Professional Documents
Culture Documents
Pipelife-Τεχνικό Φυλλάδιο Σωλήνων ΗDPE
Pipelife-Τεχνικό Φυλλάδιο Σωλήνων ΗDPE
ΤΕΧΝΙΚΟ
PIPELIFE ΕΛΛΑΣ Α.Ε.
Βιομηχανία Πλαστικών Σωλήνων
ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ
ΣΩΛΗΝΩΝ
ΓΡΑΦΕΙΑ & EΡΓΟΣΤΑΣΙΟ
ΠΟΛΥΑΙΘΥΛΕΝΙΟΥ HDPE
5ο χλμ. Π.Ε.Ο. Θήβας - Χαλκίδας, Θέση Χάλκος
Τηλ.: 22620-21400, Fax: 22620-25666
Β43Α1215ΘΤ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1 A’ ΥΛΗ- HDPE 5 ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
1.1 Φυσικές Ιδιότητες.......................................... 4 5.1 Μεταφορά- Αποθήκευση............................ 51
1.2 Τεχνικά Χαρακτηριστικά 5.2 Τοποθέτηση υπόγειων δικτύων................... 52
PE80 & PE100................................................ 8 5.3 Αγκύρωση................................................... 57
1.3 Χημικές Ιδιότητες HDPE............................... 10 5.4 Επιφανειακά Δίκτυα..................................... 59
1.4 Σημασία Ποιότητας Α’ ‘Υλης – 5.5 Υποβρύχιοι Αγωγοί..................................... 61
Μεταφορά Πόσιμου Νερού......................... 11
5.6 Σύνδεση Σωλήνων Πολυαιθυλενίου.......... 63
1.5 Περιγραφή Παραγωγικής Διαδικασίας
5.6.1 Σύνδεση με ηλεκτροσύντηξη...................... 64
Πλαστικών Σωλήνων.................................. 14
5.6.2 Σύνδεση με μετωπική συγκόλληση............ 65
5.6.3 Σύνδεση με κοχλιωτά εξαρτήματα.............. 67
2 ΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΣΩΛΗΝΩΝ 5.6.4 Σύνδεση με λαιμό και φλάντζα................... 68
5.7 Παροχές....................................................... 70
2.1 Συμπεριφορά σε ασκούμενη τάση.............. 18
2.2 Αντοχή σε αργή ανάπτυξη ρήγματος ......... 19
2.3 Αντοχή σε υδροστατική πίεση..................... 20
6 ΔΟΚΙΜΗ ΠΙΕΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟΥ
2.4 Αντοχή σε απόξεση του τοιχώματος........... 21
2.5 Αντοχή σε ταχεία διάδοση ρήγματος.......... 22 6. Δοκιμή Πίεσης Δικτύου............................... 72
2.6 Διαπερατότητα τοιχώματος.......................... 22
7 Π
ΟΙΟΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Α ΥΛΩΝ &
3 Τ
ΥΠΟΙ ΠΡΟΪΌΝΤΩΝ, ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ & ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ
ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΩΛΗΝΩΝ 7.1 λεγχος Ά υλών και παραγόμενων
Έ
σωλήνων..................................................... 73
3.1 ύποι Προϊόντων και
Τ
συνήθεις εφαρμογές.................................... 23 7.2 Δοκιμές Συστήματος – συνδέσεις
3.2 Πίνακες Διαστατικών PE100........................ 24 σωλήνων & εξαρτημάτων........................... 74
3.3 Πίνακες Διαστατικών PE80.......................... 26
3.4 Πίνακες Διαστατικών PE80
(μικρών Διατομών...................................... 28
Haparanda Ii
Utajärvi
Surnadal SE
EUROPE NO
FI
Stathelle Tallinn RU
EE
Ljung
Ölsremma LV
IE Riga
DK Zhukov
LT
Cork GB Vilnius
Gdansk
Corby
Enkhuizen NL Bad Zwischenahn BY
Kalmthout PL
BE Radom
DE
Gaillon Prague
CZ UA
Otrokovice SK
Chateauroux Piestany
Vienna
AT Debrecen
CH MD
FR HU
Ljubljana SI
Zagreb RO
HR
BA Belgrade
Bucharest
RS
PT Botevgrad
IT ME BG
ES MK Istanbul
AL
TR
GR
Thiva
US CY
Plant
Sales office
Siloam Springs
Ο ΟΜΙΛΟΣ PIPELIFE Οι εταιρείες SOLVAY και WIENERBERGER συνέστησαν στα τέλη του
1989, από κοινού και με ίση συμμετοχή την PIPELIFE INTERNATION-
AL με σκοπό την παραγωγή και εμπορία συστημάτων πλαστικών
σωλήνων από διάφορες πρώτες ύλες (PVC, PE, PP, PB κλπ). Από το
2013 η μετοχική σύνθεση της PIPELIFE INTERNATIONAL άλλαξε με
την WIENERBERGER να κατέχει το 100% του ομίλου.
Ο όμιλος εταιρειών PIPELIFE ελέγχει 26 εργοστάσια παραγωγής
συστημάτων πλαστικών σωληνώσεων που βρίσκονται σε 26
χώρες σε Ευρώπη και Αμερική, παραγωγικής δυναμικότητας άνω
των 500.000 τόννων πλαστικών σωλήνων και εξαρτημάτων.
2
Η PIPELIFE ΕΛΛΑΣ Α.Ε., ιδρύθηκε το 1992 του τελικού καταναλωτή προσφέροντας
και αποτελεί θυγατρική του ομίλου PIPELIFE αξιόπιστες λύσεις με υψηλής ποιότητας
INTERNATIONAL. Η PIPELIFE ειδικεύεται προϊόντα σε ανταγωνιστικές τιμές.
στην παραγωγή υψηλής ποιότητας Στο υπερσύγχρονο εργοστάσιο της PIPELIFE
συστημάτων πλαστικών σωλήνων από στην Θήβα Βοιωτίας έκτασης 64.000 τ.μ.,
πολυαιθυλένιο (PE), πολυπροπυλένιο (PP) παράγονται συστήματα σωληνώσεων με
και πολυβινιλοχλωρίδιο (PVC). Η συνεχής πληθώρα εφαρμογών στην Οικοδομή,
εξέλιξη και βελτίωση των παραγομένων στα Τεχνικά έργα, στην Γεωργία, στην
προϊόντων και των παρεχομένων υπηρεσιών Βιομηχανία κλπ. Η ετήσια παραγωγική
προς όφελος του Έλληνα επαγγελματία, δυναμικότητα είναι περίπου 30.000 τόνοι
αποσκοπούν στην πληρέστερη ικανοποίηση πλαστικών σωλήνων.
3
PIPES FOR LIFE
1 Η Α’ ΥΛΗ - HDPE
1.1 Φυσικές Ιδιότητες
Τα πλαστικά υλικά είναι συνθετικές οργανικές ουσίες που είναι στερεές στην τελική τους μορφή αλλά σε κάποιο
σημείο επεξεργασίας τους γίνονται αρκετά εύπλαστες ώστε να μπορούν να διαμορφωθούν με την βοήθεια
καλουπιών ή μητρών στο επιθυμητό σχήμα του προϊόντος που πρόκειται να παραχθεί.
Οι πρώτες ύλες για την παραγωγή των πλαστικών είναι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Η βάση των περισσοτέρων
πλαστικών είναι απλές χημικές ενώσεις άνθρακα και υδρογόνου απο τις οποίες προκύπτουν οι απλές δομικές
μονάδες (τα μονομερή) που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του πλαστικού (πολυμερούς). Το μονομερές για
την παραγωγή του πολυαιθυλενίου (ΡΕ) είναι το αιθυλένιο. Τα μόρια του μονομερούς ενώνονται μεταξύ τους και
σχηματίζουν την πολυμερική αλυσίδα (μακρομόριο) όπως παρουσιάζεται παραστατικά στην εικόνα 1.1.
Επομένως το ΡΕ απαρτίζεται απο μακρομόρια, δηλ μακρές αλυσίδες, οι οποίες μπορεί να είναι διαφορετικού
μήκους, να είναι γραμμικές (linear) η να περιέχουν διακλαδώσεις (branches) διαφορετικού τύπου και μεγέθους.
Είναι επίσης δυνατόν να συνδέονται μεταξύ τους (cross-linking process) οπότε προκύπτουν τρισδιάστατες δομές
(PEX, cross-linked PE).
To PE θεωρείται θερμοπλαστικό υλικό, δηλ. υλικό που μπορεί να ξαναγίνει εύπλαστο όταν θερμανθεί. Μπορεί
!" ! !"
δηλαδή να «μαλακώσει» με θέρμανση και να πάρει το επιθυμητό σχήμα όσες φορές θέλουμε.Για να διαμορφωθεί
s=
σε σωλήνες πρέπει να θερμανθεί σε θερμοκρασίες έως και 200-210ΟC. Tα μακρομόρια για την προστασία τους,
!"#
! ! ( )!!"
έναντι αυτών των υψηλών θερμοκρασιών μορφοποίησης αλλά και έναντι των εξωτερικών επιδράσεων κατά την
διάρκεια της χρήσης!των σωλήνων (οξειδώσεις, επιδράσεις UV, μηχανικές καταπονήσεις) με συνέπεια διασπάσεις
των αλυσίδων τους, αναμειγνύονται με μικρές ποσότητες προσθέτων όπως αντιοξειδωτικών, λιπαντικών και
άλλων ειδικών προσθέτων ανάλογα με την τελική χρήση. Επίσης, ανάλογα με τον επιθυμητό χρωματισμό του
προϊόντος προστίθεται και η αντίστοιχη χρωστική. Όλες αυτές οι προσθήκες πρέπει να γίνονται απο τον παραγωγό
της Α’ Υλης προκειμένου να επιτευχθεί η απαραίτητη ομογενοποίηση του μείγματος για την επαρκή προστασία
Σελίδα 9
του.
...µη
Το PE είναι πολικής τους φύσης. Γενικά
το πλέον χρησιμοποιούμενο οι Στον
πλαστικό. σωλήνες PE πίνακα αναφέρονται,
παρακάτω έχουν πολύ καλήανάλογα
χηµικήμεαντοχή. Δε
την μέθοδο
δέχονται επίδραση από µη οξειδωτικά οξέα, αλκάλια και πολλά υδατικά διαλύµτα
παραγωγής της Α΄ύλης, τα διαφορετικά είδη PE τα οποία διακρίνονται μεταξύ τους με βάση την πυκνότητα που
παρουσιάζουν.
αλάτων καθώς και από ένα µεγάλο αριθµό διαλυτών.
Ο πίνακας που ακολουθεί περιλαµβάνει δεδοµένα που προκύπτουν είτε από πρακτική
4
εµπειρία είτε από αποτελέσµατα δοκιµών. Σε αυτόν αναφέρονται οι εκτιµήσεις από
Πίνακας 1.1 Τύποι πολυαιθυλενίου (PE)
Εντούτοις η παραπάνω μέθοδος ταξινόμησης δεν παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις μακροχρόνιες αντοχές των
υλικών. Για αυτόν τον λόγο στα νέα πρότυπα που εκδίδονται απο την Ευρωπαϊκή Τεχνική Επιτροπή των πλαστικών
σωλήνων, CEN-TC-155, υιοθετήθηκε μία νέα μέθοδος ταξινόμησης που βασίζεται στις αντοχές των διαφόρων τύπων
υλικών PE. Καθε υλικό PE που χρησιμοποιείται για την παραγωγή πλαστικών σωλήνων χαρακτηρίζεται με βάση
το Minimum Required Strength (συνοπτικά, MRS). Το MRS αντιστοιχεί στην περιφερειακή τάση που εγγυημένα
αντέχει ένας σωλήνας όταν λειτουργεί στην ονομαστική του πίεση (Nominal Pressure, PN) για τουλάχιστον 50 έτη
σε θερμοκρασία 20ΟC. Το MRS υπολογίζεται σε MPa (1 MPa = 10 Atm).
Με την τιμή του MRS του υλικού με το οποίο παράγεται ένας σωλήνας καθορίζεται και το πάχος του προκειμένου
να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε δίκτυα συγκεκριμένης πίεσης λειτουργίας για τουλάχιστον 50 έτη σε θερμοκρασία
20ΟC. Απο τον σχετικό τύπο υπολογισμού που αναφέρεται παρακάτω προκύπτει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή
του MRS τόσο μικρότερο είναι το πάχος αυτό. Τα είδη PE διαφέρουν σημαντικά στις ιδιότητές τους.
Η τεχνολογία παραγωγής του LDPE δεν έχει παρουσιάσει κάποια ιδιαίτερη μεταβολή απο τότε που χρησιμοποιήθηκε
για πρώτη φορά το έτος 1933 απο την Αγγλική εταιρεία ICI. Η παραγωγή του γίνεται με πολυμερισμό του αιθυλενίου
σε πίεση 3000 Atm και θερμοκρασία 300ΟC. Είναι το πρώτο υλικό PE που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή
σωλήνων την δεκαετία του 1950. Παρουσίαζε MRS 3,2 MPa το οποίο κατόπιν βελτιώσεων αυξήθηκε στα 4,0 MPa.
Η παραγωγή του HDPE που άρχισε πολυ μεταγενέστερα, στο τέλος του 1950, βασίζεται στον πολυμερισμό του
αιθυλενίου σε πίεση ~100 Atm και θερμοκρασία 100-150ΟC με την χρησιμοποίηση ειδικού τύπου καταλυτών (Zie-
gler, Philips, Unipol process). Με MRS 6,3 MPa το υλικό αυτό επέτρεψε τον σχεδιασμό και την παραγωγή σωλήνων
που προορίζονταν για δίκτυα μεγαλύτερων διαμέτρων και υψηλότερης πίεσης λειτουργίας. Οπως αναφέρθηκε
παραπάνω με την αύξηση του MRS μειώθηκαν τα πάχη των σωλήνων που αντιστοιχούσαν σε μία δεδομένη πίεση
λειτουργίας με συνέπεια να γίνει τεχνικά δυνατή και οικονομικά συμφέρουσα η παραγωγή σωλήνων για δίκτυα
πίεσης διαμέτρου μέχρι και Φ125mm και επομένως να αυξηθεί σημαντικά η χρήση του PE σε αυτές τις εφαρμογές.
Είκοσι έτη αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, αναπτύχθηκε ένας νέος τύπος HDPE με ακόμα μεγαλύτερο
MRS ίσο με 8,0 MPa που ονομάστηκε PE δεύτερης γενιάς.
Λίγα έτη αργότερα παρουσιάστηκαν και οι πρώτοι τύποι MDPE για την παραγωγή σωλήνων πίεσης. Οι τύποι
αυτοί παρουσίαζαν το ίδιο MRS ως το HDPE (MRS=8,0 MPa) αλλά επιπλέον προσέφεραν στους παραγώμενους
σωλήνες μεγαλύτερη ευκαμψία και καλύτερη μακροχρόνια απόδοση όσο αφορά την αντοχή τους στην ανάπτυξη
και την διάδοση ρωγμών (stress cracking resistance/slow crack growth) και την αντοχή τους στον ερπυσμό (creep
resistance=μεταβολή των μηχανικών αντοχών με την πάροδο του χρόνου). Ταυτόχρονα,λόγω του αυξημένου
MRS υπήρξε δυνατότητα περαιτέρω μείωσης του πάχους τοιχώματος για σωλήνες που να ανταποκρίνονται σε
δεδομένη πίεση λειτουργίας με συνέπεια τα υλικά PE δεύτερης γενιάς να κυριαρχήσουν στον τομέα παραγωγής
σωλήνων για εφαρμογές μεταφοράς πόσιμου νερού και αερίου σε διαμέτρους έως και Φ200mm.
Το έτος 1988 αναπτύχθηκε απο την Βέλγικη εταιρεία SOLVAY μία ακόμα νέα γενιά, η τρίτη γενιά PE με MRS ίσο με
10,0 MPa με πολύ μεγαλύτερες αποδόσεις σε μακροχρόνιες απαιτήσεις πίεσης, ερπυσμού και αντοχών τόσο στην
βραδεία όσο και στην ταχεία ανάπτυξη ρηγμάτων (slow crack growth and rapid crack propagation).
Με το υλικό αυτό επετεύχθη ακόμα μεγαλύτερη μείωση του πάχους. Επιπλέον με τις συνεχείς βελτιώσεις των
ιδοτήτων του μπορούσαν πλέον να παραχθούν για εφαρμογές πίεσης σωλήνες μεγάλων διαμέτρων, της τάξης
των Φ1000mm.
Λόγω των αυξημένων μηχανικών τους αντοχών και των λοιπών πλεονεκτημάτων τους (ευκαμψία,αυτογεννής
στεγανή σύνδεση) οι σωλήνες PE τρίτης γενιάς είναι οι κατ΄ εξοχήν σωλήνες που χρησιμοποιούνται σε δίκτυα
5
PIPES FOR LIFE
ύδρευσης πόσιμου νερού και κατα αποκλειστικότητα οι σωλήνες που χρησιμοποιούνται σε δίκτυα αερίου χαμηλής
και μέσης πίεσης πόλεων.
Στον πίνακα 1.2 αναφέρονται οι τύποι σωλήνων ΡΕ σε σχέση με την τιμή MRS που παρουσιάζουν.
Πίνακας 1.2 Τύποι σωλήνων Πολυαιθυλενίου (ΡΕ) με βάση το MRS που παρουσιάζουν
Με δεδομένη την τιμή του MRS του υλικού με το οποίο παράγεται ένας σωλήνας καθορίζεται και το ελάχιστο
πάχος του σε σχέση με την διάμετρό του και την ονομαστική πίεση λειτουργίας του. Ισχύει ο τύπος:
Επομένως με γνωστές όλες τις παραπάνω μεταβλητές μπορεί να υπολογιστεί το ελάχιστο πάχος του σωλήνα για
συνεχή λειτουργεία για τουλάχιστον 50 έτη στην ονομαστική του πίεση, σε θερμοκρασία 20ΟC. Ο λόγος [MRS/C]
ονομάζεται τάση σχεδιασμού “σs”.
Απο τον παραπάνω τύπο προκύπτει ότι όσο αυξάνεται το MRS ,τόσο αυξάνεται το σs και ταυτόχρονα μειώνεται το
ελάχιστο πάχος του σωλήνα, s. Με την εφαρμογή του τύπου προκύπτει ότι το ελάχιστο πάχος ενός σωλήνα που
παράγεται με υλικό PE-100 είναι 35% μικρότερο σε σχέση με το ελάχιστο πάχος ενός σωλήνα ίδιας διαμέτρου
και ίδιας ονομαστικής πίεσης λειτουργίας που παράγεται με υλικό PE-63.
Την τελευταία δεκαετία έχουν αναπτυχθεί και νέοι τύποι PE με ακόμα καλύτερες μηχανικές αντοχές που
χρησιμοποιούνται για παραγωγή ειδικών κατηγοριών σωλήνων, όπως :
όπου:
s : Ελάχιστη τιμή του πάχους του σωλήνα
PN x DN PN : Ονομαστική πίεση λειτουργίας του σωλήνα
s= MRS
DN
MRS
: Ονομαστική διάμετρος του σωλήνα
: Περιφερειακή τάση για τουλάχιστον 50 έτη λειτουργίας
2 x ( ) + PN C : Συντελεστής ασφαλείας που λαμβάνει υπ’όψη τις
c συνθήκες λειτουργίας του δικτύου και τις ιδιότητες
του υλικού του σωλήνα (είναι συνήθως 1,25 για
δίκτυα νερού και 2 για δίκτυα φυσικού αερίου)
Η ευρεία χρησιμοποίηση των σωλήνων πολυαιθυλενίου (HDPE) σε εφαρμογές πίεσης και βαρύτητας, οφείλεται
σε μια σειρά από σημαντικά πλεονεκτήματα της πρώτης ύλης. Το πολυαιθυλένιο είναι κακός αγωγός του
ηλεκτρισμού με συνέπεια την μεγάλη αντοχή στην ηλεκτροχημική διαδικασία διάβρωσης που επάγεται από
ηλεκτρολύτες, όπως άλατα, οξέα και βάσεις. Οι σωληνώσεις PE έχουν λεία εσωτερική επιφάνεια με εξαιρετικά
χαμηλό συντελεστή τριβής καθώς και υψηλή αντοχή σε επίδραση από οποιοδήποτε χημική ή άλλη ουσία. Ένα
ακόμη σημαντικό πλεονέκτημα των σωλήνώσεων από πολυαιθυλένιο είναι η υψηλή αντοχή σε παραμόρφωση
από επίδραση εξωτερικών δυνάμεων και φορτίων, ακόμη και σε περιπτώσεις σεισμικών καταπονήσεων. Οι
σωλήνες πολυαιθυλενίου μπορούν να συνδεθούν με πληθώρα τρόπων όπως μετωπική αυτογενής συγκόλληση,
6
χρησιμοποίηση ηλεκτροεξαρτημάτων καθώς και χρησιμοποίηση μεταλλικών ή πλαστικών εξαρτημάτων μηχανικής
ή πρεσαριστής σύσφιξης. Τέλος ανάμεσα στα πολλά πλεονεκτήματα του πολυαιθυλενίου μεγάλη σημασία έχουν
η αντοχή σε ανάπτυξη ρωγμών υπό την επίδραση υψηλών θερμοκρασιών καθώς και η αντοχή σε κόπωση υπό
την επίδραση διακυμάνσεων πίεσης.
Το πολυαιθυλένιο είναι ελαφρύ, δηλαδή έχει χαμηλή πυκνότητα, γεγονός που οφείλεται στα μικρά ατομικά
βάρη στων στοιχείων H, C που συνθέτουν τις μακρομοριακές αλυσίδες. Η θερμική αγωγιμότητα (thermal con-
ductivity) του πολυαιθυλενίου είναι πολύ μικρή λόγω της απουσίας διηγερμένων ηλεκτρονίων στη δομή τους.
Ο συντελεστής γραμμικής θερμικής διαστολής (linear thermal expansion coefficient) αυξάνεται όταν η ένταση
των δεσμών είναι χαμηλή. Η ειδική θερμότητα ή θερμοχωρητικότητα ( heat capacity) είναι γενικά μεγάλη λόγω
των αυξημένων δονήσεων των ατόμων που μετέχουν στην αλυσίδα των μακρομορίων. Λόγω των ομοιοπολικών
δεσμών, στα πολυαιθυλένια (PE) δεν υπάρχουν φορείς ηλεκτρικού φoρτίου, δηλαδή ελεύθερα ηλεκτρόνια
και ιόντα. Για το λόγο αυτό, τα πολυαιθυλένια εμφανίζουν μεγάλη ειδική ηλεκτρική αντίσταση και μπορούν να
χρησιμοποιηθούν ως μονωτές του ηλεκτρισμού.
Εικόνα 1.3
7
PIPES FOR LIFE
PE-80:8 bar
Αντοχή στην βραδεία ανάπτυξη ρήγματος (SCG) EN-ISO-13479
test temp.=80οC / test pressure PE-100:8 bar .
no failure
PE-80:9,2 bar
test period : 500 h
Αντοχή στην ανάπτυξη ρήγματος απο ASTM D-1693 h >1000
περιβαλλοντική καταπόνηση (ESCR)
Αντοχή στον εφελκυσμό της σύνδεσης με ISO-13953 ductile : pass
αυτογεννή συγκόλληση (butt-fusion) brittle : fail
MRS (Minimum Required Strength) ISO/TR 9080 MPa >8 >10
Poisson Ratio 0.45
Σημείο Vicat (θερμοκρασία μαλθώσεως) (1 Kg) DIN 53460 C
ο
>120 >125
Θερμική Αγωγιμότητα (*) DIN 52612 W/mοK 0,36-0,43
Συντελεστής Γραμμικής Διαστολής (*) ASTM D-696 mm /m / C ο
0,15-0,20
ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Διηλεκτρική Σταθερά DIN 53483 2.6
Διηλεκτρική Αντοχή DIN 53481 KV/cm 2,2*10^2
Ειδική Αντίσταση DIN 53482 Ω.cm >=10^17
Επιφανειακή Αντίσταση DIN 53482 Ω >=10^14
8
1.3 Χημικές Ιδιότητες
Η χημική αντοχή των πλαστικών υλικών εξαρτάται κυρίως από τη μοριακή τους δομή, η οποία καθορίζει τη
μορφολογία και τα χαρακτηριστικά της επίδρασης από τις διάφορες χημικές ενώσεις. Μια πολυολεφίνη, όπως το PE,
αποτελείται από σχετικά αδρανείς δεσμούς C-C και C-H, στη μη πολική φύση των οποίων οφείλεται η μεγάλη χημική
τους αντοχή. Γενικά οι σωλήνες PE έχουν πολύ καλή χημική αντοχή. Δε δέχονται επίδραση από μη οξειδωτικά οξέα,
αλκάλια και πολλά υδατικά διαλύμτα αλάτων καθώς και από ένα μεγάλο αριθμό διαλυτών.
Ο πίνακας που ακολουθεί περιλαμβάνει δεδομένα που προκύπτουν είτε από πρακτική εμπειρία είτε από αποτελέσματα
δοκιμών. Σε αυτόν αναφέρονται οι εκτιμήσεις από τη χημική αντοχή του πολυαιθυλενίου υψηλής πυκνότητας (HDPE)
που βασίζονται σε εμβάπτιση δοκιμίων από HDPE σε μια πληθώρα χημικών ενώσεων και διαλυτών στους 20 °C και
60 °C, σε ατμοσφαιρική πίεση. (πηγή ISO/TR 7472 / 7474).
Εικόνα 1.4
9
PIPES FOR LIFE
11
PIPES FOR LIFE
Μία απο τις μεγαλύτερες προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα στις επόμενες δεκαετίες είναι η
μεταφορά πόσιμου νερού σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού δίχως προβλήματα διαρροών
στα δίκτυα και διχως να αλλοιώνεται η ποιότητα του νερού. Έχει πλέον πιστοποιηθεί στην πράξη ότι οι παραπάνω
απαιτήσεις εξασφαλίζονται για τουλάχιστον 100 έτη κατ’ εξοχήν απο δίκτυα σωλήνων PE-100. Απαραίτητη
προϋπόθεση είναι οι σωλήνες να έχουν παραχθεί απο πιστοποιημένα υλικά που έχουν ομογενοποιηθεί απο τον
παραγωγό της Α΄ύλης και έχουν χρησιμοποιηθεί «ως έχουν», δίχως περαιτέρω αναμείξεις, απο τον παραγωγό των
σωλήνων. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοηθεί η μεγάλη σημασία που έχει η προ-ανάμειξη του PE με όλα εκείνα
τα πρόσθετα που θα εξασφαλίσουν στους σωλήνες τις επιθυμητές ιδιότητες για την χρήση που προορίζονται.
Τα δίκτυα ύδρευσης κατασκευάζονται στην πλειονότητά τους απο Πολυαιθυλένιο Γ΄γενιάς (PE-100). Οι σωλήνες
κατα την μεταφορά και την αποθήκευσή τους είναι εκτεθειμένοι στην επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας . Επιπλέον
ορισμένα δίκτυα είναι υπέργεια οπότε οι σωλήνες υφίστανται την επίδραση των καιρικών συνθηκών καθ΄όλη
την διάρκεια της λειτουργίας τους. Σε μακροχρόνια εκτεθειμένους σωλήνες το υπεριώδες φάσμα της ηλιακής
ακτινοβολίας προκαλεί σπάσιμο των μακρομοριακών αλυσίδων του πολυμερούς με συνέπεια να δημιουργούνται
ελεύθερες ρίζες που επιταχύνουν περαιτέρω, υπο την επίδραση και του οξυγόνου, την μοριακή αποκοδόμηση
του υλικού. Τόσο η ευλυγησία όσο και οι μηχανικές ιδιότητες του εκτεθειμένου σωλήνα μειώνονται προοδευτικά
με την πάροδο του χρόνου. Προκειμένου να αποφευχθούν οι αρνητικές αυτές επιδράσεις είναι απαραίτητο να
προστεθούν στην κυρίως Α’ ύλη πρόσθετα που θα την προστατέψουν έναντι του UV και των οξειδώσεων.Η
αιθάλη (Carbon black) θεωρείται ότι είναι ένας απο τους καλύτερους και πιο οικονομικούς σταθεροποιητές έναντι
της UV ακτινοβολίας.
Ειδικοί τύποι αιθάλης υψηλής ποιότητας, με μέσο μέγεθος κόκκου απο 10nm έως 25 nm , όταν με την εφαρμογή
κατάλληλων συνθηκών ανάμειξης διασκορπιστούν και κατανεμηθούν στην μάζα του PE μπορούν να το
προστατέψουν για πολλά έτη απο την ακτινοβολία UV. Έχει αποδειχθεί ότι η προσθήκη αιθάλης σε αναλογία 2%
έως 2,5 % είναι η ιδανική για την μέγιστη προστασία. Περαιτέρω αύξηση της αναλογίας δεν συνιστάται διότι πλέον
η αιθάλη θα συμπεριφερθεί ως πληρωτικό υλικό και θα μειώσει την ευλυγησία των σωλήνων. Στην περίπτωση
που οι σωλήνες ύδρευσης προδιαγράφονται με μπλέ απόχρωση τότε προκειμένου να υπάρχει προστασία απο
την ακτινοβολία UV προστίθενται ειδικές χημικές ενώσεις,συνήθως HALS (Hindered Amines Light Stabilizers) που
προστατεύουν μεν αλλά για μικρότερο χρονικό διάστημα σε σχέση με την αιθάλη. Τοσο οι ενώσεις αυτές όσο και
τα αντιοξειδωτικά, που συνήθως είναι διάφοροι τύποι φαινολών, πρέπει επίσης να είναι υψηλής ποιότητας και
μικρής κοκκομετρικής σύστασης προκειμένου να υπάρχει η δυνατότητα διασποράς τους απο τον παραγωγό της
Α’ ύλης oμοιόμορφα στην μάζα του PE
Δεδομένου ότι απο τις ίδιότητες της Α’ ύλης καθορίζονται και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των σωλήνων τόσο
τα Ευρωπαϊκά πρότυπα ΕΝ 12201 (με ισχύ πλέον εθνικών προτύπων) όσο και τα Διεθνή ISO 4427 καθορίζουν
ότι μπορούν να χρησιμοποιούνται μόνο προ-αναμεμειγμένα υλικά PE στο εργοστάσιο παραγωγής της Α’ ύλης
προκειμένου να διασφαλιστούν οι ιδιότητες των σωλήνων που προδιαγράφονται σε αυτά τα πρότυπα.
Οι κίνδυνοι χρησιμοποίησης απο τον παραγωγό των σωλήνων «άβαφου» PE (Natural-PE) το οποίο αναμειγνύεται
με την αιθάλη ή την μπλε χρωστική κατα την διάρκεια παργωγής των σωλήνων είναι πολλαπλοί:
1. Με την ανάμειξη του Natural-PE ,που είναι πολύ
χαμηλού δείκτη ροής, με το master-batch, που είναι
μείγμα PE πολυ υψηλού δείκτη ροής με συνήθως
40% αιθάλη ή χρωστική, στον εξελαστήρα
παραγωγής των σωλήνων, οι tπαραγώμενοι
σωλήνες θα φαίνονται βεβαίως μαύροι ή μπλέ (εάν
και σε ορισμένες περιπτώσεις η ομογενοποίηση
είναι τόσο κακή που σε μία τομή του σωλήνα είναι
εμφανής και δια γυμνού οφθαλμού η ασυνέχεια
του χρωματισμού (εικόνα 1.6) αλλά η κατανομή
της αιθάλης ή των άλλων προσθέτων δεν θα είναι
καθόλου ικανοποιητική για μία καλή προστασία
έναντι της UV-ακτινοβολίας. Αυτό συμβαίνει γιατί
στους μονοκόχλιους εξελαστήρες παραγωγής των Εικόνα 1.6 Άβαφοι κόκοι PE (natural)
σωλήνων PE το υλικό διακινείται για μικρό χρονικό
διάστημα με συνέπεια ο βαθμός της ανάμειξης και της ομογενοποίησης του να είναι μικρός. Εκτός απο την μη
καλή διασπορά υπάρχει επιπλέον ο κίνδυνος δημιουργίας στην διατομή των σωλήνων συσσωματωμάτων
αιθάλης τα οποία είναι εστίες εκκίνησης ρωγμών κατα τις μηχανικές καταπονήσεις που υφίσταται ο σωλήνας
απο την επίδραση της πίεσης λειτουργίας του δικτύου ή των υπερκείμενων φορτίων του εδάφους.
12
Αντίθετα οι εξελαστήρες που χρησιμοποιούνται απο τον παραγωγό της Α’ ύλης για την ανάμειξη του PE με τα
πρόσθετα είναι δικόχλιοι και κατασκευασμένοι ειδικά για αναμείξεις και για την ικανοποιητική κατανομή και
διασπορά των προσθέτων. Επιπρόσθετα το προς ανάμειξη PE προστίθεται υπο μορφή σκόνης και όχι σε παστίλιες
που δυσκολεύουν περαιτέρω την ανάμειξη
2. Ειδικά η αιθάλη είναι ένα υλικό που παραμένει σε κολλώδη μορφή ακόμα και όταν τήκεται.Επομένως είναι
πολύ δύσκολο να υποστεί διασπορά σε έναν μονοκόχλιο εξελαστήρα γεγονός που δυσκολεύει περαιτέρω την
ομογενοποίηση του μείγματος με συνέπεια την περαιτέρω μείωση των αντοχών των σωλήνων
3. Λόγω των αναγκαίων απαιτήσεων των νέων τρόπων εγκατάστασης των δικτύων (γρήγορες εγκαταστάσεις, Hori-
zontal Directional Drilling (HDD), pipe ploughing) και των σκληρών συνθηκών λειτουργίας τους οι σωλήνες
θα πρέπει να είναι προστατευμένοι έναντι διάδοσης ρωγμών που ξεκινούν απο επιφανειακούς τραυματισμούς
ή απο την ύπαρξη συσσωματωμάτων στην δομή τους. Η καλή ομογενοποίηση του μείγματος παραγωγής τους
εξασφαλίζει αυτήν την προστασία που του προσφέρουν τα νέα εξελιγμένα υλικά PE
4. Στην περίπτωση αστοχιών στα δίκτυα (θραύσεις
σωλήνων κλπ.) τόσο ο παραγωγός του Natural-
PE όσο και ο παραγωγός του master-batch δεν
αναλαμβάνουν καμία ευθύνη σχετικά με την
ποιότητα του μείγματος δεδομένου ότι αυτό έγινε
υπο ανεξέλεγχτες απο αυτούς συνθήκες.
5. Ο παραγωγός του Natural-PE δεν δίδει βεβαίωση
ουτε πιστοποιητικά απο ανεξάρτητο εργαστήριο
σχετικά με το MRS του μείγματος που θα παραχθεί
ούτε για την καταλληλότητά του για την μεταφορά
πόσιμου νερού. Αντίθετα ο παραγωγός του προ-
αναμεμειγμένου υλικού αναλαμβάνει την πλήρη
υπευθυνότητα για την ποιότητα του υλικού που
Εικόνα 1.7 Κακή ανάμειξη και διασπορά πρόσθετων στο
παραδίδει και εφοδιάζει τον παραγωγό των πολυαιθυλένιο
σωλήνων με όλα τα αναγκαία πιστοποιητικά
ποιότητας της παρτίδας.
6. Εχει διαπιστωθεί ότι με την χρησιμοποίηση του ίδιου Natural-PE αλλα με master-batches αιθάλης διαφόρων
τύπων ο χρόνος θραύσης στις μακροχρόνιες δοκιμές πίεσης για την πιστοποίηση της διάρκειας λειτουργίας των
σωλήνων διαφέρει σημαντικά.
Εκτος απο την χρήση υλικού PE-Natural ένας άλλος τρόπος μείωσης του κόστους της Α’ ύλης είναι η
χρησιμοποίηση για την παραγωγή των μαύρων σωλήνων PE αναγεννημένων υλικών που ο παραγωγός των
σωλήνων τα προμηθεύεται σε χαμηλές τιμές απο εταιρείες ανακυκλώσεως όχι μόνο υλικών προερχόμενα απο
σωλήνες αλλά και απο άλλα προϊόντα όπως μπουκάλια, σακκούλες κλπ.Με την προσθήκη αιθάλης καλύπτονται
οι τυχόν διαφορές στον χρωματισμό αυτών των υλικών.Σημειώνεται ότι στα παραπάνω αναφερόμενα πρότυπα
ΕΝ 12201 & ISO 4427 απαγορεύεται ρητά η χρησιμοποίηση τέτοιων υλικών.
Με την χρησιμοποίησή τους το κόστος παραγωγής των σωλήνων μειώνεται δραματικά αλλά το ίδιο ισχύει όσον
αφορά και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των σωλήνων
Η PIPELIFE ΕΛΛΑΣ Α.Ε. ακολουθώντας πάντοτε τις απαιτήσεις των Ευρωπαϊκών και των διεθνών προτύπων και
με γνώμονα την διασφάλιση της αξιοπιστίας των προϊόντων της και των δικτύων σωληνώσεων των πελατών
της χρησιμοποιεί αποκλειστικά μόνο πιστοποιημένες Α’ύλες απο διεθνώς αναγνωρισμένους προμηθευτές όπως
SABIC, INEOS, LYONDELL BASELL, BOREALIS κλπ. Οι εταιρείες αυτές ανήκουν στον σύνδεσμο PE-100-PLUS,που
καθορίζει ακόμα αυστηρότερες προδιαγραφές Α’ύλών PE-100 σε σχέση με αυτές που καθορίζονται στα παραπάνω
πρότυπα.
13
PIPES FOR LIFE
14
Η επίτευξη του κατάλληλου ρυθμού, όπως και η ομοιομορφία εφαρμογής της ψύξης στο σωλήνα παίζουν
καθοριστικό ρόλο στο σωστό σχηματισμό των μικρο-δομών του υλικού του, στην αποφυγή δημιουργίας υψηλών
εσωτερικών τάσεων και κατ’ επέκταση στην επίτευξη των επιθυμητών μηχανικών του ιδιοτήτων. Γι’ αυτό το λόγο, σε
περιπτώσεις που ζητείται υψηλή παραγωγικότητα (δηλ. υψηλές ταχύτητες εξέλασης), το συνολικό μήκος ψύξης της
γραμμής παραγωγής πρέπει να είναι αρκετά μεγάλο ώστε να εξασφαλίζεται η ποιότητα του προϊόντος.
Η ταχύτητα εξέλασης προσδιορίζεται από την ταχύτητα του τραβηκτικού (haul-off) το οποίο χρησιμοποιεί ερπύστριες
με ελαστικά πέλματα οι οποίες εφαρμόζουν στην εξωτερική πλευρά του κρύου και συμπαγή πλέον σωλήνα, τραβώντας
τον προς την απόληξη της γραμμής. Το ακριβές επιθυμητό πάχος του σωλήνα ρυθμίζεται απο την ταχύτητα του
τραβηχτικού, δηλ απο τον ρυθμό τραβήγματος σε σχέση με την ταχύτητα εξόδου του ημι-παχύρρευστου πλαστικού
από την κεφαλή του εξελαστήρα.
Συσκευασία/Δεματοποίηση
Η συσκευασία/δεματοποίηση των τελικών προϊόντων εξαρτάται κατά κύριο λόγο
από το υλικό κατασκευής τους. Οι εύκαμπτοι σωλήνες Πολυαιθυλενίου (PE)
μικρών και μεσαίων διαμέτρων έως και Ø 140mm μπορούν να τυλιχθούν σε ρολά
από ειδικά τυλικτικά μηχανήματα («ανέμες»), σε τυποποιημένα μήκη 50-200 m ή
ανάλογα με την εκάστοτε παραγγελία. Οι σωλήνες ΡΕ μεγαλύτερων διαμέτρων και
οι άκαμπτοι σωλήνες Πολυβινυχλωριδίου (PVC-U) δεματοποιούνται σε ευθέα μόνο
τυποποιημένα μήκη έως και 13,5m ή ανάλογα με την εκάστοτε παραγγελία.
Εικόνα 1.12 Ανέμη τυλίγματος
σωλήνων PE
Στην παρακάτω εικόνα παρουσιάζεται μία τυπική γραμμή παραγωγής με τις εν σειρά αναφερόμενες λειτουργικές
συσκευές παραγωγής.
15
PIPES FOR LIFE
Συσκευασία/Δεματοποίηση
Η συσκευασία/δεματοποίηση των κομμένων τμημάτων σωλήνα πολυαιθυλενίου εξαρτάται κατά κύριο λόγο από
τη διάμετρό τους. Εύκαμπτοι σωλήνες μικρών και μεσαίων διαμέτρων (π.χ. 16mm<Ø<=140mm) μπορούν να
τυλιχθούν σε ρολά από ειδικά τυλικτικά μηχανήματα («ανέμες»), ανάλογα με την εκάστοτε παραγγελία. Τα ρολά
16
κόβονται και τυλίγονται αυτόματα.Το δέσιμό τους με τσέρκια (strapping) γίνεται είτε χειρονακτικά είτε αυτόματα .Τα
ρολα μικρών διαμέτρων(<=Ø32mm) που προορίζονται για οικιακά δίκτυα παροχής ζεστού ή κρύου νερού ( ρολα
PE-80,HYDROLIFE-SD & PEX-b,PEXLIFE-Sil) υφίστανται περαιτέρω συσκευασίαι με φίλμ προστασίας (wrapping) σε
αυτόματες τυλικτικές συσκευές.
Σε μεγαλύτερες διαμέτρους γίνεται δεματοποίηση ευθυγράμμων μηκών, λόγω του ότι η απόλυτη ευκαμψία των
μεγαλύτερων σωλήνων είναι μικρή και απαιτεί ιδιαίτερα μεγάλη ακτίνα τυλίγματος, η οποία έχει ως αποτέλεσμα
μεγάλη εξωτερική διάμετρο ρολού που είναι αδύνατο να μεταφερθεί οικονομικά με τα υπάρχοντα μέσα (φορτηγά,
κλπ). Η δεματοποίηση (κατασκευή σκελετών στηριγμάτων, δέσιμο με τσέρκια, κλπ) γίνεται όλη χειρονακτικά. Τα
έτοιμα προϊόντα μεταφέρονται με περονοφόρο όχημα στον εξωτερικό αποθηκευτικό χώρο για τον τελικό ποιοτικό
έλεγχο και τη φόρτωση για αποστολή στον τελικό χρήστη.
17
PIPES FOR LIFE
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι μηχανκές ιδιότητες του πολυαιθυλενίου όπως και όλων των πλαστικών υλικών,
εξαρτώνται από 3 σημαντικούς παράγοντες: το χρόνο, τη θερμοκρασία και την ασκούμενη τάση. Έτσι, είναι πολύ
σημαντικό για το μελετητή να ξέρει τη σχέση μεταξύ τάσης και παραμόρφωσης και πως αυτή εξαρτάται από τους
παραπάνω παράγοντες. Η επιτυχής επιλογή ενός σωλήνα σε μια μελέτη προϋποθέτει ότι η κλάση του θα επιλεγεί
με βάση τις συνθήκες υπό τις οποίες θα λειτουργεί στο εκάστοτε δίκτυο.
Κατά τη διάρκεια της δοκιμής πίεσης σε πιέσεις που υπερβαίνουν τις αντοχές του σωλήνα, αυτός υφίσταται
ερπυσμό, ο οποίος ακολουθείται από διάρρηξη σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα. Η παραμόρφωση τελικά
υπερβαίνει το όριο τάσης διαρροής (yield point) κατά το οποίο ο σωλήνας διαρρηγνύεται.
Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, μόρια από τις άμορφες ζώνες του υλικού παίρνουν έναν πιο παράλληλο
σχηματισμό (κρυσταλλικό), γλυστρώντας ουσιαστικά το ένα από το άλλο, χάνοντας τελικά τη μεταξύ τους επαφή.
Η διάρρηξη εμφανίζεται στο λεπτότερο σημείο του τοιχώματος, το οποίο ανοίγει και φουσκώνει τοπικά. Τελικά η
διάρρηξη του σωλήνα λαμβάνει χώρα όταν η τοπική τάση υπερβεί σε μέγεθος τη μηχανική αντοχή του υλικού
κατασκευής του σωλήνα (Εικόνα 2.1). Τέτοιες αστοχίες μπορούν να αποφευχθούν με τη σωστή διαστασιολόγηση
του δικτύου.
18
2.2. Αντοχή σε αργή ανάπτυξη ρήγματος
(Resistance to slow crack growth – SCG)
Στην περίπτωση εφαρμογής σταθερού φορτίου που αντιστοιχεί σε μικρή τάση για πολύ μεγάλο χρονικό διαστημα
(πολλά χρόνια) παρουσιάζεται το φαινόμενο της ψαθυρής θραύσεως (brittle failure) λόγω της βραδείας ανάπτυξης
ρήγματος. Η ανάπτυξη του ρήγματος σε ένα σωλήνα ξεκινάει από σημεία επιφανειακών ατελειών όπως εγκοπές
που προκλήθηκαν κατά τη μεταφορά και εγκατάστασή του. Η διάρρηξη αυτή στο σωλήνα προσδιορίζεται ως
ψαθυρή (brittle) διότι δεν προηγείται αυτής καμία τοπική υποχώρηση τοιχώματος ή πλαστική παραμόρφωση. Ο
μηχανισμός αυτής της αστοχίας εξαρτάται κυρίως από τις μοριακές παραμέτρους του PE από το οποίο παράγεται
ο σωλήνας, όπως το μέσο μοριακό βάρος, η διασπορά αυτού, η περιεκτικότητά του σε πλευρικές αλυσίδες κλπ.
Προϋπόθεση για την ανάπτυξη του ρήγματος είναι η εφαρμογή μεγάλης δύναμης εφελκυσμού κάθετης στο ρήγμα.
Μετά την έναρξη σχηματισμού του ρήγματος, αναπτύσσονται μικρο-διάκενα στην ακμή του ρήγματος, λόγω της
μερικώς κρυσταλλικής φύσης του PE. Αυτά τα διάκενα εν συνεχεία συσσωματώνονται σε μεγαλύτερα, το υλικό
μεταξύ των οποίων επιμηκύνεται και σχηματίζει ινώδεις σχισμές. Οι ίνες αυτές απορροφούν την ασκούμενη τάση
με αποτέλεσμα τη συνεχή επιμήκυνσή τους έως την τελική διάρρηξη του τοιχώματος. Η αντοχή τους σε περαιτέρω
επιμήκυνση καθορίζει το βαθμό ανάπτυξης του ρήγματος μέχρι την ολική διάρρηξη. Σε μικροσκοπικό επίπεδο,
οι μοριακοί δεσμοί του PE που συγκρατούν τους κρυστάλλους, διασπώνται σταδιακά υπό την ασκήση της τάσης
οπότε διαχωρίζονται οι κρύσταλλοι μεταξύ τους (Εικόνα 2.3). Το φαινόμενο αυτό επιβραδύνεται σημαντικά στο
πολυαιθυλένιο 3ης γενιάς. Μακροπρόθεσμα, υψηλή αντοχή στην ανάπτυξη οποιουδήποτε ρήγματος μεταφράζεται
σε μεγάλο δείκτη ασφαλείας σε ένα δίκτυο υπό πίεση.
19
PIPES FOR LIFE
Στην πρώτη φάση η κλίση της ευθείας του γραφήματος είναι ομαλή. Με την αύξηση της θερμοκρασίας παρατηρείται
σε κάποια χρονική στιγμή μια απότομη αλλαγή στην κλίση λόγω της έναρξης της ανάπτυξης ρήγματος (ψαθυρή
θραύση). Με την πάροδο ακόμα πολύ μεγάλων χρονικών διαστημάτων μπορεί να παρατηρηθεί και 3ο τμήμα της
ευθείας σχεδόν κάθετο στον άξονα του χρόνου.
Τα 3 στάδια που παρατηρούνται στο παραπάνω γράφημα αντιστοιχούν σε διαφορετικό μηχανισμό διάρρηξης του
τοιχώματος.
Το πρώτο στάδιο οριοθετεί την ελατή κατάσταση του σωλήνα η οποία εξαρτάται από το όριο υπαναχωρήσεως του
υλικού (yield point). Το δεύτερο στάδιο το οποίο αποτελεί μετάβαση σε ψαθυρή κατάσταση του PE, είναι σημαντικό
για τις μακροχρόνιες ιδιότητες του υλικού των σωλήνων. Το σημείο μεταβολής της κλίσης (knee point), καθορίζεται
από την αντοχή του υλικού σε βραδεία ανάπτυξη ρήγματοςκαι παρατηρείται σε υψηλές θερμοκρασίες μετά από πολύ
μακροχρόνιες δοκιμές. Στο τρίτο στάδιο όπου το PE είναι πάλι σε ψαθυρή κατάσταση η διάρρηξη του τοιχώματος
πραγματοποιείται ως αποτέλεσμα της θερμο-οξειδωτικής υποβάθμισης του πολυαιθυλενίου, δηλαδή της γήρανσης
του υλικού.
Με τις παραπάνω δοκιμές υπολογίζεται σύμφωνα με το ISO 9080 η καμπύλη παλινδρόμησης (regression curve) με
βάση την οποία αποδεικνύεται ότι οι σωλήνες πολυαιθυλενίου 3ης γενιάς μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε δίκτυα
για περισσότερα από 100 έτη σε θερμοκρασία 20 βαθμών (Εικόνα 2.4).
20
2.4. Αντοχή σε απόξεση του τοιχώματος (Abrasion resistance)
Η μεταφορά στερεών μαζί με το ρευστό που ρέει σε ένα δίκτυο, προκαλεί απόξεση, λόγω των δυνάμεων τριβής που
αναπτύσσονται μεταξύ των σωματιδίων και του εσωρερικού τοιχώματος. Το φαινόμενο αυτό είναι ακόμη πιο έντονο
σε σημεία με μεγάλο στροβιλισμό στη ροή (τυρβώδης ροή), όπως οι γωνίες και οι συμβολές.
Οι παραπάνω δοκιμές πραγματοποιήθηκαν σε ένα μεγάλο FIGURE 1. Average Abrasion Values for Pipes Made of Various Materials (2)
εύρος υλικών σωλήνων, κατά τις οποίες, διαπιστώθηκε η
in
ξεκάθαρη υπεροχή των σωλήνων PE (Εικόνα 2.6). 0,18 4,5
Μέσω της απόξεσης μπορεί να μετρηθεί ο χρόνος μέχρι τη
range of measurements
διάρρηξη του σωλήνα. Επίσης, οι σωλήνες PE υπερτερούν 0,16 4,0 on asbetos cement pipes
0,04 1,0
0,03 range of measurements
on PVC pipes
0,02 0,5
0,01 HDPE Pipes
stoneware pipe
0 0 200000 400000 600000
Number of Load Cycles
Εικόνα 2.7 Χρόνος απόξεσης τοιχώματος σωλήνων από PE και Εικόνα 2.6 Μέσες τιμές απόξεσης τοιχώματος σε σωλήνες
χάλυβα για διαφορετικές ακτίνες καμπυλότητας σε συνάρτηση με διαφόρων υλικών
το περιεχόμενο σε στερεά
21
PIPES FOR LIFE
22
3 ΤΥΠΟΙ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ, ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ & ΤΕΧΝΙΚΗ
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΩΛΗΝΩΝ
3.1. Τύποι Προϊόντων και συνήθεις εφαρμογές
Οι σωλήνες πολυαιθυλενίου (HDPE 100 & HDPE 80) συναντώνται σε πλήθος εφαρμογών που περιλαμβάνουν
δίκτυα υπό πίεση, δίκτυα ομβρίων, δίκτυα ακαθάρτων καθώς και ειδικές βιομηχανικές εφαρμογές ( Ιχθυοκλωβοί,
κλπ.).
Μεγάλη επίσης εφαρμογή, έχουν οι σωλήνες πολυαιθυλενίου σε δίκτυα αναρρόφησης (vacuum networks).
Τα δίκτυα υπό πίεση είναι βραχωτά ή ακτινωτά στα οποία η ροή πραγματοποιείται υπό πίεση και περιλαμβάνουν
εσωτερικά δίκτυα ύδρευσης, εξωτερικά υδραγωγεία, καταθλιπτικούς αγωγούς ακαθάρτων και αρδευτικά δίκτυα.
Τα δίκτυα ομβρίων περιλαμβάνουν τα δίκτυα συλλογής, μεταφοράς των ομβρίων υδάτων μιας αστικής περιοχής,
οδοποιίας, οικισμού κλπ μέχρι το σημείο διάθεσης τους. Τα δίκτυα ακαθάρτων περιλαμβάνουν τα δίκτυα συλλογής
και μεταφοράς λυμάτων μιας αστικής περιοχής μέχρι το σημείο διάθεσης τους.
Με υπουργική απόφαση από τον Δεκέμβριο του 2012 (YA_οικ.14097-757-4.12.2012 (ΦΕΚ_B_3346)) καθορίστηκαν
τα πρότυπα που πρέπει να ακολουθούν οι παραγωγοί σωλήνων πολυαιθυλένιου (HDPE),για λόγους ασφάλειας
των δομικών έργων και κατασκευών και προστασίας χρηστών και καταναλωτών.
26
εργοστάσια
παραγωγής
συστημάτων
πλαστικών
σωληνώσεων
σε 26
χώρες σε
Ευρώπη και
Αμερική
παραγωγικής
δυναμικότητας
άνω των 500.000
τόννων πλαστικών
σωλήνων και
εξαρτημάτωv
23
PIPES FOR LIFE
Σημείωση: Το βάρος των σωλήνων υπολογίζεται λαμβάνοντας ως δεδομένο την πυκνότητα του υλικού & ώς μέσο πάχος το μέσο όρο του
max & min πάχους
24
16BAR (SDR11) 20BAR (SDR9) 25BAR (SDR7,4) 32BAR (SDR6)
Εξωτερική Πάχος Βάρος Πάχος Βάρος Πάχος Βάρος Πάχος Βάρος
Διάμετρος Τοιχώματος Τοιχώματος Τοιχώματος Τοιχώματος
min max min max min max min max min max
mm mm mm mm kg/m mm mm kg/m mm mm kg/m mm mm kg/m
20.0 20.3 2.0 2.3 0.116 2.3 2.7 0.132 3.0 3.4 0.162 3.4 3.9 0.180
25.0 25.3 2.3 2.7 0.170 3.0 3.4 0.210 3.5 4.0 0.240 4.2 4.8 0.278
32.0 32.3 3.0 3.4 0.278 3.6 4.1 0.327 4.4 5.0 0.387 5.4 6.1 0.455
40.0 40.4 3.7 4.2 0.429 4.5 5.1 0.509 5.5 6.2 0.602 6.7 7.5 0.704
50.0 50.4 4.6 5.2 0.666 5.6 6.3 0.790 6.9 7.7 0.940 8.3 9.3 1.093
63.0 63.4 5.8 6.5 1.054 7.1 8.0 1.262 8.6 9.6 1.479 10.5 11.7 1.737
75.0 75.5 6.8 7.6 1.472 8.4 9.4 1.773 10.3 11.5 2.106 12.5 13.9 2.459
90.0 90.6 8.2 9.2 2.132 10.1 11.3 2.558 12.3 13.7 3.017 15.0 16.7 3.543
110.0 110.7 10.0 11.1 3.163 12.3 13.7 3.801 15.1 16.8 4.522 18.3 20.3 5.277
125.0 125.8 11.4 12.7 4.103 14.0 15.6 4.916 17.1 19.0 5.819 20.8 23.0 6.806
140.0 140.9 12.7 14.1 5.114 15.7 17.4 6.159 19.2 21.3 7.310 23.3 25.8 8.544
160.0 161.0 14.6 16.2 6.713 17.9 19.8 8.020 21.9 24.2 9.516 26.6 29.4 11.141
180.0 181.1 16.4 18.2 8.485 20.1 22.3 10.148 24.6 27.2 12.031 29.9 33.0 14.083
200.0 201.2 18.2 20.1 10.440 22.4 24.8 12.549 27.4 30.3 14.884 33.2 36.7 17.389
225.0 226.4 20.5 22.7 13.244 25.2 27.9 15.882 30.8 34.0 18.811 37.4 41.3 22.021
250.0 251.5 22.7 25.1 16.289 27.9 30.8 19.521 34.2 37.8 23.223 41.5 45.8 27.151
280.0 281.7 25.4 28.1 20.421 31.3 34.6 24.538 38.3 42.3 29.119 46.5 51.3 34.065
315.0 316.9 28.6 31.6 25.850 35.2 38.9 31.042 43.1 47.6 36.862 52.3 57.7 43.106
355.0 357.2 32.2 35.6 32.813 39.7 43.8 39.423 48.5 53.5 46.735 59.0 65.0 54.760
400.0 402.4 36.3 40.1 41.661 44.7 49.3 50.012 54.7 60.3 59.365
450.0 452.7 40.9 45.1 52.755 50.3 55.5 63.322 61.5 67.8 75.097
500.0 503.0 45.4 50.1 65.096 55.8 61.5 78.028
560.0 563.4 50.8 56.0 81.547 62.5 68.9 97.894
630.0 633.8 57.2 63.1 103.323
25
PIPES FOR LIFE
Σημείωση: Το βάρος των σωλήνων υπολογίζεται λαμβάνοντας ως δεδομένο την πυκνότητα του υλικού & ώς μέσο πάχος το μέσο όρο του
max & min πάχους
26
16BAR (SDR22) 20BAR (SDR22) 25BAR (SDR22)
Εξωτερική Πάχος Βάρος Πάχος Βάρος Πάχος Βάρος
Διάμετρος Τοιχώματος Τοιχώματος Τοιχώματος
min max min max min max min max
mm mm mm mm kg/m mm mm kg/m mm mm kg/m
20.0 20.3 2.3 2.7 0.131 3.0 3.4 0.160 3.4 3.9 0.178
25.0 25.3 3.0 3.4 0.208 3.5 4.0 0.238 4.2 4.8 0.275
32.0 32.3 3.6 4.1 0.323 4.4 5.0 0.383 5.4 6.1 0.450
40.0 40.4 4.5 5.1 0.504 5.5 6.2 0.596 6.7 7.5 0.697
50.0 50.4 5.6 6.3 0.782 6.9 7.7 0.930 8.3 9.3 1.082
63.0 63.4 7.1 8.0 1.249 8.6 9.6 1.463 10.5 11.7 1.718
75.0 75.5 8.4 9.4 1.755 10.3 11.5 2.084 12.5 13.9 2.433
90.0 90.6 10.1 11.3 2.531 12.3 13.7 2.986 15.0 16.7 3.506
110.0 110.7 12.3 13.7 3.762 15.1 16.8 4.475 18.3 20.3 5.222
125.0 125.8 14.0 15.6 4.865 17.1 19.0 5.759 20.8 23.0 6.735
140.0 140.9 15.7 17.4 6.095 19.2 21.3 7.234 23.3 25.8 8.455
160.0 161.0 17.9 19.8 7.937 21.9 24.2 9.416 26.6 29.4 11.025
180.0 181.1 20.1 22.3 10.042 24.6 27.2 11.906 29.9 33.0 13.936
200.0 201.2 22.4 24.8 12.418 27.4 30.3 14.729 33.2 36.7 17.207
225.0 226.4 25.2 27.9 15.717 30.8 34.0 18.615 37.4 41.3 21.792
250.0 251.5 27.9 30.8 19.318 34.2 37.8 22.981 41.5 45.8 26.868
280.0 281.7 31.3 34.6 24.283 38.3 42.3 28.816 46.5 51.3 33.710
315.0 316.9 35.2 38.9 30.719 43.1 47.6 36.478 52.3 57.7 42.657
355.0 357.2 39.7 43.8 39.012 48.5 53.5 46.248 59.0 65.0 54.189
400.0 402.4 44.7 49.3 49.491 54.7 60.3 58.746
450.0 452.7 50.3 55.5 62.663 61.5 67.8 74.315
500.0 503.0 55.8 61.5 77.215
560.0 563.4
630.0 633.8
27
PIPES FOR LIFE
28
4 ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΚΤΥΩΝ
4.1. Σχέση θερμοκρασίας και αντοχής πίεσης
Όπως έχει ήδη αναφερθεί η θερμοκρασία λειτουργίας ενός δικτύου είναι σημαντικός παράγοντας επιλογής της
κατάλληλης κλάσεως των σωλήνων που θα χρησιμοποιηθουν.
Όταν ένα δίκτυο σωλήνων πολυαιθυλενίου λειτουργήσει σε σταθερή θερμοκρασία μεγαλύτερη των 20 °C και
μέχρι τους 40 °C θα πρέπει να εφαρμοστεί ένας συντελεστής μείωσης της πίεσης για τη σωστή διαστασιολόγηση
του δικτύου, όπως φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα:
20 1,00
30 0,87
40 0,74
Για ενδιάμεσες θερμοκρασίες μεταξύ των παραπάνω, γίνεται σχετική εκτίμηση της ονομαστικής πίεσης αντοχής
του δικτύου σωληνώνσεων (ISO 13761:1996).
H μέγιστη επιτρεπόμενη πίεση λειτουργίας (PFA) ενός δικτύου προκύπτει από την εξίσωση:
Όπου:
f (T) : Ο συντελεστής από τον παραπάνω πίνακα
f (A) : Συντελεστής που σχετίζεται με την εφαρμογή (για μεταφορά νερού f (A) = 1)
PN : Η τιμή της ονομαστικής πίεσης
Στο παρακάτω γράφημα απεικονίζεται η πτώση αντοχής σε πίεση για διαφορετικές θερμοκρασίες και ονομαστική
πίεση λειτουργίας σωλήνων:
35
30
Ονομαστική
πίεση
PN
(bar)
6
25
8
20
10
12.5
15
16
10
20
25
5
32
0
20
30
40
Θερμοκρασία
Τ
(°C)
29
PIPES FOR LIFE
Εντούτοις, στις περισσότερες εφαρμογές δικτύων η ροή βρίσκεται στη μεταβατική ζώνη στρωτής – τυρβώδους κι έτσι
ο συντελεστής απωλειών f (για συνήθεις ταχύτητες) υπολογίζεται από την εξίσωση των Colebrook – White:
Όπου Re ο αριθμός Reynolds (Re = VD/ν) και ν η κινηματική συνεκτικότητα του νερού, ίση με 1.4 x 10-6 m2/s, στους
15 οC.
Επίσης, χρησιμοποιείται και η σχέση των Hazen – Williams:
όπου c αδιάστατος συντελεστής απωλειών ο οποίος κυμαίνεται από 140 για λείους, καλά ευθυγραμμισμένους
αγωγούς έως 80 για παλιούς φθαρμλενους αγωγούς. Τυπική τιμή για τους πλαστικούς σωλήνες είναι η c = 100-105.
Ως ελάχιστη αποδεκτή ισοδύναμη τραχύτητα, με την προϋπόθεση νερού που δεν προκαλεί διάβρωση ή επικαθήσεις,
λαμβάνεται k = 0.1 mm. Προκειμένου για μεταλλικούς αγωγούς, συστήνεται k= 1-2 mm (με την υπόθεση ότι
αναμένονται φαινόμενα διάβρωσης ή επικαθήσεων).
Όταν η ταχύτητα του ρευστού μεταβάλλεται είτε ως προς το μέγεθος είτε ως προς τη διεύθυνση (είτε ως προς
και τα δύο συγχρόνως), προκαλούνται επιπρόσθετες ή τοπικές απώλειες ενέργειας, λόγω δημιουργίας ρευμάτων
στροβιλισμού. Αυτές παρατηρούνται όταν σε ένα σύστημα διακινήσεως του ρευστού υπάρχουν βάννες, διακόπτες,
γωνίες, διευρύνσεις, συστολές ή άλλα εξαρτήματα και συσκευές (π.χ. αντλίες, φίλτρα), καθώς και στην είσοδο του
ρευστού στο σωλήνα και κατά την εκροή από αυτόν.
Οι τοπικές απώλειες αποτελούν επιπρόσθετες πτώσεις στην γραμμή ενέργειας και συνήθως συναντώνται σε συστολές,
διαστολές και ειδικά τεμάχια και ο υπολογισμός τους προκύπτει λαμαβάνοντας ως δεδομένο το συντελεστή των
τοπικών απωλειών.
Στα εξαρτήματα και τις δικλείδες παρατηρούνται μεγάλες απώλειες ενέργειας, λόγω διαταραχής των ρευματικών
γραμμών και δημιουργίας στροβιλισμού. Η γενική εξίσωση για των υπολογισμό των τοπικών αυτών απωλειών
30
δίνεται από τη σχέση:
όπου:
Η = απώλειες (m)
V = ταχύτητα ροής (m/s)
k = συντελεστής απωλειών εξαρτήματος
g = επιτάχυνση της βαρύτητας (9.81 m/s2)
Η τιμή του συντελεστή απωλειών εξαρτάται από την γεωμετρία του εκάστοτε εξαρτήματος.
Πίνακας 4.2
Ενδεικτικές τιμές συντελεστών & τοπικών απωλειών
Είδος τοπικής παρεμβολής Συντελεστής k Είδος τοπικής παρεμβολής Συντελεστής k
Είσοδος Καμπύλες 90 o
31
32
100
DN50
Τα DN63
χύ
PIPES FOR LIFE
τη DN75
τα
(m DN90
/s)
5 DN110
4 DN125
m)
DN140
(m
3
DN160
ρος
DN180
ετ
μ
2 DN200
10
Διά
DN225
ή
1,5 DN250
ρικ
280
DN280
4.3 Διαγράμματα απωλειών
τε
250
DN315
315
1
225
Εξω
DN355
355
200
0,8
40
DN400
450 0
180
500
DN450
560
0,6
160
630
DN500
140
90
DN560
63
125
75
50
0,4
110
1
DN630
u0.2
u3
u4
0.1
0.1
1
10
100
1000
10000
u5
Παροχή (lt/sec)
100
DN40
Τα DN50
χύ
τη DN63
5 τα
DN75
m)
4
(m
/s) DN90
(m
DN110
3
DN125
ρος
DN140
μετ
DN160
ιά
2
DN180
ήΔ
DN200
1,5
40
ρικ
10
DN225
τε
DN250
50
DN280
Εξω
1
63
DN315
75
0,8
DN355
90
0,6 DN400
110
125
DN450
140
DN500
0,4 DN560
180
DN630
200
225
u0.2
25
1
u0.4
160
280 0
u0.6
315
355
u1
500
560
u1.5
630
u2
u3
u4
u5
Διάγραμμα απωλειών πίεσης σωλήνων PE 100 PN8
0.1
0.1
1
10
100
1000
10000
Παροχή (lt/sec)
33
34
100
DN32
Τα
χύ DN40
m)
PIPES FOR LIFE
τη DN50
τα
(m
(m DN63
/s)
DN75
ρος
ετ
DN90
μ
5 DN110
Διά
DN125
ή
4
DN140
ρικ
DN160
32
τε
10
3 DN180
40
Εξω
DN200
50
DN225
63
2 DN250
75
DN280
90
1,5 DN315
110
DN355
125
140
DN400
160
DN450
180
1
200
DN500
225
250
1
DN560
280
0,8
DN630
315
355
u0.2
u0.6
560
630
u0.8
0,4 u1
u1.5
u2
Διάγραμμα απωλειών πίεσης σωλήνων PE 100 PN10
0,2 u3
0.1
u4
0.1
1
10
100
1000
10000
u5
Παροχή (lt/sec)
Απώλειες
_
Παροχή
_
Διάμετρος
_
Ταχύτητα_PE100_PN12.5b.xls
100
DN25
Τα DN32
χύ DN40
5 τη
τα DN50
4 (m
/s) DN63
DN75
3
DN90
DN110
DN125
2
25
DN140
DN160
32
1,5 DN180
10
40
DN200
DN225
50
1 DN250
63
DN280
75
0,8
DN315
90
DN355
DN400
110
0,6
125
DN450
)
140
DN500
m
0,4
DN560
200
DN630
ς (m
225
160
u0.2
25
1
ρο
180
280 0
u0.4
ετ
315
u0.6
355
ιάμ
0,2
450
u1
500
ική
u1.5
560
ρ
630
u2
ωτε
u3
Εξ
u4
u5
Διάγραμμα απωλειών πίεσης σωλήνων PE 100 PN12.5
0.1
0.1
1
10
100
1000
10000
Παροχή (lt/sec)
35
36
Απώλειες
_
Παροχή
_
Διάμετρος
_
Ταχύτητα_PE100_PN16b.xls
100
DN20
Τα DN25
χύ
PIPES FOR LIFE
τη DN32
5 τα DN40
4
(m
20
/s) DN50
DN63
3
DN75
DN90
25
DN110
2
DN125
32
1,5 DN140
40
10
DN160
DN180
50
1 DN200
63
0,8 DN225
75
DN250
90
DN280
110
0,6
DN315
125
DN355
)
140
m
0,4 DN400
DN450
200
ς (m
225
160
DN500
250
1
ρο
180
280
DN560
ετ
315
DN630
355
400 u0.2
Δ
0,2
450
u0.4
500
560
ική
u0.6
ρ
630
u0.8
ωτε
u1
Εξ
u1.5
Διάγραμμα απωλειών πίεσης σωλήνων PE 100 PN16
u2
u3
0.1
u4
0.1
1
10
100
1000
10000
u5
Παροχή (lt/sec)
Απώλειες
_
Παροχή
_
Διάμετρος
_
Ταχύτητα_PE100_PN20b.xls
100
DN20
Τα DN25
5 χύ
τη DN32
4 τα
DN40
(m
20
/s) DN50
3
DN63
DN75
25
2 DN90
32
DN110
40
1,5 DN125
50
DN140
10
1 DN160
63
DN180
75
0,8
DN200
90
0,6
DN225
110
DN250
125
140
0,4 DN280
160
DN315
180
)
200
DN355
m
225
DN400
250
280
ς (m
DN450
315
355
1
ρο
DN500
400
ετ
DN560
450
0,2 500
ιάμ
u0.4
ική
u0.6
ρ
u0.8
ωτε
u1
Εξ
u1.5
u2
Διάγραμμα απωλειών πίεσης σωλήνων PE 100 PN20
u3
0.1
u4
0.1
1
10
100
1000
10000
u5
Παροχή (lt/sec)
37
38
Απώλειες
_
Παροχή
_
Διάμετρος
_
Ταχύτητα_PE100_PN25b.xls
100
DN20
5
Τα DN25
χύ
PIPES FOR LIFE
4
τη
τα DN32
(m DN40
20
/s)
3 DN50
DN63
25
DN75
2
DN90
32
1,5 DN110
40
DN125
50
10
DN140
1 DN160
63
75
0,8 DN180
90
DN200
0,6
DN225
110
DN250
0,4 DN280
)
DN315
125
m
200
140
DN355
225
160
250
ς (m
180
DN400
280
315
1
ρο
DN450
355
ετ
400
u0.2
450
0,2
u0.4
Δ
u0.6
ική
ρ
u0.8
u1
ωτε
Εξ
u1.5
u2
Διάγραμμα απωλειών πίεσης σωλήνων PE 100 PN25
u3
u4
0.1
0.1
1
10
100
1000
10000
u5
Παροχή (lt/sec)
Απώλειες
_
Παροχή
_
Διάμετρος
_
Ταχύτητα_PE100_PN32b.xls
100 4
20
3
25
32
1,5
40
50
1
63
10
75
0,8
90
0,6
110
180
0,4
200
225
125
250
140
280
160
315
355
m)
1
(m
0,2
Τα
χ
μετ
ύτ
ητ
ιά
α(
m/
ήΔ
s)
ικ
τερ
Διάγραμμα απωλειών πίεσης σωλήνων PE 100 PN32
Εξω
0.1
0.1
1
10
100
1000
Παροχή (lt/sec)
39
PIPES FOR LIFE
40
η ανάστροφη ροή, δηλαδή ροή με διεύθυνση από την έξοδο προς την είσοδο, που με τη σειρά της μπορεί να
προκαλέσει περιστροφή της αντλίας σε διεύθυνση αντίθετη με την κανονική. Ανάλογα με τον τύπο του κινητήρα,
τέτοια λειτουργία μπορεί να είναι καταστροφική. Για το λόγο αυτό μερικές φορές τοποθετείται στην έξοδο της αντλίας,
βάνα που επιτρέπει ροή μόνον προς μια κατεύθυνση, την κανονική. Αντίστροφη ροή προκαλεί απότομο κλείσιμο
της βάνας και απομόνωση της αντλίας. Η χρήση τέτοιων βαλβίδων, πρέπει να γίνεται με προσοχή γιατί μπορεί
το απότομο κλείσιμο να προκαλέσει και αυτό υδραυλικό πλήγμα. Βάνες τέτοιου τύπου, απαιτούν μια ελάχιστη
διαφορά πίεσης στην κανονική διεύθυνση ροής. Η επιλογή τους επομένως, πρέπει να γίνει έτσι ώστε η διαφορά αυτή
να μην υπερφορτίζει την αντλία.
Θύλακες ατμού
Η κατάρρευση (σπάσιμο) των θυλάκων ατμού που δημιουργήθηκαν σ’ ένα δίκτυο, λόγω των κυμάτων πίεσης
που εμφανίστηκαν σ’ ένα άλλο σημείο του συστήματος, είναι ένα από τα πιο συνήθη προβλήματα υδραυλικού
πλήγματος. Θύλακες συνήθως εμφανίζονται σε σημεία του δικτύου από το κλείσιμο της βάνας ή το σταμάτημα της
αντλίας στα ανάντι της ροής ή από το άνοιγμα της βάνας που βρίσκεται στα κατάντι της ροής. Θύλακες συνήθως
εμφανίζονται και στο υψηλότερο σημείο του αγωγού, όπου η στατική, απόλυτη πίεση, μπορεί να πέσει, κάτω από
την πίεση ατμών.
Όταν ένας θύλακας ατμού καταρρεύσει τότε δημιουργείται μια αύξηση πίεσης, κύμα πίεσης, που είναι ίση με:
Δρ=ρcΔU/2 για θύλακα που βρίσκεται μακριά από κλειστό άκρο του αγωγού, και,
Δρ=ρUΔU για θύλακα που καταρρέει κοντά σε κλειστή βάνα, ή κλειστό άκρο του αγωγού.
41
PIPES FOR LIFE
Αστοχία αγωγού
Όταν ένας αγωγός σπάσει και το ρευστό αρχίζει να διαρρέει από τη σχισμή, τότε δημιουργείται στο σημείο εκείνο ένα
αρνητικό κύμα πίεσης που φυσικά μεταδίδεται μέσα στον αγωγό. Το αρνητικό κύμα πίεσης, μπορεί να δημιουργήσει
θύλακες ατμού σε μέρη του αγωγού, μερικές φορές χιλιόμετρα μακριά από το αρχικό σημείο αστοχίας του αγωγού.
Κατάρρευση του θύλακα μπορεί να προκαλέσει περαιτέρω βλάβες στον αγωγό, μακριά από το αρχικό σημείο
αστοχίας του αγωγού.
Όπου,
: Υπερπίεση
Η μεταβολή της ταχύτητας του ρευστού (ταχύτητα μετάδοσης της διαταραχής) εξαρτάται από τις ιδιότητες του
ρευστού και του υλικού του σωλήνα όπως καθορίζεται στον παρακάτω τύπο:
+
Όπου:
Εp: Μέτρο ελαστικότητας του υλικού του τοιχώματος του σωλήνα
Dm: Διάμετρος του σωλήνα
S: Πάχος τοιχώματος του σωλήνα
Εw: Μέτρο ελαστικότητας ρευστού
γ: Πυκνότητα του ρευστού
42
Πρόληψη υδραυλικού πλήγματος
Η πρόληψη του υδραυλικού πλήγματος μπορεί να γίνει με δυο κυρίως τρόπους, τη μείωση της αρχικής ταχύτητας
μέσα στον αγωγό χρησιμοποιώντας αγωγούς μεγαλύτερης διαμέτρου ή ελαττώνοντας την κλίση της ταχύτητας.
Έτσι, στην περίπτωση που επιζητείται μείωση του μεγέθους της μεταβολής πίεσης που προκαλείται από το ξεκίνημα
ή το απότομο σταμάτημα της αντλίας, μπορεί κανείς να αυξήσει την αδρανειακή μάζα του δρομέα, προσθέτοντας ένα
αδρανειακό τροχό στον άξονα της αντλίας. Αυτό βέβαια συνεπάγεται απώλεια ενέργειας και αυξημένη απαιτούμενη
ροπή εκκίνησης. Επίσης ο αδρανειακός τροχός δεν προστατεύει το σύστημα σε περίπτωση που σπάσει ο άξονας ή
βουλώσει η αντλία.
Μια δεύτερη τεχνική πρόληψης του υδραυλικού πλήγματος, που προέρχεται από το κλείσιμο βάνας, είναι η ρύθμιση
της ταχύτητας κλεισίματος. Το μέγεθος της μέγιστης πίεσης που προκαλείται από το απότομο κλείσιμο της βάνας
μπορεί να περιοριστεί όταν ο χρόνος κλεισίματος είναι μεγαλύτερος από τον χρόνο που παίρνει στο κύμα πίεσης να
επιστρέψει στην αρχική του θέση, στη βάνα. Από τις καμπύλες των βαλβίδων φαίνεται όμως ότι κατά τη διάρκεια
του αρχικού κλεισίματος όπου δηλαδή η διατομή ανοίγματος είναι σχετικά μεγάλο ποσοστό της ολικής διατομής,
ο συντελεστής απωλειών είναι σχετικά μικρός, επομένως κλείσιμο της βάνας στην περιοχή αυτή δεν ελαττώνει
σημαντικά τη ταχύτητα του ρευστού. Ως εκ τούτου λοιπόν η βαλβίδα μπορεί να προγραμματιστεί, να κλείσει σχετικά
γρήγορα στο αρχικό μέρος της καμπύλης και στη συνέχεια το κλείσιμο να γίνει τόσο αργά ώστε τα αντίστοιχα κύματα
να επιστρέφουν στο σημείο απ’ όπου ξεκίνησαν.
Για μικρά δίκτυα πάντως αντιπληγματική προστασία μπορεί να γίνει τοποθετώντας ένα κομμάτι από ελαστικό αγωγό
στο δίκτυο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση της ταχύτητας διάδοσης των κυμάτων πίεσης στο δίκτυο. Ελαστικοί
αγωγοί ή αγωγοί από θερμοπλαστικά υλικά απορροφούν μεγάλα ποσά ενέργειας κατά τη διάστασή τους από τα
κύματα πίεσης. Αλλά λύση αυτού του τύπου πρέπει να προσεχθεί γιατί το ελαστικό υλικό μπορεί να καταστραφεί
από κόπωση.
Οι μέθοδοι εξουδετέρωσης των υπερπιέσεων που εμφανίζονται σ’ ένα σύστημα, βασίζονται κυρίως στην απορρόφηση
της ενέργειας του κύματος πίεσης ή την ανακούφιση του με μηχανικά μέσα ή διαρροή ρευστού. Χρήση μεθόδων
εξουδετέρωσης απαιτούν ακριβή γνώση του μεγέθους της υπέρ/υποπίεσης σε κάθε σημείο του συστήματος. Αυτό
βέβαια είναι δυνατόν μόνο με τη χρήση τεχνικών ανάλυσης κυμάτων πίεσης.
Η πρώτη και η πιο ακριβή από πλευράς κόστους τεχνική, είναι η τοποθέτηση αντιπληγματικής δεξαμενής. Έτσι,
αμέσως μετά την αντλία, τοποθετείται ένα δοχείο γεμάτο ρευστό. Αύξηση της πίεσης λόγω υδραυλικού πλήγματος
θα προκαλέσει ροή προς τη δεξαμενή και αύξηση της στάθμης. Η χρονική μεταβολή της στάθμης λόγω των μεγάλων
μαζών του ρευστού στη δεξαμενή είναι πολύ μικρή και έτσι αποσβέννεται το κύμα πίεσης.
Μια δεύτερη μορφή αντιπληγματικής δεξαμενής είναι όταν η στάθμη είναι χαμηλότερη από εκείνη που αντιστοιχεί
στην στατική πίεση στο σημείο της τοποθέτησης και το ρευστό εμποδίζεται να ρεύσει προς την αντιπληγματική
δεξαμενή με τη βοήθεια βάνας μια κατεύθυνσης.
Μια δεύτερη μέθοδος πιο οικονομική αλλά που απαιτεί συνεχή συντήρηση είναι η τοποθέτηση πιεστικού δοχείου
με αέρα στη γραμμή. Τα πιεστικά δοχεία είναι ουσιαστικά δεξαμενές αντιπληγματικής προστασίας που είναι όμως
μικρότερες στο μέγεθος και επομένως οικονομικότερες στην κατασκευή. Η πίεση στο δοχείο κρατιέται σταθερή με τη
βοήθεια πεπιεσμένου αέρα που βοηθάει στην απορρόφηση της ελαστικής ενέργειας του κύματος πίεσης. Σε πολλές
περιπτώσεις πάντως το μέγεθος της στήλης του νερού μέσα στο πιεστικό δοχείο, περιορίζει την αποτελεσματικότητά
τους, στη μείωση του Δρ κυμάτων πίεσης, που έχουν μεγάλη κλίση πίεσης. Για να παραμείνει η πίεση μέσα στο
δοχείο σε λογικά πλαίσια κατά τη διάρκεια θετικού κύματος πίεσης, χρησιμοποιείται συνήθως σύστημα βαλβίδων
μιας κατεύθυνσης, που έχει αυξημένη πτώση πίεσης για ροή προς το πιεστικό δοχείο.
Για την προστασία αντλιών από κύματα πίεσης χρησιμοποιείται συνήθως στην έξοδο της αντλίας βάνα μιας
κατεύθυνσης. Όταν η ροή αντιστραφεί, η βάνα κλείνει προστατεύοντας έτσι την αντλία. Χρειάζεται πάντως προσοχή
στον υπολογισμό του χρόνου κλεισίματος της βαλβίδας για δεδομένη παροχή, ώστε να προστατευτεί η αντλία.
Άλλη μέθοδος ανακούφισης της υπερπίεσης είναι η τοποθέτηση βαλβίδων αερισμού στο σύστημα. Στην περίπτωση
43
PIPES FOR LIFE
σχηματισμού θύλακος αέρα, η βαλβίδα αερισμού ανοίγει αφήνοντας τον αέρα να φύγει στο περιβάλλον μειώνοντας
έτσι το πρόβλημα της κατάρρευσης του θύλακος. Για υπερπιέσεις όπως η βαλβίδα αερισμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί
για να ελευθερώσει αέρα μέσα στο σύστημα. Ο αέρας αυτός ενεργεί σαν μαξιλάρι απορροφώντας της ενέργεια της
υπερπίεσης.
Τέλος, υπάρχει και η περίπτωση τοποθέτησης στο σύστημα βαλβίδων ανακούφισης που ανοίγουν όταν η πίεση
ξεπεράσει ένα προκαθορισμένο μέγεθος, ελευθερώνοντας ένα μέρος του ρευστού και ελαττώνοντας έτσι την
υπερπίεση που δημιουργήθηκε από το υδραυλικό πλήγμα. Τέτοιου τύπου βαλβίδες όμως για να είναι αποτελεσματικές
απαιτούν συχνή συντήρηση.
Εικόνα 4.2
44
Διάγραμμα Υπερπίεσης λόγω υδραυλικού Πλήγματος
20
18
16
14
PN6
12
PN8
PN10
10
PN12,5
PN16
8
PN20
PN25
6 PN32
2
0
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
3
Δu(m/sec)
Ταχύτητα
Ρευστού
45
PIPES FOR LIFE
Ps=c . γ . Η
και
όπου,
Ps = Φορτία λόγω βάρους του εδάφους στο πάνω μέρος του σωλήνα (Kg/m2)
γ = Ειδικό βάρος του εδάφους (Kg/m2)
Η = Βάθος της τάφρου ως το πάνω μέρος του σωλήνα (m)
W = Πλάτος της τάφρου (m)
c = Συντελεστής φορτίου ανάλογα με το έδαφος
K = Συντελεστής σχέσης κάθετων και οριζόντιων τάσεων
δ = Γωνία εσωτερικής τριβής των κόκκων του υλικού πλήρωσης (0)
46
Χαρακτηριστικά του υλικού πλήρωσης της τάφρου Κ δ (Πίνακας IV)
Πίνακας 4.3 Τιμές συντελεστή Κ και γωνίας εσωτερικής τριβής για διάφορους τύπους υλικού πλήρωσης
Σε κάθε περίπτωση συνιστάται, το το ύψος Η. Η κάλυψης του σωλήνα να είναι μεγαλύτερο από 0.8 μέτρα. Ο
παρακάτω τύπος δεν ισχύει για Η < 0.5 m.
όπου,
P = Βάρος οχημάτων (Kg)
Χ, Η = Αποστάσεις σε m, όπως φαίνεται στο σχήμα
47
PIPES FOR LIFE
Συνολικό φορτίο
Το συνολικό φορτίο q προσδιορίζεται από τον τύπο:
όπου,
Dn = Ονομαστική διάμετρος του σωλήνα (cm)
s = Πάχος του σωλήνα (cm)
E = Μέτρο ελαστικότητας του υλικού του σωλήνα (Kg/m2)
Πίνακας 4.4: Mέτρο ελαστικότητας του υλικού του σωλήνα (kg / cm2)
Et uPVC PE (2ης γενιάς) PE (3ης γενιάς)
Ε μικρού χρόνου 30000 6500 14000
Ε μεγάλου χρόνου 20000 1650 3500
e = Συντελεστής διόρθωσης
Ee = Μέτρο ελαστικότητας του εδάφους επιχώσης (Πίνακας IV)
48
Υπολογισμός της παραμόρφωσης του σωλήνα, ΔDn και Def
και
όπου,
ΔDn = Μεταβολή της διαμέτρου (cm)
Def = Παραμόρφωση (%)
Re = 0.6.1.60 = 36 Kg/m2
-Υπολογισμός της ακαμψίας του συστήματος (εδάφους - δακτυλίου σωλήνα), Rs
Rs = 0.111 / 36 = 0.0031
-Υπολογισμός της παραμόρφωσης του σωλήνα, ΔDn και Def
49
PIPES FOR LIFE
Παράδειγμα:
Η ελάχιστη ακτίνα καμπυλότητας σωλήνα PE100, Φ200 mm, 10 atm (SDR 17) είναι:
DN
Η ελάχιστη ακτίνα καμπυλότητας για την αποφυγή τσακίσματος (συνήθως σε σωλήνες με μικρό πάχος τοιχώματος)
προκύπτει από τη σχέση:
Re = D / 2 e (m)
Όπου:
D = η μέση εωτερική διάμετρος του σωλήνα (mm) και
e = η ποσοστιαία τάση στο εξωτερικό μέρος του τοιχώματος (μέγιστη επιτρεπόμενη τιμή = 0,04)
Για τη χρήση των παραπάνω εξισώσεων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και συντελεστές ασφαλείας, καθώς
τσάκισμα μπορεί να δημιουργηθεί ανά πάσα στιγμή με καταστροφικές συνέπειες για το σωλήνα.
50
5 ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
5.1. Μεταφορά – Αποθήκευση
Η μεταφορά τόσο των σωλήνων πολυαιθυλενίου όσο και των εξαρτημάτων, θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο
ώστε να διασφαλίζεται σε κάθε περίπτωση η αποφυγή δημιουργίας φθορών (τσακίσματα, εκδορές, γδαρσίματα
κ.λ.π.). Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται οχήματα μεταφοράς τα οποία θα έχουν καρότσα με λείες
επιφάνειες, χωρίς αιχμηρές προεξοχές και μήκος τέτοιο, που να εξασφαλίζει ότι οι σωλήνες δε θα εξέχουν από
την καρότσα. Η φορτοεκφόρτωση πρέπει να γίνεται με γερανούς, περονοφόρα ή άλλα ανυψωτικά μηχανήματα,
με τη χρήση κατάλληλων ιμάντων. Το σύρσιμο των σωλήνων σε τραχείες επιφάνειες θα πρέπει να αποφεύγεται
ενώ το ξεφόρτωμα με ανατροπή απαγορεύεται σε κάθε περίπτωση.
Συνιστάται η αντικατάσταση του τμήματος του αγωγού στο οποίο έχει δημιουργηθεί εκδορά βάθους μεγαλύτερου
από 10% του συνολικού πάχους τοιχώματος.
Η αποθήκευση των σωλήνων πρέπει να γίνεται σε στεγασμένους χώρους ή όταν αυτό δεν είναι εφικτό, θα πρέπει
να σκεπάζονται με ειδικά υφάσματα (μουσαμάδες) για την προστασία τους από την υπεριώδη ακτινοβολία του
ηλίου. Ομοίως για τα εξαρτήματα, τα οποία και θα πρέπει να παραμένουν στη συσκευασία τους μέχρι τη στιγμή
της τοποθέτησής τους. Κατά την αποθήκευση, οι σωλήνες θα πρέπει να τοποθετούνται με τέτοιο τρόπο, ώστε να
αποφεύγονται οι στρεβλώσεις και παραμορφώσεις (οβαλιτέ) λόγω αυξημένου υπερκείμενου βάρους.
Κατά τη στοίβασή τους, η κάτω στρώση θα εδράζεται σε επίπεδη και καθαρή επιφάνεια καθ’ όλο το μήκος των
σωλήνων ενώ αν απαιτηθεί αποθήκευση σωλήνων με διαφορετική αντοχή σε πίεση τότε οι πλέον άκαμπτοι θα
αποθηκεύονται στο κάτω μέρος. Το μέγιστο ύψος κάθε στοίβας δε θα πρέπει να υπερβαίνει το 1,5 m.
51
PIPES FOR LIFE
Όταν ένας εύκαμπτος σωλήνας εγκατασταθεί στο έδαφος υφίσταται μια αρχική παραμόρφωση (οβαλιτέ). Η
παραμόρφωση αυτή συνεχίζει με αργό ρυθμό να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου και σταδιακά φτάνει στο
μέγιστη τιμή της. Η τελική παραμόρφωση θα επέλθει γρηγορότερα εάν στο σωλήνα ασκούνται και κυκλοφοριακά
φορτία.
52
Τόσο η μέση αρχική παραμόρφωση όσο και η μέση (τελική) παραμόρφωση του σωλήνα μειώνονται με την αύξηση
της ακαμψίας δακτυλίου του σωλήνα και με την καλή συμπύκνωση της επίχωσης του σκάμματος. Όπως είδαμε
η παραμόρφωση αυξάνεται με το χρόνο. Στις περισσότερες περιπτώσεις η επίχωση ενός σκάμματος χρειάζεται 10
έως 40 ημέρες για να σταθεροποιηθεί. Στην περίπτωση συνεκτικών εδαφών όπως η άργιλος μπορεί να χρειαστούν
και μερικά χρόνια ώσπου να σταθεροποιηθεί το έδαφος και η παραμόρφωση του σωλήνα να φτάσει στη μέγιστη
τιμή της.
Όταν εγκαθιστούμε εύκαμπτους σωλήνες σε όρυγμα, η συμπύκνωση του υλικού έδαρασης και επίχωσης είναι η
πιο σημαντική παράμετρος για τη διασφάλιση του τελικού αποτελέσματος. Στο ακόλουθο διάγραμμα φαίνονται τα
αναμενόμενα επίπεδα παραμόρφωσης (%) ανάλογα με την ποιότητα της συμπύκνωσης των υλικών επανεπίχωσης
και την ακαμψία δακτυλίου του σωλήνα (kN/m2):
I: ΑΛΗ
Κ
ΣΥΜΠΙΚΝΩΣΗ
II: ΕΤΡΙΑ
Μ
ΣΥΜΠΙΚΝΩΣΗ
III: Κ
ΑΘΟΛΟΥ
ΣΥΜΠΙΚΝΩΣΗ
Εικόνα 5.5 Παραμόρφωση σε σχέση με το βαθμό συμπύκνωσης της επίχωσης και της ακαμψία δακτυλίου του σωλήνα
■ Το άνω άκρο των 3 περιοχών του γραφήματος αντιστοιχεί στη μέγιστη αναμενόμενη παραμόρφωση ενώ το
κάτω στην μέση παραμόρφωση.
■ Οι παραπάνω τιμές ισχύουν για βάθη εγκατάστασης από 1 έως 6 μέτρα, θεωρόντας συμπυκνούμενα υλικά
επίχωσης και διάμετρο αγωγού ≤ 1.100 mm.
■ Οι παραπάνω τιμές ισχύουν για σωλήνες που παράγονται με βάση τα ισχύοντα Ευρωπαϊκά πρότυπα ΕΝ.
Το γράφημα δείχνει την παραμόρφωση αμέσως μετά την εγκατάσταση (αρχική). Δεν περιλαμβάνει την επίδραση της
κυκλοφορίας, το βάθος κάλυψης και τον υδροφόρο ορίζοντα. Μετά την εγκατάσταση, το έδαφος θα συνεχίσει να
συμπυκνώνεται υπό την επίδραση του βάρους του, της διήθησης του νερού της βροχής προσθήκη του υδροφόρου
53
PIPES FOR LIFE
ορίζοντα και της κυκλοφοριακής φόρτισης. Έτσι, προκειμένου να υπολογιστεί η τελική παραμόρφωση, θα πρέπει
να προστεθεί ένας συντελεστής σταθεροποίησης (κατακάθισης) στην αρχική παραμόρφωση ο οποίος βασίζεται
στην ποιότητα επίχωσης:
Cf = 3 (μη
Εγκιβωτισμός και επίχωση με οποιοδήποτε υλικό χωρίς επίχωση. Μεγάλες
συνεκτικό)
Κακή πέτρες ή κομμάτια αργίλου δε θα πρέπει να έρχονται σε άμεση επαφή με το
Cf = 4 (συνεκτικό
σωλήνα
υλικό)
Οδηγίες τοποθέτησης
Η τοποθέτηση των σωλήνων στο όρυγμα θα πρέπει να γίνεται πάντοτε σύμφωνα με τις προδιαγραφές τις
εγκεκριμένης μελέτης του εκάστοτε έργου. Ωστόσο, στην παρούσα παράγραφο παρατίθενται κάποιες γενικές
οδηγίες σωστής τοποθέτησης.
Καταρχάς, ο πυθμένας του ορύγματος θα πρέπει να είναι επίπεδος και απαλλαγμένος από πέτρες. Οι σωλήνες
πρέπει να τοποθετούνται σε αμμοχαλικώδες στρώμα πάχους τουλάχιστον 10 cm (κάτω στρώση έδρασης) σε
εδάφη γαιώδη και 15cm σε βραχώδη, εκτός αν προδιαγράφεται διαφορετικά στη μελέτη. Ο καταβιβασμός θα
γίνεται με ιμάντες για την αποφυγή τραυματισμού του σωλήνα.
Τα υλικά επίχωσης θα πρέπει να διευθετούνται με τέτοιο τρόπο, ώστε να περιβάλλουν τον αγωγό και να
συμπληρώνουν πλήρως το διάκενο σωλήνα-ορύγματος προκειμένου να επιτυγχάνεται πλήρες πλευρικό
σφήνωμα του αγωγού. Εν συνεχεία, με τη βοήθεια ελαφρού δονητικού εξοπλισμού συμπυκνώνεται επαρκώς η
στρώση εγκιβωτισμού. Η στρώση της επικάλυψης, θα πρέπει να ανέρχεται 25-30 cm από το άνω εξωράχιο των
αγωγών και να συμπυκνώνεται κατά των ίδιο τρόπο. Ο εγκιβωτισμός των αγωγών πρέπει να γίνεται σε όλο το
πλάτος του σκάμματος.
Η άμμος πρέπει να προέρχεται από λατομείο και να αποτελείται από σκληρούς και ανθεκτικούς κόκκους. Θα
πρέπει να είναι απαλλαγμένη από οργανικές ουσίες και η κοκκομετρική της διαβάθμιση πρέπει να βρίσκεται εντός
των ακόλουθων ορίων.
10 100
4 90÷100
2 55÷85
0,063 <5
54
Ζώνη οδοστρωσίας
επικάλυψη
πλευρική πλήρωση
ζώνη αγωγού
ζώνη έδρασης
άνω στρώση έδρασης
Η σωστή διαμόρφωση της ζώνης των αγωγών, αποσκοπεί στην ομοιόμορφη κατανομή των κινητών και μόνιμων
φορτίων για την αποφυγή παραμόρφωσης, τραυματισμού ή δημιουργίας τοπικών τάσεων.
Μετά τη σωστή διαμόρφωση της ζώνης των αγωγών ακολουθεί η πλήρωση της περιοχής πάνω από τη ζώνη του
αγωγού και μέχρι τη ζώνη οδοστρωσίας.
Γενικά το σύνολο του βάθους του ορύγματος πρέπει να διαστρώνεται, να διαβρέχεται και να συμπυκνώνεται κατά
ομοιόορφες στρώσεις, μέγιστου ύψους 30cm η κάθε μία.
Η συμπύκνωση των στρώσεων πρέπει να γίνεται από την παριά του ορύγματος προς τον αγωγό και η πλήρωση να
γίνεται ταυτόχρονα και από τις 2 πλευρές του αγωγού για την αποφυγή μετατοπίσεων. Με βάση την ΤΠ 1501-08-
01-03-02:2009 για την επανεπίχωση ορυγμάτων υπογείων δικτύων, η ζώνη των αγωγών με διάμετρο μεγαλύτερη
των 400 mm, θα πρέπει να επιχώνεται και να συμπυκνώνεται σε τουλάχιστον δύο στρώσεις.
Πλάτος σκάμματος
Τυπικές διατομές του πλάτους σκάμματος φαίνονται στον ακόλουθο πίνακα. Μεγαλύτερο πλάτος μπορεί να
απαιτηθεί σε ιδιαίτερα βαθιά ορύγματα ή ασταθή εδάφη. Αντίσοιχα, μικρότερα πλάτη σκάμματος μπορούν να
χρησιμοποιηθούν σε περιπτώσεις όπου ο σχεδιασμός του δικτύου το επιτρέπει ή δεν απαιτείται προσέγγιση από
τους εγκαταστάτες.
55
PIPES FOR LIFE
Επιπρόσθετα, θα πρέπει να τηρούνται κάποιες ελάχιστες τιμές πλάτους ανάλογα με το βάθος του ορύγματος:
Ως ελάχιστο πλάτος λαμβάνεται η μέγιστη τιμή από τη σύγκριση των 2 παραπάνω πινάκων.
56
5.3 Αγκύρωση
Γενικά, οι σωλήνες και τα εξαρτήματα πολυαιθυλενίου (PE) που συνδέονται με μετωπική συγκόλληση, ηλεκτροσύντηξη
δεν απαιτούν αγκυρώσεις για την αντιμετώπιση των τάσεων που αναπτύσσονται λόγω της εσωτερικής πίεσης ή των
θερμοκρασιακών μεταβολών του συστήματος.
Σώματα αγκύρωσης χρησιμοποιούνται όποτε το δίκτυο αλάζει κατεύθυνση, τερματίζει , στα σημεία διακλάδωσης
ή σύνδεσης ειδικού τεμαχίου όπως κάποια βαλβίδα. Τα σώματα αγκύρωσης εμποδίζουν την παραμόρφωση των
σωλήνων που μπορεί να προκληθεί από την έντονη επίδραση της εσωτερικής πίεσης στα συγκεκριμένα σημεία ή
την αύξησή της (υδραυλικό πλήγμα) και κατανέμουν τις δυνάμεις αυτές στο έδαφος.
Η εκσκαφή για τη θεμελίωση των σωμάτων αγκυρώσεως πρέπει να γίνεται πριν την τοποθέτηση των σωλήνων
στο όρυγμα. Επιπρόσθετα, η κατασκευή των ξυλότυπων θα πρέπει να γίνε με ιδιαίτερη προσοχή για την αποφυγή
τραυματισμού των σωλήνων. Για την ελαχιστοποίηση των μετατοπίσεων στα σημεία αλλαγής κατεύθυνσης του
δικτύου (γωνίες, ταύ κλπ), θα πρέπει το υλικό επίχωσης να συμπυκνώνεται τουλάχιστον 90 % κατά Proctor. Στις
γωνίες η συμπύκνωση προτείνεται να γίνεται σε απόσταση τουλάχιστον 5 φορές τη διάμετρο του σωλήνα από κάθε
μεριά. Στα ταυ η απόσταση αυτή προτείνεται να είναι ίση με το 10 πλάσιο της κάθετης διαμέτρου ως προς την κύρια
ροή του δικτύου. Εάν η επίχωση γίνει κατά τα παραπάνω, οι όποιες μετατοπίσεις θα είναι μικρότερες από 1% της
διαμέτρου του σωλήνα.
Τα σώματα αγκύρωσης επιβάλλονται σε περιπτώσεις δικτύων πίεσης όπου οι τύποι των συνδέσεων δεν αντέχουν
τις διαμήκεις τάσεις που αναπτύσσονται. Όλα τα ειδικά τεμάχια και τα βαριά χυτοσιδηρά εξαρτήματα θα πρέπει να
υποστηρίζονται ώστε να παρεμποδίζεται η μεταφορά στο σωλήνα των υπερβολικών τάσεων που αναπτύσσονται.
Επιπρόσθετα, για την αντιμετώπιση των δυνάμεων ροπής που αναπτύσσονται κατά τη λειτουργία των δικλείδων
(άνοιγμα/κλείσιμο), απαιτείται αγκύρωση στις θέσεις αυτές του δικτύου.
Η πίεση που χρησιμοποιείται στους υπολογισμούς διαστασιολόγησης των σωμάτων αγκύρωσης είναι η μέγιστη
πίεση λειτουργίας ή η πίεση δοκιμής που εφαρμόζεται στο δίκτυο.
Για τον υπολογισμό της στατικής πίεσης-ώθησης που ασκείται τοπικά στα σημεία που απαιτούν αγκύρωση
χρησιμοποιείται η εξίσωση:
R = (2 P A sin φ 10-3 ) / 2
όπου:
R = η ασκούμενη ώθηση (kN)
P = η πίεση του δικτύου (MPa)
A = η επιφάνεια τομής του σωλήνα (mm2)
φ = η γωνία του ειδικού τεμαχίου
57
PIPES FOR LIFE
Για τη διαστασιολόγηση της επιφάνειας των σωμάτων αγκύρωσης ακολουθούνται τα εξής βήματα:
1. Καθορισμός της μέγιστης εσωτερικής πίεσης του δικτύου
2. Υπολογισμός της ώθησης που ασκείται τοπικά
3. Διαίρεση με την αντοχή ώθησης του εδάφους στο οποίο θα τοποθετηθεί το αγκύριο.
58
5.4 Επιφανειακά Δίκτυα
Οι σωλήνες πολυαιθυλενίου αποτελούν μια αρκετά πρακτική λύση για επιφανειακές εφαρμογές, λόγω μιας
σειράς ιδιοτήτων τους όπως η στεγανότητα των συνδέσεων, η στιβαρότητα, η ελαστικότητα, η αντοχή στην ηλιακή
ακτινοβολία και το χαμηλό βάρος.
Σε αυτές τις εφαρμογές οι σωλήνες μπορεί να είναι αναρτημένοι, στηριγμένοι σε κάποια κατασκευή ή απλά
τοποθετημένοι στο έδαφος.
Παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τους σωλήνες των επιφανειακών δικτύων είναι:
• Θερμοκρασία
• Ηλιακή ακτινοβολία
• Εσωτερική πίεση
Θερμοκρασία
Το θερμοκρασιακό εύρος ασφαλούς λειτουργίας των σωλήνων πολυαιθυλενίου σε δίκτυα υπό πίεση είναι από
-40 οC έως +60 οC. Φυσικά ανάλογα με τη θερμοκρασία χρησιμοποιούνται συντελεστές διόρθωσης για τη σωστή
επιλογή κλάσεως του σωλήνα. Τα επιφανειακά δίκτυα συνήθως εκτίθενται σε μεγάλες διακυμάνσεις θερμοκρασίας
σε αντίθεση με τα υπόγεια όπου οι θερμοκρασία είναι σχετικά σταθερή. Η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβοία, η
θερμοκρασιακές αλλαγές ανά εποχή και η μετάβαση από την ημέρα στη νύχτα, έχουν σημαντική επίδραση σε
οποιδήποτε υλικό επιφανειακού δικτύου. Έτσι και στα θερμοπλαστικά υλικά όπως το PE, αυτές οι ακραίες μεταβολές
θερμοκρασίας, επιδρούν στις μηχανικές ιδιότητες των σωλήνων. Ανάλογα με τον τρόπο εγκατάστσης, προσοχή
θα πρέπει να δοθεί επίσης στις γραμμικές συστολο-διαστολές των σωλήνων οι οποίες είναι έως και 10 φορές
μεγαλύτερες από αντίστοιχους μεταλλικούς σωλήνες ή σωλήνες σκυροδέματος.
Οι τυποποιημένες κλάσεις αντοχής σε εσωτερική πίεση των σωλήνων πολυαιθυλενίου αφορούν μεταφορά νερού
στους 20οC. Ωστόσο, όταν το δίκτυο προορίζεται για τη μεταφορά άλλου ρευστού ή εάν εγκατασταθεί σε έδαφος
εμποτισμένο με χημικές ουσίες, τότε θα πρέπει να εξεταστεί ενδελεχώς η καταλληλότητα των τυποποιημένων
κλάσεων πίεσης για την εκάστοτε εφαρμογή. Η συνεχής έκθεση σε χημικούς παράγοντες μειώνει μακροπρόθεσμα
την αντοχή του πολυαιθυλενίου.
Ηλιακή ακτινοβολία
Η συνεχής έκθεση των επιφανειακών δικτύων στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου μπορεί να έχει επιβλαβή
επίδραση στους σωλήνες πολυαιθυλενίου. Μακροχρόνιες μελέτες γήρανσης έχουν δείξει ότι η προσθήκη ποσότητας
αιθάλης (carbon black), συγκέντρωσης 2% κατ’ ελάχιστο στην α’ ύλη και η σωστή ομογενοποίησή της, προστατεύει
τους σωλήνες πολυαιθυλενίου από την υπεριώδη ακτινοβολία για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Για το λόγο αυτό
συνιστάται η χρήση μαύρων σωλήνων για τέτοιου είδους εφαρμογές.
59
PIPES FOR LIFE
Τα επιφανειακά δίκτυα είναι εκτεθειμένα σε πλήθως κακουχιών. Οι αγωγοί μπορεί να τραυματισθούν για παράδειγμα
από την κίνηση κάποιου οχήματος, με αποτέλεσμα την παραμόρφωσή τους, τη δημιουργία σχισμών στην επιφάνειά
τους κλπ. Για το λόγο αυτό σε περιοχές όπου υπάρχει σχετική κινητικότητα οι επιφανειακοί αγωγοί θα πρέπει
να προστατεύονται τοπικά. Γενικά, σε εφαρμογές πίεσης, οποιοδήποτε τμήμα του αγωγού πολυαιθυλενίου έχει
τραυματιστεί σε βάθος μεγαλύτερο του 10% του πάχους τοιχώματος, θα πρέπει να αντικαθιστάται. Αυτός ο κανόνας
βρίσκει εφαρμογή σε σωλήνες διαμέτρου έως Φ400 mm. Για μεγαλύτερους σωλήνες με μεγαλύτερα πάχη τοιχώματος
οι εκάστοτε τραυματισμοί θα πρέπει να εξετάζονται κατά περίπτωση.
Εσωτερική πίεση
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι σωλήνες των επιφανειακών δικτύων υπόκεινται σε σημαντικές διακυμάνσεις
θερμοκρασίας. Αυτές οι διακυμάνσεις επηρεάζουν την αντοχή των σωλήνων σε υδροστατική πίεση και για το λόγο
αυτό κατά το σχεδιασμό θα πρέπει να εφαρμόζονται στους υπολογισμούς συντελεστές διόρθωσης, προκειμένου να
γίνει η κατάλληλη επιλογή της κλάσεως του σωλήνα πολυαιθυλενίου για την εκάστοτε εφαρμογή.
Επομένως είναι ξεκάθαρο, ότι για την απόλυτη εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων των σωλήνων πολυαιθυλενίου
σε ένα επιφανειακό δίκτυο, θα πρέπει να έχει προηγηθεί προσεκτικός σχεδιασμός βασισμένος σε κατάλληλα
παραμετροποιημένους υπολογισμούς.
60
5.5 Υποβρύχιοι αγωγοί
Οι σωλήνες πολυαιθυλενίου χρησιμοποιούνται σε υποβρύχιες εφαρμογές από τη δεκαετία του 60’. Η μέθοδος
πόντησης που χρησιμοποιήται παραμένει η ίδια από τότε με τη διαφορά ότι σήμερα δίδεται περισσότερη έμφαση
στο σχεδιασμό και τους υπολογισμούς για τη διασφάλιση της εγκατάστασης και την αποφυγή ζημιών. Επιπλέον,
σήμερα είναι δυνατή η παραγωγή σωλήνων μεγάλου μήκους έως 500 m σε εργοστάσια κοντά στη θάλασσα (Pipelife
Νορβηγίας) οι οποίοι μεταφέρονται με ρυμουλκά στα σημεία των εγκαταστάσεων όπου και συνδέονται μεταξύ τους
με λαιμούς και ή αυτογενή συγκόλληση.
Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την συνεχή εξέλιξη των ιδιοτήτων του πολυαιθυλενίου έως σήμερα, έχουν
καταστήσει τους σωλήνες πολυαιθυλενίου τους πλέον χρησιμοποιούμενους σε τέτοιου είδους εφαρμογές. Η
υπεροχή τους έναντι άλλων υλικών έγκειται στο συνδυασμό της ελαστικότητας και της στιβαρότητάς τους.
Προσαγωγής
Για βιομηχανικές κυρίως εφαρμογές (π.χ ψύξης αντιδραστήρων). Πηγή νερού μπορεί να είναι η θάλασσα, ένα
ποτάμι, μια λίμνη κλπ. Το βάθος μπορεί να φτάνει έως και τα 250 μέτρα. Η μεταφορά του νερού γίνεται κυρίως με
βαρύτητα μέχρι κάποιο φρεάτιο προσαγωγής. Σημεία που χρήζουν προσοχής σε ένα τέτοιο αγωγό είναι η υποπίεση,
η ρύπανση, η απελευθέρωση αέρα, τα ρεύματα και τα κύματα.
Μεταφοράς-Διέλευσης
Σε πολλές περιπτώσεις είναι πιο κατάλληλη η διέλευση κάποιου αγωγού μέσα από μια λίμνη από το να χρησιμοποιηθεί
μεγαλύτερο μήκος δικτύου για την αποφυγή του συγκεκριμένου αποδέκτη. Σε άλλες περιπτώσεις είναι απαραίτητη
η διάσχιση της θάλασσας προκειμένου να διασυνδεθεί για παράδειγμα κάποιο νησί με το δίκτυο πόσιμου νερού της
ενδοχώρας. Σε αυτές τις περιπτώσεις το νερό μεταφέρεται κυρίως με άντληση. Ειδικά προβλήματα σε τέτοια δίκτυα
είναι η πίεση, η μεταφορά αέρα, τα ρεύματα, τα κύματα, οι εξοπλισμοί αλιείας και η αγκύρωση.
Διάθεσης
Χρησιμοποιούνται για τη διάθεση επεξεργασμένων λυμάτων κυρίως στη θάλασσα σε συγκεκριμένο βάθος και
απόσταση από την ακτή προκειμένου να υπάρξει διάχυση στο νερό. Ο αγωγός συνήθως ξεκινάει από κάποιο
παραθαλάσσιο φρεάτιο διάθεσης στο οποίο τα λύμματα οδηγούνται με βαρύτητα ή άντληση. Η χρήση άντλησης
απ’ ευθείας στον αγωγό διάθεσης θα πρέπει να αποφεύγεται, ενώ εαν είναι αναγκαία θα πρέπει να γίνεται μέχρι
το φρεάτιο διάθεσης και εν συνεχεία τα λύματα να καταλήγουν βαρυτικά στον αποδέκτη. Ο κύριος σκοπός του
φρεατίου διάθεσης είναι να εμποδίσει την είσοδο αέρα στον αγωγό για την αποφυγή ανύψωσης του αγωγού λόγω
άνωσης.
Ειδικά προβλήματα που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη είναι η αποφυγή εισόδου αέρα στο σωλήνα, η ανάπτυξη
μικροοργανισμών, τα ρεύματα και τα κύματα καθώς και η μεταφορά ιζήματος στον αποδέκτη.
Όσον αφορά στην πόντιση του σωλήνα, αυτή γίνεται κυρίως υπό την επίδραση των φυσικών δυνάμεων της
βαρύτητας, της άνωσης και της ατμοσφαιρικής πίεσης.
Αρχικά τοποθετούνται τα τσιμεντένια έρματα στους σωλήνες, σε συγκεκριμένες αποστάσεις ανάλογα με το βάθος και
τις δυνάμεις που θα δεχθεί ο σωλήνας. Η τοποθέτησή τους πρέπει να γίνει κατάλληλα για την αποφυγή μετακίνησής
τους πάνω στο σωλήνα κατά την εγκατάσταση. Για το λόγο αυτό τοποθετούνται ειδικές τσιμούχες μεταξύ σωλήνα και
έρματος οι οποίες αυξάνουν τον μεταξύ τους συντελεστή τριβής. Εν συνεχεία, οι σωλήνες συνδέονται μεταξύ τους
συνήθως με λαιμούς και φλάτζες.
Όταν ολοκληρωθεί η σύνδεση των επιμέρους τμημάτων, ο αγωγός είναι έτοιμος για πόντιση. Στα 2 άκρα του αγωγού
τοποθετούνται τυφλές φλάτζες, εκ των οποίων η μια φέρει βαλβίδες για την άπομάκρυνση ή προσθήκη αέρα στον
αγωγό. Στην περίπτωση αγωγού διάθεσης, συνδεέται το ένα άκρο του στο φρεάτιο διάθεσης. Η πίεση στο εσωτερικό
61
PIPES FOR LIFE
του σωλήνα ρυθμίζεται στην αντίστοιχη τιμή με το βάθος σύνδεσης (π.χ 0,3 bar εάν το αρχικό βάθος του αγωγού
είναι 3 m). Είναι σημαντικό να ασκείται μια σταθερή ελκτική δύναμη στο ελεύθερο άκρο του αγωγού.
Η πόντιση αρχίζει με το άνοιγμα της βαλβίδας αέρα στο ελεύθερο άκρο του αγωγού, αφού βέβαια εκ των προτέρων
έχει υπολογισθεί η σχετική καμπύλη απαιτούμενης εσωτερικής πίεσης σε σχέση με το βάθος. Ρυθμίζοντας την πίεση
βάσει της καμπύλης αυτής, επιτυγχάνεται μια ελεγχόμενη πόντιση με σχεδόν σταθερή ταχύτητα (περίπου 0,3 m/s).
Στην παρακάτω εικόνα αναπαριστάται σχηματικά η διαδικασία πόντισης:
Το “S” που σχηματίζεται κατά τη διαδικασία είναι αποτέλεσμα της ισορροπίας μεταξύ των ασκούμενων κατακόρυφων
δυνάμεων (βαρύτητα, άνωση). Βέβαια, θα πρέπει να έχουν προηγηθεί συγκεκριμένοι υπολογισμοί για τον καθορισμό
της ελάχιστης ακτίνας καμπυλότητας του εκάστοτε αγωγού για την αποφυγή τσακίσματος κατά τη διαδικασία. Όπως
είναι αυτονόητο, λίγο πριν το τέλος της διαδικασίας ο αγωγός σχηματίζει “J”. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να ασκηθεί
κατάλληλη ελκτική δύναμη για την επίτευξη κατάλληλης ταχύτητας πόντισης. Το μήκος του συρματόσχοινου μέσω
του οποίου ασκείται η ελκτική δύναμη στον αγωγό θα πρέπει να έχει μήκος ανάλογο του μέγιστου βάθους πόντισης
για την ασφαλή τοποθέτηση του αγωγού στον πυθμένα. Η διαδικασία ολοκληρώνεται όταν η ελκτική δύναμη
βαθμιαία μηδενιστεί.
62
5.6. Σύνδεση σωλήνων πολυαιθυλενίου
Αναπόσπαστο κομμάτι κάθε συστήματος σωληνώσεων αποτελεί και ο τρόπος σύνδεσης των επιμέρους σωλήνων
και εξαρτημάτων που το αποτελούν. Μια εμπεριστατωμένη μελέτη θα πρέπει να λαμβάνει υπόψην τον τύπο και τη
λειτουργικότητα των διαφόρων τρόπων σύνδεσης στο διάφορα σημεία του δικτύου καθώς επίσης και την αντοχή
αυτών σε βάθος χρόνου.
Οι συνεχώς διευρυνόμενες εφαρμογές των σωλήνων πολυαιθυλενίου οδηγούν τόσο σε ανάπτυξη νέων όσο
και σε εξέλιξη των υφιστάμενων τρόπων σύνδεσής τους. Οι τρόποι σύνδεσης των σωλήνων πολυαιθυλενίου
περιλαμβάνουν διάφορους συνδέσμους μηχανικής σύσφιξης (πλαστικούς ή μεταλλικούς) και μια σειρά μεθόδων
θερμικής συγκόλλησης.
Η φύση του πολυαιθυλενίου αποκλείει τη χρήση κόλλας για τη σύνδεση σωλήνων και εξαρτημάτων μεταξύ τους.
Οι παραπάνω συνδέσεις διακρίνονται σε αυτές που έχουν μεγάλη αντοχή στις διαμήκεις δυνάμεις που αναπτύσσονται
σε ένα δίκτυο και σε αυτές που απαιτούν αγκύρωση προκειμένου να μη δημιουργηθεί πρόβλημα από την ανάπτυξη
αυτών των δυνάμεων. Γενικά, στα δίκτυα πολυαιθυλενίου 3ης γενιάς PE100 χρησιμοποιούνται κυρίως συνδέσεις
θερμικής συγκόλλησης (μετωπική συγκόλληση ή ηλεκτροσύντηξη) ή φλαντζωτές (λαιμός & φλάντζα τρελή), οι
οποίες δεν απαιτούν αγκύρωση.
Κάθε τρόπος σύνδεσης έχει τα δικά του ιδιαίτερα πλεονεκτήματα και περιορισμούς ανάλογα με το σημείο και το
είδος των προς σύνδεση παρελκομένων.
Το προσωπικό που θα πραγματοποιήσει τις συνδέσεις των σωλήνων και εξαρτημάτων πολυαιθυλενίου θα πρέπει να
είναι πλήρως εκπαιδευμένο και πιστοποιημένο προκειμένου να διασφαλίζεται η ποιότητα κατασκευής του δικτύου.
Ο εξοπλισμός που θα χρησιμοποιείται στις διαδικασίες σύνδεσης (π.χ μηχανή μετωπικής συγκόλλησης) θα πρέπει
να είναι σωστά συντηρημένος και βέβαια να φέρει σχετική πιστοποίηση για την πραγματοποίηση των συνδέσεων-
συγκολλήσεων.
63
PIPES FOR LIFE
64
5.6.2. Σύνδεση με μετωπική συγκόλληση (Butt-welding)
Η μετωπική συγκόλληση σωλήνων ΡΕ είναι μια οικονομική και ασφαλής μέθοδος για την κατασκευή ενός πλήρως
λειτουργικού δικτύου. Παρέχει ομοιογενή σύνδεση με τις ίδιες μηχανικές και φυσικές ιδιότητες με τον υπόλοιπο
σωλήνα και συνήθως εφαρμόζεται σε σωλήνες με εξωτερική διάμετρο ≥ 160 mm. Για την πραγματοποίηση των
συγκολλήσεων απαιτείται ειδική συσκευή που ονομάζεται μηχανή συγκόλλησης. Οι μηχανές αυτές θα πρέπει
να είναι αρκετά στιβαρές για να μπορούν να
ευθυγραμμίσουν και να πιέσουν τα προς συγκόλληση
άκρα των σωλήνων μέσα σε στενά όρια ανοχών και
επίσης θα πρέπει να μπορούν να θερμάνουν τα άκρα
μέχρι το σημείο τήξεως του PE. Η θερμαντική πλάκα
συγκόλλησης και οι σφιγκτήρες (σιαγόνες) θα πρέπει
να είναι επαρκούς μεγέθους σε σχέση με τον προς
συγκόλληση σωλήνα αφού γενικά, όσο μεγαλύτερη
και σταθερότερη είναι η συσκευή τόσο πιο ασφαλής
και ταχύτερη γίνεται η διαδικασία συγκόλλησης.
Όλες οι συγκολλήσεις θα πρέπει να γίνονται
σε ελεγχόμενο και προστατευμένο περιβάλλον
Εικόνα 5.15 Μηχανή μετωπικής συγκόλλησης χωρίς σκόνη και υγρασία με τη χρήση σωστά
βαθμονομημένων και πιστοποιημένων μηχανών.
65
PIPES FOR LIFE
• Χρόνος που απαιτείται για να σχηματιστεί δαχτυλίδι συγκόλλησης καθορισμένου πάχους (ta1=t1-t0)
• Χρόνος που δεν ασκείται πίεση κατά την φάση ρευστοποίησης(ta2=t2-t1)
• Μ
έγιστος χρόνος μέχρι να ακουμπήσουν και να ευθυγραμμιστούν οι δυο επιφάνειες
συγκόλλησης (tu=t3-t2)
• Χρόνος μέχρι να επιτευχθεί η πίεση συγκόλλησης (tf1=t4-t3)
Σημειωσεις:
α) Οι συνδυασμοί χρόνων, θερμοκρασιών και πιέσεων που πρέπει να εφαρμοσθούν σε κάθε συγκόλληση,
εξαρτώνται από την πρώτη ύλη, τη διάμετρο, το πάχος τοιχώματος καθώς και από το μοντέλο της μηχανής
συγκόλλησης.
β) Στην περίπτωση που αναφέρεται στο εγχειρίδιο της συσκευής συγκόλλησης συγκεκριμένη τιμή πίεσης
συγκόλλησης τότε λαμβάνεται αυτή η τιμή.
γ) Μπορεί να χρησιμοποιηθούν και διαφορετικές παράμετροι συγκόλλησης εάν αυτό καθορίζεται από
προδιαγραφή που συμπεριλαμβάνεται στις προδιαγραφές του δικτύου από την τεχνική εταιρία που έχει
αναλάβει την επίβλεψη και την κατασκευή του.
δ) Μετά την συγκόλληση αφαιρούνται αμέσως το εσωτερικό και το εξωτερικό δαχτυλίδι συγκόλλησης (welding
bead).
ε) Προτείνεται να φυλάσσεται αρχείο με όλες τις παραμέτρους κάθε συγκόλλησης όπως και η ακριβής θέση
κάθεμιας στο δίκτυο.
66
5.6.3. Σύνδεση με κοχλιωτά εξαρτήματα (Mechanical couplings)
Τα κοχλιωτά εξαρτήματα μηχανικής σύσφιξης, συνήθως χρησιμοποιούνται για τη σύνδεση σωλήνων πολυαιθυλενίου
διαμέτρου έως 110 mm σε δίκτυα μέγιστης πίεσης 16 bar. Τα εξαρτήματα αυτά παράγονται τόσο από πολυαιθυλένιο
όσο και από πολυπροπυλένιο. Μετά τη σύσφιξη του εξαρτήματος η σύνδεση επιτυγχάνεται μέσω των δυνάμεων
τριβής. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή κατά τη συναρμολόγησή τους προκειμένου να τοποθετηθούν σωστά οι
εσωτερικοί δακτύλιοι που υπάρχουν και οι οποίοι διασφαλίζουν τη στεγανότητα των συνδέσεων.
Γενικά, τα εξαρτήματα μηχανικής σύσφιξης αποτελούνται από το κύριο σώμα, 2 σφικτήρες, 2 ελαστικούς δακτυλίους
και 2 περικόχλια εκατέρωθεν για τη σύνδεση των σωλήνων. Με τη σύσφιξη των περικοχλίων συμπιέζεται ο σφικτήρας
ο οποίος αγκυρώνει το εξάρτημα στο σωλήνα ενώ ο ελαστικός δακτύλιος εξασφαλίζει την επιθυμητή στεγανότητα.
67
PIPES FOR LIFE
68
• Παρεμβύσματα
ατασκευάζονται συνήθως από καουτσούκ αλλά χρησιμοποιούνται επίσης και άλλα υλικά. Το παρέμβυσμα
Κ
θα πρέπει να είναι χημικά και θερμικά συμβατό με το ρευστό που διέρχεται από το σωλήνα και να έχει την
κατάλληλη σκληρότητα.
• Βίδες & παξιμάδια
Ο αριθμός των βιδών που απαιτείται καθώς και το μέγεθός τους καθορίζονται στο πρότυπο ISO 9624. Οι
χαλύβδινες βίδες είναι διαθέσιμες σε διάφορες ποιότητες. Για την επιλογή της κατάλληλης ποιότητας βίδας θα
πρέπει να λαμβάνεται υπ’όψιν και η πιθανότητα διάβρωσης. Το σπείρωμά τους θα πρέπει να είναι καθαρό.
Κατά τη συναρμολόγηση φλαντζωτών άκρων, οι φλάντζες και το παρέμβυσμα θα πρέπει να είναι ευθυγραμμισμένα
και κεντραρισμένα. Οι προς σύνδεση επιφάνειες θα πρέπει να είναι κοντά η μία στην άλλη πριν το σφίξιμο των βιδών
για την αποφυγή επιμήκυνσης των σωλήνων κατά τη σύνδεση. Το σφίξιμο των βιδών θα πρέπει να γίνει σταυρωτά
σε τουλάχιστον 6 στάδια.
Αρχικά σφίξιμο με το χέρι και στη συνέχεια με τη χρήση δυναμόκλειδου αυξάνοντας σταδιακά τη ροπή έως την
τελική απαιτούμενη τιμή της για την επίτευξη της επιθυμητής πίεσης σύσφιξης στη σύνδεση (π.χ. 5%, 20%, 50%,
75%, 100% της τελικής ροπής). Για διατομές σωλήνων μεγαλύτερες από 180 mm, συνιστάται η σύνδεση να
πραγματοποιείται από 2 εργάτες οι οποίοι θα σφίγγουν διαμετρικά αντίθετες βίδες.
Για τη διασφάλιση της στεγανότητας θα πρέπει να επαναληφθεί το σφίξιμο μερικές ώρες μετά την αρχική σύνδεση
και επίσης την επόμενη ημέρα. Διαφορετικοί τύποι παρεμβυσμάτων για τη διασφάλιση της στεγανότητας απαιτούν
διαφορετικές πιέσεις σύσφιξης.
Η εμπερία εχει δείξει ότι παρεμβύσματα με χαλύβδινο εσωτερικό οπλισμό λειτουργούν καλύτερα σε σχέση με άλλα.
Για μεγάλες πιέσεις και διατομές πολλοί παραγωγοί, έχουν αναπτύξει εξειδικευμένα σχέδια λαιμών και φλαντζών για
καλύτερη αγκύρωση και μεγαλύτερη διασφάλιση της σύνδεσης.
Εικόνα 5.23 Φλαντζωτή σύνδεση για πιέσεις έως και 25 bar (Reinert-Ritz)
69
PIPES FOR LIFE
5.7. Παροχές
Οι παροχές σε ένα δίκτυο πολυαιθυλενίου μπορούν να πραγματοποιηθούν με τη χρήση ειδικών τεμαχίων (σέλλες)
οι οποίες συδέονται στο σωλήνα είτε με ηλεκτροσύντηξη είτε μηχανικά. Οι σέλες θα πρέπει να συνδέονται σε
αποστάσεις μεγαλύτερες των 10 cm η μία από την άλλη για την αποφυγή της μείωσης της αντοχής του σωλήνα σε
εσωτερική πίεση τοπικά.
productivity
Εικόνα 5.21 Φλαντζωτή σύνδεση για πιέσεις έως και 25 bar (Reinert-Ritz)
Οι συνήθεις σέλλες απαιτούν επαναφορά της διαμέτρου του σωλήνα (rerounding) στην περίπτωση που έχει σχετικά
μεγάλη παραμόρφωση αν και υπάρχουν στην αγορά και ελαστικές σέλλες που προσαρμόζονται ακριβώς στην
επιφάνεια των σωλήνων. Οι σέλλες μηχανικής σύνδεσης δεν πρέπει να εφαρμόζονται σε λυγισμένους σωλήνες
για την αποφυγή διαρροών. Ακολούθως περιγράφονται όλα τα βήματα για τη σωστή τοποθέτηση μιας σέλλας στο
δίκτυο:
Scrape
Scrape
Σημαδεύουμε την επιφάνεια του σωλήνα όπου θα Ξύνουμε πολύ προσεκτικά τη σημαδεμμένη περιοχή για
τοποθετηθεί η σέλλα. την απομάκρυνση της οξειδωμένης στιβάδας. Μέγιστο
βάθος απόξεσης 0,1 mm για DN/OD≤63 και 0,2 mm για
DN/OD>63
70
Scrape the pipe.
Συνδέουμε τους ακροδέκτες της μηχανής συγκόλλησης Πραγματοποιούμε τη συγκόλληση, είτε σαρώνοντας το
Scrape
στη σέλλαthe pipe. barcode της σέλλας, είτε εισάγοντας τις παραμέτρους
χειροκίνητα
Με ένα κλειδί βιδώνουμε δεξιόστροφα το κοπτικό της Η σέλλα είναι έτοιμη για τη σύνδεση με ηλεκτρομούφα
σέλλας μέχρις ότου δημιουργηθεί η οπή στο σωλήνα του σωλήνα παροχής.
και στη συνέχεια ξεβιδώνουμε μέχρι την αρχική θέση.
71
PIPES FOR LIFE
Καθαρισμός του δικτύου πρέπει να γίνεται σε δίκτυα ύδρευσης μετά την επιτυχή δομιμή πίεσης, η πλύση πρέπει
να γίνεται με πόσιμο νερό. Η εκκένωση θα γίνεται από τους εκκενωτές στα χαμηλότερα σημεία του δικτύου. Η όλη
διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι την επίτευξη πλήρους διαύγειας του εκρέοντος νερού, χωρίς κόκους άμμου ή
άλλα αιωρούμενα σωματίδια.
Στη συνέχεια το δίκτυο αποστειρώνεται με τη χρήση κατάλληλων απολυμαντών όπως το χλώριο. Η απολυμαντική
ουσία πρέπει να παραμείνει στο δίκτυο τουλάχιστον 3 ώρες και μετά να ακολουθήσει πλύση κατά τα παραπάνω.
72
7 ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Α’ ΥΛΩΝ & ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΩΝ ΣΩΛΗΝΩΝ
7.1. Έλεγχος α΄ υλών και παραγόμενων σωλήνων
Οι παραλαμβανόμενες α΄ ύλες και τα παραγόμενα προϊόντα έλεγχονται με βάση τις απαιτήσεις των παρακάτω
Ευρωπαϊκών και Εθνικών προτύπων :
ΛΟΤ-ΕΝ-12201 & DIN 8074/8075:
Ε
Α΄ Υλες και σωλήνες πίεσης μεταφοράς νερού και λυμάτων PE-80 & PE-100
ΕΛΟΤ-ΕΝ-1555 & ΔΕΠΑ PEMS 07/5:
Α΄ Υλες και σωλήνες πίεσης μεταφοράς αερίου PE-80 & PE-100
ΕΛΟΤ-ΕΝ-15875 & DIN 16892/16893:
Α΄ ύλες και σωλήνες πίεσης μεταφοράς θερμού νερού δικτυωμένου PE (PEX-b-silanes)
ΟΤΕ 04.1.4/2-9:
Α΄ ύλες και σωλήνες προστασίας καλωδίων
Οι διαστασιολογικοί έλεγχοι και οι εργαστηριακές δοκιμές που καθορίζονται στα πρότυπα αυτά είναι οι ακόλουθοι:
Α΄ Ύλες
Μέτρηση Δείκτη ροής (MFI)
Μέτρηση Πυκνότητας (Density)
Περιεκτικότητα Πτητικών (Volatile Content)
Περιεκτικότητα Υγρασίας (Water Content)
Περιεκτικότητα Αιθάλης (Carbon Black Content)
Διασπορά Αιθάλης ή Πιγμέντου (Carbon Black and Pigment Dispersion)
Θερμική σταθερότητα (OIT-Oxidation Induction Time)
Σωλήνες
• Γεωμετρικά χαρακτηριστικά (διάμετρος,πάχος,ovality)
• Εμφάνιση
• Μέτρηση Δείκτη ροής (MFI)
• Θερμική σταθερότητα (OIT-Oxidation Induction Time)
• Θερμοκρασιακή αντιστροφή (Heat Reversion Test)
• Δοκιμές υδραυλικής πίεσης (Internal Pressure Test)
• Δυναμομετρικές δοκιμές
• Επιμήκυνση στην θραύση (Elongation at Break)
• Τάση Διαρροής (Yield Strength)
• Αντοχή στον εφελκυσμό(Tensile Strength)
• Αντοχή στην βραδεία ανάπτυξη ρήγματος (Resistance to Slow Crack Growth)
• Αντοχή στην ταχεία διάδοση ρήγματος (Resistance to Rapid Crack Propagation)
• Αντοχή στα συστατικά αερίου (Resistance to gas condensate)
• Προσδιορισμός του βαθμού δικτύωσης σε σωλήνες PEX (Degree of Crosslinking)
• Προσδιορισμός του συντελεστή τριβής (Friction Coefficient of cable protection pipes)
• Δοκιμές Γήρανσης (Resistance to Weathering)
• Δοκιμή Σύνθλιψης (Squeeze Off)
73
PIPES FOR LIFE
74
Βιβλιογραφία
1. Lars-Eric Janson - Plastics Pipes for Water Supply and Sewage Disposal, Stockholm 2003
4. Bassel polyolefins Technical Manual – Materials used in Pipe Extrusion, Hostalen, Lupolen and Hostalen PP
products – Processing and Applications
5. TEPPFA - A Good Practice Guide for the Electrofusion Jointing of Larger Diameter Polyethylene Pressure
Pipes, Technical Guidance Document - AGU/2014/0
6. TEPPFA - A Good Practice Guide for Flange Jointing of Polyethylene Pressure Pipes, Technical Guidance
Document - AGU/2014/02
9. Αντώνιος Θ. Σδούκος - Φυσικές διεργασίες της χημικής τεχνολογίας, Τόμος Ι – Μηχανική των ρευστών και
τεχνική σωματιδίων, 1993
11. EN 12201-1, Plastics pipiping systems for water supply, and for drainage and sewerage under pressure –
Polyethylene (PE) - Part 1: General
12. EN 12201-2, Plastics pipiping systems for water supply, and for drainage and sewerage under pressure
- Polyethylene (PE) - Part 2: Pipes
13. prCEN/TS 15223:2007 Plastics piping systems – Validated design parameters of buried thermoplastics
pipeing systems, European Committee for Standardization
15. FprCEN/TR 1046:2013, Thermoplastics piping and ducting systes – Systems outside building structures
for the conveyance of water or sewage – Practices for underground installation
75
PIPES FOR LIFE
76
77
PIPES FOR LIFE
78
79
PIPES FOR LIFE
80
PIPES FOR LIFE
ΤΕΧΝΙΚΟ
PIPELIFE ΕΛΛΑΣ Α.Ε.
Βιομηχανία Πλαστικών Σωλήνων
ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ
ΣΩΛΗΝΩΝ
ΓΡΑΦΕΙΑ & EΡΓΟΣΤΑΣΙΟ
ΠΟΛΥΑΙΘΥΛΕΝΙΟΥ HDPE
5ο χλμ. Π.Ε.Ο. Θήβας - Χαλκίδας, Θέση Χάλκος
Τηλ.: 22620-21400, Fax: 22620-25666
Β43Α1215ΘΤ