi Irmak’m partiler üstü kabinesi
5 ay görev yaptı- Milliyetçi Cephe partilerinin CHP’ye karşı salvolarına so­
kakta MHP’nin yönettiği, daha önce kamplarda eğitilmiş ülkücü komandola­
rın şiddet eylemleri eşlik etti. Şiddet hem bir MC hükümetinin kurulmasını
sağlamak, hem de üniversite ve yurtlarda yeniden büyümeye başlayan solcu
gençlik hareketini engellemeyi amaçlıyordu. Ecevit, erken seçime gideme-
mekle kalmadı, yeni bir hükümet kurma imkânını da 1978’e kadar kaybetti.
Birinci ve ikinci Milliyetçi Cephe, bu dört yıllık dönem boyunca Demirel’in
başbakanlığında hükümeti elinde tuttu.
Sağ partiler karşısında tek başına kalan CHP, legal sosyalist partilerden ıs­
rarla “sol cephe” çağrıları aldı. “Faşizm tehlikesi”ne karşı parti içindeki bazı
milletvekilleri de Ecevit’e bu yönde telkinlerde bulundu, ama Ecevit, sosya­
list solla kesin sınırlar çizmekte kararlıydı ve böyle bir işbirliğine hiçbir za­
man sıcak bakmadı. Sadece hâlâ ilk genel seçimde tek başına iktidarı alma
olasılığının sürdüğü 1977 seçimlerinden önce, oldukça iddialı duran ve oy
potansiyelini kestiremediği TİP Genel Başkanı Behice Boran’la bir kez görüş­
tü. 18 Nisan 1976’da Ankara’da yapılan “Özgürlük ve Barış” mitingine Be­
hice Boran ve Mehmet Ali Aybar konuşmacı olarak davet edildi. 1978’deki
ikinci hükümet denemesinden sonra ise Ecevit, sosyalist solla tamamen iliş­
kilerini kesti; o günlerin bunalımından çıkmanın tek yolu görüleni deneye­
rek, AP’yi koalisyon hükümeti kurmaya zorladı.

dan meydana geldiğini iddia etmiştir... Şayet 12 Mart muhtırasını verenler, Türkiye’nin sade­
ce bir komünist tehlikesiyle karşı karşıya bulunduğu kanaatinde olsalardı, parlamento ve hü­
kümet gibi iki antikomünist desteği yanlarından itmemeleri gerekirdi. Parlamento ve hükümet
muaheze edilmez, komünizm muaheze edilirdi” (İbrahim Erol Ataer, Kızıl Rapor-1919-1975,
Kıraçlı Yayınlan, İstanbul, tarih yok, s. 463).
13 Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye, Birinci Baskı, Hil Yayın, İstanbul, Ağustos 1994,
s. 401.
Sosyalist sol
1974’ten itibaren işçi, gençlik, öğretmen eylemleri başladı ve yayılarak sür­
dü. Üniversiteliler ilkin 1973 Aralık’ında lYÖKD’yi kurdu ve peşi sıra pek
çok şehirde kurulan benzer demeklerde üye sayısı çığ gibi büyüdü. DİSK ye­
ni sendikaların katılımıyla yüz binlerce işçiyi çatısı altında topladı; Milliyetçi
Cephe hükümetlerine karşı sol muhalefetin öncü unsuru haline geldi. Tür­
kiye Öğretmenler Sendikası’nm (TÖS) kapatılmasının ardından 12 Mart’ta
kesintiye uğrayan öğretmen hareketi TÖB-DER çatısı altında yeniden aya­
ğa kalktı. Örgütlenme ve hak arama mücadelesi toplumun her kesimini sar­
dı. Ama bu kez solun karşısında, yasal engeller ve hükümetin baskılarından
başka günlük mücadeleyi doğrudan etkileyen, MHP’nin, iktidarı sokaktan
başlayarak ele geçirme stratejisi doğrultusunda örgütlediği silahlı milisleri­
nin şiddeti de vardı. Bu şiddet, üniversitelerden başlayarak toplumun her ke­
simine yayılmış, CHP dahil solun bütününü hedef almıştı.
Üniversitelerde 1974 Kasım’mda solcu gençlerin öncülük ettiği çağdışı
eğitimi protesto, yönetime katılma ve demek kurma haklarıyla ilgili on bin­
lerce öğrencinin boykotlarına14 ülkücü grupların tutumu, solcu öğrencile­
re saldırılar tertiplemekti. 1974 Aralık’mda Devlet Mimarlık ve Mühendislik
Akademisi öğrencisi, İYÖKD yönetim kumlu üyesi Şahin Aydın’ın bıçakla­
narak, 1975 Öcak’ındada Vatan Mimarlık ve Mühendislik Akademisi öğren­
cisi Kerim Yaman’ın kurşunlanarak öldürülmesi, mobil milisler halinde çalı­
şan ülkücü komandolann, saldırılarını kolayca cinayetlere vardırabileceğini
gösteriyordu. Bu ilk cinayetler, aynı zamanda öğrenci gençliğin 12 Mart son­
rası ilk büyük protesto gösterilerinin de ateşleyicisiydi. Şahin Aydın ve Ke­
rim Yaman cinayetlerine karşı öğrencilerin büyük protesto gösterileri, sağ­
cı komandoların beklentilerinin aksine, saldırılar karşısında solcu öğrencile­
rin karşı tepkiler oluşturabilme, örgütlenebilme ve hızla yayılabilme potan­
siyellerini gösteriyordu.
Yeni siyasal-toplumsal sürecin verilerinin ortaya çıktığı 1974’te sosyalist
sol, bir örgüt ya da parti biçimine bürünmemiş, onlarca çevreye bölünmüş­
tü. Liderler öldürülmüş, cezaevlerine konulmuş ya da yurtdışına kaçmıştı.
Örgütsel yapıların kuruluşu, seçimlerden sonra rejimin normalleşme süreci­
ne girmesi ve özellikle de 1974 Ağustos’undaki genel afla cezaevindekilerin
dışarı çıkmasıyla hız kazandı.
12 Mart’ın tutuklama, cezaevi ve yargılama sürecini iç disiplinlerini koru­
yarak atlatan iki grup vardı. Bunlar, iki zıt politik platforma sahip TİP ve Tl-

14 Kitle, 26 Kasım 1974 tarihli 35. sayısında bu boykotlara 10 Kasım’da katılanlann sayısının 35
bini İstanbul’da olmak üzere 68 bin öğrenci olduğunu yazıyordu. 9 Kasım 1975 tarihli Milli-
yet’te sadece İstanbul'da boykota katılan öğrencilerin sayısı 37 bin olarak verilmişti.
İKP’ti. Siyasal program ve örgütsel ilkeler üzerinde anlaşmış yönetici gruba,
geçmişten gelen ilişkilere, deneyime sahip olmaları her iki grubu diğerlerine
göre örgütlerini yeniden inşa etmekte avantajlı kılıyordu.
12 Mart sürecinde liderleri başta olmak üzere, önde gelen pek çok arka-
daşlarııîî kaybeden THKO ve THKP-C’liler en dağınık, kafaları en kanşık ke­
simdi. Üniversite gençliği başta olmak üzere, toplumun çeşitli kesimlerinde
en çok taraftar edinen her iki örgütün geride kalan cezaevlerindeki militan­
lan ciddi bir moral yıkım yaşamıştı. Biraz da sürüklenmiş hissettikleri, hız­
la başlayan ve sona eren “gerilla savaşı”nın sosyalist öğretiyle bağdaşmadı­
ğı sonucuna varmışlardı. Yeni siyasal görüşler ve örgütsel ilkelerle, örgütle­
rini inşa etmek istiyorlardı. Yargılamalar sırasında müebbet gibi ağır cezala­
ra çarptırılan hükümlü arkadaşlarıyla hemfikir oldukları bu zemin üzerin­
de her iki grubun afla çıkan militanları, dışanda, 1975 yılı içinde o sıralar­
da THKO/ML, THKP-C/ML diye anılan geçici koordinasyon komiteleri kur­
dular. Ancak her iki grubun yöneticilerinin Maoist zemini benimsedikle­
rini açıklamalan, dirençle karşılaştı. THKO’da Sovyetler Birliği’nin “sosyal
emperyalist” değerlendirilmesine karşı çıkan Teslim Töre’nin başını çektiği
grup THKO/Mücadelede Birlik adıyla (daha sonra Türkiye Komünist Emek
Partisi) örgütlenmek üzere aynldı. Yine de THKO’luların ana gövdesi, zor­
lu ve iniş çıkışlı birkaç yılın ardından beraberliğini koruyarak, siyasal-örgüt-
sel dönüşümü başardı.
THKP-C’de ise direnç noktalan, bu girişimi başarısızlığa uğratacak kadar
fazlaydı. Niğde Cezaevi’ndeki hükümlülerin (Necmi Demir, İlkay Demir,
Kamil Dede) çıkardıkları sekiz sayfalık bildiride, geçmişi “maceracılık”la
eleştirip Maoist zemini benimsediklerini açıklamalan, bir çatı altında top­
lanma umuduyla gevşek de olsa bir platform etrafında temas içindeki çeşit­
li çevrelerin kopmasına ve kendi örgütlerini kurmasına neden oldu. Ankara
Mamak Cezaevi’nden afla serbest kalan Ankara’daki militanlar Devrimci Yol
ve Kurtuluş’u kuracak iki ayrı örgütlenmeye yöneldi. Örgütün silahlı mü­
cadelesini kaldığı yerden sürdürme görüşündeki ODTÜ’den THKP-C’li öğ­
rencilerle yurtdışmda Mahir Çayan’m eşi Gülten Çayan’m etrafında küme­
lenmiş Acilciler ile Marksist Leninist Silahlı Propaganda Birliği (MLSPB) ve
Eylem Birliği de peşi sıra kuruldu. Militan Gençlik ve Halkın Yolu dergileriy­
le örgütlenmeye çalışan THKP-C’liler, 1977’de kendilerini feshederek TİKP-
Aydınlık hareketine katıldı.
12 Mart’ın son operasyon ve tutuklamalarıyla cezaevlerine gelen TKP
(ML)’liler kısmen bu süreci farklı yaşadı; İbrahim Kaypakkaya’mn ölümüy­
le boşalan liderliğe, onun yakın çalışma arkadaşı, örgütün kuruculanndan
Arslan Kılıç geldi; iç disiplinlerini korudular, eski görüşlerine sahip çıktılar.
Ancak eski görüşlerin doğruluğu konusunda cezaevinde başlangıçta benim­
senen bu tutumun, Kaypakkaya’mn sıcak anısının duygusal baskısı altında15
dile gelmemiş bir kuşkuyu barındırdığı 1976’daki örgütün yeniden toparlan­
ması sırasında açığa çıkacak; ve bu kuşku sonraki yıllar boyunca sürüp gide­
cek iç tartışma ve bölünmelerin de temelini oluşturacaktı.
Belki de o sıra kimsenin fark etmediği bir girişim de, Sovyetler Birliği’nde
sürgün yaşayan ve 1973’te ülkede örgütlenme karan veren eski TKP üyeleri­
nin Dış Büro’sundan gelecekti.
1974-1976 arasında örgütlerin ortaya çıkışı bir dergi furyasıyla başladı.
Önce dergiler sonra siyasal yapılar ortaya çıktı. Her dergi bir siyasal gru­
bu temsil ediyordu. Haftalık Kitle gazetesi15 1974 Ocak ayında yayma başla­
dı, aynı yılın Haziran ayında savunucusu olduğu TSİP kuruldu. Doğu Perin-
çek ve arkadaşlan aylık Aydınlık dergisini 19 Kasım 1974’te yayma koydu­
lar; Halkın Sesi ise 15 Nisan 1975’te yayma başladı. TKP’nin aylık yayın orga­
nı Atılım yasadışı olarak Ocak 1974’te çıktı, aylık yasal Ürün dergisi Temmuz
1974’te yayına girdi. Türkiye İşçi Partililer de önce haftalık Yürüyüş dergisi­
ni (15 Nisan 1975) ardından partilerini (1 Mayıs 1975) kurdular. Devrimci
Yol’un önceli olan Devrimci Gençlik dergisi Kasım 1975’te, siyasi hareketin
yayın organı olarak düşünülen Devrimci Yol dergisi ise 1 Mayıs 1977’de, Kur-
tuluşçulann aylık Kurtuluş dergisi 1976 Haziran’ında yayına başladı. THKP-
C’liler önce Militan Gençlik’i (5 Nisan 1976) sonra Halkın Yolu’nu (20 Aralık
1976) çıkardılar. THKO’lularm ana grubunun dergisi Halkın Kurtuluşu 2 Şu­
bat 1976’da, Mücadele Birlik’in Emeğin Birliği 1 Kasım 1976’da yayma başla­
dı. TKP(ML)’liler de iki ayrı grup olarak Halkın Gücü (daha sonra Partizan)
ve Halkın Birliği’ni çıkardılar. Daha pek çok irili ufaklı çevrenin yayın organı
peyderpey değişik tarihlerde yayma girdi, ancak dönemi belirleyen belli baş­
lı yayın organları bunlardı.
Haftalık, 15 günlük veya aylık olarak yayınlanan bu dergilerin ortak özel­
liği, her derginin diğerlerinden farklı olduklarını ifade eden görüşlerini açık­
lamaları ve örgütlenme araçları olmasıydı. Dergilere ilgi, dergileri çıkaranla­
rı da şaşırtacak durumdaydı. Tirajları 5 bin ile 40 bin arasında değişiyordu.
Her dergi kurulduğu büyük şehirden kısa sürede, başka şehirlere ve Anado­
lu’ya yayılıyor, bürolar ağı oluşturuyor, her dergi bürosu, örgütlenme ve ey­
lem merkezine dönüşüyordu. Bu nedenle de sık sık polis baskınlarına uğ-
ruyorlardı. Dergilerin örgütlenmedeki bu ağırlığı, örgütlerin kendilerini in­
şa ederek başka araçları ikame etmesi ve 1978 Aralık’ında sıkıyönetim ila­
nıyla zayıfladı.
Sol grupların önemli bir bölümü yayınladıkları dergilerle anılıyordu, hatta

15 Ali Taşyapan, Anılarla Geçmişe Yolculuk-2, Duvarın İki Yakası, Tohum Basım Yayın, Birinci Ba­
sım, İstanbul, Şubat 2001, s. 212, 213.
16 Kitle, 12 Mart sonrası yayımlanan ilk sosyalist dergi değildi.
bazıları daha sonra doğrudan çıkardıkları yayın organının adını aldılar. Top­
lumda ve özellikle de gençlik kesiminde sosyalist yükseliş bütün bu çevrele­
rin belirli karşılıklar bulabileceği geniş bir potansiyel barındırıyordu.
1970-72 arasında kurulan ve sonrasını da belirleyecek olan THKP-C, TH-
KO, TIÎKP, TKP(ML) ve TKP’nin örgütsel dayanağı Partizan grubu, öğren­
ci hareketinden çıkmış, öğrenci liderleri tarafından kurulmuştu. Aydınların
öncülük ettiği, 1963 sonrası sosyalizmin ılımlı, tedrici gelişmesi, üniversite­
li gençliğin 68-69’daki eylemleriyle mecra değiştirmişti. Sosyalizm düşünce­
si kısa sürede gençlik içinde diğer toplum kesimlerinde olmadığı ölçüde ge­
niş taraftar kitlesine ulaşmıştı. Toplumsal muhalefetin dinamosu haline ge­
len gençler, böylelikle sosyalist düşüncenin topluma taşıyıcılığı görevini de
aydınların elinden almış oldu. Bunun sonucu, üniversitelerin politik arayış
ve ayrışmaların merkezi haline gelişiydi.
Siyasi grupların neredeyse tümünün yeniden kurulduğu 1974-76 döne­
minde de durum aynıydı. Üniversite kampüsleri, öğrenci yurtları, demekleri
tıpkı 1968-70 yılları gibi yine hararetli politik tartışma ve ayrışmaların mer­
keziydi. Bu kez öğrenci hareketi, 1968-69’dakinden çok daha yaygın ve po-
litizeydi. Bir yıl içinde öğrenci eylemleri büyük şehirlerdeki neredeyse bü­
tün üniversite ve yüksekokulları sarmış, taşradakilere de yayılmıştı. Bir di­
ğer fark, politik tartışmaların bu kez sağcı komando saldırılarının boğucu at­
mosferi altında sürüyor olmasıydı.
Kuşkusuz sosyalizm başta öğretmenler, işçiler olmak üzere diğer toplum­
sal kesimlerde de geçmiştekinden çok daha geniş bir ilgi uyandırmıştı. Ama
öğrenciler diğerlerinden tamamen ayrılarak, politik hareketlerin kurucula­
rı, yöneticileri ve militanları oldu; çok daha hareketliydiler; üniversitelerle
kalmıyor, köylerde, mahallelerde, hatta fabrikalarda politik çalışmalara ön­
cülük ediyor, her türlü direnişte boy gösteriyorlardı. Halka “sosyalist bilinç”
taşıyan “fiili öncüler”, “profesyonel devrimci”lerdi.17

17 Öğrencilere yüklenen misyon yalnızca “profesyonel devrimci” kavramıyla THKO, THKP-C’ye

özgü bir yaklaşım değildi; genel bir algılayıştı. Örneğin öğrenci eylemleriyle iktidar mücadele­
si verilemeyeceğini savunan Harun Karadeniz Olaylı Yıllar ve Gençlik broşüründe şöyle diyor­
du: “...gençliğin işçi sınıfına yardım edebilecek bir kitle olarak değerlendirildiği de bilinmekte­
dir. Marksist dünya görüşünün gençlikten beklediği de bu noktada ortaya çıkmaktadır: Genç­
liğin asıl görevi emekçi sınıflara bilinç götürmek ve kendiliğinden sınıf olan işçi sınıfının, ken­
disi için sınıf olmasının sağlanması için çalışmaktır", s. 184. Mahir Çayan da şunları yazıyordu:
“Öncü savaşı aşamasında, partimizde emekçi kökenden gelen gelmeyen ayrımı yoktur. Önemli
olan savaşçıların profesyonel devrimciler olmasıdır. Savaş genişledikçe, yönetim kademeleri de
dahil, emekçilerin ağır basmasına özel olarak dikkat edilir” (Bütün Yazılar, s. 346).
 TÜRKİYE SOSYALİST İŞÇİ PARTİSİ (TSİP)

İlk sosyalist parti

İlk örgütsel girişim sürpriz sayılabilecek biçimde Türkiye Sosyalist İşçi Par-
tisi’ni (TSİP) kuran sosyalistlerden geldi. Bunlar, Doktor Hikmet Kıvılcım-
lı’nın 1970’te kurduğu Sosyalist gazetesi ile TİP’in 1970’teki bölünmelerin­
den doğan bir grubun birkaç sayı çıkardığı Sosyalist Parti için Teori ve Pratik
Birliği dergisi etrafında kümelenmiş sosyalistlerdi. Bir araya gelerek TSÎP’in
öncü çekirdeğini oluşturan bu sosyalistler, silahlı mücadeleye kalkışan ör­
gütlerin operasyonlarla darbe yediği, TİP’in kapatıldığı, Kıvılcımlı’nın yurt-
dışında hayatını kaybettiği baskı koşullarında, ortak arayışa girmişti. Gruba
THKP-C, THKO ve TİP’ten militanlar da katıldı.1 12 Mart yenilgisinin, sos­
yalistlerin parçalanmışlığından yakman Kıvılcımlı’yı haklı çıkardığını dü­
şünen grup, onun görüşleri ekseninde hareket etmeyi ilke olarak benimse­
di. İllegal toplantılarla işe başlayan grup, kendisine Türkiye Komünist Parti-
si/Reorganizasyon (TKP/R) adını da verdi. İleride parti içinde sorunlara yol
açacak bu isme içeriğini veren “reorganizasyon” Kıvılcımlı’nm 1970’te orta­
ya attığı bir kavramdı ve tarihsel TKP’nin reorganize edilmesini anlatıyordu.
Doktor Hikmet Kıvılcımlı, “tarihsel TKP”nin2 1920’lerdeki merkez komi­
te üyelerinden biriydi. ’51 tevkifatı öncesinde Şefik Hüsnü’nün yeniden ör­
gütlemeye çalıştığı TKP’ye katılmamış, 1954’te de genel başkanlığını kendisi­

1 Sosyalist Parti için Teori ve Pratik Birliği dergisinden Oya Baydar, Çağatay Anadol, Ahmet Kaç­
maz, Yalçın Yusufoğlu, Doktor’un Sosyalist gazetesinden İbrahim Seven, Hidayet Kaya, Mehmet
Yücel, THKP-C’den Esat Korkmaz, TİP’ten Veli Gürcan bunlardan bazılarıydı.
2 1920-1951 dönemi TKP’sini, 1973 sonrası TKP’sinden ayırmak amacıyla bu terimi kullanmayı
tercih ettim.
 nin üstlendiği yasal Vatan Partisi’ni kurmuştu. 21 yılını hapishanelerde geçi­
ren ve direngenliği ile 68 gençliğinin saygısını kazanan Kıvılcımlı, bu yıllar­
da fikirleriyle etkide bulunmaya çalıştı. Çevresinde hep bir sempatizan kitle­
si vardı, ancak politik bir lider olarak öne çıkamadı. 1966’da Yapı işçileri Sen­
dikası, 1967’de Sosyalist gazetesi, 1968’de de Pahalılık ve işsizlikle Savaş Der-
neği’nin kuruluşuna önayak oldu. Bu örgütlenme çalışmaları, dönemin diğer
kitle örgütleri ve yayınlan göz önüne alındığında, küçük gruplardı.
TSlP’i kuracak olan, farklı eğilimlerden sosyalistler, kendi içindeki ideolo­
ji, örgüt ve politikaya dair net fikirlere ulaşmadan, 1973 sonlarında 12 Mart
rejiminden çıkıldığını ve ciddi bir sol yükselişin olduğunu gözlemleyerek,
demekler, dergiler ve nihayet yasal sosyalist parti kurmaya girişti. 1973 son­
larından itibaren İstanbul, Ankara, İzmir, Sakarya, Adana ve Bursa’da Yük­
sek Öğretim Kültür Dernekleri kuruldu. Teorik yayın organı olarak öngörü­
len İlke, 1 Ocak 1974’te yaym faaliyetine başladı. Derginin künyesinde sahi­
bi ve yazı işleri müdürü olarak, daha sonra TKP’ye geçecek olan, Oya Bay-
dar ile Aydm Engin yer alıyordu. Haftalık gazete Kitle, 27 Mart 1974’te yayın
hayatına başladı. 14 Haziran 1974’te de TSİP kuruldu. Partinin 15 kurucu­
su3 bulunuyordu. İlk yönetim kurulu toplantısında genel başkanlığa Ahmet
Kaçmaz, genel sekreterliğe de Yalçın Yusufoğlu getirildi.4
Parti amacının farklı görüşlere sahip olsa da “tüm işçi sınıfı sosyalistlerini
tek çatı altında bir araya”-getirmek olduğunu söylüyordu. Genel Başkan Ah­
met Kaçmaz şöyle diyordu:
“Parti saflarına katılmak için tüzük ve programı ana hatlanyla benimse­
mek yeterlidir. Strateji ve taktik anlaşmazlıklan şu anda olabilir. Ancak unu­
tulmamalıdır ki, strateji ve taktikler ancak bir siyasi örgüt içinde oluşturu­
lup tayin edilebilir.”5 Kaçmaz, herkese partiye katılma çağnsı yaparken Meh­
met Ali Aybar, Aydınlık çevrelerini ve silahlı mücadeleyi savunanları kaste­
derek ayrı tuttukları kesimleri şöyle tarif ediyordu: “Güler yüzlü sosyalizm
uydurukçüluğuyla, özünde sosyalizme karşı çıkanların, işçi sınıfının dev­
3 Partinin kurucuları şunlardı: Ahmet Kaçmaz (yüksek mühendis), Ali Kar (kömür işletmelerin­
de işçi), Aydoğan Gezer (Tüm Sağlık tş Sendikası Genel Sekreteri), Ayhan Çekiç (döşeme işçi­
si), Burhan Şahin (Basın İş Sendikası Genel Başkanı), Cemal Çelik (kauçuk işçisi), Cemal Öz­
den (lastik işçisi), Hamdi Gülen (tekstil işçisi), Hikmet Karahan (kimya işçisi), İbrahim Şahin
(metal işçisi), İsmail Güldal (kahveci), Mehmet Şahin (tekstil işçisi), Oya Baydar (gazeteci), Os­
man Sercan (dokuma işçisi), Yalçın Yusufoğlu (jeofizikçi).
4 Partinin Merkez Yürütme ve Genel Yönetim Kurulu üyeleri ve görev dağılımı şöyleydi: Genel
Başkan: Ahmet Kaçmaz; Genel Sekreter: Yalçın Yusufoğlu; Genel Sayman: Mehmet Şahin; Teş­
kilatlanma Sekreteri: Çağatay Anadol; Eğitim Propaganda: Oya Baydar; MYK üyeleri: Burhan
Şahin, İbrahim Seven, Veli Gürcan, Aydoğan Gezer; Genel Yönetim Kurulu üyeleri: Osman Ser­
can, Ali Kar, Ayhan Çekiç, Cemal Çelik, Cemal Özden, Hamdi Gülen, Hikmet Karahan, İbra­
him Şahin, İsmail Güldal, Halil Çelimli, İsmail Keresteci, Yaşar Çarkın... (ilke, Temmuz 1974,
sayı 7, s. 26.)
5 İlke, sayı 8, Ağustos 1974.
rimci potansiyelini ve tarihsel öncülüğünü sözde olmasa da özde yok sayıp
köylü mücadelesini esas alanların, ve devrimciliği sadece yiğitlik, fedakâr­
lık ve kendini sakınmazlıkla mücehhez kişilerin zamansız mücadelesi ola­
rak görenlerin...”6
Bu ifadeler, eski örgüt ve düşünce tarzlarının 12 Mart’la yenilgiye uğradı­
ğını düşünen arayış içindeki her kesimden sosyalisti tek çatı altında toplama
umudunu yansıtıyordu. TlP’in mücadeleyi parlamentoyla sınırlama hatasına
düşülmeyecek, kitlelerden kopuk gerilla savaşı teorilerine -k i bunların o saf­
lardaki dağılmayla birlikte prestijlerini kaybettiği varsayılıyordu- prim ver­
meyecek, geleneksel Marksist-Leninist ilkeler çerçevesinde işçi sınıfı ve kit­
leler merkezli bir politika izlenecekti.
Grup dar ilişkilerden ibaretken parti ve derneklerin kuruluşuyla geniş bir
ilgi gördü. O denli geniş bir sosyalist potansiyel vardı ki kısa sürede büyük
şehirlerde ve Anadolu’da onlarca parti örgütü doğdu. Yüksek öğrenim der­
neklerine yüzlerce öğrenci akm etti. Politik sürece sosyalist partiyle müda­
hale etme düşüncesi pratikte karşılığını bulmuş, grup haklı çıkmış görünü­
yordu.
Parti öğrenci eylemlerinden işçi grevlerine kadar Türkiye’nin her yerin­
de ortaya çıkan toplumsal muhalefetle buluşmak için adeta koşturdu. Hazır
bir örgütlenmeye sahip olunmadığı için örgütler bu toplumsal kabarış için­
de kurulmak durumundaydı.
Siyasal gündem ise yoğundu: Genel af tartışmalarıyla çalkalanan Türkiye,
1974 Temmuz’unda Kıbrıs’a müdahale etmiş, aynı yılın sonunda Ecevit’in
istifasıyla hükümet krizi patlak vermişti. 1974 sonu (Şahin Aydın) ve 1975
başı (Kerim Yaman) ülkücü komandoların ilk siyasal cinayetlerine ve buna
karşı üniversiteli gençliğin ilk büyük gösterilerine sahne olmuştu. Bu göste­
rilere binlerce öğrenci katılıyordu. Üniversitelerde onbinlerce öğrenciyi kap­
sayan boykotlar, işgal ve “sağ-sol çatışması” olarak nitelenen Ülkü. Ocaklı
gruplarla devrimci öğrenciler arasındaki çatışmalar şiddetleniyordu.
TSİP, Kıbrıs harekâtından ülkücülerin saldırılarına, Türkiye’nin Herhangi
bir yerinde süren greve pek çok olaya yetişebilmek amacıyla binlerce bildi­
ri dağıttı, afişler astı, miting ve kapalı salon toplantıları yaptı. Her olay kar­
şısında bir basın açıklaması yaparak tutum almaya çalıştı. Belirli bir plandan
yoksun ve oldukça kaotik görünen parti eylemleri içinde göze çarpan Ekim
1974’te işçilerin sendika seçme özgürlüğü demek olan referandum hakkı
için başlatılan kampanyaydı. Kampanya ulaşılabilen güçlerle ve yapılabilen­
lerle sınırlı kalmakla birlikte, zamanlaması yerindeydi. İşçi direnişlerinin ço­
ğu referandum hakkı için yapılıyordu. 1974 Ekim’inde İstanbul’da 17 sendi­
kanın şubesiyle yapılan referandum toplantısında bir yasa taslağı hazırlan-
 ması kararlaştırıldı. Taslak hazırlandı ve TSlP’in dergilerinde yayınlandı. Çe­
şitli afiş ve bildiriler hazırlayan TSlP’liler kampanyanın ilk kitlesel toplantı­
sını yaklaşık 300 işçinin katıldığı Gültepe’de bir düğün salonunda yaptılar.
Benzer kapalı salon toplantıları hem İstanbul’da hem diğer bazı illerde sınır­
lı da olsa tekrarlandı. İzmir’de 9 Kasım’da sendika şubelerinin düzenlediği
mitinge 4 bin civarında işçi katıldı. 1975 Şubat’mda da Çalışma Bakanlığı bir
genelge yayımlayarak, yetki sorununun aşılması için mahkemelerin referan­
dum karan vermesini istedi. Referandum hakkı kazanılmıştı.
Bir başka dikkate değer tepki 1975 Ocak’ında Viranşehir’de 18 köylünün
jandarma tarafından öldürülmesine karşı verileniydi. Yayınlannda bu konu­
yu işleyen parti, bildiri ve afişler hazırladı, İstanbul’da bir miting için başvur­
du. Sıkıyönetim Komutanlığı’nm mitinge izin vermemesi, polisle partililer
arasında Beyazıt ve Laleli çevresinde saatler süren çatışmaya yol açtı. Viran­
şehir olaylan ve TÖB-DER’in planladığı “Faşizmi, Pahalılığı ve İşsizliği Pro­
testo Mitingleri” nedeniyle parti hem MHP’nin hem de polisin hedefi hali­
ne geldi. MHP lideri Alparslan Türkeş, TSlP’i suçlayarak, “Komünistler bü­
yük olaylar hazırlığında” dedi.7 TÖB-DER’in kampanyası sağcı basında “va­
tan haini güçlerin Yunanistan lehine güç dengesi oluşturma çabası” diye de­
ğerlendiriliyor, “bu hainlerin icabına bakılması” isteniyordu. Mitingler sağcı
toplulukların saldmlanna uğradı, diğer yandan parti örgütleri, dergi bürola­
rı basılmaya, TSİP taraftarları gözaltına alınmaya başlandı. İstanbul’da Laleli
ve Fatih’teki ilçe binalanna mahkeme izni olmadan girmek isteyen polislere
partililer saatlerce direnerek izin vermediler. Polis sis bombalan yardımıyla
ve zorla içeriye girdi. Her iki olayda toplam 78 partili gözaltına alındı. Anka­
ra, Eskişehir ve Bursa’daki parti örgütleri polis tarafından basıldı. TSlP’liler,
polisin İstanbul’da arama sonucu mühürlediği parti binalarını, anayasaya ay-
kın olduğu gerekçesiyle mühürleri sökerek açtılar.
Viranşehir olaylarının sıkıyönetim yasaklarına rağmen protestosu, polis
baskınlarına karşı parti binalarındaki direnişler, sonradan kurulacak diğer
legal partilerle kıyaslandığında TSİP’e militan bir karakter veriyordu.
Kuruluşundan itibaren henüz rakiplerinin ortaya çıkmadığı bu ilk aylar
boyunca TStP, bir taban yaratarak sosyalist solda sesini duyuran örgüt ol­
mayı başardı. Başta öğretmen hareketi olmak üzere, üniversite gençliği için­
de hatırı sayılır bir güç oluşturdu. Taraftarlan TÖB-DER’in 1975 Haziran’ın-
daki kongresinde yönetime geldi.8 Öğretmen hareketi üzerinde yönetim ka­
tında bu etkinlik, 12 Eylül 1980’e kadar da sürdü. Üniversiteli gençlik içinde

7 Milliyet, 20 Ocak 1975.

8 TÛB-DER İstanbul Kongresi’nde, TSÎP’lilerin Demokratik Merkeziyetçilik Grubu 758 oydan
338’ini alarak yönetime geldi (Kitle, 21 Haziran 1975, sayı 63). 12 Eylül öncesi hep genel baş­
kanlığı elinde bulunduran Gültekin Gazioğlu da TSIP’liydi.
bu ilk aylarda sağlanan ağırlık, Genç Sosyalistler Birliği’nin (GSB) kuruluşu­
nu sağladı. 1975 Ocak’mda toplanan 500 öğrenci partinin gençlik örgütü gi­
bi çalışacak GSB’yi kurdu. İşçi sınıfı içinde Tekstil Sendikası gibi bazı bağım­
sız sendikalarda tabandan yürütülen çalışmayla yönetime ulaşıldı. Ama parti
Sağlık tş'Genel Sekreteri Aydoğan Gezer (TSİP yönetim kurulu üyesiydi) ve
Basın İş Sendikası Genel Başkam Burhan Şahin dışında DlSK’te yönetici dü­
zeydeki sendikacıların desteğini alamamıştı. Sonrasında da bu mümkün ol­
madı; böylece parti 1980 öncesi asli örgütlenme alanı olarak gördüğü işçi sı­
nıfı ve onun sendikal örgütü kabul edilen DlSK’te bir etkinlik oluşturamadı.
1975 başından itibaren peyderpey yeni legal sosyalist partiler kuruldu.
TSİP’ten ilk kopan bir grup Doktor Kıvılcımlı taraftarıyla Demir Küçükay-
dın’m başını çektiği 1974’te yayınlanan Kıvılcım adlı dergi etrafında topla­
nanların birlikte kurduğu Vatan Partisi 21 Ocak’ta, Mihri Belli’nin genel baş­
kanlığını üstlendiği Türkiye Emekçi Partisi (TEP) 12 Şubat’ta, Behice Bo-
ran’m Türkiye İşçi Partisi 1 Mayıs’ta, Mehmet Ali Aybar’ın liderliğini yaptığı
Sosyalist Parti de 30 Mayıs’ta kuruldu.
Yeni sosyalist partilerin kuruluş çalışmalarını TSİP “provokasyon” olarak
niteledi. Kitle dergisinin 15. sayısında “Çok parti provokasyonu” başlıklı ya­
zıda şöyle deniyordu:

Basına yansıyan ve egemen sınıfların el altından teşvik ettikleri diğer bir

önemli nokta da, sosyalist adını taşıyan yeni partilerin kurulmasının olağan
gösterilmesidir. Gerçekten de hareketi bölmek isteyecek böyle girişimlere
rastlanması mümkündür. Sosyalizmi bir “oy” meselesi olarak alacak ve hal­
kımızı yanıltmaya çalışacak, emekçileri bilinçlendirmeden oy avcılığı peşin­
de koşacak, TSİP karşısına işportacı tavırla çıkacak böyle davranışlar kısa za­
manda etkisiz kalmaya mahkûmdur. Ama gene de böyle çıkışlar halkımızın
kafasını bulandıracak ve sosyalizme zarar verecek bölücü tutumlar olacaktır.

TSİP’lilere göre Vatan Partisi “sosyal faşist çizgisiyle sosyalizm dışı”, Sos­
yalist Parti “burjuva sosyalizmini” savunmasıyla “sosyalist sayılaniaz”dı;
TEP ise kuruluşundan bu yana bir gelişme göstermemişti.9
Burada aynı çizgideki en önemli rakip TlP’ti kuşkusuz. Çünkü TSİP yöne­
ticileri, eski TİP’lileri ve tabanını kendi çatılan altında toplamayı umut edi­
yordu. Bu beklenti, ilkin partinin kuruluşu sırasında cezaevinde bulunan Be­
hice Boran’la yapılan görüşmede boşa çıkmıştı; Boran böyle bir oluşuma des­
tek vermiyordu. Zaten Boran liderliğindeki eski TİP’lilerin geçmişte kendi­
lerine muhalefet eden bir grupla, aynı görüşleri paylaşmadıklan Kıvılcımlı-
cılarla üstelik Kıvılcımlı’nm görüşleri ekseninde bir araya gelmesi düşünüle­
mezdi. Eski TİP genel başkanlanndan Şaban Yıldız, bir basın toplantısı dü­
9 İlke, sayı 18, Haziran 1975.
zenleyerek o sıralarda kurulmasına uğraşılan partiyle TİP’in hiçbir ilgisinin
olmadığını açıklamış ve TİP’in kurulacağı mesajım vermişti.
Yıldız’m açıklamasıyla TÎP’in kurulma olasılığını, TSÎP’liler “işçi sınıfı ha­
reketini bölecek can sıkıcı gelişme” olarak karşıladı önce. Bu olasılık kesin­
lik kazandığında ise dillerini sertleştirdiler: “Bugün TSİP’ten başka partile­
rin kurulması, zorlama olacak, böyle girişimler çıksa bile, sınıf zemini bu­
lamayan sözde partiler kendi tarihi ihanetleri ile birlikte kısa zamanda yok
olup gideceklerdir.” Dergilerinde haftalar süren TIP eleştirilerine yer verdi­
ler; TİP’in “reformist” ve “düzen sınırlan içinde” mücadele ettiğini, kurula­
cak partinin de elitist bir karakter taşıyacağını ve sendika bürokratlarından
oluşacağını savundular. Şöyle diyorlardı:

TtP’in yönetiminde iki grup egemen olmuştur: Sendikacılar ve aydınlar. Şu

halde TİP’i, yönetimini ve onun içindeki hastalıkları belirleyen başlıca iki
sosyal zümre, işçi aristokrasisi ile elit aydınlardır. İşçi aristokrat ve bürokrat­
ları TlP’te sendikalizmi ve uvriyerizmi sürdürmüşler aydınlar da keza popü­
lizmi ve uvriyerizmi sosyalizm sanmışlardır. Sonuçta ortaya çıkan sonuç, par-
lamentarizm ve oy avcılığı olmuştur (Kitle, sayı 11, Kasım 1974).

TSlP’in karşısına dikilen diğer engel DİSK’ti. 1974 sonrası DİSK yeni sen­
dikaların katılımlanyla büyüdüğünde ve o sıralar işçi direnişlerinin pek ço­
ğu DİSK’in yetki sahibi olması için yapıldığında DİSK’in sosyalist işçi hare­
keti açısından önemi daha da artmıştı. Ama 1973 seçimlerinde CHP’yi des­
tekleyen DİSK yöneticileri, sendikacılann da kurucu olarak yer aldığı, kon­
federasyon içinde etkinlik kurmayı amaçlayan sosyalist partileri iktidarları
için tehdit olarak görüyordu, bu partilerin eleştirilerinden hoşnut değillerdi.
1975 Şubat’ındaki DİSK genel kurulu bu hoşnutsuzluğu karşılıklı açığa vur­
du: DİSK yöneticileri sosyalist partileri “işçi sınıfına ihanet”le, sosyalist par­
tiler de DİSK yönetimini “CHP kuyrukçusu” diye eleştirdi. TSÎP ile TİP’in
DİSK eleştirileri aynı paralelde yürüyordu: DİSK yöneticileri konfederasyo­
nu CHP’lileştirmek istiyordu. İki partinin DİSK’teki kaderleri de eleştirileri
gibi aynı oldu. Her iki partinin konfederasyona üye sendikalardaki etkinlik­
leri taraftarlannm TKP kadrolan eliyle tasfiye edilmesiyle kırıldı. Kuşkusuz
bundan asıl zarar gören, ileride göreceğimiz gibi, DİSK içinde TSİP’ten çok
daha fazla gücü olan TİP’li sendikalardı.

Partinin zaaflan ve çözülüş

Partinin görüş birliğine ve vizyona sahip olmadan harekete geçmesinden
kaynaklanan zaaflan, diğer sosyalist parti ve gruplann oluşmasıyla su yüzü­
ne çıktı. İlk işaret aslında parti programının Doktor Hikmet Kıvılcımlı’nm
görüşleriyle yeterince örtüşmediğini ileri süren bir grup Kıvılcımlı taraftarı­
nın, partinin kuruluşunun hemen ardından aynlmasıydı. Ama bununla kal­
madı. Legal parti kuruluşu, yasal ve yasadışı çalışma konusunda net bir fik­
re ulaşmadan gerçekleşmişti; illegal bir örgütün olup olmayacağından illegal
örgüt ile kgal örgüt arasındaki ilişkinin ne olacağına dair pek çok önemli so­
run, bir sonuca ulaşmadan ortada duruyordu.
En önemlisi kuruluştaki ideolojik eksenin korunamamasıydı. Kıvılcım-
lı’nın görüşleri referans alınarak yola çıkılmıştı ama TKP’nin hak edilmemiş
saldırılan karşısında bu eksen korunamadı.
TKP’nin Sesi, Bizim Radyo ve illegal Atılım dergisiyle görüşlerini yurtdı-
şmdan içeriye doğru yaymaya çalışan TKP, Doktor Hikmet Kıvılcımlı için
“1929 tutuklamasında partiye en iğrenç alçaklığı yapmıştır. Partiyi bölmüş­
tür. İzmir’de, lümpenlerden kurduğu bir provokatör grubun eliyle TKP’nin
onurunu lekelemiştir. Komünist morali olmayan bu yaratık TKP’den kovul-
muştur. Bu akıl hastası, megaloman, Ş. Hüsnü Değmer’in çömeziydi. Tence­
re yuvarlanmış, kapağını bulmuştu” diyordu.10 TSIP de “işçi hareketini hem
parçalamak, hem de Kıvılcımlıcılık gibi anti-Marksist bir sapıklığı işçi hare­
ketine aşılayabilmek için”11 kurulmuştu.
TSİP yöneticileri başlangıçta TKP’nin yurtiçinde herhangi bir varlığıy­
la karşılaşmadıkları için bu saldırıları ciddiye almadı, ama başta DİSK ol­
mak üzere dernek ve legal yayın organlanyla TKP’nin boy göstermesi duru­
mu değiştirdi. TKP’nin üslubu da giderek sertleşiyordu: TSİP’in, TKP’yi tas­
fiye için MIT tarafından kurulan örgüt olduğu iddia edildi; parti yöneticile­
rinin iç gerilimleri nedeniyle TKP/R imzasıyla 1975 sonunda yayınladığı il­
legal bildiri suçlamaların dozunu iyice artırdı. Aralık 1975 tarihli Atılım’da
bildiri “TKP’yi likidite etmeyi amaçlayan bir de yazılı provokasyon belgesi”
diye niteleniyor, “Faşist Yöntemlerin Bir Yönü: TKP-R” başlığı altında şöy­
le deniyordu: “Bugün artık devrimci çevrelerce MİT hesabına TKP-R kışkırt­
masını yapanlann adı, kimliği biliniyor. Bunlar legal bir sosyalist partinin
yöneticileri arasında bulunan ve Kıvılcımlıcı olarak tanınan bazı kişilerdir.”
TKP, radyosundan bu kişilerin isimlerini de “teşhir” amacıyla deşifre etti.
Bu illegal çekirdeğin açığa çıkanlması demekti. TKP’ye göre “TKP-R” imzalı
bildiriler dağıtarak ortaya çıkan provokatörlerin hedefi “komünist kadrolan
ve sempatizanları şaşırtmak”, “yetişmekte olan kuşaklara tuzaklar kurmak”,
“TKP’yi arkadan vurmak”tı.12
Bu yayınlar parti içinde büyük çalkantıya yol açtı. Çalkantı, kullanılan
üslup ya da inandırıcılıkla ilgili olmaktan çok TSİP yöneticilerinin 1920’ler-

10 Atılım, Ocak 75, s. 1.

11 Atılım, Aralık 1974.
12 Atılım, sayı 5, Şubat 1976.
den beri süregelen TKP geleneğinin temsilcisi olma iddiasıyla yola çıkmış
olmasıydı. Şimdi ise o geleneğin “asıl sahipleri”, otoritesini tartışamayacak­
ları SBKP himayesinde karşılarına dikilerek “siz kim oluyorsunuz” diyor,
hakaretler yağdırıyordu. Başından beri zaten kafa karışıklığı yaşayan parti­
de çözülmeler başladı, İstanbul’da birçok ilçe örgütü, daha önemlisi olduk­
ça dinamik bir topluluk olan gençlik örgütü Genç Sosyalistler Birliği TKP’ye
geçti. Gençlik örgütünün kurulduğu yıl gerçekleşen bu ayrılık hem TSİP’e
ciddi bir darbe vuracak, hem de TKP’nin örgütlenmesine büyük bir itilim
sağlayacaktı. Yöneticiler TKP/R imzalı bildiriyi bu sırada, “işte bizim de il­
legal örgütümüz var ve işçi sınıfının temsilcisi biziz” demek ve çözülmele­
ri önlemek amacıyla yayınlamıştı. Ancak bu tutum da ters tepti, yönetici­
ler de ağır (eleştirilere uğradıkları ilk kongrede bu konuda yanlış yaptıkla­
rım kabul etti.
1976 Mart’mda ilk kongreye gidildiğinde yönetim kademesine kadar uza­
nan TKP yanlısı bir muhalefet oluşmuştu ve partinin varoluş nedeni dahi
tartışma konusuydu. Eğitim-Propaganda sekreteri Oya Baydar bir işçi sını­
fı partisinin varolduğunu, TSİP’in ancak bu parti için “kadro oluşturmak”
amaçlı bir “geçiş partisi” olabileceğini söylüyordu. Sert tartışmalar ve fikir
ayrılıklarıyla geçen birinci kongrenin ardından muhalefet kanadı TKP’ye
geçti.
Genel Sekreter Yalçın .Yusufoğlu, TKP’nin suçlamalanna kongrede yanıt
verirken partiyi kurdukları sıradaki ruh hallerini şöyle açıklıyordu:

İşçi sınıfının politik örgüt sorunu 55 senedir çözümlenememiştir. Ünce 1974

şartlarında TSİP’i kurarken biz likidatör müydük? (...) Dünya devrimci süre­
cinin dinamiği Türkiye’de savunulmamış, tanıtılmamış, hayata geçirilmemiş.
Eğer bunlar yapıldıysa, bunu savunan ve bu yolda çalışan parti vardıysa ve
buna rağmen TSİP kurulduysa, biz likidatörüz. Geleneği temsil edelim diyen­
ler, Kıvılcımlı ve MDD; enternasyonalizmi temsil iddiasında olanlar ise yayın
planında bile Türkiye’de olamamıştır. TİP de gelenekle baglannı koparmıştır.
Biz TSİP’i kurarken ortam buydu.13

Ama artık o geleneğin temsilcisi iddiasındaki TKP ve TÎP vardı. TSİP yö­
neticilerinin bu yeni koşullarda -Genel Başkan Kaçmaz’ın kongrede dedi­
ği gibi- “bir yandan revizyonizmin, diğer yandan sol maceracılığın genişle­
mesiyle” işi hayli zorlaşan TSİP’e yeni bir yön aramaktan başka şansı yoktu.
İlk olarak, daha önce dergilerde makalelerine yer verilen ve kitapları basılan
Doktor Hikmet Kıvılcımlı’nın görüşleriyle bağlar koparıldı. Kongre kararın­
da şöyle deniyordu:

13 Ürün, sayı 22, Nisan 1976.

80
 Türkiye sosyalist hareketinde Kmlcımlı’nm dünya görüşünün eleştirilip kü­
çük burjuva nitelikte olduğu gösterilmiştir. TSİP önümüzdeki dönemde Kı-
vılcımlı’mn sosyalizmin temel meseleleri ve bunların ülkemiz şartlarına uy­
gulanması konulanndaki teorik ve pratik çalışmalarını da eleştirerek Kıvıl-
cunlı eleştirisinin tamamlanmasını ideolojik çalışma görevlerinden ihmal
edilmemesi gereken biri olarak görür.14

Partinin yeni ideolojik ekseninin, SBKP merkezli enternasyonal birliğin

programatik ilkeleri olduğu karara bağlandı. Kongre bildirisinde partinin
“işçi sınıfı enternasyonalizminin aynlmaz parçası olduğu”, “yumuşama poli­
tikasının gereklerinin yerine getirilmesi için çabalayacağı”, “barış, ulusal ba­
ğımsızlık, sosyal ilerleme, demokrasi ve sosyalizm için mücadele edeceği”
vurgulandı. Genel Başkan Ahmet Kaçmaz, 1976 Haziran’mda, partinin ikin­
ci kuruluş yıldönümünde “TSİP 1920’lerde başlayan sosyalist hareketimizin
bir ürünü, onun kopmaz bir parçasıdır. Onun geçmişten günümüze gelen ta­
rihsel akışının 1970’lerin ortalarına doğru şekillenen bir koludur” diyordu.15
“Sosyalistlerin birliğinin sağlanması” yine de TSlP’in başlıca göreviydi. Bu
kez daha somut, daha elle tutulur bir hale gelmişti. Parti nüanslar nedeniyle
birbirinden ayrı gruplar haline gelen yapıların birliği (TKP, TİP, TSİP, TKSP
(Türkiye Kürdistanı Sosyalist Partisi)-Özgürlük Yolu, PPKK (Kürdistan Ön­
cü İşçi Partisi)), dolayısıyla işçi sınıfının politik birliği için çalışacaktı.
TKP ile ilişkilerin düzeltilebilmesi ve birleşmenin yolunun açılabilmesi
için 1977 başında illegal örgüt TKP/R’nin adı değiştirildi, TKP/Birlik (TKP/B)
yapıldı.16 TKP de “hain”, “ajan” suçlamalannı terk etmişti, TSİP’i birleşilme-
si gereken “sosyalist parti” kabul ediyordu artık. İki partinin 1977’deki ya­
zışmalarında birbirlerine “yoldaş” diye hitap ettikleri görülüyordu. Ama öte
yandan dergilerde ve kitle örgütlerinde sürüp giden şey, karşılıklı suçlama
ve egemenlik kavgasıydı. Bunun çarpıcı örneği, TSlP’in yönetimi elinde tut­
tuğu TÖB-DER’deki kavgalardı. 21-24 Ağustos 1978’deki genel kurulda pat­
lak veren, neredeyse TÖB-DER’i ikiye bölecek kavga iki yıl öncesinde başla­
mıştı. 1976’dan beri İstanbul Şubesi’ni elinde tutan TKP’liler, merkezden ba­
ğımsız bir örgüt gibi çalışıyor, aidat ödemiyordu. Sonunda genel merkez İs­
tanbul ve İzmir şube yönetimlerini feshetti. TKP’liler de karara İstanbul şu­
besini işgal ederek karşılık verdi. Genel Kurul’da yönetimi ellerine almaya
kararlı TKP’liler, ilk gün kuşatma altına aldıkları Belediye Sarayı’ndaki genel
kurul salonunu, şaibeli seçimle (280 oyla seçmişlerdi, oysa toplam 756 de­

14 Kitle, sayı 103.

15 Kitle, sayı 114.
16 illegal örgütün faaliyet göstermesi istenmiyordu, ancak bu konuda bir direnişin olması üzerine
grubun dağıtılmasına karar verildi, buna direnenler tasfiye edildi; tasfiye edilenler TKP/B adıy­
la ayrı bir grup olarak varlıklarım sürdürdü.
legeden 696’sı genel kurula katılmıştı) kendi adaylarım divan başkanı seç­
ti. Ama üçüncü gün bu divan 277’ye karşı 349 oyla düşürülüp, yenisi 414
oyla seçildi. Divan seçimlerini kaybeden TKP’liler Spor Sergi’de ayrı bir ge­
nel kurul toplantısı yaparak kendi adayları, Talip Öztürk’ü TÖB-DER başka­
nı seçti ve bunu kamuoyuna ilan etti. Belediye Sarayı’ndaki genel kurulda ise
Gültekin Gazioğlu yeniden çoğunluk oylarıyla genel başkanlığa getirilmişti.
Devrimci Yol ve Kurtuluşçular bu ayrışmada Gazioğlu’ndan yana tutum al­
mışlardı. TKP’lilerin bu ittifakı “Maocularla işbirliği” şeklinde suçlamasına
TSlP’liler, Devrimci Yol ve Kurtuluşçuları antifaşist cephede gördüklerini,
onları hiçbir zaman Maocularla aynı kefeye koymadıkları değerlendirmele­
riyle yanıt verdi.17 TKP’liler Talip Öztürk’ün başkan seçildiği genel kurulun
tanınması için mahkemeye başvurdu, ancak mahkeme talebi reddetti. Daha
önemlisi, TÖB-DER’in üye olduğu Uluslararası Öğretmen Sendikası-FISE ve
DİSK’in de Gazioğlu’nun yönetimindeki TÖB-DER’i tanımasıydı. TKP’liler
bu kavgada yenik düştü.
TİP, TSİP’i ilk zamanlar muhatap bile kabul etmiyordu. Yayın organların­
da partiyi “ölü doğmuş bir parti”, yöneticilerini de “bir avuç kariyerist” ola­
rak niteliyordu. Politik birlik bir yana “eylem birliği” çağrılarım dahi “top­
lumsal güç olmayanlarla birlik yapılamayacağı” gerekçesiyle reddediyor­
du. Bu nedenle de TSİP, katılamadığı 1977 Haziran’mdaki genel seçimlerde,
TİP’e oy verilmemesi çağrısı yaptı. Gerekçe şöyle açıklanıyordu:

Sosyalist bir parti olmasına rağmen sosyalist hareket içindeki bölücü, grup-
çu ve ayrılıkçı bir tutum izlemekte olan ve halen de bu tutumunda ısrar eden
TİP’in bu politikası hem sosyalist hareketimize, hem de demokrasi saflarına
zarar getirdiği için bu yanlış politikanın teşhir ve tecrit edilip TİP’in doğru
yola çekilmesini sağlamak amacıyla hiçbir seçim bölgesinde TÎP’in desteklen­
memesi, TİP’e oy verilmemesi için yurttaşlara çağrı yapılması...18

Sonraları TİP de TSlP’e karşı yumuşadı; 1978 Aralık’ında TSİP’in 2. kong­

resine Behice Boran konuşmacı olarak katıldı. İki parti arasında zaman za­
man bir sonuca ulaşamasa da birlik görüşmeleri yapıldı.
Parti SBKP tarafından tanınma, TKP ve TİP’le birleşme çabalarından pren­
sip olarak vazgeçmedi, ama bunun imkânsızlığı karşısında, 1977’deki ikin­
ci kongrenin ardından bu iki örgüt tarafından boş kaldığına inandığı alanlar­
da kendine bir yol aradı. 1977 Aralık’ındaki ikinci kongrenin ardından ay­
nı çizgideki Doğu’nun sosyalistleriyle birlik arayışına girdi, TİP’i Kürt soru­
nunu ihmal etmek, Kürt sosyalistlerini partiden tasfiye etmekle suçluyordu.
Bu görüş açısıyla TSİP, “Kürt devrimci demokratlan” olarak tanımladığı PP-
17 Kitle, sayı 229, 2 Ekim 1978.
18 Kitle, sayı 159.
KK ile ittifak yaparak 1979 senato ve ara seçimde Mardin’de 20 bin, Siirt’te
15 bin oy aldı.
Kendisini Sovyetler Birliği’nin başını çektiği enternasyonal birliğin bir par­
çası görmesine karşın, bu birliğin komünist partileriyle ilişkiler geliştireme-
di. Çünkü bu partiler için komünist hareket TKP ve TİP’te temsil ediliyor­
du.19 TSİP enternasyonal ilişkilerinde de, sosyalist ülkeler topluluğundan
yalnızca Bulgaristan kanalıyla kimi ilişkiler sağlayabildi.
TSİP baştan beri üstlendiği “işçi sınıfının politik birliği misyonu”nu, 12
Eylül’den uzun yıllar sonra, TKP ile TİP birleşip TBKP’yi kurduğunda bile,
bu partilerle yaşadığı ciddi güvensizlikler nedeniyle gerçekleştiremedi. TÎP
ve TKP’lilerle birlik, Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrasında, daha başka
grupları da çatısı altında toplayan Sosyalist Birlik Partisi’nde mümkün ola­
bildi. TSİP de, o sırada TBKP’lilerin yaptığı gibi, Birleşik Sosyalist Parti’ye ka­
tılmak üzere 1991’de düzenlediği kongreyle kendisini feshetti.

Örgütlenme ve politik mücadele

Toplumsal muhalefetin kabarışıyla büyüyen partide, bir yıl bile geçmeden
karşılaştığı çözülme ve bölünmeler, 1978’deki partinin illegal çekirdeği TKP/
B’nin ayrılmasına kadar durmaksızın sürdü ve onun örgütsel kurumlaşma­
sına sürekli darbe vurdu. İkinci kongreye sunulan çalışma raporunda, 800
üyeden fazlasının çıkarıldığı veya ayrıldığı, 29 yöneticinin de iki kongre ara­
sında partiden koptuğu belirtiliyordu.
1977 başında parti yönetimi İstanbul, Edime, Sakarya, Kocaeli, Eskişehir,
Burdur, Denizli, Antalya, İçel, Gaziantep, Çorum, Tokat, Amasya, Kırşehir,
Kahramanmaraş, Trabzon ve Uşak illerinde bütün ilçelerinde örgütlü olduk­
larım iddia ediyordu. Fakat Yüksek Seçim Kurulu, 15 ilde örgütlenme koşu­
lunu20 yerine getirmedikleri için TSİP’in 1977 Haziran genel seçimlerine ka­
tılamayacağını açıkladı. Bu nedenle de parti seçimlere giremedi.
1970’li yılların sosyalist kabarışı düşünüldüğünde seçime katılma koşu­
19 TSIP’liler 21-23 Aralık 1978’de yaptıkları 2. Kongre’ye davet gönderdikleri ancak gelmeyen Bul­
garistan Vatan Cephesi’ne Şubat 1979’da bir mektupla sitem etti. Elçilik yetkililerinin önce bir
konuk göndereceklerini belirttikleri, sonra bir mesaj göndereceklerini söyledikleri belirtilen
mektupta, bir mesaj da gönderilmediği belirtiliyor, “Kongremizden iki ay sonra Türkiye işçi
Partisi’nin kongresi yapıldı. Öğrendik ki, partiniz bu kongre vesilesiyle TIP’e mesaj göndermiş.
Açıkça söylemek gerekirse, bu tutumunuzu, yani TSİP’le TİP arasında ayrım gözetmenizi yadır­
gadık” deniliyordu. “TİP, hem partimizi hem TKP’yi yok sayan, sadece kendini işçi sınıfının bi­
ricik temsilcisi gören bir partidir. Bu partinin kongresine mesaj göndermek hem Türkiye sosya­
list hareketi hem de partimiz açısından bir talihsizlik olmuştur. Çünkü TlP bu noktayı istismar
ederek kendisinin ‘enternasyonal planda tanınan yegâne bilimsel parti’ olduğunu iddia edecek­
tir.” (Tarih Vakfı arşivi)
20 Bir partinin seçimlere katılabilmesi için seçimlerden altı ay önce 15 ilde, ilçeleriyle birlikte ör­
gütlenmesi gerekiyordu.
lunu sosyalistlerin yerine getirebilmesi güç değildi belki, ancak legal par­
tilerden yalnızca TİP bunun üstesinden gelerek 1977 seçimlerine girebil­
di. Diğerleri ancak 1979 senato üçte bir yenileme ve milletvekili ara seçim­
lerine katılabildi. TSİP bu seçimlerde, 62.102 (yüzde 1,3) oyla, en çok oyu
alan sosyalist parti oldu; ama bu oyların 29 binini Kürt gruplarıyla ittifakla
girdikleri Siirt ve Mardin’den aldılar. TİP yayın organı Yürüyüş’ün 234. sayı­
sında, bu seçim işbirliği eleştirilerek, “ilkesiz ve aşiret ilişkileri üzerinde te­
mellendiği” savunuldu; buna göre TSİP listelerinde bağımsız olarak yer alan
Kürt “devrimci-demokratları” “kendi politik çizgileri doğrultusunda propa­
ganda” yapmış, TSİP de onları “seyretmişti”.
Kitle dergisinin 16 Mart 1975 yerel seçimlerinde İstanbul Kartal bölge­
sinde TSİP’in aldığı oyların yetersizliğinden yakınırken dile getirdiği ger­
çek, sosyalistlerin ya da taraftarlarının seçim-oy ilişkisi açısından da çarpı­
cı bir örnek teşkil ediyor. İlçede TSİP adayının 32 oy aldığı belirtilirken şöy­
le deniyordu: “Alman oy sayısı Kartal ilçe asil ve aday üyelerinden bile az.”21
TSİP’lilerin üniversite gençliği içindeki etkinliğinin ömrü çok kısa oldu.
Önayak oldukları Yüksek Öğrenim Demekleri kısa bir süre sonra THKP-C,
THKO izleyicilerinin etkinliği altına girdi ve sonrasında üniversite mücade­
lesinde herhangi bir varlık gösteremediler.
Silahlı şiddetin dozunu iyice artırdığı 1978-80 sürecinde partinin legal va­
roluş koşullan diğer legal partiler gibi hayli güçtü. Parti yöneticileri, illegal çe­
kirdekten kurtulmaya karar verdikleri 1978’de, direnişle karşılaştılar... Ve ille­
gal çekirdeğin legal partiyi yönetmesi gerektiğini savunanlar ihraç edildi, ihraç
edilenler de illegal çekirdeğin ismini de beraberlerinde götürerek ayn bir olu­
şuma yöneldiler. Genç Sosyalistler Birliği kaybedildikten sonra 1977’de kum­
lan Sosyalist Gençler Birliği’nden pek çok kişiyi de saflanna kattılar.
Parti eylemlerinde kuruluşun o ilk yıllarında görülen canlılık 1976’dan
sonra giderek söndü. Sosyalist hareketin iki toplumsal dayanağı olan işçi sı­
nıfı DİSK aracılığıyla TKP politikalannın paralelinde, üniversiteli gençlik de
“goşistlerin ve Maocuların” etki alanına girmişti. Öğretmen hareketindeki
etkinlik de diğer gruplann TÖB-DER şubelerinde sürekli genişleyen etkin­
liğiyle yönetim katma sıkışıp kaldı. Üniversitelerden mahallelere, Anado­
lu’nun ilçe ve köylerine kadar yayılmış silahlı çatışma alanı, doğal olarak le­
gal bir partinin varolamayacağı bir alandı.
1977 Temmuz’unda Kitle dergisinde yapılan değerlendirmede, partinin sı­
kışmışlığı, taraftarlanmn TKP’yi tercih nedenleriyle ilgili şunlar yazılıyordu:

Bu çizginin [TKP çizgisi - V .E.] cazibesini artıran noktalardan birisi de,

açık çalışma imkânından yoksun olması olsa gerektir. Bu nokta iki ayn açı­

21 Kitle, sayı 52.

 dan aynı amaca yaramaktadır. Bir kısım kadrolar, geçmiş TİP olayının da
verdiği dersle, burjuva zorbalığına ve faşizme karşı her hal ve şart altında
mücadelenin kesintisiz yürütülmesi gereğinden kalkarak, bu eksikliği gi­
derecek arayışlar içindedirler. Gerçekten önemli olan ve pek çok kimsenin
kafasını kurcalayan bu meselenin çözümünde bir kısım kadrolar için, İDD
[İleri Demokratik Devrim-TKP kastediliyor, V.E.] çizgisi bir alternatif ola­
bilmektedir.
Buna karşılık İDD çizgisine intisap edip sosyalizme devam etmek ya da
sosyalist olmak bazı yorulanlar ve sosyaldemokrasinin politikasını sosyalizm
adına destekliyor görünmek isteyenler için elverişli bir yol olarak görülmek­
tedir. Faşist tırmanışın zorbalığını artırmasıyla birlikte, örgütlü ve organ-
lı sosyalist çalışma yürütmenin güçleşmesi, bu gelişmedeki etkenlerden bi­
ri olarak görülebilir.22

TSIP adeta, ilk kongrede parti içi muhalefetin dediği gibi bir “geçiş par­
tisi” gibiydi. 1975 yılında kurulan Genç Sosyalistler Birliği (GSB) TKP’ye,
1977’de kurulan Sosyalist Gençler Birliği (SGB) de 1978’de ayrılan muhale­
fete katılmıştı.23 1. Kongre’de TSİP’i geçiş partisi görenler de zaten TKP’ye
geçmişti. İlk yüksek öğrenim demeklerini kurmalarına karşın bunların tü­
münün yönetimi birkaç ay içinde diğer grupların eline geçmişti.
Sosyalist grupların ortaya çıkmasıyla henüz bir yıl bile geçmeden partinin
gerilemeye başlaması ve kopmalar, örgütün temellerinin sağlam olmayışıyla
bağlantılıydı. Farklı görüşlerdeki insanlardan müteşekkildi ve bu farklılıklar
her fırsatta ortaya çıktı. Parti Doktor Hikmet Kıvılcımlı’nın görüşlerini ek­
sen alarak işe başlamış, bir yıl sonra onu mahkûm etmişti. Öngördüğü değil,
hep pratiğin zorladığı bir doğrultu oluşturmaya çalıştı.
İktidara karşı etkili bir muhalefet oluşturmak için TSİP, solda güç bir­
liğinin oluşturulması gerektiğini savundu. Ama “goşistler” ve “Maocular”
bu güç birliğinin dışındaydı. Goşistler “lümpen, birbiriyle rekabet eden,
gizli servisler tarafından manüple edilen, üç beş kişinin bir araya, geldiği
grupçuklar”dı,24 “Maocular” ise “karşı devrimci”. TSlP’lilere göre yalnızca
sosyalist değil “demokrat” olmanın koşulu da “Maoculuğa karşı olmak”tan
geçiyordu.25
TSİP’liler, DİSK’in solda güç birliğinin öncüsü olması gerektiğini düşünü­
yordu. Özellikle DİSK’te TKP etkinliğinin kırıldığı 1977 genel kurulundan

22 Kitle, sayı 170.

23 illegal çekirdeğin TKP/B adıyla ayrılmasıyla Kitle dergisinin 212. sayısı iki adet çıktı. Bundan
sonra da biri muhalefetin diğeri merkezin olmak üzere fiyatları nedeniyle “7.5’luk Kitle" ve
“10’luk Kitle ” diye anılan iki Kitle dergisi yayınlandı.
24 Birlik (TSİP Merkez Yayın Organı), sayı 4, 12 Mart 1979.
25 Kitle, sayı 147.
sonra oluşturulan Abdullah Baştürk yönetiminden bu öncülük konusunda
daha fazla şey beklediler. Her ne kadar TİP’liler CHP ile koalisyon kurma he­
defleri nedeniyle eleştiriliyor olsa da “demokrasi güçleri” içinde kabul edilen
CHP, güç birliğinin önemli bir öğesi sayılıyordu. Başından beri Bülent Ece-
vit’e ve CHP yöneticilerine güç birliği koşullarını görüşmek için taleplerde
bulundular. Ancak bu talepler karşılıksız kaldı. 1975 yılı başında Genel Baş­
kan Ahmet Kaçmaz’ın Ecevit’ten randevu isteğini mektupla yanıtlayan CHP
Genel Sekreteri Orhan Eyüpoğlu’un ifadeleri, aynı zamanda, sosyalist soldan
gelen bu tür çağnlara CHP’nin yaklaşımını da özetliyordu:

CHP ulusumuzu cephelere bölme girişimlerinin karşısındadır. Milliyetçi cep­

he hareketinin toplumumuzu kamplara ayıran tutumları, bu konuda en kö­
tü örneği vermektedir. Milliyetçi cephe uydurması ile milletimizi bölme dav­
ranışları içinde giren siyasi partilerin tutumlarının karşısında olan CHP, her
türlü cepheleşmelerin ülkeye yarar getirmeyeceği kanısındadır. CHP olarak
demokratik kurallar içerisinde şiddet olaylarının teşvikçilerini açığa çıkara­
rak, halkımızın bilgisine sunarak, sorumluları görevlerini yapmaya çağırarak
mücadelemizi sürdüreceğiz.26

Ecevit, 21 Şubat 1975’teki CHP Küçük Kurultayı’nda ise “Biz bu mücade­

leyi kendi başımıza yürüteceğiz... Kendilerini bizden solda ve ilerde sanan­
lardan tek bir isteğimiz var. Gölge etmesinler, bizlere ayakbağı olmasınlar”
diyordu.
Partinin bu süreçte diğer legal sosyalistlerden ayrılabilen tek başarısı belki
de Kürt sosyalistleriyle kurduğu yakın ilişkiler ve Kürt illerinde düzenlediği
miting ve gösterilerdi. Bu da onu 1979 ara seçimlerinde en çok oy alan (Mar­
din’de 20 bin, Siirt’te 15 bin oy) sosyalist parti konumuna yükseltti.
12 Eylül darbesiyle parti illegal çalışmaya geçti, yeni bir tüzük hazırladı,
genel başkan Ahmet Kaçmaz ile yöneticilerin bir bölümü yurtdışına çıktı.
Darbe sonrası faaliyetleri, yurtdışında yayınlanan dergiler ve yurtiçinde bil­
dirilerle sınırlansa da faaliyetlerini TSİP adıyla illegal sürdürmeye devam et­
ti. Bu yüzden de operasyonlara maruz kaldı. 1981 ve 1982’deki operasyon­
larda bazı üyeleri tutuklandı, ancak ülke içindeki merkezi yönetime ulaşı­
lamadı. Partiye yönelik en büyük operasyon 1985’te Gerçek dergisinin Özel
Sayısı’nda Milli Güvenlik Kurulu üyelerinden Hava Kuvvetleri Komutanı
Orgeneral Tahsin Şahinkaya’mn F-16’lann atımındaki rüşvet skandalmdaki
rolünü ortaya çıkaran yayınından sonra yapıldı. 12 Eylül rejiminin en büyük
yolsuzluğuyla ilgili bu haber, ABD’de patlak veren F-16 skandalıyla bağlan­
tılı olarak büyük yankı uyandırmış, Meclis’te de SHP’liler Temmuz 1986’da

26 Kitle, sayı 47, 18 Şubat 1975.

86
soruşturma önergesi vermişti.27 Ülke içindeki illegal örgütün yöneticisi Ça­
ğatay Anadol’un aralarında bulunduğu pek çok partili Temmuz 1985’te-
ki polis operasyonlarıyla gözaltına alındılar. Çağatay Anadol, beş yıl cezae­
vinde tutuklu kaldı. TSlP’liler 1983’te yasal alanda edebiyat dergisi Düşün’ü,
1990’datia Görüş dergisini yayınladılar. TSlP’liler adına Sosyalist Birlik Par-
tisi’nde sosyalistlerin birlik çalışmalarını Çağatay Anadol yürüttü.
TSlP’liler, SBP çatısı altında faaliyetlerini sürdürmek üzere kendini feshet­
tikten ve BSP-ÖDP ile devam eden birlik projeleri içinde faaliyetlerini sür­
dürürken, eski MYK üyelerinden Turgut Koçak’m öncülük ettiği bir grup
TSİP’i 3 Ocak 1993’te yeniden kurdu.
Türkiye Sosyalist İşçi Partisi’nin (TSİP) genel başkanlığını yapan Ahmet
Kaçmaz, 1989’da yaptığı değerlendirmede şöyle diyordu:

...inanıyorum ki, çalışan insanlar açısından TSİP için tarihin hükmü negatif
olmayacak. Başka türlü söylersem, ileride insanlarımız “TSİP olmasaydı da­
ha iyi olurdu” demeyecekler. TSİP varlığının ne derece olumlu olduğuna ge­
lince... Emekçi halkın bahtını karartacak ciddi yanılgılara düşmediğimiz ka­
nısındayım.28

27 Yolsuzlukla suçlanan Tahsin Şahinkaya, Cumhurbaşkanı Kenan Evren’in isteği üzerine mal­
varlığını açıkladı. Meclis soruşturması açılması ise Meclis’te çoğunluğu ellerinde bulunduran
ANAP’lı milletvekillerince engellendi.
28 Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, cilt 7, iletişim Yayınlan, s. 2259.
 TÜRKİYE İŞÇİ PARTİSİ (TİP)

İkinci TİP
Türkiye İşçi Partisi denilince akla Meclis’te 15 milletvekiliyle sosyalist bir
grup kuran, genel başkanlığını Mehmet Ali Aybar’ın yaptığı 1960’lann Tür­
kiye İşçi Partisi gelir. 12 Mart darbesinden sonra kapatılıp da 1975’te ye­
niden kurulduğunda artık eski TİP’ten değil, diğerleri gibi yeni bir siyasal
gruptan söz edilebilir. Bu nedenle sosyalist hareketin tarihi açısından da iki
farklı TİP vardır. İkinci TİP, dönemin bölünme çizgisinin ana eksenlerinden
biri olan ÇKP-SBKP uluslararası saflaşması içinde kendisini SBKP’den yana
tanımladı. Doğrudan ilişki içinde olmamakla birlikte, SBKP’nin genel politik
görüşünün paralelinde, yasal bir sosyalist partiydi.
Parti içi muhalif bir grup oluşturan Behice Boran ve arkadaşları, genel baş­
kan Aybar’ın istifasının ardından 29-31 Ekim 1970 tarihlerinde yapılan 4.
Kongre’de partinin yönetimine geldi. Bu sırada Aybar da dahil sosyalistlerin
çoğunluğu partiden uzaklaşmış ya da artık bir beklentileri kalmamıştı. Ye­
ni yönetim, Aybar ve arkadaşlarının1 aksine “uluslararası komünist hareket­

1 Mehmet Ali Aybar ve arkadaşları, Türkiye’ye özgü sosyalizm arayışıyla özellikle SBKP’de cisimle-
şen geleneksel sosyalizm anlayışına karşı çıkıyordu. Hem 1960’lardaki rolü hem de görüşleriyle
Türkiye sosyalist hareketinde özgün bir yere sahip olan Mehmet Ali Aybar, yukarıdan aşağı ör­
gütlenen Leninist parti modelini, tek parti iktidarı demek olan proletarya diktatörlüğünü redde­
diyordu. Sovyetler Birliği’nin Çekoslovakya’ya müdahalesine karşı çıkması nedeniyle patlak ve­
ren tartışmalar sırasında hem gerilla savaşı modellerini benimseyecek gençler hem de SBKP çiz­
gisini savunacak olanlarca şiddetle eleştirildi. Aybar ve arkadaşları iki yıl sonra adını değiştir­
dikleri Sosyalist Parti’yi 1975’te kurdu. Partinin kurucularından Kemal Nebioğlu, aynı zamanda
DİSK’in kurucusu beş sendikadan biri olan Gıda-lş’in genel başkamydı ve DİSK Yürütme Kuru-
lu’nda sosyalist bir partiye üye tek kişiydi. Parti tüzüğünde genel başkan dahil, yöneticilerin iki
kez aynı göreve getirilemeyeceği yer alıyordu. Nitekim Aybar, genel başkanlığı bıraktı ve yerine
Cenan Bıçakçı getirildi. 1995’te kendini feshederek, ÖDP’nin oluşum sürecine katıldı.
le uyumlu” politikayı savunuyordu. “Bilimsel sosyalizm” olarak niteledikleri
bu görüş açısı, SBKP ve onun etrafında toplanmış komünist partilere paralel
bir siyasi duruşu ifade ediyordu.
Yeni yönetimi altında TÎP, “bilimsel sosyalist” bir kimliğe kavuşmuş olsa
da üniversiteli gençliğin boykot ve işgalleri, THKO ve THKP-C’nin silahlı ey­
lemleri ve radikal Kemalist subayların “sol cunta” hazırlıklarıyla çalkalandı-
ğı bir atmosferde politik bir etkide bulunabilmekten uzaktı.
Mehmet Ali Aybar, TlP’in bu yeni yönetiminin “özgürlükçü sosyalizm”
anlayışına karşı “dogmatik, bürokratik sosyalizmi” getirdiğini, “profesyo­
nel kadro” yaratmak uğruna “yatay çalışmayı” bıraktığını ve “bir yıllık yö­
netiminde partiyi tarihten sildiğini” ileri sürmüştür. “Yeni kurulan TİP’in
kapattırılan TİP’le hiçbir ilişkisi yoktur. Yeni TİP, dogmacı, bürokratik bir
partidir.”2 Aybar şu eleştirileri yöneltiyordu:

Genel Başkanın istifasından sonra, bu grup TİP’e egemen olmuştur. 4. Bü­

yük Kongre’de TİP program ve tüzüğü bu grubun görüşleri doğrultusunda
değiştirilmemiş olmakla birlikte ‘bütün zamanını ve enerjisini parti çalışma­
larına hasredecek, profesyonel kadrolar meydana getirmek’ için alman karar,
TlP’in tabana ağırlık veren, yatay örgütlenme biçimini değiştirmiştir. Bu de­
ğişiklikle bürokratik yönetime geçme konusunda ilk adım atılmıştır. Ama 4.
Büyük Kongre’de asıl TlP’in kapattmlması sonucuntı doğuran bir başka karar
da alınmıştır. Yeni yöneticiler bu kararla TİP’i göz göre göre mayın tarlasına
itmişlerdir. Gerçekten Siyasal Partiler Yasası’nın 89. maddesi: ‘Siyasi partiler,
TC ülkesi üzerinde milli veya kültür farklılıklarına yahut dil farklılıklarına
dayanan azınlıklar bulunduğunu ileri süremezler (...)’ der. Aynı yasanın 112.
maddesi de 89. maddedeki yasaklara uymayan partilerin Anayasa Mahkeme­
since kapatılacağını yazar. Bu yasaklar haksız olabilir, gerçeklere ters düşebi­
lir. Nitekim biz SPY’sının iptali için dava açmıştık. Ne var ki bu yasa yürür­
lükteyken, sorumluluk duygusu taşıyan hiçbir parti yöneticisi, bu yasayı yok
varsayarak, 89. maddedeki yasaklara aykın bir karar alamaz; öyle bir kararın
alınmasına izin veremez. Oysa 4. Büyük Kongreye böyle bir karar aldırtılmış
TlP’in kapatılmasına olanak verilmiştir. Ve 9 yılda iğneyle kuyu kazarcası-
na, emekçilerin dişlerinden tırnaklarından artırdıkları küçük küçük katkılar­
la yoktan var edilen TİP, muhalefet grubunun bir yıllık yönetiminde, maddi
manevi varlığını yitirerek tarih sahnesinden silinmiştir.3

Muhtırayla gelen baskı dalgasında, 11 Mayıs’ta TİP hakkında Anayasa

Mahkemesi’nde dava açıldı. Partinin genel sekreteri Nihat Sargın 13 Mayıs
1971’de gözaltına alındı ve tutuklandı. 29 Mayıs’ta da Genel Başkan Behice
2 Sosyalist Yarın, sayı 3, 1 Aralık 1976.
3 Sosyalist Yarın, sayı 3, 1 Aralık 1976.
Boran ve Merkez Yürütme Kurulu üyesi Sadun Aren tutuklandılar. 20 Tem­
muz 1971’de Anayasa Mahkemesi TİP’i kapattı. Sıkıyönetim mahkemesinde
açılan 23 kişilik davada TİP yönetici ve üyeleri 15, 12 ve 6’şar yıl hapis ce­
zalarına çarptırıldı. Genel Başkan Behice Boran Sakarya Cezaevi’nin kadın­
lar koğufüna, diğer yö’iıetici ve üyeler de Niğde Kapalı Cezaevi’ne konuldu.
Hükümlülük 1974 Temmuz’unda yürürlüğe giren af yasasına kadar sürdü.
Behice Boran cezaevindeyken TSİP’i kurmaya hazırlananların ortak par­
ti kurma önerisini reddetti. Boran’a göre TSlP’i kurmaya çabalayanlar “sos­
yalistliği kendi beyanlarıyla kanıtlanan kişiler”di. Ancak asıl neden başkay­
dı. Behice Boran ve arkadaşlan 1960’lann sosyalist birikimini TİP’in yarat­
tığı ve bu birikimin hâlâ yerinde durduğu inanandaydı. 12 Mart’ın ertesin­
de de geçmişin olumlu mirasına ve sosyalist birikimine sahip çıkabilecek tek
grup olarak kendilerini görüyorlardı. 1974-75’teki sosyalist solun genel gö­
rünümü de bu değerlendirmeyi doğrular gibiydi. 12 Mart öncesi illégalité
ve silahlı mücadele yolunu seçmiş üniversiteli gençlerin öncülük ettiği siya­
sal gruplar, zaten işçi sınıfını temsil etmeyen “goşist” gruplardı ve yenilmiş­
lerdi. Mihri Belli, Mehmet Ali Aybar gibi popüler kişiler de geçmişte yıpran­
mış, çevrelerinde topladıkları sınırlı gruplarla ciddi oluşumlar kuracak du­
rumda değillerdi. TİP’liler ise başkaydı. Net bir siyasal programa ve bir ör­
gütsel yapıyı inşa edebilecek ilişkiler ağma sahipti. DİSK’te birçok sendika
yöneticisi partiyle ilişkideydi. 12 Mart öncesi siyasal mücadele içinde yer al­
mış, deneyimli insanlardı. Gençlerin hüküm sürdüğü, hatta 1979 seçimle­
rinde dahi 41 yaş zorunluluğu nedeniyle senatör adayı gösteremeyen kitle­
selleşmiş grupların4 olduğu sosyalist harekette, parti kurucularının yaş or­
talaması 41’di.
Bu deneyimli kadrolar, sosyalist hareketteki bölünmüşlüğü küçümseye­
rek, 1970’teki yönetim değişikliğini “bilimsel sosyalizmin partide egemen
olması” diye yorumlayarak, geçmiş değerlendirmesi konusunda ilk ciddi ya­
nılgıya düştüler. Bu yanılgı 5 yıl sonra kabul edilecekti, ama o zamana kadar,
bu yanılgıya dayalı politikalarla yürüdüler.
Partinin lideri Behice Boran 1979’a kadar TİP’in bakış açısına temel ola­
cak görüşleri, -partinin 1975 yılı 1 Mayıs’mdaki kuruluşundan 15 gün ön­
ce yayma başlayan- haftalık Yürüyüş dergisinin ilk sayısındaki başyazısında
özetledi. TSİP ve sosyalist aydınların, sosyalist hareketin bölündüğü ve poli­
tik bir birliğin gerektiği şeklindeki görüşlerini eleştiren Boran, “Gruplar enf­
lasyonu biçiminde işçi sınıfı partisi” kurulamayacağını söylüyor, şöyle diyor­
du: “Birlik denince söz konusu olan işçi sınıfı hareketinin birliğidir, soldaki
bölünmelerin, grupların birliği değil.” Aynı başyazıda şöyle devam ediyor­

4 Kurtuluşçular bu yüzden bazı illerde aday gösteremediklerini yazmıştı. Kurtuluş, sayı 32, Ağus­
tos 1979.
du: “işçi sınıfımızda sosyalist bir birikim vardır ve bu birikim bölünmüş de­
ğildir. O kadar değildir ki, kendisinden saymadığı girişimlere uzak durmak­
tadır. Bu birikimin 1961’den bu yana oluşmasında toplumun genel gelişimi­
nin, sosyalist yayınların vb.lerin payı her ne olursa olsun asıl büyük pay Tür­
kiye İşçi Partisi’nindir.”
Aynı derginin 3. sayısında da eski TİP’in örgütlenme ve oy potansiyeli­
ne ulaşabilecekleri inancı dile getiriliyordu: “Kurulacak parti, tarihsel plan­
da sosyalist hareketin ve TtP’in devamı olacak. Bu bakımdan onun yarattığı
kadroların ve birikimin üzerinde yükselecek. Bu, yeni partinin önemli ola­
naklarından biri. TtP’in 71 öncesinde 60’a yakın ilde örgütlü olduğu, işçi ve
emekçi sınıflar içinde uç verdiği ve 300 bine yakın oyu kontrol ettiği hatırla­
nırsa bu olanak küçümsenemez.”5 Beş yıl sonra ise Behice Boran, “Türkiye
İşçi Partisi’nin potansiyelini yanlış değerlendirdik”6 diyecekti.
TİP’liler mevcut sosyalist partilerin kitle örgütlerinde, özellikle de DİSK
içerisinde kendilerine rakip olamayacaklarına da inanıyordu.
Yanılgılara dayalı bu kendine güven 1977 seçimlerinin sonuçlan almana
kadar sosyalist solda güç birliği sorununa yaklaşıma da yansıdı. Genel Baş­
kan Boran, “Tepeden güç ve eylem birliği görüşmeleri”ni yararlı bulmadığı­
nı, birliğin tabanda, yerel düzeyde gerçekleşeceğini söylüyordu. Dolayısıyla
sosyalistler arasında yalnızca politik birliğe değil, güncel gelişmeler karşısın­
da geliştirilecek geçici eylem ve güç birliklerine de inanmıyordu. İleride gö­
receğimiz gibi, TİP aslında CHP dışında solda ittifaka değer bir sol gücün ol­
madığı kanısındaydı.

Örgütsel yapı ve mücadele biçimleri

Eski TİP’in örgüt ve oy potansiyelini temsil ettiğine inanan TİP, bildiği yol­
da, tek başına yürüme kararındaydı. Partinin kuruluşu, TSİP’in kuruluşun­
da olduğu gibi, sağcı partilerin kurduğu cepheye karşı CHP’nin gücünü bö­
leceğini ileri süren bazı solcu aydın ve sendikal çevreler tarafından eleşti­
rildi. TÎP’liler ise seçimler sırasında da sıkça karşılaşacakları bu eleştirilere,
CHP’nin demokratik görevlerini ancak daha solundaki bir gücün baskısıyla
yerine getirebileceği görüşüyle karşılık veriyordu.
Partinin 50 kurucusu içinde, DİSK üyesi 3’ü sendika genel başkanı olmak
üzere, 11 sendikacı ve 4 eski TİP milletvekili bulunuyordu.7 Merkez Yürüt­
5 Yürüyüş, sayı 3, 29 Nisan 1975, s. 2.
6 Çark Başak, sayı 73, 1 Mart 1980.
7 Kurucular arasında yer alan milletvekilleri şunlardı: Yusuf Ziya Bahadmlı, Tarık Ziya Ekinci, Şa­
ban Erik ve Ali Karcı. Sendikacılar ise şunlardı: İlhan Akalın (Sosyal-lş Sendikası Eğitim Sekre­
teri, DİSK Temsilciler Meclisi üyesi), Nurten Ancan (Türkiye Kimya-lş Sendikası Genel Yöne­
tim Kurulu üyesi), Osman Aslanbay (Türkiye Maden İş Sendikası Seydişehir Bölge Temsilcisi),
me Kurulu 21 kişiden oluşuyordu; bunlardan 4’ü sendikacıydı. Genel baş­
kan Behice Boran, genel sekreter de eski TİP’te olduğu gibi Nihat Sargm’dı.
Bütün işçi ve komünist partileri gibi TİP’te de üye bileşiminde işçilerin ço­
ğunluğa sahip olması önemliydi. Doktrinin geleneksel yorumunda bu, ko­
münist parti olmanın önemli bir göstergesiydi. Merkezi yayın organı Çark
Başak’ta, üye sayısıyla ilgili bilgiler vermekten kaçmılsa da, Merkez Yürütme
Kurulu’ndan ilçe örgütlerine kadar parti örgütlerinde üyelerin kaçta kaçının
işçi ve diğer meslek gruplarından olduğuna dair istatistiklere yer veriliyordu.
Örneğin 16 Nisan 1978 tarihli sayıda “Parti üyelerimizin yüzde 49.7’si işçi,
yüzde 20.3’ü köylü, küçük esnaf, zanaatkar gibi emekçiler, yüzde 30.4’ü de
teknik eleman, avukat, öğrencilerden oluşan partimizin bu bileşimi Merkez
Yönetim Kurulumuza da yansıyor”8 deniyordu.
Bölgesel ve genel düzeyde belirli periyotlarla il, ilçe temsilcileri toplantı­
ları düzenlenmesi “demokratik merkeziyetçilik” ilkesinin tüzükte ifadesini
bulan bir gerekliliğiydi. 12 Eylül cuntasına kadar süren bu toplantılar, TİP’in
en önemli örgütsel faaliyetiydi. Üyelerin parti kararlarının oluşumuna katı­
lımını öngören bu toplantıların zaman içinde, partiyi hantallaştıran bürok­
ratik faaliyete dönüştüğünden söz edilmişti.9 Çark Başak’ta bu durum top­
lantılarla ilgili şu ilginç istatistikle eleştirilmişti:

1 Mayıs 1975’ten 1979 Ekim’ine kadar geçen 4 yıl 5 aylık sürede MYK, top­
lam 135 gün toplantı halinde bulunmuştur. Bu ise 12 günde 1 gün toplan­
tı demektir. Tüzük uyarınca olağan olarak ayda bir toplamldığma ve toplan­
tı süresi iki gün olarak planlandığına, arada olağanüstü toplantılar da yapıl­
dığına göre bu rakam doğaldır. Oysa ekimden bu yana geçen 10 ay içinde 63
gün toplantıyla geçmiştir; böylece her 4 .7 günde 1 gün toplantıyla geçmiş ol­
maktadır. Ayrıca toplantı süreleri de normal iki günü çok aşarak toplantı sa­
yısına düşen ortalama gün sayısı 5 günün üstüne çıkmıştır. Başkanlık kuru­

Hüsamettin Bakan (Türkiye Kimya tş Sendikası Genel Sekreteri, DİSK Genel Yönetim Kurulu
üyesi), Haşan Bedri Doğanay (Sosyal-tş Sendikası Genel Örgütlenme Sekreteri, DİSK1Temsilci­
ler Meclisi üyesi), Dinçer Doğu (Türkiye Kimya İş Sendikası Genel Başkam, DİSK Temsilciler
Meclisi üyesi), Rıza Erdoğan (Turizm-lş Genel Sekreteri, DİSK Genel Yönetim Kurulu üyesi),
Turgut Gökdere (Turizm-lş Sendikası Genel Başkanı DİSK Genel Yönetim Kurulu üyesi), Ûz-
can Keskeç (Sosyal-lş Genel Başkanı, DİSK Genel Başkan Vekili), Zeki Kılıç (Tek-Bank-lş Ge­
nel Sekreteri), Derviş Sabır (Türkiye Gıda-lş Sendikası Mersin Bölge Temsilcisi). 21 kişilik ilk
Merkez Yürütme Kurulu’nda ise şu sendikacılar bulunuyordu: Dinçer Doğu, Turgut Gökdere,
Özcan Keskeç, Zeki Kılıç. TlP’in kurucuları içinde bulunan Mehdi Zana, sonraları Kemal Bur-
kay’ın liderliğini yaptığı Özgürlük Yolu grubuna geçti. Zana, 1977 mahalli seçimlerinde Diyar­
bakır Belediye Başkanı seçildi. 12 Eylül darbesinde tutuklanan Zana, Diyarbakır Sıkıyönetim
Komutanlığı 1 No’lu Askeri Mahkemesi’nde görülen 207 sanıklı Özgürlük Yolu davasında 24
yıl hapis cezasına çarptınldı. Uzun yıllar hapiste kaldı.
8 Çark Başak, sayı 47.
9 Çark Başak, sayı 77. Bkz. Parti içinde açılan genel tartışma sonucunda ortaya çıkan karar taslak­
ları.
 lunun ayrı bir kurul olarak toplantıları da bu 10 ay içinde 4 7 gün sürdüğün­
den Başkanlık Kurulu üyeleri için her 2 .7 günde bir gün, yani aradan daha
iki gün geçmeden üçüncü gün merkez kurullarının toplantılarında geçmiş
olmaktadır..10

TİP yasal bir partiydi ve mücadelesini yasalarca belirlenmiş çerçeve içe­

risinde sürdürecekti. Çoğunluğu yasadışı örgüt ve mücadele biçimlerini sa­
vunan grupların “legalizm” ve “reformizm” eleştirisine maruz kalan bu ça­
lışma tarzının, MC hükümetlerinin baskıcı ve keyfi yönetimi, faşist terörün
hüküm sürdüğü bir ortamda, kendine yer açabilmesi güçtü. Öyle de oldu,
1977 sonrası artan şiddet ve 1978 Aralık’ında ilan edilen sıkıyönetim TlP’li-
lerin yasal çalışma imkânlarını iyice sınırladı.
Parti ilk gelişme olanaklarını, şiddetin henüz yoğunlaşıp yaygınlaşmadığı,
yasal örgüt ve mücadele biçimlerini uygulayabildiği 1975-1977 yılları ara­
sında bulabildi. Partilerin, demeklerin, dergilerin kurulduğu, miting ve gös­
terilerin yasal platformlarda yaygın biçimde yapılabildiği bu yıllarda TİP de
afiş, bildiri, kapalı salon toplantıları, gecelerle kendini ifade ediyordu.
Faşist terör karşısında TİP’liler çoğunlukla çaresiz kaldı. Rejim, can gü­
venliğini sağlama konusunda titiz davranması bir yana, sola karşı şiddeti
kollayan bir tutum içindeydi. Bu nedenle bombalanan ya da kundaklanan
parti binaları, polisin keyfi tutumu veya ülkücü komando saldırıları kar­
şısındaki yasal kovuşturma talepleri sonuç yaratamazdı. Örneğin 15 Ekim
1977’de partinin Samsun il binasına akşam kapısı kırılarak girilmiş, her yer
tahrip edildikten sonra duvarlara sloganlar yazılmıştı. Ertesi gün emniyet
müdürlüğüne giden TİP’lilerin güvenlik taleplerine yetkililerin yanıtı bina­
yı bizzat kendilerinin korumaları yönündeydi. Yasal bir parti oldukları için
TİP’liler faşist hareketin hedeflerinden biriydi. Pek çok partili silahlı saldı­
rılarda yaşamını yitirdi.11 Bunlardan en vahşice olanı, Ankara Bahçelievler
semtindeki bir evde 7 TİP’li gencin katledilmesiydi.12 Behice Boran, olayla il­
gili açıklamasında şöyle diyecekti:

Tahrik edip bize aynı biçimde cevap verdirmeyi başaramayacaklardır. Biz,

Türkiye İşçi Partisi, işçi sınıfımızın politik hareketinin temsilcisi ve öncüsü-

10 Çark Başak, sayı 77, s. 10.

11 2 Aralık 1975’te Kadıköy ilçe örgütü üyeleri Halil Pelitözü ve Cezmi Yılmaz adlı gençler, 1974
sonrası öldürülen ilk TIP’lilerdi. 24 Ağustos 1976’da Elazığ’da Diyarbakır ili üyesi tsmail Tun-
cel, 27 Ocak 1977’de Amasya 11 Örgütü Başkanı Şerafettin Atalay, 6 Nisan 1977’de lise öğrenci­
si Vahit Hikmet Umut öldürülen TİP’lilerden bazılarıydı.
12 Öğrenci evine 9 Ekim 1979’da baskın yapan saldırganlar, yedi öğrenciyi kurşunladılar. Birini
telle boğdular, ikisini eterle uyuşturup kaçırdılar. Kaçırılan iki öğrencinin cesetleri Polatlı yo­
lunda bulundu. Ölen öğrenciler şunlardı: Latif Can, Faruk Ersan, Efraim Ezgin, Salih Geverci,
Hürcan Gürses, O. Nuri Uzunlar, Serdar Alten.
 yüz. Bunun sorumluluğunun bilincindeyiz. Silahlı çıkış ve çatışmaların işçi
sınıfının politik hareketine yaran olmadığı için biz mücadeleyi bu yöntemler­
le yürütmeyi reddediyoruz.13

Demokratikleşme hedefi ve kampanyalar

TİP programında, “güncel ve ivedi sorunun Türkiye’nin politik alanda de­
mokratikleştirilmesi” olduğu belirtilmişti. Bu, komünist partilerinin “azami”
ve “asgari program” diye ayırdıkları iki aşamalı programlarının “asgari”sine
tekabül ediyordu. Programın aynntılan, 8 Temmuz 1975’te Demokrasi Bil­
dirgesiyle açıklandı. Bir broşür halinde 10 bin adet basılan bildirgede, 12
Mart’ta demokratik öğeleri tırpanlanmış 1961 Anayasası’mn demokratik hak
ve özgürlükler yönünden geliştirilmesini içeren bir dizi öneriye yer verilmiş­
ti. Partililer, bildirgenin ilk baskısı tükendiği için Ağustos’ta 15 bin adet ye­
ni baskı yapıldığını da duyurdu.
Nihai hedef sosyalizmdi. Yasal bir partinin sınırlılıkları içerisinde, bu he­
defe nasıl ulaşılacağı açıkça yazılamazdı; ama parti “bilimsel sosyalizm” öğ­
retisinin genel prensipleri ışığında, 1960’lı yıllarda hayli tartışılmış olan “ba­
rışçıl geçiş” olanaklanna vurgu yapıyordu. Bu yöndeki fikirleri yayın organ­
larında sıkça rastlanmıyordu, ancak 1979’daki “genel değerlendirme” top­
lantılarında muhalifler “barışçıl geçiş” olanağının abartılarak, parlamenta-
rizmle özdeşleştirildiği eleştirisini yöneltmişti.
1979’daki 1 Mayıs’ta sokağa çıkma yasağını çiğnemeleri, 1980’de “faşist
katliam girişimlerine karşı halkın kendi can güvenliğini sağlayacağı örgüt­
lenme biçimlerine yöneldiğine” ilişkin değerlendirmeler, TKP’yle birlik ça­
baları, 12 Eylül’den sonra kurulan illegal yapı, TİP’in yasal olanakların tü­
kendiği noktada, yasadışı örgüt ve mücadele biçimlerine geçilmesi gerektiği­
ne inandığını gösteriyordu. Buna karşın partinin barışçıl olmayan mücade­
le biçimlerine ve 1 Mayıs 1979’daki gösteri sayılmazsa, yasadışı mücadele bi­
çimlerine 12 Eylül öncesinde başvurduğu söylenemez.
TİP’liler, kitlesel yasal mitingleri önemli bulmakla birlikte, kendi başlan-
na kotarmaktan çok DİSK, TÖB-DER gibi büyük kitle örgütlerinin düzen­
lediği mitinglere aktif katılma yolunu tercih ediyordu. Bunda, doğası gere­
ği bir güç gösterisi olması gereken mitinglerde, TİP’in kendi başına yapma­
sı halinde gerekli kitleselliği sağlayamayacağı kuşkusunun da rol oynadığı
söylenebilir. Diğer yandan TİP’e göre kitle örgütleri, geniş kitleleri seferber
etmeyi başarabilen demokratik muhalefetin başlıca araçlanydı ve eylem ka­
rarlarında da başı çekmeleri normaldi. Kitlesel protesto, eylem ve direniş­

13 Devrimci Yol, sayı 23, 24 Ekim 1978.

 ler kitle örgütlerinin, özellikle de DİSK ve TÖB-DER’in görev alanındaydı.
Partinin kendisi bu gösterilerin bizzat örgütleyicisi değil, siyasi yönlendiri­
cisi olmalıydı.
Temel görev örgütlenmekti. Genel Başkan Behice Boran, TlP’in bu yakla­
şımını şöyle özetliyordu: “Devrimci mücadele, her gün bir ‘eylem yapmak’
değildir. Bugün içinde bulunduğumuz şartlarda en etkin, sonuca götürücü
eylem, işçi ve emekçi kitleleri örgütlemek, eğitmek, bilinçlendirmek ve onla­
rın gücünü demokrasi-antidemokrasi mücadelesinde gittikçe genişleyen bo­
yutlarda harekete geçirebilmektir.”14
Parti kurulduğu sırada sağ partilerin koalisyonu olan Milliyetçe Cephe hü­
kümetleri işbaşmdaydı. Milliyetçi Cepheyi “faşizmi tırmandıran hükümet”
olarak değerlendiren TİP ilk kampanyasını bu hükümete karşı gerçekleştir­
di. 1975 Ekim seçimlerindeki bu kampanyada “MC’ye hayır” afiş ve bildirile­
ri hazırlandı. Ama asıl gücünü ortaya koymaya çalıştığı kampanya, “MC ik­
tidardan düşürülmelidir” adıyla 14 Şubat 1976’da başlattığı iki haftalık kam­
panyaydı. Haftalık yayın organları Yüruyüş’te yer alan kampanya değerlen­
dirmesine göre, duvar afişleri ve bildiri dağıtımıyla süren kampanyanın en
önemli etkinliği kapalı salon toplantılarıydı. 11 ve ilçe temsilcilerinin katıl­
dığı bu toplantılar TİP’in en etkili olduğu Bursa, İzmir ve İstanbul’da yapıl­
mıştı. İzmir’de 22 Şubat’ta yapılan kapalı salon toplantısı Yürüyüş’te “Tarihi
bir gün” olarak nitelenmiş ve Behice Boran’ı dinlemek için binlerce kişinin
toplandığı ve salona sığmadığı belirtilmişti. Merkez yayın organı Çark Ba­
şak’ta ise aynı toplantıyla ilgili sayı veriliyor, bin 500 deniyordu. Aynı yılın
sonunda, Kasım ayında, TİP’liler, 1973 askeri darbesiyle iktidara gelen Pi-
nochet cuntasının hüküm sürdüğü Şili halkıyla dayanışma geceleri düzen­
ledi.15 13 Kasım’da İzmir’de, 14 Kasım’da İstanbul’da, 17 Kasım’da da Anka­
ra’daki gecelere, daha sonra hükümet tarafından sınır dışı edilecek olan Şi­
lili konuk sanatçılar da katıldı. Gecelerle ilgili bu üç ildeki duvar afişlerinin
TKP’nin legal alandaki gençlik örgütü İlerici Gençler Derneği (IGD) taraf­
tarlarınca, kendi afişlerini yapıştırmak suretiyle kapatılması Yüruyüş’te Şilili
14 Yürüyüş, sayı 25, 3 0 Eylül 1975.
15 Yürüyüş dergisinin, 23 Kasım 1976 tarihli, 85. sayısında diğer sol grupların kampanyaya takın­
dığı tutum şöyle anlatılıyordu: “Dayanışma hareketinin önemli bir bölümü de afîşleme kampan-
yasıydı. İstanbul, Ankara ve İzmir’de 40 bin afiş asıldı. ... sol sekter grupların engelleme çabala­
rı... Kimi bilinçli, kimi bilinçsiz. Kimi tüm afişi kapatarak açıkça, kimi sadece TİP yazısının ve
Çark-Başak ambleminin üzerini örterek mahcupça. Kimi bazı bölgelerde saygılı davranıp afiş
kapatmazken, bazı bölgelerde özellikle Şili halkı ile dayanışma afişlerini hedef aldı. Bunların en
belirgin örneği IGD idi. İlerici Gençler Demeği afişlemede sürekli ve özellikle ‘Şili halkı ile da­
yanışma gecesi’ afişlerini kapatmaya çalıştı. CHP, İzmir’de yaptığı afişlemede son derece saygı­
lı davrandı. Ama aynı CHP’nin İstanbul Beşiktaş ilçesinin civarındaki afişlemenin tek hedefi yi­
ne Şili halkıyla dayanışma gecesi afişleri idi. Diğer bir örnek de İYÛD ve DEV-GENÇ afişleri idi.
Bu örgütler de İstanbul’un bazı bölgelerinde Şili halkıyla dayanışma gecesine ve afişlerine saygı­
lı davrandı. Ama bazı bölgelerde engelleme gayretlerine katıldı.”
konuk sanatçıların yorumuyla eleştiriliyordu: “Bunu bütün dünyada faşist­
ler ve goşistler yapar.”16
TİP’in 12 Eylül öncesi tek başına düzenlediği son kampanyası 4 Nisan
1978’de 18 gün süren “NATO’ya hayır kampanyası” oldu. Kampanya genel
başkan Behice Boran’m Başbakan Ecevit’e NATO’dan aynlınmasım isteyen
mektubu göndermesiyle başladı, 22 Nisan’da da Ankara Tandoğan’da dü­
zenlenen mitingle sona erdi. TİP yayın organlarında yer alan haberlere gö­
re, “NATO’ya Hayır Bağımsız Türkiye”, “Ulusal Bağımsızlık İçin NATO’ya
Hayır” yazılı afişler ile 1 milyon bildiri hazırlanmıştı. Ç ark Başak'ta şöyle
deniyordu: “Kampanyanın en geniş kitlelere ulaşması, yurdun dört bir ya­
nında yapılan toplantılarda somutlandı. Bu toplantılara, on binlerce emekçi
katıldı.”17 Kampanya sırasında 200’ü aşkın parti üyesi gözaltına alındı. İs­
tanbul Şişli’de TİP üyesi Yılmaz Derebaşı, 17 Nisan günü kampanya bildiri­
lerini dağıttığı sırada kurşunlanarak öldürüldü.

Sola yaklaşım
TİP kendisini, uluslararası alanda SBKP’nin öncülük ettiği komünist parti­
ler topluluğunun bir parçası kabul ediyordu. Bu, SBKP-ÇKP arasındaki düş­
manlık düzeyindeki kamplaşmada taraf olmak demekti. Sosyalist akım ve
gruplara ilişkin değerlendirmeler de bu kamplaşmanın perspektifleriyle ya­
pılıyordu. Buna göre, ÇKP’yi savunan veya ideolojik-politik görüşleriyle ör-
tüşen grup ve akımlar Maoist, dolayısıyla işçi sınıfı düşmanlarıydı. İşçi sını­
fı mücadelesini saptıran diğer düşman akım, silahlı mücadeleyi savunan go­
şizmdi. Türkiye’de TDKP, TKP(ML), TlKP gibi ÇKP veya AEP görüşleri­
ni savunan gruplar, Maoist ya da anti-Sovyetik “düşmanlar” cephesindey­
di. Devrimci Yol, Devrimci Sol, Kurtuluş gibi gruplar ise goşisttiler. Kuşku­
suz “işçi sınıfına düşman sapkın akımlar” “Maoizm” ve “goşizm” ile sınır­
lı değildi; ancak sadece bu sınıflandırmayla bile Türkiye’deki sosyalist hare­
ketin çoğunluğu “düşman” kampında değerlendirilmiş oluyordu. Maoist ya
da goşist kategorisine girmeyen Mehmet Ali Aybar’ın Sosyalist Devrim Parti­
si de, Sovyetler Birliği’ne yönelttiği eleştiriler nedeniyle “anti-Sovyetik” “an-
tikomünist” kabul edilmişti.18
TİP, sol içi çatışmada, silahlı şiddet kullanmamış olsa da özellikle Mao-

16 Yürüyüş, sayı 20, s. 10.

17 Çark Başak, sayı 47.
18 1979 seçimlerinde TİP’ten daha fazla oy alan SDP, TİP seçim değerlendirmesinde “dikkatle izlen­
mesi gereken” tehlikeli akım olarak nitelendi. “SDP, kendisinin bildiğimiz niteliğini, yani anti-
komünist, anti-sovyetik niteliğini bu seçim propagandalarında gayet açık ortaya koymuştur. (...)
SDP’nin bundan sonra izleyeceği yolu ve elde edeceği sonuçlan yakından ve dikkatle izlemek,
onu ideolojik ve politik planda yenilgiye uğratmak gerekmektedir.” Çark Başak, sayı 69.
culara “ağzının payını vermeyi” övünç sayıyordu. Örneğin 1976 Ocak’ında
Maden-lş 6. Bölge Konseyi toplantısında çıkan kavga, Yürüyüş dergisinin ka­
pağına, uluyan kurt resmi eşliğinde iri puntolarla “Maocu komandolar” di­
ye taşınmıştı. Manşete konu olay, bildiri dağıtmalarım engelleyen “işçilere”
Maocu grubun “sopa ve zincirlerle saldırması”ydı. “Ne var ki Maocu saldır­
ganlar işçilere saldırmanın sonucunu pahalıya ödediler.”19 Bu kavganın çok
önemsendiği, ayrıntılarıyla olayın anlatıldığı yazıdan başka, derginin başya­
zarı Yalçın Küçük’ün yazısını “Maocu komandolar sosyalizme karşı” başlı­
ğıyla bu konuya ayırmasından ve Maocu grubun bildiriyle hedef aldığı Ma­
den-lş 6. Bölge Temsilcisi Hikmet Arslan’la geniş söyleşiye aynı sayıda yer
verilmesinden anlaşılıyordu. Söyleşideki bazı soru ve cevaplan TİP ve TÎP’li-
lerin “Maocu” ve “goşist” gruplarla ilgili görüşlerini ifade etmesi açısından
aktarmakta yarar var:

• işçi sınıfı hareketi içine sızmaya çalışan “sol” görünümlü gruplardan, grup-
çuklardan sizce nasıl söz edilebilir? Özellikle son konsey sırasında bunlardan bir
bölümümün tavrı açıkça görüldü. Ne düşünüyorsunuz?
- İşçi sınıfından yana görünerek işçi sınıfı hareketi içine sızmaya çalışan
çeşitli “sol” grupçuklann olduğu bir gerçek. Son konseyde bunlardan biri­
nin, Maoculann tavnnı açıkça gördük. Maoculuk, Türkiye sosyalist hareke­
tinden, işçi sınıfının çeşitli düzeylerdeki mücadelesinden kesinlikle çıkanlıp
atılması gereken bir akım. Bunların harekete verdikleri zarar özellikle son za­
manlarda açıkça görülüyor. Ben şahsen, işçi arkadaşlarımla birlikte, 6. Böl­
ge içerisinde Maoculuğa, Maoculara karşı en etkin biçimde mücadele etme­
yi hareket adına bir görev sayıyorum. İşçi sınıfım bölmeye yönelik, Maocu­
luk olsun başkası olsun her türlü sapık akımla mücadelede kararlıyız. Ve bu
mücadeleyi kazanacağız.

• Maocularla hareket eden başka sol grupçuklar da var? Bunlar üzerine ne

söyleyebilirsiniz? (...)
- (...) Başta Maocular olmak üzere bunlarla birlikte hareket eden diğer go­
şist grupların işçi sınıfı içinde hiçbir tabanı yok. Genellikle kullandıkları güç,
ki çeşitli vesilelerle bunu tespit etme olanağı bulduk, işsiz güçsüz “lümpen”
olarak adlandırdığımız kişilerdir. Bu nitelikleri ve yaptıkları işler sonucunda,
egemen sınıfların açık faşizm tezgâhlamalarında kullandıkları birer araçtan
başka bir şey değillerdir. Sosyalizmi karalama aracıdır bunlar. (...) hareketle­
riyle, eylemleriyle “CHP’nin dışındaki sol işte bunlardan ibarettir” dedirtecek
halka. Amaç, plan bu.20

19 Yürüyüş, sayı 41, 20 Ocak 1976.

20 Bir başka örneği, Yürüyüş dergisinin 24 Ağustos 1976 tarihli, 72. sayısında görmek mümkün:
Ümraniye’de Pres Döküm işyerinde Maden-lş üyesi 105 işçi, 20 Mayıs’tan beri 100 gündür grev
 Maoizm ve goşizm saptamalarıyla Türkiye solunun büyük bir bölümünü
düşman saflarında gören TİP için sosyalist saflarda işbirliği yapacağı güçler
TSİP, TKP ve aynı paraleldeki Kürt gruplardan ibaret kalıyordu. Ancak TKP
ile TSİP rakipti, ilişkiler hiç de dostane yürümüyordu. TKP’yle ilişkilerde so­
run yaritan taraf belki TKP’nin kendisiydi,21 ama TSİP’i, başından beri mu­
hatap bile almıyordu. 1979 seçimlerine kadar “bilimsel sosyalist” platformda
tek akım olarak kendisini gören TİP, seçim ve CHP’yle işbirliği umutlarının
kırıldığı ve DİSK içerisinde gücü iyice zayıfladığında TİP, TSİP ve TKP’nin
bilimsel sosyalist platformda yer alan üç parti olduklarını ve aralannda siyasi
birlik dahil her türlü birliğin geliştirilmesi gerektiğini savunmaya başladı.22

DİSK’ten tasfiye
TİP kurulduğunda ülke çapında yaygın bir örgütlülüğe sahip değildi. Se­
çimlere katılmak için gerekli olan 15 ilde örgütlenme zorunluluğunu an­

yapıyor. “Bu arada bir grup Maocu, işçileri sendikaya karşı kışkırtmak istedi. Ellerindeki ‘Ne
Amerika Ne Rusya’ pankartını direniş çadınna asmak istediler. Fakat işçiler, bu hainlere göz
yummadı. Bu sahte devrimci grup, işçiler tarafından kovalandı.”
21 TKP, merkezi yayın organı Atıhm’da TIP’lilere ağır hakaretlerde bulunuluyordu. Şubat 1976 ta­
rihli Atılım’da şu ifadeler yer almıştı: “Bazı yeni TIP’lilerin TKP’ne karşı sistemli biçimde yürüt­
tüğü, işçi hareketini bölmeye, sosyalistleri birbirine düşürmeye ve komünistleri polise jum al-
lemeye yönelik kampanyayı da görmezlikten gelemeyiz. Yeni TİP’in belirli yöneticileri arasında
bulunan ve antikomünizm batağına yuvarlanmış olanlar, diğer sapık akımlarla açıkça işbirliği
içinde, komünist militanlan tehdit etmekte, polise ihbar etmekte, MİT’e çağnlarda bulunmak­
tadırlar. TKP, komünistler, saldınya uğradığı zaman kendisini her savaş yöntemiyle savunmak­
tan geri durmamıştır, durmayacaktır.”
22 Bu üç parti arasında ilk yıllarda karşılıklı hakaret ve aşağılama üslubunun yanı sıra ideolojik tar­
tışma düzeyi de son derece düşüktü. Türkiye sosyalist hareketinin 1970’lerdeki ideolojik-politik
düzeyi dikkate alındığında, daha tecrübeli yöneticilere sahip olduğu varsayılabilecek bu üç parti
arasındaki polemiklerin düzeyini göstermesi açısından TİP Birinci Kongresi hakkında eleştiride
bulunan TSİP’lilere Yürüyüş dergisinde verilen “Bilgiç cahillere hatırlatma" başlıklı yaıut bir ör­
nek olabilir: “TtP’in Birinci Büyük Kongresi’nin yankılan sürüyor. Büyük Kongre’nin bilinç dü­
zeyi ve coşkulu içeriğinin bazı tabela kuruluşlannı şaşırtmasına şaşmamak gerek. Şaşıranların
arasında cehalette inatçılıklanna ‘ortodoks solculuk’ yaftasını layık gören bir avuç TSİP yönetici­
si kariyeristler de var. İlke Dergisi’nin son sayısını yine TİP’e ve Birinci Büyük Kongre’ye ayırmış­
lar. “Büyük” incelemelerine başlarken hemen bir dipnot düşmüşler. TİP’in ilk kongresine Birin­
ci Büyük Kongre denmesini eleştiriyorlar. Bütün incelemelerinin en ‘ciddi’ yanı burası. Sovyet-
ler Birliği Komünist Partisi, ‘Parti Kongresi’ terimini kullanırmış. ‘Büyük Kongre’ deyimini Tür­
kiye’de buıjuva partileri kullanırmış. Bu önemli eleştiriyi şöyle tamamlıyorlar: ‘TİP’li arkadaşlar
bu aynntıyı önemsemeseler bile, önemseyen sosyalistlere bir hatırlatmada bulunmak istedik.’ Ne
kadar önemli bir iş yapmışlar. Böylece ne kadar bilgiç ve ne kadar ‘ortodoks’ olduklannı göste­
riyorlar. Ancak cehalete dayanan bir ortodoksluk. Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin kongre­
lerine s’yezd denir. Birinci, ikinci ve yirmibeşinci s’yezd diye gider. Kuşkusuz, Rusça bir kelime.
Bunun karşılığını ise Moskova basımlı Russko-Turyetskiy Slovar (Rusca-Türkçe sözlük) veriyor.
Sözlüğün 894. sayfasındaki s’yezd kelimesinin karşısında ‘büyük kongre’ yazıyor. Cehalete daya­
nan kariyeristlerin ‘ciddi’ eleştirilerine bu kadarlık bir cevap yeter.” (Yürüyüş, sayı 10 6 ,1 9 Nisan
1977, s. 7.) Bu türden, karşısındaki “bilgisiz”, kendisini “bilgili” göstermeyi amaçlayan polemik
yazılanyla, sosyalist gruplann neredeyse tümünün dergilerinde karşılaşmak mümkündür.
cak 5 Haziran 1977 seçimleri nedeniyle 1976 Ağustos’unda tamamlayabil­
di. TİP’in gücü, kitle örgütlerinde özellikle de DİSK içinde küçümsenmeye­
cek ilişkilere sahip olmasından geliyordu. Parti kurucularından Dinçer Do­
ğu DİSK Genel Başkan vekiliydi. Rıza Erdoğan ve Turgut Güçdere yönetim
kurulu üyeleriydiler. Sosyal-lş, Petrol Kimya-lş, Turizm-lş, Tek Bank-lş sen­
dikaları TİP’lilerin yönetimindeydi; birçok sendikada da TtP’liler yönetimde
temsil ediliyor veya etkili muhalefet grubu oluşturuyordu.
TİP ile DİSK arasında, geçmişe uzanan bir kuruculuk bağı da vardı. TlP’i
sendikacılar kurmuştu, TİP’li sendikacılar da DİSK’i. DİSK’i kuran sendika­
cılar, TİP kurucusu sendikacılar arasındaydı ama bu her iki kuruluşun birbi-
riyle sıkı bir ideolojik-örgütsel bağı olduğu anlamına gelmiyordu.
TİP’liler, hem konfederasyondaki güçlerine dayanarak hem de kurucu­
luk bağını ileri sürerek DİSK’i kendi etki alanlarına alabileceklerini düşünü­
yordu. DİSK yöneticileri içinse bu, iktidarlarını tehdit eden bir düşüncey­
di. TİP’liler, DİSK yöneticilerinin hedefi oldular ve sistemli biçimde tasfiye
edildiler. DİSK’in kurucu ve eski genel sekreterlerinden Kemal Sülker şun­
ları yazıyordu:

DİSK’in beşinci genel kurulundan önce yeniden TİP kuruldu. Turgut Gök-
dere, Dinçer Dogu, Ûzcan Keskeç arkadaşlar bu partide kurucu oldular. Parti
genel başkanlığına da Behice Boran getirildi. İşte bu gelişmeden sonra DİSK
genel başkanı sıra ile Gökdere’yi, Dinçer’i, son olarak da Keskeç’i DİSK’ten
uzaklaştırmanın politikasını uyguladı.23

İlk kavga 1975 Mayıs’mdaki DİSK’in 5. Genel Kurulu’nda çıktı. TİP, TSİP
ve bazı sosyalist sendikacılar, DİSK’in CHP’yi destekleme politikasından vaz­
geçmesini karara bağlamak istedi. 124 delegenin katıldığı kongrede 58 sos­
yalist sendikacının salonu terk etmesine neden olan sert tartışmalardan son­
ra alman kararda “İlerici ve önemli bir demokratik güç olduğu inkâr edile­
meyen CHP ile de güç birliği yapma doğrultusunda eylem içinde olmanın
büyük yararları olacaktır” ifadeleri yer aldı. Karar CHP’nin desteklenmesi
ya da desteklenmemesi yönünde bir netlik ifade etmiyordu, ama DİSK Ge­
nel Başkanı Kemal Türkler, Yankı dergisine “Siyasal partiler içinde CHP, sağ
ve faşist güçlere karşı mücadele veren güçlü bir demokratik kuruluş olduğu
için DİSK 14 Ekim seçimlerinden önce aldığı destekleme karannı bu neden­
le kaldırmamış bulunmaktadır” diyordu.
Kemal Türkler, TİP ve TSİP’lilere ağır eleştiriler yöneltiyordu. 22 Hazi-
ran’da İstanbul’da toplanan Maden-lş Birinci Bölge Toplantısı’nda, sosyalist
partileri Türkiye soluna, işçi sınıfına ihanet etmekle suçladı. Türkler, işçi sı­
nıfının iktidara “provokatörler tarafından kurulan partilerle değil, kendi ku­
23 Vatan, 7 Ağustos 1977.
racağı partisi ile geleceğini” söylüyordu. DİSK Merkez Yönetim Kurulu üye­
lerinden Mehmet Kılmç da sosyalist partileri “devrim gevezeleri” diye nite­
liyordu: “1960 yılından bu yana işçi sınıfı temsilcilerine ‘işçi sınıfından kop­
tular, sendika ağası oldular’ diye saldırıyorlar. Eğer işçi sınıfı, kendi için ha­
yatım ortaya koyan liderlerini birtakım devrim gevezelerine yedirirse, bir da­
ha lider bulamaz.”24
DİSK yöneticileri ile TİP’li yöneticiler arasında sert suçlama ve polemikler
sonraki aylar ve yıllar boyu devam etti. DİSK yöneticileri, tüzüğün merkeze
tanıdığı yetkileri kullanarak, önce Petrol Kimya-lş ile Kimya-lş’in birleşme­
sinin örgütsel birliğe aykırı olduğu iddiasıyla TİP MYK üyesi Dinçer Doğu
ve Özcan Keskeç’e ihtar ve ihraç cezası verdi. Nisan 1976’da bu kez birleşme
kararlarına uymadıkları gerekçesiyle TİP’li Sosyal-lş ve Tek Bank-lş sendika­
ları ihraç edildi. 1976 Haziran’mda TİP’lilerin yönetimindeki Petrol Kimya-
lş’in Petkim-lş’e iltihak etmesi kararı alındı. Konfederasyondan ihraç edil­
mek ya da karara uymak ikilemiyle karşı karşıya kalan TtP’li Petrol Kimya-
lş yöneticileri, kendisinden çok daha küçük bir sendikaya katılma karanna
uymak zorunda kaldı.25 Aynı yılın Ekim ayında da DİSK yöneticilerinin ça­
basıyla Turizm-lş yönetimi TİP’lilerin elinden alındı. TİP’li sendika ve sendi­
kacılara yönelik tasfiye girişimleri TİP’lilerin MHP eğilimli Türk Metal-lş’le
şiddetli çatışmalarla geçen yetki savaşının sürdüğü Bursa’daki maden işko­
lunda da sürdü. Renault, Mako ve Tofaş’ta süren işçi mücadelelerinin başı­
nı TtP’li işçiler çekiyordu.26 Maden-lş sendikasına bağlı işçiler aynı zamanda
Bursa’daki TİP örgütlenmesinin temelini oluşturuyordu. TİP’lilerin 1970’li
yıllarda başını çektikleri işçi mücadelelerinin en göze çarpan örneği olan
Bursa’daki Maden-lş’in TİP’li Bölge Temsilcisi de görevden alındı.
Behice Boran, CHP, DİSK yöneticileri ve TKP arasındaki işbirliğiyle yürü­
tülen bu tasfiye hareketiyle ilgili şunlan söylüyordu:

Büyük burjuvazi, CHP ve DİSK üst yönetimi birbirine paralel olarak (belki
de birbiriyle el ele vererek) Türkiye’de solu politik düzeyde CHP’de; ekono-
mik-sendikal düzeyde de sosyaldemokratlaştınlan DİSK’te tutmak çabasın­
dadır. DİSK’e bu işleri gördürebilmek için kitlelerdeki yerleşmiş DİSK imajı­

24 Yürüyüş, sayı 12, 1 Temmuz 1975.

25 Petrol Kimya-lş 12 bin üyeye, Petkim-lş ise 3 bin üyeye sahipti. DİSK tüzüğü gereği aynı işko­
lunda bulunan sendikaların birleşmesi gerekiyordu.
26 TİP’in 70’li yıllarda öncülük ettiği, işçi direnişlerinden en önemlisi Bursa metal iş kolunda veri­
len mücadeleydi. MHP yanlısı Türk-lş’e bağlı Metal lş’le yürütülen yetki kavgasında TlP’li işçi­
ler başı çekiyordu. Maden-lş Sendikası’nm Bursa Bölge Temsilcisi Selam Mahmutoğlu TİP Mer­
kez Haysiyet Divanı üyesi, Mako Baştemsilcisi Reha Pekünlü TtP il yönetim kurulu üyesi, Rena­
ult Baştemsilcisi Osman Özdemir TİP il yönetim kurulu üyesi, Tofaş Baştemsilcisi İsa Aydemir
ise TİP üyesiydi. Yetki mücadelesinin sürdüğü Tofaş’ta 2.161, Renault’ta 2.735, Mako’da 858,
Coşkunöz 362 ve Robert Bosch’ta 273 işçi çalışıyordu.
 m ve buna bağlı olarak DİSK’in sosyalist görüntüsünü korumak, koruyabil­
mek için de bu görünüşü abartmak gerekiyor. Bu noktada kendilerini sosya­
lizmin yeddi emini bilip CHP’nin solunda yasal bir partiye, TİP’e, gerek gör­
meyenler, görmemekten öte karşı çıkanlar devreye giriyor. DİSK üst yöneti­
mi artık sosyalistlik adına rahatça TİP’e karşı olabilir, TİP’lileri ve TİP’e yakın
olanları DİSK dışına atmaya girişebilir, ruhsat verilmiştir.27

Boran’ın “sosyalizmin yeddi emini” olarak kastettiği TKP’lilerdi. Kuşku­

suz bu tasfiyeler DİSK yöneticileri ile TKP’liler arasındaki işbirliğiyle yürü­
tülüyordu ve sadece TİP’lileri değil, legal veya legal olmayan sosyalist güçle­
rin konfederasyon içinde varlığını veya var olma çabalarını etkisizleştirme­
yi hedefliyordu.
DİSK’in 1976’da DGM Yasası’m protesto için başlattığı “Genel Yas Eylemi”
binlerce işyerinde militan ve sosyalist özellikleriyle tanınan işçilerin atılma­
sıyla sonuçlandı. Atılanlar arasında TlP’li işçiler de bulunuyordu.
1977 seçimlerinin arifesinde TİP’in en iddialı ve umutlu olduğu, DİSK içe­
risindeki örgütlenmesi ağır bir yara almıştı.28 TİP’liler DİSK’in desteğini al­
mak bir yana düşmanlığıyla karşı karşıya kalmıştı. 1977 Haziran seçimleri­
ne bu şartlar altında girdiler.

Seçimler ve CHP ile güç birliği politikası

Sosyalist doktrine sıkı sıkıya bağlı örgüt ve partiler açısından seçimler genel­
likle burjuva parlamentarizmini teşhir etmeyi amaçlayan bir perspektifle ele
alınıyordu. TİP de bu genel perspektifi benimsediğini teorik olarak ileri sür­
se de 1975-79 arası politik mücadelesinin ana eksenini seçim ve seçimde el­
de edilecek sonuçlar oluşturuyordu. Öyle ki seçim sonuçları partinin kade­
rini belirledi.
Şiddetin siyasal mücadelenin bir aracı olarak günlük yaşamın parçası ha­
line geldiği bir ortam, yasal sosyalist partiye başka bir şans da bırakmıyor­
du .belki de. Az sayıda milletvekiliyle de olsa mecliste sosyalist grup kurmak,
CHP’nin 12 milletvekili açığı nedeniyle iktidar olamadığı meclis aritmetiği
içinde önemli olabilirdi. TİP, 1977 hatta 1979 ara seçimlerine kadar bu he­

27 Yürüyüş, sayı 79, 12 Ekim 1976.

28 Kitle gazetesine göre, 1977 başında TIP’lilerin yönetiminde bulunduğu tek bir sendika kalmış­
tı, o da Keramik-Iş’ti. “Birçok DİSK sendika yöneticisiyle partiyi kuran TİP’liler, bugün sadece
küçük bir sendika olan Keramik-tş’in yönetimindedirler. Çoğu tabandan kopuk sendikacılarla
yola çıkmanın kaçınılmaz sonucudur bu” (Kitle, sayı 152, 21 Mart 1977). Gerçekten de son ka­
le olan sendikada da T lP’li yöneticileri düşürmek için sürdürülen çabalara Yürüyüş dergisinde
de yer verildi. TtP’lilere göre, SosyaHş, Kimya-lş, Turizm-lş’ten sonra sıra Keramik-lş’e gelmiş­
ti. Yönetimi alaşağı edemeyen DİSK yönetimi, TKP’lilerin eliyle aynı işkolunda rakip olarak Be-
ton-lş’i örgütlemeye kalkışmış, bu yolla Keramik-lş’i devre dışı bırakmayı hesaplamıştı.
sapla hareket etti. Bu yüzden de 1975-77 yıllarında, sosyalist solu değil sade­
ce CHP’yi muhatap ve müttefik gördü.
TİP’in 1970’li yıllarda katıldığı iki büyük seçim oldu. Biri 5 Haziran 1977
genel seçimleri diğeri 14 Ekim 1979 senato üçte bir yenileme ve milletvekili
ara seçimleri. 12 Ekim 1975 ara seçimlerine yasal zorunlulukları yerine geti­
remediği için katılamayan TÎP, CHP’yi desteklediğini açıkladı. Gerekçe “de-
mokrasi-antidemokrasi mücadelesinde MC’nin zayıflatılması için CHP’nin
desteklenmesi gerektiği”ydi. Behice Boran’m değerlendirmesi şöyleydi: “Bu­
gün toplumsal mücadelenin baş verdiği uç, demokrasi-antidemokrasi oldu­
ğundan CHP, MC partileriyle bir torbaya konamaz ve MC’nin geriletilmesi
için CHP’ye oy vermek gerekir.”29 TİP, kendisi gibi seçimlere katılamayan
TSİP’in ortak politika saptanması doğrultusundaki çağrısına ise yanıt verme
gereği dahi duymadı. Çünkü TÎP’lilere göre, “toplumsal güç” olmayanlarla
güç birliği peşinde koşmak anlamlı değildi:

Güç ve eylem birliğine girecek örgütler belli sınıf ve tabakaların, en azından

bunlann belli kesimlerinin temsilcisi ve bu kitleleri harekete geçirecek olma­
lıdır. Ancak bu durumdaki örgütler toplumsal bir gücü ifade ederler ve belli
hedeflere yönelik belli ortak eylemlere girdiklerinde gerçekten bir güç birli­
ği oluşur. Böyle bir gücün olmadığı yerde güç birliği de söz konusu olamaz.30

CHP müttefik olduğu kadar rakipti de. İlk dönemde yayınlarında sosya­
list parti ya da gruplarla polemiğe girmemeye özen gösteren TİP’liler,31 CHP
eleştirilerine bolca yer veriyordu. CHP’deki iç gelişmelerden program eleş­
tirisine, sınıfsal niteliğine kadar pek çok makale ve inceleme yayınlandı. Bu,
işçi sınıfı ve emekçi kitleler üzerinde “sosyal demokrasinin saptırıcı etkisini
kırmak” amacını taşıyan bir ideolojik mücadeleydi.
26-27-28 Şubat 1977 tarihlerinde yapılan TİP 1. Kongresi’nde CHP’ye “iş
ve güç birliği” çağrısı karar altına alındı. Kongrenin ertesinde Behice Boran,
CHP Genel Başkanı’na bu doğrultuda bir mektup yazdı ve görüşme çağrı­
sında bulundu. 7 Mart 1977’de CHP Genel Merkezi’nde CHP lideri'Bülent
Ecevit, genel sekreter yardımcıları Hasat Esat Işık ve Ali Topuz ile TİP Ge­
nel Başkanı Behice Boran ve Genel Sekreter Nihat Sargın görüştüler. CHP’li-
lerin pek de istekli olmadan yaptıkları anlaşılan bu görüşmeden de, güç bir­
liği çağrısından da bir sonuç çıkmadı. 12 Eylül öncesi iki parti arasındaki tek
görüşme de bu oldu.
29 Yürüyüş, sayı 26, 7 Ekim 1975.
30 Yürüyüş, sayı 23, 16 Eylül 1975.
31 Yalçın Küçük bir yazısında Ürün, Kitle, Devrimci Gençlik, Demokratik Sol [CHP’yi destekleyen
yayın organı] adlı dergilerin mütemadiyen TIP’e yönelik küfür dolu yazılar yazdığını belirterek,
TIP’in solla neden polemiğe girmediğim şöyle özetliyordu: “Küfürlere cevap yok. İktidara yürü­
yen sosyalist hareketin önünde daha ciddi işler var.” Yürüyüş, sayı 61, 8 Haziran 1976.
 TİP’in elde edeceği 10-15 milletvekili sayesinde, 1977 seçimleri sonrasın­
da CHP’nin tek başına bir hükümet kurmak için gerekli 226 milletvekilinden
12’sinin eksik kaldığı düşünülürse, CHP’yle koalisyon pekâlâ olanaklı ha­
le gelebilirdi. TİP Genel Başkanı Behice Boran, 1980’de şunları söyleyecekti:

O görüşmelerde bir anlaşmaya varabilseydik ve diyelim ki, 7 7 seçimlerin­

de Meclis’e girebilseydik belli bir sayıda, o zaman CHP ile ortak bir program
üzerinden iktidarı paylaşmak söz konusu olabilecekti. İktidarı paylaşmasak
bile, CHP’yi destekleyebilme konusunda öneriler götürüp, yine asgari müşte­
reklerde bir anlaşmaya varabilecektik.32

TİP’in CHP’ye işbirliği çağrısının geniş açılı olduğunu söyleyen Genel Baş­
kan Boran, “seçimlere katılıp katılmamak tek seçenek değil” diyordu. Yani
Boran, bir güç birliği halinde CHP lehine seçimlere katılmaktan feragat ede­
bileceklerini de söylüyordu.
O güne kadar seçimlere katılmamış olan TÎP’in alabileceği oylar CHP’li-
leri de kaygılandırıyordu. TİP, CHP’nin tek başına iktidara gelmesini ön­
leyebilirdi. Basında CHP’yi destekleyen yazarlar, CHP’yi destekleyecekleri­
ni açıklayan DİSK yöneticileri, hatta TKP’liler, TlP’in seçimlere katılmasına
CHP oylarını böleceği düşüncesiyle karşıydı. TİP yayın organlarında “İGD’li
goşistlerin”33 seçim afişlerini kapattıkları ve TİP’e karşı propaganda yaptık­
larına dair haber ve yorumlar yer alıyordu. TSİP de seçimlerde TlP’in her
türlü işbirliğini reddeden “sekter” ve “grupçu” politikasını “teşhir ve tecrit
etmek” amacıyla TİP’e oy verilmemesi çağrısı yapmıştı.
1977 seçimleri TİP’liler açısından çok büyük önem taşıyordu. 1977 Ni-
san’ında üç gün süren parinin Merkez Yürütme Kurulu toplantısı sonrasın­
da şu açıklamayı yaptılar: “Önümüzdeki seçimlerde sekiz yıllık aradan son­
ra ilk kez işçi sınıfımız ve emekçi halk kitleleri doğrudan yer almakta, Türki­
ye İşçi Partisi seçimlere katılmaktadır. Böylece 1977 Haziran seçimleri, farklı
tutum ve görüntüde olsa da hepsi birer burjuva partisi olan partilerin kendi
aralarındaki yanş olmaktan çıkmakta, işçi sınıfımız ve müttefik emekçi kit­
leleriyle burjuvazi arasında sınıf mücadelesinin bir alanı olmaktadır.”34 Par­
ti bir önceki yıl 1977 seçimlerine katılabilme hakkını elde etmek için örgüt­
lenme kampanyası açmış, 1976 Ağustos’unda gerekli örgütlenmeyi tamam­
ladıklarını, hatta bir hayli aştıklarım duyurmuştu.

32 Çark Başak, sayı 73, 1 Mart 1980.

33 “ [Menemen’de, V.E.] Bir duvarın arkasında pusuya yatan 30-40 IGD’li (ki bu olay için özel ola­
rak getirtilmişlerdi) afişlerin kapatılmaması için kendilerini uyaran TİP’li üç işçinin üzerine sal­
dırdılar. TtP’li işçiler IGD’li goşistler tarafından yaralandılar. İGD giysili goşistler, maocular, fa­
şistler ve polislerin yanında layık olduklan yeri bu olaylarda almış oldular.” Yürüyüş, sayı 110,
17 Mayıs 1977.
34 Yürüyüş, sayı 106, 19 Nisan 1977.
 Gerçekten de TİP, 1977 seçimlerine katılabilen tek sosyalist parti oldu.
15 ilde seçime katılacaktı: İstanbul, Ankara, İzmir, Manisa, Kocaeli, Bursa,
Muğla, Amasya, Adana, Hatay, Tunceli, Diyarbakır, Kars, Samsun ve Kay­
seri... Seçim kampanyasının temel sloganı “Sosyalizmin bayrağını mecli­
se dikelim”di. Parti Î2 Mart sonrası ilk mitingim seçim kampanyası sırasın­
da, Ankara Tandoğan Meydam’nda 27 Mayıs 1977’de yaptı. Seçim için Gö­
rev gazetesi çıkarıldı ve 100 bin adet basıldı. Bursa ve İstanbul’da da miting­
ler gerçekleştirildi.
Seçim bildirgesinde ağırlıklı yeri CHP aldı. Demokrasiyi kurtarmak ve ge­
liştirmek için CHP’yi desteklemeyi önerenleri eleştiren bildirge, “CHP’nin
büyük sermaye baskısını” kaldırmayı değil “uzlaşmayı” önerdiğini, “faşist
tırmanışı” durduramayacağım belirtiyordu.35
Seçimler beklendiği sonucu vermedi. Parti 12 Mart öncesi oyların çok uza­
ğındaydı.36 Alınan toplam oy 20.565’ti, yani yüzde 0,14 oranına tekabül edi­
yordu. Bu açık bir başarısızlıktı. 1978’de partiden ihraç edilecek olan Yürü-
jyüş’ün başyazarı Yalçın Küçük seçim sonuçlannı şöyle değerlendiriyordu:

Türkiye işçi sınıfının siyasal hareketi, haziran seçimlerine “Sosyalizmin bay­

rağını meclise dikelim” sloganıyla girdi. Sosyalizmin bayrağı meclise dikile-
medi. Bu anlamda başarısızlık açık ve kesin. Seçim sonuçlarıyla ortaya çıkan
başarısızlık gayet açık ve net. On beş ilde alınan oyların toplamı bir milletve­
kili çıkarmaya yetmiyor.37

Genel Başkan Behice Boran ve diğer parti yöneticileri de başarısızlığı ka­

bul ediyordu, ancak umutlarını yitirmediler. Boran ve arkadaşlarına gö­
re, “demokrasi-antidemokrasi güçleri arasındaki kutuplaşma”, tahminle­
rinin ötesinde MC partileri ile CHP arasında cereyan etmişti. Demokrasi
güçleri TİP’in yapmak istediğini anlayamamış ve MC’ye karşı CHP etrafın­
da kümelenmişti. “CHP’yi destekleyen seçmenlerin artması olumluluktur”
denilen MYK değerlendirmesinde, “Partimiz, bu seçimlerdeki hedeflerin­
den birinde başarıya ulaşamamıştır. ... Yaratılan korku ve bugürfden yarı­
na kurtuluş havasının yaygınlığı bilimsel sosyalist hareket etrafında oluş­
turulan çemberi kısa sürede yıkmanın güçlüğü partimizin kitlelerde sahip
olduğu desteğin ve seçim çalışmalarının oya dönüşmesini önlemiştir,” de­
niliyordu.38 En güçlü oldukları Bursa’da aldıkları toplam öy 1.109’du. Bu
35 Yürüyüş, sayı 111, 24 Mayıs 1977.
36 TİP 1965 seçimlerinde 276.101 oy aldı, yani yüzde 3,0; o günkü seçim sistemi nedeniyle de 15
milletvekili çıkardı. 1969 seçimlerinde ise oylan 243.631’e, yani yüzde 2,8’e düştü. Bu dönem­
de seçim sisteminin değişmesi nedeniyle iki milletvekili seçilebildi. 1960’lı yıllardaki TlP’in bu
oy oranına 2002 seçimlerine gelindiğinde bile hiçbir sosyalist parti ulaşamadı.
37 Yürüyüş, sayı 114, 14 Haziran.
38 Yürüyüş, sayı 114.
1976’da metal iş kolunda öncülük ettikleri işçilerin birle oylarını alamadı­
ğını gösteriyordu.39
Birkaç ay sonra yapılan 11 Aralık yerel seçim sonuçlan TİP’lileri yeniden
umutlandırdı. CHP’nin oylarında 1 milyon azalma olduğunu, TİP’in seçime
katılman yerlerde oylarını üç kat artırdığım ve yüzde l ’e ulaştıklarını söyle­
yen TtP’liler “Böylece 11 Aralık seçimleri hangi politikanın, hangi partilerin
eriyip gittiğini, durakladığını, hangi politikanın, hangi partinin güçlenip ge­
liştiğini ortaya koymuş, dünyanın ve Türkiye’nin aydınlık geleceğinin kü­
çük de olsa, önemi inkâr edilemez bir habercisi olmuştur”40 değerlendirme­
sini yapıyorlardı.
Bu değerlendirmenin de abartılı olduğu 1979 ara seçimlerinde anlaşıl­
dı. Bu kez TİP, seçimlere katılan tek sosyalist parti değildi. Kürt “Devrim­
ci Demokratlar” ile ittifak kuran TSİP, Mehmet Ali Aybar’ın Sosyalist Dev­
rim Partisi (SDP), İstanbul’da da üç bağımsız sosyalist aday seçimlere ka­
tılıyordu. TİP bu seçimlerde 33.720 oy (yüzde 0,7), TSlP 62.105 (yüzde
1,3), SDP 33.548 oy (yüzde 0,7) aldı.41 TKP’nin bağımsız adayı Bakiye Be-
ria Onger 20.215 (yüzde 1,7), TEP ve TKEP’in desteklediği Niyazi Ağır-
naslı 3.355 (yüzde 0,29), Kurtuluş’un desteklediği Recep Cüre 2.439 (yüz­
de 0,21) oy aldı.42

Tıkanma ve birlik görüşmeleri

1979’daki seçim başarısızlığı 1975’ten beri süregelen politikaların, öngörü­
lerin de yerinde olmadığını tescil ediyordu. Merkez Yürütme Kurulu, 18-24
Ekim 1979 tarihlerinde, bir hafta süren tartışmaların ardından partide “ge­
nel tartışma” açılmasını kararlaştırdı. Tartışma “14 Ekim seçim sonuçlan ve
Türkiye’nin bugünkü koşullannda, seçim sonuçlan ışığında ideolojik, poli­
tik ve örgütsel sorunlarımız ve önümüzdeki görevler” konulu olacaktı. Yak­
laşık üç ay süren tartışmalann sonuç belgesi 9 Şubat 1980’de toplanan ola­
ğanüstü il temsilcileri toplantısında açıklandı. Belge “Tek Parti Tek Cephe”
adıyla broşür haline de getirildi. Bu karar, o güne kadarki TİP politikalannın
özeleştirisi ve terk edilmesi anlamına geliyordu. İşçi sınıfının siyasal olarak
bölünmüşlüğünü hep reddeden TİP, bu kez “bilimsel sosyalist platformda”
üç parti olduğunu söylüyor ve bu partiler arasında siyasi birlik kurulması ge­
rektiğini karara bağlıyordu. Sözü edilen partiler TSlP ve TKP’ydi.

39 Bkz. dipnot 26.

40 Çark Başak, sayı 44.
41 DİE, Yayın No. 908
42 Cumhuriyet, 16 Ekim 1979. İstanbul’da toplam seçmen sayısı 2 milyon 518 bin 737, oy kullanan
seçmen sayısı ise 1 milyon 572 bin 729, oy kullanma oram yüzde 60,9’du.
 Genel Başkan Behice Boran, genel tartışmanın sona erdiği il temsilcileri
toplantısında yaptığı konuşmada o güne kadarki bakış açılarını ve yanılgıla­
rını şöyle özetliyordu:

Örgütlenmeler vasıtasıyla güç ve eylem birliği gerçekleştirilebilir. 1975’te

tioyle örgütler ortada görülmüyordu. Var olan örgütlerin de kitle tabanı yok­
tu. Bu nedenle programda da yer vermedik... Partinin örgütlenmesini, kit­
lelerde, işçi sınıfında güç kazanmasını, kök salmasını ön plana aldık ve bu
suretle işe başladık. Böyle davranmak, güç ve eylem birliği, demokratik bir
cephe oluşturulması konusunu ele alıp açık bir biçimde temellendirmemek
programda bir boşluk yarattı. Bu hata, açıklamaya çalıştığım nedenlerden
kaynaklanmıştı. Bugünkü tartışmaların kökünde bu boşluk vardır. Program­
da bu boşluğu bırakmak bir hata olmuştur.
Seçimde o kadar düşük oy almayı beklemiyorduk [1 9 7 7 seçimleri - V.E.].
Önce bunu toplumsal paniğe dayandırdık, ama asıl nedenin 1 971-75 ara­
sı parti hareketinin kopuşu, politik bir boşluğun meydana gelmesi olduğu­
nu anlamakta gecikmedik. O politik boşlukla birlikte eski TİP’in kitlelerdeki
imajı, kitlesel birikimi neredeyse sona ermişti; 1961-71 TİP’ini 1975 ve son­
rası TİP’ine bağlayacak bağ o boşluk süresinde kopmuştur, denilecek kadar
incelip zayıflamıştır. Geriye kalan bağ pek de geniş olmayan kadrolar ve on­
ların taşıdığı deneyim birikimidir, bir de hareketin tarihsel sürekliliği, ciddi­
yeti ve saygınlığıdır.43

Genel tartışma TİP içerisinde görüş ayrılıklarını açığa vurdu. Merkez Yö­
netim Kurulu üyeleri arasında büyüyen anlaşmazlık, muhalefetin yöneti­
min değiştirilmesi istemini ve köklü bir özeleştiriyi içeriyordu. Genel Baş­
kan Behice Boran’ın MYK üyeleri arasındaki anlaşmazlıkta merkezden yana
tutum almasıyla Yalçın Cerit, Yavuz Ünal, Gündüz Mutluay ve Orhan Sili-
er Ağustos 1980’de yapılan MYK toplantısında yapılan oylamayla görevlerin­
den alındı. Muhalefetin sunduğu karar taslağı da merkez yayın organı Çark
Başak'ta “partiyi inkâra yol açan tasfiyeci anlayışı ifade ettiği” gerekçesiyle
MYK’da reddedildiği notu düşülerek yayımlandı.44
Muhalefet, partinin “sosyalist devrim” anlayışını, antiemperyalist, demok­
ratik görevleri reddettiği gerekçesiyle yanlış buluyor, barışçıl geçişin parla-
mentarizmle özdeşleştirildiğini iddia ediyordu. TİP’in “sosyalist devrim” gö­

43 Çark Başak, sayı 73, 1 Mart 1980.

44 “MYK, 29.7./1.8.1980 gün ve 89/2 sayılı kararla yukarıdaki ‘karar tasarısı taslaklarının, parti­
mizin ideolojik, politik, örgütsel varlığı ve niteliğini veri ve esas almayan, eksik ve hatalann tek
yanlı abartılarak parti hareketinin reddine yol açabilecek bir yaklaşımı, partimizin ideolojik, po­
litik, örgütsel gelişmesinin gereklerinin yerine koyan, bu anlamda inkarcı ve tasfiyeci bir anla­
yışı ifade eden özü bakımından bir bütün olarak reddine karar vermiştir.” Çark Başak, sayı 77,
1 Eylül 1980.
 rüşü de tartışma konusuydu. 1960lı yılların ünlü Milli Demokratik Devrim-
Sosyalist Devrim tartışması 1970’li yıllarda sosyalistlerin gündeminden çok­
tan düşmüştü ama TİP ile TKP arasında hâlâ polemik konusuydu ve şim­
di tartışma parti içine de taşınmıştı. Bu tartışma “ileri demokratik devrim”,
“sosyalist devrim” olarak iki aşamalı devrimi savunan TKP’yle birleşmeyi
önleyen ideolojik bir pürüz olarak öne çıkıyordu.
Yenilginin ilk açık işaretleri 1977 seçiminde ortaya çıkmış, ama yönetici­
ler umutlarını yitirmemişti. Partide de hoşnutsuzluk ve eleştiriler başlamıştı.
Bir süre yazılarına ara veren Yürüyüş’ün başyazarı Yalçın Küçük, 1978’de ge­
nel başkan dışında parti yöneticilerini eleştirerek bir muhalefet hareketi baş­
latmayı denedi. Bu girişimi başarısızlığa uğrayınca partiden ihraç edildi. An­
cak olay üzerine Yürüyüş Genel Yayın Yönetmeni Metin Çulhaoğlu45 da gö­
revinden ayrıldı. Ankara, İstanbul örgütlerinde ve meslek odalannda ayrılık­
lar peşi sıra gündeme geldi.
Parti yönetimi de eskisi kadar kendine güvenli değildi artık; birlik konu­
sundaki tutumunu, CHP’yle işbirliğine dair beklentilerini yumuşattı. Yüzü­
nü tam olmasa da CHP dışındaki sola döndü. İkinci MC’nin kurulmasının
ardından “antifaşist demokrasi cephesi” çağrısı yaptı. TSİP ve TKP’nin ye­
rel örgütleriyle eylem ve güç birlikleri için çaba harcadı. 1978’in sonlarında
TSlP’le merkezi düzeyde birlik görüşmelerinde bulundu.
Bir çıkış yolu aranıyordt), ancak zaman aleyhte işliyordu. Faşist terör yay­
gınlaşıp yeni aşamalara ulaşıyor, solun büyük bölümü yasadışı ve silahlı ör­
gütlenmelere başvuruyordu. TİP’in, demokratik muhalefetin temel gücü
saydığı kitle örgütleri sıkıyönetim ve AP azınlık hükümetinin baskıcı ko­
şullan çalışamaz hale geliyor, hatta kapatmalarla varlıkları dahi tehdit al­
tında bulunuyordu. Süreç TİP’in dediği gibi “tam boy faşizm”e doğru gi­
diyordu ve CHP umulduğu gibi sol güçlerle değil, AP ile işbirliğinin yolu­
nu arıyordu.
TlP’in yapabildiği, sol güçlere cephe ve işbirliği için çağnlar ve yerel dü­
zeyde bazı girişimlerde bulunmaktan öteye gidemiyordu. Yerel düzeydeki
işbirlikleri ise günün koşulları içerisinde etkisiz kalıyordu. 1979-80’de ar­
tık, kendilerini 1920’lerden süregelen TKP geleneğinin tarihsel izleyicisi gö­
ren iki partinin, yani TİP ile TKP’nin neden ayrı olduğu sorusunun ikna edi­
ci yanıtı yöneticiler açısından bile verilemiyordu. Partinin 2. Kongresi, 24-26
Şubat 1979 tarihlerinde toplandı. İstanbul Spor ve Sergi Sarayı’nda yapılan
kongrenin kararlarında, iki nokta göze çarpıyordu: Birincisi, partinin, kök­
45 2 0 0 1 ’de kurulan Türkiye Komünist Partisi’nin (TKP) kökü bu ayrılığa kadar uzanır. Metin Çul­
haoğlu, 12 Eylül sürecindeki hapislik döneminin ardından 1986’da Gelenek dergisinin kurucu­
luğunu yaptı. Bu çevre 1992’de Sosyalist Türkiye Partisi’yi (STP) kurdu. STP 1993’te Anayasa
Mahkemesi tarafından kapatılınca Sosyalist İktidar Partisi (SİP) adını aldı. StP’liler de 2001’de
TKP’yi kurdu.
leri 1920’lere dayanan TKP’nin devamı olduğu, İkincisi, enternasyonalizmin
ilkelerine sıkı sıkıya bağlı kalacağı... Bu iki nokta kararların 1 ve 2. madde­
lerinde şöyle yer alıyordu:

Türkiye’nin somut koşullarının bilimsel sosyalist açıdan somut tahliline da­

yanan programı ve işçi sınıfı partisine özgü tüzüğü ile, saptadığı strateji ve
uyguladığı taktiklerle, denenmiş kadroları ve başarılı geçmişiyle, işçi sınıfı­
mızın uzun bir tarihi olan politik mücadelesinin günümüz koşullarında ör­
gütlenişidir ve bu mücadelenin yürütücüsü ve geliştiricisidir.
İşçi sınıfımıza ve uluslararası işçi sınıfına olan tarihsel sorumluluğun bi­
lincinde olan Türkiye İşçi Partisi, proleter enternasyonalizmini, işçi sınıfı ha­
reketinin gerek ulusal, gerekse uluslararası düzeyde gelişme ve güçlenmesi­
nin temel koşulu sayar.

Bu kararlar parti üyelerinin genel ruh haline uygun olarak, TKP’yle hem
yakınlığı hem de ayrılığı resmileştiriyordu. Çünkü “enternasyonal” tarafın­
dan resmen tanınan bir TKP vardı, ama TİP kendisini TKP’nin “günümüz­
deki örgütlenişi” kabul ediyordu.
2. Kongre kararlarının 1. Kongre kararlarından bir diğer farkı “CHP yöne­
timinin politikalarının faşist tırmanışı kolaylaştırdığı, bağımsızlık ve demok­
ratikleşme yolunda engeller yarattığı” saptamasına yer verilmesiydi.46
Bir diğer gerçek, partide TKP’yle birleşme eğiliminin güçlenmiş olma­
sıydı. 1979 seçim yenilgisi partide genelleşmiş olan bu eğilimi tek seçe­
nek haline getirdi. 1980 Mayıs’mda TKP temsilcileriyle Türkiye’de ilk gö­
rüşme yapıldı ve birlik için protokol imzalandı. Bulgaristan’da yine üst dü­
zey bir görüşmeyle bu kez TKP’nin yurtdışmdaki temsilcileriyle protokol
teyit edildi.
Yasadışı ve barışçıl olmayan mücadele biçimlerinin öne geçtiği 1979-1980
yıllarında TİP de alışılagelmiş çizgisinin dışına çıkmak zorunda kaldı. İstan­
bul Sıkıyönetim Komutanlığı 1 Mayıs 1979’da gösterileri önlemek için soka­
ğa çıkma yasağı ilan edince, TİP’liler 1 Mayıs hakkı için bu yasağı dinleme­
yeceklerini açıkladı. 30 Nisan akşamından İstanbul’a girişler komutanlıkça
yasaklanmıştı. Genel Başkan Behice Boran’m içlerinde bulunduğu 500’e ya­
kın TİP yöneticisi, Merter’deki parti binasında toplandılar ve 1 Mayıs günü
sokağa çıkarak 1 Mayıs’ı kutladılar. Güvenlik güçlerinin sert müdahalesiyle
gözaltına alınıp tutuklandılar. TİP, 1 Mayıs hakkının savunulmasının tarih­
sel öneminden söz ederek, diğer sol güçleri, özellikle de TKP’yi 1 Mayıs için
mücadele etmemekle suçladı. Bu gösteriyle demokratik hakları korumak
için yasallık sınırlarının dışına çıkacaklarını göstermiş oluyorlardı.
“Faşist katliam girişimlerine karşı silahlı savunma biçimlerinin meşrulu­
46 Çark Başak, sayı 57-58, 16 Mart 1979.
ğu” da açıkça savunuldu. Kapatılan Yürüyüş dergisinin yerine çıkan Adımlar
dergisi 1980 Temmuz’unda Çorum’da faşist katliam girişimine karşı sol güç­
lerin eylem birliği ve barikat mücadelesini kapağına taşıdı. Kapağında “Fa­
şizm halkın barikatlarını aşamadı” denilen derginin iç sayfalarında “devrim­
ci görevin” “kendiliğinden gelişen bu mücadele biçimlerinin genelleştirilme­
si” olduğu belirtiliyordu.47
TİP Genel Başkanı Behice Boran, Kahramanmaraş, Çorum gibi katliam gi­
rişimlerini şöyle yorumluyordu:

Bugün artık Türkiye haritasında “faşist kentler”i, büyük kent planlarında fa­
şistlerin kontrolündeki mahalle ve semtleri işaretlemek mümkün. Bu durum­
da halk can güvenliğini korumak için nefis müdafaasına itiliyor ve haklı ola­
rak faşist saldırılara karşı direnişe geçiyor. Faşist güçler bundan da hoşnut.
İstedikleri bir iç savaş başlatmak ve sonra bunu “devlete isyan” olarak göste­
rip orduyu halkın üzerine yürütmek, tam boy bir askersel faşizmi devletin ba­
şına oturtmak. Niyet bu, plan bu.48

İktidarın baskıları ve faşist terörün silahlı saldırıları karşısında yasadışı

mücadele ve örgütlenme biçimleri konusunda bu açılımlar TİP için yeniy­
di yalnızca. Zira “Maocu” ya da “goşist” olarak nitelendirilen solun önemli
bir bölümü 1975’ten beri bu türden örgütlenme ve mücadele biçimlerini sa­
vunuyordu.
TKP’yle birlik sorununun önünde “ileri demokrasi”, “sosyalist devrim”
gibi aşılabilir görünen ideolojik sorunlar yanında iki temel engel daha var­
dı. Partiyi yok etmeyi amaçlayan “TİP düşmanlığından vazgeçilmesi TlP’li-
lerin birinci koşuluydu. Diğeri birliğin, iki partinin eşit koşullarda birleş­
mesi olarak ele alınması gerektiğiydi. TKP ise yaym organlarında “Bulgaris­
tan modeli” tartışmasını açarak, biri legal diğeri illegal iki parti formülün­
den söz ediyordu. TKP yasadışı, TİP ise yasal parti olarak aralarında bir çe­
şit işbölümü yapacaktı. Bu, TİP’in iradesinin TKP’ye teslim edilmesi anla­
mına gelebilirdi.

47 Dergide Çorum’daki sol güçlerin örgütlenişi şöyle anlatılıyor: “Daha önceki olaylar sırasında
oluşturulan ve içinde Maocu Halkın Kurtuluşu dışında, CHP’liler de dahil olmak üzere tüm an-
tifaşistlerin yer aldığı halk komiteleri, böylesine büyük bir saldırıya karşı uzun süredir hazırlıklı
bekliyorlardı... Bu mahallelerin insanları, Alevi-Sünni ayrımı gözetmeksizin, barikatlar ardında
beraberce nöbet tuttular, beraberce direndiler. (...) Halk komiteleri TİP, TSIP, Birlik Dayanışma
[TKP - V.E.] CHP, Dev-Yol, SGB (Bağımsız) [TStP’den ayrılan daha sonra TKP/B olarak örgüt­
lenen grup - V.E.] ve diğer gruplar yandaşlarının katılımıyla oluşturuldu. Bu gruplar arasında
olayların başından sonuna kadar son derece olumlu bir eylem birliği gerçekleştirildi,” Adımlar,
sayı 1, 22 Temmuz 1980. Çorum katliamı sırasında TtP taraftan Nurettin Aydemir, üç arkada­
şıyla birlikte ağaca bağlanıp kurşuna dizildi.
48 Adımlar, sayı 1 , 2 2 Temmuz 1980.
12 Eylül
TÎP “tam boy açık faşizme” gidilen bir süreçte TKP’yle birliği ve partinin
yeni görevlerine ilişkin genel tartışmanın ardından aldığı kararları 4 Ekim
1980’de yapılacak 3. Kongre’de resmileştirecekti. Ancak 12 Eylül’de aske­
ri cunta yönetime el koydu. Cunta tüm siyasi partiler gibi TİP’in de faaliyet­
lerini durdurdu. 3. Kongre belirsiz bir tarihe ertelendi. Merkez yayın orga­
nı Çark Başak, 14 Eylül’de el yazısıyla ve tek sayfa çıkarak şu kararları par­
ti üyelerine duyurdu:

Duyuru,
Emperyalizmin, Nato’nun, işbirlikçi-tekelci-büyük burjuvazinin ve büyük
toprak sahiplerinin gerici faşist iktidarının yeni biçimi olan askeri diktatör­
lük zaten kısıtlı olan demokratik hak ve özgürlükleri ortadan kaldırdı. Ana­
yasa ilga edildi. Parlamento feshedildi. DİSK’in çalışmaları durduruldu. As­
keri diktatörlük siyasi partilerin her kademedeki faaliyetlerini yasakladı. Bu
kapsam içinde Türkiye işçi Partisi’nin de çalışmaları durduruldu.
Parti bu durumu dikkate alarak aşağıdaki noktalan duyurmaktadır:
1- Türkiye İşçi Partisi’nin tüm kademe kurulları dağıtılmıştır.
2- Başkanlık Kurulu’nun son toplantısında alınan kararla “grup çalışması”
içinde olan MYK üyelerinin hareketle ilişkileri dondurulmuştur. Bu kişilerin
parti adına hiçbir yetkileri ve tasarruf haklan yoktur.
3- TIP derin tarihsel ve sınıfsal köklere, güçlü ideolojik, politik, örgütsel
temellere sahip bir harekettir. Hareketin sürekliliği böylesine sağlam kökler
ve temeller üzerinde yükselmektedir.
4- Gün, her hal ve şartta örgütlü olarak görev başında olmak günüdür.
Gün, sınıfa ve partiye güvenme, bu bilince ve kararlılığa sımsıkı sanlma gü­
nüdür.
Demokrasi güçlerinin zaferini sağlamak görevi seni bekliyor!
Tüm demokrasi güçlerinin tek cephesini ve demokratik iktidar) yaratmak
seni bekliyor!
Yaşasın ulusal bağımsızlık, barış, demokrasi, sosyalizm mücadelemiz!
Yaşasın bilimsel sosyalizm ve proletarya enternasyonalizmi!
SINIFA ve PARTİYE GÜVEN!

TİP yöneticileri, cunta koşullarında, yasal partiyi feshedip daha dar ye­
ni yasadışı ilişkiler kurdu. Genel Başkan Behice Boran, bir süre evinde göz
hapsinde tutuldu. Kalp krizi geçirince hastaneye kaldırıldı; ardından Kasım
1981’de yasal yollardan yurtdışma çıktı. Aynı yıl cuntanın teslim ol çağrısı­
na uymayınca vatandaşlıktan çıkarıldı.
Boran’dan başka bazı parti yöneticileri de değişik zamanlarda yurtdışma
çıktılar. Dışarıda partinin devamını sağlayacak yeni bir ilişkiler ağı kurdu­
lar. Merkezi yayın organı Çark Başak’m yayınlanması devam etti. Türkiye’de
yasadışı eylemler içerisine girmeyen, ancak yurtdışmdaki merkez komitey­
le bağlantılı hareket eden dar bir örgütlenmeyi muhafaza ettiler; Gün, Yarın,
Bilim ve Sanat gibi yasal yayınlar çıkardılar. Bunlar doğrudan politik yayınlar
değil, cunta koşullanna uygun “ezop” diline sahip genel kültür, edebiyat ya
da sanat dergileriydi. Türkiye’deki örgütlenmenin bir başka öncelikli göre­
vi, TİP davasıyla dayanışma içinde olmaktı. TİP davası, 15 Nisan 1982’de İs­
tanbul 2 No’lu Sıkıyönetim Askeri Mahkemesi’nde açıldı. 23 yönetici ve üye­
nin tutuklu yargılandığı yaklaşık 200 kişilik dava, 26 Ocak 1984’te 102 kişi­
nin mahkûm olmasıyla sonuçlandı. MYK üyesi 17 kişiden 4’ü 12 yıl, 10’u 8
yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Yurtdışmdaki örgütlenme, partinin 20. kuruluş yıldönümünde TKP’den
gelen birlik önerisine olumlu yanıt verdi. TKP-TÎP yakınlaşması, 1985’ten iti­
baren ortak bir partide birleşme görüşmelerine dönüştü. 1987’de birlik çalış­
maları olumlu sonuçlandı ve Türkiye Birleşik Komünist Partisi (TBKP) ku­
ruldu. 7 Ekim 1987’de Behice Boran ve Haydar Kutlu Brüksel’de ortak bir ba­
sın toplantısıyla partinin kurulduğunu açıkladılar. Açıklamadan üç gün son­
ra Behice Boran, kalp krizi geçirerek yaşamını yitirdi. Cenazesi Türkiye’ye ge­
tirilen Boran için TBMM’de tören düzenlendi. DSP Genel Başkanı Bülent Ece­
vit, SODEP Genel Başkanı Erdal İnönü’nün içinde bulunduğu “merkez sol­
dan” sosyalist solun değişik eğilimlerine kadar binlerce insanın katıldığı gör­
kemli törenden sonra İstanbul’a getirilen Boran’m cenazesi burada da kalaba­
lık bir topluluğun katıldığı bir törenin ardından Zincirlikuyu Mezarlığı’nda
toprağa verildi. Boran’ın cenazesi 12 Eylül sonrası sosyalist solun neredeyse
her rengini içeren geniş katılımlı ilk kitlesel toplantısıydı. Behice Boran, ölü­
münden bir yıl önce Almanya’nın Düsseldorf kenti yakınlarında görüştüğü
gazeteci Uğur Mumcu’ya “Her şeyi düşünmüştüm bu işlere girerken. Hapis
yatmayı, baskılan, şunu bunu... Ama yetmiş altı yaşında, bir yabancı ülkede
sürgün yaşamak hiç aklıma gelmemişti...”49 demişti.

49 Uğur Mumcu, Bir Uzun Yürüyüş, um:ag Vakfı Yayınlan, Ağustos 1996,5. 3.

112
 TÜRKİYE KOMÜNİST PARTİSİ (TKP)

Efsane ve gerçek
Sosyalist solda, üzerinde en çok durulan, tartışılan partinin Türkiye Komü­
nist Partisi olmasının anlaşılır nedenleri vardır. Her şeyden önce TKP en es­
ki örgütlenmeydi, dolayısıyla sosyalist hareketin geçmişini temsil ediyordu;
İkincisi her dönem Sovyetler Birliği gibi bir devin desteğini almıştı. Ve 1975-
80 döneminde, sosyalist hareketin en iri üç-dört grubundan biriydi.
Sosyalist solun 1970’li yıllardaki kaderini belirleyen örgütlerden biriydi
aynı zamanda TKP. Çünkü DİSK gibi, solun o sırada en kitlesel ve etkili kit­
le örgütünü iki yılı aşkın bir süre kontrolü altında tutmuş, yönlendirmişti.
1968’den itibaren TKP’yi bulmak için çabalayan genç kuşak sosyalistler
için TKP bir efsaneydi. Neredeyse 50 yıldır gizli faaliyet gösteren, yurtdı-
şındaki radyolarıyla seslenen, sosyalist ülkelerin desteğindeki bu örgüt, ara­
yış içindeki o kuşağa bir çıkış yolu olarak görünüyordu. Oysa bu efsane ör­
güt, 1960’lann o hareketli yıllan boyunca temsiliyeti tartışmalı, ilişkileri ço­
ğu sosyalist ülkelerde bulunan küçük bir çevreyle sınırlı, 5 kişilik bir Dış Bü-
ro’dan ibaretti. Ülke içinde bir örgütü dahi yoktu, bu nedenle de bağ kurmak
isteyen pek çok sempatizan, onu çok zorlu aramalar sonucunda ancak yurt-
dışında bulabilirdi.
Mustafa Suphi’nin liderliğinde kurulan TKP’nin ilk dönemi 1951 Tevki-
fatı’yla kapanmıştı. Demokrat Parti iktidan dönemindeki bu tutuklama dal­
gasında, yaklaşık 20 0 1 TKP’li gözaltına alındı, işkenceli, uzun sorgulamalar­
dan geçti. Birçoğu yargılamalar sonucunda mahkûm edildi. Kovuşturmadan
kurtulabilenler sosyalist ülkelere kaçtı. Parti yönetiminin tümünü kapsayan
1 184 sanıklı davada 131 kişi çeşitli hapis cezalarına çarptırıldı, Zeki Baştımar 10 yıl ceza aldı.
 tutuklamalar, kuruluşundan beri rejimin baskısı altında soluklanma imkâ­
nı bulamayan TKP için son ve ağır bir darbe oldu. Parti ve üyeleri dağıldı.
TKP’lilerin “likidasyon” adını verdiği bir süreç başladı.
Partinin Mustafa Suphi’den sonraki tartışmasız lideri Şefik Hüsnü Değ-
mer, 5 yıl hapislikten sonra sürgüne gönderildiği Manisa’da 1959’da öldü.
Aynı yıl tahliye olan Parti 1. Sekreteri Zeki Baştımar, 1961’de gizlice yurtdı-
şma çıktı. Yurtiçinde kalanlar -k i bunların en ünlüleri partinin eski merkez
komite üyeleri Reşat Fuat Baraner, Mihri Belli ve Doktor Hikmet Kıvılcım-
lı’ydı- yeni arayıştaydı. Tevkifat öncesi örgütlenme çalışmalarına “polis sız­
ması” olduğu gerekçesiyle katılmayan Kıvılcımlı’nın 1954’te kurduğu Vatan
Partisi, bir önceki legal parti denemelerine göre en uzun ömürlü olanıydı; üç
yıl ayakta kalabilmişti. 1957’de kapatıldı, yöneticileri de tutuklandı.
1960’lı yıllarda TKP adına birtakım çabalar, yalnızca yurtdışmda göze çar­
pıyordu. Bunlardan biri 1958 Mart’mda Türkiye’yle diplomatik ilişkisi olma­
yan Doğu Almanya’nın Leipzig kentinden yayın yapan Bizim Radyo’nun faa­
liyetiydi. Diğeri 1962 Nisan’mda yurtdışmdaki üyelerin bir araya geldiği, “62
Konferansı” diye adlandırılan 13 kişinin katıldığı toplantıydı.2 5 kişilik Dış
Büro bu toplantıda “teşekkül etti”.3 Parti 1. Sekreterliği görevini Zeki Baştı-
mar üstlendi.4
1963’te Nâzım Hikmet’in ölümü, Abidin Dino’nun ihraç edilmesiyle sayı
üç kişiye düştü. Bu üç kişi kimi zaman kendisini bir merkez komite, kimi za­
man da bir politbüro olarak tanımladı. Bu belirsizliği besleyen partinin dağı­
lırken iç hukukunu da yitirmiş olmasıydı. Yöneticiler (Zeki Baştımar ve İs­
mail Bilen), gerek partinin süregelen durumu içinde gerekse de birbirlerine
karşı resmi yetki arayışındaydı. 1960’lı yıllar boyunca, hatta bir konferansın
toplandığı 1977 yılına kadar “merkez komite”, “merkez komite dış büro”,
“politbüro”, “parti 1. sekreteri”, “genel sekreter” gibi tanımlamalar, kurum­
laşmış bir partide görülen, belirli-yerleşik kuralların ürünü organlar değil,
duruma göre değişen bu yetki arayışının sonuçlarıydı. Meşru yönetim or-
2 Toplantıya şu kişiler katıldı: Gün Togay (Budapeşte), Vartan thmalyan (Moskova), Abidin Di-
no (Paris), Nâzım Hikmet (Moskova), Hayk Açıkgöz (Demokratik Almanya Cumhuriyeti), An-
je l Açıkgöz (Demokratik Almanya Cumhuriyeti), Bilal Şen (Bulgaristan), Fahri Erdinç (Bulga­
ristan), İsmail Bilen (Demokratik Almanya Cumhuriyeti), Zeki Baştımar (Demokratik Alman­
ya Cumhuriyeti), Aram Pehlivanyan (Demokratik Almanya Cumhuriyeti) ve Sabiha Sertel (De­
mokratik Almanya Cumhuriyeti). Abidin Dino dışındaki üyeler, sosyalist ülkelerde mülteci
TKP’lilerdi. Bkz. Erden Akbulut, TKP MK Dış Bürosu, 1962 Konferansı, TÜSTAV Yayınlan, 1.
Basım, İstanbul, 2002.
3 Büro şu isimlerden oluşuyordu: Zeki Baştımar, 1. Bilen, Aram Pehlivanyan, Nâzım Hikmet, Abi­
din Dino. Erden Akbulut, a.g.e.
4 Toplantıya katılanlardan Anjel Açıkgöz, Baştımar’ın seçilmesiyle ilgili şunlan anlatmaktadır:
“Zeki Baştımar partinin genel sekreteri olduğunu açıkladı. Buna kimse itiraz etmedi, cesaret de
edemediler. Sovyetler’den atandığı biliniyordu.” Metin Gür, TKP’nin Avrupa Yıllan, Günizi Ya­
yıncılık, İstanbul, Kasım 2002, s. 169.
ganlan ancak bir kongreyle kurulabilirdi. Ancak böyle bir kongrenin topla­
nabilmesi yurtiçi ve yurtdışındaki üyeler arasında, güvensizliklerin yanı sıra
görüş ayrılıklarıyla da olanaksızdı. Diğer yandan rejimin baskısı karşısında
partinin yeniden örgütlenebileceğine dair inanç da kaybedilmişti. Bu iki ne­
den, TKP’nin 1960’k yıllardaki sol yükselişe karşın, Türkiye’de varolamayı-
şmı açıklar.5 1962’deki konferans ve bunun sonucunda oluşturulan merkez
komitesi, yurtdışındakilerin yetki ve örgütlenme sorunlarını aşmayı amaçla­
yan sonuçsuz bir girişimdi. Dış Büro’nun faaliyetleri, Bizim Radyo’nun yayı­
nı ile Yeni Çağ, Barış ve Sosyalizm Problemleri adlı SBKP çizgisindeki dünya
komünist partilerinin ortak yayın organlarının Türkçe çevirisiyle sınırlıydı.
Genellikle birbiriyle sürtüşme halindeki bu üyeler, SBKP’nin hakemliğinde
bir ilişkiyi sürdürmeye çalışıyordu.
Bir parti örgütünün olmayışı ilişkilerin tanımlanmasını da zorlaştırıyordu.
1965 seçimleriyle büyük bir etkiye ulaşmış olan TİP’le, etkin görevlerde Be-
hice Boran, Sadun Aren, Nihat Sargın gibi eski TKP üyeleri olmasına karşın
bir ilişki kurulamadı. Çünkü yurtiçindeki üyeler, yurtdışmdakileri TKP’nin
yetkili organı görmüyordu.
Bu, büronun, Türk komünistlerini “temsil” yeteneğini de ortadan kaldı­
rıyordu. Yurtdışındaki TKP’liler 1970’li yılların başlarına kadar bu sıkıntı­
yı çektiler. “Yetki” ve “referans” olabilmek için geriye, Sovyetler Birliği baş­
ta olmak üzere “kardeş partiler” nezdinde tanınmak, onaylanmak kalıyordu.
Sovyetler Birliği ve kardeş komünist partiler, bu mülteci komünistlere çaba­
larında destek oldu, ama Türkiye’deki komünistleri ne ölçüde temsil ettikle­
ri konusunda kuşkulan vardı. Bu kuşkulan, TKP’nin Türkiye’de yaygın bir
örgütlülüğe ulaştığı 1977’de bile sürdü. 1977 Konferansı’nda konuşma ya­
pan SBKP Merkez Komite üyesi Vadim V. Zagladin, konferansın Türkiye’de­
ki diğer komünistleri kapsamadığını açıkça dile getirdi. 1970’li yıllar boyun­
ca SBKP, TİP’i de komünist örgütlerden biri gördü. TİP Genel Başkam Behi-
ce Boran, Ekim Devrimi gibi yıldönümlerinde Moskova’ya davet edildi. TİP’le
birleşmenin, 1970’li yıllann sonlanndan başlayarak 1987’de TBKP kuruluşu­
na kadar TKP’nin gündeminden hiç düşmemesinin en önemli nedeni buydu.
TKP’nin 22 yıllık “örgütlen(e)meme” dönemini sona erdirecek iki önemli
toplantı 1973 yılında yapıldı. Bunlardan biri Doğu Berlin’de yapılan, “kardeş
partilerin” temsilcilerinin de katıldığı toplantıydı. Burada 5 kişilik bir mer­

5 Göz ardı edilmemesi gereken bir faktör Sovyetler Birliği’nin olası telkinleriydi. TİP’in varolduğu
ve orduda bir sol cuntanın hazırlandığı 1968-71 arasında Sovyetler Birliği’nin, zaten örgütlen­
mesi dağılmış TKP’yi teşvik etmediği düşünülebilir. Irak ve Suriye’de ABD karşıtı askeri rejim­
lere Sovyetler Birliği’nin verdiği destek, benzer özellikler gösteren Türkiye’deki sol cunta girişi­
mine nasıl yaklaşabileceğinin ipuçlarını veriyor. Bu bakımdan 1973’teki TKP’nin atılım kararı­
nın, 12 Mart darbesiyle birlikte TİP ile sol cunta girişiminin başarısızlığının kesinleşmesiyle de
ilişkili olduğu düşünülmelidir.
kez komitesi “teşekkül etti”.6 Diğeri iki eski tüfeğin, 1. Bilen (parti adı Marat,
Laz İsmail) ile A. Pehlivanyan’ın (parti adı Ahmet Saydan) Zeki Baştımar’ı
görevden aldığı üç kişilik “TKP Merkez Komitesi Bürosu” toplantısı. Baştı-
mar kararı reddedip toplantıyı terk ederken, iki imzalı toplantı tutanağında
oy çoğunluğuyla “görevinden alındığı”, “emekliğe ayırıldığı” belirtiliyordu.
Baştımar, bu “iki kişilik ‘Dış Büro’ kararı”nı tanımadı, destek bulmak için
SBKP yetkililerine başvurdu ancak, onlardan “kardeş partilerin iç işlerine
kanşamayacaklan”, bu sorunu kendilerinin çözmesi gerektiği yanıtım aldı.7
Bir merkez komitesi kurulmuştu, ancak 1978’e kadar toplanmadı. Aslın­
da merkez komitesi, TKP’nin eski, kıdemli üyelerinin, resmi bir örgütlenme
adımı atabilmek için meşru bir yönetici mekanizma kurma çabasıydı. İşler
gerçekte SBKP’nin onayını almış Genel Sekreter tarafından yürütülüyordu.8

6 “Kardeş parti temsilcileri”yle kastedilen, Dogu Alman Komünist Partisi, Bulgaristan KP’si ve
SBKP (veya bunlardan herhangi ikisi) temsilcileriydi. Bu temsilcilerin bir merkez komitesinin
oluştuğu dar bir toplantıda neden yer aldığı sorusu, aynı zamanda TKP’nin kritik her aşamasın­
da “kardeş partilerin” rolünü hesap etmeyi gerektirdiğini anlatıyor. Zeki Baştımar’ın katılmadı­
ğı anlaşılan bu toplantıda Merkez Komite 5 kişiden oluşmuştu: Zeki Baştımar (Yakup Demir),
İsmail Bilen, Ahmet Saydan (Araf Pehlivanyan), Mustafa Demir ve Ali Durak... Bu iki toplantı­
dan hangisinin önce hangisinin sonra yapıldığı hakkında mevcut belge ve kaynaklarla net fikre
sahip olmak zor görünüyor. Tanık anlatımları (bkz. Naciye Babalık, Türkiye Komünist Partisi­
nin Sönümlenmesi, imge Kitabevi, İstanbul, 2005, s. 100 ve 108-109) ile Zeki Baştımar’ın görev­
den alındığını belirten tutanak, her iki toplantının tarihini 24 Mayıs 1973 olarak gösteriyor.
7 Zeki Baştımar’ın görevden alındığı 24 Mayıs 1973 tarihli tutanak ile SBKP yetkililerine mektu­
bu ve görüşme tutanağıyla ilgili bkz. Zeki Baştımar, Yaşam Öyküsü, Mektuplar, Yazılar, der. Er­
den Akbulut, Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul, Haziran 2009.
8 9 Ağustos 1992 tarihinde Milliyet’te yayınlanan SBKP belgeleri, “kardeş partilerin” TKP’ye ne
ölçüde müdahil oldukları hakkında fikir veriyor. Bunlardan biri SBKP’nin Uluslararası İlişkiler
Dairesi Doğu Berlin temsilcisi V. Simonenko’nun SBKP Politbüro üyesi Boris N. Ponomaryov’a
25 Şubat 1980 günü gönderdiği “Gizli” ibareli bir mektup... (Mektup, Metin Gür’ün, TKP’nin
Avrupa Yıllan kitabında da yer almıştır, s. 190-191.)
“Yoldaş, B. N. Ponomaryov’a, T. Aksen yoldaşla TKP’deki duruma ilişkin görüşme ve TKP
MK yönetiminin güçlendirilmesi hakkında memorandum.
Türkiye’de bugünlerde siyasi bunalım derinleşiyor. Türkiye Komünist Partisi’ndeki, 1973
Mayıs’ında gerçekleşen yönetim değişikliğinden sonra partideki durum, iyiye doğru biraz dü­
zelme gösterdi. TKP’nin, Türkiye’de ve Avrupa’daki Türk işçileri arasındaki faaliyetlerinde uzun
durgunluk yıllarından sonra, parti örgütleri yaratılmaya başlandı. TKP’nin liderliği altında ülke­
de Barış Demeği, İlerici Gençler Demeği (30 bin üye) ve İlerici Kadınlar Demeği (12 bin üye)
kuruldu ve çalışmaya devam ediyor. Komünistler belirli sendika alanlarında kilit noktalara gel­
miş bulunuyorlar.
1974 yılında TKP Genel Sekreteri olan yoldaş 1. Bilen, TKP’nin faaliyetlerinin Türkiye’de ar­
tırılmasında belirli bir rol oynadı. Ancak son zamanlarda Alman dostlarımız ve TKP’nin bazı
liderleri tarafından TKP’nin yönetiminde belirgin bir kötüleşme hakkında bilgilendiriliyoruz.
Yoldaş Bilen kendisini partinin pratik yönetiminden soyutluyor, sorunların çözümünü kendisi­
ne yakın yardımcılarına (öncelikle Politbüro üyesi H. Erdal ve yardımcısı TKP MK Sekreteri O.
Kaya’ya) bırakıyor. Partide yoldaş Bilen’in ‘kişilik kültü’ oluşuyor. Partinin üst kademe organ­
larının toplantılarında (sorunların ciddi bir görüşmeden geçirilmesi) süreci (yoldaş Bilen’in gü-
dümlemesi, eleştirileri kabul edememe ve kendi düşüncelerini kabul ettirme çabasıyla) yer de­
ğiştiriyor. Yoldaş Bilen’in yıllarca Türkiye’den uzak kalmış olması da sorunların çözümünde et­
ki yapıyor. Politbüro (kolektif tip) bir yönetim sergileyemiyor ve faaliyetlerinde belirli bir dü-
Zeki Baştımar’m hastalığı ve görevden alınmasıyla fiilen İsmail Bilen genel
sekreterliği üstlendi. İsmail Bilen daha sonra da resmen genel sekreterliğe
getirildi.9 Baştımar, 18 Kasım 1974’te hayatını kaybetti.10 1974 sonrasında
TKP’nin örgütlenmesi, geride kalan iki eski tüfeğin, daha çok “atılıma” ruh
veren Bilen’in inisiyatifinde başarıldı.

Partizan grubu
TKP’nin yurtiçinde örgütlenmesini sağlayacak ya da daha doğru bir ifadey­
le, yurtiçi örgütlenmesini kuracak olanlar 1968 gençlik mücadelesi içinden
gelen Partizan diye anılan gruptu. 1970’te kurulan grup, Fikir Kulüpleri Fe­
zenden yoksun bulunuyor. Kadro politikası iyi belirlenmiyor, bu da merkez komitesi üyeleri de
dahil olmak üzere partinin faal kadrolarının sürekli değişmesine neden oluyor. TKP liderleri fi­
ilen olayların gerisinde kalıyorlar, uzun dönemli, ilkeli ve acil sorunlar ve bunların ısrarlı, akıl­
cı çözümü yerine günlük işlerle daha fazla uğraşıyorlar.
TKP MK’nın bugünkü genel sekreteri, artık rolünü oynamış ve bugün partinin gelişmesinin
önünde bir engel haline gelmiş bulunuyor. Bu da bizi, yerine birini bulma göreviyle karşı kar­
şıya getiriyor.
İstanbul’da bulunan ve partinin ülke içindeki faaliyetini yöneten H. Kudu ile üç aylık çalışma
döneminde ilişkiye girmiş olan Marksizm-Leninizm Okulu’ndaki yoldaşlarımız, Kutlu hakkın­
da olumlu bir izlenime sahipler. Bu yoldaşlar kendisini (ilkeli, ciddi, ölçülü, düşünceli, dikkat­
li) bir yoldaş olarak kabul ediyorlar. Ancak şimdilik biz kendisini çok iyi tanımıyoruz. N. Yel­
kenci de (Doğu Almanya’da yaşıyor) ilkeli, faal ve idarecilik yeteneğine sahip bir kişi izlenimi
veriyor. Eğer, Almanya Birleşik Sosyalist Partisi Merkez Komitesi’ndeki Yelkenci’yi doğal ola­
rak daha iyi ve yakından tanıyan yoldaşlarımız onu tercih ederlerse ilke olarak karşı çıkmayız.
Türkiye Komünist Partisi önemli organlarının günlük işlerinin idari merkezini ülkeye kaydır­
mak, çalışan sınıf içinde propaganda faaliyetini güçlendirmeli, parti kadrolarının seçimini ve ye­
tiştirilmesini sağlamalı, geniş bir demokratik cephenin temeli olarak sol güçlerin birliğini pratik
olarak kurmaya başlamalı (TKP, İşçi Partisi, Türkiye Sosyalist İşçi Partisi). Partinin Merkez Komi­
tesi, bu sorunların etkili bir çözümüne ancak partinin merkez komitesi yönetimini yeniden oluş­
turur ve sorunlara karşı ciddi, ilkeli ve kolektif tavır alma durumunu yaratır ve yoldaş Bilen’in ye­
rine başkasını getirirse ulaşabilir. 25 Şubat 1980, V. Simonenko (imza).” 1981’de Politbüro üyesi
olan Orhan Yıldırım, 1983’te Nabi Yağcı’nın (parti adı: Haydar Kutlu) seçiminde sosyalist ülkele­
rin etkilerini şöyle anlatıyordu: “Bilen sağ olduğu sürece kendisinin değiştirileceğine inanmıyor­
du. Ama eğilimi Türkiye’den yanaydı. Bilen’in bu yaşında, bu kapasiteyle partiyi yönetemeyeceği-
ni Kutlu ile konuşuyorduk. Kutlu bu konuda çok yetenekliydi. ‘Bilen’in partide karizntetik bir ye­
ri vardır’ diyerek, bunu bir yumuşak geçişle çözebileceğimizi söylerdi. Ûyle de oldu. Yardıma ge­
nel sekreterlik oluşturuldu. Kutlu bu göreve getirildi. Bilen bunu sindiremedi. Bilen ‘Genel sek­
reter yardımcısı’ diyordu, biz ‘Yardımcı genel sekreter’ diyorduk. Uzun bir zamana yayılan zor bir
süreçti. Bilen’in yönü her zaman Sovyerler’e çevrili idi. Bu da Türkiye’den gelen birinin genel sek­
reter olmasında rol oynamıştır. Yönü Demokratik Almanya Cumhuriyeti’ne çevrili olsaydı Mus­
tafa Demir genel sekreter olurdu. Sovyetler ve Bulgaristan, Türkiye’den birinin genel sekreter ol­
masını istiyordu. Demokratik Almanya Cumhuriyeti ise Mustafa Demir’i (Yelkenci). Sovyetler’in
ve Bulgaristan’ın istemi doğrultusunda Kutlu sekreter olunca, Demokratik Almanya Cumhuri­
yeti Sosyalist Birlik Partisi, bizim parti ile ilişkiyi sürdürmekle görevli Bay Burmann’ı geri çekti."
9 Yeni genel sekreter Atılım’ın Ekim 1974 tarihli, 10. sayısında şöyle duyuruldu: “Bildiri, Türkiye
Komünist Partisi Merkez Komitesi Politik Bürosu, 1. Bilen yoldaşı Genel Sekreterliğe seçmiştir.
TKP MK Politik Bürosu.”
10 TKP MK, 18 Kasım 1974’te Zeki Baştımar’ın ölümüyle ilgili bildiri yayınladı, 70 yaşında hayatı­
nı kaybettiğini duyurdu.
derasyonu (FKF) ve eski TIP içindeki bölünmelerin ürünüydü. Şunu söyle­
mek mümkündür: 1968 gençlik mücadelesi ve TlP’teki bölünmelerden TH-
KO, THKP-C ve TKP(ML) gibi 1970’lere damgasını vuran devrimci grupların
yanı sıra bir de TKP çıkmıştır. TKP’yi Türkiye’de kuracak olan bu gençlik li­
derlerinin çıkış yollan, Mahir Çayan, Hüseyin İnan, İbrahim Kaypakkaya gi­
bi diğer dönemin gençlik liderlerinden farklı olarak, silahlı mücadele değil­
di. Harun Karadeniz, Veysi Sansözen, Sıtkı Coşkun, Nabi Yağcı gibi gençlerin
öncülük ettiği bu grup, TİP’ten aynldıktan sonra 1 Mayıs 1970’te Partizan ad­
lı dergiyi çıkardı, işçi sınıfı içinde çalışmayı esas alıyorlardı. İstanbul’da Tekel
Gerçek, Gislavet Gerçek, Derby Gerçek gibi fabrika gazeteleri çıkararak işçiler
arasında örgütlenmeye çalıştılar. Fabrika gazeteleri merkezi bir dergi haline
geldi ve Gerçek adım aldı. Ancak 12 Mart muhtırası verildiğinden tek bir sayı
çıkabildi. 12 Mart’ta aralannda şifreli, gizli bir ilişkiler ağı kurdular, sendika
ve gençlik kesimindeki ilişkilerini gizli faaliyet içinde sürdürdüler.
1972 sonunda grup kendisini Türkiye Sosyalist Mücadele Birliği olarak
adlandırdı. Hatta bir tüzük bile hazırladı. 1970’li yılların ikinci yansına ba­
ğımsız, örgütlü bir yapı olarak girme olanağına sahiplerken, böyle yapmadı­
lar. Radyolan, kısmen de broşürleriyle tanıdıkları TKP’nin etkisi altındaydı­
lar. Amaçlan TKP’yle ilişki kurmaktı. 1972-74 arasında yurtdışma temas için
temsilciler gönderdiler. TKP’nin örgütsel durumuyla ilgili bir fikri olmayan
grubun temsilcileri, partiye kabul edildiler ve 1974’ten itibaren peyderpey
TKP MK üyesi olduklan belirtilerek, birer yönetici haline geldiler. 1970’te
TKP ile ilişki kurmayı başaran, Londra’da partinin etkili bir örgütünü oluş­
turan Nihat Akseymen’in (parti adı R. Yörükoğlu) ilişkileriyle de ortaklaşı­
larak TKP’nin Türkiye örgütlenmesi için gerekli temel oluştu. TKP’nin ör­
gütleri bu ilişkiler üzerinden ve bu ilişkiler sayesinde kuruldu. Ancak yurti­
çi örgütün başına getirilen ve 1974-78 arasında TKP’nin ülke içindeki poli­
tikalarında hayli önemli bir rol üstlenecek olan Aydın Meriç’ti.11 Meriç, eski
TİP muhaliflerinin çıkardığı Emek dergisi çevresinden geliyordu ve Partizan
grubundan önce I. Bilen’le ilişkiyi kurmayı başarmıştı.

Örgütlenme ve işleyiş
TKP’nin yeniden örgütlenmesi, Türkiye ve yurtdışında kendiliğinden oluşan
ve büyüyen ilişkilerin Doğu Berlin’de kurulan 4 kişilik Merkez Komitesi’ne,
daha doğrusu iki eski tüfeğe (zira diğer ikisi yurtdışı örgütlerden sorumluy­
du) bağlanmasıydı. Örgütlenme, hızla ilerledi.

11 Metin Gür, a.g.e., s. 101. Aydın Meriç (parti adı H. Erdal) 1975-1978 arası TKP’nin “Türkiye
sorumlusu” olarak görev yaptı, Mayıs 1975’teki 5. Kongre’nin ardından DİSK Genel Sekreterli-
ği’ne seçilen İbrahim Güzelce’nin yardımcısıydı.
 1974-80 arası örgütlenmenin temel dinamiklerini oluşturan İlerici Genç­
ler Demeği (İGD-Aralık 1975), İlerici Kadınlar Demeği (İKD-Haziran 1975)
kuruldu. TÖB-DER, TÜTED, TÜM-DER gibi kitle örgütlerinde “Birlik Da­
yanışma” adıyla parti gruplan oluşturuldu. Resmi yayın organı Atılım 1974
Ocak’mda önceleri aylık, sonraları 15 günlük periyotlarla illegal olarak yayı­
na geçti. Teorik sorunların ele alındığı bir başka yayın aylık Ürün dergisi de
Temmuz 1974’te legal olarak yayınlandı. Ayrıca Doğu Almanya’dan illegal
yayın yapan iki radyo (Bizim Radyo ve TKP’nin Sesi) görüşlerini 1970’li yıl­
lar boyunca partililere ve taraftarlara iletti.
Kuşkusuz bu örgütlenme hamlesinin en önemli ayağı, 1975’teki DİSK
Kongresi’nin ardından uzmanlar aracılığıyla yüz binlerce üyeli DtSK’in poli­
tikalarım belirleyebilecek konuma gelinmesiydi.
TKP iki-üç yıl gibi kısa süre içinde onbinlerce insanı politikalarıyla yön­
lendirebilecek siyasal bir güç haline geldi. Parti, tarihinde ilk kez böylesi ge­
niş bir örgütlenme ve etkileyebileceği taraftar kitlesine ulaştı. Tüm ilişkiler
1940’h, 1930’lu hatta 1920’li yıllarda illegal ve az sayıda insan arasında ku­
rulmuş, tutuklamalarla sık sık kesintiye uğrayan bir örgütsel pratikte yaşam­
larını sürdüregelmiş İsmail Bilen ve yardımcısı durumundaki Aram Pehli-
vanyan’da merkezileşti. En az 30 yıldır Türkiye koşullarından uzak sosya­
list ülkelerde mülteci bir hayat süren bu iki eski tüfek (1. Bilen 1937 yılında
yurtdışma çıkmıştı), onbinlerce insanı harekete geçirebilen politik bir hare­
ketin liderleri durumuna geldi.
1973’ten 1977’ye kadar genç kuşak militanlardan merkez komiteye deği­
şik tarihlerde üyeler alındı. Ancak sayının bu artışı karar alma mekanizma­
sında değişikliğe yol açmadı. Zira bu yıllar içinde bir merkez komite toplan­
tısı yapılmadı. 1978 yılma kadar “Türkiye sorumlusu” görevini yürütmüş
olan Aydın Meriç’in anlatımıyla “politbüro toplantıları yurtdışmdaki bu iki
arkadaşa Türkiye’de olup bitenleri anlatmaktan”12 ibaretti.
1973’te hazırlanmış tüzüğün pratik değeri yoktu. Ne tüzükte ifade edil­
diği gibi en üst karar organı parti kongresiydi (zira böyle bir kongre ancak
1983’te toplanabildi) ne de merkez komitesi kongre veya konferans tarafın­
dan seçilmişti. “Kooptasyon” diye adlandırılan merkez komitenin yeni üye
alma yöntemi tüzüğün en çok uygulanan maddesiydi ve 1970’li yıllar boyun­
ca merkez komite üyeleri bu yöntemle atandı. Seçilen kişiler yine tüzükte
öngörüldüğü gibi en az 5 yıllık partili olma özelliğine de sahip değildi. Kri­
terlerin netleşmediği görevlendirmeler ile kaynaşmamış parti örgütü, ileriki
yıllarda gruplaşmaların, kişisel sürtüşmelerin de temelini oluşturdu.
Partinin iç hukuku açısından ilk önemli adım, 1977 Ocak’ında (28-29

12 Metin Gür, a.g.e., s. 102.

Ocak) yaklaşık 40 delegeyle Moskova’da toplanan konferansla atıldı.13 Ancak
bu konferansın biçimselliği ne ölçüde aştığı tartışılırdı. Çünkü konferansın
yaptığı en önemli şey, 1973’te yazılmış programı bazı düzeltmelerle onayla­
mak oldu. Merkez komitesi, politbüro gibi yönetici organlar burada seçilme­
di. Konferansın dışında, iki eski tüfeğin belirleyiciliğinde, kooptasyon yönte­
miyle organlara üyelerin alınması yöntemi geçerliliğini korudu. Buna karşın
konferanstan sonra TKP’nin politbüro, merkez komitesi gibi organları bir iş­
lerlik kazandı. Politbüro üye sayısı 1978-79’da 7 kişiye, merkez komite üyele­
rinin sayısı ise 25’e yükseldi. 1980’de ise politbüro üyesi sayısı 8, merkez ko­
mite üye sayısı 31 oldu.14 Politbüro ve merkez komite toplantıları belirli ara­
lıklarla düzenli yapıldı. Sayının artışı, yönetici organlara hem partideki örgüt­
sel işbölümünün yansıması hem de ülke içinde faaliyet gösterenlerin katılma­
sı bakımından önemliydi. Yine de yeni kuşak, ne ölçüde üst kademelerde gö­
revlendirilmiş olursa olsun, parti üzerinde doğrudan etkide bulunan Sovyet-
ler Birliği, Doğu Almanya, Bulgaristan gibi sosyalist devletlerin disipline ettiği
çalışma koşullan ve partinin gizli yapısı nedeniyle parti içinde olup bitenlere
hâkim olma imkânına sahip değildi. Nihai kararlar 1. Bilen’in iradesine daya­
nıyordu. Son genel sekreter Nabi Yağcı (parti adı Haydar Kutlu), 1. Bilen’den
sonraki ikinci adam olduğunu, 1983’te SBKP yöneticisi kendisine 1. Bilen’in
yerini önerdiğinde anlayabildi; çünkü “başka eski yoldaşlar”ın olduğunu dü­
şünüyordu. Genç kuşak 1973-74’te TKP’ye katıldığında bir parti örgütünün
olduğunu sanıyordu. Bu durum Nabi Yağcı ve Aydın Meriç’in anlatımlarında
açıkça vurgulanır. Nabi Yağcı, TKP’yle tanışmasını şöyle anlatıyordu:

1973’te önce Cihan, sonra Zaro’yu [Veysi Sarısözen - V.E.] TKP’yi bulmak
için yurtdışına yolladık. Zaro’nun pasaportunu ben kendi ellerimle yaptım.

13 Konya Konferansı olarak adlandırıldı. O yıllarda partinin radyo ve yayınlarında konferansın

Konya’da yapıldığı propaganda edildi.
14 1980’de Merkez Komitesi, yeni (Y) alman 10 üyesiyle birlikte şu kişilerden oluşuyordu: Adil De­
mirci, Ahmet Muhtar Sökücü (Y), Ali Durak, Alp Otman, Aybaıs Bentürk (Y), Aydan Bulutgil,
Aziz Cuydur (Y), Birol Başören (Y), Çağatay Günel (Y), Cemal Kıral (Y), Cihan Şenoğuz, Er­
dal Talu (Y), Feridun Aksın, Gönül Dinçer, Güray Tekin Öz, H. Erdal, Haluk Yurtsever, 1. Bilen,
Mehmet Bozışık, Mehmet Karaca (Y), Metin Gür, Nabi Yağcı, Orhan Yıldırım (Y), Ömer Ağın
(Y), Ûmer Tulgan, Sıtkı Coşkun, Süleyman Çavuşev, Şeref Yıldız, Turgut Metin Öztürkoğlu, Ulvi
Oğuz, Veysi Sarısözen. Politbüro üyeleri ise şunlardı: 1. Bilen (Genel Sekreter), Mustafa Demir, Ali
Durak, H. Erdal, Nabi Yağcı, Aydan Bulutgil, Alp Otman, Veysi Sarısözen. 12 Eylül öncesi görev
dağılımı şöyledir: A.Saydan (Aram Pehlivanyan), 1973-1979 (İdeolojik İşlerden sorumlu PB üye­
si, MK Sekreteri), H.Erdal, 1977-1981 (Örgüt işlerinden sorumlu PB üyesi, MK Sekreteri, 1981-
82 PB üyesi), Mustafa Demir, 1973-1983 (Batı Avrupa örgütlerinden sorumlu PB üyesi, MK Sek­
reteri), Ali Durak, 1973-1982 (Ulusal Sorun ve Baü Avrupa örgütlerinden sorumlu PB üyesi, MK
Sekreteri), Alp Otman, 1978-1983 (Teknik işlerle görevli MK Sekreteri), A. Bulutgil, 1978-1981
(1978 PB üyesi, 1979 MK Sekreteri), Nabi Yağcı, (1980 Türkiye Örgüt Bürosu), Veysi Sarısözen,
1980-1988 (İdeolojik işlerden sorumlu PB üyesi). (Yanlışlıklar da içerebilecek bu liste, TÜSTAV
iletişim grubunun konuyla ilgili 2000’li yılların başlarındaki çalışmalarından derlendi.)
 İkisini de Belçika’ya yolladık. Çünkü orada tanıdığımız biri vardı. Zaro ora­
da önce Ali Durak’la (Şiğo) sonra H. Erdal’la [Aydm Meriç - V.E.] görüşü­
yor. Zaro ile satır aralarına sütle yazı yazma tekniğini kullanarak mektupla
haberleşiyorduk. Bu yolla bana haber yollayarak İstanbul’daki arkadaşları H.
Erdal’a devretmemi istedi. Arkadaşların listesini çıkararak İstanbul’a gelen H.
Erdal’a verdim. O, o zaman daha İstanbul’da oturuyordu. Yıl 1 9 6 4 [1 9 7 4 -
V .E .]. Bir gün bana partiye alındığımı söyledi ve “Seni İstanbul’daki parti ör­
gütleriyle tanıştıracağım” dedi. Benim için çok heyecanlandırıcı oldu. Gün­
lerce etkisinden kurtulamadım. (...)
20-25 yaşlarında gencecik insanlardık. Sağlam bir partide militan olarak
çalışalım, diye düşünüyorduk. Kafamızdaki TKP’yi böyle hayal ediyorduk. İl­
legal ve örgütleri olan bir parti olarak düşünüyorduk. H. Erdal’ın beni tanıştı­
racağı parti örgütleriyle bir evde yaptığı toplantıya gittiğimde oraya katılanla-
n görünce çok şaşırdım. Bizden ve Sosyalist Gençlik Ûrgütü’nden TKP’ye ge­
len genç arkadaşlardı. Oysa benim kafamda yaşlı başlı, görüp geçirmiş parti­
liler vardı. Onlarla tanışacağımı sanıyordum. Bir ara H. Erdal’a, TKP’de genç
kuşak, eski kuşak ayrı mı örgütleniyor, diye sorunca, bir kahkaha attı. “İşte
hepsi bu” dedi. Biz, sıradan bir parti üyesi olarak çalışmayı umarken iş bizim
üzerimize yıkıldı, dedim içimden. Ondan sonra İstanbul kazan biz kepçe par­
tiyi örgütlemek için düştük yollara!..
Aynı yılda İstanbul il sekreteri görevi verildi ve Merkez Komitesi üyeliği­
ne atandığım belirtildi. İstanbul’un birçok yöresinde ilk parti hücrelerini kur­
maya başladım.15

İsmail Bilen’in ilk görüşmede kendisini “politbüro üyesi” olarak tanıttığı­

nı, sonra Bilen’e genel sekreter denmeye başlandığını anlatan Aydın Meriç de
ilk tanışmasını şöyle anlatıyor:

... hayatını kazanmak için yurtdışına çıkmış, daha önce ülkede gerek legal
TİP hareketi içinde, gerekse illegal komünist örgütlerde, gruplaşmalarda yer
almış insanlar vardı [ 1973 yılı - V .E .]. Bunlann bazıları 19 6 7 -7 3 döneminde
TKP’ye girmişler, ülkedeki komünist gruplarla bağ kurmuşlardı. Zaten zayıf
ve düzensiz olan bu bağlar 12 Mart döneminde iyice koptu. İşte ben yeniden
böylesi bağlar kurmak amacıyla Yakup Demir [Zeki Baştım ar- V.E.] yoldaş­
la görüşmek üzere yurtdışma çıktım. Eski ilişkilerden birinin kapısını çalıp
Yakup Demir’le görüşmek istediğimi söyledim. Bu yoldaşın tanıştırdığı tanı­
madığım bir kişi Yakup Demir’le görüştürmeye götürürken, yan yolda artık
Yakup Demir’in bu görevi yapamadığını, bir başka yoldaşın olduğunu, onun­
la görüştüreceğini söyledi. Ben de doğru ya da yanlış, politik bir tercih yapıp

15 Metin Gür, a.g.e., s. 217-218. Nabi Yağcı, 1. Bilen’in ölümünden sonra TKP Genel Sekreterliği’ne
getirildi.
 bu yoldaşla görüştüm. Bu ilk görüşmemizde 1. Bilen bana Türkiye’de yeniden
inşa edilecek komünist partisinin 1 no’lu üyesi, 1 no’lu yöneticisi olduğumu,
beni komünist yapanlann komünist sayılmaması gerektiğini söyledi. İkinci
sohbetimizde, 1. Bilen, yaptığımız görüşmenin politbüro toplantısı olduğunu
söyledi. Ben de böylece politbüro üyesi oldum! Böylece 1973’te, hayatımda
ilk kez karşılaştığım, kim olduklarını, nereden geldiklerini bilmediğim, Tür­
kiye’de herhangi bir düzeyde politika yapıp yapmadıklarını bile bilmediğim
insanlarla bir parti kurmaya giriştik. 1 9 7 3 -1 9 7 7 döneminde politbüro çalış­
maları büyük ölçüde, Türkiye’den gelen tek kişi olarak benim bu yoldaşlara
Türkiye’yi anlatmam toplantıları biçiminde geçiyordu. Bu dönemde yaptığı­
mız toplantılarda düzenli tutanak tutma, konuşulanların hangisinin karar ol­
duğunu karar verme alışkanlığını, disiplinini geliştiremedik. Bunlar daha çok
sohbet toplantıları niteliğindeydi.

Türkiye’deki örgütsel yapıyı kuran ve siyasal eylemi yöneten genç kuşa­

ğın parti merkezindeki hâkimiyeti, 12 Eylül’den sonra, 1983 Kongresi’nden
itibaren, 1. Bilen’in hastalığı nedeniyle sembolik olarak TKP Başkanı,16 Na-
bi Yağcı’nm Yardımcı Genel Sekreter olmasıyla gerçekleşti. Türkiye örgü­
tü, parti yönetimini eline aldığında, Türkiye içindeki etkisi de büyük oranda
ortadan kalkmıştı. Parti yöneticileri bu kez 12 Eylül cuntası nedeniyle ara­
nır duruma düştüklerinden yurtdışına taşınmıştı. Kuşkusuz, eski kuşak yö­
netici ekibin 30-40 yıl gibi ülke topraklarından uzak, mültecilik koşulların­
da yaşam sürmenin handikaplarını yaşamıyorlardı, hepsi ülkedeki mücade­
lenin içinden gelmişlerdi.
1977 konferansının ardından parti hiyerarşisi Genel Sekreter, Politbüro,
Merkez Komite, Yöre Komiteleri, 11 Komiteleri, Semt ve Hücreler olarak ku­
ruldu. 12 Eylül’den sonra açılan davaların iddianamelerinde TKP’nin yedi
yöre komitesi (Çukurova, Ege, İç Anadolu, Doğu Anadolu (Kürdistan), Do­
ğu Karadeniz, Marmara, Istanbul-Trakya) ve 40 il komitesi olduğu belirtili­
yordu. Yine iddianameye göre merkez komitesinin Türkiye sekreteri gibi ni­
telenebilecek, “Türkiye sorumluluğu” görevi bulunuyordu. 1973-1978 ara­
sında Aydın Meriç, ardından Nabi Yağcı bu görevi üstlenmişti. Bundan baş­
ka Merkez Komite’ye bağlı olarak oluşturulmuş Merkezi Gençlik Komitesi,
Merkezi Kadın Komitesi, Merkezi Sendikalar Komitesi, Merkezi Öğretmen­
ler Komitesi, Merkezi Teknik Elemanlar Komitesi gibi komiteler bulunuyor­
du. Bu komiteler en önemlileriydi ve sırasıyla İlerici Gençler Demeği (İGD),
İlerici Kadınlar Derneği (İKD), DİSK, TÖB-DER, Tüm Teknik Elemanlar
Derneği (TÜTED) gibi binlerce üyeye sahip kitle örgütlerindeki çalışmaların
merkezileştiği komitelerdi.

16 Diğer eski tüfek Arâm Pehlivanyan, 13 Aralık 1979’da hayatını kaybetti.

Temsiliyet ve yetki sorunu
TKP’nin 1974’te atılıma geçtiği sırada aynı ideolojik çizgide iki oluşum var­
dı. TSİP ve TİP... Her iki parti de geçmiş komünist hareketin mirasçısı, en-
temasyötıal çizginin takipçisi olduğunu söylüyordu. Bu iki partinin varlığı,
TKP’nin komünistleri temsil eden tek parti iddiasını çürütüyordu. Bu ne­
denle 1974-76’da Atılım ve TKP’nin Sesi radyolan eski TKP’liler ve bu iki
parti hakkında ağır suçlamalarda bulundu.
Suçlamalar TKP’nin yeniden kuruluşunu başarması ve TİP, TSİP’in etki­
sinin kırılmasının ardından terk edildi. Bu değişim, Atthm’ın 1976 Ekim sa­
yısında şöyle dile geliyordu: “Türkiye’deki toplum düzenini, antifaşist, anti-
emperyalist, demokratik bir düzeye getirmektir. Sosyalizme geçiş koşullarını
hazırlamaktır. TKP ile bazı sosyalist partiler arasında bu konuda hemen he­
men fikir ayrılığı yoktur. Fakat sübjektif kıymetlendirmeler ideolojik plan­
daki fikir ayrılıklarını somutlaştırma ve kişileştirme çabaları ortak noktala­
rı çok olan bu akımları birbirinden yapay bir şekilde ayırıyor.” Yazıda ayrı­
ca “bu sosyalist akımların yakınlaşması, birleştirici noktalan güçlendirmele­
ri gerektiği” belirtiliyordu.
Daha once yöneltilmiş ağır suçlamalarla ilgili herhangi bir özeleştiriye yer
vermeden geliştirilen yeni yaklaşım sonraki yılların hâkim görüşü oldu.
Ancak karşılıklı birlik çağrılarına karşın üç parti arasında güvensizlikler
aşılamadı. TİP’le resmi birlik görüşmeleri, 1980’de başlamasına karşın, bir­
leşme 1987’de gerçekleşebildi. Başlangıçta TİP ve TKP’nin aksine kendisini
sosyalist hareketin tek temsilcisi görmemesine ve “sosyalist hareketin politik
birliği”ni savunan bir parti olmasına karşın TSİP, bu partilerle eylem birli­
ğine yönelmiş olsa da, 1980’li yılların sonlarında bile onlarla birleşmeyi ger­
çekleştiremedi.
TKP’nin TİP üzerindeki etkisi, TlP’in 1977 seçim başarısızlığından son­
ra arttı. Özellikle 1979-80’de TİP yöneticileri arasında TKP sempatisi geliş­
ti. TİP yönetimi de “tek parti, tek cephe” sloganıyla o güne kadarki'çizgisini
terk ederek TKP’yle birlik görüşmelerine geçti.
TKP, rakipleri TİP ve TSİP’i güçsüzleştirip, Sovyet çizgisinde tek seçenek
haline gelmeyi başarsa da, yurtdışmda mülteci konumundaki bir avuç eski
üyenin Türkiye komünistlerini temsil etme iddiasıyla ortaya çıkması, bu ge­
leneği savunanlar nezdinde meşruluk bakımından hep ciddi bir sorun ola­
rak kalmayı sürdürdü. Genel sekreter Haydar Kutlu, 1989’da “Geçmişin
Muhasebesi”17 başlığı altında kaleme aldığı yazısında “70’li yılların TKP açı­
sından karakteristiği ‘yeniden örgütlenme’ görevi ile karşı karşıya kalmış ol­
masıydı. Ne yazık ki 1973 kararında partinin önünde bu nesnel görevin dur­
17 Yeni Açılım, sayı 17, Eylül 1989.
 duğu saptanmış değildi. Bu durum 73 sonrası hataların temel nedeni oldu”
der. Kutlu, aynı yazısında “atılım” kararının “belirli bir örgütlenme varmış
izlenimi yarattığını” belirterek şöyle devam eder: “Başlangıçta, TKP’nin ül­
kedeki atılımı güven sorunu ile karşılaştı. Kimlerdi bunlar? Bilinen yalnızca
iki isim vardı; 1. Bilen ve A. Saydan (Aram Pehlivanyan). Onlar ise uzun yıl­
lar dışarıdaydılar, ülke gerçeklerinden uzaktılar. Genç kadroların hepsi tara­
fından da tanınmıyorlardı. Dahası partiye giren genç kadrolar durumun ayrı­
mında değildiler, uzun bir süre de olamadılar. Partinin eski kadrolarıyla ye­
nilerinin ayrı örgütlendiğini dahi düşünüyorlardı.” Kutlu’ya göre, meşru bir
kuruluş için eski üyelerle birlikte bir kongre toplanmalıydı. TSİP Genel Sek­
reteri Yalçın Yusufoğlu partinin 1976’daki kongresinde TKP’nin suçlamala­
rına karşı kendilerini savunurken, partiyi kurdukları sırada TKP’nin yayın
planında bile Türkiye’de olamadığını, “geleneği temsil edelim” diyenlerin
MDD’ciler ve Doktor Hikmet Kıvılcımlı olduğunu söylüyordu.
Behice Boran da 1977’de TİP’in 1. Kongresi’nde temsil sorununu şöyle de­
ğerlendiriyordu: “İşçi sınıfı partisinin işçileri bilinçlendirdiği, işçiler içinde ör­
gütlendiği, diğer emekçi kitlelerle ittifakını kurduğu oranda işçi sınıfı partisi
olma niteliğini kazanır... Bu başanlamıyorsa, ne işçi sınıfı hareketinin geçmişi­
ne sahip çıkma girişimleri, ne de enternasyonalizm iddiaları bir kuruluşu işçi
sınıfının partisi yapmaz... İşçi sınıfının partisi olmak hiçbir kişiye, gruba, örgü­
te peşinen tanınmış, verilmiş bir imtiyaz, bir tekel değildir.”18 Yurtdışındakiler
yetki sorununu, başta SBKP olmak üzere sosyalist ülke komünist partileri ta­
rafından tanınıyor olmalarıyla aşma yolunu seçmişti. Gerçekte başka bir daya­
nak da yoktu. TİP ve TSİP karşısındaki en önemli silah SBKP’den alınan des­
tekti. Atılım dergisinin sayfalan, bu amaçla, İsmail Bilen’i komünist parti sek­
reterleriyle birlikte gösteren fotoğraflarla süslendi, çeşitli vesilelerle İsmail Bi-
len’e gönderilen veya İsmail Bilen’in komünist parti liderlerine gönderdiği me­
sajlar tam metin yayınlandı. Böylece TKP’nin ve lideri olarak İsmail Bilen’in
uluslararası komünist hareket nezdindeki tanınırlığı gösterilmiş oluyordu.

İdeolojik-politik eksen
1973’te yeniden örgütlenme karan verildiğinde tıpkı ortada bir parti örgü­
tünün olmayışı gibi Türkiye’ye dair sistematik ideolojik-politik görüşler de
yoktu. TKP’lilerin Üçüncü Program adını verdiği 1973 programı bu boşluğu
doldurmayı amaçlıyordu. Gerek metin olarak gerekse de fikirlerin açıklığı
bakımından kanşıklıklar içeren bu program19 1970’li yıllar boyunca TKP’nin

18 Yürüyüş, sayı 100, 8 Mart 1977.

19 TKP programlarıyla ilgili bilgi için bkz. TKP Programlan ve Mustafa Suphi Tezleri (derleme),
Ürün Yayınlan, Eylül 1997.
yegâne resmi ideolojik-politik çalışmasıydı. Program Türkiye’yi ABD emper­
yalizmine bağımlı, büyük burjuvazi ve toprak ağalarının egemenliğinde ge­
ri bir kapitalist ülke olarak tanımlıyordu. Yakın hedef, büyük burjuvazi ve
toprak ağalarının gerici iktidarım yıkarak yerine ileri demokratik düzen kur­
maktı. Emperyalizme bağımlılığa son verecek bu düzende ulusal, demokra­
tik dönüşümler gerçekleştirilecek, ardından işçi sınıfının iktidarının kurula­
cağı sosyalizme geçilecekti. TKP “ileri demokratik düzeni kurmak için, par­
lamento içi, parlamento dışı kuvvetler dengesine uygun bir savaş stratejisi ve
taktiği” uygulayacak, “her tür yöntemi, legal-illegal olanakları, örgüt biçim­
leri araç ve silahlan” kullanacaktı. Programdaki genel ilkeler, Bolşevik Par­
tisi modelinden esinlenen geleneksel komünist partilerin çizgisini izliyor­
du.20 Öte yandan TKP’ye hazır ideolojik-politik kimliğini veren, “bir parçası
olduğu”nu söylediği SBKP’nin öncülük ettiği dünya komünist partiler top­
luluğuna aidiyetiydi. Stalin sonrası, Kruşçev-Brejnev’in liderlikleri sırasında
SBKP siyasetinde iki yeni tez öne çıkmıştı: Barış içinde bir arada yaşama ve
sosyalizme barışçıl geçiş olanağı... ilki kapitalist dünya ile savaşın mutlak bir
zorunluluk olmadığı ve uzlaşma-banş olanaklannm bulunduğunu, İkincisi,
sosyalist sistemin ulaştığı güç nedeniyle komünist partilerin banşçıl yöntem­
lerle iktidara gelebileceğini anlatıyordu. Her iki tez, kapitalist dünya ile sos­
yalist dünya arasında kurulan askeri ve siyasal dengelerin yorumlanmasıyla
ilgiliydi ve Sovyetler Birliği’nin dış politika ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlı­
yordu. Detant (yumuşama), iki kampın askeri bir savaşa tutuşmaksızın so­
runlara uzlaşma çerçevesinde çözümler bulmasını içeriyordu. Gerçekte ise
“detant”, sosyalist ve kapitalist dünyanın iki süper gücü Sovyetler Birliği ile
Amerika Birleşik Devletleri’nin kurduğu, nükleer silahlanma yanşıyla yeryü­
zünü birkaç kez yok edecek askeri dengenin bir sonucuydu. Diğer yandan
İkinci Dünya Savaşı sonrasından Sovyetler Birliği’nin dağılışına kadar süren
tarihsel dönemde iki gücün ilişkilerini belirleyen şey “Soğuk Savaş” diye ad­
landırılan dolaylı savaş biçimleriydi. Birbirlerini son tahlilde “düşman” gö­
ren her iki güç için de “detant”ı bozacak stratejik çıkarlar söz konusuydu. Bu
yeni güçler dengesinde komünist partiler ulusal faaliyetlerinde Sovyetler Bir­
liği’nin öncülüğünde yürütülen uluslararası politikaları gözetmek durumun­
daydı. Bu hem komünist hareketin eski bir disipliniydi, hem de enternasyo­
nal mücadelenin bir gereği.

20 Bolşevik modelde komünist partisi, sanayi merkezlerini çalışma alanı olarak seçer ve işçi sını­
fı içinde örgütlenir. Ülke eğer emperyalizme bağımlı, prekapitalist ilişkilerin hâlâ varlığını sür­
dürdüğü, geri kalmış kapitalizmi yaşıyorsa, yani buıjuva devrimini gerçekleştirememişse, ko­
münist parti demokratik devrimde çıkan olan diğer sınıflarla birlikte, demokratik devrim için
mücadele eder. İktidar, genel kural olarak, koşullar oluştuğunda, sanayi merkezlerinin, yani şe­
hirlerin belirleyici olduğu devrimci ayaklanmalar yoluyla ele geçirilir.
 Bütün bunlar, TKP’nin, üstelik onun Sovyetler Birliği’nin desteğinde21 ha­
reket ettiğini bilen NATO üyesi Türkiye’de, komünist partilerin işçi sınıfını
iç savaşa, ayaklanmaya hazırlama geleneksel görüş açısıyla hareket etmesi­
ni neredeyse olanaksız kılıyordu. TKP, CHP’den tüm beklentilerini yitirdiği,
silahlı çatışmanın toplumun her kesimine yayıldığı ve parti içinde bu yönde
ciddi bir muhalefetin ortaya çıktığı 1979-80’de dahi silahlı savaşım biçimle­
rinin meşru kabul edilmesi demek olan “devrimci durum” değerlendirme­
si yapmadı. Siyasal çalışmasının bütün ağırlığını ABD ile mesafeli, Sovyetler
Birliği’yle dostluk ilişkilerini kuracak, TKP’ye yasal çalışma imkânları sağ­
layacak “ilerici bir hükümetin” kurulmasına verdi. Önceliği barışçıl ve par­
lamenter mücadele biçimleriydi. TKP, “Maoizm, goşizm” diye nitelediği si­
lahlı mücadele biçimlerinin egemen sınıfların bir baskı rejimine geçebilme­
sine elverişli ortam hazırlayacağı görüşündeydi. “Sosyalizme barışçıl geçiş
olanaklarının göz ardı edilemeyeceği”22 görüşü, 1983 Kongresi’ne dek sür­
dü. Bu kongrede “cuntanın faşistleşme süreciyle birlikte barışçıl geçişin ola­
naksız hale geldiği” saptaması yapıldı. Bir yıl sonra bu görüşten yeniden vaz­
geçildi. “Barışçıl geçiş”i olanaklı kılan koşullar 1973 programında iki parag­
rafta özetlenmişti:

Sovyetler Birliği’nin, sosyalist ülkeler topluluğunun uyguladığı sürekli ba­

rış politikası, Avrupa’da ve dünyada soğuk harp kışkırtıcılığını geriletti,
gerginliği azalttı... Dünya ölçüsündeki bu gelişme, Türkiye’de de devrimci
hareketi etkiliyor, ilerici güçlere yeni yeni savaş olanakları yaratıyor... De­
mokratik haklar için parlamenter yolla savaş yürütmek olanaklarını artırı­
yor. Parlamentoyu gerici, işbirlikçi burjuvazinin, toprak beylerinin, milita­
rist kliğin yararına işleyen bir araç olmaktan çıkarmak, onu, işçi sınıfının,
halkın yararına işleyen bir araç haline getirmek için daha geniş yollar açı­
lıyor.23
TKP ulusal burjuvazinin, emperyalizme, gericiliğe, faşizme karşı her ileri
21 Bu destek açık olmakla birlikte gerek Türkiye gerekse de ABD’yle ilişkiler bakımından bazı dik­
kat edilmesi gereken noktalan içeriyordu. Örneğin, TKP’nin radyo yayınları Türkiye’yle diplo­
matik ilişkisi olmayan Doğu Almanya’nın Leipzig kentinden yapılıyordu. TKP üyelerinin eği­
tim veya başka nedenlerle Sovyetler Birliği’ne gidişleri, başka Varşova Paktı ülkelerinden aktar­
malı ve kendilerine verilen sahte kimlik ve pasaportlarla oluyordu. Orada olduklanna dair her­
hangi bir resmi belge bırakılmamasına özen gösteriliyordu. Sosyalist ülkelerde yaşayanlann ai­
leleriyle mektuplaşmaları bile pek çok formaliteyle mümkün olabiliyordu.
22 “Ulusal bağımsızlık ve ileri demokrasinin devrimci yolla gerçekleşeceğini söylemek, devrimin
barışçı yolu olanağını yadsımak anlamına gelmiyor. Devrimci yolu, devrimi, silahlı savaşım­
la bir tutmak, devrimin yolu ve savaş biçimlerine ilişkin Leninci ilkeleri tek yanlı yorumlamak
demektir. İlke olarak banşçı olmayan ve barışçı devrim yollannı tanımak, ama stratejik olarak
devrim hangi yoldan gelişecek olursa olsun, her türlü savaş biçimlerini (banşçı-silahlı, legal-il-
legal, parlamenter-parlamento dışı) aynı beceriyle kullanmaya hazırlıklı olmak, komünistleri
sağcı ve solcu oportünistlerden ayıran başlıca özelliklerdir” (Atılım, Ekim 1977).
23 TKP Programlan ve Mustafa Suphi Tezleri, Ürün Yayınları, Eylül 1997, s. 63.
 adımını destekler. Ulusal buıjuvazinin ilerici politik, sosyal örgütleri ile işbir­
liği ve ittifaklar kurmak yollarını arar.24

Güncel siyaseti belirleyen bu görüşler ile komünist partilerin işçi sınıfı­

nı devrime hazırlama yönündeki geleneksel bakış açısı arasındaki çelişki,
1979’da’lşçinin Sesi grubunun ayrılığıyla kendisini dışavurdu.

Siyasal eylem
Resmi yayın organı Atıhm’da TKP, Milliyetçi Cephe’yi, emekçi yığınların
“baş düşman”ı ilan etti. MC partileri emperyalizmin ve işbirlikçi burjuvazi­
nin temsilcileriydi; gericiliği ve faşizmi tırmandırma amacı güdüyorlardı. Bu
koalisyonun karşısında duran CHP “ulusal burjuvazinin temsilcisi”, “halk­
tan yana bir güç”tü.
Bu nedenle CHP, MC hükümetlerine karşı desteklendi ve işbirliği için ça­
ba gösterildi. Atıhm’m üçüncü sayısında (1974 Mart) CHP’nin MSP ile kur­
duğu koalisyon hükümeti için şöyle deniyordu: “İşçi sınıfı, emekçi yığınları
yeni hükümetten devrimci bir programın uygulanmasını istiyor. Bu progra­
mın uygulanması zamana muhtaç olabilir. Halk yığınları halkçı bir programı
uygulamak isteyen bir hükümete gereken zamanı vermekten yanadır.” An­
cak CHP-MSP koalisyonunun ömrü kısa olmuş ve MC hükümeti kurulmuş­
tu. Ocak 1975’ten Haziran 1977’ye kadar süren 1. MC hükümeti dönemin­
de örgütlenmesi ve etki alanı genişleyen TKP’nin “ilerici hükümet” CHP ile
işbirliği politikaları daha açık biçimler aldı. Şubat 1976’daki Atıhm’da döne­
min “devrimci taktiği” şöyle tarif edildi: “TKP’nin taktiği gerici-faşist karma­
sı hükümetin parlamento içindeki ve dışındaki bütün ilerici, yurtsever güç­
lerin elbirliği ile alaşağı edilmesini amaçlıyor. Halktan yana, demokratik bir
hükümet kurmaya yetenekli olduklarını saptıyor. TKP’ye göre böyle bir hü­
kümete işçi sınıfı gerçek temsilcileriyle en geniş biçimde katılmalıdır.” 1977
seçimlerinde CHP’yi aktif bir biçimde destekleyen TKP, diğer sosyalist par­
tilerin seçimlere katılmalarına oylan bölecekleri gerekçesiyle karşı çıktı. Se­
çim çalışmalannda sosyalist partilere oy verilmemesi propaganda edildi. TİP
ve TSİP’in tepkisini çeken bu politika Atılım'm Mayıs 1977 tarihli sayısında
şöyle savunuldu:

İşçi sınıfı örgütleri... halkı CHP’ye oy vermeye çağırdılar. Çünkü... CHP’yi

gerici-faşist güçleri yenilgiye uğratmak ve görece olarak demokratik bir or­
tam yaratmak, böylece yolu ileri demokrasiye elverişli kılmak amacıyla se­
çimlerde destekleyeceklerini açıklamışlardır. Bu amaca, bu seçimlerde baş­
ka türlü bir yoldan ulaşılabileceğini, açıkça ve inandıncı olarak gösterme-
 den, CHP’ye oy verilmesi çağrısını eleştirmek, goşist, “solcu” bir gevezelik­
ten öteye geçmez.

CHP’yi destekleme karşılığında TKP’lilerin iki beklentisi vardı: CHP yöne­

ticilerinin başta DİSK olmak üzere kitle örgütleriyle işbirliği yapması ve “iş­
çi sınıfının gerçek temsilcileri”ni parlamentoya sokması. Sağ ve liberal basın­
da 1977 seçimleri arifesinde bu yönde yoğun spekülasyon yapıldı. Örneğin
Hürriyet yazarı Metin Toker, CHP’nin aday adaylarım sıkıca süzgeçten ge­
çirmesi gerektiğini, çünkü başvuran 3 bin adaydan bazılarının TtP’li, bazıla­
rının komünist parti yasallaştığında hemen oraya geçecekleri belli olan kişi­
ler olduğunu yazdı.25 Ünlü Ulusal Demokratik Cephe (UDC) de bu dönem­
de, 1976’dan itibaren gündeme geldi. Yarattığı tartışmalarla sosyalist solun o
yıllarda ürettiği en popüler öneri olan Ulusal Demokratik Cephe, Milliyetçi
Cephe hükümetlerine karşı ilerici bir hükümet alternatifi için uğraş verecek
antifaşist, demokratik güçlerin ittifakını öngörüyordu. Onu hem sağ hem de
solda bu kadar ünlendiren, çağnyı yapanın DİSK olmasıydı. DİSK Genel Baş­
kanı Kemal Türkler, 28 Temmuz 1977’de bir basın toplantısı düzenleyerek
seçimlerden CHP’nin birinci parti çıkmasına rağmen yeterli çoğunluğu oluş­
turamaması nedeniyle kurulan 2. MC hükümetine karşı UDC çağrısı yap­
tı.26 Kendilerine herhangi bir resmi çağrı yapılmadığı için kitle örgütleri ve
sosyalist partiler tarafından eleştirilen UDC’nin arzulanan bileşenleri aslında
CHP ve Türk-lş’ti. Türkler, basın toplantısında doğrudan CHP’yi zikretmişti
ve ayrıca Türk-lş’e resmi bir yazıyla 2. MC’ye karşı işbirliği önermişti. Diğer
kitle örgütlerine resmi bir çağrı ya da toplantı önerilmemişti. Ancak ne CHP
ile işbirliği ne de UDC gerçekleşti. Ecevit, “milletin cephelere bölünmesi”ne
karşı olduğunu her fırsatta dile getiriyordu zaten. UDC çağrısı ise sağın ide­
olojik bombardımanı altında bulunan Türkler’i genel başkanlıktan etti.
TKP’nin politikalarının aksine Ecevit, parlamento içinden bir çözümle yıl
sonunda 2. MC hükümetinin düşürülmesini sağladı ve Ocak 1978’de CGP,
DP ve bağımsız milletvekilleriyle koalisyon hükümeti kurmayı başardı. TKP,
CHP’nin bu azınlık hükümetini, 1977 seçimleri ertesinde egemen politik
çevrelerde gündeme gelen CHP-AP koalisyonunun “ilk adımı” olarak değer­
lendirdi, CHP’yi de emperyalist ve işbirlikçi sermaye çevreleriyle uzlaşmak­

25 Hürriyet, 17 Nisan 1977.

26 Bu çağrının CHP’yle ilgili bölümü şöyleydi: “MC işbirlikçi tekelci sermayenin en gerici, en şo­
ven kesimlerinin oluşturduğu gericilik ve faşizm cephesidir. Bu cepheye karşı ve güvenoyu al­
dığı takdirde 2. MC’yi bir an önce iktidardan uzaklaştırmak için, ulusal bağımsızlıktan, demok­
rasi, banş ve toplumsal ilerlemeden yana olan parlamento içindeki ve dışındaki tüm örgüt ve
güçlerin Ulusal Demokratik Cephe içinde bir araya gelmeleri ve UDC’yi güçlendirmeleri acil bir
görev ve zorunluluktur. Demokrasi düşmanlarınca yaratılan bu cepheleşmenin Demokrasi bö­
lümünde CHP’nin gerekli yerini alması, işlev ve görevlerini daha somut bir biçimde yerine ge­
tirmesi önemli bir zorunluluk haline gelmiştir.”
la eleştirdi. CHP’nin ileri adımlarım destekleyeceğini ancak gericilikle uz­
laşmasına karşı çıkacağını her fırsatta dile getiren TKP için Ecevit’in bir bu­
çuk yıllık hükümet dönemi, umut kinciydi. CHP ile ittifak halinde “ilerici
hükümet” kurma hedefi ve buna bağlı parlamento beklentileri ağır darbe al­
dı. TKPrbundan sonra, parlamento dışı mücadele ve diğer sosyalist parti ve
güçlerle cephe birliği için girişimlere ağırlık verdi. 1979-80’de ise parti için­
deki tartışmaların şiddetlenmesiyle “ilerici hükümet” yerini “ileri demokra­
tik devrim” vurgusuna bıraktı.

DİSK eliyle TKP gücü

1977-1978 yıllan arasında TKP yeniden kuruluşunu tamamlamakla kalma­
dı, on binlerce insanı etkileyen, siyasal bir güç haline geldi. Türkiye’nin bir­
çok ilinde kurulan üniversiteli gençlerin başı çektiği İlerici Gençler Demeği
(İGD) ile İlerici Kadınlar Demeği (İKD) partinin politika ve eyleminin mili­
tan taşıyıcılarıydı. Özellikle İGD, üniversiteli gençliğin politize olduğu o gü­
nün koşullarında, binlerce kişiyi çevresinde topladı. Ancak İGD, üniversite­
lerde ülkücülerle kavga ve silahlı çatışmalara girişen diğer gençlik grupları­
nın tutumunu “provokatif” olarak nitelendiriyor ve bundan uzak duruyor­
du. Faşist hareketin, saidmlanyla gençliği aynı yöntemlerle karşılık verme­
ye zorladığını, bu oyuna gelmenin, faşizmi tırmandıran egemen smıflann iş­
lerini kolaylaştıracağını savunuyordu. “Yolumuz işçi sınıfının yoludur” şia-
nyla hareket eden İlerici Gençler, tüm güçleriyle DlSK’in yanında oldu. Mi­
ting ve gösterilerde yer aldılar, bildirilerini dağıtıp afişlerini astılar, grevlerde
işçilerin güvenliğini aldılar vb... Bunlann yanında partinin sendikal çalışma­
lara aktardığı önemli bir kadro kaynağı oldular. İKD de aynı yolu izledi. Bu­
na karşın TKP’nin bu süreçte politik bir güç haline gelmesinde başrolü DİSK
oynadı. Bu yüzden DlSK’in bu dönemi özel vurguyu gerektiriyor. Yönetimin
değiştiği 1977 sonundaki 6. Genel Kurul’a kadar DİSK yönetimi, sendikal
çalışma ve siyasederini TKP görüşleri doğrultusunda yürüttü. Temé! politik
istemleri, TKP’nin yasallaştmlmasım içeren TCK’nın 141 ve 142. maddeleri­
nin kaldmlması ve faşist tırmanışın durdurulmasıydı.
DİSK’te TKP yönelimli siyasete geçiş 1975 Mayıs’mdaki 5. Genel Kurul’la
birlikte oldu. Delegelerin neredeyse yarısını oluşturan sosyalist sendikacıla­
rın -k i bunlann önde gelenleri TİP, TSİP ve SDP’nin kuruculan arasmdaydı-
baskısı altındaki başkan Kemal Türkler, konfederasyonu CHP’lileştirmek-
le suçlanıyordu. CHP’nin desteklenmesinden yana olan Türkler, sosyalist
partiler karşısında konfederasyona sosyalist bir kimlik vermek üzere İbra­
him Güzelce’yi DİSK Genel Sekreterliği’ne aday gösterdi ve seçilmesini sağ­
ladı. Eski TİP ile DlSK’in kuruculanndan Güzelce, Türkler tarafından çağrıl-
dığmda Berlin’de Almanya Sendikalar Federasyonu’nda çalışıyordu. Güzel­
ce, Aydın Meriç’i yardımcısı olarak atadı. Meriç, TKP’nin yurtiçi ve yurtdışı
ilişkilerinin koordinasyonunu üstlenen, İsmail Bilen’in deyişiyle partinin bir
numaralı üyesi ve Türkiye’deki ilişkilerin merkezindeydi. Bu sayede DlSK’te
basın, eğitim, örgütlenme gibi “ihtisas daireleri”ne TKP’liler atandı; bu uz­
manlar DİSK politikasını oluşturdu ve yukarıdan aşağıya TKP’nin örgütlen­
mesini sağladı.27
İşçi sınıfı içinde örgütlenmeyi ve işçi sınıfını siyasal mücadelenin öncü­
sü haline getirmeyi temel amacı sayan bir parti açısından DİSK’i yönlendir­
me hatta yönetme olanağı kuşkusuz bulunmaz bir fırsattı. TKP de böyle yap­
tı; siyasetini DİSK aracılığıyla yürüttü. Üstelik bu programındaki “işçi sını­
fının öncülüğü”nü görünürde bir gerçeklik haline getiriyordu. 1977 sonu­
na kadar süren bu dönemde DtSK, geleneksel sosyalist öğretiye uygun “sı­
nıf ve kitle sendikacılığı” ilkelerini benimsedi ve sosyalist bir kimlik kazan­
dı. 1975’in sonbaharından itibaren, parlamento dışı muhalefetin öncüsü ol­
ma amacıyla ileriye atıldı.
DİSK Genel Başkanı Türkler, 1 Ağustos 1975’te Ankara’da yabancı gaze­
tecilerin de davet edildiği bir basın toplantısıyla DİSK’in yeni yönelimini ay­
rıntılı olarak açıkladı. Gazetecilere İngilizce ve Fransızca da dağıtılan konuş­
ma metninde, dünya ölçüsünde bağımsızlık, demokrasi ve barış mücadelesi­
nin sürdüğü; yumuşama politikasının geri kalmış ülkeler üzerindeki emper­
yalist baskıyı gerileterek toplumsal ilerlemeler için imkânlar yarattığı belirti­
liyor, DlSK’in barış, demokrasi ve toplumsal ilerleme mücadelesinde üzeri­
ne düşen görevleri yerine getireceği ifade ediliyordu. Türkler, DİSK’in ve de­
mokratik güçlerin önündeki görevleri şöyle açıklıyordu:

İşbirlikçi tekelci güçler MC iktidan aracılığıyla elimizdeki tüm demokratik

haklan geri almaya çalışıyor. Bir yandan yasalarla, diğer yandan polis-koman-
do işbirliği ve fiili zorluklarla demokratik haklanmızı yok etmeye uğraşıyor­
lar... MC iktidan faşizmin basamaklanm tırmanmaktadır. Bugün önümüzde­
ki görev faşizme karşı aktif mücadeledir ve bu mücadele ancak faşizmin kar­
şısına en geniş kitleleri dikmekle başanya varabilir. Faşizme karşı ilerici, de­
mokratik, yurtsever ve devrimci tüm güçlerin antifaşist bir güç birliği oluş-
turmalan zorunludur. Bu güç birliği sadece faşizme karşı değil, aynı zaman­
da, faşizmi besleyen emperyalizme karşı da olacaktır... DİSK... tüm demok­

27 1978’de kurulan TKP’nin Merkezi Sendikalar Komitesi’ndeki üç kişi Mehmet Karaca DİSK Ge­
nel Sekreteri (İbrahim Güzelce’nin 1976’da ölümü üzerine genel sekreterliğe atandı) ve Maden-
Iş Genel Başkan Yardımcısı, (1975’te oluşturulan DİSK Yürütme Kurulu’nun 5 üyesinden bi­
ri); Kemal Daysal Maden-lş Başkan vekili, Sıtkı Coşkun DİSK Eğitim Dairesi uzmanıydılar. Ke­
mal Daysal, Kemal Türkler’in başkanlığı kaybedip Abdullah Baştürk’ün genel başkanlığa seçil­
diği dönemde, yürütme kurulunda TKP’yi temsil eden tek üyeydi.
 ratik güçlerle sürekli temas halinde olacak ve antiemperyalist, antifaşist güç
birliğinin oluşmasında aktif ve örgütlü bir güç olarak, bağımsızlık, banş, de­
mokrasi ve toplumsal ilerlemenin en mücadeleci gücü olan işçi sınıfının bir
örgütü olarak görevini yerine getirecektir.28

DİSK, MC’ye karşı kitle mücadelesini geliştirme perspektifiyle Ağustos so­

nunda Demokratik Hak ve Özgürlükler İçin Mücadele Mitingleri karan aldı.
6 Eylül ve 20 Eylül 1975 tarihlerinde İzmir ve İstanbul’da on binlerce işçinin
katılımıyla mitingler yapıldı. DİSK yöneticileri, Taksim’deki mitingin önce­
sinde, 14 Eylül’de, miting hazırlıklannı ve faşist saldmlan tartışmak amacıy­
la Spor ve Sergi Sarayı’nda 3 binin üzerinde temsilci, baştemsilci, merkez ve
şube yönetim ve yürütme kurulu üyelerini bir araya getiren bir toplantı yap­
tı. Başkan Türkler ile Genel Sekreter Güzelce, mitinglerdeki konuşmaların­
da MC eliyle tırmandırılmak istenen faşizm tehlikesine dikkat çekti ve bu­
na “geçit verilmeyeceğini” vurguladı. Ancak faşist saldırı ve cinayetlere kar­
şı protesto ve gösteriler, DİSK’in mitinglerinden ibaret değildi. TÖB-DER’in
antifaşist gösterilerinin yanı sıra üniversitelerde ülkücülerle çatışma halin­
deki gençlik, neredeyse her gün boykotlar ve irili ufaklı protesto gösterile­
riyle sokaktaydı. Binlerce işçiyi kapsayan grevler yaşanıyordu. DİSK, kendi­
sinin organize etmediği eylemlerin faşist saldırılara zemin hazırladığını ve
“provokasyona” açık olduğunu düşünüyordu. Kaygılardan biri, bu gösteri­
lerde patlak verecek olayların MC’ye sıkıyönetim ilam için bahane oluştur-
masıydı. Öte yandan DİSK, MC’ye karşı duran CHP’nin parlamento dışında­
ki müttefiki olarak, ona paralel bir tutum sergilemek istiyordu. CHP yöne­
ticileri ülkücü komandolarla çatışmaya girmenin MC’nin ekmeğine yağ sür­
düğünü söylüyordu. DİSK yönetimi bu nedenle kendiliğinden gelişen grev­
leri desteklemeyeceğini karara bağladı; TÖB-DER’in 1976’daki faşizmi pro­
testo mitingleri dahil, kendi dışında düzenlenen gösterilere üyelerinin katıl­
maması için genelgeler yayınladı.
Aynı dönemde tarihi bir kararla 1 Mayıs’ın alanlarda kutlanmasını benim-
sedi. 1 Mayıs hazırlıkları için bir komite kurdu. Kitle örgütleriyle görüşme­
ler yaptı. Yalnızca genel merkez 5 bin broşür, 400 bini aşkın bildiri, 70 bin
afiş, 62 bin rozet hazırladı. Ve 51 yıl aradan sonra 1976’da 1 Mayıs, “Birlik,
Dayanışma ve Mücadele Günü” olarak, Taksim’de on binlerce kişinin katıl­
dığı mitingle kutlandı.
DİSK’in ve 1976 yılının MC’ye karşı diğer en önemli siyasal çıkışı ise 16 Ey­
lül 1976’daki DGM Yasası’na karşı geliştirilen Genel Yas direnişiydi. Yasanın
Meclis’te görüşülmeye başlandığı 16 Eylül’de genel direniş karan alındı. Ka­
rar DİSK’in bulunduğu merkezlerde her gün öğleden sonra gösteriler düzen­

28 DÎSK Ajansı, 1 Ağustos 1975, aktaran Yaşasın DİSK, Konuk Yayınlan, Aralık 1977, İstanbul.
lenmesini ve işçilerin eylem konusunda serbest bırakılmasını içeriyordu. Ge­
nel Yas “iktidarın anayasal ve demokratik yoldan düşürülmesi ve yerine halk­
tan yana bir iktidarın kurulmasına kadar” sürecekti. MC’nin düşürülmesini
“acil görev” olarak saptamış29 olan DİSK yöneticileri bu eylemle hükümet de­
ğişikliğine yol açmayı planlamıştı. Türkler tarafından karann açıklanmasının
ardından saat 13.00’te Türkiye genelinde on binlerce işçi üretimi durdurdu.
DİSK’e göre eyleme 500 bini aşkın işçi, 12 Eylül’de DİSK iddianamesini ya­
zan savcılara30 göre 14 ilde, 234 işyerinde 88.485 işçi katılmıştı. İşverenlerin,
sağ basının ve hükümetin yoğun tepkisiyle karşılaşan direniş, CHP’den bek­
lenen desteğin alınamaması üzerine 21 Eylül’de sona erdirildi. DİSK yöneti­
cileri gözaltına alındı. Eylemin öncülüğünü yapan 3 bini aşkın işçi temsilcisi
işten çıkarıldı. Direnişten yıpranarak çıkan DİSK, işten atılan işçilerin maddi
olarak desteklenmesi için tüzük değişikliğine giderek dayanışma fonu kurdu.
1977 Haziran seçimleri yaklaşırken, DlSK’in damgasını vurduğu iki
önemli gelişme daha vardı. Biri 1 Mayıs gösterisi, diğeri Maden-lş Sendika-
sı’nm metalürji işkolunda aylarca sürecek MESS grevleriydi. 1 Mayıs, Kemal
Türkler’in konuşmasının ardından alandakilere ateş açılması sonucunda 36
kişinin öldüğü bir katliama sahne oldu. İşverenler ile DİSK’in hesaplaşma­
sı niteliğindeki 40 bini aşkın işçinin sürdürdüğü MESS grevi ise 1978 başın­
da, işçilerin ücret ve çalışma koşullarında yapılan iyileştirmelerle son bul­
du.31 Pek çok grup DİSK’in bu anlaşmasını “teslimiyet” olarak değerlendirdi.
29 Kemal Türkler, bu görevi 12 Haziran 1976’da Genel Yönetim Kurulu’nda şöyle açıkladı: “Acil
görevimiz, tekelci sermayenin faşist tipli yönetimi olan MC iktidarını demokratik yoldan dü­
şürüp demokratik hak ve özgürlüklerimizi koruyup geliştirmektir. Bağımsızlık, demokrasi, ba­
rış, toplumsal ilerleme ve sosyalizm doğrultusundaki mücadelemizin özgür bir ortamda geliş­
mesi açısından acil istemimiz ilerici, demokratik ve ulusal bir iktidarın işbaşına gelmesidir. Bu
nedenle birincisi DİSK’i işçi sınıfımızın tek sendikal örgütü yapmak, İkincisi parlamento içi ve
dışı tüm ilerici güçlerin demokratik güç ve eylem birliğini sağlayıcı çalışmalarımızı yoğunlaştır­
mak zorundayız.” Yaşasın DİSK, Konuk Yayınları, Aralık 1977, s. 91.
30 “DİSK, DİSK’e Bağlı Sendikalar, DİSK ile Ortak Amaç ve Faaliyetlerde Bulunan Kişi ve Kuruluş­
lar Soruşturması” 1981, Sıkıyönetim Askeri Savcısı Hâkim Kıdemli Albay Süleyman Takkeci, sı­
kıyönetim yardımcı savcıları Aytekin Gani Ataman, Osman Cöcük, Akören Kandur, Asım Kutur.
31 DİSK, Madeni Eşya Sanayicileri Sendikası’nın “tek tip toplu sözleşme" dayatarak konfederasyo­
nun belkemiği Maden-lş’i birçok işyerinde greve zorlayıp çökertmeyi planladığım söylüyordu.
Grev sona erdiğinde işkolu düzeyinde sözleşme konusunda işverenlerin dediği oldu, buna kar­
şın işçilerin ücret ve sosyal haklarında iyileştirmeler yapıldı. Bu, TKP’nin yönettiği 1980 önce­
si en yığınsal grevdi. Ve hiçbir siyasal grup, bir daha bu ölçekte bir grevin yürütücüsü olama­
dı. Diğer gruplar, “grup sözleşmesi”nin kabulünü buıjuvaziyle uzlaşma ve geri adım olarak ni­
teledi, TKP’liler ise eylem boyunca grup sözleşmesinin işçilerin direnişi kınlamadığı takdirde,
işçilerin lehine olabileceği sonucuna vardıklanm belirtiyordu. Bkz. Ürün, sayı 45. Grev 6 Ocak
1978’de bitti. TKP’nin yaymlanndan işçinin Sesi’nin 8 6 -8 7 ,1 8 Şubat 1978 tarihli 86-87. sayısına
göre kazanımlar şöyleydi: “Utku işçilerin! MESS dize geldi: Aylık ücrete 4500 ile 7200 lira ara­
sında zam alındı. En az bir maaş ilave ikramiye., yakacak, bayram, izin ödeneklerine yüzde 200
zam, grevde geçen sürelere ait ikramiyeler ve yan ödemeler verilecek., çalışma süreleri birinci
yıl haftada 47.7, ikinci yıl 46.5 saate indirildi. Yıllık izinlerde ilk kademelere 3’er, son kademe­
ye birer gün ilave edildi.”
 1 Mayıs’ların düzenleyicisi ve MC’ye karşı siyasal eylemleriyle DİSK,
TKP’nin sağladığı dinamizmle toplumsal muhalefetin öncüsü konumuna
yükseldi. Bu öncülük, TKP siyasetini de işçi sınıfı temelli sosyalist mücade­
lenin egemen gücü yaparken, sendikal hareket ve toplumsal mücadele açı­
sından "tee onulmaz bazı sorunlara da yol açtı. Bu sorunlardan biri, farklı gö­
rüşteki sosyalist sendikacıların tasfiye yoluyla konfederasyondaki güçlerinin
kınlmasıydı.32 1975-76’da TİP ve TSİP’li sendikacılar, genel merkez karar­
ları, kavgalı kongreler yoluyla yönetimlerden uzaklaştırıldı. Üniversitelerde
örgütlenmiş İlerici Gençler Demeği (İGD) üyeleri de bu kavgalarda yardım­
cı güç olarak bulundu.33 Sorunlardan İkincisi, TKP’nin sola bakışını DİSK’in
olduğu gibi benimsemesiydi. Sovyet çizgisi dışında kalan gruplar, “Maocu,
Troçkist, goşist” olarak nitelenerek, “sapık akım” ve “sınıf düşmanı” katego­
risinde değerlendirildi, bunların işçi sınıfına sızma çabalarına karşı durula­
cağı ilan edildi. Bu yaklaşım, başta 1 Mayıslar olmak üzere DİSK’in düzenle­
diği mitinglere bu grupların girmelerinin engellenmesi, bu da çatışmalar de­
mekti.34 Bu tutumun en ağır faturası, 34 kişinin yaşamını yitirdiği 1 Mayıs
1977 katliamıydı.35
TKP’nin DİSK, DİSK’in de eylemleri aracılığıyla “ileriye yönelik hiçbir ha­

32 CHP ile TKP’liler arasında işbirliği siyasal düzeyde değil ama sendikal düzeyde kuruldu. TIP
Genel Başkanı Behice Boran’ın bu işbirliğini tanımlayan sözleri için bkz. TİP bölümü.
33 Bu kongrelerde baskı unsuru olarak yer alan IGD’lilerin tutumu TIP ve TSlP’in yayın organ­
larında sert eleştirilere uğradı. TlP’in yayın organı Yürüyüj’ün çeşitli sayılarında bu saldırılar­
la ilgili birçok haber yer aldı. Örneğin 6 Mayıs 1976’daki Turizm-lş kongresinde IGD’lilerin
TtP’lilere karşı şiddet kullandığı, (sayı 73), yine genel merkez tarafından görevden alman TIP’li
uzmanların sendikaya girmelerinin eli sopalı IGD’liler tarafından engellendiği (sayı 75), 26
Ekim’deki Turizm-tş kongresinde “sahte delegeler ve izleyici diye gelen IGD’lilerin oy kullan­
masıyla” TİP’li başkanın düşürüldüğü (sayı 77) belirtiliyordu. Yine 10 Nisan 1977’deki Petrol
Kimya İş Sendikası Ankara Şubesi’nin Genel Kurulu’nda seçimi lGD’lilerin desteğindeki Meh­
met Kılınç ekibinin baskı ve hileyle kazandığı belirtiliyordu (sayı 106).
34 20 Eylül 1975’te İstanbul Taksim meydanında düzenlenen mitingde bu nedenle çıkan olaylarla
ilgili DtSK Ajansı’nda şu yorum yapıldı: “Miting sorumlusu ve görevlisi arkadaşların çeşitli uya­
nlarına rağmen, bozguncu ve DİSK’in saptadığı sloganların dışına çıkan, pankartlarım indirme-
mekte ısrar ederek, işçi sınıfının disiplinli ve sorumlu mücadelesini bozmaya uğraşan Maocu ve
adına ‘cepheci’ denen işçi hareketine ters unsurlann çıkarmaya yeltendikleri karışıklık ve mi­
tingi sabote niyetleri binlerce işçi tarafından kısa sürede etkisiz hale getirilmiş, disiplin sağlan­
m ıştır,” bkz. sayı 86, 22 Ağustos 1975.
35 1 Mayıs 1977 Taksim mitingi hazırlığı için 17 Nisan’da toplanan DİSK Genel Temsilciler Mec-
lisi’nde konuşan Türkler aynı şeyi vurguladı: “Güvenlik ekiplerimiz özellikle Maocu ve goşist
unsurlann sızma girişimlerine karşı son derece uyanık olurken, diğer demokratik güçler karşı­
sında ise örgütsel disiplin içinde son derece esnek olmalıdırlar.” DİSK’in mitingin güvenliği için
görevlendirdiği 20 bin görevlinin, silah sesleriyle başlayan panik ve izdihamı ya da alana ilerle­
yen polis panzerlerini engelleme konusunda herhangi bir çabalannın olamayışı, onlann bir pro­
vokasyona karşı değil, “Maoculan” ya da “goşistleri” alana sokmamaya motive edildiğini göste­
rir. Nitekim provokasyona işaret fişeği işlevi gören ilk iki el silah sesi, DİSK görevlilerinin ala­
nın hayli dışında Halkın Kurtuluşu kortejinin karşısına dikildiğinde çıkan arbedede duyulmuş­
tu. DİSK görevlileri, Devrimci Yol’u da, alana sokmamak için uğraş vermişti.
reketin işçi sınıfını dışlayarak başarıya ulaşamayacağı”36 mesajı bir türlü
CHP yöneticilerine ulaşamadı. Ecevit’in 1973’ten itibaren işçilere ve halka
yönelik vurgulan, umut edilen MC’ye karşı demokratik ittifaka dönüşeme­
di. CHP, 2. MC’yi sokakta gelişen bir muhalefetle değil, parlamento içi den­
gelerle düşürmeyi seçti. TKP’yle ilişkileri sağ basında sık sık gündeme gelen
Kemal Türkler ve arkadaşlanna yakın görünmek bile istemiyordu. 1977 se­
çimlerinden sonra sendikal düzeydeki ittifak da sona erdi.
Kemal Türkler’in 28 Temmuz’daki UDC açıklaması, DİSK’te TKP ege­
menliğinin sonunu hazırladı. Yürütme Kurulu’nun 7 üyesinden dördü, (üçü
CHP eğilimli, biri SDP’liydi) Türkler’in açıklamayı yönetim organlarına
onaylatmadan yaptığını ve tüzüğü ihlal ettiğini ileri sürdü. Yürütme Kurulu
üyelerinin UDC tartışması konfederasyona yayıldı. Türkler, bir karar çıkara­
bilmek için Yönetim Kurulu ve Başkanlar Konseyi’nin toplanmasını sağladı
(22-24 Eyül 1977, Gönen). Ama toplantı beklediğinin aksine gelişti. Açık­
lamayı kendi inisiyatifiyle yaptığını kabul eden Türkler, zor duruma düştü,
toplantı da bir karar almamadan sona erdi. Bu sırada yürütme kurulunun
dört üyesi, 7 uzmanın (bu uzmanlar Nejat Firuz, Gün Bulut, Hüsnü Dilli, Er­
han Gömüç, Sıtkı Coşkun, Zülfü Dicleli, Zülal Kılıç’tı) işyeri temsilcilerinin
adreslerini TKP’lilere verdikleri gerekçesiyle görevden alınmasına ilişkin ka­
rar çıkardı. İddiaya göre işyeri temsilcilerine talepleri olmadığı halde Atılım
dergisi gönderiliyordu. Adresler de sadece eğitim uzmanlanndaydı.
Uzmanlann görevden alınması girişimine tepki şiddetli oldu. 1 Ekim 1977
tarihli Cumhuriyet, 100’e yakın Maden-lş ile İGD üyesinin 30 Eylül günü
Merter’deki DİSK Genel Merkez binasındaki yürütme kurulu toplantısını
bastığını ve kurulun dört üyesini uzmanların ihracım isteyen kararı iptal et­
meleri için tartakladığını ve dışanya bırakmadığını yazıyordu.37

36 DİSK Dergisi’nin 3-4 Eylül 1976 tarihli 27. sayısında şöyle deniyordu: “20 Eylül 1975 Demokra­
tik Hak ve Özgürlükler için Mücadele Mitingi, 1 Mayıs gösterisi, arkasından 10 Temmuz Bursa
yürüyüşünden sonra Genel Yas ilanı ile işçi sınıfımızın tarihsel eyleminin bir başka önemli so­
nucuna, Türkiye işçi sınıfının bağımsız siyasal bir güç olarak toplum içindeki ağırlığını ve ileri­
ye yönelik hiçbir hareketin işçi sınıfını dışlayarak kalımlı bir başarıya ulaşamayacağını kabul et­
tirmiş olmasıdır.”
37 Yürütme Kurulu’nun dört üyesi (Kemal Nebioğlu, Mehmet Kılınç, Rıza Güven, Celal Küçük)
tartaklanmalarıyla ilgili şu tutanağı hazırladılar:
“Bugün, 30 Eylül 1977 Cuma günü saat 15.30 sıralarında DİSK Genel Merkez Yürütme Ku­
rulu toplantı odasında 7 personelin çıkartılmasına ilişkin oyçokluğu ile verilen karar, karar def­
teri Genel Sekreter Mehmet Karaca tarafından verilmediği için kâğıda yazılması uygun görül­
müş ve daktilo sekreter Gülay’a verilip yazılması beklenirken başta Maden-tş Sendikası Genel
Sekreteri Mehmet Ertürk, genel başkan vekilleri Bahtiyar Erkul, Kemal Daysal, Halit Erdem ve
Murat Tokmak, arkalarında sabahtan getirip 4. kattaki eğitim salonunda bekletilen ve çoğunlu­
ğu IGD’li olduklan söylenen kalabalığın kapıyı açarak içeri girdikleri, Mehmet Ertürk’ün elin­
deki daktilo edilmiş imzasız kararı masanın üzerine sertçe vurarak ‘Bu karan değiştireceksi­
niz ulan’ dediği, Yürütme Kurulu’nun karara oy veren üyelerinin tepkisini görünce elinde 19/a
maddesinin altım kırmızı kalemle çizdiği DİSK tüzüğünü Genel Başkan Kemal Türkler’in önü­
 Maden-lş Sendikası bir bildiri yayınlayarak, yürütme kurulunun tartakla­
nan 4 üyesini “DİSK’in gelişmesini frenlemeyi amaçlayan kişiler” olarak ni­
teledi. Bildiride olaym bir “saldın” değil, DİSK’e ve Maden Iş’e bağlı üyelerin
“DtSK ilkelerinin bilinçli ve kararlı” savunulmasından ileri gelen bir protes­
tosu olduğu belirtildi.
Yürütme kurulunda başlayan tartışma, konfederasyonu fiilen ikiye böl­
dü. TKP’liler dört üyenin tavrıyla başlayıp genişleyen yönetim karşıtı ha­
reketi, “DİSK’in burjuvaziye teslimi” olarak görüyordu. 9 Ekim’deki Ge­
nel Temsilciler Meclisi toplantısı öncesinde bölge meclisleri düzenleyerek
UDC doğrultusunda kararlar çıkarıldı. Genel Temsilciler Meclisi toplantı­
sına ise muhalifler katılmadı; sadece TKP eğilimli sendikalarca yapıldı. Ke­
mal Türkler toplantıdan sonra DİSK’in TKP’yle herhangi bir ilişkisi olma­

ne koyan Bahtiyar Erkul’un da ‘Ya kararı geri alacaklar ya da Olağanüstü Genel Kurulu toplan­
tıya çağırmak karan verecekler, yoksa buradan çıkamazlar, dışanda bekliyoruz’ diyerek odadan
çıktıktan sonra Genel Başkan Kemal Türkler, Genel Sekreter Mehmet Karaca ve Yürütme Kuru­
lu üyesi Fehmi Işıklar'm karan değiştirmek gerektiğini ileri sürmeleri üzerine Kemal Türkler’in
‘Öyleyse olağanüstü genel kurul karan almanızı istiyorum’ dediği görülmüştür..
Personelin işine son verilmesine ilişkin kararın geri alınması ile Genel Kurul karan veril­
mesi eşdeğerdedir. Kararlardan birinin alınması demek Yürütme Kurulu’nun daha açık bir de­
yimle zorbalara teslim olması anlamına geldiğini ileri süren ve zorbalann önerisini kabul ettire­
rek DİSK’e egemen kılmak isteyen Genel Başkan’a karşı direnilince, yukanda adlan yazılı kişi­
lerin öncülüğündeki kalabalığın yeniden toplantı odasına hücum ederek girdikleri, telefon ahi­
zesini kopardıklan görülmüştür. Genel Başkan Kemal Türkler’in ‘istediğinizi görüşüyoruz, el­
bet olumlu bir karara varacağız, lütfen dışarı çıkın’ demesi üzerine homurdanarak dışanya çık­
mışlar ve kapı önünde beklemeye başlamışlardır. Güvenlik önlemlerinin alınması için Genel
Başkan’m odasındaki telefonla konuşmak istendiğinde telefon santralının bu zorbalar tarafın­
dan işgal edildiği ve bozulduğu öğrenilmiştir. Dışan çıkmaktan başka çare kalmadığı düşünce­
siyle kapıyı açan ve önde bulunan Kemal Nebioğlu ile Celal Küçük kalabalık tarafından Meh­
met Ertürk’ün, ‘Çıkarmayın, vurun’ şeklindeki konuşması üzerine tartaklanarak odaya sokul­
muşlardır. Bundan sonra Maden-lş Yürütme Kurulu üyeleri ile genel Sekreterlik odasında uzun
süren bir görüşme yapan Genel Başkan Kemal Türkler yanımıza dönerek topluluğu zararsız ha­
le getirdiğini, dışarıya çıkmamızda sakınca olmadığım söylemesi üzerine odadan çıkıldığında
müracaat odasının, asansörlerin ve merdivenlerin kalabalık tarafından tutulduğu görülmüştür.
Genel Başkan’m ‘Yol verin geçsinler’ demesi üzerine merdiveni aralayan kalabalığın arasın­
dan inmeye başlayan Kemal Nebioğlu, Celal Küçük, Mehmet Ertürk’ün, ‘Bırakmayın’ diye ba­
ğırması üzerine kalabalık tarafından itile kakıla tekrar yukanya çıkanldıklan ve tartaklandıklan
görülmüştür. Başkan odasına dönüldüğünde kalabalığın karşı çıkmadığı görülen Mehmet Kara­
ca ve Fehmi Işıklar’a ‘Telefonlar kesilmiş, dışanyla görüşme olanağı kalmamış bulunuyor. Zor­
balar size bir şey yapmıyorlar. Aşağıdaki katlardan birine giderek güvenlik kuvvetlerine telefon
ediniz,’ denildiğinde ‘Bir kolayını düşünürüz’ demekle yetinmiş ve hiçbir girişimde bulunma­
mıştır. tki saatten fazla süren bu zorbaca baskılar altında özgürlüğü kısıtlanan Yürütme Kuru­
lu üyeleri Genel Başkan Kemal Türkler’in ‘Tüzüğün kendisine verdiği yetkiye dayanarak Genel
Kurulu olağanüstü toplantıya çağıracağını’ kalabalığa söylemesinden bir süre sonra çıkmasına
izin verilmiş ve ancak saat 18.00’de dışan çıkmak mümkün olmuştur.
Olayı yaşayan kişiler olarak anlatan bu tutanak 5 kopya olarak düzenlenerek okunup im­
za altına alınmıştır. 30.9.1977. Saat 18.00” (Gerekçeli Karar, s. 296-298, DİSK’teki Anlaşmazlık
ve Nedenleri adlı kitaptan aktanldıgı belirtiliyor, 1. Ordu Komutanlığı 2 Numaralı Sıkıyönetim
Askeri Mahkemesi, İstanbul, esas no: 1981/698, karar no: 1986/251, Gerekçeli Karar (DİSK ve
DİSK’e Bağlı Sendikalar Davası) Kitap No: 3-A.
dığım da açıkladı: “Bazı basın yayın organları haber ve yorumlarında, DİSK
ile yasal olmayan ve kamuoyunda TKP adıyla tanınan bir siyasal parti ara­
sında ilişkiler olduğu izlenimini yaratmaya çalışmaktadırlar. Şunu kesinlik­
le belirteyim ki, konfederasyonumuzun ne TKP ne de bir başka illegal hiç­
bir kuruluşla en ufak bir ilişkisi yoktur, olamaz.”38 Muhalif 21 sendikanın
genel başkanları da arabuluculuğu üstlenen Genel-tş Sendikası Genel Baş­
kanı Abdullah Baştürk öncülüğünde 14 Ekim’de bir toplantı yaptı ve öne­
rilerini Türkler’e iletti. Uzlaşma sağlandı ve 22 Aralık’ta olağan genel ku­
rul toplanması kararlaştırıldı. Mehmet Karaca genel sekreterlik görevinden
alınarak Onur Kurulu’na sevk edildi, yerine 1977 seçimlerinde CHP’nin İs­
tanbul milletvekili adaylarından olan Hakkı Öztürk39 getirildi. 22-28 Aralık
1977 tarihlerinde toplanan 6. Genel Kurul’da Kemal Türkler ve arkadaşla­
rı yenilgiye uğradı. Sosyalist sendikacıların da desteğini alan Genel-lş Sen-
dikası’nm Genel Başkanı Abdullah Baştürk’ün başını çektiği muhalefet yö­
netime geldi. Abdullah Baştürk’le birlikte DtSK’te sol gruplara eşit mesafe­
de durulduğu, “sosyalizm amacı”nın resmi belgelerde yer aldığı yeni bir dö­
nem başladı.

1 Mayıs 1979
DİSK’in Abdullah Baştürk’ün genel başkanlığındaki yeni yönetiminin en
önemli sınavlarından biri 1979 yılının 1 Mayıs’ıydı. Kuşkusuz sadece DİSK’e
değil, son üç yıldır kazanılmış bu hakkın sıkıyönetim komutanlığınca orta­
dan kaldırılmış olması nedeniyle sosyalist solun bütününe ait bir konuydu
aslında.40 Ancak DİSK, cumhuriyet tarihi boyunca yasak olan 1 Mayıs’m kut­
lanmasına öncülük etmiş, -haklı olarak- 1 Mayıs’ın tertipleyicisi olduğu ka­
dar sahibi haline de gelmişti. Ne söyleyeceği önemliydi.

38 DİSK Ajansı, 9 Ekim 1977.

39 Maden-lş Genel Sekreterliği’ne de getirilen Hakkı Ûztürk, 12 Eylül döneminde askeri savcılıkta
verdiği ifadede sendikasıyla ilgili şunları söylüyordu: “Maden-tş TKP’nin karargâhıydı. Fransız
Genel İş Sendikası’nda çalışmış (FKP’nin [Fransız Komünist Partisi] sendikasıydı) Hüsnü Dil­
li, Nejat Firu Kuhi, trvem Keskin isimli elemanları, Aydın Meriç ve İbrahim Güzelce’yi Türki­
ye’ye getirttiler. Irvem Keskin Maden-lş’te, diğer ikisi eğitim dairesinde görev verildi. Bu suret­
le TKP Türkiye içinde cephe faaliyetlerine bu üç uzman marifetiyle tam olarak başlamış oldu”,
DİSK davası gerekçeli karar, s. 337.
40 Sosyalist harekette üzerinde pek durulmayan, ancak ayrıca incelemeyi hak eden 1979’un 1 Ma-
yıs’ı, aslında sosyalist grupların, siyasal gelişmeleri algılama biçimleri, politik tutum alışlarında
ne tür etmenlerin rol oynadığı ve nihayet toplumsal muhalefeti harekete geçirebilme yetenekle­
riyle ilgili açıklayıcı bir örnek teşkil ediyor. Burada sadece şu kadarına değinmek yararlı olabi­
lir: Sıkıyönetimin ilan ettiği sokağa çıkma yasağının, TKP’nin dediği gibi “askerlerin bir darbe
provası" sayılmaması için bugün artık bir neden yok çünkü 18 ay sonra yönetime el koydular.
Aynca şunu da eklemek gerekiyor: 1 Mayıs 1979 sosyalist hareket için de, her ne kadar o bu­
nun farkında olmasa da, cunta karşısında ne yapabileceğinin bir provasıydı.
 İki aylığına uzatılan sıkıyönetimin süresi 26 Nisan’da doluyordu. Sıkıyö­
netimin uzatılıp uzatılmayacağı Demirel ve Erbakan’ın “Ecevit yönetiminde
bir sıkıyönetime hayır” açıklamaları ve CHP içindeki sol kanat milletvekille­
rinin karşı çıkmaları nedeniyle belirsizdi.41
DİSK; 20 Şubat’t i kutlamaları organize etmekle görevli Genel Sekreter
Fehmi Işıklar başkanlığında 7 kişilik bir komite42 kurdu. Komite 5 Mart’ta
DİSK Genel Merkezi’nde 16 sendika yöneticisiyle ilk toplantısını yaparak
1 Mayıs’ı Taksim’de kutlama karan aldı. Karan Fehmi Işıklar bir genelgey­
le örgüte duyurdu. Ardından İstanbul Valiliği’ne gösteri için başvuruldu.
29 Mart günü valilik, başvurunun sıkıyönetim nedeniyle İstanbul Sıkıyöne­
tim Komutanlığı’na bildirildiğini, komutanlığın da “sıkıyönetimin uzatılma­
sı halinde böyle bir gösteriye izin vermeyeceğini” bildirdiğini DİSK yöneti­
mine iletti. DİSK yöneticileri ise kararlıydı. DİSK yöneticilerinin demeçleri
üzerine İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı bir bildiri yayınlayarak, bu göste­
riye izin vermeyeceğini açıkladı.
Basma yansıyan karşılıklı açıklamalar üzerine Başbakan Bülent Ecevit Ça­
lışma Bakanı aracılığıyla DİSK yöneticilerine bu gösteriden vazgeçmeleri­
ni telkin etti. Ancak DİSK yöneticileri kararlıydı. Ecevit, DİSK’in “şu anda
önemli görevler yüklenmiş TSK’ya yardımcı olacağı” inancında olduğunu
belirterek, “DtSK’in sıkıyönetim kurallan ve kararlan karşısında bir direniş
anlamı taşıyabilecek davranışa geçeceğine ihtimal vermek istemiyorum” de­
di. Fakat DİSK Genel Sekreteri Fehmi Işıklar, “Yüz bin kişi hapse girse de 1
Mayıs’ı kutlayacağız” açıklamasını yaptı. Askeri savcı, Işıklar hakkında so­
ruşturma açtı. Ecevit tekrar bir öneride bulundu ve başka bir ilde kutlan­
masını istedi. DİSK Yürütme Kurulu öneriyi reddetti. Konu önce Sıkıyöne­
tim Eşgüdüm Toplantısı’mn sonra da Milli Güvenlik Kurulu’nun gündemi­
ne geldi. Her iki toplantıda da 1 Mayıs’m kutlanmasına kesinlikle izin veril­
meyeceği sonucuna vanldı. MGK bildirisinde şöyle deniliyordu: “MGK yan­
sızlığa, anayasa ve yasalara bağlılığa büyük özen gösteren, sıkıyönetimin ka­
rar ve yasaklarına karşı direnişte bulunmaya kalkışabilecek sentiika veya
dernek gibi kuruluşlar hakkında tüm yasal önlemlerin alınmasını demokra­
tik hukuk devleti kurallan içinde devlet etkinliği ve toplum huzurunu sağla­
manın kesin gereği saymaktadır.”43 Ecevit, kamuoyu önünde iki kez DlSK’li-
leri kararlanndan vazgeçmeye çağırdı. Ecevit’in “1 Mayıs’ı başka ilde kutla­
yın” önerisine Demirel’in tepkisi ise “Hükümet 1 Mayıs zorbalan karşısında
pes etti” şeklindeydi.

41 26 Nisan’da tekrar uzatıldı.

42 Komitede başkan Fehmi Işıklar’ın yanı sıra şu isimler yer alıyordu: Tuncer Kocamanoğlu, Bur­
han Şahin, Kenan Budak, Kemal Akar, Saim Ethem ve Selahattin Uyar.
43 Yankı, 30 Nisan-6 Mayıs 1979.
 DİSK Yürütme Kurulu, tutuklanma olasılığına karşı, yerine geçecek beş
kişilik kurul atadı44 ve bunu örgüte duyurdu. 28 Nisan’da DİSK genel mer­
kezi ve 16 sendika basıldı, Genel Başkan Abdullah Baştürk başta olmak üze­
re DİSK Yürütme Kurulu üyesi Fehmi Işıklar, Rıza Güven, Kemal Nebioğlu,
Mukbil Zırtıloğlu, Mustafa Aktulgalı, Tuncer Kocamanoğlu ve bazı sendika
yöneticileri ile birlikte toplam 90 kişi gözaltına alındı.
Komutanlık, 30 Nisan Pazartesi günü saat 24.00 ile 2 Mayıs Çarşamba gü­
nü sabah 05.00’e kadar sokağa çıkma yasağı ilan etti. İstanbul’a giriş çıkışlar
kontrol altına alındı.45
Sokağa çıkma yasağının ilan edildiği 1 Mayıs günü İstanbul’un çeşitli yer­
lerinde küçük çaplı korsan gösteriler olduğu, bu nedenle 582 kişinin gözal­
tına alındığı ertesi günkü gazetelere yansıdı. Bu gösteriler TİP’liler ve Kur-
tuluşçular tarafından yapılmıştı. Bunlar sembolik gösterilerdi. Aslında DİSK
yöneticileri için de böyleydi; tutuklanmamaları halinde muhtemelen TlP’li-
ler gibi yöneticiler düzeyinde sokağa çıkma yasağını ihlal edeceklerdi. Bin­
lerce ya da o günkü söylemler dikkate alınırsa on binlerce kişinin sokakla­
ra döküleceği bir ihlal hareketinin ne olacağı kuşkusuz kestirilemezdi, an­
cak Fehmi Işıklar’m sözlerine karşın DİSK yöneticilerinin de böyle bir hazır­
lık içerisine girmedikleri anlaşılıyordu. Baştürk de sıkıyönetim yetkililerinin
uyanlarının ardından, gözaltına alınmadan bir gün önce 1 Mayıs günü yö­
netim kurulu üyeleriyle birlikte Taksim alanında olacaklannı, “DİSK’in asla
askerlerle işçileri karşı karşıya getirmek niyetinde” olmadığını söylemişti.46
DİSK yöneticilerine destek TİP, Kurtuluş, TSİP tarafından verildi. TKP’li
sendikalar Maden-lş, Bank-Sen ve Bay-Sen, 27 Nisan’da ortak bir açıklama
yaparak “DlSK yönetiminin tutumunun 1 Mayıs’m İstanbul’da kutlanmasını
olanaksız hale getirdiğini” , bu nedenle İzmir’de yığınsal bir şekilde kutlan­
masını kararlaştırdıklannı duyurdular. Taksim’deki kutlamanın yerine sıkı­
yönetimin olmadığı illerde yapılan kutlamalar içinde en önemlisi İzmir’dey­
di. En kitlesel olanı ise üç sendikanın Konak’ta düzenlediği mitingdi. Katılı­
mın Konak’a göre daha düşük olduğu Karşıyaka’da ise Devrimci Yol ile Hal­
kın Kurtuluşu birlikte bir miting düzenlediler, bu mitinge Kurtuluş da ka­

44 Bu kişiler şunlardı: Kenan Akman, Cenan Bıçakçı, Ertan Andaş, Özcan Keskeç, Rıdvan Budak.
45 1. Ordu ve İstanbul Sıkıyönetim Komutanı Necdet Üruğ’un 1 Mayıs’taki kararlı tavrı NA­
TO Genel Sekreteri Alexander Haig tarafından takdirle karşılandı: “Avrupa’daki Amerikan ve
tüm müttefik NATO kuvvetlerinin başkomutanı Gn. Haig, o dönemde Türk Askeri Temsilcisi
Korg. Süreyya Yüksel ile Ege Komuta Kontrol bölgelerini konuşup müzakere ediyordu. Bir ara
söz dolaşıp Türkiye’deki iç çalkantılara geldi. Yüksel, en son örneği anlattı ve Ûruğ’un 1 Ma-
yıs’ta İstanbul’da sokağa çıkma yasağı ilan ettiğini ve buna uymayanları da, hükümetin itirazı­
na rağmen tutuklayıp bırakmayacağını, söyledi. Haig’in tepkisi ilginçti: ‘Bravo derim. İşte ko­
mutan böyle olur ve istikrar böyle kurulur.”’ M. Ali Birand, 12 Eylül, saat 04.00, Karacan Ya­
yınlan, 1984, s. 102.
46 Milliyet, 28 Nisan 1979.
tıldı. Baştürk’ün “teslimiyetçi” diye suçladığı Maden-lş, Bank-Sen ve Bay-
sen, ayn miting düzenleyerek konfederasyonun disiplinini çiğnedikleri için
DİSK’ten bir yıl ihraç edildi. TKP’lilere göre İzmir mitingi kararı, “kan dö­
külmesine yol açacak, darbecilerin işini kolaylaştıracak” bir provokasyonu
önlemiş; DİSK yöneticilerinin kararı ise “İstanbul’un askersel darbe provası
için gerekçe olmuş, konfederasyonun saygınlığına darbe”47 vurmuştu.

1978-1980 dönemi
TKP’liler, yeniden kuruluşun tamamlandığı 1977-80 arasını partinin en hız­
lı geliştiği dönem olarak tanımlar, illerin çoğunda komiteler kurmayı başa­
ran TKP’liler, en güçlü parti örgütlerini İstanbul, İzmir, Kocaeli, Zonguldak,
Adana gibi işçi yoğunluklu büyük kentlerde kurdu. DlSK’te, başta 60-70 bin
üyeli Maden-lş sendikası olmak üzere, 5-6 sendikada yönetimleri elinde bu­
lunduruyordu; TÖB-DER, TÜM-DER, TÜTED, KÖY-KOOP gibi binlerce
üyeli kitle örgütlerinde ya yönetimdeydiler ya da en etkili sol gruplardan bi­
riydiler. iGD’nin 150 şube ve temsilciliği, 50 bini aşkın üyesi, İKD’nin 26 şu­
besi, 15 bin üyesi olduğu söyleniyordu.
TKP, 1978-80 döneminde, bu büyümesine karşın, çok daha zayıf oldu­
ğu 1974-77 dönemindeki kadar ülke siyasetine etki edemedi. Bu ters orantı,
açıktır ki, DÎSK’le ilgiliydi. Türkler yönetimindeki DlSK’in 1 Mayıs’lar, genel
yas ve MESS grevleriyle ulaşılan politik etkiye, özellikle 1979-80 yıllarında
rastlanmaz. İllegal örgütlenme prensibine karşın, 1979-80 yıllarında iyiden
iyiye artan şiddet ve bunun getirdiği sıkıyönetim yasaklan TKP nezdinde po­
litik etki ve gelişmenin temel göstergesi sayılan “yığınsal eylem” olanaklarım
azalttı, o ölçüde de politik etkisi zayıfladı.
1977 yılının Aralık’mda Kemal Türkler ve arkadaşlarım yönetimden uzak­
laştıran genel kuruldan üç gün sonra MC hükümeti düştü. Yani Aralık ayı­
nın son günlerinde hem ülke hem DİSK yönetimi değişti. Her iki değişik­
lik, o güne kadar süregelen DİSK öncülüğünde CHP merkezli siyaset strate­
jisinin koşullannı da ortadan kaldırdı. MC’nin düşmesini “faşizmin gerile-
tilmesi” olarak değerlendiren TKP, CHP ağırlıklı hükümet dönemindeki si­
yasi taktiğini şöyle açıklıyordu: “Savaşta yalnız faşizmi geriletmekle yetini-
lemez. Şimdi ileriye doğru adımlar atmak gerekir. Bu adımlann başında de­
mokratik özgürlüklerin alanını genişletmek, her şeyden önce 141-142. mad­
delerin kaldmlmasını... sağlamak gerekiyor. Somut olarak TKP’nin yasalaş­
masının önündeki tüm engellerin temizlenmesi, demokratik özgürlüklerin
alanını genişletme savaşında birincil önem taşıyor.” “141, 142 kalksın”, “İş­
çi sınıfı partisine özgürlük” sloganlarının yerini “TKP’ye özgürlük” sloganı­
47 Savaş Yolu, sayı 14.
 nın aldığı belirtiliyor, “Günümüzde TKP’ye özgürlük, diyen gerçek demok­
rattır. Günümüzün ölçüsü budur,” deniyordu. TKP, propaganda ve çalışma­
larını bu doğrultuda yoğunlaştırdı. Komünist partinin kurulup kurulama­
yacağı tartışmaları, 1978 yılının ikinci yansında meclis ile günlük sağ ve sol
basında geniş yer buldu. Tartışmalar, 141 ve 142. maddelerin kaldmlmasım
vaat eden CHP hükümetinin demokrasi ve özgürlükler bakımından ne ölçü­
de adımlar atabileceğinin de göstergesiydi. Başbakan Bülent Ecevit, bu mad­
delerin kaldınlmasından yana olduğunu ancak meclisteki bileşimin buna el­
vermediğini söylüyordu. Bu arada komünist partisine özgürlük kampanyası­
nın öncüleri İGD ve İKD şubeleri polis baskınlarına uğruyor, tutuklanan ve
gözaltına alınan İGD üye ve yöneticilerinin sayısı 350’yi buluyordu.
CHP iktidarında partinin kendini meşrulaştırma mücadelesinde iki olay
öne çıktı. Bunlardan biri ilk kez TKP pankart ve sloganlarıyla ortaya çı-
kılmasıydı. 1 Mayıs 1978’de Taksim’de alana gizlenerek sokulmuş onlarca
“TKP’ye özgürlük” pankartı açıldı. “TKP’ye özgürlük”, “1. Bilen yoldaş ara­
mızda” sloganları haykınldı. Kendini meşrulaştırma mücadelesindeki diğer
olay ise partinin legal yayınevlerinden Ürün Yayınları’nm TKP Programı adlı
broşürüydü. Broşürle ilgili İstanbul Ağır Ceza Mahkemesi’nde TCK’nın 142.
maddesinden dava açıldı. TKP’liler, iç ve dış kamuoyu oluşturarak davayı
demokrasi mücadelesinin bir alanı haline getirmeye çalıştı.
Kendi kimliğiyle politik sahneye çıktığı 1978’de TKP, solun en büyük iki
kitle örgütü olan DİSK ve TÖB-DER’de, yönetimlerle gerilimler yaşadı. DİSK
yönetimi, Maden-lş, Bank-Sen, Bay-Sen sendikalarını disiplini bozucu ey­
lemleri nedeniyle birer yıl ihraç etti; bazı sendikacılan görevlerinden uzak­
laştırdı. TÖB-DER’in Ağustos ayındaki genel kurulu, kavgalı ve tartışmalı bir
şekilde dağıldı; TKP’liler, genel kurulu tanımayarak, ayrı bir toplantı düzen­
ledi. Fiilen ortaya çıkan iki TÖB-DER, mahkemelik oldu. Ancak TKP’lilerin
taban hareketi yaratarak, yönetimi ele geçirme çabaları DİSK’te olduğu gi­
bi TÖB-DER’de de başarıya ulaşamadı. Her iki kitle örgütünde de muhalefet
grubu olarak kaldılar.
Aralık 1978’de Maraş katliamıyla gelen sıkıyönetim, komünist partinin
yasallaşması tartışmalarını ülke gündeminden çıkardı, TKP açısından da
ikinci plana düşürdü. CHP hükümetinin uygulamalan beklenenin aksine bir
eğilim gösterdi. Demokratik haklar kısıtlanıyordu. Bu durumda demokratik
hakların genişletilmesinden değil, korunmasından söz edilebilirdi.
CHP’nin “ilericiliği”nde TKP için ölçü olan bir diğer sorun MHP’ye kar­
şı tutumuydu. “Alparslan Türkeş’in tutuklanması, MHP ve ÜGD’nin kapa­
tılması” istemi siyasal propagandasının ana unsuruydu. 1979 yazında etkin
olunan tüm illerde “MHP-ÜGD kapatılsın, can güvenliği sağlansın” talebiy­
le Faşizme Karşı Savaş Kampanyası yürütüldü. TKP’nin yasal yayınlarına gö­
re 18-26 Ağustos haftası içinde Türkiye’nin 40 merkezinde yasal mitingler
düzenlendi. Kampanyanın sonunda çeşitli illerden kitle örgütleri temsilcile­
ri otobüslerle Ankara’ya geldi. Burada Başbakan Ecevit’le görüşüp talepleri­
ni ileterek kampanyayı noktalamayı amaçlıyorlardı. Ancak il sınırında dur­
duruldular. Başbakanlığa kabul edilmeleri için içlerinden bir heyet seçmele­
ri istendi. 42 kişilik bir heyet halinde başbakanlığa gittiklerinde de, bu kadar
kalabalık bir biçimde kabul edilemeyecekleri, aralarından beş kişi seçmele­
ri istendi. Beş kişilik heyeti kabul eden Devlet Bakanı Hikmet Çetin, onlara
muhatabın kendileri değil savcılar olduğunu söyledi. Başbakanlıktan çıkan
beş kişi, dışarıda bekleyen 37 kişiyle birlikte gözaltına alındı. Bir gün sıkı­
yönetimde tutulan temsilciler, ertesi gün bir otobüse bindirilerek İstanbul’a
gönderildi. TKP’lilere göre, kampanya, “CHP sağ kanadının faşizmi koru­
yan, kararsız tutumunu bir kez daha kanıtladı.”48
Her iki kampanya, CHP hükümetinin “tutarsızlığını kanıtlamak”tan öte
bir sonuç yaratmadı. “İşçi sınıfının gerçek temsilcileri” ve “demokratik güç­
lerle” hükümet kurmayan CHP, faşizmi geriletecek, komünist partiyi ya­
sallaştıracak demokratik özgürlükleri genişletme yerine, sıkıyönetim, ye­
ni baskı yasaları ve “MHP’yi kollayan” politikalarıyla “gerici, tekelci güçler­
le işbirliğini” tercih etmişti. Ama yine de TKP, hükümetin yıkılmasının fa­
şizmin ekmeğine yağ süreceğini belirtiyor; CHP’nin daha fazla sağa kayma­
sının önlenmesi için mücadele edilmesi gerektiğini vurguluyordu. 1979 se­
nato seçimlerine ilk kez bağımsız adayla49 katılan TKP -k i o zamana kadar
hep CHP desteklenmişti- alınacak sonuçla CHP’nin uyarılmasını amaçladı­
ğını söylüyordu. Şöyle deniyordu:

CHP yöneticileri gerici AP’ye, faşist MHP’ye oy verirseniz faşist tehlike daha
da artar demiyor da, solun adaylarına oy verirseniz gericilik güç kazanır gibi
demagojilerle oy avcılığı yapıyor... CHP’nin seçim politikası yalnız eylem bir­
liğini hedef almakla kalmıyor. Seçimlerden sonra gerici-faşist güçlerin en baş­
ta içinde nice CHP’li yurtseverin de yer aldığı sol güçlere karşı daha azgınca
bir saldırıya geçmelerine olanak yaratıyor. Buna karşın sol güçlerin seçimler­
de elde edecekleri göreceli başarılar, faşist katilleri etkisizleştirmede, önem­
li bir etken olacaktır. Yalnız İstanbul’da CHP sağ kanadına verilecek bir ders
bile, tekelci burjuvazinin CHP’yi tümüyle kendisine bağlama planına ağır bir
darbe indirecektir.50

48 Savaş Yolu, sayı 21, 6 Eylül 1979.

49 Bakiye Beria Onger, ara seçimlerde 20.215 (yüzde 1,76) oy aldı. TKP, TİP, TS1P ve kendi çizgi­
sindeki Kürt sol gruplara ortak tutum çağrısı yaptı. TtP bu çağrıya katılmadı. TSİP ve Kürt Dev­
rimci Demokratlar (PPKK) olumlu karşılık verdiler. İstanbul’da TKP adayını desteklediler, TKP
de diğer bölgelerde onların adaylarını destekledi.
50 Atılım, 1 Ekim 1979.
 Bu aslında TKP’nin oy potansiyelini göstererek, CHP’yi TKP’lilerle işbirli­
ğine zorlamaktı. TKP adayı Bakiye Beria Onger aldığı 20.215 oyla, SDP, TİP,
TSİP51 ve diğer sosyalist adayları geçmişti ve belki CHP’nin bir senatör kay­
bında rol oynamış olabilirdi,52 ancak genel oranlar söz konusu olduğunda
netice, TKP’nin arzuladığı sonuçtan çok uzaktı.
1979 Aralık kısmi senato yenileme ve milletvekili ara seçimleri, oylarında
yüzde 12 azalma görülen Ecevit hükümetinin istifasını getirdi. Demirel azın­
lık [3. MC diye de anılan] hükümeti kurdu. TKP, Demirel’in azınlık hüküme­
ti döneminde, faşizmin tırmandınlmasına karşı yığınsal mücadelenin yüksel­
tilmesi, demokratik güçlerin en geniş ulusal cephesinin kurulması çağrısını yi­
neledi. 1980 Mayıs’mda toplanan TKP MK Plenum kararında şöyle deniyordu:

Bugünkü taktik görev, Amerikancı Demirel hükümetinin halk düşmanı poli­

tikasının her adımına karşı, iş, toprak, can güvenliği, özgürlük ve bağımsızlık
için mümkün olan en geniş güçleri birleştirmek, emperyalizmin dayatmaları­
nı, tekellerin saldırısını, faşizm tehlikesini geri püskürtmektir. Böyle bir tak­
tiğin başanyla uygulanması neye bağlıdır? Bu her şeyden önce partinin güç­
lendirilmesine, savaşımın her alanında, grevlerde, gösterilerde, faşist terörün
kanlı saldınlanna karşı yığınsal direnişlerde ön sıralara daha örgütlü atılma­
sına bağlıdır.53

Geçmişten farklı olarak bu kez CHP’li bir ilerici hükümet alternatifinden

söz edilmiyordu. “Ne komünistlerin de katılacağı ılımlı bir hükümetin ne de
ileri demokratik bir iktidann kurulması koşullarının olduğu”54 mevcut du­
rumda, sınıf mücadelesinin güçlendirilmesinin gerektiği belirtiliyordu. 1980
Mayıs’ındaki MK Plenumu’ndan çıkan bir başka somut öneri ise “yasal alan­
da güç merkezleri yaratmak” diye ifadelendirilen “birleşik yasal legal işçi
partisi”nin kurulmasıydı. Birleşik yasal partinin doğrudan muhatabı TİP’ti.
TİP yönetiminde de TKP’yle birlik yönündeki eğilimle güç kazanan öneri,
her iki tarafın birlik konusunda prensipte anlaşmasına rağmen, güvensizlik­
ler nedeniyle gerçeklik kazanamadı.

Partinin siyasi ikilemi ve bölünme

TKP’nin 1973’teki programında başlayıp parti yayınlarında süregelen gele­
neksel komünist görüş açısı ile “ulusal burjuvazi” yani CHP’nin desteklen­

51 İstanbul sonuçlan: SDP: 13.101 (yüzde 1), TİP: 12.616 (yüzde 1), TSİP: 5523 (yüzde 0 ,4 ), ka­
tılım oranı: 59.8, geçerli oy sayısı 1.274.392.
52 İstanbul’da AP 509.463 oyla 5 senatör, CHP 483.365 oyla 4 senatör kazandı.
53 Atılım, Temmuz 1980.
54 Atılım, Temmuz 1980.
mesi politikası arasındaki çelişki, 1979-80’in sıkıyönetim ve artan şiddet or­
tamında açığa çıktı. Tartışmanın düğüm noktasını “devrimci durum”un
olup olmadığı oluşturuyordu.
Partinin iki yayın organında farklı görüşler 1978’den itibaren kendini gös­
terdi. İşçinin Sesi'nde 1978’den itibaren bir devrimci durumun bütün verile­
rinin mevcut olduğu yazılırken, Atıhm’da “devrimci durumdan bahsetme­
nin erken olduğu”, ancak bunun “ileri zamana atılmasının da yanlış oldu­
ğu” söyleniyordu. Keza Şubat 1979’da 1. Bilen’le yapılan söyleşide, işçi sını­
fının “devrimci yol”dan iktidara geleceği, toplumsal ve siyasal dönüşümle­
rin “ileri demokratik devrim”le gerçekleşeceği anlatılıyordu. Yeni bir öne­
ri de, işlevleri ve yapıları hakkında bir açıklık getirilmeyen “can güvenliği
komiteleri”ydi.
Bölünme, merkez komite üyesi, İngiltere örgütünün başında bulunan,
parti yayınlarının editörü Nihat Akseymen’in (R. Yörükoğlu)55 Aralık
1978’de kaleme aldığı Emperyalizmin Zayıf Halkası adlı broşür üzerine 1979
yazında patlak verdi. Başlangıçta Genel Sekreter 1. Bilen’in hazırlığı için onay
verdiği broşürde, Türkiye’de bir devrimci durum saptaması yapılıyor, örgüt­
lenme ve mücadele biçimlerinin buna uygun olarak silahlı biçimler alma­
sı gerektiği savunuluyordu. Bu görüşlerin MK içinde tartışılmak istenmesi
Akseymen’in disiplinsizlik suçlamasıyla partiden ihracına yol açtı. Karşılıklı
ağır suçlamalar, Türkiye ve yurtdışmda iki gruba bağlı militanların kavga ve
çatışmalarıyla sürdü. Her iki grubun yayın organlarında silahlı saldırılardan
söz edildi. 8 Temmuz 1980’de İstanbul Samandağ’da merkez yanlısı Mithat
Sahillioğlu muhalifler; İzmir’de 17 Ağustos’ta çıkan çatışmada merkez yanlı­
sı Halil Babadağ ve buna misilleme olarak da 29 Ağustos’ta aynı kentte İşçi­
nin Sesi grubundan İnanç Seçiç adlı genç kız merkez yanlıları tarafından vu­
rularak öldürüldü.56
Yurtdışmda toplanan muhalifler (1 Haziran 1979), “parti içinde, oportü­
nizme karşı mücadele” kararı aldılar. İşçinin Sesi muhalefetin yayın orga­
nı haline geldi. Şubat 1980’de 1. Konferansı topladılar. TKP-lşçinin Sesi ya
da TKP-Leninist Kanat diye anılan grup kendi ifadesiyle Türkiye’de ağırlık­
lı olarak Ankara ve İzmir’de örgütlüydü. İstanbul, Mersin, Zonguldak, Ha­
tay ve Bursa’da da örgütlenme girişimleri vardı. Ancak ciddi bir gelişme gös­
teremediler. 12 Eylülün ardından Ankara ve Mersin’deki tutuklamalar, Tür­
kiye’deki örgütsel ilişkilere darbe vurdu. 1981 Şubat-Mart’mda 2. Konferan-
sı’nı toplayan grup, 1981 Ekim’indeki operasyonla örgütsel varlığım büyük

55 Nihat Akseymen 11 Aralık 2001 tarihinde, 56 yaşında, yurtdışmda kanser tedavisi gördüğü sağ­
lık merkezinde hayatını kaybetti. Vasiyeti üzerine külleri 23 Aralık’ta İstanbul Heybeliada’da
denize serpildi.
56 Silahlı saldın ve çatışmalarla ilgili İşçinin Sesi 111 ve 112. sayılar.
oranda kaybetti. Kendi ifadeleriyle “ikinci konferans sonrasında 100’ü aşkın
İşçinin Sesi taraftan tutuklandı, merkezle örgütler arasındaki bağlar koptu.”
İki konferans arasında örgütün en başanlı olduğu faaliyet alanı yine kendi
ifadeleriyle “yayın faaliyeti”ydi. Grubun amacı, TKP’nin 5. Kongresi’nin top­
lanmasını sağlayarak, kendilerini ihraç eden hiziplere karşı zafer kazanmak­
tı. Parti hukuku açısından kongreye çağnlmak durumundaydılar, ama böyle
bir çağn hiçbir zaman gelmedi.
İşçinin Sesi radikal söylemiyle dikkat çekti ve TKP’nin çelişkilerini açığa
vurdu. Grubun tasfiyesi, partinin devrimci durum ve buna bağlı silahlı mü­
cadele biçimlerine karşı tutumunu netleştirmesini sağladı, ama verili koşul­
larda nasıl bir siyaset stratejisi izleneceğine dair kafa karışıklığını gidereme­
di. Bir yandan işçi sınıfının mücadelesinin sert biçimler aldığı saptaması ya­
pılıyor, diğer yandan bu sert biçimlerin egemen sınıflara “faşizmi tırman­
dırmak” için bahane olabileceği düşünülüyordu. Örneğin, Atılım, diğer sol
grupların “devrimci durumun belirtisi” saydığı Tariş işçilerinin günlerce sü­
ren işgal eylemiyle ilgili “Gün silaha sanlma ve ayaklanma günü değil, ege­
men sınıflar böylesi bir serüven yaratmak için yanıp tutuşuyor”57 yorumu
yapıyordu.
Soldaki pek çok grubun, kendi durumunu ve verili koşullan abartan de­
ğerlendirmeleri düşünülecek olursa TKP’nin “devrimci durum”a ilişkin sap­
tamaları gerçekçi sayılabilir:

Ülkemizde bugün, sınıfların karşılıklı durumu, sınıfsal güç dengesi, işçi sını­
fı ve bağlaşıklarının egemen sınıfların üzerinde utkusuna olanak verecek dü­
zeye henüz ulaşmamıştır.... Günümüzde zaman zaman yükselen, alçalan bir
süreç içinde, güçler dengesinin dinamiği, genellikle devrimci güçlerden yana
değişme eğilimi taşıyor... Toplumsal çelişkilerin daha da sertleşmesi bunalı­
mın devrimci yönde gelişmesini, bir devrimci durumun oluşmasını sağlaya­
bilir. Bugün reel olan, egemen sınıfların faşist ya da profaşist bir diktaya git­
me tehlikesidir. Her duruma hazırlıklı olunmalıdır.58

TKP sıkıyönetimle birlikte illegal çalışma ve eylemlerini öne çıkardı. Ye­

rel örgütler tarihsel TKP’den beri ilk kez bildiriler kaleme alıp dağıttı. Nisan
1979 tarihli Atıîım’da bu gelişme şöyle anlatılıyordu: “Sıkıyönetimin uza­
tılmasına TKP’nin yerel örgütleri bildirilerle karşı çıktı. Bu çıkışlar, Türki­
ye’nin dört bir yanında yankılandı. Dostu düşmanı etkiledi. Burjuva basınına
yansıdı. Uzun yıllardan sonra TKP yerel örgütlerinin bu eylemi, gerçekten
partinin gelişme sürecinde ileriye doğru yeni bir adımı simgeliyor.”

57 Atılım, Mart 1980.

58 Atılım, Kasım 1979.
12 Eylül
Rejimin askeri bir darbeye evrilebileceğini TKP, Kasım 1979’da “Bugün re­
el olan, egemen sınıfların faşist ya da profaşist bir diktaya gitme tehlikesidir”
diyerek ortaya koymuştu. Şubat 1980’de, askerlerin verdiği muhtıra “işbir­
likçi burjuvazi, gerici egemen çevreler, biteviye sivil-askersel karması, faşist
biçimli bir diktatoraya tırmanıyor. Komutanların ültimatom ‘mektubu’ bu
tırmanışı iyice ortaya koyuyor” diye yorumlandı.
1980 Temmuz-Agustos’unda peşi sıra CHP İstanbul milletvekili Abdur­
rahman Köksaloğlu, eski Başbakan Nihat Erim ve Kemal Türkler’in suikast
sonucu öldürülmeleri “emperyalist komplo” ve “emekçilere karşı genel sal­
dırının zeminini hazırlama” olarak değerlendirildi: “[Bu eylemleri-V.E.] ya­
rı askersel zorbalık rejimini yerleştirme, en koyu Amerikancı, en gerici gene­
rallere darbe ortamı hazırlama girişimlerinden ayrı görmemek gerekiyor.”59
TKP’nin rejimin gelişimi karşısındaki bu net değerlendirmelerine karşın
yapılacaklar konusunda açık bir siyaset izlediği söylenemez. Silahlı eylemler
ve Tariş’te işçilerin direnişi, silahlı çatışmalar, kurulan barikatlar “egemen
sınıfların işine yarayan tehlikeli işler” olarak değerlendirilirken, Nisan 1980
“terörün ilke olarak reddedilemeyeceği” yazılıyordu. Mart 1980 Politik Bü­
ro açıklamasında “işçi sınıfının mücadelesinin sert biçimler aldığı” vurgula­
nıyordu. Bütün bunlar parti taban ve yönetimindeki çeşitli eğilimleri yatış­
tırıcı ifadelerdi. Sonuçta önerilebilen tek şey sol güçlerin ulusal demokratik
bir cephe etrafında birleşmesi ve yığınsal mücadeleyle gerici faşist güçlerin
karşısına dikilmekti.
İsmail Bilen, 12 Eylül darbesinden sonra Şubat 1981’de Atılım’da yayınla­
nan değerlendirmesinde “Sol güçler, TKP, TIP, TSİP, Kürt devrimci demok­
rat hareketi güç, savaş, eylem birliği kurabilselerdi askersel devirmeyi engel­
leyebilecek, demokratik bir alternatif oluşturabilirlerdi” diyordu. Öte yan­
dan Atıhm’da yine Kemal Türkler’in öldürülmesinin ardından yüzbinlerce
işçinin grev ve protesto gösterilerinin “hükümetin saldırılarının geriletilebi­
leceğini gösterdiği” yazılıyordu. Atılım’a göre, hükümet, yüzbinlerce işçinin
4 gün boyunca süren eylemlerine karşı polis ve ordu güçlerini sürememişti.
TBKP’nin 1991 Büyük Kongresi’ne genel yönetim kurulunun sunduğu
Çalışma Raporu’nda 12 Eylül öncesinde partinin bu çelişkili tutumu şöyle
eleştiriliyordu:

1 9 8 0 askeri darbe öncesi, sanki Türkiye bir devrime gidiyormuş gibi par­
ti bütün kadrolarım deşifre etme pahasına ileriye sürdü... Eğer devrime gidi­
yor idiyse, parti neden bunu açık seçik bir hedef olarak öne koymadı, neden

59 Atılım, Ağustos 1980.

 İşçinin Sesi grubunu partiden tasfiye etti? Yok politik durum böyle değilse,
herkesin askeri bir darbe geleceğini söylediği koşullarda neden geri çekilme
taktiği izlemedi ve bunu zamanında yapmadı? Sendikalardaki, meslek odala-
nndaki konum kavgasına boylu boyunca girerek parti kadrolarım bir de bu
yolla deşifre ederek o politik koşullarda ne elde etmek istiyordu? Bu sorula­
ra mantıklı yanıtlar verilemez. Tek yanıt yönetimin başarı tutkusu ve öngö-
rüsüz, solda rekabete dayalı kısır politikalarıdır...60

12 Eylül darbesinin hemen ardından yayınlanan aynı tarihli TKP MK im­

zalı bildiride “Amerikancı askersel bir diktatörlük” kurulduğu saptanarak,
“direniş” çağrısı yapıldı. Bu içerikteki değerlendirmeler bir süre devam et­
ti. Ancak Ocak 1981 tarihli Politik Durum ve TKP’nirı Tutumu adlı politbüro
imzalı broşür cuntaya ilişkin görüşleri kökten değiştiriyordu. Broşürde cun­
tanın Amerika ve NATO’nun bir kuklası olarak değerlendirilemeyeceği, öz­
gün bir dış politika izlediği, Atatürkçü niteliklere sahip olduğu, antidemok­
ratik uygulamalarına karşın MHP’ye de vurduğu, “sol terörist gruplara kar­
şı önlemler”in demokrasi güçlerine karşı saldın gibi algılanamayacağı; ordu
içindeki antiemperyalist öğelerin desteklenmesi gerektiği belirtiliyordu. Bro­
şüre göre cunta içinde “çeşitli kanatlar” ve bu kanatlar arasında “çelişkiler”
vardı. “Ana doğrultu olarak işçi sınıfına ve Kürt ulusal hareketine vursa da”,
aynı zamanda “emperyalizmin en saldırgan kesimlerini, egemen burjuvazi­
nin en gerici öğelerinin desteğini alan, AP ile işbirliği içinde olan faşist MHP
ve örgütlerine sınırlı bir ölçüde vuruyor”du. Benzer yaklaşım cuntanın dış
politikası için de tekrarlanıyordu. Cuntanın “temel doğrultusu emperyalizm
ve NATO yanlılığıydı ama “ancak” denilerek şöyle devam ediliyordu: “Baş­
ta Sovyetler Birliği olmak üzere sosyalist dünyanın gücü cuntanın politika­
sını etkiliyor. Cuntanın sosyalist ülkelerle işbirliği yolundaki girişimleri em­
peryalizmin en saldırgan kesimlerinin politikasıyla çelişkiler taşıyor. Bu yol­
da atılan adımlar ülkede işçi sınıfı ve ilerici güçlerin savaşımı için daha elve­
rişli koşullar yaratıyor.” TİP, TSİP gibi cuntayı “faşist” olarak niteleyen parti­
lerin cuntanın MHP’ye vurduğunu “unuttuğu” söyleniyordu. TKP’nin amacı
cuntayı devirmekti, ancak bu “bugün için olanaklı değil”di, “eylem”e değil,
“propanganda”ya ağırlık verilmeliydi. Cuntanın “en militarist, en gerici ke­
simleri” ile “ılımlı kesimleri”ni birbirinden ayırmalı, savaşım cuntanın bütü­
nüne değil, “içindeki en gerici, en militarist ve açık emperyalizm yanlısı çev­
relere” yöneltilmeydi. Broşürde etik açıdan sarsıcı olansa, cuntanın solun di­
ğer kesimlerine yönelik insan haklan ihlallerine karşı nasıl yaklaşılması ge­
rektiği konusunda militanlara yapılan uyarıydı:

60 Türkiye Birleşik Komünist Partisi Genel Yönetim Kurulu Çalışma Raporu, Paşahan Matbaası, İs­
tanbul, Ocak 1991.
 Karşı devrimci öz taşıyan terörist eylemlere bulaşanları, uğradıkları bu baskı­
lardan ötürü kahramanlaştıran, onlan öne çıkaracak bir ajitasyon, işçi sınıfı­
nın bilincini bulandmr. Bu nedenle onlara karşı uygulanan insanlık dışı yön­
temlere (idam, işkence, insan avı...) karşı çıkmalı, ama tek tek kişiler kam­
panya konusu yapılmamalıdır.

TKP’liler açısından ciddi moral bozukluğu ve tartışmalara yol açan, cun­

tayı neredeyse destekler mahiyetteki bu değerlendirmelerin, partinin Genel
Sekreteri ve MK imzalı bildiri ve değerlendirmelere karşın nasıl ve neden ya­
pıldığı sorusu, parti politikalarının nihai olarak, kimler tarafından belirlen­
diğini açıklar. Bu başta SBKP olmak üzere “kardeş komünist partiler”le ilgi­
liydi. 30 Ekim 1980 tarihli SBKP’nin yayın organı Pravda’da A. Filipov imza­
lı yazıda, yeni yönetimin önceki hükümetin IMF’nin baskısıyla sosyalist ül­
kelerle ticari ilişkilere koyduğu bazı ana kısıtlamaları kaldırdığını, neofaşist
MHP’nin, yıkıcı terör çetelerinin dağıtıldığını, işsizliğe karşı ve tanm refor­
mu gibi toplumsal içerikli vaatlerde bulunduğunu belirterek şöyle diyordu:
“Sovyetler Birliği’nin dünya siyasetindeki olağanüstü karmaşık ve sorumlu
konumu bizce açıktır. Bu bakımdan her türlü basitleştirmelerden, tek yön­
lülükten uzak bir yaklaşımda bulunmak gerekiyor. Yangının üstüne körük­
le gitmemek, birtakım olumsuz gelişmeleri zamanından önce patlatmamak,
gereksiz riskler almamak genel olarak bilinen siyasal uygulamalardır.”61 Bu
değerlendirmeye bağlı olarak başlangıçta “faşist cunta” nitelemesi yapan
SBKP çizgisindeki Almanya, Yunanistan gibi KP’lerinin yayın organların­
da 12 Eylül rejimi “askersel darbe” olarak tanımlanmaya başlandı. Britanya
KP’sinin aylık yayın organı Marxism Today’in Kasım 1980 tarihli sayısında
“Batı demokrasisinden etkilenen Türkiye ordusunun ülkedeki antidemokra­
tik güçlere karşı önemli bir kale olduğu” yazıyordu.62
TKP’nin eski MK üyelerinden Metin Gür bu broşürden “TKP’nin sonunu
hazırlayan belge” diye söz ediyor ve örgüt içinde yarattığı demoralizasyonu
şöyle anlatıyordu:
Belgede seçilmiş, genel deyimli tümcelerin yer alması, yer yer cuntanın libe­
ral kanadından söz edilmesi, buna benzer cuntaya güven duygularını kamçı­
layan ifadelerin kullanılması ile doğrudan partinin kaderiyle oynandı. Bu sağ
yaklaşım, parti üyelerindeki, çok zor koşullar altında kazanılmış komünist
moralin çöküşünü hızlandırdı, cuntaya umut bağlama dürtüsünü güçlendir­
di. Bu da parti kadrolarının kırımına neden oldu, cuntanın işkence tezgâhın­
dan geçip de sağ kalanlardan bir bölümünü ise, yaşamlarının sonuna kadar iş
yapamaz hale getirdi.63

61 Aktaran, İşçinin Sesi, 6 Ocak 1981.

62 Aktaran, İşçinin Sesi, 6 Ocak 1981.
63 TKP’nin Avrupa Yıllan, Günizi Yayıncılık, İstanbul, Kasım 2002, s. 206.
 Yurtdışmda bazı birimlerde cuntanın açık destekçiliğine varan uç örnek­
ler görüldü. TKP’nin Avrupa’daki yayın organı Kurtuluş, 15 Nisan 1981 ta­
rihli kapağına darbenin lideri Kenan Evren ile SSCB Devlet Başkanı Leonid
Brejnev’in büyük fotoğraflarını birlikte yayınlayarak, “Türk-Sovyet Dostlu­
ğu 60 yaşında” manşetini attı.
Cunta karşısında belirsiz bir politika ile karşı karşıya kalan TKP’liler ül­
ke içinde bir direniş çizgisi izleme eğilimi göstermedi. Tanıklıklara göre,
DİSK’teki sendikacılardan askeri yönetimin “teslim ol” çağrısına uyması is­
tendi. Yani DİSK’in kapatılmasının ertesinde sıkıyönetim komutanlığının
çağrısı üzerine Selimiye Kışlası önünde oluşan teslim olma kuyruğuna giren
sendikacılar arasında TKP’li sendikacılar da vardı. Bu ruh hali tutuklamala­
rın ardından cezaevlerinde de sürdü. Genel olarak her siyasi görüşten tutuk-
lulann direndiği, askeri yönetimin cezaevlerinde siyasi kişiliği ezme amaç­
lı “rehabilitasyon” politikalarına karşı durmadılar ve bu yüzden de diğer tu-
tuklulardan ayrı bağımsız koğuşlarda tutuldular.
Bunlar cuntanın bir TKP operasyonu gerçekleştirmesini engellemedi.
1981-1983 yılları arasında 2 bini aşkın kişi tutuklandı. MK’nın 29 üyesin­
den 7’si, Politbüro’nun 7 üyesinden l ’i, Türkiye sorumluluğunun 6 üyesin­
den l ’i, yöre komitelerinin 28 üyesinden 15’i, il komitelerinin 120 üyesinden
84’ü resmi kayıtlara göre yakalandı. Yine resmi kaynaklara göre, TKP’nin 2
bin 500 üyesinden 868’i-yakalanmıştı.64 Yine de TKP asıl yönetici çekirdeğini,
yönetici kadrolarının çoğunluğunu yurtdışına çıkararak korumayı başardı.
1981 ortalarında tutuklamalar ve yurtdışına çıkışlar nedeniyle ülkede MK
üyesi kalmadı. Bunun üzerine yurtiçinde faaliyet yürütecek yeni MK üyele­
rinin kooptasyonu kararlaştırıldı, bunlar gizli tutulacak, yalnızca genel sek­
reter ve yardımcısı tarafından bilinecekti. Birbirlerini de tanımayacak, ancak
yeni bir kararla bir araya geleceklerdi. Tanıklıklara göre bu bir araya geliş
hiç gerçekleşmedi. Bu üyelerden biri İstanbul 11 Sekreteri Mustafa Hayrulla-
hoğlu’ydu. İlk atanan gizli MK üyesiydi ve İstanbul’da 14 Kasım 1982’de ya­
kalandı, 34 yaşındaydı, iki gün sonra işkencede öldürüldü, gizlice başka bir
isimle Kasımpaşa’daki kimsesizler mezarlığına gömüldü. Mezarını ailesi ve
arkadaşları, yıllar süren çabalarla tespit edebildi.
Bir yandan tutuklamalar örgütsel ilişkileri dağıtırken, diğer yandan parti
merkezi de yukarıdan aşağıya yurtiçi ilişkilerini hızla daralttı. Hücreler dağı­
tıldı, il komitelerinin üye sayısı üçle sınırlandırıldı.
Yakalanmayan parti yöneticilerinin çoğu ya zaten yurtdışındaydı ya da
yurtdışına çıkmıştı. Diğer pek çok üyenin de çıkmasıyla, TKP çalışmala­
rı, bütünüyle yurtdışına taşınmış oldu. 1974-75’ten beri varlığını koruyan
gruplaşmalar, cuntaya ilişkin çelişkili değerlendirmeler, tutuklamaların ne­
64 Terör ve Terörle Mücadelede Durum Değerlendirmesi, Başbakanlık Yayınlan, Ankara, 1983.
denleriyle ilgili karşılıklı suçlamalar, güvensizlikler parti içi sert bir mücade­
leye dönüştü. 1981’de Batı Almanya Yöre Komitesi lağvedildi, 25 kişi parti­
den atıldı. 1982 Kasım’ında, partinin Türkiye’deki bir numaralı üyesi sayılan
ve 1978’e kadar Türkiye ilişkilerinin sorumluluğunu üstlenen Aydın Meriç
“provokatör” ve “hain” ilan edilerek ihraç edildi. Aydın Meriç, daha sonra İş­
çinin Sesi grubuna katıldı. Tutuklanan parti merkez komite üyeleri de yaka­
lanmalar sırasında ve sorgularda doğru davranmadıkları gerekçesiyle üyelik­
ten çıkarıldı ya da üyelikleri askıya alındı. Parti içindeki bu gelişmelerin bir
diğer anlamı Partizan grubunun parti yönetimine hâkim olmasıydı.
Yurtiçinde partinin yürüttüğü tek kampanya “Anayasaya Hayır” kampan-
yasıydı. İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir gibi birçok ilde bildiriler dağıtıldı,
ne var ki bu kampanyada faal olarak yer alanların çoğu yakalandı.
TKP’nin yeni bir yönelim belirlediği kongre -5 . Kongre- 1983 yılında Bra-
tislava’da Slovakya Komünist Partisi’nin bir tesisinde yapıldı. 150 civarında
delegenin katıldığı sanılan kongrenin salonu, parti içi gizlilik ve güvenlik ge­
rekçesiyle yurtiçi delegeler ile yurtdışı delegelerin birbirlerini göremeyeceği
biçimde dizayn edilmişti. Kongreyle TKP’nin yönetsel aygıtları da 50 yıl son­
ra ilk kez, parti içi hukuki meşruiyete kavuşmuş oluyordu. Yaşı ilerlemiş sa­
yılan İsmail Bilen, sembolik bir anlam taşıyan, yeni bir unvanla TKP Başkanı
seçildi, asıl liderlik görevini ifade eden ve yine yeni bir unvan olan Yardım­
cı Genel Sekreterliğe Haydar Kutlu (Nabi Yağcı) getirildi.65 Kongrede, Poli­
tik Durum ve TKP’nin Tutumu adlı broşürdeki askeri cuntayı destekler mahi­
yetteki görüşler terk edilerek, radikal bir söylem benimsendi; cunta “faşist”
olarak nitelendi, ancak “devrim”le yıkılabileceği belirtildi. Partinin geçmiş­
te “provokatör”, “ajan” ilan edilmiş üyeleri de onore edildi, sol güçlere karşı

65 Nabi Yağcı, I. Bilen’den sonra genel sekreterliğe getirilmesiyle ilgili ise şunları anlatıyordu: “Ge­
nel sekreterliğim ortaya çıkıncaya kadar ne kendi aramızda ne de Sovyetler Birliği, Bulgaristan
ve Demokratik Almanya Cumhuriyeti arasında benim tanık olduğum bir konuşma olmadı; be­
nimle kimse konuşmadı. Genel sekreterlik benim aklımın kenarından geçen bir konu değildi.
Bir gün Bilen ‘Seni Moskova’ya davet ediyorlar’ dedi. O sıralar Türkiye’de tutuklamalar sürdü­
ğü için onunla ilgili bir görüşme olacağını düşünmüştüm. Moskova’ya gittiğimde, Sovyet Sosya­
list Cumhuriyetleri Birliği Komünist Partisi Merkez Komite üyesi ve bizimle ilişkiden sorumlu
yoldaşla görüştüm. ‘Bilen çok yaşlı ne düşünüyorsun?’ dedi. Ben çok şaşırdım; yaşlı, doğrudur,
ama onun yerini alacak deneyimli bir yoldaş vardır, dedim. ‘Kim olabilir?’ diye sordu. Ben, Tür­
kiye’de böyle birinin olmadığını, bugünkü politbüronun yapısı içinde de olamayacağını, hepi­
mizin genç olduğunu söyledim. Ama sosyalist ülkelerde eski TKP’li yoldaşların yaşadığını duy­
duğumu belirterek, onlann arasından olabileceğini ve onu da kendilerinin bileceğini dile getir­
dim. O, ‘Hayır, böyle bir kimse yok’ deyip kestirip attı ve ‘Neden sen kendin için düşünmüyor­
sun?’ dedi. Benimle dalga mı geçiyor, diye şaşkınlıkla yüzüne baktım. Niye ben, diye sordum.
‘Esas sorun Türkiye. Orayı ve parti örgütlerini tanıyan sensin. Başından beri örgüt çalışmalarını
götüren sen oldun’ dedi. O konuşma böyle bitti. Bana ‘Sen genel sekreter olacaksın’ demediler.
Sanıyorum bundan sonra Sovyetler, Bilen’le ve Almanlarla konuştular. Bilen hiçbir zaman bana
‘Sen benim genel sekreter adayımsın’ dememiştir. Bir başkasına da dediğini duymadım.” Metin
Gür, a.g.e., s. 224.
sekter tutumunun özeleştirisi yapıldı. Başta TİP olmak üzere, sosyalist güç­
lerle birlik oluşturulması karan alındı. Ancak programın çelişkisi, demokra­
sinin devrimle kazanılabileceği vurgusu ile “ulusal demokrasi” başlığı altın­
da demokratikleşme önerisini aynı anda ileri sürmesiydi. TKP’nin 1973’ten
beri çözemediği bu ikilem, bir yıl sonra, “devrim”e değil “demokrasi” soru­
nuna öncelik veren kararlarla aşıldı. Rejime yönelik eleştiriler sertliğini ko­
rurken, sistem içi bir demokrasi mücadelesi ve daha geniş yelpazede mütte­
fikler arayışı söz konusuydu.
Demokrasi mücadelesinde en önemli öğe, yine aynıydı: TKP’nin yasal­
laşması. Komünist partinin kurulmasını önleyen ceza kanunundaki 141 ve
142. maddelerin kaldırılması, güncel mücadelenin eksenini oluşturuyor­
du. Nitekim TİP ile birleşmenin ardından kurulan Türkiye Birleşik Komü­
nist Partisi’nin (TBKP) hem ülke içinde hem de Avrupa ölçüsünde en etki­
li ilk ve son eylemi, bu amaçla parti yöneticilerinin Türkiye’ye dönüşleriydi.
5. Kongre kararlarına uygun olarak sol güçlerle ittifak, 1984 Aralık’ında
Türkiye Kürdistan Sosyalist Partisi, Kürdistan Öncü İşçi Partisi, Türkiye Ko­
münist Emek Partisi, Türkiye İşçi Partisi ve Türkiye Sosyalist İşçi Partisi ile
birlikte kuruldu. Ancak bu birlik etkili olamadan 1988’de dağıldı.
Asıl birlik çabası TİP’le yürütüleniydi. Bu, 12 Eylül öncesi başlayan iki
partinin tek bir parti çatısı altında birleştirilmesi çabasıydı. Birleşme süre­
ci Haziran 1980’de iki parti arasında Bulgaristan başkenti Sofya’da imzala-
dıklan birlik protokolüne uzanıyordu. Protokole rağmen görüşmeler ancak
1982’den sonra başlayabildi. 1985’ten itibaren ise ortak bir partide birleşme­
de anlaştılar. Ocak 1987’de TKP MK plenumu TİP’le birleşme ve yasal zemi­
ne çıkma kararı aldı. 1987 yaz aylarında iki partinin ortak program çalışma-
lan tamamlandı. Ekim 1987’de TİP Genel Başkanı Behice Boran ve TKP Ge­
nel Sekreteri Nabi Yağcı, Brüksel’de bir basın toplantısı yaparak iki partinin
Türkiye Birleşik Komünist Partisi (TBKP) çatısı altında birleşme karan aldı­
ğını ve en kısa sürede her iki partinin birlik kongrelerini gerçekleştireceğini
duyurdu. Ortak açıklamada, TBKP’nin tarihsel görevinin komünistlerin bir­
liğini sağlamak olduğu da vurgulanıyordu. Yani TBKP diğer komünist güç­
lerle de birleşmeliydi. Behice Boran yaşamını yitirdi. TİP ve TKP yönetici­
lerinin ortak politbüro toplantısında dönüş karan alındı. Birleşme kongresi
1989’da Moskova’da yapıldı.
Nabi Yağcı ve Nihat Sargın, 16 Kasım 1987’de TBKP’yi yasal olarak kur­
mak için Türkiye’ye geldiler. Münih’ten gelen iki yönetici havaalanında po­
lisçe hemen gözaltına alındı. Gözaltına alınacaklarını zaten biliyorlardı.
Cumhurbaşkanı Kenan Evren gelişi “kötü niyet”, “yurtdışmdan direktif al­
mışlar” diye yorumladı. Başbakan Turgut Özal da “provokasyon” dedi.66 Bu­
66 Demokrasinin 50 Yılı, 1945-1995, Cilt 2, Radikal, Aydm Kitaplar, s. 929.
na karşın Turgut Özal’m “komünist partinin kurulabileceği”ne dair açıkla­
maları, hükümetin etkili bakanlarından Adnan Kahveci’nin “göçmenlerin
ülkeye dönmesi” için yaptığı çağrılar da kanıt gösterilerek günlük basında
bu konuda gizli bir anlaşmanın olduğu iddiaları yer aldı. Öyle ki bu iddia,
TKP’nirT radikal kanadını oluşturan işçinin Sesi grubunun ve onun sonraki
izleyicilerinin ısrarla ileri sürüp eleştirdiği bir iddia oldu.
Yağcı, Sargın ve onlarla birlikte 16 kişi tutuklandıktan sonra Ankara Ka­
palı Cezaevi’ne konuldular. 8 Haziran 1988’de ilk duruşma yapıldı. Tutuk­
suz 19 sanığın da bulunduğu davanın savunmasını 350 avukat üstlendi, an­
cak salonun küçüklüğünden bunların bir bölümü duruşmaya girebildi. Ya­
bancı birçok parlamenter ve komünist parti temsilcisi dayanışma için du­
ruşmaları izlemeye geldi. Nabi Yağcı ve Nihat Sargın, 6 Nisan 1990’da tahli­
ye edilmeleri, komünist partisine özgürlüğün tanınması ve 141-142’nin kal­
dırılması talepleriyle ölüm orucuna başladılar. Iç ve dış kamuoyunun ilgiy­
le izlediği eylem ve dava sonucunu verdi. 4 Mayıs’ta tahliye edildiler. Bir ay
sonra, 4 Haziran 1990’da TBKP’nin yasal kuruluşu yapıldı ve İçişleri Bakan-
lığı’na dilekçeyle bildirildi.
12-14 Ocak 1991’de Ankara’da Büyük Kongre67 toplandı. 28 Ocak
1992’de Anayasa Mahkemesi’nin kapatma kararıyla TBKP sadece yasal ola­
rak değil, fiilen de sona erdi.
TBKP yöneticileri, artık sona eren bir dönemin, son görevini yaptıklarını
düşünüyordu. Bu dönem Sovyetler Birliği’nin başını çektiği sosyalist siste­
min dağılmasıyla doğrudan bağlantılıydı. TKP-TİP’in birleşme kararıyla baş­
layan TBKP süreci, Sovyetler Birliği lideri Mihail Gorbaçov’un “perestroyka”
(değişim) ve “glasnost” (açıklık) kavramlarıyla ünlenen sistemin ideolojik-
kurumsal yapısından politikalarına kadar köklü eleştirisi ve değişim hareke­
tinin bir parçasıydı. Bu eleştiri ve değişimin ölçüsü ve sının, SBKP’de olduğu
gibi, TBKP’de de bir eksene yerleşemedi ve dağılışa dönüştü.
1987’de iki parti birleştiğinde amacını, ülke ve dünyanın bugünkü so­
runlarına yanıt verecek “çağdaş bir komünist parti” yaratmak, yasal çalış­

67 TBKP’nin 1. Kongresi Moskova’da toplandı. Kongre temel görev olarak, “genel sekreterleri öz­
gürlüklerine kavuşturmayı ve TBKP’nin ülkede yasal olarak kurulmasını" saptadı. Politbüro iki
partinin 6’şar üye katılımıyla 12 kişiden oluştu. 6 üye yurtdışında 6 üye de yurtiçindeydi. Tem­
muz 1989’da bütün üyelerin Türkiye’ye dönüşü tamamlandı ve Politbüro’nun yurtdışı faaliye­
ti sona erdi. TBKP Merkez Komitesi şu kişilerden oluşuyordu: Nihat Sargın (TBKP Genel Baş­
kanı), Nabi Yağcı (TBKP Genel Sekreteri), Mehmet Karaca (Genel Başkan Yardımcısı), Osman
Sakalsız (Genel Sekreter Yardımcısı), Erdal Talu, Zülfü Dicleli, Zeki Kılıç, Umur Coşkun, Ab­
durrahman Atalay, Toygun Eraslan, Adnan Sel, Ali Taygun, Selim Mahmutoğlu, Neşet Kocabı-
yıkoğlu, Cemal Kıral, Can Açıkgöz, Yavuz Ünal, Sıtkı Coşkun, Şeref Yıldız, Ahmet Kardam, Fe­
ridun Gürgöz, Erol (?), Ali Söylemezoglu, Ûzcan Kesgeç, Varlık Özmenek, İlhan Alkan, Peya-
mi Arık, Arif Gülöksüz, Nurettin Pirim, Fatih Bakan, Vedat Baranoğlu, Selma Atabek, Ali Fuat
Vardal, Mehmet Bozışık, Isfendiyar Eyüboğlu, TİP kökenli bir kişi.
 ma hakkını elde etmek olarak açıklamıştı. Ülkeye dönüş, bizzat yasal kuru­
luş hakkını fiilen elde etmeye dönük bir eylemdi. Nabi Yağcı ile Nihat Sar-
gın’ın gelişinin ardından ülkede fiilen TBKP’nin büroları kuruldu. Yayın or­
ganları Adımlar ve Yeni Açılım dergileriydi. 1990 Haziran’mda resmi başvu­
ruyla birlikte de aleni olarak ilçe, il kongreleri ve parti kongresi yapıldı. Bu
fiilen komünist partisinin açık alanda kurulmasıydı. Parti bunu “toplumun
özgürleşme mücadelesine bir katkı” olarak ele alıyordu. Çok daha karma­
şık olanıysa, partinin “yenilenme” amacıydı. Eski parti anlayışının, ideolo-
jik-politik yaklaşımların köklü eleştirisiydi bu. Birleşmenin ilk dönemlerin­
de parti kendisini “Marksist-Leninist” ilkelere bağlı görüyor, birlik sorunu­
nu komünistlerin birliği olarak niteliyordu. Ancak sosyalist ülkelerdeki al­
tüst oluş, eski düşünüş, örgüt biçimlerinin de köklü değişimini gerektirdiği
fikrini yayıyor, tartışmaların çerçevesini hızla genişletiyordu. 1990 sonların­
da birlik çok daha geniş yelpazede ele almıyordu artık. Söz konusu olan “ta­
rihsel bir kopuş”tu, bu kopuş eski tipte bir komünist partiyle, komünistler­
le başarılamazdı. Bütün Marksist güçlerle ve hatta “değişim isteyen güçlerle”
birlikte üstesinden gelinebilecek bir dönem yaşanıyordu.
Bu yaklaşımların ürünü olarak, TBKP’liler, solun başka çevrelerinin
1990’da Kuruçeşme’de başlattıkları ve Sosyalist Birlik Partisi’nin (SBP) ku­
rulmasıyla sonuçlanan çalışmalara katıldı. Taraftarlarının bu partide yer al­
malarını istediler. TÎP’lilerin çoğu, TBKP yerine SBP’ye katıldılar. TBKP’li­
ler SBP için de “Bizim partimizdir. Bizim başka Marksistlerle ve Marksist ol­
mayan demokratlarla birleşmemizin temelidir” diyordu.68 Aslında TKP ve
TİP’lilerin bir birlik projesi olan SBP’den ayrı oluşları, bu partinin kurulu­
şuyla TBKP’nin önceden başlayan yasal kuruluş mücadelesinin çakışması gi­
bi bir talihsizlikten ibaretti. TBKP, komünist partinin özgürleşme mücadele-
siydi ve sonuçlanması gerekiyordu. Ama 1991’de kuruluş kongresi gerçek­
leştiğinde TBKP yöneticileri açısından artık bu fiilen kazanılmıştı ve biçim­
sel bir hukuki sorundan ibaretti:

Yasallık mücadelemizin bugün vardığı yerde, komünist partisi üzerindeki ya­

sağın, hukuken kalkıp kalkmadığı henüz kesinlik kazanmış değildir. Bu ko­
nuda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nın kapatma talebine, Anayasa Mahke­
mesinin vereceği yanıt önem taşıyor. Ama mevcut politik gelişme dikkate alı­
nırsa -k i asıl önemli olan b u d u r- TBKP’nin yasallaşma sorunu fiilen aşılmış,
geride kalmış bir sorundur... TBKP yasallığını bileğinin hakkıyla kazanmış,
komünizm tabusunu yıkmış, komünistleri bu ülkenin asli unsurlarından bi­
ri olarak kabul ettirmiş bulunuyor.69

68 Çalışma Raporu, s. 19.

69 Çalışma Raporu, s. 19.
 TBKP kurulduğu an görevinin bittiğini de kabul ediyordu:

Bugün artık (TBKP) yeni tip bir partiye dönüşmeyi amaçlıyor. Bu özellikle­
riyle TBKP, politikaları ve örgütleri ile sona ermekte olan bir dönemin son
döneminde yer aldı. Ancak biten bir örgüt olmadı. Yeninin ortaya çıkışını
hazırladı. Katkıda bulundu. Bu yönüyle de yeninin ilk halkasını oluşturdu.

TBKP’nin mahkemece kapatılmasından sonra yöneticilerinin bir bölü­

mü aktif politikayı bıraktı, kadrolarının bir bölümü SBP’de ve sonrasında da
ÖDP’de yer aldı. TBKP’yi bir tasfiye, likidasyon süreci olarak görenler de var­
dı ve onlar da küçük gruplar halinde başka arayışlara girdi. TBKP, pratiği,
programı ve yeni tezleriyle, çeşitli sosyalist çevrelerin Marksist, Leninist gö­
rüşleri tasfiye ettiği eleştirileriyle birlikte tarihe karıştı.
 TÜRKİYE KOMÜNİST EMEK PARTİSİ (TKEP)

Öncü köylüler
THKO kökenli TKEP, 12 Eylül öncesi SBKP çizgisindeki bir diğer örgüttü.
Bu nedenle onu TSİP, TİP ve TKP’nin peşi sıra ele almak, kategorik olarak
yanlış değildir.1 TKEP’i diğer üçünden ayıran, kır kökenliliğinden kaynakla­
nan özgün yanları bir yana bırakılırsa, yasadışı örgütlenmesi, silahlı oluşu ve
şiddeti savunmasıydı. Bu bakımdan, 1979’da TKP içinde ortaya çıkan İşçinin
Sesi muhalefeti ile TSİP’ten ayrılan TKP/B ile yakın bir görüş açısına sahipti.
Marksist-Leninist doktrine ortodoksça bağlı örgütlerin ideali, proletar­
yanın öncü örgütü partinin “komünist bilinçle donanmış öncü işçiler”den
oluşmasıydı. Eğer Türkiye’de, 1974-80 arası, hatta sonraki yıllarda da, “sı­
nıf temeline oturmuş” bir devrimci grup aranacak olursa, bunların başın­
da TKEP’in yer aldığı söylenebilir. Çünkü kırsal alandaki işçi ve köylülerin
kurup büyüttüğü bir örgüttü TKEP. 1975-80 yıllarının belli başlı örgütleri
TKP’den TDKP’ye yönetici organları çoğu üniversiteli “küçük burjuva” kö­
kenlilerden oluşurken TKEP’te işçi ve köylüler yönetim kademelerini dol­
durmuştu.
Örgütün lideri köylü kökenliydi; 1980’de partinin kuruluş kongresinde
seçilen 12 kişilik merkez komitesinin çoğunluğunu köylüler ya da köy kö­
kenli işçiler oluşturuyordu (üçü öğretmen, biri mimardı). Alt yönetici or­
ganları da üyeleri de işçiler ve köylülerdi çoğunlukla. Bu bileşim örgütün da­
ğılmaya yüz tuttuğu 1990’lı yıllara kadar devam etti.
Bu TKEP’lilerin hem övüncü hem sorunuydu. Kırsal kökenli de olsa iş­

1 Kürt solunda, tıpkı Türkiye solundaki gibi SBKP ve ÇKP savunucuları vardı. Örneğin Özgürlük
Yolu olarak anılan PPKK ve Ala Rızgari SBKP, Kavra ÇKP görüşlerini savunuyordu.
çi ve köylülerin “komünistleşerek” komünist bir örgüt kurma yoluna gir­
miş olmaları övünç nedeniydi. Sorunsa komünist partinin kırsal alanda ku­
rulamayacağıydı. Ama örgüt Gaziantep merkezli olarak Malatya, Adıyaman
illerinde kurulmuştu. 1971’de kentlerden gelen THKO’lu devrimci öğrenci
gençlerin kır gerilla faaliyetine lojistik köylü desteğini sağlamak için kurdu­
ğu ilişkiler, 1975’ten sonraki bu yeni örgütün temeli olmuştu.
1974-76 yıllarında söz konusu illerdeki örgütlülüğü, silahlı gücü ve mili­
tan yapısıyla bir köylü hareketi yaratma şansı varken, 1977’de düzenlediği
ilk konferansında, bunu reddetti. Örgütün doğal önderi ve kurucusu başta
olmak üzere yönetici militanların arzuladığı, Bolşevik tipte silahlı ayaklan­
mayı gerçekleştirecek, öncü proletarya partisinin yaratılmasıydı. Çünkü geç­
miş THKO deneyimini eleştirirken kalkış noktaları, onun bir proletarya par­
tisine dayanmıyor oluşuydu. Böyle bir partinin ise kırda değil sanayi prole­
taryası içinde kurulması gerekirdi. Sanayi proletaryası halihazırda örgütleni-
lebilen, hızla büyüme olanağı da sunan bu bölgede değil, İstanbul, İzmir gibi
büyük şehirlerdeydi. Örgüt büyük kentlerdeki işçi ve aydın hareketiyle bu­
luşmalıydı. Dağ ve köy çalışmasına son veren örgüt, öncü militanlarını, par­
ti merkezini bu büyük şehirlere taşıdı.
Kırlardan kentlere gelen militanlar, kırdan kente gelmişlerle, daha çok
hemşeri sayıldıklarıyla ilk ilişkilerini oluşturdu. Türkiye’de olanın ya da ge­
nelde Lenin’in öngördüğü orta sınıf aydınların proletaryaya bilinç götürme
ve örgütleme görevi, TKEP’te, kır proleter ve köylülerinin, kentlere gelerek
proletaryayı bilinçlendirme örgütlenme görevine dönüşmüştü. Bu gerçekten
de ilginç bir deneyimdi.2
Sanayi merkezleri olarak görülen İstanbul, İzmir, Adana gibi illerde örgüt­

2 1990 yılındaki yeni siyasal strateji ve legalleşme tartışmaları sırasında, eski çizgiyi savunanların
kurduğu TKEP/Leninist adlı grubun, örgütün bu sınıfsal özelliklerine ilişkin güzellemesi şöy-
leydi: “THKO/MB’nin yönetim organları, esas olarak kırsal alanda, yoksul köylülerin arasında
illegal olarak üslend i.... Sürdürülen ısrarlı çalışmalar sonucu çok sayıda yoksul köylü, kısa süre
içinde sağlam komünist militanlar haline geldi. Böylece, örgütün pek çok kadrosu yoksul köy­
lülerin arasından çıktı. Aynı kökenli kadrolar, TKEP döneminde, MK dahil, Parti’nin yönetici
organlarında yer aldılar. Hiçbir devrimci örgüt, yoksul köylüleri bu düzeyde örgütleyememiş ve
harekete geçirememiştir.(...)
Yoksul köylü kökenli komünist kadrolar, daha sonra örgüt kararıyla, örgütlenme çalışması
yapmak üzere İstanbul, İzmir gibi büyük kentlere gönderildiler. Büyük kentler, yoksul köylüler
tarafından komünist devrim anlayışı temelinde, böyle kuşatıldı. Denizlerin, Sinanlann kentle­
rin yoksul köylüler tarafından kuşatılması hedefi, başka bir biçimde gerçekleşiyordu adeta. (...)
Yoksul köylüler ve biraz da küçük köylüler, THKO/MB’nin ekonomik olarak ana dayanağı
oldu. Bu dayanak olma durumu, TKEP döneminde de yıllarca sürdü. Bu dayanak, yıllarca İs­
tanbul gibi büyük kentlerde proletaryanın örgütlenmesi için de sağlam bir destek oldu. Yoksul
köylüler, tarihte az rastlanır yüksek bir anlayışla, büyük kentlerdeki emekçi sınıfların örgütlen­
mesini kendi örgütlenmesinden önde tutmuştur. Yaratılan komünist değerler, yoksul köylüle­
rin kapitalizme karşı tarihi ayaklanmasıydı.” Bkz. TKEP-L’nin resmi tarihi, Leninist Partinin Kı­
sa Tarihi, w w w .mucadele.org. (8 Ağustos 2002).
ler kuruldu, özellikle küçük işyerlerinde işçi gruplan, bağımsız sendikalar
yaratıldı, bazı grevlere öncülük edilebildi. Ama işçi sınıfı içinde örgütlülü­
ğün ölçüsü sayılabilecek DİSK gibi bir konfederasyonda herhangi bir etkin­
lik gösterilemedi. Bu da, örgütün kendisinin de daha sonra dile getireceği gi­
bi, bir başarı sayılamazdı.

K uruluş

TKEP adını alarak partileştiği 1980 Nisan’mdaki 1. Kongre’ye kadar res­

mi adı THKO-Mücadelede Birlik (MB) olan grubun kökleri, 1971’de, TH-
KO’nun Nurhak dağlarında kır gerillasına geçmek için bölgede kurduğu iliş­
kilere uzanıyordu. Malatya ve çevresinde bu ilişkilerin başını bir “köylü ön­
deri” kabul edilen Teslim Töre çekiyordu. Töre, THKO’nun 12 Mart operas­
yonları sonucunda dağılmasının ardından arkadaşlanyla birlikte Suriye’ye
geçti. THKO’nun örgütsel bir parçası sayılabilecek grup, 12 Mart rejimi bo­
yunca Filistin’de hem silahlı hem teorik eğitim yaptı. Malatya, Antep ve Adı­
yaman’daki ilişkilerini de sürdürdü.
Töre ve arkadaşlan da, diğer THKO’lular gibi geçmiş çizginin doğruluğu
konusunda kuşkular taşıyordu. THKO-MB, 1974’te 400 adet bastığı Müca­
delede Birlik broşüründe, THKO’nun işçi sınıfı partisi olarak örgütlenmemiş
olma zaafına vurgu yapıyordu, ama henüz diğer görüşlerine köklü eleştiri­
ler yöneltilmemişti.
1974 affıyla serbest kalan THKO’lular ile MB grubu, THKO Geçici Merkez
Komitesi’ni (GMK) oluşturdular. Dokuz kişilik komitede MB grubu, dört ki­
şiyle temsil ediliyordu. Komitenin çıkardığı Yoldaş dergisinin ikinci sayısın­
da Sovyetler Birliği’nin “sosyal emperyalist” bir ülke olduğuna ilişkin değer­
lendirmesine MB grubu itiraz etti. İki grup birbirlerine karşı silahlı güç kul­
lanmayacaklarına dair yazılı bir protokol imzalayarak aynldı. Ancak her iki
grup birbirine karşı aşağılayıcı ve hakaretamiz ifadeler kullanıyordu.3 Silah
kullanılmayacağına dair protokol de 1978’de bozuldu, karşılıklı eri az sekiz
kişi öldürüldü. Bunlardan 6’sı TKEP’liydi.4

3 MB grubunun lideri Teslim Töre hakkında Halkın Kurtuluşu grubunun yayın organı Parti Bay-
rağı’nda şu ifadeler yer almıştı: “I. Bilen ve TKP’sinden daha keskin bir Rus uşağı, daha keskin
bir faşist ve feodal zorba olmaya çalışarak...”, Parti Bayrağı, sayı 8, Ekim 1978, s. 56.
4 18 Kasım 1978’de, Mücadelede Birlik grubunun Genç Emekçiler Birliği Şişli Şubesi üyesi, 1960
doğumlu Gürsel Bakır, Çağlayan’da öldürüldü. Cinayetin nedeni MB grubunun demeğinin bu­
lunduğu mahallede bildiri dağıtmaya gelen HK’lılann engellenmesiydi. Ertesi gün aynı yere ha­
zırlıklı gelen HK’h grup, kendilerine yine engel olmak isteyen MB’lilerle silahlı çatışmaya girdi
ve Bakır öldürüldü.
11 Kasım 1979’da 1960 doğumlu Cemal Gülşen, Tokat Turhal’da öldürüldü. Çatışmanın ne­
deni duvarlara yazı yazmakta olan MB’Ii iki militana HK’h grubun müdahale ederek, birinde bu­
lunan silahı almasıydı. Silah vermek de almak da devrimci ahlakta kabul edilir bir şey değildi.
 Eğer MB, 1976’da THKO’nun Halkın Kurtuluşu grubunu oluşturacak di­
ğer kesimiyle Sovyetler Birliği’nin sosyal emperyalist olup olmadığı konu­
sunda bir ayrılığa düşmemiş olsaydı, yeni ideolojik-politik platform arayış­
larını birlikte sürdürebileceklerdi. MB de tıpkı ayrıştıkları diğer THKO’lular
gibi, THKO’yu “sınıf esaslı, ML teoriyle donanmış bir partiye dönüştürme”
amacını güdüyordu.
THKO-MB’nin kendi siyasi ve örgütsel ilişkilerini oluşturma süreci bu ta­
rihten sonra başladı. Teslim Töre, ideolojik evrimlerini şöyle anlatıyordu:

THKO içindeki Leninistler de THKO’nun aşılmasını savunurlar. Ama TH­

KO’yu maoculuga evrimleştirerek aşmanın şiddetle karşısındadırlar. THKO
“sol”, olumsuz yanlarından ayıklanarak, devrimci değerlerinin -burjuvaziy­
le uzlaşmazlık, militan mücadele ruhu, kararlılık vb - bir üst düzeyde bilinçli
bir yeniden süzgecinden geçirilerek aşılmalıdır. Bu perspektifle hareket eden
Leninistler, örgütlenme ve ideolojik üretim sürecine girerler.5

Grup etkin olduğu Gaziantep’te 1 Kasım 1976’da Emeğin Birliği dergisi­

ni yayınladı. Aylık derginin ilk sayısının manşetinde “Onbinler haykırdı:
DGM’ye hayır!” ifadeleri yer alıyordu. DKD (Devrimci Kültür Derneği) ve
İplik-tş (İplik İşçileri Sendikası) tarafından Gaziantep’te düzenlenen miting­
den söz ediliyordu. Sosyal emperyalizm teorisini eleştiren bir makaleye yer
verilmişti. Derginin ilk sayısında Gaziantep’teki haberlerle yüklü olması gru­
bun ağırlıkla varolduğu bölgeyi de anlatıyordu. Grup THKO döneminden
gelen ilişkileriyle birlikte Gaziantep, Adıyaman, Malatya, Amasya yörelerin­
de örgütlüydü. 1975-77 yıllarında bu bölgede sol gruplar içinde neredeyse
rakipsiz gibiydi. Küçük dokuma atölyelerindeki işçileri örgütlemiş, DİSK’e
bağlı Tekstil Sendikası’mn Gaziantep Şubesi’nin yönetimini ele geçirmişti.
Dağlarda silahlı eğitim yapılıyor, köylerde kooperatifler kuruluyordu. Böl­
gedeki ülkücülerle silahlı çatışmalar yaşanıyordu. TÖB-DER’in yerel şubele­
ri de TKEP kontrolü altındaydı. TKEP’in öldürülen militanlarının çoğu Ga­
ziantep, Adıyaman ve Tokat doğumluydu.
Ne var ki bulunduğu bölge, gelişme potansiyelleri örgütün “işçi sınıfı için­
de ML parti kurma” arzusuyla çelişki halindeydi. Güneydoğu Anadolu’nun

Ertesi gün Cemal Gülşen, olayın sorumlusu olarak izlediği HK’lıyla çatışmada ağır yaralandı ve
kaldırıldığı hastanede öldü. Hüseyin Bakır, 30 Şubat, Gün Yayıncılık, İstanbul, tarih yok, s. 321.
12 Mart 1979’da 1957 doğumlu, MB grubundan Antep il sekreteri Mehmet Ayık, Gazian­
tep’te yine HK’h bir grup tarafından pusu kurularak öldürüldü. 1980 başlarında yine MB gru­
bu üyesi iki militan planlı bir saldırının kurbanı oldu. Baytekin Çetinkaya ile İhsan Soylu Mer­
sin’de oturdukları evden, dışanya çağrıldıktan sonra önceden hazırlanmış HK’h grubun kurşun­
larıyla can verdi. Bu olayın ardından TKEP’liler de misilleme için Mersin’de iki HK’lıyı öldürdü.
Böylelikle TKEP’in 12 Eylül öncesinde çatışmalarda öldürülen 15 militanının altısı HK ile çatış­
malarda hayatını kaybetmiş oldu.
5 Emek, sayı 5, Mayıs 1989.
Kürt köylerindeki çalışma ve gelişme dinamikleri örgütün Mardin, Urfa’ya
kadar genişleyebileceği imkânları sunuyordu. Kürt sorununu da içeren, bir
köylü hareketi olma olasılığı bir işçi hareketi olma olasılığından daha güç­
lü görünüyordu. Bu arzulanan bir şey değildi ve 1977 Aralık’ında toplanan
ilk konferansta bu durum örgütün doğal lideri tarafından tartışmaya açıldı.
Konferans o güne kadar THKO’ya karşı ikircikli tutumunu da aşarak, gele­
neksel Bolşevik modelin öngördüğü, büyük sanayi merkezlerinde işçi sınıfı­
na dayanan bir partinin yaratılması ve silahlı halk ayaklanmasına hazırlanıl­
ması görüşünü benimsedi. Böylelikle bulunduğu bölgelerden örgüt merkezi­
ni, kadrolarını İstanbul ve İzmir’e taşıdı. Emeğin Birliği de 4. sayısından itiba­
ren İstanbul’a geçti ve yayınını burada sürdürdü. Tokat, Samsun, Sivas’ta bü­
yük fabrikalardaki çalışmalara ağırlık verildi. Özellikle yaklaşık 3 bin işçinin
çalıştığı Tokat, Turhal Şeker Fabrikası’nda etkili bir örgütlenme yaratıldı.
İşçi sınıfı içindeki çalışmanın manivelası, grubun kurduğu bağımsız Iplik-
Iş Sendikası’ydı. DİSK yönetimi konfederasyona bağlı Tekstil Sendikası’nın
Gaziantep Şubesi’ni, MB grubu tarafından ele geçirildiği gerekçesiyle feshet­
miş, İplik-lş bu nedenle kurulmuştu. DİSK’in bu tutumu, grubu işçi sınıfı­
nı ancak İplik-lş gibi bağımsız sendikalar yoluyla örgütleyebileceği düşün­
cesine yöneltti. Bağımsız sendikalar süreç içinde bir konfederasyona dönü­
şecek, böylelikle DİSK’e alternatif güçlü bir sendikal odak yaratılacaktı. Ip-
lik-lş’in yanı sıra bu amaçla Birleşik Maden-lş, Bağımsız Gıda-lş, Birleşik Ba-
sm-lş gibi bağımsız sendikalar kuruldu, ancak bu sendikalar bir gelişme gös­
teremedi. Iplik-lş aracılığıyla İzmir ve İstanbul’da ilişkiler yaratıldı ve belirli
fabrikalarda gruplar kuruldu, hatta bazı grevlere (1978 Ülker grevi gibi) ön­
cülük de edildi.
Küçük işyerleri ve bazı fabrikalarda kurulan komiteler, hedeflendiği gibi
bir konfederasyon aşamasına ulaşamadı. Örgütün 1988 yılında yaptığı mu­
hasebede bu fabrika grupları ve sendikaların “örgüte bağlı yan kuruluşlar
haline geldiği”, “sınıfın yığınsal örgütünden çok, dar bir politik kadronun
çekip çevirdiği siyasal kuruluşlara dönüştüğü” belirtiliyordu.6
Diğer yandan yasal kurulan Genç Emekçiler Birliği’nin (GEB) şubeleri, il
ve ilçelerde örgütlenmelerin merkezleriydi. 1978 yılının Mart ayında yasal
dernek statüsünde kurulan GEB, aralarında İstanbul (merkez büro), Şişli,
Zeytinburnu, Turhal, Kaşova, Niksar, Kars, Diyarbakır, Malatya, Doğanşe­
hir, Karapınar, Adıyaman, Besni, Gölbaşı olmak üzere 25 civannda şube açtı.
Çalışmanın büyük şehirlerde yoğunlaştınlmasıyla İstanbul’da Zeytinburnu,
Alibeyköy, Topkapı ile Kartal ve Beykoz işçi semtlerinde örgütler kuruldu.
SBKP çizgisini benimsemesi itibariyle grup, 1979’da, aynı çizgiyi savun­
duğu için paralel davranması gerektiğini düşündüğü Dünya Sendikalar Fe­
6 TKEP 3. Kongresi’ne Sunulan Belgeler, Komünist Yayınlan, s. 4.
derasyonu’nun ilkeleriyle çelişkili bir politika izlediğinin farkına vararak,
“bağımsız sendikalarda örgütlenme” fikrinden vazgeçti ve DİSK ile Türk-
Iş’te çalışmayı benimsedi. Bu yöndeki çalışmalar meyvesini ancak 1980’le-
rin ikinci yansından sonra verdi; grup belirli sendikalarda söz sahibi oldu.
Otomobil-lş, Genel Hizmet Iş’te hatın sayılır güç kazandılar ve Eğitim-Sen’in
kurucu bileşenlerinden biri haline geldiler. Ortaya çıkan sonuçla ilgili 1988
yılında yapılan değerlendirme ise şöyleydi:

Partimizin yaklaşık sekiz yıldır, yığınsal örgütlenmeye ve mücadeleye iliş­

kin bütünlüklü bir perspektifi ve bunun türevlere indirgenmiş somut pratik
ürünleri ve değerlendirilip muhasebe edilecek, sonuç çıkarılacak geniş çaplı
kitlesel eylemleri yoktur.7

Siyasal mücadele
MB’liler, hâkim üretim biçiminin kapitalizm olduğunu, 1950’lerden beri ik­
tidarda hüküm süren işbirlikçi burjuvazinin 12 Mart’ta devleti faşistleştirdi­
ğini, 1970’li yıllar boyunca da “örtülü faşizm”in egemen olduğunu savunu­
yordu. CHP’nin tekelci burjuvazinin bir kanadını temsil ettiğini ve destekle-
nemeyeceğini belirtiyorlardı.8
Sosyalist güçlerle birlik çabalan, MB’lilerin hep önemsedikleri bir konuy­
du. Her Sovyetik grup gibi Maocularla birliği reddediyorlardı, diğer sol grup­
larla siyasal birlik dahil çeşitli güçbirlikleri içinde oldular. Ancak TKEP’lile-
rin ittifaka sıcak baktıkları gruplar TKP, TİP, TSIP değil, “anti-Sovyetik” tu­
tum takınmayan daha radikal gruplardı. TKP, “toplumsal ilerleme”, “ileri
demokrasi” diyerek “halkı avutmak”, “burjuva düzen sınırları içine hapset­
mek” ve “ihanet”le suçlanıyordu.9
Eylem ve güç birliği çabalanndan biri Vatan Partisi, Kurtuluş, TKP/B gibi
gruplarla CHP iktidan döneminde ortak düzenlenen “Toplumsal Anlaşmaya
ve Ücretlerin Dondurulması”na karşı kampanyaydı. 1978 yazında dört grup,
ortak afişler hazırladılar, kapalı salon toplantıları düzenlediler, 5 Kasım’da
Adana’da ortak bir miting gerçekleştirdiler. 1979 ara seçimlerinde TKEP’li-
ler, TEP ve SVP (Sosyalist Vatan Partisi) ile İstanbul’da ortak aday Niyazi
Ağımaslı’yı desteklediler.10
Proletarya partisini de “Leninist” kabul ettikleri diğer sosyalist güçlerle iş­
birliği içinde kurmayı tasarlıyorlardı. 1979’da atılan en ileri adım TSİP’ten

7 A.g.e., s. 5.
8 Emeğin Birliği, sayı 12.
9 Emeğin Birliği, sayı 4, 15 Eylül 1978.
10 Oyların karşılaştırılması için bkz. İkinci TİP bölümü.
ayrılan TKP/B’lilerle sağlanan birlikti. İki grup, Kitle ve Emeğin Birliği dergi­
lerinin yayımına son vererek, ortak yayın organı Birlik Yolu dergisini çıkar­
dılar. Ancak bu beraberlik fazla uzun sürmedi ve MB’liler kendi partileşme
süreçlerini yaşayarak kongrelerini topladı.
Partiffîn kuruluş köngresi, 24 Nisan 1980’de Adıyaman’ın Besni ilçesi Ka­
ralar Köyü’nde toplandı. Kongrede 50 civarında delege vardı. Üyelik meka­
nizması diğer sol grupların aksine işleyen bir mekanizmaydı ve kongre top­
landığında yaklaşık 1.000 üyeye ulaşılmıştı.11 Tüzük gereği her delege 10-13
üyeyi temsil ediyordu. 16 üyenin üstündeki bölgeler 2 üyeyle kongrede bu­
lunuyordu. Kongre 12 asil 12 yedek olmak üzere, 24 üyeli bir Merkez Ko­
mitesi seçti, illegal merkezi yayın organı Komünist’in yayınlanması kararlaş­
tırıldı. Parti kurulmuş olsa da Leninist güçlerle birlik sorunu TKEP’lilerin
gündeminden çıkmadı. “Türkiye Halklarına” başlıklı parti kuruluş bildiri­
sinde “...komünist hareketin birliğini sağlamaya yönelik çabalan parti eliy­
le yürütmek kaydıyla THKO-MB’ye iltihak eden güçlerle birlikte TKEP oluş­
turulmuştur” deniliyordu. Kongre kararlanndan biri, parti içinde Kürdistan
Özerk Örgütü’nün kurulmasıydı. Seksiyon örgüt, 1982 Mart’mda Elazığ’da
bir toplantı yaparak Kürdistan Komünist Partisi adını aldı. Bu seksiyon, Do­
ğu ve Güneydoğu’daki örgütlenme ve politikalarında özerk olacaktı. TKEP
ve KKP “birleşik komünist parti” prensipleriyle çalışacaklardı. Bu durum bir
form olarak korunmasına karşın, gelişemedi, öyle ki KKP 1985’teki 2. Kong-
resi’ni Merkez Komite üyelerinin birinin evinde İstanbul’da toplayabildi.
Parti kuruluşunu TKEP’liler, 1 Mayıs’ta afiş, bildiri, duvar yazılarının yanı
sıra silahlı eylemlerle de duyurdu. Silahlanma, silahlı eylemler, grubun ay­
nı çizgideki TİP, TSİP, TKP gibi örgütlerle pratikteki aynmım koymak açı­
sından da önemliydi. 31 Nisan 1980’de Şişli Bomonti ve Alibeyköy’deki ille­
gal silahlı gösterileri bunların en sansasyonel olanlanydı. Sol grupların sıkça
düzenlediği “korsan gösteri” diye tabir edilen, büyük şehirlerin çeşitli mer­
kezlerinde birkaç yüz kişinin katıldığı bu gösterilerden farklı olarak, bu ey­
lemlerde Kalaşnikof gibi büyük silahlar taşınmış, güvenlik güçleriyle çatış­
maya girişilmişti.12
Kuruluş eylemlerinden biri de İzmir’de MHP 11 Sekreteri Turan İbrim ile

11 T eslim T öre’yle görüşme (2002).

12 1 Mayıs 1980 tarihli Miliiyet’te olay şöyle anlatılıyordu: “1 Mayıs’tan bir gün önce, Şişli Bomon-
ti’de Esen Sokağa dün 13.00 sıralarında gelen 30-40 kişilik bir grup konuşma yaparak slogan at­
mış ve yakında bulunan bir imalathanenin kapısına ‘1 Mayıs mücadelemizde yaşayacaktır, Tür­
kiye Komünist Emek Partisi’ yazılı bir pannkart asmıştır. Bu sırada olay yerine gelen Şişli ilçe
ekibi göstericilere engel olmak istemiş, ancak militanlar tarafından otomatik silahlarla taran­
mıştır. Aralannda Kaleşnikof marka tüfek kullanan kızların da bulunduğu militanlar, sokakta
bulunan beş otomobili devirip polise karşı barikat kurmuş ve olay yerinden kaçmışlardır. An­
cak Satılmış Yılmaz adlı 21 yaşındaki bir militan yaralanmış, arkadaşları tarafından bir süre sü­
rüklenerek kaçırılmak istenmişse de Akar Sokak’ta terk edilmiştir.”
ülkücü komandoları finanse ettiği düşünülen müteahhit Nuri Yapıcı’nm öl­
dürülmeleriydi. 12 Eylül cuntası tarafından idam edilen TKEP üyesi üç teks­
til işçisi Necati Vardar, İbrahim Ethem Coşkun ve Seyit Konuk bu iki eyle­
min sanığı olarak yargılandı.13
TKEP’liler gerilla savaşını savunmamalarına karşın sürekli silahlı güç ola­
rak varoldular. Bunda THKO’dan gelen militan geleneğin rolü kadar böl­
gesel özelliklerin de payı olduğu düşünülebilir. Ancak grup kendisini tarif
ederken ve özellikle ilk yıllarda köy çalışmalarında “Deniz Gezmişlerin ör­
gütü” motifini işliyor ve militanlar da kendilerini böyle kabul ediyordu.14
1976-77’de Malatya, Antep, Adıyaman’da çatışmalara girmeseler de dağlarda
silahlı dolaşıyorlardı. Ve ellerinde bulunan silahlar, o sırada sol örgütlerde
pek rastlanmayan cinstendi. Bunlann ötesinde TKEP’liler, görüşleri itibariy­
le üyelerinin silahlanmasını, nihai olarak kentlerdeki silahlı halk ayaklanma­
sına bir hazırlık olarak da görüyordu. Bireysel silahlanma da halk ayaklan­
masına hazırlığın gereğiydi bir bakıma. Emeğin Birliği’nde “Faşizm Bir Tek
Dilden Anlar: Örgütlü ve Kitlesel Şiddet” başlıklı yazıda şu görüşlere yer ve­
riliyordu:

Her şeyden önce faşist saldırganlara karşı bir kitlesel şiddeti örgütlemek! Fa­
şistlerin camilere çekme oyunlarına gelmeden; emekçi halka, devrimci semt­
lere herhangi bir şaldın başlatıldığı zaman faşist çetelere mutlaka anladıkları
dilden cevap verilmelidir. Faşizmin bütün dünyada anladığı bir dil varsa o da
şiddettir. Çünkü faşizmin kendisi de zaten şiddete dayanan taktiklerle müca­

13 Necati Vardar, İbrahim Ethem Coşkun ve Seyit Konuk, 13 Mart 1982’de Buca Cezaevi’nde asıla­
rak idam edildiler. Partinin kuruluşunun duyurulması için öngörülen silahlı eylemlerle ilgili ör­
gütün il yönetimi topladığı bilgilerle iki hedef belirlemişti. Bunlar alınan bilgilere göre koman­
do kamplarının finansörleriydi. 24 Nisan 1980’de Nuri Yapıcı’nm bürosuna girdiler ve “Nuri
Bey kim?’’ diye sordular. O sırada arkadaşlarıyla toplantı halinde masada oturan 50-55 yaşla­
rında, şişman kır saçlı adam “Benim” diye cevap verdi. Bir zarf uzatıldı, ağzı kapatılmamış zarf­
tan çıkardığı pusulayı okuduğu sırada Yapıcı kurşunlara hedef oldu. Pusulada “Türkiye Komü­
nist Emek Partisi kuruldu. Buıjuvaziden hesap soruyoruz!” yazıyordu. Seyit Konuk ve arkadaş­
ları, tutuklandıktan sonra bu istihbaratın yanlış olduğunu saptadıklarını belirtiyorlardı. Anlaşı­
lan 40 kişiyi işten atan bir müteahhit, atılan işçilerin intikam hislerinin kurbanı olmuş, TKEP’li­
ler yanıltılmıştı. 29 Nisan’da da İbrahim Ethem Coşkun ve Seyit Konuk İzmir MHP 11 Sekrete­
ri Turan lbrim’i eczanesinde öldürdüler. Silah sesleri üzerine peşlerinden koşan kalabalığı ha­
vaya ateş ederek dağıttılar. Silahlan vermek için gittikleri parkta bekledikleri kişi henüz gelme­
mişti. Eylem saati belirlenmemiş olduğundan sabah dokuzla öğleden sonra gibi geniş bir zaman
aralığında buluşmayı kararlaştırmışlardı. Silah ve kanlanmış paltoyu bir köşeye gizlediler. Park­
ta oyalandıkları sırada hemen yakınlarındaki Yeşildere Mahallesi’nde bir gösteri oldu ve polis­
le çatışma çıktı. Göstericiler ateş ede ede geçip gitti parkın yanından. Şüpheli herkesi gözaltına
alan polis, ikisini de gözaltına aldı. Bir kadın gizlenmiş silah ve paltonun yerini gösterdi, sahip­
lerini de parkta oynayan çocuklar. Bir gün sonra Necati Vardar da yakalandı. Her üçü gözaltın­
da, savcılıkta ve mahkemede eylemleri kabul ettiler ve savundular. Ayrıntılar için bkz. bu öze­
tin çıkarıldığı Hayri Argav, “O Şafağın Atlıları-12 Eylül İdamları”, Belge Yayınlan, İstanbul, Ha­
ziran 1997.
14 Bkz. Hüseyin Bakır, a.g.e.
 dele eder ve kitleleri sadece ideolojik ve siyasi bakımdan değil, terörle yıldı­
rarak kendisine bağlar. Özellikle küçük buıjuva tabakaları, esnaf ve zanaat­
karlar üzerinde faşizmin bu politikası, geri püskürtülmediği takdirde etkisini
çabuk gösterir. Bu nedenle faşist saldırılar karşısında meşru müdafaa duru­
munda olan devrimci güçler, bu müdafaalarını faşist çeteleri bozguna uğrata­
cak, şiddete dayanan taktiklerle yürütmek zorundadırlar.
Ancak bu yapılırken, kitleleri seyirci duruma düşürecek, onların m üca­
deleye katılımını engelleyecek, onların devrimci coşku ve tecrübesine hiç­
bir katkıda bulunmayacak olan bireysel terörist hareketlerden kaçınılmalıdır.
Kitlelere faşizme karşı mücadelenin ve devrimin kendi eserleri olacağı m ut­
laka kavratılmalı ve onlar bireysel şiddet eylemlerinin yol açtığı ‘hazır bekle­
yen müritler’ durumuna düşürülmemelidir.15

“Nedenleri ve hedefleri açıkça belirlenmiş ve emekçi kitlelere kavratılmış,

haklılığı onlar nezdinde sağlanmış” “devrimci terör eylemleri”ne de prensip­
te karşı olunmadığı belirtiliyordu.16 1980 Nisan’mda partinin kuruluş ilanıy­
la ilgili gerçekleştirilen eylemler, aynı zamanda örgütün iç savaşa hazırlan­
mak amacıyla “silahlanma çalışmalarının hızlandırılması ve silahlı eylem bi­
çimlerine yönelme” kararlarının ürünüydü. 12 Eylül arefesinde de cuntay­
la kesintiye uğrayan “Faşist odakları dağıtacağız” adıyla kampanya başlatıl­
mıştı.

12 Eylül’den sonra...
Darbe olasılığını pek çok örgüt gibi TKEP de hesaba kattı. 12 Eylül’den üç
gün sonra toplanan merkez komitesi cuntayı “askeri faşist diktatörlük” ola­
rak niteledi ve “aktif savunma” çizgisini benimsedi. Aktif savunma taktiği,
silahlı eylemleri de içeriyordu. Kasım ayında toplanan merkez komitesi 2.
Plenumu’nda genel sekreter ile bazı kadroların yurtdışına çıkarılması, buna
karşın “her ne pahasına olursa olsun, ülke topraklarında, faşizmin baskıları­
na karşı direnerek mücadeleyi sürdürme” kararı alındı.17
Partinin ilk ağır operasyonla karşı karşıya gelmesine neden olacak silah­
lı eylem Adıyaman’ın Besni ilçesinde 4 Nisan 1981’de bir polis otosuna dü­
zenlenen saldırıydı. Saldırıda bir polis öldü, iki polis yaralandı. Bölgede bu
olay üzerine başlatılan operasyonda “kent ve kırsal alandaki örgütlenme bü­
yük ölçüde çöktü”.18 Sıkıyönetim Komutanlığı, Gaziantep’in Yavuzeli, Ara­

15 Sayı 4, 15 Eylül 1978.

16 Birlik Yolu, sayı 27, Ağustos 1982.
17 Komünist, Ocak 1988.
18 “TKEP Resmi Tarihi...”
ban, Kahramanmaraş’ın Pazarcık, Afşin, Elbistan ve Adıyaman’ın Besni ilçesi
ile köylerinde sürdürülen operasyonlarda 54 kişinin yakalandığını açıkladı.
Besni ilçesi kırsal alanında mağaralarda bulunan Sovyet yapısı Katyuşa ve ro­
ketatarlar yetkilileri şaşırtmıştı. Gazetelere göre “ele geçirilen 120 milimetre­
lik Sovyet yapısı Katyuşa marka lançerli ve 2 mermili iki roketatar çok tesir­
li bir silahtı ve ilk kez rastlanıyordu”.19 TKEP lideri Teslim Töre yıllar son­
ra, Besni karakolu baskınının ardından Adıyaman’da mağara ve sığınaklarda
yakalanan ve basında sansasyon yaratan Sovyet yapısı roketatar ve silahlarla
ilgili olarak “Bunlan kullanmamak siyasi bir tercihti. Eğer kullansaydık böl­
gede gerilla savaşı başlardı” diyecekti.20 Besni’deki eylem ve yarattığı sonuç­
lar üzerine yapılan değerlendirmede bu türden silahlı eylem biçimlerine son
verilmesi kararlaştırıldı.
12 Eylül sonrası ikinci büyük operasyon 1986’da KKP’ye yönelik 40 kişi­
nin gözaltına alındığı operasyondu. Örgüt 12 Eylül’ün ilk yıllarında örgütsel
çalışmasını ağırlıklı olarak İstanbul, geleneksel olarak varolduğu Kürt illeri
ve Adana bölgesinde illegal, dar ilişkilerle sürdürdü. Tekil operasyonlarla çe­
şitli militanlan yakalansa da merkezi düzeyde asıl operasyonu, askeri rejim­
den çıkıldıktan çok sonra, 1993’te yaşadı.
Buna karşın örgütün ilişki ağı 12 Eylül’ün baskı koşullannda giderek da­
ralarak küçüldü. 2. Kongresi’ni Nisan 1982’de Şam’da topladı. Kongrenin en
önemli kararlarından biri Acilciler’le birlik karanydı. Her iki örgüt “komü­
nist birlik” oluşturmak konusunda ortak bir anlaşmaya vardılar, ama pratik­
te bir adım atamadılar. 1983’ten itibaren ise parti, 1985’teki 3. Kongresi’nin
tamamlanamadan dağılmasına yol açacak “iç bunalım” dönemine girdi. Tar­
tışma, TKP’yle ilgiliydi. Başından beri komünist güçlerin birliğini savunan
TKEP’lileri TKP’nin 5. Kongresi’yle girdiği yönelim umutlandırmıştı. Mer­
kez komitesinin 3. Plenumu’nda “TKP’nin ülkemizdeki yönetimi faşist dik­
tatörlük olarak nitelendirmesi ve programını demokratik halk devrimi doğ­
rultusunda yenilemeye yönelmesi ülkemiz komünist hareketi için büyük ko­
münist kazanımlar olup komünist hareketin birliğini sağlama yolunda yeni
olanaklar getirmektedir” deniyordu.21 Bu görüş merkez komitesinde ağırlık
kazansa da, örgütün bütünü tarafından benimsenmiş değildi. Yine de bu ka­

19 Milliyet, 2 Haziran 1981.

20 Töre’yle görüşme (2002). Töre aynı görüşlerini hem 1993’te yakalanmasının ardından mahke­
mede, hem de basın açıklamalarında dile getirdi. TKEP’in legalleşmesiyle ayrılan grup o döne­
min silahlanmasıyla ilgili şunlan yazmıştır: “Türkiye ve Kürdistan devrimci hareketinin ancak
1980’den sonra, bazılarının ise ancak ‘90’dan sonra sahip olduğu silahlar, ‘70’li yılların ortala­
rında THKO/MB’nin elinde bulunuyordu... Askeri güç ve tekniğin yanında, askeri bilgi ve geril­
la mücadelesi deneyimi yönünden de THKO/MB ve TKEP, devrimci hareket içinde en yüksek
düzeyi temsil etmiştir” ( “TKEP Resmi Tarihi...”, www.mucadele.org).
21 TKEP 3. Plenum, 1983.
rar doğrultusunda TKP MK’ya birleşme önerisi götürüldü, ancak TKP’liler-
den karşılık görmedi. T K P ’y e katılmayı savunan bir muhalefet grubu doğ­
du, birkaç yıl süren tartışmalardan sonra bu grup partiden koptu. Bir bakı­
ma 12 Eylül öncesinde TSİP ile TİP’te olanın bir benzeri TKEP’te tekrarlandı.
TKER, Devrimci Yol ile PKK’nın başını çektiği 1982’de kurulan Faşizme
Karşı Birleşik Direniş Cephesi’ne de katıldı. Bu cephe iki yıl sonra sona er­
diğinde Sovyetik çizgideki grupların 1984 Aralık’ında oluşturduğu Türki­
ye ve Türkiye Kürdistanı Sol Birliği’nde (Sol Birlik) yer aldı. Sol Birlik ilkin­
den farklı olarak, “komünistlerin birliği” olarak görülüyordu TKEP’liler açı­
sından, ancak bu deneyim de üç yıl sonra, daha ileri bir birliğe dönüşeme-
den son buldu.
1985’te yarım kalan 3. Kongre, 1990 yılında toplanabildi. Kongrede
1983’teki TKP’yle birleşme çabası “sübjektif niyetleri ifade etmenin ötesine
geçememiş, pratik hiçbir değer taşımayan bir karar” olarak niteleniyor; o sü­
reçteki “partinin bütün faaliyetlerinin TKP ile birlik sürecine tabi kılınması”
yaklaşımı eleştiriliyordu.
Ne var ki parti içinde 1983’te başlayan çalkantı yeni biçimlere bürünerek
devam etti. Bu kez Sovyetler Birliği’nin dağılış süreci, TİP ile TKP’nin birleş­
meleri, 1989’da geniş sosyalist çevreleri kapsayan yasal bir sosyalist partide,
birlik çabaları tartışmalara yol açtı. Teslim Töre de dahil birçok yönetici le­
gal bir partinin gerekliliğini, temel stratejik konuların yeniden gözden geçi­
rilmesini savunuyordu. 3. Kongre’ye sunulan Çalışma Raporu’nda şöyle de­
niyordu:
Geçmişte uluslararası komünist hareket, sosyalist bloku sadece emperyaliz­
me karşı mücadelede dünya devrim güçlerinin “öncü ve belirleyici gücü” ola­
rak görmekle yetinmedi. Aynı zamanda ideolojik-teorik üretimin de temel
ekseni ve merkezi olarak değerlendirdi. Biz de özellikle Doğu Avrupa ülke­
lerinin halk devrimleri ve halk iktidarlannm tarihini, ideolojik kuramsal ça­
lışmamızın temel bazı yapmıştık. Kuramsal yapımızı bu temele dayandırmış,
bu ülkelerin program ve stratejilerinden derin bir biçimde esinlenmiştik. Ay­
rıca SBKP Bilimler Akademisi’nin, dünya komünist partilerinin toplantıla­
rı ve sempozyumlarının üretimleri teorik çalışmalarımızda temel kaynaklar
durumundaydı. Bütün bu eserler, temel klasikler düzeyinde kuramsal daya­
nak yapılmaktaydı.
Bugün bu ideolojik-teorik dayanaklar ortadan kalkmıştır. Bugün artık,
“SBKP Bilimler Akademisi üyesi falan yoldaşın dediği gibi” vb. türünden bir
giriş ya da alıntıyla başlayıp ideolojik üretim yapmak mümkün değildir. Ken­
di üretim kapasitemize, beyin gücümüze, araştırmalarımıza dayanarak, ülke­
mizin ve dünyamızın somut olgularına bakarak, ML canlı ruhunu temel ala­
 rak ve sadece ona dayanarak, tabir yerindeyse Marksist klasiklere yeniden dö­
nerek ideolojik-teorik üretim temellerinden başlayarak kendimiz yapmak zo­
rundayız. ... Bu yeni ortamda, kendi gücüne, kapasitesine, yeteneğine daya­
narak üretim yapabilen parti ve örgütler yaşama ve gelişme olanağı bulacak­
lardır. Başkasını taklit ederek ve başka güçlere dayanarak ayakta kalmaya ça­
lışanlar yok olmaya mahkûmdur.

Teslim Töre de legal yayın organları Emek dergisinde geçmişteki teorik

kavrayışla ilgili şu eleştirileri yöneltiyordu:

Türkiye devrimci hareketinin... yakın tarihinin yazılı materyallerine bir göz

atıldığında; tartışmaların, yazılıp çizilenlerin genellikle Marksizm-Leniniz-
min bazı temel kompozisyonu, soyut, kitabi bilgilerin tekrarlanması, kendi
somut olgularımızdan hareketle ilkelere varma değil, ilkelerden hareket ede­
rek somuta varma şeklinde bir yöntemin izlendiği görülür.22

Partinin legalleşmesini 1987’den beri savunan genel sekreter, bunu mer­

kez komitesine kabul ettiremeyince 1991’de istifa etti. Başından beri kent­
lerdeki işçi sınıfı ve aydın hareketiyle buluşmayı amaçlayan, modern bir iş­
çi partisi olmayı arzulayan parti, o güne kadarki gerek sendikal gerekse de
Genç Emekçiler Birliği, Emekçi Kadınlar Birliği gibi örgütsel çabalarının bu
amaca ulaşmadığını içtenlikle kabul ediyordu.
Partinin ana gövdesi, Kuruçeşme, Birleşik Sosyalist Parti ve Özgürlük ve
Dayanışma Partisi çalışmaları içerisinde yer aldı. Eski doktrinin kavramsal
çerçevesinin bütünüyle gözden geçirilmesini savunanlar ÖDP’de siyasal faa­
liyetlerine devam edip bütünüyle legal bir çalışmaya yönelirken, eski görüş­
lerin doğruluğunu savunanlar TKEP/L adıyla illegal örgüt çatısı altında ça­
lışmalarını sürdürdü.23
Uzun yıllar aranan partinin efsane lideri Teslim Töre, 5 Mayıs 1993’te Üs­

22 Emek, sayı 13, Ocak 1990.

23 Aynlanlar süreci şöyle anlatıyordu: “İlk önce MK Genel Sekreteri tarafından savunulan sağ tas­
fiyeci anlayış, ‘8 9 MK Plenumu’ndan sonra, MK’nın çoğunluğunun anlayışı oldu. Sağ tasfiyeci
anlayış MK’da egemen olduktan sonra tasfiyeciler örgütsel işleyişteki tüzük yetkilerini, Parti’yi
tasfiye yönünde kullandılar. 1990’a doğru, artık Parti çizgisinde yürüyenlere karşı örgütsel tas­
fiyeler başlatıldı. Örgütsel tasfiye, İstanbul 11 Örgütü başta olmak üzere, Parti çizgisinde müca­
dele eden örgüt ya da kadrolara yönelik olarak yapıldı.... Parti’nin yıllarca savunduğu ve uğru­
na dövüştüğü devrimci görüşlerine karşı yeni tezler geliştirildi. ... Sağ tasfiyeci MK çoğunluğu
1990 ortalarına doğru aldığı bir kararla, Parti çizgisinde mücadele eden İstanbul 11 Örgütü’nü
ve 11 Komitesi’ni, 13 Mart GKB Merkez Komitesi’ni, kadrolannı ve başka alanlarda çalışan kad­
roları örgütsel yapıdan uzaklaştırma kararını yerine getirmek için bir genelge yayınladı. Bu du­
rumda pratik olarak da bir arada bulunmanın olanağı kalmadı. Genelgenin yayınlanması üzeri­
ne bir araya gelen İstanbul II Komitesi, 13 Mart GKB ve başka alanlardaki kadrolar ... durumu
daha geniş bir kolektivite içinde görüşmek üzere karar alındı. Toplantılardan çıkan sonuç: Du­
rumu görüşmek için bir Konferans toplanması karan oldu. 1 Eylül 1990’da toplanan Konferans,
TKEP/Leninist’in kuruluş tarihini de 1 Eylül olarak kabul etti". “TKEP Resmi Tarihi...”
küdar’da bir evde silahlarla yakalandı. Onun “silahlı terörist” olduğunu ile­
ri sürenler açısından bu silahlar bir kanıttı. Teslim Töre ise silahlı mücadele­
yi değil, siyasi mücadeleyi esas aldıklarım söylüyordu. Töre gazetecilere şun­
ları söylüyordu: “Eğer silahlı [örgüt - V.E.] olsaydı evimde yalnızca iki ka-
leşnikof* beş tabanca'bulunmazdı. Bu her militanda bulunabilir. Türkiye’ye
ilk kez roket sokan örgütün lideriydim THKO döneminde. En büyük silahla­
rı ben getirdim geçmişte. Ama biz bu ideolojik yaklaşımları aştık geçmişte.”24
Teslim Töre’yi destekleyen iki açıklama da Sosyalist Birlik Partisi’nden geldi:
Genel Başkan Sadun Aren “Yaklaşık 6 aydır yasal bir partide bir araya gelmek
amacıyla bu çevreden bir grup arkadaşla partimizden bir heyet görüşme yap­
mıştır” diyordu. Genel başkan yardımcısı Atilla Aytemur da gazetecilere şun­
ları söylüyordu: “Teslim Töre ve arkadaşlan yasal siyasal mücadeleyi hedef­
leyen bir çevre olarak uzun zamandır bunun örgütsel arayışı içinde olmuşlar­
dır. Bir yılı aşkın zamandır bu amaçla diyalogumuz olmuştur.”25

24 Özgür Gündem, 20 Mayıs 1993.

25 Özgür Gündem, 10 Mayıs 1993.
!
 TÜRKİYE İŞÇİ KÖYLÜ PARTİSİ (TİKP)

lllegaliteden legaliteye
12 Mart öncesi kurulan illegal örgütlerden yalnızca Türkiye İhtilalci İşçi
Köylü Partisi (TllKP), lider kadrolarını kaybetmedi. Üstelik TllKP’liler, ce­
zaevinde THKO ve THKP-C’liler gibi ideolojik ya da örgütsel dağılma içine
de düşmediler. Aksine komünal yaşantıları, açlık grevi direnişleri ve görüş­
lerini etraflıca derledikleri ortak savunmalarının hazırlık çalışmalarıyla di­
siplinli bir cezaevi süreci geçirdiler. Böylelikle TllKP, afla birlikte, 1974 son­
rası sürece, geçmişin deneyimine ve ideolojik birliğe sahip bir kadro biriki­
miyle girdi.
O sıralarda, bir çevrenin siyasal hareket olmasının en önemli göstergesi si­
yasal bir dergiyle ortaya çıkmasıydı. Her yeni dergi, yeni bir siyasal oluşum
demekti. 12 Mart’ın ertesinde sosyalist solun içinde bulunduğu örgütsel ve
fikirsel kaos hesaba katıldığında, ilk örgütsel yapıları temsil eden siyasal ya­
yınların çıkışı, arayış içindeki sosyalist çevreler, sosyalist harekete tfgi duyan
genç kuşak için ne kadar önemli olduğu anlaşılabilir.
Bu durumu fark edip, Kitle dergisini 1974 Ocak’mda, TSİP’i aynı yılın Ha-
ziran’ında kuran çevre, ilk harekete geçenler olarak, kısa bir sürede geniş
ilişki ağı kurmayı başarmıştı. Aydınlıkçılar, onların ardından gelen ilk ör­
gütlü gruptu.
Eskiler 1974 affıyla dışarı çıktıklarında, gençler arasında bir örgütlenme
-Devrimci Gençler Birliği- kurulmuş, onları ilgiyle karşılayan eski ve ye­
ni taraftarlarla karşılaşmışlardı. Aylık Aydınlık dergisi 1974 Kasım’mda ya­
yınlandı. Bir yayınevi ve bir de dağıtım şirketi kurdular. Görüşlerini der­
li toplu ifade ettikleri, 12 Mart askeri mahkemesine sundukları savunmala­
rım kitap haline getirip bastılar; bu da onları, küçük küçük çevreler halin­
de ne yapacağı konusunda kafası karışık sosyalistler nezdinde üstün bir ko­
numa getirdi.
Daha solda duruşları ve radikal görüşleriyle de TSİP’lilerin ilk rakipleri ol­
dular. 1974 Kıbrıs harekâtına “işgal” diyerek karşı çıktılar,1 öğrenci genç­
liğin sağcı komandolarla yürüttüğü mücadeleyi desteklediler. Yine TSlP’li-
lerden farklı olarak, başlangıçta legal bir parti olarak çıkmadılar, tersine il­
legal ve gizli bir ilişki ağı kurdular. 12 Mart öncesinde, partiyi kurarken le­
gali te-illegalite konusunda net fikirlere ulaşamamış yöneticiler, bu kez, te­
orik planda bunu tartışmıyordu, çünkü illegal örgütlenilmesi gerektiği bir
prensip konusu gibiydi. Ayrıca 12 Mart süreci, illegal ve gizli bir örgütlen­
menin gerekliliğini göstermişti. Yeni sürece ilişkin değerlendirmeler de bu­
nu destekliyordu. Aydmlıkçılar, 12 Mart’la “faşist diktatörlük” kurulduğu ve
bu diktatörlüğün, parlamenter bir görünüm altında sürdüğü görüşündeydi.
1973 genel seçimlerinde CHP’yi destekleyenleri “parlamenter hayaller” yay­
makla suçluyor ve “faşist diktatörlüğü meşrulaştırma” amacı taşıyan seçim­
leri de boykot ediyorlardı.
Gizli ve illegal örgütlenme, 1977 sonbaharında İstanbul’da bir evde Tt-
lKP’in ilk ve son kongresi olan 1. Kongre’si toplandı ve parti de sona erdi.
Kongreden birkaç ay sonra, 30 Ocak 1978’de yasal olarak kurulan Türkiye
işçi Köylü Partisi (TlKP) ile örgüt fiilen legalleşti.2 Bu konuda bir karar alın­
mamıştı, aksine kongrede “parti hâkim sınıfların yok edemeyeceği uzun sü­
reli bir örgütlenmeyi esas almalı, illegal aygıtını sağlamlaştırmalıdır”3 deni­
liyordu. illegal ve legal partinin yöneticileri aynı kişilerden oluşuyordu. Tl-
İKP’in ikinci kongresi yapılmadığı gibi, bir daha hiçbir dönem, Aydınlıkçı-
lar illegal bir örgüt kuruculuğuna girişmedi. TİKP’in ikinci adamı kabul edi­

1 Aydınlık, sayı 41, 19 Kasım 1974.

2 Aydınlık dergisinin 84. sayısında partinin 37 kurucu ve ilk üyeleri şu şekilde açıklanmıştı: Do­
ğu Perinçek (hukukçu, 36 yaşında), Gün Zileli (yazar, 32 yaşında), Durmuş Uyanık (köylü, 44
yaşında), Haşan Yalçın (yüksek mühendis, 34 yaşında), Mustafa Kemal Çamkıran (idareci, 31
yaşında), Halim Spatar (muhasebe yardımcısı, 49 yaşında), Kabil Konyalı (köylü, 64 yaşında),
Kamil Saydam (emekli öğretmen, 46 yaşında), Cezmi Kenan Arkış (işçi, 32 yaşında), Erkan Yü­
cel (tiyatro sanatçısı, 34 yaşında), Ahmet Şencan (inşaat ustası, 55 yaşında), Kamer Albayrak
(işçi, 29 yaşında), Sadık Yıldınmoğlu (işçi, 24 yaşında), Mustafa Karayünlü (işçi, 30 yaşında),
Hüseyin Doğan (işçi, 24 yaşında), Dursun Aksu (işçi, 28 yaşında). Haşan Bayık (işçi, 36 yaşın­
da), Haşan Akşen (iktisatçı, 28 yaşında), İsrafil Tekin (işçi, 32 yaşında), Mehmet Ata (köylü,
23 yaşında), Şahin Çömez (işçi, 27 yaşında), Erdoğan Yemenici (tanm işçisi, 31 yaşında), Meh­
met Fikret Yalçınkayalar (işçi, 35 yaşında), Kemal Öztürk (işçi, 27 yaşında), Haşan Ûz (köylü,
23 yaşında), Ali Tekin (köylü, 27 yaşında), Yusuf Sağıroğlu (seyyar satıcı, 32 yaşında), Hüse­
yin Bülbül (işçi, 33 yaşında), Ali Rıza San (işçi, 33 yaşında), Mehmet Çetin (köylü, 31 yaşın dil),
Fatma Bursah (çevirmen, 35 yaşında), İnci Ataberk (çocuk yuvası müdürü, 32 yaşında), Fuat
Terzi (bakkal, 32 yaşında), Mustafa Ovacık (işçi, 24 yaşında), Mehmet Kurtal (köylü, 27 yaşın­
da), Ufuk llsever (gazeteci, 25 yaşında).
3 “TltKP 1. Kongre Belgeleri”, Aydınlık, sayı 83, Ocak 1978, s. 18.
len, örgütlenmeden sorumlu Başkanlık Kurulu üyesi Gün Zileli’nin sonrala­
rı yazdığı gibi belki de illegal örgütün fiilen sona erişinin farkında olan yal­
nızca lider Doğu Perinçek’ti.4
1974 sonrasında kurulan örgütlenme, legal ve illegal örgüt üyelerini, giz­
lilik geYeği birbiriyİĞ temas ettirmeyecek biçimde tasarlanmıştı. İllegal par­
tinin üyeleri, legal çalışan kitle örgütlerinde sürdürülen çalışmadan ayrılı­
yor, gizli küçük hücrelerde bir araya getiriliyordu. Bu model partiyi polis
takip ve operasyonlarından korumak için düşünülmüştü. Ama 1976 Tem-
muz’unda,5 bu tarz bir örgütlenmenin, parti üyelerini kitlelerden kopardı­
ğı, kitle örgütlerindeki çalışmayı zayıflattığı, dar tutulan ilişkiler nedeniyle
partinin büyümesini engellediği tespit edilerek bir eleştiri kampanyası baş­
latıldı. “Dar kapıcılığa karşı mücadele” adı verilen bu kampanyanın parti­
ye sağladığı yarar, illegal üyelerin “atıl” olmaktan çıkarılarak kitle çalışması
içinde yer almasıydı. Öte yandan bu kampanya belli ki partinin legalleşme-
sinin fiilen başlangıcıydı.
Aydınlıkçılar, kitle gösterileri ya da başka politik eylemleriyle değil daha
çok sansasyonel yayıncılıklarıyla sosyalist solda ve siyaset üzerinde etki ya­
ratan bir gruptu. Bu özelliklerini her dönemde korudular. Bu yüzden onları,
siyasal yayıncılığı ve gazeteciliği politik faaliyetlerinin merkezine oturtan bir
kadro hareketi olarak görmek ve nitelendirmek mümkündür.
1977 sonbaharında Bakırköy’de sadece bu toplantı için tutulan bir evde
yapılan illegal kongreye 40 delege katıldı, 500 civarında da üyeye sahipti­
ler.6 Yasal parti TİKP’in 25 Ocak 1980 tarihindeki ikinci kongresinde yap­
tığı konuşmada genel başkan Doğu Perinçek, partinin 8 bin üyeye sahip ol­
duğunu söylüyordu. Legal partinin 39 il örgütü, 237 de ilçe örgütü bulunu­
yordu.7
1980 öncesi, en çok büyüdükleri ya da kitlesel büyüklüklerinin doruğu­
na 1978-80 döneminde ulaştıkları söylenebilir. Sosyalist solun geneli için ge­
çerli olan bu durum, Aydınlıkçılar için bazı özel nedenlerden de kaynakla­
nıyordu. 1 Mayıs 1977 katliamının da etkisiyle Aydınlık, Maocu gruplar üze­
rinde en prestijli dönemini yaşıyordu ve eski THKP-C’lilerin kurduğu, azım­
sanmayacak yaygınlığa sahip Halkın Yolu, liderleriyle birlikte bu harekete
katıldı. Genellikle 5-6 bin civarında satan Halkın Sesi dergisi, 1977 Nisan’m-

4 “’Şanlı’ T1IKP 1. Kongresi kapanmıştı... illegal örgütün fiilen kapanışıydı da. Ama sanırım Do-
gu’nun dışında hiçbirimiz bunun farkında bile değildik,” Gün Zileli, Havariler, 2. Baskı, İletişim
Yayınlan, İstanbul, 2002, s. 292.
5 1. Kongre belgeleri, a.g.e., s. 8, aynca Gün Zileli, Havariler, 2. Baskı, İletişim Yayınlan, 2002, s.
189-190.
6 Zileli, Havariler, s. 2 79 ve 287.
7 Mahmut Çetin, Perinçek ve Aydınlık Hareketi, Edille Yayınlan, İstanbul, 1998, s. 94.
da tirajının 11 bine ulaştığını duyurdu.® 24 Mayıs 1977’deki tirajı ise 1 Mayıs
tartışmalarının da etkisiyle o güne kadarki en yüksek rakama, 15 bine ulaş­
tı. Günlük Aydınlık'm kuruluşu için düzenlenen İstanbul Spor ve Sergi Sara-
yı’ndaki gecede (10 Şubat 1978) 8 bin kişi toplandı.

Üç Dünya teorisi
“Teorik organ” Aydınlık dergisi, Kasım 1974’te yayma başladığında önüne
temel görev olarak “proletarya partisinin inşası”nı koyuyordu. Partinin üze­
rinde inşa edileceği ilkeler şöyle sıralanıyordu:

1926 programının [sözü edilen program Şefik Hüsnü’nün liderliğindeki ta­

rihsel TKP’nin programıdır - V.E.] temel ilkelerinde birleşelim.
- Halkın tek kurtuluş yolu devrimdir. Parlamentoculuğu, barışçıl geçiş te­
orilerini ve reformculuğu reddediyoruz. “Türk ordusunun devrimciliği” yo­
lundaki darbeci ve gerici burjuva ideolojileri mahkûm edilmelidir.
- Devrim halk yığınlarının gücüne dayanır. Halk yığınlarından kopuk seç­
kin aydınların maceracılığı devrimi yenilgiye götürür ve revizyonizmi güç­
lendirir.
- Proletarya önderliğinde işçi-köylü ittifakına dayanan milli demokratik
devrim, emperyalizmi, yan-feodal yapıyı ve faşizmi tasfiye edebilir ve kesin­
tisiz olarak sosyalizme geçebilir.9

Bu ilkeler 12 Mart sonrası Aydınlıkçıların görüşlerini formüle ettiği gi­

bi, THKO ve THKP-C’lilerin de katılımıyla geniş bir taraftar kitlesine ulaşan
Maoist kesime bir program temeli oluşturma amacı taşıyordu. Bu ilkelere,
bir yıl kadar sonra, yani Ekim 1975’te diğer hepsinin önüne geçecek bir ilke
daha eklendi: “İki süper devlete karşı mücadele.” Ekim 1975 tarihli Aydınlık
dergisi,10 bir yıl önce yapılan değerlendirmeyi “sosyal emperyalizme ve on­
ların uzantısı revizyonistlere karşı mücadeleye” gerekli vurguyu yapmadığı
için “hatalı” görüyordu.
“Üç dünya teorisi”11 ve Aydınlıkçıların bu teoriyi yorumlayış tarzı, Maocu
gruplar arasında 1978 sonlarına kadar durulmayan başlıca hararetli tartışma
konusu oldu. Çin Komünist Partisi’ne ait bu görüşe göre, Lenin tarafından
formüle edilen, o güne kadar dünya komünistlerinin düsturu sayılan “dün­
8 Halkın Sesi, sayı 105, Nisan 1977. 1 Mayıs katliamıyla ilgili tartışmaların yoğunlaştığı Mayıs
ayında dergi o güne kadarki en yüksek tirajına, 15 bine yükseldi. Bkz. Halkın Sesi, sayı 110, 24
Mayıs 1977.
9 Aydınlık, sayı 4 1 ,1 9 Kasım 1974.
10 Aydınlık, sayı 55.
11 Aydınlık, sayı 82, Aralık 1977; bu sayı “Mao Zedung’un Üç Dünya Teorisi" başlığıyla bu konu­
ya ayrılmıştı.
yanın ezen ve ezilen ülkeler olarak ikiye bölündüğü” tezi yerini “üç dünya
teorisi”ne bırakmıştı. “Birinci Dünya”, kıyasıya bir paylaşım rekabetine tu­
tuşan iki süper devlet, ABD ve Sovyetler Birliği’nden, “İkinci Dünya”, iki sü­
per devletin hegemonyasından rahatsızlık duyan Avrupa ülkeleri ve Japon­
ya gibi gelişmiş kapitalist ülkelerden, “Üçüncü Dünya” ise bağımlı, geri kal­
mış ülkelerden oluşuyordu.
Çin’in resmi dış politikasının temeli de olan bu teori, tarihsel planda iki
süper devletin rekabetinin yeni bir dünya savaşma yol açacağını, “yeni ge­
lişen” “sosyal emperyalist” Sovyetler Birliği’nin “gerileyen” ABD emperya­
lizminden çok daha büyük bir tehdit oluşturduğunu ileri sürüyordu. İkinci
Dünya ülkeleri, emperyalizmi asıl yıkacak güç olan Üçüncü Dünya’nın müt­
tefik güçleriydi. Hatta Çin, Nazi Almanya’sına benzettiği Sovyet tehdidine
karşı ABD ile ittifak çabalarına girdi.
Dünyadaki ÇKP yanlısı komünist partiler Çin’in bu dış politika belirleme­
lerine paralel, ulusal politikalar geliştirdi. Bu “sınıf mücadelesi” esası üzerin­
den yükselen komünist hareketin alışılagelmiş ilkelerini altüst ediyordu. Ge­
lişmiş kapitalist ülkelerde komünist partilerini, üçüncü dünya savaşı tehli­
kesi nedeniyle, “sınıf mücadelesini” geri plana iterek ulusal burjuvazileriy­
le ittifak yapmaya, geri kalmış ülkelerde ise Sovyetler’in desteğindeki gerilla
mücadelelerine karşı diktatörlük rejimlerini desteklemeye itiyordu.
TİKP’liler de 1975 Ekim’inde “geçmişteki dünya tahlilleri”ni “hatalı” ve
“yetersiz” bulurken, anlatmak istedikleri, bu görüş ışığında ülke içinde izle­
yecekleri politikaları belirlememiş olmalarıydı.
Şimdi bunu yapacaklardı.
“Revizyonizm”, “doğrudan doğruya devrimi ezmekten yana olan kar­
şı devrimci bir akım”, “sosyal emperyalizmin ideolojisi”ydi. “Sovyet tekel­
ci burjuvazisi, bugün dünya hegemonyası için rekabet eden iki süper dev­
letten birinin başmda”ydı. “Üstelik ABD emperyalizminin gerilemesi sebe­
biyle dünyayı yeniden paylaşma isteği, esas olarak Sovyetler Birliği’nden
geliyor”du, bu yüzden de “Rus sosyal emperyalistleri, daha saldırgan, da­
ha tehlikeli”ydi. İçinde bulunulan koşullarla İkinci Dünya Savaşı öncesi
Hitler’in yükseliş koşulları arasında benzerlik kurularak şöyle devam edi­
liyordu:

Bütün dünya devrimcileri, Hitler tehlikesini bir numaralı düşman olarak gör­
düler. Bugün de Brejnev,12 Hitler’in izinden gidiyor. Revizyonist partiler de
Hiüerci faşist partilerin izinden gidiyor. Önümüzdeki dönemde artık arkada
kalan dönemin pasifist karakterdeki revizyonist partilerini göremeyeceğiz.
Yeni çarların istilasını silahlı eylemlerle, sabotajlarla, yıkıcı faaliyetlerle, ca­

12 Leonid Brejnev, o sıralar SBKP Genel Sekreteriydi.

 susluk yaparak vb. destekleyen, başlıca mücadele aracı olarak şiddeti kulla­
nan revizyonist partiler göreceğiz.13

Yeni bir dünya savaşını göze almış iki süper devletin Türkiye üzerinde­
ki “hegemonya savaşı şiddetlenmişti.” Temel görev ülkenin işgaline yol aça­
cak “savaşa karşı hazırlık” yapmak ve “milli bağımsızlığı” savunmaktı. “Yurt
savunması”14 bütün öteki görevlerin önüne geçmiş, “iki süper devlet ile Tür­
kiye halkı arasındaki çelişki baş çelişki” haline gelmişti.
Aydınlıkçıların da diğer Maocu grupların da kafalarını karıştıran “milli
bağımsızlığın” ve “sosyal emperyalizme karşı mücadelenin” öncelikli görev
katma çıkmasının, “ABD emperyalizmi ve onun yerli işbirlikçilerine kar­
şı mücadele” olarak formüle edilen solun alışılagelmiş hedeflerini değiştir-
mesiydi. “Ne Amerika Ne Rusya Bağımsız Demokratik Türkiye” sloganıyla
dile getirilen “iki süper güce karşı mücadele”, farklı adlandırmalarla da ol­
sa, Maocu gruplarca benimsenmiş “milli demokratik devrim” stratejisiyle
açık bir uyumsuzluk göstermiyordu. Ama Aydınlıkçıların “yeni dünya sa­
vaşında Türkiye’nin işgal edileceği” varsayımı ve bu varsayım üzerine kur­
dukları “savaşa ve yurt savunmasına hazırlık” politikası, “sosyal emperya­
lizme” vurguları kuşku uyandırıyordu. Öte yandan öngörülere göre Sovyet
emperyalizminin “beşinci kolu” olarak nitelendirilen TKP, TİP ve TSİP’in
şiddet eylemleri, sabotajlar yapmaları gerekiyordu. Oysa onlar hiçbir zaman
bu türden şiddet eylemlerine kalkışmadıktan gibi, tersine silahlı eylemlere
karşı çıkıyor, silahlı sol gruplan eleştiriyorlardı. Aydmlıkçılar da ilk yıllar­
da henüz bu konuda netliğe ulaşmamıştı. Taraftarlarını ve polemik yürüt­
tükleri Maocu grupları ikna için Aydınlık dergisi 1974-1977 yılları arasın­
daki bütün sayıları neredeyse ÇKP ve ÇKP yanlısı Avrupa komünist parti­
lerinin yayın organlarından çevirilerle dolduruldu. Bu çevirilerde Sovyet-
ler’in sosyal emperyalist bir ülke haline dönüşümü, ekonomik ve siyasi ge­
lişimi, hegemonik hedefleri, üçüncü dünya savaşı tehlikesi ve bütün bun­
ların komünist partilere ulusal görevlerinde yüklediği yeni sorumluluklar
ele almıyordu.
Aydmlıkçılar, Maoculuğun Türkiye’deki ilk savunucuları ve 12 Mart son­
rası ilk örgütlü gücü olarak, yayıncılık birikimlerinin de katkısıyla Maocu
gruplar nezdinde “teori” ve “ideoloji” üstünlüğüne sahip olduklarını dü­
şünüyorlardı. Bunda haklılardı da. Çünkü THKO, THKP-C yöneticilerinin
Mao ve ÇKP’yi uluslararası referans kabul etmeleri çok yeniydi. 1975’te, ör­
gütlerini reorganize etmek için merkezi komiteler kurduklannda, bu görüş­
leri öğrenmek, tartışmak, birbirlerini ikna etmek, bir sonuca ulaştırmak gi­

13 Aydınlık, sayı 56, Ekim 1975.

14 Ayrıntılar için bkz. Aydınlık, sayı 72, Şubat 1977.
bi sorunlarla karşı karşıyaydılar. Eski kavramsal çerçevenin etkileri sürüyor­
du. Zamana ihtiyaçları vardı. Aydmlıkçılar ise “doğru çizgiye” yeni gelmiş
bu eski “maceracıların” Marksist-Leninist ve Maoist görüşleri kavrayamadı­
ğını söylüyor, onları “revizyonizmin ve küçük burjuva devrimciliğinin etki­
lerini ürerlerinde taşımak”la suçluyordu.

Halkın Yolu’nun katılımı

Eski THKP-C’lilerin ana gövdesi 5 Nisan 1976’da önce Militan Gençlik’i, 20
Aralık 1976’da da siyasi hareketin yayın organı niteliğindeki Halkın Yolu’nu
yayınladı. THKO’luların legal yayın organı Halkın Kurtuluşu 2 Şubat 1976’da
yayına başladı. İbrahim Kaypakkaya’nm görüşlerine bağlı kalıp kalmamak
konusunda bölünen TKP(ML)’lilerin bir bölümü 1976’da Halkın Birliği’ni,
diğer bölümü Halkın Gücü’nü çıkardı. “Orta yolcu” grupların, “Halkın süla­
lesi” diye alay konusu ettiği bu grupların “Halkın” sözcüğüne ilgileri, bir çe­
şit Maocu görüşü izleme ya da belki de daha çok ÇKP’nin resmi yayın orga­
nı Halkın Günlüğü’nün isminden esinlenmeyle bağlantılıydı.
Maocu gruplar ilk yıllarda birbirlerini “proleter devrimci” diye adlandıra­
rak, komünist hareketin birer parçası görüyordu. Aydmlıkçılar, bu grupla­
ra, bir program etrafında tek parti çatısı altında birleşme çağrısı yaptı. An­
cak çağrı da bu yöndeki kimi görüşmeler de sonuçsuz kaldı. Aydmlıkçılar
dikkatlerini öncelikle Halkın Kurtuluşu ve Halkın Yolu’na yöneltmişti. Çün­
kü bu iki grup hem geniş taraftar kitlesine sahipti, hem de ideolojik dönüşü­
mün sıkıntılarını yaşıyordu. Aydmlıkçılar ise “ideoloji” konusunda kendile­
rinden emindi. Bu güvenin ifadesi olarak bu iki gruba 1976 Mayıs’ında “der­
gileri birleştirme” çağrısı yaptılar.15 Halkın Yolu, Halkın Kurtuluşu ve Hal­
kın Birliği’nin kurucu militanlan, görüşmelerde bulunmak anlamında olum­
lu yanıt verseler de, geçmişten beri tanıdıklan Aydmlıkçılann samimiyetine
güvenmiyorlardı. Halkın Kurtuluşçulan, Temmuz 1976’da dağıttıkları Pro­
leter Devrimcilerin Birliği Yolunda Engelleri Aşalım isimli broşürlerinde Ay-
dmlıkçıları “ilkesiz birlik peşinde koşan fırsatçılar” olarak niteliyor, birleş­
meyi “kesinlikle mümkün görmediklerini” yazıyorlardı.
Aydmlıkçılann da söz konusu gruplarla gerçekten birleşmeyi içtenlikle mi
istediği yoksa böyle bir çağnyla rakiplerini, kafa karışıklığı yaşayan taraftar-
lan nezdinde zor durumda bırakmayı mı amaçladığı belirsizdi. İkincisini da­
ha olası kılan, sonuçsuz kalan çağn ve akabinde bu gruplara yöneltilen “üçlü
oportünist blok” suçlamasıydı. TİKP’in Merkez Organı Türkiye Gerçeğinde
şöyle deniyordu:

15 Halkın Sesi, sayı 58.

 Birlik çağrısı aslında açık ideolojik mücadelenin de başlatılması çağrısıydı.
Birlik çağrısını Üçlü Blok’la uzlaşma çağrısı olarak anlamak son derece ha­
talıdır. Nitekim bu birlik çağrısından ve bölücülerin kendilerini ortaya koy­
malarından sonra, gittikçe şiddetlenen bir ideolojik bombardıman da başla-
mıştır.

“İdeolojik savaş” bu iki grubun taraftarlarında kafa karışıklığı yarattı ama

Aydınlıkçılar istedikleri sonucu, daha çok pratik bir nedenle elde etti.
1977’de Taksim’de düzenlenecek olan 1 Mayıs mitingine Maocu gruplar,
“revizyonist zinciri kırmak” için kararlı biçimde hazırlanıyordu. Bu gruplar
arasında “Maocu çizgiye devrimci bağlılık” ölçüsü ayrıca “sosyal faşizme, re-
vizyonizme karşı mücadele”ydi de. Bu, aynı ölçülerle kendi aralarında re­
kabet eden SBKP yanlısı TKP, TİP ve TSİP’lilerle kavga ve çatışma demek­
ti. İdeolojik düzlemde “en tutarlı” görünen, becerikli yayıncılığıyla da bunu
gösterebilen Aydınlıkçılar karşısında diğer grupların öne geçebileceği alan
sokaktaki radikalizmdi. Diğer yandan bu durum, Aydınlıkçılar ile diğer Ma­
ocu gruplar arasında, temeldeki bir farklılığa da işaret ediyordu.
Aydınlıkçılar faaliyetlerinin merkezine entelektüel ve ideolojik çalışmala­
rı koymuştu ve “radikalizm” ya da “sekterlikleri” (kendi ifadeleriyle ‘aşırıcı­
lık’ ve ‘saf ilkecilik’) bu alanda hüküm sürüyordu; sokaktaki kavgadan uzak
durmaya çalışıyorlardı. Hatta sonraki yıllarda açıkça bu kavgadan uzak dur­
mak gerektiğinin propagandasını da yapacaklardı. Diğerleri ise sokakta sü­
ren kavgada “örgütsel” ve “eylemsel” bir öncülük peşindeydi; özellikle de
Halkın Kurtuluşu ve Halkın Yolu gençlik içerisinde ve mahallelerde geniş bir
kitle tabanına sahipti. Dolayısıyla pratikte de aynı kitleselliğe sahip “sosyal
faşistlerle” (TKP, TSİP) karşılaşma olasılıkları Aydınlıkçılara göre çok daha
fazlaydı. Genel olarak sol gruplar arasında, her durumda, hegemonya kav­
gası eksik değildi; ama buna “sosyal faşist” ya da “Maocu bozkurt” gibi sıfat­
ların dahil edilmesi, çatışmalara ideolojik meşruiyet sağlıyor, sistematik ha­
le getiriyordu.
Halkın Sesi’nde “Kıralım revizyonist zinciri” manşetiyle 1 Mayıs politika­
sını açıklayan Aydınlıkçılar, 1 Mayıs arefesinde, bir provokasyon olabilece­
ği endişesiyle Taksim mitingine katılmayacaklarını basın toplantısıyla du­
yurdular. Mitinge katılma hazırlıkları yapan Halkın Kurtuluşu, Halkın Yo­
lu ve Halkın Birliği’ne de katılmamaları konusunda çağrı yaptılar. Bu tu­
tumları, onları Taksim’de 34 kişinin ölümüyle sonuçlanan katliamın ardın­
dan özellikle Maocu çevrelerde öngörülü ve sağduyulu bir örgüt konumu­
na yükseltti.
DİSK yöneticileri, TKP, TİP, TSİP katliamdan “Maoculan” sorumlu tutar­

16 Türkiye Gerçeği, sayı 11, Ocak 1980.

ken, Halkın Kurtuluşu, Halkın Yolu, Halkın Birliği de “sosyal faşistleri” suç­
luyordu. Liberal ve sağcı gazeteler, katliamın “Maocularm saldırısı” ya da
“Maocu-Leninci çatışması”nm sonucu olduğunu yazıyordu. Daha önce bir­
çok ortak mitingde çatışan bu gruplar arasındaki gerilim 1 Mayıs öncesinde
cinayetlere varan çatışmalarla tırmanmıştı. DİSK yöneticileri ve tabii ki onu
destekleyen TKP’liler, “Maocu bozkurtlan” alana sokmamak konusunda ka­
rarlı olduklannı açıklamış, binlerce sopalı görevliyle de önlem almışlardı.
Katliamın “başlama işareti” kabul edilen “iki el silah sesi”, mitingin sona
erdiği dakikalarda, Taksim’e yürümeye karar veren Maocu gruplar ile sopa­
lı DİSK görevlileri arasında çıkan tartışma ve kavga sırasında duyuldu. Son­
rasında Taksim meydanında Sular İdaresi ve Intercontinental otelinden ateş
açıldı. Savcılık kayıtlarına göre 2 bine yakın mermi yakılmıştı. Ancak yalnız­
ca dört kişi kurşunlar nedeniyle ölmüştü. Diğerleri çıkan panikte izdiham sı­
rasında yahut polis panzerlerinin altında kalarak hayatını kaybetmişti. Tes­
pit edilen 93 yaralıdan 32’si kurşunla yaralanmıştı.17
1 Mayıs katliamı, mitinge katılmakta ısrar eden Maocu üç grubu güç du­
rumda bıraktı. Aydınlıkçılar, 3 Mayıs tarihli Halkın Sesi’nde olayları değer­
lendirirken, bunun bir MC tertibi olduğunu ve polisin ateş etmesi sonucu 34
kişinin öldüğünü yazıyordu. “Revizyonistler” yani Sovyet yanlıları, “MC’nin
kanlı tertiplerinin uygulanması için elverişli şartları” hazırlamıştı; HK, HB
ve HY ise “bu oyuna alet” olmuştu. “Üçlü oportünist blok”u şöyle suçluyor­
du Halkın Sesi:

HK, HB ve HYnin oluşturduğu üçlü oportünist ittifak bütün uyanlara rağ­

men birçok devrimciyi polisin tuzağına götürmüş, polise onbinlerce emekçi­

17 Nail Güreli, İki 1 Mayıs, Gür Yayınlan, Birinci Baskı, İstanbul, Mart 1979. 1 Mayıs katliamı de­
ğerlendirilirken, sosyalistlerin yayın organlannda söz edilmeyen bir olguyu hatırlatmak gereki­
yor. 1970’lerin bütün kitle gösterilerinde olduğu gibi 1 Mayıs gösterisinde de sol gruplar, “gü­
venlik" amacıyla pek çok militanını silahlandırmıştı. Yüz binlerce kişinin katıldığı 1977 1 Ma-
yıs’mda yüzlerce, belki de binlerce militanın da silahlı olduğunu düşünmek abartılı olmaz. Yüz­
lerce merminin havaya sıkıldığı, bunlann belki de çoğunun panikleyen militanlarca sıkıldı­
ğı hesaba katılmalıdır. Bu gerçek 1 Mayıs katliamını gerçekleştiren gücü örtmez, yalnızca so­
lun 1970’li yıllardaki basiretsizliğini ve “provokasyona açık” yapısını gösterir. Bunlardan birini
Gün Zileli şöyle aktarmaktadır: “Bir diğer önemli tanıklık, 1 Mayıs günü ‘Halkın Yolu’ grubu­
nun içinde bulunan ve grubu yönetenlerden biri olan Kamil Arslantürkoğlu’nun anlattıklany-
dı. Kamil’in anlattığına göre, “üçlü blok’un en kalabalık kesimini oluşturan ‘Halkın Yolu’ taraf-
. tarlan, neredeyse son bireyine kadar üzerlerindeki silahlarla katılmışlardı yürüyüşe. Katılımcı­
lar, her an bir çatışma çıkacağı ruh hali içinde, en ufak bir işarette silahlannı çekip ateşlemeye
hazırmışlar. Yürüyüş kolu Tarlabaşı Yokuşu’ndan Taksim Meydanı’na yaklaşırken, Kamil, aşa­
ğı yukan yirmi metre kadar yukanda, bir elektrik direğinin yanında duran birisinin, ortada fol
yok yumurta yokken, silahını çekip havaya ateşlediğini görmüş. Silah sesini duyan ‘üçlü blok’
içinde yer alan herkes, ‘Halkın Yolu’ grubuna karşı silahlı bir saldın başlatıldığı zehabıyla, anın­
da kendini yere atıp silahını ateşlemeye başlamış. Kamil, yerden kalktığında, direğin yanındaki,
silahını ateşleyip provokasyonu başlatan adamın ortalıktan çoktan toz olduğunu görmüş.” Ha­
variler, s. 278.
 ye saldırma fırsatı yaratmış, tam anlamıyla provokatör rolü oynamıştır... On­
ları defalarca ısrarla uyardık. Fakat onlar işçileri Çar’a kurşunlatan Papaz Ga-
pon rolünü oynamakta direndiler. Biz bunlara mitinge ayn katılmalarının po­
lisin ve revizyonistlerin tertibine hizmet edeceğini, tertibin bağıra bağıra ‘ge­
liyorum’ dediğini anlattık. Bu tutumda ısrar etmenin ‘provokasyon’ olacağı­
nı belirttik... Şimdi üçlü oportünist şeflerin provokatör olduklarını ilan edi­
yoruz.
Oportünist üçlü öyle bir siyaset izlemektedir ki, onların saflarındaki en
kahraman insan, ajan provokatörler olmaktadır. İşte ’71 devrimci ruhu’nu
benimseyenlerin varacağı nokta burası olmuştur. Halkın Kurtuluşu, Halkın
Birliği ve Halkın Yolu şefleri ile birlikte yürünmez. Bunlarla yürüyenler halk­
la birlikte yürüyemezler, ancak bir avuç başıbozuk kumarbazın ve provoka­
törün peşine takılmış olurlar...
Halkın Kurtuluşu, Halkın Birliği ve Halkın Yolu’nun gözü kararmış ku­
marbaz tekke şeflerinin peşinden giden devrimcileri, provokasyon ve bölü­
cülük ocağı haline gelen bu tekkeleri yıkmaya çağırıyoruz.18

Bu sert suçlamalara muhataplarının da yanıtı sertti. Karşılıklı “karşı dev­

rimci”, “provokatör” suçlamaları birbirini izledi. Dergi sayfalarındaki üs­
lup, etkin olunan okul ve mahallelerde kavgalara dönüştü. Bunlardan biri
Halkın Sesi’nde şöyle anlatılıyordu: “Başlarında Metin Peker adlı kışkırtıcı­
nın bulunduğu bir grup Halkın Kurtuluşçusu Seyranbağı toplantısına katıl­
mak üzere yoldan geçmekte olan DLB Başkanı’na saldırdı.”19 Dergide saldır­
ganın isminin açıkça yazılması, Aydmlıkçılann sonraki yıllarda sıkça kulla­
narak “ihbarcılık”la suçlanacakları, sola karşı mücadelede yeni yöntemleri­
nin ilk örneklerinden biriydi. Bir sonraki sayılarında “İhbarcılık” suçlaması­
na şu yanıtı verdiler:

Geçen hafta dergimiz devrimcilere saldırmaya kalkışan, silah çeken kışkırtı­

cılardan ikisinin adını açıklamıştık. Şimdi bir kere daha açıklıyoruz: Halkın
saflarına sızmış olan, devrimcilere zorbalık uygulamaya kalkışan böyle sokak
kabadayılarını, provokatörleri ve kendini bilmezleri halkımıza tanıtmaya de­
vam edeceğiz.20

1 Mayıs katliamıyla zor durumda kalan ve iç tartışmalar yaşayan Halkın

Kurtuluşu, Halkın Yolu ve Halkın Birliği Eylül ayında ortak bir özeleştiri ha­
zırlama gereği duydu. Eşzamanlı olarak üç dergide de yayınlanan özeleştiri­
de “1 Mayıs tertibi... kitlelerin dostu ve düşmanı ayırt etmesinde bir adım ol­

18 Halkın Sesi, sayı 107, ikinci baskı.

19 Halkın Sesi, sayı 108, 10 Mayıs 1977, DLB: Devrimci Liseliler Birliği.
20 Halkın Sesi, sayı 1 0 9 ,1 7 Mayıs 1977.
du... Buna rağmen proleter devrimci hareket, faşist tertibi önceden görme­
mekle ve ona karşı hazırlıklı olmamakla hata yaptı”21 deniyordu.
Ama özeleştiri, karşılıklı suçlamaları, Halkın Yolu ve Halkın Kurtuluşu
içindeki çalkantıya son vermedi. Her üç dergide, bu kez rakip grup militan-
larınırr*“doğruları” görüp “ML saflara” katıldığına dair özeleştiri metinleri
boy gösterdi.22 Aylarca süren bu yayınlarda diğer gruplann çözülerek, üye
ve taraftarlarının “doğru” saflara geçtiği yazıyordu. Bu savaştan Aydmlıkçılar
kârlı çıktı, diğer gruplardan pek çok militanı saflarına kazandılar.
Tam bu sıralarda Arnavutluk Emek Partisi’nin Mao eleştirisi ve ÇKP ile
ipleri koparması, “Üç dünya teorisi”nin çelişkileriyle boğuşan Halkın Kurtu­
luşu yöneticilerine can simidi oldu. Hemen bu teoriyi “karşı devrimci” ilan
edip Aydınlık ile her türlü yakınlığı kestiler. Bu, saflarda yeni bir karmaşa de­
mekti ama yine de Aydmlıkçılar ile aralarına kaim bir çizgi çekmiş oluyor­
lardı.
Halkın Yolu yöneticileri bu yolu izleyemedi. 8 Şubat 1978 tarihli Halkın
Yolu’nda “Hepimizin bildiği gibi bir süredir uluslararası komünist harekette,
merkezinde ‘Üç Dünya Ayrımı Teorisi’ olan son derece önemli bir tartışma
sürmektedir. Bir dizi ilke meselesini de içeren bu tartışma özünde iki çizgi,
iki sol mücadelesidir” deniyordu.
1 Mayıs sayısında ise Halkın Yolu’nun feshedildiği ve TİKP’ye katılma ka­
rarı alındığı duyuruldu. Derginin ön kapağında iri puntolarla şunlar yazı­
lıydı: “Proletarya hareketinin zaferi, Yayın hayatımıza son veriyoruz ve tüm
devrimcileri TİKP saflarına çağırıyoruz.” Oysa 1977 Ağustos sayısında Hal­
kın Sesi “İhanet akımı” olarak nitelenmişti.
Ardından başta yöneticiler olmak üzere TİKP saflarına kalabalık grup­
lar halinde katıldılar. Katılımlar, Maocu kültürün gerektirdiği “özeleştiri
toplantılan”yla 1978 yılı boyunca sürdü.23 THKP-C’lilerin kurduğu Halkın
Yolu, hayli geniş taraftar kitlesiyle, TİKP’e ciddi bir örgütsel itilim sağladı.
Karara direniş gösteren küçük bir muhalefet grubu AEP çizgisini benim­
seyerek, Devrimci Halkın Yolu (DHY) adlı yeni bir dergiyle varlığım sürdür­
meye çalıştı. DHY’liler, 1980 öncesi kayda değer bir gelişme gösteremeyerek
küçük-dar bir çevreden ibaret kaldılar. 1984’te Türkiye Komünist İşçi Ha­
reketi (TKİH) adım aldılar. Güç koşullarda gizlice 150 adet basılabilen İşçi­
nin Yolu’nu çıkarıyorlardı, 1984 yılının Eylül ayındaki operasyonla yönetici­
leri tutuklandı. Yıllar sonra ilişkilerini yeniden toparladılar, 1993 Eylül’ün-
de de TKP(ML) Hareketi (Devrimci Halkın Birliği) ile birleşerek, illegal ra­

21 Halkın Kurtuluşu, sayı 71, Halkın Birliği, sayı 16 ve Halkın Yolu, sayı 28’de üç grubun ortak de­
ğerlendirmesi olarak yer aldı.
22 Bunlardan iki örnek için, Aydınlık, sayı 69, Kasım 1976.
23 Ayrıntılar için, Gün Zileli, Havariler, s. 275-278.
dikal gruplar içinde hatırı sayılır yer edinen Marksist Leninist Komünist Par-
ti’yi (MLKP) kurdular.

1978-80: Milli hükümet mücadelesi

TlKP’in kurulması ve günlük Aydınlık gazetesinin yayınlanması, Aydmlıkçı-
lar için artık yeni bir mücadele döneminin başlangıcıydı. “Partinin inşası” ve
bununla bağlantılı “proleter devrimcilerin birliği” gibi sorunlar geride kal­
mıştı. “Proleter devrimciler” TlKP saflarında toplanıyordu. “Halkın Kurtulu­
şu vb. gibi dar gruplarla mücadele arka plana”24 itilmişti. Parti kendisini iş­
çi sınıfı ve halkın önderliğine soyunacak, “büyük güçler platformu”na çıka­
cak bir güç görüyordu.
1975’ten itibaren “üç dünya teorisi” üzerinden geliştirilerek tartışmaya açı­
lan mücadelenin ilkeleri de artık netleşmişti. İllegal kongreye sunulan MK ra­
porunda “Türkiye devriminin merkezi görevi, milli bağımsızlık ve savaşa ha­
zırlık mücadelesidir”, “devrimimizin temel düşmanlan iki süper devlet, yani
Sovyetler Birliği ve ABD’dir. Sovyet sosyal emperyalistleri, baş düşmanlanmız
içinde daha tehlikeli olanıdır” deniyor, görevler şöyle sıralanıyordu:

- Yeni Rus çarlarının ekonomik, kültürel, siyasal ve askeri alanlarda yur­

dumuz üzerinde kurmak istedikleri denetime, baskıya ve sömürüye karşı so­
mut bir mücadele yürütmeliyiz. Yeni çarlarla yapılması düşünülen işbirliği
anlaşmasına karşı kampanyamızı devam ettirmeli, elektrik enerjimizin şal­
terini Sovyet sosyal emperyalizminin pençesinden kurtarmak için mücade­
le etmeli, Boğazlann Rus savaş gemilerine kapatılması şianm yükseltmeliyiz.
- Hâkim sınıfları, mümkün olduğu kadar iki süper devlete karşı çıkmaya
zorlayan bir siyaset izlenmelidir.
- Rus sosyal emperyalistlerinden gelen esas tehdide karşı topyekûn direni­
şi hazırlamak için, Türkiye’nin milli savunma stratejisi ve planları halkın ya­
rarına yeniden düzenlenmelidir.25

1980’de görüşler uç bir hal aldı26 ve Afganistan işgali, Sovyet yayılmacılı­

ğının daha önemli bir tehdit olduğu yönündeki görüşlerin kanıtı sayıldı, ar­
24 TlKP MK üyesi Haşan Yalçın’ın, Halkın Kurtuluşu ile yaşanan çatışmalar üzerine günlük Aydın-
lık'ta dört gün süren dizisi... Haşan Yalçın, İşçi Partisi Genel Başkan Yardımcılığı sırasında, 29
Ağustos 2002’de 58 yaşında bir kalp krizi sonucu hayatını kaybetti.
25 Aydınlık, sayı 83, Ocak 1978.
26 TtKP 1. Kongre (Türkiye Gerçeği, sayı 12-13, Şubat-Mart 1980), TlKP 1. Kongresi 25 Ocak
1980’de Ankara’da toplandı. Kongrenin temel sloganları “Rusya Afganistan’dan defol", “Yaşasın
Afganistan halkının bağımsızlık mücadelesi”ydi... Kongreye 311 delege katılmıştı. 288 delegey­
le yapılan ankete göre, 24’ü kadın, 85’i işçi, 33’ü esnaf zanaatkar, 29’u öğrenci, 26’sı köylü, 21’i
kadro, 19’u gazeteci, yazar ya da çevirmen, 16’sı öğretmen-memurdu. 67 delegenin Halkın Yo-
lu’ndan TIKP’ye katılan gruptan olduğu belirtiliyordu.
tık Sovyetler Birliği “baş düşman”dı. Sovyet emperyalizminin Afganistan’dan
sonra Türkiye’yi de hedef tahtasına koyması an meselesiydi. “Yeni Hitler”
Brejnev’e karşı, dünya barış cephesinde ABD de vardı artık. Genel Başkan
Doğu Perinçek bu yeni durumu ve ABD’nin müttefik haline gelişini TİKP’in
1. Konğresi’nde toplânan partililere “Onun [ABD’nin - V.E.] durumu koru­
ma isteği ve çabası ile dünya halklarının barışı korumak, Rusya’nın yayılma­
sını önlemek yönündeki menfaatleri bir noktada birleşmiştir arkadaşlar. Me­
seleye bir kurmay gibi, bir erkânı harp gibi güçler dengesi açısından bak­
mak gerekir”27 diye anlatıyordu. NATO’dan çıkılmasını savunmak da artık
yanlıştı. Çünkü bu Sovyetler’e teslimiyeti getirirdi. NATO da müttefik güç­
ler içindeydi.28 Dost-düşman ayrımında temel ölçü “Sovyetler Birliği’ne karşı
olup olmamak”tı. “Sovyetler Birliği’ne direnmekten ve MHP’nin zorbalığına
karşı koymaktan yana olan bütün güçler dostlanmızdır”29 deniyordu. Dost­
lar içinde, sosyalist solun “devrim”le alaşağı etmeyi tasarladığı ve başlıca
“düşman” kategorisinde yer verdiği “devletin zirvesi” de vardı. Şöyle deni­
yordu: “Devletle ordunun üst kesimlerini elinde tutan güçler, hâkim sınıfla­
rın ve devletin bütünsel menfaatlerini savunmaktadırlar. Devlet Partisi adını
verdiğimiz bu güç, hâkim sınıfların SB’ne karşı en uyanık kesimidir.”30 Böy­
lelikle Aydmlıkçılar, sosyalist soldan bütünüyle koparak, zıt bir siyasal ze­
mine geçmiş oldular. Devletin zirvesindeki en antikomünist güçler, MHP dı­
şındaki Milliyetçi Cephe’nin bileşeni partiler, Aydmlıkçılar açısından, “mil­
li güçlerin müttefiki”ydi.
Her türlü politik değerlendirmenin, her an gerçekleşebilecek Sovyet işgali­
ne göre yapılması gerektiğini savunan Aydmlıkçılar, ülkede o sırada olup bi­
ten toplumsal çatışma ve siyasal gelişmeleri de, bu bakış açısıyla ele aldılar.
Solun “antifaşist mücadele” diye nitelediği ve başat bir özellik kazanan top­
lumun her kesiminde sürüp giden sağ-sol çatışması, Aydmlıkçılar için ülkeyi
zayıf düşürmeyi amaçlayan “kontrgerilla provokasyonu”ydu.31 Türkiye’de iç
savaş Sovyetler Birliği’nin arzuladığı bir şeydi, çünkü böylelikle ulusal güç­
ler bölünmüş olacak, işgal için uygun zemin yaratılacaktı. “Her gün yeni bir
cinayet işleyerek ellerini kana bulayan kontrgerilla faşistleri ve Türkeş’in ko­
mandoları ülkemizin başına bela olmuşlardır... Milliyet ve mezhep çatışma­
larını körükleyerek halkı bölmekte ve Türkiye’yi zayıf düşürmektedirler.”
“Bugün sağa sola bomba atmak, banka soymak, adam kaçırmak, adam öl­
27 Türkiye Gerçeği, sayı 12-13, Şubat-Mart 1980.
28 Doğu Perinçek’in TlKP 1. Kongre açılış konuşması, Türkiye Gerçeği, sayı 12-13, Şubat-Mart 1980.
29 22-23 Mart 1980 günlerinde toplanan MK 2. toplantısı kararından.
30 TlKP 1. Kongre MK raporu.
31 Bu politikanın izdüşümü olarak okullarda diğer solun okullarda ülkücülerle sürdürdüğü ve “fa­
şizme karşı mücadele” kabul ettiği kavgalara Aydmlıkçılar karşı çıkıyor, gençlik örgütleri “Şe­
bekesi olan her öğrenci okuluna girebilmeli” diyordu.
dürmek gibi sorumsuz eylemlerin devrimcilikle hiçbir ilgisi yoktur. Macera­
cıların bu tür eylemleri artık halk düşmanı bir karakter kazanmış ve kontr-
gerillanm eylemleriyle birbirine karışmıştır.”32 Sağ-sol çatışmasının bir tara­
fı MHP, diğer tarafı başta Sovyetler Birliği’nin beşinci kolu TKP olmak üze­
re tüm “sahte solcu” örgütlerdi. Perinçek şöyle yazıyordu: “Sahte TKP, anar­
şinin kaynağının MHP olduğunu söylüyor. Türkeş ise ‘Türkiye’de anarşinin
temeli Sovyet yayılma politikasına bağlıdır’ diyor. Gerçek her ikisinin iddia­
larının toplamıdır.”33
Aydmlıkçılar, derhal bir Milli Birlik Hükümeti34 kurulmasını, ülkeyi kao­
sa sürükleyen eylemlere son verilmesini, sosyal emperyalist işgale karşı ha­
zırlık yapılmasını istiyordu. Bu konudaki en çarpıcı örnek, 12 Eylül öncesi
en şiddetli işçi direnişlerinden biri kabul edilen ve sol örgütlerin neredeyse
tümünün destek verdiği İzmir’deki Tariş işgali karşısında takınılan tutum­
du. İşgal Aydmlıkçılar tarafından Sovyetler’in Türkiye’yi yıkma ve işgal için
uygun koşullan oluşturma planının bir parçası olarak değerlendirilmiş, ey­
leme karşı çıkılması kararlaştırılmıştı. Bu doğrultuda Tariş önünde “eylemi
kışkırtan sahte solculara” karşı bildiriler dağıtıldı, solcu gruplarla, işçilerle
kavgalar edildi. Aydmlıkçılar bununla da kalmadı, olası “müttefikler” için­
deki Tariş Genel Müdürü’yle bir görüşme yaparak, eylemin sona erdirilme­
si için tavsiyelerini iletti.35
Aydmlıkçılara gore' kontrgerilla ve MHP sağdan, “sahte solcular” soldan,
başta Sovyetler olmak üzere iki süper gücün Türkiye’yi egemenlik altına al­
ması için iç savaşı kışkırtıyor, ülkeyi bölüyor, güçten düşürmeye çalışıyor­
du. TİKP programına göre, savaşa karşı hazırlanmak en önemli görevdi, bu
da halkın silahlandırılmasını ve halk ordusunun kurulmasını gerektiriyor­
du. İllegal TİİKP 1. Kongresi’nde yurt savunması ile ilgili kararda şöyle de­
niyordu:

Milli bağımsızlığımızın, kararlı yurt savunmasının ve emekçi halkın kurtulu­

şunun gerçek güvencesi, halkın genel silahlandırılmasına dayanan Halk Or­
dusudur. Bu nedenle partimiz, yurt savunması için halkın bağımsız güçleri­
nin yaratılmasına en büyük önemi verir.

32 Doğu Perinçek, Aydınlık, sayı 84, Şubat 1978.

33 A.g.y.
34 Dogu Perinçek’in TİKP 1. Kongre açılış konuşması, Türkiye Gerçeği, sayı 12-13, Şubat-Mart 1980.
35 TlKP Başkanlık Kurulu’nun aldığı karar doğrultusunda, Tariş direnişine karşı, Aydınhkçılann
eylemini örgütlemekle görevlendirilen partinin yöneticilerinden Gül Zileli, Havarilerde bu ola­
yı ayrıntılarıyla anlatmıştır. Solcu grupların hedefi haline gelmiş Tariş Genel Müdürünün, sol­
cu bildiği bir gruptan gelen bu destek ile bu desteğin gerekçeleri karşısındaki şaşkınlığı, TİKP
politikalarının antikomünist görüşlere sahip kişiler nezdinde bile inanılması güç bir kurguya
sahip olduğunu gösteriyor.
 Gerek programın, gerekse de TÎKP’in sürekli propagandasını yaptığı “sa­
vaşa hazırlanmak” görevinin mantıksal gereği olan, halkın silahlandırılma­
sı ya da halk ordusunun kurulmasıyla ilgili Aydınlıkçılann herhangi bir giri­
şimi olmadı. “Yurt savunması” görevini, açıkça ifade etmeseler de “müttefik
ulusal güçlerin ordusuna” bıraktıkları söylenebilirdi.
Mao’nun silahlı mücadele ve halk savaşı teorisine ilişkin görüşlerini 12
Mart ertesinde terk etmiş, TIKP ile de yasadışı örgütlenmeye son vermiş Ay-
dınlıkçılar, yasal bir zeminde siyasetlerini sürdürme arzusundaydı. Başlıca
mücadele silahlan da yayınlarıydı, özellikle de günlük gazeteleri Aydınlık.
Devletin gizli servislerinden sızan belgelerle desteklenen yayınlanyla günlük
gazete, siyasal gündemde tartışmalar yaratıyordu.
Parti 1978 Temmuz’unda “Kontrgerilla ve MHP’yle Hesaplaşma” kampan­
yası başlattı. Bu kampanyanın odağında ise Ağustos’ta başlayan ve haftalarca
süren günlük gazetedeki “Kontrgerilla ve MHP” dizisi yer alıyordu. Yayınla­
nan belgelerle tartışma ve sansasyon yaratan diziye göre Türkiye’deki siyasal
cinayet ve provokasyonların arkasında devletin içinde gizlice örgütlenmiş
kontrgerilla ve onun kışkırttığı ya da yönlendirdiği örgütler vardı. Bu örgü­
tün nasıl çalıştığı belgelerle gösteriliyordu.
Günlük gazetenin yankı uyandıran yayınlarından biri de MHP ve Ülkü
Ocaklan’nda çalışan militanların itiraflanydı. Ömer Tanlak ve Ali Yurtas-
lan’m itirafları dizi olarak yayınlandı. Bir de kontrgerillanm aleti durumuna
gelen örgütler vardı. Bunlar Aydınlıkçılann “sahte sol” diye nitelediği solcu
gruplardı. Mart 1979’da yayınlanan “Bilinmeyen Sol, Belgelerle ve Olaylar­
la 49 Grup” dizisi, bu grupları anlatıyordu. Ama solda en çok tepki çekeni
“Kurtarılmış Bölgeler” adlı diziydi. Bu dizide, sol örgütlerin, nerelerde, han­
gi bölgelerde etkin oldukları, adresler, isimler verilerek aynntılarıyla anlatılı­
yordu. 26 Mart 1979 tarihli Aydınlık’ta Sovyetler’in beşinci kolu olarak nite­
lenen TKP’nin Genel Sekreteri İsmail Bilen’in kaldığı otelin fotoğrafı basıldı.
Haber “TKP’nin Doğu Berlin’deki merkezinin fotoğrafını çektik, I. Bilen’in
kaldığı otel” başlıklannı taşıyordu.
Aydınlıkçılar, “Bilinmeyen Sol” dizisinde, soldan gelen ihbarcılık suçlama-
lanna “Bilmemesi gerekenlerin bildiği ama halktan gizlenenleri halka açıkla­
mak görevimiz” cevabını veriyor, “Halk için sır ama herkes biliyor” diyorlardı.
“Kontrgerilla ve MHP” dizisi, Bülent Ecevit’in Ocak 1978’de hüküme­
ti kurmasından birkaç ay sonra yayınlandı. İtiraflar da yine CHP hükümeti
döneminde yayınlandı. Dizilerin kontrgerilla ve MHP’yle mücadele sözü ve­
ren ama bu konuda gerekeni yapma cesaretini gösteremeyen CHP’nin elini
güçlendirdiği açıktı. Sosyalist düşünce dergilerinden Birikim, belgeleri bizzat
CHP’nin vermiş olma ihtimaline dikkat çekiyordu. Dergiye göre CHP’nin bir
amacı Anadolu’da etkin olan ve CHP’nin tabanını tehdit eden Halkın Kurtu­
luşu gibi militan Maocu gruplara karşı TİKP’i güçlendirmekti. Bu belgelerin
yayınından sonra kim TİKP’lilere pasifist diyebilirdi, kontrgerillayla kahra­
manca savaşıyorlardı işte!36

Solla ilişkiler
1974’te yeniden kuruluşlarının ertesinde, Aydınlıkçılarm, solla ilişkilerin­
de diğer gruplardan farklı bir tutum göze çarpmıyordu. Hatta ilk rakipleri
TSÎP’i dahi müttefik sayıyorlardı. Onları “uzlaşmacı”, “reformist” diye eleş­
tiriyor ancak güç birliği yapabilecekleri örgütler arasında görüyorlardı.37 Üç
dünya teorisi üzerinden geliştirdikleri görüş açısına bağlı olarak bu tutum
1975’ten itibaren değişti. TKP, TİP, TSİP Sovyet emperyalizminin “beşin­
ci kolu” olarak nitelendi. Maocu gruplar arasında, ideolojik tutarlılık ve ra­
dikalizmin göstergesi sayılan “revizyonizme karşı mücadele” gereği de bu
gruplara, bu grupların etkin olduğu DİSK, TÖB-DER gibi kitle örgütleri­
ne şiddetli eleştiriler yönelttiler. DİSK’te TKP egemenliğini açığa çıkarmaya,
teşhire yönelik yayınlar yaptılar. Kemal Türkler DİSK yönetiminden düşü­
rüldüğünde de bunu bir “zafer” olarak karşıladılar.38
1977’den itibaren parti, 1 Mayıs katliamından da yola çıkarak, tertip ve
provokasyonlara karşı mücadeleyi öncelikleri arasına koydu, önce rekabet
halinde olduğu Halkın Kurtuluşu, Halkın Yolu, Halkın Birliği gruplarını
“provokatör”lükle suçladı. 1978’den itibaren de “provokatör” sözcüğü yeri­
ni “iç savaşın kışkırtıcısı kontrgerilladır” tespitlerine uygun olarak, “kontr-
gerillanm aleti, piyonu” tanımlamalarına bıraktı; giderek tüm solu kapsadı.
Onlara göre “toplumun tortusu” “sahte solcular”, “halk düşmanı” bir karak­
ter kazanmıştı. Bu nitelemeler ve bu nitelemelere bağlı geliştirilen “sahte sol­
cuları” teşhir kampanyaları, Aydınlıkçılar ile diğer gruplan karşı karşıya ge­
tirdi. Genel olarak solcu gruplann birbirlerini kolaylıkla “ajan”, “karşıdev-
rimci” diye suçlayabildiği o günkü koşullarda, diğer gruplar tarafından Ay-
dmlıkçıların düşman katma yükselmesi pek zor olmadı. Kendilerine güven­
lerinin dorukta olduğu, TİKP ve Aydınlık gazetesiyle yeni bir dönem başlat­
tıktan 1978’de hemen hemen her örgütle kavga-çatışma içine girdiler.
TlKP’lilere karşı ilk cinayet suçlaması Halkın Kurtuluşu’ndan geldi. Hal­
kın Kurtuluşçulan, 30 Temmuz 1978’de Adana’da Oktay Çiğdemal ve Fay­

36 Birikim, sayı 45, Kasım 1978.

37 Halkın Sesi’nde yer alan bir haberde TSİP Genel Başkanı Ahmet Kaçmaz’ın, Aydmlık’a yönelik
saldırılan protesto etmemesi eleştirilerek “Biz faşizmin saldırısına uğrayan herkesin yanında­
yız... TSİP teşkilatlanna yapılan her faşist saldınyı, kendimize yapılandan farksız sayanz ve kar­
şı koruz. Faşizme karşı mücadele etmek isteyen herkesle birleşmeye hazırız” deniyordu, bkz.
sayı 52 , 4 Şubat 1975.
38 Halkın Sesi, 1978 Ocak sayılan.
sal Kelleci’nin TİKP’liler tarafından satır ve bıçaklarla öldürüldüğünü ileri
sürdü. Dergilerinde TİKP’i “sol maskeli provokatör” ve “karşıdevrimci ha­
reket” olarak nitelediler. Bir sonraki cinayet iddiası Devrimci Sol’dan gel­
di. 10 Kasım 1978’de İstanbul Bakırköy’de arkadaşları Turgut İpçioğlu’nun
TlKP’lrferce öldürüldüğünü, “tercihi burjuvaziden yapan TİKP’in devrim­
ci saflardan tecrit edilmesi” gerektiğini yazdılar.39 Halkın Kurtuluşçulan 2
Eylül 1978’de Tunceli’de Yusuf Dal adlı arkadaşlarının öldürülmesinden de
TİKP’lileri sorumlu tuttu. TKP’nin gençlik örgütü İGD üyeleri de, 20 Ka-
sım’da Ankara Kızılay’da Ercan Turgut’un sopa darbeleriyle öldürüldüğünü
iddia etti. Ankara’da Mart 1979’daki bir başka kavgada da yine IGD’li Serdar
Özgermiç hayatını kaybetti. TİKP’liler 1978 yılı boyunca Devrimci Yol, Kur­
tuluş, Halkın Yolu, Halkın Birliği gruplarıyla da kavgaya tutuştu.
Solla çatışmalarında Aydmlıkçılar da birçok arkadaşlarını kaybetti. 16
Aralık 1978’de İstanbul Alibeyköy’de Adem Toygan’ın TKP’lilerce, 22 Ni­
san 1980’de İnayet Bilgiç’in Devrimci Yolcularca öldürüldüğünü iddia etti­
ler. Ama TİKP’lilere yönelik cinayet amaçlı en yoğun saldırılar “Doğu’nun
MHP’si”, “MİT işbirlikçisi çete” adını verdikleri PKK’lılar tarafından gerçek­
leştirildi. 7 Ekim 1978’de Siirt’te Nedim Sak, 3 Temmuz 1979’da Gaziantep 11
Başkanı Zeki Ön, 8 Eylül 1979’da Tunceli 11 Yöneticisi Adil Turan, 19 Aralık
1979’da Tunceli Nazimiye İlçe Başkanı Haşan Erkılıç (kaçırıldıktan bir gün
sonra öldürüldü), 12 Mayıs 1980’de Maraş il yöneticisi Mehmet Ongan, 18
Temmuz 1980’de Maraş Pazarcık’ta İnan Özdemir öldürüldüler.
Kuşkusuz ölümler, çatışma ve kavgalann genişliğini değil, daha çok şid­
detini gösteriyor. Cinayetlerin öncesi ve sonrasında, Aydmlıkçılann her bir
grupla çatışmaları etkin olunan okul, mahalle vb. gibi alanlarda günler, haf­
talar hatta aylarca süren -o günlerin deyimiyle “siyaset yaptırmama” diye
özetlenen- karşılıklı bildiri, dergi dağıtımını engelleme, duvar yazılarının si­
linmesi, demek, lokal, parti binalarının ya da o dönemde her grubun bir üs­
sü gibi olan kahvehanelerin basılması, pusular kurulması... biçiminde sürüp
gitti, onlarca insan yaralandı. Aydmlıkçılar, bu kavga ve çatışmalardan son­
ra, zaten çekilmeyi düşündükleri “sokaklardaki” etkinliklerini büyük oran­
da kaybetti.

12 Eylftl ve muhasebe
12 Eylül cuntasının olgunlaştığı koşullarda TİKP’liler, ABD’nin Türkiye’yi is­
tikrarsızlığa sokacak, Sovyetler Birliği’nin elini güçlendirecek bir askeri dar­
be girişiminde bulunmayacağı kanısındaydı. Darbe gerçekleştiğinde ise bu­
nun Türkiye’yi istikrarsızlığa sürükleyen sahte solcuların ve MHP’nin kö­
39 Dev-Genç, özel sayı 4, 15 Kasım 1978.
rüklediği teröre dur demek amacıyla yapıldığı, Sovyetler Birliği karşısın­
da ulusal güçlerin temsilcisi olması dolayısıyla ordunun hedef alınmaması
gerektiği sonucuna vardılar. Kendi ifadeleriyle cuntaya eleştiriler Sovyetler
karşısında ülkenin elini zayıflattığı gerekçesiyle parlamento ve demokrasiye
karşı girişimleriyle sınırlanmalıydı. “Anarşi” ve “teröre” son verecek darbeye
karşı olmak söz konusu değildi. İlginç olan, TİKP’in düşman gördüğü, tam
zıt yaklaşımlara sahip olduğunu düşündüğü TKP’nin de 12 Eylül cuntasına
karşı aynı tutumu takınmış olmasıydı. Üstelik Sovyetler Birliği de, ABD’nin
desteğiyle gerçekleşmiş darbeye karşı çıkmamış, tersine desteklemişti.
Öngörüleri boşa çıkaran “kafa karıştırıcı” bu gelişmelere rağmen, Aydın-
lıkçılar, eski görüş açılarında 1984 yılına kadar herhangi bir değişiklik yap­
madı. Belki de cuntanın baskı, tutuklama ve yasak koşullarında, çok daha el­
zem başka sorunlar nedeniyle bunlarla uğraşacak fırsatları da olamadı. An­
kara Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı 4 Kasım 1980’de parti hak­
kında soruşturma başlattı, 12 Kasım’da da genel başkan Doğu Perinçek ile 12
yönetici hakkında tutuklama kararı çıkarıldı. Beş gün sonra aralarında Doğu
Perinçek, Oral Çalışlar ve Durmuş Uyanık’m da bulunduğu 12 TİKP yöneti­
cisi Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı’na teslim oldu. Teslim olmakla, parti­
nin askeri rejime karşı olmadığı, onun amaçlarıyla çelişmediği mesajı veril­
miş oluyordu. Nitekim, yargılamalar sırasında, lider Perinçek, “Partinin bir
yıl önce yaptığı tahlillerin 12 Eylül’den sonra Devlet Başkanı tarafından ile­
ri sürüldüğünü” ifade etti.40Askeri mahkemedeki41 109 sayfalık sorgusunda
Perinçek, devleti yıkmaya çalışmadıklarını, tersine savunduklarını şu sözler­
le anlatıyordu:

Aydınlık, üç yıla yakın yayını ile anarşi ve teröre karşı gerçekten büyük mü­
cadele yürütmüş, devlet kurumlannm ve görevlilerinin bile teröre boyun eğ­
dikleri yerlerde Aydınlık ayakta kalmıştır. Terör çetelerini birer birer halkın
önüne çıkararak teşhir eden Aydınlık, ülkemizin birliği ye iç barış için yap­
tığı hizmetleriyle unutulmayacak izler bırakmıştır. Nitekim, Aydınlık’ın ya­
yınlan, MHP ve Apocular hakkında açılan soruşturmalara rehber olmuştur...
Atatürk posterini 4 0 bin adet bastırarak dağıtan tek parti TİKP’tir...
Devleti yıkma iddiasına en açık cevap: Yaşasın Türkiye slogammızdır. Mil­
li bayrağımız bütün yürüyüşlerimizin başında dalgalandı. TÎKP milli savun­
mayı güçlendirmeyi merkezi görev kabul etmiştir. Milli güvenlik dersleri­
ni destekleyen tek parti TİKP olmuştur. Sıkıyönetimi terör odaklarına karşı
destekledik. NATO’yu Sovyet tehdidine karşı önemli bir etken olarak değer­

40 Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 2 No’lu Askeri Mahkemesi’nin 28 Eylül 1981 tarihli duruşma­
sı, Cumhuriyet gazetesi, 16 Ekim 1981.
41 Doğu Perinçek ve 23 arkadaşı hakkındaki davaya Ankara Sıkıyönetim 2 Nolu Askeri Mahkeme-
si’nde 15 Haziran 1981’de başlandı.
 lendirdik. Yalnız Türk Silahlı Kuvvetlerinin değil, Batı Avrupa ordusunun da
güçlenmesinden yanayız.42

Perinçek ve arkadaşlarının tutuklulukları 1985 yılına kadar sürdü. Ancak

Perinçek, diğer parti liderleri gibi cuntanın “siyasi yasaklılar” listesine ko-
nulduğıTıçin TİKP’in'devamı niteliğinde 1988’de kurulan Sosyalist Parti’nin
genel başkanlığını 1991’de üstlenebildi.
TİKP yöneticileri, 12 Eylül öncesinde savundukları fikirlerini, 1989’da ka­
leme aldıkları “Muhasebe” başlıklı bir taslak metinde eleştirdiler. Temmuz
1989 tarihli, Saçak dergisinin 65. sayısında yayınlanan “TİKP Muhasebe”43
başlıklı ortak imzalı yazıda şöyle deniyordu:

TİKP’nin bütün hatalarının düğümlendiği nokta, ‘milli çelişmeyi esas ala­

rak cepheyi Sovyetler Birliği’nden gelen tehdide dönmek’ biçiminde bir mev-
zilenmenin saptanmasıdır. TİKP’nin siyasal hatalan bu saptamadan türedi...
Bu düşünceye varılmasında ÇKP’nin görüşleri de etkili oldu. Ama TİKP gi­
derek bu tahlili başkalarından daha fazla benimsedi. 1978 sonrasında ise ye­
ni katkılarla kendilerine özgü bir tahlile dönüştürdüler... Olguları kafaların­
da oluşturdukları senaryoya uygun olarak değerlendirdiler...
TİKP... bir senaryo belirlemişti. Daha doğrusu gelişmelerin doğrulamadığı
bir tahlil yapmıştı. Bu tahlilin en önemli özelliği, dünya ve Türkiye’deki ba­
zı gelişme eğilimlerini abartması ve gerçekte ulaşamayacağı kadar ileri ve de­
rin noktalara kadar uzatmasıydı. Bir süre sonra, TİKP’nin kabul ettiği senar­
yo, ‘olguları’ belirlemeye başladı. Elbette olgular, senaryoya göre cereyan et­
miyor, gerçeklerin mecrasında ortaya çıkıyordu. TlKP yönetimi çoğu zaman,
senaryosunu gözden geçirmek ve düzeltmek yerine olguları kâğıt üzerinde
zorluyor, çarpıtıyor ve senaryosuna uydurmaya çalışıyordu...
Siyaset sahnesinde yer alan çeşitli güçleri, olduğundan daha değişik değer­
lendirdi, dost-düşman ayrımında Ciddi hatalar yaptı...
TİKP’nin 1978-80 arasındaki hatalarının omurgasında öznelcilik (sübjek-
tivizm) vardır. İdeolojik planda öznelcilik, siyasal alanda sınıf uzlaşmacılığı­
na yol açtı...
Kurtanlmış bölgeler, yayını son derece hatalı olmuştur. Bu yayın bir müd­
dettir sürdürülen sağ çizginin sınıf uzlaşmacılığında uç bir noktaya vardığı­
nın kanıtı olarak alınabilir.

Hayli samimi ve açık bir özeleştiriyi içeren bu metin, Aydınlıkçılann kendi­

lerini anlattıkları en önemli belgeydi belki de, ama resmi bir muhasebe değil­

42 Cumhuriyet, 30-31 Haziran 1981.

43 Metnin imza bölümünde şu ifade yer alıyordu: “Saçak Yazı Kurulu’nun Aydınlık kökenli üyele­
ri (alfabetik sırayla) Mehmet Bedri Gültekin, Ender Helvacıoğlu, Hüseyin Karanlık, İlhan Kırıt,
D oğu Perinçek, Tayfun Tabakoğlu, Haşan Yalçın.”
di. Metin yayına konurken, “TÎKP kökeninden gelen sosyalistler, bugün tek
başlarına bir parti oluşturmuyorlar. Aralarında ‘TİKP’li’ olmaktan gelen bir
disiplinleri yok. Çünkü TlKP’yi kapsayan bir örgüt ve bu örgütün organları
da bulunmuyor. Dolayısıyla muhasebe, bir örgüte veya bir organa ait değildir.
Saçak Yazı Kurulu’nun tartışmaya açtığı bir metindir” kaydı bulunuyordu.
Aydmlıkçılar “solun diğer kesimlerinden farklı bir kültür oluşturdukları­
nı”, “aşırıcılık” ve “öznelciliğin” karakteristik bir özellik taşıdığını kabul edi­
yorlardı44 ama soldan yaygın olarak gelen “ihbarcı” suçlamasını hiçbir za­
man kabul etmediler. “Muhasebe”de bu konuya ayrılan bölümde şöyle de­
niyordu:

TİKP sol içi şiddete karşı açık tavır aldı. Partinin diğer ghıplan ile ilişkilerini
asıl gerginleştiren bu tutumu oldu. Aydınlıkçılann ‘ihbarcılık yaptığı’ şeklin­
de saldırılara uğramaları buradan kaynaklandı. Parti bu konuda bir ilke tu­
tumu belirledi. Sol grupların birbirlerini öldürmeye kadar varan eylemlerini
‘hatalı eylem’ olarak görmek mümkün değildi. Bu tavrın üzerine açık bir şe­
kilde ve fedakârca yürümeden, bu tutumları halk içinde teşhir etmeden hal­
ka güven vermek olanaksızdı.

Doğu Perinçek, 2002’de ise, bir gazetecinin “Geçmişinizin muhasebesini

yaparken vicdanınızı rahatsız eden şeyler var mı? Mesela Aydınlık gazetesin­
de ihbar edilen sol adresler, isimler?” sorusuna şu yanıtı veriyordu:

Az bile yapmışız. O konuda daha cesur olmalıymışız. O sol örgütler halk düş­
manı olmuşlar, kontrgerillanın, uyuşturucunun ağma düşmüşlerdi. TİKKO, al­
tı ülkücü inşaat işçisini 1978’de duvann dibinde kurşuna dizdi. Açıkça söylü­
yorum: O inşaat işçilerinin yanındayım. Hiç kimse MHP’li ya da ülkücü diye in­
şaat işçisini kurşuna dizemez. Kimse solculuk adına bu alçaklıkları yapamaz.45

Aydmlıkçılar, 1980’li yılların ikinci yarısında, solun tüm kesimlerinin bir­

leşebileceği legal-birleşik sosyalist parti kurulmasını savundu. Farklı çevre­
lerden sosyalistlerin yer aldığı bu tartışmalar sürecinde, bir örgüt olmadık­
larını, TİKP’in geçmişte kaldığını belirtiyorlardı. Tartışma süreci, başlangıç­
taki sol çeşitliliğini giderek kaybetti ve kurulması için uğraş verilen Sosya­
list Parti’nin kurucuları sadece TİKP’Iiler oldu (Şubat 1988). Sosyalist Parti,
Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılıp da İşçi Partisi kumlana (Temmuz

44 “M uhasebe’’de şöyle deniyordu: “1968 yılından bu yana Aydınlıkçılıgı incelediğimiz zaman, be­
lirgin olan bir öznelciliği saptıyoruz. Aydmlıkçılar, gelişme süreçleri içinde dogmatizmi aşma­
da önemli başarılar kazandılar, fakat bazen sola, bazen sağa yalpalamalara yol açan bir aşırıcılık
damarının (extremizmin) bu çizgide belirgin olarak yer ettiğini görüyoruz. Bugün gelinen nok­
tada, bu gelenekten gelen bilimsel sosyalistlerin özellikle bu ‘aşırıcılığa’ ve ‘saf ilkeli tutumlara’
karşı uyanıklıklarını geliştirmelerinin önemli olduğu saptanabilir.”
45 “Perinçek’le röportaj”, G ülden Aydın, Hürriyet, 6 Mayıs 2002.
 1992)46 dek, geçmiş sosyalist hareketle herhangi bir bağ kurmuyordu. İşçi
Partisi ise tıpkı TİKP gibi, Şefik Hüsnü’nün liderliğindeki Türkiye İşçi Çiftçi
Sosyalist Fırkası’na dayanan bir geleneğin temsilcisi olduğunu söylüyordu.
Aydmlıkçılar, eski grup yapılarını İşçi Partisi ile yeniden inşa ettiler.
Yaylacılık bu dönemde de en başarılı çalışma alanlarıydı. Ocak 1987’de
yayma giren haftalık 2000’e D oğru dergisi, 12 Eylül cezaevleri, M İT rapo­
ru, Kürt sorunu, “Çiller özel örgütü”yle ilgili haberleriyle ilgi topladı. Yi­
ne M İT’e, devlete ait gizli belgeleri elde ediyor, yayınlıyor, tartışmalar yara­
tıyorlardı. 1993-94’teki günlük Aydınlık gazetesi, Ulusal Kanal adlı televiz­
yon denemeleri ise aynı başarıyı gösteremedi, her ikisinin de ömrü kısa oldu.
işçi Partililer, sosyalist sol ve PKK ile yakın ilişki içinde siyasal muhalefet
çizgilerini, 1993-94’ten itibaren değiştirdi. Bir anlamda 12 Eylül öncesi söy­
lemlerine dönerek, Abdullah Öcalan ve PKK’yı emperyalizmin T ü rk iye’yi
bölme planlarının aleti olarak değerlendirdiler. Bu değişiklikle rejimin Tur­
gut Özal’m cumhurbaşkanlığı döneminde (9 Kasım 1989-17 Nisan 1993)
Kürt sorununa yeni yaklaşım oluşturma çabalarının son bularak “özel savaş”
politikalarına geçişi eş zamanlıydı. Rejimin Kürt sorununa bakışma eleştirel
bir yaklaşım gösteren Özal, PKK ile aracılar yoluyla diyalog kurmaya çabalı­
yor, “Federasyon tartışılabilir” diyordu.47 Ûzal’ın ölümünün ardından rejim
Doğan Güreş’in genelkurmay başkanlığını, Tansu Çiller’in de başbakanlığı
üstlendiği 1993-1995 arasında sertleşerek, “düşük yoğunluklu savaş” uygu­
lamalarına geçti. O güne kadar PKK lideri Abdullah Ûcalan’la sıkı ilişkiler
geliştirmek için uğraş veren ve Bekaa’ya iki kez görüşmeye giden Doğu Pe-
rinçek, Kürtlerin federasyon, bağımsızlık dahil kendi kaderlerini belirleme
hakları olduğunu söylüyor; rejimin yürürlükteki politikasına sert eleştiriler
yöneltiyordu. PKK’nın legalleşmesine izin verilmesini, hatta partisinin bu işi
yüklenebileceğini ifade ediyordu. Perinçek’in bu Kürt çıkışı, sosyalist hare­
ketin geleneksel ilkelerine de uyuyordu ve Aydmlıkçılarm sosyalist .soldaki
olumsuz imajlarını değiştirmeye de yarıyordu.
Doğu Perinçek ve İP’liler, esasında, 12 Eylül öncesinde “büyük güçler
platformunda siyaset” diye ifade ettikleri bir siyaset yapma tarzına sahipti.
“Büyük güçler” devlet ve siyaset üzerinde etkili “ulusal güçler”den başkaları
değildi ve Türkiye’de 1965-70 sürecinde Yön ve MDD’cilerin savunduğu Ke-
46 İşçi Partisi, Mart 1992’de, Sosyalist Parti’nin kapatılma olasılığına karşı, yedekte bir parti olarak
kuruldu. Sosyalist Parti Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılınca da, genel başkan D oğu Pe­
rinçek ve tüm parti üyeleri istifa ederek, Temmuz 1992’de İşçi Partisi’ne katıldılar.
47 Û zal’ın bu yaklaşımından yola çıkarak, büyük gazetelerin önde gelen gazetecileri Bekaa’da PKK
lideri Abdullah Öcalan’la görüşmeye gitti, haftalarca Öcalan ve PKK hakkında gazete ve tele­
vizyon kanallarında programlar yapıldı. Bu rejimin PK K ile uzlaşma arayışının bir ürünüydü.
Perinçek, Temmuz 2007’de A yd ın lık’ta Öcalan’la görüşmeyle ilgili kendini savunurken “Başka
kimler görüştü? Mehmet A li Birand, Fatih Altaylı, Cengiz Çandar, Haşan Cemal, Güneri Civa-
oglu... Yani Türk basınının bütün kıdemlileri, genel yayın yönetmenleri, başyazarlan” diyordu.
malistlerle “güç birliği” görüşünün sürüp giden abartılmış haliydi. Abartı bir
yanda bu “ulusal güçler”le yakınlaşmayı sağlayacak “öncelikli görevlerin”
ifadesinde,48 diğer yanda da dünya ve ülkedeki gelişme eğilimlerini “öz­
nel bir senaryo”ya dönüştürmede ortaya çıkıyordu. 12 Eylül öncesinde Sov­
yet emperyalizmini “baş düşman” ilan etmek, resmi ideolojinin “Sovyet ya­
yılmacılığı ve komünizme karşı mücadele” görüşüyle örtüşmeyi sağlıyordu.
Hatta anti-Sovyetizm devletin geleneksel politikalarının savunucusu partile­
rin ve bürokratların kabul edemeyeceği ölçüdeydi, çünkü diplomasi gereği
her hükümet Sovyetler’le iyi ilişkiler oluşturmaya çabalıyordu. Sovyet işgali­
nin an meselesi görülmesi, Sovyet yayılmacılığına en çok inanan sağcı poli­
tikacılar açısından bile ikna edici değildi.
Doğu Perinçek, talihsiz bir rastlantıyla “kontrgerilla” Ö zgür Gündem gaze­
tesinin İstanbul’daki merkezinin bombalanmasına hazırlandığı gün49 yani 2
Aralık 1994’te bir basın toplantısı düzenleyerek “Öcalan’m Batılı devlet baş-
kanlarma yazdığı mektupla emperyalist devletleri Kürt sorununa müdahale­
ye davet ettiğini” , “Rusya’yla işbirliği yaptığını” duyurdu. Bu Türk ve Kürt
halkı için çok büyük bir tehlikeydi.
Her Milli Güvenlik Kurulu toplantısı sonrasında yayınlanan bildirilerde
tekrarlanan “bölücülük” ve “irtica” tehlikesi, İP’lilerin siyasetlerinde özel
vurguya dönüştü.
Necmettin Erbakan başbakanlığındaki RP-DYP koalisyonunu sona erdi­
ren 28 Şubat 1997’deki örtülü ordu müdahalesini İP’liler coşkuyla karşıla­
dı. Koalisyon, ulusal devleti yıkıma sürükleyen emperyalizmin uzantısı “ta-
rikat-mafya-gladyo” iktidarının kendisiydi. Bu iktidarın yıkılması “ulusal
güçler”in taarruza geçtiğinin kanıtıydı.50 İP yöneticilerinden Haşan Yalçın
yeni dönemin özelliklerini söyle sıralıyordu:

48 Perinçek, Ağustos 2007’de Ayd ınlık dergisinde M ao’nun parti programından çıkarılmasıyla ilgili
olarak şunları söylüyordu: “Vatanın bütünlüğü, milli devlet ve milletin birliği tehdit altında. Bu
tehdide karşı koyacak kuvvetleri, M ao bayrağı altında toplayamazsınız. Biz bunu 40 yıldır bili­
yoruz.”
49 2 Aralık’ı 3 Aralık’a bağlayan gece gazetenin Kadırga’daki merkezi bombalandı.
50 D oğu Perinçek, Paris’teki bir konferansta “ordunun uşağı” diyerek kendisini protesto eden sol­
culara “Türk ordusunun uşağı sözünü hakaret addetmiyorum” diyerek şöyle yanıtladı: “Bugün
Batı’nın baş hedefi olan Türk ordusuna şunlar dayatılıyor: M G K dağıtılacak, ordunun politika­
daki etkisi bitirilecek, Türk ordusu Kemalist geleneklerinden kopanlacak. Küçük devletçikler,
küçük emirlikler kurmak istiyorlar. Globalleşme ulusal devleti ortadan kaldırınca temel çekir­
deği olan ulusal orduyu da ortadan kaldıracak, ordu bunun farkındadır ve buna karşıdır. O r­
du Türkiye’nin en kıymetli birimidir, her konuda yanlışlık yapın düzeltilebilir, ama orduya kar­
şı yanlışlık yaparsanız düzeltilemez. Solcu söylemlerle, halktan uzak hareketlerle bir yere va­
rılmaz. Ben bu provokatörlerle 30 yıldır uğraşıyorum. Bana Türk ordusunun uşağısın diye ba­
ğırıyorlar. Devrimcilik böyle yapılmaz. Tabii cuntalardan az çekmedik, ancak 28 Şubat çizgi­
si bu darbelere zıt ve onlara düşman bir çizgidir. Türkiye’de orduya en düşman kim? Tarikatçı­
lar, Nakşibendiler, Fethullahçılar, Amerikancılar ama biz orduyla yan yanayız. Halkın yanında
yer alan bir Türk ordusu var, ulusun yanında Kemalist bir ordu var.” H ürriyet, 20 Şubat 2001.
 Bir, Türkiye yeni bir Devrimci Cumhuriyet dönemine girmiştir. Şeriatın
maddi ve kültürel kaynaklarının kurutulması kaçınılmazdır. Bu mücadele­
nin, Kürt sorunu dahil Türkiye’nin bütün soranları üzerinde belirleyici et­
kisi olacaktır.
"*îki, geniş yığinlar ve Ordu dahil büyük siyasal güçler yer değiştirerek,
Cumhuriyet mevzilerine girmektedir.
Üç, Şeriata karşı mücadele eden kuvvetler kaçınılmaz olarak ve kararlılık­
ları ölçüsünde Amerikan emperyalizmiyle karşı karşıya geleceklerdir.
Dört, siyasi partiler, yeni dönemin ihtiyaçlarıyla temsil ettikleri sınıfsal çı­
kartan bağdaştırarak yeni döneme uygun yeni programlara yönelmektedir.51

Aynı sayıda hayli coşkulu bir dille “Türkiye Birinci Dünya Savaşı ertesin­
deki kadar büyük bir saldırıyla karşı karşıya. Emperyalistlerin Sevr planına
karşı bir ulusal şahlanış gündemde. Koşullar 19 Mayıs 1919’dan çok daha el­
verişli. Türkiye arkasına büyük bir birikimi almış durumda. Bu kez Polatlı’ya
kadar da gelemeyecekler” deniyordu.
İP’liler, 28 Şubat Milli Güvenlik Konseyi kararlarını, bir kampanya biçi­
minde savunageldikleri “Cumhuriyet devrimi kanunları uygulansın” görüş­
lerinin doğrulanması sayıyorlardı. Bu kararlarla “ Cumhuriyet Devrimi’nin
İkinci Taarruzu” başlamıştı, İP zayıf olduğu için şimdilik bu taarruza mil­
li güçlerin başında bulunan ordu öncülük ediyordu. Bölücüler ve şeriatçılar
dışındaki tüm güçler, milli güçleri oluşturuyordu. İP, ABD ve AB’nin “mil­
li devleti” yok etmek istediğini, Sevr’i hortlatarak Türkiye’yi parçalamayı
amaçladığını, buna karşı durmak için de Milli Hükümet kurulmasını öne­
riyordu.
“Cumhuriyet Devrimi’nin ikinci taarruzu” İP’liler açısından 10 yıl sonra,
22 Temmuz 2007 genel seçimleri arifesinde de henüz gerçeklik kazanama­
mıştı, ama sürüyordu. AKP hükümetine karşı 2007’de Ankara, İstanbul, İz­
mir başta olmak üzere pek çok ilde yüzbinlerce insanın katılımıyla gerçek­
leştirilen Cumhuriyet mitingleri, ana muhalefet partisi CHP’yi olduğtt kadar,
İP’lileri de umutlandırmıştı. Doğu Perinçek, seçimler öncesinde, barajı aşa­
rak meclise gireceklerini üç yıl sonra da iktidara geleceklerini söylüyordu.
Parti Genel Merkezi’nde 21 Haziran 2007’de gazetecilere okuduğu Seçim Bil­
dirgesinde de şöyle diyordu: “Genel Seçim ABD ile İşçi Partisi arasında. (...)
Günün görevi vatan savunmasıdır. Geleceğimiz bu görevin başanyla yerine
getirilmesine bağlıdır. (...) ABD’nin yeni iktidar planını bozacak tek çözüm,
İşçi Partisi’nin Meclis’e girmesi ve Milli Hükümeti kurmasıdır. (...) Türk Or­
dusu cephesini ABD tehdidine dönmüştür. (...) İşçi Partisi... Meclis’e girecek
ve o andan itibaren siyasal sürecin merkezine yerleşecek, gelişmeleri belir­

51 Aydınlık, sayı 527, 24 Ağustos 1997.

leyen parti olacaktır. (...) Milli Hükümet en geç iki yıl içinde kurulacaktır.
Böylece Türkiye yeniden Atatürk Devrimi rotasına girecektir.”52 AKP’nin es­
ki oylarını daha da artırarak yeniden hükümeti tek başına kurduğu seçim­
lerin ertesinde, ÎP’nin yüzde 0,36 oy oranıyla, 2002’de aldığı oranın gerisine
düştüğü anlaşıldı.53 Perinçek’e göre “savaş” değil “muharebe” kaybedilmişti,
“Erdoğan-Gül yönetimi yıkılmazsa Türkiye yıkılır[dı]... Milli bir hükümet
kurmak Türkiye için ölüm kalım meselesi”ydi.54
Doğu Perinçek, “Ergenekon” adı verilen ordu içinde cunta örgütlenmele­
rine yönelik 2008’de başlatılan operasyonlar kapsamında 21 Mart’ta araların­
da Cumhuriyet başyazarı Ilhan Selçuk’un da bulunduğu pek çok kişiyle bir­
likte gözaltına alındı. Dört gün sonra da tutuklandı.

52 w w w . ip.org.tr (3 Kasım 2009)

53 2002 seçimlerinde 159.363 oy (yüzde 0,51), 2007 seçimlerinde 127.042 oy aldı.
54 Perinçek’in 30 Ağustos 2007 Zafer Bayramı mesajı.
 TÜRKİYE DEVRİM Cİ K O M Ü N İST PARTİSİ (TD K P)

Geçmişin eleştirisi

1971-72’nin gerillacılık deneyimini yaşayan militanlardan, geçmişin kök­

lü eleştirisine kalkışıp da beraberliklerini koruyarak dönüşümü başarabi­
lenler yalnızca THKO’lulardı. 1978’e kadar gelgitlerle dolu sancılı bir süre­
ce rağmen, yeni siyasi görüşlerini netleştirdiler ve Türkiye Devrimci Komü­
nist Partisi’ni (TDKP) kurdular. THKO, TDKP’yle yeni bir biçime bürüne­
rek tarihe karıştı. Bu dönüşümü gerçekleştiren THKO kadroları -eğer siya­
seti bırakmamışlarsa- birlikteliklerini uzun yıllar korudu; 1990’ların ikin­
ci yarısında ise, artık değişmiş koşullarda, TDKP’yi de, legal Emek Partisi’ne
dönüştürdüler.
1990’lann ikinci yarısında olduğu kadar 1970’lerin ikinci yansında da on-
lan motive eden işçi sınıfına ve onun ideolojisine dayanan bir örgüte ulaş­
ma arzusuydu. 1975-78 yıllarında izlenen görüşlerindeki keskin dönüşler,
diğer solcu gruplara “oportünizm” suçlaması için bir gerekçe oluyotdu bel­
ki, ama diğerlerinde rastlanmayan, örgütün dağılmasına yol açmadan çizgi­
lerinde köklü değişiklikler yapabilme cüret ve becerisine sahip olduklannın
da göstergesiydi. “Özeleştiri mekanizması” , dönüşümün en önemli aracıydı,
kendi deyişleriyle “özeleştiriyi sistematik olarak kullanmak”1 temel özellik­
leriydi; buna bir de önderlik kültüne indirgenmeyen, kolektif bir disiplinin
sağlanabildiği örgüt içi hukuku yaratabilmiş olmalannı da eklemek gerekir.
Geçmiş eleştirisinin, yenilginin ardından THKO’lularm yanı sıra THKP-
C’lilerde, kısmen de TK P(M L)’lilerde, bu denli yaygın ve güçlü bir dalga ha­
linde görülmesinin nedeni, bu örgütlerin iyice düşünülmüş siyasal görüşlere
1 “Partimizin 19 yılı ve deneyimler üzerine”, D evrim in Sesi, sayı 201, Nisan 1999.
 sahip olmadığına dair inançtı. Bu örgütlerin kurucuları da militanlan da üni­
versiteli gençlerdi, Marksizmle yeni tanışmışlardı, bir örgüt ve siyasal mü­
cadele deneyiminden yoksundular... Bu pratiği ve yetersizlikleri bizzat yaşa-
yanlann, yakın geçmişte olup bitenlerin Marksist-Leninist öğretiyle ne ölçü­
de bağdaştığını sorgulamaları, bu nedenle doğaldı. Her üç örgüt için köklü
bir eleştiriyi zorlu hale getirense çatışmalarda, idam sehpalarında, işkencede
öldürülmüş arkadaşlarının bulunduğu yakın bir geçmişin ağırlığıydı.
Temelde aynı sonuca ulaşmışlardı: Marksizm-Leninizmin ilkeleri kavra­
namamış, işçi sınıfından ve kitlelerden kopuk bir mücadele yürütülmüştü.
Şimdi asli kaynaklara dönülmeli, yeni bir siyasal ve örgütsel strateji için uğ­
raş verilmeliydi. Bunun anlamı, Marksist klasiklere ve daha çok da uluslara­
rası komünist hareketin tartışmalanna başvurulmasıydı.
Geçmiş eleştirileri cezaevinde başlamıştı, ama somut adımlar, örgütleri
yeniden inşa etmek için kurulan geçici merkezi koordinasyon komiteleri ve
bunlann yayınladığı dergilerle atıldı.
THKO’lular Geçici Merkezi Koordinasyon Komitesi’ni (GMKK) 1975 Ma-
yıs’ında kurdu. Komite, 1974 affıyla tahliye olan militanlar ile 12 Mart tu­
tuklamalarıyla Filistin’e geçmiş olan ve dışarıda Mücadelede Birlik adıyla
THKO ilişkilerini korumayı başaran Teslim Töre’nin liderliğindeki iki ana
grubu birleştiriyordu. Dokuz kişilik koordinasyon komitesi bir tüzük ha­
zırladı, beş kişilik Geçici Merkez Komitesi (G M K )2 seçti. GMK’daki üç üye,
TDKP’nin asıl çekirdeği olan cezaevlerindekileri temsilen 1974 affıyla ser­
best kalmış THKO’lulardı. Her iki grup Leninist ilkelere dayalı yeni bir si­
yasal platform kurulması konusunda hemfikirdi. Girişime aynı yılın Aralık
ayında, eski Dev-Genç içinde otonom bir grup olarak varlığını sürdüren, ba­
şını Aktan Ince’nin çektiği benzer görüşleri savunan ve o sıralarda “Aktancı-
lar” diye anılan grup da katıldı.
THKO, eylemleriyle varolmuş bir örgüttü. Teoriye değil pratiğe önem ve­
riyordu. Geriye iki yazılı belgesi kalmıştı: Bunlardan ilki örgütün kuruluş ve
amaçlarını açıkladığı 5 Mart 1971 tarihli bildiriydi, diğeri Hüseyin İnan’ın
Mamak Askeri Cezaevi’nde 1971’de kaleme aldığı Türkiye D evrim in in Yo­
lu broşürü... Latin Amerika, Filistin, Asya ve Afrika’daki gerilla mücadelele­
rinden esinlenmişti. Bu ülkelerin ortak özellikleri ABD emperyalizmine ba-
ğımlılıklan, geri kalmışlıklanydı. Devrimci güçler ya doğrudan ABD işgaline
(Vietnam gibi) ya da ABD desteğindeki hükümet güçlerine karşı kırsal alan­
larda gerilla savaşlan yürütüyordu. THKO’lular da Türkiye’de emperyalizm
ve onun yerli işbirlikçilerine karşı savaşımın coğrafi mekânının kırsal alan­
lar, toplumsal dayanağının köylüler olduğunu düşünüyordu. Dağlarda üsle­

2 T H K O ’dan Semih Orcan, Atilla Keskin, Gökalp Eren, M B ’den Teslim Töre ve bir kişi daha, (12
Eylül yargılamalarında TD K P davasının mütalaası).
necek, kentlerden lojistik destek alacak bir gerilla grubu, zamanla kır yok­
sullarından oluşan bir halk ordusuna dönüşecek, nihai olarak kentler kuşa­
tılarak iktidar alınacaktı. Yani devrim “kırlardan şehirlere doğru” gelişecekti.
THKO ’lular geçmişteki bu yaklaşımı, her şeyden önce komünistlerin
“proletarya partisi kurma” öncelikli görevini gözardı ettiği gerekçesiyle eleş­
tiriyordu. Bu “proletarya değil, küçük burjuva devrimciliği”ydi. Esinlenil-
mesi gereken 1917 Ekim Devrimi’nin lideri Lenin’in, 20. yüzyıl boyunca
dünya komünist partilerine model olan Bolşevik Partisi’ne biçim ve yön ve­
ren fikirleriydi. Lenin’e göre işçi sınıfının politik mücadelesi, “sınıfın en ile­
ri unsurlarını bünyesinde toplamış” , “en ileri teoriyle donanmış” , “öncü bir
parti” aracılığıyla verilebilirdi. Proletaryaya dışarıdan bilinç götürecek, her
koşulda örgütlenme ve mücadelesine kılavuzluk edecek bu parti “geniş bir
mahalli parti örgütleri ağıyla çevrelenmiş” , yasadışı çalışan, siyasi polisi atla­
tabilecek özelliklere sahip “profesyonelce devrimci faaliyette bulunan kim­
selerden meydana gelmeli”ydi. iktidara ancak zora dayalı bir devrimle gele­
bilmesi mümkün olabilen proletaryanın ayaklanmasını da yönetecek olan bu
parti, bir “savaş örgütü” gibi tasarlanmalı, hiziplere imkân tanımayan görüş
birliğine, sıkı bir disipline ve merkeziyetçiliğe sahip olmalıydı.3Periyodik bir
yayın organı (Rusya’da Iskra), bu partinin iskeleti, örgütlenme ve propagan­
da çalışmasının da temel aracıydı.

Fikir arayışı ve karmaşa

THKO’lular geçmiş eleştirisini, ML görüşlere ulaşma ve nihayet ML ilkelerle

donanmış bir örgüte, yani proletarya partisine dönüşme olarak ele alıyordu.
Bu dönüşme çabası, o yılların devrimci gruplarının, sosyalist teoriyle ilişki­
lerini de sergileyen bir örnekti. Tartışmanın hem kendilerini, hem gruba ka-
tılanları hem de üniversitelerden sürekli akıp gelen yeni kuşak sempatizan­
ları ikna edecek biçimde yürütülmesi gerekiyordu.
Örgütün yasal yayın organı Parti Bayrağ ı’nm 8. sayısında yer alan “ 1971
Sol Hareketi, THKO ve Gelişmesi” başlıklı yazıda bu kaotik tartışma süreci
açıklıkla tasvir ediliyordu:4

3 Lenin’in parti teorisiyle ilgili görüşlerini ayrıntılı olarak açıkladığı eserleri, 1970’li yıllarda Tür­
kiye’de B ir Yoldaşa Mektup, Nereden Başlamalı, N e Yapmalı, B ir Adım İle ri İk i A dım G eri adlarıy­
la yayınlanmıştı. Yukarıda Lenin’e atfen özetlenen Bolşevik parti modeli, Stalin’in liderliğinde­
ki 3. Enternasyonal tarafından sistematize edildi, dolayısıyla Stalinist bir parti anlayışı olarak da
değerlendirilebilir. Komünist partilerin modeli haline gelen Bolşevik partisinin bu yorumunun
ne ölçüde Lenin’e ya da Stalin’e ait olduğu komünist harekette hep tartışma konusu oldu. Ama
1970’li yılların Türkiye solunda (küçük çevreler dışında) böyle bir ayran veya tartışma söz ko­
nusu değildi, Stalin’in eserleri, Leninizmin kaynaklarından sayılıyordu.
4 Parti Bayrağı, sayı 8, Ekim 1978. Dergide söz konusu yazıyla ilgili “TH K O ’nun yayın organı Yol-
daş’m 12’nci sayısında yer alan tarihi belge” diye not düşülmüştü.
 TH KO militanlarının asıl önemli kesimi (...) Marksizmi öğreniyor ve kabul
ediyorlardı. (...) Bir yandan da uluslararası komünist hareketin güç verici et­
kisini kendi üzerlerinde görmeye başlıyor, kafalanndaki sorulara cevap bul­
mak için Marksist klasiklere ve uluslararası komünist hareketin belgelerine
başvurmaya yöneliyorlardı.

Geçici Merkez Komitesi’nin illegal yayınladığı Yoldaş dergisinin işlevi ör­

gütün yeni görüşlerini tartışmaktı. 1975 Ekim’inde çıkan ilk sayıda yer alan
yazıların başlıkları dahi onların vurgulamak istediklerini anlatıyordu: “ 12
Mart ve Özeleştiri” , “Devrim Kitlelerin Eseridir” , “Sınıf Mücadelesi Toplu­
mun Her Alanında ve Çeşitli Biçimlerde Sürdürülen Mücadelelerin Bütünü­
dür”, “Ancak İşçi Sınıfının ve Onun Devrimci Partisinin Önderliği Devri­
mi Zafere Götürür” , “Modern Revizyonizme Karşı Mücadele Tarihi Bir Gö­
revdir.”
Yazılar, geçmiş mücadelenin kitlelerden kopuk niteliğinden parti konu­
sunda yanlış görüşlerine, Türkiye’nin sosyoekonomik yapısından faşizm so­
rununa, devrimin niteliği ve yoluna kadar geniş bir çerçeveye yayılıyordu.
THKO’lular önce Çin’in devrim lideri Mao’nun, sonra Arnavutluk lideri
Enver Hoca’nm görüşlerini benimsedi. Ama bu bir anda değil, iki üç yılı kap­
sayan bir sürecin sonunda gerçekleşti. ÇKP ve Mao’nun görüşlerine uygun
olarak, Sovyetler Birligi’nin “sosyal emperyalist” bir ülke olduğuna dair Yol-
daş'm 1975 Kasım’ındaki ikinci sayısında yer alan yazı Teslim Töre ve arka­
daşlarının ayrılmasına neden oldu.
“Geçmişin değerlendirilmesi ve özeleştiri kampanyası” olarak adlandırı­
lan bu “ideolojik” arayış, bilimsel disiplinin gerektirdiği soğukkanlılıktan
çok, “revizyonizm-ML” ikileminde sürüyordu. Örneğin, Türkiye’de faşizmin
olup olmadığı sorunu tartışılırken bu, silahlı mücadele yürüten gruplara te­
orik bir meşruluk yaratıp yaratmadığı açısından önem taşıyordu. “Sürekli fa­
şizm” var denirse, silahlı mücadele vermek gerekirdi.5 Bu nedenle, önce sü­
rekli faşizm tezinin yanlışlığı ileri sürülerek “tırmanan faşizm” tezi savunul­
du.6 Sonra ise “sürekli faşizm”in silahlı mücadele yürütmenin teorik teme­
li olamayacağı, “tırmanan faşizm” görüşünün “revizyonizm”den etkilenerek
hazırlandığı (çünkü TKP de bu görüşteydi. Aydınlıkçılar buradan yola çıka­
rak onlan revizyonist tezleri savunmakla suçluyordu) savunuldu. 1976 so­
nunda faşizm konusundaki tartışmalar son buldu ve bir özeleştiriyle “faşist
diktatörlük” sonucuna varıldığı açıklandı.7 Bu karışıklıklar 1978’e kadar
aşağı yukarı her konuda yaşandı.

5 Yoldaş, sayı 3, Ocak 1976.

6 Yoldaş, sayı 4, Şubat 1976.
7 Yolclaş, sayı 6, Aralık 1976.
 En önemli tartışma, A ydm lık'ın gündeme taşıdığı “Üç Dünya Teorisi” ko-
nusundaydı. Bu teoriyi savunup savunmamayı komünist olmanın ölçütü
olarak sunan Aydınlık, THKO’lulan komünist hareketin çizgisini kavrama-
makla, revizyonist ve eski maceracı görüşlerin etkisinde kalmakla suçluyor;
ÇKP ile'ÇKP yanlısı komünist partilerin yayınlarından çevirilerle “bakın işte
uluslararası komünist hareket de böyle düşünüyor, siz bilmiyorsunuz” me­
sajı vererek ideolojik bir baskı kurmaya çabalıyordu. Üç Dünya Teorisi’ni
kabul edişle ilgili Parti Bayrağı’nda şöyle deniyordu:

Bu teoriyi kabul edişimizde, kuşkusuz, en başta gelen etken, M L [Marksist-

Leninist - V.E.] kavrayışımızda hâlâ büyük eksikliklerin olması, genç ve tec­
rübesiz komünistler olarak ideolojik ve siyasi bakımdan henüz yeterince çe­
likleşmemiş oluşumuzdu. Daha o zamandan devrim davasından vazgeçme­
den bu teorinin ülkemiz pratiğine nasıl uygulanabileceğine ilişkin pek çok
kuşkularımız vardı. Ama biz, bu teorinin uluslararası M L hareketin genel çiz­
gisinin bir parçası olduğunu düşünüyor ve mevcut kuşkularımızın bu teoriyi
kavramaktaki yetersizliğimizden ileri geldiğini sanıyorduk.8

Arnavutluk Emek Partisi’nin 7. kongresinde ÇKP, Mao ve üç dünya teori­

sine yönelttiği eleştiriler, THKO’luları hem üç dünya teorisinden hem de bu
vesileyle üzerlerine gelen A ydınlık ’tan kurtardı. Ve AEP’in yanında yer alı­
narak, Mao’nun ve onun üç dünya teorisinin “oportünist bir teori”9 oldu­
ğu ilan edildi. Oysa kısa bir süre öncesine kadar, ÇKP’nin “dünya halkları­
nın ve ezilen ulusların yolunu aydınlattığı” , Mao’nun “büyük önder” oldu­
ğunu yazmışlardı.10
Ancak Maoculuğun reddiyle THKO’lular, Aydınlık’ın Üç Dünya Teorisi tar­
tışmaları içinde gölgelenen bir başka çelişkilerinin de üstesinden geldi. Bolşe­
vik devrimin çizgisinden ilerlemek arzusu, Maoist fikirlerle çelişki halindey­
di. Biri işçi sınıfı içinde örgütlenerek ve büyük şehirlerde patlak verecek bir
ayaklanmayı, diğeri kırsal alanda köylüler arasında örgütlenen komünist par­
tinin uzun süreli gerilla savaşıyla iktidarın parça parça ele geçirilmesini öngö­
rüyordu. 1977’de Aktancılar grubunun (daha sonra Türkiye İhtilalci Komü­
nistler Birliği-TIKB) ayrılmasının arka planında bu çelişki de vardı.

8 “1971 Sol Hareketi...”, a.g.d. Söz konusu makale Z e r i Popuiit’te 7 Temmuz 1977’de yayınlandı.
9 H alkın Kurtuluşu, sayı 83,21 Kasım 1977.
10 Ûrneğin, H alkın Kurtuluşu’nun 13 Eylül 1976 tarihli 22. sayısında 1. sayfadan M ao’nun ölü­
mü “Büyük devrimci önder M ao Ze D ung’u kaybettik, M ao Ze Dung’un düşünceleri yolum u­
zu aydınlatıyor” büyük puntolarla sürmanşetten verilmiş; sosyalist Çin ve M ao’ya övgüler dü­
zen yazılar yazılmıştı. Ekim ayı sayılarında da bu türden yazılar devam ediyordu. H alkın Kurtu­
luşu’nun 16 Temmuz 1979 tarihli 167. sayısında “M ao Zedung Düşüncesi, revizyonist, küçük
burjuva bir teori ve pratiğin ifadesidir” başlığıyla yazılan yazıda artık eski görüşlerin reddedil­
mesi netleşmişti.
 THKO’lular AEP’in ÇKP’yi eleştiren raporun öğrenilmesinden sonra yaşa­
dıklarını şöyle anlatıyordu:

Ve THKO, AEP 7. Kongresi’ni aynı zamanda kendisinin Marksizm-Leninizm

doğrultusundaki gelişmesine güç ve omuz veren bir kongre olarak selamlar­
ken, önemli sayıda militanımız ileri sürdükleri görüşlerin Enver Hoca yolda­
şın tarihi raporu [ÇKP’nin eleştirildiği rapor - V.E.] ve Zeri i Populit gazete­
sinde [AEP’in yayın organı - V.E.] yayınlanan “Devrimin Teori ve Pratiği”
makalesinde ortaya konan M L fikirlerle bütünüyle çakıştığım sevinçle gör­
düler.11
Bu rapor [AEP 7. Kongresi’ne sunulan ÇKP’nin eleştirildiği rapor - V.E.]
GM K ’dan en alt organlara kadar THKO saflarında geniş bir yankı uyandırdı...
GMK... toplanarak ‘Üç Dünya Teorisi’nin reddedilmesi doğrultusunda kendi
içinde karar aldı ve örgüt kadro ve militanlarının bütünüyle ML saflara kaza­
nılması, tek bir devrimcinin bile yeni oportünist akıma terk edilmemesi ama­
cıyla açılması gündeme gelmiş olan UDHD [Ulusal Demokratik Halk Devri­
mi - V.E.] tartışmasının hemen ardından Ü D T ’nin [Üç Dünya Teorisi - V.E.]
tartışmaya açılması ve mahkûm edilerek örgütün yeni görüşlerinin belirlen­
mesini kararlaştırdı.

GMK’nın tartışma süreciyle ilgili çıkardığı genelge için de şöyle deni­

yordu:

Genelge, mesele tartışılırken, başta AEP olmak üzere uluslararası komünist

hareketin belgelerinden yararlanılması, ama kopyacılık yapılmaması, esas
olanın meseleyi özümlemek ve kendimize mal etmek olduğuna vb. dikkati
çekiyordu. Öte yandan reddedilinceye kadar “Ü D T ”nin hâlâ örgütümüzün
resmi görüşü olduğu gerçeği ortaya konuyor ve örgüt dışında buna ters ulu­
orta davranışlara girilmemesi isteniyordu. Ama genelge, belli hatalar da taşı­
yordu. Örneğin “bu çalışma (inceleme faaliyeti) süresince örgütümüzün bü­
tün organları, üyeleri, aday üyeleri ve yakın sempatizanları resmi merkezi gö­
rüşümüz olan üç dünya tahlilini savunmak, uygulamak ve hayata geçirmek­
le yükümlüdür” diyordu.12

Tartışma kısa sürede, başından itibaren ideolojik evrimde etkili olan ceza-
evindeki eski THKO’lu hükümlülerin de ağırlıklarını koymasıyla, AEP’den
yana tutum alınması ve Maoculuğun reddiyle sonuçlandı. Böylece üç dün­
ya teorisinin ve bu yolla Aydınlık'm kurduğu baskıdan kurtulundu, yeni bir
yol için zemin doğdu.

11 “1971 Sol Hareketi...”, a.g.d.

12 “1971 Sol Hareketi...”, a.g.d.
 G M K daha sonra, uluslararası ve ulusal planda devrimin bütün temel me­
selelerini Yoldaş dergilerinde yayınlanan bir dizi makaleyle ( Yoldaş 8’de
“U D H D ”, Yoldaş 9’da “Üç Dünya Teorisi Üzerine ve Özeleştirimiz”, Yoldaş
l l ’de “Milli Mesele Üzerine” vb.) açıklığa kavuşturdu. Ve Türkiye’de prole­
tarya partisinin üzerinde yükseleceği ideolojik-siyasi temelleri yarattı.13

THKO’lular, AEP’in çizgisinden yana tutum almalarından başlayarak

1990’lara kadar Arnavutluk’u da dünyadaki tek sosyalist ülke kabul etti.
TKP(ML) Hareketi, TİKB gibi Arnavutluk yanlısı başka gruplar da vardı ama
THKO’lular, TDKP döneminde, 1980 Haziran’mda üç merkez komite üyesi­
nin ziyaretiyle AEP’le resmi ilişki de kuran tek gruptu. Uzun yıllar da bu iliş­
ki sürdü. Dünya komünist enternasyonali yaklaşımı da AEP yanlısı komü­
nist partilerle bir dayanışmayı kapsıyordu.

Maocu dönem (1975-78)

THKO’lular gibi Geçici Merkez Komitesi kurarak örgütlerini toparlamaya

çalışan THKP-C’liler ile TK P(M L)’den koparak H alkın B irliği dergisi etrafın­
da toplanmış olanlar da eski çizgilerine aynı eleştirileri yöneltiyordu. Bu iki
grupta da yeni örgüt ve siyaset arayışı benzer biçimde sürüyordu.
Her üç grubun kendi içinde ve birbiriyle bitmeyen tartışmalara ve karma­
şaya yol açan, uluslararası komünist hareketle uyum çabasıydı. Bu çaba, ko­
münist hareketin enternasyonal bir hareket oluşu itibariyle, bir ölçüde do­
ğal da görülebilirdi, ama algılanış biçimi, tartışmaların düzeyi ve yarattığı so­
nuçlar göz önüne alındığında bir çarpıklık da göze çarpıyordu. Her şeyden
önce ÇKP’nin SBKP’ye yönelik eleştirileri yeni değildi, ama 12 Mart öncesin­
de bu militanların ilgisini çekmemişti.
Maoculuğun benimsenmesi belli ki, yenilgi sonrası, yeni siyaset arayışı
içinde ÇKP-SBKP merkezli saflaşmada bir tercihle ilgiliydi. Radikal bir geç­
mişten gelen militanlann SBKP’nin “barışçıl geçiş” , “barış içinde bir arada
yaşama” , “yumuşama” vb. gibi tezlerine yakın durması beklenemezdi.
THKO ve THKP-C’lilerin tercihiyle Maoculuk, bu grupların kitlesel oluş­
larından ötürü, birden Türkiye sosyalist hareketinde geniş taraftar bulan
akım haline geldi. Solda güçlü bir Maocu cephe oluştu. Karşısında da SBKP
çizgisindeki Sovyetik cephe vardı. Görüş ayrılığıyla sınırlı kalmayan, karşı­
sındakini düşman gören, sert ve keskin bir bölünmeydi bu.
Maoculuğun 12 Mart öncesinden gelen iki savunucusu daha vardı. Biri
Mao’nun halk savaşı teorisini ve Çin devrimini kendine model alan İbrahim
Kaypakkaya’nm TKP(M L)’si, diğeri Maoculuğun başka bir versiyonunun sa­

13 “1971 Sol Hareketi...”, a.g.d.

vunucusu Aydınlıkçılar. THKO ve THKP-C’lilerin geçmişe dönük kitleler­
den kopuk mücadele eleştirisi İbrahim Kaypakkaya’yı da kapsıyordu, Halkın
Birliği de zaten TKP(M L)’den kopmuştu. Böylelikle her üç grup da kendisi­
ni Aydınlıkçılara yakın konumda buldu.
Maoculuğun kıdemli ve daha donanımlı savunucusu Aydınlık da bunu iş­
ledi, her fırsatta birleşme çağrılan yaptı. Dört grup da birbirini “proleter dev­
rimci” diye niteliyor, ortak parti çatısında bir araya gelebilecek doğal mütte­
fik kabul ediyordu. 1975-77 arasındaki dönemde egemen olan bu eğilimin
ürünü olarak da ortak mitingler, kampanyalar düzenlediler, her gelişmeye
karşı birlikte tutum almanın yollarını aradılar. Temmuz 1976’da birliği res­
mileştirecek protokol imzaladılar. Madalyonun diğer yüzünde ise özellikle
Aydmlık’a karşı güvensizlik vardı. Daha önemlisi her üç grubun da arayış­
larını Aydınlık’m ideolojik baskısı altında sürdürmek zorunda kalmasıydı.
Aydınlık her fırsatta çelişkilerini yüzlerine vurması bir yana, açtığı üç dün­
ya teorisi tartışmasıyla onları kendi zeminine çekti. 1 Mayıs 1977 katliamı,
bu teorinin “revizyonizmle mücadele” anlayışının hangi sonuçlara varabile­
ceğini göstermişti, ama Aydınlıkçılar ustaca bunu onların ideolojik tutarsız­
lıklarına bağladı. Öyle ki buna ikna olan Halkın Yolu yöneticileri TİKP’e il­
tihak etti.
“Proleter devrimci ittifak” bir daha sözü edilmeyecek şekilde dağıldı. Üç
grubun geçici Maoculuk dönemi de son buldu. Bu pek banşçıl olmadı, grup­
lar birbirlerine ağır suçlamalar yöneltti, çatışmalara girdiler.
1 Mayıs katliamında provokasyonun sorumlularının bir tarafı ola­
rak Halkın Kurtuluşu ile Halkın Yolu hedef tahtasına konulmuştu. Zira
TKP’nin yönlendirdiği DİSK yöneticilerinin alana Maocuları sokmama tu­
tumuna rağmen mitinge katılan, Maocu cephenin en kitlesel iki grubuy­
dular. Halkın Kurtuluşu “Sosyal faşistlere karşı devrimci kitle terörü”nü
de savunuyordu. Başta Aydınlık olmak üzere solun neredeyse tümü on­
ları provokasyona zemin hazırlamakla suçladı. Günlük büyük gazetelerin
bazıları zaten katliamdan doğrudan Maocuları sorumlu tutuyordu. Siya­
si polis de bu genel atmosferden yararlanarak H alkın Kurtuluşu büroları­
na baskınlar düzenledi, pek çok kişiyi gözaltına aldı. Bütün bunlar, örgüt
içinde başta üç dünya teorisi olmak üzere birçok tartışmayla boğuşan, kı­
sa bir süre önce yaşanan bölünmenin etkisini üzerinde taşıyan THKO’lu-
ları, taraftarları nezdinde ciddi bir prestij kaybına uğrattı, örgüt neredey­
se dağılıyordu. Ama Halkın Yolu’nun tersine TH KO’lular, sol ve aydınla­
rın tecrit baskısı altında sürüp giden örgütsel kargaşalığın üstesinden gel­
meyi başardı.
Katliam THKO’lulara ders oldu, o güne kadar izledikleri politikayı sonra­
ki yıllarda sürdürmediler, 1978 yılı 1 Mayıs’ına katılabilmek için DİSK yö­
neticilerine yazılı başvuru yaptılar, reddedilince de katılmadılar.14 “Bir pro­
vokasyona meydan vermemek için” katılmayacaklarını da dergilerinde du­
yurdular.15
Bu politika yalnızca 1 Mayıs’a katılıp katılmamakla ilgili değildi. 1975’ten
beri Haikm Kurtuluşu, DİSK, TÖB-DER vb. gibi kitle örgütlerinin düzen­
lediği mitinglere “zorla” katılma kararlılığmdaydı. Çünkü TKP, TİP ya da
TSlP’lilerin etkinliğindeki bu kitle örgütleri, “Maocuları” davet etmek bir
yana “karşıdevrimci” oldukları için mitinglere sokmamak istiyordu. Buna
CHP mitingleri de dahildi. 1975-77 arasında en önemli kitlesel gösterilerin
CHP’nin ya da bu kitle örgütlerinin öncülüğünde tertiplenmiş mitingler ol­
duğu düşünülürse Halkın Kurtuluşçuları da dahil Maocu cephede bunun,
soldan ve kitlelerden tecrit edilme girişimi olarak algılanması doğaldı. Bu­
nunla mitinglere zorla katılarak baş edeceklerini düşünüyorlardı. Mitingle­
re “tecriti kırmak” , “devrimci sloganlan kitlelere ulaştırmak” amacıyla katıl­
mayı politik bir taktik olarak benimsemişlerdi.16

14 H alkın Kurtuluşu, sayı 105, D İSK Başkanhgı’na başvuruyu 18 Nisan’da Halkın Kurtuluşu Yazıiş-
leri M üdürü Veli Yılmaz gönderdi. Yazısında Halkın Kurtu/uşu’nun 30 bini aşkın basılan dergi
olduğunu belirtti.
15 H alkın Kurtuluşu, sayı 106, 28 N isan 1978.
16 H alkın Kurtuluşu nun 4 Nisan 1977 tarihli, 51. sayısında yer alan C H P’nin erken seçim kam­
panyasının bir parçası olan Gaziantep’teki bir mitingiyle ilgili yerel militanların kaleme aldık­
ları yazı, T H K O ’lulann yaklaşımlarını olduğu kadar, o sıralarda her ilde karşılaşılan “sosyal fa-
şist-Maocu bozkurt” mücadelesinin de tipik bir örneği sayılabilir: “Devrimcilerin anlayışı şuy­
du: C H P ’nin tabanındaki geniş kitlelere proleter devrimci siyaseti ulaştırmak, mitingi revizyo­
nistlerin teşhir edileceği bir alan haline getirmek; sosyal-faşistlerin devrimcileri tecrite yönelik
karşı-devrimci çabalarını kırmak.
Proleter devrimciler mitingi kesinlikle sabote etmeyeceklerini C H P Gençlik K ollan Başkanı
Zeki Alçın’a ve il-ilçe yönetimine önceden belirttiler. Buna rağmen 1GD yanlısı Zeki Alçın ve re­
formist il yönetimi bu uyanyı dikkate almadılar.
Devrimciler C H P yönetimine ‘Herkese iş, köylüye toprak, halka hürriyet’, ‘D oğu’da milli zul­
me son’, ‘İşçiler sendika yönetimine’, ‘Siyasi cinayetlere ve işkencelere son, genel af!’ gibi slo­
ganlan pankartlar halinde miting alanına götüreceklerini, ‘N e Amerika N e Rusya Bağımsız De­
mokratik Türkiye’ sloganını da miting alanında atacaklannı söylediler. Çimse-tş, Devrimci Ya-
pı-lş, Oleyis gibi sendikalar kanalıyla bu konuda C H P zorlandı.
Mitingle ilgili duvar yazılan yazıldı, gazete satıldı, imza kampanyası etkili bir şekilde sürdü­
rüldü. Bu çalışmalarla devrimci sloganlar kitleler arasında yayıldı.
Bütün bu çalışmalar yürütülürken IG D ’li sosyal-faşistler de ‘Maoculara’ karşı entrika peşin­
deydiler. Mitingden 2 gün önce ÎG D ’liler yeni asılan ‘Devrimci, yurtsever basma özgürlük’ afiş­
lerinin üzerini C H P afişleriyle kapattılar. Devrimcileri C H P tabanından tecrit etmeye çalışıyor­
lardı. Am a devrimciler afişlemeyi durdurup, sosyal faşistlerin gerçek yüzlerini halka ve C H P ’li
kitlelere anlatarak onlann oyunlannı boşa çıkardılar.
H alkın Birliği ve Halkın Y olu ’ndan arkadaşlarla birlikte semtlerde halka siyasi gerçekle­
ri açıklama çalışmalan sürdürülürken, diğer taraftan C H P ’li yurtseverleri ikna etme yoluyla
önemli bir kitle tabam oluşturuldu. Sosyal-faşistler bu olum lu gelişmeleri görüyorlardı. Bu yüz­
den proleter devrimcilere saldın, sataşma gibi eylemlere girişmeyi göze alamadılar.
Proleter devrimcilerin tüm çabalanna rağmen orta yolcu siyasetler sosyal-faşizme karşı dev­
rimci saflara katılmadılar. Tam tersine Halkın Kurtuluşu, Halkın Birliği ve Halkın Y olu’ndan
oluşan anti-revizyonist cepheyi zayıflatmak için çalıştılar.
 Zaten birbirini zayıflatmayı amaçlayan iki düşman cepheydi söz konusu
olan. Sovyet yanlısı gruplar açısından nasıl Maocu bozkurtlara karşı müca­
dele faşizmle mücadeleden aynlmıyorsa Maocu gruplar açısından da sosyal
faşistlere karşı mücadele faşizme karşı mücadeleden ayrılmıyordu.
1 Mayıs’ta [1977] provokasyona zemin olan çatışmanın benzerleri Türki­
ye’nin birçok ilinde yapılan mitinglerde defalarca yaşanmış, yer yer silahla­
rın konuştuğu, taşlı sopalı kavgalar, “solcuların yine birbiriyle çatıştığı” sıra­
dan gerçek haline gelmişti. 1 Mayıs, önceki birçok mitingde tekrarlanan ça­
tışmaların devamıydı. Üstelik 1 Mayıs öncesinde taraflar arasındaki gerilimi
artıran çatışmalar da şiddetlenmişti. Örneğin, Ankara Tandoğan’da binlerce
kişinin katıldığı mitingde (5 Şubat) iki taraf arasında çıkan taşlı sopalı bü­
yük bir çatışma yaşandı.17 H alkın Kurtuîuşu’nda18 “Faşizme ve sosyal faşiz­
me karşı devrimci kitle terörünü yükseltelim” 19 çağrısı yapılıyordu. 1 Ma-
yıs’a doğru iki tarafın da tırmandırdığı çatışmalarda iki kişi hayatını kaybetti.

İnşa örgütü ya da TDKP’nin kuruluşu

1975’in ikinci yarısında ortak bir tüzük, Geçici Merkez Komitesi’ne bağlı il,
ilçe komitelerinin kuruluşu, THKO’lulara kitle hareketine, merkezi bir örgüt
aracılığıyla müdahale imkânı sağladı. Yasadışı bir örgütlenmeydi söz konusu
olan, ancak kısa sürede periyodik bir yayın organı ( Halkın Kurtuluşu) ve ül­
kenin her yanında kurulan Yurtsever Devrimci Gençler Demekleri (YDGD)
gibi yasal araçlarla örgüt hızla yayıldı. Deniz Gezmiş efsanesiyle gençlik ve
toplum içinde pek çok sempatizan edinmiş THKO’lular, 1975-76’da üniver­
siteli gençliğin, büyük şehirlerin yanı sıra Anadolu’nun Urfa, Antep, Maraş,

Proleter devrimciler miting boyunca kitlelerin gerçek taleplerini dile getiren ve kurtuluş
yollarını gösteren sloganları devrimci coşku ile ve büyük bir kitle olarak haykırırken, revizyo­
nistler ve reformistler kitleleri uyutmaya, onların devrimci uyanışlarını geciktirmeye çalıştılar.
27 M a n C H P mitingi, devrimcilerin kitlelerle kaynaşması, devrimci sloganların kitlelere
ulaşması bakımından olumlu olmuştur. Sosyal-faşistlerin yaratmak istediği tecrit zinciri kırıl­
mış ve C H P’nin tabanındaki yurtseverlere kendi deneyleri içinde sosyal faşistlerin gerçek yüzle­
ri belirli bir ölçüde de olsa gösterilebilmiştir.”
17 Tandoğan’daki miting, başta TKP olmak üzere Sovyetik çizgideki grupların etkin olduğu T Û B -
DER, T Ü M -D E R ve TÜ TED ’in düzenlediği Ekonomik ve Demokratik Haklar Mitingi’ydi. 7 Şu­
bat 1977 tarihli Halkın Kurtuluşunda olay şöyle anlatılmıştı: “Revizyonistler polise ihbar ederek
devrimcilerin mitinge alınmasını önlemeye çalıştılar. Başaramayınca polisle birlikte devrimcile­
re karşı taşlı sopalı silahlı saldırıya geçtiler. Devrimcilerin yeterince örgütlü olmayışı ve disiplin­
li bir katılmanın sağlanamayışı, devrimcilerin mücadelesini zaafa uğrattı. Buna rağmen saldırıla­
ra kararlılıkla karşı koydular.” T Û B -D E R Genel Merkezi, b u olayın üzerine Maocularm etkili ol­
duğu 20 şubenin yönetimini görevden aldı. Bu şubeler şunlardı: Gaziantep, Üsküdar, Uşak, Kır­
şehir, Bolu, Kayseri, Pazar, Mazgirt, Hozat, Pülümür, Pertek, Seyitgazi, Arşin, Sungurlu, Kor-
gan, Dursunbey, Akçadağ, İnebolu, Eşme, Viranşehir...
18 Sayı 44, 14 Şubat 1977.
19 H alkın K urtuluşu, sayı 44, 14 Şubat 1977.
Çorum, Kayseri, Kırşehir gibi çok değişik illerinde ilişkilere sahip tek grup
gibiydi. DİSK üyesi bazı sendikalarda etkinlik kurmuşlardı. 1976’da Urfa’da
7 bin, Antep’te 20 bin kişilik miting düzenleyebiliyorlardı. Günlük ulusal ga­
zetelerin toplam tirajının 300’ü bulabildiği Kırşehir merkezinde H alkın K u r­
tuluşu 500 satabiliyordu.
Halkın Kurtuluşçuları, 1975-80 arasında, birçok ilde, üniversiteli gençlik,
öğretmenler, işçiler ve köylüler arasında örgütlenmeler kurmuş, en yaygın
örgütlerden biriydi. Parti Bayrağı’na göre, 1978’de Halkın Kurtuluşu ’nun ti­
rajı 30 bindi.
1977 başında Gökhan Edge adlı gencin Diyarbakır’da gözaltında öldürül­
mesi üzerine başlatılan protestolar, o güne kadar örgütün kendi özgücüy-
le gerçekleştirdiği en önemli protesto hareketiydi. H alkın Kurtuîuşu’nda yer
alan bilgilere göre, İstanbul, Ankara, İzmir ve Tunceli’de mitingler düzen­
lendi. 15 Ocak’taki Ankara Tandoğan’daki mitinge 10 bin, 22 Ocak’taki İs­
tanbul Saraçhane’dekine 20 bin, 29 Ocak’taki İzmir Basmahane’dekine 5 bin
kişi katıldı. Tunceli’deki miting ise Mazgirt ilçesinde yapılmıştı. Kampanya
boyunca 15 bin afiş, 68 bin “pul” diye tabir edilen çıkartma, miting çağrıla­
rı için de 20 bin afiş ve 180 bin el ilanı dağıtıldı. 100 kişi de gözaltına alındı.
Yine dergide yazılanlara göre, diğer gruplara kendi slogan ve pankartlarıyla
katılmaları için çağrılar yapıldı, ama bunlar karşılıksız kaldı.20
Kuşkusuz THKO’lular, başından beri netleşmiş siyasi fikirlerle yola çık­
mış, Maoculukla başlayıp Enver Hocacılıkla biten fikri karmaşa yaşamamış,
sol içi çatışmanın başlıca tarafı haline getiren “revizyonist tecriti kırmak”
adına mitinglerde, kitle örgütlerinde çatışmalara girmemiş olsalardı; dene­
yimleri, yaygın ilişkileri, militan yapıları gereği sosyalist solun en örgütlü
gücü olabilirlerdi. Ya da tersinden, pratikte geçirdikleri ilk dönemin özellik­
leri dikkate alınırsa, yani bütün görüşlerim sil baştan Marksist klasikler ve
uluslararası komünist hareketin referanslarıyla kurdukları sırada sık sık gö­
rüş değiştirmeleri, Aydmlık’ın bunaltıcı baskısı, sağcı komandolarla girişilen
çatışmaların yanında bir de “sosyal faşistler”le girişilen mücadelemin saptırı­
cı etkileri, “sol içi çatışmanın tarafı” olmaktan kaynaklanan prestij kaybı vb.
hesaba katılırsa, hâlâ solun en yaygın örgütlerinden birinin ortaya çıkmış ol­
ması azımsanmayacak bir başarı sayılabilir.
THKO’lulann “dönemeç” olarak niteledikleri THKO 1. Konferansı 1978
yılının Ekim ayında Çorum’da 19 delegenin katılımıyla toplandı. O güne ka­
dar kullanılan “THKO” adı “TDKP-lnşa Örgütü” olarak bu toplantıda değiş­
tirildi. Konferansla örgütü, hem siyasal görüşler hem örgütsel ilkeler alanın­
da netleşmiş olarak yeni bir döneme taşıyanlar, 1973-74’ten beri, cezaevin­
de başlayarak, ideolojik ve örgütsel dönüşümü birlikte sağlamaya kararlı es­
20 H alkın Kurtuluşu, sayı 49, 21 M art 1977.
ki THKO’lulardı. Hareketin ana gövdesini de yönetimdeki çoğunluğu da ba­
şından beri ellerinde tutuyorlardı.
Konferans, bir genel komite, bir merkez komitesi ve onun yürütme kuru­
lunu seçti. Dört yıldır THKO’lulann ulaşmak istedikleri ideolojik-politik gö­
rüşler son bir yılda varılan sonuçlarla birlikte yeniden formüle edildi. Bu­
na göre, Türkiye emperyalizme bağlı yan-sömürge, yan-feodal bir ülkeydi.
Devrim, faşizmi ve feodalizmi tasfiye edecek ulusal demokratik halk devri­
mi olacaktı. TDKP’lilerin çalışma tarzlarına yol gösterecek kararlardan biri
işçi sınıfına diğeri köylülüğe ilişkindi. Şöyle deniyordu: “Diğer ezilen sınıflar
arasındaki çalışmayı bir yana itmeksizin -sanayi (şehir), tarım (k ır)- özellik­
le de modem sanayi işçileri arasındaki çalışmayı esas almalıyız. En iyi, en fe­
dakâr, en bilinçli kadrolarımızı işçi sınıfı içinde çalışmak üzerine seferber et­
meliyiz.” “Toprak ağalığı ekonomisinin tasfiye edilmesi ve toprak ağalarının
ellerinde toprakların köylü komiteleri aracılığıyla yoksul köylülere dağıtıl­
ması talebine bağlı olarak, bugünden toprak işgalleri örgütlemeli, yönetme­
li ve teşvik etmeliyiz.”21 Örgüt yukarıdan aşağıya örgütlenecek, örgütlenme­
nin temelini hücreler oluşturacaktı. Hücreler ise üretim alanlarında, iş mer­
kezlerinde ve diğer çalışma alanlarında kurulacaktı.
İnşa Örgütü, ilk dönemin kaosuyla birlikte, “proleter devrimci ittifak” ,
benzer görüşteki gruplarla ortak partileşme, “revizyonist tecriti kırma”
amaçlı mitinglere zorla katılma gibi kimi politikaları da geride bıraktı.
Eski THKO’lulan bir araya getirme çabası “sosyal emperyalizm görüşü”
nedeniyle Mücadele Birliği ayrılığıyla 6 ay içinde başarısız olmuştu. Aktan-
cılarla birlik de iki yıl sonra karşılıklı suçlamalarla sona ermişti. Halkın Yo­
lu, Halkın Birliği’yle ortak parti hedefiyle süren ittifak çabasından da geri­
ye fiziksel saldırılara varan çatışmalar kalmıştı. Bunlar, THKO’lulan partiyi
kendi özgüçlerine dayanarak kurmaya, müttefiklerini de değiştirmeye götü­
ren etkenlerdi.
Konferans kararlannda “proleter devrimci ittifak” ve onun parçası Halkın
Yolu ve Halkın Birliği ile ilgili şu görüşlere yer verilmişti:

Devrimcilerin birliğinin unsuru olarak görülen iki hareketten “THKP-C/

M L”, “Üç Dünya Teorisi” tartışmalan sırasında iflas etti. Bu hareketi yönlen­
direnlerin tümü peşlerine takabildikleri bazı unsurlarla birlikte karşıdevrim-
ci TllKP’ne kapılandılar. “TK P(M L) T1KKO Hareketi” ise eklektik ve reviz­
yonist tezlerinin kaçınılmaz sonunu yaşıyor. Proleter devrimci hareketin yö­
nettiği M L eleştiriler ve sınıf mücadelesinin karşılarına dayattığı sorunlardaki
çözümsüzlüklerinin sonucu çözülüyor ve parçalanıyor.22

21 “T H K O Konferans Belgeleri”, Parti Bayrağı, sayı 9, Kasım 1978.

22 “T H K O Konferans Belgeleri”, P a rti Bayrağı, sayı 9, Kasım 1978.
r
İplerin koptuğu 1978 yılı içinde H alkın Kurtuluşu, H alkın Yolu, H alkın
Sesi dergilerinde bolca karşılıklı rakip gruptan saflara geçen militanların
özeleştirileri, mektupları yer aldı. H alkın Kurtuluşu’nda İnşa Örgütü’nün
kurulmasına bağlı olarak, tıpkı Aydınlıkçıların TlKP’in kuruluşunda yap­
tığı gibi, “ Devrimciler parti bayrağı altında toplanıyor” başlığıyla sonra­
ki aylar boyunca da her sayıda yinelenen, her gruptan ve her ilden insan­
ların özeleştiriler vererek parti saflarında toplandığını anlatan yazılar ya­
yınlandı.
THKO’dan TDKP’ye yeni kimlik edinmeye çalışan Halkın Kurtuluşçulan,
soldan gelen yoğun baskının üstesinden gelmenin bir yolu olarak daha sek-
ter bir tutum benimsemişti. Yaygınlıkları, kitlesellikleri de dikkate alındığın­
da, bu özellik onlan, 12 Eylül öncesinde PKK hariç tutulursa, sol içi çatışma­
da en çok göze çarpan gruplardan biri yaptı.
1975’teki ayrılıkta Mücadele Birliği grubunun lideri Teslim Töre “1. Bi­
len ve TKP’sinden daha keskin bir Rus uşağı, daha keskin bir faşist ve feodal
zorba...”;23 1977 Mayıs’ında ayrılan ve daha sonra TİKB’yi oluşturacak grup
“adice yalanlar yayan” “faşist, karşı devrimci hizip” ,24 liderleri Aktan İnce
“MİT ajanı ve ruh hastası”25 olarak nitelendi.
Halkın Kurtuluşu’nun değişik sayılarında yer alan kimi örnekler sol grup­
lara karşı kullanılan üslup hakkında aydınlatıcı olabilir:

TKP ve benzeri sosyal faşist akımların yanı sıra Kürdistan’da sözde Kürt hal­
kı adına hareket ettiklerini söyleyen Şıvan, Özgürlük Yolu, Apocular gibi ör­
gütler de Kürt halkının düşmanlarıdır.26

Proletarya partisi önündeki kâğıttan bir barikat daha çöktü.27

9 Haziran günü İstanbul Mecidiyeköy’de bildiri dağıtan ve gazete satan HK

taraftan devrimciler, Dev-Sol adlı T’K’P’nin vurucu timliğini üstlenmiş gru­
bun engellemesiyle karşılaştı. Dev-Sol adlı grup kitlelerden kopuk olarak re-
vizyonizmin yoğun bir etkisinde bulunmakta ve T’K’P kuyrukçuluğu yap­
maktadır.28

23 Parti Bayrağı, sayı 8, Ekim 1978.

24 A.g.e. Yıllar sonra da TİKB’liler, “sahte solcu”, “terörist reaksiyon grubu” (Devrimin Ses i, sayı
201, N isan 1999) diye tanımlandı.
25 Halkın Kurtuluşu, sayı 189, 29 Aralık 1979.
26 H alkın K urtuluşu , sayı 158.
27 Sözü edilen “kâğıttan barikat” D e vrim ci H alkın B irliği, Partizan, Güney ve Kavva dergileri tara­
fından oluşturulan Devrimci Demokratik Eylem Birliği’dir. Birlik partileşme önünde engel ola­
rak görülüyor.
28 Halkın Kurtuluşu, sayı 165.
 Halkın Yolu provokatif bir grup olma yolunda ilerliyor... özellikle son za­
manlarda bu grup Halkın Kurtuluşu’na yönelik karşı devrimci faaliyetlerini
tırmandırmaktadır.29

Kendisine Apocu adım takan ajan provokatör çetesi...30

Halkın Kurtuluşçulan, 1978-80 arasında “sosyal faşist” gördükleri TKP,

TİP, TSİP gibi gruplardan başka yakm rakipleri Halkın Yolu, Halkın Birli­
ği ve TİKP’ten başka TİKB, TKEP, Devrimci Yol, Kürt örgütlerinden de PKK
ile çatışmalara girdiler. TİKB ile çatışmalarda 5, Emeğin Birliği’yle çatışma­
larda 8, TKP’yle çatışmalarda 12, PKK’yla çatışmalarda en az 13 kişi hayatı­
nı kaybetti.31
TKP, TIP, TSİP’le gerilim “sosyal faşizm” tespitiyle ilgiliydi ve süreklilik
arz ediyordu, gruplar karşılaştıkları her platformda çatışmaktan kaçınmıyor­
du. TIKP, TKEP, TİKB ile girişilen çatışmalar, aylarca süren karşılıklı misil­
lemelere, kitlesel kavgalara, etkin olunan demek, kahve vb.’lerinin basılma­
sına uzanan sistematik çatışmalardı. HK’lılar açısından, örgütsel gelişmeleri­
ni de doğrudan etkileyen en büyük çatışma PKK’yla girişilmiş olanıydı. Di­
yarbakır, Tunceli, Gaziantep, Urfa, Elazığ, Kars gibi illere yayılan bu çatış­
malar aylarca sürmüş, gruplar birbirlerini bulundukları okul, semt, mahalle,
köy vb.’den söküp atmayı amaçlamıştı. Ölen 13 kişiden l l ’i Halkın Kurtu-
luşu’ndandı ve çoğu pusular kurularak öldürülmüştü. Çatışmalarda pek çok
ev, dükkân, kahvehane vb. kurşunlandı, bombalandı. PKK saldırıları, Halkın
Kurtuluşu’nun hayli yaygın olduğu Doğu ve Güneydoğu’daki örgütlenmesi­
ni doğrudan etkiledi ve zayıflattı.32

29 Halkın Kurtuluşu, sayı 179.

30 Halkın Kurtuluşu, sayı 157.
31 1979 sonu 1980 başında TİKB ile çatışmada Halkın Kurtuluşu’ndan İstanbul’da Musa Agdaş ve
Cüneyt Tandoğan, TİKB’den İstanbul’da Hamit Tekin ve A li Aygül, İskenderun’da Hacı Köse
hayatını kaybetti. Ölen TKEP’liler için “TK EP” bölümüne bakınız. TKEP’le çatışmada Halkın
Kurtuluşu’ndan Asaf Karakuş ve Abdulkadir Yücedemir öldü. T K P’yle çatışmada Halkın Kur­
tuluşu’ndan Sadık Canarslan (18 Nisan 1977, İstanbul), İdris Türkoğlu (28 Nisan 1977, İstan­
bul), Yusuf Ekinci (11 Aralık 1977, İzm ir) ve Kamil Sağır (24 Ekim 1979, İzmir); TK P’den Ö n ­
der Alkan (1 0 Eylül 1978, Düzce), Mehmet Aras (29 Kasım 1978, Diyarbakır) Idris Gülpm ar
(17 Ocak 1979, Ankara), Mehmet Kaya (15 Ağustos 1979, Gaziantep), Hürriyet Er (30 Ağustos
1979, tstanbul), Salih Solmaz (5 Ocak 1980, Adana), Mehmet Eren (18 Nisan 1980, Ankara)
hayatlarını kaybetti. PKK’yla çatışmada öldürülen 12 Halkın Kurtuluşçusu ise şunlardı: Tunce­
li’de Kazım G üner (10 Nisan 1979), Hüseyin Sancar (13 Nisan 1979), Veli Gültekin (2 4 Mart
1980), H ıdır Demir (2 Nisan 1980); Gaziantep’te Recep Köse, Resul Yıldınm, Ali M engüç, Ek­
rem Kurt (11 Ocak 1980), İsmail Sevdiger ve İsmail Gezici (3 Nisan 1980); Kars’ta Aslan G ön ­
cü (29 Mayıs 1979).
32 Görüştüğüm eski bir merkez komitesi üyesi, 1978-80 arasında T D K P’nin Doğu’da PKK’nın sal-
dınlan ve önemli bazı üniversitelerde Devrimci Yol’un siyaset yaptırmama tutumu karşısında
sol içi çatışmaya girmemek için çekilmek zorunda kaldığını, bu nedenle de gerilediğini anlat­
mıştı.
Siyasal mücadele

Konferansın seçtiği merkez komitesi, bir yandan varolan ilişkileri “yukarı­

dan aşağıya” parti ilişkilerine dönüştürürken diğer yandan partinin kuruluş
kongresini hazırlamakla görevliydi.
İnşa Örgütü’yle Halkın Kurtuluşçulan yeni bir dönemi de başlatmış oldu.
Geçmişte “proleter devrimci ittifak” etrafında dönen dar grupsal rekabetler­
den, revizyonizmle çatışmanın kısırdöngüsünden çıkıldı, dikkatler siyasi mü­
cadeleye ve başka müttefiklere yöneldi. Eskiden olduğu gibi Halkın Sesi, Hal­
kın Yolu, Halkın Birliği vb. değil, Devrimci Yol, Kurtuluş gibi “orta yolcu” ta­
bir ettikleri gruplarla ittifak hedefleniyordu artık. TKP sayılmazsa eğer, ken­
dileri dışında sosyalist solda en kitlesel iki grup olan bu iki grupla ittifak po­
litikası, kuşkusuz siyasal mücadele bakımından çok daha gerçekçi, işlevseldi.
12 Eylül öncesi tüm sol gruplarda olduğu gibi bu ittifak arzusu, kalıcı ve
uzun vadeli olamadı. Halkın Kurtuluşu açısından bunun bir engeli de diğer­
lerinin “sosyal emperyalizme” ve “sosyal faşizme” karşı şiar ve eylemleri ka­
bul etmemesiydi. Ortak mitinglerde “ajitasyonda serbestlik” ilkesinin savu-
nucusuydular, diğerleri ise buna “sosyal emperyalizm” ve “sosyal faşizm”
karşıtı sloganların atılması anlamına geldiği için karşı çıkıyordu.
Devrimci Yol ile 1979 yılı içinde 1 Mayıs ve ara seçimlerde ortak tutumlar
geliştirildi. Sosyalist sol, sıkıyönetim tarafından yasaklanan ve sokağa çıkma
yasağı ilan edilen 1 Mayıs’ta nasıl bir tavır alınacağı konusunda bölünmüş­
tü. 1 Mayıs mitinglerinin düzenleyicisi DİSK yöneticileri, İstanbul’da yasağa
rağmen miting yapma kararlılığındaydı. Buna karşın, TKP yanlısı, DİSK yö­
netimine muhalif sendikalar İzmir’de miting kararı almıştı. Halkın Kurtulu­
şu, TKP’lileri DİSK’in eylemini baltalamakla suçlarken, DİSK yöneticilerinin
kararlarını ise “samimi olmayan kahramanlık gösterisi” olarak değerlendiri­
yordu. Benzer değerlendirmeler içindeki Devrimci Yol ile birlikte sıkıyöne­
tim olmayan illerde 1 Mayıs’ı ortak mitinglerle kutlama konusunda anlaştı­
lar. Bunlardan en önemlisi İzmir Karşıyaka’da düzenlendi, bu mitinge Kur­
tuluş da katıldı. Parti Yolu’na göre, sıkıyönetim ilan edilen Adana, Ankara,
Antep gibi illerde de birkaç bin kişilik, yasadışı gösteriler yapıldı.
Devrimci Yol’la ittifak halinde yürütülen bir diğer kampanya 1979 Ekim’in-
deki ara seçimlerin boykot edilmesiydi. TKP, Kurtuluş, TKEP gibi sosyalist
gruplar ise ilk kez bu seçimlere bağımsız adaylarla katılmıştı. CHP’nin açık
yenilgisi ve hükümetin istifasıyla sonuçlanan bu seçimlere katılım oranının
düşük olduğunu iddia eden Halkın Kurtuluşu ve Devrimci Yol da, bu ora­
nı kendi boykot propagandalarının bir sonucu saydı. Onlara göre, seçimle­
re katılımın düşüklüğü, halkın düzen partilerine değil devrimci gruplara yö­
neldiğinin göstergesiydi.
 Devrimci Yol’la ittifak da, 1979 Ekim’indeki boykot da, kendilerini artık
partileşen bir örgüt gören Halkın Kurtuluşçulannm siyasi sürece ilişkin stra­
tejik yaklaşımlarının ifadeleriydi, bu nedenle de çok önemseniyordu. Rejim
“parlamenter maskeli” “faşist diktatörlük” , MC partileri “faşist partiler”, MC
hükümetleri de “faşist hükümetler” olarak değerlendiriliyordu. CHP ise “fa­
şist diktatörlüğün reformist dayanağı”ydı. MC hükümetleri de CHP hükü­
metleri de faşist rejimin iki yüzünü temsil ediyordu. Her iki siyasi güç, fark­
lı yöntemlerle aynı sonuca ulaşmaya, halkın yükselen mücadelesini bastır­
maya çalışıyorlardı. Biri kitleler üzerinde etkisini yitirdiğinde nöbeti diğeri
devralıyordu. Ekim konferansına sunulan Geçici Merkez Komitesi raporun­
da, halk kitlelerinin devrimci akımların etrafında artan ölçüde toplanması ve
buradan gelen bir devrim ihtimali karşısında egemen sınıfların “parlamen-
tarizm oyununa son vererek” “faşist diktatörlüğün son çırpınışlarının tem­
silcisi olan azgın faşist hükümetler döneminin” açılacağı belirtiliyordu. Ama
bu hükümetler de “eğer bir devrimci proletarya partisi varsa” devrim dalga­
sının güçlü bir şekilde kabarmasından başka bir sonuç alamayacaktı. Halkın
devrimci akımlar etrafında toplandığına dair “şimdiden güçlü belirtiler” var­
dı. Temel görev, “faşist diktatörlüğü” bir devrimle yıkmayı amaçlayan “de­
mokrasi” eksenli bir mücadeleyi yükseltmek, “demokrasi güçlerini” birleş­
tirmekti.33
Bu değerlendirmelerin yapıldığı konferanstan iki ay sonra Kahramanma­
raş katliamı oldu ve CHP hükümeti sıkıyönetim ilan etti. TDKP’liler bunun
yeni bir siyasal sürecin başlangıcı olmadığını özellikle vurguladılar: “Sıkıyö­
netim ilam ve yeni siyasi alternatiflerin hazırlanma çabası ‘bir dönüm nokta­
sı’, ‘durumda nitel bir değişiklik’ vb. olarak değerlendirilemez... sadece ege­
men sınıfların, faşist diktatörlüğün saldırılarında yeni bir adımın, yeni bir
yoğunlaşmanın ifadesidir. Bu bakımdan proleter devrimci hareketin merke­
zi görevinde ve sınıf mücadelesinin yöneleceği merkezi hedeflerde herhangi
bir değişiklik söz konusu değildir.”34 Rejimin seçeneklerini “saldırılarda ye­
ni bir yoğunlaşma”yla sınırlama eğilimi ve bunun da “devrim dalgasını ka­
bartmaktan başka sonuç yaratmayacağı”na dair inanç, TDKP’lileri 12 Eylül
askeri rejimini de aynı yaklaşımla değerlendirmeye götürdü.
TDKP’lilerin, İnşa Örgütü’nden başlayarak sonraki süreç boyunca dikkat­
lerini iki nokta üzerinde yoğunlaştırdıkları görülüyordu: Egemen sınıfların
partilerinin ve hükümet seçeneklerinin halk üzerindeki etkileri ve halkın
devrimci gruplara yönelişi... Leninist bir görüş açısından, bir devrim fırsatı­
nın gözlemlenmesiydi bu. Bir “devrimci durum” olarak nitelenmese de son­
radan rejimin saldırılarına karşı “cepheden saldın taktiği” benimsemeleri ve
33 “T H K O Konferans Belgeleri”, Parti Bayrağı, sayı 9, Kasım 1978.
34 Halkın K urtuluşu, sayı 142, 8 Ocak 1979.
bu doğrultuda “genel grev ve barikat savaşı” çağrılan yapmalanyla, TDKP’li-
lerin 12 Eylül öncesi sürecin devrime evrildiğini düşündükleri anlaşılıyordu.
8 Ocak 1978 tarihli H alkın Kurtuluşu ’nun kapak manşeti bu düşünceyi
yansıtıyordu: “Sıkıyönetim de sökmeyecek.” Aynı tarihli başyazıda bütün
siyasi grup ve hareketlerin “bir platform temelinde bir araya gelmeleri” ge­
rektiği yazıyordu. Üç sayı sonra “Faşizme karşı mücadele için devrimci plat­
form” kurulması çağrısında bulundular ve bunun ilkelerini açıkladılar.35 Bu
platformdaki değerlendirmelere göre kitlelerin mücadelesi bir devrim dalga­
sına dönüşüyordu. Faşizme karşı mücadele programı temelinde “sürekli ve
istikrarlı bir eylem birliği” öneriyorlardı. 1979 başından itibaren, TDKP’liler
yayın organlannda sürekli olarak “birlik” çağrısında bulundu. Devrimci Yol
ile 1 Mayıs ve ara seçimlerdeki eylem birliği bu ısrarlı çağrıların sonucunda
gerçekleşmişti.36
Halkın Kurtuluşçulan, 1978’de teorik bir organ olarak yayınlamaya başla­
dıkları Parti Bayrağ ı’nda birliği şöyle gerekçelendiriyordu:

Kitleler devrimcileşiyorlar ve proleter devrimci hareketin çevresinde toplan­

dıkları gibi, başta Devrimci Yol olmak üzere devrimci potansiyele sahip çeşit­
li siyasi grupların etrafında da toplanıyorlar. Abartmadan çekinmeden söyle­
nebilir ki; Halkın Kurtuluşu, Devrimci Yol, Kurtuluş ve Devrimci Sol’un etki­
leyip harekete geçirdikleri kitleler toplamı sayısal olarak 500 binden az değil­
dir. Bu, hiç de küçük bir rakam değil. Henüz daha bilinç ve örgütlenme dü­
zeyi bakımından pek ileri sayılamayacak ama devrimci bir temelde birleştiril­
diğinde gericiliğin yüreğine korku salacak (daha şimdiden bu böyle) önem­
li bir güç bu. Bu kitle gücünün birleştirilmesine yol açacak, sayılan grupların
devrimci bir birliği, ülkemizde şimdiye kadar oluşmamış bir demokratik al­
ternatif yaratacaktır.

TDKP’nin kuruluş kongresi, 2 Şubat 1980’de İzmir’de, silahlı güvenli­

ği alınmış bir evde gizlice toplandı. 20 kişinin katılması gereken kongre bir
eksikle yapıldı. Kongrenin ağırlıklı delegeleri İstanbul, İzmir, Adaria’dandı.
Delegelerin tümü aynı zamanda merkez komitesine seçildi. Merkez komite­
si 8 kişilik bir Merkez Yürütme Kurulu (MYK), MYK da 4 kişilik Sekretar-
ya seçti. MYK’nın ve Sekretarya’nın tamamı eski THKO üyeleriydi.37 Hep­

35 Halkın Kurtuluşu, sayı 145, 29 Ocak 1979.

36 Bu yakınlaşma çabalan Halkın Kurtuluşçulanyla Devrimci Y ol ve Kurtuluşçular arasında kav-
galan engellemiyordu. 18 Haziran 1979 tarihli Halkın Kurtuluşu’nda Ankara’da Devrimci Yolcu­
lar tarafından afişlerinin yırtıldığı ve taraftarlannın saldınya uğradığı yazıyordu.
37 12 Eylül sonrası açılan TDKP ana davasında Ercan Öztürk, Metin Güngörmüş, Yavuz Yıldm m -
türk, Mustafa Yalçıner, Gökalp Eren, Veli Yılmaz, Ertan Günçiner, İhsan Çaralan Merkez Y ü­
rütme Kurulu; Ercan Öztürk, Mustafa Yalçmer, Yavuz Yıldınmtürk, Metin Güngörmüş Sekre-
tarya üyeleri olarak yargılandılar.
si 1968’in üniversitelileriydi, yaş ortalamaları 30’du. Partinin nihai görüşleri
formüle edildi, bir program ve tüzük hazırlandı. Burada yeni görüşler yoktu,
ancak Halkın Kurtuluşçuları açısından yeni olan, Türkiye’de ilk kez “prole­
tarya partisi”ni kurmuş olmalarıydı ve sonraki süreç açısından bunun anla­
mı, partinin sürüp giden mücadelenin öncüsü olmasıydı. Halkın mücadele­
sinin giderek bir “devrim dalgası”na dönüştüğü ve rejimin saldırılarına kar­
şı “cepheden saldırıyla cevap verilmesi gerektiği” öteden beri savunuluyor­
du, şimdi bizzat parti bunu yapmalı, bir anlamda “devrimi hazırlamalı”ydı.
TDKP’liler legal olanaklardan sonuna kadar yararlanılması ama asli örgüt­
lenmenin illegal olması gerektiği görüşündeydi. Dolayısıyla parti bütünüy­
le illegal ve gizli örgütlenmeliydi. THKO’lulann 1975’ten beri illegal resmi
yayın organı niteliğindeki Yoldaş dergisi, partinin de başlangıçta ilk resmi
organıydı, ancak kongrede alman karar doğrultusunda Devrim in Sesi, Yol-
daş’ın yerini aldı. Partinin bu resmi organının dağıtımıyla ilgili kurulan ağ il­
legal örgütlenmenin sembolü gibiydi, bir merkez komite üyesine bağlı çalı­
şan kuryeler birbirini tanımıyor, örgüt içi buluşmaları da şifreli yöntemler­
le sağlıyorlardı. Örgütün dağıtıldığı 12 Eylül operasyonundan sonra dahi çö-
zülemediği öne sürülen bu “efsane” örgütlenmenin kurucusu ve sorumlusu,
uzun tutukluluğunun ardından PKK’ya geçen ve 1990’lann ortalarında Or­
tadoğu’da bir çatışmada öldürülen Ömer Özsökmenler’di.
TDKP’liler, o günlerde, ülkücü komandolarla süren çatışmalarda birey­
sel terör eylemlerine başvuran grupları eleştiriyor, aslolanm kitlelerin örgüt­
lenmesi ve kitle mücadelesi olduğunu söylüyorlardı. Ajitasyon ve propagan­
da bunun temeliydi. Örgüt, bireysel terör ya da başka şiddet biçimlerini, an­
cak kitle mücadelesinin bu doğrultuda gelişmesine bağlı olarak benimseye­
bilirdi.

Şiddeti içeren mücadele biçimlerinin hangisinin devrimi zafere ulaştıracağı

o günün somut koşulları ve kitlelerin mücadelesinin dışında ve de önceden
belirlenemez... (Marksistler) kitlesel mücadelelerin hangi biçimde olacağı­
nı çok dikkatli bir şekilde takip ederler. Kitle eylemlerinin yarattığı tüm mü­
cadele biçimlerine sahip çıkarlar. Onları daha genişletip geliştirerek devrime
doğru kanalize edip bilinçli bir muhteva kazandırmaya çalışırlar.38

TDKP’liler, THKO eleştirisinden beri, seçkin bir grubun kitlelerin yeri­

ne mücadele edemeyeceğini savundular. Aynı şekilde, mücadele biçimleri­
nin de devrimin de hangi biçimde gelişeceğini önceden belirlemenin müm­
kün olmadığını belirtiyorlardı. Bu, bütünüyle kitlelerin mücadelesi ile ko­
şulların seyrine bağlıydı.
Çorum’daki faşist katliam girişimine karşı halkın barikatlar kurarak silah­
38 Parti Bayrağı, sayı 8, Ekim 1978.
lı karşı koyuşu, yine aynı biçimde Tariş’te binlerce işçinin fabrikayı barikat­
lar kurarak işgal etmesi, “işgal” ve “barikat”ın giderek yayıldığının en çarpıcı
örneği gibiydi ve diğer sosyalist gruplan olduğu kadar TDKP’lileri de “mü­
cadelenin sertleştiği” konusunda ikna eden gelişmelerdi. Silahlı biçimler, gi­
derek daha geniş topluluklan kapsıyordu. Israrla genel grev çağrısında bu­
lundular. Genel grevin halk devrimini yaklaştırmada etkili bir silah olduğu­
nu ve koşullannm oluştuğunu söylüyorlardı. Sol gruplann, “korsan” olarak
tabir ettiği çok sık kullandıkları, küçük topluluklann şehirlerin merkezi yer­
lerinde, kısa süreli, slogan atıp pankart açtıklan yasadışı gösteriler de gide­
rek daha büyük örneğin birkaç yüz kişi ya da bir ya da iki bin kişiyle, çok sa­
yıda silahlı militanın koruması altında gerçekleştirilmeye başlandı. TDKP bu
tür gösterileri hem 1979 sonunda hem de TDKP’nin kuruluşunu ilan ettiği
sıralarda düzenledi. Bunlardan en büyüğü 14 Ekim seçimlerinin boykot edil­
mesi kapsamında, sıkıyönetimin protesto edildiği 11 Ekim 1979’daki Anka­
ra Ulus’ta yaklaşık 3 bin kişinin katıldığı silahlı gösteriydi. Şehrin göbeğin­
de, etrafta pek çok polis ve jandarmanın bulunduğu esnada göstericiler Dış-
kapı-Samanpazarı-Opera arasındaki yollan trafiğe kesti. Güvenlik güçleri­
nin müdahalesiyle silahlı çatışma çıktı, Metin Kılıç adlı bir gösterici ile Bek-
taş Çaycı adlı polis memuru öldü. Çevre savaş alanına döndü. Göstericiler
silahlı militan koruması altında çatışa çatışa sokakların arasında dağılıp izle­
rini kaybettirdi, birçok kişi yaralandı, 90 kişi gözaltına alındı. 12 Eylül dar­
becilerinin 17 yaşında idam ettiği Erdal Eren de benzer bir gösteride gözal­
tına alındı. Ankara Aşağı Ayrancı’daki Hoşgör Caddesi’nde afiş yapıştmrken
bir TDKP’linin polis tarafından öldürülmesini protesto etmek amacıyla 2 Şu-
bat’ta sözü edilen caddede bini aşkın kişi gösteri için toplandı. Polis ve as­
kerlerin müdahale ettiği topluluk taş ve sopalarla karşılık verdi. Silahlann da
kullanıldığı ve bir jandarma erinin öldüğü bu çatışmada 20 kişiyle birlikte
Erdal Eren de gözaltına alındı, jandarma erinin ölümünden sorumlu tutula­
rak işkenceli sorgulamaların ardından tutuklandı, askeri mahkemede idama
mahkûm edildi ve 13 Aralık 1980’de asıldı.39
Ankara Ulus’taki gösteri 22 Ekim 1979 tarihli H alkın Kurtuluşu ’nda “Sı­
kıyönetimin baskı ve terörü sökmedi, Ankara’da silahlı sokak çatışması, 11
Ekim’deki yasadışı gösterinin TDKP-lÖ’nün çağrısı üzerine ve onun önderli­
ğinde düzenlendiği açıklandı” diye verildi. Dergiye göre aynı günlerde İstan­
bul’da Beyoğlu, Alibeyköy, Fikirtepe, Kazlıçeşme, Çağlayan, Bostancı, Bo-
monti, Kocamustafapaşa semtlerinde benzer silahlı gösteriler yapıldı.

39 Her iki olayın ayrıntıları için bkz. Hayri Argav, O Şafağın A tlıla rı, Belge Yayınlan, Haziran 1997.
TDKP’nin 1. Kongre belgelerinde yer alan bilgilere göre, 1975’ten kongre tarihine kadar geçen
sûre içinde 103 Halkın Kurtuluşu taraftan hayatını kaybetti.
12 Eylül

Askeri darbeye kadar yaklaşık 8 ay sürebilen partili mücadelelerinde TDKP’li-

ler, son olarak sendikal çalışmada izledikleri politikayı düzeltme yoluna git­
tiler. Temmuz 1980’de toplanan Merkez Komitesi, Devrimci Sendikal Mu­
halefet (DSM) diye formüle edilen politikanın, kendilerini “sınıfın çıkarın­
dan ayrı çıkarı olan” , “sendika düşmanı grup” durumuna düşürdüğü sonu­
cuna vardı. İşçiler ve sendikalar arasında yayılabilen birkaç gruptan biri olan
TDKP’liler, 1978 ortalarından itibaren mevcut sendikalara alternatif illegal
sendika önerisi olarak DSM’yi çalışmalarının merkezine koymuştu. DİSK,
Türk-lş gibi konfederasyonlar ve onlara bağlı sendikaları “faşist” , “sosyal fa­
şist” ya da “reformist” sendika ağalarının elinde, işçi sınıfının örgütlenme­
sini saptıran, “yıkılması” gereken sendikalar olarak görüyorlardı. İşçiler il­
legal çalışan DSM’lerde birleşecek, işyeri, işkolu düzeyinde bir araya gelen
DSM’ler nihayet il ve ülke bazında genel bir illegal sendikanın çatısı altında
toplanacaktı. Bu illegal örgütlenmeye bağlı yasal bağımsız sendikalann ku­
rulması da öngörülmüştü. Ülke çapında illegal sendika kurulması başarıla­
madı, ama bazı legal bağımsız sendikalar kuruldu.
Aslında bu politika, 1975-77 arasında DİSK, TÖB-DER gibi “revizyonist­
lerin yönetimi”ndeki kitle örgütlerinin düzenlediği mitingleri devrimcileş-
tirme yaklaşımının sendikalardaki izdüşümüydü. DlSK’e bağlı sendikalar­
daki çalışma, “revizyonistlere karşı savaş” biçiminde sürüyordu ve kuşku­
suz bunu besleyen bir faktör de TKP etkinliğindeki sendika yönetimleri­
nin düşmanca tutumuydu. TKP’liler de Maoculan, işyerleri dahil hiçbir yer­
de istemiyordu, her fırsatta da tasfiyeler gerçekleştirdiler. Ama ne olursa ol­
sun, TDKP’nin, sosyalistler açısından işçi sınıfının yegâne kitle örgütü duru­
mundaki DİSK’i “yıkılması” gereken sendika olarak görmesi işçiler nezdin-
de kolay anlaşılacak bir şey değildi, ve nitekim 1980 yazında kendi ifadele­
riyle “demokratik işçi muhalefetinden koparan” , “İşçilerin birliğini parçala­
yan konuma düşüren”40 bu politikadan vazgeçtiler. Askeri yönetimin DlSK’i
kapatmasının ardından “DİSK yaşatma komitelerini” savunan gruplardan bi­
ri TDKP’lilerdi.
TDKP’lilerin “işçi sınıfıyla diyalogumuz çok iyiydi” diye değerlendirdikle­
ri Kemal Türkler’i anma eylemleri, onlara da diğer gruplara da, herhangi bir
çatışma olmaksızın solun tüm güçlerinin ortak eyleminin mümkün olduğu­
nu anlatıyordu. Türkler’in cenazesi de solun tüm güçlerinin katıldığı, cun­
ta öncesi en son ve en büyük kitle gösterisi olarak tarihe geçti. TDKP’lilerin
öncülük ettiği en büyük işçi direnişi ise 12 Eylül’ün ertesinde de birkaç gün
sürebilen Adana’da 10 bini aşkın işçinin greviydi.
40 1990 Şubat Konferansı Belgeleri, Evrensel Basım Yayın, s. 184.
 12 Eylül askeri darbe olasılığı, diğer sosyalist grupların aksine, TDKP’li-
lerin siyasi analizlerinde yer bulmadı. 1989’da geçmişe yönelik bir değer­
lendirmelerinde bu eleştiriliyor ve şöyle deniyordu: “Burjuvazinin hede­
finin kitle hareketini ezip dizginsiz bir rejime geçme olduğunu tespit edi­
yordu. *Ne var ki darbe olasılığına değinmiyordu. Ne olacaksa, ne yapıl­
mak istenecekse olağan rejim içinde gerçekleştirmeye çalışacakmış gibi ele
alınıyordu.”41 Gerçekten de parlamentoyu da hiçe sayacak “azgın faşist hü­
kümetler dönemi”nden söz ediliyor, ama bir askeri darbe olabileceğine ihti­
mal verilmiyordu. Kongrenin siyasal durum değerlendirmesinde de durum
aynıydı. Egemen sınıfların tüm gerici güçleri birleştirme çabası içinde oldu­
ğu, krizi aşamadığı için hep daha baskıcı hükümetlere yöneldiği, 12 Eylül
öncesi son hükümet olan AP azınlık hükümetinin yetersizliği karşısında al­
ternatif hükümet arayışlarına girildiği düşünülüyordu. 1979’daki ordu muh­
tırası pek çok siyasal analizci açısından askeri darbenin önemli işareti sayı­
lırken, TDKP’liler için, gerici güçleri birleştirme çabasıydı. Muhaliflerin id­
diasına göre, 12 Eylül’den bir hafta önce yapılan merkez komite toplantısın­
da “darbe ihtimali olmadığı” sonucuna varılmıştı.42
Eski THKO’lular olan TDKP yöneticileri, belki de daha önce yaşamış ol­
dukları 12 Mart sürecine benzer “ara rejim hükümetleri”nin kurulacağına
inanıyordu.
Fakat daha önemlisi, rejimdeki değişimleri hep “baskı ve terörün yoğun­
laşması” , kitle hareketinin de hep “yükselme” eğrisi içinde gören bakış açı­
sının ürettiği sonuçtu. 12 Eylül askeri darbesi, “sıkıyönetim” gibi “baskının
yoğunlaşması” olarak görülmüş, kitle hareketinin yükseleceği beklenmişti.
Bu siyasal değerlendirmeler, gerçekte TDKP’yi diğer gruplardan cuntayı
öngörememe dışında farklı kılan pratik bir değere sahip değildi. Çünkü cun­
ta karşısında örgütsel ve siyasal eylemi sürdürebilme becerisi, cuntayı öngör­
mekten başka etmenlere bağlıydı, bu bakımdan diğer sosyalist gruplarla ay­
nı kaderi paylaştılar.
TDKP’lilere göre 12 Eylül yenilgisinde devrimci güçlerin birliğinin sağla­
namayışı önemli rol oynamıştı. 1989’daki değerlendirmede şöyle deniyordu:

12 Eylül öncesinde devrimci demokrasi güçlerinin işçi sınıfıyla bağları ye­

tersiz ve zayıf olmasına karşın, hiç de küçümsenmeyecek bir kitleyi etkile­
dikleri ve harekete geçirebildikleri de bir gerçektir. Bu güçler koşullara bağ­
lı olarak yer yer eylem birlikleri yapabilmelerine karşılık, bırakalım kapitaliz­
mi, güncel bir tehlike olan faşizme karşı bile devrimci bir blok oluşturama­
dılar... Karşıdevrim de bu yüzden daha pervasız davranabildi. Cuntanın kar­

41 “Geçmişe İlişkin Eleştirel Bir Yaklaşım”, Ö zgürlük Dünyası, sayı 6, N isan 1989.
42 H. Yağmur-A. Şimşek, EMEP Eleştirisi, Eksen Yayıncılık, Birinci Baskı, Ocak 1998, s. 26.
 şısında devrimci hareketler, parçalanmış tek tek hedefler olarak kaldılar... 12
Eylül’den sonra devrimci demokrasi güçleri, birleşik bir güç olmak bir yana,
ortak bir mücadele tutumu bile geliştiremediler. Birleşik bir güç olma isteği,
yalnızca, muhatabı bile belli olmayan çağnlarda kaldı.43

Darbenin ardından parti siyasi mücadele taktiklerini değiştirmedi, ancak

örgütsel bazı tedbirler aldı. Merkez Yürütme Kurulu toplantıları, iki grup ha­
linde yapıldı. Bütün yönetimin aynı zamanda, aynı yerde bulunmaması için
alman önlemdi bu. Önlemler işe yaramadı. Tek bir operasyonda örgüt, mer­
kezi yapısını yitirdi. 17 Nisan 1981’de bir takibin sonucunda genel sekreter
gözaltına alındı. Örgüt üyeleriyle ilgili şifrelenmiş bilgiler de genel sekreter­
le ele geçti. Aynı gün polis parti sekretaryası, merkez komite ve yürütme ku­
rulu üyelerinin çoğunu yakaladı. Operasyon genişledi, yüzlerce militan tu­
tuklandı. Resmi verilere göre, 1980-83 arasında 3.308 TDKP yanlısı gözal­
tına alındı, kayıtlı 227 üyeden 110’u yakalandı, bu üyelerin çoğu örgütün il
komitelerinde yöneticilik yapan militanlardı. Yine aynı verilere göre, o güne
kadar 12 bin kişinin örgütle bağlantılı olduğu bilgisine ulaşılmıştı.44
Bu operasyonla TDKP’nin örgütsel çalışması büyük oranda sona erdi. İs­
tanbul Sıkıyönetim Komutanlığı 2 No’lu Askeri Mahkemesi’nde 272 sanık­
lı ana dava açıldı. Adana’da açılan ikinci büyük davada da 310 sanık yargı­
landı.
Geride kalanların toparlanma çabaları Kasım 1982’de ikinci bir operas­
yonla son buldu. Tutuklanan 35 kişi, haklarında hazırlanan ek iddianamey­
le ana davaya bağlandı. TDKP’liler yurtdışmda, tutuklamalardan kurtulan üç
merkez komitesi üyesinin de bulunduğu bir gruptan ibaret kaldı.
TDKP’lilerdeki yeniden hareketlenme, genel olarak sosyalist grupların bü­
tününde olduğu gibi 1986-87’de görüldü. Fakat örgüt bu sırada Sosyalist Ka­
nat, Leninist Kanat, Merkezciler, Konferans Hazırlık Komitesi diye anılan
dört eğilime bölünmüştü. Yine de TDKP’nin THKO’dan beri, kayıplar verse
de, birlikteliğini koruyan ana çekirdeği, yeniden toparlanmayı sağladı. İlle­
gal ve legal örgütler ağı kuruldu. 1988 sonunda grubun ideolojik-siyasal gö­
rüşlerini ortaya koyan aylık Özgürlük Dünyası yayına başladı. Ardından haf­
talık siyasi haber dergisi Gerçek yayınlandı. Yayınevleri kuruldu.
1990 Şubat’mda TDKP 1. Genel Konferansı toplandı ve merkezi yapı ku­
ruldu. Konferans parti tüzüğüne göre, siyasal stratejide köklü değişiklikler
yapamazdı, bunun için parti kongresi toplanması gerekirdi, ama ikinci bir
parti kongresi hiçbir zaman toplanamadı. Öte yandan örgüt genişleme imkâ­
nı bulduğu yeni dönemde bir ikilemle karşı karşıyaydı.

43 “Geçmişe İlişkin Eleştirel Bir Yaklaşım", Ö zgürlük Dünyası, sayı 6, Nisan 1989.
44 Terör ve T e rö rle Mücadelede Durum Değerlendirmesi, Başbakanlık Yayınlan, Ankara, 1983.
r

Üniversite öğrencilerinin kurduğu THKO’dan evrilen örgüt başından be­

ri işçi sınıfını örgütlemeyi, işçi sınıfının örgütü olmayı amaç edinmişti.
1987’den başlayarak işçiler, memurlar ve üniversiteli gençler 12 Eylül re­
jiminin suskunluğunu yırtan bir eylemlilik içindeydi. Toplumsal kabarış
1989-9fryıllan arasııida on binlerce kişinin katıldığı büyük işçi, memur ey­
lemlerine dönüşmüştü. Örgüt, deneyimi ve ilişkileriyle sendikalarda yeni­
den bağlarını güçlendirdi. Bu güçlenme, illegal örgütsel çalışmanın değil
açık sendikal çalışma ve eylemliliğin bir ürünüydü.
Sendikal örgütlenmenin illegal örgüt ve bunun temel aracı illegal yayınla
sürdürülmesi olanaksız gibiydi. Daha ötesi sürüp giden illegal örgüt ve ey­
lemler de bu çalışmayı baltalar görünüyordu.
İllegal örgüt ilk olarak 1992’de T D K P Röportajı (der. Ali Eldeniz, Evrensel Ba­
sım Yayın) kitabında; Özgürlük Dünyası ve Gerçek gibi yasal yayın organların­
da kamuoyu önüne çıktı, illegal örgütlenme ve eylemliliğin yeniden canlanışı
ise 1988-89’lara uzanıyordu. O sıralarda silahlı gizli bir örgütün pek çok eylemi
göze çarpıyordu. Örneğin cezaevinde tutuklu Abdülkadir Konuk, tedavi için
getirildiği Çapa Tıp Fakültesi Hastanesi’nden kaçırılmıştı. Silahlı militanların
koruması altında illegal korsan gösteriler düzenleniyor, bildiriler dağıtılıyordu.
Üniversitelerde gizli bir örgütlenmeyle yeni kuşak gençlerle kitleselleşen parti­
nin gençlik örgütü Genç Komünistler Birliği (GKB) bu eylemlerde başı çekiyor­
du. Bunlardan en çarpıcı olanı 1989’un Aralık’ında Erdal Eren’in idamının yıl­
dönümünde İstanbul Pangaltı’da bini aşkın kişinin katıldığı gösteriydi. Gösteri­
cilerin güvenliği silahlı, hatta Kalaşnikoflu militanlarca alınmışü. 1989-92 ara­
sında gözlenen illegal eylemlerde polisle pek çok çatışma çıktı; yaralananlar ve
ölenler oldu. 7 Haziran 1991’de Küçükçekmece’de Murtaza Kaya (İÜ Edebiyat
Fakültesi) ve Merter’de 16 Ocak 1992’de Engin Egeli (İÜ Hukuk) bildiri dağıtı­
mı sırasında müdahale eden polisle girdikleri çatışmalarda öldüler. Aynı biçim­
de Haşan Akdemir (8 Ekim 1991), Mehmet Bozoğlan (14 Temmuz 1991), Eş­
ref Aydın (20 Nisan 1992) benzer olaylarda hayatlarım kaybetti.
Partinin resmi yayın organı D evrim in Sesi'nde GKB’nin “küçük burjuva
anarşist çizgi” olarak eleştirilen eylemleri, Murtaza Kaya’nm ölümü üzerine
Laleli ve Cerrahpaşa’da gerçekleştirdiği gösterilerdi. Polisle çatışan militan­
lar bir polis otosunu ve lÜ’deki polis kulübesini ateşe vermişlerdi.
Yine aynı dönem içinde Tunceli’de 6-8 kişiden oluşan Silahlı Propagan­
da ve Ajitasyon Birlikleri kuruldu. Kırsal alanda faaliyet gösteren bu silahlı
grupların 10 militanı 7 ve 27 Ocak 1994’te Hozat’ta askerlerle girdikleri si­
lahlı çatışmada, 6’sı ise 9 Ekim 1993’te yine Hozat’ta ama bu kez PKK’lılar-
ca öldürüldü.45

45 PKK’hlar tarafından öldürülen militanların isimleri şöyle: Yusuf Aydar, Düzgün Çakmak, Hida­
yet Dumlu, İbrahim Dışkaya... iki kişi daha...
 İllegal eylemler birçok polis operasyonuna da neden oldu, birçok militan
tutuklandı. Partinin Ankara 11 Komitesi Sekreteri İmren Aydın, bu operas­
yonlar sırasında yakalandı ve 2 Mart 1991’de Ankara DAL’da, arkadaşlarının
iddiasına göre işkence sonucunda öldü.
1996’daki ikinci konferansla örgüt “yeniden kuruluş ve inşa” adını ver­
diği bir sürece girdi. Bu süreç, “sınıf hareketinin açık politik hareket olarak
örgütlenmesi”ni amaçlıyordu. Hem kendi içinden46 hem de benzer çizgi­
deki sosyalist gruplardan illegal örgüt ve mücadele anlayışının terk edildiği
eleştirileriyle karşılanan yeni yönelim, yasal bir parti ve günlük bir gazete çı­
karılmasını öngörüyordu. Bu “yerine getirilmediğinde, başka bir görev için
ciddi tek bir adımın dahi atılamayacağı” “acil bir görev” di.47 Bu görevin ye­
rine getirilememesi halinde sağlam bir yeraltı örgütünün de inşa edilemeye­
ceği belirtiliyordu. Konferans kararlarında dikkat çeken bir başka şey de ha­
reketin yönetimini ele alacak “yeni proleter kuşak” tan söz edilmesiydi. “2.
Kongre, hareketin merkezini tutmuş öncü işçilerin oluşturduğu devrimci iş­
çi örgütlerinin kongresi olarak toplanacaktı.”48
İllegal örgütün tasfiye edildiği iddiaları reddedildi, ancak bir daha illegal
eyleme rastlanmadı. Buna karşın merkez yayın organı Devrim in Sesi, gide­
rek seyrelen aralıklarla da olsa 2000 yılı başlarına kadar yayınını sürdürdü.
Emek Partisi (EMEP) 39 kurucu üyenin başvurusuyla 25 Kasım 1997’de
kuruldu. Partinin tanıtıldığı E M E P Nasıl B ir Parti (2006) adlı broşürde, ge­
leneksel komünist partilerin aksine “öncü” değil “yardımcı” rolüne vurgu
yapılıyordu: “EMEP kendisini kurtaracak olan işçi sınıfının uyandırılması,
örgütlenmesi ve kendi iktidarı için seferber edilmesi görevidir. Dolayısıyla
EMEP için asıl olan, işçi sınıfının örgütlenmesi, kendi talepleri için müca­
deleye atılmasına yardımcı olmak ve nihayet onun kapitalizmi yıkması için
gerekli bilince ve örgütlenme seviyesine çıkması için çalışmaktır.” Parti, o
güne kadar başanlamayan bir şeyi, doğrudan işçilerin örgütü olmayı başa­
racaktı. Bu yüzden de başından beri sendikacılara, örgütlü işçilere özel bir
rol biçildi. Türkiye Motorlu Taşıt İşçileri Sendikası (TÜMTİS) partinin te­
mel dayanağıydı. 2000 yılı parti kongresi belgelerine göre, üyelerin yüz­
de 50,8’ini işçiler oluşturuyordu, öğrencilerin oranı yüzde 3,2’ydi (12 Ey­
lül öncesi yüzde 43 öğrenci çoğunluğuna karşı, işçilerin oranı yüzde 18’di).
Kurucu ve üye bileşimiyle ilgili vurgulanan diğer özellik, “hayatını müca­
deleye vermeye hazır sosyalistler ile henüz şu ya da bu düzen partisinden
kopmuş ve EMEP’e salt düzene ve partilerine duyduğu nefret nedeniyle ka­

46 1997’de bir grup deklarasyon yayınlayarak TD KP’den ayrıldı. 2004’te yurtiçinde ve yurtdışında,
bazı gruplar, T D K P ’nin tasfiye sürecine karşı örgütlenme çabası içine girdi.
47 “1996 Konferansı çağrısından”, D evrim in Sesi, sayı 201, Nisan 1999.
48 “Partimizin 19. yılı ve deneyimler üzerine”, D evrim in Sesi, sayı 201, Nisan 1999.
tılmış emekçilerin bir arada olması” diye anlatılıyordu. Bu özelliğin uzunca
bir süre korunacağı da 2000 yılı kongre belgelerinde belirtiliyordu.
Partinin örgütlenme ve faaliyetinin merkezine günlük gazete oturtul­
du. “Bir işçi kitle partisi ile günlük bir işçi-halk gazetesi aynı planın iki te­
mel dayanağı olarak"gündeme gelmiştir.”49 Kuruluş kongresi olan 14 Ey­
lül 1997’deki kongrenin ilk kararı “günlük işçi basınının parti çalışmamızın
merkezine oturtulması hakkında karar” adını taşımaktaydı. Kararda partinin
örgütlenme faaliyetinin temelinin “propaganda, ajitasyon ve teşhir” olduğu
ifade edilerek, bunun ancak “günlük bir işçi basını” tarafından gerçekleştiri­
lebileceği belirtiliyordu. Gazete aracılığıyla partinin her gün gelişen olaylarla
ilgili değerlendirme ve görüşlerinin tüm işçilere her gün iletilmesinin, böy­
lelikle “birbirini görmeyen, tanımayan işçiler, emekçilerin ortak duygu, dü­
şünce ve eylem birliğini” sağlayacağı umut ediliyordu. Günlük gazete öylesi­
ne önemliydi ki, “varolan bütün örgütlerimizin, gazeteye haber yazımını ve
gazetenin dağıtımını bütün görevlerinin önüne koyarak, faaliyetini bu iş üs­
tünden düzenlemesi” karara bağlanmıştı. Gazete bayi dağıtımının denetimi,
abonelik sisteminin kurulması vb. takibiyle hem bir örgütlenme aracı, hem
de partililerin üzerinde tartıştıkları eğitim aracıydı. Aynı zamanda gazetede
yer alacak parti genel başkanı ve yöneticilerinin açıklamaları da tüm örgüt­
ler tarafından birer talimat kabul edilecekti.
1997’de yayma giren günlük Evrensel gazetesi, başlangıçtaki bileşimiyle bu
amaca uygun görünmüyordu, profesyonel gazetecilerle yola çıkan gazete 40
bin tiraja kadar çıktı. Birkaç hafta içinde gazetenin yönetimi değişti, legal par­
tinin bir yayını olarak dizayn edildi. Bayi satışı 4-5 binlere kadar düşen gaze­
te, on yıl sonra da aşağı yukarı aynı satış düzeyinde kalarak, istenilen yaygın­
lığa ulaşamadı, buna karşın gazetenin temel işleviyle ilgili görüşler değişmedi.
Solda “devrimci bir blok” oluşturmak 1978’den beri değişmeyen bir görüş­
tü ve bu doğrultuda özellikle seçimlerde EMEP, BSP (sonrasında ÖDP), HA-
DEP (sonrasında DTP-BDP) işbirliği politikaları geliştirdi. HADEP-DTP çiz­
gisi, sol olmasa da ittifak yapılacak güçler içinde kabul ediliyordu. EMEP’e
göre, Kürt sorunu, siyasal demokrasi sorununda kilit sorun haline gelmişti.
EMEP katıldığı 1999 genel seçimlerinde 54.386 oy (yüzde 0,17), 2007 se­
çimlerinde ise 25.770 oy (yüzde 0,07) alabildi. 2007 seçimlerine katılan ÖDP,
TKP ve İP’ye göre en düşük oyu almıştı. Diğer sosyalist partiler gibi EMEP de
seçimlerde yüzde 1 oy oranına bile ulaşamadı.50 Ancak EMEP’e göre, seçim
alman oyla değil, yürütülen siyasal propaganda çalışmasıyla ölçülebilen bir
şeydi, dolayısıyla bu alandaki başarısızlık ciddi bir ölçüt sayılamazdı.

49 E M E P Nasıl B ir Parti, Aralık 2006... E M E P broşürü.

50 1999 seçimlerinde Û D P 261.096 oy, yüzde 0,8; İP 57.900 oy, yüzde 0,19; SIP 39.815 yüzde 0,13;
2007’de İP 127.042 oy, yüzde 0,36; Û D P 51.001 oy, yüzde 0,51; TK P 78.847 oy, yüzde 0,23.
 TÜRKİYE K O M Ü N İS T PARTİSİ
(M ARKSİST-LENİNİST)
(TK P (M L ))

Şehir ile kır

Türkiye Komünist Partisi/Marksist Leninist - TKP (M L), 1970’li yıllarda po­

lis ve kamuoyu nezdinde onun askeri kolu TİKKO’yla (Türkiye İşçi Köylü
Kurtuluş Ordusu) birlikte, çoğu zaman da, hatta daha çok, TlKKO adıyla ta­
nınıyordu. Maoculuğu, illegalizmi, polisle girdiği silahlı çatışmaları ve ey­
lemleriyle, gözükara, kararlı, sıkı bir örgüt kabul ediliyordu. Özellikle 1976-
79 döneminde bu imajını korudu TKP (ML).
Türkiye genelinde etki ve örgütlenme potansiyeline sahip beş altı örgüt­
ten biriydi. Buna karşın TKP, Devrimci Yol, TDKP ile kıyaslandığında, belir­
li illerle sınırlı kaldığı görülür. Bunda, hareketin diğerlerine nazaran yayıl­
ma gücünün zayıflığından kaynaklandığı ileri sürülebilirse de, bizzat kendi
sınırlamalarının payı olduğu rahatça söylenebilir. TKP (M L), örgütlenmesi­
ni ve mücadelesini, belli bölgelerde yoğunlaştırarak güç toplamayı, sonra ya­
yılmayı düşünmüştü.1Bu yüzden İstanbul’un gecekondu semtlerine, fabrika
çevrelerine, işçi mahallelerine; iller olarak da Tunceli, Elazığ, Diyarbakır, Er­
zincan’a güç yığmaya çalıştı. Yayılma kendiliğinden olduğu oranda da Türki­
ye’nin birçok ilinde örgütlenmeler kurarak silahlı eylemlere girişti.
TKP (M L) 1970’li yıllarda bir şehir örgütüydü; özellikle de İstanbul. En
etkili örgütlenmesini ve eylemlerini İstanbul’da gerçekleştirdi. Bu doğaldı,
çünkü örgütü reorganize edenler İstanbul ve yurtdışındaki kadrolardı. Baş­
1 İbrahim Kaypakkaya ülke çapında örgütlenme konusunda şunları yazmıştı: “Ülkemizde devri­
min dengesiz gelişeceği gerçeğinden dolayı, ülke çapında yaygın bir örgütlenmeyi biz kendimiz
de istemeyiz. Öncelikle ve özellikle devrimin ilk kabaracağı alanlarda örgütlenmeye önem veri­
riz, daha doğrusu vermeliyiz.” İbrahim Kaypakkaya, Seçme Yazılar, Altmçay Yayıncılık, Mayıs
1999, s. 30.
langıçta örgüt bu gerçeğe de uygun olarak, üç ana birimden -Batı Anadolu
Bölge Komitesi, Yurtdışı Komitesi ve Doğu Anadolu Bölge Komitesi- oluştu.
Bu üç ana birim çerçevesinde geniş bir ilişki ağı doğdu.
Örgütün asli kadrolarının, örgütlenme ve mücadelesinin şehirlere dayanı­
yor olması, siyasi stratejisiyle çelişen ve istenmeyen bir durumdu aslında. Zi­
ra, program gereği parti gerçek omurgasını kırlarda oluşturmalı, mücadele­
sini de kırlarda vermeliydi. Pratikteki terslik, yöneticilerin siyasi çizgiyi tah­
rif ettikleri anlamına geliyordu; bu nedenle de her yeni gelen merkez komi­
te, önce siyasi çizgiye uygun bir pratiğin, yani kırlarda gerilla birimleri kur­
manın yollarım aradı.
Örgütün bu konuda hazır ilişkilerinin bulunduğu, gerilla savaşma da uy­
gun yer ise Tunceli’ydi.
12 Eylül’den sonra başlayan operasyonlar ve yurtdışı örgütünün ayrılma­
sı, TKP (M L)’nin bu iki alandaki (İstanbul ve yurtdışı) gücünü kırdı. Şehir­
lerde ve yurtdışındaki örgütlenmenin varlık yokluk derecesinde güç yitirme­
si, Tunceli’deki örgütlenmenin 12 Eylül cuntası koşullannda ayakta kalmayı
başarması, hatta genişlemesi, fiilen örgütü siyasi çizgisiyle uyumlu hale ge­
tirdi. Örgüt kadroları bunu İbrahim Kaypakkaya’dan bu yana süregelen gele­
neksel çizginin haklılığının kanıtı olarak görüp, örgütlenmeyi ve mücadeleyi
şehirlerle sınırlayan eski MK üyelerini, yenilgiye neden olmak ve çizgiye iha­
net etmekle suçladı.'Bu gelişme, bu bölgedeki kadrolann örgüt içindeki et­
kinliğini artırdığı gibi, İbrahim Kaypakkaya’nm ortodoks savunusuna da güç
kattı. Ama giderek örgüt, Tunceli’yle sınırlanan dar bir gruba dönüştü. Bu,
bir türlü pratiğe uyarlanması mümkün olamayan Mao’nun Çin için öngör­
düğü devrim modelinin, örgüte oynadığı bir oyundu sanki. Model, Türkiye
gerçeği içinde, üstelik toprak ağalığından çok küçük üreticilerin egemen ol­
duğu Tunceli’de gerçekleşme şansı bulabilmişti. Sol içinde, yan-alaycı “Tun­
celi Komünist Partisi” olarak anılmasına da yol açtı. Bu, örgüt içindeki en tu­
tucuları bile rahatsız eden bir durumdu. 1987’de DABK (Doğu Anadolu Böl­
ge Komitesi) adıyla aynlan bölgenin ortodoks İbrahim Kaypakkaya savunu­
cuları, paradoksal biçimde, örgütün büyümesi ve genişlemesi için 1990 yı­
lında İstanbul’da sansasyonel bir eylem yapma ihtiyacı duydular.
Örgütsel kültürü ve işleyişiyle de TKP (ML) diğer soldan ayrılıyordu. Si­
lahlı mücadele çizgisi ve illegal örgütlenmesine karşın, demokratik bir işle­
yiş egemendi. Pek çok örgütün aksine tek kişinin otoritesi ya da egemenliği
yoktu. Dolayısıyla genel sekreter de merkez komite de kolaylıkla eleştirilebi­
lir ve değişikliğe uğrayabilirdi. Merkez komitesinin yukarıdan aşağıya -dü­
zenli olarak- ayrıntılı faaliyet raporlan hazırlama zorunluluğu ve tüm karar­
lardan, değerlendirmelerden, merkez komite oturumlarından kadro ve üye­
lerin haberdar edilmesi gibi mekanizmalar söz konusuydu.
 “Revizyonizm” ve “çizgiye ihanet”le suçlanma, TKP (M L )’deki hemen he­
men tüm merkez komitelerin kaderi gibiydi. 1995 yılma kadar dört konfe­
rans, iki de olağanüstü konferans toplayan TKP (M L)’nin her konferansında;
geçmiş merkez komiteler mahkûm edildi ve bir bölünme gerçekleşti. İdeo­
lojik bunalım, bölünme ve ayrılıklar TKP (M L)’de yapısal bir özellik gibiydi.
Belli başlı gruplar içinde en çok bölüneniydi.2
Siyasal görüşler ile siyasal-toplumsal gerçek arasındaki çelişki, sosyalist
solun ortak özelliğidir belki; ama TKP (M L)’nin, bu çelişkiyi en açık ve yo­
ğun yaşayan örgüt olduğunu söylemek abartılı değil. THKP/C ve THKO’nun
görüşleri sonraki izleyicileri tarafından terk edildi veya sembolik hale getiril­
di; ama TKP (M L )’de 1990’ların sonlarında da bu çizginin doğruluğu, uygu­
lanıp uygulanmadığı, tartışma-bölünme nedeni olarak aynı sıcaklığını koru­
du. Tartışma ve bölünmelere, “teori ile pratik” arasındaki çelişkiye rağmen
örgüt içinde İbrahim Kaypakkaya’nm görüşlerinin savunusuna, 1980 önce­
sinin genel toplumsal şiddet koşullan, sonrasında ise Tunceli’de ve bölgenin
genelinde PKK’nm silahlı mücadelesi nesnel bir dayanak sağladı.

Siyasal strateji

TKP (M L)’nin dünya ve ülke tahlilleri, devrimin izleyeceği yol, örgütlenme

ve çalışma tarzına ilişkin görüşleri; İbrahim Kaypakkaya’nm -sonralan Seç­
me Yazılar ya da Bütün Yazılar adıyla toplanan, çeşitli yıllarda değişik yayı-
nevlerince baskılan yapılan- 1969-71 yıllannda yazdığı çeşitli makalelerine
dayanıyordu. Bu görüşler de, yine aynı yıllarda Kaypakkaya’nm içinde yer al­
dığı PDA-TİİKP çevresinde savunulmuştu.
Emperyalizme bağımlı, komprador burjuvazi-toprak ağaları ittifakının
egemenliğinde yan-feodal, yarı-sömürge ülke tespitleriyle Türkiye, Çin’in
daha sonra “Üçüncü Dünya” diye niteleyeceği, prekapitalist ilişkilerin ege­
men olduğu azgelişmiş ülkeler kategorisine sokuluyordu. Bu değerlendir­
menin örgütün stratejisi açısından anlamı, Çin’in izlediği devrim mÖdelinin,
dolayısıyla, Mao’nun Çin gibi ülkeler için önerdiği “devrim modeli”nin be-
nimsenmesiydi.
Mao’nun görüşleri, dünya komünist partilerinin genel olarak kabul ettiği,

2 Arslan Kılıç, “24. Yılında TKP (M L ) ile İlgili Bir Muhasebe Bir Değerlendirme” başlıklı yazısın­
da şöyle diyordu: “TK P (M L ), 24. yılına bir süre önce gerçekleşen yeni bir büyük bölünmeyle
giriyor. Acı ama gerçek: TKP (M L )’nin 24 yıllık tarihi örgütsel bakımdan, ardı arkası kesilme­
yen bir bölünmeler, ayrılıklar, kopmalar, tasfiyeler, bölünenlerin de kendi içlerinde bölünmele­
ri vb. tarihidir.” Teori, İşçi Partisi yayın organı, sayı 64, Nisan 1995. Muzaffer Oraçoğlu’nun Te­
o r in in sözü edilen sayısında da yer verilen, Özgür Gelecek dergisinin 16-31 Temmuz 1994 ta­
rihli 31. ve 1-15 Ağustos 1994 tarihli 32. sayılarında yayınlanan “Birlik Serüvenlerim l-II” adlı
yazılan bu bölünm e ve tasfiyelerin anlatımıdır da.
Bolşevik devriminin deneylerinden, Avrupa komünist partilerinin çalışma
tarzından esinlenen geleneksel devrim ve örgütlenme modelini altüst edici
nitelikteydi. Komintern ve Stalin, Mao’nun görüşlerine kuşkuyla yaklaşmış­
lardı. Ama Çin’in, Rusya veya o sıralarda komünist hareketin yaygın oldu­
ğu Avrupa ülkelerinden farklı niteliği de apaçıktı. Mao, feodal ilişkilerin hü­
küm sürdüğü, köylülerin nüfusun ezici çoğunluğunu oluşturduğu, işçi sını­
fı ve kapitalist ilişkilerin birkaç azgelişmiş şehirde, dışa bağımlı cılız bir tica­
ret ve sanayiden ibaret olduğu ülkelerde, komünist partilerin kendilerini ge­
leneksel görüş açısıyla smırlandıramayacağım düşünüyordu. Böylelikle ilk
kez Mao, komünist partinin çalışma merkezini, şehirler ve işçi sınıfı içine
değil; kırlara, köylülerin içine taşıdı. Feodallerin bölgesel güçlerini kırmaya
ve köylüleri devrimci bir ordu etrafında örgütlemeye dayalı bu strateji, zaten
Çin’de var olan köylü ayaklanmalarından güç alıyordu. Köylülerden oluştu­
rulan, komünist partinin öncülük ettiği silahlı ordu, feodallerin yerel askeri-
hukuki egemenliklerini kırarak “kızıl siyasi iktidarlar” oluşturdu. Japon iş­
galine karşı da başarı gösteren bu silahlı savaş, Çin’de komünistlerin iktida­
rı ele geçirmesiyle noktalandı.
Çin devrimi ve Mao’nun görüşleri, benzer özellikler gösteren ülkelerdeki
komünist partileri için ufuk açıcıydı. Emperyalist işgale, feodal tahakküme
karşı, köylü kitlelerine dayanan uzun süreli gerilla savaşı, “halk savaşı strate­
jisi” diye formüle edilmişti. İkinci Dünya Savaşı sonrasında Afrika, Asya ül­
kelerinde ve özellikle de Vietnam direnişinde, “halk savaşı” stratejisi, komü­
nistlerin temel perspektifini oluşturdu.
İbrahim Kaypakkaya, Mao’nun Çin devrimi için öngördüğü modelin Tür­
kiye için de geçerli olabileceğini, THKP-C ve THKO’lulann aksine kuşkuya
yer bırakmaksızın kabul etti. Ancak Kaypakkaya’nın makalelerinde (örneğin
“Kürecik Bölge Raporu”) gözlenen sosyalist solda pek nadir rastlanan saha­
ya ilişkin antropolojik, sosyolojik çabaları onun basit bir kopyacıya indirge-
nemeyeceğini gösterir.3 İbrahim Kaypakkaya, özellikle “Doğu ve Güneydo­
ğu” bölgesinin gerilla savaşma elverişli özellikler taşıdığını tespit etmişti. Tl-

3 Doğu illerindeki gözlem ve araştırmalarıyla doğrudan ilinti kurulabilecek bir konu da, Kaypak-
kaya’nın Kürt sorunu ve özellikle de Kemalizme ilişkin, kuşağının savunduklarından tamamen
farklı görüşlere sahip olmasıdır. Cumhuriyetin ilk dönemi olan tek parti iktidarını yani “Kema­
list dönemi” diğer grupların aksine “faşist diktatörlük” biçiminde değerlendiriyordu. “Kemalist
diktatörlük, sözde demokratik, gerçekte askeri faşist bir diktatörlüktür” , a.g.e., s. 60. Bunun ka­
nıtlan olarak komünistlere, Kürtlere, azınlık milliyetlere yönelik “amansız milli baskı” ve “kitle
katliamlanm” gösteriyordu. Kemalist devrimde, yapısal değil biçimsel değişiklik söz konusuy­
du: “Kemalist devrim, Türk ticaret burjuvazisinin, toprak ağalannın, tefecilerin, az miktardaki
sanayi buıjuvazisinin, bunlann üst kesiminin bir devrimidir. Devrimde, hem komprador T ürk
büyük buıjuvazisi, hem de milli karakterdeki orta buıjuvazi yer almıştır. (...) Kemalist hareke­
tin sonucunda, Türkiye’nin sömürge, yan-söm ürge ve yan-feodal yapısı, yan-sömürge ve yan-
feodal yapı ile yer değiştirmiştir. Yani yan-sömürge ve yan-feodal iktisadi yapı devam etmiştir”,
a.g.e., s. 60.
İKP’ye karşı muhalefeti, bu çizginin gereklerinin yerine getirilmemesi üzeri­
neydi. Ayrılığın hemen ardından kurulan TKP (ML), bu görüşe uygun ola­
rak Malatya-Elazığ-Tunceli’de örgütlenme çalışmalarına ve silahlı eylemle­
re girişti.
Parti,uluslararası komünist hareketteki bölünmede de ÇKP-Mao’dan ya­
na tutum aldı. Sovyetler Birliği, kapitalizmin restore edildiği, modem reviz­
yonist, “sosyal emperyalist” bir ülkeydi. SBKP çizgisindeki komünist parti­
ler, “modem revizyonist”tiler. Adı da, buna uygun olarak, hem SBKP çiz­
gisindeki “modern revizyonist” komünist partilerden hem de Türkiye’de­
ki “revizyonist” TKP’den farklılığını vurgulamak için TKP (M L) olarak be­
lirlenmişti.

Stratejinin soranları

Türkiye solunda 1978’den sonra Maoculuğu savunan başlıca iki gruptan bi­
ri -eğer 1977’de Halkın Kurtuluşu grubundan ayrılan “Işıkçılar-Işık Yolu”
gibi küçük çevreleri saymazsak- TKP (M L )’ydi. Bu görüş açılarını, “Mark-
sizm-Leninizm-Mao Zedung Düşüncesi” olarak formüle ederek ifade eden
TKP (M L)’liler; Maoizmi partilerinin olmazsa olmaz referansı saymışlardı.
Bu TKP (M L)’de değişmeksizin 2000’li yıllarda da sürdü.
1993 Mayıs-Haziran aylarında yapılan 1. Olağanüstü Parti Konferansı’nda
(bu konferans 1987’de ayrılan DABK ile birlik konferansıydı. Konferans so­
nucunda birlik sağlanmış, ancak bir süre sonra yeniden ayrılık olmuştu) bu
tutumun, bir tüzük hükmü olarak da kabul edilmesi karar altına alındı:

...1978’den 1981’e kadar partimiz henüz “Marksizm-Leninizm-Maoizm” for-

mülasyonunu resmen kabul etmemişti. Mao Zedung’un katkılarını nitel ve
en ileri nokta olarak kabul etmekle ve “M ZD ”ni (Mao Zedung Düşüncesi) sa­
vunmakla birlikte, bunun Marksizm-Leninizm’in yeni, üçüncü ve daha üst
bir aşaması olduğunu henüz karara bağlamamıştı ve Marksizm-Leniajzm for-
mülasyonunu kullanmaya devam ediyordu. Olağanüstü Parti Konferansı, bü­
tün dünyada olduğu gibi, bu konuyu tarUştı ve partimizin savunduğu içeriğe
uygun formülasyonun “Marksizm-Leninizm-Maoizm” (M L M ) olduğunu tes­
pit ve ilan etti. Bu durum, tüzükte M L’nin geçtiği her yere M LM ’nin konul­
masını ve gerekli değişikliklerin yapılmasını zorunlu kıldı.

Birliğin işlememesi üzerine 1995’te ayrılan Tunceli kökenli kadrolar,

2002’de örgütlerinin ismini doğrudan Maoist Komünist Parti (MKP) yaptı.
Maoizm sorunu, Mao’nun “bilimsel sosyalizmin beş ustası”ndan biri olup
olmadığı, TKP (M L )’liler arasında bitip tükenmek bilmeyen bir tartışma, ay­
rılıkların nedenlerinden biriydi. Hemen her konferansta, her bölünmede bu
konuyla ilgili tartışmaları izlemek mümkündü. Zira Mao-Maoizm tartışma­
sı, TKP (M L)’de kuramsal bir sorun olmaktan ziyade, doğrudan örgütü ilgi­
lendiren, güncel mücadele ve örgütlenme sorunuydu. İbrahim Kaypakkaya
tarafından formüle edilen ve asıl önem taşıyan, kırları temel alan halk savaşı
teorisi, demekti öncelikle. TİİKP ile TKP (M L) arasındaki ayrılık da bu nok­
tadaydı; TİİKP, ÇKP’nin tezlerini benimseyerek -görünüşte halk savaşı da
dahil- SBKP’ye karşı taraf olduğunu ortaya koyarken, TKP (ML), ÇKP po­
litikalarını Kaypakkaya’nm görüşleriyle uyumluluğu ölçüsünde benimsedi.
Bu konudaki en çarpıcı örnek, AEP-ÇKP ayrışması sırasında yaşandı. Ör­
güt, bu polemikte açıkça bir tarafı - o sıralarda diğer siyasal gruplarda şid­
detli bir tartışma sürüyor ve parti içinde bu konuda görüşlerin açılması ta­
lepleri yükseliyor olsa da- tutamadı. ÇKP’nin “Üç Dünya Teorisi” de AEP’in
Mao’yu yerin dibine batıran yaklaşımları da TKP (M L) için kendi kökleri­
ni değiştirmek anlamına geliyordu. ÇKP’nin tezleri, AEP’in Mao eleştirileri,
TKP (M L)’yi teorik temelleri bakımından güç durumda bıraktı; 1978-81 yıl­
ları boyunca parti içi yoğun tartışmalara, ayrılıklara neden oldu.

Örgütün reorganizasyonu

1972 Nisan’ında kurulan TKP (M L )’nin örgütsel yapısı, 1973’ün ilk ayların­
da başta lideri İbrahim Kaypakkaya olmak üzere, yönetici kadroların öldü­
rülmesi ve tutuklanmasıyla, THKP/C ve THKO gibi dağılmıştı. Henüz ku­
rulmuş örgüt, kendi iç kurumlaşmasını sağlayamadan darbe yemişti. TKP
(M L)’nin kalan taraftarları da tıpkı THKP-C ve THKO’lular gibi, bir araya
gelme, yeniden organize olma çabalarına giriştiler. Afla cezaevinden salıve­
rilen eski TKP (M L )’lilerin4 başı çektiği Koordinasyon Komitesi (KK) kurul­
du. Komite geçmişin değerlendirmesini yapacak, partinin yeniden merkezi
yapıya kavuşturulmasını sağlayacaktı. 12 Mart’ta yaşanan yenilginin değer­
lendirilmesi, THKO ve THKP/C’liler gibi, TKP (M L )’liler için de öncelikle
çözümlenmesi gereken bir sorundu.
Bu çaba, o sıralarda, TîlKP’lilerin Aydınlık aracılığıyla başı çektiği ve yön­
lendirdiği; THKO’lular, THKP/C’liler üzerinde doğrudan etkide bulunan sos­
yal emperyalizm, baş çelişki, üç dünya teorisi... gibi tartışmalarının etkisi altın­
daydı. TKP (M L )’liler, içinden geldikleri bu örgütün ve lideri Doğu Perinçek’in
etkisinden, geçmişteki tutum alıştan ötürü, kısmen uzaktılar. Ancak ideoloji
bakımından aynı cephedeydiler; sosyal emperyalizm, baş çelişki, üç dünya te­
orisi, Kruşçev revizyonizmi vb. kavramlar siyasi görüşlerde “stratejik” önem­
deydi. Bunlara bir de AEP’in Mao ve ÇKP’ye karşı tutumu eklenmişti.

4 İrfan Çelik, Hikmet Şenses... Bkz. A li Taşyapan, Anılarla Yolculuk-2, D uvarın İk i Yakası, T ohum
Basım Yayın, Şubat 2001, İstanbul, s. 259.
 1975’te yeniden örgütlenmeye çalışan THKO, THKP/C’liler için Maoiz-
min benimsenmesi yeni bir gelişmeydi ama TKP (M L )’de, zaten var olan
Mao-ÇKP savunuculuğundan ötürü, süregelen bir şeydi. Ne var ki, özellikle
1975’te TKP (M L )’lileri bir araya getirmek için kurulan Koordinasyon Komi-
tesi’ndeJsaşı çekenler; TKP (M L)’lilerin bu tartışmaların dışında olmadığını
düşünüyordu. TKP (M L )’nin mevcut durumunun, arayış içindeki eski TH­
KO ve THKP/C’lilerden farklı olmadığını, arayışın bu yapılarla birlikte sür­
dürülmesi gerektiğini savunuyorlardı.5
Ama TKP (M L )’lilere yansıyan tartışma bu kadarla kalmadı. İbrahim Kay-
pakkaya’nm Türkiye’nin sosyoekonomik yapısına ilişkin saptamalarına,
halk savaşı teorisinin doğruluğuna dair de kuşkular vardı. Koordinasyon
Komitesi’ni oluşturanların çoğunluğunda egemen olan bu kuşkular, 1976
Nisan’mda6 taraftarlara sunulmak üzere hazırlanan bir metinde dile getiril­
di. Söz konusu metinde, Türkiye’de “yarı-feodal” değil “kapitalist” ilişkile­
rin egemen olduğu, TKP (M L)’nin ML bir parti değil, M L olma yolunda iler­
leyen bir hareket olduğu, gerilla savaşı için bir hazırlık aşamasının yaşanma­
sı gerektiği belirtiliyordu.7 Komitenin, bu tezler üzerine bir tartışma süreci
başlatarak, yenilenme isteği İbrahim Kaypakkaya’nm görüşlerine bütünüy­
le sadık İstanbul’daki militanların tepkisiyle karşılaştı. 1976 yılı Mayıs’ında-
ki ayrılığın ardından İstanbul’daki militanlar, İstanbul Bölge Komitesi’ni ku­
rarak, ayrı örgütlenmeye yöneldi. Yurtdışı, Adana, Tunceli ve İzmir’deki mi­
litanlarla temasa geçen grup, 1977 ortalarında Bölgeler Arası Toplantı’yı ger­
çekleştirdi. Toplantıda, partinin 1. Konferansı’m örgütleyecek geçici bir “Ör­
gütlenme Komitesi” oluşturuldu.
TKP (M L)’liler yeniden toparlanma girişimlerinde böylelikle iki gruba bö­
lündü. Koordinasyon Komitesi’ni oluşturanlar, Halkın B irliğ i adıyla çıkar­
dıkları yayın organında kendi görüşlerini geliştirdi ve “TKP (M L) Hareketi”
olarak örgütlenmeye devam etti.
TKP (M L)’lilerin “Bölgesel Dönem”8 dedikleri iki yıllık bu dönemde, her
bölge ayrı örgütlenmesini ve mücadelesini sürdürüyor; kendi yayın't)rganı-
nı çıkarıyordu. En aktif ve öne çıkan bölge olan İstanbul Bölge Komitesi, K ı­
zıl Yol isimli bir yayın organı çıkarmış, 1977 yılı sonlarında askeri birimler de

5 “TKP (M L ) 1. Konferans Kararlan”, Komünist, sayı 1, Mart 1978.

6 Koordinasyon Komitesi, ikisi (Muzaffer Oruçoğlu ve Arslan Kılıç) cezaevinden, beşi (Garbis A l-
tınoğlu, irfan Çelik, Hikmet Şenses, Ali Taşyapan ve bir kişi daha [kod adı V ayb e]) dışandan ol­
mak üzere yedi kişiden oluşuyordu. 1976 Nisan’ında İskenderun’da toplanan beş kişi, eski çiz­
ginin köklü eleştirisi konusunda hemfikir oldu, bölünmenin ve kendi gruplanm n temelini attı­
lar. Bkz. Taşyapan, a.g.e., s. 347-350.
7 “TKP (M L ) 1. Konferans Kararlan”, Komünist, sayı 1, Mart 1978.
8 Merkez Komite imzalı, “ideolojik, Siyasi ve Örgütsel Hattıyla 20. Yılında Partimiz T K P (M L )”,
Nisan 1992.
kurmuş, silahlı eylemlere girişmişti. Örgütlenme Komitesi’nin bölgelerin iç
düzenlerine karışma yetkisi yoktu. Silahlı eylemlerde TKP (M L) adının kul­
lanılıp kullanılmaması -bunu henüz hak etmediklerini düşünüyorlardı- tar­
tışma konusuydu. Gevşek ilişkilere karşılık, bu dönemde küçük çaplı da olsa
başka ayrılıklar yine de yaşanmıştı.9

Merkezi yapının kuruluşu

TKP (ML) 1. Konferansı 1978’in Şubat ayında Ankara’da toplandı. Konferan­

sa 6’sı İstanbul, 4’ü Dogu, 3’ü yurtdışı, 2’si Ankara ve l ’i İzmir’den olmak üze­
re toplam 16 delege katıldı.10Konferans görüş ayrılıklarına,karşın, 7’si asil 3’ü
yedek olmak üzere 10 kişilik bir merkez komitesi seçti; bir işbölümü yaptı ve
örgütlenme planı çizdi.11 Merkez komitesinde, başından beri danışılan, yazı­
lar kaleme alan, söz ve karar sahibi cezaevindeki üç eski TKP (ML) hükümlü­
sü de “fahri üye” 12statüsüyle vardı. Konferansta ilk tüzük de hazırlanıp kabul
edildi. Merkezi yayın organı çıkarılması kararlaştırıldı: Komünist.
Konferansta o gün için önemli olan, geçmişin değerlendirilmesi, üç dünya
teorisi, baş çelişki meselesi, gerilla savaşma hazırlık... gibi konularda ortak ka­
rarlar alındı. TKP (M L)’nin geçmişteki çizgisine sahip çıkılıyor; ancak onun 12
Mart koşullarında gerilla savaşma yeterli hazırlık yapmaksızın ve halk kitlele­
riyle sağlam bağlar kurmaksızm saldın taktiği benimsemesiyle “sol” hata işle­
diği belirtiliyordu. Konferansta Aydmlık-Halkm Kurtuluşu-Halkm Birliği-Hal-
km Yolu çevrelerinde hararetli biçimde tartışılan ÇKP’nin “üç dünya teorisi” ,
“modem revizyonist bir tezdir” denilerek reddedildi. Aynı çevrelerde yine “üç
dünya teorisi”ne bağlı sürdürülen baş çelişki-temel çelişki (Sovyetler Birliği mi
yoksa ABD mi baş düşman) olduğu tartışmasına da geniş bir yer verildi; so­
nuçta, bir orta yol bulunarak, böyle bir saptamanın, “kafa karıştırıcı” ve “aka­
demik” olacağı belirtildi. AEP-ÇKP ilişkileri açısından da bir orta yol buluna­
rak, bu iki parti arasındaki ilişkilerin araştırılması kararlaştırıldı.13
Silahlı mücadele, gerilla savaşı konusu, konferansın önemli ama aynı öl­
çüde kafa karışıklığı yaşadığı, güncel örgütlenme ve pratiği ilgilendiren en
9 M K imzalı “ideolojik...”, 1976-1978’de “RS”, “M Z ”, “YH F” diye rumuzlanan uç “hizbin” çıktı­
ğı belirtiliyordu.
10 T K P (M L ) Iddianame-I, KKK İstanbul Askeri Basımevi, 1981.
11 iddianameye göre merkez komitesinin asli üyeleri şunlardı: Sefa Kaçmaz (sekreter), Süleyman
Cihan (örgütlenme sorumlusu), İsa Güzel (sekreter yardımcısı), İbrahim Ü nal (Batı Anadolu
Bölge Sekreteri), Erhan Gencer (legal yayın ve teorik, ideolojik araştırma-inceleme faaliyetleri
sorumlusu), A li Yavuz Çengeloğlu, Baki İşçi, Yedek üyeler: Ali Haydar Akgün, Hüseyin Balkır
ve bir kişi daha... Baki işçi birkaç ay sonra istifa edip, Halkın Birliği’ne geçti.
12 Eski T K P (M L ) davasından müebbet hapse mahkûm edilen (afla cezalan 20 yıla düşürülmüştü)
Arslan Kılıç, Muzaffer Oruçoğlu ve Süleyman Yeşil.
13 “TKP (M L ) 1. Konferans Kararlan”, Komünist, sayı 1, Mart 1978.
önemli konuydu. Kararların bir yerinde “Bugün demokratik halk devrimi
içinde stratejik savunma aşamasında bulunmaktayız. Bu aşama bizim gücü­
müzün, düşmanın gücü ile karşılaştırıldığında henüz zayıf olduğu aşamadır.
Aleyhimize olan bu güç dengesini, bizim lehimize geliştirecek olan bizzat si­
lahlı mübadelenin kendisi olacaktır” deniyor, bir anlamda silahlı mücadele­
ye dayalı bir hazırlık evresi öngörülüyor; öte yandan gerilla mücadelesi için
önkoşullar ileri sürülerek, bir hazırlık evresinden söz ediliyordu.
Fakat konferans, zaten kendisini parti çizgisini değiştirecek nitelikte karar
almaya yetkili görmüyordu. Şöyle deniyordu:

Demokratik danışma sonucu seçilen delegelerle oluşan parti konferansla­

rı, partinin iradesini bir bütün olarak temsil ederler. Bu tip konferanslar da­
ha önce tabanda tartışılmış olması şartıyla her konuda karar alabilirler. Yap­
tığımız konferans partimizin temel görüşlerinin doğru olduğundan yola çı­
karak toplanmıştır. Hazırlığı içinde bir dizi stratejik mesele tartışılmamış­
tır. Bu yüzden konferansımız, partimizin temel çizgisini değiştirecek nitelik­
te karar alamaz.

Örgütsel işleyiş ve problemler

TKP (M L)’liler, 1. Konferansı, “parti tarihinde dönüm noktası” diyerek her

zaman olumladı. Gerçekten dağınık durumdaki taraftarlar seçilen bir mer­
kez komitesi etrafında toparlanıyor, örgütsel ve politik kararlar alınıyordu.
Ayrıca parti ilk kez bir tüzüğe sahip oluyordu. Fakat kararlar oldukça esnek­
ti ve “Bölgesel Dönem”in, her bölgenin kendi içişlerinde özgür olması gibi
bağımsızlık eğilimlerini ortadan kaldıracak nitelikte değildi. Bu da doğaldı;
çünkü konferansta bölgeleri temsil eden delegeler farklı görüşlerini koruya­
rak, bir uzlaşmaya varmışlardı; kurulan merkez komite de bu görüşlerin tü­
müyle temsil edilmesini sağlamıştı. Konferansın bu niteliğini gözlemleyen
rakip grup Halkın Birliği “parti değil, federatif birlik” diyerek eleştirel bir de­
ğerlendirmede bulunmuştu.
TKP (M L)’lilerin bu bir araya geliş biçimi, diğer sol gruplarda görülmeyen
demokratik bir örgütsel işleyişe de yol açacaktı. Bir merkez komitesi kurul­
masına karşın, bu merkez komitesi ve daha sonra kurulacak merkez komite­
lerinin hepsi, bir otorite olamayacaktı. Merkez komitesi içinde görüş ayrılık­
ları doğaldı; merkez komiteye karşı güvensizlik de. Bir parti üyesinin çalıştı­
ğı parti organları ve toplantılarında görüş farklılığını savunabileceği karar al­
tına alınmıştı. Merkez komitesinde temsil edilenler, öncelikle kendi birimle­
rine, ilişkide olduklarına karşı sorumluydular. Bu, bölgelerin merkez komi­
tesinde gerçek temsilini sağlayan bir durumdu. Bölge komitelerinin, merkez
komitesinin raporları kitapçıklar halinde yayınlanıyor, üye ve taraftarlarına
dağıtılıyordu. Tüm merkez komite kararlarının kayıtlarının tutulmuş ve bi­
linebilir halde oluşu da diğer örgütlerde rastlanmayan bir durumdu. “Parti
Birliği” adıyla yalnızca parti üye ve adaylarına dağıtılan bir hayli hacimli bu
bültenlerde, örgüt içindeki tüm görüş ayrılıklarını, tartışmalarını ayrıntıla­
rıyla izleyebilmek mümkündü. Solun hiçbir grubunun başaramadığı açıklı­
ğı, silahlı ve gizli olmasına karşın, TKP (M L) başarmıştı.
Öte yandan merkezi otoritenin zayıflığı, bireyleri, bölge komitelerini
önemli hale getirdi. Bu da örgüt içinde gruplaşmalann sürekli var olmasını,
bölünmeyle sık sık karşılaşmasını kolaylaştırıyordu. Zira görüş ayrılıklarının
varlığı nedeniyle, bir grup, çelişkilerin keskinleştiği bir noktada karşısında­
kini Kaypakkaya’nm görüşlerinden sapmakla, “revizyonistlikle” suçlayabilir
ve ayrılığı her an kesinleştirebilirdi.
Cezaevinde bulunan ilk TKP (M L )’liler de parti merkez komitesinin ve
üyelerinin dikkate aldığı bir otoriteydi. Onların manevi ağırlıklarının yanın­
da, parti merkez komitesinde fahri üyelikleriyle, kararlar üzerinde hukuki
ağırlıkları bulunması da sağlanmıştı. Her ciddi konuda bu fahri üyelerin gö­
rüşleri önem taşıyor, kimi zaman da partiyi yönlendirebiliyordu.
Sıkı bir merkeziyetçilik kuramamaları nedeniyle TKP (M L )’liler, devletten
gelen baskı ve gizlilik koşullarında örneğin konferanslarını bir türlü zama­
nında, kolayca gerçekleştiremiyor; aylarca bölgelerle merkez komitesi ara­
sında kopukluklar olabiliyor; hatta cunta sonrası baskı koşullarında bu du­
rum olağan hale geliyordu. Diğer yandan sıkı bir merkezi yapının olmayı­
şı, TKP (M L)’lilerin diğer grupların aksine, polis operasyonlarından tüm iş­
leyişlerini yıkacak şekilde etkilenmelerini önlüyordu. TKP (M L)’liler yaka­
lanmalara ve operasyonlara rağmen, merkez komitesinin işleyişini koruma­
yı becerebilmişti.
Bu örgütsel işleyişin, Mao’nun “parti içinde iki çizgi mücadelesi”ni do­
ğal gören görüşleri ile yine Mao’nun “kültür devrimi”nden gelen “revizyo­
nist merkez komitesine başkaldırı” siyasetinden ideolojik destek aldığını da
unutmamak gerekir.

Çizgiye duyulan kuşku

1. Konferans’ta, hemen hemen bütün teorik-siyasal sorunlarda belirsizliğe

bırakılmış kararlar alınmış olması, delegelerin homojen bir ideolojik birlik
yerine, farklı görüşleri koruyan bir uzlaşmayı yeğlediğini gösteriyordu. Bu
görüş ayrılıklarının, üzerinde durulduğu takdirde şiddetli tartışmalara, bö­
lünmelere yol açacak nitelikte olduğu konferans sonrasında açıkça ortaya çı­
kacaktı.
 Delegeler, bir yandan, İbrahim Kaypakkaya’nm 1972’de ortaya koyduğu
siyasal görüşleri, örgütsel ilkeleri benimsediğini açıklıyor; diğer yandan, bu
ilkeleri değişikliğe uğratacak, kemirecek kararlan alıyordu. Konferans ka­
rarlarında bu konuda iki kritik sayılabilecek açık söz konusuydu: Birincisi,
AEP’infviao’ya yönelik eleştirilerine karşı sessiz tutum takmılması; İkincisi,
silahlı mücadelenin temel olup olmadığı konusundaki belirsizlik - ki bu be­
lirsizlik hemen ilk merkez komite toplantısında, “bu dönemde banşçıl mü­
cadele biçimleri esastır” denilerek, İbrahim Kaypakkaya’nm görüşleri aleyhi­
ne giderilmişti. Her iki konu, 1981’de yapılan 2. Konferans’ta ve sonrasında,
1. Konferans’ın “oportünist, sağcı hatalan” diye eleştirilecekti.14
Gerçekte, her iki tutum da, merkez komitesinde yer alan delegelerin bir­
çoğunda, İbrahim Kaypakkaya’mn Türkiye’nin sosyoekonomik yapısı, Çin
modelinden esinlenen halk savaşı teorisine ilişkin görüşlerine karşı duydu­
ğu kuşkudan ileri geliyordu. Kaypakkaya’nm tezlerini açıkça tartışma konu­
su yapma güçlüğü, siyasi çizgiyi doğrudan etkileyecek, ama daha dolaylı gö­
rünen tartışma ve davranışlara neden oluyordu. Konferanstan hemen birkaç
ay sonra, bir merkez komite üyesinin istifa ederek Halkın Birliği’ne katılma­
sı, 2. Konferans’ta ortaya çıkan Bolşevik Partizan bölünmesi, bu durumu açı­
ğa vuran gelişmelerdi.

1978-80 dönemi

Türkiye’nin en yoğun silahlı çatışmalarının yaşandığı 1978-80 dönemine

TKP (M L)’liler, 1. Konferans’la birlikte toparlanmış girdi. TKP (ML), faşist
terörün artmasıyla toplumsal muhalefette yükselen radikalizme, örgütlen­
mesi ve çizgisiyle uygunluk arz ediyordu. Bu yıllar, örgütün en çok yayıldı­
ğı, eylemlerinin en yoğun olduğu yıllardı.
1. Konferans’m ardından örgüt, üç ana bölge komitesi, (Batı Anadolu Böl­
ge Komitesi, Doğu Anadolu Bölge Komitesi ve Yurtdışı Bölge Komitesi) üze­
rinde şekillendi. Bu komitelerin altında, kademeli olarak aşağıya doğru inen
alt bölge komiteleri vardı. Öğrenci gençlikten ziyade, işçi semtleri, fabrika­
lar, mücadele stratejisine uygun çalışma alanları olarak belirlenmiş ve oralar­
da yoğunlaşılmıştı. İstanbul, hem TKP (M L )’nin doğduğu il olması itibariy­
le hem de kendi stratejisine göre de sanayi proletaryasının yoğunlaştığı böl­
ge olması nedeniyle önem taşıyordu. İstanbul’da gecekondu, işçi mahallele­
ri ve fabrikaların bulunduğu yerlere özel bir ağırlık veriliyordu. Zeytinbur-

14 “1. MK... sağ bir çizgi izlemeye başladı. Halk savaşından söz etmesine rağmen, bu yalnızca lafta
kaldı. Silahlı mücadeleye dair pratikte esasta ciddi bir adım atılmadı. (...) barışçı mücadele çiz­
gisinde ayak direyerek sınıf mücadelesinin gerisinde kaldı”, bkz. “İdeolojik, Siyasi...”, a.g.e., N i­
san 92, s. 6.
nu, Kartal, Pendik, Tuzla, Gebze, Ümraniye, Okmeydanı, Çağlayan, Gülte-
pe, Fikirtepe gibi semtler örgütlenme alanlarıydı.15 TKP (M L )’liler öğrenci
gençlik mücadelesi içinde yer almayı tercih etmedi. 1. Konferans kararların­
da şöyle deniyordu:

Öğrenci ve diğer gençlik kitleleri içinde ise, özellikle maceracı, kitleden ko­
puk eylem çizgisinin etkisi kırılmaya çalışılmalı, silahlı çatışmalar öğrenci
çevresinden dışarıya çıkarılmalıdır. Mesela 1 Mayıs Mahallesi ve 1975 Ko-
camustafapaşa ve Profilo direnişleri yukarıda bahsedilen görüşlere uygun ve
olumlu mücadelelerdir.16

Bu kararlarına titizlikle uydukları söylenebilir.

Kırlar temel alınmıştı, ancak buradaki çalışma özellikle Tunceli merkez­
liydi ve daha çok kitle çalışması esaslıydı; TİKKO’nun kırlarda, gerilla sava­
şma uygun bir örgütlenmesi veya eylemi yoktu. Ancak örgüt İstanbul’dan
sonra, Adana, Mersin, Antep, Kars ve Elazığ, Diyarbakır, Erzincan, Malatya
gibi doğu illerinde bir güç oluşturmuştu. Kırsal alanda gerilla birimlerinin
kurulmamış olması, TKP (M L)’lilerin birinci merkez komitesine yönelik en
yoğun eleştirilerinden biriydi. 12 Eylül sonrası yapılan tüm parti konferans­
ları ve merkez komite değerlendirmelerinin ortak vurgusuydu bu. TKP (M L)
gerilla birimleri kurulmasına, 2. Konferans kararlarının ardından yani 1981
Ocak ayından sonra girişti. Özellikle Tunceli’de oluşturulan gerilla birliği,
1983-84’e gelindiğinde 200 kişilik bir silahlı güce ulaştı. Bu güç, TKP (M L)
belgelerinde de “hatın sayılır doruk güç” olarak nitelenmişti.17

Silahlı mücadele

Örgütün anlayışında silahlı mücadele temel öneme sahipti. Bu nedenle TİK-

KO adında, partiye bağlı bir askeri kol kurulması öngörülmüştü. Kuramsal
olarak partinin askeri kolu, klasik komünist partilerin prensiplerine uygun

15 2 Eylül 1977’deki ünlü 1 Mayıs Mahallesi direnişinde başı çekenler, Halkın Yolu’yla birlikte
TKP (M L )’ydi. 10 bin civarında insanın barındığı mahalleye yıkım için gelen güvenlik güçle­
riyle çıkan çatışmada, ikisi çocuk -b iri bebekti- ölen 12 kişiden (kaç kişinin öldüğü kesin de­
ğildir, 9 ya da 11 kişinin öldüğü de ileri sürülmüştür) beşi (Hüseyin Aslan, Hüseyin Çaparoğ-
lu, Cuma Gül, Haşan Yıldırım, İsmail Poyraz) örgütün taraftarlarıydı. 1 Mayıs Mahallesi’nin her
türlü sorununda karar mercisi olan ve seçimle oluşturulan Halk Komitesi’nin başkanlığını ya­
pan Sabri Koçyiğit, 12 Eylül’den sonra İstanbul’da açılan TKP (M L ) ana davasında örgüt üyeli­
ğinden mahkûm edildi. 1 Mayıs Mahallesi’yle ilgili ayrıntılı bilgi için, bir yakın dönem çalışma­
sı olarak bkz. Şükrü Aslan, 1 Mayıs Mahallesi, İletişim Yayınlan, İstanbul, 2. Baskı, 2008.
16 “TKP (M L ) 1. Konferans Kararlan”, Kom ünist, sayı 1, Mart 1978.
17 “1 N o ’lu Gerilla Bölgesi’nin faaliyet raporu”, P a rti B irliği, sayı 4, Mart 1986, s. 137’de şöyle de­
niyordu: “BK’mız [Bölge Komitesi - V.E.] özellikle 83-84 dönemlerinde ileri kesimi küçümsen­
meyecek ölçüde örgütledi. Bu dönem profesyonel dahil, 200 kişiye yaklaşan güç örgütlendi. D a­
ha sonralan ise, bu güç objektif ve sübjektif nedenlerden dolayı önemli düşüşler gösterdi.”
 olarak, siyasi komiserlerin sıkı denetimi altında, partiden farklı tüzüğü ve
programıyla askeri kurallara göre örgütlenmiş silahlı bir ordu olması gereki­
yordu. Ve yine kuramsal olarak bu ordu, kırsal alanda kurulmalı, gerilla sa­
vaşını yürütecek olan köylü kitlelerine dayanmalıydı.
1. Kanferans’ın delegeleri iki saptamada bulunuyordu: Birincisi: “Bugünkü
teşkilatlanmamızın gövdesini şehirler oluşturmaktadır. Bu Koordinasyon Ko­
mitesi hizbinin ve daha sonraki merkezsiz mücadelemizin bir sonucudur...
parti ve ordu teşkilatlanmamızın gövdesini şehirlerden kırlara doğru kaydır-
malıyız.” İkincisi: “Bugün, henüz yalnızca kitlenin en ileri bilinçli kesimini
örgütleme aşamasında bulunduğumuz için, gerilla birimlerinde örgütleyece­
ğimiz pek çok kişi aynı zamanda partili olacaktır.” Ama delegelerin kafa ka­
rışıklığını asıl yansıtan, içinde bulunulan dönemde gerilla mücadelesine na­
sıl yaklaşılacağıydı. Konferans, buna tam yanıt veremiyordu. “Gerilla savaşı­
na hazırlık dönemi” diye bir açıklama getirmişti. Askeri birimlerin kurulması,
askeri eylemler yadsınmıyordu; ama onlan “savunma aşamasındayız” ve “ba­
rışçıl mücadele esastır” diyerek sınırlandırıyordu. Şehirlerde askeri eylemle­
rin nasıl olabileceğine ilişkin söyledikleriyle de eylemlerin önünü açıyordu:
“Bugün şehirlerde yürütülecek silahlı mücadele de -esas olmasa da- önemli­
dir. Doğru eylemler, mesela halkın nefret ettiği halk düşmanlarının idamı bi­
zi güçlendirir. Şehirlerde özellikle işçi sınıfı içinde kitle mücadelelerine yöne-
linmeli, bu kitle mücadeleleri içinde silahlı mücadelenin önemi kavratılmaya
çalışılmalıdır. Kitle eylemlerinde kitleye kendini silahla savunmanın propa­
gandası yapılmalı, kitle eylemlerine hazırlıklı katılınmalı ve gerektiğinde kit­
lenin en önünde karşı-devrimin saldırılarına silahla karşı konmalıdır.” “Ha­
zırlık aşaması” , “barışçıl mücadele esastır” , “gerilla birlikleri kurulmalıdır”
saptamaları, TKP (M L )’nin silahlı eylemleriyle birlikte sürüp gidecek, teori ile
pratik ve kararlar arasındaki çelişkiler, merkez komitelerinin yıkılmasına, yıl­
larca süren tartışmalara, birçok bölünmeye neden olacaktı.

Askeri örgütlenme ve eylemler

Örgütlenmesi şehirlerde, özellikle de İstanbul’da olan TKP (M L), bu ger­

çeğin doğal sonucu olarak, askeri örgütlenme ve eylemlerini de asıl ve yo­
ğun biçimde bu şehirde gerçekleştirdi. Kuşkusuz İstanbul’la sınırlı kalma­
dı, örgütlendiği pek çok ilde, (örneğin, Ankara, İzmir, Adana, Mersin, Tun­
celi, Diyarbakır, Erzincan, Elazığ, Malatya, Urfa, Adapazarı...) silahlı eylem­
ler yaptı. TİKKO, çoğu zaman, eylemleri nedeniyle partinin isminden daha
popülerdi.
Konferans öncesinde de, özellikle İstanbul başta olmak üzere, bölgelerde
askeri birimler kurulmuş ve bunlar birçok eylem gerçekleştirmişti. Konfe­
rans sonrasında Genel Askeri Komutanlık kurulması kararlaştırıldı. Ama bu
komutanlık, kısa bir süre sonra, bir kişinin görevden alınması, diğer iki kişi
arasında çıkan çelişkiler nedeniyle işlevsiz kaldı. Buna karşılık, merkez ko­
mitesinin örgütlenme sekreteri, kendisine bağlı olarak çalışan bölge sekre­
terleri aracılığıyla bölgelerde askeri birimler kurdu.
TKP (ML) özellikle 1980 askeri darbesine kadar -ki sonrasında da silah­
lı eylemler azalarak da olsa sürdü- pek çok silahlı eylem gerçekleştirdi. İstan­
bul’da örgütlendiği Kartal, Pendik, Zeytinbumu, Gültepe, Ümraniye, Çağla­
yan gibi yoksul ve gecekondu semtlerinde özellikle muhbirlere, MHP’lilere,
polis ve MİT mensuplarına yönelik suikastlar düzenledi. Bunların en ünlüle­
ri, İbrahim Kaypakkaya’nın sorgulanması ve öldürülmesinden sorumlu tut­
tukları Hâkim Binbaşı Yaşar Değerli’nin arabasına 7 Haziran 1978’de, saatli
bomba yerleştirilmesi ve yine dönemin ünlü polis şefi Uğur Gür’e yönelik su­
ikast girişimiydi. M İT mensupları oldukları gerekçesiyle 14 Temmuz 1980’de
Kartal Topselvi’de hava astsubayı Mürsel Rüzgar’ı, Mahir Çayan ve arkadaş­
larının öldürüldüğü Kızıldere operasyonunda yer aldığı gerekçesiyle 20 Mart
1980’de Feriköy’de Ahmet Öztürk’ü, 14 Ekim 1980’de Avcılar’da MİT ajanı ol­
duğu gerekçesiyle emekli polis memuru Sabri Ünverdi’yi öldürdüler. 21 Mayıs
1980’de Levent Çeliktepe Sanayi Mahallesi’nde, Çeliktepe Jandarma Komuta­
nı Mevlüt Çetiner’e işçi grevini bastırdığı gerekçesiyle suikast düzenlediler.
Örgütün İstanbul’daki “cezalandırma” adını verdiği silahlı eylemlerinde, fab­
rika ve sendikalardaki örgütlenmenin önünde engel olarak gördükleri, MHP’li
işçilere ve sendikacılara yönelik eylemleri de ayırt ediciydi.18
TKP (M L)’liler örgütlendikleri bölgelerde özellikle MHP, Ülkü Ocakla­
rı şubelerine yönelik çok sayıda silahlı ve bombalı saldırılarda bulundu. İs­
tanbul’da silahlı soygunlar da -özellikle 1978-79 arasındaki eylemleri için­
de- önemli bir yer tutuyordu.19 Soygunlar, örgütün kendini finanse etmeye
18 Bunlardan bazıları şunlardı: 1980 Ağustos’unda TK P (M L )’lilerin başı çektiği şiddetli direniş
ve grevin yaşandığı İstanbul Mensucat Santral fabrikasında çalışanlarına yönelik saldırılarda, 3
Ağustos 1979, Zeytinbum u’ndaki Hastane Durağı’nda Fahrettin Yavuz, Tacettin Yavuz ve Kadir
Yılmaz isimli Mensucat Santral işçilerinin ve 13 Ağustos 1979, Zeytinbum u Mensucat Santral
Fabrikası idare amiri Zeki Şahin’in öldürülmesi; 21 Ağustos 1979, Cevizli Tekel Fabrikası’nda
çalışanı Halim Karadeniz’in öldürülmesi; 8 Şubat 1980, Rahmanlar istasyonunda banliyö tre­
ninde bulunan Cevizli Tekel Fabrikası işçilerinden Adem Tomay, İsmail Başarır ve Devlet D e­
miryolları Haydarpaşa Liman lşletmesi’nde işçi Mehmet Görü’nün öldürülmesi; 3-4 Ocak 1980,
Mecidiyeköy Profilo fabrikasında işçi ve M aden-Iş Sendikası üyesi M ehm et Özdemir’in öldürül­
mesi... (Sıkıyönetim askeri savcılığının 1981 tarihli T K P (M L ) 1 N o ’lu iddianamesinden derlen­
miştir.)
19 Bunlardan bazıları şunlardı: 6 Şubat 1978 İstanbul Karaköy’de Türk Ticaret Bankası Perşembe
Pazan Şubesi’nin soyulması (700 bin T L ); 12 Nisan 1978 Türk Ticaret Bankası Halıcıoğlu Şu­
besi soygunu (353 bin T L ); 14 Nisan 1978 Türk Ticaret Bankası Şişhane Şubesi (65 bin T L ); 22
Mayıs 1978, Kasımpaşa Türk Ticaret Bankası Şubesi (178 bin 305 T L ); 2 Haziran 1978, U nka-
panı Yapı Kredi Bankası (69. 713 TL); 24 Temmuz 1978 İstanbul Emniyet Sandığı Saraçhane
Şubesi (43 bin 655 T L ); 14 Eylül 1978, Garanti Bankası Sıraselviler Şubesi (121 bin 631); 2 H a­
yönelik eylemleriydi; bu eylemler “mavi bereli” tabir edilen askerlerin ban­
kalar önünde görevlendirilmesinden sonra, diğer sol örgütlerde olduğu gi­
bi, azaldı ve mutemetler, kuyumcular, şirketler, benzin istasyonları gibi baş­
ka hedeflere yöneldi.
1980*yazmdaki eylemler arasında, polis ve bekçilerin enterne edilerek si­
lahlarının alınması da vardı. Doğu bölgesinde ise eylemlerin jandarma kara­
kollarına ve askeri görevlilerine yöneldiği görülüyordu.

Ayrılıkların su yüzüne çıkması

1. Konferans’taki uzlaşmanın sağladığı olumlu hava kısa sürdü; görüş ayrı­

lıkları 1979 başında su yüzüne çıktı. Ayrılıkları şiddetlendiren ise yurtdı­
şı örgütün başındaki merkez komite üyesinin açıkça Mao’ya karşı ve AEP’in
eleştirilerinden yana tutum alması ve bunun sonucu olarak da yurtdışı ör­
gütün Avusturya Marksist Leninist Partisi (AMLP) ile 1978 yazında kaleme
aldığı ortak bildiriydi. Konferanstaki eğilimin tersine, bu bildiride, ÇKP’nin
“üç dünya teorisi”, “iki süper güç” gibi revizyonist tezlerinde Mao’nun da
payının olduğunu, Mao’nun Marksizm-Leninizm’e katkılarının da hataları­
nın da “çok yönlü ve açık bir değerlendirmeye” tabi tutulması gerektiği be­
lirtiliyordu.20 O günlerde merkez komite üyelerinin onay verip sessiz kal­
dığı bu bildiri, 1979 başında tartışmaların odağı oldu. Doğu Anadolu Böl­
ge Komitesi’nden yükselen ve merkez komitesinde de destek bulan eleşti­
ri, Mao’nun AEP’in saldırıları karşısında savunulmadığı, “oportünist” tu­
tum takmıldığı şeklindeydi. Doğu bölgesinin merkez komitesine “güvensiz­
lik” bildirmesi ve olağanüstü konferans önerisi, tartışmaların şiddetlendiği
1979 Nisan’mdaki merkez komitenin 6. toplantısında reddedildi; ancak Ey­
lül ayındaki toplantıda, Mao ve AEP’e karşı takınılacak tutumun tartışılaca­
ğı bir konferansın toplanmasına karar verildi. Merkez komitesini kısa süre­
de saflaştıran gelişmelerden biri, fahri üyelerin, merkez komitesine ve yurt­
dışı sorumlusuna yönelttikleri sert eleştirilerdi. Örgütte manevi ağırlığı bu­
lunan fahri üyelerin eleştirisi, radikal eğilime güç verdi. Parti tabanından ve
manevi önderlerden yükselen, “sağcılık” , “oportünizm” eleştirileri, merkez
komitesinin yönetim organı olarak miyadmın dolduğu anlamına geliyordu.
Çok geçmeden Mao ve AEP sorununun tartışılmasıyla sınırlanması düşü­

ziran 1978, Yapı Kredi Bankası Unkapanı Şubesi (69 bin 713 T L ); 24 Temmuz 1978, Emniyet
Sandığı Saraçhane Şubesi (43 bin 655 T L ); 9 Haziran 1978, Türk Ticaret Bankası Şişhane Şubesi
(132 bin 850 T L ); 14 Eylül 1978, Garanti Bankası Sıraselviler Şubesi (321 bin 631 T L ); 28 Eylül
1978, Akbank Kuyubaşı Şubesi önündeki kurye aracı 1 milyon 300 bin TL. (Sıkıyönetim askeri
savcılığının 1981 tarihli T K P (M L ) 1 N o ’lu iddianamesinden derlenmiştir.)
20 T K P (M L ) Özeleştirisi ve Tüzüğü, A M L P -T K P ( M L ) O rtak Açıklaması, Le-Ya Yayınevi, İstanbul,
Ocak 1979, s. 92-93.
nülen yeni konferansın, aynı zamanda yeni bir merkez komite seçmesi için
de toplanması gerektiği kararma varıldı. Merkez komitesi ise “sağcılık” ve
“oportünizm” eleştirilerinin karşısına, yine yurtdışı sorumlusunun önerisiy­
le “silahlı propaganda türü sansasyonel eylemler yapılması” önerisiyle çıktı.
1980 yılı, toplumsal mücadelede şiddetin önceki yıllara göre, artık kesin
egemenlik kurduğu ve neredeyse sol grupların tümünde, silahlı mücadeleye
daha fazla vurgu yapıldığının görüldüğü bir yıldı. Bu genel radikalleşmenin
TKP (M L)’deki yansıması, Geçici Koordinasyon Komitesi (GKK) adıyla bir
muhalefetin ortaya çıkışıydı. İstanbul’daki bu grubun başını çekenler, örgü­
tün pek çok askeri eyleminin düzenleyicisi ve konferans sonrası Genel Aske­
ri Komutanlığın teslim edildiği kişilerdi. Bu komutanlık kısa sürede işlevsiz
kalmış ve bu kişiler başka nedenlerle birlikte örgüt içinde gözden düşmüş­
tü. Ayrılıklarım ilan ettikleri Mayıs 1980’de yayımladıkları “Yaşasın Türki­
ye Komünist Partisi/Marksist-Leninist” başlıklı 18 sayfalık bildiride, merkez
komitesinin kırlar yerine şehirleri, silahlı mücadele yerine barışçıl mücade­
leyi temel alarak “revizyonist-oportünist” bir sapma içinde bulunduğunu id­
dia ediyorlardı. Bu çıkışın, örgüt içindeki tartışmalar ve dönemin koşullan
göz önüne alındığında, İstanbul’daki militanlar üzerinde etki yapmaması dü­
şünülemezdi. Ama bu etki GKK’lılann tasarladığı gibi olmadı. Örgütte mer­
kez komitesine yönelik hoşnutsuzluğun doruğa çıktığı bir sırada, daha geniş
bir etki yaratacaklarını düşünmüşlerdi kuşkusuz; ama ilk darbeyi ayrılıktan
bir süre önce görüştükleri fahri üyelerin, “mücadelenizi örgüt içinde sürdü­
rün” tavsiyesiyle almışlardı.21
GKK’lılann örgütsel faaliyeti birkaç ay sonra kurucuların yakalanmasıy­
la felce uğradı. Bunlardan biri 7 Ağustos 1980’de Adapazan’nın Hendek il­
çesinde silah eğitimi yaptırdığı sırada yakalandı; İstanbul’daki pek çok eyle­
min bizzat içinde yer almıştı; yakalandıktan sonra çözüldü ve 12 Eylül döne­
minin en ünlü itirafçılarından biri oldu. GKK yöneticileri bu sayede kolayca
polis tarafından ele geçirildi.
GKK’nın kuramadan dağılan örgütünden arta kalan alt düzey militanlar­
dan 10-15 kişilik bir grup, cunta sonrası eylemleriyle; “ 1980 öncesi solda”
görülen, küçük dejenere sol grupların örneklerinden birini oluşturdu. Bu
grup, kendi içinde daha küçük eylem gruplanna bölünerek Anadolu yaka­
sında gözüne kestirdiği bakkal, fırın, marketleri soymakla kalmadı; zengin
muhit kabul ettiği semtlerde apartman dairelerine silahlı baskınlar düzenle­
yerek, ev sakinlerinin ziynet eşyalarını ve varsa evlerindeki paralarını gasp
edip ölümlere neden oldu.22

21 Muzaffer Oruçoğlu, “Birlik Serüvenlerim-I...’’, a.g.m.

22 Örneğin 3 Kasım 1980’de Kartal-Gülsuyu’nda bir bakkal dükkânı sahibinin evine, kasa olabi­
leceği düşüncesiyle baskın yapan grup, kasa değil ama yatağın altına gizlenmiş 67.700 lira bul­
12 Eylül

1980 yılı baharıyla birlikte merkez komitesi ve hemen altındaki kadroları

kapsayan görüş ayrılıklarının keskinleştiği, buna paralel, polis operasyonları­
nın yoğunlaştığı bir dönem başladı. Cunta öncesinde TKP (M L), örgütsel kri­
ze ve operasyonlara karşı tedbirler almak, her darbeden sonra örgütlenme­
yi yeniden toparlamak, buna karşın yeni bir merkez komitesinin seçileceği
bir konferans hazırlamakla meşguldü. Üstelik, bir yönetim organından fiilen
yoksun olarak... Zira, Mayıs ayından itibaren, merkez komite bölünmüş, ör­
güt üzerinde otoritesi kalmamıştı. Bu durum, operasyonlar nedeniyle irtibat­
ların kopmasıyla birleşerek devam ediyordu. Dolayısıyla örgüt yönetimi, ül­
ke askeri müdahaleye doğru giderken merkezi bir karar alma gücünden ve hı­
zından yoksundu. Ocak 1981’deki konferansın ardından oluşturulan merkez
komitesinden sonra da durum değişmedi. Ve zaten yeni merkez komitesinin,
örgütsel dağınıklık ve cuntanın operasyonları karşısında şansı olmayacaktı.
Otoritesini yitirmiş ve bölünmüş merkez komitesi, 12 Eylül öncesi, Tem­
muz ayında yaptığı son toplantıda, siyasal süreci değerlendirirken ülkedeki
gidişatın askeri rejime doğru olduğunu saptamıştı. Ancak merkez komitesi
üyeleri, bu saptama üzerinde değil, daha çok konferansın örgütlenmesi so­
runları, Mao’ya ilişkin tartışmalar, İran ile Afganistan’daki siyasal gelişmeler­
le ilgili tutum konusundaki görüş ayrılıklarıyla uğraşmaktaydı. Askeri dar­
be nedeniyle yapılan olağanüstü merkez komite toplantısı ise genel bir du­
rum değerlendirmesinden öteye gidemedi. Örgütsel tedbirlerle ilgili kararlar
ise daha eskiydi ve sıkıyönetimin ilan edildiği Aralık 1978’e dek uzanıyor­
du. Bu tedbirlerden en önemlisi, illegal örgütlenmelerin güçlendirilmesi ve
legal platformda çalışan kadroların illegal çalışmaya aktanlmasıydı. Ve yine
1979 yılının sonlarından itibaren merkez komitesi, bundan sonra toplantı­
larını şehirlerde değil kırsal alanda toplayacaktı. Merkez komitesinin kırsal
alanda toplanması kararı, sadece bir tedbir değil, daha çok siyasal çizginin
gereğinin yerine getirilmesiydi. <■
İlk ciddi operasyon, 1980 Ocak-Şubat aylarında İstanbul alt bölgesinde ya­
şandı. İzmit sorumlusunun yakalanmasıyla İstanbul il komitesine bağlı çev­

du; parayla birlikte 1 kilo Samsun sigarasını da almayı ihmal etmedi. Bakkal Halit Yaşar da di­
renmesi üzerine kam ından tabancayla yaralandı. Kasım 1980’de bir başka eylemde Bostancı’da
rastgele seçip girdikleri bir kuaförde, işyeri sahibinin ve müşterilerin üzerindeki paralan ve ziy­
net eşyalarını aldılar. 19 Aralık 1980’de çok para olabileceği düşüncesiyle gittikleri Levent’te­
ki Metin Oto Galerisi’nde bir kasa bulamayınca içeridekilerin kolyeleri ile paralarını aldılar. 3
Ocak 1981’de Okmeydam’nda Uğu r Bakkaliyesi sahibi Hüseyin Şener, boğuştuğu soyguncular
tarafından öldürüldü. 28 Ocak 1981’deki Kadıköy-Serasker’de soymaya kalkıştıkları kuyumcu
yakınlan tarafından kovalandılar, kaçarken açtıkları ateş sırasında arkadaşları Hüseyin Çelik’in
ölümüne neden oldular. Bunlara benzer onlarca eylemi, bu militanların kendi kişisel ihtiyaçla­
rı için değil de, örgüte maddi kaynak sağlamak için yaptıklarım da eklemek gerekir.
re illerin Bursa, Zonguldak, İzmit, Adapazarı, Bolu, Çanakkale örgütlerinin
üye ve yöneticileri tutuklandı. Bu tutuklamalar, İstanbul il sorumlusunun
yakalanmasıyla sonuçlandı.
30 Haziran’da, İstanbul bölgesi örgütlenme sorumlusu Efendi Diril, İstan­
bul Kanarya Çakar Sokak’ta üzerine 20 kurşun sıkılmış olarak bulundu. Av­
rupa yakasında merkez komitesi üyesi Süleyman Cihan’ın sorumluluğunda
oluşturulan üç kişilik askeri komite de, kısa bir süre sonra etkisiz hale gel­
di. Komite üyelerinden Recai Yılmaz, Elmadağ’da polisle girdiği bir çatışma­
da öldü. Bir diğeri yakalandı.
GKK’nın daha sonra itirafçı olan yöneticisinin 7 Ağustos’ta yakalanması­
nın ardından siyasi polise verdiği bilgiler, TKP (M L)’yi de,etkiledi. Bu yaka­
lanmalar Ağustos ayında merkez komitesinin Batı Anadolu Bölgesi sorumlu
üyesinin yakalanmasıyla doruğa çıktı. İstanbul’un Avrupa yakası askeri so­
rumlularından İbrahim Kara ve beraberindeki Ali Geçgel, 2 Eylül 1980’de
işkenceci olduğu gerekçesiyle Fikret Çetin isimli bir polis memurunu İz­
mir’de öldürdükten sonra, Hatay semtinde kıstırılarak çatışmada öldürüldü­
ler. Merkez komitesinin ikinci bir üyesi de 28 Kasım 1980’de Erzincan’da ya­
kalandı. Doğu Anadolu Bölge Sorumlusu olan bu üyenin yakalanışı, Doğu’da
yapılması tasarlanan konferans hazırlıklarım sekteye uğrattı.

2. Konferans ve önlenemeyen darbeler

12 Eylül askeri yönetiminin önceliklerinden biri, silahlı sol grupları dağıt­

maktı. Bu çerçevede TKP (M L) üzerine de operasyonlar hızlanmış, iki mer­
kez komite üyesi yakalanmış, İstanbul ve Doğu’da darbeler yenmeye, örgüt­
sel ilişkiler açığa çıkmaya başlamıştı. GKK ayrılığıyla da İstanbul’da güç kay­
bı söz konusuydu.
2. Konferans’a bu koşullarda gitmek oldukça riskli olmasına karşın, ço­
ğunluğun eğilimi aylardır ertelenen konferansın bir an önce yapılması doğ­
rultusundaydı. Örgütsel krizi aşmanın tek yolu olarak bu görülüyordu.
Yine de TKP (M L), 2. Konferans’a gittiğinde henüz büyük kayıplar ver­
miş değildi. Örgütün peş peşe darbeler yiyeceği ve Tunceli dışında faaliyeti­
nin ortadan kalkacağı, gerçek güç kaybı, konferans sonrasında yaşanacaktı.
İlk darbe, konferansla birlikte Bolşevik Partizan grubunun ayrılmasıydı. Ay-
rılanlar, örgütün en önemli üç ayağından biri olan yurtdışı örgütlenmesinin
çoğunluğunu da peşlerinden sürükledi.
Tunceli’de 1981’in Ocak’ında yapılan 2. Konferans’a 15 kişi katıldı. Dele­
gelerin dördü batı, altısı doğu, üçü de yurtdışmı temsil ediyordu. İkisi doğal
delege kabul ediliyordu. Biri merkez komite üyesi iki delegeyle bağ kurula­
madığı için iki eksikle toplanıldı. Dokuz kişilik yeni merkez komitesi seçildi.
Yeni merkez komitesinde eski üyelerden yalnızca iki kişi vardı. Eski genel
sekreter ile bir merkez komitesi üyesi bölünme nedeniyle ayrılmış, iki mer­
kez komitesi üyesi ise yakalanmıştı. Yeni genel sekreter Süleyman Cihan’dı.
2. Konferans sonucu ortaya çıkan kararlar, TKP (M L)’nin örgütsel ve ide­
olojik paradokslarının çarpıcı bir belgesiydi. Cunta sonrası yapılmış bu kon­
feransta, mantıken yeni rejimle ilgili kapsamlı tartışmalar ve kararlar bekle­
nirdi; ne var ki Mao’nun siyasal görüşlerinin, dünya komünist partilerinin
1963 ve 1967’de yayımladıkları deklarasyonların, AEP-ÇKP ilişkilerinin say­
falar dolusu değerlendirmeleri kararların ağırlığını oluşturuyordu.
Yeni merkez komitesinin Şubat 1981’de yaptığı ilk toplantısında aslında
askeri rejimin yapacaklan hakkında da çeşitli değerlendirme ve öngörüler­
de bulunuluyordu. (Merkez komitesi 1981 yılı boyunca bir daha toplana­
madı; ikinci toplantısını yaptığı 1982 yılı Ocak ayında ise üyeleri hayli de­
ğişmişti.) 24 Ocak kararlarının yaratacağı sonuçlar, cuntanın atacağı adım­
lar boşa çıkarılmadığı takdirde önemli siyasal değişimleri yapacağı, baskı, iş­
kence ve idamlara karşı kampanyalar açılması gerektiği üzerinde durulmuş­
tu. Özellikle kırsal alanda direnişin örgütlenmesi gereğine vurgu yapılıyor­
du. Örgütsel duruma ilişkin tespit edilen ise örgütün dağılmayla yüz yüze ol­
duğuydu. Dikkat çekilmek istenen 1980 baharından başlayarak aylarca de­
vam eden örgütsel kriz ve ayrılıkların örgütsel ilişkilerde yarattığı tahribat ve
artık yoğunlaşan polis operasyonlarıyla örgütsel ilişkilerin durmaksızın açı­
ğa çıkmasıydı. Yeni merkez komitesi, işe öncelikle örgütü yeniden toparla­
makla başladı.
ilişkileri yeniden toparlama çabası, giderek etkisini artıran polis operas­
yonları nedeniyle bir türlü başarıya ulaşamadı ve bu, TKP (M L) yönetici ve
militanları için bir tuzak halini aldı. İstanbul, örgütün en önemli çalışma ala­
nıydı. Polis operasyonları bu ilde tekrar, 1981 baharıyla birlikte başladı. Ve
merkez komitesi üyeleri, bölgeler arasında kopan ilişkiler, peş peşe yaşanan
yakalanmalar girdabının içine düştü.
Mart 1981’de İstanbul’da, ki bu Batı Anadolu Bölge Komitesi’nin inşa edil­
diği kentti, yakalanmalar başladı. Yakalanan İstanbul askeri sorumlusu pek
çok eylemden sorumluydu, bunu onlarca militanın yakalanması izledi. Çev­
re illere de yayılan operasyonlar İstanbul’daki birçok mahalle örgütlenmesi­
ni dağıttı.
Kırsal alanda, özellikle örgütün güçlü olduğu Tunceli’de, muhtemel ope­
rasyonlar beklenmekteydi ve buna karşı alt gerilla birimlerinin bölge değiş­
tirmeleri, çevre illerde ilişkiler yaratmaları, barınak ve sığınakların yapılma­
sı, zorunlu olmadıkça eylem yapılmaması, siyasi büronun da Tunceli’ye yer­
leştirilmesi kararlaştırıldı. Ancak bu kararlar uygulanamadı. Şehirlerde iliş­
kileri yeniden toparlama çabasını yakalanmalar izledi.
 Temmuz ayında siyasi polis merkez komite üyelerinden birini ele geçirdi,
ancak operasyon bununla kalmadı ve hemen birkaç gün sonra bu kez, Genel
Sekreter Süleyman Cihan, siyasi polisin tuzağına düştü. Süleyman Cihan’m
intihar ettiği resmi açıklamasına karşın, örgüt onun polis tarafından işken­
ceyle öldürüldüğünü iddia etti. Süleyman Cihan’m ölümü örgüt için ağır bir
darbeydi. Süleyman Cihan aynı zamanda 12 Eylül rejiminde öldürülen tek
sol örgüt lideriydi.
Diğer yandan alınan kararlan uygulama çabalan sürüyordu. Tunceli Ho­
zat’ın Aliboğazı mevkiinde 23 Ağustos’ta askeri kamp kuruldu. Yeni merkez
komitesinin kırda bir gerilla örgütlenmesi konusunda ciddi olduğunu göste­
ren, 22 kişinin katıldığı bu kampın ömrü uzun olmadı. Bölgede başlayan as­
keri operasyon nedeniyle kamp dağıldı.
Elazığ’da 11 Eylül’de yapılması planlanan merkez komitesinin ikinci top­
lantısı iki üyesinin daha yakalanması nedeniyle suya düştü. Ağustos, Eylül,
Ekim ve Kasım aylannda örgütü tam anlamıyla felç eden operasyonlar oldu.
1981 sonunda 9 kişilik merkez komitesinden 3 kişi kalmıştı yakalanmayan.
Üç kişilik yedek üyelerden de sadece biri vardı. Partinin değerlendirmelerin­
de bu dönem şöyle anlatılıyordu:

Partimiz Mayıs 1981’den Ekim 1981’e kadar süren hâkim sınıfların yoğun
karşı-devrimci saldınlanna maruz kaldı. Dört bir yandan partimize saldıran
askeri faşist cunta başta MK olmak üzere, partimize ağır darbeler vurdu. Par­
ti sekreteri Süleyman Cihan yoldaş işkencehanelerde katledildi. Birçok de­
ğerli yoldaş hâkim sınıfların eline düştü. Üç bölgedeki faaliyetlerimiz ise he­
men hemen çökertildi.23

İzmir dışındaki tüm bölgelerde ağır darbeler alındı. Bu nedenle Ocak

1982’de İzmir’de yapılabilen merkez komitesi ikinci toplantısında, kalan
üyeler “geri çekilme” kararı aldı. Merkez komitesi düştüğü azınlık durumu
nedeniyle temsil yeteneğini yeniden kazanabilmek için yeni üyeler alırken,
diğer yandan operasyonlarla dağılmış ilişkileri de toparlamaya çalışıyordu.
Örgüt, Tunceli dışında bütünüyle etkisizleşmişti. Yeni üyelerle güçlendiril­
miş merkez komitesinin en önemli işlerinden biri, Haziran 1982’de üçüncü
bir toplantı yaparak, olan biteni etraflıca değerlendirmesi ve bunu bir rapor
haline getirmesiydi. Sonraki yıllarda yeni tartışma ve bölünmelere yol açacak
bu raporda şu değerlendirmeler yer alıyordu:

Partimizin 2. Konferans öncesi örgütsel durumu pek iç açıcı değildi. Parti

içinde ortaya çıkan iki çizgi mücadelesi ve revizyonist-troçkist kırması çizgi
elebaşılarının 1. Merkez Komitesi içerisinde de yer almalan ve bunlann parti

23 2. M K 3. Toplantı Raporu.
 çizgisini hayata geçirmeme gerçeğinden doğan partililerde ve parti tabanında
çıkan güvensizlik vb. 12 Eylül darbesinden sonra daha gelişti. Ve 1. Merkez
Komitesi’nin örgütsel fonksiyonu hemen hemen sıfıra indi.
1. Merkez Komitesi’nin 12 Eylül sonrasına da devrettiği çalışma tarzı, kit­
le çizgisi vb. bu dönemin nesnel koşullarına da uygun değildi ve ayrıca ör­
gütsel yapı da koftu. Karşı-devrimin saldırılan, örgütsel hastalıklar ideolojik
zaaflarla birleşince partimizin darbe yeme süreci hızlandı. (...) Bu oluşumun
yansıdığı ve taraf bulduğu unsurlann, hatta ileri yoldaşlann bazılannın içe­
riye düşüp düşman karşısında yenilmeleri partimize ağır zararlar verdi. (...)
2. Konferans normal zamanından çok sonra yapılabildi. (...) Bu iki buçuk
aylık süre içinde ileri yoldaşların bölgelerinden ayrı kalarak görevlerini da­
ha geri ve tecrübesiz yoldaşlann üstlenmeleri, bazı bölgelerle bağlann kopuk
bulunması, yenilen darbeler, değişen şartlar karşısında yeterli önlem ve ted­
birlerin alınmamasını beraberinde getirirken, öte yandan 2. Konferans’ın ge­
cikmesi, partideki olumsuzluklara müdahale edilmemesi partiye karşı güven­
sizliğin daha da gelişmesine yol açıyordu. Bu şartlar içinde olan yerel ve par­
ti organlanmn işleyişi hemen hemen ortadan kalkmış, işler kendi haline bıra­
kılmış, birçok parti teşkilatının varlığı yokluğu belirsiz hale gelmişti.
2. MK 1. toplantısını yaparken partinin objektif durumunu yeterince kav­
ramaktan uzaktı. Birkaç alandan ise 4-5 aydan beri haberi yoktu. Partinin ör­
gütsel durumunu yeterince kavrayamadığı için PMK [Parti Merkez Komite­
si - V.E.] bu alanda sübjektivizme düştü. Bu nedenle kavranması gereken
esas halkayı -k i bu partinin reorganizasyonunu sağlamaktı- yeterince kav­
rayamadı.

2. Merkez Komitesi’nin raporunun bölünmelere yol açan değerlendirme­

leri bunlar değil, Tunceli’de gerilla birimiyle parti biriminin birleştirilmesi
gerektiğine dair kararlanyla, taktik olarak, banşçıl mücadeleye ve şehirler­
deki örgütlenmeye ağırlık verilebileceğine dair söyledikleriydi. Merkez ko­
mitesi, 12 Eylül yenilgisindeki faktörleri ararken bunda, İbrahim .Kaypak-
kaya’nın “dogmatik” , “mekanik” kavranışınm rol oynadığını düşünüyordu.
Yenilen ağır darbeler, bir türlü örgütün toparlanamaması, üst düzey kadro­
larda, örgütte her zaman var olan, çizginin dogmatik kavranışıyla ilgili kuş­
kuyu yeniden diriltmişti. Özetle söylenen şuydu: Parti o güne kadar kırlan
temel almış ancak şehirlerde örgütlenmiş güçlenmişti, yani hayat, farklı ge­
lişmişti. Bu, yönetici kadronun çizgiyi hayata geçirmemesinden değil haya­
tın akışının farklı olmasından kaynaklanıyordu. Bu eleştiri, potansiyel ola­
rak, İbrahim Kaypakkaya’nın “kırlar temeldir” tespitinin içinde bulunulan
koşullar itibariyle geçerli olmadığı, şehirlerin ağırlık kazandığı, şehirlerdeki
çalışmaya yönelinmesi gerektiği düşüncesinin dışavurumuydu. Bu düşünce­
ler, hele örgütün asıl omurgasının Tunceli olduğu yeni koşullar içinde, mer­
kez komitesinin aforoz edilmesi için yeterliydi.

Tunceli’nin örgütte ağırlık kazanması

TKP (M L)’nin politik görüşünde, kırsal alanda gerilla örgütlenmesi ve müca­

delesi stratejik bir önem taşımasına karşın, bu, ancak 12 Eylül’den sonra so­
mut bir olgu haline geldi. Bölgedeki militanlar 1987’de yaptıkları bir değer­
lendirmede şunları söylüyordu: “Bir sürü gerilla savaşı ve gerilla örgütlen­
mesi gevezeliği yapılmasına rağmen, 1. MK’nm oluşturduğu bir tek bile ge­
rilla birimi yoktu. Aranan bazı insanlann kırsal alanlarda silahlar omuzların­
da şarjörleri kemerlerin önüne takarak gezmeleri gerilla birimleri değildi.”24
Herhangi bir TKP (M L )’Iinin itiraz etmesi beklenemeyecek bu değerlendir­
me, 1981 Ocak’ında yapılan 2. Konferans’ın da görüşüydü. Konferansın gö­
revlendirdiği merkez komitesinin yaptığı ilk işlerden biri kırsal alanda geril­
la birimleri kurmak için girişimlerde bulunmasıydı. Tunceli merkezli baş­
latılan bu çaba, çevre illere yayılma girişimlerinin başarısızlığa uğramasıy­
la, sınırlanmıştı.
1982-83’e gelindiğinde, TKP (M L)’nin örgütlü varlığını koruduğu tek böl­
ge Tunceli’ydi. Partinin üzerinde yükseldiği üç merkezden biri -yurtdışı-
konferansın hemen ardından ayrılarak Bolşevik Partizan adıyla ayrı bir grup
haline gelmiş; diğeri -İstanbul- tutuklamalar ve çatışmalarda yitirilen kad­
rolarla dağılmıştı. Geriye tek bir örgütlenme, Doğu Anadolu Bölge Komitesi
olarak adlandırılan -bu komitenin görev alanı kuşkusuz bir ille sınırlı değil­
d i- Tunceli örgütü kalmıştı.
Tunceli, örgütün tartışmasız teorik-pratik önderi İbrahim Kaypakkaya’nm
örgütlenme çalışmaları yaptığı bir bölgeydi. Bu ilk çabaların bölgede yarat­
tığı sempati, sonraki yıllarda görülen örgütlenmenin de temelini oluştur­
du. Daha ötesi vardı, 1981’de Genel Sekreter seçilen Süleyman Cihan, Ova-
cıklıydı ve İstanbul’da 1974’te kurduğu dernek Tunceli Kültür ve Dayanış­
ma Demeği’ydi. Tuncelililer, özellikle de Ovacıklılar adeta potansiyel TKP
(M L) militanıydı. Süleyman Cihan dışında sonraki yıllarda seçilen ve çatış­
malarda ölen dört genel sekreter de Tunceliliydi.25 Örgütün istatistiklerine
göre, 2007 yılına kadar çoğunluğu çatışmalarda, ölüm oruçlarında, gözal­

24 “T K P (M L ) Olağanüstü Parti Bölge Konferans Raporu”-Eylül 1987.

25 Tunceli doğumlu genel sekreterler şunlardı: 1983’te genel sekreter seçilen Kazım Çelik (2 M a­
yıs 1987’de Elazığ’da çatışmada öldü), 1995’te genel sekreter seçilen Mehmet Demirbağ (1970
doğumlu, 23 Kasım 1997 Tokat’ta çatışmada öld ü ) ve M K P’nin genel sekreterleri Cüneyt Kah­
raman (1972,1996 Nisan’ında seçildi, 15 Mart 1997’de Tunceli’de çatışmada öldü), Cafer Cam­
göz (1957 doğumlu, 2002’de M KP Genel Sekreteri seçildi, 17 Haziran 2005’te Tunceli’de çatış­
mada öldü).
tında ölen 511 militandan 253’ü Tunceliliydi ve bunlardan 208'i bu bölge­
deki çatışmalarda hayatlarını kaybetmişti.26 Burada gerilla birimleri oluştur­
manın destek, lojistik ve coğrafi koşullan mevcuttu. Tunceli, örgütün siya­
sal çizgisinin sembolize olduğu bir ildi ve oradaki etkinlik, bu çizginin so­
mut kanıtı gibiydi. Örgütün siyasal görüşleri açısından ironik olan ise teori­
de öngörüldüğünün aksine bölgede toprak ağalığının değil küçük çiftçiliğin
egemen olmasıydı.
12 Eylülün yoğun operasyonlarına karşın, TKP (M L )’nin bu bölgedeki
varlığı sürdü, hatta gelişti. Bu, bölgedeki kadrolann 12 Eylül yenilgisinin ne­
denlerini değerlendirmelerinde de temel ölçü oldu:

2. MK’tıın parti politikasından uzaklaşması ve sağa kayması yenilginin temel

nedenidir. Belki bir dönem kırsal alana yerleşen siyasi büronun şehirlere git­
mesi ve düşmana yem olması, şehirlerdeki kadroların önemli bölümünün
kırlara çekilip parti politikası doğrultusunda seferber edilmemesi, şehirlerde­
ki örgütlenmeye bolşevik bir tarzda yaklaşılmaması ve başıbozukluğa bir an­
lamda seyirci kalması, kırsal alanlar içinde esas olan alanlara yerleştirilmesi
ya da yerleşme uğraşlannm sözde kalması (sözde kırsal alana yerleşme adı­
na Malatya, Diyarbakır ve Kars’ta yakalanmalar şehirlerde idi) vb. nedenler
2. MK’nın parti çizgisini ne denli kavradığının kanıtlandır... 12 Eylül cunta­
sı bizlere; kırsal alanların esas mücadele alanlan, silahlı mücadelenin de esas
mücadele biçimi olduğunu tartışma götürmez bir biçimde kanıtladı.27

Oysa yenilen darbelerden sonra güçlükle toparlanan merkez komitesi, ye­

nilgide İbrahim Kaypakkaya’nın dogmatik kavranışınm rol oynadığım düşü­
nüyordu. Ayrıca kırdaki gerilla örgütlenmesinin gerekliliğine de inanmıyor­
du. En azından, o gün yaşanılan koşullarda buradaki gerilla örgütlenmesi­
nin, partinin genel örgütlenme düzeyine uygun hale getirilmesi gerektiği ka­
nısındaydı. Bu, oradaki gerilla birimlerinin, birer parti örgütlenmesi haline
gelmesi ve silahlı temelde değil de, banşçı bir parti çalışması temelipde çalış­
ma yürütmesi demekti. Bunun için de, “İçinde bulunulan koşullarda gerilla
örgütlenmesiyle parti örgütlenmesi birlikte yürütülmelidir” karannı aldı.28
Merkez komitesinin operasyonlar, güvenlik, ideolojik güvensizlikler
nedeniyle bölgedeki örgütlenmeyle ilişkileri sınırlıydı. Toplantılarını,
1979’dan beri gelenekleşen tarzda Tunceli’de yapmak yerine yine büyük şe­
hirlerde yapmaya başlamıştı.
26 12 Eylül öncesi, 1976-80 arasında ölen 77 kişiden 12’si Tunceliliydi ve Tunceli’de ölenlerin sa­
yısı sadece 1 kişiydi, çoğunluk İstanbul’da hayatlarım kaybetmişti. 12 Eylül sonrası bu oran be­
lirgin olarak değişti ve örneğin 1986’da ölen 25 kişiden 23’ü Tunceli’deki çatışmalarda hayatla­
rını kaybetti.
27 “TK P (M L ) Olağanüstü Parti Bölge Konferans Raporu”-Eylül 1987.
28 2. M K , 3. Toplantı Raporu.
 Doğu komitesinin, merkez komitesinin bu yaklaşımlarına tepkisi sert ol­
du. Bu saptamaları, İbrahim Kaypakkaya’nm görüşlerinin terk edilerek, re-
vizyonizme sapılması olarak gördü. Örgüt bir kez daha, bir kader haline ge­
len, merkez komiteye karşı güvensizliği ifade eden örgütsel krizin içine düş­
tü. Belirli periyotlarla yapılması gereken konferansların üçüncüsü, tıpkı
İkincisi gibi, ama bu kez daha uzun bir döneme yayılarak, 1987 yılına sarktı.
Cunta koşullan boyunca mücadeleyi omuzladığını düşünen bölge komitesi­
nin en azından “revizyonist” , “sağcı” görüşlerinden kuşkulandığı, çoğu şe­
hirlerde veya yurtdışmda bulunan kadrolarla ortak bir konferansta yer alma­
ya tahammülü yoktu. Doğu Anadolu Bölge Komitesi (DABK) olarak, 1987
yılında ayrıldılar. Bu, İbrahim Kaypakkaya’dan beri, 1976’da ve şimdi tekrar­
lanan, komitenin bir misyonuydu adeta.
3. Konferans öncesinde, Tunceli, partideki belirleyici güçtü. 12 Eylül son­
rası parti faaliyetinin örgütlendiği, etkin olduğu tek yer, bu bölgeydi. Bölge­
deki kadrolar da, hem yaşadıkları koşulların, hem de geleneksel çizgi gere­
ği, kırlarda gerilla savaşının temel olduğu ilkesinin savunucularıydı; bu an­
lamda da İbrahim Kaypakkaya’nm görüşlerini katıksız benimsiyorlardı. TKP
(M L )’nin yöneticilerinde ve diğer bölgelerdeki kadrolarında, çizginin göz­
den geçirilmesi, reforme edilmesi çabalan, bölgedeki bu kadroların revizyo-
nizm suçlamalanna çarparak etkisizleşti.
Doğu Anadolu Bölge Komitesi’nin eleştirilerine katılan ancak ayrılmayı
doğru bulmayanlar 1987’de bütün risklere ve 7 delegenin29 öldürülmesine
rağmen, olağanüstü konferansı topladı ve DABK’ın da eleştirilerini dikkate
alan değerlendirmeler yaptı.30 Konferans, 2. MK’yı çizgiden sapmak ve sağ­

29 22 Kasım 1986’da konferans hazırlığı sırasında Tunceli Ovacık’ta düzenlenen askeri operas­
yonda öldürülen 7’si delege 9 kişi şunlardı: Hüseyin Tosun, İsmail Doğan, M. Kemal Yılmaz,
İbrahim Polat, Zeki U ygun, Ü nal Küçükbayrak, A. Rıza Boyoğlu, Kamile Öztürk. Yıllar sonra,
2005’te yine Erzincan’da toplanacak kongre için Tunceli’de bir araya gelen çoğu M K P’nin yöne­
tici ve delegesi olan 17 militan, 17 Haziran’da Ovacık’ta askeri operasyonla öldürüldü. Bu 17 ki­
şi şunlardı: Cafer Cangöz (G enel Sekreter, 1957), Aydın Hanbayat (G enel Sekreter Yardımcısı,
1962), Ali Rıza Sabur (merkez komite üyesi, 1959), Okan Ünsal (merkez komite üyesi, 1971),
Alaattin Ataş (Siyasi Büro, Merkezi Yayın Kurulu üyesi, 1961), Cemal Çakm ak (delege, 1966),
Ökkeş Karaoğlu (delege, 1970), Kenan Çakıcı (delege, 1964), Berna Ünsal (delege, 1971), Tay­
lan Yıldız (delege, 1977), Binali Güler (delege, 1969), İbrahim Akdeniz (delege, 1972), Dursun
Turgut (delege), Gülnaz Yıldız (1980), Ersin Kantal (1976), Ahmet Perktaş (1975) Çağdaş Can
(1983).
30 Muzaffer Oruçoğlu, “Birlik Serüvenlerim’’ başlıklı yazısında konferansın riskleriyle ilgili şunları
yazıyordu: “Konferansın Dersim’de yapılacağına ilişkin bir belge operasyonlarda ele geçti. Der-
sim’de bulunan parti sekreteri Kazım Çelik, bir mektup gönderdi. Korkunç bir mektuptu bu.
Okuyunca ürperdim. Mektupta şu önemli noktalar yer alıyordu. 1- Düşman, konferansın Der­
sim’de yapılacağını öğrendi ve Vali Kenan Güven de açıklama yaptı. Operasyonlar başladı, bölge
kuşatma altına alındı. 2- Konferans yerinin hazırlanmasıyla görevli olan kişi kaçtı. 3- Tüm dele­
geler hemen Dersim’e gelmeli, düşman ablukası altında dahi komünistlerin konferans yapabile­
ceği gösterilmelidir. 4- Gelmez ya da konferans erteleme tavrı içine girerseniz, buradaki silahlı
birlikler M K ’ya [merkez komitesine - V.E.] karşı ayaklanacaklardır. M K o zamanlar küçülmüş,
 cılıkla suçladı. Eski merkez komitesini değiştirdi, ayrılığın da yanlış olduğu
kararma vardı.
Ama hem onlar hem de aynlanlar için belli ki nihai örgütsel hedef bu de­
ğildi. Her ikisi de yeniden birleşme kararı aldılar, iki kanat arasında yapı­
lan görüşmeler sonucunda yeniden partinin birliğini sağlamak amacıyla
1992 Nisan’mda “birlik komisyonları” kuruldu. 1993 baharında olağanüstü
konferans taplayarak iki kanat birleşti. Ama bu birlik yürümedi ve iki grup
1995’te yeniden ayrıldı. Bölünme geleneği galip gelmişti. 1995’ten sonra ise
iki TKP(M L) vardı, parantez ve slaşla birbirinden ayırt edilebilen: TKP/ML
ve TKP(M L). Merkez kanat TKP/ML’yi, ayrılan DABK ise T K P (M L)’yi kul­
lanıyordu.
Merkez diğerlerini “askeri” bakış açısına sahip olmak ve “parti”yi yani si­
yaseti küçümsemekle eleştiriyordu, diğerleri de “gerilla savaşı” görevini sav­
saklamakla. Ve TKP (M L ) 2002’de topladığı kongreyle Maoist Komünist
Parti (MKP) adını alarak, kır gerilla savaşı merkezli örgütlenmeye yöneldi.
DABK’m, 1989’da topladığı merkezin konferansına alternatif üçüncü kon­
feransı, belki de uzun yıllar sonra, TKP (M L )’lilerin stratejik ideallerine uy­
gun ilk konferanstı. Maoizmin artık tartışılması söz konusu değildi ve ilk kez
ayrıntılı ve uzun uzun, halk savaşı teorisi ve askeri taktiklere yer verilmiş­
ti. Herhalde TKP (M L)’lilerin yıllar boyu görmek istedikleri, “ teoriye uygun
konferans kararları” bunlar olmalıydı.
1993’teki ortak konferans da aynı doğrultuyu izledi. Partinin 1973’teki ye­
nilgiden 20 yıl sonra özlediği görüşlerine uygun bir hale geldiği söylenebilir.
Artık kırlar temeldi, gerilla savaşı yürütülüyordu, merkez komitesi kırlarda
üstlenmişti vb. Ama bedeli Tunceli’yle sınırlanmak olan bu pratiğin, kafalar­
da ulaşılmak istenen teorik model olmadığı da ortadaydı... Bizzat 1987’deki
ayrılığın başını çekenler, Ocak 1988’de Kocaeli’nde Kandıra Piyade Alayı si­
lah deposunu basarak, şehirde sansasyonel bir eylem yaptılar. Eylemin ba­
şındaki kişi, Tunceli’deki gerilla eylemlerinin yöneticisi, DABK’m lideri Ba­
ba Erdoğan’dı. Gerilla örgütlenmesinin Karadeniz bölgesinde de yaratılma­
sı gerektiğini savunan Erdoğan, bu amaçla 16 Eylül 1990’da Tokat’ta bir jan­
darma karakolu baskınında aldığı yara sonucunda öldü.31 Baba Erdoğan’ın

üç ayaklı bir sac, bir troyka haline gelmişti. Tabii mektubu okuyup bitirince kısa bir mektup ka­
leme aldım. Kazım’ın yazdığı mektupla, o zaman yazdığım mektup, bugün yan yana yayınlan­
sa ne iyi olurdu. Hiçbirisi elimde yok. M K ’yı derhal uyardım. Kazım Çelik’in parti konferansını
ölüme çağıran mektubuna itibar edilmemesini, konferansın ertelenmesini önerdim. M K, kon­
ferans ertelenirse parti bölün ür diyerek önerimi reddetti. Bunun üzerine delegelere başvurdum,
karar alın, konferansı erteleyin dedim. İki delegenin dışında hiçbir delege desteklemedi öneri­
mi. Gittiler, delegelerin yansım imha ettirdiler. Ö lüm e koşanlann başında, çoğunluğun korkak­
lıkla suçladığı ikinci M K geliyordu.”
31 Örgüt ileriki yıllarda Baba Erdoğan’ın karakol baskım sırasında, eylemde yer alan, merkez ko­
mite üyesi Nihat Doğru tarafından sırtından kurşunlanarak öldürüldüğünü ileri sürdü. Örgüte
başlattığı bu girişim, bir açılımdı TKP (M L )’liler için ve her iki kanat da bu
girişimi sahiplenerek, Karadeniz’de gerilla mücadelesi yaratma çabası için­
de oldu.

göre Nihat Doğru ajandı. 1996 Şubat-Ağustos aylarında Tunceli kırsal alanında “Kardelen Ha­
rekâtı” adı verilen, “Karşı Devrimci Hücreler" diye niteledikleri örgüt içine sızmış ajanları tespit
etmeye yönelik sorgu ve soruşturmalarda Nihat D oğru ile birlikte 8 kişinin ajan olduğu ileri sü­
rülmüş ve öldürülmüşlerdi. (Söz konusu olaylarla ilgili Partizan Sesi dergisinin Şubat 1997 ta­
rihli “Dün Bizimdi, G ün Bizimdir Zafer de Bizim Olacak!” başlıklı özel sayısında hayli ayrıntılı
açıklamalar yer almıştır.) H alk İçin D evrim ci D em okrasi gazetesinin 16-30 Eylül 2002 tarihli 1.
sayısında Baba Erdoğan’ın ölümüyle ilgili şöyle deniyordu: “TKP (M L )’nin Genel Sekreter Yar­
dımcısı, M K Onur Üyesi ve İşçi Köylü Kurtuluş Ordusu’nun seçkin komutanlarından Baba Er­
doğan 16 Eylül 1990 günü Alm us Gümelönü Jandarma Karakolu baskını sırasında Karşı Dev­
rimci Hücre elemanlarından Enver Doğru (Laz N ih at) tarafından sırtından vurularak şehit düş­
tü”, aktaran Hakkı Öznur, D e rin Sol-2, s. 1439.
 t h k p /c n İn y o r u m u , a c î l , m l s p b

Kesintisiz II-III

THKP-C deneyimi ile Mahir Çayan’ın görüşleri, 1973-74 sonrası kuşağa

hayli spekülatif ve öznel bir sorun olarak miras kaldı. Çayan’m çok yakının­
da bulunan kadrolar ya ölmüş ya siyasetle bağını koparmış ya da geçmiş te­
ori ve pratiği, Marksizmden ve halktan kopuk “küçük burjuva maceracılığı”
diye mahkûm etmişti. O günlerin devrimci dalgasının bir çeşit gerçekçi ol­
mayan romantizmine kapıldıklarını kabul ediyor, tanıklıklarını da yeni gö­
rüşlerine paralel bir öznelcilikle aktarıyorlardı.
THKP-C’nin ilişkileri içinde yer alanlar, 12 Mart sonrası örgütlenmele­
rin neredeyse tümüne dağılmıştı. Temsil yeteneğine sahip eski örgütün yö­
neticileri konumunda olanlar Maoizmi benimseyerek, Halkın Yolu’nu kur­
muştu, daha alt düzeydekiler de Devrimci Yol ve Kurtuluş’u... İlk legal parti
TSİP’in gençlik örgütü SGB’yi kuranlar da THKP-C’lilerdi ve sonrasında geç­
tikleri TKP’ye güç katmışlardı.
Bu tablo, 1960’larm TİP’inden sonra sosyalist solun çıkardığı eıf dikkate
değer ve yaygın örgütlenmesi olan Dev-Genç ve THKP-C’nin içine düştüğü
dağınıklığın boyutunu gösterdiği gibi, izleyicileri açısından algılanmasının
da ne denli güç bir konu olduğunun kanıtıydı.
Yeniden toparlanma girişimlerinin başladığı 1974’te, başta İstanbul ve An­
kara olmak üzere, çeşitli illerde ve yurtdışında geçmişte örgüt içinde yer al­
mış, birbirinden kopuk irili ufaklı gruplaşmalar söz konusuydu. Bütün ta­
raftarları tek çatı altında toplayabilecek olanlar örgütün önde gelen militan­
larıydı. 12 Mart’ta tutuklanıp yargılanan ve afla serbest kalan bu militanlar,
tıpkı THKO’lular gibi örgütü köklü bir eleştiriyle dönüştürme niyetindeydi.
Bu girişime destek veren Niğde Cezaevi’nde kalan THKP-C’lilerin Maoculu-
ğu benimsediklerini açıkladıkları 8 sayfalık bildiri, sadece THKP-C’nin te­
reddütsüz savunucularını değil, daha temkinli ve hatta hayli eleştirel yakla­
şanları da hayal kırıklığına uğratarak başka arayışlara yöneltti.
Hayal kırıklığı aslında karşılıklıydı. Eski militanlar, kısa sürede on binler­
ce genci siyasallaştıran üniversite mücadelesinde öne çıkan yeni kuşak için­
de beklemedikleri ölçüde THKP-C’ye sempati duyulduğunu gördüler. Bu
THKO’daki durumun aksine, eskinin mirasına sahip çıkacak başka grupla­
rın ortaya çıkıp güçlenmesi demekti.
Ayrıca THKO’dan farklı olarak, THKP-C’den geriye Mahir Çayan’ın siyasi
fikirlerini ve stratejisini açıkladığı ünlü “Kesintisiz Devrim II-III” adlı broşür
kalmıştı ve teksir makineleriyle çoğaltılan kopyaları genç kuşak sempatizan­
lar arasında elden ele dolaşıyordu. Bu sempatizanlar, eski militanların geç­
mişin köklü eleştirisini “ihanet” olarak değerlendiriyordu.
1975-80 arasında on binlerce genci etkileyen broşürü Mahir Çayan, diğer
merkez komite üyelerinin tasfiye edildiği Ocak 1972 ile Kızıldere’de öldü­
rüldüğü 30-31 Mart 1972 tarihleri arasındaki takip ve eylem hazırlıklarıyla
geçen iki aylık süre içinde kaleme aldı.1 Çayan’ın tutukluyken diğer mer­
kez komite üyelerinin örgütün siyasi çizgisini eleştiriye açtıkları 109 sayfalık
broşürlerine karşı yazdığı söylenebilecek bu broşürde, THKP-C’nin örgüt­
lenmeye ve silahlı mücadeleye ilişkin görüşlerinin ayrıntılı açıklaması vardı.
THKP-C’nin ömrü, eylem hazırlıkları, yoğun takip, tutuklamalar, ölüm­
ler ve merkez komitesi düzeyinde bölünmeyle geçen 15 ay gibi kısa bir süre­
yi kapsıyordu. 1968-69 gençlik mücadelelerinde pişmiş, TİP-MDD tartışma­
larında kendilerini geliştirmiş ve birbirleriyle yakınlaşmış üniversiteli genç­
lerden müteşekkildi.
Mahir Çayan, grubun tartışmasız stratejistiydi, THKP-C de onun kaleme
aldığı son broşürüyle özdeşleşti. THKP-C’nin yayın organı Kurtuluş ’un birin­
ci sayısında (15 Mart 1971) yayınlanan “Yayın Politikamız”2 başlıklı yazısı
ile “Kesintisiz II-III”ün Giriş’inde3 yer alan değerlendirmeleri, gerilla sava­
şına yönelen gençlik liderlerinin o yıllardaki ortak ruh halleri ve algılamala­
rı için ipuçları veren bir tasvir yapıyordu.
Çayan, son üç yılda sınıf mücadelesinin keskinleştiğini, buna karşın yıl­
lar boyu solda “Osmanlı’da feodalizm mi, yoksa Asya tipi üretim tarzı mı” ,
“Türkiye’de feodalizm mi yoksa kapitalizm mi egemen” gibi “pratiğe ışık tut­
mayan” “entelektüel gevezelik” yaşandığını yazıyordu:
1 Ertuğrul Kürkçü’nün duruşma tutanakları ifadesinden aktaran Feyizoglu, M a hir. Kürkçü, M a-
hir’in 1971 Ocak sonu ya da Şubat başım kastederek, bir yazı hazırladığım ve bunu tartışmak is­
tediğini anlatmaktadır, s. 514.
2 “Kesintisiz II-III Giriş”, M ahir Çayan, Bütün Yazılar, Atılım Yayınlan, 2. Baskı, Mart 1992, İs­
tanbul, s. 207-210.
3 M ahir Çayan, “Yayın Politikamız”, a.g.e., s. 289-292.
 Sürekli olarak herkes, her gün dergilerde ve her yeni ayrılıkta yeni bir Ame­
rika’nın keşfini bekliyordu. Oysa, dünyanın hiçbir ülkesinde devrim hareke­
ti, önce teorik planda binlerce sayfalık yazıları yazıp sonra da pratiğe geçme­
mişti. Ulemaların yazılan arasında artık samimi unsurlar ne yapacaklarım şa-
şîhnışlardı.4 '

Kavga “el yormadıyla yolunu arayan” genç militanların omuzlarına yıkıl­

mıştı: “Pratik ise üç-beş üniversitelinin, küçük buıjuva anlamda yaptığı genç­
lik eylemleri olarak kalıyordu.”5 Ama önce “pasifist”, “revizyonist” “entelek­
tüellerin” tartışmalarının etkisinde kalan gençler, Marksist klasiklerin Türk-
çeye çevrilmesiyle sosyalist teoriyi öğrenmeye başlamış ve teori “bir avuç sa­
lon entelektüelinin zihni idmanı” olmaktan çıkarak “gerçek militanların ey­
lem kılavuzu” haline gelmişti. 1970’te artık toplum “bir kıvılcım bekleyen
patlamaya hazır volkan”dı.6 Bu sırada solun bütün o polemikleri yürüten
“keskin lafızcılan ortadan kaybolmuş”, “genç militanlar devrim arenasında
yalnız kalmıştı” .7 İşte THKP-C bu “genç militanların” kurduğu bir örgüttü:

Bu esen kasırga [devrim kasırgası - V.E.], devrimci kavganın çeşitli kesimle­

rinde fedakârca dövüşen genç militanların benliğinde, bilincinde ve kalbin­
de derin değişiklikler yaptı; her çeşit feodal, ataerkil ilişkileri parçaladı. Ha­
yat, devrimci pratiğin içindeki işçi, köylü, öğrenci militanlan bir araya getir­
di. Böylece Leninizmin temelleri üzerinde, devrimci yoldaşlığın oluşturdu­
ğu, kelimenin geniş anlamı ile proleter devrimci bir örgüt doğdu. Bu örgüt,
Türkiye’deki karşı-devrim cephesinin bütün baskı, şiddet ve cebrini göğüs­
leyerek kırsal alanlardan fabrikalara, üniversitelere kadar, bütün kesimlerde­
ki devrimci mücadeleyi yönlendirme gayretleri içinde olanlann örgütüdür.8

Mahir Çayan, “bundan böyle yazılacak teorik yazıların, kısa, öz ve açık ya­
zılar olacağını ve teorik değerlendirmelerin masa başında değil de, pratik­
ten çıkan zengin deney ve tecrübelerin, Marksizm-Leninizm kılavuzluğun­
da yoğrulacağını”9 belirtiyordu. Kurtuluş’un logosuna konulan “Devrim için
savaşmayana sosyalist denmez” ibaresi de diğer soldan ayrımlarım vurgulu­
yordu.
Mahir Çayan’ın Aydınlık Sosyalist D ergi, Türk Solu ve Kurtuluş ’ta yayın­

4 M ahir Çayan, “Kesintisiz II-III, Giriş”, a.g.e.

5 M ahir Çayan, “Kesintisiz II-III, Giriş”, a.g.e.
6 M ahir Çayan, “Yayın Politikamız”, a.g.e. Toplumu bu algılama biçimi gerilla savaşına yönelen
gençlik liderlerinin tümünde yani T H K O ve TKP (M L )’lilerde de egemendi, 12 Mart sonrasın­
da geride kalan kadrolar da geçmişi eleştirirken hep bu yanılgıya vurgu yaptılar.
7 M ahir Çayan, “Yayın Politikamız”, a.g.e.
8 M ahir Çayan, “Yayın Politikamız”, a.g.e., s. 208.
9 M ahir Çayan, “Giriş”, a.g.e., s. 291.
lanan yazıları, sonraki yıllarda değişik yayınevleri tarafından “Toplu Yazı­
lar” veya “Bütün Yazılar” adıyla derlendi. Kuşkusuz en önemlisi “Kesinti­
siz Devrim II-III” tü; merkez komitesinde planlanmış yeni örgütün görüşle­
rinin açıklanacağı bir dizi yazının son bölümüydü. Yine Çayan’m kaleme al­
dığı ilk bölümü, “Kesintisiz Devrim I” adıyla Nisan 1971’de Kurtuluş ’ta ya­
yınlanmıştı. Fakat sonraki broşürün ayırt edici yanı o güne kadarki yazıla­
rında rastlanmayan yeni kavramlara, formülasyonlara yer vermiş olmasıydı.
Küba devrimi ile Che Guevara’ya açıkça atıfta bulunmasına karşın, sonraki
yıllarda takipçileri ve konuyla ilgili tartışma yürütenler “suni denge” , “poli­
tikleşmiş askeri savaş stratejisi” (PASS), “silahlı propaganda” , “yeni sömür­
gecilik” vb. gibi kavramları kimden aldığı, nerelerden esinlendiğine dair pek
çok farklı görüş öne sürdü.
Çayan’a göre Türkiye “çarpık kapitalizmin egemen olduğu, yeni sömürge
bir ülke”ydi.10 Yeni sömürgecilik, İkinci Dünya Savaşı sonrasında emperya­
lizmin başvurduğu yeni tipte bir “sömürgecilik” biçimiydi. Görünürde em­
peryalistler değil ulusal devletler hüküm sürüyordu, gerçekte ise ekonomi­
sinden kültürüne, siyasetinden devlet örgütüne kadar her aşamada emperya­
lizmin özellikle de ABD’nin “gizli işgali” 11 söz konusuydu. Bu istilanın ye­
rel egemenleri, emperyalizmle işbirliği içindeki tekelci burjuvazi, tefeci-tüc-
carlar ve büyük toprak sahiplerinin ittifakı bir “oligarşi”ydi. Bu ittifakta bas­
kın güç “tekelci burjuvazi”ydi ve emperyalizm onunla içselleşmişti. İşçile­
rin ve emekçi kitlelerin demokratik hak ve özgürlüklerinin olmadığı bir dik­
ta yönetimi egemendi. Oligarşik yönetim “burjuva demokrasisi”yle hiçbir il­
gisi olmayan “temsili demokrasi”yIe daha doğrusu “gizli faşizm”le icra edili­
yor, ipin ucu kaçtığında bu demokrasi biçimine itibar edilmeyerek “açık fa­
şizme” geçiliyordu.12
Yeni sömürgecilik ilişkileri, İkinci Dünya Savaşı öncesi koşulları değiştir­
mişti. “Emperyalist düşman” açıkça ortada değildi, gizlenmişti. Merkezi dev­
let aygıtı geçmişte olduğu gibi sadece ticari merkezlerle sınırlı değildi, “çok
daha güçlü oligarşik devlet otoritesi” söz konusuydu. “Oligarşik devletin or­
dusu, polisi ve de her çeşit pasifikasyon ve propaganda araçları ülkenin her
köşesinde egemenliğini” kurmuştu.13 Çarpık da olsa gelişen kapitalizm top­
lumsal üretimin artmasına yol açarak “nispi refah”14sağlamıştı. “Halk kitlele­
rinin düzene karşı tepkisi ile oligarşi arasında suni bir denge” kurulmuştu.15

10 “Kesintisiz II-II1”, a.g.e., s. 289-350.

11 M ahir Çayan, a.g.e., s. 309-310.
12 M ahir Çayan, a.g.e., s. 312.
13 M ahir Çayan, a.g.e., s. 311.
14 M ahir Çayan, a.g.e., s. 310.
15 M ahir Çayan, a.g.e., s. 310.
 Bütün bu gelişmeler Çayan’a göre, “Emperyalizmin III. Bunalım Dönemi”16
diye kategorileştirdiği, İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemin tarihsel özellik­
leriydi. Küba devrimi, “çalışma tarzı ve izlediği rota” ile bu tarihsel döne­
min özelliklerinin bir ürünüydü.17 Önceki devrimler, emperyalist savaşlar
sırasında gerçekleşmişti, oysa yeni dönemde, emperyalistler arası bir payla­
şım savaşı, nükleer silahların ulaştığı seviye nedeniyle olanaksızdı. Bu tarih­
sel dönemde, devrimci partiler, geleneksel mücadele biçimleriyle halk kitle­
lerini etkileyemez, bir devrime seferber edemezdi.

Demokratik hak ve özgürlüklerin kullanılmadığı -rafa kaldırıldığı- daha

doğru deyişle oligarşi tarafından kullanılmasına “izin” verilmediği, ordusu,
polisi ve diğer güçleri ile emekçi kitlelere tam bir tenkil politikasının izlen­
diği bütün geri bıraktırılmış ülkelerde, bu tip klasik “kitle çalışması” ile eko­
nomik ve demokratik mücadeleyi politik mücadeleye dönüştürmek isteyen
örgütler, düşmanın askeri üstünlüğü ve baskısı karşısında, güçsüzlüğe düşe­
cekler, giderek de iyice sağa kayacaklar [dı].18

Devrim mücadelesi, “politikleşmiş askeri savaş stratejisiyle verilebilirdi:

Silahlı propagandayı temel, öteki politik, ekonomik ve demokratik mücade­

le biçimlerini, bu temel mücadele biçimine tabi olarak ele alan stratejiye, po­
litikleşmiş askeri savaş stratejisi denir.19

Suni dengeyi kırmak, halkın bilinçlenmesini sağlamak için devrimci parti­

ler önce “silahlı propagandayı temel alarak siyasi gerçekleri açıklayacakları”
bir “öncü savaşı” vermek zorundaydılar. Bu öncü savaşı, oligarşinin pasifi-
kasyon araçlarını etkisizleştirecek, halkın devrimci partiye yönelmesini sağ­
layacaktı. Başlangıçta şehir gerillası eylemleriyle işe başlayacak olan parti, ar­
dından kırlarda örgütlenecek, şehir-kır bütünlüğü içinde sürdürdüğü öncü
savaşı aşamasından sonra halk ordusunun kurulduğu, halk savaşının ikinci
aşamasına geçecekti. Nihai aşamada işçi sınıfının ve şehirlerin tayin edicili­
ğiyle ilgili de Çayan, Che Guevara’nm şu görüşlerini aktarıyordu:

Küçük savaşçı çekirdeklerin başlattıkları mücadeleye giderek sürekli bir şe­

kilde yeni yeni güçler katılır, kitle hareketleri boy göstermeye başlar, eski dü­
zen yavaş yavaş yıpranır, çöker; işte tam bu sıradadır ki işçi sınıfı ve şehirli yı­
ğınlar savaşın kaderini tayin ederler.20

16 Mahir Çayan, a.g.e., s. 303.

17 Mahir Çayan, a.g.c., s. 314.
18 Mahir Çayan, a.g.e., s. 316.
19 Mahir Çayan, a.g.e., s. 321.
 Çayan “Bu, bir avuç adamın, hâkim sınıflarla düellosudur” eleştirilerini
“teslimiyetçiliğe ideolojik kılıf’ diye niteleyerek şu yanıtı veriyordu:

Bu dönemde bir devrim olmuştur. Ve bu devrimi yapanlar ise silahlı propa­

gandayı temel çarpışma biçimi olarak alıp, öncü savaşı ile başlamışlardır. Bu
tarihsel durumun bu Leninist çalışma biçimini temel alan devrimci hareket­
ler, bugün dünyanın kırlık bölgelerinde halkların kurtuluş destanlarını yaz­
maktadırlar.21

Örgütlerini “geniş anlamıyla proleter devrimci bir örgüt” diye tanımlayan

Çayan, şöyle yazıyordu:

Bu hareket revizyonizmin uzun yıllar etkin olduğu bir ortamda yeşermiş, ge­
lişmiş ve güçlenmiştir. O yüzden işler ne kadar sıkı tutulursa tutulsun baş­
langıçta, şu veya bu ölçüde bu ortamın izlerini içinde taşıyacaktır. Tersini dü­
şünmek idealizmdir. Bu kalıntılar, savaş içinde, savaşıla savaşıla atılacaktır.22

Devrim hareketini kısa süreli değil “on yılların mücadelesi”23 olarak gö­
ren Çayan için bu “teori”, pratikle yoğrulup zenginleşecekti. Ancak THKP-C
deneyimi kısa sürdü, kendisi ve yakın arkadaşları öldü, sağ kalan çok yakı­
nındaki, merkez komite ve genel komite içinde yer almış diğerleri ise yenil­
ginin bu “kitlelerden kopuk teori”den ileri geldiğini düşünüyorlardı. Teori­
nin doğruluğunu savunmak ise daha alt düzeydeki militanlara, daha çok da
yeni kuşak takipçilerine kaldı.

X Örgütü ve Beylerderesi
Yurtdışmda, Paris’te, Mahir Çayan’ın eşi Gülten Çayan etrafında toplanan
bir grup THKP-C’li “öncü savaşını kaldığı yerden sürdürmek” amacıyla bir
yandan teorik eğitim çalışmaları yapıyor bir yandan da Filistin’e kamplar­
da silahlı eğitim için adam gönderiyordu. Aynı amaçla, ülke içinde THKP-C
sempatizanı çevrelerle gizlice ilişkiler de geliştirmeye çalışıyorlardı. Bu olu­
şumu ciddiye alıp ilk karşılık veren, THKP-C’nin ODTÜ Birimi’nde yer al­
mış, 12 Mart operasyonları sürecinde birbiriyle ilişkilerini koparmamış bir
arkadaş grubuydu. ODTÜ grubu, 1975’in Ağustos’unda Türkiye Devriminin
Acil Sorunlan-1 adıyla illegal bir broşür yayınladı. 300 adet teksirle çoğaltı­
lan 184 sayfalık bu broşür, Çayan’ın görüşlerinin bir yorumunu yapıyordu.
Mahir Çayan’dan geniş alıntılarla tezlerin doğruluğu anlatılmaya çalışılırken

21 Mahir Çayan, a.g.e., s. 315.

22 Mahir Çayan, a.g.e., s. 291.
23 Mahir Çayan, a.g.e., s. 340. “...devrim yolu engebelidir, dolambaçlıdır, sarptır, on yılların müca­
delesidir...”
diğer taraftan da THKP-C savunucuları arasında hep tartışma konusu olmuş
öncü savaşının ne olduğu, silahlı propaganda ile kitle örgütlenmesi arasın­
daki ilişkinin nasıl kurulacağı gibi sorunlara açıklık getirmeye gayret edili­
yordu. Fakat grubun, sosyalist solun 12 Eylül öncesi en yaygın örgütlenmesi
Devrim<3 Yol’u kuracak olan, eski Dev-Genç’lilerin başlattığı gençlik örgüt­
lenmesiyle temas kurma çabaları sonuçsuz kaldı.
Devrimci Yolcular, geçmişin dogmatik yorumuna karşı olduklan gibi, ön­
cü savaşının bir parti tarafından verilebileceğini, dolayısıyla öncelikle bir par­
tinin kurulması, bunun için de işe, hemen hemen bütün üniversitelere yayıl­
mış antifaşist eksende gelişen gençlik mücadelesinin örgütlenmesiyle başlan­
ması gerektiğini düşünüyordu. Silahlı eylemlere geçecekleri düşüncesiyle il­
legal ve gizli bir ilişkiler ağı kurmuş, asgari bir örgütlülüğün ardından derhal
öncü savaşma başlanmasını savunan bu gruba, alaycı tutumla “Aceleciler”,
“Acilciler” adını taktılar. Bu yakıştırma sol çevrelerde öylesine benimsendi ki,
grubun bütün karşı koyuşlanna rağmen, hep Acil ve Acilciler olarak anıldılar.
Oysa kendilerine yakıştırılan adla ünlenen grup başlangıçta bir isim alma­
mayı yeğlemiş, bildirilerine “X Örgütü” imzasını atmıştı. Bu adı almalarının
nedeni henüz kendilerini THKP-C adını kullanmaya layık görmemelerin­
den kaynaklanıyordu. Bir dizi eylemle kendilerini kanıtladıklarında THKP-
C adını almayı düşünüyorlardı. Silahlı mücadele için bir parti değil, merke­
zi örgütün varlığının yeterli olduğunu, gençliğin ya da ekonomik-demokra-
tik mücadele içinden bir partinin ya da savaş örgütünün çıkamayacağını sa­
vunuyorlardı. “Savaş örgütü, savaş meydanlarından doğar. Savaş örgütünün
ekonomik-demokratik mücadeleden doğacağını savunmak pasifizme ideo­
lojik kılıf giydirmekten başka bir şey değildir.”24 Ayrıca ODTÜ grubunun
başını çeken, Beylerderesi’nde öldürülen İlker Akman’ın deyişiyle “tarihin
ikinci bir Dev-Genç’e izin vermeyeceğine”25 inanıyorlardı.
X Örgütü, ODTÜ’lü grup ile Paris’teki grubun birleşmesiyle kuruldu, iki
grup bazı nüanslarla ODTÜ’lülerin hazırladığı broşürdeki görüşleri, ortak
platform kabul etti. Bir Genel Komite oluşturdular. Öncü savaşına başlamak
ve bunu kısmen daha fazla örgütlü olduklan Sivas-Malatya-Adıyaman böl­
gesinden başlatmak konusunda hemfikirdiler. Kırsal bir bölgenin seçilmesi­
nin diğer anlamı, Mahir Çayan’m öngördüğü öncü savaşının aşamalarından
ilkinin, yani “şehir gerillası” yaratılma aşamasının geçildiği, “şehir gerillası­
nın geliştirilmesi-kır gerillasının kurulması” aşamasında olunduğu fikriydi.
Ama bir komite oluşturmuş ve kararlar almış grubun, henüz eyleme geçecek

24 “THKP-C HDÖ, 1 No’lu Bildiri”, 20 Şubat 1977.

25 İlker Akman, “Mevcut Durum ve Taktiğimiz”, aktaran Kurtuluş Cephesi, sayı 4 1 , Ocak-Şubat
1998. (Kurtuluş Cephesi, Halkın Devrimci Öncüleri’nin yayın organı, aynı adla bir web sitesine
de sahiptir, kurtuluscephesi.com.)
 kadar birbirini tanımadığı kısa sürede ortaya çıktı. Kararlara rağmen fikir ay­
rılıkları nedeniyle bir türlü pratik sorunlar aşılamıyor, eyleme geçilemiyor-
du. Genel komite içinde yer alan ODTÜ’lüler yurtdışındaki grubu daha do­
nanımlı, hazırlıklı ve deneyimli sanıyordu, ama böyle olmadıklarını gördük­
lerinde, hayal kırıklığına uğradılar.
İlker Akman, Haşan Basri Temizalp ve Yusuf Ziya Güneş isimli ODTÜ’lüler,
kendi olanaklarıyla silahlanarak öncü savaşının ilk eylemlerini yapmak üze­
re 20 Ocak 1976’da Sivas’a gittiler. Burada MHP binalarına karşı üç bombala­
ma eylemi düzenlediler. Aynı akşam geçtikleri Malatya’da kimlik kontrolü ya­
pan polislerle karşılaştılar ve çatışmaya girdiler. Çatışmada bir polis ve bir bek­
çi öldü. Buradan kaçarak, zorlu kış koşullarında kıstınlacaklan Beylerderesi’ne
ulaştılar. 1971-73 döneminden sonra ilk kez yeniden silahlı eylemler yapan bir
grubun haberini alan güvenlik güçleri, bu girişimi ciddiye aldı ve bölgeye yo­
ğun bir askeri sevkıyat başlattı. Aramalar sırasında Beylerderesi’nde bir askeri
tim onlan fark etti. Bir kayısı kurutma evine saklandılar. Bir süre sonra ev ku­
şatıldı, üç saat süren çatışma sonunda, helikopterle de bombalanan ev yıkıntı­
ya döndü; üç ODTÜ’lü de orada hayatlannı kaybetti (26 Ocak 1976).
Beylerderesi, Kızıldere’nin bir tekrarı gibiydi. Solda da polis nezdinde de
silahlı bir örgütlenme çalışmasının varlığını gösteriyordu. Ancak bu ilk si­
lahlı ve başansız girişim örgütte çalkantıya yol açtı. Genel Komite lağvedildi,
yurtiçindekiler ile yurtdışındakiler birbirlerinden ayrıldı. Yurtdışı örgütlen­
mesi, yurtiçinde THKP-C sempatizanı çevrelerde taraftar toplayarak var ol­
ma yollarını aradı. Ankara’daki bu grupla bağlarının kopması ve Ankara’da-
kiler gibi benzer bir beklentiyle temas kurmuş İzmir (Eylem Birliği) ve İstan­
bul’daki (MLSPB) grupların da yüz çevirmesiyle, etkilerini tamamen kaybet­
tiler; yurtdışı örgütünün dışarıdan içeriye militan göndererek taraftar topla­
ma ve örgütü toparlama çabası da bütünüyle sona erdi.26
Yurtdışı örgütüyle bağlarını koparan yurtiçindekiler yeniden bir Merke­
zi Yönetim kurdu ve 15 Haziran 1976’da THKP/Halkm Devrimci Öncüleri
(HDÖ) adını aldı. Grup yeni “Öncü Savaşı Harekâtları” planladı. Biri Ocak
diğeri Mart ayında yapılması planlanan her bir harekâtın son aşamasında bi­
rer yöneticinin ölümleri,27 bu harekâtları durdurduğu gibi, yönetici grup
içinde paniğe de neden oldu, bazı yöneticiler istifa edip örgütten ayrıldı.

26 “THKP-C/HDO ve 15 Yıl”, kurtuluscephesi.com’dan alınmıştır. Yazının girişinde broşürle ilgi­

li şu bilgiler yer almaktadır: ‘“THKP-C/HDÖ ve 15 Yıl’, Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi/
Halkın Devrimci Öncüleri’nin 1972-1987 yıllan arasındaki faaliyetlerini, ülkemizin tarihsel ko-
şullanyla birlikte bir bütün olarak ele alan bir değerlendirme yazısıdır. Yazı, ilk kez 1987 yılın­
da yayınlanmıştır. Eriş Yayınları-1995 (Birinci Baskı-Eylül 1989)”.
27 Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü öğrencisi Yüksel Eriş 21 Ocak 1977’de kır gerillası faaliyeti için
gittiği Trabzon’da; Ankara Siyasal Bilimler Fakültesi öğrencisi Ömür Karamollaoğlu 24 Mart
1977’de de eyleme geçileceği ilk gün Ankara’da öldü.
 Bu ölümlerin ne türden ve nasıl olduklarıyla ilgili açıklamanın yer almadı­
ğı, bu örgütün tarihçesinin anlatıldığı broşürde şöyle deniliyordu:

1 9 7 7 Mart sonuna doğru yeni bir harekâtın düzenlenmesine karar veril­

di. Ancak beklenmedik bir durum, HDÖ Merkez Yöneticisi ve Genel Komi­
te üyesi bir yoldaşın ölümüne yol açtı. Bu gelişme karşısında, Merkez Yöne-
tim’de bir şaşkınlık ve giderek de bir panik baş gösterdi. Bu da yapılması ge­
reken harekâtın iptaliyle politik bir sonuç doğurdu. İkinci olarak, şehit dü­
şen yoldaş, kır gerilla savaşının stratejik hazırlığından sorumlu olan bir yöne­
tici olduğundan, bu çalışmalann aksamasına ve kısa sürede tümüyle durma­
sına yol açtı. Diğer yandan üst üste gelen kayıplar karşısında paniğe kapılan
bazı yoldaşların, örgüte daha fazla yararlı olamayacaklarını beyan ederek ay­
rılmaları, örgütün politikleşmiş askeri eylem gücünü büyük zaafa uğrattı. So­
nuçta örgüt, sadece şehirlerde ve tali mücadele biçimleriyle uğraşan birimi­
nin faaliyetiyle yetinir oldu.28

Bu dar örgütlenme, 12 Mart sonrası illegal, silahlı gruplardan biri olma­

sı nedeniyle polisçe de sıkı takibe alınmıştı. 1977 yazında yöneticilerin ço­
ğunluğu yakalandı. Polis operasyonları ve ayrılıklarla sürekli küçülen grup­
tan geride kalanlar, kitle çalışmasını ihmal ettikleri düşüncesiyle, o güne ka­
dar yanlış gördükleri, legal bir dergi çıkarma -C ep h e-29 faaliyetine giriştiler.
Dağılmaya yüz tutan bu gruptan da 1978’de şehir proletaryasının temel
olduğunu söyleyen, kitle mücadelesinin önemli olduğunu belirten, kendi­
ni “Acil” olarak adlandıran başka bir grup doğdu. Acil, Hatay ve çevresinde
ağırlıklı olarak varlığını sürdürdü ve sonraki yıllarda bütünüyle Suriye’nin
desteği ve güdümünde hareket eden, sınırlı bir çevre olarak uzun yıllar var­
lığını sürdürdü.
Maraş ve Çorum’dakiler Devrimci Savaş adıyla örgütlendiler. Onlara gö­
re önce parti kurulmalı, sonra öncü savaşına başlanmalıydı. Devrimci Savaş’ı
kuran militanlar özellikle 1978 Maraş ve 1980 Çorum katliamlan sırasında,
MHP ve polislerle girdikleri çatışmalar, kurdukları barikatlarla Aletfi mahal­
leleri ve köyleri savunmalarıyla katliamların çok daha büyük boyutlara ulaş­
masını önlemeyi başarmış bir grup olarak hatırlandı.
HDÛ’lüler, 1976’da hayli eksilerek yeniden kurulduklarında başta Anka­
ra olmak üzere büyük şehirlerde çeşitli bombalama ve kurşunlama eylemle­
ri yaptılar. Şehir gerillasını yaygınlaştırma ve kır gerillasını başlatma amaç­
lı bir dizi silahlı eylemi içeren planladıkları her “Öncü Savaşı Harekâtı” ya
ani ölümler, ya operasyonlar ya da ayrılıklar nedeniyle yarım kaldı. 12 Ey­

28 “THKP-C/HDÖ ve 15 Yıl”.
29 Tam adı Emperyalizme ve Oligarşiye Karşı Cephe olan derginin ilk sayısı 26 Ocak 1978’de yayın­
landı.
lül sonrasında ise yöneticiliği üstlenen dört kişi [Mehmet Yıldırım (1957
Tokat), Nihat Kurban (1958 Kars), Cemalettin Düvenci (1956 Tekirdağ) ve
Süleyman Aydemir (1957 Denizli)] İstanbul Bahçelievler’de polis tarafın­
dan kuşatıldıkları evde silahlı çatışma sonucu öldürüldüler. Adana Eğitim
Enstitüsü öğrencisi Serdar Soyergin askeri darbeden iki gün sonra Adana’da
Tankçı Yüzbaşı Bülent Angm’ın öldürüldüğü bir çatışmada yaralı yakalandı,
beş gün sonra idama mahkûm edildi, 24 Ekim’de de asıldı.

MLSPB
Acilcilerin yapamadığını, İstanbul’da hem onlardan hem yurtdışı grubun­
dan ayrı grup olarak duran yeni kuşak THKP-C sempatizanlarının kurduğu
Marksist Leninist Silahlı Propaganda Birliği (MLSPB) yaptı. Genellikle üç ya
da beş kişilik hücreler halinde, sıkı gizlilik ilkelerine göre örgütlenmiş, baş­
lıca işi silahlı propaganda eylemleri yapmak olan dar bir örgüt kurdular ve
özellikle İstanbul’da onlarca sansasyonel silahlı eylem gerçekleştirdiler.
İstanbul merkezli grup başlangıçta THKP-C’lilerin birleşmesi arzusuna
bağlı olarak hem yurtdışı hem de ODTÜ grubuyla temas kurdu. Ancak her
ikisini de Mahir Çayan’ın stratejisi doğrultusunda eyleme geçme konusunda
inandırıcı bulmadı ve ayrı örgütlenmeye karar verdi. ODTÜ grubunun Bey-
lerderesi’ndeki çatışmasını ise “Kızıldere’nin devamı” bir miras sayarak sa­
hiplendiler.
MLSPB’lileri ayrı örgütlenme ve mücadele konusunda harekete geçiren, İl­
ker Akman’m başını çektiği grupta olduğu gibi “parti çizgisinin gizli ve açık
inkarcılarının kol gezdiği” bir ortamda “THKP-C’yi savunma” refleksiydi. Bu
refleks -1 2 Eylül'den sonra, öz eleştiride kabul ettikleri gibi-,30 yayın ve kit­
le örgütlenmesini ihmal etmesine neden oldu.
1974-75 sonrası neredeyse her çevre için vazgeçilmez bir siyasi ifade ara­
cı olan periyodik veya herhangi bir düzenle çıkan bir dergi yayınlamadılar.
Görüşlerini açıkladıkları tek broşür Temmuz 1978’de Devrimci Kurtuluş

30 Ayşe Hülya Özzümrüt şunları yazmıştı: “15 yıllık mücadele sürecinde ortaya koyduğu etkinlik­
lere rağmen ideolojik mücadele platformunda ciddi eksiklikler sergiledi. Bu bağlamda da P-C
sempatizanlarının başka yapılar içinde yer alması gerçekliğini tam anlamıyla dönüştüremedi.
Gerilla eylemlerinin ve mücadelenin diğer biçimlerinin propaganda ve ajitasyonunu gerekli bi­
çimde yürütmedi. Basın yayın planındaki eksikliğini gideremedi. Bunun yanı sıra kırsal alanda,
kırsal alan amaçlan doğrultusunda yeterli çalışmalara giremedi. Kadro politikasını hayata geçi­
rirken, doğru prensiplerine rağmen zaaf gösterdi. SP faaliyetlerinin hedef ve çapının sistemli bir
şekilde yükseltilmesi ve genişletilmesi programı defalarca sekteye uğradı. Görüş ve saptamala­
rımızın açılımlarının yapılması görevi yeterince gerçekleştirilemedi. Ekonomik-demokratik ça­
lışma alanlarında sahip olunan doğru merkezi politika ve perspektifler, çalışma alanlarına özgü
somut programlar biçiminde yeniden üretilemediği için ekonomik-demokratik-akademik mü­
cadele alanlarındaki etkinlikler istenilen düzeyde gerçekleştirilemedi.” Sosyalizm ve Toplumsal
Mücadeleler Ansiklopedisi, cilt 8, Ekler, s. 9-10.
Yayınlan tarafından çıkanlan Kızıldere Son Değil Savaşı Sürdüreceğiz adlı le­
gal yayınlanmış 50 sayfalık broşürdü. 1 nolu, 2 nolu adını verdikleri, o gü­
ne kadar yayınlanan iki bülten de siyasal görüşlerin dile getirildiği diğer ye­
gâne dokümanlardı.
Bu rastlantısal değUdi; grup, Mahir Çayan’ın “Yayın Politikası” adlı maka­
lesinde ifade ettiği görüşlerine uygun olarak “sayfalar dolusu yazılar” yaz­
mayı değil, bizzat “eyleme geçmeyi” önemsiyordu. Onlara göre, THKP-C ile
proletarya partisi ve onun siyasi çizgisi yaratılmıştı. Devrimin stratejisi, te­
mel mücadele biçimleri gibi meseleler aydınlığa kavuşturulmuştu; “Prole­
ter devrimcilerinin önünde proletarya partisinin siyasal çizgisinin yaratılma­
sı gibi bir görev yoktu.”31 Parti taktik bir yenilgiye uğramıştı ve savunucu-
lan da çeşitli çevrelere bölünmüştü. Şimdi sorun, partinin belirlenmiş siya­
si programı doğrultusunda, yeniden kurulmasıydı; bu da “savaş içinde” ba-
şanlacaktı.
Bu tek broşürün yayınlanma amacı, THKP-C’yi savunan, ancak MLSPB gi­
bi “silahlı propaganda”ya öncelik veren grupları “kitlelerden kopuk sol sap­
ma” diye eleştiren, önce proletarya partisinin inşa edilmesi gerektiğini savu­
nan Devrimci Yol’u eleştirmekti. Daha doğrusu kendi ifadeleriyle “gayri res­
mi inkarcı Devrimci Yol’u resmi inkârcı”32 haline getirmekti. Broşürde TH-
KP-C’ye yönelik dikkat çekici tek eleştiri, Kürt sorunu konusundaydı. “So­
runa esas olarak doğru yaklaşılmakla birlikte, meselenin bilimsel ele almışı
hayata geçirilememiş”ti.33 “Masa başında ahkâm kesilmeyip kızgın pratiğin
içinde yer alınması nedeniyle” yani konuyla ilgili araştırma yapmakla görev­
li Hüseyin Cevahir’in öldürülmesi nedeniyle “bu konuda bir boşluk söz ko­
nusu olmuştu.”34
Broşürün asıl ağırlığım ise Mahir Çayan’ın öncü savaşı, silahlı propaganda
konusundaki görüşlerinin yorumu oluşturuyordu. “Silahlı propaganda her
şeyden önce silahlı eylemi içerir” deniyor, ancak silahlı eylemlerin, “siyasi
gerçekleri açıklama” amacına bağlı, daha doğrusu, Çayan’m ifade ettiği “po­
litikleşmiş askeri savaş stratejisine bağlı” yürütülmesi halinde silahfr propa­
ganda sayılabileceği söyleniyordu.35 Metnin, genelindeki anlatım sorunları
bir yana, silahlı propagandayı tarif etmedeki güçlüğü, THKP-C takipçileri­
nin, kafa kanşıklığını yansıtıyordu:

Silahlı propaganda her şeyden önce silahlı eylemi içerir. Ama silahlı eylemi
siyasi gerçekleri açıklama kampanyasının temel aracı, kitleleri devrim safla-
31 Kızıldere Son Değil Savaşı Sürdüreceğiz, Devrimci Kurtuluş Yayınlan, 1978, s. 8.
32 A.g.e.,s. 12.
33 A.g.e., s. 8.
34 A.g.e., s. 11.
35 A.g.e., s. 41.
 n na çekmenin temel metodu olarak ele alan ve devrimci bir stratejiden hare­
ketle somut hedef gösteren silahlı eylem, silahlı propaganda anlayışı içinde
■değerlendirilir. Bu anlamda silahlı propaganda tek tek silahlı eylemlere indir­
genemez. Aynı şekilde, silahlı eylemi ve diğer politik savaş biçimlerinin tü­
münü birden silahlı propaganda diye adlandırmak da yanlıştır. Bu anlayışa
göre, silahlı propaganda dışındaki savaş biçimlerini de silahlı eylemle birlik­
te silahlı propaganda içinde değerlendirmek gerekir. Bu iki anlayış da yanlış­
tır, silahlı propagandayı anlamamaktır.
Kitleleri bilinçlendirmenin temel aracı olarak bir yayın organını seçen eko-
nomik-demokratik kitle hareketlerinin içine girerek kitleleri devrim saflarına
çekmeye çalışan bir örgütlenmenin askeri eylemleri, silajılı propaganda de­
ğildir. Çünkü burada askeri eylemin amacı ve biçimi değişiktir. Bu konum­
da silahlı eylem kitleleri devrim saflarına çekmek ve siyasi gerçekleri açıkla­
mak amacıyla ele alınmamaktadır. Ve devrimci bir stratejiden hareket etme­
mektedir.36

Ancak Devrimci Yol, Devrimci Sol gibi gruplarla temel görüş ayrılığı, par­
tisiz de silahlı propagandanın verilebileceğinin savunulmasıydı. ileri sürü­
len gerekçeler, diğerlerinin de cevaplarını bulmakta güçlük çektiği bir nok­
taya işaret ediyordu. Öncü savaşı ile silahlı propaganda özdeş değildi. “Si­
lahlı propaganda” “siyasi gerçekleri açıklamanın temel aracı”ydı. Öyleyse
“parti olmadan temel politik mücadele biçiminin uygulanamayacağım” söy­
lemek, “siyasi gerçekleri açıklamamak” gibi bir sonuca götürecekti. “Bu bi­
zi ‘Lenin’in ‘siyasal gerçekleri açıklama kampanyasının örgütlendirilmesi-
nin, partinin örgütlendirilmesi demek olduğu’ tezinin inkârına götürür. Gi­
derek parti olmadan sosyalist propaganda ve ajitasyonun olamayacağı, dola­
yısıyla hiçbir zaman savaşçı proletarya partisinin oluşturulamayacağı sonuç­
larına varılır. Kaldı ki bugün Asya, Afrika ve Latin Amerika’daki ‘parti’ yapı­
sında olmayan kurtuluş hareketlerinin yürüttüğü silahlı mücadeleler vardır
ki parti olmadan asgari bir örgütlenme ile politik mücadelenin sürdürülebi­
leceğini pek güzel kanıtlamaktadır.”37 “Partinin merkezi yapısının olmadı­
ğı dönemlerde parti yuvarları, temel ve tabi mücadele biçimlerini güçleriyle
orantılı hayata” uygulayabilirdi.38
Partisiz silahlı propaganda ya da öncü savaşının olamayacağını söyleyen ve
işe devrimci gençliğin örgütlenmesiyle başlayan Devrimci Yol ile MLSPB, Acil,
Eylem Birliği gibi gruplar arasında en önemli ayrılık noktasının bu konu oldu­
ğu söylenebilir. Devrimci Yol’a yöneltilen temel eleştiri “düzen örgütüyle par­

36 A.g.e., s. 41-42.
37 A.g.e., s. 42-43.
38 A.g.e, s. 45.
tiye yanlamayacağı”, “partinin savaş içinde kurulabileceği” eleştirisiydi. Ma­
hir Çayan açıkça “Savaş örgütü savaş meydanlanndan çıkar” diyordu. Onla-
n illegal, dar örgütlenmelerle silahlı eylemlere yönelten temel fikir de buydu.
MLSPB kurucuları, doğrudan THKP-C’nin geçmiş örgütlenmesi içinde
yer almamış, ancak cnıun eylemlerinden etkilenmiş bir grup gençti. Örgütün
operasyonlarla felç olduğu, Mahir Çayan’lann Kızıldere’de kuşatıldığı sırada
Filistin’e eğitim ve ilişki kurmak amacıyla geçmişlerdi. 1973’te döndüklerin­
de, diğer THKP-C çevreleri gibi, bir yandan kendi ilişki ağlannı örmeye çalı­
şıyor bir yandan da diğer çevrelerle ortak hareket edebilmenin yollarını an-
yorlardı. Fakat “Bir ideolojinin savunulmasının ancak onu pratikte yaşaya­
rak mümkün olacağına inanan ve diğer çevrelerin buna pek niyetli gözük­
mediklerini anlayan MLSPB kuruculan, bu doğrultuda harcadıklan çabalar­
dan sonra örgütün kuruluşuna yöneldiler.”39
1975’in Mayıs’ında “Kesintisiz Devrim lI-III”ü, beraberliklerinin siyasal
platformu kabul ettiler, örgütsel ilişkilerini de yine Mahir Çayan’m kaleme
aldığı THKP-C tüzüğüne göre düzenlemeyi benimsediler. Yaş ortalamala-
n 22-23’tü.40
Örgüt ilk resmi açıklamasını, 1976 sonlarında 1 No’lu bültenle duyur­
du. Ama eylemlerine önceden başlamıştı. 1971 eylemcilerine bağlılıklan ey­
lemlerinde de açıkça göze çarpıyordu. Bunlar, tıpkı THKP-C’nin yaptığı gi­
bi anti-Amerikan eylemlerdi. 1975 Mayıs’mdaki ilk eylemleri, 1971’de TH-
KP-C’nin bombaladığı Zincirlikuyu’daki Amerikan askeri deposu Tuslog’un
bombalanmasıydı.
Kurucu “Bakırköy grubu”nun, paralel düşüncelere sahip diğer THKP-C
çevreleriyle temaslarının ardından MLSPB, İlerici Yapı İş, Cerrahpaşa Tıp
Fakültesi, İstanbul Demokratik Ortaöğretim Derneği (İDÖD), Turgutlu’da
(Manisa) örgütlü çevrelerle birleşerek büyüdü. Fakat büyüme kadrosaldı,
yalnızca illegal örgütün hücrelerini çoğaltan, eylem kapasitesini yükselten
nitelikteydi; başta gençlik olmak üzere, diğer grupların yaygınlaşmasına ola­
nak sağlayan toplumsal muhalefetle birlikte giderek büyüyen açık'kitle ça­
lışmalarından uzaklaştılar. Gizli hücreler biçiminde çalışan ve eylemler ya­
pan militanların, aynı zamanda legal ya da açık kitle çalışmalarında yer al­
ması deşifrasyona yol açabilecek bir riskti, o günlerin deyimiyle “illegaliteye
çekilmeyi” gerektiren bir faktör de buydu.

39 Sıkıyönetim mahkemesine sunulan savunmadan, Şafak Yargılanamaz, (der.) Haşan Şensoy, Ba­
rikat Yayınlan, İstanbul, Ekim 1993, s. 508.
40 Sıkıyönetim savcısının iddianamesine göre, kurucular Haşan Şensoy, Süleyman Polat, Kerim
Mete Sonatılgan, Reha Yönden, Kirkor Aluç ve Süleyman Sadık Ûge idi. ( “TC Sıkıyönetim Ko­
mutanlığı Askeri Savcılığı İstanbul, İddianame (MLSPB-THKP-C Savaşçıları ve Cephe Yolu) So­
ruşturmayı Yürüten Askeri Savcı Hâkim Ön Yzb. Faik Tanmcıoğlu, 1981”, kitapta kısaca “MLS­
PB Ana Davası İddianamesi” diye söz edilecek.)
 Kuramsal olarak kitle çalışması reddedilmiyordu, Mahir Çayan’ın yaklaşı­
mına uygun olarak, silahlı propagandanın diğer mücadele biçimleriyle “di­
yalektik bütünlük” içinde yürütülmesi öngörülüyordu. Ancak zaman zaman
örgüt içinde de tartışılan bu sorunun üstesinden gelinemedi ve örgüt, san­
sasyonel silahlı eylemlerle ünlenen, gizli dar bir örgütlenmenin 1970’li yıl­
lardaki en dikkat çekici örneği oldu.
Benzer bir handikapı, tıpkı MLSPB gibi sansasyonel eylemler yapan, İzmir
merkezli Eylem Birliği yaşadı. MLSPB ile eşzamanlı kurulan ve benzer gö­
rüşlere sahip grup, 1975-76’da İzmir’in üniversite gençliği içinde hatırı sayı­
lır bir güce ulaştı. Silahlı propaganda eylemleri yapmak üzere illegal örgüt­
lenmeye çekilen kadrolar, hem saptırıcı hem de “legalizm” tuzağı olarak gör­
dükleri gençliğin kitle mücadelesindeki etkinliklerini de yitirdiler.
Gerek MLSPB gerekse Eylem Birliği, başta gençlik olmak üzere kitle ör­
gütleri içinde çalışma yürüten, dergiler çıkaran diğer grupları, özellikle de
THKP-C savunucusu olduğu için Devrimci Yol’u, “temel mücadele biçimi
silahlı propagandayı” göz ardı etmekle suçluyordu. “Temel çarpışma biçimi”
silahlı propagandaydı ve “örgütün yapısı öncelikle bu temel çarpışma biçi­
mine sıkı sıkıya bağlıydı.”41

Askeri-politik örgüt
Örgütün, başta yöneticileri olmak üzere, önde gelen tüm militanlan Mahir
Çayan’ın “askeri-politik liderliğin birliği” ilkesine tabiydi. Yani örgüt aynı
zamanda askeri bir örgüt, kadroları askeri kadrolardı. Mahir Çayan, “silah­
lı propagandanın temel mücadele biçimi olduğu politikleşmiş askeri savaş
stratejisi”nde politik örgütün aynı zamanda askeri örgütün görevlerini ye­
rine getireceğini yazmış, bunu “politik-askeri liderliğin birliği” diye formü­
le etmişti. Küba devrimi bu yolu izlemişti, Fidel Castro’lar, Che Guevara’lar
bizzat gerilla kuvvetlerinin komutanlarıydı. Çayan da bu nedenle eylemlerde
bizzat yer almıştı. Bu, Türkiye’de en açık haliyle TKP (ML)’de görülen, ko­
münist partilerin benimsediği geleneksel yöntemlerden tamamen farklıydı.
Komünist partiler, Avrupa’da savaş öncesi dönemde faşist hareketin yükse­
lişi sırasında ve özellikle de Nazi işgalinde yürüttükleri partizan savaşların­
da, politik örgütün yanı sıra askeri örgütler kurmuştu. Silahlı mücadele zo­
runluluğunun ortaya çıktığı başka ülkelerde de, örneğin Çin devriminde de
böyleydi, yani politik örgütün yanı sıra askeri örgüt söz konusuydu. Aske­
ri örgüt, partinin otoritesine tam olarak bağlıydı ve partinin tayin ettiği “si­
yasi komiserler” aracılığıyla her bir birimi sıkıca kontrol altında tutuluyor­
du. Askeri örgüt, ayrı bir programa sahip, komünist olmayı gerektirmeyen,
41 Kızıldere Son Değil..., s. 39.
söz konusu koşullar altında faşist harekete ya da Nazi işgaline karşı mücade­
le etmek isteyen herkesin katılabildiği “cephe” örgütü işlevi de görüyordu.
Mahir Çayan’ın görüş açısına göre ise silahlı mücadele, bizzat politik
mücadelenin başlıca biçimine bürünmüştü. Parti, kitlelere siyasi gerçekle­
ri açıklarken “silahlı ,propaganda”yı kullanacaktı. Bu doğrudan partinin as­
keri görevleri üstlenmesi anlamına geliyordu. Çayan’a göre “parti ve cephe”
örgütünün bu iç içeliği, suni dengenin kırılarak halkın katılımını sağlama­
yı amaçlayan “öncü savaşı” aşaması boyunca geçerli olacak, ancak sonrasın­
da ayrışacaktı.
MLSPB, kendisini THKP-C çevrelerinden biri, “parti öncesi asgari örgüt­
lülüğe sahip” bir “birlik” olarak tanımlıyordu. Bu birliğin ikili görevi vardı:
THKP-C savunucusu öteki “bolşevik nüveler’Te birleşmek ve “asgari Mark­
sist formasyondan geçmiş, ömrünü devrime adamış”42 savaşçı kadrolar ye­
tiştirmek. THKP-C’nin merkezi yapısına böylelikle “savaş içinde” ulaşıla­
caktı.
“MLSPB Özel Tüzük”te43 yılda bir kez toplanması öngörülen konferans,
en yüksek karar organı sayılıyordu. 1978’de bölünmeyle sonuçlanacak örgüt
içi kriz nedeniyle “olağanüstü” olarak bir kez konferans toplandı. Buna kar­
şın 7 Ocak 1977’de bir konferansın işlevini görebilecek “Genişletilmiş Top­
lantı” yapıldı. Baştan beri bir genel komite ve merkez komitesi kurulmuştu.
İlk merkez komitesi 4 kişiden,44 genel komite 6 kişiden oluşuyordu. Tıpkı
THKP-C’deki gibi bir genel sekreter yoktu.
Merkez komitesi, örgütü, il komiteleri, alt komiteler, hücreler biçiminde
yukarıdan aşağıya kurulan örgütler aracılığıyla yönetecekti. En yaygın olu­
nan İstanbul’da 1980 yılında bir merkez komite üyesinin sorumluluğunda­
ki üç kişilik II Yürütme Komitesi’ne bağlı Bakırköy, Zeytinbumu-Bahçeliev-
ler, Çağlayan-Hasdal, Kartal-Maltepe ve Kadıköy olarak beş bölge komitesi
vardı. Komite veya hücrelerin sayısı biri sorumlu olmak üzere üç ile beş ki­
şi arasında değişiyordu.
Örgütün en parlak dönemi olan 1978 yılında 25 kadar hücreye ulaştığı
söylenir. Bir o kadar da eylem yeteneğine sahip, onlara bağlı alt hücre vardı.
Her bir hücrenin otomobili, gizlenmek için tuttuğu evleri, işyerleri ve deği­
şik çapta silahları bulunuyordu. 1975-80 arasında en büyük soygunları ya­
pan grup olması itibariyle finansal sıkıntı yaşamayan yegâne gruplardan ol­
duğu da ileri sürülebilir. Öyle ki 12 Eylül’den üç dört yıl sonra örgüt mer­
kezi ve başlıca militanların tümünün operasyonlar ve tutuklamalarla etkisiz­

42 Kızıldere Son Değil..., s. 49.

43 “MLSPB Ana Dava iddianamesi”, s. 49.
44 Haşan Şensoy, Süleyman Polat, Semsi Özkan ve Kerim Mete Sonatılgan ilk merkez komite üye­
leri olarak yargılandı.
leştiği dönemde dahi, örgütün yeniden toparlanma potansiyelinin ele alın­
dığı devletin resmi değerlendirmelerinde45 bu özelliğine vurgu yapıldığı gö­
rülüyordu.
Filistinli örgütlerle her dönemde kurduğu sıkı bağ, MLSPB’nin uluslarara­
sı ilişkilerinde özel bir yer tuttu. Başta yöneticiler olmak üzere, pek çok mi­
litan Filistin’e değişik tarihlerde eğitim amacıyla gitti; Filistinlilerle dayanış­
ma amacıyla İsraillilere yönelik eylemler gerçekleştirdi. 68 devrimci kuşağı­
nın başlattığı bu geleneğe bağlılığını, 12 Eylül öncesi gibi sansasyonel eylem­
lerle yapamasa da, örgütün yeniden toparlandığı 1990’lı, 2000’li yıllarda da
sürdürdüğü söylenebilir.

Silahlı propaganda
MLSPB’liler 12 Eylül askeri mahkemelerinde yaptıkları savunmada 1975-
1981 yılları arasında İstanbul’da 188, diğer illerde toplam 34 silahlı eylemi
üstlendiler.46 Bu eylemleri gerçekleştirme amaçlannı ise şöyle anlatıyorlardı:

Öncü savaşı sürecindeki eylemler, siyasi propaganda ve ajitasyon amaçlıdır.

Halka ülkenin gerçeklerini açıklamanın bir yöntemidir. Ülkede var olan suni
dengeyi zayıflatmanın, devrimin ve devrimcilerin gerçeklerini ve programım
anlatmanın bir yoludur. Stratejik savunma aşaması bir mevzi savaşı değildir
ve devrimci gücün, devrime güvenin; sempati ve desteğe dönüşmesini amaç­
lar. Dolayısıyla da direkt devlete emperyalizmin ve oligarşinin halk düşma­
nı temsilcilerine yönelir. Bu temel amacının yanı sıra, halkı korumaya, hal­
ka zarar verenleri cezalandırmaya yönelik yöresel eylemler gerçekleştirilir.47

İlk yıllarda eylemler bombalama türündendi; hedefler çoğunluğu banka

şubeleri olmak üzere, MHP ve Ülkü Ocakları binaları, ABD, İsrail, Iran, Mı­
sır gibi ülkelerin konsoloslukları, polis karakolları ve araçları, işadamlarının
evleri ya da holding genel merkezleriydi. Albay Süleyman Takkeci’nin evi,
1976 Şubat’ında 12 Mart yargılamalarının hâkimlerinden biri olduğu; San­
cak Tül fabrikasının sahibi Murat Bayrak’ın köşkü MHP yanlısı olduğu, Yu­
goslavya’da Nazilerle işbirliği yaptığı, Türkiye’de de işçilere terör uyguladığı
gerekçesiyle 1977 Şubat’mda bombalandı. Eski cumhurbaşkanlanndan Ce­
lal Bayar’ın (1977 Şubat) ve TISK Genel Başkanı Halit Narin’in evi de (1977

45 Aynı kayıtlarda, 12 Eylül öncesi gasp ve soygunlardan 40 milyon lira civarında elde edildiği be­
lirtiliyordu. (Bkz. Terör ve Terörle Mücadelede Durum Değerlendirmesi, Başbakanlık Yayınlan,
Ankara, 1983, s. 263) 1980 döviz kurlanna göre bu 1 milyon dolan hayli aşan bir rakamın kar­
şılığıydı.
46 Şafak Yargılanamaz, (der.) Haşan Şensoy, 2. Cilt, Barikat Gazete ve Yayıncılık, İstanbul, Ekim
1993, s. 513-532.
47 A.g.e., s. 513.
Mart) bombalananlar arasındaydı. Moda Deniz Kulübü’nün (1978 Şubat)
bombalanma gerekçesi ise “burjuvaların eğlence, kumar, yozluk ve ahlaksız­
lık merkezlerinden”48 biri olmasıydı.
“Cezalandırma” adını verdikleri, kişilere yönelik suikastlar 1978 yılından
itibaren* ülkedeki genel şiddetin artmasına paralel olarak, yoğunlaştı. Pek
çok MHP’li planlanmış suikastlar ya da Ülkü Ocaklarına düzenlenen saldı­
rılar sonucunda öldürüldü. Bunlardan en önemlisi Göztepe’de MHP İstan­
bul 11 Başkanı Recep Haşatlı ile oğlu Mustafa Haşatlı’nm 3 Ekim 1978’de bin­
dikleri otomobillerinin içinde öldürülmesiydi. Hayli sansasyon yaratan ey­
lemi örgüt, kayıp üyeleri Fehmi Gökçek’in akıbetinin resmi güçler tarafın­
dan açıklanmasını sağlamak için uyan amacıyla yaptığını açıklamıştı49 1979
Eylül’ünde sansasyon yaratan bir başka eylem MHP yanlısı Hergün gazetesi­
nin basılmasıydı. İşletme yöneticisini öldürmeyi planlayan kalabalık eylem­
ci grubu, onu bulamayınca geri çekilmiş, ancak hemen yakınındaki ülkücü­
lerin barındığı Malatya Öğrenci Yurdu’ndan çıkanlarla çatışmaya girerek bir
kişiyi öldürmüş, iki kişiyi yaralamıştı. 1980’de MLSPB’nin MHP’lilere yöne­
lik saldırılannda tek tek suikastlardan “toplu öldürmelere” geçtiği dikkat çe­
kiyordu.50 Bunlardan en önemlileri, 8 Temmuz 1980’de MİSK yöneticile­
ri Turgut Deniz, Aybars Tekin, Turgut Çemren’in Kale Kilit fabrikasındaki
işçilerin örgütlenmelerine engel olduklan gerekçesiyle öldürülmeleri, diğe­
ri 23 Haziran 1980’de MHP Gaziosmanpaşa İlçe Başkanı olan emekli binba­
şı Ali Rıza Altınok’un MHP Kadın Kollan başkanı eşi ve kızıyla birlikte evle­
rinde öldürülmesiydi.
12 Mart operasyonlannda yer almış görevlilere karşı misilleme amaçlı sal-
dmlar da yapıldı. Bunlardan biri Mahir Çayan ve Hüseyin Cevahir’in Mal­
tepe’de kuşatıldıkları operasyonda yer alan keskin nişancı emekli binba­
şı Cihangir Erdeniz’in İstanbul Pendik’te av malzemeleri satan dükkânında
23 Haziran 1978’de öldürülmesiydi. Eylemin ardından gazeteleri arayan ki­
şi Erdeniz’i, Hüseyin Cevahir’in ölümünden sorumlu tuttuklarını söylüyor­
du. MLSPB, eylemlerini, gazeteleri telefonla arayarak üstleniyordu. Gazete­
lerde yer alan haberlere göre, militanlar ertesi gün Kızıldere operasyonunda
görev almış, keskin nişancı emekli binbaşı Yaşar Çakmak’m da evini bastı,
ancak bulamadı. Erdeniz gibi av malzemeleri satan Çakmak, “Cihangir’i öl­

48 A.g.e., s. 519.
49 “MLSPB Ana Dava İddianamesi’’, s. 61.
50 MLSPB’lilerin 12 Eylül yargılamaları sırasındaki ortak savunmalarında da üstlendikleri bu ey­
lemlerden bazıları da şunlardı: 3 Nisan 1980’de Bayrampaşa’da Gürcan İş Ham’nda Zeki Memi-
li, Kazım Memili, Meftun Küpeli ve Harun Yanartaş’ın öldürülmesi; Nisan 1980’de Alibeyköy’de
Orhan, Ahmet ve Şükrü Bölükbaşı’nın öldürülmesi; Ağustos 1980’de Güngören’de Esin Başla-
mışlı, Ataman Sıkbaş ve Muhtar Mecit Kurşun’un öldürülmesi. 16 Haziran 1980’de Merter’de
bir fotoğraf stüdyosu basılarak dört kişi kurşunlanmıştı, bunlardan biri hayatını kaybetti.
dürdüler, sıra bende” diyerek oğluyla birlikte evi terk etmişti.51 Maltepe’deki
operasyona katıldığı öne sürülen başkomiser Hilmi Kaya da yine misilleme
amaçlı olarak 1979 Aralık’mda Şişli’de öldürüldü. MLSPB operasyonlarında
görev alan dönemin ünlü siyasi polislerinden başkomiser Ahmet Ateşli, de­
ğişik tarihlerde her seferinde kurtulduğu saldırılara uğradı.
MLSPB’nin eylem stratejisinde soygunlar özel bir yer tutuyordu. Üstleni­
len bu eylemler hem silahlı propaganda muhtevası taşıyor hem de örgütün fi-
nansal ihtiyacının başlıca kaynağını oluşturuyordu. MLSPB, diğer sol grupla­
rın başvurduğu “küçük burjuvaziden” kimi zaman zora ve korkutmaya daya­
lı makbuzla para toplama eylemlerini eleştiriyordu. 1975’ten beri başta banka
şubeleri olmak üzere, sayısı kabank pek çok soygun gerçekleştirdiler. Bunlar­
dan en ünlüleri 26 Kasım 1978’deki Bakırköy Jokey Kulübü (Hipodrom), di­
ğeri 2 Mart 1979’daki Cerrahpaşa Tıp Fakültesi soygunuydu. Dönemin etkili
haftalık haber dergisi Yankimn “Türkiye’nin en büyük soygunu” diye nitele­
diği Cerrahpaşa soygunundan 15 milyon, Hipodrom’dan 7,5 milyon lira alın­
mıştı. 1979 yılı kuruna göre, her iki soygundan elde edilen para aşağı yukarı
900 bin dolara karşılık geliyordu. Sonraki yılın 25 Ekim’inde de 5,5 milyon li­
ralık büyük Çemberlitaş Sosyal Sigortalar şubesi soygunu da yine onlara aitti.
Cerrahpaşa soygunu hayli büyüktü ama o ölçüde, benzer eylemler ya­
pan örgütlerin dahi eleştirilerine neden olacak kadar da kanlıydı. Muteme-
tin içinde bulunduğu ambulansa, dört silahlı koruma görevlisinin yer aldığı
bir araç eşlik ediyordu. Araç dar bir sokağa girdiğinde, sokağın her iki yanı
iki ayrı araçla kapatılmış, güvenlikçileri etkisiz hale getiren eylemciler, mu-
temeti öldürüp ambulans şoförünü yaralamıştı. Karşılaştıkları bir poîis eki­
biyle de çıkan çatışmada üç polis, bir eylemci yaralanmıştı. Eylemden sonra
gazeteleri arayan bir kişi “Oligarşinin 15 milyon lirasına el koyduk” demiş­
ti.52 Polise göre eyleme 10’dan fazla militan katılmıştı.
Uruguay’ın 1970’lerdeki efsane gerilla örgütü Tupamarolar’dan esinleni­
len bir eylem biçimi de Migros kamyonlarının ele geçirilerek içindeki mal­
ların gecekondu bölgelerinde dağıtılmasıydı. MLSPB’liler 6 Aralık 1979 ve 7
Ocak 1980 tarihlerinde iki Migros kamyonundaki gıda malzemelerini IMF
ile hükümetin imzaladığı anlaşmayı protesto amacıyla Zeytinburnu ve Esen-
ler’de halka dağıttılar.
MLSPB’lilerin diğer silahlı sol gruplardan ayırt edici özellikleri ABD ve İs­
raillilere yönelik suikast eylemleriydi. Bu eylemler “politikleşmiş askeri sa­
vaş stratejisinin” öngördüğü “gizli işgale” karşı mücadelenin ve Filistin hal­
kıyla dayanışmanın bir gereği kabul ediliyordu. 14 Aralık 1979’da Florya’da
1. Ordu Komutanlığı nükleer destek alayında görevli ABD’li Robert French,
51 Milliyet, 25 Haziran 1978.
52 Yankı, 12-18 Mart 1979 tarihli sayısından derlendi.
Emler Cooper, James Smith ve James Clark; 2 Ocak 1980 İsrail Hava Yolla­
rı EL AL’ın Müdürü Abraham Elazar da MOSSAD ajanı olduğu iddialarıyla
öldürüldü.
CIA’mn bir birimi olduğu bilgisiyle 16 Nisan 1980’de Beşiktaş’ta Sam No-
vello ve Ali Sabri Baytar’m ölümüyle sonuçlanan eylemde, motosikletle kaç­
maya çalışan Hakkı Kolgu, Ahmet Saner ile Kadir Tandoğan uzun süren ça­
tışmak polis takibi sonucunda Emirgân’da kıstırılıp yakalandılar. Yaralı ya­
kalanan Kolgu, hastanede hayatını kaybetti. Ahmet Saner ve Kadir Tando­
ğan, 12 Eylül darbesinin ardından hızlandırılıp sonuçlandırılan, Amerikalı­
ların da izlediği duruşmalar sonrasında 13 Ekim 1980’de idam cezasına çarp­
tırıldılar; 24 Haziran 1981’de Milli Güvenlik Konseyi cezalarını onayladı, er­
tesi gün sabaha karşı da Paşakapısı Cezaevi’nde asılarak idam edildiler.

Bölünme
MLSPB, gücünün doruğunda olduğu 1978’de bölündü. Yıl sonunda olağa­
nüstü toplanan konferansa yönetici kadrolar53 aslında iki gruba ayrılmış ola­
rak girdi. Konferans da zaten ortaya çıkan anlaşmazlık nedeniyle toplanmış­
tı. Anlaşmazlığın kaynağı, 1976 Eylül’ünde merkez komite üyelerinin yaka­
lanması sonrasında giderek örgüt merkezinin ilk kurucuların elinden çıkma­
sıydı. Merkez komitesinin boşluğunu doldurmak amacıyla Kasım 1976’da
kurulan 6 kişilik koordinasyon komitesinde iki grubun eşit temsili sağlan­
mıştı. Bir yıl sonra, Kasım 1977’de, 1. Genişletilmiş Toplantı’da beş kişi­
lik yeni bir merkez komitesi seçildi. İki üye önceki merkez komitesinin ön­
de gelen cezaevindeki üyeleriydi, diğer üç üyesi ise muhalefet grubundandı.
Yönetim fiilen ilk kurucuların elinden çıkmış oluyordu. İlk kurucular, 1976
Aralık’mda Toptaşı Cezaevi’nden firar etti; kendi yokluklarında oluşturulan
yönetsel yapıdaki değişim ve görevlendirmelerden hoşnut değillerdi, bir hi­
zip kuşkusu içindeydiler.
Sonuçta konferansın 6 yöneticisi ayrılma, geride kalan 5 yönetici'de (bir
kişi tereddütte kalmıştı) ihraç kararı verdi, muhalif grup 1979’da THKP-C
Savaşçıları adını aldı. İki grup da yayınladığı bildirilerde birbirlerini ağır dil­
le eleştirdiler. 1979 yılında bir ayrılık daha yaşandı, onlar da THKP-C Çayan
Sempatizanları adını aldı.
Peş peşe gelen bu bölünm eler,54 MLSPB’lilerin THKP-C sempatizan

53 12 kişi katılmıştı, bkz. “MLSPB iddianamesi”, s. 43.

54 İstanbul'un Şehremini, Kocamustafapaşa semtleriyle sınırlı, düzeyi hayli düşük bir grup da ay­
rılarak, Cephe Yolu adını aldı. Askeri savcının iddianamesinde “kafadarlar çetesi” olarak nite­
lediği grup, söz konusu semtlerde küçük esnafa yönelik kimi zaman cinayetle sonuçlanan soy­
gunlar gerçekleştirdi.
gruplarının silahlı mücadele içinde birleşerek, partinin merkezi yapısını
oluşturma hedefiyle çelişiyordu. O yıla kadar MLSPB’nin ilk çekirdek kad­
roları, şimdi artık ayrılmış bulunan çevrelerle birleşmeyi ve hatta Eylem
Birliği gibi özellikle İzmir ve Antalya’da etkili bir grupla birleşme amacıy­
la ortak bir komite kurmayı başarmıştı. MLSPB ile Eylem Birliği’nin 1977
yılındaki bu işbirliği, paraların paylaşıldığı Türk Ticaret Bankası’mn Çif­
te Havuzlar Şubesi’nin soyulması olmak üzere, çeşitli ortak eylemlerle bir
yıl kadar sürdü.
Silahlı eyleme konsantre olmuş yönetici kadroların, o sırada çevrede top­
lanmış “sempatizanlar” ve daha ötesinde duran kitlelerle ilişki kurabilme­
nin yollarını bulamaması, bölünmelerin arka planındaki belki de en önem­
li nedendi.55
Muhalefetin eleştirisinde şu unsurlar göze çarpıyordu: Periyodik merke­
zi yaym ile kitle çalışmasının ihmali. Ancak buna vurgu, mevcut algılayış
içinde riskliydi ve pekâlâ “mücadeleden kaçış” ya da “sağ sapma” eleştirisiy­
le karşılaşabilirdi. Nitekim ayrılık nedeniyle 1979’da yayınlanan MLSPB 3
No’lu bildiride, muhalifler “ihanet” ve “sağ sapma” içinde olmakla suçlandı.
Ama daha trajik olaylar da vardı. 11 Mayıs 1979’da Merter’de muhalefet
kanadının bir grup yöneticisinin bulunduğu hücre evi polis baskınına uğ­
radı. Ömer Çimekan, Tamer Tabak çatışma sonucunda öldüler, Zeki Yu­
murtacı ile Hulusi Köprülü yakalandılar. Polis dördünü de pek çok eyle­
min zanlısı olarak arıyordu. Basının “MLSPB’lilere darbe” diye verdiği ha­
berleri, MLSPB’liler, bir bildiriyle onlarla örgütlerinin bir ilişkisi olmadığı­
nı açıklayarak yalanladı. Örgüt içinde “hoşnutsuzluk yaşayan” militanlar
bu tutumu “devrimci dayanışmaya uygun” bulmadı.56 Ama ayrılmalarını
ve “Çayan Sempatizanları” adıyla grup kurmalarını tetikleyen Hüseyin Şa-
kül’ün öldürülmesiydi. Çayan Sempatizanlarına göre Hüseyin Şakül, Dev-
Genç’ten MLSPB’ye katılmıştı ve örgütün kitle çalışmalarına girmesi gerek­
tiğini söylüyor, Merter operasyonunda takınılan tutumu eleştiriyordu. Eleş­
tirilerini ve önerilerini yazılı olarak merkeze iletmişti. Merkez ise önerileri­
ne cevap vereceği gerekçesiyle 20 Temmuz 1979’da Avcılar’da boş bir ara­
zide randevu vermiş, Şakül’ü “ihanet” iddiasıyla öldürmüştü. THKP-C Sa­
vaşçılarının ve Çayan Sempatizanları’nm, ailesine mezarının yerini göster-

55 Konferanstaki tartışmalarda örgütün “federatif” yapısının kınlamadığı ifade edilmişti. Bu, MLS­
PB’nin üç bileşeninden ikisi olan Bakırköy grubu ile Cerrahpaşa grubunun (ya da Sendikacılar)
kendi grup yapılarını koruduğu anlamına da geliyordu. [Diğer üçüncü bileşen 1DÛD (İstanbul
Demokratik Ortaöğrenim Derneği) grubuydu.] Konferans tartışmalarıyla ilgili belgelerden ak­
tarmalara “MLSBP Ana Dava tddianamesi”nde ayrıntılı olarak yer verilmiştir.
56 MLSPB’lilerin bu eleştirilere yanıtı, 9 Temmuz 1979’da Merter operasyonunda yer alan döne­
min ünlü başkomiseri Ahmet Ateşli’ye düzenlenen suikasttı. Otomobilinde silahlı saldırıya uğ­
rayan Ateşli, yaralı kurtulmuş, MLSPB eylemi üstlenmişti.
me istekleri geri çevrilmişti; gazetelerde yer alan iddialardan anlaşıldığı ka­
darıyla ceset gömülememişti.57
Örgüt içi tartışma ve bölünmelerin peş peşe yaşandığı 1978 yılında MLS-
PB, en güçlü olduğu ve yaygınlaşma imkânı bulabileceği en geniş sempati­
zan çevYesine ulaştığı bir dönemi yaşıyordu. İlişkilerini hayli dar ve illegal
tutmak zorunda hisseden örgüt dışarıdan katılma isteklerine yanıt vermek­
te güçlük çekiyordu; diğer yandan kitle çalışmasıyla ilgili bir açılım sağlaya-
mıyordu. Bu ihtiyacı karşılayacak bir örgütlenme biçimi öngörülmüştü as­
lında. Devrimci Kurtuluş yarı legal yapısıyla illegal örgüt ile kitleler arasın­
da ilişkiyi sağlayacak model olarak düşünülmüştü. Bir sempatizan örgütleri
ağı yaratma amaçlıydı. Ama pratikte MLSPB hücre elemanlarına bağlı bu ör­
gütlenme de illegal örgütün bir alt versiyonu olmanın ötesine gidememişti.
Yasal ya da yasal olmayan kitlesel gösterilerden uzak duran örgütün,
1978’de yaptığı iki yasadışı “miting” kendine özgü kitlesel eylem anlayışı­
nı yansıtıyordu. Bu gösteriler, “güvenliği sağlanmış”, “düzen sınırları içine
hapsolmamış gösteriler”di.
Kadıköy Altıyol’da 16 Haziran 1978’de yapılan yasadışı gösteri, savunma­
da şöyle anlatılıyordu:

Örgütümüzün şanlı eylemlerinden biri de 15-16 Haziran Kadıköy Altıyol mi­

tingidir. Türkiye proletaryasının sorunları için sınıfsal başkaldırı geleneğinin
oluşumunda önemli bir yeri olan 15-16 Haziran 1970 direnişinin 8. yıldönü­
mü adına alman miting karan günler öncesinden örgütümüzün tüm birim­
lerine tüm savaşçılanna iletilmiş ve ülke genelinde 15-16 Haziran bildirileri
dağıtılmış, işçi semtlerinde ajitasyon ve propaganda konuşmaları yapılmıştır.
Miting günü ise savaşçılanmızca miting alanına gelen bütün yollar kesil­
miş, gerekli güvenlik önlemleri alınmış ve yaklaşık bin kişilik kitle tarafından
miting, konuşmalar yapılarak, sloganlar atılarak kutlanmıştır.
Bu arada örgütümüzce alman karar gereğince savaşçılarımız, miting son­
rasında bölgede bulunan bankaları ve kapitalist işletmeleri bomba ve molotof
kokteylleri kullanarak tahrip etmiş, aynca yine bölgede bulunan faşist parti
MHP’nin Kuşdili merkez binası ateş altına alınmış binada bulunan faşist ka­
tillerden Ahmet Yılmaz ve Seyfullah Ekşioğlu cezalandırılmıştır.

57 14 Şubat 1980 tarihli Milliyet, “Teröristlerin lideri işledikleri 35 cinayeti anlattı” başlıklı habe­
rinde ayrıntılı olarak itiraf niteliğindeki polis ifadelerine yer verdi. Diğer gazetelerde de yayın­
lanan bu ifadelerin Hüseyin Şakül ile ilgili bölümü şöyleydi: “(Hüseyin Şakül) sağda solda bi­
zi eleştiriyordu. Kendisini birçok kez uyardık, değişmedi, merkez komitesi olarak öldürülmesi­
ne karar verdik. Küçükçekmece yakınlarında bir yerde kendisi ile buluştuk, götürüp konuştuk.
Eleştirilerin dışanda değil bizimle yapılmasını söyledik. Merkez komitesi kararını gösterip öl­
dürüleceğini bildirdik. Karşı koymak istedi, göğsüne 5-6 el ateş edip ayrıldık. Bir gazeteye tele­
fon ederek olayı ve cesedin bulunduğu yeri bildirdik, ancak uzun süre geçmesine karşın gaze­
telerde olayla ilgili bir haber çıkmadı. İki ay kadar sonra olay yerine gittiğimizde ceset hâlâ du­
ruyordu, daha sonra gömmek niyetiyle oradan ayrıldık, ancak bir daha gidemedik."
 Bir buçuk ay önce de 1 Mayıs nedeniyle Cerrahpaşa’da silahlı eylemcilerin
koruması altında benzer bir gösteri düzenlenmişti. Çevredeki banka şubele­
ri yakılmış, polislerle çıkan silahlı çatışmada bir polis memuru öldürülmüş
iki polis de yaralanmıştı.

Operasyonlar ve 12 Eylül
MLSPB, illegal örgütlenmesi ve sansasyonel eylemleri nedeniyle siyasi poli­
sin yakından takibe aldığı grupların başında geliyordu. Polis 1975’ten itiba­
ren silahlı eylemler yapan bu örgütün yönetici ve militanlarım, kimi zamar
eylem sırasında kimi zaman bir takiple yakalamayı başarmıştı, ama 198C
Ocak operasyonuna kadar ciddi bir kayba uğratamamıştı. Tersine bu döne­
me kadar örgüt gücünü büyüterek geliştirmeyi başardı.
1976’da örgütün “Eylül Darbesi” diye adlandırdığı operasyonda bir soy­
gun sırasında merkez komite üyelerinden üçü yakalandı ama muhtemelen
polis örgüt merkezini ele geçirdiğinden habersizdi. Sonuçları daha çok, yu­
karıda anlatıldığı gibi, örgüt içinde yarattığı etkiyle sınırlıydı, eylemler hı­
zından bir şey kaybetmedi. Toptaşı Cezaevi firarından58 sonra MLSPB’nin
bileşenlerinden IDÛD grubunun lideri Fehmi Gökçek (yakalandıktan sonra
haber alınamadı) ile Manisa Turgutlu grubunun lideri Nizamettin Gürate«
(Adana’da bir çatışmada öldü) grubun ilk önemli kayıplarıydı.
1979’da siyasi polis ilk ciddi darbeyi, ayrılan gruba vurdu. THKP-C Savaş­
çıları adıyla grup ilk kez İstanbul Siyasi Şube Müdürü Ilgız Aykutlu’yu öldü­
rerek, ortaya çıktı. Suikast, siyasi polisin de dikkatini öncelikle az sayıda mi­
litandan oluşan bu gruba yöneltti. Tek tek ele geçen militanlar, polisi gru­
bun merkezine ulaştırdı. Yöneticiler içinde yer alan bir kişinin verdiği bilgi­
ler doğrultusunda 11 Mayıs’ta Merter’de bir eve yönelik düzenlenen operas­
yonda Ömer Çimekan, Tamer Tabak çatışma sonucu öldüler, Zeki Yumurta­
cı ise sağ yakalandı. Haziran sonuna ulaşıldığında polis grubun yöneticileri­
nin tümünü yakalamayı başardı. Grubun beyni durumundaki Zeki Yumur­
tacı, 13 Haziran 1980’de Sağmalcılar Cezaevinden kaçmayı başardı, grubun
tekrar eyleme geçmesini sağladı. Zeki Yumurtacı, 10 Eylül’de tekrar yakalan­
dı ve 17 Eylül’de Avcılar’da resmi tutanaklara göre, gözaltına alındıktan son­
ra bir eylemin tatbikatına baskın yapan bir grupla çıkan çatışmada, arkadaş­
larına göre ise polis tarafından öldürüldü.

58 9 Aralık 1977’deki Toptaşı Cezaevi baskını MLSPB’nin TKP (ML) ile ortak planladığı sansasyonel
eylemlerinden biriydi. MLSPB’den Haşan Şensoy, Süleyman Polat, Fehmi Gökçek, Şemsi Özkan
ve Kerim Mete Sonatılgan, TKP (ML)’den Sefa Kaçmaz, Haşan Aksoy, Hüseyin Balkır ve Levent
Beğen firar ettiler, lçeridekiler ile dışandakilerin eşgüdümlü hareket ettiği firarda gece saat 23.00
sıralarında nöbetçi askerler ateş altında tutuldu. Her biri silahlı içerideki 9 militan duvarı aştı, ken­
dilerini bekleyen üç araca binerek uzaklaştı. Olayda bir jandarma eri bacağından yaralandı.
 MLSPB’nin merkez komitesi ve merkez komitesiyle ilişkili yöneticilerin
yakalandığı operasyon, 1980 başında geldi. 31 Ocak gecesi, siyasi polis eş­
zamanlı olarak 20’ye yakın ev bastı, yöneticilerin çoğunu yakaladı, örgüte
ait tüm bilgilere de ulaşmış oldu. Filistin’de olması nedeniyle operasyondan
kurtulalı hareketin lideri konumundaki Haşan Şensoy, 2 Eylül 1980’de tesa­
düf sonucu yakalandı.
12 Eylül askeri darbesinden önce MLSPB büyük oranda darbe yemiş ve
açığa çıkarılmıştı, ama birçok hücre ayaktaydı ve eylemlerine devam ediyor­
du. Geride kalanlar bir yandan örgütün merkezi yapısını yeniden kurma­
ya, diğer yandan sürüp giden operasyonlara karşı önlem almaya çalışıyordu.
Tutuklu MLSPB yöneticileri, Sultanahmet Cezaevi’nde tünelle firar hazır­
lıklarının son aşamasına geldikleri sırada cezaevi koşullarını tümden değişti­
ren askeri darbe gerçekleşti, firarın koşulları da ortadan kalktı.
Dışarıda yeniden oluşturulan merkez komitesine yönelik en etkili operas­
yon 1981 Haziran’mda geldi. 5 Haziran’da, aynı zamanda 12 Eylül’ün ün­
lü itirafçılarından biri olan, eski merkez komite üyesini yakalamayı başaran
siyasi polis, İsrail Başkonsolosu’nu öldürmeyi planlayan örgütün üst düzey
yöneticilerinin bulunduğu iki adresin bilgisini aldı. Haziran sabahında Sefa-
köy’de buluşulacak dükkâna baskın düzenledi, Tamer Arda çatışmada öldü­
rüldü, bir kişi ise kaçmayı başardı; buluşmaya gelen merkez komite üyele­
rinden Atilla Ermutlu’nun otomobilini çevrede önlem alan polis durdurdu,
arkadaşlarına göre burada kafasına sıkılan tek kurşunla, polise göre ise kova-
lamacayla süren çatışma sonucunda öldürüldü. Aynı sabah Maltepe’deki ev­
de Ercan Yurtbilir ve Doğan Özzümrüt çatışmada öldürüldüler.
MLSPB’lilerin silahlı eylemleri 12 Eylül sonrasında da sürdü.59
Haziran 1981 operasyonundan sonra giderek daha alt düzey kadroların
toparlamaya çalıştığı ve eylemci niteliğini sürdürmeye çalışan örgütsel yapı,
peş peşe yakalanmalarla yıl sonunda bütünüyle etkisizleşti.
İstanbul Sıkıyönetim Askeri Savcılığı, 139’u tutuklu, 46 idam istemli 248
sanıklı MLSPB ana davasını Şubat 1981’de açtı. 12 Eylül sonrası yakalananlar
için hazırlanan ek iddianameyle ana davadaki sanık sayısı 350’yi buldu. Eylül
1984’te sonuçlanan davada 22 kişiye idam, 45 kişiye de müebbet hapis ceza­
sı verildi; 60 kişi beraat etti, diğer sanıklar çeşitli hapis cezalarına çarptırıldı.

59 Bunlardan en önemlileri şöyle sıralanabilir: 9 Ocak 1981’de, 10’dan fazla militanın yer aldığı
Eyüp’te 4 kuyumcunun soyulması; 3 Temmuz 1981’de Yedikule’de polis otosunun taranarak iki
polisin yaralanması; 29 Mayıs 1981’de Küçükçekmece Vergi Dairesi’nin soyulması ve er Musta­
fa Karpuz’un öldürülerek tüfeğinin alınması; 1 Nisan 1981’de Sirkeci Emniyet 2. Şube Müdür­
lüğü ile Hocabaşı Karakolu’nun peş peşe bombalanması; 4 Eylül 1981’de, Okmeydam’nda Yapı
Kredi Bankası Şubesi’nin soyulması ve iki jandarma erinin öldürülmesi.
 DEVRİMCÎ YOL

“Somut koşullar”
Devrimci Yolcular, sosyalist grupların yeniden kurulduğu 1974-77’de diğer­
lerinden farklı olarak gençlik örgütüyle yola çıktı. Diğer grupların öğrenci­
lerle çoğaldığı ama şu ya da bu nedenle üniversiteleri ve orada ülkücüler­
le sürüp giden kavgayı peyderpey ya tümden bir kenara bıraktığı ya da ikin­
ci plana attığı bu dönemde gençlik mücadelesine öncelik verdiler. “Geçmi­
şin sağlıklı bir eleştirisi ancak siyasi bir hareket tarafından yapılabilir” yak­
laşımlarıyla da gençlik içinde çoğunluğu oluşturan THKP-C sempatizanla­
rının dikkatini, sürekli yeni parçalanma üreten THKP-C tartışmalarından
güncel mücadele ve örgütlenme sorunlarına çektiler. Bu tutum, üniversite­
lerde sağcı komando saldırılarıyla boğuşan yeni kuşak THKP-C sempatiza­
nı gençler içinde onları Acil, MLSPB, Eylem Birliği ve Halkın Yolu gibi di­
ğer THKP-C’li gruplar karşısında rakipsiz duruma getirdi. Çünkü Adi, MLS­
PB, Eylem Birliği “silahlı propaganda yürütecek gizli hücrelerin” örgütlen­
mesi için üniversitelerden çekiliyordu. Başlangıçta öğrenciler arasında azım­
sanmayacak büyüklükte taraftara sahip olan Militan Gençlik-Halkm Yolu da
asıl mücadele alanı olduğuna inandığı gecekondu ve işçi sınıfı çalışmalarım
öncelikli görüyordu.
THKP-C kökenli gruplar, Devrimci Yol kurucularını, aslında Mahir Ça-
yan’m görüşlerini savunmadıkları halde, pragmatik nedenlerle savunuyor
görünmekle suçladı. Devrimci Yolcular ise her seferinde bu tür suçlamala­
rı “THKP-C’nin görüşlerinin karikatürize edilmesi” olarak karşıladı. 1988’de
Oğuzhan Müftüoğlu’nun THKP-C’nin “ne reddine ne de dogmatik bir savu­
 nusuna dayanan”1 diye ifade ettiği, başından beri THKP-C’ye karşı izlenen
hayli müphem yaklaşım, 1978’de bir ayrılığa neden olsa da, özgün bir poli­
tik çizgi arayışına imkân sağladı.
Böylelikle “günün somut koşullarının” ortaya koyduğu faşizme karşı mü­
cadele görevi öne çıktı. Bu “görev” üzerinden, faşist hareketin niteliği, faşiz­
me karşı mücadele ve bu mücadelenin “partileşme” ve “devrim” sorunuyla
bağlantısı üzerine görüşlerini geliştirdiler. “Halka savaş ilan eden faşizm”e
karşı direnişin “meşru müdafaa”, “aktif savunma” anlayışı içinde “direniş
komiteleri” etrafında örgütlenmesi gerektiğini savundular.
Yüklenilen antifaşist mücadele görevi, toplumsal yaşamın her kesitinde fa­
şist hareketle kavganın başat sorun hale gelmesiyle örtüşüyordu. Diğer pek
çok örgüt, bu kavgayı, kendi teorik penceresinden bir yere koyarken, Dev­
rimci Yolcular çalışmalarının eksenine yerleştirdi.
Geleneksel parti modellerinin reddi, örgüt ve mücadele biçimleri konu­
sunda da “somut koşulları” hareketin düsturu yaptı ve bu yaklaşım yerel ör­
gütlere geniş inisiyatif sağladı. Ama aynı yaklaşım, her açıklığa kavuştur­
ma çabasında daha da belirsizleşen, neredeyse ulaşılmaz bir hedefe dönü­
şen, hareketi bir türlü tamamlanamayan “partileşme süreci”ne mahkûm et­
ti. 1991’de grup ilişkileri yeniden toparlanmaya başladığında, birkaç yıl sü­
ren “tartışma süreci”nin ardından 1990’lı yılların ortalarında nihayet somut
bir proje olarak ortaya çıkan ÖDP, birçok Devrimci Yolcu için hâlâ bir “par­
tileşme süreci”ydi.
Üniversitelerde, mahallelerde, Anadolu’nun pek çok ilçe ve köyünde an­
tifaşist mücadeleyle büyüyen hareket, “partileşme” diye ifade ettiği “güçlü
merkezi bir örgüte” ve “mücadele stratejisine” bir türlü evrilemedi. Antifa­
şist örgütlenme ve mücadeleden bir politik örgütlenmeye ve toplumsal dev­
rime, “şu anda bu koşullan yaşamıyoruz” kaydını düşerek, ulaşacağını tasav­
vur etti. Askeri cunta geldiğinde ise örgüt hem temel görev saydığı parti he­
define ulaşamamış hem de antifaşist mücadele ekseninde oluşturduğu halk
desteğini, örneğin cuntaya karşı demokrasi mücadelesine dönüştüremeye-
rek, süreklilik kazandıramamıştı. Bir bakıma “antifaşist mücadele” dönemiy­
le birlikte hareket de mevcut haliyle varlık koşulunu yitirmişti.
Dikkat çekici bir diğer nokta, sosyalist hareketin 1970’li yıllardaki bu en
kitlesel grubunun, bir örgüt olup olmadığı kendisi açısından bile tartışma­
lı olmasıydı. 12 Eylül askeri darbesinin ardından kurulan sıkıyönetim mah­
kemesinde, Devrimci Yol’un merkez komite üyesi olmakla suçlanan Melih
Pekdemir, “Tarih bizi suçlayacaksa faşizme karşı örgütlendiğimiz için de­

1 Özgün metinde “dayanmayan” olarak geçiyor ancak doğrusu “dayanan” olmalı, bkz. “Devrimci
Yol Üzerine Notlar”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, Cilt 7, s. 2250, İletişim
Yayınlan, İstanbul, 1988.
ğil örgütlenemediğimiz için suçlayacaktır. Evet, aslında bizim suçumuz ör­
güt kurmak değil, örgüt kuramamaktır”2 demişti. Melih Pekdemir, Devrim­
ci Yol’un ilk örgütlenme çekirdeği sayılabilecek ODTÜ-DER’in kuruculann-
dandı ve 70’li yılların yeni kuşağından geliyordu. Askeri mahkemeye sunu­
lan 55<camğm imzasını taşıyan ortak savunmada da Devrimci Yol, “güçlü
merkezi yapıya sahip olmayan” “kendiliğinden ilişkilerin egemen olduğu”
bir “siyasi grup” ya da “hareket” olarak nitelendi.3 Ancak buradaki niteleme­
lerin bir merkezi ve hiyerarşisi olan örgütsel yapının oluşmadığı anlamı ta­
şımaktan çok, grubun ulaşmayı arzuladığı bir örgütün yokluğuna denk düş­
tüğü söylenebilir.
Mevcut haliyle kurulan örgütsel yapı ne siyasi hedeflerini açıklayan bir
programa, ne de örgütsel ilişkilerini düzenleyen bir tüzüğe sahipti. Sıkıyöne­
tim savcılarının iddialarının aksine resmi bir merkez komitesi de yoktu. Hat­
ta “Bildirge”de “bugün için hiyerarşi oluşturmak diye özel bir sorun yoktur”
diye yazılmıştı. Şekilsel parti modelleri reddedilirken nasıl bir örgüt kurula­
cağı konusunda açık bir fikir oluşmamıştı. Merkez komitesi yoktu ama her­
hangi bir örgütsel konferansla seçilmemiş, birkaç “doğal önder”in etrafında
yönetici bir grup, her türlü örgütsel ve taktiksel tasarrufa sahipti. Ve bu yöne­
tici grubun kuralları belirlenmemiş bir hiyerarşik yönetimi söz konusuydu.

Kuruluş
THKP-C’den türeyen üç ana grup (Halkın Yolu, Devrimci Yol, Kurtuluş)
1974 affının ardından girişilen yeniden örgütlenme çabalan içinde THKP-C
tutukluları tarafından kuruldu. 12 Mart darbesinde tutuklanan THKP-C mi­
litanları, İstanbul ve Ankara’daki askeri cezaevlerinde toplanmıştı. Devrimci
Yol kurucuları, Ankara’daki Dev-Genç davasında yargılanıyor ve Mamak As­
keri Cezaevi’nde tutuluyordu. Mahir Çayan’ın görüşlerine karşı sorgulama,
cezaevlerinde başlamıştı. Neredeyse tüm THKP-C’li tutuklular, geçmiş siya­
si çizgi ve pratiğin sorgulanmasından yanaydı, fakat kişisel güvensizlikler ve
fikir aynlıklan nedeniyle parçalanmışlardı. 1968-70’in popüler gençlik lider­
lerinden, merkez komitesinin diğer iki üyesi Yusuf Küpeli ile Münir Rama­
zan Aktolga’nın kaleme aldıklan broşürde Mahir Çayan’ın silahlı mücadele
görüşüne ilişkin eleştirileri, yargılamalar sırasında “nedamete” varan tutum­
ları nedeniyle saygınlıklarıyla birlikte ciddiyetini kaybetmişti.

2 Melih Pekdemir’in Devrimci Yol ana davasının görüldüğü, Ankara Sıkıyönetim Askeri Mahke-
mesi’ndeki ilk savunmasından... (Cumhuriyet, 25 Aralık 1982). Pekdemir, Mamak Askeri Ceza­
evi’nde uzun yıllar tutuklu kaldı. 1992’de Devrimci Yol ve sosyalizme dair değerlendirmelerinin
yer aldığı Anne Bak Kral Çıplak, Kuralsızlığın Kuralları (Başak Yayınlan) adlı kitabını yayınladı.
3 Türkiye Gerçeği, (der.) Oğuzhan Müftüoğlu, Patika Yayıncılık, Ekim 1989, s. 470-473.
 Ana dava İstanbul’daydı, önde gelen militanlar da oradaydı. Örgütün ye­
niden kuruluşunu sağlaması en muhtemel olanlar da onlardı. Onlar ise “piş­
manlık” gibi moral çözülmeler, çatışmalarda ölen arkadaşlarının savunulma­
sı gibi duygusal ağırlıklar ve siyasi çizgiye duyulan kuşkular gibi farklı fak­
törlerin baskılanması altındaydı. Genel fikir, kitleden kopuk bir eylem çizgi­
sinin izlenmiş olmasıydı.
Bölünmüşlük ve kafa karışıklığı içindeki bu militanlar 1974 affıyla dışarı
çıktıklarında yine kendilerini, üstelik bu kez geçmişten çok daha yaygın ve
politize gençlik hareketi içinde buldu. Üniversiteler, tıpkı 1968-69 yılların­
daki gibi, politik tartışmaların hararetle sürdüğü merkezlerdi. Hemen her si­
yasi eğilimin taraftarları oluşmuştu. Yakın geçmişte idam sehpalan ve çatış­
malarda ölen öğrenci liderleri, üniversitelerdeki mücadeleye her gün yüzler-
cesi katılan genç kuşak için birer “kahraman” ve “idol”dü. Afla serbest ka­
lan “eskiler” bu coşkulu gençler için, görkemli geçmişten çıkıp gelmiş birer
“otorite”ydi. 1974 sonlarında gevşek de olsa THKP-C’lileri bir araya getire­
cek bir platform kuruldu. Bu platformu işler kılabilecek olanlar, Istanbul’da-
kilerdi. Bu grubun birlikte hareket ettiği, Niğde Cezaevi’nde eski THKP-C
yöneticilerinden üç hükümlünün 1975 ortalarında Maoist yönelişi deklare
etmesi, platformu da tek çatı altında toplanma düşünü de sona erdirdi.
1974 Ağustos affına kadar tutuklu kaldıkları Mamak Askeri Cezaevi’nden
beri birbiriyle ilişkilerini sürdüren, ama iki ayrı arkadaş grubu olan THKP-
C’liler (DY ve Kurtuluş kurucuları) bu gelişme üzerine Istanbul’dakilerden
koptu. İstanbul’daki ana grup, Militan Gençlik, sonra da Halkın Yolu dergi­
leri aracılığıyla örgütlenmeye koyuldu. Aynı yılın yazında Ankara’dakiler de
beraberliklerini sürdüremedi, böylelikle THKP-C platformundaki son ayrı­
lık (Devrimci Yol ve Kurtuluş) gerçekleşti.
Devrimci Yol’un, eski THKP-C’li iki kurucusu, hem Halkın Yolu’yla Ma-
oizmi benimseyen THKP-C’lilere hem de TKP, TSlP ve TİP’in savunuculu­
ğunu yaptığı SBKP çizgisine aynı anda muhalefet eden bir gençlik örgütlen­
mesine yöneldiler. 1975 Kasım ayında yayma giren Devrimci Gençlik dergi­
si amacını “gençliğin devrimci birliği”nin sağlanması olarak açıkladı. Kendi­
sini yalnızca gençlik mücadelesiyle sınırlamış değildi, tersine “genel olarak
emekçi halkın, özel olarak devrimci gençliğin ekonomik-demokratik müca­
delesindeki, emperyalizme ve faşizme karşı savaşındaki birliğini sağlamak
ve böyle bir birliğin teorik temellerini oluşturmak için bir adım olacaktı.”
Dergiye göre, 12 Mart’ta alman yenilginin ardından geçmişte mahkûm edi­
len “revizyonist tezler” yeniden ortalığı kaplamış, “devrimin temel sorunla­
rını çözecek sağlıklı çözümler yerine Sovyet-Çin ikilemi üzerinden sahte bir­
likler” kurulmuştu. Solun bu olumsuz durumu kitle mücadelesine özellikle
de gençlik mücadelesine yansıyordu. Bu sapmalara karşı bir yandan ideolo­
jik mücadele yürütülmeli, diğer yandan da kitle mücadelesindeki etkilerinin
üstesinden gelinmeliydi. Yine dergiye göre, “devrimci hareket THKP-C ha­
reketiyle ilk kez aydın hareketi sınırlarım aşabilmiş”, “proletarya partisi he­
define yaklaşmıştı”. Ancak yenilgiyle birlikte, proletarya partisinin kurulma­
sı sorunu “yine temd mesele”ydi.4
Dergi yazılarında eski THKP-C’lilerin geçmiş değerlendirmeleri “dava­
yı ret” eğilimlerinin ürünü, hareketi bağlamayan “kişisel değerlendirmeler”
olarak görülüyordu.5 1976 sonlarında Vatan gazetesinde “Sol Kendini An­
latıyor” adlı diziye “Bir grup THKP davası sanığı” imzasıyla gönderilen açık­
lamada, tek tek kişilerin, geçmişin temsilcisi gibi ortaya çıkıp geçmiş hare­
keti eleştirmesine tepki gösteriliyor, geçmiş eleştirisinin ancak bir siyasi ha­
reket tarafından yapılabileceği söyleniyordu. Bir başka yazıda da bu konu­
da şöyle deniyordu:

Geçmişin “Kemalizm” sorunuydu, suni denge sorunuydu; şuydu buydu di­

ye parça parça çekiştirilip durularak ve böyle sözde geçmiş eleştirilerinden
başlayarak ilkesiz eklektisizmden, kafa karışıklığından ve tam bir siyasi bu­
lanıklıktan başka bir yere yanlamayacağı için; işte tam da bu yüzden geçmi­
şin devrimci, bütünsel ve sağlıklı bir değerlendirmesinin ancak bugünün so­
mut sorunları ve temel meseleleri konusunda bütünsel bir bakış açısına sa­
hip olan devrimci bir hareket tarafından yapılabileceğini söylüyoruz. Eleştiri
ancak o zaman geçmişin inkân olarak değil geçmişin bugün ve gelecek için­
deki yerinin kavranılması olarak, geleceğin bir ipucu, bir yol göstericisi ola­
rak ortaya çıkabilir.6

Devrimci Gençlik’e göre, asıl sorun, “bugünün somut sorunlanna ve gö­

revlerine çözüm bulmak” başka deyişle “devrimci bir hareketin yaratılma­
sı” için uğraş vermekti. Öncelikle “gençliğin devrimci birliği” sağlanmalıydı.
“Gençliğin devrimci birliği”, 12 Mart öncesi Dev-Genç’in yeniden kurulma­
sı anlamına geliyordu, pratikte ise çeşitli illerde kurulmuş yüksek öğrenim
demeklerinin bir federasyon biçiminde örgütlenmesiydi. Elbette farklı siya­
si eğilimlerden öğrencilerin de yer alabildiği bir gençlik örgütü önerisi de­
ğildi bu. Devrimci Gençlik’in ilk sayısında bu durum açıkça ifade ediliyordu.
“Gruplann temsili”, “heterojen yönetim” gibi önerilerin “karışıklık” ve “de­
mokratik merkeziyetçilik ilkesinin tahribi”nden başka bir sonuç yaratmaya­
cağı, gençlik örgütünün temel ilkelerini oluşturacak “antifaşist, antiemper-

4 “Devrimci Gençliğin Birliği İçin”, Devrimci Gençlik, sayı 1, 20 Kasım 1975.

5 “Geçmiş Hareketin Sağlıklı ve Gerçek Bir Değerlendirmesi, Ancak Devrimci Bir Hareket Tara­
fından Yapılabilir”, Devrimci Gençlik, sayı 15, 10 Aralık 1976.
6 “Geçmiş Karşısında Doğru Devrimci Tavır Ne Olmalıdır?”, Devrimci Gençlik, özel sayı, 28 Mart
1977.
yalist ilkelerin” “en titiz ve en tavizsiz” savunucularının “proletaryanın siya­
si çizgisini savunanlar” olabileceği yazılmıştı.
Yeniden kurulacak Dev-Genç, aynı görüşteki, yani o sıralarda “Cepheci-
ler” diye nitelenen, THKP-C sempatizanı gençlerin birliğini sağlamayı amaç­
lıyordu. Aslında gençlik merkezli siyasal bir örgütlenmeydi söz konusu olan.
Dev-Genç önerisi, Maoizmi seçenlerin dışında kalan THKP-C’liler arasın­
da ayrışmaları fiilen kesinleştirdi. Kurtuluşçular, derginin yayınlanmasıy­
la birlikte cezaevinden beri beraber olduklarını sandıkları bu arkadaşları­
nın farklı bir anlayışla örgütlenmeye başladıklarını görünce kendi grup ya­
pılarım kurmak için harekete geçti. Acilciler de Dev-Gençlileri, silahlı pro­
paganda görüşünü bir yana bırakıp, gençliği düzen içi bir örgüte hapsetmek
ve “revizyonizm”le suçlayarak kendi yollarına koyuldular. Bütün bunlara
karşın Dev-Genç önerisi “Cepheci” öğrenciler arasında olumlu yankı buldu.
Ankara ve İstanbul gibi önemli iki merkezde, öğrenci hareketinin öncülü­
ğünü yapanlar THKP-C sempatizanı gençlerdi. Diğer solcu grupların çoğu­
nun uzak durdukları ülkücülerle kavgalarda başı çekmeleri nedeniyle genç­
lik hareketinin merkezi olan İstanbul ve Ankara gibi iki önemli ilin yüksek
öğrenim derneklerinde kısa sürede etkin hale geldiler, iki ildeki demek yö­
netimleri de ellerindeydi.
12 Mart sonrası öğrenci hareketi kısa sürede 1968-69’ların çapına ulaş­
tı. 1974 sonlarında binlerce hatta on binlerce öğrenci boykottaydı. Boykot­
lar, özel yüksekokullar yasasını protesto gibi öğrenimle ilgili taleplerin yanı
sıra “Vietnam kasabı” diye niteledikleri ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissin-
ger’in Ankara’ya ziyaretini protesto gibi doğrudan politik eylemleri de içeri­
yordu. Forumlar, boykotlar, işgaller biçiminde süren ve büyük şehirlerin ya­
nı sıra Anadolu’daki okullara da yayılan eylemler, tıpkı 1968-70 arasında­
ki gibi üniversitelilerin sorunlarıyla politik protestoların iç içe geçtiği, be­
lirli bir plandan yoksun, kaotik görünümdeydi. 68’den farklı olarak bu kez
her türlü sorunun önüne geçen ülkücü komando saldırılan vardı. Taşlı-so-
palı kavgalar, solcu öğrencilerin okullardaki günlük faaliyeti arasına güven­
lik önlemlerini de yerleştiriyordu. Okullara topluca gidiyor, topluca çıkıyor­
lardı; yurtlarda, demeklerde, oturdukları kahvehanelerde güvenlik önlem­
leri alıyorlardı.
Gençlik, diğer toplumsal kesimlerden çok daha sürekli, yaygın bir eylem­
lilik içinde olmasına karşın işçilerin DİSK’i ya da öğretmenlerin TÖB-DER’i
gibi geçmişten sürüp gelen bir kitle örgütüne sahip değildi. 1968-70 arasın­
da binlerce üniversiteliyi çatısı altında toplayan FKF-Dev-Genç’ten geriye
herkesin farklı yorumladığı “ruhu” kalmıştı.
Bu nedenle 1973 sonlarında TSlP’lilerin önayak olduğu çeşitli illerdeki
yüksek öğrenim demekleri, öğrenci hareketinin toplanma merkezleriydi.
Üniversite ve fakültelerde kurulan öğrenci dernekleri il düzeyinde bu der­
neklerde merkezileşmeye çalışıyordu. Her siyasi eğilimden öğrencileri ba­
rındıran dernekler koordinasyondan yoksundu ve siyasi grupların rekabet
alanlarına dönmüştü. Ancak henüz gruplar öğrencilerin eylemini yönlendi-
rebilmSkten uzaktı. Örneğin birbirini etkileyerek yayılan boykotlarda, ülkü­
cü komandolarca öldürülen Şahin Aydın ve Kerim Yaman’m on binlerce ki­
şinin katıldığı cenaze törenlerinde her eğilimden öğrenci vardı.
Sorunları ve talepleri ortak bir programa dönüştürebilecek, eylemleri ko­
ordine edebilecek merkezi gençlik örgütü, öğrenci liderlerinin hızla şu ya da
bu sol eğilimin temsilcisine dönüştüğü, politik görüş ayrılıklarının kolaylık­
la her şeyin önüne geçtiği, siyasal deneyim ve bilgi düzeyinin son derece dü­
şük olduğu koşullarda neredeyse imkânsızdı. Federasyon girişimleri, siyasal
bölünme ve rekabet nedeniyle suya düşerek, her siyasi grubun birer örgütsel
birimi gibi çalışan, kendi gençlik örgütlerini kurmasıyla sonuçlandı.
Dernekleri bir çatı altında toplama yönündeki ilk girişim lYÖKD’nin ön­
cülük ettiği 1974’ün Ekim’indeki toplantıydı. İzmir, Adana, Bursa ve Sakar­
ya yüksek öğretim demeklerinden temsilciler merkezi örgütlenme için an­
laştı ve daha geniş katılımlı (16 demek) 26-27 Ekim tarihlerinde bir toplan­
tı daha düzenlendi. Aydmlıkçılann Devrimci Gençlik Birliği (DGB) “sosyal
emperyalizm” ilkesini ileri sürünce görüşmeler çıkmaza girdi. DGB, plat­
formdan bu görüşleri nedeniyle koptu. Aralık 1974’te ADYÖD’ün, 1975 Şu-
bat’ında da lYÖKD’nin polis tarafından kapatılmasıyla federasyonla ilgili bu
ilk çaba sekteye uğradı. Aynı yılın ortalarında Cepheciler bölündü. Militan
Gençlik grubu, üniversiteli gençliğe değil gecekondulara ve işçi sınıfına gi­
dilmesini istiyordu. Son olarak 1976 yazında okullarda çoğunluğu sağladık­
larım duyuran Dev-Gençliler, kendi başlarına lYÖD’ü kurunca, o güne ka­
dar dernek çatısı altında duran Halkın Kurtuluşu, Halkın Yolu, Halkın Gücü
taraftarları, İstanbul Yurtsever Devrimci Gençlik Demeği’ni (YDGD) kurdu­
lar. TSİP’in Sosyalist Gençler Birliği, TİP’in Öncü Gençler’i, TKP’nin İlerici
Gençler Demeği vardı. Kısacası iki yıl içinde, peyderpey her siyasi grup ken­
di gençlik örgütünü kurmuş oldu.
Federasyon çabalarının başını çeken AYÖD ve tYÖD, EYÖD’le (Erzurum
Yüksek Öğrenim Derneği) birlikte 1976 Ağustos’unda Devrimci Gençlik
Dernekleri Federasyonu’nu kurdular. Böylece Dev-Genç yeniden kuruldu.
İstanbul ve Ankara’dan 5’er olmak üzere 10 kumcusu vardı. Başkan Meh­
met Ali Yılmaz Ankara, Genel Sekreter Bülent Uluer İstanbul’dandı. Bu den­
ge aslında iki özerk gücün bileşimini de yansıtıyordu, zira iki yıl sonra Dev­
rimci Yol-Devrimci Sol ayrılığı başgösterdiğinde başkan ilkinin genel sekre­
ter İkincisinin temsilcisi olarak karşı karşıya gelecekti.
Temel prensip diğer siyasi gruplara karşı THKP-C’nin görüşlerinin savunul­
ması ve üniversite, yüksekokullar ile yurtlarda ülkücü gruplara karşı aktif mü­
cadele edilmesiydi. Ülkücü komandolara karşı militan mücadele Dev-Genç’li-
lerin ayırt edici özelliğiydi. Bunun pratik anlamı, ülkücülerin okul ve yurtlar­
dan atılması, ülkücülerin egemenliğindeki okul ve yurtların ele geçirilmesiydi.
Siyasal merkez fiilen Ankara’ydı, Devrimci Gençlik dergisi orada hazırlanı­
yor, eski THKP-C’liler oradaki örgütlenmenin başını çekiyordu. Ankara’da­
ki örgütlenmenin (aynı zamanda Devrimci Yol’un) ilk çekirdeğini ODTÜ
Öğrencileri Kültür Derneği-ODTÜ-DER’in oluşturduğu söylenebilir. Der­
nek Aralık 1974’te sıkıyönetim komutanlığı tarafından kapatılan Ankara De­
mokratik Yüksek Öğrenim Demeği-ADYÖD’ün yerine 31 Ocak 1975’te ku­
ruldu. Kurucuları arasında Mehmet Ali Yılmaz, Melih Pekdemir ve Taner
Akçam gibi, ileride Devrimci Yol’un yönetici grubunda yer alacak öğrenci­
ler vardı. Grubun doğal liderleri, eski THKP-C’li Oğuzhan Müftüoğlu ve Na-
suh Mitap’la yakın ilişki içindeydiler. ODTÜ, SBF ile birlikte 12 Mart önce­
si Dev-Genç ve THKP-C’nin en etkin olduğu okuldu. Eski Dev-Genç’te yer
almış ve 12 Mart’ta yargılanmış bu eski THKP-C’lilerin okuldaki yeni kuşak
devrimcileri etraflarında toplaması anlaşılır bir şeydi. Bu özelliğiyle ODTÜ-
DER, sadece ODTÜ’nün değil, Ankara’daki “Cepheci” öğrencilerin de öncü­
sü oldu. Kapatılan ADYÖD’ün yerine kurulan Ankara Yüksek Öğrenim Der-
neği-AYÖD’ün kurucuları da onlardı.
ODTÜ, Ankara DeV-Gençlilerin hem örgütlenme merkezi hem de mü­
cadelelerinin övünç kaynağıydı. 1974 sonlarından itibaren ülkücü koman­
do saldırılarına papuç bırakmayışı, MC’nin atadığı rektörlere karşı nere­
deyse tüm öğrencilerin aylarca sürdürdüğü başarılı boykot ve direnişleriy­
le üniversitenin mütevelli heyeti dışında sağın nüfuz edemediği “devrimci
kale”ydi. Ama daha ötesi eylem kararlarının almışında ve yürütülmesinde et­
kileyici bir demokratik katılım sağlanmıştı. Sorunlar öğrencilerin çeşitli bi­
rimlerde kurduğu komitelerde etraflıca tartışılıyor, kararlar binlerce öğren­
cinin katıldığı büyük forumlarda oylamayla almıyordu. Rektörlük 15 Mayıs
1975’te başlatılan ilk boykotun sürdüğü sırada, eylemin müsebbibi olarak
gördüğü ODTÜ-DER’i etkisizleştirmek amacıyla kabul ettiği Öğrenci Tem­
silcilik Kurumu’yla (ÖTK) istemeden fiili demokratik işleyişe resmi form ka­
zandırdı.7 Tüm öğrencilerin katılımıyla seçilen ÖTK, ODTÜ-DER’i de aşan
7 1975 başında ODTÜ, MC hükümeti tarafından atanan AP ve MHP’lilerin koalisyonu biçim in­
deki bir mütevelli heyeti tarafından yönetiliyordu. Rektör AP’ye yakınlığıyla bilinen Tank So-
mer’di. 1974 Kasım’ındaki Kissinger’ı protesto amaçlı boykota ülkücü komandolann saldırısıy­
la başlayan olaylar sonucunda jandarma okula yerleşmişti. Öğrencilerin yurt ve öğrenimle ilgi­
li sorunlanna üniversite yönetimi tavizsiz tutum takındı hep. Dilekçeleri yanıtsız kaldı. Yurtlar­
la ilgili istekler, “her kata çay ocağı, kantinlerden birinin ders çalışan öğrenciler için açık tutul­
ması, yurtlardan gerekçesiz, savunmasız atılmalara son verilmesi...” vb. ( Yürüyüş, sayı 8, 3 Ha­
ziran 1975) gibi çözümü son derece basit talepleri içeriyordu. 2.500 imzalı dilekçeleri yanıtsız
kalınca öğrenciler, yurt paralannı ödememe eylemine başladı. Bu arada Dekan Atilla Bigütay’ın
bir örgütlenme yarattı. ÖTK üniversitedeki her sol siyasi grup açısından
meşru bir kurumdu, ezici üstünlük ise Dev-Genç’lilerdeydi.

Üniversitelerde “aktif mücadele”

Hükümet ve kimi devlet güçlerinin desteğine sahip faşist milis güçlerinin
varlığı, 12 Mart sonrası solcu öğrenci hareketini, 1968’den ayıran en önem­
li farktı. “Ülkücü komando”8 saldırılan 1974 sonlannda üniversitelerde sü­
ren boykotlar sırasında başladı. 8 Kasım’da Ankara’da Ortadoğu Teknik ile
Hacettepe üniversiteleri ellerinde tabancalar, demir çubuklar, sopalarla ge­
len Ülkü Ocakları’na bağlı kalabalık bir grup tarafından basıldı ve 28 solcu
öğrenci yaralandı. Üç gün sonra İstanbul Teknik Üniversitesi Maçka Maden
Fakültesi silahlı bir grup tarafından basıldı, birçok öğrenci yaralandı. Keza
İstanbul Üniversitesi Tıp, İktisat ve Hukuk fakülteleri, İstanbul Yıldız Dev­
let Mimarlık ve Mühendislik Akademisi’nde benzer baskınlar yapıldı, ilk ci­
nayet 19 Aralık’ta İstanbul DMMA’da IYÖKD yöneticilerinden Şahin Ay-
dm’m bıçaklanarak öldürülmesiydi. İstanbul’daki on binlerce öğrenciyi so­
kaklara döken bu cinayetin protestosu sırasında şehrin iki yakasındaki öğ­
rencilerinin birleşmemesi için Haliç’teki iki köprü trafiğe kapatıldı. Saldın-
görevden alınmasını isteyen Mimarlık Fakültesi öğrencileri, dekanın bir öğrenciyi önce tartak­
layıp sonra jandarmaya teslim etmesi üzerine boykot başlattı. ODTÜ’lüler 4 Nisan’da Mimar­
lık Fakültesi’ndeki boykotu ve yurt paralarını ödememe eylemi yapan öğrencileri destek için iki
gün boykot yaptı. Rektörlüğün boykota tavrı öğrenciler hakkında disiplin soruşturmaları aç­
mak ve okulu, olaylar çıkacağı gerekçesiyle 12 gün kapatmak oldu. Sonunda tüm ODTÜ’lüler
15 Mayıs’ta okulun kapalı olduğu dönemdeki sınavların iptali, dönem sonunun uzatılması, öğ­
renci temsilciliği, jandarma baskısına son verilmesi gibi taleplerle süresiz boykota başladı. Boy­
kot karan, 9 .0 0 0 civanndaki öğrencinin neredeyse tümünün oylaması sonucunda alındı. Boy­
kot pasif bir okula gitmemeyi değil, tersine okula giderek, okul içi pek çok etkinliği içeriyordu.
Hem rektörlük hem öğrenciler basın ve kamuoyu nezdinde kendi haklılıklan için kampanya­
lar yürütüyordu. Öğrenciler, öğretim üyelerinin de desteğini almayı başardı ve Haziran başın­
da rektör Tank Somer, tüm talepleri kabul ettiğini açıkladı. Rektör resmi görüşmeleri ODTÜ-
DER temsilcileriyle yaptı. Öğrenciler binlerce kişinin katıldığı forumlarda rektörlüğün tutumu­
nu tartıştı. Öğrencilere ve kamuoyuna tutarsız açıklamalar yapan rektörlük, temsilcilik dışında
verdiği sözleri pratikte tutmadı. 7.000 öğrencinin katıldığı forumda 6.900 oyla boykota devam
karan alındı. ODTÜ direnişi daha sonraki yıllarda da aynı kararlılıkla 1977’de atanan rektör Ha­
şan Tan ve onun uygulamalanna karşı sürdü.
8 “Komando” kendilerine bizzat verdikleri addı. İlk olarak 1968’de eğitildikleri kamplarla gaze­
telere haber oldular. Eski bir asker tarafından komünistlerle savaşmak üzere ateşli silah, bıçak,
muşta kullanmak ve karate-judo gibi silahsız saldın tekniklerini öğrenmek üzere eğitiliyorlar­
dı. 1970’te Adalet Partisi hükümeti döneminde İçişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan rapor­
da MHP “Hitler Almanyasındaki SS ve Fırtına Birlikleri isimli Nazi teşkilatlannın bir benzeri”
olarak niteleniyor ve partinin gençlik örgütlenmesi, kamplan, silahlanmasıyla ilgili detaylar yer
alıyordu. Örneğin bir kampla ilgili şu bilgilere yer veriliyordu: “3.8.1968 tarihinde Ankara-Es-
kişehir yolu üzerinde kurulan komando kampını MHP genel yönetim kurulu üyelerinden Dün­
dar Taşer yönetmiştir. Emekli askerlerin de ders verdiği kampa 100 kişi iştirak etmiş, kamp ça-
dırlan Kızılay'dan temin edilmiştir”, bkz. AP Hükümetinin 1970’te Hazırlattığı “Çok Gizli" MHP
Raporu, Aydınlık Yayınlan, Kasım 1978, İstanbul.
lar, çatışmalar ve cinayetler sonraki aylar ve yıllarda artarak sürdü, büyükşe-
hirler başta olmak üzere ülke genelinde neredeyse tüm öğrenim kurumlan-
na yayılarak 1975-1980 döneminin ayırt edici özelliği oldu. Komando saldı­
rılan, AP ile ittifak halindeki MHP’nin stratejisi doğrultusunda, Ülkü Ocak­
ları tarafından organize ediliyor, siyasal ve toplumsal meşruiyetini “komü­
nizmle mücadeleye” dayandırmaya çalışıyordu. Sadece 1975 yılı içinde 20’yi
aşkın cinayet işlediler.
Solcu öğrenciler, hazırlıksız ve örgütsüz olmalarına karşın, 1975 yılı bo­
yunca, faşist harekete karşı kendiliğinden güçlü tepkiler gösterebildi. Ama
aynı yıl politik bölünmeler ve bu bölünmelere bağlı, faşizme karşı tutum ko­
nusunda görüş aynlıklan da ortaya çıktı. Bunun sonucunda 1975-76 öğre­
nim döneminde, Ankara ve İstanbul’da birçok üniversite ve yüksek okul ül­
kücülerin kontrolüne geçti.
Dev-Gençliler okul ve yurtlann ülkücülerin eline geçmesinden diğer solcu
gruplan sorumlu tutuyordu. Onlara göre bu grupların bazılan “provokasyo­
na gelmeyelim” mantığıyla kavgadan kaçıyor, bazıları da “yanlış boykot”9
eylemleriyle okullan “bir avuç faşiste” bırakıyordu.
Gerçekten de Dev-Gençliler ile diğer solcu gruplar arasında ciddi yaklaşım
farklılıkları vardı. TKP, TİP, TSİP gibi gruplar aynı yöntemlerle karşılık ver­
menin faşizmin yaratmak istediği provokatif ortama hizmet edeceğini söylü­
yor ve üniversitelerde sürüp giden çatışmalardan uzak duruyordu, aynı yak­
laşımı Maoist çizgideki TÎKP’liler de gösteriyordu. Halkın Kurtuluşu, Hal­
kın Yolu gibi öğrenci gençlik içinde yaygın taraftara sahip gruplar ise Dev-
Genç’lilerle benzer militan tutum takınmakla beraber, asıl mücadele alanı­
nın üniversiteler olmadığını düşünüyordu. TKP(ML) için ise üniversiteler
örgütlenme alanlan değildi.
Devrimci Gençlik, “faşistlerin amacının ülke genelinde korku ve sindirme
yoluyla halkı teslim almayı”, “böylece yeni mevziler ele geçirerek egemen sı-
nıflann baskıcı uygulamaları için kitle tabam oluşturmak olduğunu” savu­
nuyordu. “Faşistlere karşı her alanda karşı durulmalı”, “aktif bir mücadele
yürütülmeli”ydi. Şöyle deniyordu:

Faşistlerin amacının ortalığı karıştmp seçim yaptırmamak olduğunu, eğer

saldınlarına karşı çıkılırsa, onların oyununa gelineceğini ileri sürmektedir­
ler. Bunun için okullann kapatılmasından yana olmakta, direnişlere karşı
çıkmakta, aktif mücadeleyi ‘oyuna gelmek’ şeklinde değerlendirmektedirler.
Faşizmin saldırısına bu şekilde safsatalara kapılarak karşı çıkmamak asıl
tehlikeli olanıdır. Faşistlere cesaret vermek, daha da ileri gitmelerine, bütün

9 Dev-Gençliler boykotun, okullara gitmeyerek yapılmasının, okullann faşistlere teslim edilmesi

anlamına geldiğini, bu nedenle okullara gidilmesini, ancak derslere girmeme şeklinde uygulan­
masını savunuyordu. Devrimci Yol, sayı 1, 1 Mayıs 1977, s. 10-11.
 halkı sessiz bir köle durumuna getirmelerine müsaade etmek olur. MC’nin
bugünkü saldırılanımı amacı, onların faşist politikalarına karşı yükselen halk
muhalefetini bastırmaktır. Buna seyirci kalınırsa, asıl oyuna gelinmiş olur.
Faşizme karşı uslu durarak bir şey elde edilemez. Asıl o zaman halkın bütün
demokratik hakları ellerinden alınır. Asıl o zaman seçimler yapılamaz. Se­
çimler yapılsa bile faşistler yenilgiye uğratılamaz.10

Devrimcilerin ve halkın “meşru müdafaa” içinde olduğunu savunan Dev­

rimci Gençlik, “Meşru müdafaa bugün yalnız bir hak değil, aynı zamanda
bir görevdir. Hiçbir aldatmaca bu müdafaa hakkım halkın elinden alamaz ve
kimse bizi bu görevimizi yerine getirmekten alıkoyamaz” diyordu.11
“Faşistlere karşı mücadelenin yeri ve zamanını” tayin edebilme gücü ve
“militan üstünlük” “aktif mücadelenin” önkoşuluydu.12 “Faşist işgal altın­
daki tüm işyerleri, mahalleler ve okullar devrimci şiddet de gerektiğinde
kullanılarak faşist işgalden kurtarılmalı, faşizmin kitle tabanı yaratma ça­
balarına engel olunmalı, devrimcilerin ellerindeki kitle mevzileri faşistlere
kaptırılmamalıdır,”13 deniyordu. Bu bakış açısıyla üniversitelerde 1976-77
öğrenim dönemine Dev-Gençliler, “Faşist işgalleri kıralım” kampanyasıy­
la girdi. Bir önceki döneme göre çok daha örgütlüydüler, hem güvenlik ön­
lemleri alacak hem de karşı saldırılar düzenleyecek militan gruplar oluştur­
muşlardı. Birçok üniversite bu dönemde solcu öğrencilerin etkinliği altına
girdi. 1977-78’de Dev-Gençliler, üniversite ve yüksekokullarda sürüp giden
öğrenci mücadelesinde geniş bir tabana yayıldı. Öğrenci demeklerinin çoğu­
nun yönetimlerini ellerine geçirdiler.
Ancak Dev-Gençliler, derginin ilk sayısından beri kendilerine “siya­
si görevler” biçmişti. “Gençliğin mücadelesi halkın kurtuluş mücadelesine
bağlı”ydı ve bunun için de proletarya partisinin kurulması gerekiyordu. Bu­
günün gençliğinin yoluna “ışık tutacak” olan da “devrimci gençlik hareketi­
nin şanlı geçmişi”,14 yani 12 Mart öncesi Dev-Genç’ti.
Devrimci Yolcular, Dev-Genç’in yeniden kurulmasını önerdiklerinde, di­
ğer gruplar, onları “gençlik örgütünden siyasi parti çıkarmak” istemekle
eleştirdi. 12 Mart öncesinde olduğu gibi sonrasında da sol grupların Dev-
Gençlilere en önemli eleştirisi, gençlik örgütüne, parti gibi siyasi görev-

10 “Devrimci Gençlik! Yükselen Halk Eylemlerinin Ön Saflarına”, Devrimci Gençlik, Özel Sayı, 29
Kasım 1976.
11 “Devrimci Gençlik! Yükselen Halk Eylemlerinin Ön Saflarına”, Devrimci Gençlik, Özel Sayı, 29
Kasım 1976.
12 “Faşist Saldırılar Karşısında Demokratik Haklarımızı ve Can Güvenliğimizi Sağlayalım”, Dev­
rimci Gençlik, Özel Sayı, 29 Kasım 1976, ( Seçmeler, s. 62).
13 “Anti-Faşist Mücadele”, Devrimci Yol, sayı 6, 15 Temmuz 1977.
14 Seçmeler, s. 9.
ler yüklemesiydi. Ama Devrimci Yolculara göre, örnek alınması gereken bu
“şanlı geçmiş”ti.
Bu nedenle Devrimci Gençlik'te THKP-C’den ziyade, eski Dev-Genç üzeri­
ne değerlendirmelere yer verilmesi şaşırtıcı değildi. İlk sayıdan başlayarak üç
sayı süren “Dev-Genç’in Mücadelesini Doğru Kavrayalım”15 başlıklı yazıda
Dev-Genç “proletaryanın bağımsız siyaseti doğrultusunda solda yeni aşama­
yı temsil eden”, “o güne kadar kitlelerle en geniş ilişkiyi kurmayı başarmış”
bir örgüt olarak değerlendiriliyordu. Yazıya göre Dev-Genç’in bu başarısının
temelini doğru devrimci siyaset ya da “proleter devrimci görüşler” oluşturu­
yordu. “TİP, Mihri Belli, PDA gibi oportünist gruplara karşı verilen ideolo­
jik mücadele”yle “proleter devrimci çizgi giderek belirginleşmeye başlamış­
tı.” “Dev-Genç, ülkede sosyalist hareketin en büyük parçası görünümü”ne
bürünmüş, “sosyalizm dendiğinde ilk akla gelen isim olmuştu.” “Dev-Genç
militanlarının halkın mücadelesinin yükseldiği her tarafa koşturması, des­
tek olması, örgütlemeye çalışması, fedakârlıkları halkımızın gözünde Dev-
Genç’i dost, güvenilir bir örgüt haline getirmişti. ”16Dev-Genç’in bu tutumu­
nu “gençlik örgütünün üstlenmemesi gereken işler” olarak değerlendiren
solcu gruplar için de şöyle deniliyordu:

Sanki proletaryanın öz örgütü olsa, sosyalistlerin yönettiği bir gençlik örgü­

tü, Dev-Genç’in yaptıklarım yapmazmış, yapmaması gerekirmiş gibi; sanki o
zaman da devrimci gençler işçi sınıfına bilinç götürmemeliymiş, köylü kitle
eylemlerine katılmamalı, onları örgütlemeye çahşmamalıymış gibi; hele he­
le Dev-Genç’in bütün bunları öz örgütün olmadığı bir zamanda, kendi başı­
na yaprtıaya çalışması çok büyük suçmuş gibi yaygarayı basmaktaydılar.17

Devrimci Gençlik şimdi de aynı yolu izleyecekti. “Halkın kurtuluş müca­

delesinin ön saflarında” yer alacaktı. Devrimci gençliğin “halkın örgütlendi­
rilmesi ve bilinçlendirilmesi” için harekete geçmesi, aslında sosyalist hare­
ketin 1968-69’dan sonraki gelişiminin karakteristik özelliğiydi. 1970-72 ara­
sında kurulan THKP-C, THKO, TllKP, TKP (ML) ve Partizan grubu, öğren­
ci hareketinden çıkmıştı, kurucuları öğrenci liderleriydi.
Üniversite gençliğinin, toplumsal muhalefetin katalizörü olması onbinler-
ce öğrencinin politik hareketler içinde toplanmasıyla ilgiliydi. Üniversite­
li öğrenciler, halka “sosyalist bilinç” taşıyan birer “profesyonel devrimci”ye
dönüşüyorlardı. 1974-76 döneminde öğrenci hareketi 1968-69’dakinden
çok daha yaygın ve daha politizeydi. Bu anlamıyla Devrimci Yol, sosyalist
hareketin doğal gelişim biçiminin izleyicisiydi.

15 Devrimci Gençlik , sayı 1, 2, 3, 20 Kasım, 8 Aralık ve 29 Aralık 1975, (Seçmeler, s. 131).

16 A.g.y., Seçmeler, s. 137.
17 A.g.y., Seçmeler, s. 140.
 Devrimci Gençlik Federasyonu’nun olgunlaştığı sıralarda, Devrimci Genç­
lik dergisi, gençliğin bu siyasi görevini “Halk eylemlerinin ön saflarına” slo­
ganıyla formüle etti. 1976 Nisan’mda Devrimci Gençlik'te yayınlanan ve bu
sloganın başlık olduğu yazıda üniversitelerdeki mücadelenin sınırlılığının
pratik gerekçeleri dç sıralanıyordu:

Gençlik hareketi bugün üniversitelerin dar kapılan arasında polis-yönetici-

faşist cenderesi içinde sıkıştırılmış durumdadır. Okullar yöneticilerin göze­
timinde polis desteğinde bir avuç faşist zorbaya işgal ettiriliyor. Devrimcile­
rin mutlak olarak çoğunlukta olduğu okullar birer ikişer faşistlerin işgali al­
tına geçiyor veya buna çalışılıyor. ADMMA gibi 17 bin öğrencinin büyük ço­
ğunluğunun devrimci olduğu bir okulda bile, 4 0 -5 0 faşistin kontrolü kurdu-
rulmaya çalışılabiliyor. Binlerce öğrenci ya bu 4 0 -5 0 faşiste boyun eğecek ya
kurşunu yiyecek ya da okul kapanacak. Öyle bir denklem ki herhalde faşist­
ler kazanacak! Bugün bu durum aşağı yukarı her okulda aynı.
Bu denklem parçalanmalıdır! Bu cendereden çıkmanın yolu bulunmalıdır.
... Devrimci gençliğin çok yüksek düzeydeki devrimci potansiyeli üniver­
site kapılan arasındaki sıkışıklığından sökülüp çıkanlmalı. Statik bir savun­
ma durumundan çıkanlarak özgürce gelişip yayılabileceği alanlara doğru ge­
nişletilmeli, yaygınlaştmlmalıdır.18

Aynı yazıda “gençlik hareketinin halk hareketinden ileri bir boyutta” ol­
duğu vurgulanarak diğer gruplarla yaklaşım farkı şöyle anlatılıyordu:

Çözüm herhalde bir yığm oportünistin yaptığı gibi gençlik hareketini kitle­
den kopuk goşizm-anarşizm diye mahkûm etmek ve gençliğe ‘aman dur bek­
le, kıpırdama, oyuna gelirsin, halk da uyansın öyle’ diye kocakarı öğütleri
vermek değildir. Yapılması gereken, gençliğin eylemini kendiliğinden hare­
ketlerin seviyesine indirmek değil, kendiliğinden hareketleri devrimci bir şe­
kilde yükseltmek olmalıdır.
...Devrimci gençliğin eylemi, geniş halk yığınlarının antifaşist duyarlılığını
artıracak, direniş ve mücadele gücünü yükseltecek ve antifaşist hafk hareket­
lerini örgütlendirecek bir perspektiften ele alınmalıdır.
...Artık halk yığınlarında belirli bir seviyeye gelen duyarlığı derinleştirip
doğru siyasi düşünceleri halka kavratacak, onların antifaşist eylemini örgüt­
lendirecek demokratik eylem biçimlerini bulmak gerek.

Yazının sonunda ise devrimci gençliği halk yığınlarıyla birleştirecek ya

da halk yığınlarına doğru şiarları kavratacağı düşünülen şu sloganlar öne­
riliyordu: “Tek yol devrim”, “Kahrolsun oligarşi”, “Kurtuluşa kadar savaş”,
“Bağımsız Türkiye”, “Kahrolsun faşizm”, “Kahrolsun emperyalizm”.
18 Devrimci Gençlik, sayı 7, 19 Nisan 1976.
 Dev-Gençliler “halkla birleşme”de kendilerini belirli toplumsal kesim ya
da coğrafyayla sınırlamıyordu. Temel birleştirici halka faşizme karşı müca­
deleydi. Bu mücadele onlara göre toplumun hemen her kesimine giderek da­
ha fazla sirayet ediyordu. Okulların ve yurtların çevresi ilk elde yayılma alan­
larıydı. Anadolu’dan gelmiş büyük şehirlerin üniversite ve yüksek okulla­
rında okuyan politize olmuş gençler, okulların kapalı olduğu yaz aylarında
“memleketlerinde” örgütlenmelere girişmeliydi. Bir diğer yol -CHP yöneti­
minin kesin engeller koyduğu, sol grupların da artık ihtiyaç duymadığı 1977
Haziran seçimlerine kadar- CHP mitinglerine kendi pankart ve sloganlarıy­
la katılmaktı. Büyük şehirlerdeki gecekondu mahallelerine ise özel vurgu ya­
pılmıştı. Devrimci Yoi’un 1 Ağustos 1977 tarihli 7. sayısında “Günümüzde
hareket ağırlıkla okullardan semtlere, gecekondulara yayılmış durumdadır”
denilerek, gecekonduların artık gericilerin oy deposu olmaktan çıktığı, so­
lun egemenliği altına girdiği yazılıyordu. Gecekondularda eşitsizlikleri daha
kolayca gören, eğitim düzeyi yüksek gençler vardı, yanı sıra “faşistlerle po­
lislerin denetimini zorlaştıran mahallelerin fiziki koşullan” da örgütlenme
imkânlarını artıran özelliklerdendi.19

Bildirge ve “temel siyasi görev”

Gruba adını veren Devrimci Yol, 1977’nin 1 Mayıs’ında 15 günlük periyot­
lar halinde devam etmek üzere yayma başladı. Bir süre önce de, Nisan ayın­
da Devrimci Yol Bildirgesi20 isimli broşür çıkarılmıştı. Her iki adım gençlikle
sınırlı örgütlenmeden halka hitap eden yeni bir örgütlenmeye geçişi temsil
ediyordu. Broşür yeni örgütlenmenin görüşlerini formüle eden bir program,
dergi ise yayın organı misyonu yükleniyordu.
Bildirge ve derginin yayımı, yeni bir aşama kabul ediliyordu ama bu aşa­
manın örgütsel olarak neyi temsil ettiği açık değildi. Açıkça belli olan solda
yeni bir siyasi oluşumun ortaya çıktığıydı. Bildirge daha ilk satırlarda “bir
parti kurma çağrısı” olmadığını söylüyordu. “Devrimcilerin temel siyasi
görevinin ne olduğu ve ne yapılması gerektiği” konusunda “bir bakış açı­
sı” sunmak amacındaydı. “Temel siyasi görev” Devrimci Gençlik’in ilk sa­
yısından beri vurgulanan “proletarya partisinin yaratılması”ydı. Bu hede­
fe bir “partileşme süreci” ile ulaşılabilecekti. Parti “çağrılarla değil” “dev­
rimin temel meselelerinde sağlanan ideolojik birlik” ve “belirli bir kadro
birikimi”yle kurulabilirdi. Parti “tüm pratik-siyasi sorunların çözümünün
önkoşulu”ydu. Parti için “işçi sınıfının bilinçli unsurlarının örgütlenme­
si” önerisini yanlış bulan Bildirge, aslolanm “siyasi çizgi” olduğunu savu­
19 “Anti-Faşist Halk Eylemleri ve Devrimci Mücadele”, Devrimci Yol, sayı 7, 1 Ağustos 1977.
20 “Bildirge”, Devrimci Yol Belgeler, Bireşim Yayınlan, (CD), Umut Ltd. Şti, İstanbul, tarih yok.
nuyor ve şöyle diyordu: “Sınıfla örgüt arasındaki örgütsel bağların duru­
mu tayin edici değildir, ikincildir. Önde gelen örgütün izlediği siyasi çiz­
gidir. (...) ideolojik-siyasi birlik olmadan sınıfla bütünleşme hiçbir şey ifa­
de etmez.”
Partileşme süreci, Jcadro birikimini ve ideolojik birliği yaratma süreciydi.
Ne var ki başından beri kilit bir kavram olan partileşme süreciyle ilgili yazı­
lanlar yazarlarının da karışık fikirlere sahip olduğunu gösteriyordu. “Kadro­
laşma” “şu kadar adam demek değil”di. Şöyle deniyordu: “Politikanın hayata
geçirilmesi için verilen mücadelede artık öyle bir an gelir ki, bundan sonra bir
örgütsel bütün olarak istediği hedeflere yönelebilen bir organizma oluşur. Bu
organizmaya parti ismi verilir.” İdeolojik birlik “ideolojik mücadele”yle sağ­
lanacak, kadrolar bizzat “sınıf mücadelesinin kızgın pratiğinde pişecek” ve
“partileşme süreci bilinçli kadroların örgütlü ve neyi, ne için yaptığını bilen
bir tarzda çalışmalarının ürünü olarak” tamamlanabilecekti.
“Proletaryanın partisi”nin ne olduğuna dair bulanıklık THKP-C yenilgi­
sinin değerlendirildiği bölümde açıkça görülüyordu. Yenilgiden çıkarılması
gereken ders şu anlaşılması güç cümleyle anlatılmıştı:

Özetle: Farklı alanlardaki mücadelelerin, farklı mücadele biçimlerinin birlik­

te yürütülmesinin, mücadelenin devamlılığının ve devrimi başarıya ulaştıra­
bilecek bir siyasi çizgi üzerinde mücadelenin geliştirilebilmesinin bir gereği
ve ifadesi olarak örgütlenmiş Marksist-Leninist parti: Bütün bir geçmişin ve
bir devrimci yenilginin en özlü dersleri bu noktada toplanmaktadır.21

Proletarya partisinin, birtakım insanların bir program ve tüzük etrafında

bir araya gelmesiyle masa başında kurulamayacağı, bunun smıf mücadelesi
içinde hak edilmesi gerektiği düşüncesi, tariflemesi güç, ulaşılması da nere­
deyse imkânsız bir parti kültüne yol açtı. Grubun hayli genişlediği 12 Eylül
cuntasına kadar yaşanan süreç bir yana, 2000’li yıllara sürüp giden uzun yıl­
lar boyunca da bir türlü, “doğru ve başarıya ulaşacak bir mücadelenin önko­
şulu” görülen partiye evrilememenin nedeni, başka sübjektif niyetler bir ya­
na konulursa, burada aranabilir. Doğal olarak partileşme süreci de, açıklığa
kavuşamayan ve sonlanamayan bir süreç olarak kaldı.
Bildirge, parti-öncesi örgütsel yapıyla ilgili de bir açıklama yapmıyordu.
Dolayısıyla bir buçuk yıllık gençlik mücadelesinin ardından yeni bir adla or­
taya çıkmaya karar verildiğinde, ulaşılan örgütsel aşamanın ne olduğu ya da
parti-öncesi bu örgütün hangi ilkelere sahip olacağı anlaşılamıyordu.
Bildirge “Kadrolarımızın asli görevi bulundukları alanlarda ve görevlerde
kadro yetiştirmek, kadro çıkarmaya uygun bir çalışma içine girmektir” der­
ken “kadroların” varlığını kabul ediyordu, aynı zamanda bu, “kadrolarımız”
21 A.g.y.
 diye hitap edebilen daha üst düzey kadroların varlığı anlamına da geliyordu.
Ama “Bugün hiyerarşi oluşturmak diye özel bir sorun” olmadığı vurgulanı­
yor, örgüt hiyerarşisinin şu aşamada kurulamayacağı, partileşmenin belirli
bir aşamasına ait sorun olduğu belirtiliyordu. Önemli olan “davaya en iyi şe­
kilde yararlı olmak”tı. Diğer yandan da “Marksist-Leninist görev ve sorum­
luluk anlayışı içinde hiyerarşinin şurasında veya burasında bulunmak diye
bir kaygı taşınamaz” deniyordu. Gerçekte ise bildirgenin yazıldığı o sırada
herhangi bir biçimde seçilmemiş yönetici bir grup vardı ve başta Dev-Genç
olmak üzere, şu ya da bu biçimde onlara bağlanmış çeşitli örgütlenmeler söz
konusuydu. Aynı grup hareketin yönetiminin yanı sıra ideolojik-politik gö­
rüşlerini de oluşturuyordu.
Çelişkiler yalnızca örgütsel ilişkilerle sınırlı değildi, “devrimin temel me­
selelerinde ideolojik birlik” vurgusu aslında yeni bir siyasi çizgi arayışını an­
latıyordu, nitekim Devrimci Yol’un ilk sayısında “Parti sorununun önünde
duran en önemli sorunlardan biri Türkiye solunun teorik sorunlarım çöze­
memiş olmasıdır. Devrimci hareket kendisinin siyasi varoluş koşulu olan gö­
rüşlerini henüz sistemleştirmiş değildir”22 deniyordu.
Devrimci Yol’un Mahir Çayan’ın görüşlerini aslında savunmadığını ile­
ri süren THKP-C izleyicisi diğer gruplar, Bildirge’de THKP-C’ye ilişkin ya­
zılanları ve yazılmayanları, haklılıklarının kanıtı olarak ileri sürdüler. Ger­
çekten de Bildirge’de THKP-C konusunda temkinli davranılıyordu. THKP-
C “işçi sınıfının bağımsız siyasi hareketini yaratma yolunda önemli mesafe­
ler katedildiği bir dönüm noktası” olarak niteleniyor, örgütsel değil, ideolo-
jik-siyasi çizgisi itibariyle iktidar alternatifi bir oluşum olduğu söyleniyordu.
Yenilgisi, gerilla savaşı ile diğer mücadele biçimlerini “bütünsel” yürüteme-
mesine, farklı alanlardaki örgütlenmelerinin birbirinden kopukluğuna ve ör­
güt içinde ideolojik birliği sağlayamayışma bağlanıyordu. Silahlı mücadeleye
henüz gerekli koşullar sağlanmadan, 12 Mart rejiminin saldırılarına karşı zo­
runlu olarak başlanmıştı. Çayan’m politikleşmiş askeri savaş stratejisi, suni
denge, silahlı propaganda gibi kavramlarından ise Bildirge’de söz edilmemiş­
ti. 1978 Mayıs’ında ayrılıp Devrimci Sol’a dönüşecek İstanbul’daki muhalefet
grubu, görüşleri kaleme alan Ankara grubunun Çayan’ın bu temel kavramla­
rıyla ilgili görüşlerini açmaktan özenle kaçındığını iddia ediyordu. Devrim­
ci Yol ise ancak bölünmeden sonra Çayan’m, düşünsel çerçevesinin tümüne
sahip çıkan yazılar yayınladı.
Devrimci Gençlik’tt THKP-C ile ilgili değerlendirmenin ancak siyasi bir
hareket tarafından yapılabileceği savunularak bu konuda söylenenlerin hiç­
bir hükmü olmadığı yazılmıştı. “Devrimci hareket” -k i bu bazen parti ön­
cesi bir siyasi örgütlenme bazen parti olarak anlaşılıyordu- tedrici bir geli­
22 “Marksist Teorinin ve Teorik Eğitimin Önemi Özerine”, Devrimci Yol, sayı 1, 1 Mayıs 1977.
r

şim gösterdiğine göre, zaman içinde değerlendirmesini de yapacaktı. Dev­

rimci Yol yöneticileri, devrimin temel konularında ideolojik birlik gibi, Ma­
hir Çayan’m görüşleri konusunda fikir birliğini de sürece yayan bir tutum
izliyordu. Bildirge, yalnızca, THKP-C’den o aşamada çıkarılacak dersin, yu­
karıda aktardığımız biçimde anlaşılacak “Marksist Leninist Parti” olduğu­
nu yazıyordu.
THKP-C değerlendirmesi ideolojik mücadele sürecinde yerli yerine otu­
racaktı. Ama bu hiçbir zaman gerçekleşmedi, 1988’de Oğuzhan Müftüog-
lu’nun dile getirdiği “Devrimci Yol pratiği bize göre THKP-C hareketinin en
iyi değerlendirmesi sayılmalıdır. Onun en iyi savunmasını da, devrimci bir
eleştirisini de orada bulmak olanaklıdır. Bu nedenle ‘Fatsa’, ‘Kızıldere’nin bir
devamı olduğu kadar onun bir eleştirisidir de”23 yaklaşımı aynı müphem tu­
tumun artık Mahir Çayan’m görüşleri bir yana Devrimci Yol’un eski görüş­
lerinin önemini yitirdiği yıllarda bile sürdürüldüğünü, açık bir eleştirel tu­
tum içine girilemediğini gösteriyordu. Mayıs 1997’de, Yeniden’de, Devrimci
Yol’un 20. yılı nedeniyle hazırlanan özel dosyadaki bir imzasız yazıda şöy­
le deniyordu:

Devrimci Yol’un ... THKP-C hareketinin doğal bir uzantısı olarak görülme­
sine karşın, onun örgütlenme ve mücadele hattında THKP-C’nin Mahir Ça-
yan tarafından formüle edilmiş çizgisinden önemli farklılıklar olduğu bilini­
yor. Geçmişin eleştirisi bu şekilde (o dönemde sağ bir eğilim olarak yaygın
olduğu şekilde, geçmiş hareketin toptan reddi olarak değil) mücadele içinde
ve mücadelenin somut gereklerine uygun politikalar ve çözümler getirmeye
çalışılarak gerçekleştiriliyordu.24

Devrimci Yol, her ne kadar rakiplerinin bu konudaki eleştirilerini 70’li

yıllardaki dergi yazılarında şiddetle reddetmiş olsa da, pratikte “somut
koşullar”m gerektirdiği örgüt ve mücadele biçimlerini geliştirerek Mahir Ça-
yan’ın görüşlerinin üstesinden gelmeyi amaçlamıştı.
Parti bir ideolojik birlik ve kadro sorunuydu. İdeolojik birlik, doğru bir
siyasi çizginin oluşumu ve “kızgın pratiğin içinde pişmiş” kadroların bu
çizgiyi kavramasıydı, bu da ideolojik mücadeleyle sağlanabilirdi. İdeolo­
jik mücadeleyle kastedilen, kadroların eğitimi ve diğer sol grupların görüş­
lerinin eleştirisiydi. Kadroların eğitiminde dergi başlıca araçtı, aynı zaman­
da neler yapılması gerektiği de dergide anlatılıyordu. Devrimci Yol’un ilk sa­
yısında Marksist teorinin ve teorik eğitimin önemi üzerine bir yazı yer al­
mış bir de kitap okuma listesi verilmişti; sonraki sayılarda da “Marksist fel­
sefe”, “ekonomi politik”, “tarihsel materyalizm”, “emperyalizm” gibi konu
23 Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, cilt 7, s. 2250, İletişim Yayınlan, İstanbul, 1988.
24 “Geçmiş ve Gelecek”, Yeniden, sayı 24, Mayıs 1997, s. 13.
başlıklarıyla eğitim amaçlı yazılar, her bir yazının altına da konuyla ilgili bi­
rer kitap okuma listesi eklenmişti. Kadroların eğitiminde kimi zaman ahla­
ki ya da örgütsel tüzüğü çağrıştıran kuralların, kimi zaman da halkla ilişki­
lerde uyulması gereken davranış biçimlerinin sıralandığı yazılar da önem­
liydi. Örneğin ilk sayıdaki “Kitle Eğitiminde Dikkat Edilmesi Gereken Nok­
talar” başlıklı yazıda “kendinizi öğretmen sanmayın”, “sabırlı olun”, “din­
leyicileri tartışmaya katın”, “anlatılanları dinleyicilere anlattırın”, “asla ya­
lan söylemeyin”, “sınıf mücadelesine katılın” gibi öğütler yer alıyordu. Di­
ğer yazılarda “kadro”nun ne demek olduğu, eğitiminde, kitlelerle ilişkisin­
de, örgütsel görevler karşısında nasıl davranması gerektiği anlatılıyor, “dev­
rimci olmayan” davranışlara “pasifizm, ahbap-çavuş ilişkileri, gevezelik, fil­
treli sigara içmek, içki içmek, canının istediği zaman görev almak...” gibi
örnekler sıralanıyordu.25
“ideolojik mücadele”de siyasi hareketin geliştireceği fikirler de önemliy­
di; bu fikirler ideolojik-teorik gelişiminin göstergesiydi. THKP-C izleyici­
si gruplar teorik temelin Mahir Çayan tarafından ortaya konulduğunu sa­
vunmasına karşın, Devrimci Yol “siyasi varoluş koşulu olan görüşlerini he­
nüz sistemleştirmediği” kanısındaydı.26 Bu nedenle de derginin hemen he­
men her sayısında bu temeli oluşturmayı amaçlayan siyasal yazılara yer ve­
rilmişti. Derginin özellikle orta sayfalan, bu tür önemli kabul edilen yazılar
için aynlmıştı.
Bu yazıların konuları birkaç noktada yoğunlaşıyordu. Bunlardan en
önemlileri uluslararası komünist hareketteki SBKP-ÇKP bölünmesi, bu bö­
lünmeye paralel soldaki kamplaşma ve faşizme karşı mücadeleye ilişkin
olanlardı. SBKP ve ÇKP yanlısı olarak iki ana gruba ayrılmış solda, Devrim­
ci Yol bir üçüncü yolu, diğer grupların adlandırmasıyla “orta yolcu” hareketi
temsil ediyordu. Bölünmenin hem uluslararası hem de yerli taraflarına kar­
şı çıkılıyordu. ÇKP ve savunucularının Sovyet sosyal emperyalizmi, üç dün­
ya teorisi gibi tezleri, keza SBKP yanlılarının “toplumsal ilerleme”, “kapita­
list olmayan yol” vb. görüşleri eleştiriliyordu. Pratikte de iki tarafın birbiriy-
le çatışmaları “provokatif”, “sol içi çatışma” diye niteleniyor, etkin olunan
eylemde ya da örgütlenme biriminde birbirlerini hedef alan propaganda ça-
lışmalan engelleniyordu.
25 “Kitle Eğitiminde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar”, Devrimci Yol, sayı 1, 1 Mayıs 1977. “Ör­
neğin lüks harcamalarda bulunan bir arkadaşın örgüt disiplinine uyabilmesi mümkün değildir.
Eğer söz konusu arkadaş örgütün para sıkıntısı çektiğini bilmesine rağmen ve bunu gidermek
için sözgelimi, sempatizan kitlelerden bağış toplamasına rağmen; bizzat kendisi elinde bulunan
fazla parasını filtreli sigara vb. ile tüketiyorsa, böylesi tavır; bırakın devrimciliği, disiplini, keli­
menin gerçek anlamıyla samimiyetsizliktir. Kendi özel yaşantısındaki rahatından, avantajların­
dan fedakârlık edemeyen bir kimsenin devrimci mücadelede tutarlı bir unsur olabilmesi söz ko­
nusu olamaz!”, Devrimci Gençlik, sayı 12, Eylül 1976.
26 “Marksist Teorinin ve Teorik Eğitimin Önemi Üzerine”, Devrimci Yol, sayı 1 ,1 Mayıs 1977.
 Ana konu ise faşizme karşı mücadeleydi. Derginin her sayısı kapağından
başlayarak iç sayfalara kadar faşist saldırılar, bu saldırılara karşı direnişler ve
ölenlerin anısına yazılmış yazılarla doluydu.

Faşizme karşı direniş komiteleri

Faşizme karşı mücadele, Devrimci Yol’un 12 Eylül öncesi siyasal görüşleri­
ni ve örgütlenme önerilerini geliştirdiği ana ekseni oluşturuyordu. Bu eksen
Devrimci Yol Bildirgesi’nde şöyle açıklanıyordu:

Bugün baş çelişmenin27 politik alandaki görünümü (faşizmin halka saldırıla­

rından ötürü) faşizmle halk arasında bir savaş biçimindedir. Bu anlamda an-
tifaşist mücadele tayin edici önemde bir mücadele olarak kavranmak zorun­
dadır. Politik arenada antifaşist mücadelenin gereklerini yerine getirmek ve
diğer mücadele alanlarında çalışmayı antifaşist mücadeleye bağımlı kılmak
gerekmektedir. Ülkemizde faşizme karşı mücadele, devrim meselesi olduğu
için devrimci hareketin örgütlenmesi ve birliğin sağlanması sorununa sıkı sı­
kıya bağlıdır. Bu sorunun çözümü de işçi sınıfının bağımsız siyasi eylemini
oluşturmaktan, işçi sınıfının öz örgütünü, partiyi inşa etmekten geçer. Faşiz­
me karşı mücadelenin zafere ulaştırılabilmesi, işçi sınıfının öz örgütünün yö­
netimiyle mümkündür.

Faşizm, ülkücü komandolar ve onların şiddetiyle sınırlı bir şey de­

ğil, “oligarşik diktatörlüğün karakterinde” olan, “egemenlik zaafının bir
sonucu”ydu:28

Faşizmin gelişimi bugün, ağırlıkla mevcut devlet kuramlarının (faşist güç­

lerin elinde bulundurulması nedeniyle) aracılığıyla, faşist terör (ve demago­
ji) yoluyla kitle temelini genişletmeye çalışmaktadır. Bu süreç, zaman zaman
parlamentonun askıya alındığı (demokratik hakların iyice daraltıldığı) dö­
nemlerde de aynı şekilde işlemektedir. Bu nedenle, faşizme karşı mücadele,
asıl olarak faşizmin kaynaklandığı devlet kuramlarının niteliğinin değiştiril­
mesini gerektirir. Faşist terör mekanizması ordu ve gizli devlet örgütü için­
deki (CIA tarafından yönetilen) güçler tarafından örgütlendirilip geliştiril­
mektedir. Faşist Ülkü Ocakları ve MHP bu güçlerin birer sivil (kitlesel) ku­
ruluşu durumundadır. Devlet örgütündeki bir nitelik değişimi ise herhangi
bir reformcu (barışçı!) tedbirle sağlanamaz. Bu, devrimci bir hükümetin ya­
pabileceği bir şeydir. Böyle bir hükümet faşizme karşı uzun ve çetin bir mü­

27 Baş çelişme, Mahir Çayan’ın formülasyonu olan “oligarşi ile halk arasındaki çelişki”ydi.
28 Devrimci Yol, sayı 5, 1 Temmuz 1977, s. 3. DITnin faşizm konusunda bağlı olduğu kavramsal
çerçeve, Mahir Çayan’ın bu konudaki yazdıklarıydı. Çayan, buıjuva demokrasisiyle ilgisi olma-
yan “sömürge tipi bir faşizm”in hüküm sürdüğünü savunmuştu.
 cadele süreci içinde ve bu savaş sürecinin belirli, elverişli bir döneminde ku­
rulabilir ve böyle bir hükümet işçi ve köylülerin (halkın) demokratik dikta­
törlüğü hükümeti olabilir.29

Devrimci Yol, özellikle TKP, TİP, TSİP ve Kurtuluş’u (Kurtuluş Sosya­

list Dergi) faşizmi MHP ve MC iktidarıyla sınırlamakla eleştiriyor, onlan bir
CHP hükümetinin faşizmin gelişimini engelleyeceğine dair beklentiler yay­
makla suçluyordu. Devrimci Yol’a göre, faşizme karşı mücadelede iki fark­
lı siyaset vardı. “Bunlardan birincisi faşizme karşı mücadelede mevcut sınırlı
demokratik ortamın savunulması çizgisi olarak ifade edilebilir”di. İkinci çiz­
gi ise “mevcut nispi demokratik ortamın savunulması çizgisinin temel alın­
masını reddeden ve bizim tarafımızdan savunulan görüş” olarak tarif edili­
yordu:

TIP, TSİP, TKP ve KSD tarafından savunulan birinci çizgi; anti-faşist m üca­
delede bir CHP iktidarına bel bağlama çizgisidir. Siyasi programları sonuç iti­
barıyla bir CHP iktidannda ya da CHP’li bir koalisyonda düğümlenir. (...) fa­
şizme teslimiyet çizgisidir. CHP’ye bel bağlama (ya da müttefik olma!) sonuç­
ta tekelci burjuvazinin bir kanadı ile faşizme karşı ittifak aramaya götürür.30

Faşizme karşı mücadelede temel önerme “direniş komiteleri”ydi. Dev­

rimci Yol’a göre, direniş komiteleri bizzat pratiğin ortaya çıkardığı bir şey­
di. Egemen sınıfların, 1975’ten beri “pervasızca yürüttükleri faşist terör
kampanyası”na karşı “halk kendini savunmaya yönelik komiteler kurmaya”
başlamıştı. İşte direniş komiteleri, halkın bu kendiliğinden örgütlenmelerini
kalıcı bir devrimci örgütlenmeye dönüştürmeyi amaçlayacaktı:

Direniş komiteleri kavramı herhangi bir “siyasi” amaçla icat edilmiş veya “ha­
vadan” ortaya atılmış bir kavram değildir. Bu kavram tamamen sınıf mücade­
lesinin ve canlı sosyal pratiğin bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Faşist sal­
dırıların giderek şiddetlenen bir doğrultuda artması, çatışmaların bir iç sa­
vaş doğrultusunda derinleşmesi, en geniş halk yığınları içinde güçlü bir an-
tifaşist dayanışma ve direnme eğiliminin doğup gelişmesine neden olmuş­
tur. Son birkaç yıldır bu olayı okullarda, mahallelerde, köylerde ve fabrika­
larda, ülkemizin her tarafında derece derece ortaya çıkan bir gelişme, bir sos­
yal gerçeklik olarak yaşadık. Şehirler, kasabalar, köyler tümüyle ülkemiz bu
gelişmelerin etkisini sokaklarında yansıtacak bir görünüm içindedir. Oligar­
şinin bu gelişmeleri kendi denetimi altına alma çabalan karşısında devrimci­
lere düşen şey, hiç kuşku yoktur ki, bu gelişmeleri devrimci bir doğrultuya
kanalize etmek için mücadele etmektir. Marksist teori, her şeyden önce can­

29 Devrimci Yol, sayı 13, 15 Ocak 1978, s. 10.

30 Devrimci Yol, sayı 10, 21 Ekim 1977, s. 2.
 lı hayatın, sosyal pratiğin ortaya attığı sorunları çözmekle yükümlüdür. Dire­
niş komiteleri de (hayattan kopuk “görüşler”in değil) hayatın kendisinin or­
taya attığı bir “öneri”dir.31

“En geniş anti-faşist kesimleri bağrında toplayacak” bu örgütler, “faşizme

karşı barişçı-kitlesel-silahlı vb. her türlü eylem biçimini hayata geçirmeye el­
verişli bir yapıya sahip olacak”tı. Direniş komitelerinde, silahlı direniş bir­
likleri adıyla bir de silahlı örgütlenme bulunacaktı. Bu silahlı birlik, “profes­
yonel”, “merkezi örgütlenmiş bir gerilla birliği” değil, yerel savunma gücüy­
dü. Yerel düzeyde kurulacak bu direniş komitelerine stratejik rol biçilmiş ve
pek çok işlev yüklenmişti. Parti kadroları bu komitelerden çıkacak, bu ko­
miteler aym zamanda hem faşizme karşı geniş bir cephenin, hem de “halk
iktidarı”nm birer nüvesi olacaktı. Bu örgütlenmeler, “TKP ve TİKP gibi iha­
net mihrakları” dışındaki tüm sol gruplara açıktı. Direniş komiteleri aşağı­
dan yukarıya kademeli olarak merkezileştirilecek, böylelikle Birleşik Direniş
Cephesi oluşturulacaktı.32
Direniş komiteleri 1977 yılında önerildi. İki yıl kadar sonra komitele­
rin bir değerlendirmesinin yapıldığı broşürde,33 faşist saldırıların varolduğu
yerlerde bu komitelerin kolayca kurulup genişleyebildiği, saldırıların püs-
kürtüldüğü ya da olmadığı yerlerde dağılma eğilimine girdikleri yazılıyor­
du. Bunun üstesinden gelmenin yolu komitelerin kendilerini faşizme karşı
mücadeleyle sınırlamayıp yerel halkın sorunlarına sahip çıkan alternatif bir
“iktidar organı” gibi çalışmasıydı. Böylece “Halkın kendisi tarafından oluş­
turulmuş komiteler iktidar gücünü yavaş yavaş, parça parça üstlenmeye, es­
ki merkezi devlet yapısının yanı başında ve ona alternatif olarak yeni bir ik­
tidar odağı haline gelmeye başlayacak”tı.34
Direniş komiteleri Devrimci Yol’un pek çok bölgede örgütlenme temeli ol­
du, ama sol örgütleri kapsamayadığı gibi merkezi bir örgüte ve hedeflediği

31 Devrimci Yol, sayı 16, 20 Mart 1978, s. 9.

32 “Direniş Komiteleri ve Faşizme Karşı Mücadele”, Devrimci Yol Belgeler, Bireşim Yayınları, (CD),
Umut Ltd. Şti, İstanbul, tarih yok.
33 A.g.y.
34 12 Eylül cuntası sürecinde Ankara’da açılan Devrimci Yol ana davasının bir numaralı sanığı ola­
rak yargılanan Oguzhan Müftüoğlu, 2009 yılında, Birgün’de yayınlanan röportajında (5 Mayıs
2009) şöyle diyordu: “Faşistlere karşı bir mücadele yürütüyor, bazı yerlerde biz etkin duruma
geliyoruz. Bunun üzerine oralarda neler yapmamız gerektiğini tartışıyorduk. O tartışmalarda Ti-
to’nun ‘faşistleri defettiğimiz ve kurtardığımız her yerde bütün iktidan halka devredeceğiz’ sö­
zü üzerimizde etkili oldu. Bu anlayış, faşizmi yıkacak en önemli güçlerden birisi olduğunu, bir
küçük ot parçasının bir kaya yangında o kayayı parçalayacak güce erişebileceğini ifade ediyor­
du. Benim beynime işlemiş bir sözdür. Devletin çatlağı içerisinde biz de iktidan aldığımız yerler­
de halka devretmeliyiz, böyle bir demokrasi anlayışını halk iktidannın nüveleri, sosyalizmin ik­
tidara geldikten sonra gerçekleştirilecek bir şey olarak görülmemesi gerektiği, bu düzenin içinde
adım adım inşa edilmesi gerektiğine ilişkin fikirler Devrimci Yol anlayışının temelleriydi.”
gibi kalıcı örgütlenmelere dönüşemedi. En parlak örnekleri ise Fatsa ve Ye­
ni Çeltek’ti.

“Fatsa komünü”
Fatsa, 12 Eylül yargılamaları sırasında, askeri savcı tarafından “Paris komü-
nü”ne benzetilerek, “Fatsa komünü” diye nitelenmişti.35 Suçlamaların hede­
fi, aynı zamanda Fatsa’daki özgün deneyimin mimarı belediye başkanı Fikri
Sönmez, bu benzetmenin o günlerin önde gelen sağcı gazetesi Tercüman'dan
apartılmış olduğunu savunmasında söylemişti. Komün her şeyden önce bir
işçi ayaklanmasının ürünüydü ve özel kuramlarla devlet kurumlan kamu­
laştırılmıştı. Fatsa’da böyle bir şey söz konusu değildi. Sönmez’e göre yerel
yönetimler “demokrasinin okulu”ydu. Fatsa gerçek demokrasinin nasıl ol­
ması gerektiğini göstermişti. Bu da, “halkın yönetime katılması”, “söz ve ka­
rar sahibi” olmasıydı. Her belediye uygulamasında halkın görüşü alınmış,
halkla tartışılmış ve halkla beraber uygulanmıştı. Belediye çıkar çevrelerinin
değil halkın belediyesi olmuştu.36
İlginç olan, Fikri Sönmez’in iki deneyim arasındaki temelde varolan fark­
lılıktan vurgulayarak reddettiği Paris Komünü benzetmesini 2000’li yıllarda
bazı Devrimci Yolcular’m yapmasıydı. Mayıs 2009’da “Paris Komünü’nden
Fatsa’ya Devrimci Hareket” konulu panelde konuşmacılardan Mahmut
Memduh Uyan, “Paris Komünü ile benzerliği de ilk kez böyle bir iktidarın,
doğrudan demokrasi ilişkisinin ortaya çıkmasıdır... Türkiye tarihinin Paris
Komünü dememizin ana nedeni budur” diyordu.37 Daha da ileri giderek bu­
nun “demokratik halk devrimi” olduğunu yazanlar da oldu.38
20 bin nüfuslu ilçede 14 Ekim 1979’daki yerel seçime (Devrimci Yol, 14
Ekim 1979 senato üçte bir yenileme seçimi ile milletvekili ara seçimini boykot
etmişti) bağımsız devrimci aday olarak katılan Fikri Sönmez 3.096 oy alarak
belediye başkanlığına seçildi. En yakın rakibi CHP adayı Zeki Muslu 1.113, AP
adayı A. Rıza Özmaden 859 oy alabildi. İlçenin sol muhalif potansiyeli 1960’lı

35 Bu niteleme, sıkıyönetim savcılarının antikomünizm konusunda ölçüsüzlüklerini gösteren bir

örnekti. Güncel antikomünist motiflerden bütünüyle ilişkisiz 1871’deki “Paris Komünü” gibi
tarihe ait bir işçi iktidarım dahi savcı “düşman" bir hareket olarak görebiliyordu.
36 Fikri Sönmez ve Fatsa Devrimci Yol sanıklarının savunmalarının tamamı için bkz. Pertev Aksa­
kal, Bir Yerel Yönetim Deneyi, Simge Yayınevi, Haziran 1989, İstanbul. Bu bölümde büyük ölçü­
de bu çalışmadan yararlanılmıştır.
37 12 Eylül’den sonra yurtdışmda kurulan 4 kişilik yürütme kurulunun üyesi Mahmut Memduh
Uyan, kır gerilla örgütlenmesinin yönetici birliğinin (Ana Gerilla Birliği) komutanı iddiasıyla
yargılandı. Bu değerlendirme ve tartışmalar, 30 yıl sonra bile, sosyalistlerin, çok önemsedikleri
ve bugüne taşımayı umduklan konularda dahi, propagandif düşünce kalıplarını aşamadıklarım
gösteriyordu.
38 Özgürlük, “Unutturulamayanlar ‘Paris Komünü ve Fatsa’”, Ekim 2007, ozgurluk-dergisi.org
yılların ikinci yansına, TIP ile THKP-C’nin örgütlenme ve ilişkilerine uzanı­
yordu. Bu yıllarda yapılan fındık mitingleri, üreticilerin toplumsal tepkilerinin
en açık dışavurumuydu. Mitinglerin başını çekenler başlangıçta TİP’liler, bö­
lünmelerden sonra Dev-Genç’liler, THKP-C’lilerdi. 1965’te TİP üyesi olan Fik­
ri Sönmez, partinin ilşe başkanlığım da üstlenmişti. Fındık mitinglerinin ör-
gütleyicilerinden biriydi. Mahir Çayan ve arkadaşlanna Kızıldere’de yardımcı
olduğu gerekçesiyle 12 Mart sürecinde tutuklanıp yargılanmıştı.
Sol potansiyelin güçlü ancak örgütsüz olduğu ilçede ülkücü örgütlenme,
1975’te Ülkü Bir şubesinin kurulmasıyla başladı. Okul ve sokaklarda ülkücü
egemenliği kurma yönlü baskı ve şiddet, solcuları Halkevleri şubesinde bir
araya getirdi. Ülkücülerle süren kavga, fındık üreticilerinin sorunlan, tefeci­
lerin fahiş faizlerine karşı mücadeleyle birlikte sürüyordu. Ülkücülerin hap-
solduklan tek mahalle de saldırı üssü gibiydi. 1977 Haziran’mda Halkevi Şu­
be Başkanı Kemal Kara’yı öldürmeleri, ilçede bardağı taşıran son damla, sol-
culann gelişiminde de dönüm noktası oldu. Kara’nın cenazesine görkemli ve
öfkeli bir kalabalık katıldı. 1979 yerel seçiminin arefesinde ilçede, sokakta­
ki muhalefeti ve antifaşist mücadeleyi örgütleyen ciddi bir Devrimci Yol ör­
gütlenmesi mevcuttu. Seçimde adaylığım koyan Fikri Sönmez’in zaferini ko­
laylaştıran koşullar da vardı. Belediye başkanlığını elinde bulunduran CHP
bölünmüştü, ilçede başkanlık seçimi CHP’li belediye başkanı Nazmiye Ko-
mitoğlu’nun ölümüyle gündeme gelmişti. Sevilen eski başkanın yerine baş-
kanvekili olarak işleri üstlenen CHP 11 Başkanı Kemal Bumaz’a ise hem par­
tide hem ilçede tepki vardı. Kemal Bumaz’a muhalefet eden CHP’liler de dı­
şarıdan aday arayışmdaydı ve Fikri Sönmez’e de başvurmuşlardı. Sönmez’in
seçimi kazanma olasılığına karşı, Ecevit başbakanlığındaki CHP hükümeti
26 Ağustos’ta yapılması gereken ilçedeki seçimi, Bakanlar Kurulu kararıyla,
diğer boşalan belediye başkanlıklarıyla birlikte 14 Ekim 1979’a erteletti. Bu
arada ülkücü komandolar tarafından Sönmez’e yönelik başansız suikast gi­
rişimlerinde bulunuldu.
Başkanlığı kazanan terzi39 Fikri Sönmez, halkın belediye yönetiminfe katılı­
mım sağlamak amacıyla komiteler kurdu. İlçe 11 birime bölündü, her bir bi­
rimde seçimle işbaşına gelen 3-7 kişilik bu komiteler oluşturuldu. Komiteler
halkın şikâyetlerini ve ne yapılması gerektiğine dair önerilerini topluyordu, il­
çenin en önemli sorunu, yoldu. Sokak, caddeler herhangi bir yapımdan geç­
memişti, çamur ve bataklıklarla kaplıydı. “Çamura Son” adıyla yol yapımını,
komiteler aracılığıyla bir kampanyaya dönüştüren Fikri Sönmez, yıllardır çö­

39 12 Eylül öncesi sosyalistlerin en büyük yerel seçim başarısını, bir başka terzi, Mehdi Zana Di­
yarbakır’da gösterdi. Mehdi Zana, Kemal Burkay’ın liderliğini yaptığı, Kürt sosyalist grupların­
dan Özgürlük Yolu’nun bağımsız adayı olarak katıldığı 1977 yerel seçimlerinde, oylann yüzde
41’ini alarak Diyarbakır belediye başkanı oldu.
zülmeyen ve ancak dört yılda yapılabileceği söylenen cadde ve sokakları, halk­
tan yüzlerce kişinin katılımını sağlayarak dört günde tamamladı. Ülke gene­
linde olduğu gibi ilçede de hüküm süren yağ, şeker, tuz, gaz, sigara gibi temel
ihtiyaç maddelerinde karaborsaya ve fındık üreticilerinin borçlandığı tefecile­
re karşı mücadele başlatıldı. Nisan 1980’de düzenlenen Fatsa ve çevresinden
binlerce kadın, çocuk, yaşlı, gencin katıldığı Halk Şenliği’ne solcu aydın ve ga­
zeteciler davet edildi. Bütün bunlar Fikri Sönmez ve Fatsa’daki alternatif bele­
diyenin popülaritesini ilçede olduğu kadar ülke geneline de yaydı. Sağcı gaze­
teler Fatsa’da “komünist kurtarılmış bölge” ve “Küçük Moskova”ya dikkat çe­
kerken, Demirel hükümeti, bu işe bir son vermesi için MHP eğilimli Reşat Ak-
kaya’yı Ordu valiliğine atadı. 8 Temmuz 1980’de özel askeri birlikler ve polis
güçleriyle “Nokta Operasyonu” adıyla ilçe ablukaya alındı. Gözaltı ve tutuk­
lama dalgası başlatıldı. Fatsalılann “12 Eylül, ilçeye iki ay önce gelmişti” diye
andığı operasyonu ayırıcı kılan, başta Fikri Sönmez olmak üzere yüzlerce kişi­
nin tutuklanması değildi sadece, bu tutuklamaların solcu cinayetlerine bulaş­
mış çok sayıda “maskeli muhbir ülkücü”nün ihbarlarıyla yapılmasıydı. Evler,
işyerleri basıldı, gözaltına almanlar işkenceden geçirildi. İlçede polis ve asker
kontrolü olduğu sırada ülkücüler sivrilmiş solculara yönelik eylem ve suikast-
ler düzenledi. Operasyon nedeniyle dağlara çıkan pek çok genç, 12 Eylül dar­
besi sonrasında, Devrimci Yol’un Karadeniz’deki gerilla grubunun da temeli­
ni atmış oldu.

Yeni Çeltek maden işçileri

12 Eylül cuntasının baskı ve işkenceleriyle dağıtılan diğer örgütlenme ve di­
reniş, Amasya’nın Yeni Çeltek maden ocağındaki işçi greviydi. Ancak Yeni
Çeltek, grev ve direnişten daha öte, işçi sınıfı eksenli sosyalist hareketin Ana­
dolu’daki gelişimi açısından dikkat çekici bir deneyimdi. 1975’te Yeni Çeltek
madenlerinde başlayıp çevre halkını da (köyleri, kasaba ve ilçe esnafını, öğ­
retmenleri, öğrencileri) kucaklamış, bizzat işçilerin öncülük ettiği bir halk
hareketine dönüşmüştü. Bu örgütlenmenin yaratıcısı, Devrimci Yol’dan ön­
ce, 1975 sonlarında kurulan Yeraltı Maden-lş’ti. Sendikanın kurucusu ve ge­
nel başkanı Çetin Uygur da Fatsa’da yerel yönetim deneyiminin öncüsü Fik­
ri Sönmez gibi bir 68’liydi. Aslında Ankara’da yaşıyordu ve Maden Mühen­
disleri Odası ile Türkiye Mimar Mühendis Odaları Birliği’nde (TMMOB) gö­
rev yapıyordu. Malatya-Hekimhan’da sosyalist bir maden mühendisinin linç
edilmesi üzerine oda adına, bir grup arkadaşıyla birlikte bölgeye araştırma
yapmaya gitmiş ve sorunları yakından gözlemlemişti.40 işçiler ağır bir sömü­
rü altındaydı, buna karşın mevcut sendika işveren, yörenin tüccarları ile iş­
40 İnönü Alpat, Birgün, 0 9 Mayıs 2006.
birliği halinde çalışıyordu. İşçiler yeni bir sendika arayışmdaydı. Yeraltı Ma-
den-lş’i Ankara Çayırhan, Malatya Hekimhan, Amasya Yeni Çeltek Linyit îş-
letmesi’nden işçilerle birlikte Ankara’da DİSK’in desteğinde kurdular. Çetin
Uygur, Yeni Çeltek maden ocağının bulunduğu Amasya’nın Suluova ilçesine
yerleştir'Çünkü Yeni Çeltek toplu sözleşme aşamasındaydı ve sendikanın ilk
örgütlenme merkezi olacaktı.
Öyküsü 1955 yılında Suluova Şeker Fabrikası’nm kuruluşuyla başlayan
bölgenin sosyoekonomik yapısı şöyle tasvir ediliyordu:

Şeker pancarı bölge ekonomisinin can damarıdır. Merzifon, Suluova, Gü­

müşhacıköy, Havza, Ladik, Vezirköprü ilçelerinde halkın geçim kaynağı şe­
ker pancarıdır. Pancar için toprağa, pancann şeker haline gelmesi için yük­
sek ısıya, yüksek ısı için linyite ihtiyaç vardır. Yani hem köylü köylülüğünün
gereğini yerine getirmeli, hem de işçiler yok pahasına, seslerini çıkarmadan
yerin yedi kat altına inmelidir...
Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Ortaklığı, pancar üreticisi köylülerle
yaptığı anlaşma gereği ürünü çok düşük bir fiyatla satın almaktadır. Maden
işçileri de son derece sağlıksız ve güvenlikten yoksun koşullarda, karm tok­
luğuna çalışıyordu. Ne haklarım arayan sendikaları vardı ne de toplu sözleş­
me sürecinden haberdarlardı. İşveren ve sendika, işçileri devre dışı bıraka­
rak imzalıyordu sözleşmeyi. İtiraz eden olursa sendika-işveren-mafya ilişkisi­
ni karşısında buluyordu.41

Kömürün tek alıcısı bölgede “Satışoğlu” lakabıyla ün salmış bir nakliye­

ciydi; Türk-lş’e bağlı Türkiye Maden İşçileri Sendikası’nın da başkanıydı.
Maddi gücü ve silahlı adamlarıyla çevresine korku salmıştı.
Çetin Uygur ve mühendis arkadaşları, işçilere yeni bir sendikal anlayış va­
at ettiler ve onların isteklerini tespit edip sendikaya iletecekleri komiteler
halinde örgütlenmelerini istediler. İlk kez fikirleri, talepleri sorulan işçiler,
sendikaya güvensizliklerine karşın, işyeri komitelerini hemen benimsediler.
Sendika “Taleplerinizi siz belirleyin”, “Temsilcilerinizi siz seçin”, “S'eçtiğiniz
temsilcilerle toplu sözleşme görüşmelerini sürdüreceğiz”, “Üreten siz yöne­
ten de siz olmalısınız” diyordu.42 O güne kadar, sendikaya ve kendine gü­
vensiz işçiler açısından bu, inanılması güç de olsa, yeni ve heyecan verici bir
şeydi. Haftalar süren tartışma ve toplu sözleşme görüşmelerinde sonuç çık­
mayınca işçiler grev başlattı. 23 gün süren grev sonucunda yüzde 40 zam, iş
güvencesi, işyeri komiteleri, işletme yönetiminde söz hakkı gibi önemli ka­
zanımlar elde ettiler. İşçilerin ve sendikanın, kendilerine ve birbirlerine gü­
venini sağlayan bir zaferdi bu. Satışoğlu grev nedeniyle değil, grevden sonra,
41 Yeraltı Maden-lş, Yeni Çeltek belgeseli, Unutturulanlar-2 (DVD), 2007, Ankara.
42 A.g.k.
işyeri komitesinin kömür dağıtımında kendisine herhangi bir ayrıcalık tanı­
madığını gördüğünde silahlı adamlarını işçilere saldırttı. İşçiler yaralanma­
lar pahasına çatışmayı göze aldılar. Bu sert karşılaşma sonucunda Satışoğlu
da adamlarıyla birlikte bir daha görünmeyecek biçimde ortadan kayboldu.
Satışoğlu’nun gitmesi bir önceki zaferin taçlanmasıydı ve artık maden işçile­
ri bölgenin gözdesi haline geldi. Komiteleşme Suluova, Ladik, Merzifon, Ve­
zirköprü, Havza, Gümüşhacıköy ilçelerinde köylere, mahallelere kadar ya­
yıldı. ilçelerde Devrimci işçi Köylü Demekleri kuruldu. Öyle ki sayılan 300
kadar olan pancarları kamyonlara yükleyen yaba işçileri bile Yaba-Der (Ya-
bacılar Demeği) adıyla örgütlendi; ortada yasal kurulmuş bir demek yoktu
ama böyle adlandırmışlardı kendilerini. Artık köylüler kurduktan komiteler
aracılığıyla yakacaklannı uygun fiyata kömür işletmesinden karşılıyor, ko­
miteler alım gücü olmayan yoksul köylülere, herkesten gönüllü küçük bir
kesinti yaparak (1 tonda 50 kilo), kömür sağlıyordu.
Bine yakın işçinin çalıştığı işletmede işçiler, 20 ile 25 arasında değişen sa­
yılardaki işyeri komiteleri, komite temsilcilerinden oluşan 10 civarında üye­
den oluşan konseyler ve konsey temsilcilerinin oluşturduğu işyeri mecli­
si biçiminde örgütlenmişti. İşçi örgütlenmesi son derece politizeydi; 1 Ma­
yıs gösterilerinin de faşist harekete karşı mücadelenin de başım çekiyordu.
12 Eylül’den önce, 24 Nisan 1980’de iktidar bu politize örgütlenmeden
kurtulmanın yolunu, ocağı kapatmakta buldu. Ancak işçiler, üretime devam
ettiler ve iktidarın “zarar ediyor” propagandasına karşın, işletmenin geçmiş­
ten daha fazla kâr etmesini sağladılar. Jandarma baskınlan, ülkücü komando
saldırılan her seferinde püskürtüldü.
Askeri cunta direnişi sona erdirmek için askeri yığınak yaptı ve kitlesel
gözaltılara başladı. Suluova Et Balık Kurumu’nda götürülen işçiler, burada
işkenceden geçirildi. Yüzlerce işçi tutuklanıp cezaevine konuldu, ağır ha­
pis cezalan istemiyle haklarında Yeni Çeltek davası diye bilinen dava açıldı.
Uzun yıllar süren ve pek çok işçinin ağır hapis cezalarına çarptmldığı dava­
nın 478 sanığı işçi, 105 sanığı köylü, 49’u esnaf ya da serbest çalışan, 18’i öğ­
retmen, 9’u öğrenci, 3’ü mühendis, 3’ü tekniker ve l ’i avukattı. Dönemin “İş­
çi Konseyi Sözcüsü” Aşur Eker, 2000’li yıllarda “Yeni Çeltek Belgeseli”ni ha­
zırlayanlara o günkü mücadelelerini “Bizim mücademiz taze ekmek, toprak
kokuşuydu” diye tarif ediyordu.

Örgütsel ve siyasal eylem: 1978-80

Devrimci Yol dergisiyle birlikte siyasal örgüt kuruculuğuna geçildiği 1977’de
çeşitli illerde gelişen ilişkileri merkezileştirmek amacıyla Ankara’dan üç kişi
Ege, Akdeniz, Çukurova, İç Anadolu bölgelerine gönderildi. Buralarda bir yıl
civarında kalan görevliler il komiteleri, bölge komiteleri kurarak, merkezle
ilişkinin kurumlaşmasına çalıştı. Karadeniz’de başta Ordu’nun Fatsa ilçesi
olmak üzere eski THKP-C örgütlenmesinden gelen topluluk, merkezle ko­
layca bağlanabilecek örgütlülüğe sahipti.
Örgütsel merkez Ankara'ydı. Ankara, gençlikten gecekondulara uzanan her
toplumsal kesim içinde en geniş ilişkilerin bulunduğu ildi aynı zamanda. Yö­
netim aygıtı buradaydı, dergi ve diğer yayın çalışmaları burada kotarılıyordu.
1977-1980 arası dönemde örgütün aşağı yukarı 10 ile 7 kişiden oluşan yöne­
tici grubu Ankara’dan çıkmıştı ve orada konumlanmıştı. Gerçi 10 kişinin ka­
tıldığı üç önemli toplantı gözlemleniyordu: Bunlardan biri 1977 yazında ül­
ke genelinde merkezi örgütün temelini atmak amacıyla toplanmış ve bir işbö-
lümüyle sona ermişti. Aynı yılın Aralık ayında yapılan İkincisi de bu ilk top­
lantının devamı niteliğindeydi, merkezileşme çabalarının bir değerlendirmesi­
ni içeriyordu. Diğer üçüncüsü ise 1978 Maraş katliamı ve sıkıyönetim ilanıyla
birlikte yapılan toplantıydı. Daha gizli ve disiplinli bir örgütsel yapının kurul­
ması kararlaştırılan üçüncü toplantıda dört kişilik bir üst komite seçildi.43 Bu
komitenin üç üyesi eski THKP-C’liydi, biri ise yeni kuşak gençlik mücadele­
sinden geliyordu. Aynı toplantıda Ankara il komitesi de şekillendi. Bu komite
herhangi bir örgütlenmede görülen il komitelerinden farklı olarak merkezde­
ki komitenin hemen altında yer alan bir birimdi ve derginin basım, yayım, da­
ğıtımının yanı sıra Dev-Genç’in, mimar mühendisler, öğretmenler gibi değişik
mesleki örgütlenmelerdeki ilişkilerin sorumluluğunu üstlenmişti.
Örgütün Ankara merkezli bu şekillenişi sırasında dışlandıklarını hisseden
İstanbul’daki Dev-Genç yöneticileri önce protesto amaçlı görevlerini bırak­
tılar, 1978 Mayıs’ında da Devrimci Sol adıyla ayrı bir örgütlenmeye yönel­
diler. Böylelikle henüz başlangıç aşamasında İstanbul gibi çok önemli ve ör­
gütlü bir merkez yitirildi. Bu ayrılık, diğer gruplarda görülebilen, ölümler­
le sonuçlanan silahlı çatışmalara varmadı, ancak her iki tarafın birbirine kar­
şı öfkesi uzun yıllar boyunca sürdü.44 Ankara merkezi, aynlanlan Acil ya da
Kurtuluş gibi gruplardan “çalınmış”, eklektik görüşlere sahip “bir şvuç ka-
riyerist” olarak nitelemiş, bir siyasi grup dahi olamayacaklarını düşünmüş,

43 Üst komite, Oğuzhan Müftûoğlu, Nasuh Mitap, Ali Başpınar ve Mehmet Ali Yılmaz’dan oluşu­
yordu. Bu komitenin üye sayısı 1979’da 5’e, 1980’de 7’ye çıktı. (THKP/C Devrimci Yol İddiana­
mesi, Ankara, Çankın, Kastamonu illeri Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı, Ankara, 26
Şubat 1982.)
44 Bu öfkenin, tstanbul gibi çok önemli bir merkezde taraftarlarım kaybetmiş olmanın yanı sıra ay­
rılığın aslında THKP-C görüşlerinin savunulmadığı gibi bir zaafa işaret etmesinden kaynaklan­
dığı söylenebilir. Oğuzhan Müftüoğlu, 1988’de yayınlanan Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler
Ansiklopedisi’nin 7. cildindeki değerlendirmesinde ayrılığın partileşme süreci açısından “kadro-
güç-zaman kaybı”na yol açan olumsuzluklardan biri saymış, ayrılıkta hatalarının olabileceğini
de belirtmişti. Fakat bu ılımlı değinme bir yana, bu öfkeli tutumun sonraki yıllarda da sürdüğü
1997’de yayınlanan Yeniden dergisinin “Devrimci Yol 20. Yıl Dosyası”nda en hacimli makalenin
Devrimci Sol’a ayrılmış olmasından da anlaşılıyordu.
bu yüzden de “askıcılar” diye anmıştı.45 Ancak grubun İstanbul’da giderek
büyüyüp güç kazanması, Ankara merkezini de, daha fazla THKP-C tezlerini
işleyen yazılara yer vermeye, daha sıkı merkezi ilişkiler ve silahlı örgütlen­
meler kurmaya yöneltti. Zira bu kez karşısında “aceleciler” diye adlandırdı­
ğı, kitle mücadelesi içinde yer almayan, dar grup örgütlenmelerinden farklı,
kendisini “net” olmaya zorlayan başka bir tarz vardı.
Merkezileşme çalışmalarıyla ilgili bir başka çaba, 1977 Ekim’inde başlatı­
lan kampanyaydı. Bu kampanya mevcut ilişkilerin ortak bir amaç için ne öl­
çüde seferber edilebileceğini gösterecekti. “Faşist zulme ve pahalılığa kar­
şı direniş kampanyası” adı verilen ve iki ay kadar süren kampanya boyunca
bildiriler dağıtıldı, afişler asıldı, kahvehanelerde konuşmalar yapıldı, gece­
kondu mahallelerinde, pazar yerlerinde birkaç yüz kişinin katıldığı “korsan
miting”ler gerçekleştirildi. Dergide yer alan haberlerden anlaşıldığı kadarıy­
la kampanyanın en etkin uygulandığı il Ankara’ydı.46 Bu ilde ayrıca bir dizi
faşizm ve faşizme karşı mücadele konulu toplantı, dergide yayınlanmak üze­
re farklı eğilimlerden kitle örgütlerinin temsilcileriyle bir dizi röportaj yapıl­
dı. Dergi, yine kampanya haberleri kapsamında 14 Ekim’de Amasya’nın Su­
luova ilçesinde pancar üreticilerinin taban fiyatım ve faşizmi protesto ama­
cıyla düzenlediği mitinge Çorum, Samsun, Merzifon, Çarşamba ve Ünye’den
de katılanlar olduğunu yazıyordu. Bir başka miting 17 Ekim’de Hacıbek­
taş’taydı ve yazılanlara göre 3.000 kişi toplanmıştı. Kampanyanın bir çeşit fi­
nali gibi düşünülen en önemli miting ise 15 Ocak 1978’de Ankara’daki “Hal­
kın Devrimci Talepleri Mitingi”ydi. Yeterli çalışma yapılmadığı için yalnız­
ca Ankara ve yakın çevresinden katılımlarla gerçekleşebildiği, “istenen kala­
balığı” sağlayamadığı (buna karşın onbinlerce ifadesine yer verilmişti)47 be­
lirtilen mitingi siyasal olarak önemli kılan, düşen 2. MC hükümetinin yerine
kurulan Ecevit azınlık hükümetinin henüz güvenoyu alamamış olmasıydı.
Miting, MC hükümetlerine karşı Ecevit hükümetini destekleyen TKP, TİP,
TSİP gibi sosyalist grupların provokatif bir ortama yol açmamak için eylem­
den kaçındığı, TÖB-DER’in de aynı nedenle mitingini iptal ettiği sırada ya­
pılmıştı. Kampanya haberlerinden Devrimci Yol adına ilk yılda Tunceli,48 Iz-

45 Ayrılığın duyurulduğu, “Saflarımızı Terk Edenler Hakkında” başlıklı yazıda şöyle deniyordu:
“Bu ayrılma olayı için: Devrimci Hareketin, zaaflarının, olumsuz ve sağlıksız unsurların Dev­
rimci Harekete karşı bir direnişi; Devrimci Harekete musallat olan sağlıksız unsurların, zaafla­
rın ve tutarsızlıkların Harekete karşı örgütlenmesi ve Devrimci Hareketten kopmasıdır, diyebi­
liriz.” Devrimci Yol, sayı 19, 20 Haziran 1978, s. 13.
46 Buradaki kampanya bilgileri Devrimci Yoî’un 10 (21 Ekim 1977), 11 (28 Kasım 1977), 12 (1
Ocak 1978), 13 (15 Ocak 1978) ve 14. (3 Şubat 1978) sayılarından derlendi.
47 Devrimci Yol, sayı 14, 3 Şubat 1978, s. 9.
48 1977 yerel seçiminde Tunceli’de Devrimci Yol adayı Seydali Güneş 610, CHP adayı Veli Aytaç
635 (kazanan), TİP’e geçen eski başkan 426, Halkın Kurtuluşu adayı 256, Halkın Yolu adayı
214 oy aldı, bkz. Devrimci Yol, sayı 12, s. 11.
mir, Antalya, Uşak, Artvin’de Erzurum’un Aşkale ilçesi, Erzincan, Gazian­
tep, Çarşamba, İskenderun’da iyi kötü çalışmalar olduğu anlaşılıyordu. Ba­
ğışlarla ilgili de şöyle bir döküm veriliyordu: Ankara 34.337, Zonguldak
18.810, Artvin 17.545, İzmir (Manisa, Aydın, Muğla dahil) 16.200, İstanbul
10.292,'"Adana (Mersin, Hatay dahil) 7.000 lira... Devrimci Yol, kendi ifade­
lerine göre, çıktıktan bir süre sonra 70 bin, 1977’nin sonlarında ise 100 bi­
nin üzerinde basılmaya başlanmıştı.
Hedeflenen son şeklin ne olduğu bilinemese de 1977-80 arasında yerel
düzeyde kurulan direniş komiteleri temel örgütlerdi, “silahlı direniş birlik­
leri” adını verdikleri silahlı bir birimi barındırmaları da öngörülmüştü. Ço­
ğunlukla bunlar iç içeydi. Silahlı birim, yerel düzeyde ülkücü komandola­
ra karşı savunma tedbirleri almak ve karşı saldırılar düzenlemekle görevliy­
di. 1979’da örgüt, merkezi düzeyde silahlı birim kurdu. “Devrimci savaş bir­
likleri” adı verilen bu birimin başına üst komiteden bir kişi askeri sorumlu
olarak getirildi.49
Devrimci savaş birlikleri başta Ankara olmak üzere çeşitli illerde çoğun­
lukla silahlı soygun ya da misilleme amaçlı MHP ve Ülkü Ocakları’nm yöne­
tici veya üyelerine yönelik eylemler yaptı.50 Yine askeri sorumluya bağlı ça­
lışan Devrimci İstihbarat Teşkilatı (DlT) adı verilen istihbarat birimi de ku­
rulmuştu. Siyasal örgütten bağımsız çalışan bu birim, kurum ve kişiler hak­
kında bilgileri topluyor, arşivliyordu. DlT gerilla savaşma uygun olabilecek
bölgelerle ilgili raporlar da hazırlıyordu. Her iki örgüt de belirli bir hiyerar­
şiyle dar tutulmuş az sayıda militandan oluşuyordu.
Silahlı mücadele anlayışında, THKP-C’nin silahlı propaganda görüşünden
yola çıkan MLSPB gibi gruplarmkine benzer sansasyonel eylemler yer almı­
yordu. Tersine, MLSPB gibi grupların kimi eylemleri, “sağda-solda provoka-
tif amaçlı bombalar patlatan kontrgerillanın yıldırma ve kaos amaçlı eylem­
lerine katkı sağladığı” gerekçesiyle eleştiriliyordu. Silahlı örgütlenme ve ey­
lem, “faşist teröre karşı” “aktif savunma” kavramı içinde izah edilen örgüt­
lenme ve eylem biçimlerini içeriyordu.51 "

49 Askeri işlerden sorumlu Ali Başpınar, eski THKP-C’liydi, 4 kişilik üst komitenin üyesiydi. TÖB-
DER kurucu üyesi de olan Ali Başpınar, Devrimci Yol’un öğretmen örgütlenmesinin başım çek­
ti, 12 Mart’ta 2,5 yıl, 12 Eylül’de 11 yıl hapis yattı, 4 Eylül 2008’de kanser tedavisi gördüğü An­
kara Hacettepe Hastanesi’nde 59 yaşında hayatını kaybetti.
50 22 Aralık 1979’da MHP’nin memurlar kesiminde sorumlu olduğu gerekçesiyle Ercüment Yah-
nici’nin, 22 Ağustos 1980’de, eski DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in öldürülmesine misil­
leme olarak, MHP eğilimli bağımsız Köy-YSE İş Sendikası başkanı Sadık Özkan’ın öldürülmesi
bunlardan en önemlileriydi. Fatsa’da Nokta Operasyonu’na misilleme olarak da 1980 Eylül’ün-
de Ankara ve İstanbul’da polislere yönelik eylemler yapıldı, Ankara’da iki polis öldürüldü, İs­
tanbul’da Tarabya Karakolu kurşunlandı.
51 “Her eylem biçiminin içinde bulunulan koşullara bağımlı olarak farklı siyasi sonuçlar yaratabi­
leceğini, önemli olanın eylemin (patlama vs. gibi) biçimsel yanlarının değil, yaratacağı siyasi so­
 Devrimci Yol, siyasi bir hareketin silahlı mücadeleye dayanmak zorunlulu­
ğunu şöyle açıklıyordu:

Bugün her gün, yeniden yeniden yaşanan gerçekler, “niçin, bütün halkı ön­
ce banşçı mücadele metotlarım temel alarak silahlı mücadeleye hazırlama­
dan silahlı mücadeleye girişiliyor” gibisinden sorulan geçersiz hale getiriyor.
Zira her şeyden önce, savaşı, devrimciler değil burjuvazi ilan ediyor. Ve sa­
vaş yalnızca yaşamanın bile bir şartı haline geliyor. Zira “emperyalizmin ül­
kemizdeki gizli işgali, işte böyle (kontrgerillasıyla, sivil resmi bütün güçleriy­
le) bizzat karşı devrimin zora başvurması” demektir. Bu, toplumumuzda her
gün yaşamakta olduğumuz gerçekliği kavrayamayan ve devrimci mücadele­
yi sözde “barış içinde evrim” ve barışçı kitle gösterileri, ajitasyon, propagan­
da ile sınırlamaya kalkanlar bugünkü TİP’in kaçınılmaz kaderi ile karşı kar-
şıyadırlar.
Evet, savaşı devrimciler ilan etm iyor ve kendiliklerinden ve isteyerek,
“halk savaşı tabularına kapılarak” seçm iyor.... Faşist saldırılar karşısında bu­
lunan tek tek kişiler gibi, bir siyasi hareketin de her şeyden önce yaşayabil­
mesi, sonra gelişebilmesi ve burjuvaziyi yenebilecek bir duruma gelebilmesi
için silahlı mücadeleye dayanması zorunludur.52

Soldan gelen “bireysel terörizm” eleştirileriyle ilgili bir makalede53 “dev­

rimci eylemler”de “somut siyasal koşullar, devrim güçleri ile karşı devrim
güçlerinin konumları, halk kitlelerinin psikolojik durumlarının” hesaba ka­
tılması gerektiği belirtiliyordu. “Faşist terör ve yıldırma politikalan karşısın­
da bölgesel veya ülke çapındaki etkin direniş eylemlerinin çeşitli biçimleri­
nin örgütlendirilmesi zorunludur. Devrimci halk güçlerinin savunma çizgi­
si taktik bir savunma çizgisi değil, stratejik bir savunma çizgisi olmak zorun­
dadır, ve bu anlamda savunma çizgisine bağlı olan taktik saldırılan da içinde
banndırması kaçınılmaz olan bir şey” olarak tarif ediliyordu. Yine aynı ma­
kalede “Devrimci halk güçleri bugün faşist güçler karşısında tam bir savun­
ma durumundadırlar. Halk güçlerinin direniş mücadelesi içerisindeki hiçbir
eylem bireysel terörcülük olarak değerlendirilemez” deniyordu.
Devrimci Yol, “meşru müdafaa”, “faşist terörün etkisizleştirilmesi” ama­
cıyla silahlı mücadele biçimlerini içeren “direniş komiteleri” kurulması çağ­
rısında bulunuyordu. Bu komiteler, ülkenin çeşitli şehirleri, ilçeleri, mahal­
leleri ve hatta köylerinde kurulmuş yüzlerce silahlı birim, binlerce silah­
lı militan anlamına geliyordu, diğer yandan da sıkı bir disipline sahip olma­

nuçlar olduğunu göremeyenlerin... kendilerini zaman zaman karşı devrim güçlerinin yanı ba­
şında bulmalan kaçınılmaz bir şeydir”, Devrimci Yol, sayı 8, 1 Eylül 1977.
52 Evrim ve Devrim Aşamaları Üzerine Tartışmalar, broşür, Ankara, Ocak 1979.
53 “Bireysel Terörizm Şarlatanlıkları Üzerine”, Devrimci Yol, sayı 25, 22 Aralık 1978.
yan, merkezileşmemiş, yerel düzeyde faaliyet gösteren, kolayca dağılıp yeni­
den örgütlenebilen birimlerdi, bu nedenle de tasarlandığı gibi kalıcı olama­
dılar. Yine de Karadeniz bölgesinde, Fatsa’daki Nokta Operasyonu ve 12 Ey­
lül darbesinin operasyonları sırasında dağlık bölgelere sığman yüzlerce mili­
tanla gerilla birimlerine dönüştüler.

Kitleselleşme-siyasal etki
Burada bu çalışmanın genel seyrine aykırı olsa da, bir parantez açarak 12 Ey­
lül öncesi koşulların ayırıcı özelliklerini, önermeleri ve kitleselliğiyle kendi­
sinde en çok cisimleştiren Devrimci Yol’un Fatsa deneyimini de içeren “kit­
lesellik ya da yaygınlaşma” ile “siyasal etki” kavramlarına dair bir tartışma­
nın yararlı olacağı kanısındayım.
Bunun için önce başarı ya da başarısızlığın ölçütü olarak sıkça kullanılan
“kitlesellik-kitleselleşme” sözcüklerinin yanma “siyasal etki”yi ekleyip, kav­
ramsal çerçeve oluşturmak kolaylaştırıcı olabilir. “Kitlesellik” ya da “siyasal
etki” gibi kavramların bilimsel ya da Marksizm açısından anlamlan üzerine
pekâlâ uzun bir tartışma yürütülebilir. Ancak genel bir ölçüt olarak bu iki
kavramı, bir siyasal örgütün iki yönü, yani toplumdaki benimsenme düzeyi
ve genel siyaset üzerindeki rolü -en azından iktidar karşısında baskı gücü-
anlamında değerlendirmek, somut fikirlere varmamızı sağlayabilir. Tabii he­
men birinin diğerine yol açmadığını unutmamak gerekiyor. Yani yaygın bir
hareket olmak, siyasette etkili güç olunduğu anlamına gelmiyor.
1974-80 sürecinde en çok yaygınlaşmış, kitleselleşmiş örgütün Devrim­
ci Yol olduğu genel kabul görür. Onunla yanşan ya da bir adım gerisinde iki
örgütten TKP ve TDKP’den söz etmek gerekir. Bu üç örgütün ortak özelliği,
toplumun her kesiminde (işçiler, öğrenciler, öğretmenler, memurlar, köy­
lüler, sınırlı da olsa aydınlar vb.) ve pek çok il, ilçe ya da köyde yaygınlaş­
mış olmalarıdır. Benzer bir eğilimi, ancak daha sınırlı toplumsal kesim ve­
ya bölgelerde gösteren diğer üç hareket ise Kurtuluş, Devrimci Sol ve TKP
(ML)’dir. Bu altı örgüt, 1974-80 sürecinde süzülüp öne çıkan başlıca örgüt­
lerdir. TKEP de üye ve taraftarlanyla ciddi bir güç toparlamıştır. 1974-80’de
belirli bir dönem etkili olup yukanda sayılanlar içinde geriye düşen ya da iyi­
ce küçülen örgütler TSİP, TİP, TİKP, Halkın Yolu’dur; bunların arasına kıs­
mi farklarla Acil ve MLSPB de konulabilir. 1978-80 arası, ilk gruptakilerin
büyüdüğü, ikinci gruptakilerin küçüldüğü bir dönemdir.
İlk elden şu sonuca vanlabilir: 12 Eylül öncesinin kitleselleşmeyi başar­
mış örgütlerinin ortak özelliği, toplumdaki destek güçlerinin çeşitliliği ve
belirli bölgelerle sınırlanmamış olmasıdır. Büyükten küçüğe doğru bu top­
lumsal çeşitliliğin azaldığı görülür. O halde sosyalist hareketin gelişme di­
namiğinin, başarısının göstergelerinden biri, barındırdığı toplumsal çeşitli­
liktir. Bir harekete en son gelebilen aydın desteği, bu göstergelerin en ucun­
daki destek olarak sayılabilir. 1970’ler bu açıdan yoksundur, ama Devrim­
ci Yol, TDKP ve TKP gibi belli başlı grupların kısmi de olsa böyle bir deste­
ği elde ettiği söylenebilir.
Kitleselleşme ya da yaygınlaşmanın siyasal etkiye yol açmadığının en iyi
örneği, sosyalist hareketin 12 Eylül öncesindeki durumudur. Sosyalist hare­
ket, en yaygın kitleselliğe bu yıllarda ulaşmış, toplumun her kesiminde ve
ülkenin her yanında taraftar edinmiş, ilgi görmüştür. Mahallelerde, okul­
larda, fabrikalarda, köylerde... günlük yaşamda doğrudan kendini hisset­
tiren faaliyetler yürütmüştür. Ancak siyasal düzlemdeki etkisi, hükümet­
ler üzerinde bir baskı gücü oluşturmak anlamında bile, son derece zayıftır.
1970’lerde hükümetlere etki eden, baskı gücü oluşturabilen yegâne güç, si­
yasi bir örgüt olmayan DİSK’tir. DİSK bu yüzden hem Milliyetçi Cephe hü­
kümetlerinin hem de CHP’nin hedefindeydi. Konfederasyonun en güçlü
sendikası Maden-lş’i elinde tutan TKP, iki yıl DİSK’i yönetti ve birçok sen­
dikada etkinlik kurdu; yüz binlerce üyesiyle DİSK, İ9 7 8 ’e kadar neredey­
se TKP ile özdeşti. Binlerce üyeli gençlik örgütü İlerici Gençler Derneği,
DİSK’in hizmetindeydi. DİSK, 1 Mayıs’ların sahibi ve tertipçisiydi. O hare­
kete geçtiğinde, herkesi peşinden sürüklüyordu. Çünkü o, yönetimi hakkın­
da ne denirse densin, herkes için sonuçta harekete geçen sosyalizmin özne­
si işçi sınıfının kendisiydi. 1974-78 döneminde hatırlarda kalan kitlesel po­
litik protesto ve direnişler de DİSK’e aitti. Eğer sosyalist hareketin, 1970’li
yıllardaki iktidar ya da hükümetler üzerinde bir siyasal etkisinden söz edi­
lecekse, bu konuma yalnızca bir örgüt olmayan DİSK ulaşabilmişti. DİSK’te,
TKP, TİP, SDP gibi sosyalist gruplar dışında Devrimci Yol ile Kurtuluş, an­
cak 1980’e doğru diğer eğilimlerden sosyalist sendikacılarla birlikte bir mu­
halefet grubu oluşturabildi.
Farklı bir düzlemde de olsa Fatsa’nın benzer siyasal etkilerinden söz edi­
lebilir.
Sosyalist hareket, iktidar ya da hükümetler açısından, toplumdaki hege­
monyalarını sarsan genel istikrar bozucu ya da potansiyel tehdit unsuru ola­
rak ele alınmıştır. Resmi değerlendirmelerde, sol grupların stratejileri ve gö­
rüşlerinden çok “Kürt sorunu”, “Ermeni sorunu” gibi konularda ne düşün­
dükleri çok daha önemli bulunmuştur.54
Siyasal savaşımda bu ters orantılı gelişmeyi paradoksal olarak sağlayan
nesnellik ülkenin “iç savaş” haliydi. MHP’ye bağlı ülkücü hareketin “komü­
nizmle mücadele” diye sola karşı şiddet temelinde başlattığı savaş, sosyalist

54 Bu konuda bkz. Terör ve Terörle Mücadelede Durum Değerlendirmesi, Başbakanlık Yayınlan, An­
kara, 1983.
hareketin taraf olmaktan kaçamayacağı türdendi. Ülkücü komando grupla­
rı en az beş altı yıl öncesinden kamplarda komünistleri tepelemek üzere so­
kak savaşı için militan gruplar yetiştirmişti. Yakın dövüş tekniklerden si­
lah eğitimine bir çeşit “komando” eğitimi görmüşlerdi. Tabanca, bıçak, de­
mir çubuklar, sopalarîa donanmış olarak kalabalık gruplar halinde ilk sal­
dırılarını öğrenci yurtlarına (1974 Mart’ında İstanbul’da AÖS, Kadırga, Si­
te) yaptıklarında, henüz sosyalist örgütlerin hiçbiri ortada yoktu. Aynı yı­
lın sonunda da öğretim yılının başlamasıyla birlikte üniversitelere saldırı­
ları da başladı (1974 Kasım, ODTÜ, Hacettepe, İTÜ). Siyasal eğilimlere bö­
lünmemiş solcu öğrenciler, bu saldırılara karşı koymaya, tedbirler almaya,
zamanla da aynı şekilde silahlanmaya başladılar. Özsavunma temelli bu du­
ruş belki de faşist hareketin öngöremediği bir şeydi. Saldırılar solcu öğrenci
hareketini küçültmek bir yana büyüten bir etki yarattı. Kuşkusuz siyasal bir
stratejinin parçası olan bu saldırılar iki-üç yıl içinde üniversitelerden ma­
hallelere, fabrika, köylere yayıldı, sosyalist hareketi de okul okul, mahalle
mahalle savaşımın içine çekti. Antifaşist mücadele, solun her renginin gün­
demine girdi. Her geçen gün şiddeti artan, milyonlarca insanın taraf oldu­
ğu, günlük hayatı doğrudan etkileyen bir savaştı bu. Sosyalist hareketin çe­
şitli eğilimlerinin şu ya da bu biçimiyle yer aldığı bu savaş, toplumun “sağ-
sol” diye ayrıştığı ancak devletin (hükümet, ordu, polis vb.) doğrudan için­
de yer almadığı, bir tür sivil savaş; sivil alanda süren bir hegemonya savaşı.
Savaşan güçlerin okul, işyeri, mahalle vb. lokal zaferlerle faşistlerden ya da
komünistlerden “kurtarılmış” “mevziler” yarattığı, siyasal iktidar alanı dı­
şında bir savaş...
Antifaşist mücadelede güçlü bir konum elde etmiş Devrimci Yol’un Fatsa
deneyimiyle bu savaşın değişik düzlemlerine göz atmak öğretici olabilir. Fa­
şist hareketin şiddet temelinde solcuları sindirerek bu solcu ilçede egemen­
lik kurma çabası, diğer pek çok yerde olduğu gibi ters sonuç yarattı ye “ak­
tif mücadele” perspektifi solcuları ve sola eğilimli halkı bir direniş cephesin­
de birleştirdi. Sonrasında ne olabileceği, bir halk önderi olan terzi Fikri’nin
belediye başkanlığım kazanmasıyla ortaya çıktı. Bu birkaç açıdan önemliydi,
en başta devrimcilerin faşistlerden arındırdıkları bir yerde ne yapmaları ge­
rektiğine cevap oluşturuyordu. İkincisi, her şeyi devrimden sonraya ertele­
me anlayışının hâkim olduğu sola yeni bir pencere açıyordu. Üçüncüsü ba­
rışçıl, barışçıl olmayan, yasal, yasadışı vb. araçların birlikte var olabileceğini
gösteriyordu. “Aktif mücadele", yasallığm ötesinde meşruluk kazanmış öz­
savunma hareketiydi ve yasal yollarla bir yerel yönetim zaferine temel sağla­
mıştı. Devrimci Yol siyaseti açısından, deneyim, faşist harekete karşı önerdi­
ği “direniş komiteleri”nin içerdiği bir sonuçtu. Ama bu önerinin boşta bırak­
tığı şeyler ya da genel antifaşist mücadele ile siyasal mücadele ilişkisi konu­
sundaki kafa karışıklıkları, ondan sonra başgösterdi. Sekiz dokuz ay kadar
süren bu yerel yönetim deneyimi, antifaşist mücadelenin siyaset alanına geç­
tiği yerdi ve devleti (hükümeti, ordusu ve polisiyle) karşısında buldu. Dev­
letin zoru karşısında direniş komitelerinin hazır olmadığı anlaşılıyordu. Bu
deneyime yakın tarihlerde yakıştırılan “Paris Komünü” ya da “devrim” gibi
olgular, bir ayaklanmayı ve onun sembolü sayılan barikatları ya da ona ben­
zer hareketleri öngörür. Böyle şeyler görülmedi. Ama hareket, operasyon ve
tutuklamalardan sonra kendi doğal yapısı içinde dağlara sığınıp yeni türde
bir direniş hareketine doğru evrildi. Bu, “antifaşist mücadelenin” dolayım-
lı alanından tamamen çıkmış, yerel yönetimin siyaset düzlemini de aşmış,
daha ötede ve doğrudan bir siyaset alanıydı. 12 Eylül’de benzer yöntemler­
le ezilmiş Yeni Çeltek’teki işçi merkezli halk hareketiyle de buluştuğu yerdi.
Ancak bu direniş hareketi, “teslimiyet”, “cesaretsizlik” vb. gibi değerlendir­
melerle açıklanamayacak tarihsel-ideolojik nedenlerle süremedi.
“Antifaşist mücadele”, siyasal mücadeleyle bu paradoksal ilişkisine kar­
şın, siyasal hareketlerin yayılmalarını kolaylaştıran nesnel bir etkendi. Si­
yasal hareketler, bu alandan uzak kaldıkları ya da yeterli olamadıkları öl­
çüde, kitleselleşme imkânlarını kaybettiler. Bunun zıt kutuptaki iki örneği,
TİP, TSİP gibi yasal partilerle antifaşist mücadeleyi siyasal mücadelenin sap­
tırılması gören silahlı örgüt MLSPB’ydi. TKP’nin de şiddetin doruğa çıktığı
1979-80 sürecinde gerilemesinde ve işçi hareketinde Devrimci Yol, Kurtu­
luş, TDKP’nin güçlenmesinde, TKP’nin provokasyon olarak gördüğü faşist
hareketle çatışmaktan kaçınması başlıca rolü oynadı. Devrimci Sol’un “en iyi
savunma saldırıdır” anlayışıyla geliştirdiği “caydırıcı” “devrimci şiddet” öne­
risi ve eylemleri gelişmesinde başlıca etkendi.

Antifaşist mücadelede iki tercih

Devrimci Yol’un siyaset sahnesine çıktığı 1977’de, sosyalist solda en etkin
güç, -1975-1978 arasında pek çok büyük kitlesel miting ve direnişlerin ba­
şını çeken, sol toplumsal muhalefetin öncüsü durumundaki DİSK ve TÖB-
DER’i yönlendiriyorlardı- Sovyetik gruplardı (TKP, TİP, TSİP). Bunların
içinde baskın olansa DİSK’i yönetmesinin yanı sıra İGD gibi yaygın ve ak­
tif bir gençlik örgütüne sahip TKP’ydi. TKP (TİP ve TSİP de aynı görüştey­
di) nezdinde o sırada sosyalist solun diğer büyük kesimini oluşturan Halkın
Kurtuluşu, Halkın Sesi, Halkın Yolu, Partizan gibi gruplar “Maocu bozkurt”
diye solun dışına atılmıştı.55 MLSPB, Acil gibi THKP-C izleyicileri ise dar

55 Bu bölünmelerin ağır bir faturası olan 1 Mayıs 1977 katliamında Devrimci Yol’un tutumu
önemlidir. Sonrasında bir kontrgerilla operasyonu olduğu açığa çıkan katliamın hemen ertesin­
de bazı günlük gazeteler, sorumluluğu “Maocu-Leninci çatışm asına ya da “Maoculara” yıkmış­
silahlı eylem grup özellikleriyle rakip bile sayılmayacak “kitleden kopuk”,
“goşist” gençlik gruplarıydı. Fakat Devrimci Yol zorlu bir rakip olarak gö­
rülüyordu; TKP çizgisiyle özellikle güncel politikanın temel sorunu olan fa­
şist teröre karşı tutum konusunda ayrışıyordu. Devrimci Yol, faşist saldırıla­
ra aktif bir karşı koyuşu gerekli görüyor ve bir devrimci iktidar alternatifi ya­
ratılmasını savunuyordu; buna karşın TKP faşistlerle kavgayı oyuna gelmek
olarak görüyor, faşist tırmanışın üstesinden MC partilerine karşı CHP ile ku­
rulacak ittifakla gelinebileceğini düşünüyordu. TKP açısından, tersi politika­
larla yürüyen Devrimci Yol’la daha baştan “Maocu bozkurt’Tar kadar olmasa
da düşmanca bir ilişki söz konusuydu. Örneğin 1976’da TKP’liler, DİSK’in
öncülük ettiği DGM’lere karşı mücadele kampanyasında Dev-Genç’in des­
tek amaçlı bağımsız mitingi ile Ocak 1978’deki “Halkın Devrimci Talepleri
Mitingi”ni katılmmaması gereken, “provokatif” eylemler olarak gördüler.56
Devrimci Yol da, öncelikle faşist saldırılara karşı koymayarak “teslimiyete”
yol açan, “CHP hükümetine bel bağlayan” ve solun bir bölümünü “düşman”
gören Sovyetik gruplara eleştiri oklannı yöneltti. Bu gruplan, “antifaşist ey­
lem birliği platformunun engelleri” olarak niteledi. Karşılıklı sert üslup, kav­
galara dönüştü. 1976’da Dev-Gençliler, İGD’nin İstanbul Şubesi’ni bastılar,
buradakileri dayaktan geçirdiler. TÖB-DER’in genel kurullannda iki grubun
taraftarları arasında kavgalar çıktı. Bu gerilim dergilerinde de yer verdikleri
olaylarla ülkenin pek çok yerinde tekrarlandı. Kavgalar sonraki yıllarda da
sürüp gitti. 1980’de İGD’liler, taraftarlan olan bir öğretmenin Devrimci Yol-
cularca öldürüldüğünü iddia etti.57
DGDF’nin kuruluşu nedeniyle yapılan bir söyleşide Başkan Mehmet Ali
Yılmaz’m sözleri TKP’ye duyulan kızgınlığı yansıtıyordu:

Fakat 1GD gibi tek bir görüşün oluşturduğu, tekkecilik zihniyetine dayanan
demekler kesinlikle federasyona alınmayacaklardır. Bu tekkeciler gençlik ha­
reketinin antifaşist, antiemperyalist eyleminin birliğini bozduğu içitı de ke­
sinlikle mahkûm edilmeleri gerekiyor.58

tı. Aynı şeyi DİSK, TİP yöneticileri ve TKP de yapıyordu. Katliamın nasıl gerçekleştiği ve kimle­
rin sorumlu olduğu konusunda bizzat mitinge katılan on binlerce kişi dahil herkesin kafasının
karışık olduğu sırada Devrimci Yol bunun “CIA, MİT, kontrgerilla”nın katliamı olduğunu yaz­
dı. Şöyle deniyordu: “Maoculuk edebiyatına hız verenler buıjuva basını ile aynı ağzı kullanmak­
tan gocunmayabilirler. Fakat biz devrimciler, bizzat revizyonistler [TKP, TİP, TSİP, DİSK kas­
tediliyor - V.E.] tarafından da körüklenen, faşist cinayetleri ‘Maocu-Leninci çatışması’ şeklinde
örtbas etmek isteyen kampanyaya 1 Mayıs katliamım alet ettirmeyeceğiz.’’ Devrimci Yol, sayı 2,
15 Mayıs 1977.
56 TKP, TİP, TStP’liler 1978’e kadar meşru bir kitlesel muhalefetin DİSK, TÛB-DER gibi kitle ör­
gütlerinin öncülüğünde yapılması gerektiğini, diğer tür girişimlerin faşistlerin saldınsına açık
olduğunu ileri sürüyordu.
57 Hakkı Ûznur, Derin Sol, Cilt 1, s. 462.
58 Devrimci Gençlik, sayı 12, Eylül 1976.
 Devrimci Yol ile TKP’nin faşizme karşı mücadele ve CHP ile ilişkiler ko­
nusundaki farklılıkları, 1975-80 döneminde sosyalist solda görülen belki de
en anlamlı ve gerçek politik ayrışmaydı. Ayrışmanın taraflarını, Devrimci
Yol aleyhine CHP’ye, sosyal demokratlara ya da bazı sol aydınlara kadar ge­
nişletmek mümkündü. Bu yelpazenin ortak yaklaşımı, MC partilerinin itti­
fakının MHP kaynaklı gelişen faşist hareketi bir CHP hükümetinin engelle­
yebileceğiydi.
Devrimci Yol’un giderek gençlik sınırlarını aşarak, toplumun çeşitli ke­
simlerinde ve Anadolu’da destek bulması, ayrıca tabanını da etkilemesi CHP
için rahatsız ediciydi.59 1978’de CHP azınlık hükümetinin kurulmasıyla bu
rahatsızlık daha belirgin bir hal aldı. CHP yönetimi çok daha önceden mesa­
fe koyduğu sosyalist solun bir bölümünü “sağ-sol çatışmasını önleme” prog­
ramı kapsamında bu kez “terörist” kategorisine soktu.60 TKP, TİP, TSİP,
TİKP ve DİSK’in, basındaki sosyal demokrat ya da bazı sol yazarların des­
teklediği bu görüş, Devrimci Yol’un da aralarında bulunduğu, faşist hareke­
tin yaşam alanlarında şiddet ile egemenlik kurma girişimine karşı duran sos­
yalist gruplan gayrimeşru ilan ediyordu. Tartışma “sağ-sol çatışması”, “sağ
terör”, “sol terör”, “bireysel terörizm” kavramları çerçevesinde yürüyordu.
Ecevit, solun eylemsizlik sürecine girerek hükümeti bir faşist darbe tehli­
kesine karşı desteklemesini istiyordu. Öyle ki, 16 Mart 1978’de, 7 öğrenci­
nin katledildiği İstanbul Üniversitesi’ndeki saldınnın ardından gelişen pro­
testo gösterilerini, hükümeti yıkmak isteyen güçlerin tuzağına düşmek ola­
rak yorumladı. DİSK’in 20 Mart’ta katliamı protesto amaçlı 2 saatlik “Faşiz­
me ihtar” genel grevini de yasadışı ilan edip soruşturma açtırdı. Devrimci
Yol ise Ecevit hükümetinin, antifaşist güçlerle birlikte faşist ve egemen güç­
lere karşı tutum almak yerine sürekli tavizler vererek tersini yaptığını ve 12
Mart sürecinde halk muhalefetini bastıran “Nihat Erim rolü”ne sürüklendi­
ğini savunuyordu. “Bireysel terörizm”, “sağ-sol çatışması” nitelemelerini de
bir yönüyle “gemi azıya almış faşist terörü” gölgeyen diğer yönüyle de anti­
faşist mücadeleyi “terör” kefesine koyan bir yaklaşım olarak reddediyordu.61

59 Buna Kurtuluş, Halkın Kurtuluşu, Halkın Yolu gibi kitlesel gruplar da dahildi.
60 Ecevit hükümetinin kuruluşundan bir ay sonra, Şubat ayında, Emniyet Genel Müdürlüğü’ne ait
olduğu belirtilen ve büyük gazetelerde yer alan genelgede, Dev-Yol grubunun kendinden olma­
yan gruplara, emniyet ve ordu mensuplarına, karakollara saldırılar düzenleyeceği belirtiliyor­
du. Devrimci Yolcular, bunun kendilerine yönelik “karanlık bir tertip” olduğunu açıkladılar ve
İçişleri Bakanlığı’na kadar çıktılar. Bakan, genelgeyi yalanlıyordu, ancak Hürriyet, Tercüman gi­
bi gazeteler, bu genelge üzerinden yayınlar yapmıştı. Devrimci Yol, sayı 15, 21 Şubat 1978.
61 Devrimci Yoî’un 24 Ekim 1978 tarihli 23. sayısında Cumhuriyet yazan Uğur Mumcu’ya yöne­
lik eleştirel bir yazıda şöyle deniyordu: “Faşist terörün her namuslu insan hayatını tehdit altı­
na alan bir azgınlığa ulaştığı bir dönemde, Cumhuriyet Gazetesi ve Uğur Mumcu, faşizme karşı
mücadele saflarında yer almaları gerekirken ne idüğü ve kime hizmet ettiği belirsiz (daha doğ­
rusu belli!) bir ‘terörizme karşı mücadele’ kampanyası yürütüyorlar. Marksizm-Leninizmin bi-
Ecevit hükümeti döneminde sürüp giden bu tartışmalar içinde Devrimci Yol,
solcu çevrelerin biricik gazetesi görünümündeki Cumhuriyet’i 15 gün sürey­
le boykot etti. 25 Eylül-9 Ekim 1978 tarihleri arasında süren bu boykot kam­
panyasının gerekçesi şöyle açıklanmıştı:

reysel terörizme ne kadar zıt olduğunu ispatlamaya çalışıyorlar; bu yolla, faşist saldırılar karşı­
sında tam bir meşru ve haklı bir savunma durumunda bulunan devrimcilerin her türlü anti-fa-
şist direniş eylemini mahkûm etmeye çalışıyorlar.
Bu tutumun, faşist saldırganlan aklamaya, onların halk düşmanlıklarının üstünü külleme-
ye, yaşanılan gerçekleri bulandırmaya çalışan Hürriyet Gazetesinin tavrından hiçbir farkı ol­
mayan bir tavır olduğu iyi bilinmelidir. Ortada birtakım teröristler var. Hem sağda, hem sol­
da. ‘Anarşi’yi bunlar yaratıyorlar. Bunlar temizlenirse, bunların elindeki silahlar alınırsa her-
şey düzelecek.
U. Mumcu’nun sahip olduğu bakış açısı olaylanjı nedenini nerdeyse tabancaların varlığına
bağlıyor. (En mühim mesele şu silah kaçakçılığının önlenmesi meselesi!) Televizyondaki ‘ünlü’
konuşmasında da herkesi silaha karşı çıkmaya çağnyordu. U. Mumcu, halkımızın, Bahçeliev-
ler’de katledilen TİP üyeleri gibi tamamen savunmasız bir durumda kalmasını mı istiyor? (Fa­
şistler nasıl olsa onun lafını dinlemez. Oysa halkımızın içinde -h â lâ - U. Mumcu’nun çağrısına
uyacak bazı saf kişiler bulunabilir!) Eğer bir avuç faşist köpeğin koca bir halkı teslim alması is­
tenmiyorsa bu türlü darkafahlıklardan kurtulunmahdır.
Ülkemizdeki yaşanan gerçekleri, ‘bireysel terörizm’, ‘şiddet eylemcileri’, ‘terörizme karşı mü­
cadele’ gibi buıjuva safsataları ile çarpıtmaktan vazgeçilmelidir. Çünkü sorun, silahlar değil, si­
lahların arkasındaki siyasettir. Bütün bir emekçi halkı teslim almaya yönelen silahlı zorbalar­
la, eline ne geçirebilirse onunla, dişiyle tırnağıyla zalimlere karşı direnen halk güçleri bir tutu­
labilir mi?
Daha ötesi, ‘bireysel terörizm’den sözettin mi, faşist saldırıların arkasındaki sömürücü sınıf­
lan ve onlann siyasetlerini gözardı ediyorsun demektir. Herşeyden önce, faşist saldın ve kat­
liamlar bireysel teröristlik olarak gösterilemez. Faşist güçler örgütlü ve sistemli bir hareketin
bir parçası olarak saldınyorlar. Bombayı atan, silahın tetiğini çekenler tek tek kişiler olabilir­
ler. Ama onlar örgütlüdürler. Resmi-sivil, gizli-açık, örgütleri ve partileri vardır. Örgüdü ve sis­
temli, bir siyasi hareketin bir parçası olarak teröre başvuruyorlar. Mücadele edilmesi, yıkılması
gereken şey bu faşist terör hareketidir. Yoksa, sorunu ‘bireysel terörizme ve şiddet eylemcileri­
ne karşı mücadele’ olarak göstermeye kalkarsan, karşısında sadece (zaman zaman faşist hareke­
tin kendisinin de öldürmekten çekinmediği) Cengiz Ayhan gibi 5-10 dengesiz serseriden başka
kimseyi bulamazsın ve bunlann bir kısmının yakalanıp hapsedilmesiyle de işlerin halledildiğini
sanırsın. Oysa faşist hareket, bunlann yerine yenilerini bulmakta hiçbir güçlük çekmez. (...) Ül­
kemizde faşist güçlerin bütün bir emekçi halkı yıldmp-teslim almaya yönelik saldınlan ve bü­
tün emekçi halk güçlerinin buna karşı direnişlerinden oluşan çatışmalann, ülkemizde bir iç sa­
vaş doğrultusunda derinleştiği herkesin görebildiği, bir şeydir, lktidan alacak bir durumda bu-
lunmamalanna rağmen, devrimcilerin bu çatışmalara karşı çıkması ve hükümetten bu ‘anarşiyi’
önlemesini beklemesi düşünülemez.
(...) Bugün ülkemizde son derece önemli günler yaşandığı bir gerçektir. Sadece Marksistle-
rin değil, bütün yurtsever-aydın kişilerin tutarlı bir anti-faşist tutum içinde bulunması gereki­
yor. Kimse, Marksizmin, ‘bireysel terörizme’ ve ‘şiddet eylemciliğine’ ne kadar karşı olduğu üze­
rine konferanslar vererek kendi evinin kapısının çalınmasını bekleme hakkına sahip olmama­
lıdır. Her dürüst ve yurtsever insan, gerçekten boş laflan bir yana bırakarak, bütün halkımızın
faşist terör hareketi karşısındaki direnme hakkını en yürekli bir şekilde savunmalıdır. Barış ha­
yalleri yaymaktan vazgeçmelidir.
Faşist güçler bütün bir halka karşı acımasız bir yok etme ve yıldırma savaşı yürütüyorlar. Bu
savaşı ya onlar kazanacak, ya da halk kazanacak. Bu gerçeği anlamak için, Doğan Ûz’leri, Bed­
rettin Cömertleri ve daha dün Karafakioğlu’nu öldüren silahın namlusunu alnımıza doğrultul­
muş olarak görmek mi gerekiyor?”
 Cumhuriyet gazetesi belli bir süredir Ecevit hükümeti tarafından gündeme ge­
tirilen ve açıkça halkımızın çıkarlarına ters düşen tüm uygulamaları olumla­
ma, hatta rasyonalize etme çabalan içine girmişti. Cumhuriyet, ‘ilerici’ ve ‘sol’
görüntü ile Ecevit hükümetinin halklanmızın çıkarlarına ters düşen tüm uy-
gulamalan için kamuoyu oluşturma görevi yüklenmişti.62

Kampanya sırasında iki taraf birbirlerine sert suçlamalar yöneltti.63

Ecevit hükümeti, büyük umudar besleyen halkın sol kesimi için tam bir ha­
yal kınklığıydı. Faşist terör etkisizleşmek bir yana birçok katliam girişimine ya
da 16 Mart, Sivas, Maraş gibi büsbütün katliamlara dönüşmüştü. Büyük şehir­
lerde aydınlara, öğretim üyelerine yönelik suikastlar, rastgele solcu öğrencile­
rin kaçmlıp işkence edildikten sonra çuval içinde bir tarafa bırakılması, sol-
culann oturduğu kahvehanelere, üniversite ve liselere en kalabalık anlannda
bombalar atılıp kürşun yağdırılması, Anadolu’nun il ve ilçelerinde Sünni hal­
kın kışkırtılarak Alevi mahallelerine saldınlar düzenlenmesi sıradan olaylar­
dı artık. Ecevit hükümetinin başansızlığı, “can güvenliği”ni ancak halkın ken­
disinin sağlayabileceğini savunan ve bu uğurda çatışmalarda kayıplar veren
Devrimci Yol gibi gruplan haklı çıkarmıştı. 1979 yılına girildiğinde Devrimci
Yol’un -1978’deki bölünmeye karşın-1977 sonlannda görülen, dağınık, sınırlı
ilişkilerinden çok daha yaygın, etkili bir harekete dönüştüğü gözlenebiliyordu.
Devrimci Yol 1977-1985 arasında 400 civarında taraftarını çatışmalarda
kaybetti. Ölenlerin 42 şehre dağılmış olması (o yıllarda 67 il mevcuttu) yay­
gınlığının boyutlannı gösteriyordu.64 Kuşkusuz sözü edilen bu iller arasında
sağın ya da MHP’nin tartışmasız etkinliğinin sürdüğü Yozgat, Nevşehir, Kas­
tamonu, Konya, Kütahya gibi iller de vardı ve tahmin edilebileceği gibi bura­
daki varlığı cılızdı. Yine bu listede sol ve sosyalistlerin kalesi durumundaki
Tunceli yoktu ve burada da etkin sosyalist güçlerden biriydi. Ankara’nın öğ­

62 Devrimci Yol, sayı 23, 24 Ekim 1978.

63 Boykotla ilgili diğer sosyalist grupların tutumuyla ilgili de şunlar yazılmıştı: “Kitle, Yürüyüş, haf­
talık KSD, hepsi hakkımızda ‘zorbalık’ iddialarına dört elle sarılıp Cumhuriyet safında yer alarak,
boykot ve bize eleştiriler yönelttiler. ‘Kitle’ciler, İlerlemeciler, ‘Yürüyüş’çüler ya Cumhuriyetin
zorbalık kullanıldığı suçlamalarını, ya da alternatifi olmadığı gerekçelerini boykotumuza kar­
şı kullanarak Cumhuriyet’in yanında saf tuttular, İlerlemeciler ‘Bir ekmek, üç Cumhuriyet’ diye­
rek boykotu kırmaya çalıştılar. Hepsi ‘bireysel terörizme ve maceracılığa’ karşı olan ve CHP’den
terörizmi önlemesini isteyen revizyonistlerin yanlarında askıcı şaşkınların da saf tutması da bir
başka ilginç olaydı.” Devrimci Yol, sayı 23, 24 Ekim 1978.
64 Devrimci Yol kaynaklarına göre, 1976’dan 12 Eylül askeri darbesine kadar olan dönem içinde
çatışmalarda 292 taraftan hayatını kaybetti. Bunlardan tespit edilenlerinin illere dağılımı şöy-
leydi: Ankara 53, İstanbul 40, Ordu 16, Adana 13, Artvin 9, Malatya 9, Manisa 8, Uşak 8, İz­
mir 7, Kars 7, Bursa 6, Denizli 6, Balıkesir 5, Gaziantep 5, Samsun 5, Trabzon 5, Aydın 4, Hatay
4 , Afyon 3, Edime 3, Erzurum 3, Tokat 3, Niğde 3, Amasya 2, Çorum 2, Eskişehir 2, Konya 2,
Nevşehir 2, Sivas 2, Ağn 1, Antalya 1, Çanakkale 1, Elazığ 1, tzmit 1, Kastamonu 1, Kırşehir 1,
Kütahya 1, Mardin 1, Mersin 1, Muğla 1, Urfa 1, Yozgat 1. 12 Eylül 1980-1985 arası dönemde
asker ya da polisle girilen çatışmalarda, işkence veya idam edilerek öldürülenlerin sayısı 107’dir.
renciler, öğretmenler, mühendisler, memurlar gibi değişik toplumsal kesim­
lerinde, Elmadağ, Balgat, Tuzluçayır, Emek, Altındağ, Dikmen, Yenidoğan,
Mamak gibi birçok gecekondu semtinde Doğu Karadeniz’de Artvin’de, Or­
du’nun başta Fatsa olmak üzere çeşitli ilçelerinde, Amasya’nın Suluova, Hav­
za, Merzifon gibi ilçeFerinde alternatif politik güç haline geldi. Ordu’dan Ga-
ziantep’e inen hat boyunca Karadeniz’in fındık üreticilerinden Hekimhan’ın
maden işçilerine, Alevi Türk ya da Kürt köylerinden Sünni köylerine kadar
değişik sınıfsal, etnik ve dinsel grup içinde güçlü bir örgütlenme potansiyeli
yaratmış olması, sosyalist hareketin Anadolu’daki coğrafyası ve mücadele ör­
güt ve biçimleri konusunda önemli ipuçları sunabilirdi. Dikkat çekici olan­
sa, hareketin bu denli yaygınlaşmasına karşın başta Diyarbakır olmak üzere,
geleneksel Kürt illerindeki varol(a)mayışıydı.
Bir başka sorun, tabii ki en önemlisi, yerel düzeyde orantısız da olsa yayıl­
mış bu gücün, ulusal politika düzleminde hangi araçlarla ve ne şekilde ken­
disini alternatif bir güç olarak ortaya koyabileceğiydi. Günlük Demokrat ga­
zetesinin yayma girmesi bu araçlardan biriydi. Sonraki yıllarda bir legal par­
ti kurulmamış olmasının eksikliğine dikkat çekilmişti. Öte yandan strate­
jik tespitlerin vurguladığı yerel “silahlı direniş birlikleri”nin merkezileşerek,
“silahlı direniş hareketi”nin temeli olmasıydı.65 Merkezi düzeyde dar bir as­
keri örgüt kurulmuştu, “Devrimci İstihbarat Teşkilatı” da bir gerilla savaşı­
nın güzergâhlarıyla ilgili araştırmalar yapıyordu, ama besbelli ki bunlar orta
ya da uzun erimli bir çalışmanın ilk adımlarıydı.
Geriye güçlü protesto hareketlerinin örgütlenmesi kalıyordu. Bu konuda
süregelen ve alışılagelmiş en önemli araç afiş, bildiri, duvar yazılan, kahve­
hane konuşmalan, yasal-yasadışı gösteri ve miting gibi araçlarla sürdürülen
belirli konulara odaklanmış kampanyalardı. Amaç her seferinde daha geniş
bir kitle gücünü, daha geniş bir coğrafyada seferber edebilmekti. Ancak her
seferinde ulusal ya da yerel düzeyde suikastlar, katliamlar öncelikleri değişti­
riyordu. Örneğin 1978 sonlannda Ecevit hükümetinin devaülasyon ve zam-
lanna, Meclis’ten geçirmeye çalıştığı yeni baskı yasalarına karşı 13 ilde di­
ğer sol güçlerle de işbirliği halinde mitingler tasarlandığında Maraş katliamı,
hepsinin önüne geçen, eldeki tüm olanaklarla bir protesto hareketi gerekti­
ren yeni bir gelişmeydi, ve henüz bu sürerken sıkıyönetim rejimine geçiş ye­
ni bir değerlendirmeyi gerektiriyordu.

65 “Direniş Komiteleri aşağıdan yukarıya doğru giderek daha genişçe alanları kapsayacak şekilde
kademeli olarak merkezileştirilmelidir. Bu çaba, ülke çapındaki bir Birleşik Direniş Cephesinin
oluşturulmasının en önemli halkalarından biri olacaktır. Direniş Komitelerinin ve Silahlı Dire­
niş Birliklerinin oluşturulması ve ülke çapında merkezileştirilmesi, proletaryanın öncü savaşçı
partisinin rehberliğinde faşizme karşı halkın zaferini gerçekleştirecek bir Silahlı Direniş Hare­
ketinin oluşturulmasında önemli bir yer tutacaktır.” Direniş Komiteleri ve Faşizme Karşı Müca­
dele broşürü.
 Sadece bu değildi, kitlesel protestolarda hareket kendi başına, ancak taraf­
tarlarını seferber edebiliyor, örneğin asla TÖB-DER’in öncülük ettiği Türki­
ye’nin çeşitli illerinde gerçekleştirilen kitlesel “Faşizmi ve Pahalılığı Protes­
to Mitingleri” ya da DİSK’in öncülük ettiği DGM’ye karşı kampanyalarda ol­
duğu gibi iz bırakan genel direnişlere dönüştüremiyordu. Daha çok birkaç
yüz kişiden birkaç bin kişiye değişen eşzamanlı bir kentin ya da ülkenin et­
kin olunan değişik bölgelerinde gösterilerdi söz konusu olan. Bu eylemlere
bazı özel dönemlerde üniversite, yüksekokul ve liselerde forumlar, boykot­
lar, işgaller de eşlik edebiliyordu.
1980 yılının 1 Mayıs’mda örgüt, gücü olduğu her yerde, bu tarz onlarca
gösteri gerçekleştirdi. En güçlü olunan Ankara’da 5 semtte katılımın 800 ki­
şiden 1.000 kişiye değiştiği dört gösteriden Devrimci Yol’da söz ediliyordu.
Tuzluçayır, Piyangotepe, Dikmen, Şentepe, Güventepe semtlerinde akşam
saatlerinde eşzamanlı bu gösteriler, polis ya da jandarma müdahalesine karşı
silahlı militanların güvenliği altında, ateşler yakılarak, sloganlar ve pankart­
lar asılarak yapılmış, bazılarında silahlı çatışmalar çıkmıştı. Gösterilerin İs­
tanbul’da daha sönük olduğu anlaşılıyordu, 7 ayrı semtte, diğer siyasi grup­
larla birlikte 50 kişiden 300 kişiye kadar değişen sayılarda korsan gösteriler
yapıldığı yazılıyordu. Ülkenin çeşitli yerlerindeki yasal ya da yasadışı göste­
rilere katılımın en çok 40-50 bin kişi civarında olduğu anlaşılıyordu.
1979 Aralık’ındaki Seçimin boykotu, siyasal etkinin ölçülebileceği bir baş­
ka kampanyaydı.
Seçim boykotunda Devrimci Yol, Halkın Kurtuluşu ve Halkın Birliği ile it­
tifak yaptı.
Boykot gerekçesi şöyle açıklanıyordu: “Seçimler sıkıyönetimin faşist baskı
politikalarına karşı direnişin yaygınlaştırılması ve halkın kendi iktidar alterna­
tifinin ortaya konulması noktasından ele alınmalıdır. Bu açıdan yaklaşıldığın­
da, bu siyasetin hayata geçirilmesi için bugün en uygun yol seçimlerin boykot
edilmesidir.”66 Devrimci Yol, “faşizmle uzlaşmak”, “yeni baskı politikalarına
yönelmek”le “halka ihanet eden” Ecevit hükümetinin son olarak Maraş katlia­
mının ardından 13 ilde sıkıyönetim ilan etmesini “yeni bir dönemin başlangı­
cı” görüyordu. Ecevit, sıkıyönetim isteyen faşist güçlere “teslim olmuş”, daha
önemlisi “açık faşist rejim” için kapıyı aralamıştı. Artık faşist güçler “açık fa­
şist rejime doğru zorlamaya” başlayacaktı. “Bugün artık sorun” “sol görünüm­
lü bir hükümet aracılığıyla sürdürülen baskı döneminin” “ne kadar devam
edeceği”, “açık faşist rejime doğru ne şekilde gelişeceği ve bu gelişmenin ön­
lenip önlenemeyeceği”ydi.67 “Bugün, CHP hükümeti altındaki tüm baskı poli-

66 “Namluların Gölgesindeki Seçim Aldatmacasına Hayır! Tek Yol-Tek Alternatif Halkın Kendi İk­
tidarıdır”, Devrimci Yol, sayı 30, 3 Eylül 1979.
67 “Sıkıyönetim, Gelişmeler ve Faşizme Karşı Yeni Görevler”, Devrimci Yol, sayı 26, 5 Ocak 1979.
tikalanna ve sıkıyönetimin bütün demokratik haklarımızı gasp etmesine karşı
mücadelenin asıl anlamı ve değeri, bu mücadelenin bir açık faşist rejime geçi­
şe karşı mücadelenin vazgeçilmez bir parçası olmasındandır.”68
Devrimci Yol, derneklerin kapatıldığı, toplantı ve gösterilerin yasaklan­
dığı, devrimcilerin tutuklandığı ve ifade özgürlüklerinin engellendiği sıkı­
yönetim uygulamaları altında bir seçimin “demokrasi oyunu”ndan başka
bir şey olmadığını söylüyordu. Geçen dönem içinde “milyonlarca emekçi­
nin gözünde seçimlerin hiçbir şeyi değiştirmediği”69 ortaya çıkmıştı. Şartlar
“halkın kendi devrimci iktidar alternatifini vurgulamak” açısından “son de­
rece elverişli”ydi.70 “Halkın iktidarı” kavramı da, direniş komiteleri bünye­
sinde “somutlanmalı”ydı.71 Kampanyanın afiş ve pankartlarını “Namluların
gölgesindeki seçim aldatmacasına hayır”, “Tek yol-tek alternatif halkın ken­
di iktidarıdır” sloganları süslüyordu.
14 Ekim 1979’daki senato üçte bir yenileme ve milletvekili ara seçimi sos­
yalistlerin güçlerinin sınandığı önemli bir seçimdi. TİP, TSİP, SDP gibi parti­
lerin yanı sıra TKP, Kurtuluş, Emeğin Birliği gibi sosyalist gruplar da bağım­
sız adaylar yoluyla katılmıştı bu seçime. Bunların aldıkları oylar sosyalistle­
rin etkiledikleri güçler hakkında fikir veriyordu. Boykotun etkisi ise spekü­
latifti. Seçimden yüzde 12 oy kaybıyla yüzde 29’a düşmüş (1977 genel se­
çimlerinde yüzde 41,3) CHP kesin yenilgiyle çıkmıştı. AP yüzde 8 oy artışıy­
la yüzde 46’ya yükselmişti. MSP yüzde 1 civarında oyunu artırmış 4 senatör­
lük elde etmişti, MHP’nin de küçük bir oy kaybı vardı ve 1 senatörlük almış­
tı. Seçimlere katılım ise 1977 seçimlerine göre yüzde 3 düşüş göstermişti.72
Devrimci Yol ise 32. sayısının kapağında iri puntolarla seçim sonuçlarını
şöyle değerlendirdi:

Boykot etkili bir siyasi protesto olarak gerçekleşti.

Bütün buıjuva güçlerinin aldatıcı yüzde hesaplan ile çarpıtmaya ve örtbas
etmeye çalıştığı gerçekler:
- Seçimlere katılım 1977’ye göre 1 milyona yakın azaldı.
- AP iddiaların aksine ciddi bir oy artışı sağlayamadı.
- Sağ oylarda artış yok.
- CHP oylanndaki 1 milyona yakın azalma, hükümetin sağ tutumuna kar­
şı bilinçli ve güçlü bir protesto hareketidir.

68 A.g.y.
69 “Namluların gölgesindeki Seçim Aldatmacasına Hayır! Tek Yol-Tek Alternatif Halkın Kendi İk­
tidarıdır”, Devrimci Yol, sayı 30, 3 Eylül 1979.
70 A.g.y.
71 A.g.y.
72 “14 Ekim 1979 Cumhuriyet Senatosu Üyeleri Üçte Bir Yemleme ve Milletvekili Ara Seçimi So­
nuçlan”, DİE Yayın No: 908.
 Bu değerlendirmelerden sadece sonuncusu belki gerçeğe kısmen yaklaşı­
yordu. Öte yandan boykotun siyasal etkisinden, AP lideri Süleyman Demi­
rci'm Cumhurbaşkanı’na çıkarak seçim güvenliği konusunda endişelerini
dile getirmesinden ve seçim günü olağanüstü askeri ve polisiye önlemlerin
alınmış olmasından yola çıkarak bahsedilebilirdi.
Devrimci Yol, iktidara karşı güçlü protesto hareketlerinden tek başına ba­
şarılı sonuç alamayacağının ve bu güçten uzak olduğunun farkındaydı. Cep­
hesel nitelikte “birlik”ten yanaydı ve sık sık birlik çağrılan yapıyordu. Özel­
likle “açık faşizme geçiş” olarak gördüğü sıkıyönetim sürecinde “faşizme
karşı birleşebilecek bütün güçlerin birleştirilmesi ve ortak eylemin örgütle­
nebilmesi devrimcilerin önünde duran en acil bir görev olmaktadır,”73 di­
yordu. Rejimle uzlaşma halinde gördüğü TKP, TİP, TSİP ve TİKP’i böyle-
si birliğin dışında tutuyordu. 1 Mayıs 1980 direnişi için, güç birliği çağrısı­
na katılan gruplar, Devrimci Yol’un, birlikte hareket edebileceğini düşündü­
ğü gruplardı aynı zamanda. Toplantılara Halkın Kurtuluşu, Devrimci Sol,
Sosyalist Vatan Partisi, Kurtuluş, Birikim, Devrimci Halkın Birliği, Devrimci
Halkın Yolu, Ala Rızgari katıldı. DHB, DHY ve Kurtuluş daha sonra toplan­
tılardan çekildi. Devrimci Yol’un kısmen istikrarlı bir eylem birliğini Halkın
Kurtuluşu’yla 1979-80 arasında sürdürebildiği gözlemleniyordu.
Sosyalist solun yukarıda sıralanan gruplarıyla işbirliği güçlü bir sosya­
list muhalefet için hayli yetersizdi, ancak bu bile, Devrimci Yol dahil, sos­
yalist solda hâkim, rekabetçi-sekter yaklaşımlardan ötürü olanaksızdı. Her­
kes, kendisini proletaryanın öncüsü, temsilcisi görüyor, kendi öne sürdüğü
ilkelere diğerlerinin katılmasını bekliyordu. Bu sekter yaklaşım günlük mü­
cadelede, sol içi çatışmalara varıyordu. Her ne kadar Devrimci Yol, sol içi ça­
tışmaları eleştirse de, etkin olduğu yerlerde diğer gruplara siyaset yaptırma­
mak, saldırılar düzenlemek ve cinayet işlemekle suçlandı, TKP’liler, Halkın
Kurtuluşçuları, Kurtuluşçular tarafından. Sol içi çatışmalarda taraftarlarını
kaybetmiş, karşı gruplardan insanların ölümüne yol açmıştı.74
Bu çatışmalardan en yaygını ve önemlisi 1980 Haziran’mda Kurtuluşçu-
larla neredeyse bir hafta süren iki kişinin ölümü, pek çok kişinin yaralanma­
sıyla sonuçlanan çatışmalar zinciriydi. İki grup arasındaki suçlamalar 1 Ma­
yıs kutlamalarına ilişkin fikir ayrılıklarıyla şiddetlenmişti, Devrimci Yol Kur-
tuluş’u güç birliği platformundan ayrıldığı için “bozgunculukla, Kurtuluş
Devrimci Yol’u DİSK’in kampanyasını “sabote” etmekle suçluyordu. Bu ge­
rilim 3 Haziran’da bir Kurtuluşçu’nun fevri nedenlerle Devrimci Yolcu ola­

73 “ABD-Türkiye ilişkileri ve Artan Sıkıyönetim Terörü”, Devrimci Yol, sayı 28, 25 Mayıs 1979.
74 Ayrıntılar için bkz. Hakkı Öznur, Derin Sol, Çatışmalar-Cinayetler-İnfazlar 2 cilt, Alternatif Ya­
yınlan, Ankara, Ekim 2004. Kitap farklı amaçlarla yazılmış olsa da sol içi çatışmalann etraflı bir
derlemesi niteliğindedir.
rak bilinen bir kişi tarafından tabancayla öldürülmesiyle tırmandı. Kurtuluş,
Devrimci Yol’u bu tür saldırılara sessiz kalarak, saldırganları koruyarak teş­
vik ettiği gerekçesiyle sert bir şekilde eleştirdi. Günlerce süren çatışmalar iki
grubun Ankara’da ayrı ayrı kampanyalarla andıkları 15-16 Haziran işçi dire­
nişinin yıldönümü etkinliklerinde başladı, Antalya’ya da yayıldı.

12 Eylül
12 Eylül askeri darbesi teorik modeli bakımından Devrimci Yol için sürpriz
değildi. Mahir Çayan’m görüşlerine uygun olarak rejimi, “gizli ya da açık ic­
ra edilen sömürge tipi faşizm” olarak görüyordu; askeri bir darbe siyasal ön­
görüleri içinde yer alıyordu. 1978 Aralık’mda Ecevit hükümetinin 13 ilde
ilan ettiği sıkıyönetimi de “açık faşist rejime geçiş doğrultusunda çok önem­
li bir gelişme”75 diye değerlendirmişti. Birkaç ay sonraki bir yazıda “Herkes
biliyor ki bugün Türkiye, bir askeri faşist diktatörlüğün eşiğine getirilmiş­
tir ve bu egemen güçlerin gündemindeki siyasi programlarının başında yer
almaktadır”76 deniyordu.
Devrimci Yol, 12 Eylül öncesi son sayısında,77 darbe ihtimallerini de içe­
ren iki yazıya yer verdi. Birincisi, “Faşizm ve İç Savaşta Ordunun Artırılan
Rolü”, İkincisi de “Ortadoğu ve Türkiye’de Durum ve ABD Çıkarları” baş­
lıklı yazıydı.
İlkyazı “Cunta söylentilerinin son günlerde çok yaygınlaşmış olduğu”ndan
söz ediyordu, ama bu söylentilerin ciddiyetinden emin değildi:

Eğer bu söylentiler Ecevit gibi bililerini korkutarak bir şeyler yaptırtmak gi­
bi bir maksatla çıkartılmış değilse, ordunun yönetime el koymasıyla işlerin
ve ‘anarşinin’ düzelebileceği şeklindeki ham hayallerin bir kısım yüksek rüt­
beli subaylarca da paylaşılmaya başlandığına işaret eder... Ordunun yöneti­
me doğrudan el koymasıyla Demirel’in istediği biçimde iç savaşa katılma­
sı durumları arasında ne fark olacak? Demirel kendisi hükümette ohnak ko­
şuluyla, ordunun, faşizm lehine olmak üzere istediğini yapmasını sağlamaya
çalışıyor ve bir dereceye kadar da başarılı oluyor. O halde darbe söylentileri
mesnetsiz de olsa, ordunun halka karşı savaşa giderek artan ölçüde sokulma­
sı karşısında devrimcilerin görevleri açısından değişen fazla bir şey yoktur.

Her iki yazıda da gözlemlenen, önemli görülen noktanın doğrudan ordu

müdahalesi olasılığından ziyade, ülkücü komandoların saldırıları ve buna
karşı direnişle tanımlanan “iç savaşa” “ordu”nun dahil edilmesiydi. İkinci

75 Devrimci Yol, sayı 26, 5 Ocak 1979.

76 Devrimci Yol, sayı 27, 7 Nisan 1979.
77 Devrimci Yol, sayı 37, Ağustos 1980.
 yazıda, “Bugün egemen güçler açısından ağırlıklı olarak söz konusu edilme* j
si gereken sorun, ordunun işçilere ve halka karşı doğrudan bir taraf olarak ;
kullanıldığı bir iç savaş sürecinin geliştirilmesi açısından değerlendirilmeli* !
dir. Sivil faşist çetelerin, işçilerin-devrimcilerin ve halkın üzerine saldırtıi*
ması ile başlatılan bir iç savaş süreci, şimdi artık resmi devlet güçlerinin hal»
ka ve devrimcilere karşı daha etkin bir tarzda saldırtıldığı bir aşamaya doğ­
ru geliştirilmektedir” deniyordu. Sıkıyönetim uygulamaları, Fatsa’daki Nok­
ta operasyonu ve Çorum olayları bunun kanıtıydı.
Darbe nedeniyle yayınlanan Kasım 1980 tarihli bildiride cuntanın, “ABD
emperyalizminin Ortadoğu’daki çıkarları”na uygun “askeri bir açık faşist
diktatörlük” olduğu, “sömürü düzeninin restorasyonu”nü amaçladığı yazılı­
yordu. Bildiriye göre, cuntanın MHP’ye de tavır alması “sağa da sola da kar­
şı görüntüsü yaratma” arzusundan kaynaklanan bir “savaş hilesi”ydi, ama­
cı “devrimci hareketi yok etmek”ti; “sivil faşist hareketin rolünü” “cunta ,
üstlenmiş”ti. Mücadelenin ve iç savaşın daha da şiddetleneceği öngörülüyor- j
du: “Bugün ordunun doğrudan müdahalesi yaşanan çatışmaları daha da de- ;i
rinleştirecek ve iç savaşı bugünkü yaygın boyutlarından daha ileri boyutlara,
daha yaygın ve kitlesel silahlı çatışmalara doğru götürecektir.”
Devrimci Yol’a yönelik operasyonların başladığı, üst komitenin yakalan­
masından kısa bir süre önce kaleme alınan Ocak 1980 tarihli “Bir Değerlen­
dirme” adlı yazıda, ‘'kitlesel mücadelelere” çok daha temkinli yaklaşılıyor,
yeni dönemin örgüt ve mücadele biçimleriyle ilgili eğilimler tartışmaya açı­
lıyordu.
12 Eylül öncesinin temel örgüt biçimi olan direniş komitelerinin “sivil fa­
şist güçlerin saldırılarına karşı doğan tepkilerin bir örgütlenme alanı” olma­
sı itibariyle ve artık, “bu çatışmaların gerilemesi” nedeniyle kitleselliklerini
önemli ölçüde kaybedeceği ve daralacakları öngörülüyor, bunların yerini be­
şer onar kişilik gruplar halinde örgütlendirilecek cuntaya karşı direniş bir­
liklerinin alacağı söyleniyordu. “Demokratik hakların gaspı”, “idamlar ve iş­
kencelerle cunta, çoktan sivil faşist saldırılan geride bırakmış”tı. Bu saldın-
lann “kısa süreli ve geçici bir durum olmadığı” da belliydi. “Halk kitleleri­
nin kısa sürede harekete geçeceğini beklemek mümkün değil”di. İlk aşama­
da cuntanın saldınlanna karşı direniş yürütülmeli, demokratik hakların gas­
pına karşı mücadele edilmeli, halk mücadeleye cesaretlendirilmeliydi.
Cuntaya karşı mücadelenin merkezi şehirlerdi. “Buralarda yoğunlaşmış iş­
çi ve emekçi kitleler cuntaya karşı harekete geçirilmeden kırsal alandaki mü­
cadele” geliştirilemezdi ve başanya ulaştmlamazdı. Yoğun takip, baskı, kon­
trol mekanizması nedeniyle gerilla taktikleriyle hareket edecek küçük, dar
örgütler kurulmalı, “mahallelerdeki, fabrikalardaki polis ajanlan ve muhbir­
ler mutlaka yok edilmeli”ydi.
 Kırsal bölgelerde baskı ve operasyonlar nedeniyle dağlara çekilen militan­
lar ile “yeni bir unsur olarak kır gerillasının geliştiği” saptanıyordu. Bu bir­
liklerin “ileride taşıyacağı önemi bilen cunta” “daha başlangıçta ezmek için
çok büyük güçler sevk ediyor”du. Bu “birlikler” “mutlaka yaşamalı”ydı,
çünkü ‘iyurt çapında cuntaya karşı yükselmeye başlayacak mücadelenin
yoksul kırlık bölgelerdeki gelişiminin garantisi olacak”lardı.
Cunta sonrası ilk bir ay içinde, 12 Eylül öncesiyle kıyaslanamasa da, özel­
likle Ankara ve İstanbul’da silahlı küçük dar grupların kimi zaman polis
ya da jandarmayla çatışmalara dönüşen gösteriler, değişik noktalara asılan
bombalı pankartlar, bildiriler, polislere, polisle işbirliği yapanlara ve kara­
kollara yönelik silahlı saldırılar biçiminde çok sayıda eylem gerçekleşti. Dev­
rimci Yol, bu eylemlerin bir dökümünü, 1980 Kasım’ında bir bülten olarak
da yayınladı. Bunlar, eski eylem biçimlerinin, sıkıyönetimin yoğun güvenlik
önlemleri nedeniyle daha dar gruplarla, daha sıkı planlanarak bu kez cunta­
yı protesto için tekrarîanmasıydı aslında. Zamanla da operasyon ve tutukla­
malar karşısında dağılan örgütsel yapılar nedeniyle giderek seyreldiler ve sö­
nümlendiler.78
Üst komitenin yedi yöneticisinden beşi, 12 Eylül öncesinde, Ankara’dan
İstanbul’a geçmişti. Örgütün merkezinin İstanbul’a taşınması anlamına geli­
yordu bu. Siyasi polisin Devrimci Yol’a operasyonu Ankara’da başladı, Kasım
ayında peş peşe operasyonlarla üst komitenin bu şehirde kalan iki üyesi ile
Ankara II Sorumlusu’nun da aralarında bulunduğu pek çok yönetici gözaltı­
na alındı, ikinci büyük darbe İstanbul’daki yöneticilerin Ocak ayının sonun­
da yakalanmalarıydı. Böylelikle kurucular ve yöneticiler üç buçuk ay içinde
onlarca alt kademe yöneticiyle birlikte yakalanmış oldu.
Solun diğer örgütlerinde olduğu gibi operasyonları etkili kılan, siyasi po­
lisin takibiyle üst düzey yöneticilerin ele geçirilmesi değil, yoğun ve yaygın
şiddet, kitlesel gözaltı, işkence ve tutuklamalarla örgütsel yapıların dağıtıl-
masıydı. Operasyonlar işkenceyle elde edilen bilgilere dayanıyordu. Başta İs­
tanbul ve Ankara olmak üzere, büyük şehirlerin işkence merkezlerine dö­
nüştürülen siyasi şube, karakol ve askeri kışlalarına her gün yüzlercesi taşı­
nan sempatizan ya da militanlar, işkenceyle bilgi vermeye zorlanıyor, kimi­
si öldürülüyordu. Elde edilen bilgilerle de komiteler zinciriyle birbirine bağ­
78 Yeniden oluşturulan merkezi örgütlenme ve FKBDC çalışmalarının bir parçası olarak radyo ya­
yını öngörülmüştü. 12 Eylül cuntasına karşı iz bırakan eylemlerden biri olan “Burası Özgür
Türkiye’nin Sesi” diye başlayan korsan radyo yayınlarında 1982 ve 1983’te tstanbul ve Anka­
ra’da televizyon yayınlarına girilip Devrimci Yol bildirileri okundu. 5-6 Kasım 1982 tarihlerin­
de İstanbul’da televizyonun ana haber bültenlerine (Terör ve Terörle Mücadelede Durum Değer­
lendirmesi, Başbakanlık Yayınları, Ankara, 1983), 8 Nisan 1983’te de Ankara’da Devlet Başkanı
Kenan Evren’in anayasa ile ilgili yaptığı konuşmasının arasına 20 dakika süreyle girildi. Bildiri­
nin geniş özeti için bkz. Erbil Tuşalp, Eylül imparatorluğu, Bilgi Yayınevi, Birinci Basım, Nisan
1988, s. 277-280.
lanmış militan gruplara ulaşılıyordu. Altı ay içinde Devrimci Yol’dan sade- !
ce tutuklanıp cezaevine konulanların sayısı 2 bini aşmıştı.79 Yönetici kad­
ronun yargılandığı Ankara ana davasının 574 tutuklu sanığının 1980 Eylül
- 1981 Nisan aylanndaki gözaltına alınmalarının aylara göre iddianamede­
ki dağılımı şöyleydi: Eylül 54, Ekim 53, Kasım 98, Aralık 87, Ocak 58, Şu­
bat 69, Mart 57, Nisan 25.
Örgüt yöneticilerinin tutuklanması, ulusal ve yerel düzeyde operasyonlar­
la dağılmış ilişkilerin yeniden toparlanması, sıkı baskı ve takip koşullarında
haftalarca, hatta aylarca sürebilecek bir çalışmayı gerektiriyordu; üstelik çok
daha dar ve daha da yeraltına çekilmiş olarak.
Bu ilişkileri toparlayabilecek, örgütsel çalışmayı ayakta tutabilecek iki güç
kalmıştı geriye, biri Almanya merkezli yurtdışı örgütü, diğeri dağlara çekil­
miş yüzlerce militan. Devrimci Yol’un 1984-85 yıllarına kadar süren siyasal
çalışması bu iki temel üzerinde yükseldi.
Eski yönetici kadrodan geriye 1978’de Almanya’ya gizlice kaçmış olan ve
örgütün yurtdışı sorumluluğunu üstlenen Taner Akçam kalmıştı. Taner Ak-
çam, 1975’te Devrimci Yol’un ilk çekirdeğini oluşturan ODTÜ-DER’in kuru-
culanndandı. Son “merkez komite” üyesiydi. Kendi ifadesiyle “doğal liderli­
ği” üstlenmesi gereken kişiydi. Devrimci Gençlik’in yazıişleri müdürlüğünü
yaptığı sırada tutuklanıp 12 yıl hapis cezasına çarptırılmış, 1977’de cezaevin­
den kaçtıktan bir süre sonra yurtdışına çıkmıştı. Taner Akçam o dönemde
hissettiklerini ve bakış açılarını 2002 yılında şöyle anlatıyordu:

“Biz yenilmedik. Darbe, yaptıklanmızdan değil, yapamadıklarımızdan oldu,”

dedik. Her şeyi basit bir çizgisel devam üzerine oturttuk ve “12 Eylül önce­
si neyi yapamadıysak, (silahlı mücadele temelinde devrim, solda birlik cep­
hesi, parti vs.) onu en iyi şekilde yapmak gerekir” diyerek kaldığımız yerden
devam etmeye başladık.80

Taner Akçam’la sonraki yıllarda ayrı düşen, yurtdışı örgütünün merkezi

yayın organı Devrimci İşçi’nin yöneticilerinden İbrahim Sevimli, o günlerde
içinde bulundukları psikolojiyi şöyle açıklıyordu:

Yurtdışına çıkan DY kadrolarının o sırada izlenen ya da tasarlanan politikala­

ra sorgulayıcı bakamamaları, bütünüyle onların ruhsal ve psikolojik durum­
larıyla ilgiliydi. Olabileceğine hiç ihtimal vermediğimiz bir gelişmenin (Dev­
rimci Yol’un politika yapamaz duruma düşmesinin ve darbeden sonraki ilk
beş ay içinde örgütsel bakımdan da işlevsizleşmesinin) gözlerimizin önünde

79 Bu sayı Devrimci Yol Ankara ana davası dışındaki tutuklamalarla ilgili bir dosya hazırlayan Unu­
tulmasınlar Diye kitabına göre 1.558’di. Bkz. Unutulmasınlar Diye, Bireşim Yayınlan, İstanbul,
Temmuz 1993.
80 Can Dündar, Milliyet, 9-11 Ocak 2002 tarihli dizi röportaj.
 gerçekleşmiş olmasının yarattığı tarifsiz acılar ve sıkıntılar düşünme süreçle­
rimizi de etkileyip parçalamıştı. Belli bir ruh haliyle yurtdışına çıkanlar bütü­
nüyle samimi duygularla Türkiye için bir şeyler yapılmasını istiyorlar ve bu
yönde deyim yerindeyse çırpmıyorlardı.81

Taner Akçam’ın öncülük ettiği toparlanma çalışmaları, Devrimci Yol’un

yeniden merkezi bir yapıya kavuşturulması, cuntaya karşı sol bir cephenin
kurulması ve silahlı mücadeleye dayanan bir direniş hareketinin örgütlen­
mesini içeriyordu. Bir arada yürütülen bu çalışmalar 1982’de somut sonuç­
lar verdi. İlki, önde gelen kadrolarla 15-20 kişiden oluşan Devrimci Yol Plat-
formu’nun kurulmasıydı. Platform 4 kişilik bir Yürütme Kurulu seçti. Böy­
lelikle yurtdışı örgütüyle, yurt içindeki şehir ve kır çalışmalarım temsil eden
bir yönetici aygıta kavuşulmuş oluyordu. Yeni süreci ve görevleri belirleyen
“1982 Politik Hattı” diye anılan broşür kaleme alındı.
İkincisi, Suriye’deki Filistin Halkı İçin Demokratik Kurtuluş Cephe-
si’nin kampında kurulan Faşizme Karşı Birleşik Direniş Cephesi’ydi (FKB-
DC). Cephede aylarca süren görüşmeler, tartışmalar sonucunda Devrimci
Yol, PKK, SVP, İşçinin Sesi, THKP-C Acil, Dev-Savaş, TEP ve TKEP yer al­
dı. Cephenin fikir babaları ve asli güçleri Devrimci Yol ile PKK’ydı. Taner
Akçam’m anlatımına göre, PKK lideri Abdullah Öcalan 1980 sonbaharında
kendisine bir mektup yazmış “M. Kemal’in 1919’da Anadolu’ya geçer geç­
mez yaptığı ilk işlerden biri Kürt aşiret liderleriyle kontakt kurmak olmuş­
tur. Türk ulusal savaşı, Türk-Kürt dayanışmasının ürünüdür. Burjuva ve fe­
odal atalarımızın yaptıklarını, biz niye yapmayalım”82 demişti. Sonraki ge­
lişmeler ve toplantılar, Abdullah Öcalan’m olumlu yaklaşımlarıyla -özellik­
le 12 Eylül öncesi PKK’nın sola yönelik uyguladığı şiddetle ilgili özeleşti­
rileriyle- bir yakınlaşma sağlandı, Avrupa’da eylem birliklerine ve nihaye­
tinde “cuntaya karşı silahlı mücadele başlatmak” gibi ileri bir ortaklığa dö­
nüştü.
Bu sırada operasyonlar nedeniyle Karadeniz bölgesi ile Sivas, Adıyaman ve
Malatya’ya uzanan hat boyunca dağlara çıkan yüzlerce insan, kendi içlerin­
de merkezi bir ilişkiler sistemi kurarak kır gerillasına dönüşmeye çalışıyor­
du. Cephenin kuruluşu, Suriye ve Lübnan’daki Filistin kamplarındaki aske­
ri eğitimler de bu dönüşümü hızlandırdı. Devrimci Yol amblemli şapkala­
rı, tek tip kıyafetleri ve teçhizatlarıyla kır gerilla gruplan, Ana Gerilla Birli­
ği adı verilen yönetici grubun komutasında, dağlarda aleni olarak dolaşma­
ya başladılar. Artık araziyi ilk aylara göre çok daha iyi tanıyorlar, Ordu’dan
Hatay’a inen hat boyunca hareket edebiliyorlardı. Suriye’deki kamplara ka­

sı İbrahim Sevimli, Uzun Bir Göç Öyküsü, Belge Yayınlan, İstanbul, Haziran 1993, s. 212.
82 Can Dündar, a.g.y.
dar uzanacak bu hat, gerillanın yaşaması için gerekli her türlü ihtiyacı sağ­
layabilir görünüyordu.
Kır gerilla grubunun kendini profesyonelleştirdiği, silahlı eylemlere giriş­
mese de, alenileştirdiği sırada yurtdışı örgütte Türkiye’deki 1983 seçimle­
ri süreci, göçmenlik gibi çok başka nedenlerle görüş ayrılıkları baş gösterdi.
Tartışmanın iki tarafını oluşturanların da sonradan -önceki satırlarda değer­
lendirmelerine yer verilen Taner Akçam ile İbrahim Sevimli ve yakın çevre­
lerinin- 1982 Politik Hattı’nda cuntaya karşı bir direniş cephesinin kurulma­
sı, özellikle de silahlı mücadelenin başlatılmasına ilişkin görüşlerde, üzerin­
de anlaşsalar da, kuşkular taşıdıkları anlaşıldı.
Aynı sıralarda PKK da Suriye ve Lübnan’daki Filistin kamplarında eğitim­
den geçirilmiş gerilla gruplarıyla silahlı mücadeleyi başlatma hazırlıkları ya­
pıyordu, orada da görüş ayrılıkları çıkmıştı. PKK’nm Avrupa örgütünde de,
silahlı mücadelenin başlatılması ve örgütün aldığı yeni biçimle ilgili eleştiri­
ler dile getiriliyordu.
Aslında iki örgüt de aynı nedenlerin ortaya çıkardığı aynı sorunlarla kar­
şı karşıya kalmıştı.
Gelişmelere baştan beri yön veren liderlerin tercihleri büyük önem taşı­
yordu. Ve burada örgütlerin liderleri olarak iki figür öne çıkmıştı: Taner Ak­
çam ve Abdullah Ûcalan. Cuntaya karşı gerilla savaşı başlatma konusunda
anlaşmış, örgütlerim de buna göre dizayn etmiş bu iki lider karşı karşıya kal­
dıkları sorunlara farklı tutum takındılar.
Gerilla savaşı için bir cephe gerisi gerekliydi ve bu cephe gerisi iki örgüt
için de aynı mekândı, Suriye ve Lübnan’daki Filistin kampları... Kamplar Su­
riye’nin denetimindeydi ve 1982 yazında İsrail’in Lübnan’ı işgali ve Filistin
örgütlerinin bu ülkeyi terk etmesiyle birlikte Suriye’nin sunduğu kamp ola­
nakları -silah temini, gizlice yapılan sınır geçişleri, askeri eğitim kampları
vb.- tek seçenek olmuştu. Suriye83 devletinin desteği istihbarat örgütü Mu-
haberat’m kontrolü ve izniyle olabilirdi ve öyleydi de. Suriye’yle işbirliği ol­
maksızın burada varolmak olanaksızdı. Böylesi bir işbirliği ise örgütün ka­
derini bir devletin konjonktürel çıkarlarına teslim edebilirdi. Taner Akçam,
bu süreci şöyle anlatıyordu:

1982 sonrası Suriye, Filistin örgütlerini devreden çıkardı ve Türkiyeli örgüt­

lerle doğrudan ilişkiye geçti. Dışişleri Bakanlığı ve Baas Partisi’nden bir so­
rumlu ekip ile görüşüldü. Bize -galiba PKK’dan çok ö n ce- silah ve para yar­
dımı teklif ettiler. Yunanistan Dışişleri de arkadaşlara aynı yıl aynı öneriyi
yaptı. Ana manuk hep aynıydı: “Türkiye, emperyalizmin bölgedeki jandar­
ması” idi ve “anti-emperyalist güçler ortak faaliyet göstermeli”ydi. (...) Hem

83 Suriye, Sovyetler Birliği’nin desteğine sahipti.

 Suriye’nin, hem Yunanistan’ın önerisini reddettik. Oysa bu paralar alınabilir,
Türkiye’nin başına büyük dertler açacak bir örgüt kurulabilirdi. Yapmadık
bunlan... Tek nedenden: Bu, doğrudan, devletlerarası çatışmanın bir unsuru,
bir devletin piyonu haline gelmektir. Bir devlete sırt dayayarak, onun imkân­
larıyla Türkiye’de demokrasi kavgası verilmez. Bugün seni destekleyen dev­
let, yann işine gelmez, seni satar da.84

Bütün bunların, başta Taner Akçam olmak üzere, silahlı mücadeleye ha­
zırlanan Devrimci Yol yöneticilerini ciddi bir ikilemde bıraktığı anlaşılıyor­
du. Cephenin kurulmasından 6-7 ay gibi kısa bir süre sonra, fiilen gerilla
savaşından vazgeçip yeniden tartışmalara başlamalarını hızlandıran faktör,
kuşkusuz, İsrail’in -cephenin kuruluşundan birkaç gün sonra- Lübnan’a
saldırısının başlamasıydı. Yönetici grup, 1983 baharında Suriye’den Avru­
pa’ya kesin dönüş yaptı. Avrupa’daki tartışmalar 1982’de alınmış kararları
henüz kapsamıyordu, sadece Filistin kamplarının terk edilmesiyle cephe ge­
risi Avrupa ile bağlantılı bir şekilde ülke içinde yaratılacaktı.
Abdullah Öcalan ise gerilla savaşında kararlıydı ve anlaşılan Suriye’yle iş­
birliğini kabul etmişti. Örgüt içinde muhalifler, gerilla savaşıyla ilgili kuşku
yayanlar, ihanetle suçlanarak ya tutuklanıyor ya da öldürülüyorlardı. 1984
Ağustos’unda “silahlı propaganda” birliklerinin Şemdinli ve Eruh baskınla­
rıyla gerilla savaşı başlatıldığı sıralarda Avrupa’da da muhalifler teker teker
bulunup öldürüldü.
PKK’nın muhaliflerine uyguladığı şiddete Devrimci Yol sert tepki göster­
di ve tüm ortak çalışmaları durdurduğunu açıkladı. Cephe sona erdi. İki ör­
güt arasındaki ilişkiler de gerginleşti. 1985’te gerginlik kavgalara ve cinayet­
lere vardı.85 PKK, Devrimci Yol liderlerini “tasfiyeci bir sol oluşturmak” ve
“ihanet”le suçladı.
Suikastlar sırasında Devrimci Yol artık merkezi örgütsel yapısını yurtdı-
şmda da kaybetmişti. 1985 Mayıs’mda iki grup ortaya çıkmış, TanerAkçam,
bir örgütsel varlık olarak devam edilemeyeceğini, her şeyin köklü bir mu­
hasebeden geçirilmesi gerektiğini söyleyerek, “doğal liderliği”ni de nokta­
lamıştı.
Trajik durumda olanlar dağlardaki gerilla gruplarıydı. Kendi kaderlerini
doğrudan ilgilendiren tartışma ve kararlar kendi dışlarında alınmıştı. Tar­
tışmalardan haberleri geç oldu. Yurtdışındaki arkadaşlarının cephe gerisini
oluşturmak için ülkeye geldiklerini düşünüyorlardı, oysa böyle bir çalışma
yoktu. Örgütün varlığına son veren fikir ayrılıklarını aylar süren çeşitli top­

84 Can Dündar, a.g.y.

85 23 Aralık 1985’te Paris’te bildiri nedeniyle çıkan çatışmada PKK taraftan Mustafa Alkış öldü. 27
Aralık 1985’te de Devrimci Yol taraftan Mustafa Şahbaz öldürüldü. 25 Şubat 1986’da da Kürşat
Timuroğlu, evinin önünde pusu kuran bir PKK’h tarafından öldürüldü.
lantılarla değerlendirdiler, kendi başına kır gerilla grubuyla bir siyasi hare­
ketin oluşturulamayacağına karar vererek faaliyetlerine son verdiler.86 Siya­
sal çalışma yürütmek için şehirlere dönmeye çalışan pek çok insan, tutuk-
lanmaktan kurtulamadı, bir bölümü yurtdışma çıkarıldı. Ana Gerilla Birliği
komutanı Mahmut Memduh Uyan, 6 Şubat 1985’te İstanbul Çapa’da bir pas­
tanede buluştuğu kişinin ele vermesiyle yakalandı. Kır gerilla grubu dört yıl
içinde 76 kişiyi çatışmalarda ya da gözaltında kaybetmişti.87
Devrimci Yol davalarında tam sayı bilinememekle birlikte binlerce ki­
şi yargılandı. En büyük davalar Ankara ana davası (574 kişiyle açılmış son­
radan eklenen dosyalarla bu sayı 723’e çıkmıştı), Fatsa (811 sanıklı), Artvin
(898 sanıklı), Yeni Çel tek (666 sanıklı) davalarıydı. Veysel Güney 11 Ha­
ziran 1981’de (Gaziantep E Tipi Cezaevi, 24 yaşında), Mustafa Özenç, 20
Ağustos 1981’de (Adana Cezaevi, 22 yaşında), llyas Has 7 Ekim 1984’te (İz­
mir Buca Kapalı Cezaevi, 26 yaşında), Hıdır Aslan, 25 Ekim 1984’te (Burdur
Kapalı Cezaevi, 26 yaşında) idam edildiler. 17 kişi sorgulandıkları emniyet
ya da jandarma merkezlerinde işkence sonucu hayatını kaybetti. Ankara’da
Emniyet Müdürlüğü 1. Şube’ye bağlı çalışan Devrimci Yol’dan yakalananla­
rın sorgulandığı Derin Araştırma Laboratuvan adı verilen ve DAL diye anı­
lan birimde 5 kişi işkenceden öldürülmüştü.88
86 Devrimci Yolcuların kır gerilla deneyimi için bkz. İnönü Alpat, Randevuyu Dağa Verdik, Aral
Yayınlan, Ankara, Kasım 1995; Yaşathak Aslan, Kavgamız Bitmeyen Sevdamız, Arayış Yayınlan,
Ankara, Şubat 2005, Mahmut Memduh Uyan, Gerilla Kartaldır, Belge Yayınlan, İstanbul, Mayıs
1993.
87 Kır gerilla grubunda yer almış ve Giresun Devrimci Yol davasında hüküm giymiş Recep Hisar
bu süreci şöyle anlatıyor: “Dağda bulunan arkadaşlar tartışmayı çok sonradan öğreniyor ve tar­
tışmaya başlıyorlar. Sözünü ettiğim tartışma şu: ‘Kırsal kesimde böyle bir mücadeleyi başlatmak
yanlıştır, kır gerillasını örgütlemek yanlıştır’ şeklinde. Taner Akçam’ın tartıştığı konular bunlar,
insanlar yurtdışında cepheler kuruyor. İnsanlar burada her şeylerini, hayatlannı ortaya koyarak
onu hayata geçiriyorlar. Bu işler örgütlenirken, bilileri yurtdışından vazgeçiyor. Bütün bunlar
yukandan geliyor. Bunu anlamak, affetmek mümkün değil. Karar verilirdi, hiç başlamazdı. Ne
bileyim, farklı bir mücadele içine girilirdi, ya da beş on yıl sonra başlardı. Kırda bir şeyler örgüt­
lenirken, böyle tartışmalar kötüydü, çok kötüydü.” İnönü Alpat, a.g.e., s. 91.
88 İşkencede ölenlerden tespit edilebilenler şunlardır: Adil Yılmaz (Ocak 1981’de Ankara DAL, 29
yaşında), Zeynel Abidin Ceylan (26 Eylül 1980, Ankara DAL, 22 yaşında), Himmet Uysal (Ka­
sım 1980, Uşak Ulubey Jandarma Karakolu, 54 yaşında), Kenan Gürsey (3 Aralık 1980 Mardin,
24 yaşında), Behçet Dinlerer (13 Aralık 1980, Ankara DAL, 26 yaşında), Mustafa Şahin (31 Ara­
lık 1980, Elazığ, 35 yaşında), Munzur Geçgel (1980, İzmir Emniyet Müdürlüğü, yaşı ?), Mah­
mut Kaya (3 Ocak 1981, Kars Emniyet Müdürlüğü, yaşı ?), Cemil Kırbayır (5 Ocak 1981, Kars
yaşı ?), Ahmet Uzun (16 Ocak 1981, Rize, 25 yaşında), Selim Martin (27 Mayıs 1981, İzmir Kar­
şıyaka, 25 yaşında), Ensar Karahan (31 Mayıs 1981, Artvin Şavşat Karakolu, 24 yaşında), Meh­
met Emin Kutlu (Temmuz 1981, Ankara DAL, yaşı ?), Metin Sertbulut (25 Ağustos 1981, İzmir
Emniyet Müdürlüğü, 32 yaşında), Cengiz Aksakal (12 Kasım 1981, Artvin, sorgu merkezi ola­
rak kullanılan eski Öğretmen Okulu binası, 41 yaşında), Satılmış Şahin Dokuyucu (17 Haziran
1982, Ankara, 26 yaşında), Vahap Atılgan (10 Ekim 1982, Diyarbakır, çatışmada ağır yaralan­
masına karşın sorguya alındı ve aynı gün öldü, 22 yaşında), İsmail Kıran (31 Ocak 1983, Diyar­
bakır Emniyet Müdürlüğü, 35 yaşında). Buradaki bilgiler Unutulmasınlar Diye başlıklı kitaptan
derlendi.
 Toplumsal muhalefet ve ona paralel sosyalist hareketin yeniden yükse­
liş gösterdiği 1987-92 arasında Devrimci Yolcuların “Devrimciler süreci” di­
ye andığı dönemde, belirli bir merkezi yapıdan yoksun, ancak birbirleriyle
bir şekilde temas halinde pek çok çevre de yeniden toparlanma çalışması içi­
ne girdi^Açık-gizli, legal-illegal çeşitli biçimlerle kurulan bu örgütlenme ve
eylemlilik sürecinde Demokrat!, Demokrat Arkadaş, İşçilerin Sesi, Devrimci
Gençlik gibi haftalık ya da aylık periyotlarda dergiler yayınlandı; gençler, iş­
çiler ve memurlar arasında örgütlenmeler yaratıldı.
Siyasi tutuklular için bir çeşit af anlamına gelen 1991’deki Şartlı Tah­
liye Yasası’yla Devrimci Yol’un lider kadroları da serbest kaldı. Böylelik­
le 1985’teki örgütsel yapının tasfiyesinin ve 1989-1991 arası pek çok çev­
renin merkezsiz çabalarının ardından yeniden toparlanma çalışmaları da
mümkün olabildi. Ama bu örgüt yapısının yeniden inşası değil bir “Tartışma
Süreci”ydi. Hareketin kendi muhasebesi ve yönelimini amaçlayabilecek bu
sürece, 12 Eylül yenilgisinden başka, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bir­
likte sosyalizm sistemin çöküşü de eklendi. Ve artık “ideolojik-teorik sorun­
lar” diğerlerine baskın bir konuma gelerek “öncelikli bir sorun”a dönüştü.
“Tartışma Süreci”yle ilgili “Ön Notlar”da şöyle deniyordu:

Dünya çapındaki değişimler sadece ikinci Dünya Savaşı sonrasında oluşan

dünya dengelerinin ve ona ilişkin kavramların ortadan kalkmasıyla kalmı­
yor, Ekim Devrimi’yle başlayan ve o dönemden sonra hem emperyalist-kapi-
talist sistem içindeki hem de Üçüncü Dünya denilen sömürge, yan-sömürge
ülkelerdeki tüm siyasal gelişmeleri derinden etkileyen bütün bir tarihsel dö­
nemi fiilen sona erdiriyor. Bu gelişmelerin ortaya çıkarttığı ilk sonuç, ideolo­
jik-teorik sorunların yeniden ön plana çıkmasıdır... Bugün bütün bu neden­
lerle geniş Devrimci Yol çevrelerini olduğu kadar büyük bir bunalım ve ben­
zeri sorunlarla yüz yüze bulunan solun genişçe kesimlerini de kendi etrafın­
da toplayabilecek bir siyasal oluşuma yönelebilmek için sosyalizmin bugün­
kü sorunlarıyla ilgili üzerinde mutabakat sağlanmış bir amaçlar, pçlitikalar
ve uygun araçlar zemini gerekli görünmektedir. Bugünkü koşullarda böylesi
bir mutabakatın ancak belirli bir sürece yayılmış ciddi, demokratik, özgür bir
tartışma sürecinde üretilebileceği kabul edilmelidir.89

Aynı yazıda, teorik sorunlar “hiç değilse bir ölçüde aşılmadan”, “gizemli
ve katı örgütsel kalıplar, davranışlar ve ilişkiler dayatmak” doğru görülmü­
yordu. Tartışma süreci, aynı zamanda, “tartışma kolektifleri” gibi “ilişkiler
sistemi”ni kurmaya da yarayacaktı. Birkaç yıl süren tartışmalar sonucunda
yasal bir parti kurulması kararlaştırıldı, bunun için Geleceği Birlikte Kuralım

89 “Bir Tartışma Platformu İçin: Ûn Notlar ya da Satırbaşları”, Tartışma Süreci Yazılan-1 , Bireşim
Yayınları, Beşinci Basım, İstanbul, Aralık 1992, s. 14-15.
Parti Girişimi başlatıldı. Girişim yalnızca Devrimci Yol çevrelerini değil, sen­
dikaları, kitle örgütlerini kapsamayı; diğer solla da ortaklaşmayı öngörüyor­
du. Benzer amaçlarla hareket eden Birleşik Sosyalist Partisi (BSP) -bu par­
ti TİP, TSİP, TKP’li çevreler ile Kurtuluş, TKEP gibi gruplan içeriyordu- ile
görüşmeler olumlu sonuçlandı ve Devrimci Yol, Kurtuluş, TKEP, TİP, TSİP,
TKP çevrelerinden ve değişik siyasi gruplardan bağımsız sosyalistlerin de
yer aldığı, ilk kez çeşitli siyasi eğilimleri bir araya getiren çok sesli bir parti­
nin kuruluşu gerçekleştirildi. Bu parti Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP)
adıyla 21 Ocak 1996’da Ankara’da 20 bine yakın kişinin katıldığı şenlikle ku­
ruldu. Ertesi gün resmi kuruluşu da yapılan parti, coşkulu şenliğiyle “aşkın
ve devrimin partisi” olarak medyada yankı buldu.
Devrimci Yolcular, ÖDP’yle ilk kez programlı, tüzüklü bir çalışmanın içi­
ne girmiş oldu. Son derece katılımcı ve demokratik öğeler taşıyan tüzük,
farklı siyasi görüşlerin varlığını meşru görüyordu. Başlı başına bu bile, ko­
münist partilerin katı merkeziyetçi, herhangi bir fikri muhalefetin varlığına
izin vermeyen, monolitik anlayışından radikal bir kopuştu. Bu başlangıç, ço­
ğu 1970’li yıllardan gelen kadroların yeni bir sosyalizm fikri geliştirme he­
yecanıyla örtüşüyor gibiydi ve sürekli bölünmeyle karakterize olan sosyalist
sol için yeni ve umut verici öğeler içeriyordu. Ne var ki arka planda grup­
ların koalisyonu gizliydi. Her grup -ortak bir ÖDP kimliğinde sözleşmiş ol­
masına karşın- örgütsel varlığını korumayı ısrarla sürdürdü. Partinin yöne­
tim aygıtında görev almayan “doğal önderler” grupları olduğu kadar, par­
ti içi tartışmaları da yönlendirdi. Kısa sürede ilk heyecanını kaybeden par­
ti, bitmek bilmeyen tartışmaların sürüp gittiği toplantılar girdabına düştü.
Güvensizliklerin üstesinden gelinemedi, Kurtuluş grubu ayrıldı ve 28 Ağus­
tos 2002’de Akm BirdaPm genel başkanlığındaki Sosyalist Demokrasi Parti­
si kuruldu.
Devrimci Yol’da da ilk bölünmeler tartışma sürecinin sonunda meydana
geldi. Tartışma süreci boyunca her çevrenin üzerinde hemfikir gibi görün­
düğü konu, “geçmişin tekrar edilemeyeceği”ydi. Bu 1975-77’de THKP-C’ye
ilişkin takınılan “geçmişin ne dogmatik savunusu ne de reddi” muğlak tutu­
munun bir benzeriydi. Ancak legal partinin kurulması kararının çıkması ve
sonraki gelişmelerle bu muğlak tutumun etkisi de geçmiştekinin bir benze­
ri oldu; tıpkı 1970’lerde “THKP-C aslında inkâr ediliyor” diyerek aynlanlar
gibi, “aslında Devrimci Yol’un devrimci değerleri tasfiye ediliyor” diyen çev­
reler, ayrı örgütlenmelere yöneldi.90 Öte yandan legal parti kuruluşunu be­
nimseyen Devrimci Yol yöneticilerinin bulunduğu ana grup da ÖDP süre­
cine kafaları karışık başlamıştı. En önemlisi, önce Devrimci Yol’un kendini
yeniden örgütlemesi düşüncesiydi. ÖDP’nin kuruluşundan yedi ay önce Ye-
90 Bu gruplar Devrimci Hareket, Halkevleri, Emekçi Hareket Partisi adlannı aldılar.
nidetı dergisi bu amaçla yayına başladı. Dergi yayınını Haziran 1998’e kadar
sürdürdü. Kendi başına mı yoksa solla birlikte mi Devrimci Yol’un kendisi­
ni kuracağı konusundaki farklı düşünceler her ikisinin de birbirine karıştı­
ğı, kendi içinde olduğu kadar partinin diğer bileşenlerinde güvensizliği de-
rinleştiretı belirsiz bir süreci doğurdu. Peyderpey bileşenlerin ve tek tek ka­
tılmış sosyalistlerin, son olarak da 2009’da Genel Başkan Ufuk Uras’m91 par­
tiden istifasıyla ÛDP, Devrimci Yolcuların bir bölümünün partisi görünü­
müne büründü.

91 Ufuk Uras 29 Temmuz 2007 genel seçimlerinde DTP’nin öncülük ettiği Bin Umut Bağımsız
Aday Platformu’ndan İstanbul 1. Bölge’den bağımsız milletvekili olarak seçildi. Bu TlP’in 1965
ve 1969’da seçilen milletvekillerinden sonra sosyalistlerin elde ettiği yegâne seçim başarısıydı.
Ufuk Uras, adaylığını partinin aksi yöndeki kararına rağmen koymuştu.
 Ku r t u l u ş

Örgütsel kuruluş
Kurtuluş’u kuracak çekirdek kadro da tıpkı Devrimci Yol kurucuları gibi 12
Mart döneminde Mamak Askeri Cezaevinin tutuklu THKP-C’lileriydi. 1974
affıyla serbest kaldıklarında, cezaevi sürecindeki tartışmaları da göz önüne
alarak, kafalarında, geçmişin köklü bir eleştirisi üzerinden devrimcilerin ge­
niş bir birliğini oluşturmak vardı. Bunun olamayacağını sosyalistleri keskin
çizgilerle bölen SBKP-ÇKP ekseninde hızla türeyen gruplaşmalarla gördü­
ler. Bu bölünmenin dışında kalanları ya da en azından THKP-C’lileri bir ça­
tı altında toplayabilme umutlan da, bu amaçla bir platform çalışmasının sür­
düğü sırada Niğde Cezaevi’ndeki hükümlülerle birlikte hareket eden İstan­
bul’daki yönetici militanların Maoizmi benimsemesiyle henüz işin başında
boşa çıktı. Yine de Devrimci Yol’u kuracak kadrolarla cezaevinden beri sür-
düregeldikleri temasları dikkate alarak beraber davranabileceklerini düşü­
nüyorlardı. Ne var ki bu beklenti de, üniversitelerde hızla çoğalan yeni ku­
şak genç militanlarla yapılan, coşkulu olduğu kadar sekter kitlesel tartışma
toplantıları sırasında, geçmiş siyasal çizgi ve pratiği eleştiren görüşleri nede­
niyle - “inkârcılar” diye suçlandılar- suya düştü.
Kurtuluş kurucuları, 1976 ortalarına kadar değerli iki yılı, “safiyane” dü­
şünceleri nedeniyle kaybettikleri, bu arada pek çok grubun hak etmediği kit-
leselliğe ulaştığı inanandaydı. Özellikle Devrimci Yol kurucularına, kendi­
lerini “aldattıkları”, “samimi” davranmadıkları ve sonraki sürece olumsuz
etkide bulunacak bir bölünmeye neden oldukları gerekçesiyle kızgındılar.
Kurtuluş’un 25. kuruluş yıldönümü nedeniyle 2001 yılında yazdıkları ma­
kalelerde o günkü süreçle ilgili duygularının hâlâ aynı sıcaklığı koruduğu
görülür. Mahir Sayın’ın kaleme aldığı makalede süreç şöyle anlatılıyor:
 Mapustan birliğin “büyük umutlarıyla” çıkmıştık. İçerde hep birlikte aynı ka­
deri paylaşmış, birbirimize ettiğimiz “zulmün” saçmalığını “görmüş” ve ge­
leceği birlikte kurmak konusunda hoş rüyalar oluşturmuştuk. Arkadaşları­
mız birbirleri için ölmemiş miydi? Bize düşen de açılan yolu genişletip iler­
letmek olabilirdi ancak.
Tam iki yıl yol açtığımızı sanıp kendimizi daha önceden vanlan bir keçi
yolunda bulmayalım mı? TSİP’ler, HK’lar, Militan Gençlikler, Acil’ler kurul­
muş, ama biz üç “kafadar”, başta llhami olmak üzere, Bahçeli’nin bir çatı ka­
tında “birliğin ne kadar önemli olduğunu”, bizi can kulağıyla dinlediğini san­
dığımız muhataplarımıza anlatıp duruyorduk...
Galiba en uyanığımız Şaban İba idi ki, “hiç olmazsa şu gençliğin başma Ka-
çar’ı dikelim” deyip duruyordu. Ama biz (özellikle Kaptan -llh a m i- ve ben)
“proleter sosyalistleri” artık gençliğe kaptırmamaya kararlıydık. Tam tersine
gençlik istikametini sınıfa çevirmeliydi. Sendikalara, fabrikalara gitmeliydi.
Ne işi vardı Kaçar’m gençlik faaliyetinde, yetmiyor muydu bir Nasuh Mitap?
Onlar kendi önderlerini çıkarırlardı...
Gelgelelim Şaban’ın dediği doğru çıktı. Günün birinde Nasuh Mitap, “Ka­
çar bana küfretmiş oynamıyorum artık sizinle!” dediğinde bizim birlik yarat­
ma mücadelemiz başlangıçtan da daha küçük bir birlikle baş başa kalmamı­
za irca oluverdi.1

M. Kemal Kaçaroğlu’nun makalesinde de Devrimci Yol’la ayrışma süreci,

karşı tarafın “yanıltma” ve “pragmatizmi” ile açıklanıyor:

Ayrılığı Devrimci Yolcu arkadaşlar gündeme getirdiler. Başlangıçta ideolo­

jik bir farklılık ortaya koymamakla birlikte, ayrılığın hemen sonrasında ya­
pılan bir toplantıda bugün aktif politika içinde olmayan sözcülerinden biri­
si “Biz geçmişe katılıyoruz, bunlarsa eleştiriyorlar” şeklinde “ideolojik!” bir
baz getirdi. Bizim geçmişi eleştirdiğimiz doğruydu. Ve bunu arkadaşlar da bi­
liyordu. Bu eleştirinin hazırlanması çabalanna da bizzat katılıyorlardı. Ayrı­
lık 1975 Temmuz başlannda kendini ortaya koymuştu. Halbuki sonbahar ay­
larında geçmişe ilişkin değerlendirmeyi de içeren bir deklarasyonla, sosya­
list kamuoyuna bir çıkış için birlikte hazırlanmaktaydık. Nitekim bugün de
bu çevrenin sözcülüğünü yapmakta olan ve o günlerde geçmişi değerlendir­
me çalışmalarına bizzat katılmış olan bir başka arkadaş, yukarıda sözü edi­
len toplantıda kendi arkadaşına yönelik olarak “kanlıyorsan kalkar yapar­
sın” şeklinde bir karşı tutum sergilemişti. Daha sonra yaptığımız özel görüş­
melerde ise arkadaşını kastederek “Mahir Çayan’m görüşleri arkasına sakla­
narak grup yaratılmasına engel olacağım” diye görüş belirtmiş ve bir süre ta­
rafsız kalmıştır. Bu sözlerin sahibi arkadaşla [arkadaş - V.E.] birkaç ay sonra

1 “Son Şans Değildi”, Kurtuluş, sayı 10, Temmuz 2001.

 bu sözlerini unutarak Mahir Çayan’ın görüşleri doğrultusunda grup oluştur­
ma faaliyetinin başma geçti.2

Kurtuluşçular, Devrimci Yol liderlerinin bu tutumlarını hiçbir zaman

u n u tm alar, bu bölünmeyi “yapay” ve “sonraki süreci olağanüstü olumsuz
etkileyen bir olgu” olarak değerlendirdiler. Devrimci Yol, Kurtuluşçular nez-
dinde, 1970’lerde olduğu kadar 1990’larda da hem kavgalara, çatışmalara ka­
dar varan bir “rakip”, hem de “devrimci birliğin” “vazgeçilmezi”ydi.
Kasım 1975’te Devrimci Yolcuların ilk ortaya çıkışını temsil eden Devrimci
Gençlik’in yayma girmesi, Kurtuluşçulan da kendi başlarına bağımsız bir ör­
gütlenme konusunda harekete geçiren son uyarıcıydı. Ayrı bir örgüt kurma­
yı hiç düşünmemişler, geniş bir birlik amaçlamışlar, ama süreç onları kendi
başlarının çaresine bakmaya götürmüştü. Başta Ankara’da olmak üzere, Ka­
radeniz, Akdeniz ve İzmir’deki yakın ilişkileriyle temasa geçtiler. Temel fi­
kirlerini ortaya koyan “Yol Ayrımı” başlıklı yazıyı hazırlayarak teksirle ço­
ğaltıp dağıttılar. Asıl başlangıcı ise Haziran 1976’da aylık periyotla sürecek
Kurtuluş Sosyalist Dergi'yi yayınlamakla yaptılar. Dergi, adını THKP-C’nin
merkezi yayın organından alıyordu. Örgüt de bu adla anıldı.
Derginin ilk sayısındaki “Çıkarken” başlıklı yazıda, çıkış gerekçelerini
“Çin ve Sovyet şabloncu çizgilerine karşı, Marksizmi savunacak bir yayının
gerekliliği”ne bağlıyor, “bu iki çizgi dışında kalan kendilerince iyi niyetle bir
şeyler başarmaya çalışan görüşlerin ideolojik ve pratik olarak kaynaşmasını
sağlamaya yönelik görevleri” üstleneceklerini söylüyorlardı. Niyetleri “so­
mut şartların somut tahlilinden yola çıkan bir çizgi yaratılması”ydı. Yazıda,
dikkat çekilen noktalardan biri “faşizm” ve “demokrasi” konusunda sosya­
list hareketteki yanlış kavrayışlardı. Türkiye’de “demokrasinin sınırlarının
tekelci burjuvazi ve toprak ağalarının en irileri” için geçerli olduğu “oligar-
şik bir dikta” söz konusuydu. Bu dikta, ne faşist bir diktatörlüğe ne de kla­
sik burjuva demokrasisine benziyordu. Bu diktatoryal yönetimde “ordu ve
polis güçlerinin şiddetinin dozu” gelişmiş kapitalist ülkelere göre çarpık bir
kapitalizmin egemen olmasının yarattığı çelişkiler nedeniyle daha yüksekti.
Diğer dikkat çekilen nokta da “Ne Amerika ne Rusya”, “Kahrolsun yeni çar­
lar” gibi sloganlar kullanarak Rus düşmanlığı yayan sosyalist hareket içinde­
ki grupların antikomünizmi körüklüyor olmalanydı.
Derginin ilk sayısındaki en önemli makaleyi ise daha önce teksirle çoğal­
tılıp dağıtılmış “Yol Ayrımı” oluşturuyordu. “Yol ayrımı” sözcükleri, “1971
hareketi” diye nitelenen, THKO, THKP-C ve TKP (ML)’nin ortaya çıkışını
ve silahlı mücadele girişimleriyle özellikle tarihsel TKP’nin temsil ettiği geç­
2 “Tarihe Düşülen Bir Not: Sosyalist Hareket İçinde Kurtuluş”, sayı 10, Kurtuluş, Temmuz 2001.
Sözü edilen kişiler Nasuh Mitap ile Oguzhan Müftüoglu’dur. Mitap’a “Katılıyorsan, kalkar ya­
parsın” diyen Müftüoglu’dur, bkz. Kurtuluş, Temmuz-Ağustos 2007.
 miş sosyalist hareketten kopuşu anlatıyordu. Makaleye göre, bu üç hareket
kendi özgüçlerine dayanarak “proletaryanın kendi silahlı gücünü yaratmak
doğrultusunda mücadele” etmiş, böylelikle o güne kadar solda egemen olan
“kendi özgücüne güvenmeme” ve “kendi sağındaki güçlerden medet umma”
anlayışını yıkmış, bir “dönüm noktası” yaratmışlardı.
Yanlışlan, silaha sanlmalan değil, kitlelerden kopuk bir silahlı mücade­
le yürütmüş olmalarıydı. İçinden geldikleri THKP-C’yi “kitle bağlarını ge­
liştirmek suretiyle, sıcak mücadeleyi adım adım bunun üzerine inşa etmek
yerine, kitlelerden kopuk bir silahlı mücadeleyi” seçtiği için eleştiriyorlardı.
“Öncü savaşı anlayışı” “sınıf savaşını salt silahlı mücadeleye”, silahlı müca­
deleyi de “bir avuç proleter devrimcisinin oligarşi ile savaşma” indirgemişti.
Oysa “silahlı mücadele” için “uzun bir hazırlık dönemi” gerekliydi.
Sovyet-Çin şabloncusu iki çizgi de, “Yol Aynmı” yazısına göre, “geçmişin
kendi özgücüne dayalı bu silahlı mücadele başkaldmsım” inkâr etme çaba-
smdaydı, oysa sorun “ülke şartlarında nasıl bir silahlı mücadele verileceği­
ni bulmak”tı.
Kurtuluşçulara göre, geçmişte sosyalist hareketin asıl zaafı “işçi sınıfıyla
bütünleşmemiş bir aydın hareketi olması”ydı. İşçi sınıfının, özellikle de sa­
nayi proletaryasının öncü unsurlannı birleştirecek bir işçi sınıfı partisi yara­
tılmalıydı. Sosyalist hareketin sınıf temeline oturmasıyla soldaki bölünmüş­
lükler de kendilerini anlatmakta güçlük çekecekti.
Kurtuluş, 12 Mart’ta THKO, THKP-C ve TKP (ML)’nin yenilgiyle sonuç­
lanan gerilla savaşı girişimlerinin her üç örgütün, özellikle de THKO ve TH-
KP-C’nin geride kalan militanlannda görülen, Marksist-Leninist görüşün kla­
sik kaynaklanna dönerek, geçmiş çizginin köklü bir eleştiriye tabi tutulma­
sı genel eğiliminin bir parçasını temsil ediyordu aslında. Bir önemli farkla ki,
diğerleri (Halkın Kurtuluşu ve Halkın Yolu) ÇKP görüşlerinin benimsenme­
sinin Marksist-Leninist olmanın önkoşulu olduğu sonucuna varmıştı. Yok­
sa ortak fikir, kitlelerden kopuk gerilla savaşının, geleneksel komünist ilke­
lerden bir sapma olduğuydu. Komünist partisi, işçi sınıfı partisiydi, dolayı­
sıyla örgütlenme ve mücadele öncelikle işçi sınıfı içinde yürütülmeliydi; geç­
miş hareket, bu özelliklerden yoksun bir küçük burjuva hareketti. Ne var ki
bu ortak bakış açısı, karşılıklı düşmanlık üzerinde yükselen Sovyet ve Çin
eksenli bölünmenin öteki öğelerinin baskın niteliği karşısında fark edilemez
haldeydi. Kurtuluş, THKP-C ve THKO militanlarında adeta bir salgın gibi be­
nimsenen ÇKP görüşlerine -tabii bunun karşısındaki SBKP görüşlerine de-
tutum alarak, Devrimci Yol gibi “orta yolcu” bir konumda durdu. Herhan­
gi bir uluslararası merkezin ideolojik perspektifine bağlanmayış, onlara ken­
di bağımsız çabalanyla özgün fikirler geliştirebilme fırsatı sağladı. Bunlardan
en önemlileri Kemalizm ve Kürt sorunu hakkında geliştirdikleri görüşlerdi.
 Tarihsel TKP’den Mihri Belli’nin öncülük ettiği Milli Demokratik Devrim
hareketine ve Doktor Hikmet Kıvılcımlı’ya kadar, geçmiş hareketin “kendi
sağındaki güçlerden medet umma” anlayışının temelinde Kemalizmin yan­
lış değerlendirilmesinin yattığına inanılıyordu. Bu yanlış değerlendirme so­
nucunda. Kemalizm “ilerici”, “devrimci”, “müttefik güç” kabul edilmiş, TKP
liderleri Mustafa Suphi ile Şefik Hüsnü, Kemalist hükümeti desteklemiş­
ler, devrim görevini Kemalistlere bırakmışlardı. 1960’larda da Mihri Belli
ve Doktor Hikmet Kıvılcımlı “cuntacılığı” savunmuşlardı. “Türkiye’ye öz­
gü yolu bulmaya çalışan” ve geçmişin bu olumsuz geleneğini yıkan THKP-
C de Kemalizmi “küçük burjuvazinin en sol kanadının milliyetçilik taba­
nında antiemperyalist tavır alışı” diye değerlendirerek “Kemalizm tabusuna
dokunamamış”tı. Oysa Kemalizm burjuva ideolojisinden başka bir şey değil­
di, bu yüzden müttefikliğin “ölçütü” olamazdı.
Grup teorik bir dergi ile “Aşama” ve “Çağrı” yaymevlerini kurarak işe baş­
lamıştı. Dergi siyasal görüşleri ortaya koyarken, yayınevleri sosyalist fikir­
lerinin kaynağından öğrenilmesini sağlamak amacıyla Lenin, Stalin, Mao,
Ho Şi Minh’in kitaplannın çevirilerini basıyordu. Derginin ilk sayısı, tahmin
edemedikleri ölçüde ilgi gördü. 7.500 basmışlardı; dergi tükenince ikinci
baskıyı da 5.000 adet yaptılar. Profesyonel bir dağıtım mekanizmasına sahip
olmadan, elden dağıtımla 12.500 basılıp tüketilen dergi, küçük bir çevreyle
başlatılan çalışmaya ciddi bir moral itilim sağladı. Başlangıçta Ankara, İstan­
bul, Antalya ve Samsun’da ilişkiler vardı ve örgütün ilk yayıldığı iller bunlar
oldu. Sonra bunlara İzmir de katıldı.
Örgütsel merkez Ankara’ydı. Kurtuluş’un eski THKP-C’li kurucularından
üçü Ankara SBF’liydi. SBF ve Hacettepe başta olmak üzere Ankara’da bir­
çok üniversitede hızla taraftar topladılar. Samsun ve çevresinde sol çevreler­
de saygın bir yeri olan 12 Mart öncesi TİP’in Çarşamba İlçe Başkanı ismet
Öztürk’ün de gruba katılışı Karadeniz’de bir örgüt temeli yaratılmasını sağ­
ladı. Karadeniz’de Samsun, Trabzon, Rize, Sinop gibi illerde yaygın ilişkiler
ağı kurmasıyla Kurtuluş, sosyalistlerin bu bölgede Devrimci Yol’la bitlikte en
etkili gruplarından biri haline geldi. Benzer etkinlik, Antalya’da ANT-GÖR’le
(Antalya Gençlik Örgütü) başlayıp çevre illere yayılan Akdeniz bölgesinde­
ki örgütlenmede de görüldü. Sonrasında Ege bölgesi, İç Anadolu ve Kürt il­
lerinde de ilişkiler ağı oluşturdu.
Derginin ilk sayılarının ardından, 1976 yazında, işçi sınıfı içinde örgütlen­
meye öncelik veren, eski TİP geleneğinden gelen Öncü İşçi grubu da örgüt­
lenmeye katıldı. Öncelikleri farklı iki ayrı çevrenin birleşmesiydi bu. Kurtu-
luşçulann, partinin sanayi proletaryası temelinde kurulacağına ilişkin görüş­
leri başka bir gelenekten gelen bu çevrenin yakınlaşmasını sağlamıştı, ancak
bu birleşme hareket içinde “kadroların işçi sınıfına mı, yoksa diğer halk ke­
simlerine ya da antifaşist mücadeleye mi” yönlendirileceği tartışmasının da
temelini attı.
Aynı sıralarda, işçi sınıfı içindeki mücadeleye vurgu yapan iki farklı grupla
da birleşme görüşmeleri yapılmıştı. Bunlardan biri “Aktancılar” diye anılan
Aktan Ince’nin başını çektiği, önce Halkın Kurtuluşu’yla birleşen 1978’de ise
TİKB ismiyle bağımsız örgütlenecek çevreydi. Bu çevreyle görüşmeler Sov-
yetler Birliği’ni “sosyal emperyalist” görmeleri nedeniyle sonuçsuz kalacak­
tı. Diğer görüşme ise TSİP’ten kopan gençlik örgütü Genç Sosyalistler Bir-
liği’yle (GSB) olanıydı, ama onlar kısa bir süre sonra TKP’ye katılmayı ter­
cih etti.
Bu süreci anlatan Mahir Saym’m tanıklığı, 1974-76 arasında irili ufaklı
sosyalist çevrelerin, yeni bir oluşum yaratmak için birbirleriyle yürüttükleri
temasların seyri hakkında da fikir veriyor:

Bir müddet sonra dergiye ilginç bir katılma da İzmirli arkadaşlarımızdan ol­
du. Hoca’nm eşeğim kaybedip yeniden bulmasına benzer bir hikâye: Birlik
retoriğimiz tümüyle yanıtsız değildi. Örneğin cezaevinden beri Aktan İnce
bize yakın duruyor ve görüşlerimizi yazılı hale getirmemizi bekliyordu. Bu
sırada kendisi bizim pek farkında olmadığımız bir biçimde Halkın Kurtulu-
şu’na katılmış ve İzmir’deki arkadaşlarımıza bunu biraz da “hep bir araya ge­
liyoruz” biçiminde anlatmış olmalı ki, bizim birlik bombardımanımız altında
inleyen arkadaşlarımızdan Saim Koç ve birlikte olduğu arkadaşlar bu birliğe
bazı rezervasyonları olsa da katılmışlar. Bundan bir müddet sonra İzmir’den
dönen Şaban İba bize arkadaşlarımızın toptan “Maocu” olduklarını müjdele­
di. Saim Koç’la olan görüşmemizde, o bize hiçbir şeyin değişmemiş olduğu­
nu, birlik düşüncesi doğrultusunda bizim de istediğimiz bir adımı atmış ol­
duğunu anlatarak rahatlatmaya çalışmıştı ama kendisi de ortada tuhaf bir du­
rumun olduğunun farkındaydı. Halkın Kurtuluşu bildiğimiz eski THKO’lular
değildi artık. PDA gibi bir takım olmuşlardı... Sonuçta İzmir takımımız da fi­
releriyle birlikte yeniden dergimize katıldıklarını ilan ettiler. Komediyi andı­
ran bir başka birliğimiz de eski THKP-C sempatizanlarının bir kısmının oluş­
turduğu GSB [Genç Sosyalistler Birliği - V.E.] ile oldu. Varolan ilişkilerimi­
zin nihayetinde Zeki Erginbay’ın3 da bulunduğu ortak bir toplantıda aramız­
da hiçbir farklılığın olmadığı ortak tespitine vararak hep bir araya gelmeye
karar verdik. Zemin besbelli ki, çok kaygan olacak ki, GSB’li arkadaşlarımız
bir ay sonra TKP’de ortaya çıktılar.4

3 Zeki Erginbay, 1977 Ocak ayında faşistlerce kaçırılan ITÜ öğrencisi. 12 gün sonra, 4 Şubat’ta
tek kurşunla kalbinden vurulmuş bulunan Zeki Erginbay’ın öldürülmeden önce işkence gördü­
ğü saptanmıştı.
4 “Son Şans Değildi”, Kurtuluş, sayı 10, Temmuz 2001.
 Kurtuluşçular, özellikle İstanbul’da örgütlenmede güçlük çektiler. Bu güç­
lüğün başında, sosyalist grupların gençlik mücadelesiyle büyüyüp geliştiği
bu kentte başta Dev-Genç olmak üzere diğer grupların etkinlik kurmuş ol­
ması geliyordu. Kurtuluş’un gelişebileceği çevreler, Maoist fikirlerin dışında
kalan TÎÎKP-C sempatizanı gençlik çevreleriydi, ama onların arasında “geç­
mişin inkarcısı” olarak kendilerine yer açmaları oldukça zordu. Nitekim
Kurtuluşçulann çalışmaları, Dev-Gençlilerle gerilimli ve çatışmalı bir sürece
dönüştü. Dev-Gençliler, Mahir Çayan’m görüşlerini “inkâr eden” Kurtuluş­
çulann Kızıldere’de ölen THKP-C liderlerine,5 Dev-Genç ismine (çünkü Ka­
radeniz Dev-Genç,6 Akdeniz Dev-Genç adlarıyla o bölgelerde örgütleniyor­
lardı) sahip çıkamayacaklannı savunuyor, etkin olduklan üniversite ve yurt­
larda THKP-C görüşlerini eleştiren seminer ve toplantılar düzenlemelerine
izin vermiyorlardı.
İstanbul’da solcu gençliğin karargâhı işlevi gören, Dev-Gençlilerin etkin
olduğu Kumkapı’daki Kadırga Öğrenci Yurdu’ndaki kavga en ünlüsüydü.
Dev-Gençlilerin seminer düzenlemelerine izin vermemesi üzerine Kurtuluş­
çular kalabalık bir grup halinde yurdu bastı. Silahlar patlamamış, kimse öl-
memişti fakat şiddetli bir kavga çıkmıştı. Kurtuluşçular, bu olayın ardından
yaymladıklan bildiride “devrimci terör”ün kendisine “devrimciyim” diyen­
lere karşı da uygulanabileceğini yazdılar:

Devrimci gruplar arasındaki sorunlar ideolojik mücadele ile çözümlenmeli,

gruplar arasındaki ilişkiler ideolojik mücadele platformunun dışına taşma-
malıdır. Ancak bu platformun dışına taşanlara anladıklan dilden cevap veril­
mesi zorunluluğu ve her zaman verileceği de şüphe götürmez. İdeolojik mü­
cadele dışındaki yöntemler kuşkusuz karşı devrimcilerin, oligarşinin ekme­
ğine yağ sürer. Ne var ki bu konuda bu yöntemlere başvuran herkes suçlana­
maz, sorumluluğun kime ait olduğu iyi saptanmalı, ona göre yargıya vanlma-
lıdır. Çünkü terminolojide ve sosyal pratikte “devrimci terör” denen bir şey
vardır ve bazen de bu “devrimciyim” demesine rağmen “objektif olarak karşı
devrimci” duruma düşen kişilere veya gruplara da uygulanır.7

İki grup arasında Şişli Siyasal Bilimler Yüksekokulu’nda yaşanan gerilim

Kurtuluşçulann 4 Nisan 1977’de bu okulun üçüncü sınıf öğrencisi, Dev-
Gençli Kemal Karaca’yı kurşunlayarak öldürmesine kadar vardı. Dev-Genç­
liler, derhal bir bildiriyle Kurtuluşçulan “hastalıklı”, “sorumsuz unsurlar”
5 Mustafa Kaçaroğlu’nun anlatımına göre, 1974’te Mahir Çayan’ın mezarını bugünkü yerine nak­
ledenler ve 30 Mart 1975’te mezar başında ilk Kızıldere anmasını yapanlar Kurtuluşçulardı, bkz.
“Tarihe Düşülen Bir Not: Sosyalist Hareket tçinde Kurtuluş”, Kurtuluş, sayı 10, Temmuz 2001.
6 Devrimci Yolcuların 1976’da kurduğu Devrimci Gençlik Demekleri Federasyonu (DGDF, Dev-
Genç), Karadeniz Dev-Genç’in federasyona katılma talebini reddetmişti.
7 Kurtuluş İçin İleri, sayı 5, 30 Mart 1977’den aktaran, Genç Kurtuluş, sayı 8, Kasım 1993.
diye niteledi ve “hainlik derecesinde provokasyon” yaratmakla suçladı. Bil­
diride şöyle deniyordu:

Sol hareket içinde karşı devrim güçlerini sevindirecek bir ortamın yaratılma­
ması sorumluluğu sadece devrimcilere aittir! Ne var ki bu sorumluluğun dev­
rimci harekete karşı bir silah haline getirilmesine de razı olunamaz. Bunun
' için karşı devrimci teröre, ‘güç gösterisine’ teslim olunamaz. Bu yöntemlerin
kendilerine hiçbir yarar sağlamayacağı, devrimcilerin böyle kuvvet gösterile­
rine ne tapacaklarını ne de teslim olacaklarım anlatmak gerekir. Bu sakat dü­
şünce ve kafa yapısını teşhir etmek ve yarattığı bütün provokasyonları ile bir­
likte lanetlemek bu yüzden devrimci bir görev haline gelmiştir.8

Sonrasındaki gelişmeler ise bir başka kaynakta şöyle anlatılıyordu:

Sol içi çatışmanın tırmanmasının kimlere yarayacağını bilen devrimciler si­

lah kullanmadan, devrimci kanı dökmeden “Kurtuluş”u İstanbul’daki her bi­
rimden tecrit eder. Bütün birimlerde (yurt, okul, demek vs.) bu gruptan olan
herkese şu soru sorulur: “Kemal Karaca’nm öldürülmesine ne diyorsunuz?”
Cevaplar genellikle “Kurtuluş’un yaptığım lanetlemek ve karşı çıkmak” şek­
lindedir. Birçok insan Kurtuluş ile ilişkisini keser. Olaya Kurtuluş’u haklı bu­
lur şekilde yaklaşan Kurtuluş taraftarları ise birimlerden atılır, tecrit edilir.9

Ancak Kurtuluşçular da savunamayacakları bu şiddetin tırmanmaması

için geri çekildi. Bu çatışma, İstanbul’da özellikle gençlik içinde gelişme ola­
naklarını, öğrenci hareketinin yükseldiği bu ilk yıllarda sınırladı. 1978 itiba­
riyle örgütlenme olanaklarına yeniden kavuşacaklardı, ama daha çok işçi sı­
nıfında yoğunlaşarak. 1978 yılı, bölünme nedeniyle Devrimci Yol’un İstan­
bul’da gücünü kaybettiği bir yıldı aynı zamanda.
Diğer yandan 1978’de örgüt artık dar, küçük bir çevre olmaktan çıkmış
geniş bir ilişkiler ağına sahip olmuştu. Örgütsel ilişkiler, bir tüzük ya da
programa bağlı olarak değil, “doğal önderlik” diye andıkları, kurucu/yöneti­
ci çekirdeğin, karşılıklı güven ve işbölümüyle sürdürülüyordu. 1978’de bir
tüzük taslağı anlamına gelen kurallar hazırlandı. Yedi kişilik merkez komi­
tesi kuruldu. Bu merkez komite, bir konferans ya da kongre tarafından seçil­
mediği için Geçici Merkez Komitesi olarak kabul ediliyordu. Komite üyele­
ri işbölümü yaptı; ideolojik işlerden sorumlu bir kurul, örgütlenmeden so­
rumlu pratik organ ve bir genel sekreter seçildi. Genel sekreter koordinas­
yonla yükümlüydü. Başından beri yönetici çekirdek “kolektif yönetim” ilke­
sini benimsedi ve hiçbir zaman tek bir kişi, fiilen ya da örgüt hukukuyla ola­

8 Devrimci Yol, sayı 1, 1 Mayıs 1977.

9 Bağımsızlık, Demokrasi ve Sosyalizm Mücadelesinde Gençlik 1, Boran Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul,
Mart 1999.
r

ğanüstü yetkilere sahip “lider” durumuna gelmedi. Ancak bu doğal yöneti­

ci çekirdeği oluşturanların her zaman örgüt üzerinde fiili bir ağırlıkları oldu.
Uzmanlık komiteleri, il ya da bölgelerden sorumlu yerel komiteler kuruldu.
Örgüt üye kabulüne de ilk kez başladı. Ancak binlerce aktif taraftara karşın,
bu üye^ayısı 12 Eylül öncesinde 51’le sınırlıydı. Açıktır ki bu örgütün ken­
disi ve üyeleri ile ilgili tasavvur ettiği, neredeyse ulaşılması güç “komünist-
leşme” yaklaşımıyla ilgiliydi. Aynı durum, komiteler için geçerliydi. Pek çok
yerel komite (bölge, il, mahalle vb.) olmasına karşın, bunlar, üyelerden mü­
teşekkil olmadıklarından “resmi” sayılmıyordu. Bu çelişkili, örgütsel karı­
şıklığa yol açan durumun üstesinden, hareketin genişleme imkânı bulduğu
yegâne dönem olan 12 Eylül öncesinde gelinemedi.
Kitleselleşmeye bağlı olarak teorik yayın organının yanı sıra kitlesel bir ya­
yın organı çıkarıldı. Haftalık Kurtuluş gazetesi... İlk sayısı 4 Ocak 1978 tari­
hini taşıyan gazetenin tirajı 40 bini aşıyordu söylediklerine göre...

Partileşme süreci
Kurtuluş’un 12 Mart sonrası sosyalist hareketteki durumu tasviri, Devrimci
Yol ile aynıydı. Solda “tam bir teorik keşmekeşin” sürdüğünü, ortada kendi­
sine “parti” de diyen pek çok grup olduğunu ancak bunların hiçbirinin ger­
çek “proletarya partisi” olmadığını söylüyorlardı. Bu gruplar “ya küçük bur­
juva devrimci partileridir ya da oportünist örgütlenmeler”di.10 Türkiye’de
hiçbir zaman gerçek bir proletarya partisi olamamıştı. Sosyalisderin öncelik­
li görevi, proletaryanın partisini kurmaktı.
Bu partinin özellikleri, Nisan 1977’de Kurtuluş Sosyalist Dergi’de yayınla­
nan yazıda anlatılıyordu. Kuşkusuz bunlar ortodoks Leninist parti modeli­
nin Komünist Entemasyonal’den bu yana komünist hareketin düsturu hali­
ne gelmiş özelliklerinin rötuşlarla bir tekrarını içeriyordu. Buna göre, gerçek
“proletarya partisi” “modern sanayi proletaryasının temeli üzerinde yükse­
len, Marksizm-Leninizm ile donanmış bir savaş örgütüdür.” “Proletaryanın
en iyi unsurlarım”, “öncülerini” birleştiren “sımsıkı örgütlenmiş” “demir di­
siplinli” “profesyonel” bir “öncüler örgütü”... Bu profesyonel öncüler örgü­
tü, kitleler içindeki sayısız örgütle çevrelenmiştir. Bu parti “proletaryanın ve
tüm halkın öncüsü, yol göstericisidir”, dolayısıyla bu görevini yerine getire­
bilmesi için “proletaryanın tüm devrimci deneyleriyle, Marksizm-Leniniz-
min tüm teorik bilgisiyle donanmış olmalıdır.”11
“İşçi ve köylülerin devrimci demokrasisi” için mücadele edecek bu parti,

10 “Proletaryanın Devrimci Partisi Üzerine Genel Bir Yaklaşım", Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 11,
Nisan 1977, s. 35.
11 A.g.m., s. 37.
 “şiddet yolu”yla devrimi gerçekleştireceğinden bir “savaş örgütü” olarak ta­
sarlanmalı, “illegal” olmalıydı. İşleyişi “altın üste, azınlığın çoğunluğa uydu­
ğu” “sarsılmaz disipline” sahip “demokratik merkeziyetçilik” ilkesine göre
belirlenmeliydi. Partinin otoritesi, nihayetinde “merkez komitesi”ydi. “De­
mokratik merkeziyetçiliğin demokratik yanının temel göstergesi parti ka­
rarlarının, parti hattının en geniş partili yığınlar tarafından tartışılabilmesi-
dir ki, bu doğrudan doğruya partinin kongreler, tartışma toplantıları düzen­
leyebilip düzenleyememesine bağlıdır.”12 Legal olanaklar arttıkça demokra­
tik yan, tersi durumda merkeziyetçi yan ağır basacaktı. Yani sıkı merkeziyet­
çi bir yapı olacaktı. Kurtuluşçular, “proletarya partisinin inşası” görevini “di­
ğer bütün meselelerin üzerinde “en acil” ve “hayati” görey olarak saptamıştı.
Buna karşın, özellikleri bu şekilde tariflenmiş bir partiye nasıl vanlacağı ko­
nusu aynı açıklıkta değildi.
Öncelikle partinin “proletaryanın tüm devrimci deneyleriyle, Marksizm-
Leninizmin tüm teorik bilgisiyle donanmış olmalıdır,”13 biçimindeki mü­
kemmelleştirilmiş tarifi, bu amaca ulaşmayı neredeyse olanaksız kılıyordu.
Aynı yaklaşım “kadro” tarifine de yansıyordu: “[S]ömürü düzenine, emper­
yalizme ve sömürgeciliğe karşı savaşmaya kararlı, fedakârlık ruhuna ve çelik
gibi iradeye sahip, disiplinli, bilinçli insanlar...” Bu mükemmelleştirmenin,
Kurtuluş’un yanı sıra Devrimci Yol, MLSPB, Devrimci Sol gibi THKP-C kö­
kenli “partileşme” hedefini koyan diğer gruplar için de geçerli ciddi bir fikri
engel teşkil ettiği söylenmelidir. Kurtuluş kurucuları ya da “önderlik”, kendi
deyimleriyle “bir önceki dönemin ancak ileri militanları”ydı.14 “Komünist-
leşme” için kat edilmesi gereken mesafe hem kendileri hem de harekete ka­
tılan genç insanlar için hayli uzundu.
Diğer yandan bunu kendi başlarına mı yoksa başka gruplarla birlikte mi
yapacaklan konusu da belirsizdi. Kuruluştan 2000’li yıllara kadarki süreç
göz önüne alındığında birbiriyle çelişkili her iki fikri de içlerinde taşıdıkla­
rı söylenebilir.
Kurtuluş Sosyalist Dergi’nin “Çıkarken” başlıklı ilk yazısında “bu iki kon­

12 A.g.m., s. 50.
13 A.g.m., s. 37.
14 2. Konferans Kararlan, 1984 yılı. Sadece onlar değil, Devrimci Yol, Halkın Kurtuluşu, Halkın
Yolu gibi kitleselleşen hareketlerin kurucuları da ancak fırtınalı üç yılın ardından, lider duru­
mundaki arkadaşlarının öldürüldüğü baskı döneminin moral ve hayal kırıklığı içinde, olup bi­
teni açıklamak ve yeni bir çıkış bulmak amacıyla cezaevlerinde Marksist-Leninist kaynakla­
rı, uluslararası komünist hareketteki gelişmeleri daha ciddi inceleme olanağına sahip olmuş
1968’in ortaya çıkardığı genç devrimci kuşaktan geliyorlardı. 1973-1974 sonrası gelen yeni ku­
şak devrimcilerin devasa dalgası, onları, en tepelere taşımıştı. Hepsi birbirlerini tanıyorlardı, de­
neyim ve bilgileri, aşağı yukarı aynı düzeydeydi; yetersizliklerinin de farkındaydılar. Mükem­
meliyetçi “komünist parti”, “komünist kadro” tarifi kadar, birbirlerine karşı, kolayca şiddete
dönüşebilen tahammülsüzlüklerinin kaynağı da bu ruh haliyle ilgiliydi.
feksiyoncu çizginin [Çin ve Sovyet modellerinin izleyicileri - V.E.] dışın­
da kalıp kendilerince iyi niyetle bir şeyler başarmaya çalışan görüşlerin ide­
olojik ve pratik olarak kaynaşabilmelerini sağlamaya yönelik görevleri” üst­
leneceklerini açıklamışlardı. Devrimci Yolcuların, Devrimci Gençlik'i yayın­
larken iteri sürdüğü “gençliğin devrimci birliği” fikrine “önce devrimcilerin
birliği” diyerek karşı çıkmışlardı. Çünkü devrimcilerin birliği sağlanırsa za­
ten gençliğin birliği de sağlanırdı. Sosyalist gruplarla örgütsel birlik kurma
fikrinin kısa süreli eylem birliklerinin bile kurulamadığı, her bir grubun di­
ğerini küçümseyen ve aşağılayan bir üslupla andığı, şiddete kolayca başvu-
rulabildiği koşullarda, bunun pratikteki olanaksızlığı açıkça görülüyordu.
Geriye kendi süreçleriyle bir partiye ulaşmak kalıyordu. 12 Eylül öncesin­
de bu perspektifin fiilen örgüt içinde egemen olduğu söylenebilir. Hatta dar­
be sonrasında kurulan ülke içindeki politbüro, “parti inşa dönemine girildi­
ğini” ilan etmişti.
Kurtuluşçular açısından diğer önemli nokta, partinin sanayi proletarya­
sı üzerinde yükseleceği ve onun “öncü unsurlarından” meydana geleceği­
ne dair görüşleriydi. Bu da doğrudan işçi sınıfı içinde örgütlenmeyi gerek­
tiriyordu. Nitekim Kurtuluş kurucuları, ilk başlarda, gençlikte örgütlenme­
ye sıcak bakmamış, kadrolarını fabrikalara göndermişti, ama bu deneyim
başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Sosyalist grupların üniversiteli gençlik müca­
delesiyle büyüyor oluşu ve yine kendilerinin de aslında gençlik mücadele­
sinden geliyor olmaları, gençlikle işe başlamalarını getirdi. Örgütün yöneti­
ci ve ana militan gövdesini, üniversiteli gençlik mücadelesinden gelen kad­
rolar oluşturdu.
Siyasal pratik daha ilk başta, Kurtuluşçuları, niyetleriyle çelişkili duruma
düşürdü. Bunun doğal sonucu, örgütte başlayan kadroların işçi sınıfına mı
yoksa gençlik dahil diğer halk kesimleri arasında örgütlenmeye mi seferber
edileceği tartışmasıydı. Bu aynı zamanda iki farklı gelenekten gelen ijci çev­
re arasındaki farklı kavrayışın sonucuydu. Tartışmayı açanlar hep işçi çev­
releri içinde örgütlenmeye çabalayan TİP’ten gelen Öncü işçi grubttydu ve
kadroların işçi sınıfına gönderilmesini ve burada yoğunlaşılmasını istiyorlar­
dı. Dev-Genç, THKP-C geleneğinden gelen asıl kurucular için gençliğin ör­
gütlenmesiyle işe başlamak, istenen bir şey değildi belki ama kabul edilebilir
olandı. Üstelik bu antifaşist mücadele görevleriyle de ilgiliydi ve neredeyse
ülkedeki bütün üniversiteleri saran bu kavgadan kaçmak mümkün değildi.
Öte yandan 12 Mart öncesi Dev-Genç’in üniversite sınırlarını aşarak, işçi ve
köylü hareketleri içinde örgütlenme deneyiminin tanıklarıydılar, bu gelene­
ği de sahipleniyorlardı. Son olarak da “profesyonel devrimci”, Lenin’de sınıf
kökenine bağlı bir kavram değildi, yani mutlaka işçilerden gelmeleri gerek­
miyordu. Muhalif gruba itiraz edemeyecekleri nokta, işçi sınıfının temel alı­
nacağı bir örgütlenmenin kurulmasıydı. Fakat ne olursa olsun, bütün bun­
lar, teori ile pratik arasında ciddi çelişkiler yaratıyordu.
1979 yazında, Kurtuluşçularm “Birinci Konferans” diye adlandırdıkları,
12 Eylül öncesi tek konferans olan toplantı, bu tartışmayı bir karara bağla­
mak için yapıldı. Bodrum’da 20 civannda üyenin katıldığı ve üç gün süren
bu toplantıda bir uzlaşma sağlandı, “sürekli küçük burjuva bir tabana da­
yanmanın kaçınılmaz olarak birtakım sapmalara neden olabileceği uyarısı”
ile “işçi sınıfı arasında çalışmaya öncelik verilmesi, ancak anti-faşist müca­
deleyle anti-sömürgeci mücadelenin gereklerinin de yerine getirilmesi” ka­
rarlaştırıldı.
Kurtuluşçular, bu kararın ardından işçi sınıfı örgütlenmesi için kadrola­
rının bir bölümünü seferber ettiler. Sosyalist güçlerle kıyaslandığında azım­
sanmayacak bir örgütlenme başansı da gösterdiler. DİSK ve Türk-lş içeri­
sindeki sendikaların bazılarında yönetimlere geldiler ya da etkili bir muhalif
güç oldular. 1980 yılındaki son DİSK Genel Kurulu’nda sosyalist muhalefet
grubunu oluşturan 11 sendikadan üçünün (Dev Maden Sen, Keramik-lş ve
Limter-Iş) yönetimleri Kurtuluşçularm kontrolündeydi.
Askeri darbe öncesi hareketin en olgun dönemi sayılabilecek 1980’de, ör­
nek alman Leninist modele uygun bir örgüt çatısı kurulduğu söylenebilir.
Kitlesel örgütlerle çevrelenmiş dar bir “profesyonel devrimciler örgütü”; 51
üyeli bir örgüt... Merkez komitesi, Lenin’in öngördüğü gibi teorik ve pra­
tik organ olarak, iki grup halinde çalışıyordu. Yani bir ideolojik işlerden so­
rumlu yazı kurulu ile örgütlenmeden sorumlu politbüro. Daha çok soygun­
lar için kurulmuş, merkez komitesinin bir üyesine bağlı silahlı bir grup da
vardı.15

15 12 Eylül sonrası da pek çok silahlı soygun eylemini gerçekleştiren, gizlilik gereği örgüt merke­
ziyle çok az temas eden askeri grubun sorumlusu Azmi Pat, 1985’te yakalandıktan beş yıl son­
ra 13 Kasım 1990’da Bartın Cezaevi’nde intihar etti. Azmi Pat ve bir arkadaşının yargılandığı,
13’ünden müebbet hapse mahkûm edildikleri TKKKÖ davasındaki 15 eylem şunlardı: 24 Mayıs
1977, Türk Ticaret Bankası Bostancı Şubesi soygunu (659.510 lira); 1 Eylül 1977, İstanbul Ban­
kası Göztepe Şubesi soygunu (442.604 lira); 1 Şubat 1978, İş Bankası Feneryolu Cemil Topuz­
lu Şubesi soygunu (100.000 lira); 6 Ekim 1978, Yapı Kredi Bankası Şişli Topağacı Şubesi soygu­
nu (90.000 lira) ve Garanti Bankası Topağacı Şubesi (93.000 lira); 29 Kasım 1978, Türk Ticaret
Bankası Ankara Küçükesat Şubesi (185.000 lira); 1 Haziran 1979, Antalya Antbirlik muteme­
dinin soyulması (2 milyon lira); 11 Eylül 79, İzmit Pamukbank Şubesi (3 milyon lira); 8 Ekim
79, Sirkeci Ebusuut Caddesi Olimpia Oteli soygunu (2 milyon 500 bin lira değerinde döviz); 24
Aralık 79, Mersin İş Bankası Şubesi’nden yıpranmış paralan taşıyan mutemedin soyulması (1
milyon 5 00 bin lira); 19 Haziran 1980, Halk Bankası Antalya Şubesi (300.000 lira); 21 Temmuz
80, Antalya’da Yılmaz Büyükduman’a ait kuyumcu dükkânının soyulması (6 milyon lira değe­
rinde altın ve ziynet eşyası); 28 Şubat 1984, Ziraat Bankası Bostancı Şubesi (21 milyon lira); 9
Ekim 1984, Vatan Caddesi Emlak Kredi Bankası Şubesi’ne soygun girişimi; 26 Ekim 1984, Zi­
raat Bankası Göztepe Çemenzar Şubesi (5.954.680 lira); 27 Mart 1985, Taksim Bank O f Credit
And Commerce International bankası (9.320.000 lira, 3.596 ABD dolan, 12.970 Alman Markı,
312 İngiliz Sterlini, 1.000 İsviçre Frangı, 720 dolarlık seyahat çeki).
r

“Kitle örgütleri” doğrudan kendilerinin kurduğu yasal demek, sendika gibi

örgütlerin yanı sıra mevcut demek, sendika, oda vb. içindeki örgütlenmele­
ri içeriyordu. Devrimci Demokratik Gençlik Örgütü (Dev-Gör) gençliğin kit­
le örgütü olarak faaliyet gösteriyordu, bunun yanı sıra Karadeniz Dev-Genç
(1977’de 13 şubesi bûlunuyordu), Devrimci Liseliler Demeği (Dev-Lis), Ak­
deniz Dev-Genç, Ant-Gör, Karadeniz Kadınlar Demeği, Emekçi-Der adlarıyla
gençler, kadınlar ve işçiler arasında örgülenme amaçlı demekler ve bunlann
şubeleri kurulmuştu. TÖB-DER’de Devrimci Demokratik Birlik Grubu adıyla
etkin bir gruplan vardı, 1978’de yönetimde temsil ediliyorlardı. Harita, Fizik,
Mimar, Mühendislik odalannda, Ankara, İstanbul, Bursa, Balıkesir’de Tüm
Döküm-lş, Dev-Maden Sen, Dev Maden-îş, Gıda İş, Tüm Metal İş gibi sen­
dikalarda etkinlikler kurmuşlardı. 12 Eylül’den bir süre sonra sadece İstan­
bul’da 40’ı aşkın işyerinde işçi komiteleri varlıklannı korumuştu.
Örgüt kendisine Leninist modele uygun biçimler verse de, bir parti formu­
na yaklaştığım asla düşünmüyordu.
Partinin önkoşullanndan biri “Marksist-Leninist bir programı oluştur­
mak”tı. Bu program Marksist-Leninist öğretinin doğru kavranması ve ülke
koşullanna yaratıcı biçimde uyarlanmasıyla oluşturulacaktı. “Marksist-Leni­
nist teori sosyalist harekete egemen olmadan” bir “program”ın ortaya çıka­
mayacağına inanıyorlardı.16 Çünkü sosyalizm adına ortaya çıkan TKP, TİP,
TSİP gibi partiler Sovyetler’den kopya edilmiş reformist politikalarla CHP’yi
destekliyor, bunlan düşman gören başta Halkın Sesi olmak üzere, Halkın
Kurtuluşu, Halkın Yolu gibi ÇKP’yi kopya eden gruplar “Ne Amerika ne
Rusya” sloganlanyla Sovyetler Birliği’ne karşı mücadele çağnlan yapıyordu.
Devrimci Gençlik (Devrimci Yol) çevresinde toplananlar, başka şeyler öne­
rip THKP-C’yi savunduğunu ileri sürüyor, devrimcilerin birliğini baltalıyor­
du. “Faşizm”, “demokrasi”, “CHP” konusunda yanlış fikirler ve beklentiler
yayılıyordu. Sosyalist harekete egemen olmuş bu “sapmalann” üstesinden
gelmenin yolu, sosyalist öğretiyi etkin kılacak teorik-ideolojik mücadele ver­
mekten geçiyordu. İdeolojik mücadele ise Marksizm-Leninizmin do*ğru kav­
ranması ve savunulmasıyla verilebilirdi.
Teorinin önemi artmıştı. Kurtuluşçulann teorik bir dergiyle işe başlama­
ları, teoriye ve teorik çalışmalara verdikleri bu önemden kaynaklanıyordu.
Kurtuluşçular, her zaman, hatta ortak platformlan iyice dağılıp bölündük­
leri 2000’li yıllarda da, bu yanlanna övgüyle vurgu yaptılar, Türkiye sosya­
list hareketine önemli katkılarda bulunduklarını iddia ettiler. 12 Eylül son­
rası iç tartışmalarında sık sık hareketin bu özelliğini kaybetmesinden ya­
kındılar.

16 “Proletaryanın devrimci partisi üzerine genel bir yaklaşım”, Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 11,
Nisan 1977.
 Teorik çalışmada temel referans, Çin veya Sovyet komünist partisinin fi­
kirleri değil, bizzat Marksist-Leninist öğretinin kurucuları olacaktı. Yani
Marx, Engels, Lenin, Stalin’in kaleme aldığı Marksizm-Leninizmin klasikleri
sayılan eserler... Gerçi bunlar sosyalist hareketlerin tümü için nihai referans­
lardı. Ancak yorumlar zaten çok çeşitliydi, bölünme faktörleri ise bambaş­
kaydı; grupların birbirlerini ikna etme ya da anlama çabası da yoktu. Bu yö­
nüyle, her grup için olduğu gibi, Kurtuluş için de, bu referanslar, ancak ken­
di kavrayışı ve uygulaması açısından anlam taşıyordu.

Teorik çalışma, Marksizmin kurucularının ve onu geliştiren ustaların, tarih­

sel, ekonomik, sosyal ve politik görüşlerinin ve devrim pratiklerinin kavran­
ması, özümlenmesidir. Bu görüşlerin yardımıyla, bütün ülkelerin işçi sınıfı
hareketlerinin ve bağımsızlık savaşlarının izlenmesidir. Ve bu genel perspek­
tif içerisinde, Türkiye özelinin (tarihsel ekonomik, sosyal, politik gerçekleri­
nin) araştırılması, incelenmesi, öğrenilmesidir.17

Teorik çalışma hem örgüt ve hem kadrolar için şarttı. Örgütün teorik ça­
lışması, dergi ya da broşürlerde stratejik kabul edilen konulardaki siyasal gö­
rüşlerin diğer sosyalist grupların görüşlerinin eleştirisiyle birlikte derli top­
lu ortaya konulması demekti. Bu konuda atılan her adım ideolojik-teorik bir
yetkinleşme sayılıyordu. Böylelikle örgüt, Marksizmden sapmış “oportünist"
ve “revizyonist” görüşlerle ideolojik mücadele içinde, kendi iç ideolojik bir­
liğini inşa ederek, nihai olarak, ülke koşullarına uygun bir Marksist-Leninist
teoriye, işçi sınıfı partisinin “programı”na ulaşacaktı. Aylık periyotlarla ya­
yınlanan Kurtuluş Sosyalist Dergi, işte örgütün bu teorik-ideolojik gelişimini
sağlayacak yayın organıydı, yani “ideolojik-teorik organ”dı.
Örgütün, bu teoriyi kavraması yeterli değildi, aynı zamanda, işçi sınıfı
içinde maddi bir güç haline gelmesi gerekiyordu:

İşçi sınıfının bu ideolojiyi kavraması (tümden sınıfın kavraması anlamın­

da değil, belli bir azınlığın kavraması anlamında) sosyalizmin maddeleşme­
si, sosyalist hareketin ortaya çıkması, yani partileşme demektir. Bu oldukça
çetin ve sancılı bir süreçtir. Bu bakımdan işçi sınıfı içerisindeki yanlış görüş­
lerle hesaplaşmadan partileşme imkânsızdır. Oportünizmin etkisi belli oran­
da kırılmadan ve bu anlamda birlik sağlanmadan partileşme hayaldir. Bu da
ideolojik mücadelenin partileşme sürecinde belirleyici olduğunu gösterir. Bi­
linç götüren gruplar işçi sınıfıyla fiilen ilgilenmek zorundadırlar. Yoksa ilele­
bet aydın hareketi olarak kalırlar ve sürekli parçalanırlar. Birliğin temel gü­
vencesi bu açıdan işçi sınıfının örgütlenmesinde yatar.18

17 Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 5, Ekim 1976.

18 Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 4, s. 54.
 Örgütlenme faaliyetinde eğitim grupları özel bir yer tuttu. Dergilerin­
de eğitimin önemi ve nasıl yapılması gerektiği üzerine hayli uzun, ayrıntılı
planlan içeren makaleler yayınladılar.19

Kürt sorunu
Kurtuluşçular, 1970’lerin sosyalist solu içinde Kürt sorununa ilgileri ve gö­
rüşleriyle diğer gruplardan ayn bir yerde durdu. Kurtuluş Sosyalist D erginin
ikinci sayısında20 yer alan “Türkiye’de ulusal sorun üzerine” yazısı ve ileri­
de sıkça kaleme aldıklan yazılar, 1984 sonrası Kürt sorununun evrimi göz
önüne alındığında, Kurtuluşçularm diğer gruplara göre bu sorunu çok daha
önemsedikleri, hassasiyetle kafa yordukları ve öngörülü bir bakış açısı geliş­
tirmeye çalıştıklan söylenebilir. Şöyle diyorlardı ilk yazılarında:

Türkiye’nin doğu ve güneydoğusunda geri bir ekonomik yapı mevcuttur. Bu

topraklarda Türk ulusundan ayrı bir ulus yaşamaktadır. Bu ulus, Kürt ulusu­
dur ve yaşadığı bölgenin adı Kürdistan’dır. Türk ulusundan farklı olarak bu
ulus milli ve demokratik haklardan hiç yararlanamamakta, varlığı bile kabul
edilmemektedir. Kürdistan, bir sömürge statüsüyle Türkiye bütününe bağlı­
dır. (Kürdistan’m öteki parçalan da genel nitelikleriyle aynı durumdadır. Ya­
ni Irak, İran ve Suriye’deki Kürtlerin durumu.)

Kürt ulusunun “kendi kaderini tayin etme hakkı” vardı ve “kendi kaderi­
ni tayin etme hakkı bir ulusun kendisiyle ilgili, geleceğiyle ilgili konularda
hiçbir baskı altında olmadan karar vermesi” demekti. “Türk ulusu ile Kürt
ulusunun ortak bir kaderi” vardı, “aynı kaynaktan -emperyalizm ve onun­
la işbirliği yapan yerli hâkim sınıflar- beslenen tahakkümün” altındaydılar,
dolayısıyla “ortak mücadele” ile özgürlüklerine kavuşabilirlerdi. “Somut ko­
şullara göre Kürt ulusal hareketi, kendi bağımsızlık mücadelesini ayn bir çö­
zümde de görebilir”di ve böyle bir durumda “bu ulusun bağımsızlık savaşma
en büyük desteği sağlamak” bir görevdi. Şu kaydı da düşmüşlerdi:

Şu anın somut koşullarında genel olarak Kürt ulusal sorununun Türkiye dev­
rimci hareketinin önderliğinde çözümleneceği veya Kürt ulusal kurtuluş ha­
reketinin ayn bir rota izleyeceğini tespit etmek gerçekten güç bir sorun ol­
maktadır.
(...)

19 Bu yazılardan biri Kurtuluş Sosyalist Dergi’nin Şubat-Temmuz 1979 tarihli, 31. sayısında yer alı­
yordu. 224 sayfalık kitapçık biçimindeki derginin 80 sayfası bununla ilgiliydi. Eğitimin ne ol­
duğu ve önemi üzerine uzun ön açıklamanın ardından, eğitim gruplarının nasıl oluşturulacağı,
nelerin, nasıl okunacağına dair ayrıntılı açıklamalar vardı.
20 Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 2,Temmuz 1976, s. 24.
 Ya mücadelenin başını işçi sınıfının öncülüğündeki Türkiye devrimci ha­
reketi çekecek, emperyalizmin ülkeden kovulması ve oligarşik diktanın yıkıl­
masıyla Kürt ulusunun kurtuluşu da gerçekleşecektir. Ya da Kürt ulusal kur­
tuluş mücadelesi, kendi bağımsızlık mücadelesini özgücüyle ve ayn mücade­
leyle (aynı zamanda ayn örgütlenmeyle) başarıya ulaşacaktır.

Kurtuluşçular, o günlerin solunda varolan genel kavrayış içinde, cüretli fi­

kirler ileri sürmüştü. “Sömürge” statüsünden söz ediyor, orada ulusal müca­
dele temelinde bağımsız bir sosyalist hareketin ortaya çıkabileceğini söylü­
yorlardı. Sosyalist solda genel eğilim, Kürt sorununun çözümünün iki hal­
kın ortak örgütlenme ve mücadelesiyle başarılacak bir devrimle olacağıydı.
Ayn örgüt ve mücadeleyi savunan Kürt sosyalistleri, sosyalist öğretiden sa­
pan “küçük burjuva milliyetçi” gruplar olarak görülüyordu. Türkiye’deki
sosyalist hareketten ayn, Doğu’da örgütlenen Kürt sosyalist grupların ulus
temelinde örgütlenme meşruiyetlerini, yaşadıklan coğrafyayı “sömürge sta­
tüsü” olarak nitelemekte buluyorlardı. Böylelikle sömürgeci ülkeden apayn
tarihsel koşullarda ayn örgüt ve mücadelenin gerekliliği ortaya çıkmış olu­
yordu. Zira dünya komünist hareketinin gelenekselleşmiş sınıfsal ilkele­
ri ulus zemininde örgütlenmeyi reddediyordu. Kurtuluşçular, ortak örgüt
ve mücadeleyi savunsalar da, sömürge statüsü ile Kürt sosyalist hareketinin
Türk sosyalist hareketinden ayn gelişebileceğini kabul etmiş olmakla Kürt
sosyalistlerinin çabalanm meşru görerek sosyalist hareketin genelinden ay-
nlmış oluyordu. Türk halkı için “sınıfsal mücadele”, Kürt halkı için “anti-
sömürgeci mücadele” ağırlık taşıyordu. Her halükârda “iki halkın ortak mü­
cadele örgütleri” kurulmalıydı. Asıl sorun Kurtuluşçulara göre, ulusal baskı,
asimilasyon politikalanna karşı çıkılması, Türk şovenizmine karşı mücadele
edilmesiydi. Sosyalist hareket geçmişten bu yana Kemalizmin etkisinde, şo­
ven bir politika izlemiş, Kürtler nezdinde “güvenini kaybetmiş”ti. “Türk şo­
venizmine karşı mücadeleyi Türk sosyalistleri üstlenmeli”ydi. Bu yüzden de
12 Eylül öncesi sol gruplar arasında eylem birliklerinin “antifaşist”, “antiem-
peryalist” gibi genel kabul gören ilkelerinin yanma “antişovenizmi” eklemiş­
lerdi. Şöyle diyorlardı:

Nitekim ülkemizde hâkim Türk şovenizmine karşı mücadele Türk sosyalist­

leri tarafından üstlenilmediği için, bu görev zorunlu olarak Kürt sosyalistle­
rince yürütülmüştür. Böyle olunca da, ulusların kendi kaderlerini tayin hak­
kı Leninist ilkesini savunan Kürt sosyalistleri “Kürtçülük” yapmakla suçlan­
mışlar ve sırtlannda bu damga olduğu halde bu görevi yapmak zorunda kal­
mışlardır.21

21 Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 2, s. 16.

338
 Mardin’de özellikle Kızıltepe ilçesinde, Diyarbakır, Gaziantep ve Tun­
celi’de örgütlenmeler kurdular. Tunceli’deki örgütlenme, 1978’de Teko-
şin (Mücadele) adlı bir grubun ayrılmasıyla zayıfladı. Tekoşin, kendilerini
“MIT’in ajan örgütü” diye niteleyen PKK ile girdiği rekabet ve çatışmalar­
da yönetici militanlarını kaybetti ve zaten sınırlı olan örgütlenmesi fiilen so­
na erdi.
Görüşleri nedeniyle diğer sol gruplarca “Kürtlere şirin görünmek” iste­
mekle suçlanan Kurtuluşçular, Kürt gruplar nezdinde belirli sempati de ya­
ratmıştı. PKK’nın bölgede faaliyet yürütüp de silahlı çatışmalara girmediği
ender gruplardan biriydi. TKP, TİKP, Halkın Kurtuluşu çatışmalarda birçok
militanım kaybetmiş, PKK’yı “karşıdevrimci”, “provokatör çete” diye nitele­
mişti. Kurtuluş, 1980 Mart’mda Mardin’in Kızıltepe ilçesinde başlayıp diğer
ilçe ve illere yayılan, 4 ay süren ve onlarca kişinin ölümüne neden olan PKK-
KUK (Kürdistan Ulusal Kurtuluşçulan) çatışmasında arabuluculuk yaptı.
Günlerce süren toplantılar sonunda anlaşma sağlandı ve üç örgütün ortak
bildirisiyle çatışmalar sonlandınldı.
Kurtuluşçular, 1978’de örgüt içinde “Kürdistan komitesi” adıyla ayrı bir
seksiyon kurulmasını kararlaştırdı. Özerk program ve mücadele biçimlerini
oluşturabilecek özgürlüğe sahipti bu seksiyon. Gerektiğinde “ayrı bir örgüt
olarak faaliyet gösterebilecek”22 kadar kendi ayakları üzerinde durabilme­
si öngörülüyordu. Fakat bu özerk örgüt perspektifine uygun bir pratik orta­
ya çıkmadı. Komitenin yayın organı gibi tasarlanan Kürtçe Şoreş (Devrim)
dergisi tek bir sayı yayınlanabildi. Bu başarısızlığın nedenleri 1982’deki ör­
gütsel değerlendirmede “yeterli duyarlılığın gösterilmemesi”, zamanında bir
“sekretarya kurulmaması”, ilişkilerin uzun süre “dağınık ve örgütsüz sürme­
si” olarak açıklandı.23
12 Eylül askeri darbesinin ardından “geri çekilme” taktiği gereği bu ko­
mite lağvedildi. 1983’te ise Kurtuluş, adını, Kürt ulusal kurtuluşuna vurgu
yapan görüşlerine uygun biçimde Türkiye ve Kuzey Kürdistan Kurtuluş Ör­
gütü (TKKKÖ) olarak değiştirdi. Bir Kürdistan örgütlenmesi iddiaât olsa da
gerçekte bu İstanbul, Ankara ve İzmir’e çekilmeyi benimsemiş siyasi takti­
ğiyle uyuşmuyordu. Zaten operasyon-toparlanma kısırdöngüsü içine düşen
örgütsel yapının genel durumu da göz önüne alındığında sembolik bir de­
ğerden öte bir anlam taşıması zordu. Yine de Kürtlerin örgüt içinde ayrı tem­
sili hep korundu. Ta ki 1980’lerin sonlarından itibaren, artık PKK’nın tartış­
masız siyasi güç olduğu ve aslında TKKKÖ’nün de fiilen batıdaki ilişkilerden
ibaret olduğunun teyit edilmesine kadar... 1991’de 5. Konferans’ta merkezi
eğilim, resmen bu seksiyon fikrinden vazgeçtiğini ilan etmemişti ama tartış­
22 TKKKÖ İkinci Konferans Kararlan.
23 TKKKÖ İkinci Konferans Kararlan.
maya açtığı “Merkezi ama iki ayrı parti anlayışımız kendi içinde ne kadar tu­
tarlıdır? Kürdistanlı komünistlerin büyük çoğunluğunun ayrı örgütlenme­
den yana ve bu eğilimin zaman içerisinde artmış olmasının milliyetçilik dı­
şında anlattığı bir şey yok mudur?” gibi sorularıyla kararını çoktan vermiş
gibiydi. Bunu daha önceden sezen Kürt temsilciler, bu konferansa katılma­
dılar ve birlikte davrandıkları çevreyle beraber de ayrıldılar.
1994’te ise resmen seksiyon örgütlenmesinden vazgeçildi ve örgütün es­
ki adına dönüldü:

Bu evrede artık Kurtuluş’un, Kürt ulusal mücadelesi ve komünistleriyle ilişkile­

rini (...) ortak örgütlenme bazında kurması, ne enternasyonalizmle ne de dev­
rimci bir tutum alışla bağdaşabilir. Dün tüm nesnellik analizlerine karşın he­
nüz ne sınıf hareketinin ne de ulusal hareketin dominant bir görünümünden
söz edilemezdi. Belki bu nedenle de ayrı ve ortak örgütlenme tartışmalarının
bir anlamı olabiliyordu. Bırakalım günümüz koşullarını, bundan iki yıl önce
gerçekleştirilen 5. Konferans ulusal sorunu baz alan kararında sorduğu sorular­
la, hâlâ ortak örgütlenmeyi savunuyor olmanın anlamsızlığını anlatıyordu. So­
rulara gerçek içeriğiyle verilebilecek her cevap biraz ciddi bir bakışla da görü­
lebileceği gibi, ayrı örgütlenmenin gerekçesi haline gelecektir. Ama yaşanan iki
yıllık süreç, bu sorulara cevaplan da adeta anlamsız hale getirmiştir. Daha doğ­
rusu, sorulan artık yaşam yanıtlamıştır. Bu anlamda, ayn örgütlenme yönün­
de alınacak bir karar, nesnelliğin tescili olacak, örgütün isim değişikliğine yön
verecek biçimsel bir içerik taşıyacaktır. Çünkü Kurtuluş zaten uzun bir süredir
tüm faaliyeti ile böyle bir konumlamş içerisindedir. Yine bu doğrultuda atıla­
cak bir adım, prosedürün tamamlanması anlamına gelecektir.24

Bu batının ya da bir Türk sosyalist hareketi olmanın resmi kabulü anlamı­

na geliyordu. Kürtlerin ayrı bağımsız bir örgütlenmesi söz konusuydu, bu­
na saygı duyulmalı ve desteklenmeliydi. Böylelikle Kurtuluşçular ilk çıkış­
larında öngördükleri noktaya ulaşmış oluyorlardı. İllegal yapının belli belir­
siz varlığını koruduğu, büyük oranda açık ve legal çalışmaya geçildiği 1980’li
yılların sonlarından başlayarak BSP, ÖDP ve ardından gelen yasal partilerde
de Kurtuluşçular, PKK’ya Kürtlerin meşru temsilcisi olarak destek verdiler,
Kürtlerin yasal partileriyle (HEP, DEP, HADEP, DTP) ittifakın ve seçim bir­
liklerinin savunucusu oldular.

Siyasal mücadele
Kurtuluş’a göre, Türkiye emperyalizme bağımlı yarı sömürge bir ülkeydi.
Hâkim üretim biçimi kapitalizmdi, ancak bu kapitalizm çarpıktı ve kapita­
24 2. Kongre Belgeleri, 1995.
lizm öncesi üretim ilişkileri de varlığını koruyordu. Uluslararası tekelci bur­
juvazinin uzantısı olan yerli tekelci burjuvazi toprak sahipleriyle ittifak ha­
linde ordu ve polis şiddetinin ağır bastığı, ne faşizme ne de gelişmiş kapita­
list ülkelerdeki burjuva demokrasisine benzeyen, oligarşik diktatörlük ile
ülkeyi yönetiyordu. “Faşizm” birçok siyasi grubun iddia ettiği gibi iktidar­
da değildi, MHP kaynaklı “tırmanan faşist hareket” tehlikesinden söz edile­
bilirdi:

Ülkemizde nispi demokrasi unsurlarıyla baskı ve terör unsurları iç içe bu­

lunmaktadır. Ve ülkemizde bugün, bu yapının demokrasi yanını görenler ve
abartanlar, bizde devlet biçimi olarak burjuva demokrasisi olduğunu; bas­
kı ve terör yanını görenler ise faşizmin devlet biçimi olduğunu savunmak­
tadırlar.25

Faşizm görüşleri nedeniyle özellikle eleştirilenler TKP, TİP, TSİP ile Dev­
rimci Yol’du. TKP, TİP ve TSİP bir burjuva demokrasisinin olduğunu varsa­
yıyor, faşizm tehlikesine karşı mücadeleyi mevcut burjuva demokrasisinin
savunulmasına indirgiyordu. Bu yaklaşımlarıyla MHP’nin yer aldığı Milliyet­
çi Cephe hükümetlerine karşı aslında oligarşinin reformist bir seçeneğinden
başka bir şey olmayan CHP hakkında yanlış beklentiler yaratıyorlardı. Dev­
rimci Yol ise “sürekli faşizm” var diyerek “faşist tırmanışa karşı seyirci” ka­
lacak bir yanlışa yol açıyordu:

Faşizm bugün aşağıdan kadrolarıyla ve çeşitli devlet kuramlarını da ele geçir­

meye çalışarak, ayrıca halkın her türlü istismarına da dayanarak, tekelci ser­
mayenin en şoven ve en ırkçı kesimlerinin desteğinde, hazır iktidarda söz ve
pay sahibi olma durumundan da yararlanarak, kendisi için, bu “açık ve yıl­
dırıcı diktatörlüğün” maddi ortamının hazırlanmasının yoğun çabalan için­
dedir. İşte bu nedenlerle faşizmin tırmanışından söz ediyoruz. Faşizmin dev­
let biçimi olarak var olduğunu kabul etmek, yani “sürekli faşizmi” savun-
mak, aynı zamanda bu tırmanışa seyirci kalmak demektir. Bu anlayış, antifa-
şist mücadelede devrimcileri çok yanlış taktikler uygulamaya ve faşizme kar­
şı birleştirebileceği güçlerden onlan tecrit olmaya götürür.26

Açık ki, antifaşist mücadele eksenli bir siyasal strateji izleyen Devrimci
Yol’a “seyirci kalma” eleştirisi yerinde sayılamazdı. Devrimci Yol’la polemik­
lerinde faşizmin sürekli bir devlet biçimi halinde var olamayacağı ya da yal­
nızca devlet terörüyle açıklanamayacağını yazıyorlardı.
Faşizm görüşü, Türkiye’deki faşist hareketin özgün niteliği, devletle
bağlarının analizinden çok komünist hareketin (Üçüncü Enternasyonal)
25 Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 3, Ağustos 1976, s. 79.
26 Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 3, Ağustos 1976, s. 84.
1920’li, 30’lu yılların Avrupa’sında gelişen faşist hareketler için geliştirdiği
genel kuramsal çerçeveye dayanıyordu. Faşist hareketi devletin sivil uzantısı
kabul eden Devrimci Yol için antifaşist mücadele, devrim hareketinin geliş­
me ekseniydi; Kurtuluş’a göre ise faşist hareket “tekelci burjuvazinin en şo­
ven, en ırkçı kesimlerinin” desteğini alarak oligarşinin seçeneği olmaya çalı­
şıyordu. Bu nedenle de antifaşist mücadele devrimin yeterli bilinç düzeyini
temsil etmiyordu. Faşist hareketle mücadele zorunluluğu, işçi sınıfı merkez­
li “demokratik halk devrimini” amaçlayan siyasal mücadelenin handikapıy-
dı da. Kurtuluş’a göre antifaşist mücadele işçi sınıfının dışında cereyan edi­
yordu. Antifaşist mücadelede yer alma zorunluluğu ise işçi sınıfından kop­
mayı getiriyordu. 1984’teki 2. Konferans değerlendirmesinde bu konudaki
açmaz şöyle anlatılıyordu:

Faşist hareket bir dönem için küçük çetelerin öğrenci ve işçilerin aktif eylem­
lerini bastırma hareketiyken, zamanla toplumsal aktifliğin artmasına paralel
olarak yığınsal bir karaktere kavuştu. Üç dört yıl içerisinde günümüz dünya­
sında oransal olarak en güçlü faşist yığm hareketi oluşturuldu. Genelde kü­
çük burjuva karakter taşıyan sosyalist hareket ise kendisini birdenbire böyle-
sine güçlü bir alternatifle yüz yüze buldu ve faaliyetin esasını ona karşı mü­
cadele olarak şekillendirdi. Aynı olgu Kürdistan’da özellikle sınır şehirlerin­
de sömürgecilik-antisömürgecilik ekseninde şekillendi.
Bu konjonktür içerisinde Kurtuluş Hareketi bir yanda faşizm olgusunun
yarattığı ciddi tehlikeyi göz önünde tutarak proleter sosyalist hareketin üze­
rine düşen görevi yerine getirmeye çalışırken önüne koyduğu proletarya par­
tisinin yaratılmasını temel aldı. Her türlü görevi proletarya partisinin yaratıl­
ması eksenine tabi kılmaya çalıştı. Ancak oluşmuş olan siyasal eksenle (an­
tifaşist mücadele) proletaryanın sürdürmekte olduğu mücadele çakışmıyor­
du. Proletaryanın mücadelesi esas olarak ekonomik düzeyde sürerken, faşiz­
me karşı mücadele en aktif biçimler içerisinde ve ancak proletaryanın güncel
mücadelesine kıyısından değerek sürmekteydi. Bu olgu örgütümüzün irade­
sinden bağımsız bir biçimde belirlenmişti. Bu durumda örgütümüz kısa va­
deli gelişim açısından tam bir çelişki ile yüz yüze kalmıştı... Kurtuluş örgü­
tü en ileri unsurlarım sınıf içerisinde istihdam etmenin zorunluluğunu vur­
gularken, imkânlarının ve unsurlarının büyük bir kısmını sınıfın dışında ce­
reyan etmekte olan antifaşist mücadele içerisinde tutmak zorunda kalıyordu.

Antifaşist mücadele fiilen hareketin stratejisinde, kısa erimli olarak yer

vermediği “şiddet” unsurunu da günlük mücadelesinin içine yerleştiriyor­
du. Kurtuluş’a göre, TKP, TİP, TSİP’in ileri sürdüğü gibi “faşizm kötüdür”
diye “propaganda” yapmakla yetinilemezdi, “aktif mücadele” yürütülmeliy­
di. TKP’yle bu konuda yürütülen bir polemikte şunlar söyleniyordu:
 Fabrikada, sokakta, üniversitede, köyde kısaca hemen her yerde insanlar öl­
dürülüyor, haraca bağlanıyor. Faşizm kötüdür, Hitler de böyle kan içm iş­
ti, Mussolini de böyle yapmıştı demekle durmuyor bu kanlı saldırılar, işçi­
ler, köylüler savunmak istiyorlar kendilerini. Bu savunmaya önderlik edecek,
kendilerine yol gösterecek örgüt arıyorlar. Evet bugün kitlelerin büyük bir
kısmının istediği işte budur devrimcilerden. Faşizmin azgın saldırılarına dur
demek. Bu faşizmi protesto etmekle çözülecek bir sorun değil... Onun [Kur-
tuluş’un - V.E.] tek bir iddiası vardır bu konuda, o da: Faşizmin kitlelerin si­
lahlı mücadelesi ile yenileceğidir.27

Faşistlerle üniversitelerde 1974 sonlarında kavgalar yoğunlaştığında, Kur­

tuluş kurucuları, öğrencilerin militan örgütlenmelerinin başını çekti. Faşist
saldırılara karşı güvenlik önlemleri alacak, karşı saldırılar gerçekleştirecek
militan gruplar oluşturuldu. Bu militan grupların, 1970 yılı sonlarında üni­
versitelerde ortaya çıkan faşist saldırılara karşı kurulmuş gruplardan esin­
lendiğini Mustafa Kaçaroğlu şöyle anlatıyordu:

1970 yılının son ayları faşist saldırılar yoğunlaşmış ve bu oranda da Dev-

Genç’in kayıpları artmaya başlamıştı. Dev-Genç bu saldırılara karşı yeterli bir
önlem almadığı takdirde öğrenci kesimindeki desteğini kaybedebilirdi. Bu
açıdan Mahir Çayan, Dev-Genç’in SBF’de yapılan bir kitle toplantısında fa­
şist saldırılar karşısında alınacak önlemler içinde okulları temel alan “antifa-
şist mücadele timleri” önermişti. Bu öneri Dev-Genç’te kabul görmüştü. Dev-
Genç’in fakültelerdeki birimleri olan Fikir Kulüpleri bünyesinden bu işlevi
yerine getirecek yetenekte militan unsurlar bu timlerde görev alacaklar ve fa­
şistlere karşı meşru müdafaa temelinde gereken eylemleri örgütleyeceklerdi.
Bu timlerde kendilerini kabul ettirecek militanlar, daha sonra hazırlıkları ya­
pılmakta olan silahlı mücadele örgütlenmesine alınacaklardı. 1974 sonrasın­
da üniversitelerde faşist saldırılar yoğunlaştığında ilk aklımıza gelen, kısa sü­
reli de olsa yaşanmış olan bu deneyim oldu.28

Faşist örgütlenmeye karşı meşru savunma esaslı silahlı bir örgüdenme ge­
reğine işaret edilse de bir silahlı mücadele stratejisinin geliştirilmesi anlamına
gelmiyordu bu. Maraş Katliamı’yla doruğa çıkan ve kitle kıyımlarına, sansas­
yonel suikastlara yönelen faşist terörün 1979-80’deki seyriyle “antifaşist mü­
cadele birlikleri” kurulması karan alındı. Bu birlikler “faşist örgütlenmeleri et­
kisizleştirecek ve örgütlenmelerini dağıtacak özel örgütlenme”ler olmalı, “özel
mücadele biçimleri geliştirmeli”ydi.29 Ancak bu konuda bir adım atılamadı.
27 “TKP’nin Kann Ağrıları Nerelerden Geliyor”, Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 32, Ağustos 1979, s.
30-31.
28 “Tarihimizden Bir Kesit”, Kurtuluş, sayı 10, Temmuz-Agustos 2007.
29 “Genişleyen Sıkıyönetim ve ‘Bölücülük’”, Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 31, s. 84.
 Kurtuluş’u ana doğrultusundan uzaklaştıran faktör yalnızca nesnelliğin
ortaya çıkardığı, işçi sınıfının dışında seyreden antifaşist mücadele zorunlu­
luğu değildi.
Bir siyasal strateji geliştirmelerini engelleyen, ana doğrultuyu bulanık­
laştıran fikirler de ileri sürmeleriydi. İlk yazıları “Yol Ayrımı”nda “prole­
tarya partisi modern sanayi proletaryası üzerinde yükselecek” saptamasıyla
ana doğrultu ortaya konmuştu. Hatta hangi sektörlere ağırlık verileceği bi­
le (“gıda, tekstil, metalürji”30) belliydi. Ana görev “proletaryanın öncü un­
surlarının örgütlenmesi”ydi. Mücadele biçimleri konusunda da görüşler be­
lirgindi. Evrim döneminin çalışma tarzı, yani barışçıl mücadele biçimleri­
nin ağır bastığı ideolojik mücadele, propaganda ve örgütlenme çalışmala­
rı izlenecekti.
Öte yandan THKP-C eleştirisinde söz konusu edilen silahlı mücadeleye
başvurması değil, silahlı mücadeleyi, kitlelerden kopuk, “bir avuç proleter
devrimcisinin oligarşi ile savaşma”, “siyasal mücadeleyi silahlı mücadeleye
indirgemesi”ydi. Silahlı mücadele reddedilmiyor, bunun “doğru biçiminin
ne olacağının bulunması”31 gerektiği belirtiliyordu. Devrimin hazırlık evre­
si sayılan evrim aşamasında da “silahlı mücadele biçimleri”ne başvurulabi­
leceği, “ordulu parti” gibi görüşleri, dünyada sürüp giden gerilla savaşlarıy­
la ilgili çeviriler vb. sosyalist solda “halk savaşı stratejisi” olarak tanımlanan
fikirlere de açık olunduğu anlamına geliyordu. 12 Eylül sonrasında, büyük
şehirlere geri çekilme kararma karşılık Karadeniz bölgesindeki militanların
“dağlara çıkma” önerileri, böylesi algılamaların kanıtı sayılabilir.
Kürt sorunundaki görüşler de stratejiyi belirsizleştiren bir başka faktördü.
Doğuda mücadelenin “ulusal”, batıda “sınıfsal” karakteri baskın kabul edil­
mişti. Bu, fiilen iki ayrı stratejinin izlenmesi anlamına geliyordu. Zaten mer­
kezden kolayca kopabilecek ölçüde özerk örgüt yapısına sahip bir seksiyon
örgütlenmesi bunun bir gereğiydi.
Kısacası hareket pratikte karşılığını oluşturamadığı, birbirleriyle bağlantı­
larını kuramadığı çelişkili fikirlerle görevler yüklenmişti. Buradan Kurtuluş-
çuların Türkiye gerçeğine uymayan görüşlerinin kurbanı oldukları da ileri
sürülebilir. Herhalde daha doğru olanı, ortak bir strateji ve bu stratejiyle tu­
tarlı bir örgütlenme, mücadele tarzı geliştirme konusundaki yeterli beceri­
yi gösteremediklerine dikkat çekmektir. 12 Eylül öncesi tartışmalarda solun
genelinde olduğu gibi, sosyalist gruplarla Leninist genel ilkeler üzerinde sü­
rüp giden skolastik polemiklerin dışına çıkılamamıştı. 12 Eylül sonrasında
ise örgüt içi sorunlar başta olmak üzere, çapı her seferinde genişleyen yeni
tartışmalarla ortak zeminlerini kaybettiler.
30 TKKKÖ Merkez Komitesi Çalışma Raporu, 1984.
31 “Yol Aynım”, Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 1.
 1979-80 yılları, Kurtuluş için de yeni bir döneme işaret ediyordu. Sıkıyö­
netimin yürürlüğe girmesiyle sosyalist hareketin merkezi durumundaki İs­
tanbul ve Ankara’da yasal çalışma imkânları ortadan kalkmıştı. “Sıkıyöne­
tim le sınırlı demokratik hakların kullanılamaz hale geldiği, CHP’nin gerici
yasaları peş peşe çıkardığı koşullarda yaşıyoruz”32 diyen Kurtuluş, CHP’nin
Maraş katliamı nedeniyle ilan ettiği sıkıyönetimin devrimci harekete yöne­
leceği, “12 Mart’takine benzer biçimde ezme politikası”na dönüşeceği33 be­
lirlemesini yaparak taraftarlarına daha merkeziyetçi ve disiplinli örgütlenme
çağrısı yapıyordu: “Bu dönemde merkeziyetçilik daha ağır basmalı ve dev­
rimci hareketin merkezi iradesi dışında, mümkün olduğu kadar, örgütlü bi­
rimler bağımsız davranmamalıdır.”
Sıkıyönetimle birlikte “bir önceki döneme göre faşist diktatörlüğe ge­
çiş açısından kader belirleyici yeni bir dönemin”34 başlamış olduğu, faşist
hareketin güçleneceği değerlendirmesi yapılırken devrimci güçlerin birli­
ğinin “her zamankinden daha önemli” olduğu vurgulanıyordu. Hiçbir si­
yasi grubun “tek başına oligarşinin saldırılarına etkin bir biçimde karşı
koyamayacağı”35 savunuluyordu. Birlik yıllardır “sekterlik, dar grupçuluk,
burnu büyüklük” nedeniyle sağlanamamıştı. Her grup “bu işin sonunda fa­
şizm var” diyordu ama gerçekte “tehlikenin gerçek boyutlarını” yeterince
kavrayamamışlardı.
Kurtuluşçular öncelikle Devrimci Yol’la birliğin koşullannı arıyordu. Sov-
yet-Çin kamplaşması dışında kalan bu iki grubun, görüşleri itibariyle birbi­
rine daha yakın durduğu varsayılıyordu. Kitlesellik bakımından etkili olma­
nın koşulu da Devrimci Yol’la bir beraberlikte görülüyordu. 1979-80’de bir-
biriyle birlik eğilimi gösteren üç grup Devrimci Yol, Kurtuluş ve Halkın Kur-
tuluşu’ydu. Her üçü de dönemin kitlesel, militan gruplarıydı. Devrimci Yol
ile Halkın Kurtuluşu, 1979 yılında hem 1 Mayıs gösterileri hem de senato
ve milletvekili ara seçimlerinde eylem birliği yapmayı başarmışlardı, ancak
Kurtuluş onlara katılmadı.
Kurtuluş Sosyalist Dergi'de 1 Mayıs gösterilerinde neden birlik sağlanama­
dığı konusunda yazılanlar, 1970’lerin sosyalist solunda birlik görüşmelerin­
de tartışmalann düzeyi ve niteliği hakkında da fikir verebilir:

Bizim 1 Mayıs’ta kendileriyle ittifak yapmamış olmamızın nedenlerinin su­

dan bahaneler olduğunu ileri sürüyor arkadaşlar. Acaba ilkeli olmak için ça­
ba göstermek büyük bir hata mıdır? İlkesiz davranışlara şiddetle karşı çıkmak

32 “Mevcut Durum ve Görevlerimiz”, Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 31, Şubat-Temmuz 1979.
33 Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 31, Şubat-Temmuz 1979.
34 “Sıkıyönetim ve Karşısındaki Bazı Tavırlar", Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 31, Şubat-Temmuz
1979.
35 A.g.m., s. 82.
 makyavelcilikten kötü müdür? Ne yapmıştır Devrimci Yol 1 Mayıs’ta? Her
zaman olduğu gibi bizim öne sürdüğümüz anti-faşist, anti-emperyalist ve an->
ti-şovenist (Kürdistan’da anti-sömürgeci ve anti-feodal) ilkeleri ittifak ilkele­
ri olarak öne sürmememizi istemiş ve iç savaştan yana olmak ittifak için ye-
terlidir demiştir. Bu ne demektir? Pazarcılık mı yapıyoruz yoksa sınıf müca­
delesi mi veriyoruz? Bize verilen bu cevaptan sonra nasıl olur da ilkeli bir itti­
fak yaptığımızı söyleyebilirdik. İlkesiz yapılmış bir ittifakın sınıf mücadelesi­
ne yaran nedir? Devrimci Yol bizim saydığımız ilkeleri kendisi de kabul edip
kullandığı halde, her nedense Halkın Kurtuluşu ile ittifak yapmaya gelince
unutuvermekte ve bakın neler diyebilmektedir:

“Önce bu iki grup da (Kurtuluş ve Halkın Kurtuluşu) öneri ve değerlen­

dirmelerimizi olumlu bularak benimsediler. Ancak KSD36 daha sonra bu de­
ğerlendirmeleri reddeden bir tutum takınmaya ve deyim yerindeyse yan çiz­
meye başladı. Sovyetler’e sosyal emperyalist diyenlerle mitinglere katılma­
yacağı biçiminde bir ilke sorunu attı ortaya. Aslında HK grubu temsilcile­
ri bu slogan tartışmasında olumlu bir tavır takmıyor, mitinglerde sıkıyöneti­
min baskı ve terörüne karşı güncel siyasi sloganların öne çıkarılması fikrini
benimsiyor, sosyal emperyalizm sloganının şamatasını yapmayacağını söy­
lüyor, ama kendisine yasak konulmamasmı, kendisinin bu konuda sorumlu
davranacağını belirtiyordu”. (DY, sayı 28, s. 6)

İfadelerinin bu kadan bile Devrimci Yol’un nasıl ilkesiz bir tutum içerisinde
bulunduğunu, nasıl olursa olsun ama Halkın Kurtuluşu ile ittifak yapalım an­
layışını taşıdığını ortaya koymaktadır. Yani aslında Halkın Kurtuluşu ile bir
araya gelmeyi engelleyici bir şeylerin var olduğunu kendisi de itiraf etmekte
ve bu konuda da Halkın Kurtuluşu’nun nasıl oluyorsa verdiği sözlere güve-
nebilmekte. Bu konuda Halkın Kurtuluşu’nun verdiği sözler değil ilkelerdir
belirleyici olan. Orada söz verirler ötede vazgeçerler. Böyle olmayacak idi ise
konuyu, bir protokole bağlamaya neden razı olmazlar? Çünkü o zaman ver­
dikleri söz gerçekten bir anlam ifade edecek, döndükleri takdirde tutarsızlık­
tan belgelerle kanıtlanabilecektir. Ama işin belgelenmesine razı olmamakta­
dırlar. Ve Devrimci Yol yazan da “şamata yapmayacaklanna söz verdiler ama
kendilerine yasak konulmamasmı istediler” diyerek onlan mazur gösterme­
ye çalışmaktadır.37

36 Devrimci Yolcular, Kurtuluşçulann hiç hoşlanmadığı bu kısaltmayı bilinçli olarak kullanıyor,

KESEDE diye okuyorlardı. Bir sayısında Kurtuluş bu konuya şöyle değinmişti: “Zaten şu ‘KSD’
(açılmış hali Kurtuluş Sosyalist Dergi) lafı dahi tartışmanın düzeyini, sığlığını göstermektedir.
Böyle bir kısaltma ile dahi bir kısım yarar elde edeceklerini ummaktadırlar. Tek kelime ile çir­
kin bir tutum, sosyalizmin genel ahlak kurallarına sığmayan bir tutum.” Kurtuluş Sosyalist Der­
gi, sayı 35, s. 6-7.
37 “Faşizme Karşı Birlik ve Devrimci Yol”, Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 32, s. 123-124.
 1 Mayıs 1979 kutlamasının sosyalist sol açısından önemi CHP’nin hayal
kırıklığına yol açtığı sol muhalefete kendini alternatif bir odak gösterme is­
teğiyle ilgiliydi. İstanbul’daki kutlama, sıkıyönetim komutanlığının ilan et­
tiği sokağa çıkma yasağıyla engellendi. Kurtuluş, 1 Mayıs’m İstanbul’da 1
Mayıs ^İanı’nda kutlanması görüşünü savunuyordu. Kurtuluş’a göre “İstan­
bul gösterisi 1 Mayıs geleneği açısından önemli”ydi, “1 Mayıs geleneği pro­
letaryanın bu en güçlü olduğu şehirde kurulmuş, yaşatılmıştı” ve “tüm diğer
gösterilerden farklı”ydı. “Savaşın cephesi” İstanbul’du. Sokağa çıkma yasağı
karşısında diğer gruplar, “savaşın cephesi”ni terk etmiş, cephe gerisinde ica­
zet altında 1 Mayıs gösterileri yapmakla yetinmiş, sadece Kurtuluşçular ve
TİP’liler beş noktada gösteri yapmışlardı. Sözü edilen gösteriler 100-150 ki­
şilik gruplar halinde yapılan gösterilerdi.
Kurtuluşçulann gösterilerinden biri iddianamede savcı tarafından şöyle
anlatılıyordu:

Bayrampaşa semtinde örgüt mensuplarının 1 Mayıs’ta gösteri yapmak ama­

cıyla Devrim Mahallesi Erka Balata Fabrikası civarında bir gün önceden top­
lanarak geceyi çevrede bulunan boş inşaatlarda geçirdikten sonra 1 Mayıs
1979 günü sabahı ellerinde 4 0 x 4 0 ebadında kırmızı flamalar, çevredeki boş
inşaatlarda veya evlerde toplanan 139 kişi, 1 Mayıs sabahı ellerinde “Kurtu­
luş, Bütün Ülkelerin İşçileri ve Ezilen Dünya Halkları Birleşin” ibaresi yazılı
pankart olduğu halde, “Komünist Türkiye, Yaşasın 1 Mayıs, 1 Mayıs Engelle­
nemez’’ sloganlarını söyleyerek topluca yürüyüşe geçmiş ve 139 örgüt men­
subu 1.5 .1 9 7 9 günü yakalanmıştır.38

1979 senato üçte bir yenileme ve milletvekili ara seçimlerine ise Kurtu­
luş, boykot uygulayan Devrimci Yol ve Halkın Kurtuluşu’nun aksine İstan­
bul, Antalya ve Samsun’da üç aday göstererek katıldı. Hepsi ilköğretim mü­
fettişi olan adaylardan Recep Cüre İstanbul’da 2.439 (yüzde 0,21) oy aldı.
Antalya’da Abdullah Akm 3.083 (yüzde 1,3) ve Samsun’da Mehmet Baklacı
3.439 (yüzde 1,25) oy aldılar.39 Kurtuluş, 1 Mayıs gösterilerinde olduğu gibi
seçim konusunda da Devrimci Yol ve Halkın Kurtuluşu’yla sıkı bir polemi­
ğe tutuştu. Bu grupların Leninist taktiklere aykırı hareketlerini eleştirirken,
CHP’nin kaybettiği 1 milyon oyun boykotla ilgili olduğu değerlendirmeleri­
nin nasıl abartılı ve yanlış olduğunu rakamsal karşılaştırmalarla kanıtlama­
ya çalışan bir makale yayınladı. Makalede, Devrimci Yol ile Halkın Kurtulu­
şu’nun sıkıyönetim öncesi İstanbul’da son yasal mitinglerine ancak 2 bin ki­

38 İstanbul Sıkıyönetim Askeri Savcılığı, İddianame, THKP/C Kurtuluş (Kaçaristler-KSD’ciler),

30.4.1982, s. 34.
39 Geçerli oy sayısı İstanbul’da 1.301.846, Antalya’da 232.001, Samsun’da 275.887’ydi. Cumhuri­
yet, 16 Ekim 1979.
şi toplayabildiği, en abartılı tahminle 10 bin taraftarlarının olabileceği iddia
ediliyordu.40
Devrimci Yol’la birlik hiçbir zaman gerçekleşmedi. İki taraf da karşısında­
kinin “hâsmane duygular” beslediğine inanıyor, her fırsatta zora düşürme­
nin yolunu arıyordu. Bu güvensizlikle birlik bir yana ölüm, yaralanmalar­
la sonuçlanan çatışmaların bile önlenmesi güçtü. 1980 Haziran’ında iki kişi­
nin ölümü ve çok sayıda insanın yaralanmasıyla sonuçlanan çatışma iki grup
arasındaki ilişkilerin boyutunu gösteriyordu. Askeri darbeden sonra Kurtu­
luş, Halkın Kurtuluşu ve Devrimci Yol’un ikişer temsilcisinin katıldığı birlik
görüşmesi de sonuçsuz kaldı.41

12 Eylül ve geri çekilme

Kurtuluş, sıkıyönetim ilanıyla birlikte sürecin devrimci güçler aleyhine ge­
lişeceğini tahmin etmişti. Sıkıyönetim ve olası gelişmeleri konu alan Kurtu­
luş Sosyalist Dergi’nin Şubat-Temmuz tarihlerini taşıyan 31. sayısında “Mev­
cut Durum ve Görevlerimiz”, “Sıkıyönetim ve Karşısındaki Bazı Tavırlar”
ve “Genişleyen Sıkıyönetim ve ‘Bölücülük’” başlıklarını taşıyan üç yazı var­
dı. Yazılarda “sıkıyönetimin 12 Mart benzeri devrimci hareketi ezme planı”
olduğu, faşist hareketin ise sıkıyönetim bölgelerinde devlet güçleriyle dev­
rimci güçleri karşı karşıya getirerek, iktidar alternatifi olduğunu göstermek
ya da faşist bir darbe tezgâhlamak için daha sistemli ve örgütlü mücadele”
taktiklerine yöneldiğine dikkat çekilmişti. Gidişatı değiştirebilmenin tek yo­
lu “devrimci güçlerin eylem birliği”ydi. Tek bir grup bu saldırılarla baş ede­
mez, “örgütsüz, dağınık bir mücadele” “faşizm tehlikesine, sıkıyönetime, ge­
rici baskı ve uygulamalara karşı etkili olamaz”dı.
Kurtuluş bazı gruplar gibi kitlelerin eyleminin yükseldiği “devrimci du­
rum” değerlendirmesi yapmıyordu, tersine “sosyalist hareketin henüz cılız
ve kitlelerle yeterince kaynaşamadığı” görüşündeydi.
1980 Ocak’mda yönetici grup ordunun cumhurbaşkanına verdiği muhtı­
rayla birlikte gidişatın askeri darbeye doğru olduğu konusunda hemfikirdi.
1980 Nisan’mda merkez komitesi askeri darbe olasılığını tartıştı ve yapıla­
cakları belirledi. Genel sekreterin toplantıya sunduğu raporda “Arabanın ba­
yır aşağı büyük bir hızla indiği”, “freninin tutmadığı”, “sonucun askeri dik­
tatörlük olduğu” değerlendirmesi yer alıyordu. Toplantıda “devrimci güç­
lerin birliği” için çabalamanın yanı sıra örgütsel tedbirler alınması kararlaş­
tırıldı. Tedbirler, gizli çalışmanın güçlendirilmesi, bazı alanlara öncelik ve­

40 Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 35, Kasım-Aralık 1979.

41 Kurtuluş Sosyalist Dergi, sayı 10, Temmuz 2001, s. 29.
 rilmesi ve yazı kurulunun yurtdışma çıkarılmasını içeriyordu. Ama kararlar
kâğıt üzerinde kaldı.
Askeri darbenin arifesinde, 11 Eylül günü, yönetici grup bir duyum almış-
' tı; duyumu tartıştıkları toplantı bunun ne ölçüde gerçek olup olmadığı ko­
nusunda bir sonuca bağlanamadan dağıldı.42
Darbenin ertesinde “geri çekilme” karan alındı. Yönetici kadronun da mi-
litanlann da biçim ve içeriği konusunda net olamadığı bu karar, uygulama­
da bazı birim örgütleri ile yöneticilerinin muhalefetiyle karşılaştı. Ankara ve
Karadeniz’de bazı militanlar, geri çekilme değil cuntayla savaşılması gerek­
tiğini savundu. Ankara’dakiler eylemlerini sürdürdü, Karadeniz’dekiler dağ­
lara çıkılmasını istedi.
“Geri çekilme” karan gereği tüm faaliyet ve eylemler durdurulacak, örgüt­
sel ilişkiler daraltılıp “deşifre” olmuş militanlann görev yerleri değiştirilecek
ve bazı yöneticiler yurtdışmda ya da yurtiçinde “koruma”ya alınacaktı. Ör­
gütsel çalışma ve faaliyetler üç ilde, İstanbul, Ankara ve İzmir’de toplanacak­
tı, yani “güçler üç ile yığılacak”tı. İlk olarak yazı kurulunun iki üyesi yurt-
dışına çıkanldı. Bu, hareketin ideolojik-politik varlığının temsilcisi merkezi
organın, yani derginin varlığının güvence altına alınması içindi. Darbenin ilk
aylan alt düzey bazı militanların yakalanmalan dışında atlatılmıştı, ama he­
nüz bir Kurtuluş operasyonunun başlamadığı belliydi. Mevcut örgütsel ya­
pıyla örgütün devamlılığını sağlayacağı düşünülen merkez komitesini ülke
içinde korumak olanaklı görünmüyordu. “Yazı kurulu üyeleri yurtdışına çı­
kacaktı, ama yazı kurulu üyesi olmayan bir sürü insan bir an evvel örgüt ka-
ranyla yurtdışma çıkmaya başladı.”43 Merkez komitesi üyeleri yurtdışına çı­
karılırken ülke içinde yürütme işlevi görecek “politbüro” olarak da nitele­
nen “geçici merkez komitesi” görevlendirilmişti. Yedek üyelerle takviye edi­
len bu komitede 1981 ortalarına gelindiğinde tutuklamalar ve yurtdışma çı­
kışlarla birlikte merkez komitesinden asli tek bir üye kalmıştı.
Yönetici grubun Avrupa, Ortadoğu ve Türkiye olarak üç ayrı yere dağıl­
dığı 1981-1983 arası dönem, iletişim kopukluklan, yeniden görevlendirme­
ler ve görüş aynlıklan nedeniyle örgüt içi gerilimin tırmandığı kaotik bir sü­
reçti. Üç şehirde toplanmaya çalışılan ve daraltılan örgütsel yapının dışın­
da kalan pek çok insan fiilen bağlan kopmuş halde, kendi başlanna kalmış­
tı.44 Geçici komite, geri çekilme politikasından hoşnut olmayan, görev yer­

42 Emin Karaca, 12 Eylül’ün Arka Bahçesinde, Avrupa'daki Mültecilerle Konuşmalar, Gendaş Kültür,
İkinci Baskı, Şubat 2002, s. 193.
43 İsmail Metin Ayçiçek, 12 Eylül öncesi yayınlanan Kurtuluş Sosyalist Dergi’nin sahibi ve sorum­
lu yazıişleri müdürü, Emin Karaca, 12 Eylül’ün Arka Bahçesinde, Avrupa’daki Mültecilerle Konuş­
malar, Gendaş Kültür, İkinci Baskı, Şubat 2002, s. 192.
44 “Kendi başına kalma”nm moral sonuçlan 1990 yılındaki 5. Konferans’a sunulan “Bize Bir Hafı­
za Lazım" başlıklı yazıda şöyle anlatılıyordu: “Hafıza zafiyetinden söz edince aklıma hemen es­
lerinin değiştirilmesine direnç gösteren veya güvensizlik ya da gizlilik şartla­
rının ürettiği ilişki kopukluklarıyla baş etmenin yolunu, tüm üyeliklerin ön­
ce askıya alınmasında sonra da iptalinde buldu. Öncü İşçi grubundan gelen­
lerin muhalefeti karşılıklı “hizip”, “tasfiyecilik” suçlamalarına dönüştü. Ge­
çici komite 1981 sonunda grubu hizipçilikle suçlayarak ihraç etti, yurtdışın-
daki “koruma”ya alınmış yöneticisi hakkında da “soruşturma” kararı çıkart­
tı. 1982 Ocak’mda hazırladığı program ve tüzükle üyelikleri yeniledi ve yeni
üye alımı için tek bir kriter getirdi: “Önemli olan örgütü her anlamda savu­
nabilmektir. Komünist kişilik esas alınmalıdır.”45
1982 Mayıs raporunda Geçici Merkez Komitesi, örgütün reorganizas-
yonunun tamamlandığı, hiziplerden arındığı, “kendisini nitel tarzda aşma
noktası”na geldiği, yani “parti inşa dönemi”ne girdiğini yazıyordu. Bu iddia­
lı yaklaşıma paralel, solun bütününün cunta karşısında yenildiği, ayakta ka­
lan, sürekliliği sağlayan tek grubun Kurtuluş olduğunu savunan bir de bil­
diri kaleme aldı.
Geçici merkez komitesinin gerek değerlendirmeleri gerekse uygulama­
ları başta yurtdışmdaki merkez komite üyeleri olmak üzere örgüt genelin­
de tepkiyle karşılandı. Sorunun üstesinden gelmek için 1983 başlarında Su­
riye’de “tam üyeli merkez komitesi toplantısı” yapıldı. Birkaç ay süren tar­
tışmalar sonucunda, geçici merkez komitesinin hazırladığı program-tüzük,
ihraç kararlan ve yaklaşımları “sekterizm” diye nitelenerek reddedildi. Ör­
güt Türkiye ve Kuzey Kürdistan Kurtuluş Örgütü adını bu toplantıda aldı.
Örgüt içinde bir tartışma süreci başlatılması ve konferans toplanması karar­
laştırıldı. İhraç edilen Öncü İşçi grubuna da örgüte katılması çağrısı yapıldı,
ancak çağrı karşılığını bulmadı. Böylelikle ilk ayrılık da resmileşmiş oldu.46
Kurtuluşçulann “cunta koşullarına karşın canlı ve katılımlı bir tartışma
süreci” diye övdüğü ikinci konferansın hazırlığı sırasında üye ve taraftarla­
rın yazılı görüşleri alındı. Konferans 1984 Şubat’ında Türkiye’de toplandı.
Üyelerin doğrudan oyuyla yedi kişilik merkez komitesi seçildi. Hem yeni­
den görüş birliğine vanlması hem de yönetici bir organın seçilmesiyle bir to­

kiden vuku bulan ‘unutma-unutulma’ olaylan geliyor. (Şükür benim hafızam bugüne kadar TK-
KKÛ’yü yöneten yoldaşlannkine göre oldukça kuvvetli de hatırlıyorum.) ‘Birinci büyük tasfiye
harekâtı’ sırasında koca koca şehirler tüm politik araç ve gereçleriyle birlikte; yoldaşlarca poli­
tikanın nesnesi olarak algılanan insanlar da dahil olmak üzere unutulmuştu. Yönetici yoldaşlar
içinden ellerini çektikleri bir eldiven gibi kaldırıp atmışlardı onlan... O zamandan bu yana, bu
konuda büyük bir gelişme kaydettiğimiz X ili kongre sürecinde gözlemlendi. Bu kez insanların
sadece ve sadece yüzde 10’u unutulmuştur. Yoldaşlar garajda valizlerini unutur gibi insanları
bir yerlerde unutmayı alışkanlık haline getirmişlerdir. Bu olay bizim hayatımızın akışı içerisin­
de vakayi adiyedendir.”
45 Geçici Merkez Komitesi Politbüro’nun Mayıs 1982 Raporu.
46 Doğan Tarkan’ın başını çektiği grup, 1997’de Devrimci Sosyalist İşçi Partisi adıyla legal bir par­
ti kurdu.
 parlanma sağlayacağı umulan konferanstan kısa bir süre sonra, Nisan ayın­
da merkez komitesi üyelerinin önemli bir bölümü yakalandı. Bu ağır bir dar­
beydi, örgütün operasyon-toparlanma kısır döngüsünden çıkamadığını gös­
teriyordu.
Kurtulyş’a yönelik etkili operasyonlar 1981’den başlayıp 1985’e kadar ara­
lıklarla sürdü. Bu sürede 2 bin civarında militan ya da taraftar gözaltına alın­
dı. Cuntanın soldan ilk idam ettiği Necdet Adalı47 Kurtuluşçuydu.
Genel sekreter Mart 1983’te yakalandı. 1982, 1983, 1984 operasyonlarına
karşın 1985’e kadar merkez komitesi, örgütün iyice daralması ve birçok üye­
sinin tutuklanmasına karşın varlığını sürdürmeyi başarmıştı. Örgütsel faali­
yeti felç eden 1985 Mart’ındaki operasyondu. Merkez komitesine bağlı aske­
ri grup, 12 Eylül’de verdiği aradan sonra, 1984 başında harekete geçirilmiş­
ti. İki banka soygunu ve bir banka soygunu girişiminin ardından, son olarak
27 Mart 1985’te Taksim’deki Bank of Credit and Commerce adlı banka so­
yuldu. Askeri grup sorumlusunun parayı teslim etmek üzere merkez komi­
te üyesi ile 29 Mart’ta Mısır Çarşısı’nda yapacağı buluşmayı tespit eden po­
lis operasyonu başlattı. Takip eden günlerde yüzlerce insan gözaltına alındı.
Bu operasyonla örgütün, iç tartışmalarla ve polis takibi altında güçlük­
le oluşturduğu yerel örgütleri ve ona bağlı ilişkileri, bir daha kurulamaya­
cak ölçüde darbeler aldı. Mahir Sayın operasyonu ve sonuçlarını şöyle anla­
tıyordu:

1985 Nisan operasyonu ise birkaç istisnasıyla varolan ileri kadrolann hepsi­
ni alıp götürmüşken, bir de kimi yoldaşlann polis deneylerinin beklenmeye­
cek derecede kötü olması, dışarıda kalanlann morallerini de yerle bir etti. Ye­
ni yapılanmayı oluşturmak için neredeyse kendine güvenen militan bulabil­
mek olanaksız hale gelmişti. ... Merkez komitesine seçilenlerin kendileri bi­
le o görevi yürütebileceklerine inanmayacak kadar deneyimden yoksunlardı.
(...) İlişkilerin derlenmesi bir yılı aldı... Ne var ki 1985 darbesi öylesine yı­
kıcı olmuştu ki Kürdistan örgütlenmesi tümüyle ortadan kalkmış ancak İs­
tanbul’da bannan bir komite oluşturulabilmişti.48

İkinci konferansın 1,5 yıl içinde resmi program ve tüzüğü yürürlüğe sok­
mak için toplanmasını karar altına aldığı 1. Kongre, ilk merkez komite üye­
lerinin biri dışında tümünün, pek çok yönetici kadronun tutuklandığı, Is-

47 Necdet Adalı, Temmuz 1977’de Ankara’nın Altındağ ilçesinde kahvehanede iki sağcı koman­
donun öldürülmesi suçlamasıyla 1978’de sıkıyönetim askeri mahkemesinde idama çarptırıldı.
Askeri Yargıtay’ın 2 Temmuz 1980’de onayladığı ve Meclis’e gönderilen dosya, darbenin ardın­
dan MGK’mn politikaları gereği ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu’nun bekleyen dosyasıyla birlikte
onaylandı. Adalı ve Pehlivanoğlu, 8 Ekim 1980’de Ankara Kapalı Cezaevi’nde idam edildiler.
48 Mahir Sayın, Dev-Genç'ten Günümüze Devrimci Hareket ve Kurtuluş, Erginbay Yayıncılık, s. 57-
58-59.
 tanbul ve Ankara ile sınırlanmış yerel örgütlerin işlevsizleştiği sırada toplan­
dı. 1986’da İstanbul’da bir evde 11 kişiyle yapılan kongre, yeni bir merkez
komitesi kurmayı sağlama amacındaydı daha çok. Ne var ki ülke içinde fa­
aliyeti yürütmekle görevli politbüronun üç üyesinden ikisinin (merkez ko­
mitesine beş kişi seçilmişti) bir süre sonra istifasıyla bu örgütsel merkez de
işleyemedi.
1988, 1991 ve 1994’te toplanan konferans ve kongreler, birbiriyle ilişki
içinde olan ama öte yandan hem fikirsel hem de örgütsel olarak dağılmış dı­
şarıdaki üye ve taraftarları bir araya getirecek ideolojik-örgütsel platform et­
rafında toplama girişimlerinden öte anlamlar taşıyamadı. Bu konferansların
bizzat kendileri de dahil, aldığı kararlar, seçtiği yönetici organlar hep tartış­
malı kaldı, kapsayıcı olamadı. Konferans veya kongrelerin bileşiminin, tüzü­
ğe göre merkez komite üyeleri, Kürdistan komitesi, uzmanlık organlan ve
yerel komite temsilcilerinden oluşması gerekiyordu. Oysa bu örgütler dağıl­
mıştı. Tutuklu yönetici ve kadrolarının serbest kaldığı 1991 yılında toplanan
5. Konferans, öncekilerin başaramadığı bir ortak görüş zemini ve kabul edi­
lebilir yönetici organı seçmesi bakımından en heyecan verici olanı sayılabi­
lirdi. Ama bunun bile pek çok Kurtuluşçu açısından meşruluğu tartışmalıy­
dı. Kürt temsilciler meşru görmemiş ve konferansa katılmamıştı; yine aynı
biçimde en önemli yerel örgüt İstanbul’daki 15 üye, delege seçimi sistemini,
yerel örgüt yönetimini tanımadıklarını açıklamıştı.49 Konferans “tasfiye” ol­
muş ve “çökmüş” örgütsel yapıyı “yeniden inşa etmeyi”, “programatik gö­
rüşlerin formülasyonu ve yeniden teyidini” sağlamak istiyordu. Ama bunu
ne konferans ne de sonrasındaki kongre ve konferanslar başarabildi. “Örgüt­
lü olma bilinci büyük ölçüde törpülenmiş”, “örgütsel görevleri yerine getir­
mek, aidat ödemek, organlı ve programlı faaliyet sürdürmek keyfi bir duru­
ma dönüşmüş ve hatta üye olarak kimi zaman örgütle organik ilişkiye sahip
olma zorunluluğu da ortadan kalkmış”tı.50 Örgütsel sorunların çözümüne
çok az üye ilgi gösteriyordu.51 Zaten katılımın daha geniş olması varsayılabi-
lecek bu konferansın 9 üyeyle yapılması da bu ilgiyle alakalı olduğu söylene­
bilir. Merkez komitesinin 1994 yılındaki 2. Kongre’ye sunduğu raporun bir
bölümünü aktarmak, 1988-1994 arası örgütsel durum hakkında fikir verme­
si açısından yararlı olacaktır:

A-) 5. Konferans sonrasında örgütümüz oldukça olumsuz koşullarla yüz yü­

zeydi. Bunlan alt alta sıralamak bile durumun vahametini göstermek açısın­
dan yeterlidir. Kısaca MK şöyle bir tabloyla yüz yüzeydi:

49 TKKKÛ 5. Konferans Belgeleri.

50 A.g.e., s. 32.
51 2. Kongre Belgeleri, s. 26.
 - Merkez çevresindeki üyelerin önemli bir kısmının örgütümüzle bağı
üyelik tanımına uymayacak bir biçim taşıyordu. Bu yoldaşların tümü kısa bir
süre içerisinde örgütümüzle bağlantılarını kestiler.
- Merkez çevresindeki uzmanların organlarının tümü (yayın hariç) işlev-
sİ2*organlardı ve örgütsel hayatımıza hemen hemen hiçbir katkıları yoktu.
- A [İstanbul - V.E.] ve C ilinin dışında hiçbir il örgütümüzün yönetici ko­
mitesi bulunmamaktaydı.
- Yönetici komiteye sahip olmayan B ilindeki üyelerimizin birbirleri ile da­
hi sağlıklı ilişkileri yoktu.
- G, H, F illerinde üyelerimiz olmasına rağmen yönetici bir komite hiçbir
zaman oluşturulmamıştı.
- G ilinde o günün koşullarında üye sayısı örgüt üyelerimizin yaklaşık
yüzde 15’ini oluşturuyordu. MK’nm örgütlenme çabalarına bu yoldaşlar üye­
likten istifa ederek karşılık verdiler.
- H ilindeki üyelerin ...’luklan tartışmalıydı. Örgütümüzün açık alandaki
adıyla dahi propagandasını yapmanın mahzurlu olduğunu düşünüyorlar, her
türlü örgütlenme çabasını reddediyorlardı. Bu yoldaşlar kısa bir süre içerisin­
de saflarımızı terk ettiler.
- F ilindeki yoldaş ise hâlâ saflarımızda bulunmaktadır.
- Örgütümüze ideolojik-politik olarak bağlı olması gereken gençlik ö r­
gütlenmemiz ...’nın yönetici komiteleri gerek sahip olduklan siyasal görüş­
ler gerekse çalışma tarzı itibarıyla örgütümüzle uyumsuzluk içerisindeydiler.
Özetle söylemek gerekirse kâğıt üzerinde varolan ama fiiliyatta varlığı hisse­
dilmeyen bir gençlik örgütlenmesi ile yüz yüzeydik.
- Mali açıdan örgütümüz geçmiş MK’nm devrettiği paranın (ki bu ancak
2 aylık bir harcamaya karşılık geliyordu) dışında tek kelimeyle boş bir kasa­
ya sahipti.
- Mali sorunun çözümlenebilmesi için gerekli teknik olanaklardan bahset­
mek mümkün değildi.
- Merkez çevresindeki hiçbir üye aidat ödemiyordu ve örgütümüzün elde
ettiği hiçbir düzenli gelir (bağış vb.) yoktu.
- Kitle örgütlenmelerinin hiçbirinde bir mevziye sahip değildik.
Son olarak örgütümüz hemen hemen bir bütün olarak siyasi faaliyet yü­
rütmekten uzaktı.

Kurtuluşçularm örgütlenme çabaları, faaliyetleri 1988’den sonra aslında

açık ve yasal platformda sürüyordu. Dergiler çıkardılar, yasal parti çalışmala­
rında önemli roller oynadılar. 1987’den 1990 ortalarına kadar, daha çok ay­
lık periyotlarla süren Yeni Öncü dergisi Kurtuluşçularm, geçmiş muhasebele­
rinden sosyalist demokrasiye, sosyalizmin sorunlarına uzanan geniş bir yel­
pazede daha çok iç tartışmalarının kürsüsü işlevini gördü. İşçi Dünyası, Genç
Kurtuluş gibi kitle yayın organları kurdular. 1989’da birleşik yasal sosyalist
parti tartışmalarının yapıldığı Kuruçeşme toplantılarına katıldılar. 1994’te
kurulan Birleşik Sosyalist Parti’nin, Ocak 1996’da da Özgürlük ve Dayanış­
ma Partisi’nin temel bileşenlerinden biri oldular. Farklı eğilimlerdeki sosya­
listlerin de kürsüsü işlevi gören, Birleşik Sosyalist Parti’yi destekleyen hafta­
lık haber yorum dergisi Söz’ü yayınladılar.52
Yasal parti çalışmaları, bu çalışmalarda yer alan diğer gruplar TKEP, Dev­
rimci Yol, TDKP gibi Kurtuluşçular için de ayrışma-bölünme konusuydu.
Yasal partiyi, legalizm, Leninist ilkelerin reddi ve tasfiyesi olarak niteleyen
özellikle gençlik örgütlenmesini de beraberlerinde götüren Kurtuluşçularm
bir bölümü ana gövdeden ayrıldı. Gerçi sosyalizmin teorik sorunlarından
örgütsel, politik sorunlara hemen her konuda fikir ayrılıkları ve tartışma­
lar içindeydiler. Yasal çalışmalar içinde de ayrılıklar, bağımsız tutum alma­
lar eksik değildi. Dolayısıyla bölünme ve dağılma, bir dönüşüm içinde do­
ğal tepki kabul edilebilecek eski görüş açısının savunulmasıyla sınırlı kalma­
dı. ÖDP, Kurtuluşçularm çok önemsediği birlik projesiydi. Kuruçeşme’den
başlayan SBP, BSP’ye dek süren birlik çabalarının doruğu gibiydi. Kuruluşla­
rından beri sosyalistlerin birliğini başlıca görev edinmiş Kurtuluşçularm, en
azından bu amaçlarına ulaşmış olduklarını gösterir gibiydi. Birlik projesini
algılayıştaki farklılıklar bir yana 30 yıl öncesine dayanan güvensizlik ve reka­
bet, ÖDP’de de Devrimci Yol ile Kurtuluş’un peşini bırakmadı. Ne rekabet­
ten ne de grup yapılarından vazgeçmişlerdi. Parti kurucusu, Merkez Yürüt­
me Kurulu ve Parti Meclisi üyesi 35 kişi, 18 Ocak 2001’de bir basın toplantı­
sıyla ÖDP’den ayrıldığını açıkladı. Ayrılanlar partinin yüzde 40’ını kapsayan
üyelerin de peşlerinden istifa edeceklerini söylediler.53 Yeni parti ihtiyacın­
dan da söz edilen ortak metinde şu görüşlere yer veriliyordu:

ÛDP çoğulcu olmayan bürokratik merkeziyetçi bir klik partisine dönüştürül­

müştür... Artık sosyalist amaç ve devrimci niteliklerini yitirmiş bir parti çatı­
sı altında kaybedecek zamanımız yoktur. Politik geleceklerini burjuva sol li­
beral “Yeni 01uşum ”un başına Erdal İnönü’nün geçmesine bağlayan kimse­
lerle, sol liberalizme karşı çıkanları tasfiye için partiyi bir enkaza çevirenler­
le oyalanmayacağız... Biz demokrasi ve sosyalizm mücadelesi yolunda sosya­
listlerin birliğini savunuyoruz. Biz işçi sınıfıyla Kürt halkının ittifakı için ça­
lışıyoruz... Amacımız adına yaraşır sosyalist, çoğulcu, kitlesel devrimci bir sı-

52 18 Şubat 1995’ten 14 Mart 1997’ye kadar 109 sayı yayınlandı. Söz, ÛDP projesi çerçevesinde da­
ha kapsayıcı olacağı varsayılan yeni bir derginin kurulması çabasına destek için yayın hayatına
son verdi.
53 Basın toplantısı düzenleyenlerin arasında Mihri Belli, Akın Birdal, Bilge Contepe, Celal Beşikte-
pe, tlhami Aras, Mustafa Kemal Kaçaroglu, Sungur Savran gibi isimler bulunuyordu.
 mf partisi için ortak tarihimize, bu arada ÖDP’nin kısa tarihinin bütün olum­
lu mirasına sahip çıkarak herkesle eşitlik temelinde diyalog kurmaktır.

-ÖDP’den kopan farklı eğilimlerle birlikte Sosyalist Demokrasi Partisi

(SDP), 2 8 Ağustos 200^’de kuruldu. 2007 sonlarında bu kez SDP, “cinsel
taciz” iddialarıyla başlayan tartışmayla bölündü. 2008 Ocak’ında Ankara’da
toplanan, aralarında Mahir Sayın ve Mustafa Kemal Kaçaroğlu’nun da bulun­
duğu 21 ilden 150 temsilci, partiden ayrılma kararı aldı. Ayrılanlar arasın­
da partinin önceki dönem genel başkan yardımcılığı yapmış iki kişi, üç Mer­
kez Yürütme Kurulu ve 16 da Parti Meclisi üyesi bulunuyordu. İstifa eden,
eski genel başkan yardımcılarından Mustafa Kâhya, istifa edeceklerin sayısı­
nın 1.000 ile 1.100 arasında olmasını beklediklerini söylüyordu.54 27 Kasım
2008’de İşçilerin Sosyalist Partisi’ni kurdular. Sevim Belli’nin genel başkanlı­
ğı üstlendiği partinin 80 kurucusu arasında Mihri Belli, Mahir Sayın, Musta­
fa Kemal Kaçaroğlu, Mustafa Kâhya, Deniz Tuna, Bülent Uluer, Emine Erel,
Kadir Akm, Latife Demirci Kâhya ve Erdal Kara vardı.
2000’li yılların sonunda, üç farklı grubun, Kurtuluş adını taşıyan, üç ay­
rı dergisi çıkıyordu. Bu Kurtuluşlardan birinde “Kurtuluş” imzasıyla yazılan
yazıda şöyle deniyordu:

Birlikçilik Kurtuluş’un hem güçlü hem de zayıf yanı olagelmiştir. Güçlü yanı­
dır, zira başka sosyalistlerle yan yana geliş için bir olanak sağlamakta ve bunu
reel sosyalizmin inkârı üzerinden tarihsel bir bakışla yapmaktadır. Zayıf ya­
nıdır çünkü kendi içindeki birliğin alacağı hasardan çekinerek temel mesele­
lerin “eylem birliği zemininde tartışılmasını” ertelemekte ya da bu meseleler­
de anlaşılmış gibi yapmaktadır. Bu yapısal zaaf kendisini her düzlemde başka
kriz dinamikleri olarak ortaya sermektedir.55

54 Evrensel, 7 Ocak 2008.

55 Devrim Yolunda Kurtuluş, sayı 1, Ağustos 2007.
 DEVRİMCÎ SOL

Kuruluş
Devrimci Sol, toplumsal mücadelenin radikalleştiği ve buna paralel sosya­
list solda, bölünmelerin yaşandığı 1978-1980 döneminde ortaya çıktı. Ancak
o, ana gövdeden radikal kopuşları temsil eden İşçinin Sesi, TKP(ML) GKK,
THKP-C Savaşçıları gibi gruplardan farklı olarak, bunlar arasında büyümeyi
başarabilen tek örgüttü. Üstelik dönemin en kitlesel hareketi olan Devrimci
Yol’dan bir kopuş olmasına karşın böyleydi.
Devrimci Sol ayrılığı ve kuruluşu, aylara yayılan bir süreç izledi. Ağustos­
ta yayınlanan Devrimci Yol Hareketinde Tasfiyecilik ve Devrimci Çizgi broşürü
yeni oluşumun eleştiri ve görüşleriyle birlikte resmen deklare edilmesiydi.
Ayrılığın başını çekenler, Devrimci Yol’un, başta Dev-Genç olmak üzere
-k i zaten hareket öğrenci gençlik merkezliydi- İstanbul’daki örgütlenmesi­
ni yöneten gençlik liderleriydi. 1973’ten beri öğrenci hareketinde Cepheciler
diye anılan THKP-C sempatizanları içinde yer almış; Acil, Kurtuluş' MLS-
PB gibi ayrışmalarda Ankara merkezli Dev-Genç’le hareket etmişlerdi. İstan­
bul Dev-Genç’in kurucularıydılar. Aralarında Bülent Uluer, Paşa Güven gi­
bi dönemin popüler gençlik liderleri, aynı ölçüde popüler olmayan ancak si­
yasal yöneticilik vasıflarıyla grupta özel bir yer tutan Dursun Karataş1 gi­
bi öğrenci liderleri vardı. İstanbul Dev-Genç, ITÜ, İstanbul Üniversitesi, Yıl­
dız Teknik başta olmak üzere üniversite ve yüksek okullarda etkinliği olan

1 Dursun Karataş, 11 Ağustos 2008’de Hollanda’da kanser hastalığından hayatını kaybetti. DH-
KP-C açıklamasında 10 yıldır kanser tedavisi gördüğü belirtiliyordu. 15 Ağustos 2008’de İstan­
bul Gazi Mahallesi’nde cemevi ve camideki cenaze törenlerinin ardından Gazi Mezarlığı’nda
toprağa verildi. Cenaze törenine 15-20 bin kişi katıldı.
 öğrenci gençlik hareketinin dinamik, eylemci ve yaygın kesimlerinden biri­
ni oluşturuyordu.
Ankara’daki merkezin görüşlerine ilişkin kuşkulan, Devrimci Yol Bildirge-
si’nin yayınlanmasıyla belirgin hale geldi. Mahir Çayan’m silahlı propagan­
da, suni denge, öncü savaşı gibi temel bazı kavramlarıyla ilgili görüşlerin or­
taya konulmadığını, yazılanların ise Mahir Çayan’m fikirlerinden gizlice bir
uzaklaşmayı içerdiğini düşünüyorlardı. Silahlı mücadelenin gerektirdiği or­
ganizasyon ya da eylemlilik konusunda da pratikte gözlenen bir gelişme
yoktu onlara göre. 1977 sonlarında bu kuşkulan taşıyan İstanbul grubuyla
Ankara merkezi arasında tartışmalar arttı. Ama ayrılığa asıl yol açan şey, ge­
rek bu tartışmalar sırasında gerekse daha öncesinde Ankara grubunun ken­
disini örgütsel ilişkilerin merkezine koyarak, her türlü örgütsel ve siyasal ta­
sarrufu elinde tutuyor olmasıydı. Ankara’daki yöneticiler THKP-C’den gel­
miş olmaları itibariyle, Istanbul’dakiler tarafından da “doğal otorite” sayılı­
yordu. Tartışmalarda “ideolojik farkımız yok”, “Aynı şeyleri düşünüyoruz”
diye iknaya çalıştıklan Istanbul’dakileri, eylemci söylemleri ve pratikleri ne­
deniyle “asker kafalı” görüyorlardı.
Tartışmalardan sonuç alamayan İstanbul grubu, Ankara’dakilerin de başka
bir görevlendirme önermesiyle, kendilerinden kurtulmak için oyalama takti­
ği izlendiği konusunda ikna oldu. Ankara grubu üzerinde bir baskı oluştur­
mak amacıyla 1978 Şub'at’ında “görevlerini askıya aldıklannı” açıkladılar ve
İTÜ-DER’de yaklaşık 50 kişinin katıldığı bir toplantıda da önde gelen mili­
tanlara, durumu anlattılar.2 Böylelikle ayrılık süreci işlemeye başladı.
Ankara’daki yönetici grup, pek ciddiye almadığı bu çıkış karşısında izledi­
ği tutumla, hem aynlığı körükledi hem de muhalefet karşısında başansızlığa
uğradı. Dursun Karataş’m anlatımıyla, Ankara’dakiler görevlerin askıya alın­
masına “çok sevinmiş”, bunu onlardan kurtulmanın bir fırsatı gibi değerlen­
direrek derhal yerlerine yeni yöneticiler atamışlardı. Ne var ki bu yönetici­
ler “emirler yağdırarak” İstanbul’daki militanların tepkilerini çekmiş, böyle-
ce Ankara grubunun “tasfiyeci niyeti” daha alt düzeydeki kadrolar nezdinde
de teşhir olmuştu.3 Bu süre içinde öğrenci örgütlenmesi, bu atanmış yöneti­
cileri değil, arka planda görevlerini askıya almış eski yöneticilerle ilişkisini
sürdürüyor, onlann söylediklerini dikkate alıyordu. 1 Mayıs Taksim mitin­
ginde İstanbul grubunun Devrimci Yol pankartlanndan çok “Yolumuz Ça-
yanlann Yoludur” pankartları taşıması, mitingde bir gövde gösterisine hazır­
lanan Ankara grubu için kötü bir sürprizdi; Devrimci Yol içinde bir şeyler

2 Bağımsızlık, Demokrasi ve Sosyalizm Mücadelesinde Gençlik, Cilt 1, İkinci Baskı, Boran Yayınevi,
İstanbul, Mart 1999, s. 201.
3 Dursun Karataş, Parti-Cephe İle iktidara Yürüyelim (DHKP-C Kuruluş Kongresi Raporu), Haziran
Yayınevi, İstanbul, 1995, s. 26.
olduğu izlenimi de diğer sola yansımış oluyordu. Mitingde iki grup arasında
çıkan tartışma sırasında İstanbul grubundan birinin tartaklanmaya kalkışıl­
ması iki grup arasında gerilimi daha da artırdı.
* Gerçekte ayrılanlar iki noktada net bir fikre ulaşmıştı: Birincisi, Ankara
grubu THKP-C’yi savunmuyor, bu nedenle de THKP-C’nin görüşleriyle ilgi­
li değerlendirmelerden mümkün olduğunca kaçınıyordu. İkincisi, Devrimci
Yol ülkenin çeşitli bölgelerinde kendiliğinden ortaya çıkan grupların bir top­
lamıydı; Ankara grubu da bunlardan biri olmasına rağmen kendisini merke­
ze yerleştiriyor, istediği ideolojik ve örgütsel kararlan alıyor, farklı düşünen­
leri “giden gider” anlayışıyla dışlıyordu:4

Bildirge platformu, Türkiye’deki grupların dağıtılması, ideolojik birlik teme­

linde siyasi hareketin gelişimine uygun olarak, onun içinde eritilmesi, kısa­
cası, merkezi siyasal örgütlenmeye geçiş için bir sıçrama zemini idi. (...) Bu
anlayış içerisinde gruplar daha önceden var olan yapılarını dağıtarak merke­
zi organizasyona dahil olmaya çalışırlarken, Ankara hizbi, gelişen süreç içe­
risinde kendi yapısını muhafaza etmiş, kendi içinde oluşturduğu hizip hiye­
rarşisini ve ideolojik anlayışım devrimci hareketin merkezine suni bir şekil­
de ikame etmeye çalışmıştır.5

Sonraki süreç, Ankara grubunun İstanbul’da örgütsel inisiyatifi ele geçir­

me çabası ile muhalefetin ayn örgütlenme girişimi arasında, yer yer okullar­
da ve yurtlarda tehdit ve kavgalara dönüşen, görünürde tartışma sürecine,
gerçekte ise aynlık ve güç savaşma dönüştü.
1978 ortalarında Devrimci Sol’un resmen ortaya çıkışıyla artık söz konu­
su olan, muhalefet grubunun nasıl bir örgüt ve mücadele tarzı izleyeceğiy­
di. Ayrılanlarm ortak, açık fikirlere sahip olmadıklan bir yıl sonra anlaşıl­
dı. 1979 sonlarında, aynlanların önde gelenlerinden bir bölümü, Devrim­
ci Sol’un geleceği olamayacağını, feshedilmesini, Devrimci Yol ile Kurtu-
luş’u da kapsayan tek bir oluşum için uğraş verilmesi gerektiğini ileri süre­
rek aynldı.
Ancak Devrimci Sol’un asıl çekirdeğini Dursun Karataş’m yönlendirdiği,
1975’te kendisini Kurtuluş grubu olarak niteleyen çevre oluşturuyordu. Ör­
gütsel ve siyasal pratiğe asıl yön veren de bu çevre ve bu çevreyle temas ha­
4 ‘“Devrimci Yol’ Hareketinde Tasfiyecilik ve Devrimci Çizgi”, Dava Dosyası, (der.) A. Osman Kö­
se, Birinci Basım, Haziran Yayınevi, İstanbul, Ocak 1991, s. 32. Bu broşür ile bu çalışmada ya­
rarlanılan “THKP-C ve İki Sapma” (Ocak 1980), “Hareketimizin Gelişimi ve Devrimci Mücade­
le” (Ocak 1983) broşürleri, Devrimci Sol’un ilk yıllarına ait diğer broşürler ve Dev-Genç, Dev­
rimci Sol dergilerinden seçme yazılarla birlikte Dava Dosyası adıyla Haziran Yayınevi tarafından,
Ocak 199l ’de tek bir ciltte toplanarak, yayınlandı. Çalışmadaki aktarmalarda bu ciltten yararla­
nıldı. Devrimci Sol’un 1990-92 arası broşür ve yazılan ise Dava Dosyası II adıyla Haziran Yayı­
nevi tarafından Ağustos 1993’te yayınlandı.
5 A.g.e., s. 31.
lindeki gençlik kadrolarıydı. Dolayısıyla Devrimci Sol’un görüşlerini, örgüt
ve eylem anlayışım şekillendiren de onlar oldu.

“Teori ile hayat”

Devrimci Solcular, Mahir Çayan’ın Kesintisiz Il-IH’te formüle ettiği görüşle­
rine ve eylemlerine olduğu gibi sahip çıkıyordu. Ama bir örgütün ön koşu­
lu kabul edilen ideolojik birlik için yeterli değildi bu, çünkü Çayan’ın görüş­
lerini savunduğunu söyleyen pek çok grup vardı. Asıl sorun Mahir Çayan’ın
görüşlerinin nasıl yorumlanacağı ve uygulanacağıydı. Ayrıca Devrimci Yol
sürecinde görülmüştü ki “konuşmalarda ve tartışmalarda aynı strateji üze­
rinde birleşmek” bir anlam taşımıyordu.

İdeolojik birlik, ülkemiz devriminin yolunu, temel stratejik, taktik sorunla­

rım aynı anlayışla kavrayan ve aynı anlayışla hayata uygulayan bir birlik ola­
rak kavranmalıdır. İdeolojik birlik beraber iş yapabilme, aynı olay karşısın­
da aynı şekilde tavır alıp pratiğe aynı anlayışla uygulama sorununu da kap­
sayan bir bütündür.6

12 Mart sonrası mücadeleye atılmış THKP-C sempatizanı kuşakta yer alan

Dursun Karataş, kendisini ve yakın çevresini “tecrübesiz, yetersiz ama TH-
KP-C’ye içten bağlı” diye tanımlıyordu. Dursun Karataş, o günlerdeki geli­
şimlerini şöyle anlatıyordu:

74 sonrasının ilk ayrışması P-C’yi savunup savunmama noktasındadır. İkin­

ci ve asıl aynşma ise P-C’nin nasıl savunulacağı oldu. THKP-C perspektifin­
de bir savaş nasıl sürdürülecekti...
Genç militanların THKP-C’yi sahiplenişi ise yalnız ve yalnız mücadele te-
melindeydi. Ortada pek çok “eski”, pek çok “otorite” vardı, ama gençliğin öl­
çüsü sadeydi. Bir Mahir’lerin savaşına bakıyorlardı, bir de ortalıktaki cazip
şöhretlerin dediği ve yaptıklarına... denilebilir ki, genç insanlar, teoriyle pra­
tik arasındaki ilişkinin ne olması ve ne olmaması gerektiğini inkârcılara ba­
karak öğrendiler. Teori ve hayat arasındaki ilişkiyi kendi pratiklerinde çöze­
ceklerdi artık.7

Devrimci Yol’un, THKP-C çizgisinden farklı bir çizgiyi, üstü kapalı, gizli­
ce egemen kılmaya çalıştığı kanısındaki Devrimci Solcular, bunun kanıtla­
rını Devrimci Yol’daki yazılarda THKP-C’nin “ideolojik ve örgütsel birliği”
tam sağlayamamış, “zorunlu olarak silahlı mücadeleye girişmiş” bir örgüt gi­
bi tasvir edilmesi, “silahlı propaganda-öncü savaşı” kavramının alelade “tak-
6 A.g.e., s. 29.
7 Devrimci Sol, sayı 7, Aralık 1995, s. 48.
 tik evreye” indirgenmesi olarak sıralıyordu. “Şimdiye kadar tek kelimeyle de
olsa temel mücadele biçimi olarak silahlı propagandadan söz etmediler, asıl
.sorun budur” diyorlardı.8
Pratikteki mücadele ve örgütlenme de “PASS” görüşüne uygun bir yön­
de değil,"yalnızca kitlelerin yatay örgütlenme ve mücadelesine vurgu yapan
“tek yanlı”, “kendiliğindenci” bir süreç izliyordu. Bunun kanıtı da Devrim­
ci Yol’un kampanyaları ya da antifaşist mücadelesiydi: “Zaman zaman açı­
lan ‘kampanyaların’ hayata geçirilişinde, antifaşist mücadelenin gerekleri­
nin yerine getirilmesinde bunu görmek olanaklıdır. Bu eğilim (farklı dev­
rim anlayışından kaynaklanan sağ eğilim) kendini antifaşist mücadelede
‘kitle hareketlerinin birkaç biçiminin yerine getirilmesiyle’ sınırlandırmakta­
dır. Böylece iradi kadro eylemleri gereksiz, küçümsenen eylemler durumu­
na düşürülmüştür,”9 deniyordu. Partileşme sürecinin en önemli unsuru ka­
bul edilen “kadrolaşma” da askeri yönü eksik “tek yanlı” bir kadrolaşmaydı.
“İradi kadro eylemleri”yle kastedilen, örgüt merkezinin oluşturduğu si­
lahlı ekiplerce gerçekleştirilmesi gereken silahlı eylemlerdi. Devrimci Solcu­
lar, Malatya olayları örneğini ele alıp10 bu kentte Devrimci Yol’un provokas­
yonu önleyecek bir politika geliştirmediğini, bu nedenle de kentin “faşistle­
rin denetimine geçtiğini” ileri sürüyordu:

Malatya’da faşist provokasyonu engellemenin tek yolu devrimci şiddetti. Ma­

latya’daki devrimciler ve Devrimci Yol yazarlarının provokasyonu bozmak
diye bir düşünceleri yoktur. Onların tek düşüncesi kitleleri direniş komite­
leri içinde örgütlemektir. Oysa faşist teröre karşı devrimci şiddet temelinde
gelişen devrimci bir mücadele yaratılmadığı müddetçe, ne kitle örgütlenmesi
kalıcı anlamda gerçekleşebilir, ne de faşist terör ve provokasyon engellenmiş
olur. Malatya’da olan da budur. Yığınla kadroya rağmen, gerici provokasyo­
na karşı bir tek kadro hareketi dahi düzenlenmemiştir. Çatışma halkın bölük
pörçük kendiliğinden savunmasından başka bir şey olmamıştır.11

8 “Devrimci Yol Hareketinde Tasfiyecilik”, Dava Dosyası, s. 29, 47. *

9 A.g.e., s. 59.
10 Malatya olaylarında, sağ eğilimli bir Kürt olan ve Hamido olarak anılan Malatya Belediye Başka­
nı Hamit Fendoğlu’na bombalı bir paket gönderilmesinin ardından başlayan sağcı ayaklanma,
Alevi katliamına dönüşmüştü. Olayın ardından çevre illerden ülkücüler bölgeye yığıldı. Alevi ve
solcu bilinenlerin ev, işyerleri işaretlendi. 18 Nisan’da dışarıdan geldiği belirtilen 2.000’e yakın
ülkücü işaretlenmiş bu işyeri ve evlere saldırılar düzenleyerek ateşe verdi. Tamamı Alevilere ait
680 işyeri talan edildi ve yakıldı. 8 Alevi öldürüldü, 100’den fazlası yaralandı. Bütün bu saldırı­
lar olurken, kentin girişi asker tarafından kontrole alınmış herhangi bir müdahalede bulunul­
mamış, tanıklara göre polis de saldırganlara yardımcı olmuştu, (navkurd, Mart 2008. 1989’da
SHP’den Malatya milletvekili seçilen, daha sonra Halkın Emek Partisi (HEP) kurucularından
olan İbrahim Aksoy, Hamido’nun Yassıada’da tutuklu kalan, MHP ve MSP desteğiyle AP’den
(bağımsız deniyor bir başka kaynakta) belediye başkanı seçilen, Alevi-Sünni aynmı yapmayan
ılımlı bir Kürt olduğunu belirtiyor.)
11 “Devrimci Yol Hareketinde Tasfiyecilik”, Dava Dosyası, s. 60.
 Devrimci Solcular, ilk broşürlerinin yanı sıra Ocak 1980’de yayınladıktan
THKP-C ve îki Sapma isimli broşürlerinde Devrimci Yol ve MLSPB’yle ayrıl­
dıkları noktalara açıklık getirmeye çalıştı. Broşüre göre başlıca “iki sapma”yı
THKP-C’yi “sağ” yorumlayan Devrimci Yol ile “sol” yorumlayan MLSPB
temsil ediyordu. Devrimci Yol askeri savaşın, MLSPB ise kitle mücadelesinin
gereklerini yerine getirmiyordu. Devrimci Yol, yatay ve legalize ilişkiler için­
de olmakla, MLSPB deşifre olmamak için örgüt kadrolarını apartman katla­
rına sıkıştırmakla eleştiriliyordu. Bütün bu eleştiriler, Devrimci Solcuların,
Mahir Çayan’ın görüşlerini nasıl anladıklarının ve ne tür bir mücadele ve ör­
güt tarzına yöneleceklerinin genel açıklamasıydı. Politikleşmiş Askeri Savaş
Stratejisi’nin nasıl yaşama geçirileceği sorusunun nihai yanıtını ise “teori ile
hayat arasındaki ilişki” çözecekti.

Örgüt
Devrimci Yol’dan aynlığın temelini oluşturan “partileşmeyi meçhul bir ge­
leceğe erteleyen kendiliğindenciliğe” son vermek, yeni hareketin başlı­
ca hedefiydi. “Kendiliğindencilikten çıkıp parti hedefine iradi bir nitelik
kazandınlmalıydı.”12 Kendiliğindencilik eleştirisi üzerinden geliştirilen vo­
lontarizm, ileride Devrimci Sol’un ayırt edici özelliği olacaktı.
Partileşme sürecini “iradi bir süreç” haline getirecek irade, kuşkusuz ör­
güt merkeziydi. Merkezi bir planlama sadece örgütsel şekilleniş açısından
değil mücadelenin seyri için de gerekliydi:

Aktif savunma çizgisini, nereden ve nasıl geleceği belli olmayan saldırılara

karşı yapılacak savunmayla sınırlandınrsak, sınıf savaşını kendiliğindencili­
ğe ve giderek de anarşizme terk etmiş oluruz. Perspektifimiz devrimci bir iç
savaşı devrimcilerin volontarizmiyle geliştirmek olmalıdır... İradi kadro ey­
lemleri hem aktif savunma çizgisini bilinçli ve planlı biçime sokar, hem de
öncü savaşı örgütlenme ve pratiğinin unsurlarını bugünden yarına düzenle­
yerek yaratır.13

“Merkezi irade”, henüz bir parti gibi nitelikli bir örgütsel düzey söz ko­
nusu olmadığından “iktidarı ele geçirmeye yönelik eylem çizgisinin”, yani
“Politikleşmiş Askeri Savaş Stratejisi”nin “ön unsurlannı yaratmayı” düşün­
meliydi. Örgüt de mücadele de PASS perspektifine göre şekillenecek, böy-
lece PASS’ı gerçek anlamıyla yaşama geçirebilecek partiye ulaşılacaktı. Parti
her şeyden önce komünist kadroların yaratılmasını gerektiriyordu. Mücade­
le içinde yetişecek kadrolar, politik ve askeri niteliğe sahip olmalıydı. Mahir
12 Devrimci Sol, sayı 7, Aralık 1995, s. 50.
13 “Devrimci Yol Hareketinde Tasfiyecilik", Dava Dosyası, s. 64.
 Çayan’ın “politik askeri liderliğin birliği” diye formüle ettiği ilkenin de gere­
ğiydi bu. Devrimci Solcular, partinin nüvesi sayılan, örgütün gerçek çekirde­
ğini oluşturacak iki örgütsel biçim önerdiler: Faşist Teröre Karşı Silahlı Mü-
* cadele Ekipleri (FTKSME) ve Silahlı Devrimci Birlikler (SDB).

P^SS ışığında gerilla savaşı verecek bir partinin nüvelerini şimdiden yaratacak
bir örgütlenmenin adımlarını atmalıyız. Bu örgütlenmenin bir alt zemini olarak
Faşist Teröre Karşı Silahlı Mücadele Ekipleri’ni her çalışma alanına merkezi bir
tarzda yaymalıyız... Faşist Teröre Karşı Silahlı Mücadele Ekipleri’nin mücadele­
si içerisinde yetkinleşmiş, çeşitli yetenekleri ortaya çıkmış, asgari Marksist-Le-
ninist formasyona ve Türkiye’nin sorunlarına vakıf kadroları daha üst bir plat­
forma sıçratıp Silahlı Devrimci Birlikler içinde örgütlemeliyiz.14
SDB’ler çalışma alanlarının savunma fonksiyonlarından öte görevler yük­
lenmeli, bir nevi geleceğin gerilla nüveleri olmalıdır. Bu örgütlenmeler bugün
faşist teröre karşı mücadelede ivmenin yükseltilmesinde rol oynamalı, antifa-
şist savunma çizgisini aşacak bir programa sahip olmalıdır. (...) SDB’ler, kit­
leler içerisinde eriyen, kitlelerle beraber onların sorunlarına vakıf, onlarla ya­
nıp tutuşan onlarla mücadele eden kadrolardan meydana gelir. (...) SDB ele­
manları, MLSPB, Acil vs.’nin yaptığı gibi, pratikten ve hayattan kopmuş, lüks
apartman katlarına kapanmış kadroların örgütlenmesi olamaz. SDB eleman­
ları kitleler içerisinde erimesini bilen, onların nabzını her an hisseden, gizli­
liği mutlak profesyonel örgütlenmelerdir.15

Başlangıçta henüz deneyimli, sınanmış bir örgüt ve kadrolar söz konu­

su olmadığından, bu örgüt parti gibi kesin bir hiyerarşiye ve örgüt biçimle­
rine sahip olmayacaktı. “Kaba anlamda bir organizasyon” diye tanımlanmış­
tı. Bir tüzüğe değil “güven” ve “ikna” ilkelerine dayanacaktı. Mücadele için­
de birbirine “güven” duyan, “aynı şeyleri düşünüp aynı şekilde hayata geçi­
recek” kadrolar gelecekteki partinin ideolojik ve örgütsel birliğinin temeli­
ni atacaktı.

Bizim anlayışımız, kadrolar arasında ideolojik birliği ve netliği sağlamak, ha­

yatın her alanında verilecek devrimci mücadele ile öncü savaşı örgütlenmesi­
nin teorik ve pratik perspektifini oluşturmak, açık ve gizli faşizm koşulların­
da devrimci faaliyetlerin kesintisiz bir şekilde sürdürülmesini sağlayacak bir
örgütlenme yaratılmasıdır.16

Örgütün merkezinde yer alanlar da kendilerini yeterli, sınanmış bir önder­

lik düzeyinde görmüyordu. Dursun Karataş, 1978’de tuttuğu notlarda “Or­

14 “THKP-C ve İki Sapma”, Dava Dosyası, s. 187.

15 “THKP-C ve iki Sapma”, Dava Dosyası, s. 188.
16 “Devrimci Yol Hareketinde Tasfiyecilik”, Dava Dosyası, s. 61.
 ganizasyon Komitesi” adı verilen yönetici komiteyle ilgili “geleceği şüpheli
organizasyon” kaydı düşmüştü. Sosyalist harekette genel kabul gören yakla­
şımda, parti ya da örgüt, önderlik, öncülük demekti ve bu özellik ancak sı­
nıf mücadelesinde sınanarak kendisini “dosta düşmana” kabul ettirebilirdi.
Devrimci Sol için de aynı şey geçerliydi. Örgüt çetin mücadeleler içinde “çe­
likleşerek” kurulabilirdi. Kurucuların üç-dört yıllık bir beraberlikleri vardı,
ancak bunun yeterli olmadığı Dursun Karataş’ın o tarihlerde tuttuğu notlar­
da belirtiliyordu. Yönetici grubun 28 Ağustos 1978’deki ilk toplantısından
20 Aralık 1978 tarihli toplantıya kadar işleyiş ve işbölümü üzerine tartışıldı.
“Devrimci Sol’un örgütsel şekillenişinde tarihi bir adım”17 olarak nitelenen
20 Aralık 1978’deki toplantıda, bir merkez komitesi kuruldu, işbölümü ya­
pıldı ve örgütsel ilkeler belirlendi.18 Önceki toplantı notlarında “küçük ku­
rultay” ifadelerine rastlansa da böylesi bir organ ya da toplantı gözlenmedi.
Bir işbölümü yapıldı. Merkez komitesi üç kişiden oluşuyordu.19 Dursun
Karataş “siyasi sorumlu” seçildi. Paşa Güven daha sonra yurtdışmda görev­
lendirildi. Siyasi sorumlu, tek başına karar verme yetkisine sahip değildi,
“yurtdışma ve diğer siyasetlere karşı hareketi temsil” edecekti. Ancak kadro­
laşma siyasi sorumluya bağlı olacaktı. Örgüt, “bölge” ve “alan”larda kurula­
cak örgütlenmeler üzerinde yükselecekti. Bölgeler İstanbul, Ankara, Akde­
niz, Doğu Anadolu gibi il ya da coğrafi alanlan temsil ediyordu; bölge komi­
teleri ya da bu komiteler oluşturulamamışsa bir “sorumlu” görevli olacaktı.
Şehirlerde temel alanlar gençlik, mahalleler ve işçi sınıfı olarak belirlenmişti
ama örgütlenmenin hedefinde öğretmenler, memurlar, bürokrasi, kadın gibi
alanlar da vardı ve Devrimci işçi Hareketi, Devrimci Memur Hareketi, Dev­
rimci Kadm Hareketi gibi isimler altında çalışma yürütülüyordu.
Ayrıca vurgulanması gereken diğer bir örgütlenme biçimi Devrimci Kül­
tür Hareketi yaratma amaçlı kültür alanı üzerinde yürütülen özel çalışmaydı.
12 Eylül öncesinde Devrimci Sol dergisinden sonra düzenli yayınlanan tek
yayın, kültür alanına hitap eden Tavır’dı. Devrimci Sol’un kültürel alanda­
ki bu ısrarlı tutumunun, 1980’lerin ikinci yarısından başlayarak 2000’li yıl­
larda da sürüp giden, müziği, radikal duruşu ve örgütlenişiyle bir ekol oldu­
ğu söylenebilecek Grup Yorum’u doğuran ana etken olduğu belirtilmelidir.
17 Zafer Yolunda 1, Boran Yayınevi, İstanbul, Eylül 2000, s. 149.
18 Bu konudaki tek belge Dursun Karataş’ın o tarihlerde tuttuğu tutanaklardır. 20 Aralık 1978 ta­
rihli bu tutanaklar Zafer Yolunda 1 adıyla, Boran Yayınevi tarafından Eylül 2000’de yayınlandı.
Devrimci Sol Ana Davası diye adlandırılan Devrimci Sol II. lddianamesi’nde de aynı tarihi taşı­
yan Dursun Karataş’m bu tutanaklarından geniş aktarımlara yer verilmiştir, iddianamede ayrı­
ca daha önceki toplantılardan “Toplantı 2 ”, “Toplantı 3 ”, “Toplantı 4 ”, “Toplantı 5 ” başlıkları­
nı taşıyan tutanaklardan kısa alıntılar söz konusudur.
19 1981 tarihli İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Savcılığı tarafından hazırlanan Devrimci
Sol Ana Davası iddianamesine göre merkez komitesi Dursun Karataş, Hüseyin Solgun ve Paşa
Güven tarafından oluşturulmuştu.
 Her bölge ve alanda yaygın biçimde FTKSME’ler kurulacaktı. Buralarda
yetişen kadrolar, partinin nüvesi, hareketin “merkezi kadrosu” sayılan Si­
lahlı Devrimci Birlikler’de yer alacaktı. Merkez komitesi, her biri bir alan­
da görevli, uzmanlaşmış SBD üyeleriyle çevrelenecekti. “Kitlelerin içinde
yetişen kadrolardan yetenekleriyle, kararlılığıyla, örgütleyiciliğiyle ön pla­
na çıkan, asgari Marksist-Leninist formasyona sahip olup, hareketin çizgi­
sini ve sorunlarını kavramış olanlar, SDB’ler içinde daha üst bir kadrolaşma
sürecine...”20 gireceklerdi.

Antifaşist mücadele
Faşist Teröre Karşı Silahlı Mücadele Ekipleri’ni gerekli kılan, THKP-C’nin
içinde bulunduğu 1971 öncesinden farklı koşulların yaşanıyor oluşuydu:

Yine bu süreçte resmi ve sivil faşist terör bugünkü gibi yoğun değildi. Çatış­
malar ancak yer yer silahlı biçimlere sıçrıyordu. Bugün ise resmi ve sivil fa­
şist terör sadece devrimcileri değil, sıradan halktan insanları da hedeflemiş ve
kitle katliamlannı gündeme getirmiştir.21

Faşizm görüşü, Mahir Çayan’m “sömürge tipi faşizm”, “sürekli faşizm”

görüşlerine dayanıyordu. Devlet faşist nitelikteydi; parlamenter ya da de­
mokratik öğeler biçimsel “örtü” işlevi görüyordu. Klasik faşist devletlerden
farklılığı aşağıdan yukarı değil yukarıdan aşağıya örgütlenmiş olmasıydı. Re­
jim kitle desteği oluşturmak için sivil faşist örgütlenmeleri kurup destekli­
yordu. MHP ve Ülkü Ocakları da devletin destek ve teşvikine sahip “sivil fa­
şist hareket”ti ve halkı “terör” ve “demagoji” yoluyla sindirmeyi, etkisi altına
almayı, böylelikle rejime kitle desteği sağlamayı amaçlıyordu.22
Devrimci Sol’a göre, faşist terör yaşamın her alanına sirayet etmiş, halkın
can güvenliği talebi ön plana çıkmıştı. Faşist terör etkisiz hale getirilmeden,
halkın “can güvenliği” talebine sahip çıkılmadan devrimcilerin ve halkın ör­
gütlenmesi olanaksızdı. Faşist teröre karşı mücadele ise ancak “devrimci şid­
det” temel alınarak yürütülebilirdi. “Faşist terör maddi bir güçtür. (...) Bu
maddi gücün karşısına halkın silahlı maddi gücüyle yani devrimci şiddet­
le çıkılmalıdır,”23 görüşü savunuluyordu. “Devrimci şiddet”, “faşist odakla­
rı dağıtıcı”, “caydırıcı”, “halka moral verici” olmalıydı. Devrimci Solcuların,
“faşist teröre karşı devrimci şiddet” politikası, Devrimci Yol’un “aktif savun­
ma” kavramına “saldın” unsurunu yerleştiriyordu.

20 Haklıyız Kazanacağız, Cilt 2, s. 794.

21 “THKP-C ve İki Sapma", Dava Dosyası, s. 186.
22 Haklıyız Kazanacağız, Cilt 2, s. 672-680.
23 “THKP-C ve İki Sapma”, Dava Dosyası, s. 186.
 Devrimci Yol’la ayrılığın henüz resmileşmediği, ancak iplerin koptuğu
1978’in ilk aylarında İstanbul Dev-Gençlilerin geliştirdikleri eylemler, anla­
yış farklılıklarını vurgulayan ilk eylemlerdi. Faşist terörün yeni bir evreye,
yurt genelinde katliamlara giriştiği 1978-80 döneminin şehirlerdeki ilk örne­
ği 16 Mart 1978’de İstanbul Üniversitesi’nin önünde toplanan solcu öğrenci­
lere yönelik bombalı saldırıydı. 7 öğrenci öldü, onlarcası yaralandı, iktidar­
da AP’den istifa etmiş milletvekillerinin desteğiyle kurulabilmiş, Bülent Ece-
vit’in başbakanlığında zayıf bir CHP hükümeti vardı. Katliamı protesto için
o gün üniversitenin merkez binası binlerce öğrenci tarafından işgal edildi.
Ertesi gün kalabalık bir öğrenci topluluğunun katıldığı, üniversiteden Sir-
keci’ye bir yürüyüşle eylem devam etti. İstanbul Dev-Genç’in Şubat’ta fiilen
başlayan ayrılığın ardından başı çektiği ilk büyük kitlesel protestoydu bu. 9
Mayıs’ta Dev-Gençlilerin etkin olduğu Yıldız Devlet Mimarlık ve Mühendis­
lik Akademisi öğrencilerine bu kez otomobilden yaylım ateşi açıldı, üç kişi
öldü. Bu kez Dev-Gençliler okulu işgalle yetinmedi. Misilleme amacıyla Be­
şiktaş’ta ülkücülerin kaldıkları dört evi ve MHP ilçe binasını bombaladılar,
partide görevli bir kişiyi öldürdüler. Amaç “sivil faşistlere Beşiktaş’ta yaşam
hakkı tanınmayacağı mesajı vermek”ti.24
Saldırılara mutlaka karşılık verilmesi, bununla da kalmayıp “faşist hareke­
tin programını bozucu”, “faşist işgalleri kırıcı” karşı saldırılar düzenlenme­
si gerektiği savunuluyordu.
18 Eylül 1978’deki Gültepe baskını, yeni hareketin bakış açısını simgele­
yen eylemiydi. Devrimci Solculara göre, İstanbul’un yoksul kenar mahalle­
lerinden biri olan Gültepe’yi sivil faşistler işgal etmiş, solcuları sindirmişti.
Çevre semtlere yayılmada bir üs olarak kullandıkları bu mahallede haraç alı­
yor, kimlik kontrolleri yapıyor, solculara yaşam hakkı tanımıyorlardı. Beşer
kişilik beş ekipten oluşan 25 kişilik grup, sabah 9.00 sıralarında militanların
gizlenebileceği kasalı bir kamyonetle mahalleye girdi. MHP ilçe binası, MHP
ilçe başkanmm tüpgaz bayii, yine onların militanlan veya destekçisi duru­
mundaki bir nalbur ve bir saatçinin dükkânı hedef alınmıştı. Militanlar MHP
ilçe binasını kurşunlayıp bombaladılar, MHP ilçe başkanmı25 dükkânda bu­
lamadıkları için öldüremediler, ancak içeridekileri dışarı çıkarıp dükkânı­
nı bombaladılar; nalbur Necati Çakıcı’yı da öldürüp dükkânını bombaladı­
lar; hedefteki saatçi dükkânı da bombalandı. Kırmızı maskeler takmış grup
MHP binasına açılan ateşten ve patlamalardan çevredekilerin zarar görme­
mesi için kimseyi eylem alanına yaklaştırmadı. Yakındaki polis karakolu da

24 Zajer Yolunda 1, s. 128.

25 Devrimci Solcular Şişli ilçe başkam olan Yusuf Bahri Genç’i 7 ay sonra, 13 Mayıs 1979’da Gül-
tepe’de evinin önünde pusu kurarak öldürdüler.
eyleme müdahale edemedi.26 Bu olayın ardından çatışmalar sürüp gitti, id­
dianameye yansıdığı kadarıyla yalnızca bu bölgede 15-20 MHP’li, ülkücü öl­
dürüldü; Gültepe ve Çağlayan bölgesi, İstanbul’da Devrimci Solcuların ma­
halli çalışmalarının kaleleri haline geldi.
Aynı ölçekte olmasa da benzer yöntemler, başka semt ve mahallelerde de
uygulandı. Devrimci şiddet odaklı kitle çalışmasıyla okul, yurt ve mahalle­
lerde “sivil faşist işgalleri kırmak” Devrimci Solcuların stratejisiydi. MHP’li
ve ülkücülere yönelik öldürme, bombalama, kurşunlama biçiminde onlarca
eylem yaptılar. “Devrimci şiddet” eylemleri 1979’da kurulup yaygınlaşan Fa­
şist Teröre Karşı Silahlı Mücadele Ekipleri’yle sistematik hale geldi.
Devrimci Sol’un Devrimci Yol'la ve genel olarak diğer solla antifaşist mü­
cadelede temel ayrımı, geliştirdiği “devrimci şiddet” görüşü ve bu görüşle
hareket eden yerel silahlı örgütler kurmasıydı. Anti-faşist mücadele hem ik­
tidara karşı mücadelenin hem kadroların ve örgütsel yapının gelişeceği siya­
sal zemin kabul ediliyordu. “Faşist terör hayatın her alanında halkın can gü­
venliğini tehdit ediyordu. Partileşme görevi, antifaşist mücadelenin dışında
düşünülemezdi.”27 “Antifaşist potansiyeli” “oligarşiye karşı potansiyel dü­
zeyine çıkarmak”tı amaç.
“Sivil faşistlerle mücadele” 12 Eylül öncesi süreç boyunca mücadelenin
asli unsurlarından biri olarak hep varlığını korudu. Sıkıyönetimin ilan edil­
mesi ve CHP hükümetinin yerine AP azınlık hükümetinin geçmesiyle bir­
likte, Devrimci Sol, “sivil faşist terörün yerini resmi devlet terörünün aldığı­
nı” tespit etmişti, bu nedenle de devrimci şiddetin hedefi bu kez resmi güç­
lere yöneldi.

Devrimci şiddet eylemleri

“Devrimci şiddet” politikası, PASS’nin partileşme sürecindeki karşılığını ifa­
de ediyordu. Yani genel olarak iktidara karşı mücadelenin perspektifine işa­
ret ediyordu. Dolayısıyla her alandaki mücadelenin temel perspektifiydi.
Duvar yazılarında, pankartlarda ve eylemlerde sıkça kullanılan slogan “Hal­
kın örgütlü gücüyle birleşmiş devrimci şiddet yenilmez”di. Devrimci Yol’un
eleştirildiği, ayrılığın gerekçelerinin anlatıldığı Tasfiyecilik ve Devrimci Çizgi
broşüründe şöyle deniyordu:

Bizim anlayışımız ise yalnız kendi birimini savunmak değil, bu savunmayı ül­
ke sathında iktidara yönelik bir muhtevada aktif savunma anlayışıyla ele al­

26 19 Eylül 1978 tarihli Milliyet ile Eylem Öğretiyor (Halk Kurtuluş Yayınlan, Aralık 1996) adlı ki­
taptan derlenmiştir.
27 Devrimci Sol, sayı 7, Aralık 1995, s. 50.
 maktır. Yaptığımız her eylem, iktidarı alma anlayışına uygun olarak yapılmalı
ve örgütlenmemizin ve eylem çizgimizin esasını bu teşkil etmelidir.

FTKSME’lerin hedefleri de karakol baskınlarından polise yönelik misil­

leme eylemlerine, silahlı kitle gösterilerinin güvenliğinden propagandif ey­
lemlere kadar büyük bir çeşitlilik gösteriyordu. Yalnızca soygun eylemle­
ri, doğrudan merkez komitesine bağlı çalışan Silahlı Devrimci Birlikler’in
(SDB) görev alanındaydı.28 Buna karşın, yerel militanlar tarafından soygun
amaçlı olmayan, para desteği sağlamaya yönelik pek çok silahlı gasp gerçek­
leştirildi. Yardımda bulunmayanların dükkânları bombalandı, zorla parala­
rına el kondu. Devrimci Sol bu eylemlerle ilgili daha sonra şu özeleştiriyi ve­
recekti:

... denetim konusunda sağlıklı bir işlerliğin yerleştirilememesi ve sürecin yay­

gın antifaşist çatışmalarla dolu olması ve çok sayıda bilinç düzeyi geri unsurun
bu mücadele içerisinde yer alması, birçok birim ve iş alanında irade dışı, halka
zarar veren eylemlere yol açtı. Bunlar daha çok esnaf ve orta kesimlere yöne­
lik olarak gündeme geldi. Bilinç geriliğinin yol açnğı bu tür eylemler, egemen
güçlerin demagojisi altında kalıp geçici de olsa onların çıkarlarını savunan or­
ta kesimlerden zora dayalı para alma şeklinde gelişmiştir. Bu kesimleri, sınıfsal
konumlan gereği, halk kategorisi içerisinde ele almak ve kazanmak doğrultu­
sunda bir politika -izlemek gerekirken -e n azından buıjuvazinin propaganda­
sını nötr hale getirecek bir siyasi çizgi izlemek gerekirken- yer yer bu bakış ye­
rine tersi uygulanmıştır. 12 Eylül’e yakın dönemde bu hataların farkına vanlıp
üzerine gidilmiş ve hatalann boyutlanması engellenmiştir.29

Devrimci Sol’un ayırt edici silahlı eylemleri, protesto ve propaganda amaç­

lı baskınlardı. Karakol, şirket ya da özel dershaneler maskeli, silahlı bir grup
tarafından basılıyor, herhangi bir ölüm ya da yaralanmaya yol açmadan içe­
ride görev yapanlar enterne edildikten sonra duvarlara yazılar yazılıyor ya da
pankartlar asılıp bombalanıyordu. Bu tip eylemler ilk kez Devrimci Sol ta­
rafından gerçekleştirildi, öyle ki baskın tipi eylemler, onların bir eylem tar­
zına dönüştü.
28 Bunlardan en ünlüsü 52 kilo altın ile 620.000 liranın çalındığı 8 Aralık 1979’daki Kapalıçarşı
Kızlarağası Hanı soygunuydu. Kuyumcu ve altın işleme atölyelerinin bulunduğu iki katlı hana
sivil ve resmi polis görünümünde baskın yapan beş kişi, aramada diyerek 40’a yakın kişiyi ha­
nın meydanında topladı ve dükkânlardaki altınları boşalttı. Olayda handaki bir polis öldü, üç
kişi yaralandı.
29 Hareketimizin Gelişimi ve Devrimci Mücadele, Ocak 1983, Dava Dosyası 1, s. 418. Bu tür ey­
lemlerden biri Üsküdar Bağlarbaşı’nda sağ görüşlü bir kasaptan gasp edilen 500 liradır. Silahlı
bir grup militan bastıkları kasabın kasasında para çıkmayınca üzerinde bulunan 500 lirayı alıp
uzaklaşmışlardı. 6 ay sonra aynı dükkâna yine gelen grup, bu kez kasabın 40.000 lirasını aldı.
Yine aynı semtte iki militan bir manifaturacıdan pankart yapmak için aldıkları amerikan bezinin
parasına karşılık Dev-Genç makbuzu bırakıp gittiler. Ana Dava İddianamesi, s. 319-320 ve 322.
 Devrimci Solcular, “bombalı pankart”ı icat eden gruptu da. Solcu grupla­
rın genelinin neredeyse vazgeçilmez propaganda biçimi haline gelen kentin
merkezlerine asılan yasadışı pankartların polis ya da görevlilerce kolaylıkla
indirilememesi için bubi tuzaklı pankartlar astılar. “Bombalı pankart” diye
tabir edüen bu tip pankartların ilki 18 Şubat 1979’da, THKP-C’li Ulaş Bar-
dakçı’nm ölüm yıldönümü dolayısıyla Kuruçeşme’de bir inşaata asıldı; pan­
kartı indirmeye çalışan polis memuru patlama sonucu yaralandı, ertesi gün
Kartal, Yenibosna, Bakırköy, Topkapı, Pendik, Mecidiyeköy’de benzer bom­
balı pankartlar asıldı, bu kez görevliler daha dikkatli davrandı, bubi tuzakla­
rını patlatarak pankartları indirdiler. Ne var ki birçok polis memuru bu tip
pankartları indirirken yaralandı. Sonrasında pankartları bomba ya da bom­
ba süsü verilmiş paketlerle asmak, neredeyse her siyasi grubun vazgeçilmez
yöntemi haline geldi.
Silahlı eylemlerin hedefleri, genellikle örgütün merkezi olarak kararlaş­
tırdığı koşullara uygun belirli bir temaya sahip kampanyalar çerçevesinde
belirleniyordu. Temmuz 1979’da “IMF’nin yönettiği değil bağımsız Türki­
ye” sloganının işlendiği “Emperyalizme, Faşist Teröre, Pahalılığa ve İşsiz­
liğe Karşı Mücadele” kampanyası sırasında Avcılar ve Unkapam’nda Mig-
ros kamyonları kaçırılarak, içindekiler Mahmutbey ve Kadırga’da halka da­
ğıtıldı. Ecevit hükümetinin IMF ile görüşmelerinin sürdüğü bu sıralarda,
IMF’yi protesto amacıyla 25 Temmuz 1979’da aynı saatlerde Şişli’de Oto-
marsan Genel Müdürlüğü, Büyükdere’de Austin Türkiye Mümessilliği, Be­
şiktaş’ta Deva ilaç Fabrikası, Karaköy’de Koç’a ait Koçtaş, Rıza Paşa’da Ame­
rikan Bild Neşriyat ve Elmadağ’da Wels Fargo firmasına baskınlar düzenle­
diler. Altı ayrı grubun yaptığı bu eylemlerde, maskeli militanlar içeride bu­
lunanları silahlarıyla etkisiz hale getirmiş, duvarlara IMF’yi protesto eden
Devrimci Sol imzalı yazılar yazmış, çalışanları bir odaya kapattıktan sonra
patlayıcı bırakıp olay yerinden uzaklaşmıştı. Baskınlar ana muhalefet parti­
si AP’nin genel başkanı Süleyman Demirel tarafından Başbakan Bülent Ece-
vit’e suçlama konusu da oldu. Demirel, “İşyerlerine saldıranlar diret, ce­
saret ve direktifi Ecevit’ten alıyor” dediği demecinde şunları söylüyordu:
“Hükümetin başı 22 Temmuz Pazar günü Van’da bu direktifi vermiştir. Bir
avuç parababasımn hükümetini tehdit ettiğini ilan ederek, bunların hak­
kından gelinmesini istemiştir. Bu talebi iki gün sonra yerine getirilmiştir.”30
Demirel’in kastettiği Ecevit’in işadamı Rahmi Koç’un eleştirilerine 23 Tem-
muz’daki Van konuşmasında yanıt olarak söylediği “Ülkemizi kapitalist ül­
kelerdeki iş ortaklan ile ticaret ortakları ile birlikte yönetmek isteyen çev­
reler var” sözleriydi. Baskınlar hem sağ hem de liberal ulusal basında tar­
tışma konusu oldu. Örsan Öymen 26 Temmuz tarihli Milliyet’te “maceracı­
30 Milliyet, 26 Temmuz 1979.
lık” diye nitelediği eylemlerin “solla” “solculukla” ilişkisi olmadığım belir­
tiyor, “Yüz kadar gencin Devrimci Sol adına önceki gün İstanbul’da estir­
diği terör sağ basın tarafından hemen bir ‘komünist ihtilal’in provası olarak
değerlendirildi” diye yazıyordu. Dönemin popüler çizeri Bedri Koraman da
konusunu aynı tarihli gazetede bu eylemlere ayırdı ve Dev-Sol denize düş­
müş boğulmak üzere olan Türkeş’i kurtarmak için elini uzatan silahlı genç
olarak tasvir edildi.31
İstanbul’da peş peşe gerçekleştirilen karakol baskınları da 1980 yılının
sansasyon yaratan eylemleriydi. İzmir’de süren Tariş direnişinde polisin iş­
çilere karşı tutumunu, karakollardaki işkenceleri protesto amacıyla 26 Ocak
1980’de Karagümrük, 6 Şubat 1980’de Tahtakale, 9 Şubat 1980’de Yediku-
le polis karakollarını bastılar. Tıpkı şirket baskınları gibi bu baskınlarda da
içerideki görevliler enterne edilip bir odaya hapsediliyor, pankart asıldıktan
sonra tahrip gücü yüksek bir bomba yerleştiriliyordu. Yedikule karakolun­
daki baskın ilk ikisi gibi sorunsuz olmadı, içeriye giren silahlı maskeli mili­
tanlardan birinin silahını almak için harekete geçen dört polisten biri hayatı­
nı kaybetti, iki polis de yaralandı. Gazeteleri telefonla arayan militanlar, po­
lisleri öldürmek amacı taşımadıklarını söylüyordu.32
Devrimci Solculara göre, silahlı eylemler, askeri değil, politik mesajlar
içermeliydi, “rastgele adam öldürmek” eylemlerin politik amacına zarar ve­
rirdi. Bu nedenle karakol baskınlarında polisler hedef alınmamıştı. Bu ge­
nel olarak polisin hedef olmadığı anlamına gelmiyordu, tersine pek çok po­
lis misilleme amaçlı ya da “işkenceci”, “MHP’li” olduğu iddiasıyla pusu ku­
rularak öldürüldü.
Kendi eylem anlayışlarıyla Devrimci Yol ve MLSPB’nin eylem anlayışları­
nı kıyasladıkları yazılarında Devrimci Solcular, onları “kolaycılık” ve “aske­
ri bakış” açısına sahip olmakla suçluyordu. Devrimci Yol’un İskenderun’da­
ki bir karakola yönelik silahlı saldırısı şöyle eleştiriliyordu:

Necdet [Bozkurt - V .E .], İskenderun Merkez Karakolu’nda işkenceden sonra

öldürülür. DY ise olaydan birkaç gün sonra şehrin dışındaki Şehit Ahmet Ka-
rakolu’nu basarak olayla hiçbir ilgisi olmayan hatta MC’nin sürgün ettiği po­
lisleri hedef gözetmeden öldürmüştür. DY’nin mantığı açıktır. Polisler Nec­
det’i katletti. O halde biz de onlardan birkaç tane “götürmeliyiz”. Ve bu an­

31 Devrimci Sol da, Tavır dergisinde Koraman’a yamt olarak, bu karitatürü tersine çevirerek, Dev-
Sol’u boğulmakta olan Bedri Koraman’a elini uzatan, Türkeş’e silahını doğrultmuş bir genç ola­
rak gösteren bir karikatürle karşılık verdi.
32 10 Şubat 1980 tarihli Milliyetin haberinde şöyle deniyordu: “Gazetemizi saat 11.00’de telefonla
arayan ve Dev-Sol militanı olduğunu söyleyen biri ‘Faşizmi ve zamlan protesto ettiklerini, Ye­
dikule Karakolu’nu bu nedenle bastıklarım, amaçlarının polisleri öldürmek olmadığını, ancak
bütün ikazlara rağmen polislerin direndiğini ve teslim olmadığını’ ileri sürmüştür.”
 layış rastgele hatta vurulmaması gereken insanların ölümüyle sonuçlanmış­
tır. Bu anlayış eylemde reaksiyon ve pasiflik baskısının oluşturduğu komp­
leksin sonucu ortaya çıkmış, halka zarar veren ve politik amacı olmayan as­
keri bir bakış açısıdır.33

Bütünlbu eylemleri yapanlar, herhangi bir askeri eğitimden geçmiş uz­

man bir ya da birkaç gruptan ibaret profesyonel militanlar değildi. Devrim­
ci Sol’un deyişiyle “antifaşist mücadele içinde yetişmiş” bu militanlar, gün­
lük örgütsel görevlerin yanı sıra FTKSME’ler biçiminde 4-5 kişilik gruplar
halinde bir araya getirilmişti. Eylemler kendi plan ve tasarılarının ürünüy­
dü. Karakolların her biri başka başka militanlar tarafından basılmıştı. Bazen
bu ekiplerden birkaçı bir araya gelip kalabalık gruplar halinde eylem yapa­
biliyordu. Baskın tipi eylemler 10-20 hatta 40 kişiye varan gruplarca gerçek­
leştiriliyordu. Örneğin Karagümrük Karakolu baskınının bir gösteri gibi ta­
sarlandığı anlaşılıyordu. Sabah 07:40 sıralannda karakolu basan eylemciler
iki gruptan meydana gelmişti. Bunlardan 16’sı karakol baskınını ve çevre gü­
venliğini sağlayacak silahlı militanlardan oluşan grubu, 20’si ise yakınlarda­
ki meydanda slogan atıp, pankart açarak korsan gösteri yapacak grubu oluş­
turmuştu. Karakoldaki ve dışarıdaki 9 güvenlik görevlisi herhangi bir çatış­
ma olmaksızın teslim alınmış, bir odaya kapatılmış, daha sonra patlayacak
olan iki bomba yerleştirilmiş, polis aracı yakılmış ve karakolun zimmetinde­
ki tabanca, tüfek ve resmi elbiseler alınmıştı.

Siyasal Koşullar ve Strateji

Devrimci Sol’un silahlı eylemlerinin en yoğun görüldüğü 1980’de, Demi-
rel’in başbakanlığındaki AP azınlık hükümeti işbaşındaydı. Devrimci Sol’a
göre “sivil faşistler hükümet olmuş”tu. CHP dönemindeki gibi artık saldıran
“bir avuç MHP’li değil, tüm devlet güçlerini kullanan MHP’lileşmiş AP”ydi.
AP, MHP’nin yöntemlerini üstlenmiş, “komünizmle savaş” adı altınca “dev­
rimcilere ve halka karşı pervasız bir savaş ilan etmiş”ti. Bir yandan devrimci­
lerin, ilericilerin etkin olduğu illere, mahallelere polis baskınları düzenliyor,
toplu tutuklamalara girişiyor, diğer yandan Karadeniz’de, Orta Anadolu’da
Alevi-Sünni çelişkileri üzerinden katliam planlan yapıyordu. AP-MHP işbir­
liğinin hedefi resmi ve sivil terörle bölgelerin, illerin, ilçelerin faşist işgal al­
tına alınmasıydı. İki parti “terörle halkı sindirme ve bölgelerde kendisinden
olmayanı banndırmama stratejisi” izliyordu. Bu işbirliği Devrimci Sol’a gö­
re öylesine köklüydü ki, ister başka bir hükümet ya da darbe söz konusu ol­
sun, bu strateji ve işbirliği değişmeyecekti:

33 Devrimci Sol, sayı 1, Mart 1980.

 AP ve MHP’nin halk kitlelerini baskı ve terörle sindirip, bölgeleri kendi dene*
timleri altına almaları; hangi hükümet veya darbe gelirse gelsin, kendi varlık­
larının devamını belirli ölçüde sağlamış olacak ve kendi aleyhlerine doğacak
alternatif yönetimlere karşı baskı unsuru vazifesi görecektir.34

CHP de hedefteydi: Devrimci Sol’a göre, AP “kendi kitlesini süratle ilerici

demokrat ve CHP tabanına karşı ajite edip, eylemci bir kitle yaratmaya çalı­
şırken, CHP’ye de özellikle terör estirerek, CHP’nin zaten tutarsız, istikrarsız
olan yönetimini dağıtma ve kitlesini paniğe sürükleyip etkisi altına almaya
çalışmakta”ydı. CHP’nin “gerici” yönetimi ise “antifaşist kitlesini faşist sal­
dırılarla baş başa bırakmış”tı.
Devrimci Sol’un, 1980 tarihli 2. sayısının ilk sayfasında “Sivil Faşist Terör­
le Devlet Terörü Birleşti” manşeti vardı. CHP hükümeti ile AP hükümeti ara­
sındaki farkın ele alındığı yazıda, CHP’nin özünde, AP’nin yürürlüğe koydu­
ğu baskı tedbirlerini uygulamak istese de “sivil faşist terörü örgütlemediği”,
şimdiki hükümet gibi “devlet güçlerini halka karşı cihada çağırmadığı” be­
lirtiliyordu. Dolayısıyla iki hükümet döneminin “devrimci taktikler”inin de
aynı olamayacağı söyleniyordu:

CHP’nin sol bir maskeyle hükümet olması ve Ecevit’in faşizme ne denli karşı
olup olmadığını ortaya çıkarmak için bu süreçte sivil faşist teröre karşı dev­
rimci şiddet ve devlet güçleri içerisinde de işkenceci ve zalimlerin cezalandı­
rılması doğru bir taktikken artık bugün çatışmayı sadece ve sadece sivil faşist­
lerle sürdürmek imkânsız hale gelmiştir. Arenada ağırlıklı olarak sivil faşist­
ler değil, üniforma giymiş faşistler saldırmaktadır.35

Şimdi devrimci şiddetin devlete yönelmesi gerektiği savunuluyordu. “Oli­

garşi son birkaç ayda saldın, tutuklama ve operasyonlanyla belirli bir halk
kesimine korku salmayı”, “devlet güçlerinin moralini yükseltmeyi” başarmış
ve “güçlü devlet, devrimci hareketler ezilecek imajım” kısmen de olsa yara-
tabilmişti. Devrimci şiddet, “korku” ve “güçlü devlet” imajını yıkmayı amaç­
lamalıydı. Böylelikle karakollar, işkenceci polisler, MİT mensuplan Devrim­
ci Sol’un silahlı eylemlerinin hedefi oldu. Sonraki aylarda “geliştirilmeye ça­
lışılan muhbir ağma karşı”, “muhbirlerin cezalandınlması” da hareketin he­
defleri arasına dahil edildi. 1980 yılının Ocak, Şubat aylanndaki sansasyon
yaratan o ilk karakol baskmlan bu değerlendirmelerin bir ürünüydü. Kara­
kol baskınlannın gerekçesi, “AP hükümetinin işbaşına gelmesiyle ilerici po­
lislerin sürülüp POL-BİR’li, MHP’li polislerin [işbaşına] ve [karakollann] iş­

34 “AP-MHP, kitleleri faşist propagandayla, ilerici, devrimci ve demokratlara karşı eyleme hazırlı­
yor”, Devrimci Sol, sayı 3.
35 “Sivil Faşist Terörle Devlet Terörü Birleşti”, Devrimci Sol, sayı 2, Mayıs 1980.
kencenin karargâhı haline gelmesi”ydi. Baskınlarla buna dikkat çekilmiş, ka­
rakolların halkın gözündeki “korkutucu”, “güçlü” görüntüsü zayıflatılmış­
tı.36 Karakollara yönelik eylemler bombalamalar, kurşunlamalar biçiminde
sonraki aylarda da devam etti. Birçok polis öldürüldü.
Bir cunta olasılığının tartışılmaya başlandığı, şiddetin doruğa ulaştığı 1980
yılının ortalarında Devrimci Sol, “aman devlete karşı silahlı eylemlerden ka­
çınalım, provokasyona geliriz” düşüncesini ileri sürenlerin “teslimiyete”,
“kitlelerin pasifikasyonuna” yol açtıklarını söylüyordu. Devlet terörü karşı­
sında geri çekilmek değil, tam tersine saldırıya geçmek gerekirdi. Temel dü­
şünce, “düşmanın saldın planını bozmak”tı. Sivil faşist teröre karşı mücade­
le de, devlet terörüne karşı mücadele de ancak böyle bir bakış açısıyla yürü­
tülebilirdi. Devrimci Sol “Bulunduğumuz mevzilerde, kendimizi faşistlerin
saldırısına karşı savunma yerine faşist mevzilere biz saldırmalıyız, en iyi sa­
vunma saldındır prensibini esas almalıyız,”37 diyordu. Devrimci Yol, Halkın
Kurtuluşu ve Kurtuluş ise şöyle eleştiriliyordu:

Diğer yandan faşizme karşı güya silahlı mücadeleden yana olan gruplar var­
dır. Kurtuluş, Devrimci Yol, Halkın Kurtuluşu gibi... görünüşte aktif müca­
deleden yana olan bu gruplar, geleneksel solun bekle-gör edilgen politikasın­
dan nasiplerini almışlardır. Bu gruplar faşizme karşı pasif savunma çizgisini
seçmişlerdir. Yani faşistler saldırıya geçinceye değin bekle, faşistler saldırınca
kendini savun. Faşistlerin saldırılan karşısındaki savunmalanm da “Yaşasın
direnişimiz” diye göklere çıkararak kendilerini avutmaktadırlar. Aslında so­
nuçlar, insanın kendisini avutamayacağı kadar acıdır. İşte Karadeniz bölgesi,
Trabzon, Ordu, Samsun ve Konya, Tokat, Çorum. Bu savunma çizgisi edil­
genlik ve sonuçta faşizmin saldırılannı göğüslemiyor, tersine onun karşısın­
da her gün yenilgiye uğruyor.38

Devrimci Sol, stratejik bölge olarak nitelediği Karadeniz’de ağırlıklı grup­

lar olan Devrimci Yol ile Kurtuluş’un baskı ve operasyonlann artmasıyla geri
çekildiğini, bu bölgeyi “faşist harekete teslim ettiğini” ileri sürüyordu. Dev­
rimci Yol ile Halkın Kurtuluşu’nu, Çorum’da katliam planlannı bozmak için
bir şey yapmamakla suçluyordu:

Faşistlerin Çorum üzerindeki katliam girişimlerini ve planlarını sağır sultan

bile duymuşken DY ve HK gibi siyasetler, faşizmin bu katliam girişimine kar­
şı ne yapmıştır? Koca bir hiç. Beklemişlerdir. Faşistler saldırana dek. Ne za­
man ki faşistler halkımızı katletmeye, evlerini, işyerlerini yakıp yıkmaya baş­
36 Devrimci Sol, sayı 1.
37 “Faşizme Karşı Mücadele ve Oportünizm-Revizyonizmin Mantığı”, Devrimci Sol, sayı 3, Tem­
muz 1980.
 lamış o zaman DY ve HK halkla beraber barikatlar kurmuş ve faşistlerin da;
ha büyük katliamlar yapmasını önlemek doğrultusunda çaba harcamışlardır.
İyi ama siz halkın tepkisi olan kendini savunmaktan ileri ne yaptınız, niçin
öncüsünüz?... (...) Ne olmuştur sonuçta? Emekçi halk faşist terör karşısın­
da göç etmeye başlamış ve Çorum faşizmin işgali altına girmek için bir adım
daha yaklaşmıştır.39

Devrimci Sol’a göre yapılması gereken şuydu:

Çorum, Tokat, Sivas ve faşizmin işgal altına almaya çalıştığı, böl-yönet de­
magojisini yaptığı tüm bölgelerde ve birimlerde devrimciler yerel oyunları­
nı bozmak için “saldırıyı bekle ve kendini savun” değil, saldırıyı önlemek ve
planlannı bozmak için faşist mevzilere ve odaklara saldırmalıdır.40

Bu “saldın” görüşünün ürünü eylemlerin en ünlüleri ve en çok tartışılan-

lan, 27 Mayıs 1980’de MHP Genel Başkan Yardımcılanndan Gün Sazak’m
Ankara Kavaklıdere’de, 12 Mart darbesinin başbakanı Nihat Erim’in de 19
Temmuz 1980’de İstanbul Dragos’ta öldürülmesiydi. Her iki suikast, büyük
sansasyon yarattı ve sol grupların çoğu tarafından, egemen sınıflara yara­
yan, baskılara ve ülkücü saldınlara zemin hazırlayan “yanlış”, “provokatif’
eylemler olarak eleştirildi. Pek çok yorumcu, sonraki yıllarda da bu eylem­
leri hep 12 Eylül darbesini hazırlayan suikastlar arasında saydı. Ama Dev­
rimci Sol’a göre örneğin Gün Sazak eylemi, faşist güçlerde moral bozuklu­
ğu yaratmış, MHP’nin “barışçıl” maskesini düşürmüş, “katliam planlarını
bozmuş”tu.41 “Faşist hareket” beklemediği bir “darbe” almış, hazırlıksız sal-
dınya geçmişti:

Faşist şefin öldürülmesi şimdiye dek yedikleri darbenin en büyüğü idi. Ve

kendi tabanlannı Türkeş dahi tutamadı. Ama faşist terör rastgele-plansız ve
hedefsiz saldınya geçmek istemezdi. Ama böylesi bir kayıp karşısında plan ve
hesap yapamazlardı artık. Faşizm işte bu plansız saldırısı sonucu Çorum gibi
yerlerde, saldın ve yok etme planını uygulayamadı.42

Suikast, MHP ve ülkücülere açık bir meydan okumaydı gerçekten de. Bir
yıl önce Cafe Mola’ya konulan bomba doğrudan üstlenilmemişti, oysa şim­
di hem eylem yerinde bildiri bırakılmış hem de eylemin neden yapıldığına
dair imzalı bildiriler dağıtılmıştı. Bir yıl öncesine göre açıkça “savaşı başlat­
mak” ve mücadeleyi “yükseltmek” için gerekli koşullara sahip olunduğu dü­

39 Devrimci Sol, sayı 3.

40 A.g.m.
41 Gün Sazak eyleminin ardından dağıtılan bildiri için bkz. Devrimci Sol, sayı 3.
42 Devrimci Sol, sayı 4, Eylül 1980.
şünülüyordu. Bildiride “tek tek insanların yok edilmesiyle devrime ulaşıla­
mayacağı”, ancak “savaşın başlatılmadan da büyüyemeyeceği” yazılmıştı.
„Tek çare “silahlanmak ve silahlı mücadeleyi yaygınlaştırmak”tı. Ancak bu
yolla iktidarın baskı ve terörüne karşı halk nezdinde alternatif haline geline-
bilir, faşizmle psikolojik bir savaşa girişilebilirdi. Devrimci Sol’a göre şehir­
lerde “bilinen bütün mücadele biçimleri cereyan ediyor”du, ancak “saldın-
işkence-muhbir ve polis teşkilatının yoğunlaşmasıyla orantılı” “devrimcile­
rin hareket kabiliyeti sınırlanıyor”, “kitlelerin hareketi ise daha ileri bir aşa­
ma göstermiyor”du. Kriz ve saldırılar “her geçen gün biraz daha derinleşi­
yor”, “giderek çığırından çıkıyor”du. “Onun için şehir-kır diyalektik bütün­
lüğü çerçevesinde şehirlerde yoğunlaşan devrimci şiddet hareketinin kırsal
alanlara geçişini hızlandırmak, şehirlerdeki harekete nefes aldırmak” zorun­
luydu. Şehirlerdeki hareketin kırsal alanlara yayılmasıyla “daha açık bir sa­
vaşa” geçilebilecekti.43 Zaten Mahir Çayan’m gerilla savaşının hem şehirde
hem de kırsal alanda birlikte yürütülmesini öngören “Birleşik Devrimci Sa­
vaş” prensibinin gereği de buydu.
Devrimci Sol, sadece şehirlerde sıkışmış bir silahlı hareketin başarısızlığa
uğrayacağının farkındaydı. Fakat kırsal alanda gerilla faaliyeti için çıkarılan
birkaç birlik vardı, biri Karadeniz’in Aybastı yöresinde, diğerleri Tunceli ve
Sivas-Tokat bölgesindeydi. Bunlar bir gerilla savaşı başlatmaktan çok, ilişki
temeli kurma ve deneyim edinme amaçlı bir faaliyet içindeydi.
Diğer yandan Mahir Çayan’ın silahlı mücadele stratejisi, sadece gerilla
gruplarının şehir ve kırlarda propagandif amaçlı silahlı eylemlerini kastetmi­
yordu, “barışçıl” diye tarif edilen diğer bütün yasal ve yasadışı örgüt ve mü­
cadele biçimlerini de şart koşuyordu. Silahlı mücadele yasal ve yasadışı çeşit­
li kitle örgütleri ve mücadelesiyle bütünleşmek zorundaydı. Bu düşünceyle
Devrimci Sol örgütsel yapısı ve mücadelesini, hiçbir zaman dar silahlı grup­
lardan ve bunlann silahlı eylemlerinden müteşekkil bir örgüt olarak tasar­
lamadı. Tersine “barışçıl” diye nitelenen kitle çalışmasının her biçiciyle il­
giliydi. Yasal demek ve sendikal çalışmalardan muhtarlık seçimlerine, yasal
mitinglerden okullarda boykot, forum, işgallere uzanan çeşitli örgütlenme
ve eylem biçimlerine sahipti. Bildiri, afiş, pankart, duvar yazıları her siyasi
grupta olduğu gibi günlük propagandanın temel unsurlarıydı.

Güç (yaygınlık)
Örgüt, kitlesel gruplar olan Devrimci Yol, Kurtuluş, Halkın Kurtuluşu gibi
üniversitelerden, öğrenci gençlikten diğer toplumsal katmanlara, semtlere,
mahallelere doğru yayıldı. Siyasetin taşıyıcı ve örgütleyici kadroları, öğrenci
43 “Şehirlerde Yoğunlaşan Hareket Kırsal Alanlara da Yaygmlaştınlmalıdır", Devrimci Sol, sayı 3.
gençlerdi. Doğduğu kent İstanbul’du. En yaygın ilişkilere bu ilde ulaştı, ey*
lemleri bu ilde yoğunlaştı. 1978’deki bölünmenin ardından Devrimci Genç*
lik Federasyonu’nun (Dev-Genç) 8 Temmuz’da İstanbul’daki kuruluş kurul­
tayına İstanbul, Elazığ, Konya, Tekirdağ, Eskişehir, Çanakkale, Bursa, Sam­
sun, İzmir, Ankara, Kırşehir, Malatya gibi iller ile çeşitli ilçelerden 1.500 cif
varında öğrenci temsilcisinin katıldığı belirtiliyordu.44 Kurucu il demekleri
İstanbul, Elazığ, Konya ve Tekirdağ’dı.
İstanbul Dev-Genç, Liseli Dev-Genç’le birlikte bu kentin öğrenci gençlik
hareketi içinde en yaygm ve etkili grubuydu. Maraş katliamını protesto ama­
cıyla 1978 ve 1979 yıllarında gerçekleştirilen kitlesel eylemler, grubun genç­
lik içindeki etkinliğini göstermesi bakımından da fikir vericiydi. 1978 Ma­
raş katliamının ertesinde 6 üniversite ile 3 lise işgal edildi. Her birine çeşitli
üniversite ve liselerden yüzlerce öğrencinin katıldığı işgaller saatlerce sürdü.
Yüzlerce öğrenci gözaltına alındı.45 1979’da Maraş katliamının birinci yıldö­
nümünü bir protesto kampanyasına dönüştüren Dev-Gençliler 20 civarında
fakülte, yüksek okulda, 40 kadar lisede boykot ve yürüyüşler, 12 lisede ise
işgaller gerçekleştirdi. Her iki yıldönümünde yapılan işgal, boykot ve yürü­
yüşler Dev-Genç’in İstanbul’daki genel kitlesel protesto eylemlerinin doru­
ğuydu. Çünkü bir sonraki yıl, üniversite ve liselerin genelinde olduğu gibi
İstanbul’da da benzer kitlesel protestolara rastlanamayacaktı. Artık 1980, sı­
kıyönetimin baskısının ağır bir şekilde hissedildiği yıldı. Bunda sıkıyöneti­
min okullardaki ağır baskısı kadar, öğrenci hareketinin mahalle, semtlere ve
diğer toplumsal kesimlere yayılan çatışmaların ve örgütlenmelerin asli unsu­
ru haline gelmesi de rol oynamıştı.
Devrimci Sol, İstanbul’un pek çok mahalle ve semtinde örgütlendi; şehir­
lerin stratejik yerleri kabul edilen mahallelerdeki örgütlenme Dev-Genç’in
önüne geçti. Devrimci İşçi Hareketi, Devrimci Öğretmen Hareketi, Devrim­
ci Memur Hareketi vb. adlarıyla yan-legal birer kitle örgütü olarak tasarla­
nan örgütlenmeler aracılığıyla işçiler, memurlar, öğretmenler arasında ilişki­
ler, örgütlülükler yaratıldı. Memurlar ve onların kitle örgütü TÜM-DER’de,
Migros ve belediye işçileri arasında Devrimci Sol hatırı sayılır örgütlenme­
lere ulaştı. Ancak işçiler arasındaki çalışma DİSK içinde bir muhalefet ya da
sendikal hareket anlamında kayda değer bir düzeye ulaşamadı.
1979 Aralık ara seçimlerinde Devrimci Sol, boykot taktiği izlemiyor, “Dü­
zen partilerine oy yok” sloganı çerçevesinde politik çalışma yürütülebilece­
ğini ve bağımsız adaylar gösterilebileceğini savunuyordu. Ancak “genç bir
hareket” olduğu için seçime “bağımsız adaylarla katılma şansı olmadığını”
belirtiyordu.
44 Zafer Yolunda 1, s. 137.
45 Zafer Yolunda 1, s. 170.
 Devrimci Sol’un İstanbul’daki etkisini ve dönemin atmosferini gösteren
en çarpıcı örnek 14 Şubat 1980’deki esnafın “kepenk kapatma” eylemiydi.
1980’in Ocak ve Şubat ayındaki Karagümrük, Tahtakale ve Yedikule karakol
baskınlarıyla sansasyon yaratan eylemlerinin ardından gelen kepenk kapat­
ma “24 Gcak kararları»” olarak tarihe geçen, liranın devalüe edilmesiyle he­
men her şeye yapılan yüzde 40 ile yüzde 400’lere varan zamları protesto et­
meyi amaçlıyordu. Esnaf örgütlenmeleriyle veya Devrimci Sol’un bir esnaf
örgütlenmesi yaratmış olmasıyla bağlantılı olmayan bu eylem, militanların
tek tek esnafları dolaşarak, bildiriler dağıtarak çalışmasıyla gerçekleşmişti.
15 Şubat tarihli gazetelerin manşetleri, sabaha karşı Tariş’e düzenlenen ope­
rasyon ve İstanbul’daki kepenk kapatma olayına ayrılmıştı. Gazetelere göre
Beyoğlu, Taksim, Şişli, Nişantaşı, Harbiye, Karaköy, Tahtakale, Mahmutpa-
şa, Cağaloğlu, Eminönü, Hasköy, Topkapı gibi işyerlerinin çoğunlukta bu­
lunduğu semtlerde esnafın büyük çoğunluğu dükkânlarını açmamıştı. Mil­
liyet muhabirleri, öğle saatlerinde Taksim’de yalnızca bir büfenin, Beyoğ-
lu’nda ise bir giyim mağazasının açık olduğunu gördüklerini yazıyordu. Hü­
kümet esnafın “zor ve tehdit”le kepenk kapattığını iddia ediyordu. Devrimci
Sol’un 1. sayısında ise şunlar yer alıyordu:

Artan pahalılık, paranın değerinin düşürülmesi karşısında esnaflar da bun­

dan rahatsız olduklarım belli etmeye başladılar. Özellikle İstanbul mahallele­
rindeki bakkal, lokantacı, manav, kahveci vb. gibi esnaflar, açıkça devrimci­
lerin yanında olduklarını gösterdiler. Önce, değişik oportünist gruplann “cı­
lız” olarak kepenk indirmek için, dolaştıkları görüldü. Bu gruplann eylem gi­
rişimleri, genellikle başansız kaldı.
Esnafın oligarşiye karşı tepkisini yönlendirmek ve eyleme dökmek için
Devrimci Sol, 14 Şubat günü eylem karan aldı. İstanbul’un tüm mahallele­
rinde, merkezi yerlerde tüm esnafın dükkânını kapatması için yoğun bir po­
litik çalışmaya girildi.
15 Şubat günü bu çalışmalar sonucunu verdi. İstanbul, burjuva gazetele­
rinin manşetlerinden bile görüldüğü gibi “ölü şehir” haline gelmişti. Esna­
fın yüzde 90’ının üstündeki kesimi direnişe katılmıştı. Bu eylem, burjuva ga­
zeteleri, sıkıyönetim ve oportünist gruplar tarafından karalanmaya çalışıldı.
“Zor” yoluyla yapılan bir eylem gibi gösterilmeye çalışıldı.
“Politika”46 ise kepenk indirme eylemini, revizyonist mantığıyla “bireysel”
bir eylem olarak yansıttı.
Bunlann hepsi asılsızdır. Asıl şiddete başvuran, bizzat sıkıyönetimdir. Ke­
penk indiren esnaf, zor ile evinden alınıp dükkânı açtırıldı; hatta dükkânlar
kilitleri kırılıp açtınldı.

46 Politika, TKP eğiliminde yayın yapan günlük bir gazeteydi.

 Pek çok siyasi grup gibi Devrimci Sol da, siyasi propaganda çalışmalarını
belirli bir konuya odaklanan kampanyalarla gerçekleştirdi. Kampanyaların
amacı “mücadelenin ivmesini yükseltmek”ti. Bir kampanya aynı zamanda
örgütsel bakımdan da ne kadar insanı, ne ölçüde harekete geçirdiğini, neleri
ne ölçüde yapabildiğini de gösteriyordu. 1980 yılındaki kampanyaların içe­
riği daha çok işkencecilere, faşist teröre ve muhbirlere yönelikti. 19 Temmuz
1980’de Nihat Erim suikastıyla başlatılan, üç-dört hafta süren, “işkencecile­
re ve faşist teröre karşı mücadele kampanyasıyla ilgili Devrimci Sol’un 4. sa­
yısında yer alan döküm, eylem biçimleri ve harekete geçirdiği insan potansi­
yeli hakkında bir fikir verebilir: Mücadele anlayışı gereği kampanya hem şid­
det eylemlerini hem de banşçıl diye nitelenen propaganda biçimlerini kap­
samalıydı. Sıkıyönetim nedeniyle tüm eylemler yasadışıydı zaten. Bildiri, el
ilanı, duvar yazıları, afiş ve pankartlar en yaygın kullanılan biçimlerdi. Oto­
büs, kahvehane ve pazar yerlerinde bildiri dağıtımı, konuşmalar diğer pro­
paganda biçimleriydi. Sıkıyönetim nedeniyle büyük şehirlerde yasal bir mi­
ting tertip etme imkânı yoktu, ancak Devrimci Solda üç yerel mitingden söz
ediliyordu; Gemlik, Bandırma ve Acıpayam. Buradaki anlatıma göre, Bandır-
ma’da TİP, TSİP ve TKP’lilerle birlikte düzenlenen mitinge bin, Acıpayam’da
tüm kitle örgütleriyle birlikte düzenlenen mitinge üç bin, Gemlik’te Devrim­
ci Sol’un düzenlediği mitinge bin kişi katılmıştı. Kampanyanın kitlesel ey­
lemleri olarak tasarlananlar 30 ile 200 kişi arasında değişen korsan gösteri­
lerdi. Yine dergide yer alan bilgilere göre, İstanbul’da kampanya boyunca de­
ğişik noktalarda 60’a yakın bu türden gösteri yapılmıştı. Dergideki rakamlar
göz önüne alınarak 2-3 bin civarında insanın bu gösterilerde yer aldığı tah­
mininde bulunmak mümkündü.47
12 Eylül öncesinin son büyük gösterisi olan Kemal Türkler’in cenazesine
Devrimci Sol 5-6 bin kişiyle katıldığını, bu sayıyla da Devrimci Yol ile Kur-
tuluş’tan daha büyük bir grup olduğunu yazıyordu.48
Bu kampanyanın bir gövde gösterisi niteliğinde tasarlanan eylemi, 21
Temmuz’da gerçekleştirilmeye çalışılan silahlı gösteriydi. Mahalli birimle­
rin organize ettiği, gecekondulardan sempatizan kitlenin de katılmasının ön­
görüldüğü o zamanlar kentin en işlek ve kalabalık merkezlerinden biri olan
Topkapı’daki bu eylem henüz başlamadan jandarma ve polisin silahlı müda­
47 Devrimci Sofun 4. sayısında, bölgeler ve alanlardaki korsan gösterilerle ilgili şu rakamlar verili­
yordu: Liseli Dev-Genç 2, Dev-Genç: ITÜ 2, Beşiktaş 2, Şişli 3, Aksaray 13. Mahalleler: Gültepe
2 (2 0 0 ’er kişilik), Çağlayan 2 (150’er kişilik), 2 (60’şar kişilik), sinemada 3 0 0 kişilik halk top­
lantısı, Mecidiyeköy 1 (150 kişilik), 1 (60 kişilik), Kâğıthane 100 ve 30 kişilik, Cennet 80 kişi­
lik, Kanarya 80 kişilik, Kuleli 70 kişilik, Esenler 100 kişilik, Fatih 4 (50’şer kişilik), Küçükköy
50 kişilik, Okmeydanı 2 tane 150’şer, 2 tane 100’er, 3 tane 30’ar kişilik, Reşitpaşa 80 kişilik, Fe-
rahevler 40 kişilik, Paşabahçe-Anadoluhisan 150 kişilik, Pendik-Kaynarca 150 kişilik, işçiler 2
(60’ar kişilik), memurlar da 50 kişilik bir tane korsan gösteri yapmıştır.
48 Devrimci Sol, sayı 4.
halesiyle karşılaştı. Silahlı çatışmalar sonucunda üç militanla bir vatandaş öl­
dü. Devrimci Sol’da eylemin organizasyonunda ciddi hatalar yapıldığı belir­
tiliyordu. Bu olaydan ders çıkarılarak hazırlanan diğer silahlı gösteri, Dev-
Genç tarafından Çemberlitaş’ta düzenlendi. Kapalıçarşı’dan Sultanahmet’e
uzanan cadde boyuncâ kesilen yolda, giriş çıkışlar çok sayıda silahlı mili­
tan tarafından tutulmuş, geniş bir çember içinde tutulan 200 kadar gösteri­
ci grup korumaya alınmıştı. Ancak bu kez göstericiler dağılıp gittikten son­
ra silahları toplayan militanlardan biri jandarmanın açtığı ateş sonucunda öl­
dü. TDKP, TKEP gibi gruplarca da denenen bu tip gösterilerle amaç, çok sa­
yıda silahlı militanın aldığı güvenlikle, kolluk güçlerinin müdahalesini ola­
naksızlaştıran bir gövde gösterisi yapmaktı.
Devrimci Sol, İstanbul dışında İzmir, Bursa (özellikle Gemlik ilçesi), Ela­
zığ, Malatya, Tunceli, Eskişehir, Çanakkale, Tekirdağ, Samsun, Ordu (özel­
likle Aybastı ilçesi) belirli örgütlenme düzeyine ulaştı ve daha pek çok il ve
ilçede de ilişkiler yarattı.49
Örgütlenmenin gelişimini gösteren stratejik ölçüt silahlı örgütlenme ve
mücadeleydi. Bir il, bölge ya da alanda silahlı mücadeleye başlamanın ön­
koşulu, bir kitle temeli ve nispeten sağlam örgütsel yapıydı. Silahlı eylemci­
ler kitlelerin içinde eriyebilmeli, örgütlülük polis operasyonlarına ya da si­
vil faşist hareketin saldırılarına karşı durabilecek bir düzeye erişebilmeliydi.
İstanbul dışında devrimci şiddet eylemlerinin görüldüğü iller şunlardı: İz­
mir, Bursa, Malatya, Elazığ, Tunceli, Gaziantep, Adana, Bursa, Samsun, Or­
du, Ankara, İzmit, Denizli, Uşak, Tarsus (Mersin)... Bunlardan en önemlile­
ri İzmir’de 18 Ağustos 1980’de Güzelyalı Polis Karakolu’nun basılıp polisle­
rin nezarethaneye kapatılması ve silahlarının alınıp karakolun bombalanma­
sı, 11 Şubat’ta İzmir’in mahalle ve semtlerine yayılan Tariş direnişi sırasın­
da AP il merkezinin basılıp bombalanmasıydı. Karadeniz’deki operasyonla­
rı protesto amacıyla Ordu Emniyet Müdürlüğü’nün bombalanması ve Tun­
celi Pertek Jandarma Karakolu’nun basılarak 12 er ile bir başçavuşun etki­
siz hale getirilip silahlarının alınması, İstanbul dışındaki diğer önemiı silah­
lı eylemlerdi.

Solla ilişkiler
Devrimci Sol, sosyalist gruplar arasında, asgari müştereklerde antifaşist güç
ve eylem birliğinin kurulmasından yanaydı. Güç birliği hem “mücadele­

49 Devrimci Sol adlı Şubat 1992 tarihli broşürde 12 Eylül öncesinde ve hemen sonrasında Devrim­
ci Sol’un mücadelesinin sürdüğü başlıca şehirler şöyle sıralanıyor: İstanbul, Ankara, Bursa, tz-
mir, Eskişehir, Uşak, Denizli, Manisa, Adana, Mersin-Tarsus, Gaziantep, Elazığ, Malatya, Tun­
celi, Sivas, Ordu-Aybastı...
nin bir zorunluluğu” hem de “halkın bir talebi”ydi. Ancak “ideolojik fark­
lılıklar” ile “eylem birliği ilkelerinin birbirine karıştırılması”, gruplar ara­
sında “küçük hesaplar” ve “faydacılıklar” birliğin önündeki en önemli en­
gellerdi, bu yüzden de her birlik bir “çağrı”nın ötesine geçemiyordu. Bir­
lik dışında tutulması gereken tek grup ise TİKP’ti (Aydınlıkçılar). Çünkü
TİKP, “sol saflardan kopmuş, oligarşinin cephesine gönüllü yazılmış milli­
yetçi bir hareket”ti.50 Sovyet ve Çin yanlılarının birbirlerine karşı tutumları­
nı birlik platformlarına taşımaları da birliğin önündeki bir diğer önemli en­
gel görülüyordu. Devrimci Sol, Çin, Sovyet ve Arnavutluk ekseninde olu­
şan sol içi bölünme ve çatışmaların yapay olduğu, mücadeleye zarar verdi­
ği görüşündeydi.
En önemli ayırıcı özelliği ise sol içi çatışmalarda takındığı tutumdu. “Sol
içi cinayetlere bulaşmamak” onlara göre ilkesel bir konuydu; bu nedenle
de hareketin birçok militanı öldürülmesine karşın misillemelere kalkışma­
dı. Kemal Karaca (lstanbul-1977) Kurtuluşçular; Turgut İpçioğlu (İstan­
bul-1978) TİKP’liler; Mehmet Büçkün (Adana-1979) ve Haşan Bülbül (îs-
tanbul-1980) Devrimci Kurtuluşçular; Mustafa Albayrak (Istanbul-1980)
Partizancılar tarafından öldürüldüler. Devrimci Solcular, saldırı ve öldür­
meler karşısında “teşhir” ve “tecrit” kampanyası açma yöntemini benim­
sediler.51
Devrimci Sol’un 4. sayısında TİKP’lilerin saldırıları ve buna karşı yapılan­
larla ilgili şunlar yazılıyordu:

Aydınlık, hareketimize karşı bir tertip hazırlığı içindedir. MHP’yi itiraflarla

teşhir ettiğini iddia eden Aydınlık’a göre şimdi sıra sahte-maceracı soldadır.
Silahlı sol da teşhir edilince ancak Aydınlık o zaman oligarşiye karşı sadaka­
tini ispatlayabilir.
TİKP şimdi bunun zeminini hazırlamak için Devrimci Sol’a karşı provo­
kasyon yapıyor.lstanbul Fener’de Devrimci Sol’un TlKP’çileri ölüm tehdidin­
de bulunduğuna dair asılsız haber yayınladı. Pertek jandarma karakol baskını
ile ilgili Devrimci Sol’dan bildiği isimleri rastgele yayınladı. Elazığ Fevzi Çak­
mak Mahallesi’nde ortada hiçbir neden yokken TİKP’liler Devrimci Solcu bir
grubun üzerine ateş açtı. Daha sonra TIKP’liler polise başvurdu. Polis araba­
ları ile Dev-Solcu aradılar. Fevzi Çakmak mahallesinde, TlKP’liler kılavuzlu­
ğunda dört gün süren operasyonlar yapıldı, ev ev, dükkân dükkân arandı. Bu
gelişmelerden sonra halk TİKP’lileri tecrit etti, ekmek vermedi, dükkânlar­
dan alışveriş yaptırmadı. Ev sahipleri evlerinden TlKP’lileri atmaya çalışıyor.
Çeşme mahallesine gelişleri kadınlar tarafından engellendi vb.

50 “Birlik Sorunu Üzerine”, 1980, Dava Dosyası, s. 290, 295.

51 Bkz. Kurtuluş bölümü, Kemal Karaca’nm öldürülmesi...
 Devrimci Solcular, TİKP’liler dışında, diğer gruplarla, yerel ya da ulusal
düzeyde çeşitli konularda eylem birlikleri yaptılar, bu doğrultudaki toplan­
tılara katıldılar. Sosyalist solun genelinde olduğu gibi kalıcı eylem birlikleri
oluşmadı. Antifaşist mücadele konusundaki radikal tutumlan itibariyle bir­
birine yakın duran kitlesel grupların (Devrimci Yol, Halkın Kurtuluşu, Kur­
tuluş ve Devrimci Sol), örneğin 1980 yılının 1 Mayıs’ı için eylem birliği top­
lantısı yapmalanna karşın, bir işbirliği zemini oluşturamamalannı Devrim­
ci Sol, diğer üç grubun yanlış tutumlarına bağlıyordu. Devrimci Yol, “bü­
yük siyaset havalarıyla benden izin alınmadan çalışma yapılamaz”, Halkın
Kurtuluşu ise “Biz partiyiz istediğimizi yaparız”, Kurtuluş ise “kendi bildiği­
ni okuyan, tepkici” anlayışla hareket ediyordu. Ama özellikle Devrimci Yol,
“herkes”le çatışma içindeydi, bunun nedeni de “solda önderliği ele geçir­
mek, önderliğini diğer sol gruplara kabul ettirmek” amacıydı: Devrimci Sol’a
göre “TKP ve TKP(ML) ile belli ölçülerde işini bitiren DY, sonra Halkın Kur-
tuluşu’na kancayı taktı. Önce ‘ittifak’ vs. gibi taktiklerle onu kendine çekti,
sonra HK’yla çatışmaya girdi. HK, neye uğradığını şaşırmıştı. Bu çatışmalar­
dan HK yenilgiyle çıktı.”52 1980 yazındaki Kurtuluşla silahlı çatışmalar da
“aynı planın bir devamı”ydı. Ankara’da Kurtuluş’la çatışmalar sürdüğü sıra­
da Devrimci Yolcular İstanbul’da “hiçbir sebep yokken” Devrimci Solculara
saldırmaya başlamış, Kâğıthane’de bir gecekonduya ateş açmış, Gültepe’de
ve Kanarya’da iki Devrimci Solcuyu yaralamışlardı.

12 Eylül
Ordu müdahalesi, Devrimci Sol’a göre, “yönetememe” sorunu yaşayan, “sü­
rekli kriz” içindeki “yeni sömürge ülkelerin kaderi”ydi; dolayısıyla bir sür­
priz sayılmazdı. 1980 Mart’mda yayınlanan Devrimci Sol'un ilk sayısında, ko­
muta kademesinin iki ay önce verdiği “uyarı mektubu”, “ordunun dolaysız
iktidarının artık kaçınılmaz hale geldiğinin” “belirtisi” sayılmıştı:

Artık, bütün koalisyonlar, partiler birer birer denenmiştir. CHP ve AP koa­

lisyonu ise, sömürü çıkarları yüzünden53 bir türlü gerçekleşmemektedir. Öte
yandan da ekonomik bunalım, oligarşinin deyimiyle “anarşi” de durmamak­
tadır. Bu noktada ordunun yönetimi ele alması artık kaçınılmaz bir “görev”
durumuna gelmiştir. İşte ordunun muhtırası bunun bir belirtisidir. Ve bugün
de ordunun yönetimi ele geçirmesinden “başka yol yok” propagandasıyla ge­
rekli zemin yaratılmaktadır.54

52 “Sol İçi Çatışma veya Devrimci Yol’un Saldırganlığı”, Devrimci Sol, sayı 2.
53 Yazının orijinalinde “yüzünden” sözcüğü “düzenden” biçiminde geçmektedir.
54 “Politik Durum ve Devrimci Görevler”, Devrimci Sol, sayı 1.
 Askeri darbenin ardından kaleme alman ve halka dağıtılan “Amerikana
Faşist Cunta 45 Milyon Halkı Yenemeyecek” başlıklı bildiride, adı “açık fa­
şizm” olan “yeni bir dönemin başladığı”, bunun, diğer siyasi gruplar için ol­
sa da Devrimci Sol için bir “sürpriz” olmadığı yazılıyordu. Cuntayla birlik­
te ülkede demokrasi olduğunu varsayan ve “faşizmi MHP’den ibaret” sayan
TKP, TÎP, TSİP gibi “revizyonist” grupların görüşleri iflas etmişti. Mahir Ça-
yan’m dediği gibi “yeni sömürge ülkelerde demokrasiden bahsedilemezdi.
Bu gibi ülkelerdeki ‘demokrasi’ 12 Mart ve 12 Eylül’de olduğu gibi bir ge­
cede ortadan kaldınverilen ve ordunun emriyle, onun koruma ve kollama­
sı altında tekrar kuruluveren bir demokrasiydi.” Cunta “CIA’nm planına gö­
re oluşturulmuş Amerikancı bir cunta”ydı. Bu cunta AP’nin ekonomik ve si­
yasal politikasını üstlenmiş, “demokratik hiçbir tepkinin olmadığı, kitlelerin
baskı ve şiddetle susturulduğu” bir yönetim kurmayı hedefliyordu. “Bu fa­
şist diktatörlüğe karşı dişe diş mücadele etmekten başka yol yok”tu. Cunta­
ya karşı olan herkes “diktatörlüğe karşı çıkmak ana ilkesi” etrafında bir ara­
ya gelmeliydi. Bildiride, “Diktatörlüğü işletmemek, yaptığı her zulme karşı
çıkmak, onun emperyalizmin işbirlikçisi olduğunu, Kemalist olmadığını or­
taya çıkarmalıyız. Cuntanın başarısızlığı mücadelemizle mümkündür,” de­
niyordu. “Düşmanlar” şöyle sıralanıyordu: “Cuntayı destekleyenler, fiili yar­
dım edenler, katliamlar düzenleyenler ve emir verenler, her türlü muhbirler,
Amerikancı cunta işbirlikçisi sermayedarlar, faşist subay, astsubay, polisler
ve her türlü mevkideki yöneticiler.” Temel mücadele metodu yine “devrim­
ci şiddet”ti. ilk tepki, gece sokağa çıkma yasağının işlediği saatlere denk ge­
lecek biçimde banka şubelerine, şirketlere yönelik, cuntayı protesto amacıy­
la eşzamanlı patlatılan bombalardı. Gazeteler İstanbul’da 100’e yakın bom­
balama olduğunu yazıyordu. Kuşkusuz 12 Eylül öncesi aşina olunan eylem
biçimleri olan bildiriler, el ilanları, pankartlar bu kez cunta karşıtı sloganla­
rı işliyordu.
Askeri darbeden 9 gün sonra, merkez komitesinin bir üyesi ve üst düzey
kadroların bir bölümü; 30 Eylül’de ise örgütün lideri Dursun Karataş yaka­
landı. Bu ilk ciddi darbeydi ve yönetici grubun polisin eline geçmesi demek­
ti. Sol grupların genelinde olduğu gibi, Devrimci Sol da, askeri yönetimin,
yaygın gözaltı, tutuklama ve işkence yöntemleriyle örgütsel yapılan dağıtan
politikalarına karşı hazırlıklı değildi.
Yönetici kadronun yakalanması, eylemleri durdurmadı; Eylül, Ekim, Ka­
sım ayları boyunca polislere, “muhbirlere”, karakollara yönelik silahlı, bom­
balı saldmlar devam etti. Bu kez eylemler yoğun gözaltı, örgütsel yapılann
açığa çıkması, sıkı kontroller nedeniyle çok daha küçük, 2-3 kişilik gruplarla
yapılabiliyordu. 27 Ekim’de İstanbul’da Mecidiye Karakolu’nun penceresin­
den içeriye patlayıcı atılmış, Bebek Karakolu’nun çatısına bir apartmandan
iple saatli bomba sarkıtılmış, Ahmediye Karakolu’nun arka bahçesine bir ki­
şi tarafından bomba bırakılmıştı.55
Operasyonların hızı arttıkça örgütün ana gövdesini oluşturan mahalli bi­
rimler ve Dev-Genç’in merkezi ve bölgesel örgütleri peyderpey çöküyor­
du. Aynı »randa eylemsellik de düşüyordu. Polisin açıklamasına göre Ocak
1981’e kadar örgütle ilişkili yakalanan 1.194 kişiden 607’si tutuklandı.56 Yi­
ne de 1981 Nisan’ına kadar örgüt hâlâ stratejisine uygun “etkili” devrim­
ci şiddet eylemleri yapabilecek kadro gücünü koruyordu. Merkez Komite­
si, 12 Eylül’ün ertesinde, kendisinin de ele geçeceği ihtimaline karşı, alterna­
tif bir yönetim kurma hazırlığını yapmıştı. Esasında örgüt, tüm birim yöne­
ticilerinden “alternatif yönetimler” kurmasını istemişti. Devrimci Solcuların
motivasyonu, ne pahasına olursa olsun, örgütün mücadele ve eylemselliği-
ni sürdürmekti. Cuntaya karşı bir mücadelenin varlığı ancak bu yolla halka
ulaşabilir, sürekliliği sağlanabilirdi.
Niyazi Aydm’m sorumluluğundaki “2. Merkez Komitesi”, örgütü hem yeni
koşullara göre düzenleyebilmeli hem de “ses getirecek” silahlı eylemler yapabil­
meliydi. Ne var ki her ses getiren eylemin, örgütü de operasyonların hedefine
yerleştirdiği aşikârdı. Bunun üstesinden gelebilmek amacıyla geçici bir önlem
olarak “özel seçilmiş” hedeflere “özel seçilmiş” militanlarla yapılacak silahlı ey­
lemlerin “Türkiye Halk Kurtuluş Savaşçıları (THKS)” adıyla üstlenilmesi plan­
landı. Polisi şaşırtacak bu durum, gerekli örgütsel tedbirleri alabilmek için za­
man kazandırabilir, hem de silahlı eylemleri sürdürmeyi sağlayabilirdi.
Bu planın ürünü eylem, 12 Eylül sonrası Devrimci Sol’un tek ve son san­
sasyonel eylemi oldu. 6 Şubat 1981’de İstanbul Emniyet Müdür Yardımcısı
Mahmut Dikler ve koruma polisi, Levent-Etiler kavşağında trafikte yavaşla­
dığı sırada çarpraz ateşe tutularak makam arabasında öldürüldü. Eylem ye­
rine THKS bildirisi bırakılmıştı, ancak polis bunun “şaşırtmaca”57 olduğunu
biliyordu. Çünkü bu suikastten dört gün önce İzmir’de Kemeraltı Polis Ka­
rakolu basılmış ve aynı isimle üstlenilmişti. Baskında bir polis ölmüş, iki mi­
litan yaralanmıştı. Sabah saatlerindeki bu eylemin ardından polis, birkaç sa­
at sonra kaçan yaralı militanlardan birini Balçova, diğerini Hatay semtindeki
evlerde yakalamış, 16 kişiyi gözaltına almıştı.
Bütün bu eylemlerin amacı, “halk kitlelerinde moral düşüşü engelle­
mek”,58 mücadelenin sürdüğünü göstermek, siyasi şubenin yanı sıra ma­
halli karakollara kadar yayılan kitlesel gözaltılara ve işkenceye karşı “caydı­
rıcı” rol oynamaktı.
------------------------------- \
55 Devrimci Sol Ana Dava İddianamesi.
56 Milliyet, 19 Şubat 1981.
57 Milliyet, 10 Şubat 1981.
58 Dursun Karataş, Parti-Cephe ile..., s. 57.
 Mahmut Dikler’in öldürülmesi üzerine siyasi polis operasyonlarım yoğun­
laştırdı.
İki gün sonra gazetelere Dikler ve koruma polisinin katilleri olarak üç ki­
şinin fotoğrafları dağıtıldı. Bunlardan biri Vatan Mühendislik Yüksek Okulu
Makine Bölümü 4. sınıf öğrencisi Bedri Yağan, diğeri Maliye Muhasebe Yük­
sek Okulu Ticari Bilimler Fakültesi 3. sınıf öğrencisi Selçuk Küçükçiftçi’ydi.
Nisan ortalarına kadar süren operasyonlarda yüzlerce kişi gözaltına alın­
dı. Mahmut Dikler eylemini yapanlar da, 2. Merkez Komitesi üyeleri de ya­
kalananlar arasındaydı. Dev-Genç’in yönetici kadrolarından Selçuk Küçük-
çiftçi ve Selim Mehmet Yücel, Nisan başındaki operasyonlarda öldürüldüler.
2. Merkez Komitesi’nin siyasi sorumlusu Niyazi Aydın ile örgütsel yapıyı to­
parlayabilecek kimi kadrolar hâlâ dışarıdaydı, ama örgüt, artık tamamen to-
parlanma-operasyon kısırdöngüsü içine düşmüştü. 1981 Ekim’inde Niyazi
Aydın da yakalandı. Az çok toparlanıldığı sırada 1983 Ocak-Şubat ayında ge­
len, 68 kişinin gözaltına alındığı operasyon, örgütsel bir faaliyeti sürdürme­
yi dahi olanaksızlaştıran nihai darbeydi:

Devrimci Sol tüm kayıplarına rağmen mücadelesini 83 yılına kadar kesinti­

siz sürdürmüştü. Fakat 83 başlarında yenen bu operasyonla en zor dönem­
lerinden birini yaşıyordu. Devrimci Sol birçok yönetici, önder kadrosunu,
savaşçısını tutsak vermiş, neredeyse tüm olanaklan düşmanın eline geçmiş­
ti. Artık savaşı yükseltmek, faşist cuntanın programını bozmak bir yana ke­
limenin gerçek anlamıyla dışarıda örgütsel olarak yok olmanın eşiğine gel-
• • 59
mıştı.

Kır gerilla gruplarının Karadeniz ve Tokat-Sivas civarındaki iki birliğinin

1981’deki çatışma ve tutuklamalar, Tunceli’dekinin ise 1984 sonundaki tu­
tuklamalarla faaliyetleri son bulmuştu. 1983-1986 dönemi, Devrimci Sol’un
örgütlü bir varlığının tartışılır olduğu “en güçsüz dönemi”ydi.60
Devrimci Sol cunta sonrası ve silahlı mücadeleyi fiilen yürütemez hale
geldiği 1981 ortalarından sonra da geri çekilme karan almadı. Geri çekilme
karan alan siyasi gruplan eleştiriyor, böyle bir taktiğin halk kitlelerini cun­
tanın saldırılarıyla baş başa bırakmak demek olduğunu söylüyordu. “Han­
gi düzeyde olursa olsun” “halkın yanında olunmalı”, cuntanın devrimcile­
rin “yok edildiği”, “bitirildiği” iddialanna karşı “mücadelenin sürdüğü” gös­
terilmeliydi. 1983-86’da ise örgütsel durum bir taktiği uygulamaya zaten el­
verişli değildi:

59 Zafer Yolunda 1, s. 334.

60 “Yolun Neresindeyiz?, Devrimci Sol Merkez Komitesi, Ağustos 1990”, Dava Dosyası II, Haziran
Yayınevi, Birinci Basım, İstanbul, Ağustos 1993, s. 16.
 Hareketin o günkü durumu, düzenli bir geri çekilme taktiği veya pratik yan­
sımasını bulacak herhangi bir taktiği hayata geçirebilecek durumda değildi.
Bu nedenle bu süreci geri çekilme olarak adlandırmak da mümkün değildir.
Geri çekilme ancak bir örgütlülüğün başarabileceği bir taktiktir. Biz bu ör-
güîîenmeden yoksunduk.61

“Ricat” kararı 1985’in sonu 1986’nın başında, “koşulların değişmeye baş­

ladığı” değerlendirmesi üzerine alındı. 1985-86’lara kadar “programını bü­
yük ölçüde tamamlayan” ve “açık faşizmi kurumlaştıran” cunta, “duruma ta­
mamen hâkimdi” ve “istemediği hiçbir gelişmeye izin vermiyordu”. Ancak
“1985 sonlarına gelindiğinde koşullar değişmeye”, “farklı dengeler oluşma­
ya” başlamış, “çeşitli muhalif güçler” ve “kitlelerin tepkilerini dile getirebile­
ceği platformlar” ortaya çıkmıştı. Yani “yeni bir sürece” giriliyordu.
Örgüt, 12 Eylül sürecinde, Kızıldere gibi geleceğe miras kalacak bir dire­
niş sergileyemese de, 1984 ölüm orucunda simgeleşen cezaevleri direnişiy­
le “kendisini yeniden yaratacak” bir sürece girecekti. Cezaevi direnişi hem
örgütsel bütünlüğün, hem de ricat sürecinin manevi dinamiğini teşkil ede­
cekti.

Cezaevleri
“Ricat” kararı, askeri yetkililerin İstanbul cezaevlerinde 1983 Temmuz’un-
dan itibaren yürürlüğe koydukları tek tip elbise giydirme odaklı baskı-işken-
ce politikasından geri çekildiği döneme denk düşüyordu. Bu rastlantı, ceza­
evi mücadelesi ile dışarıdaki mücadele arasında doğrudan bağ kuran bakış
açısıyla da alakalıydı. Devrimci Solcular, bu konuda bir belirleme yapmış ol­
masalar da, cuntanın cezaevlerindeki tek tip elbise odaklı “teslim alma” po­
litikasını yenilgiye uğrattıklarını düşündükleri bir sırada “ricat” kararı al­
mışlardı. “Ricat” yenilginin değil en azından bir mevzideki, cezaevlerindeki
“zafer”in sonucunda uygulamaya girmişti.
Rejimin sivilleşme ve insan haklan konusunda yumuşama ya da sertleşme
eğilimlerini, siyasi gelişmelerden başka, belki de daha fazla cezaevlerindeki
tutumundan izlemek mümkündü. O sıralar Sağmalcılar Özel Tip Askeri Ce-
zaevi’nde tutulan ve örgütün izleyeceği yol ya da taktiklerin belirleyicisi du­
rumundaki Devrimci Sol liderleri, İstanbul cezaevlerinde62 “tek tip elbiseye
61 Dursun Karataş, Parti-Cephe ile..., s. 61.
62 Bu süreçte İstanbul’da siyasi tutuklulann tutulduğu başlıca iki askeri cezaevi vardı: Metris ve
Bayrampaşa Özel Tip. 1983 Temmuz’unda Bayrampaşa Özel Tip cezaevinin açılmasıyla Metris
dışında açık kalan son askeri cezaevi Sultanahmet Askeri Cezaevi de kapandı. Davutpaşa, Kaba-
koz, Hasdal ve Alemdağ gibi askeri cezaevleri buralardaki tutuklulann, tahliye ya da hükümlü­
lük sonucu sayılarının azalması ve Metris ve Sultanahmet askeri cezaevlerine sevk edilmesiyle
çeşitli tarihlerde kapanmışlardı.
 karşı direniş” konusunda ayrı düştükleri DY, Kurtuluş, TDKP, TKP(ML) da­
vası tutuklulannı, öteden beri rejimin “açmazlarını” ve “direnişin gücünü”
doğru değerlendirememekle eleştiriyordu. “Devletin geri adım atıp atmaya­
cağı” konusunda aylarca süren ve çoğunluğun tek tip elbise giymesiyle so­
nuçlanan tartışmalar, 1985 Kasım’mda anlamını birdenbire kaybetti. Çünkü
sayıları 250-300’e kadar gerileyen, büyük çoğunluğunu Devrimci Solcuların
oluşturduğu tek tip elbise direnişçileri,63 iki buçuk yıldır yoksun oldukları,
elbise giyilmedikçe elde edilmesi olanaksız gibi görünen, avukat görüşü ve
havalandırmaya çıkma haklarına kavuşmuşlardı. Onlar haklı çıkmış, “devle­
tin geri adım atmayacağı” fikriyle tek tip elbise giyen gruplar güç durumda
kalmıştı. “Cuntaya tutsaklar cephesinden büyük bir yenilgi” yaşatılmıştı.64
“Cezaevleri mücadelesi” konusunda diğer gruplarla köklü bir yaklaşım
farkı vardı. Zamanla olgunlaşan bu yaklaşım, cezaevleri direnişinin dev­
rimcilerin cuntaya karşı mücadelesinin bir parçası kabul edilmesiydi. “Dev­
rimci hareketlerin yenilgiye uğrayarak on binlerce insanın tutuklanma­
sıyla”, “cuntaya karşı mücadele ve direniş objektif olarak cezaevlerinde
odaklanmıştı”,65 “zorunlu olarak çok önemli misyonlar” yüklenmişlerdi.66
Buralardaki mücadele “sadece yaşam koşullarının düzeltilmesi ve haklar
için mücadeleye” indirgenemezdi.67 “Egemenlere karşı bir direniş ve muha­
lefet odağına dönüştürülmeli”,68 “Halk kitlelerini etkileyen, moral kazandı­
ran, cuntanın yarattığı pasifikasyonu belirli oranda etkisiz kılabilen bir tarz­
da” ele alınmalıydı. Yani “devrimcilerin direnişi” halka ulaştırılmalı, dışarı­
ya güç vermeliydi.
Kuşkusuz bu görüş, dayanağını, askeri cuntanın henüz işbaşına gelmeden
kısa bir süre önce cezaevlerinde başlattığı siyasi tutuklulara yönelik işkence-
baskıya dayalı “kişiliksizleştirme” politikasında buluyordu. Örgütlerin yöne­
tici ve militanlarının hapsedildiği Ankara Mamak, İstanbul Metris ve Diyar­
bakır askeri cezaevleri bu politikanın başlıca uygulama merkezleriydi. Yani
pilot cezaevleriydi. Bu cezaevleri, örgütlerin toplu ana davalarının görüldü­
ğü şehirlerdeydi aynı zamanda. Ankara’da Devrimci Yol, TKP (ayrıca TİKP),
İstanbul’da Devrimci Sol, TDKP, Kurtuluş, MLSPB, TKP(ML), Eylem Birli­
ği ve diğer bazı sol örgütlerin, Diyarbakır’da ise PKK ve diğer Kürt sol örgüt­

63 Tek tip elbise giymeme karan alan iki grup vardı: Devrimci Sol ve TİKB. MLSPB davası tutuklu-
lan Bayrampaşa Özel Tip Cezaevi’nde, tek tip elbisenin giyilmesinden yana çoğunluk içinde ol­
malarına karşın, cezaevi idaresinin aynca “kimlik kartı” takma zorunluluğu getirmesi karşısın­
da tek tip giymeyi reddettiler.
64 Dursun Karataş, Parti-Cephe ile..., s. 79.
65 Dursun Karataş, Parti-Cephe ile..., s. 59.
66 Dursun Karataş, Parti-Cephe ile..., s. 62.
67 Sinan Kukul, Bir Direniş Odağı Metris, Yar Yayınlan, İkinci Basım, İstanbul, 1998, s. 16.
68 A.g.e., s. 400.
lerinin ana davaları vardı.69 Bu cezaevleri, örgütlerin yöneticilerinin ve belli
başlı kadrolarının tutuklu bulunduğu yerlerdi.
Polis ve sıkıyönetim merkezlerinde uzun ve işkenceli gözaltı sürecinden70
geçerek tutuklanan binlerce kişi, cezaevi girişinden başlayan işkence-dayak
şokuyla “■boyun eğdiriliyor”, herhangi bir yasaya bağlı olmayan, hukuk, akıl,
ahlak ve insanlık dışı sayısız ve ölçüsüz kuralla kuşatılıyordu. Amaç, cunta
ve cezaevi yetkililerinin “vatan haini” diye tanımladığı tutuklulan “pişman
ettirmek”ti. Askeri yönetim, gazete ve televizyonlarda bolca ve sıklıkla “piş­
manlık” duyanların açıklamalarım, aynı koğuşta yaşamaya zorlanan MHP ve
sol örgüt mensuplarının “barışmış” görüntülerini yayımlatıyordu.
İstanbul’da Davutpaşa (henüz Metris Askeri Cezaevi açılmadığı için), An­
kara’da Mamak ve Diyarbakır’da 5 No’lu askeri cezaevleri, 12 Eylül’den bir­
kaç hafta önce alışılmamış şiddetli operasyonlarla karşılaştı. Tutuklularm
anlamını tam olarak çözemediği bu operasyonlar, bir ön hazırlıktı. Darbeyle
birlikte şiddeti arttı ve sistemleşti. Korku ve paniğe sevk etmeyi amaçlayan
bu operasyonlarla tutuklular, bir süre öncesine kadar sahip oldukları hakla­
rından mahrum bırakılarak, biraz sonra ne olacağı kestirilemeyen, derin bir
can güvenliği endişesine düşürüldü. Mamak ve Diyarbakır askeri cezaevle­
rinde tutuklular sindirildi ve kurallar cenderesi içinde “teslim olmaya” zor­
landı.71 Davutpaşa’da kendiliğinden başlayan açlık grevi, 12 Eylül öncesinde
gelen ilk saldırıyı durdurdu. Ne tutuklular ne de askeri yönetim açlık grevi
konusunda deneyimliydi. 1980’in Nisan ajanda 7 gün süren bu ilk açlık gre­
vinde askeri yetkililer, geri adım attı ve tutuklularm bazı haklarını iade etti.
Ancak 3-4 ay sonra tekrar başlayan operasyonlar yine bir açlık greviyle, bu
kez 9 günde durduruldu.72

69 Siyasi tutuklulann bulunduğu cezaevleri bunlarla sınırlı değildi. Tersine birçok ilde binlerce tu-
tuklunun banndığı askeri cezaevleri ya da askerlerin yönettiği cezaevleri ve sıkıyönetim mah­
kemeleri söz konusuydu. Ama örgütlerin yönetici ve önde gelen militanlarının yargılandığı ana
davalar bu üç ilde, sanıkları da bu üç cezaevinde toplanmıştı.
70 Gözaltı süresi 90 gündü ve istenirse uzatılabiliyordu. Ayrıca sanıklar tutuklandıktati,|onra da
tekrar emniyete sorguya götürülebiliyordu. Kısacası sınırsız bir gözaltı süresinden söz etmek
mümkündü.
71 Mamak Cezaevi’nde 12 Eylül döneminde tutulan Devrimci Yol davası tutuklulanndan Bülent For-
ta şunları anlatmıştır: “[Cezaevi müdürü - V.E.] R.T.’nin açlık greviyle ilgili bir görüşmede bizzat
söylediği bir nokta çok önemlidir. Dayakların kaldırılmasını istiyorduk. “Daha ne istiyorsunuz,
her tür yaptırımı uyguluyorsunuz?” diye sordum. R.T. şunu şöyledi: ‘Her gün her fırsatta başkal-
dınyorsunuz. Bu bitene kadar biz de politikamızı sürdüreceğiz... Sizi mahkemeye uygun adım gö­
türemiyoruz, kelepçelerinizin sıktığını söyleyip kavga ediyorsunuz. Bu komünistlerin hepsi böyle.
Bazen de teslim olmuş gibi yapıyorsunuz.’ İstedikleri tam bir teslimiyetti.” Bkz. Ertuğrul Mavioğ-
lu, Asılmayıp Beslenenler. Bir 12 Eylül Hesaplaşması, Babil Yayınlan, 2. Basım, Mayıs 2004, s. 130.
72 Diyarbakır, Mamak, Davutpaşa, Metris ve diğer askeri cezaevleriyle ilgili çeşitli kitap, dergi ve
gazetelerde yayınlanmış oldukça geniş bir tanık anlatımı mevcuttur. Derli toplu tanık anlatım­
ları için bkz. Ertuğrul Mavioğlu, Asılmayıp da Beslenenler: Bir 12 Eylül Hesaplaşması, 1. Cilt, Ba­
bil Yayınlan (2004) ve Ithaki Yayınlan (2006).
 Askeri yetkililer, topluca bir ölüme yol açabileceği endişesiyle açlık grevi
karşısında geriliyordu. Böylelikle açlık grevi sonraki yıllarda tutuklularm, iş­
kenceyi ve yoğun saldırıları durdurmak için sık sık başvurdukları en önem­
li direnme aracı haline geldi. Topluca bir ölüm olasılığı askeri yetkilileri ta­
vize itiyordu. Ama tutuklulara da askeri yetkililere de deneyim kazandıran
her açlık grevi bir sonrakinin daha uzun süreli olmasına yol açıyordu. Özel­
likle Metris Askeri Cezaevi’nde Nisan 1981’deki açılışından başlayarak 1984
yılma kadar dört büyük kitlesel açlık grevi 17 (Nisan 1981), 15 (Eylül-Ekim
1981), 28 (Mayıs-Haziran 1982) ve 27 (Temmuz-Ağustos 1983) gün sürdü.
Bunlardan Nisan 1981’deki 17 günlük açlık grevi ile Mayıs-Haziran 1982’de-
ki 28 günlük açlık grevi anlaşmalarla sona ermişti. Temel talepler askeri da­
yatmalara, işkence-dayağa son verilmesi, avukat-aile görüşünün sağlanması,
yasak olmayan kitapların ve savunma belgelerinin verilmesiydi. Her seferin­
de cezaevi yetkilileri, geri adım attıkları kısa bir uzlaşma döneminin ardın­
dan tecrit, hücre hapsi, ziyaret, kantin yasaklan ve yeni türden yasak ve yap-
tınmlarla tekrar, giderek ağırlaşan baskı dönemini başlatıyordu.
Baskı ve yasaklar çok çeşitli ve yoğundu; ama açıkça dayak ve işkence yo­
luyla askeri yaptınmlara, örneğin hazır olda durmaya, ön iliklemeye, üç nu­
mara asker tıraşi olmaya ya da sayımlarda tekmil vermeye uzandığında, tu-
tuklular için “alarm” haline geliyor, yeni bir açlık grevinin tartışma ve ha­
zırlıkları başlıyordu. Zira yaptırımlardan birinin kabulü, askeri yetkilileri ce-
saretlendirebilir, peşi sıra diğer yaptırımlara boyun eğmeyi gerektirecek bir
teslimiyetin yolunu açabilirdi.
Yaptırımlara karşı direnişler koğuşlarda topluca kol kola girerek, mahke­
me, aile ve avukat görüşü gidiş gelişlerinde, hücrelerde, cezaevi koridoru ya
da havalandırmalarında tek tek ya da gruplar halinde istenilene uymamak ve
slogan atmak biçiminde sürdürülüyordu. Direniş politikaları, siyasi grupla-
nn temsilciler aracılığıyla oluşturdukları cezaevi konseyinde karara bağlanı­
yordu. 1981-82’de 1.500’ü aşkın tutuklunun olduğu Metris’te cezaevi konse­
yi için önemli olan, tutuklularm bütününü direnişte tutmaktı. Cezaevi ida­
resi için ise tabii ki tersi geçerliydi; dozajı sürekli değişen baskı-şiddet poli­
tikasıyla bunalttığı tutukluları tek tek ya da gruplar halinde çözerek, belir­
li yaptınmlara uymak koşuluyla daha rahat imkânlar sağladığı “Bağımsızlar”
koğuşuna taşımaya çalışıyordu.73
Yıldırıcı operasyonlar da, bunları durdurmayı amaçlayan son çare açlık

73 1985’te cezaevi idaresi, her birini ayrı bir renkle isimlendirdiği Beyazlar (itirafçılar), Sanlar (Ba­
ğımsızlar), Yeşiller (siyasi kabul edilen ancak direnişçilere destek vermeyenler), Dışı Yeşil içi
Kırmızılar (tek tip elbise giyen siyasi gruplar) ve Kızıllar’dan (tek tip elbise giymeyenler) oluşan
5 ayn kategoride koğuşlar açmıştı. Metris Cezaevi’ndeki direnişlerin aynntıh anlatımı için bkz.
Sinan Kukul, Bir Direniş Odağı Metris, Haziran Yayınevi, Birinci B ask ı, Ocak 1989 (ikinci Bas­
kı Yar Yayınlan, Nisan 1998).
grevleri de tutuklu kitlesinde çözülmelere yol açan faktörlerdi. Hangi aşama­
da açlık grevine başlanabileceği, tutuklu kitlesinin bunu benimseyip benim­
semediği ya da nereye kadar sürdürebileceği siyasi grupların en çok tartıştığı
Ve görüş ayrılıklarına düştüğü konuydu. Siyasi gruplar ortak bir direniş po­
litikası çerçevesinde birliklerini 1983 açlık grevine dek sürdürebildiler. Ama
o açlık grevinde durum tamamen değişti.
1983 Temmuz’undaki açlık grevi, 2000’li yılların F tipi cezaevlerinin ön­
cülü sayılabilecek bir ve üç kişilik hücreler halinde tasarlanmış Sağmalcılar
Özel Tip Cezaevi’nin açılmasıyla gündeme geldi. Metris ve Sultanahmet ce-
zaevlerindeki tutuklular yeni cezaevinde zorla tek tip elbise giydirileceği bil­
gisini almıştı. Uygulamanın nasıl bir şekil alacağını bilmiyorlardı ve çeşitli
olasılıklar üzerine açlık grevi yapmak dahil ortak kararlara vardılar. Tek tip
elbise giyilmeyecek; sevk edilenler, zorla giydirmeye dayalı sistemli bir iş­
kenceyle karşı karşıya kaldıkları takdirde hemen açlık grevine başlayacak,
Metris ve Sultanahmet’teki tutuklular da onları izleyecekti. İlk grup 6 Tem­
muz’da sevk edildi. Haberleşmenin güç olduğu bu koşullarda yanlış bir en­
formasyonla önce Metris’teki tutuklular 8 Temmuz’da açlık grevine başladı.
Bayrampaşa ve Sultanahmet cezaevleri de açlık grevine katıldılar. Eylem tam
bir koordinasyon sağlanamadan başlamıştı. Buna rağmen 12 Eylül’den sonra
ilk kez İstanbul’daki üç cezaevini de kapsayan eşzamanlı ilk açlık grevi yapı­
lıyordu ve yaklaşık 2 bin tutukluyu kapsıyordu.
Askeri yetkililer, grev süresince (sonrasında da) her bir cezaevinde ayrı
politikalar izledi. Sağmalcılar Özel Tip’te tek tip elbise uygulaması yürürlü­
ğe girmiş, sivil elbiseler toplanmış ancak herhangi bir şiddet ve zor altında
tutulmayan tutuklulann eşofman, şort, kazak gibi giysileri bırakılarak, avu­
kat, aile görüşü, havalandırma gibi haklan, kısıtlanmış da olsa kitap bulun­
durma olanakları tanınmış, idareyle diyalog için kurulan temsilcilik meka­
nizması korunmuştu. Kısa bir süre sonra kapatılacak Sultanahmet Cezaevi
de benzer bir statüdeydi.
Metris Askeri Cezaevi’nde ise durum farklıydı. Henüz tek tip elbise uygu­
laması söz konusu değildi, ama burada işlerin farklı gelişeceğini gösteren işa­
retler mevcuttu. Cezaevinin koridor ve havalandırmalarına takılı hoparlör­
lerden alışılmadık biçimde gün boyu askeri marş ya da arabesk müzik yayı­
nı yapılıyor, “açlık grevinin zararları” ile Milli Güvenlik Konseyi Genel Sek­
reteri Orgeneral Haydar Saltık’ın “taviz verilmeyecektir” açıklamalan anons
ediliyordu. Siyasi gruplann yönetici, temsilci ve sivrilmiş kabul edilen tutuk-
lulannm da Özel Tip’e şevki sürüyordu. Cezaevi idaresi, farklı uygulamalarla
kafa karışıklığı yaratabileceğini, psikolojik baskı ve kararlılık gösterisiyle si­
yasi gruplar arasındaki görüş aynlıklarmı kullanarak, herhangi bir tavize ya­
naşmadan eyleme son verdirebileceğini hesaplamıştı.
 Buna karşın tutuklular da askeri yetkililerin ne yapmak istediğini çözeme­
miş, eylemin başlama nedenleri ve gelişmesi sürecinde ne yapacaklarını net-
leştirememişti. Eylemin nedeni Bayrampaşa Özel Tip’teki tek tip elbise uy­
gulaması fiilen tanınan “eşofman” statüsüyle tutuklular için de kabul edile­
bilir bir “ara çözüme” ulaşmış gibiydi. Eylemi sürdürme nedeni kalmadığı,
idareyle uzlaşma zemini yaratarak eyleme son verilebileceği düşüncesi siya­
si grupların çoğunluğunda egemen oldu. Devrimci Solcular ise eylemin sür­
dürülmesinden yanaydı. Günler geçtikçe ve bir ortak karar alınamayaca­
ğı ortaya çıkınca fiilen eyleme son verme eğilimleri belirdi. Tartışmalardan
haberdar olan cezaevi idaresi yazılı ya da sözlü görüşme isteklerini reddetti.
İlk olarak Eylem Birliği açlık grevini bitirdi. Bu, o güne kadar grup düzeyin­
de görülen ilk çözülmeydi. 27. günde tüm tutuklular eyleme son verdi. Tu­
tuklular ilk kez bir açlık grevini, ortak karar oluşturamadan ve cezaevi ida­
resiyle herhangi bir pazarlık yapamadan bitirmişti. Direnişçileri yıldırmaya
çalışan cezaevi idaresi bunu başarı saydı ve askeri yetkililerin, Metris Cezae-
vi’ndeki en sert ve sistematik baskı-işkence uygulamaları, tutukluların iyice
bölündüğü ve moral bozukluğu yaşadığı bu sırada başladı.
Baskılar belirli bir plan dahilinde kademeli biçimde tırmandı. İlk önce açlık
grevinden çıkmış tutukluların kantin alışverişi yasaklandı; süt, bisküvi, pey­
nir vb. bir diyetle normal yaşama dönmeleri engellendi. Üç çeşit karavana iki
çeşide indirildi; komposto, meyve ve tatlı sayılabilecek her şey yasaklandı; ye­
meklerin miktarları azaltıldı; ekmek sınırlandırıldı. Böylece tutuklular bütün
bir baskı dönemi boyunca devam edecek sürekli bir açlığa mahkûm edildi.
Besbelli ki tutukluların güçten düşürülerek bedensel ya da yaşamsal endişeye
kapılmaları, bir daha açlık grevine kalkışamamalan isteniyordu.
Eylemin bitiminden 10 gün sonra, 14 Ağustos’ta sabah saatlerinden gece
yansına kadar süren genel aramada koğuşlardaki tüm eşyalar altüst edildi,
yataklar, yastıklar parçalandı; kitap, kâğıt, kalem, defterler ve elyazısı not­
lar toplandı. Radyo, televizyon, gazete, dergi, kitap bulundurmak yasaklan­
dı. Üst aramaları sırasında tutukluların iç çamaşırlarına kadar bazen de iç
çamaşırları da dahil soyunmalan istendi. Tutukluların kabul etmeyecekleri
bu yaptınm, fiilen havalandırma, aile, avukat görüşlerinin de engellenmesi
demekti. Yalnızca saman kâğıda, kurşun ve ispirtolu kaleme izin vardı. Çay
demlikleri, bir açlık grevi için stok yapmasınlar diye şekeri içine atılarak ve­
riliyordu. Yüksek sesli müzik yayını, geceleri de sürüyordu.
1984 Ocak’mda tek tip elbisenin yürürlüğe girmesiyle yaşam koşulları da­
ha da ağırlaştırıldı. Operasyonla iç çamaşın ve pijama dışındaki giysiler alın­
dı. Şiddet ve baskı, günün herhangi bir saatinde ve rastgele koğuş araması,
koğuş değiştirmeler ve bu sırada zorla soyarak arama, zorla saçların üç nu-
rama kesilmesi, kıç falakası biçiminde sürüp gidiyordu. Tutuklulann yerle­
 şik bir düzen oluşturamaması, sürekli tetikte ve tedirgin bir bekleyişte kal­
maları amaçlanıyordu, işkencenin en yoğun biçimlerinden biri, mahkeme­
lere gidiş gelişler sırasında yaşanıyordu. Kış soğuğunu bir silah gibi kulla­
nan yetkililer, sabahın erken saatlerinde koğuşlardan çıkardığı, don-atlet ha­
le getirdiği tutukluları, bu halde olmalarına rağmen yine de önce zorla soyu­
yor, arkadan sıkıca kelepçeleyerek havalandırmaya koyuyordu. Soğukta sa­
atlerce bekletilen tutuklular sonra cezaevi araçlanna bindiriliyor, mahkeme­
ye götürülüyordu. Ne var ki hâkimlerin “ahlaka mugayir” olduklan gerekçe­
siyle salona almadıkları tutuklular, cezaevi aracından indirilmeden mahke­
me süresince cezaevi araçlarında bekletildikten sonra tekrar cezaevine geti­
riliyor, havalandırmaya atılıyordu. Sabahın erken saatlerinden akşamın geç
saatlerine kadar geçen zaman içinde ne tuvalet ne yiyecek ihtiyaçları gideri­
len ve ne de arkadan sıkıca bağlandıkları kelepçeleri çözülen tutuklular, ha­
karetler eşliğinde zorla soyulup, dövülüp ve kıç falakası atıldıktan sonra ko­
ğuşlara konuluyordu.
Bu baskı dönemi boyunca, cezaevi idaresi, onca şiddete, keyfi uygulama
ve yasaklara karşın, geçmişte tutuklu kitlesini alarm durumuna geçiren ha­
zır olda durma, tekmil verme gibi askeri kurallara zorlamaktan özenle ka­
çınmıştı. Besbelli ki, İstanbul’daki siyasi tutukluları, yıllardır direnme ref­
leksi haline gelen bu türden askeri yaptırımlardan farklı “yasal” ya da “ceza­
evi disiplini” gibi görülebilecek bir kurallar dizgesiyle yanıltarak dize getir­
me peşindeydi. Görünüşte, baskı ve yasakların, şiddetin kaynağı tek tip el­
bise giyilmemesiydi.
Gerek bu yanılsama, gerekse de aylara yayılan bir alçalıp bir yükselen ama
sonu gelmeyecek gibi görünen yoğun baskı, Metris kitlesinde ciddi çözülme­
lere neden oluyor, Yeşiller adı verilen koğuşlara geçenlerin sayısı kabarıyor­
du. İlk olarak bu koğuşlar, tek tip elbise giymeyi ve direnişçilere destek ver­
memeyi kabul eden Eylem Birliği, Rızgari, TİP, TKP, TSİP ve Sürekli Devrim
(Troçkist bir grup) gibi, sayıları sınırlı ancak siyasi grup özelliğine sahip ol­
maları itibariyle önem taşıyanlar için tahsis edilmişti. Direnen siyasigruplar-
dan tek tek çözülenler de, Bağımsızlar adı verilen, koğuşlara göre daha kabul
edilebilir görünen bu koğuşlara geçiyordu.
1984 Ocak ayında Metris’te tek tip elbise uygulamasıyla yoğunlaşan bas­
kı ve işkence, siyasi gruplar arasında yeni bir açlık grevi tartışmasını başlattı.
Devrimci Sol, Kurtuluş ve TİKB’liler süresiz açlık grevi önerisinde bulundu­
lar. Aynı sırada diğer siyasi gruplar arasında tek tip elbisenin giyilebileceği-
ne dair bir eğilim de belirdi. Devrimci Solcular, ölüm orucunu da içeren aç­
lık grevi önerdi.
Devrimci Sol ile TİKB’liler diğer grupların açlık grevine ikna edilemeyece­
ği, Diyarbakır ve Mamak cezaevlerinde peşi sıra başlayan açlık grevi ve ölüm
oruçlarının da koşullan olgunlaştırdığı sonucuna vararak 11 Nisan 1984’te
süresiz açlık grevine başladılar. Açlık grevine karşı çıkan ve karar çoğunlu­
ğunu oluşturan gruplar, bağımsız davrandıktan gerekçesiyle her iki grubun
cezaevi konseyiyle ilişkisini dondurdu.
Metris ve Sağmalcılar Özel Tip’te başlayan süresiz açlık grevi, 45 günlük
süreyi içeriyordu. Bu o güne kadar İstanbul cezaevlerinde görülen en uzun
süreli açlık grevi olacaktı. Eğer bu süre içinde yetkililerle bir anlaşmaya va-
nlamazsa, önceden belirlenmiş gönüllüler eylemi ölüm orucuna dönüştüre­
cekti. Eylem 45. gününde sonuca ulaşamadı ve 17 kişilik ilk gönüllü grup
(Devrimci Sol’dan 14, TİKB’den 3 kişi) ölüm orucuna başladı. Her iki örgü­
tün liderleri Dursun Karataş ile Mehmet Fatih Öktülmüş de ilk ekibin içinde
yer aldılar. 10 gün sonra ikinci grup gönüllü (Devrimci Sol’dan 11, TlKB’den
2) eyleme katıldı. Talepler cezaevi yöneticilerine ve mahkemeye yazılı bi­
çimde iletildi. Altı ana başlıkta toplanan taleplerin çoğunluğu işkenceye,
baskılara, keyfi yasak ve yaptırımlara, savunma hakkını ortadan kaldıran uy­
gulamalara son verilmesiyle ilgiliydi. Tek tip elbisenin kaldınlması, o sıra­
da sorunların görünürdeki düğüm noktası olması itibariyle en önemli talep­
ti. Siyasi içerikli iki talep söz konusuydu; siyasi tutukluluk hakkının tanın­
ması ve infaz yasasının siyasi tutuklular lehine değiştirilmesi... Her iki talep
de baskıların kaynağı olan siyasi tutukluluk kimliğini vurgulamayı amaçlı­
yordu.
Ama bunlann ötesinde Devrimci Solcular için ölüm orucu eylemi, bir hak
mücadelesinden öte “faşizmin siyasi kimliğe karşı tek tip elbise odaklı sal­
dırısını püskürtmek", “teslim alma programını bozmak”, “direniş bayrağı­
nı yükseltmek”, daha da önemlisi tarihsel olarak “devrimcilerin ölüm paha­
sına teslim olmayacaktan” mesajını halka ulaştırmak ve geleceğe taşımaktı:

Tek tip elbise görünümünde tüm dünya kamuoyuna yansıyan ve dört şehit
veren bu direnişle, cuntanın tutsaklar üzerindeki baskı politikasının önüne
barikat oluşturulmuş ve devrimcilerin ölümleri pahasına teslim olmayacakla­
rı anlayışını halk kitlelerine taşıyarak, cuntanın halk kitlelerinin bilinçlerini
çarpıtmasına engel olunmuştur. Tarih, Devrimci Sol tutsaklarının direnişini
“Öldüler ama teslim olmadılar” diye yazmalıydı.74

Ölümlerin bizzat kendisi eylemin siyasal kazanımı ve zaferiydi.

O güne kadar Türkiye cezaevlerinde görülen en uzun süreli açlık direni­
şi olan ölüm orucu, sıkı bir sansür altındaki yazılı ve görsel yayın organla­
rında ancak Genelkurmay Başkanlığından yapılan kısa resmi açıklamalar­
la yer alabilmişti. Ziyaretçi, avukat yasaklan nedeniyle içeride ne olup bitti­
ği konusunda güçlükle bilgi sahibi olabilen az sayıdaki aktif tutuklu yakını­
74 Dursun Karataş, Parti-Cephe ile..., s. 78.
nın, pek çok baskı ve tehditle karşılaşan ısrarlı uğraşları dışında, cezaevinde-
ki işkence ve direnişlere ilgi gösteren bir iç kamuoyundan söz edilemezdi.75
Ölüm orucundakilerin çoğunluğu Sağmalcılar Özel Tip Cezaevi’ndeydi.
Askeri yetkililerle diyalog koşullarının nispeten sürdüğü cezaevi de orasıydı.
Ölüm orufiu süresince -yetkililerle görüşmeleri yürüten temsilciler, eyleme
katılmayanlar arasından seçilmişti. Haydarpaşa Askeri Hastanesi’ne götürü­
lüp bir koğuşa toplanan eylemcilerden, ilk olarak Abdullah Meral 63. gün
hayatını kaybetti. Üç gün sonra Haydar Başbağ ve Mehmet Fatih Öktülmüş
birer saat arayla öldüler. Taviz vermemekte kararlı görünen askeri yetkililer,
ellerinden bir şey gelmediğini, emrin yukarıdan geldiğini söylüyordu. Ölüm­
ler üzerine, hastane koğuşunda bir arada tutulan eylemciler, bu kez birbirle­
rinden tecrit edilmek için tekrar Sağmalcılar Özel Tip Cezaevi’ne getirildi ve
tek tek hücrelere hapsedildi; 73. gün Haşan Telci hayatını kaybetti. 75. gün
Devrimci Solcular eyleme son verdi. TİKB’lilerle birlikte alman bir karar de­
ğildi bu ve onlar bir gün sonra eylemi bıraktılar. Dokuz kişinin kaldığı ilk
gruptaki eylemcilerin tümü Devrimci Solcuydu. Devrimci Sol’dan üç kişi ha­
yatını kaybetmiş, ikisi eylemi sürdüremeyip bırakmıştı. TİKB’lilerden Meh­
met Fatih Öktülmüş dışında iki kişiden biri bırakmış, diğeri zorla müdaha­
le edilmesi sonucunda Wernicke Korsakof hastalığına yakalanmıştı. 1996 ve
2000'li yılların ölüm oruçlarında yüzlercesi görülecek Wernicke Korsakof
hastalarının ilkiydi Aysel Zehir.
Devrimci Solcuların cezaevinde yayınladığı bildiride, somut bir anlaşma
ve kazanım elde etmese de eylemin siyasi amacına ulaştığı ve bir zafer oldu­
ğu, sonuçlarının zaman içinde ortaya çıkacağı belirtiliyordu. Bir buçuk yıl
kadar sonra yaşanan gelişmeler, Devrimci Solcuları haklı çıkarmış gibiydi,
ama kısa erimde siyasi gruplar nezdinde tersi bir sonuç yarattı. Tek tip elbi­
se giyilmesi yönünde beliren eğilim güç kazandı. TKP(ML), TDKP, Kurtu­
luş, Devrimci Yol gibi cezaevi konseyinin önde gelen gruplan devletin bas­
kı ve yasak politikasını “tek tip elbise” ile perdelediği, direnişin meşru zemi­
ninin ancak “tek tip elbise” giyerek sağlanabileceğini savunuyordu. Devrim­
ci Solcular ise tek tip elbise giymemenin bir “direniş mevzisi” haline geldiği­
ni, geri adım atmanın, peşi sıra yeni yaptınmlan beraberinde getireceğini ve
“teslimiyete” gidecek yolun açılacağını söylüyordu. Siyasi gruplar arasında
fikir birliği oluşması imkânı yoktu, tartışmalar aylarca devam etti. Neredey­
se her grup tek tip elbiseyle ilgili görüşlerini ve tutumunu ayrıntılanyla an­

75 12 Eylül 1980 darbesiyle birlikte 1986 yılına kadar cezaevlerindeki baskı ve işkenceler, basın­
da ancak resmi açıklamalarla sınırlı kısa haberler dışında konu edilmedi. Basında ağır bir san­
sür vardı. Cezaevleriyle ilgili iç kamuoyu, tutuklu yakınları ve ailelerinden yayılan fısıltı gazete­
siyle haberdar olabiliyordu. Daha çok Avrupa’daki yayın organları, bu ülkelerde faaliyet göste­
ren devrimci gruplarla sivil toplum örgütlerinin çabalarıyla cezaevlerinde olup bitenleri duyu­
ruyordu.
latan bildiriler, broşürler kaleme aldı. Elle yazılmış ve çoğaltılmış bu bildiri
ya da broşürler tutuklu kitlesi arasında dolaşıyordu.
Artık karar mekanizması özelliğini kaybetmiş cezaevi konseyi de fiilen or­
tadan kalkmıştı. Tek tip elbise giyilmesini savunan gruplar TDKP, Kurtuluş,
TKP(ML), Acilciler, Çayan Sempatizanları, TKEP, TKP(ML) GKK, Vatan
Partisi, Üçüncü Yol ve TKP/B davası tutuklulan bir platform oluşturdu. Dev­
rimci Yol tutuklulan da tek tip elbise giyilmesinden yanaydı. Devrimci Sol ve
TİKB’liler tek tip elbise giymeyeceklerini açıkladı. MLSPB’liler çoğunluk tek
tip elbise giyeceği takdirde bu karara uyacaklannı duyurdu.
Nisan 1985’te tek tip elbise giymeyi savunanlar elbiseleri giyerek ziyare­
te çıktı. Fakat bir süre sonra cezaevi idaresi kimlik kartı da takmalannı iste­
di. Bu kez kimlik kartının takılıp takılmayacağı tartışması başladı. Çoğunluk
kararma uyacaklannı söyleyen MLSPB, Devrimci Halkın Birliği, Partizan Yo­
lu, Halkın Devrimci Öncüleri gruplarından tutuklular, bu koşullarda giyme­
yeceklerini açıkladılar.
Tutuklular tek tip elbise giyenler ve giymeyenler olarak bölündü. Kimlik
kartı takılmadığı için tek tip elbise giyenler tekrar avukat, ziyaret ve hava­
landırma gibi haklanndan mahrum kaldı. Tartışmalar sürerken, bazı grup­
lar kimlik kartı da takıp avukat, aile görüşü ve havalandırma haklanndan ya­
rarlanırken, 15 Kasım 1985’te, tek tip elbise giymeyenler havalandırmaya ve
avukat görüşüne çıkarıldı. Bu beklenmeyen gelişme, tek tip elbise giyenlerin
o ana kadar savunageldikleri “devletin tek tip elbisede geri adım atmayaca­
ğı” şeklindeki görüşlerinin yanlışlığını gösterdiği gibi, cezaevinde de apaçık
iki ayn uygulama yürürlüğe girmiş oldu.
Yaptınmlarm tek tip elbiseyle sınırlı olmayacağını söyleyenleri doğrula­
yan gelişmeler Metris Askeri Cezaevi’nde yaşanıyordu. İdare burada tek tip
elbise giyilmesinin yetmediğini, aile, avukat görüşü, havalandırma hakların­
dan yararlanabilmek için bunun yanı sıra elbisenin ön düğmelerinin iliklen­
mesini ve soyunarak aramanın kabul edilmesini istiyordu. Metris’te tek tip
elbisenin, idarenin şartlanna karşın giyilmesine 6 Kasım 1985’te karar veril­
mesi ile askeri yetkililerin, üç yıldır sürdüregeldikleri bu baskı, işkence ve
yasak politikasından geri çekilmesi aynı zamanda gerçekleşti. Rejimin “nor­
malleşme” sürecinin cezaevlerindeki yansımasıydı bu. Askerler, 19 Kasım’da
İstanbul’da sıkıyönetimi kaldırmayı planlıyordu.
Cezaevinin ağır tecrit ve baskı atmosferinde fark edilmesi güç olan bu de­
ğişen koşullarda, tutuklularm avukat görüşü ve mahkemeye çıkma gibi sa­
vunma ve revir, hastane gibi yaşamsal haklardan mahrum edilmesinin yasal,
hukuki bir dayanağı ve açıklaması yoktu. Bu nedenle, Metris Askeri Cezae­
vi arazisi içindeki kapalı basketbol salonunda ana davalan görülen Devrim­
ci Solcular, bir ay sonra Sağmalcılar Özel Tip’ten Metris Askeri Cezaevi’ne
sevk edildiler. Devrimci Sol davası tutuklulannın şevki, Metris Askeri Ceza-
evi’ndeki baskı döneminin fiilen sonu anlamına geliyordu. 500 civarında tu-
tuklunun kaldığı Metris’te, tek tip elbise giymemekte direnen 34 kişi, ceza­
evinin, diğerleriyle ve birbirleriyle bağlantı kuramayacakları en uzak ve en
kötü iki koğuşuna konulmuştu. Metris’te diğer siyasi grupların tümünün tek
tip elbise giydiği Kasım ayı başından beri, aşağı yukarı bir buçuk aydır bu
tecrit koşullarında yaşıyorlardı. Şimdi ise tecrit son buluyordu. Metris’in “iş­
kenceleriyle ünlenmiş” askeri yöneticileri de, yukarıdan gelen talimatlardan
olsa gerek, bir şeylerin değiştiğini fark etmiş, davranışlarını değiştirmişti.
1986 Ocak ayında tek tip elbise giymeyenlerin kazak, kot pantolon alma­
larına ve görüş, havalandırma ve mahkemeye bu giysilerle çıkmalarına izin
verildi. Sağmalcılar Özel Tip’te kısa bir süre yaşanan iki ayrı uygulama, bu­
rada da ortaya çıkmıştı. Tek tip elbise giymeyenler kot pantolon ve kazak­
larıyla avukat, havalandırma vb. çıkarken diğerleri tek tip elbise şartıyla bu
haklarını kullanabiliyordu. Daha ılımlı yeni yönetici ve görevlilerin -k i hepsi
askerdi- atanmasıyla yeni bir yönetime hazırlanan cezaevi idaresi de eski ıs­
rarlarından vazgeçince birkaç ay sonra tüm tutuklular tek tip elbiseyi çıkar­
dı. Ve bir dönem kapandı.
Devrimci Solcular, sıkıyönetimin kaldırılmasından iki hafta kadar önce
Metris’te idareye dilekçe vererek tip elbise giyen siyasi gruplan, “direnişin le­
hine gelişen koşullan görememek’Te eleştiriyor, “konjonktürel durumu doğ­
ru analiz edemeyenlerin öngörüsünden ve ileri görüşlü önderliğinden söz
edilemeyeceğini” söylüyordu.

Yeniden yükseliş
Cunta nasıl önce cezaevlerine gelmişse yine önce cezaevlerinden çekildi. Si­
yasi tutuklular tıpkı 1980 Temmuz-Ağustos’unda askeri cuntanın gelişin­
de olduğu gibi 1985 Kasım’mda da çekilmesinin ilk işaretlerine tanık oldu.
Metris Askeri Cezaevi’nde 1986’da temel haklann büyük oranda tanırtdığı sı­
rada, dışarıda da kısmi bir serbestliğin işaretleri olan örgütlenme girişimleri,
protestolar görülmeye başladı. Çok sıkı polisiye tedbirler ve yasal baskılarla
çevrelenmesine karşın bu serbestlik, o güne kadar gizli, illegal ve küçük çev­
relerde varlıklannı sürdürebilen muhalif, devrimci, sosyalist fikirlere, ezop
diliyle ve büyük bir temkinlilikle de olsa yavaş yavaş açık alana çıkma şansı
veriyordu. Cuntanın ağır baskı atmosferi kısmen dağılmıştı. Başlangıçta im­
za kampanyaları, toplu dilekçeler, açlık grevleri gibi çeşitli toplum kesim­
lerinden küçük gruplann sorunlannı dile getirdikleri pasif eylem biçimleri,
1987’den sonra grev, gösteri, miting gibi daha aktif biçimlere büründü. Öğ­
renci demekleri fakültelerde çoğaldı, sosyalist gruplar da yasal dergileriyle
 birer birer ortaya çıktı. Toplumda ve sosyalist cephede bu hareketlilik yavaş
ama istikrarlıydı, 1989-91’e gelindiğinde işçilerin, memurların, öğrencilerin
hakları için ayağa kalktığı sosyalist grupların yeni kuşak devrimcilerle çoğal­
dığı, adeta 12 Eylül öncesi toplumsal atmosferin bir benzeri yaşanıyor gibiy­
di. Yüz binlerce işçinin Bahar Eylemleri, 1 milyonu aşkın işçinin katıldığı 3
Ocak 1991 genel grevi, memurların, üniversitelilerin protestoları, toplumsal
hareketliliğin doruğunu temsil ediyordu. 1991 Ocak’mdaki 70 bin Zongul­
dak işçisinin Ankara yürüyüşü ise işçi eylemlerinin finaliydi.
1986-1989 hem toplumsal ve hem de sosyalist hareketin küçük adımlar­
la ilerlediği bir gelişme evresi; 1990-91 ise sıçrama yapması gereken bir üst
evresi gibi görünüyordu. Aslında pek çok şey göründüğünden daha karma­
şıktı, bu konuda sadece uluslararası alanda SBKP’nin genel sekreteri Gorba-
çov’un umutla başlayıp yıkımla biten “glasnost” ve “perestroyka”sım ve bu­
nun sonuçlarını anmak bile yeterli. Türkiye’de ise 1984’ten beri büyüyen si­
lahlı Kürt hareketi, devletin “düşük yoğunluklu savaş” stratejileri geliştir­
diği, iç ve dış politikasının adeta kilit sorunu haline gelmişti. Bu, belirli bir
coğrafyayla ve ulusal perspektifle sınırlanmış görünse de toplumun bütünü­
nü paralize eden son derece karmaşık bir sorundu.
Sosyalist hareket, her ne kadar aksini iddia etse de, bu dönemin üstesin­
den gelecek ne örgütsel ne de teorik-politik donanıma sahipti. Aksine 12 Ey­
lül öncesinin TKP, Devrimci Yol, Kurtuluş gibi kitlesel grupları eski örgüt-
sel-siyasal bütünlüklerini kaybetmişti. Bu döneme kadrolarını ve çizgisini
koruyarak girmeyi başaran Devrimci Sol’du. Toplumsal hareketin gelişimiy­
le bağlantılı olarak dönem boyunca adım adım büyüdü; radikalliği ve kitle-
selliğiyle sosyalist grupların tümünü gölgede bıraktı. Aynı zamanda bu ge­
lişme, solun ana gruplarının o sıradaki düşünce ve pratiğinden bir kopuştu.
Diğerleri daha çok geçmişin muhasebesi, neyi nasıl yapacaklarına dair bir iç
tartışmayla girdikleri bu süreci, SSCB’nin dağılmasıyla eski ilke ve kavram­
ların tartışmalı hale geldiği, bir türlü politik-örgütsel karşılığı bulunamayan
yeni bir sosyalizm ve örgüt arayışıyla noktalarken; Devrimci Sol bu süreç­
ten, THKP-C’de simgelenen akımın olduğu kadar geleneksel komünist hare­
ketin ilkelerinin de savunucusu olarak çıktı. 1990’ların ilk yarısında sosya­
list sol, Devrimci Sol (daha sonra DHKP-C) ve geleneksel Marksist-Leninist
ilkelerin savunucusu küçük illegal gruplar ile TKP, Devrimci Yol, Kurtuluş,
TKEP ve TDKP gibi legalizmi benimseyenler olarak iki kampa bölündü. Za­
manla iki tarafın da birbirini anlayacak ortak kültürel zemini kaybedeceği,
keskin bir bölünmeydi bu.
Devrimci Solcular yeni döneme tek tip elbise ve ölüm orucunda simgele­
nen direnişleriyle, cunta karşısında devrimci onuru korumuş, siyasi tutuklu­
luğun fiili haklarını elde etmiş olmanın moraliyle girdi. Metris, Istanbul’day-
dı ve bu şehir her türlü muhalif, devrimci hareketin olduğu kadar Devrimci
Sol’un da örgütlenme merkeziydi. 12 Eylül’ün en fazla sanık sayısına sahip
siyasi davalarından Devrimci Sol ana davası hâlâ Metris Baştabya’nm spor
salonunda kurulmuş sıkıyönetim askeri mahkemesinde devam ediyordu.
Cezaevi t e mahkeme,’ şimdi kamuoyunun gözleri önüne serilebilen 12 Ey-
lül’deki direnişin süregelen tanıklığıydı. 12 Eylül’ün Metris’i “direniş odağı”,
mahkemeleri “devrimci kürsü” haline getirilmiş, cuntanın teslim alma poli­
tikası boşa, çıkarılmıştı. Devrimci Solcuların cezaevi ve dışarıdaki örgütlen­
meleri bu moral etki üzerinde yükseldi.
Sol grupların bir bölümünün cunta sürecinde uyguladığı ricat taktiğine
Devrimci Solcular yeni girilen bu süreçte başvurdu. Örgütün durumu poli­
tikleşmiş askeri savaş stratejisinin gerektirdiği silahlı mücadeleyi sürdürme­
ye elverişli değildi. Bir “güç toplama”, “hazırlık” evresine ihtiyacı vardı. Ri­
cat, “örgütsel inşa”nın gerçekleşeceği, “faaliyetin esasını içe dönük” çalışma­
ların, kadroların “teorik, ideolojik düzeylerinin yükseltileceği”, siyasi poli­
sin yeni teknolojik takip yöntemlerine karşı yetkinleştirileceği ve “kadro ça­
lışması yapılabilecek” bir kitle temelinin yaratılacağı dönem olacaktı. Niya­
zi Aydın’m 1985 Ekim’inde tahliye olmasının ardından, onun yönetiminde
dışanda dağılmış ilişkilerin toparlanacağı illegal bir yönetici çekirdek de ku­
ruldu. Ricat, içeriyle dışarının sinerjisiyle gelişti.
Metris Cezaevi, lider ve yönetici kadronun toplandığı, ideolojik-örgütsel
bütünlüğü temsil eden “doğal” merkezdi. İdeolojik birliğin sağlandığı ve gü­
vence altına alındığı yer de orasıydı. “Hakliyiz Kazanacağız” isimli, 49 imza­
lı (daha sonra bu sayı artmıştır) savunma Devrimci Sol’un siyasal görüşleri­
nin ayrıntılı bir açıklamasıydı; geçmişin siyasi çizgisine ve mücadelesine sa­
hip çıkan ideolojik birliğini temsil ediyordu. Dursun Karataş’m ileriki yıllar­
da bir “başucu kitabı” olarak niteleyeceği savunma, propagandif ve yargıla­
yan üslubuyla 12 Eylül mahkemelerinin “devrimci kürsü” haline getirilişi­
ni de simgeliyordu. Daha önce yalnızca az sayıda tutuklu yakınının görül­
düğü mahkeme salonunun tribününü bu kez “Devrimci Sol Güçlerdin76 de­
mokratik alanda faaliyet gösteren yüzlerce taraftarı doldurmuştu. Mahke­
me salonunda okunması aylarca süren 1.159 sayfalık savunmanın basında
en çok yankı uyandıran bölümü “12 Eylül Suçluları” başlıklı, kimi gazetele­
rin “Dev-Sol’un ölüm listesi” diye sunduğu isim listesiydi. 1990’da başlayan
silahlı eylemler sırasında gazeteler sık sık bu listeye atıfta bulunarak suikast
haberlerini verecekti.
1987 Ağustos’unda açlık greviyle aynı davadan yargılananların aynı ko­
ğuşlarda kalabilme haklarını elde etmesi, savunmanın tutuklularm tümü­
nün katılımıyla hazırlanmasını kolaylaştıran faktördü. Yine de bu metin, ör­
76 Devrimci Sol, açık faaliyetinde “Devrimci Sol Güçler” adım kullanıyordu.
 gütün bir-bir buçuk yıl sonra uğrayacağı köklü değişimin ipuçlarını vermi­
yordu. Kuruluştan beri vurgulandığı gibi, önemli olan aynı görüşlere sahip
olmak değil, uygulamada aynı anlayışa sahip olabilmekti.
Cezaevi (Sağmalcılar) legal yayının önemli yazılarım kaleme almak, yön­
lendirici olmakla kalmadı; bir cephe gerisi gibi de çalıştı. Üniversite işgalle­
ri, boykotlar, gösteri ve yürüyüşler nedeniyle başta öğrenciler olmak üze­
re değişik kesimlerden yüzlerce insan 1988-1991 arasında kısa süreli tutuk­
lanmaları sırasında cezaevinde disiplinli ve örgütlü bir yaşam kurmuş eski
kuşakla yüz yüze tanışma imkânı buldu. Eskiler de yeni kuşak taraftarları­
nı tanımakla kalmadı, onlar için sıkı eğitim programlan hazırladılar. Siya­
si polisin çabucak fark ettiği ve cezaevi yöneticilerine ateş püskürdüğü bir
“aymazlık”tı bu, ama cezaevi kelimenin gerçek anlamıyla “devrimci okul”a
dönüşmüştü.
Son olarak cezaevleri, sadece Devrimci Solculann değil genel olarak dev­
rimcilerin cunta sonrası kamuoyunun geniş kesimiyle ilk siyasal teması kur­
dukları araçtı. Temel konu işkence ve insan haklarıydı, ama muhalifler ve
sosyalistler açısından cuntanın siyasi eleştirisi, devrimci tutuklulara ve onlar
nezdinde devrimci mücadeleye sahip çıkılması gibi anlamlar taşıyordu. 12
Eylül döneminde işkence ve direniş, sansür nedeniyle basın aracılığıyla ka­
muoyuna ulaşmamış olsa da, ilgili herkes fısıltı gazetesiyle yaşananlann bil­
gisine sahip olmuş ve toplumda bir duyarlılık oluşmuştu. Sansürün gevşe­
mesiyle insan haklan ihlalleri, cezaevlerinde olup bitenler gazetelerde, der­
gilerde artık sıkça yer alabiliyordu. Uluslararası insan hakları kuruluşları­
nın yakından izlediği, işkence, savunma ve hak ihlallerini rapor ettiği; cun­
tanın insanlık suçlannın süregelen tanıklığı ve “demokratikleşme” iddiasın­
daki rejimin zayıf noktasıydı.
Cezaevlerindeki açlık grevleri duyarlılığı daha da artırıyor, tutuklu yakın­
lan başta olmak üzere aydınlann, yazarlann farklı çevrelerden muhaliflerin
desteğini kazanıyor, resmi ideolojinin sözcülüğüyle bilinen büyük ulusal ga­
zeteler dahi tutukluların “haklı talepleri”ne yer veriyordu. Hükümet ve as­
keri yetkililer de tutuklulann sorunlarım çözmek için uğraş verdiklerini söy­
lüyor, geçmişte kapılannı yüzlerine kapadıkları tutuklu yakınlannı dinliyor­
du. Kamuoyu baskısı nedeniyle tutuklulann açlık grevleri de taleplerinin ka­
bulüyle sonuçlanıyordu. Sonunda askeri yetkililer işkence ve insan hakları
ihlali konusunda en çok adı çıkmış üç cezaevini, Diyarbakır, Mamak ve Met-
ris’i 1988 yılında gazetecilere, yerli ve yabancı heyetlere açtı. Gazeteler, der­
giler günlerce bu cezaevlerindeki izlenimlere ve anlatımlara yer verdi. 1986-
90 yılları arasında cezaevleri konusu dergi ve gazetelerin gündemlerinden
eksik olmadı. Cezaevleri toplumsal duyarlılığını koruyan bir konu olmayı
sonraki uzun yıllar boyunca da sürdürdü.
 Bu duyarlılık, dışarıda sınırlı taraftar topluluklarıyla varolan illegal dev­
rimci grupların daha geniş kesimlere ulaşmasını sağlayan politik zemindi.
Bu deneyim, başta DHKP-C olmak üzere, illegal çalışmayı temel almış ra­
dikal grupların, ileride tekrarladıkları politik mücadele biçimini aldı. 1996
ve 2000-yıllarmdaki ölüm oruçları birbirlerinin adeta bir tekrarıydı. Radikal
grupların ortaklaşa eylemi olan 1996 ölüm orucu, onlarla kesin olarak ay­
rışan legal sosyalistlerin, insan haklan savunuculannm, aydın ve yazarların
desteğini kazandı ve hükümetin geri adım atması, haklann elde edilmesiy­
le sonuçlandı. 2000 yılının ölüm orucu da başlangıçta aynı havayı yaratmış­
tı, fakat “Hayata Dönüş” operasyonunun ardından tam tersine evrilerek, le­
gal sosyalistlerin, giderek de radikal gruplann dahi ilgi göstermediği, toplu­
mun kesif duyarsızlığı altında DHKP-C’li bir grup tutuklu ile yakınının yıl­
larca süren gözlerden uzak eylemine dönüştü.77
Cezaevlerinin cuntadan çıkışta oynadığı özgün rol, yasal alanda ilk örgüt­
lenme girişimlerinin tutuklu yakmlanndan gelmesinin de nedeniydi. Aileler
cunta döneminde yakınlanmn hakları için bir araya gelmeyi, mücadele et­
meyi başarmış istisnai bir toplumsal gruptu. Bu yüzden muhalifler nezdinde
saygın bir yere sahiptiler. İlk demeği, Devrimci Solcu tutuklu yakınlan kur­
du: Tutuklu ve Hükümlü Aileleri Yardımlaşma Demeği (TAYAD). TAYAD,
3 Şubat 1986’da diğer siyasi gruplann tutuklu yakınlanmn bir araya geldiği,
kuruluşuna aydınların öncülük ettiği İnsan Hakları Demeği’nden (İHD) altı
ay önce kurulmuştu. İki kurum arasında kuruluşlar sırasında başlayan ger­
gin ilişki, yıllar boyu sürdü. TAYAD, bunu istese de, İHD gibi çeşitli siyasal
eğilimlerin tutuklu yakmlannı da kapsayan bir özelliğe ulaşamadı.
TAYAD, Devrimci Solcu tutuklularm, politik bir içerik verdiği tutuklu ya­
kınlan örgütlenmesinin bir ürünüydü. Sadece cezaevi sorunlarını kamuoyu­
na anlatmakla yetinmiyor, yakınlanmn siyasi düşünce ve direnişlerinin taşı­
yıcılığını da üstleniyorlardı. Adalet Bakanı Mehmet Topaç’ın bir görüşmede
öfkelenerek “Çocuklannızla aynı ağızdan konuşup onların bıraktığı yerden
yoksa siz mi devam ettiriyorsunuz?” sözlerine “Eğer yaptıklarımıza*, çocuk­
larımızın bıraktığı yerden devam etmek deniyorsa, evet biz onların bıraktı­
ğı yerden devam ediyoruz” demişlerdi.78 Kararlı, cesur ve ısrarlı çabalany-
la cezaevi idareleri nezdinde de örneğin 1987 açlık grevinin sona erdirilme­
sine ilişkin görüşmelerde bulunmalan gibi bir ağırlığa ulaştılar. Emek sine­
masında bini aşkın kişinin katıldığı siyasi tutuklulara destek gecesi (14 Şu­
bat 1987), Bayrampaşa’da yaklaşık 2 bin kişinin katıldığı “Tutsaklara Özgür­
lük” mitingi (6 Aralık 1987), TAYAD’m önayak olduğu kitlesel toplantılar­

77 Bkz. Ek 2.
78 Tutsak Aileleri, 12 Eylül ve TAYAD,(der.) Gülten Şeşen, Haziran Yayınevi, tstanbul, Aralık 1991,
s. 152-155.
 dı ve bunlar Devrimci Sol’un 12 Eylül’den sonra açık çalışmasının ilk kitle­
sel örnekleriydi. Aynı zamanda sosyalist hareketin öncülük ettiği ilk kitlesel
eylemler özelliğini de taşıyorlardı.
TAYAD’la başlayan yasal alandaki çalışmaları aylık Yeni Çözüm dergisi
(Aralık 1986) ve Demokratik Mücadelede Kadınlar Derneği (DEMKAD-Ara-
lık 1987) izledi. Yeni Çözüm, Ankara, Adana, İzmir, Bursa gibi birçok şehir­
de kurduğu bürolarla bir örgütlenme merkezi gibi çalıştı, özellikle üniversite
gençliği içinde taraftar topladı. DEMKAD daha çok gecekondu bölgeleriyle
ilgiliydi. Küçük gruplar halinde olsa da, hayat pahalılığını ve zamları protes­
to eden tencereli eylemleri, Hürriyet’in önünde kadın ve çocukların zammı
protesto gösterileriyle basının dikkatini çekmişlerdi. İlk örgütlenmeler için­
de diğer önemli girişim Ortaköy Kültür Merkezi’nde (daha sonra İdil Kültür
Merkezi) odaklanan Grup Yorum gibi en popüler devrimci müzik toplulu­
ğunu yaratacak olan “devrimci kültür” çalışmalarıydı. Kitle örgütleri, yaratı­
cı eylemleriyle sık sık merkez-ulusal gazetelere haber oluyorlardı.
Ricat döneminde silahlı eylemler görülse de asıl ağırlığı “ekonomik-de-
mokratik mücadele” diye nitelenen, demokratik örgütlenme ve haklarla ilgi­
li yasal ve açık alandaki çalışmalar oluşturuyordu. Öğrencilerden memurla­
ra, hemşirelerden avukatlara, işçilerden mahallelere uzanan çeşitli kesimler
içinde adım adım gelişen örgütlenme çalışmalarıyla geniş bir sempatizan ağı
oluştu. 1990’a gelindiğinde “Devrimci Sol Güçler” üniversiteli gençlik, ma­
halleler, memur sendikalarında en etkili sosyalist güç durumuna ulaştı. Ma­
hallelerde 40’a yakın kültür ve yardımlaşma derneği bulunuyordu. AKAD,
BİKAD, EKAD, HAKAD, SULKAD ya da ÜM-DER, YEN-DER gibi kısalt­
malara sahip bu demekler, Alibeyköy, Gültepe, Bakırköy, Okmeydanı, Bağ­
cılar, Esenler, Gazi, Ümraniye, Şamandıra, Sultançiftliği, Kartal gibi İstan­
bul’un birçok mahalle ve semtinde halkın yerel sorunları etrafında örgütlen­
mesi amacıyla kurulmuştu. Bu mahallelerden en ünlüsü kuşkusuz, “Devrim­
ci Sol’un kalesi” diye nitelenen Küçükarmutlu’ydu. Altyapısından imar plan­
larına, evlerin dağıtımına kadar her türlü sorunun çözümüne Devrimci Sol­
cular öncülük ediyordu; mahallenin yıkımına ilişkin girişimler her seferinde
direnişlerle engellendi. Birçok mahallede yüzlerce, hatta binlerce mahalleli­
nin katıldığı su, kanalizasyon vb. sorunlar için gösteriler, yürüyüşler düzen­
lendi. Esenler, Halkalı ve Sultançiftliği’nde 1990 yazında binlerce mahalleli,
su talebiyle belediyelere yürüdü. Mahallelerdeki örgütlenmeler, örgütün şe­
hir küçük burjuvazisinin desteğini kaybettiği 1994 sonrasındaki yıllarda da
varlığını korudu.
Demokratik mücadelenin temel perspektifi “kendisini yasalarla sınırlama­
yan meşruluk”tu. Yasalann gerçekte hak ve özgürlüklerin kullanılamayacak
biçimde hazırlanmış olduğu 12 Eylül düzeni içinde aslında pek çok muha­
 lif açısından geçerli bir yaklaşımdı bu; Devrimci Solcuları ayırt eden ise iradi
politikalarla süreci ilerletme fikriydi. Yayın, dergi, demek, gösteri, devrim­
ci propaganda vb. demokratik haklar fiilen kazanılmah, toplu dilekçeler, aç-
- lık grevleri gibi pasif eylem biçimlerinden gösteri ve yürüyüşlere uzanan da­
ha akti^biçimlere geçilmeliydi. Kolluk güçlerinin müdahalelerine karşı pa­
sif ya da aktif bir direniş sergilenmeliydi. Mesele kadro ve taraftarlardan baş­
layarak, ruh halini ve koşullan gözeten iradi bir çabayla kitle hareketini ra­
dikalleştirmekti.
Cezaevlerinden tahliye olan eski kadroların öncülük ettiği bu mücadele
tarzı, cezaevleri direnişinin verdiği bir esinle, özellikle gençlik içinde adım
adım gelişti ve bir avuç göstericiden yüzlercesinin toplanabildiği, polisle ça­
tışmaların görüldüğü gösterilere dönüştü. Bunların en önemli örnekleri ise
1988 ve 1989 1 Mayıslarıydı. 1 Mayıs’ı Taksim’de kutlama amacındaki her
iki gösteri, polisin sert müdahalelerine karşı kol kola ya da taş ve sopalarla
direnen, 4-5 bin kişinin toplanabildiği radikal bir “Devrimci Sol Güçler” kit­
lesinin yaratıldığını gösteriyordu.
Radikal kitle hareketi, demokratik hakların elde edilmesinde kararlı bir
topluluğun yaratılmasının ötesinde, silahlı mücadele yoluyla iktidan almaya
çalışacak bir örgütün, kitle tabanının sahip olması gereken özelliklerini de
anlatıyordu: Eylemini düzenin yasallığınm dışında sürekli kılabilen, bu yolla
devrimci hareketin tabanı olan halk topluluğu. Böyle bir halk topluluğunun
sürekli varolabilmesinin koşulu, onu “sürekli devrimci mücadele” içinde tu­
tabilmekten geçiyordu. Şöyle deniyordu: ‘“Maddi yaşamın bilinci belirledi­
ği’ gerçeği, devrimcilerin kitlelere sürekli olarak daha ileri hedefler göster­
me, yeni değer yargıları ve yeni bir yaşam biçimi önermesini; düzenin yasal-
lığı, değer yargılan ve yaşam biçimi dışına taşan sürekli bir eylemlilik içinde
tutulmalarını zorunlu kılar. Emekçi sınıflar ancak böylelikle düzenin yan­
lış bilinçlendirmesinden uzaklaştırılabilir ve sosyalizm yönünde bilinçlen­
dirmenin koşulları oluşturularak, mücadeleye seferber edilebilirler.’*79 Radi­
kallik ise “coşku, irade gücü, cesaret ve atılımcı ruh” olarak tarif ediliyordu.
Örgüt, radikalizmi ancak kendisinde başarılı kıldığı oranda halk kitleleri­
ne taşıyabilirdi. Dolayısıyla en başta örgütün kurmayı, yani önderliği radika­
lizmin gerektirdiği “psikolojik-moral güçlere sahip olmalı”ydı. Buna sahip
olmayan önderlikler, devrimci savaşı zafere ulaştıramazdı:

...öncünün oynayacağı rol, yakacağı kıvılcımla ve yaratacağı gelenekle kitle­

lerin mücadeleye aktif katılımı yolunu açmak olacaktır. Bu ise, sağlam moral
değerlerle donanmayı ve psikolojik-moral savaşın gereklerini ciddi biçimde

79 “Sınıf Mücadelesinde Psikolojik-Moral Savaş ve Direniş Ruhu”, Yeni Çözüm, sayı 6, Temmuz-
Ağustos 1987.
 yerine getirmeyi gerektirir. Kendisini böylesi bir misyona göre hazırlamayan
önderliklerin, sınıflar savaşını başarıya ulaştırmaları olanaksızdır.80

Devrimci Solculara göre, 12 Eylül yenilgisini ağırlaştıran “moral değer­

lerin yitirilmesi”ydi. Devrimci örgütler darbeler yemekle kalmamış, “polis­
te, cezaevlerinde ve cuntanın mahkemelerinde teslimiyetçi bir pratik” ser­
gilemişti. Bu teslimiyet dalga dalga devrimcilere, sonra onlara sempati du­
yanlara, halka kadar yayılmış, davayı ret eğilimlerinin güç kazanmasına ve
ideolojik savrulmalara yol açmıştı. Solda güç kazanan Marksist-Leninist il­
kelerin reddedilmesi eğilimlerinin, uzlaşmacı, düzen içi siyaset arayışları­
nın kaynağında bu “inanç yitimi” vardı. Yani inanç ile teori-politika arasın­
da bir özdeşlik söz konusuydu. Bunun sorumluları da “devrimci örgütlerin
önderlikleri”nden başkası değildi. 12 Eylül yıllarında “direnme” yerine “geri
çekilme” adı altında mücadeleyi “tatil etmeyi” seçenler, şimdi düzenle uzlaş­
ma eğilimleri içine girmişti. Devrimci Sol da yenilmişti, ama bu yenilgi “as­
la solun yenilgisiyle” özdeşleştirilemezdi. Ağır darbelere rağmen “geri çekil­
me”, “kendini koruma” taktiği izlenmemiş, “direnme hattı” terk edilmemiş­
ti. Yenilgiye yol açan “örgütsel zaaf ve eksikler” tespit edilmiş, bunların aşıl­
ması için uğraş verilmişti. “Direnme hattını koruyanlar”, “eksik ve zaafla­
rıyla mücadele edenler”, diğerlerine göre çok daha ileri noktadaydılar. Şöy­
le deniyordu:

12 Eylülle birlikte hareketimiz de bir yenilgi süreci yaşadı, ama bu yenilgi

boyutları ve yarattığı sonuçlar itibariyle solun geneldeki yenilgisiyle bir tutu­
lamaz. Bir defa hareketimiz solun içine düştüğü ideolojik bunalıma yuvarlan­
madı, örgütsel yok oluş noktasına gelmedi; en önemlisi de, uzunca bir süre
alt düzeyde sürse de gücü oranında mücadeleyi sürdürmekten vazgeçmedi,
direniş hattını korumayı başardı. Bugün sol ile kıyaslandığında daha olumlu
bir konumda olmamızın temel nedeni budur.81

Direniş, devrimci varoluşun koşuluydu.

1990 Mart ayında yayınlanan “Kendini Yaratma Savaşı Kazanılmıştır” baş­
lıklı makalede, Devrimci Sol’un lider, yönetici ve militan kadrolarının, 12
Eylül’de işkenceli sorgularda gösterdikleri “zaaflı” tutumun, cezaevi ve mah­
kemelerde yıllar süren ölüm pahasına direnişler içinde “özel bir savaş”la
“aşıldığı” ve “kendisini yenilemeyi” başardığı belirtiliyordu. Siyasi polisin iş­
kencesi karşısında Dursun Karataş’m gösterdiği “zaaflı” tutum, gerek basın,
gerek devletin resmi görevlileri gerekse de sol gruplarca Devrimci Sol’un ra­
dikalizminin karşısına sık sık bir propaganda malzemesi olarak dikilmişti.

80 A.g.m.
81 “Yolun Neresindeyiz?”, Dava Dosyası II, s. 14.
Bu “zaaf’ karşısında “liberal” davranılmamış, “cezaevleri ve mahkemelerde
yıllar süren can bedeli direnişlerle” “kendini yenileyerek” aşılmıştı.

Eğer 12 Eylül sonrası süreci devrimci hareket ve onun insanları açısından de­
ğerlendirmek gerekirse, bu süreç, bütün diğer görevlerin yanında bir özel sa­
vaştı, poliste şu veya bu düzeyde olumsuzluk gösteren her düzeyde hareket
insanının kendini yeniden yaratma savaşıydı ve biz bugün rahatlıkla şunu
söylüyoruz ki, bu savaş kazanılmıştır!82

Dursun Karataş, 1989 yılının Aralık ayında kadrolardan liderlik için

onay istediği yazısında da kendi özelindeki “kendini yenileme”yi şöyle an­
latıyordu:

Hiç hatalanm, olumsuzluklarım yok muydu diye sorabilirsiniz. Kuşkusuz

vardı. Yıllardır dillere pelesenk edilen şube tavrı... nedeni, gerekçesi ne olur­
sa olsun, düşmana hiçbir bilgi vermemek, hiçbir şey kabul etmemek en ide­
al olanıydı. Bu noktada moral yitimine uğradım, inanç zayıflığına düştüm. Ve
bu durum gereksiz bazı kabulleri ve olumsuzlukları beraberinde getirdi. Bu
bir ihanet değil, dizginsiz bir çözülme değil, ama olmaması gereken bir du­
rumdu. Reformist küçük burjuva bir tavırdı. Hareketi çok zarardan kurtar­
mak için, en az zarara razı olmaktı.
Bu olumsuzluk, devrimci yaşantımı lekeleyen bir durumdu. Yok olmamak,
sıradanlaşmamak oligarşinin zaferini sağlamamak, inançlarıma bağlı kalmak,
geleceğe yürümek için mutlaka kendimi aşmam ve kendimi yeniden var et­
meliydim. Bu acımasız bir savaştı. Her yandan kuşatma altına alınmış bir in­
sanın, kuşatmayı yarma savaşıydı.

“Kendini yaratma savaşı”, 12 Eylül gibi, kıstırıldığı en elverişsiz koşullar­

da zaafa düşmüş bir devrimci örgütün ya da devrimcinin, direniş/mücade­
le içinde kendini yenilemesiydi. Zaafı teorileştirenler, adım adım ya da hız­
la düşmanın iradesine teslim olma sürecine giriyor demekti; bu da ideolojik
çözülüş ve dağılmaydı. 12 Eylül sürecini “inançları ve ideolojisinden Sapma­
dan, dağılmaya uğramadan” atlatan Devrimci Sol ile “ideolojik bir erozyo­
na uğrayarak, dağılarak” yenilen Türkiye solu arasındaki temel aynm buy­
du. “Direniş”, “kendini yaratma savaşı”, “teslimiyet” gibi devrimci varoluş­
la ilgili Devrimci Sol’un 12 Eylül koşullannda, özellikle de cezaevleri dire­
nişinde geliştirdiği yaklaşım, örgüt içi yaşamın, sol gruplar ile ilişkiler kadar
düzenle savaşımının da stratejik unsuru haline geldi. “Savaşta iki irade çatı­
şır”, “Gerçek anlamda zafer ve yenilgi, düşmanın iradesini kabul edip etme­
mede düğümlenir.”83 Devrimci örgütün ya da devrimcinin yenilgisi fiziksel
82 Yeni Çözüm, sayı 33, Mart 1990’dan aktaran Yeni Çözüm Seçmeler, s. 828.
83 Dursun Karataş, aktaran Devrimci Sol, sayı 22.
yok oluşu değil, düşmanın iradesine boyun eğişiydi. Bu da ideolojik bir tes­
limiyetten başka bir şey değildi.
Direniş sadece güncel varoluş koşulu değil, geleceğe miras kalacak, gele­
ceğin inşa edileceği, halka iletilecek bir mesajdı. THKP-C’nin Kızıldere’sin-
den miras kalan, 1984’te tek tip elbiseye karşı ölüm orucuyla yemden üreti­
len, 12 Temmuz 1991 ve 16-17 Nisan 1992 çatışmalannda ve nihayet F ti­
pi cezaevlerine karşı ölüm oruçlarında sürecek “zaferi” güvence altına alan
bu “devrimci ruh”tu.

Liderin dönüşü
Sağmalcılar Cezaevi’nden 1989 yılı sonunda birbiri ardına gerçekleşen firar­
lar, Devrimci Solcuların, soldaki prestijini doruğa çıkaran eylemlerdi. Firar­
ların ilki lider Dursun Kara taş ile Bedri Yağan’ın 25 Ekim 1989’da Sağmalcı­
lar Cezaevi’nden belirlenemeyen bir yöntemle kaçmasıydı. Firarlar 1990 yıl­
başında Sinan Kukul ve Mürsel Göleli’nin, 28 Mayıs 1990’da Aslan Şener Yıl­
dırım, Aslan Tayfun Özkök, İbrahim Erdoğan ve Ali Kırlangıç’m aynı ceza­
evinden firarlarıyla sürdü. Kaçanlar önde gelen kadrolardı. Dursun Karataş,
Bedri Yağan ve Sinan Kukul savunmayı parafe eden üç kişiydi ve Devrimci
Sol’un yönetici çekirdeği gibi algılanıyordu; diğer firarilerle birlikte yönetici
bir kadro grubu özgürlüğüne kavuşmuştu. 1988-90 yılları arasındaki olağan
tahliyeler de hesaba katıldığında 12 Eylül’den beri tutuklu bulunan neredey­
se bütün eski deneyimli kadroların artık cezaevi dışında olduğu söylenebilir­
di. 1989 yılının Ekim, Kasım, Aralık aylan boyunca pek çok baskına rağmen
firarilerin izlerine rastlanamaması örgütün siyasi polisin denetimi dışına çık­
mış bir illegal aygıtı kurmayı başardığının göstergesiydi. Devrimci Sol’un ör­
gütsel bir atılım yapacağı kesindi.
Partileşme, kuruluştan beri iradi-merkezi bir süreç olarak tanımlanmıştı.
Bu iradeyi örgütün yönetici grubu olan, kimi zaman merkez komitesi olarak
da adlandırılan “merkezi organizasyon” temsil ediyordu. Bu organizyonun
seçilişi, işleyişi ve örgütle ilişkileri, belirli bir tüzüğe dayanmaksızın, hayli es­
nek hareket etme imkânı sağlayan, mücadele içinde gelişen “güven” ve “ikna”
ilişkilerine dayanıyordu. Mücadelenin doğal seyri içinde ilk merkez komite­
si, herhangi bir önleme karşı, kendisinin yerine geçecek alternatif bir yöne­
tim seçmişti ve tutuklamalann ardından da bu alternatif yönetim görevi üst­
lenmişti. Tutuklamalar ve giderek küçülen ilişkiler ağı içinde sürüp giden 12
Eylül sonrası yıllarda, yönetici komite de görevler de o sırada en uygun kişi­
lerce üstlenilmişti. 12 EylüPden sonra (1981-83 ve 1985-1990) en uzun sü­
re bu organizasyonun siyasi sorumluluğunu üstlenmiş kişi Niyazi Aydın’dı.
Aşağı yukarı 4 yıllık bu zaman diliminde örgüt, 12 Eylül deneyimini ya­
şamış, uzun cezaevi yıllarında beraberliklerini korumuş birçok eski kadroyu
elinde tutmayı başarmış, yeni kuşak pek çok devrimciyi saflarına katmış ve
aktif bir sempatizan çevre edinmişti. Üyelik kriterlerinin, parti organlarının
belirdiği parti-öncesi bir örgütlenmenin imkânları son birkaç yıldır doğmuş
sayılabilirdi. Ancak örgüt, en başta böyle bir partileşmenin önkoşulu sayıla­
bilecek yönetici gücünü yani “liderlik kurumu”nu henüz ortaya çıkarmadı­
ğını düşünüyordu. “Önderlik” Marksist-Leninist örgüt ya da partilerin ne­
redeyse hepsinde olduğu gibi Devrimci Sol için de “tarihsel bir role” sahipti.
Buna karşın 1990’lı yılların başlarına kadar, “önderlik” kavramı, tek bir ki­
şiye değil, merkezi yönetici organa vurgu yapıyordu. 1990’da, bizzat “doğal
önder”in girişeceği köklü dönüşüm sürecinde de, aynı vurgu geçerliydi.84
Bu organ, lider ile onun tamamlayıcısı gibi tasarlanan yakın çevresinin oluş­
turduğu, “her bakımdan birbirlerine güvenen” bir çekirdek kadroyu öngö­
rüyordu. 1990 sonrasının örgütsel-siyasal görüş açısını açıklayan Yolun Ne­
resindeyiz? (Ağustos 1990) broşüründe şöyle deniyordu:

Merkezi düzeyde politika üretebilecek, her şart altında önderlik yapabilecek

ve kendi içinden alternatiflerini çıkaracak, kısaca bir parti çatısını oluşturabi­
lecek önder düzeyde bir liderlik kurumu yaratabildiğimizde...85

Bir başka ifadeyle, bu çekirdek bir başka yazıda şöyle anlatılıyordu:

...en önemlisi de örgütsel şekillenme, örgüt ruhu ve bunun taşıyıcısı, yayıcısı

bir çekirdek yaratılmadan, bu çekirdeğin çevresi güvenilir, ideolojik bağlılığı
ve denenmişliğinden kuşku duyulmayan ileri kadrolarca sarıp sarmalanma­
dan, parti veya seçim esasına dayanan bir örgüt yaratılamaz.86

Deneyimli kadro potansiyeli bakımından örgütün en olgun dönemi kabul

edilebilecek 1990 başında neden böyle bir organa ulaşılamadığı hakkında fi­
kir verebilecek en önemli kayıt, cezaevinde Dursun Karataş, Sinan Kukul ve
Bedri Yağan’dan oluşan üç kişilik komite içinde çıkan anlaşmazlığı konu edi­
nen “1989 Tartışmaları” diye anılan tutanaklardı. Dursun Karataş, eleştiri­
leri karşısında kendisini düzeltmeyen Sinan Kukul’u (18 Şubat 1989) “ken­
di iç hesaplaşmasını yapması ve kendini yenilemesi için” iki ay süreyle gö­
revinden almış, bu karara karşı çıkan ve bir kadrolar toplantısı isteyen Bedri
Yağan için de “inisiyatifinin daraltılması ve sıkı denetim altında tutulması ve
her şeyi bilmemesi gerektiği” (21 Şubat 1989) kararma varmıştı. Her iki ka­
rarı da kadrolar platformunda okumuştu.

84 “Yolun Neresindeyiz”, Dava Dosyası II, s. 38 ve 46.

85 A.g.e., s. 46.
86 “Komiteler, Hücreler ve Silahlı Ekipler, İşlerlik ve Bazı Kurallar”, Mart 1990 tarihli Merkez Ko­
mitesi imzalı yazı, Dava Dosyası II, s. 74.
 Buradaki önemli nokta, Dursun Karataş’m tek başına üç kişilik bir yapı
içinde karar verme hak ve yetkisini kendisinde görmesi, diğerlerinin de bu­
nu tartışma konusu yapmamasıydı. Kadrolar platformunun toplanmasını is­
teme nedenleri, kararın ve gerekçelerinin kadrolara da duyurulmasıydı yal­
nızca, zira kararın alınış biçimine değil gerekçelerine katılmıyorlardı. Bed­
ri Yağan, kadrolar platformunu toplamayı istemenin Sinan Kukul’un sessiz
sedasız tasfiyesini önlemek amaçlı olduğunu, sonraları yazacaktı.87 Dursun
Karataş’a göre bu, kendisine karşı “güvensizlik” ve “güç savaşı”nm bir gös­
tergesiydi. Çağrılı kadrolarsa (9 kişi), ilk kez karşılaşılan böylesi bir durum­
da, toplantının işlevini anlayamamıştı. Sonuç olarak toplantı, Karataş’m, tek
başına karar alma yetkisini olduğu kadar, üst komitede çıkan bir anlaşmaz­
lığın çözüm yerinin kadrolar platformu değil, bir lider olarak kendisinde ol­
duğunu teyit ediyordu:

Bana göre olayın buraya getirilmesi birincisi, sizin nezdinizde bizim güven­
sizliğimiz demektir. Yani biz kendi kendimiz hakkında karar alacak yetkin­
likte, cesarette ve olgunlukta değilizdir. İkincisi kendi sorunlarını çözeme­
yen bir yapı başkasının sorunlarım çözemez. (...) Ve şu önemli benim için,
bizim için de önemli olmalı. Biz nasıl bir örgüt olacağız? Biz gerçekten bir ör­
güt müyüz? Örgütsek, hangi işlerliğe sahip bir örgütlülüğüz? Ve bugün şöy­
le söyleniyor veya ifade edilmek isteniyor: “Bu kararı sen aldın.” Evet, ben al­
dım. Yalnız tek başıma bu karan ben aldım. Ben bu karan yalnız başıma ala­
mayacak mıydım? Veya kim alacaktı, böyle bir yapı içerisindeki bu kararı?
Ben böyle bir karan almaya kendimi hak sahibi görüyorum, dün de bugün
de... Eğer ben böyle bir karan almaya hak sahibi değilsem, ben hayatlannız
üzerine dahi yüzlerce karar aldım. Hâlâ da alıyorum. Onları ne parmak hesa­
bıyla aldık, ne bir P.G.’nin H.S.’nin karanyla aldık, ne de bir başkasının kara-
nyla aldık. Bu kararlan ben aldım. Bunu ne türlü adlandırabilirseniz adlan-
dınn. Ama bizim gelişimimiz budur. Ve bana göre de bu gelişim daha uzun
bir süre sürecektir. Yanlışlann ortaya çıktığı noktada doğru karan almak zo­
runda hissedeceğim kendimi. Ama bu şunu dışlamadı hiçbir zaman. En ya­
kın çevremdeki insanlann düşüncelerini almak, onlarla paylaşmak, onlan ik­
na etmek her zaman olmuştur.88

Bu tartışmanın, lider ile yakın çevresindeki yöneticiler arasında kırılma

yarattığı açıktı. Ve Dursun Karataş, yine aynı toplantıda şunları da söyle­

87 Bedri Yağan’uı “örgüt içi darbe”nin gerekçelerini anlattığı 307 sayfalık yazısı, s. 107. Bu yazıyı,
o sırada Avni Özgürel yönetimindeki haftalık Panorama dergisi 9-15 Haziran 1993 tarihli 9. sa­
yısına “Özel Ek” olarak yayımladı.
88 Her Şey Birliğimiz Geleceğimiz ve Zaferimiz İçin, Haziran Yayınevi, İstanbul, Temmuz 1994, s.
141-142.
 mişti: "... aslında daha büyük eleştiriler bekliyordum. Çünkü o anlayışa gö­
re belki daha büyük eleştiriler var, ama bugün söylenemiyor. Ama inanıyo­
rum yarın söylenecek, yarın söylenecektir, başka türlü söylenecektir.”89 Bu
'sözler, sonraları, 1992 Eylülündeki örgüt içi darbenin öngörülmesi olarak
değerlendirilecekti. >
Karataş’ın Sinan Kukul’a eleştirileri arasında “sağ-statükocu, uzlaşmacı”
bir çizgiye sahip olmak, “DS düşüncesini başka düşünceyle değişmek iste­
mek” gibi eleştiriler vardı. Keza Bedri Yağan için “yeni süreç başlatmak is­
temek”, “hizipçilik potansiyeli taşımak” gibi eleştiriler söz konusuydu. Ka-
rataş, tutanaklara göre,90 bir anlayışa sık sık vurgular yaparken, diğerleri
Karataş’ın kendilerine yönelik değerlendirme ve eleştirilerinin haksız ya da
yanlış olduğu kanısını dile getiriyordu. Yani sözü edilen yöneticilerin, yö­
netici organın işleyişi hakkında herhangi bir önerileri ya da itirazları yoktu.
Dışarıda da durum farklı değildi.
Karataş firar ettiğinde, dışarıda Niyazi Aydm’ın sorumluluğunda, 1993’te
Sağmalcılar Cezaevi’nde örgüt içi darbeyi desteklediği gerekçesiyle öldürü­
lecek olan Erdoğan Eliuygun’un da bulunduğu üç kişilik bir yönetici komi­
te örgütü yönetiyordu. Karataş, örgütün durumunu cezaevinde izlediğinden
daha kötü bulmuştu. Karataş’a göre, yönetici grup, belirli bir “program”dan
yoksun olduğu gibi örgütün genel durumu hakkında bilgi sahibi bile değil­
di. Bu süreci etraflıca anlattığı DHKP-C Kongre Raporu’nda, yönetici grup­
tan Niyazi Aydın dışındaki diğer ikisi için “sanki bizim olmayan, bize ya­
bancı birileriydiler”91 diyordu. Ve örgüt, çeşitli kademelerde birer “dükalık”
oluşturmuş bu kişiler tarafından dejenere edilmişti. Bu kişiler, Devrimci Sol­
culuktan koparak “hesaplaşmaların yapılmadığı, sağ akımlardan etkilenen,
bireyci, riske girmeyen, yeraltı örgütlenmesi yerine yasalcılığı, merkeziyet­
çilik yerine demokratizmi ön plana çıkaran” bir “Devrimci Solcu tipi” yarat­
mış, kadro ve militanlar da “Devrimci Solculuğun içinin boşaldığı” bir “ide­
olojik yabancılaşma” içine düşmüştü.92 Örgüt yeni baştan inşa edilmeli; yö­
netici kadrolar da dahil tüm örgüt, “en tepeden en aşağıya”, bu yeni süreçte
sınamadan geçmeliydi. “Kimle nereye kadar gidilebileceği sorusu... en tepe-

89 A.g.e., s. 144.
90 Bu tutanaklara ilişkin bilgiler Dursun Karataş’ın darbeyle ilgili yazılarının derlendiği Her Şey
Birliğimiz, Geleceğimiz ve Zaferimiz için kitabı ile Bedri Yağan’ın yazısındaki aktarmalara dayan­
maktadır.
91 Dursun Karataş, Parti-Cephe ile..., s. 106.
92 Karataş’m bu açık ve sert değerlendirmelerinin, olayların diğer aktörlerinin artık yaşamadığı,
örgüt içi darbe gibi ağır bir “vuruş”la sonlanan bir sürecin ardından 1994’te yazıldığı unutulma­
malıdır. Bu sürecin aynı sertliği ve açıklığı taşımayan, kuşkusuz aynı içerikteki ama daha doğru
bir değerlendirmesi için, Yolun Neresindeyiz ? broşürünü incelemek daha doğru olabilir. Bu iki
metin arasındaki fark hem Karataş’m hem de örgütün sonraki evrimine de ışık tutabilir.
den en aşağıya kadar geçerliydi.”93 Partinin kuruluşu, ancak böyle bir süre­
cin ardından gelebilirdi.
Aralık 1989’da Dursun Karataş, kadrolara yönelik olarak “önderliği” için
onay istediği yazısını yazdı. Onun verdiği bilgiye göre, bu yazı o sırada ula­
şılabilen ve büyük çoğunluğu oluşturan 60’a yakın kadroya gönderildi ve
kadrolar “coşkuyla” onaylarım bildirdi. “Önderlik verilmez kazanılır. Biliyo­
rum. Kazandığıma inanıyorum” diye bitirdiği yazısında, neden bu yola baş­
vurduğunun gerekçelerini sıralarken “hiçbir liberal tavra girmemek”, “ce­
sur kararlar alabilmek”, “en radikal eylemleri yapabilmek için” diyordu. Pe­
şi sıra “Geçici SDB’ler Organizasyonu İçin Asgari Kurallar ve İşlerlik” (Şu­
bat 1990), “Komiteler, Hücreler ve Silahlı Ekipler, İşlerlik ve Bazı Kurallar”
(Mart 1990) yazıları ile Yolun Neresindeyiz? broşürü yayınlandı.
İlk iki yazı, örgütsel işleyişi, görevleri, suçları ve cezalan tanımlayan ku­
ralları; sonuncusu ise yeni sürecin örgütsel-siyasal perspektiflerini açıklı­
yordu. “Parti” ya da “parti öncesi örgüt”e ulaşmadan, seçim ilkesinin uygu­
lanamayacağı, “seçme ve seçilme gibi yöntemlerin” ideolojik birliği bozaca­
ğı ve hizipleşmeye yol açacağı savunuluyordu. Ayrıca MİT ya da siyasi poli­
sin örgüte yönelik ajan ve muhbirlik çalışmalarına, “çeşitli kılıflara bürün­
müş komplolara” karşı uzmanlaşacak, “takip”, “gözaltı”, “sorgulama” “tu­
tuklama” yöntemlerine başvuracak “güvenlik örgütü” kurulması öngörü­
lüyordu.
Bu yazılar, örgütün o güne kadar sahip olmadığı, Karataş’m sözleriyle “ye­
ni yaklaşımlar”dı, örgütte “yeni aşama”yı ve örgütsel kültürün köklü dönü­
şümünü ifade ediyordu. Yakın geçmişi de belirleyen 12 Eylül öncesi, birey­
lerin inisiyatiflerinin öne çıktığı, örgüt kuralları ve ilkelerinin netleşmediği,
genellikle pratiğin doğal ayıklaması ve “ikna”yla (bu 12 Eylül öncesindeki
örgütsel ilkeydi) işlerin yürüdüğü, esnek, kendiliğinden yapıdan farklı ola­
rak, yukandan aşağıya sıkı bir merkeziyetçiliğin egemen kılındığı, “ikna”nın
yerini emir-komutanın, sıkı kurallann aldığı bir örgüttü bu.
Bu dönüşüm, bir yandan yönetici kadrolar arasında “hak-hukuk”, “tü­
zük”, “neden hâlâ partileşmiyoruz” gibi söylemlere yol açan, diğer yandan
“kendiliğindenci” gelişimine imkân veren, “parti”, “partileşme süreci”, “ide­
olojik birlik”, “kadrolaşma” gibi görüşlerindeki belirsizlik ve çelişkilere son
veriyordu. Bu kavramlann her biri, başından beri kişi ya da kişilerin öznelli­
ğinden bağımsız bir nesnellik olarak tanımlanmıştı:

...partileşme süreci, 5-10 kişinin “biz partiyiz” demesiyle sona erecek bir sü­
reç olmadığı gibi, salt belli görüşlerin açıklanması ve bu görüşler çerçeve­
sinde birlik oluşturulması süreci de değildir. Özetle partileşme süreci ön­

93 Dursun Karataş, Parti-Cephe ile..., s. 116.

 ceden belirlenmiş bir zamana ve de kişilerin sübjektivizmine bağlı bir sü­
reç değildir.94

* İdeolojik birlik, kadrolar, örgütlenmeler, genel komite, merkez komite...

gibi organlar, program ve tüzük bizzat mücadelenin içinde ortaya çıkacak­
lardı. Partileşme süreci “ülke çapında siyasal mücadeleyi kucaklayabilecek,
stratejiyi hayata geçirebilecek organ ve örgütlenme biçimlerinin oluştuğu”
bir “nitelik değişim”le sona erecekti. Bu, olabildiğince nesnelcilik içeren ta­
nımlama yine aynı ölçüde iradecilik içeren görüşlerle karşılanıyordu:

Partileşme süreci başından sonuna iradi ve örgütlü bir süreçtir. Bu süreçte

hiçbir şey tesadüfe bırakılamaz, kendiliğindenciliğe izin verilmez... başından
itibaren bir bütünsellik temelinde gelişmesi gerekir.95

Şimdi bu soruların yanıtları açıklığa kavuşmuş, “örgüt iradesine ve onun

karar ve talim atlarına bağlanmıştı. Partileşme sürecinin yönetici organı
“merkez komitesi”ydi. Tüm üye ve organlar, “MK komitesinin iradesine”,
“emir ve kararlarına” uymak zorundaydı. Bu irade “elbette, sadece emir ve­
ren bir mekanizma olmayacak”, “üyeleriyle ideolojik birliği hedefleyen, on­
ları katılımcılık çerçevesinde eğiten, temel sorunlarında düşüncelerini alan
bir işleyiş olacak”, “ama demokratizm gibi bir zaafa düşüp, kendini yok et­
me yoluna gitmeyecek”ti.96 “Merkezi iradeyi kabul etmeyen, ideolojik fark­
lılıkları olanlar” örgütün dışına düşeceklerdi. Merkez komitesinde kimlerin
ve nasıl yer alabileceği şöyle açıklanıyordu:

...Bu süreci [partileşme süreci - V.E.] başlatanlar ve bunun politikasını oluş­

turanlar, oluşturulacak örgüt içinde yer alacak insanların niteliklerinin ken­
di ideolojik kavrayışlarına uygun olmasını isteme hakkına sahiptirler. Bunun
anlamı, istenilen nitelikleri taşımayan ya da ideolojik olarak farklı platform­
lara düşenlerin bu sürecin dışında kalacağı ve örgüt iradesinin onlarla payla-
şılamayacağıdır.97

Bu aynı zamanda, neden bu sıradaki merkez komitesinin iki kişiyle -D ur­

sun Karataş ve Niyazi Aydın- sınırlandığını da anlatıyordu. Broşür, “Bunca
deneyimli insan var, niçin hâlâ partileşmedik” sorusuna şu yanıtı veriyor­
du: “‘Çok adam var’ değerlendirmesi, bir örgüt için vazgeçilmez özellikler
olan hareket ruhu, davaya bağlılık, kendini feda etme, disiplin ve sorumlu­
luk duygusu” gibi özellikler dikkate alındığında ‘adam yok’ değerlendirme­

94 Haklıyız Kazanacağız, cilt 2, s. 796.

95 A.g.e., s. 795.
96 “Komiteler, Hücreler...”, Dava Dosyası II, s. 74-75.
97 “Yolun Neresindeyiz?”, Dava Dosyası II, s. 47.
 sine dönüşüyor.”98 Örgütün “savaş kültürüyle yoğrulmuş”, “yukarıdan aşa­
ğıya emir komuta zinciriyle hareket edecek”, “sınırsız fedakârlık ruhuna sa­
hip”, “dava adamı” yönetici, kadro ve militanlara ihtiyacı vardı. “İdeolojik
birlik, sadece soyut teorinin tekrarı” değil, “her yönüyle kendini davaya ada­
mak, ortak bir ruh hali, davranış birliği ve güven yaratmak”tı.99 Kadrolaşma­
nın en önemli engeli, “Devrimci Solculuğun içini boşaltan” istikrarsız “kü­
çük burjuva devrimciliği” ve onun ürettiği ideolojik kaymaydı. Öncelikle bu
küçük buıjuva devrimciliğinden kurtulunmalı, “biz” olgusu “yukarıdan aşa­
ğıya yeniden şekillendirilmeli”ydi. Merkez komitesi partileşme sürecinin ta­
mamlandığı tespitine vardığında, “örgütün ileri kadroları ve çeşitli bölge ve­
ya organ temsilcilerinin katılımı” ile konferans düzenleyecekti. Partileşme
kararını ise konferans verecekti.
Alışılagelmiş örgütsel kültürü yıkan bu dönüşüme pek çok eski kadronun
ayak direyeceği belliydi. Karataş, o süreçte alman kararların ve yazılanların
aynı zamanda da “hak-hukuk sözlerini dillerinden düşürmeyen kariyerist
küçük burjuvalara cepheden açık bir saldırı” ve “yol yakınken safları terk et­
meleri” “çağrısı” olduğunu anlatacaktı.100 Nitekim aşağı yukarı üç yıllık bu
yeni süreçte, pek çok eski kadro örgütün dışına düşecek, geride kalanlardan
bir bölümü ise 1992 Eylül’ünde örgüt içi darbe yapacaktı.
Sıkı bir disiplin ve emir-komuta ilişkilerinin yanı sıra yukarıdan aşağı­
ya her düzeydeki kadro ve militanın kendi küçük burjuva zaaflarıyla hesap­
laşacakları örgütlü bir “sorgulama”, hem yeni sürece uyum gösteremeyen­
lerin ayıklanması hem de devrimin gerektirdiği “yeni insan”a dönüşümün
eğitsel aracı olacaktı. Giderek kurumlaşacak olan “sorgulama”, çeşitli ceza­
landırmaları da (“uyarı, ihtar, geçici uzaklaştırma, konum indirme vb.”) içe­
ren sıkı bir “eleştiri-özeleştiri süreci” anlamına geliyordu. 1991 Ağustos’un-
da yayınlanan bir buçuk yılın değerlendirildiği “Faaliyet raporunda” örgü­
tün yeniden inşa sürecinin “odağını”, “direnen” bu “eski kültürle” mücade­
lenin oluşturduğu yazıyordu. Çünkü “sürecin eski temsilcileri, hiçbir şey de­
ğişmemiş gibi, eski alışkanlıklarını ve davranış biçimlerini, gizli ya da açık
biçimde sürdürmeye” devam etmişlerdi.101 “Davaya adanma”, “sınırsız fe­
dakârlık ruhu”, “ortak ruh hali”, “güven” kavramlarıyla tarif edilen örgüt­
sel kültürdeki dönüşüm, emir-komuta ilişkileri ve kurallar; silahlı savaşı her
koşulda sürdürebilecek “savaş örgütü”nü yaratmanın ancak böyle olabilece­
ği inancından kaynaklanıyordu.

98 “Yolun Neresindeyiz?”, Dava Dosyası II, s. 44-45.

99 “Komiteler, Hücreler...”, Dava Dosyası II, s. 74.
100 Dursun Karataş, Parti Cephe ile..., s. 121.
101 Değerlendirme ve Faaliyet Raporu (Ağustos 1991), Dava Dosyası II, s. 141.
Silahlı mücadele
“Örgütsel dönüşüm”, nasıl örgütün “kendiliğinden” gelişme dinamiklerine
son vermeyi ve gelişmeyi örgüt iradesine bağlamayı düşünüyorsa, toplum­
sal harekete müdahalesi de aynı amacı taşıyordu. Çünkü kendiliğinden bir
hareketin bir baskı dalgasında kolayca dağıtılabileceği düşünülüyordu; aslo-
lan, silahlı mücadelenin etrafında gelişen bir kitle hareketini yaratabilmek­
ti. Buradaki paradoks ise, örgütün toplumsal harekete müdahalesini temsil
eden örgüt biçimleri ve siyasal mücadele taktikleri için uygun zemini, 12 Ey­
lül öncesinde olduğu gibi yine ancak kendiliğinden gelişen bir mücadelenin
sonucunda bulmuş olmasıydı.
1986’dan beri aşağı yukarı 4 yıllık zaman dilimi içinde örgütün kitleselleş­
mesi doğrudan silahlı mücadelenin değil açık-legal kitle mücadelesinin so­
nucuydu; ve tıpkı 12 Eylül öncesindeki gibi “bireylerin” inisiyatif ve yete­
nekleriyle gelişen “kendiliğindenci” bir karakter gösteriyordu. Örgüt, açık-
legal alanda büyümüş, yeraltı örgütü, az sayıda insanın polis takibine kar­
şı dikkatle tasarladığı gizli ilişkilerle, devrimci şiddet eylemleri ise bombalı
pankartlar, şirket baskınları gibi kimsenin ölmediği ya da yaralanmadığı, ör­
gütü riske sokmayan, yer yer gündeme getirilen propagandif eylemlerle sı­
nırlanmıştı.
Bu anlamıyla, 1990 başlanndan 1992 sonlarına kadar süren aşağı yuka­
rı 3 yıllık silahlı mücadele dönemi, Devrimci Sol’un kendisi için olduğu ka­
dar, sosyalist hareket açısından da özel bir ilgiye değerdi. Bir yandan bu dö­
nemdeki eylem pratiği, o güne kadar Türkiye’de görülen en ciddi ve daya­
nıklı şehir gerillacılık deneyimiydi. Mahir Çayan’m izleyicileri açısından da
politikleşmiş askeri savaş stratejisinin ne olabileceği ve sınırlarını gösteriyor­
du. Mahir Çayan’m bizzat kendisinin pratikte smayamadığı stratejisi, 1975-
80 arasında Devrimci Yol’dan Devrimci Sol’a ve MLSPB’ye uzanan izleyicileri
için ulaşılamamış bir hedefti. Her şeyden önce Devrimci Yol ve Devrimci Sol,
stratejinin bir partiyle uygulama koşulu bulabileceğini, dolayısıyla bö^le bir
örgütsel düzeye ulaşma çabası içinde olduklarını söylüyorlardı. MLSPB de,
her ne kadar eylemlerini Çayan’m kavramlarıyla açıklasa da, henüz bu stra­
tejiyi yaşama geçirebilecek yeterlilikte olmadığını kabul ediyordu. Kısacası
hiçbir grup PASS’nin gereklerini yerine getirebildiği iddiasında değildi, ken­
dilerini daha çok böyle bir aşamaya geçmenin gayreti içinde görüyorlardı.
1980 öncesinde baskın olan bu fikir ve eylemler, 12 Eylül’de kesintiye uğ­
radı. Sonrasında MLSPB’nin benzer bir örgütlenmesi ya da eylemi görülme­
di. Devrimci Yol da başka bir fikirsel ve örgütsel pratiğe yöneldi- Devrimci
Sol ise bu stratejiye bağlılığını sürdürüyordu. 1990’larda deneyimden geçmiş
kadrolara da sahipti. Karataş’m deyimiyle, “12 Eylül öncesinin deneyimsiz
yöneticileri” değillerdi artık. O zamanlar başarılamayan ya da kesintiye uğ­
rayan bu strateji, şimdi çok daha deneyimli olan bu kadroların elinde, ger­
çek bir sınamadan geçecekti.
“Atılım”, yani silahlı mücadele sürecine başlayacağı 1990 başında Dev­
rimci Sol, kendisini solun ilerisinde ancak sürecin gerisinde görüyordu. Baş­
lıca iki nedenle bu böyleydi: Birincisi, PKK’nm 1984’ten beri sürdürdüğü
Kürt silahlı hareketi ile buna karşı devletin geliştirdiği önlemler... Bu, dışın­
da kalınmış bir “savaş süreci”ni ve deneyim eksikliğini işaret ediyordu. İkin­
cisi, hızla gelişen toplumsal muhalefet... işçi sınıfı, emekçiler ve gençliğin
hak arama eylemleri, “kendiliğinden patlamalar”, Kürt hareketinin etkile­
ri vb., bütün bunlar “büyük bir devrimci potansiyelin varlığı”nı gösteriyor­
du. “Devrimci bir öncünün kısa süre içinde bir halk alternatifine dönüşme­
si için alabildiğine uygun koşullar”102 vardı. Oysa Devrimci Sol’un 1986’dan
beri sürdüregeldiği “ricat” süreci gereğinden fazla uzamış, “zaman” kaybına
yol açmıştı. Üstelik “kendiliğinden” ve “legalist” olarak gelişen bu süreçte,
örgüt yönetimi “stratejik hedefleri gözden kaçırarak” politikleşmiş askeri sa­
vaşın gerektirdiği “stratejik alanlar”da (yeraltı, şehir ve kır silahlı örgütlen­
mesi) örgütlenmeyi ihmal etmişti.
“Bir an önce müdahale edilmesi”, “kaçırılmaması” gereken bir “moment”ti
söz konusu olan. “Sürece bir an önce müdahil” olabilmek için örgüt hızla
kendini “silahlı savaşa” uygun dizayn etmeli, kuralları ve kültürüyle bir “sa­
vaş örgütü”ne dönüşmeliydi. “Kayıp yılların telafisi için” hızlı koşmaktan
“başka yol yok”tu.103 Dursun Karataş’ın kadrolardan onay istediği yazısında
ifade ettiği gibi “hızlı ve radikal kararlar” alma gereği bu nedenlerden ileri
geliyordu ve o sırada örgütsel çalışmanın temel şiarı da yine aynı nedenlerle
“Daha hızlı koşmalıyız”dı.
Bu iradeyle örgüt, gerçekten de bir-iki yıl içinde, hemen her alanda, güçlü
bir örgütlenme potansiyelini ortaya çıkardı. Bir dizi sansasyonel eylem yapa­
cak Silahlı Devrimci Birlikler (SDB),104 kır gerilla faaliyeti için Ortadoğu’da
102 “Yolun Neresindeyiz?”, Dava Dosyası II, s. 11-12.
103 A.g.e., s. 39.
104 1990 Şubat’ında ilk olarak İstanbul’da merkez komitesine bagh üç kişilik bir Askeri Komite ku­
ruldu. Komitenin siyasi sorumlusu, örgüt merkeziyle bağlantıyı kuran kişiydi de. Her bir komi­
te üyesi, kendilerine bağlı az sayıda (ortalama 5) üyeden oluşan Silahlı Devrimci Bırlikler’i yö­
netecekti. İstanbul’da kurulup gelişecek olan bu birlikler, diğer şehirlere yayılacak ve gelecekte
kurulacak gerilla ordusunun çekirdeğini oluşturacaklardı. 1990 Şubat’ında bu örgütlenmenin
kuruluşuyla ilgili hazırlanan iki sayfalık yazıda, yapısı, işleyişi ve uyacağı kurallar belirlenmişti.
Herhangi bir politik çalışma içinde yer almayan, “kitlelerden yalıtık”, belirli evlerde konumlan­
mış, işi yalnızca silahlı eylem olan ve “askeri disiplin” içinde hareket edecek insanlardan oluşu­
yorlardı. O güne kadar, “politik askeri liderliğin birliği” ilkesi gereğince politik eylemcilerle as­
keri eylemciler birbirinden ayrılmamıştı. SDB’ler özerk yapıya sahip değildi, aksine merkeze sı­
kı kurallarla bağlanmıştı. Bağımsız kararlar alma, program oluşturma, yeni birlikler kurma, üye
alma, ihraç etme vb. yetkileri yoktu. Eski, deneyimli kadroların yönetiminde olmakla birlikte
militanlar yetiştirecek askeri bir kamp bu sırada kuruldu. Örgütün iskeleti­
ni temsil eden yeraltı örgütlenmesi ve bunun bölge, alan komiteleri, hücre­
leri, uzmanlık örgütleri yaratıldı. Örgütün tarihinde görülmedik çeşitlilik­
te ve nicelikte illegal, legal dergi, yayın, bülten vb. yayımlandı. Öğrenciler­
den işçi, memurlara ve.mahallelere uzanan en yaygın kitlesel ilişkilere ve ör­
gütlenmelere bu dönemde ulaşıldı. 1991 Ağustos’unda “atılım” sürecinin bir
buçuk yıllık değerlendirmesi ve dökümünün yapıldığı “Faaliyet Raporu”,105
12 Temmuz operasyonunun gölgesini taşısa da, örgütün bu başarılı grafiğini
ayrıntılı biçimde anlatıyordu.
Silahlı mücadeleye geçişi temsil eden ilk eylem olan Kazım Çakmakçı
isimli polis memuruna suikasttan (30 Ocak 1990) siyasi polisin örgüt mer­
kezine ulaştığı 12 Temmuz 1991 operasyonuna kadar geçen bir buçuk yıl­
lık zaman diliminde örgüt, cezaevi firarlarından beri sürekli sansasyonel si­
lahlı eylemler yapan buna karşın ne eylemcilerin yakalanabildiği ne de gizli
aygıtının çözülebildiği bir “efsaneye” döndü. Gazeteler İstanbul’un bir terör
kentine dönüştüğünü ve polisin başarısız kaldığını yazıyordu. Adlarını açık­
lamayan istihbarat yetkilileri, birbirlerini yıllardır tanıyan bu eski militanla­
rın aralarına ajan sokmakta çektikleri güçlüklerden söz ediyordu.
1990 Haziran’mdan yıl sonuna kadar aşağı yukarı birer ay arayla peşi sıra
sansasyonel suikastlar birbirini izledi. Emekli 1. Ordu Sıkıyönetim Komu­
tanlığı Adli Müşaviri Durmuş Akşen (12 Haziran), Emniyet Müdürlüğü’nde
görevli polis memuru İsmail Kılıç (27 Temmuz), emekli binbaşı Adnan Öz-
bay (26 Ağustos), emekli polis memuru İbrahim Çağlar (5 Eylül), emekli
MİT müsteşarı Hiram Abas (26 Eylül), emekli asker Halil Çetin (Ekim 90),
Bayrampaşa Cezaevi Savcısı Niyazi Fikret Aygen (11 Kasım), emekli siyasi
şube komiseri Aydın Banş (12 Aralık), Dr. Musa Duman (Ankara, 18 veya
19 Aralık) öldürüldüler.
Bu suikastlardan yalnızca 12 Eylül darbesinin hemen öncesi ve sonrasında
Davutpaşa ve Metris askeri cezaevlerinin müdürlüğünü yapan emekli binba­
şı Adnan Özbay yaralı kurtulabildi. Özbay, Ortaköy’de işlettiği lokantaya ge­
len militanlar tarafından kurşunlanmıştı.
Eylemlerin üstlenildiği bildirilerde Durmuş Akşen, Halil Çetin, Aydın Ba­
rış, İbrahim Çağlar, Adnan Özbay ve Hiram Abas 12 Eylül başta olmak üzere
geçmiş dönemin işkencelerinden sorumlu tutuluyorlardı. Ziverbey’de oto­
büs durağında susturucu tabancayla alnından vurulan emekli komiser Ay­
dın Banş, 12 Eylül döneminde Devrimci Sol Sorgu Timi’nin şefiydi. İbrahim
Çağlar’m da Devrimci Solcu Mustafa Işık’ı 2. Şube’de işkencede öldürdüğü

çoğunluğu genç kuşak militanlardan oluşuyordu. SDB adayları, “sokak eğitimi" adı verilen po­
lis takibine karşı bir eğitimden geçtikten sonra üyeliğe alınıyordu.
105 “Değerlendirme ve Faaliyet Raporu (Mart 1990-Agustos 1991)”, Dava Dosyası II.
 iddia ediliyordu. MİT Müsteşarı Hiram Abas da 12 Mart’tan başlayarak dev­
rimci gruplara yönelik pek çok operasyon ve işkenceden sorumlu tutulu­
yordu. Ankara’da muayenehanesinde öldürülen Dr. Musa Duman, 13 Eylül
1977’de Elazığ Cezaevi’ndeki TKP(ML)’li Pir Ahmet Solmaz’a işkence gör­
mesine karşın sağlam raporu vererek ölümüne yol açmakla suçlanıyordu. Bu
eylemle Devrimci Sol, 23 yıl önceki bir olayın da hesabını soracağı mesajını
veriyordu. Bunun bir başka örneği, 7 Nisan 1991’de tekrarlandı. 12 Mart’ın
ünlü işkence merkezi Ziverbey Köşkü’nün sorgucularmdan emekli general
Memduh Ünlütürk öldürüldü. Ünlütürk, 78 yaşındaydı. Üsküdar’da oturdu­
ğu apartman dairesinin kapısını çalan biri teğmen, ikisi er kıyafetli üç mili­
tan, yaşlı eşini yanıltıp içeri girmiş, yatak odasında bulunan Ünlütürk’ün şa­
kağına susturucu tabancayla tek kurşun sıkmıştı. 8 Nisan 1991 tarihli Dev­
rimci Sol Silahlı Devrimci Birlikler imzalı bültende, “kimse aradan yıllar geç­
ti diye yaptığının unutulacağım sanmasın. Devrimcilerin bellekleri hiçbir şe­
yi unutmayacak kadar güçlüdür,” deniyordu.
Her eylem telefonla üstleniliyor, ardından bildirilerle gerekçeleri anlatılı­
yordu. Henüz “terörle mücadele” sansürüne geçmemiş olan gazeteler, “Dev­
rimci Sol Silahlı Devrimci Birlikler” imzalı bu bildirilere ayrıntılı biçimde yer
veriyordu. Devrimci Sol, rastgele hedefler belirlemediğini, “halka ve devrim­
cilere karşı işkence, cinayet, katliam vb. gibi suçlar işleyenlerden”, “12 Ey-
lül’ün sorumlularından” hesap sorduğunu, “devrimci adaleti” yerine getir­
diğini iddia ediyordu. Bu eylemlerle halka, rejimin “işkence, terör ve bas­
kısı” karşısında çaresiz olunmadığı, çarenin silahlı mücadele olduğu mesajı
vermek amaçlanıyordu. Tek tek ya da bir dizi silahlı eylemin güncel amacı,
“moral etki”ydi, başka deyişle “moral savaş”tı; düşman cephesinde caydırıcı­
lık, mücadele cephesinde cesaret uyandıracak bir moral etki.
Ancak örgütsel strateji açısından, başarıyı ölçen koşullar ve kriterler, tek tek
ya da bir dizi silahlı eylemin güncel sonuçlan değil, “sürekli büyüyen ve ya­
yılan silahlı güç” haline gelebilmekti.106 Başlangıçta küçük silahlı birliklerden
oluşan askeri örgüt, sayıca ve nitelikçe istikrarlı bir büyümeyle gerilla ordu­
suna doğru evrilmeliydi. Gerilla savaşı da sadece şehirlerde değil, kırlarda da
gelişmek zorundaydı; aksi takdirde tek bir cepheye hapsolmuş mücadele ba-
şansızlığa mahkûmdu. Yani örgüt şehirlerde ve kırlarda “birleşik devrimci sa­
vaşı” yarattığı ölçüde, kendi stratejisinin gereklerini yerine getirebilmiş sayı­
labilirdi. Son olarak politik askeri savaşın, sadece silahlı değil, diğer mücade­
le biçimleriyle birlikte yürüyen kitle mücadelesini de içermesi gerekiyordu.
Bir buçuk yıl sonra örgütün “onlarca silahlanmış savaşçıya”107 ulaştığı,
Karadeniz ve Kürdistan’da kır gerillası için adımlar attığı yazılıyordu.
106 “Yolun Neresindeyiz?”, Dava Dosyası II, s. 90.
107 A.g.e., s. 89.
 “Atılım” karan aldığı 1990 başından 1991 ortalanna kadar bir buçuk yıllık
sürede örgütün, başlangıçtaki “dostun düşmanın kabul ettiği” “silahlı bir güç”
olarak politik sahneye çıkma hedefine ulaştığı söylenebilirdi. Çünkü Devrim­
ci Sol, sadece ülkede ünlenmekle kalmamış, 1991 başlannda, Irak’a müdahale­
si nedeniyft ABD’nin Türkiye’deki görevlilerine yönelik suikastlanyla da ABD
Dışişleri Bakanlığı’nm yıllık terör listesinin üst sıralanna çıkmıştı.
Örgütsel handikapı, bir şehir örgütü, özellikle de İstanbul örgütü olmasıy­
dı. Her zaman en önemli eylemlerini bu kentte yapmış, en yaygın ilişkilerini
bu kentte oluşturmuş, buradan diğer kentlere yayılmıştı. 1990-1993 yılı ara­
sında da durum aynıydı. Politik-askeri savaşın unsurları, kendi tarihi açısın­
dan en gelişkin haliyle bu dönemde, yine bu kentte görülebiliyordu: Silahlı
örgüt, silahlı eylemler, yeraltı örgütü, yan legal, legal kitle örgütleri, yayınlar
ve her türlü eylem, protesto biçimleri... İzmir, Bursa, Adana, Ankara gibi di­
ğer kentlerde de benzer bir gelişme dinamiği yaratılmaya çalışılıyordu. Ama
hiçbir kent ya da bölge, İstanbul’un yerine geçemedi.
Lider dahil örgütün merkezi de, en önemli yönetici kadrolan da bu kent­
teydi. Siyasi polis 1991 Temmuz ve 1992 Nisan aylarındaki operasyonlarda
yönetici merkeze İstanbul’da ulaşmıştı. Öyle ki İstanbul’daki operasyonlarda
kır gerilla birliklerinin komutanı dahi öldürüldü. Lider Dursun Karataş da
yurtdışına çıktığı 1991 Ekim’ine kadar bu kentte saklandı.
Bir tercihten çok, özgün gelişimiyle ilgili olan bu durum Devrimci Sol’un
hem gücü hem de güçsüzlüğüydü. Türkiye’nin merkezi olan bu kentteki
güç, kuşkusuz ülke geneline etki eden bir avantajı sağlarken diğer yandan
özellikle politik-askeri savaşın vazgeçilmez koşulu sayılan kır gerillası için
bir dezavantajdı. Kır gerilla birliklerinin komutanı dahil yönetici kadro, en
genel anlamıyla kırsal mücadelelerden gelmemişti; şehirli kadrolar kır gerilla
örgütlenmesini yaratmaya çalışıyordu. Kırsal alanlar, pek çok örgütlenme gi­
rişimine, silahlı birliklere hatta eylemlere rağmen, hiçbir zaman örgütsel-si-
yasal varoluşun bir cephesi ya da etkin unsurları haline gelemedi. Bu eksiğin
üstesinden gelmek için 1990 sonrası gösterilen çabalar konusunda 1994’te
şu değerlendirme yapılıyordu:

90 atılımıyla birlikte yeniden başlattığımız kır gerillası sürecimiz üç yıl gibi

uzun bir süre geçmesine rağmen, olumlu bir sonuç alamadığımız, başarısız
bir deneyimdir.... üç yıl içerisinde toplam 29 şehit, birçok tutsak vermemize
karşın, ne propaganda ne de düşman güçlerine darbe vurma anlamında ciddi
bir eylemlilik ortaya koyamadık.108

Devrimci Sol’un kır gerillacılığında bir başka handikapı, belki de en

önemlisi, PKK olgusuydu. Böyle bir gerilla faaliyeti için en uygun coğrafya
108 Kongre Belgeleri-2, Kararlar , Haziran Yayınevi, 1995, İstanbul, s. 80.
 1

PKK’nm tartışmasız siyasal-silahlı etkinliği altındaydı. PKK karşısında bu,

deneyim bir yana, politik koşulları bakımdan kapatılması mümkün olma­
yan bir açıydı, iki örgütün varoluş koşullan, bütünüyle farklıydı. Ancak iki
örgütün ittifakıyla bu handikapın üstesinden gelinebileceği varsayılabilirdi.
O sırada sosyalist solun bütününde tartışma konusu olan, PKK ve mü­
cadelesine karşı hangi tutumun izleneceği konusu, Devrimci Sol için netti.
PKK, “küçük burjuva milliyetçi” yapısına karşın desteklenmesi, ittifak ku­
rulması gereken “yurtsever bir güç”tü. Ancak bu destek “eleştirel” olmalı,
Kürdistan’da örgütlenme iddiasından vazgeçme gibi bir anlam taşımamalıy­
dı. Gerçek bir destek silahlı mücadeleyi ülke geneline yayarak “Kürt ulusal
hareketine soluk aldırmak”la mümkün olabilirdi. Devrimci Sol bu perspek­
tifle çeşitli kampanyalar düzenledi ve silahlı eylemler gerçekleştirdi. Tunce­
li, Sivas-Tokat ve Malatya’da kır birlikleri çıkardı. Bunlar içinde en istikrarlı
ve uzun soluklu birliklerin Tunceli kırsalında olduğu görülüyordu.
Bölgede örgütlenme ve kır gerillası hazırlığı yapan Devrimci Sol, Başba­
kanlık Başmüşaviri, emekli korgeneral Hulusi Sayın (30 Ocak 1991, İstan­
bul), Jandarma Bölge Komutanı Temel Cingöz (23 Mayıs 1991, Adana),
emekli Güneydoğu Anadolu Bölgesi Jandarma Asayiş Komutanı İsmail Selen
(23 Mayıs, Ankara) ve eski 1. Ordu Komutanı, eski MİT müsteşarı ve Da­
nışma Meclisi üyesi Adnan Ersöz (13 Ekim 1991, İstanbul) öldürülmeleriy­
le Kürt halkında sempati'yaratmayı amaçlamıştı. Bu eylemler “Kürt halkına
karşı baskı ve zulmü bizzat örgütleyenleri” hedef alarak “kalıcı örgütlenme
yapmanın koşullannı yaratmak”, “Kürt milliyetçilerinden farklı bir çizgiye
sahip olduğunu göstermek” için düzenlenmişti.
Ancak bu çabalar Kürt illerine etki edilebildiği anlamına gelmiyordu, itti­
fak konusu ise daha baştan olanaksızlaştı: PKK lideri Abdullah Öcalan, Dev­
rimci Sol’u “terörist”, eylemlerini “çata pata” olarak nitelendiriyor, Kürt hal­
kında sempati yaratmayı amaçlayan suikastları eleştiriyordu.109 Ve iki örgü­
tün yıldızları hiçbir zaman barışmadı.
Devrimci Sol’un politik-askeri savaşının tarihsel koşulları böylece sınırla­
nırken, geriye nihai çatışma alanı olarak İstanbul kalıyordu. Silahlı eylemle­
rin, örgütün gizli-açık yapılarını, taraftarlarını baskı ve operasyonların hede­
fi haline getireceği bir sürpriz değildi. Nitekim örgüt de, 1990 başında, ör­
gütsel yapıyı yeniden inşa ederken, bunu öngören bir gizli ilişkiler ağı ve
“mücadele ruhu”yla donanmayı amaçladı. İnanılan şey, silahlı mücadelenin
bizzat kendisinin gevşek, kendiliğindenci bir kitlesellikten “daha yaygın” ve
“nitelikli” kitleselliği doğuracağıydı. Bu noktada sorun silahlı mücadelenin
sürekliliğinin sağlanmasıydı. 1990 başlarından itibaren üç yıl boyunca ey­

109 Cumhuriyet ve Sabah gazeteleri, 7 Aralık 1991, aktaran Devrimci Sol Bülteni, sayı 41, 12 Aralık
1991.
lemleriyle sesini duyuracak Silahlı Devrimci Birlikler, bu nedenle, kurulu­
şunda alışılagelmişin aksine politik çalışmadan ayrı tutulmuştu. “Kitlelerden
yalıtık”, belirli evlerde konumlanmış, işi yalnızca silahlı eylem olan ve “as­
keri disiplin” içinde hareket edecek insanlardan oluşuyorlardı. O güne ka­
dar, “politik askeri liderliğin birliği” ilkesi gereğince politik eylemcilerle as­
keri eylemciler birbirinden ayrılmamıştı. Polis operasyonlanna karşı silah­
lı mücadelenin istikran ve sürekliliğinin böyle bir yöntemle güvence altına
alınabileceği düşünülüyordu. Dursun Karataş, 1994’te, 1990 başındaki dü­
şünce biçimlerini ve bunun kendi içinde taşıdığı sorunlan şöyle anlatıyordu:

Yeraltı örgütlenmesi ve silahlı savaşa göre gelişmemiş, büyük oranda legali-

ze olmuş, büyük bir kitleselliği kapsamayan mevcut kitle ilişkilerinde gerilla­
nın, klasik teoride ‘denizde balık’ örneğinde olduğu gibi düşmana vurup kay­
bolması mümkün değildi. Düşman, marjinalleşmiş ve de legalize olmuş, bili­
nen bu kitleyi de pasifize edebilmek için hemen her fırsatta operasyonlar ya­
parak, darbeler indiriyordu. Silahlı savaşın gelişmesiyle birlikte, zaten yaygın
olmayan bu kitleyi etkisiz kılması fazla zor olmayacaktı. Kiüesel olarak bizi
güçlendirecek, düşmanın yaptığı onlarca operasyona rağmen savaşçılarımıza
ve örgüt merkezine darbeler indirtmeyecek farklı bir örgütlenme biçimi bul­
malıydık. Bu silahlı örgütlenme biçimi, yukarıdan aşağıya merkezi olarak as­
keri bir komite tarafından yönlendirilen, bilinen kitle ilişkilerinden ayrı, ken­
di iç işlerliği kurallara bağlanmış, silahlı birlikler olabilirdi. Kitlelerden so­
yutlanmış, kitle motivasyonu taşımayan savaşçıların uzun sürede savaş mo­
tivasyonunu yaşamayacağı hatta giderek bunun düşeceği bir tehlikeydi. “Da­
ha hızlı koşma” esprisi içerisinde silahlı eylemliliklerle var olan potansiyeli
geliştirme ve örgütleme ile yeraltını güçlendirerek daha farklı biçimlere ge­
çilebilirdi. Ama öncelikle, büyük darbeler yemeden, silahlı savaşı yükselte­
rek, devrimci bir hava yaratılmadan, yaygın bir kitleselliğe ulaşmak imkân­
sızdı. SDB yapılanmasında doğabilecek olumsuzlukları yakın denetim, eğitim
ve özel ilgi ile aşabilirdik. Silahlı birliklerimizle, onların eylemlilikleriyle ya­
şayacağımız bu süreçte kır gerillamız da faaliyete geçecek, bu da şehirlerdeki
tüm faaliyetlerimize, özellikle de SDB faaliyetlerine nefes aldırıcı bir durum
yaratacaktı. Savaşın şehirde ve kırda geliştiği bu boyutta SDB’lerin kitlelerden
soyutluğu kendiliğinden anlamını yitirecek, farklı örgütlenme biçimlerini zo­
runlu olarak gündeme getirecekti.110

12 Temmuz 1991 operasyonu, dönüm noktası oldu. Polis, bu operas­

yonda, o güne kadar onca eylemine karşın çaresiz kaldığı Devrimci Sol’un
örgüt merkezine ait İstanbul’daki ev ve bürolarına ulaştı. Aynı gün, üç
semtte birbirini izleyen operasyonlarda çatışmalar sonucunda 10 Devrim­
110 Parti-Cepheile...,s. 127.
ci Solcu öldürüldü. İçlerinde merkez komitenin iki üyesinden biri olan Ni­
yazi Aydın, SDB’lerin yönetici grubu, üç kişilik askeri komite üyeleri Ca-
vit Özkaya, Haşan Eliuygun, Nazmi Türkcan; kır gerilla sorumlusu İbra­
him Erdoğan, işçi hareketi sorumlusu İbrahim llçi vardı. Askeri Komi­
te, Dikilitaş’taki evde toplantı için bir araya gelmişti. Devrimci Solcular,
1985’ten bu yana toplamda vermedikleri kayıpları bir gecede vermişlerdi
ve 1978’deki kuruluşlarından beri ilk kez bu tür bir operasyonla karşılaş­
mışlardı. 1990 başındaki ilk silahlı suikasttan sonra geçen bir buçuk yıllık
süre içinde örgütün silahlı eylemcileri içinde kayıp sayısı toplam 6’ydı. O
güne kadar ilişkilerini gizlemeyi başaran örgütün bir gecede üstelik doğru­
dan merkezine ulaşan bir operasyonla karşılaşması örgüt için “şoke” edi­
ciydi. Öyle ki yurtdışı temsilciliği, lider Dursun Karataş’ın da yakalandığı
ama polis tarafından gizlendiği kuşkusuyla bir açıklama yaptı. Oysa Kara-
taş yakalanmamıştı.
Operasyon örgütte bir şaşkınlık yaratmasının yanı sıra, merkezi ilişkile­
rin ve özellikle de SDB’lerin “paniğe kapılmasına” ve misilleme yapamayarak
eylemsizliklerine yol açmıştı. Bir operasyonun yol açtığı kayıplann yanı sıra
nedenleri ve nasıl geliştiği son derece önemliydi. Zira kaynağı çözülememiş
bir operasyon, polisin iz sürebileceği bir açık anlamına geliyordu. Bu neden­
le örgüt içinde titiz bir soruşturma yürütülüyor, operasyonun etkilediği alan
içindeki örgütsel ilişkiler, kullanılan evler, işyerleri, yöntemler vb. değiştiri­
liyordu. Bunlar operasyonun büyüklüğüne göre, bir zaman kaybı demekti.
Temmuz operasyonu büyük bir operasyondu ve nedenlerinin anlaşılabilme­
sinin günleri, haftaları alması doğaldı.
Aşağı yukarı bir ay sonra yayınlanan “Faaliyet Raporu”nda, operasyon, ör­
gütün “hızını yavaşlatan”, “kısmi bir darbe” olarak nitelendi. Raporda, ope­
rasyonun, polisin bir başarısı olarak uzun süreli iz sürmesi sonucunda de­
ğil, “zafer sarhoşluğuna” ve “rehavete” kapılmış yönetici ve kadroların “di­
siplinsizlik” ve “kural hatası”ndan ileri geldiği belirtiliyordu: “Polis rehave­
timizden, ilke ve kurallara tam olarak uymamamızdan, gösterdiğimiz disip­
linsizliklerden yararlanmış, iz bulmuş ve bulur bulmaz da ‘elimden kaçırı­
rım, bir daha bulamam’ korkusuyla, bulduğunun kim olduğunu bile tam an­
lamadan ve daha ötelere gitmeye bile çabalamadan operasyonla imha kara­
rı almıştır.”111 Eski sürecin temsilcileri ve onların ayak diredikleri “eski kül­
tür”, operasyonu hazırlayan asıl nedendi.
Operasyonun ardından, örgüt, ilişkiler ağını yeniden düzenlerken, başta
SDB’ler olmak üzere, tüm örgütte yeniden bir eleştiri-sorgulama kampanya­
sı açtı. Ama operasyon aynı zamanda polisin örgütün merkezine ulaşabilece­
ğini de gösteriyordu. Yurtdışında örgütün yönetileceği bir “karargâh” kural­
ın Bize Ölüm Yok, Haziran Yayınevi, İstanbul, Kasım 1992, s. 32-33.
ması kararlaştırıldı. Lider Dursun Karataş 5 Ekim 1991’de yurtdışma çıkarıl­
dı. Böylelikle örgüt merkezi ilk kez yurtdışma taşınmış oluyordu.
Silahlı eylemler, iki buçuk ay sonra Ekim genel seçimleri sürecinde yeni­
den başladı. Nihayetinde Süleyman Demirel’in başbakanlığında, DYP-SHP
koalisyon-fıükümetiniri kurulacağı bu seçimler sürecinde çoğunluğu İstan­
bul’da olmak üzere İzmir, Bursa ve İzmit’te ANAP’m seçim bürolarına silah­
lı baskınlar ve bombalı saldırılar düzenlendi.
Görevdeki polislere ve karakollara yönelik misilleme eylemleri, 199I’den
itibaren silahlı eylemlerin ağırlığını, giderek başlıca biçimini oluşturdu.
1992 Nisan operasyonundan sonra ise adeta polis ile Devrimci Sol arasında
savaşa, kan davasına dönüştü.
Bu durum, “gözaltında ölüm”, “kayıp” ve “yargısız infazlar”la ilgiliydi. Ör­
güt, her kayıp infaz ya da gözaltında ölüme şiddetli misillemelerle yanıt ve­
receğini açıklamıştı. Kürt illerinde alışılagelmiş, devletin gizli aygıtlarının te­
rörle mücadele yöntemi olarak benimsediği “işkence”, “kayıp” “yargısız in­
fazlar” batının büyük şehirlerinde 1989-90’dan itibaren daha sık görülme­
ye başlanmıştı. Devrimci Solculara yönelik ilk “gözaltında ölüm” 16 Ocak
1991’de Ankara GATA’da gördüğü işkenceler nedeniyle hayatını kaybeden
Birtan Altunbaş adlı Hacettepe Üniversitesi öğrencisiydi. İkincisi 16 Şubat’ta
genç bir esnaf olan Ali Rıza Ağdoğan’ın, bildiri dağıttığı gerekçesiyle gözaltı­
na alındıktan 4 saat sonra Beyoğlu Emniyet Müdürlüğü’nün 3. katından at­
layıp intihar ettiğinin açıklanmasıydı. Devrimci Sol, Ali Rıza Ağdoğan’a mi­
silleme olarak Beyoğlu Emniyet Amirliği’ne art arda patlayacak iki tahrip gü­
cü yüksek bomba yerleştirdi (21 Şubat 1991), daha önce siyasi şubede de gö­
rev yapmış Sefaköy Karakolu Grup Amiri Zeki Kaya’yı Güngören’de öldürdü
(22 Şubat 1991). 15 Mart 1991’de Ankara’da bir kahvehanede siyasi şube po­
lislerinden Avni Doğan ile Murat Soytürk öldürüldü, ayrıca bir sivil de öldü.
Devrimci Sol militanlarından Yusuf Erişti’nin, 14 Mart 1991’de İstanbul’da
gözaltına alındıktan sonra kaybolması üzerine de 5 Nisan’da Hacı Beykaya
isimli İstanbul istihbarat şubede görevli polis memuru öldürüldü; olayın üst­
lenildiği bildiride “Yusuf Erişti üç gün içinde bırakılmazsa eylemlerimiz sü­
recek” deniyordu.
12 Temmuz operasyonundan sonra silahlı eylemlerin yeniden başlatıldığı
1991 Ekim’inden 1992 Nisan’mdaki ikinci büyük merkezi operasyona kadar
geçen altı aylık süre içinde tek tek polislere, polis karakollarına, ekip otola­
rına saldırılar düzenlendi. Yine çoğu İstanbul’da olmak üzere 20’yi aşkın po­
lis öldürüldü, bir o kadarı da yaralandı. Devrimci Solcular altı aylık bu süre
içinde 12 Eylül askeri rejiminin Danışma Meclisi üyesi, eski 1. Ordu Komu­
tanlarından 74 yaşındaki Adnan Ersöz’e (13 Ekim 1991), İstanbul Emniyet
Müdür Yardımcısı, Asayiş Şube Müdürü Şakir Koç ile koruma polisi (4 Ara­
lık 1991), İstanbul DGM Başsavcısı Yaşar Günaydın ile koruma polisi ve şo­
förüne (6 Şubat 1992) ve iki tutuklunun işkence sonucu öldüğü Aydın Ce-
zaevi’ndeki uygulamalardan sorumlu tutulan Bursa Cumhuriyet Başsavcısı
Nural Uçurum’a (19 Şubat 1992) suikast düzenlediler. Asayiş Şube Müdü­
rü Şakir Koç’un öldürülmesinin ardından emniyet, aralarında Dursun Kara-
taş’ın da bulunduğu 5 kişinin fotoğraflarının yer aldığı “Polis katilleri ve te­
röristler aranıyor” başlıklı 20 bin duvar afişi hazırladı ve İstanbul’un merke­
zi yerlerine astı.
16 Nisan 1992 gecesi polis, Devrimci Sol’un yeni kurulmuş üç kişilik mer­
kez komitesinin iki üyesi 39 yaşındaki Sabahat Karataş ve 36 yaşındaki Sinan
Kukul ile şehir silahlı devrimci birlikler komutanı 38 yaşındaki Ahmet Fazıl
Ercüment Özdemir’in içinde bulunduğu üç ayrı eve baskın düzenledi. Eren­
köy’de Ahmet Fazıl Özdemir’le birlikte Satı Taş, Hüseyin Kılıç; Üstbostan-
cı’da Sinan Kukul’la birlikte Arif ve Şadan Öngel öldürüldüler. Sabahat Kara-
taş’m Eda Yüksel ve Taşkın Usta’nın birlikte bulunduğu Çiftehavuzlar’daki
operasyon sabaha kadar sürdü. Sahrayıcedit’te de Ayşe Nil Ergen ve örgütün
taraftarlarından Ayşe Gülen öldürüldüler. Toplam 11 kişi öldürülmüş, 1de-
altepe ve Bakırköy’de basılan iki ayrı yerde de 6 kişi yakalanmıştı. Operas­
yon timleri, saatler süren operasyonun sonucunu otomatik silahlarıyla hava­
ya ateş açarak kutladılar.
Silahlı Devrimci Birlikler, 17 Nisan’ı izleyen 20 gün içinde polise yönelik
18 saldırı düzenledi. En az 17 polis öldü, 7 polis yaralandı. Bunlann en bü­
yüğü 2 Mayıs’ta İstanbul Hürriyet Mahallesi’nde bir kahvehanede oturan 5
polisin öldürülmesiydi. Saldırıların çoğu İstanbul’daydı, ancak Ankara, İz­
mir, Bursa ve Adana’da da görülüyordu. Eylemler sırasında çıkan çatışmalar­
da ölen ya da yakalanan militanlar da vardı.
Siyasi polis, örgütün çalışma mekanizması hakkında artık çok daha fazla
bilgi sahibiydi. SDB’ler bir yandan misillemeler yaparken İstanbul ve diğer il­
lerde operasyonlar durmadı, SDB üyeleri, ikişer üçer kıstırıldıkları evlerde öl­
dürüldü, çeşitli düzeylerde pek çok militan yakalandı. İstanbul, Ankara, Ada­
na’da 30 Nisan-13 Ağustos arasında bu şekilde 14 SDB üyesi öldürüldü.112
Mart 1990’dan itibaren inşa edilen örgütsel yapı hızlı bir çöküş sürecine
girdi. Dursun Karataş, 16-17 Nisan sonrası operasyonlar sürecini şöyle de­
ğerlendiriyordu:

112 Bu tarihler arasında öldürülen SDB üyeleri şunlardı: 30 Nisan 1992: Sıddık Ûzçelik, Güven Kes­
kin, Esma Polat (Adana); 4 Mayıs 1992: Halil Ateş, Solmaz Karabulut, Fikri Keleş, Ali Yılmaz
(Ankara, Dikmen ve Telsizler semtleri); 14 Temmuz 1992: Nurten Demir, İsmail Akarçeşme
(Istanbul-Kasımpaşa); 13 Ağustos 1992: Vehbi Melek, Nurten Acar, Arslan An, Nurhayat Bey­
han, Eyüphan Polat (Ankara Maltepe ve Küçükesat semtleri), ayrıca polise yönelik bir eylem sı­
rasında 20 Nisan’da Önder Ûzdogan isimli SDB üyesi bir militan öldü. 5 Mayıs’ta ise Soner Gül,
Hüseyin Yaman isimli iki militan gözaltına alındıktan sonra kayboldular.
 17 Nisan’ın potansiyelini daha yüksek düzeyde örgütleyemeyişimiz, yeni
operasyon ve katliamlan engelleyemeyişimiz, yavaş yavaş psikolojik üstün­
lüğün düşman eline geçmesine ve potansiyelin düşmesine neden olacaktı.
(...) 17 Nisan sonrası tutsak düşen bir kısım ileri düzeydeki yöneticilerimiz
silahlarına rağmen çatışmamış, poliste olumsuzluk göstermişlerdi. Tüm bun­
lar yükselişten düşüşe geçişin belirtileriydi. (...) özellikle SDB’ler kendileri­
ni kapana kıstırılmış bir durumda hissetmeye başlamışlardı. (...) kır gerilla­
sında atılım yoktu... (...) kendini kapanda hisseden SDB savaşçılarında korku
derinleşerek sürüyordu. Ve bu korku yer yer teslimiyete dönüşmekte gecik­
meyecekti. (...) düşmanın psikolojik üstünlüğünü mutlaka yıkmalıydık...113

Ancak bu süreç tersine çevrilemedi, üst düzey yönetici kadroların yaka­

lanmaları sürdü. Yıl sonuna doğru Silahlı Devrimci Birlikler militanlarının
çoğu ya öldürüldü ya da yakalandı; kuşkusuz yenileri kuruluyordu, ancak
örgüt adım adım eylem yeteneğini kaybetti ve sonraki uzun yıllar boyunca
da 1990-92 yıllarında edindiği eylem gücüne bir daha ulaşamadı.
13 Eylül 1992’de ise örgüt, bu kez kendi tarihinde olduğu kadar, sol ha­
rekette de benzerine rastlanmayan bir sürprizle karşılaştı: Örgüt içi darbe.
Dursun Karataş’m “düşmanın büyük vuruşu” diye tanımladığı örgüt içi dar­
benin sonuçları, polisiye açıdan örgütün bütünüyle açığa çıkması ve bir-bir
buçuk yıl sürecek örgüt içi çatışma sürecine girmesi oldu.
Darbe, 1989 tartışmalarından beri, küllenmiş ya da üstesinden gelinmiş
gibi görünen örgütsel işleyiş ve kültüre karşı duyulan hoşnutsuzluk ve gü­
vensizliğin dışavurumuydu. Ama aynı zamanda, darbe ve darbenin ardından
gelişen olaylar, örgütün lider dışında çözüm üretecek yönetsel organa sahip
olmadığını da gösteriyordu.
13 Eylül’de merkez karargâh olarak kullanılan Almanya’daki evde, Orta­
doğu sorumlusu Bedri Yağan, Avrupa ve yazı-yayın işlerinden sorumlu iki
yöneticiyle birlikte Dursun Karataş’ı tutukladı. Örgütün ikinci adamı ka­
bul edilen Bedri Yağan, “Haklıyız Kazanacağız” adlı Devrimci Sol Savynma-
sı’m parafe eden üç kişiden biriydi ve Sağmalcılar Cezaevi’nden Dursun Ka-
rataş’la beraber firar etmişti.
Temel iddiası, herhangi ilke ve kurala dayanmayan, keyfi bir tek kişi yö­
netimi kurulmasıydı. Yağan’a göre, Dursun Karataş, son iki yılda geliştirdi­
ği “önderlik” kavramıyla da “kişi kültü” yaratma ve yeni bir “Apo” olma pe­
şindeydi. Örgütün bir merkez komitesi yoktu ve varmış gibi gösteriliyordu.
Yağan, bunun kanıtı olarak, arşivde merkez komite toplantısı ya da kararla­
rına ilişkin tek bir belgenin olmayışını gösteriyordu. Ama bu müdahaleleri­
ni acil kılan, “art arda gelen darbeler, kayıplarla giderek aşılamaz boyutlara

113 Dursun Karataş, Parti-Cephe ile..., s. 183-184.

ulaşan örgütsel tıkanıklık”tı. 12 Temmuz 1991,16-17 Nisan 1992 ve Gebze-
Bayramoğlu diye anılan Ağustos 1992 operasyonlarının üçü de örgüt mer­
kezinde doğrudan Dursun Karataş’a bağlı yönetici ve üslere yapılmıştı. Ope­
rasyonların Karataş’ın bu yöneticilerle ilişkilerinde kullandığı araç ve yön­
temlerden kaynaklanma olasılığı vardı, oysa operasyonların bu yönü soruş­
turulmamış, üstü örtülmüştü. Yağan’ın anlatımına göre, operasyonla ilgili bu
şüpheleri Gebze-Bayramoğlu operasyonuyla birlikte artık bir kanaate dönüş­
müştü. 16-17 Nisan sonrasında, sürece ve operasyonlara ilişkin kaygılarını
tartışma ve bir kadrolar platformu toplama isteğini Karataş, hem reddetmiş,
hem de herhangi bir konuşma imkânı tanımamış, üstelik kendisini “ezip,
yok etmek”le tehdit etmişti. Sorunu tartışabileceği herhangi bir organ olma­
dığından, diğer iki arkadaşıyla birlikte Karataş’ı tutuklama kararma varmıştı.
İlk anda ne olduğunu anlayamayan ve öldürüleceği sanısına kapılan Dur­
sun Karataş’m ilk tepkisi ölüm orucuna başlamak oldu. Ertesi gün, yani 14
Eylül 1992’de vasiyet olarak nitelenebilecek örgüte hitaben bir mektup yaz­
dı. Mektupta tutuklamayı gerçekleştirenleri “ihanet” ve “darbecilik”le suçla­
dı; iddialarını da tek tek yanıtladı. Örgütte gizli kapaklı hiçbir şeyin olmadığı­
nı, her türlü karar ve politikanın açıklıkla, kadroların fikri alınarak oluşturul­
duğunu, darbecilerin bugüne kadar hiçbir konuda bir itirazları olmadığını ya­
zıyordu. Karataş, darbecilerin “Suçum ne?” sorusuna cevap veremediklerini,
bir hareketin liderini “ihanet” dışında tutuklamanın “devrimcilik sayılamaya­
cağını”, arkasında “mutlaka başka amaçlar” aranması gerektiğini belirtiyor­
du. Karataş’a göre neden açıktı; başta Bedri Yağan olmak üzere bu kişiler, kişi­
sel egoları ve kariyerizm hırslarıyla böyle bir “alçakça komploya” kalkışmıştı.
Bu “çapulcu”, “şerefsiz”, “leş kargaları” “mutlaka yargılanmalı ve yaptıkları­
nın hesabı sorulmalı”ydı. Mektubunun sonuna “Ölürsem naaşım mutlaka 12
Temmuz, 17 Nisan şehitlerimizin yanına gömülmeli. Devrimci Sol bayrağına
sarılmasını unutmayın... Selamlar, sevgiler” notu düşmüştü.
“Darbeciler” ise bunun devrimci sorumluluklarından kaynaklanan bir
“müdahale” olduğunu, her Devrimci Sol kadrosunun sorumluluklarını kö­
tüye kullanan yöneticilere karşı tutuklama hak ve yetkisine sahip bulundu­
ğu ileri sürüyordu. “Müdahale” gerekçesini kaleme aldıkları 17 Eylül 1992
tarihli ilk yazılarında, “tutuklama” gerekçelerinden emin görünüyorlardı,
ama sonrasında ne yapacaklarım açıklıkla tasarlamadıkları belliydi. “Görev­
lerimiz” başlığıyla sıraladıkları maddelerde, Dursun Karataş’ın sonraki gün­
lerde yazacağı gibi, önlerine aylar sürecek belki de yıllan kapsayan bir prog­
ram koymuşlardı: “Merkezi ilişkiyi sürdürmede kullanılan bürokratik-ben-
merkezci araç ve yöntemleri değiştirmek”, “alt seviyede seyreden mücadele­
yi yükseltmek”, “partileşme sürecinin karakterine uygun parti hedefine ulaş­
mak”... “Dursun Karataş’ın durumunu kadroların önüne getirmek” en son
 maddede yer alıyordu. Operasyonların nedenlerinin bulunması da öncelik­
li işler arasında sayılıyordu. Yazıda, kendilerini örgüt merkezi olarak görme­
diklerini, bir kişinin (Bedri Yağan’m) Karataş’m ilişkilerini devraldığını, yet-
“kisinin “ülkedeki yoldaşların inisiyatifini genişletme ve boşlukları doldur­
ma” ile smırlı olduğunu belirtiyorlardı.
Öyle anlaşılıyordu ki, konuyu açtıklarında kadroların onlan destekleye­
ceğini sanmışlardı. Karataş’a karşı hoşnutsuzluğun özellikle eski kadrolar
-k i bunlar 12 Eylül öncesinden beri birbirlerini tanıyordu- yüksek olduğu
ve eylemlerinin de bu nedenle tam ya da en azından büyük bir destek bula­
cağını, Karataş’m da bu sürece bir şekilde ikna olacağını varsayıyorlardı. Bu
koşullarda kotarılacak bir kadrolar toplantısının da Karataş’m yetkilerinin
sınırlandığı, yeni yönetim mekanizmasının yaratılacağı bir platform olaca­
ğı umudundaydılar. Örgüt içi darbenin, aynı zamanda, “parti arifesinde”114
olunduğunun açıklanacağı sırada yapılmasının da, kadrolar platformuyla il­
gili olduğu anlaşılıyordu. Darbe sürecindeki tartışmalarda, bir parti toplan­
tısına hazırlanıldığı, hatta örgütün isminin bile belirlendiği ve bunun Bed­
ri Yağan dahil üst düzey kadrolarca bilindiği belirtiliyordu. Ancak Bedri Ya­
ğan, belli ki, toplantıda yer alması muhtemel, kendisini tanıyan eski kadro­
ların artık hayatta olmadığı koşullarda, liderin inisiyatifindeki böyle bir par­
ti toplantısında, lidere karşı bir tartışma açmaya kalkışmasının yenilgiyle so­
nuçlanacağını düşünüyordu.
Bir örgüt konferansı anlamı yüklenen “kadrolar toplantısı” örgütte ku­
rumsallaşmış bir organ değildi ve ilk kez 1989’da toplandığında Bedri Yağan
bunun bir gelenek olarak yerleşmesinin kazanım olacağını, Dursun Karataş
ise böyle bir “geleneğe” karşı çıkacağını söylemişti. Dolayısıyla kadrolar top­
lantısının örgüt geleneğinde ya da kurallarında belirgin bir yeri yoktu; üyele­
ri, yetkisi, toplanma koşulları da belirsizdi. Örgütün yazılı belgelerinde kad­
rolar toplantısı ya da diğer adıyla konferans, parti öncesi örgütün parti kara­
rı için toplanacağı bir toplantı olarak yer alıyordu yalnızca. Ve o sırada “par­
tinin arifesinde” olmak aynı zamanda böyle bir toplantının hazırlığıma baş­
lanması anlamı taşıyordu.
Lider de onu tutuklayanlar da birbirlerinin suçlu olduğu konusunda ke­
sin kanıya sahipti; ancak kadroların da bunu onaylaması gerekiyordu. “Mü­
dahaleciler” Karataş’ı etkisiz kıldıkları, koşullarına razı ettikleri müddetçe
arzuladıkları bir kadro toplantısı için uygun zemini yaratabilirlerdi; bu ni­
yeti fark eden liderin de kendi deyimiyle “bu oyunu bozması” gerekiyordu.
ilk günlerde her iki taraf da zamana ve uzlaşmaya ihtiyaç duymuş olacak
ki 24 Eylül’de 6 maddelik bir protokolde anlaştılar. Protokol, kimlerin katı-

114 Bu açıklamanın yer alacağı Devrimci Sol dergisi, örgütün merkez yayın organı olarak 1980’den
sonra ilk kez çıkmak üzere baskıya hazır hale getirilmişti.
 lacağımn ortak belirleneceği kadro toplantısının bir ay içinde gerçekleştiril­
mesini, bu sürede de örgütte moral bozukluğuna yol açmamak için olayın
duyurulmamasını öngörüyordu. Birbirlerinin niyetlerinden ciddi kuşku du­
yan her iki taraf için de bu protokol ve bunu izleyen pek çok görüşme ve an­
laşma da, bir taktik savaşının ötesine geçemedi. Kadrolar platformu hiçbir
zaman toplanamadı.
ilk anlaşmada örgütün 4 yöneticisinin çağrılması kararlaştırıldı. Ortadoğu
sorumlusu “Musa” 31 Ekim’de, Türkiye’deki ilişkilerden birinci dereceden
sorumlu Gürcan Özgür (Derya) 21 Kasım’da, “Malik” de 23 Kasım’da Al­
manya’ya geldiler. Çağrılılardan Akdeniz sorumlusu “Aydın” ise yakalandı.
Çağrılılardan Derya “müdahaleciler”den, Musa ve Malik ise Karataş’tan
yana tutum aldılar. Karataş, darbecilerin, yönetimi bu üç kişiden oluşacak
komisyona devretmesini, bu komisyonun alacağı kararlara uyulmasını öner­
di. Bedri Yağan ve arkadaşları ise, çoğunluğu Karataş’tan yana olan komis­
yon önerisini reddettiler. Malik’in yabancı konsolosluğa sığınmaya hazırla­
nacak kadar polis fobisi içine girdiğini, bu nedenle de güvenilemeyeceğini
söylüyor, başka kadroların çağrılması gerektiğini ileri sürüyorlardı. Bu ko­
nuda bitmek bilmeyen tartışma ve yazışmalar haftalarca sürdü; ortak bir ze­
min okşamadan, kadrolara yazılı ya da telefonla her iki tarafın da görüşleri­
nin aktarılması benimsendi. Ama her iki taraf birbirlerini, tek taraflı ve rast-
gele konuyu duyurmakla suçladı, illegal ilişki ve telefonları “müdahaleci­
ler” ellerinde tuttuğundan, diğerleri ancak dolaylı ya da hayli sınırlı olanak­
larla durumu duyurma şansına sahipti. 1992 Aralık’ında her iki taraf da gö­
rüşlerini kadrolara ya da tüm ulaşabildiklerine bildirmeye başladı. Yazışma­
lar, karşılıklı suçlamalar, hakaretler, kişisel zaaflara ilişkin tanıklıklarla do­
luydu. Yeni yılın başında artık örgüt taraftarlarının tümü olaydan haberdar
olmuş, tartışmanın bir tarafına dönüşmüştü. Hatta kendilerini “tarafsız” di­
ye niteleyenler de vardı.
Örgüt büyük bir kargaşa içine düştü. Her iki taraf, 1993’ün başlarında, ken­
dilerinden yana tutum alan, komite ve kadroların imzalarıyla bildiriler yayın­
ladılar. 1992 Kasım’ında, çağrılı üç ileri kadronun taraf olmasıyla başlayan
bölünmenin, sorun örgüte yayıldıkça kitleselleşen haliydi söz konusu olan.
Karataş ile ondan yana tutum alan “Malik” ve “Musa”, Bedri Yağan ile be­
raberindekilerin illegal ilişkileri ellerinde tutmaları nedeniyle legal yayın,
gençlik ve cezaevlerine ulaşabilmişlerdi. Burada aldıkları destekle “darbeci­
liğe karşı mücadele”yi başlatıp yaydılar.
Başlangıçta birçok örgüt ve kadronun desteğini almış olsalar da “müda-
haleciler”in, doğal lideri tutuklayıp, aylar boyu örgütü gizlice yönetmesinin,
güvene dayalı ilişkilerle varlığını kurabilen illegal bir örgütte kabul görme­
si olanaksızdı. Öte yandan Karataş’a yönelik kişisel suçlamalardan öte, poli­
 tik-ideolojik bir eleştiri geliştirememişlerdi. Üstelik 1990’dan bu yana Kara-
taş’ın tek başına belirlediğini, kaleme aldığını öne sürdükleri karar ve politi­
kaları da savunuyorlardı. Bu çelişkili durum ve meşruiyet sorunu nedeniyle
’“gerçek Devrimci Sol biziz” diyerek ayrışma sürecine girseler de, hem örgü­
tün genelinde hem de-kendilerinden yana tutum alanlar arasında hızla ikna
ediciliklerini kaybettiler.
Müdahaleciler, örgüt merkezinin yapısal zaaf ve yetersizliğini açığa vur­
muş olsalar da, örgütün karşısına çok daha ciddi bir soruna yol açacak çö­
zümle çıkmıştı. Karataş’m deyimiyle, eğer darbe meşrulaşırsa, bu, örgütte
“darbe” geleneği başlatmak demek olurdu. O yüzden ne pahasına olursa ol­
sun, bu “leke” örgütten temizlenmeliydi. Nihayetinde Dursun Karataş’m et­
rafında toplananlar, 3 Mart’ta, o güne kadar hep isimlerle yayınlanan bildiri­
lerden farklı olarak “Devrimci Sol imzasıyla Açıklama ve Uyan, Karar 1” baş­
lıklı bildiri yayınladı. Tek sayfalık bu bildiri, örgüt iradesinin ortaya çıktığının
ilanıydı. Özetle darbecilere teslim olmaları, harekete ait her türlü ilişkiyi, ka­
sayı, olanaklarını teslim etmeleri aksi halde cezalandmlacakları belirtiliyor­
du. Ardından tüm kadro, militan ve taraftarlardan, darbecilerin ellerinde tut­
tuğu bütün mevzileri ve örgüte ait maddi olanaklan geri alma çağnsı yapıldı.
Aylarca sürecek çatışmalar başladı. Birçok ölüm ve yaralanmaya yol açan
çatışmalar, İstanbul’da Devrimci Solcuların etkin olduğu mahallelerde ev,
kahvehane baskınları, dayaklar, kavgalar biçiminde sürdü. Karşılıklı ola­
rak “kaçırıp işkence etme” gibi iddialar da vardı. Bayrampaşa Cezaevi’nde
“darbeciler”in kaldığı koğuş basılarak, “Asaf’ kod adıyla anılan 1989 firarın­
dan önce örgütün yönetici grubu içindeki Erdoğan Eliuygun öldürüldü. Bu
olayın ardından cezaevindeki sosyalist gruplar, “Dursun Karataş yanlıları”nı
cezaevi konseyinden çıkardılar. Bu çatışmalarda sosyalist gruplar “devrimci
kanı akıtılmasını” eleştiren, kınayan bildiriler yayınladılar.
Devrimci Sol’un bu sırada sol çevrelerde en çok tepki çeken şiddet eylemi,
sahibi “devrimci, demokrat” olarak anılan ve özellikle sosyalist gruplann der­
gi ve kitaplannı basmakla ünlü Aydınlar Matbaası’nı basıp kundaklamasıydı.
Gerekçe darbecilerin yayın organı Devrimci Çözüm’ü basıyor olmasıydı. Ay­
dınlar Matbaası’mn sahibi bu yayını basmaması için uyarılmış ancak dinleme­
yince bu eylem yapılmıştı. Kundaklama sonucunda matbaanın gördüğü bü­
yük zararın yanı sıra yazar İsmail Beşikçi’nin kitaplan, sol gruplann dergileri,
Demokrasi Partisi’nin (BDP’nin önceli) onbinlerce afişi de yanmıştı.
“Örgüt içi darbe” ve “darbeye karşı mücadele” Devrimci Sol’un 1990’da
başlattığı “parti öncesi” örgüte dönüşüm sürecinin DHKP-C’ye evrilmesin-
den önceki son aşaması oldu.
 EK1
RESMİ ARAŞTIRMADA SOL ÖRGÜTLERE İLİŞKİN SAYISAL VERİLER1

AŞIRI SOLCU ÖRGÜTLERİN SAYISAL G ÜCÜ (Şekil 43)

Ö rg ü t adı Yakalanan Kalan Toplam Kalan (% )

Acilciler 449 519 968 53.62

HDÖ 181 229 410 55.85
Dev-Savaş 152 199 351 56.70
Eylem Birliği 286 227 513 44.25
MLSPB 437 1.302 1.739 74.87
Cephe Yolu 71 59 130 45.38
KSD 2.238 4.896 7.134 68.63
M -L (D H Y ) 298 808 1.106 73.06
D ev-Yol 7.124 30.471 37.595 81.05
Dev-Sol 3.069 6.574 9.643 68.17
Dev-Genç 54 930 984 94.51
TDK P 3.384 14.481 17.865 81.05
TKEP 765 2.078 2.843 73.09
TİKB 382 1.332 1.714 77.71
TD Y 217 387 604 64.07
TK P (M L) Partizan 2.167 4.709 6.876 6848
TK P (M L) (DHB) 614 2.293 2.907 78.88
TKP 2.209 8.693 10.902 7&74
TKP/B 299 766 1.065 71.92
İşçinin Sesi 226 3.407 3.633 93.78
Partizan yolu 76 52 128 40.63
TİİKP 88 749 837 89.49
Diğerleri 1.285 1.867 3.152 59.23

Toplam 26.071 87.028 113.099 76.95

1 Bu bölüm 1983 yılında güvenlik güçlerinin "sürekli yenilenen vc deneyimlere dayanan bir
eğilim dokümanı alarak hazırlanmış' (.s. 169) Terör ve Terörle M ücadelede Durum Değer­
lendirmesi (Başbakanlık Yayınlan, Ankara, 1983) adlı kitaptan alınmıştır.
BÖLÜCÜ ÖRGÜTLERİN SAYISAL GÜCÜ (Şekil 44)

ö r g ü t adı Yakalanan Kalan Toplam Kalan (% )

PKK 4.036 13.751 17.787 77.31

KUK 729 1.372 2.101 65.30
KAVA 691 1.890 2.581 73.23
DDKD 840 1.853 2.693 68.81
TKSP 456 2.516 2.972 84.66
Alarızgari 584 1.375 1.959 70.19
Komalrızgari 180 505 785 77.05
Tekoşin 49 192 241 79.67
PSŞK 290 290 100.00
KPSX Silili® SSfs3 320 320 100.00
TK D P 128 128 100.00
Diğerleri 23 51 74 68.92

Topla m 7.588 24.343 31.931 76.24

 EK 2
ÖLÜM ORUÇLARI

' 1996 yılındaki öiüm orucu Adalet Bakanlığı'm n hücre tipi cezaevlerinin açılma­
sını öngören genelgesini yayınlamasının ardından 20 Mayıs'ta DHKP-C, MLKP,
TK P (M L), TKEP-Leninist, TKP/ML, TD P ve D ire n i; Hareketi davalarından 1.500 I
1 tutuklunun katıldığı açlık greviyle başladı. Eylem 3 Tem m u z'd a 150 kişinin sür- j
dürdüğü ölüm orucuna dönüştü. Sonraki günler ölüm oruçlularının sayısı 272'yi j
: buldu. 27 Te m m u z'd a bakanlığın genelgeyi geri çekip tutukluların taleplerini [
kabul etmesiyle sona erdi. DHKP-C'den A lta n Berdan Kerimgiller, M üjdat Ya- !
; nat, Ayçe Idil Erkmen, Yemliha Kaya; TK P (M L)'den A ygün Uğur, Ali Ayata, Ha- [
yati Can, TİKB'den Tahsin Yılm az, Osman A kgü n.. MLKP'den Hüseyin Demirci- j
! oğlu, Hicabi Küçük eylem sırasında değişik tarihlerde hayatlarını kaybettiler. j;
20 Ekim 2000'deki ölüm orucu eylemi de aynı gerekçeyle F tipi cezaevlerinin |
1 kapatılması amacıyla Cezaevlerindeki DHKP-C, TKP (M L), TKİP davalarından 816 I
tutuklu ve hüküm lü, açlık greviyle başladı. Eylem 19 Kasım'da ölüm orucuna
' dönüştürüldü. Eylemin ve insan hakları savunucuları ile aydınların aracılık etti­
ği görüşmeler sürdüğü sırada “ Hayata Dönüş" adı verilen, tutukluları zorla F ti-
ı pi cezaevlerine götürm eye yönelik operasyon, 19 Aralık’ta eşzamanlı olarak 20
cezaevinde başlatıldı. 22 Aralık'a kadar süren operasyonda toplam 32 kişi öldü. ;.
; ölenlerden ikisi asker, 30'u tutukluydu. Tutuklulardan 25'i DHKP-C'liydi: Cengiz j
' Çalıkoparan, Ali Ateş, Mustafa Yılm az, N ilüfer A k a n , Fırat Tavuk, Aşur Kork- i
maz, Şefinur Tezgel, Y a zgülü Güder ö ztü rk , Gülser Tuzcu, Seyhan Doğân, Ö z -
1 lem Ercan (Bayrampaşa cezaevi), A h m e t Ibili, Ercan Polat, U m u t Gedik, A lp Ata
Akçagöz, Rıza Poyraz (Üm raniye cezaevi). Fidan Kalşen, İlker Babacan (Çanak- i
! kale cezaevi), M u ra t Özd'emir (Bursa), İrfan Ortakçı, Haşan G üng örm ez (Çankı- j
. rı cezaevi). Berrin Bıçkılar, Yasemin Cancı (Uşak cezaevi), Halil Ö n d e r (Ceyhan j
i cezaevi). Diğer gruplardan olanlar şunlardı: M urat ördekçi (TKEP/L, Bayrampa- E
, şa cezaevi), Fahri Sarı, Sultan Sarı (PKK DÇS, Çanakkale cezaevi), A . Ihsan Özkan i
| (TKP (M L), Bursa cezaevi). (
ö le n 32 kişi arasında MLKP'lilerin polis işbirlikçisi kuşkusuyla Üm raniye ce-
! zaevinde öldürdükleri Haydar Akbaba ve M uharrem Buldukoğlu da vardı. M L- \

|
KP'nin Merkez Kom ite imzalı 25 Nisan 2004 tarihli bildirisinde, bu iki tutuklu- £
 nun, cezaevindeki militanlarca polis işbirlikçiliği suçlamasıyla soruşturulduğu,
o sırada meydana gelen 19 Aralık operasyonunun, örgütün oradaki temsilcile-
1 ri tarafından söz konusu tutukluların bu operasyonla kurtarılacakları ve cezasız
< kalacakları kaygısıyla öldürüldükleri, oysa gerçekte bu tutukluların böylesi bir
suç işlemediğinin anlaşıldığı belirtiliyor, "telafisi imkânsız vahim h ata” işlendiği
açıklanıyordu. Her iki tutuklunun yakınları İHD'de basın toplantısı yaparak ör­
g ü tü protesto ettiler.
20 Ekim 2000'de başlayıp 23 Ocak 2007'ye kadar süren ölüm orucu sürecin­
de, bu direniş ve ona bağlı eylemlerde ölenlerin toplam sayısı 122'ydi. Bunlar-
: dan 101 'i DHKP-C'liydi. 53'ü cezaevindeki ya da tahliye olduktan sonra dışarı­
daki direniş evlerinde eylemi sürdüren tutuklulardan oluşuyordu: Y a ölüm oru­
cu nedeniyle ya protesto amaçlı kendini yakarak ya da zorla m üdahale sırasında
hayatlarını kaybetmişlerdi. Destek eylem lerinde 12 kişi hayatını kaybetti. D H -
KP-C'nin ölüm orucunu destek amacıyla intihar eylemleri de söz konusuydu: Po­
lise ya da Adalet Bakanlığı’na yönelik eylemlerde ya da hazırlıklar sırasında üç
kişi hayatını kaybetti.
Diğer gruplar ölüm orucuna 28 Mayıs 2001'de son verdi. Sonrasında eylemi
sadece DHKP-C’liler sürdürdü. Aslında eylem, 2005 yılının başlarında kitlesel ni­
teliğini kaybetmişti. Cumhurbaşkanı A h m e t Necdet Sezer'in afları, adli tıp ra­
porlarına dayanılarak ölüm orucundan rahatsızlanan tutuklulara verilen cezayı
erteleme kararları ve son olarak yeni infaz yasasıyla neredeyse boşaltılmıştı. Di­
renişte sonuncu ölüm olan Fatma Koyupınar, 10 M art 2006'da tahliye edildiğin­
de, geride cezaevinde ölüm orucunu sürdüren tek bir direnişçi kalmıştı: TKEP/L
davasından Serpil Cabadan... (11 M art 2006, Radikal, Ertuğrul M avioğlu).
Ancak fatura çok ağırdı: ö lü m orucunda hayatını kaybedenlerden başka, sa­
yıları tam saptanamayan T H İV ve İHD gibi insan hakları kuruluşlarının tahm ini­
ne göre 500 kadar tu tu klu ya da hüküm lü eylemin bir sonucu olan VVernicke-
Korsakoff adı verilen, tedavisi olanaksız hastalığa yakalanmıştı. Y ani direnişe
başlayan 816 tutuklunun üçte ikisi ya ölmüş ya da tedavisi olanaksız bir hastalı­
ğa yakalanmıştı ve bunların büyük çoğunluğunu DHKP-C davalarından yargıla-
. nan tutuktular oluşturuyordu.
Halkın Hukuk Bürosu avukatlarından Behiç Aşçı, F tipi cezaevindeki ölüm
orucuna ve tecrite dikkat çekmek amacıyla 5 Nisan 2006'da ölüm orucuna baş­
ladı. Behiç Aşçı, eylemine Adalet Bakanlığı'nın, tutuklu ve hüküm lülerin 10 kişi-
■ yi aşmayacak gruplar halinde, idarenin gözetim inde, haftada 10 saati geçmeye­
cek koşuluyla sohbet amaçlı bir araya gelebilmesini sağlayan genelgenin yayı­
m ından sonra 23 Ocak 2007'de, 294'üncü günde, son verdi. Yedi yıl süren ölüm
orucu da son buldu. İstanbul Şişli'deki evinde ölüm orucunu sürdüren Behiç Aş-
çı'dan başka o sırada diğer eylemciler, A dana'daki evinde eylemi sürdüren tu ­
tu klu yakını Gülcan G örü roğlu ile Uşak E tipi Cezaevi’ndeki Sevgi Saymaz'dı.
 ürkiye solunun en kitlesel olduğu dönem 1970’ler-
dir. Bugün dahi solun farklı renklerinden siyasi
hareketlerin, o dönemdeki öncül örgütlerine ve
o örgütlerin kitleselliğine referansla sergiledik­
leri özgüven, bu tespiti hâlâ geçerli kılmaktadır. Askerî dar­
beye kadar varlığını ve kitleselliğini muhafaza eden sol parti,
örgüt ve hareketlerin, darbeyle beraber çekildikleri mevziler
ise, 1970’lerle kıyaslandığında oldukça sathi bir siyasal etkiye
işaret eder. 1970’lerde Türkiye Solu, solun en canlı yıllarının
ve bu “cana gelişin” tarihini anlatıyor. 12 Mart darbesi önce­
sinde varolan parti ve hareketlerin mirasçıları olarak 1974’ten
itibaren ortaya çıkan yeni siyasî yapıların kapsamlı bir pano­
ramasını çiziyor. Bu parti ve hareketlerin amaçlarını, kuruluş
ve örgütleniş faaliyetlerini, kitlesel güçlerini, ideolojik farkla­
rını ayrıntılı bir şekilde aktarıyor.

Vehbi Ersan, Türkiye’de solun tarihinin daha geniş bir pers­

pektiften ele alınmasını sağlıyor. ■