Met HAeROAI ETRY vveaeawcan cna RM OENCETAM ER I MarHerth wyicateteionnle Fa JPai-naveruingn AMET IT HAP ACEISL eH ARMIES Tia MARRATZERL ALUKA BAUER Zo Mapu WKAR 3 enn ap Ht NeTAMEAN HT TAME MHOPe HEA MALL, TRNICKOPMACARLUMIT WHA MAECRENE RATE ugktergacraue apa Aagriamariry gg Tyee OE AEE agree na, An-AARAENENATE MAEMNET WHAT yeceganeneunizad IT 85183 0 WM 1215212! SAYCHMESE 399152129 year kd CREAR ZANENEHMEI a reamed ERAT LHI BS GE NEHA ASHE HIE MEAAIT LE: mayy rut AC EM AR AOE RIE HAAR TH ROWECTEAE LETH torenrdine- waren ab say suite TA KARE 7 (ATIMANTEAABT igeTinne serene REL NMe Ne OM MOO (ED KOS OOD EO Ue CSTE DU BELL PERO CHa MUN a RUSTE AD he TORE Ra OEE LOMO MLDS aye cee ECR TERRY UL ee Lem TLL Srey MeL OEE ADC eae g (Cc Ra EN CRO leer Le Oe Oe OREO Re ULL chy VRE N Le Nem cu RO MACROMOL OTN ae MOJaBhsa Y JABHOCTH, LTO He 3HAYH Ya Cy OHA H KOHAYHA. ISBN 9: 8610-4 | i | a llAJIEKCAHJIAP MJIAQEHOBUR MCTOPWJA CPIICKOr JESMKA OsABPAHH PAJOBYYpeduu XKAPKO YHTOJAAJIEKCAH]IAP MJIAJEHOBUR cia UCTOPUTA CPICKOF JESHKA OMABPAHM PALZOBH»Ceaxu nayunu padnux tioaasu 0d metioda u pesyaitiaitia Koje cy Opyeu ciieapanu. Ceu ce mu tewemo jednu Ha pamenuma Opy2ux. H mydu eeauxux pesyatiatia manu cy paxitiopu y o@pomHom Hay4unom paseuiixy. Hayane xuilotieze, Koje uuHe BamHe Beouyze [kapuxe y aanuy] y paseuilixy HayKe, Mexy Kao peka: jeOHux Hecillaje, Oa ux Opyze cmene. Jase, tipaeu Hayunuyu tipusnajy 0a cy Kaduitio cayuajem uau HeKOM cpehnom olicepeayujom, uau Ooceitixom Oou.au 00 Hogux peayaiaitia” (Joan Lpujuh, Aymo6uozpaduja u dpyeu citucu. — Beorpag (Cpiicka krswkena 3anpyra), 1965, 300-301)CADPKAI TIPeRPOBOP o.oo cece cece cece ee eeeeeeeeeeeeeeeceeeeeeeeeeeeeeeeeseesseneess “ul I. a) Hocemapaise Cp6a ta Bankaitexo noayocrpso 1 6) Crom wsoracd Ha pannus 3anaqHojyHocnopeHtcKe 1 UcTOuHO|yxkHOCTOBeHCKE rpyne (13-17), 8) O npomenn noweTuor *wo-, *wo- (18-21), r) Hanomena o xpucrujanusanujH p68 (21-22) oo. eececeeevetecestesseeeuseeesetteeeenseteessnerens® 13-24 IL. Pasnoj chonomomxor cucrenta cprickor jesnka — peaynrarn mpoyyanaia Hapaa Visuha . 5 IIL. Creapaise cpucke penakunje crapocnopericKor jeauka (cpmcKocnoBeHCKOT je3HKA) .......eseseeesscsseeeesseeeteeeeeeneeeeea 30 IV. Caoso ranxo jep (+) y TeKcroBuMa cpnicke pegaxuuje crapocnoBenckor JOSH eee eceececeeeeseeeeteseeeeetseeeestsesscsuteeenereeeeeneeea 40 V. A. Jak” nonyrnacHnk yMecto ,cza6or” nomyrnacHuka y cPICKOCHOBeHCKOM jeauxy...... 49 B, Hexe nanomene o jesuxy pykomnca ,Cnyx6e caetom xHesy JIasapy”. (Ipsa verspruna XVIII neKa) 54 B, Cpncka penaxuuja crapocnoneHicKor jesuka ~ Heke ocOOuHe H3 TexcTOBa XVIII BeKa. . 58 T. Hanomena 0 jeatoj ocoGwuu cpickocmopexcxor jeauka y KisHraMa Tappuna Crecbanosnha Benuiosutha . 64 Tonarax 66 J]. Mpernocrasxa o jeauoj macosioj ocoSuu y Toney Gana Kynuna 68 VI. © nouewusma nocpOrupatba cpncKOcnOBeHCKOr je3HKA... esses eeeeeeeeeey VIL. Benemxa o jennom nagextom o6auxy y Toseru Gana Kynmia 2.2.2... VIII. @unosomxe nanomene o Kapejcxom tunuxy cperora Cage.....c.eeeeceee “‘Arexcangar Maaigouitn MCTOPHJA CPIICKOF JESHKA Ix. X. XI. XI. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII XIX. XX. XXI. XXII. XXIII. XXIV. XXV, XXVI. Hanomeue 0 jenHo} 3ajequm4koj oco6uHn cpnickor u 6yrapcKor npaBonnca y Bpeme narpujapxa Jesramnja Tipuaor tyMasiewy noctanka reHUTHBHOr MHOXHHCKOr HacTaBKa ~kaBKoj rpanvunt (Muh 1956 14; Apuh 1958 42; Visuh 1985 17; Visuh 1994 36). Y cacrapy MoMeHyTor cHona 30rmocé (,,7paHH4HHX sHHHja”) apne Asuh je JoHeo HH3 je3H4KHX OCOOMHA Of KojMx je cBaky ynopehuao c oproBapajyhum cTalbeM Ha 3allayly H Ha HCTOKy Of OBX JIMHHja, Tj. Ca CTaHbeM, Mpe cBera y cpri- CKOM Hi ca cTaHbeM y OyrapcKoM je3Hky, HaBoy[ehu MpuMepe yriaBHOM 13 CaBpeMe- HOP KHbIDKEBHOT, M jeqHOr M pyror je3Hka (Muh 1994 30-33). Y mpogyxetky HaBOJUMO oBe UpTe (y3 HEMXOHe HeKe Mabe H3MeHe H MOHeKa [Ipoumpersa). 1, SamagqHo oy MoMeHyTe AHHHje Ba CTapa NomyriacHuKa (HIP. crapo- CNOBEHCKO AbNb, cain) Pa3BMNa Cy Ce y jeqaH MONyrMacHUK: a (< b, d) KOjH ce Here cayyBao (ax, CoH), UNM Ce, ITO je Yemthe, pa3BMo y caMormacHUK a/a (Oan/Odn); Ha UCTOKY Of MOMeHYTe JMHHje MHOro je Yeuthe pasMKOBalbe Bajy MouyrmacHuKa (GyrapcKo ex, CdH) HETONH HbUXOBO cBOherwe Ha jemaH. 2, SatlaqHo Of MOMeHyTe JMHHje Crap HOCHH BOKaN 3aptber pea x, ryGe- ‘hu cBoj Ha3a/IHH U3rOBOp, U3MeHMO Ce y CAMOTMACHHK y (CpICKO: pxKa>pyKa), JOK ce Ha HCTOKy Of OBe THHHje m pasBUIO y TBPAN MONyrIacHNK % (GyrapcKo: prKa>poka). 3. Tlouerua rpyna 6p/(-), ca » y cnaSoM nonoxajy, 3alaqHo Of MOMeHyTe auunje paspusa ce y y(-) u McTOUHO of we — y @(-): CTAPOCHOB. BuNeYKE>YHYK (cprickH) 4 6xyx (GyrapcKu). 4, TIpacnopexco *’, *d’jlano je Ha 3allajly A WIM CIYHO, OHOCHO } WIM cn4- HO (*svét'a , *med’a> cpl. ceeha, meha), a Ha MCTOKY lili M 9K0: Gyr. ceewy, Mexcda. 5. Tnacopua rpyna 4p- u3Merena je Ha 3anapy y up- (4px > upH y cpll- CKOM), M Ha HCTOKy je ,,JO4eTHO 4- OcTasIo Heu3MeHeHo (pH Yemy je u3smeby 4 Wp Hajyenthe pasBujeHo cekyHyapHo e: Gyr. vepex)”. 6. , [akO3BaHO elleHTeTCKO 2 y IpHMepuMa Kao sexed (mpacn. *zem-+-ja) uyBa ce Ha 3allajly, a Ha UcToky je ucniano (6yr. sean)”. 7, ,Ono3nuynja u3Meby npaci. HM Mpacil. % y MoMOXajy HcMpeyl e Hu O;p- 2KaBa Ce Ha 3amlajly, Ha HCTOKy je H3ryOsbeHa” (cpiicKo /be2a, GyrapcKo Hez0). 8. ,Ha 3anayy cy pa3imke u3Meby NO3MUMOHMX BapHjadTU UsroBopa po- HeMe 2 He3HaTHe, Ha MCTOKY Cy Te pa3muKe 3HavajHe (yi. Hip. TBP] u3roBop raca 2 Hcrpey BOKasla 3aflHeer peya).” 9, ,SByYHU cyrmacHuuM Ha Kpajy pew 4yBajy 3ByaHOCT Ha 3anagy, a Ha ucTOKy noctajy Gespyynn (cpu. Zpad, Oyr. 2paiu < 2pad).”Anexcaritar Maanenonins 1 5 MCTOPVSA CPIICKOL JESMKA 10. ,,.!pyna ec- y 3aMeHHYKOM Kopeny *vos- H3MeHbeHa je Ha 3amapy y ce- (mpacm. *vpsakyje > cpm. ceaku, Gyr. ecexu, OOM4HO cexu)”. 11. bonema @ He noctojH Ha 3anayy y BEIMKOM Jlesy CplicKMX Hapo/HUX ToBopa H 3aMeHbexa je OOM4HO ca 6 (y CpOujm AujaneKatcku HMp. eamunuja), a Ha HUCTOKY Mpulaya racOBHOM cucTeMy HapOHHX Trosopa, 12. Donema x je Ha 3alMapy HEMO3HaTa Y BENMKOM Jlesy LTOKaBCKUX FOBO- pa (cpt. oduw < xoduu), KOK je Ha ucTOKy OOw4Ha (Gyr. xoduUL). 13. Ha sanagy ce Koy uMeHuua II feknmHaltuje aky3aTuB jl. 10 O6MKY pasiukyje Of HOMMHaTHBa (cpl. eHa HOM. : WeHy aK.), [OK je Ha MCTOKY pa3uH- Ka HecTasia (6yr. acena ca BpeqHOuthy HOMMHATHBA Mi casus generalis, WM 9H 3a o6e cbyxkynje).” 14. ,.Ha 3anaqy HOMMHaTHB~aky3aTHB MHOKMHE uMeHMua II yexmmHayuie Ma HacTaBak -e < -a (Cpl. scene), M Ha UCTOKY -U < -r (Gyr. aenu).” 15. ,,Hacrasak rex. (aky3.) jeqHMHe MYLUKOF H cpeftber poja 3aMeHHYKO- IIpHjleBCKe poMexe Ha 3alafly je -2a, [OK ce Ha MCTOKy uyBa CTapuje -o (cpu. wera : Gyr. Hez0).” 16. ,Homuunatue jequnne mune 3aMeHnue 1. mua Ha 3anapy racn ja, a Wa HCTOKY (j)ac HIM CAMYHO.” 17. ,HomMHaTHB MHOxKHHe JIM4He 3aMeHnye 1. mMya Ha 3anayy racu Mu JIM CIWUHO, a Ha HCTOKY je Hue WIM CHMMHO.” 18. ,EHKAMTMUKH [aTHB jeqHMHe XeHCKOr poya WM4He 3aMeHHye 3. mua Ha 3allayly je O6M4HO joj, jy WIM CIL., NOK je Ha HcTOKy y ynoTpeOu OGmHK wu”. 19. ,Tosopu Ha 3anaqy nosHajy, Nope OcTamMx MOKa3HUX 3aMeHMia u 3aMCHHUy 06- (cpl. KHbIXK. 06aj), Koje Ha HCTOKy Hema”. 20. ,,Ha 3anaqy HOMUHaTHB MHOXKHHE IIpHy{eBCKO-3aMeHM4Ke eK MHALH- je 4Ma moceOxe D6mHKe 3a CBaKH TpaMaTHYKH poy (cpl. 3eaeHu M. P., 3eMeHE XK. P., 3eaexa cp. p.) MOK je Ha HCTOKy oBa pazMKa HeTo3HaTa.” 21. ,,Ha 3anapy je OOw4Ha mojaBa a OOMMUM xKeHCKOr HM cpemwer poya MHOXKMHE MHOTHX MpHjeBa y HeoApeheCHOM BAY HeMajy aKLeHaT Ha MCTOM CIO- Ty Kao y HOMMHaTHBY je]HMHe MyIIKOr poa (CPI. KLIK. 6u/COK, BuCdKA, 6UCO- KO, MHOXKMHA: BUCOKU, BUCoKe, BUCOKA, Y THMOUKO-YXKHWYKOM [HjaseKTY 6u- COK, BUCOKA, BUCOKO, BUCOKI, BUCOKe, BUCOKG), NOK je Ha UCTOKY aKIcHaT OBUX oOnuka No mpaBuny u3jeqHayeH MIM MpOMeHa aKyeHTa OOyxBaTa caMo Mam 6poj mpuyesa (Gyr. 6ucdK, eucdKa, 6ucéKO, BucdKU)”.1 Anexcassar Maaistonirn MCTOPHJA CPIICKOr JESMKA 22. ,,Mcro Tako ce Ha 3anayy akyeHaT onpehexor Bua MHOrHX NpuyeBa pa3ikyje of akyeHTa Heospeheuor Buga (cpl. KibwxK. dd6pa Heopp. : Od6pa omp., y ropopy Tpxa 3anaqHo of Cocpuje do6pd Heonp. : 0d6pailia onp.), KOK Ha HCTOKYy OBaKBO pa3/IMKOBalbe Huje yoOuYajeHo.” 23.,,¥ 1. amy jequmue mpe3zenta Hama3vMo Ha 3analy Hajyelhe HacTaBak -4t OuaT Ha BOKall OcHoBe (cpl. ipece-m), H Ha HcToKy [Hama3MMo] OOsMKe KojH Mpey- craBsbajy mpogyxKerse crapor TMA Ha -x (Gyr. Mpeca, Mpeco ui cH. < Mipacs).” 24. ,,Hacrapak 1. 1lja MHOXKMHe MpeseHra Ha 3anayy jé -mo (cpm. iipece- MO, 21e0aMO), a Ha HCTOKY -me WIM -M (Gyr. Mpecem, Zredame).” 25. ,,Tpehe 1uue MHOxKHHe Mmpe3eHTa Ma Ha 3allaly HacTaBKe Ges -id (cpu. impecy), a Ha UcToKy cy OOmMUM Ca -i yoOuYajenn (Gyr. Mpecaili, iipecvil).” 26. Ha 3amany ce 2. nue MHOxkHHe aopicra M uMMepdeKTa 3aBpuaBa Ha -cilie (cpu. Mpecocitie, tipecujacilie), a Ha UCTOKy Ha -xilie (Gyr. Mpecoxilie, Wipecaxile).” 27, ,,Ha 3anapy ce uyBa pa3ka u3Meby HacTaBKa 3. JHIa MHOXKHHE aopHt- cra (cpm. -we < -wa: iipecowe) H uMnepdexta (cpl. -xy < -xm: ipecujaxy), JoK Ha HcToKy 06a OBa BpeMeHa y 3. JHWy MHOXKHHe MMajy MCTH HacraBak (Gyr. iipecoxa : itipecaxa).” 28. ,,.[iaromu ca Mpe3eHTCKOM OCHOBOM Ha -yje 4yBajy Ha 3anajy TakaB o6nuk ocHose (cpu. xyiiogaitiu, Kyiiyjem), M Ha MCTOKY Hasla3HMo HM y UpeseHTy -6a Tipey3eTO H3 MHURUTUBHE OcHOBe (Gyr. Kyiyeam).” 29. Ha 3anapy je Koy MHorux Mmaroma y 2. 13. 1HUy aopucta yoOusajeHo moBiayere akWeHTa Ha NoyeTHH cuor (cpu. donécox 1. muye : OdHece 2. u 3. duye), a Ha MCTOKy H30cTaje oBa aTepHanja (Gyr. donécox : Ooxéce).” 30. ,,Ha 3anayy Hema npagor wiaHa (caMo y HeEKMM roBopuma NlorpaHH4- He o6sacTu ynoTpeOsaBajy Ce HOCTMO3MTHBHO 3aMeHMUe 06-, OH- Hi ili-: HeHA- 64, KeHAHA, KeHaia, aM Ca CaYyBaHOM HHjaHCOM JMCTMHKUMje LeMOHCTpaTuB- HOCTH KOjy OGesexkaBa pa3/IMka y CaMHM 3€MeHMUaMa), OK je Ha HCTOKY Hop- Malla OCTHO3MTHBHa ynoTpeGa Waa i- c MCKbYYMBUM 41aHCKMM 3HaereM (cenaitia ,die Frau’ : #exa [eine] Frau’).” 31. ,Cydpuxc *-it’s je y ynoTpeOu Ha 3anayy (cpm. Hoxuh : Hoo), al He H Ha HCTOKy.”” 32. Ha 3anagy cycpehemo cydpuKc *-ot'a (cpm. wucitioha), KOK roBopH Ha HCTOKY He M03Hajy OBaj cypHKc.”Anexcansta? MINIEHOBHTR 17 VCTOPHJA CPIICKOT JESHKA 33. ,,.M cycpuxc -ava ce jaByba Ha 3anayly (cpl. sopHeaya), NOK je Ha Uc- TOKY Heno3HaT”. 34, Homuuarne jeqHune MyliKor poga Opoja / uMa Ha 3anany pecdpeKc bY APyroM cory (cpn. KW. jedaH, IPU3peHCKO-THMOYKa jedan), WOK ce Ha HCTOKy Ha TOM MecTy Hasa3n u (Gyr. edux); yII. CTApOCMOBEHCKO KAbi's / KANE. 35. Vcr oHoc Hama3HMo y KopeHcKoj Mopcbemu pew ,onanak’ (cpr. KIX. OAK, MPH3PCHCKO-TUMOYKH OiianaK : Gyr. oiuHYU). 36. ,¥ KopencKoj Moptpemnu raaroua ject’ jaByba ce Ha 3analy e (un HeKH [Apyru pecpaexc rmaca & ca 3aTBOPeHHjOM MacoBHOM Bpe_HoUthy), MOK je Ha ucroxy yoOuuajexo u (cpm. jedem, jem, ujem, judem unui cn. : Oy. AM MY TOBOpHMa ca &>e; OBUe ce, JakNe, rpyma j#- [MCMMMMOBala y ja-).” 37.,,¥ pean ,tyh’ wa sanapy je moveTHH KOHCOHaHT i- (cpm. iyh, cr0- BeHayko yj), a Ha UCTOKy 4- (yr. 4y%d).” 38. ,,Ha samaqy Hamas“Mo 0 Kao ApyrH KOHCOHaHT y OOK Npusora sKayla’ (cpm. kad, kada, Kade Ui cH.), ROK ce Ha UcTOKy MojaBsbyje 2 (Gyr. Ko2a).” 39. ,,. [Tpenmor u mpeduxkc *of ua Ha 3anayy (y nonoxKaljy Koju He ycno- BubaBa jeqHayerse 10 3BydHOCTH) OGnMK 0d (cpl. 00 Mene), a Ha UCTOKY je Hi oOu4HO cayyBaHO (Gyr. oii mene);” yn. on (1-39) Mpuh 1958 35-39; Mpuh 1994 30-33. Cse ose upte, no Ilasny Msuhy, jacHo rosope ,,ja OB MMaMo Tocma ca MCTOPHjcKH Haj3HatajHHjMM CHOMIOM M30r0CAa y jy:KHOCIOBCHCKO] je3H4KOj o6mactu. Oe u30rmoce o3HataBajy crapy MoyBOjeHOcT OBOr Mo_py4ja Ha 3a- laqHy H HCTOUHY NomOBMHYy”. Y HallomeHH Mog TeKcToM IT. Mpuh ucruve: ,,[[p- 2KaBHa, O/H. HaHMOHATHa rpaHHla MpoTexe ce HeLITO 3aMaqHuje Of Hajpeher ema uzornoca. C TuM y Be3H HcKpcaBa mpoOseM MpuraqHocTu roBopa y Mc- bynpoctopy. Buno 64 HeonpaByaHo ako OucMo ux, 360r HUxOBe OUNTIEAHE CPOAHOCTH Ca TOBOPUMa 3anaqHO Of TpaHHue, cMaTpasM CpnicKuM. Payu ce 0 TOBOpMMa KOjH Y CBAKOM Ciy4ajy — IMHIBACTHYKH MOCMaTpaHo — MMajy mpe- Wa3HM KapakTep (TO yOcTasOM BaxkKH H 3a TOBOpe Ha CpICKoj crpanH). Meby- TMM, CTaHOBHULITBO KOje TOBOpM OBMM FOBOpHMa Y Hat\MOHasHOM Morneny je Gyrapcxo. Kaya ce ynopequ Hejacna jesmuka cuTyaliuja ca jacHoM HaljMoHas- HOM, Mopa ce ohn jo 3aKByyka fla je HajGoube OyrapcKUM 3BaTH ONE TOBOpe koja rosope Byrapu, u cpiickuM ove Kojuma rosope Cp6u” (Muh 1994 34).1 Ansxcanar Maansiosirn MICTOPHJA CPIICKOr JE3HKA 8) O TIPOMEHM TIOYETHOT *we-, *wo- Osa mpoMena nomexnyTa je rope y T. 3, a oBgle GucMoO 0 Oj peKIH jour HeLITO. CyrmacHHk 6, 0 KojeM Bye roBOpHMO, HaceheH m3 MpacioBeHckor je3u- Ka, umao je OvaOujamHn (qBoycHeHM) H3roBop (w) mpe cBor pa3sBuTKa y 1a6u- O{eHTaTHO (ycHeHO3yOHO) 6 Ha cpricKoM je3m4Ko mpocropy (Muh 1990 52). TakBO, BOYCHEHO w, MOcTOjano je, HapaBHO, H y NONeTHO] Na3HIHjH, H TO (a) y 3aceOHMM peuuMa (*we-, *wo-) um (6) y mpeqosuMa Hp. *we, *wez, KOjH, KaO MIpOKMMTHKe, UMHe U3TOBOpHy (akleHaTCKy) WeMHY c peujy y3 KOjy Homa- 3e, mH Ce (B) jaBybajy 1 KAO NpecuKcH (nugecTH, BEZBOYANTH HI CI); HCTO OBO *w jaByba ce HapaBHO, My rpynu *we Ha NoveTkKy peu, u TO Hajyeuthe y ckynMHM *wos- y 3aMCHHKUM OOJMUMMa Hy pevHMa H3BeeHUM Of Hix. [Ipumepu: *w(-) > y(-): MpeMa CTaPOCMOBEHCKOM Bb AOMOY, BRNOYKS, SECTATH, BRZEOY- AUTH Hi CJL, YI. y CPICKOM: y Oomy, yHyK, ycidiaiiu, ysbyOuiau cH. *wa(-) > 6a(-) u KacHuje ea(-): mpeMa CTapOCMOBEHCKOM 87 AbNe H CII. YI. y CTapOM CPIICKOM 69 Oxe Hi CIl., ORHOCHO KacHuje 6a xe / OaHy ui CI.; mpeMa uMe- HMUM ews Y NpeOry M MPMAOTY wens YI. y CPICKOM Balu, BaH. *y->6b-: IPeMa CTAPOCIOBEHCKOM BCE, BhCA, BACAK's H CII. Y CPIICKOM Ce pas- BUJIO Hajlipe 6ce, Bcd, 6CaK H CI. MU KaCHUje MeTaTe30M Cée, CBA, CBaK Hi CI. *Ws->69-: IPeMa CTAPOCIOBEHCKOM Bach Mi CI1. YI. Y CPIICKOM 62, OMHOCHO Kacuuje eac/cae. Oj caux ropHbux rpyna, cny4ajeBa ca w Ha NOYeTKY peu, jeAMHO rpyna *we(-) HoKasyje cBoj pasBuTak npeMa BoKasly y(-), Tj. caMo OBa rpymia ca Homy- TACHHKOM 3aflHber Peja y cna6oM Nosoxajy (a Taj NomyracHMK je, Kao wITO 3HaMO, lOpeK.IOM of crapor *i) pasBujama ce y mpaBlly BUCOKOr NaGujana3z0Ba- HOF caMOracHlKa 3ajHer peya y. Ocrase Tp rpyne cBoje *w pasBuuie cy npe- Ma NaGMOAeHTaTHOM 6 y CKNafly C OMMITHM pa3BHTKOM MpacioBexcKor *w y cpni- CKOM je3uky. Opye je BaKHO CKpeHYTH Maxkiy Ha cneyehe. Tpyna *wp- ca caa- Gum MONYriacHMKOM sade? pefla pasBuma ce y BOKaI y-, U TO y BpeMeHy Ook je cpiicku jeux jouw pasauxoeao 06a ioayzaacnuxa (®, b), Hacaehena us tipacao- gexcko? jesuxa (Mnagenosuh 1978 14), jep y cayyajesuma ca rpyriom *we- 20 HeHOF pa3BHTKa y CaMOrMACHNK y- Huje Wonasum0. To3smmHoHa u3MeHa wp->y- Taya, ake, y BpeMe MHOTO fipe iioveiiaka OCTBApUBaHba NpoOleca NpBor Nepu- oa (mpBe cpa3e) POHONOWKMX M3MeHa BOKAJICKOr CHCTeMa CpmcKOr je3Hka, a TO 3Ha4M JaBHO Mpe Kpaja X u 10ueTKa XI Beka (B. ope II u II] ofembak). Y rojeee MpBOj cbasv caMOrMacHBYKUX MpOMeHa JOWINO je, Mopex APyrHx, H Wo cBoherba Ba CTapa H3POBOpHa NONyriacHuka Ha jeqaH (%, b > 9— Usth 1990.50; Asuh O je3. 64, 65; Mprth 1991 9; Visnh 1998 26); a npomexa 0 Kojoj ropopumo (*we->y-), Moria Ce OCTBapHTH caMO OH/Ja Kayla cy jou nocTojana 06a Nonyrmacuuka (®, b) Y CplcKoM je3MKy, Koj cy, Ipe oBe mpoMeue (*wy->y-), y roBopy Gus 3axBahe- HH MebycoOHUM pasIMKOBaHbeM Ha MOsyrnacHHKe y jakom M MlonyracHMKe y caa6om nonoxkajy, T). Ha NONYPTACHMKe WHTCHSMBHOT H HeHHTCHIMBHOr U3TO- Bopa (Koxeckn 2001 30); mpsu, y jaxom iloaoxajy: 4 6 M3roBapamn cy ce MH a- Jbe, a UPYTH, y caa6om iloaonajy: », » MpecTanu cy a ce usroBapajy. A HM je AOUINO NO nojaBe MoMyracHuKa y cnaGoM Momoxajy, crBOpeHH Cy TacoBHit YCNOBM 3a pa3sBMTaK rpyne *wy->y-, WTO Ce M OCTBapHNO. 3a npomeny *w->y- H3BaH CPIICKHX WTOKABCKUX LOBOpa 3Hajy jy2HH OH. jYToucTouHH YakaBcKH roBopH Ha sesy Gane u Ocrpasa JaypaHcKor Mopa, T3B. JaJIMaTHHCKH YakaBCKH (KOjH cy ce y 110jeMHUM je344KHM LpTama pasBijasu yno- Peso ca WTOKaBCKHM roBopHa). Tako, y- < *wp- 3a jy>KHH, OfHOCHO jyroucTouHH WaKaBCKH qujaeKaT noMuibe M. Xpacte: y mpax, y pyky, y ceoj Kpaj, yOoeuya (0 oxoj pew B. Maagenosnh 1978 17 nan. 36), yryx (Xpacre 1960 507), B. OnnKka (3a rosop mecta Canu Ha ocrpsy J[yrom Oroxy) &O 256, I. Ilumyxosuh (3a rosop Komuxe ua ocrpsy Bucy) ®O 263, (3a ropop Tporupa Koy Cunmra) ©O 269, (3a rosop Mecta BpOat Ha ocrpsy XBapy) ®O 274, J]. Bpososuh u J. JIncay, (3a ropop Mecta JlacroBo Ha ucToMeHOM ocTpBy) ®O 279.! HE crapi TeKcroBM nical y MpOUMOCTH MaKABCKHM ANMATHHCKHM AUjaseKTOM sHajy 3a choulercky UpTy 0 Kojo} oBje roBOpHMO, KOja je Y IMMA BPO YeCTO JOCTeAHO 3acTyMBEHA Ht Koja ce He Moxe TPeTHPaTH CAMO Kao LITOKABCKH yTHUIaj Beh, y Behnu cny‘iajeba, KAO ayTOXTOIIa OcobuIta Koja ce opge pasBiina y iicTO BpeMe Kao IY LUTOKABCKOM Hapexjy, aananito) ByrapcKoj y ceseprioj Maxe- nomnju. Yn. camo Hexe Moje panose: Jeaux Teiapa Xexiaoposuhu (Hopi Cag, Mariya cpncka, 1968, 59-60), Ponciticke u sophoaouxe oco6une Mapyauhesos jeauxa (Toguusibak Dunosodcxor daxy.r- tera y Hosom Caay, Hos Cag, 1957, kts. 11, 99-100), Fpaduja w jesux OaamatiuncKux YakascKtur pyxoiiuca y Apxusy Jyzocaasecxe axadeauje (Fonuuiisak Punosorpexor dpaxyntera y Hosom Cany, own Can, 1959, ens. IV, 125-126), Jeaux , Kusoina ceedio? Jeponuaa” (Toquunax dunosodpcKor daxyatera y HosowCaay, Honu Can, 1964-1965. xx, VIL, 135), Ocodune jeauxa ,. Kugoita ce. Ka- miapune” (Foquunnax dunosoipcxor paxyarera y Hosom Cany, Hos Cap, 1966, ib. 1X, 132-133), Tluidiaive ayitiopcitiea zaazomcxe Oeaaccivepauke aezende o ce. Jeponuny (TIpuo3u 3a KibiDKeB- uocr, jesux, uctopujy u cbonxaop, Beorpag, 1967, kib. XXXIIL, cB. 3-4, 169-170), O nexus ocoouna- a jeauxa Tledipa Xexiuopoeuha, 36opuux pagosa o Tlerpy XexToposuhy, 3arpe6, noceGuo ualaiwe uaconuca KPATHKA, cp. 6, 1970, 146-152 (0 ropisoj rnacosiio} w3MenH yn. Ha cTp. 149 moje pes: wa je oba ocoGuua (pedpaexe y) ayTOXTONOT WaKancKOr MopeKMa H Aa HE Mopa Npej\cTaBmATH LNTO- kapexmt yruuaj. TIpucycrso osor pedacKca y y jesuxy Terpa Xexroposuhr jou sue cyrepupa 3a- Kmy'aK 0 TOME /la je y YakaBCKOM Ja/IMaTHHCKOM jujaneKTY, Y HETOBOM CpeAHeM H jyXkHOM feny, HeKajauliba rpyna ¢ + @oayeaacnux y cna6oM nonoxajy Ha MOMeTKY pen KMaa UCTH pa3BHTAK Kao Hy WToKaBcKom” (paspehetio - A. M,) # ap. Yn. m muutmerse TT. Heitha ,na cae qo wannacKa Typaka uaMeby vakasuituue M WToKapuITHe Huje crajana ourrpa rpanuya, Beh nojac nocrenenor mpenasa, u na oy y Tox, nepwony oGe re sujanexarexe oGnacTH jou yBex sajenvo Mpextismanane Muore jeanxe npomeue” (Hauh 1998 27).2 ‘Anexcanaar Maanenonir, HMCTOPHJA CPIICKOF JESHKA Tlpomena *wp->y- No3Hata je M Hu3y HapoHMX roBopa Janae Byrap- ce. IIpBo, Ha Nompyyjy 3anagHo of JHHMJe Koja ue IpaBlleM ceBep-jyr H KOjy cmo Beh NoMuHasH: OKONMHa Buyuua Ha lyHaBy — ncrouxo of Benorpayunka — oxommua Bepxosuye — Bpesnuka - Payomupa — oxomuHa hycrexqusia — cpm- cko-OyrapcKa {p2kaBHa rpaHula 3anaqHo of Thycrenquaa (Menh 1956 14; Man 1958 35; Mpuh 1985 17; Mpuh 1994 30). pyro, o6yxpatajyhu u oBo nogpyyje Kojé CMO TOMeHyH, TojaBa y- < *wp- lIpucyTHa je H Ha MHoro Behem TepeHy y WaHallHoj 3anayuoj ByrapcKoj. Haume, C. CrojKos 3a Hapoye satiadne Zoeo- pe, KaKO HX OH Ha3HBa, Kaxe: ,,XapakTepHa ocoGeHOCT Ha 3alla{HUTe FOBOpH ca CIO Mpes[cTapKaTa y- BMecTO 6- M MpemorsT y: yaesne (BIe3He), ynemipe (Bbrpe), y Cogutia, y Zopaitia, y ceao” (CrojKos 1968 100); a ,,3arlaqHMTe roBo- pH OOxBalljaT 3eMuTe Ha 3amay OT ATOBaTa rpanuua” (Crojkos 1968 99). Tog MOjMOM ,,jaToBa rpanuya” y ByrapcKoj ce Noqpa3syMeBa rpaxuya Koja pasyqBaja eKaBCKH pecpylekc crapora BoKasa ,,jaT” (Koj je Ha 3allayly Of Ove rpaHuye) Of pecbexca 4 > ja u ap. — Ha ucToky og ope rpanuue. Tlomenyta rpaumua mje y Byrapcxoj mpaBiem ceBep-jyro3anay, H TO: 3anaqHo of Huxorosa Ha [\yHapy - ucTOYHO og [Inepena - ncTouHo of Boresrpaja — HcTouxo of Uxrumana - 3a- TaqHo of Tlasapyuxa - 3aTaM ckpehe Ha 3anay M Mpomasu 3anayHo of Pasnora na Ou, cyurTajyhu ce roToBO BepTHKasHO, Mpoula ucTouHO of Terpwya u u3- Ouna Ha GyrapcKo-rpuky Ap»kaBHy rpaHHLy (Crojxos 1968 291 kapra). Y BA OBa TepuTopyija, 3allaqyo Of, »JaTOBe rpanuue”, TIpHKa3aHa je, w3rejla, HeWITO YMarbCHO, UCTHHA Ha OCHORY MojaTaKa Be3aHHX 3a pew: weaken (Kapta Op. : 118) u wenarps (Kapra 6p. c) 119) — Koje oBqe mace: yaese u yHeilipe | yubitipe. Y nojequuum HaposuuM rosopuMa jaHallllbe Makeyounje Taxohe je mo- 3HaTa IpoMeHa *wp->y-, H TO HOHerye y Behem Gpojy pewu: Teapue, PaxoTux- uu, JbyOanue, HInerozo, a nonerse je Ta HojaBa OrpaHHyena Ha onpehere seK- cee mI Ha Mipesyior y: Pagosuu, Baatey (®O 651, 657, 664, 691-736: Bugoe- ckH 2000 319, 38, 311, 305 - 104, 122). IIppa omeuyta YeTMpH MecrTa Hasa3e ce CeBepHO, CeBeposanayHo, jyxKHO HM HcTOUHO of CKoma, a ocTama [Ba Mpunaya- jy jyroucrounuM ropopuma Janae Maxesonuje. TIpomena *wp->y-, KaO WITO ce BUH M3 ropiber u3ilarakba, U3BPUIMa ce Ha Behoj TepHTOpHjl CMOBeHCKHX roBopa Ha BakaHcKOM MosyocrpBy: Ha 3alla- Ay, Of ocTpsa Buca y JaqpaacKom Mopy ma, Ha HcToKy, fo MxTumana y 3anaqHoj Byrapckoj u, Ha ceBepy, Of HajceBepHHjHX LITOKaBCKMX roBOpa cprickKor je3HKa H, Ha jyry, 20 Npeyena y JaHautbo} cepepHoj Makeyounju, anu 3axBatajyhu 1 Houix. KommakTHOCT CBMX CIOBEHCKMX PoBOpa Ha OBO] TepHTOpHjH y Normeny Do- CHeAHe 3aCTYIMCHOCTH y IbMMa TacoBHe MpoMeHe *wp->y- yKa3yje, CBaKaKO, Ha CTapHHy HM ayTOXTOHOCT OBe H3MeHe Ha TIOMCHyTOM Tepeny. Cau TH roBopHAnexcangar Maanenoairn 21 HMCTOPHJA CPIICKOr JESHKA was cy y ceOu OunaOujanHn conaHT w (MOHeceH 3 MpacnoBeHcKor je3HKa) 1a, HapaBHO, Hy rpytM *we- (y ofroBapajyhum peyuMa u mpepsory). ¥ Huma je JOUWWIO Lo IpoMeHe *wp->y-, YeMy je JOIpuHeno He camo OumaGujamHo *w Beh MB Koje je, KAO WTO Ce 3Ha, MOpeKOM Of cTapor *Z. Haiiomena. a) Hexomuxo npumepa Tuma yce u cm. (3a 3aMeHULLY 6ce, OHO- CHO cée), KOjM ce jaBsbajy MonoBHHOM XIII u Kpajem XIV Bexa y Tpu MMcaHa JOKYMeHTa, Hucy NOTBphena Hu y jeHOM caBpeMeHOM [IMjayleKTy cplicKor je3u- ka, TaKO fla je HHXOB MOCTaHaK CBaKaKO KHHLIKOF KapakTepa, HacTao MHMLMja- THBOM MOje{MHHX MMcapa. 6) Y uMeHuM *vedova IpHMapHO *vb-, C MEKHM T10- ayrmacnKkom (PjeqHuk JASY XIX 246: vidua), Mormo ce pa3BuTH y *ve- (BBAS- Ba) acHMW1al{HjoM MO HeMaaTasHOCTH MIpeMa CyCeyHOM CHOry C TBPMM BOKa- JOM, LITO je 1O3HaTO HEKHM CIOMeHHLMMa CTapOcuOBeHCKOr je3uKa. B) 3a cTa- POCIIOBEHCKO sbuepa, KOjEM ONTOBapa CprcKO (j)y4ve(p), Y3MMa Ce fla je ,,b TON BITMSHHE Ha Aunech” (BEP I 200), miro 3Haqu ja MpeycraBsa cekyHpapHy cbop- Mallnjy (0 cBemy oBome: no a, 6 u 6 yn. Mxayenonnh 1978 15-18 nan. 35 1 36). 1) Crapu mpenuior *we u3MeHHo ce y y, a wz (y cayvajesuMa kay je MomyrmacHuK Guo y jakom nosoxkajy) pasBuo ce y 6a (ca NaGMOeHTaNHMM 6 H H3TOBOPHUM TOyracHHKOM). CprickH HapoyHH je34k HMao je [Ba :pOHeTcKa Jka OBor Ipefl- ora: y H 69 (lpm YeMy ce OBO Apyro KacHHje pa3BUNO y 6a), aM ce TOKOM BpeMeHa y yMOTpeOH YOMLITABaO M YOMITHO THK y. CpIcKOCMOBeHCKH je3Hk je uMao Takohe mpeyor 6a (y MMcarby Bh MIM KacHuje M Bn), KOjM ce 40 XV BeKa ynloTpeG.baBao ¢ H3TOBOPHEM MONYMMacHHKOM H Of Tora cTomeha HMaMo 6a (LITO ce Kacuuje m mute: ga), AKO ce y HeKOM CpIICKOCIOBeHCKOM CIIOMCHHKY TOHe- kaj Habe 8 3a oBaj peor (Mopey{ YecTOr Bh, Bb HJIH Ba), TO je PeTKa MojaBa, nloTHYe Hajyemthe of Mucapa, 3aHeMapybUBa je, jep He cnaqa y OCHOBHE OyIMKe oBor cTapor cpickor UPKBeHOF H KHbIDKEBHOr je3MKa (B. OBe OfesbaK VIII). r) HATIOMEHA O XPHCTHJAHM3ALMJH CPBA Cp6u cy NoKpuTeHH, XpucTHjaHu3oBaHH, y [yxy rpuKor mpaBocmaBya, 3a BpeMe BH3aHTHjcKor apa Bacuuja I Koj je Brayao op 867. no 886. r. Koy Cp6a cy Taya Ousia Ha BulacTa Tpu Gpara: Myrumup (ympo 891. r.), Crpojumup u Toj- HK M xpuuthaHcka uMena MyTumuposor HajMilaber cuna: Cieqvan, u TojHuKo- Bor cuna: [Teitiap (y3ua ce Wa cy pohenu usmeby 870. u 874. r.) HeqBOcMucTeHO cBefOUe 0 TaallHeM MOcTOjawy aKTHBHOF Mpoteca BU3aHTHjcKe XpucTHjaHH- 3alluje Kojom cy y TO BpeMe Ole 3axBahene cpmicKe 3eMsbe Hl KOjy Cy CIIPOBO- am cBeuTenunu 43 Llapurpaga. Ocraapere xpucTujanusayuje, 3a wiTa je Bu-2 Anexcanaar Maanenosirs MCTOPHJA CPIICKOr JESMKA 3aHTHja Osa 3aMHTepecoBaka, YKbYYMBANO je y cee H M3BeCHy MONMTHKY KOMIOHeHTY: NoBehaeM Opoja npaBoctaBHMX BepHHKa MoBehaBao Ou ce u Gpoj TlofaWuka BU3aHTHjcKe ApxaBe. Mnaye, oBo mperaxere y xpuuwhatcky Bepy Cp6a (a 4 apyrux) oTsopuno je MoryhHOcT jayer BU3aHTM|CKOr yTuyaja Ha BH XoBY Ky/TYPY M HbUXOB HaYHH 0KUBOTA, KaO i Ha IbHXOBO OMUITe TIPHOMWKaBarbe BH3aHTHjCKOM fyxy. Ca npuxsaratbeM xpuuhaucTBa Cp6u cy mpuxBaTasH M Op- ropapajyhy cuuky ,,0 cBeTy Kao xpuuthaHcKoj BacebeHH Ha YjeM Yesy cToju BH3aHTHjCKM Wap Kao XpHcTOB HaMeCHMK Ha 3eMsbH”, jep TOMe apy ,,.1punaya HajBuille MeCTO y xujepapxnjn xpuuthaHcKHx Bylajapa” Te je THMe OH ,,IpeTeH- AeHT Ha yHMBepsamny Bulact Meby cBMM xpuuhaHHMa”; ca ,yuBputhemem xpH- wihancrsa Koy Cp6a” nto je 3ajeqHO M1 ,,IpusHaBalbe BpXOBHe BIACTU BU3aH- Tujckor yapa” (Mcropuija I 151, 150-151; Maxcumosuh 1996 160 game; Buaro- jesuh-Meyaxosuh 2000 50). Tipe qomacka Ha BnacT Bacumuja I na yen0 Buzanruje, Byrapu cy MpuMHu xpuuthaicrso Taxohe u3 [lapurpaga. Byrapcku Bragap Bopuc, noxpcermpuin ce, oOx0 je ume Muxanno mo uMeny Tagaluiber BU3aHTHjcKor Yapa Muxauna III (842- 867) Koju My je Guo ky. Bopuc-Muxamno je nocrapno muTarse GyrapcKe upKBe- He OpraHH3auuje 0 ¥emy je upKBeHu caGop y Llapurpany (869-870. r.) onnyuno la Byrapcka uma nloceOHor apxHenickoma Koji je 4oOu0 HajBuue Mecto Meby BM3AHTH|CKUM UPKBeHMM JocTOjaHcrBenuyuma” (Vcropuija I 152). CKPAREHMUE BIA - Boazapexu duaaexinen aiiaac. OGo6wjasauy ox. III. Poneiiuxa. Axyeniioaozua. Ulex cuxa, - Cocpua (Bronrapcxa axayenua wa wayxnre. MHCTHTyT 3a ObsTrapcKH e3uK), 2001. BEP I ~ Boazapcxu eittumonozunen pexnux, - Copua (Brearapcka axaqemna wa HayKure. Mucruryr 3a Ownrapexu e3uk), 1971, Tom I. Buarojesuh ~ Megakopith 2000 - Musiou Baarojesuh u [lejat Megaxosuh, Mci@opuja cpiicKe Opxasuocitiu. Krouza I. 00 xacitianka Opxaea do iioueilixa cpiicke HayuoHaaHe peso- ayyuje.— Hosu Cay (Cpncka akajemuja Hayka u ymerHocru, Orpawak y Hono Caay 4 Ap.), 2000, Bugoecku 2000 - Boxngap Bugoecku, Poxosowxu Gasu Ka Zosopuilie Ha maxedoucKuoil jaaux. - Cxonje (Maxenoucka akayeuja Ha Haykirte ymeTocTiTe), 2000. Vianh 1956 - Hanne Hanh, Zujaaexitioaotuja cpiicxoxpeaiticxo? jeauxa. Yeoo u witioxascKo napeuje. - Honn Cag (Mataua cpncka), 1956. Vinh 1958 - Pavle Ivié, Die serbokroarischen Dialekte. Ihre Struktur und Entwicklung. Erster Band. Allgemeines und die Stokavische Dialekigruppe. - Mouton & Co, 1958. *S-Gravenhage. Viauh 1985 - Tlasxe Hanh, Jlujaacxitoaczuja cpiicxoxpoaiticxo? jeauxa. Yeod u witioxascKo napesje. — Hozu Cay (Maruua cpnicka), 1985.Anexcanmar Mranewosirn 23 VCTOPHJA CPIICKOT JESHKA Vinh O jes. - Manne Muh, O jesuxy nexadaumen u cadaures. - Beorpag (BUTS) - Tpu- iurana (Jequxcrso), 1990. Visnh 1990 - Mane Muh, Jesux, cpiickoxpeaiticxwxpeaiticxocpiicku, xpeailicku uau cpit- cku. Hcitopuja jesuxa. Hapexja. - Enuuxnonesuja Jyrocnapuje, 3arpe6, 1990, Kis. 6, 50-78, Mah 1991 - Manne Msn, Maa6panu ofaedu. II. Ha ucitopuje cpiicxoxpeaiticxo’ jeauxa. - Hau (IIpocsera), 1991. Visuth 1994 — apne Meith, Heaoxyiina dena. Ill. Cpitcxoxpeaiticxu dujanexitiu. Houxosa citipyk- iypa u paseo). Mpea krouza. Oiiwilia pasmatiparea u witioxaecKo Hapexje. — Cpem- ckn Kapnosny ~ Hosn Cay (M3qanauxa xiswxapHnua 3opana Crojauonha), 1994. Mipnh 1998 - Manne Visuth, Henoxyiina deaa. VIII. Hpe%aed uciiopuje cpiicxo? jeauxa. - Cpem- cx Kapnosiyt — Hoan Can (Aspanauxa xnuskapunta 3opana Crojanopuhu), 1998. Weropuja I - Hetiopuja cpticko# Kapoda. pea xwuza. 00 najciuapujux epemena 00 Mapus- ke 6uitixe (1371). Beorpay (Cpnexa knwxepHa sapyra), 1981. Koneckn 2001 - Baaxxe Koneckn, Hetiopucka @oxonozuja na maxedoxcKuoil jaaux. - CKo- nie, 2001. Penaxunja: Jbygain Cracos. Maxcumosuh 1996 - JbyGomup Maxcumosuh, Moxpuiiasarve Cp6a u Xpeaitia. ~ 360pHuK paoga Buszauronomxor nacturyra, Beorpay, 1996, kw. XXXV, 155-174, Maagenosuh 1978 - Anexcanjap Maajlenosuh, [puaoz miymavery usmene uiuuujaano® 6- ca caabum foayzaacnuxom y jeduom deay cpiickoxpeaiucKo? jeauxa. - 3O0pRHK 3a cbunonorsiy u amareucruxy, Hopu Cag, 1978, Ki. XXI-2, 7-18. Tlonosuh 1960 - Ivan Popovié, Geschichte der serbokroatischen Sprache. ~ Wiesbaden (Otto Harrassowitz), 1960. Tlonosuh 2007 - Max Monosuh, Ucitiopuja cpiickoxpeaiticxo? jesuxa. - Beorpan (TpeOunx) ~ Kparyjebay (Jupa) - Jlazapesan, (Ene0y npunr), 2007. Pjeanux JA3Y XIX ~ Pjewnux xpeaiticxoza uau cpiickoza jesuxa, ~ ¥ ZarpeOy (Jyrocnasex- cka akajlemnja 3Hanocru H yMjerHocra), 1967, Ki. XIX. Crojxos 1968 - Croixo Croitxos, Boatapcka duaaexitioaozua. Biliopo tioipaseno usdanue. — Cocpus (HayKa 1 13KycTBO), 1968. 0 - PoxoaowKu otiucu cpiickoxpeaitickux/xpeatickocpiicKux, CADBeEHAXKUX U MaKedOH- ckux toeopa obyxeahenur Otuiliecaosenckum aunzeuctauuxum aiiaacom. — Capaje- Bo (Akagemiuja Hayka u yMjeriocra Bocue 1 Xepuerosune), 1981. Xpacre 1960 - Mare Xpacre, 2. Yaxaacku dujanexiau. - Ennixnonepaja Jyrocnasnje, 3a- rpe6, 1960, kr. 4, 506~508. (2006)2 4 ‘Anexcannar Maanenoairn HCTOPHJA CPIICKOT JESHKA Byrapcko nogpy ye (Ya. Mpuh 1956 16; Apuh 1958 42; Muh 1985 19; enh 1994 36; il. H Xapry ca o3Ha¥eHOM rpanuuOM H3Meby ,ganaqHor H HcTouHOr jyXHocnoselcxor nogpyyja HenocpeqHo nocne Jocebera” Ha Bamkancxo nosyocrpgo — [onosnh 1960 301; Nonosith 2007 240).0 PA3BOJ ®OHOJIOWKOLP CHCTEMA CPIICKOT JESMKA - PE3YITATH MPOYYABABA ITABJIA MBMRA 1. Tlo6po je noswaTo ya ce Npoyyawatyy pasBuTKa cpoHosoUIKor cHcTeMa cpricKor je3suka mpod). Ilasne Visuh y cpojum pagopuma Bpahao sulle nyta y jly>KeM BpeMeHcKom pa3yoOsby - (Buh 1957 159-184; Muh 1958 1-20; Mpuk 1990(1) 61-74; Mpuh 1990(2) 50-67; Muh 1991 5-74, 75-108; Mpuh 1998 309- 335, 336-392, 420-430) — u 1a je HoWao 4O Bp10 BaxkHMx pesyntata. ITo Hemy, HajCTapyjH BOKaJICKA M KOHCOHAHTCKH CHCTeM CpmicKor je3uka, HacilebeH 43 110- cCileyrbe elloxe MpacMOBeHCKor je3uKa, U3rMepa0 je OBAKO: BOKaNH: u uw y b b e Oran +p.p ‘ a ba KOHCOHaHTH: B (=w) iG) M H & a Ib P 6 kK an 7 ft ro 6 a A q q s x c € xB2 Anexcanar Maaienosirs HCTOPHJA CPIICKOT JESMKA KoncowaHTckn cucrem Bpyio pao ce ocnoGoqHo crenehnx cBojnx jenMmuta: p>p, s> 3, é> c, 3 W3MeHe w > 6 uj > j; Tome TpeGa Jogaru Hi > hud > b. OpaKo H3MCHCH KOHCOHAHTCKH CHCTEM Jlyro Ce O4YBaO y CpIICKHM HapofHHM TOBOpEMa Of, KOjHX cy NOjeHHM KacHuje cTBOpWJIM cyrmacHuKe ¢ M 3 a NoHerge Hs. Y Hajpehem jleu1y WTOKaBCKUX roBopa Of XVII Beka AOUMTO je 0 ryOmerba cyrmacHuKa x. Illro ce noMenyTor BoKaickor cucrema THe, mpod. enh je yka320 Ha HeTOBe KpyMHe U3MeHe, CTpyKTYPHE, KOje Cy ce, 0 OBOM ayTOpy BpLIMNe y TPH BpeMeHCka MepHona: I w3MeHa ce BpLIMa y pa3qoGuby Jo X-XI Beka, II u3MeHa ce H3BpIUMNa JO NpBuX jeennja XV Beka u III w3MeHa ce BpLUINNa Of NOMOBHHE XV Beka Jo JaHac. Y I nepuony u3Meue, qo X-XI Beka, NOMEHYTH BOKAJICKM CHCTeM je mpe- Tpleo cneyehe mpomexe: a) A, ® > ey; 6) b, B >a; B) & (=ed) > & (=e); r) D, fl, > PB 7) BOKan "st MOYEO je fla ce u3jeqHatyje y KOpucT caMOrmacHMka u, amu ce y HEKHM To3MuMjaMa pewH YyBao Herpe jo Kpaja XII Bexa, Kaya je KOHauHO mpemao y u (Boukosuh 1978 289-291). Tako je, y pesynTaty mpBe cba3e u3Me- He CBOFra pa3BOja, BOKAJICKM CMCTeM CplicKor je3MKa MOrao OBaKO M3rmeyaTH (c aS aan TACOBHOM BpesHOUhy H M3MeHOM MecTa HeKHX boHena y cH- creMy): H (pI) y a. Y II mepuogy u3Meue, 40 mpBuX JeeHuja XV Beka, y BOKAICKOM CH- cTeMy cplickor je3MKa, HacnehewoM m3 NOMeHYyTOr mpBor Nepuoya, yecune cy ce cneqehe mpomeue: a) + (=e) > e, uje/je, u, ¢ (catyBaHo je NoHerse He3a- MeHbEHO ,,jat”), 6) a> a, d, a (MonyrmacHUk je OcTaO Heu3MelbeH y IpH3peH- CKO-THMOYKOj [MjaleKaTCKOj 30H H MoHerye y L[pHoropcKom mpumopijy: HMp. Kprone y Boxu Koropcexoj u apyrae); 8) 7> y (Hajumupe), ay (< deniliaa + 7 y IpH3peHCKO-jy:KHOMOPAaBCKOM AMjaeKTY: cayHye, Oye), 29 (Oeniliaa + 7 Y CBPIbULIKO-3aIINaHCKOM [ujasleKTY: caanye, 0.222, ay pyruM nosuuujama je pedbuexc y), 29 (Oenitian + Jy NyKHMYKOM NoyMjaeKTy TAMOYKO-ny- KHMYKOL JUjaeKTa: crane, O92, aM je W3a YCHEHUX CyrMacHuKa pedeKc y: iy), 7 (4yBa ce y THMOYKOM MOAsHjaeKTy THMOYKO-MYXKHUIKO Auja- NeKTa: coHYe, isH, Oe Hi ClI.).Anexcangar Mauenosis 27 MCTOPHJA CPIICKOr JESHKA Tlocne opor Apyror nepwoyja 43MeHe BOKasIcKor cucTeMa, of XV BeKa Ha- 0BaMO jjOGujeH je y cpricKoM je3ukKy BOKaJICKH CHCTeM: a y a. Osaj NeTounaH BOKAJICKH CHCTeM, Koj je NoHerge Morao TpneTH U3Be- cHe H3MeHe, JjaHac KapakTepuule BehMHY CpiicKMX HapOHAX roBopa, ,,OMHKyje ce H3y3eTHOM cra6unHouhy” x ,,Taj BeoMa jemHOcTaBHM BOKasH3aM je Hajpa- cripocrpatbennjx y jesuuuma cpeTa” (suk 1990 73; Mpuh 1998 349). 2. Baxuocr pe3yntara ucTpaxuBatba pod. Mpuha, u3Hecenux rope, Mo- 2KEMO OLCHUBATH Y BULLE mpasalsa. 1. 3axpasyjyhn nomexyTuM Mpnhesum pesyTaTuMa, MH jjaHac AOGpo m0- 3HajeMo Nepvoge y pasBATKYy PoHONOUIKOr cHcreMa cpicKor HapopHOr je3uKa (y Kojuma je Bokanu3aM 60 MHOro lMpe 43710%KeH TpOMeHaMa HerollH KOHCO- HaHTH3aM), a TO cy: I mepwoy u3mexe (Tpajao je 10 X-X1 oqHocHo fo Kpaja XII BeKa HMajyhu y Buy M3MeHY BOKaua w), II nepHog u3Meue (Tpajao je Ho mpBHXx jeuennja XV pexa) u III nepuog u3Mene (of XV Beka Jo Aanac), Opa 3Hatba cy BPO BaxkHa 3a GObe Ml [eTAbHHje NO3HaBaHbe MCTOPH|CKOr pa3Boja BOKaNM3Ma cpiickor Hapoguor je3HKa, 3allpaBO OHHX BPeMCHCKHX pa3q0Gsba Kayla cy ce Of- ToBapajyhe mpomexe [lellaBame, Kao M CaMHX Y3POKa KOjM Cy OBONMIH 0 UX, a Koje npod. Msuh petamuo o6pazmaxe y cBojHM pagoBuMa. PesyTaTu Hay4- HX HcTpaxuBara mpod. Muha, o Kojua je peu, mo3HaTH cy Beh ATO y Hallo} HaylM, OHM ce Mpeyjajy CTyAeCHTMMa y HallIMM YHMBep3HTeTCKHM WeHTpHMa — a MOTOTOBO Ha PHNO3OGCKOM cpakyTeTy y HoBom Cayy — Kao My HU3y HHOCTpa- HUX HayWHHX cpefMHa a HAPOUHTO Ha OHHM CylaBHCTHYKMM KaTeApaMa Tye ce CPpIcKu je3HK HHTeHSUBHUje Npoyuasa, Hnp. y Cocpuju, Cauxr Ilerep6ypry, Mo- CKBH H Apyrge. 2. PesynTaTa OBMX McTpaxkuBalba mpod). Mguha Bps0 cy 3HavajHu H 3a Halle OwKe MO3HaBatbe CpICKOCMOBeHCKOr jesuka (cpricKe pefakuuje crapo- CHOBeHCKOr je3uKa), TO Of BpeMeHa HeroBor HacTaHka Ma HaOBaMo. Oxaj cra- PM CpicKH UPKBeHH M KHWKeBHM je3HK MIpaTHo je u ycBajao cge douomomKe TIpoMeHe Koje cy ce ellaBaste y CplicKOM HapO/HOM je3HKY, H3y3eB BOKAHOT 7 (Maayenosuh 1977 1-18). Axo cy cnoBexcKo Gorocmyxere — Koje je y CBOjOj2 Anexcattar MaAnEHOBITR MCTOPHJA CPIICKOr JESHKA. CYIITMHM rp4Ko, NpaBocnaBHo - Cp6u MOriM Ha CTapociOBeHCKOM, CBaKaKO Beh pequroBaHoM je3HKy, IpuMUTH TOKOM X a HajkKacHHje TOKOM jipyre jeye- Huje XI BeKa, Kako ce c pa3ioroM MpeTnoctaBsba (Muagenosnh 1995 21-27), TO 3Ha¥M, IIPBO, [a Ce OBO IpHMakbe BPeMeHCKH MOMyAapHIO ca MOjaBoM Toje- AMHUX Upta WoOnjennx, 10 mpop. Visuhy, y | nepnogy u3mMee cbononomxor cucTeMa cpricKor HapofHor j¢3HKa; TO 3Ha4H, [PyTO, Wa cy Te :PoHONOMIKe Up- Te H3 CplicKor Hapoguor je3HKa MOMIe y1a3UTH y CTapOCHOBEHCKH je3HK CHO- BeHCKOr Gorocslyxetba y CpUCKOj CpeMHH, Hy TOM UPKBeHOM je3uKy 3ay3HMa- TH cBoje MecTo. Tako je Tafa HOYeO fla ce cpOu3upa cTaPpOCMOBEHCKH je3uK cmopeucKor Gorociyxera Koy Cp6a, Tako je OBaj je3HK MOYeO y MOjeqHHUM ocoOmHama jla ce H3roBapa Ha CplcKM Hau, TaKO je MoueNa fa ce crBapa cpiicKa peqakyHja CTapocOBeHcKOr je3HKa, OHOCHO CpFICKOCAOBEHCKH je3HK. A 3axBasbyjyhu ropmum Vpuhesam McrpaxkuBalbuMa pa3B0ja (POHOMOLWIKOr cucTeMa cplickor Hapoguor je3uKa y I mepHony u3MeHe Tora cucTema, Mu Oa- Hac 3HaMmo Kakae je uo PoHonowKu cucitiem u Hajcitiapujez upKeeHo? U Krou- weeHo? jesuKa Kod Cp6a. VY jow uewro. Momro ua ochosy ropenomesyTux Vsuhesux ucrpa- 2KHBalba MH 3HaAMO KaKO je u3rmeyasa CTpykKTypa BOKaJICKOr CHCTeMa cpli- cKOr Hapoguor je3uka, 4 TO He camo y I nepHogy (Bpeme 40 X-XI ofHocHO jo Kpaja XII Beka) Hero u y II (Bpeme Ao npBax eyeHuja XV Beka) u IIT nmlepuogy (y BpemeHy Herge of XV BeKa HaoBaMo) H3MeHe Tora CHCTeMa, TO 3Habe HaM OMOT’ yhyje Wa Halle crape cadyBaHe TeKCTOBE, OF XI] Beka na HaOBaMO — Kako OHE MIMcave CpmCKHM HapOfHUM TaKO M OHE Ha CplicKocn0- BeHCKOM je3uky (patyHajyhu Ty # one mTammaHe of 1494. qo 1638. r.) - Mo- 2KeMO 6e3 TellKOha ycnelHO TpaHcauTepupaTH M TpakcKpuGoBaTn ana- IOM CpmcKOM a36yKOM HM MpaBOMHCcoM 3aypxaBajyhu, Np TOM, y NYHO} Mepit je31K H3BOpHHKa. He Tpe6a, HapaBHo, TonpOoHHje ropopuTu o Zo6poj M BPO NpakTMYHO] CTpaHM M3jaBakba CTapHX CPICKHX TEKCTOBa He CaMO Y OpurHHanHoj rpacujx u upaponucy Bek u Ha OBaj HadMH, Jake TpaHcaMTe- PupaHo uM TpancKpnGogano. Takas HayMH U3/{aBalba OBHX TeKCTOBa OMOTY- hen je YHHEHHIOM Ja je y MpommocTu HCTH CPOHONOMIKH cucTeM, KOjH ce Merbao y pa3JIM4HTHM BpeMCHKMa, 6n0 MCTOBPCMECHO OfIHKa HM CplicKor Ha- POguor # cpiickocnosexckor je3uKa, A caMO MO3HaBalbe pa3BUTKa (POHOMO- lKOr CHCTeMa CplicKor HapofHOr je3HKa Y MPOMNOCTH, NpeKo Kojer HjeHTH- cpukyjemo (POHONOMIKH CHCTeM HM cplicKocmoBexcKor je3HkKa, flyryjeMo, Ha- PpaBHo, HcTpaxkuBadkuM pesyiTaTuMa pod. Iasaa Usuha, o yemy je y OBOM HalleM [Ipwiory 1 Oun0 peu.Anexcannar MaaneHoBith 29 MCTOPHJA CPIICKOr JESHKA CKPAREHMLUE Bowxosuh 1978 - Pajocas Bourxosuh, Odadpanu “aanyu u paciipase. - Turorpaa (LIpo- Topeka akaqemuja Hayka m ywjerHocTH. Hoce6un pagosut 1), 1978. Mah 1957 - apne Muh, ea Znaena iipasya paseoja konconaniliusma y cpiickoxpeailickon jeau- ky. Toquumak uosodycxor dakynteta y Hosom Cany, Hos Cay, 1957, KiB. II, 159-184, Vianh 1958 - Hanne Many, Ocnoenoie ityiau paseuinun cepOoxopeattickoz0 6oKaauama. — Bonpocst #3iKo3Hanus, Mockpa (Akagemus Hayx CCCP), 1958, 1, 1-20. Visuh 1990(1) - Mepuodu y uciiopuju ciipyxidype cpiickoxpeaiticko? jeauxa y Krou3u: Tanne Vpn, O jeauxy nexadauwen u cadautben. - Beorpan (Il BeorpafcKu 13aBayKo- rpadpuuxit 3ap0q) — [Ipuurtuna (HPO Jequncrso), 1990, 61-74. Mpuh 1990(2) - Mane Mauh, Jesux cpiickoxpeaiicxw/xpeailickocpitcku, xpeaiticku uau cpit- cku. - Enuuxnoneguja Jyrocnaanje, 3arpe6, 1990, ki». 6, Hciaopuja jeauxa 50-67, Ha- pexja 67-68. pub 1991 - Myitiesu paseoja cpiicxoxpeailicxo? eoxaauana wi ea 2aaena ipasya paséoja KOHCOHAHIMU3Ma y cpiicKOxpeailicKoM jesuky y KHu3H: Tapne Upuh, Maabpanu ozae- du. II, Ha ucitiopuje cpiickoxpeaiticxo? jeauxa. - Huw (Tpocsera), 1991, 5~74, 75-108. ish 1998 - Zea 2naena iipacia paseoja Koxconanitiuama cpiicKoxpeaiucKo? jeauxa; [yite- eu passoja cpiickoxpeaiticko? soxaauama; Mepuodu y ucitiopuju cilipykiliype cpiicxo- xpeaiticko? jesuxa y Ku3u: [apne Mpuh, Lleaoxyiina dena. Kreuza X/1: Paciipase, citiyduje, waanyu. 1. O poronozuju. lIpupeduo Ipazoayé Meitipoeuh. - Cpemcxn Kap- nos - Hon Can (M3qanauxa KiswxapHuna Sopana Crojanosuha), 1998, 309-335, 336-392, 420-430. Maagewosuh 1977 - Asexcaigap Maagenosuh, Hatiomene 0 cpiickocaosenckom jesuy. ~ 36opxux 3a busonorujy u auursuctaxy, Hopu Cag, 1977, Kw. XX-2, 1-20. Maagenosnh 1995 - Anexcangap Maagenosuh, O nexum auidarusa ciligapatea cpiicke pe- daxyuje cittapocaosencko? jeauxa. - 36opuuK Maruue cpricKe 3a ¢punOnOrHiy HHH reucruky, Hosn Can, 1995, ki. XXXVIII-1, 21-27 (oSjaBsbeHo Mog HCTHM HacnOBOM H. y nyOnuxayujama: Apxeorpaccxn npusosu, Beorpag (Hapogua 6u6moreKa Cp6uje. Apxeorpacpcko ogemerbe), 1995, xb. 17, 7-18; Acta palaeoslavica, Sofia (edited by Marga- rita Mladenova. Heron press), 2000, vol. 1, 41-45; no H3MeHeHUM HacsOBOM 06jaBsbeHO Takohe: Caosencko tipasoc.aasxo 6oz0cayere Kod Cp6a. Bpeme tipumarea u nacitian- ka cpiicxe pedaxyuje ciiapocaosencko? jesuxa. - Lipxea. Kanennap Cpricke paso: cnasue nerpujapumje 3a npectymuy 2000. roquny, Beorpag, 2000, 68-70. (2004)