Bas Fazil Becker Kultur Medeniyet

İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 41(2)
DOI: https://doi.org/10.26650/SJ.2021.41.2.0064
http://iusd.istanbul.edu.tr
Başvuru: 09 Nisan 2021

İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi Revizyon Talebi: 15 Eylül 2021
Son Revizyon: 01 Aralık 2021
Kabul: 18 Aralık 2021
Online Yayın: 09 Şubat 2022
ARAŞTIRMA MAKALESİ
Kavramların İşlevselliği: Carl Heinrich Becker ve Alman

Toplum Düşüncesinde Kültür-Medeniyet Karşıtlığı
Muhammed Fazıl Baş1
Öz
Alman oryantalist Carl Heinrich Becker’in 1906-1919 yılları arasındaki yazıları incelendiğinde, kültür (Kultur) ve medeniyet
(Zivilisation) kavramlarının Almanya, Avrupa ve “Doğu” toplumları arasındaki güç ilişkileri gözetilerek işlevselleştirildikleri
görülmektedir. Söz konusu kavramlar şüphesiz, Becker’in yazılarında da, öncelikle 19. yüzyıldan 20. yüzyıl başına Alman toplum
düşüncesi içinde şekillenerek yer bulmuşlardır. Söz konusu şekilleniş büyük ölçüde Almanya’nın Avrupa içinde güç elde etme,
siyasi birliğini sağladıktan sonra milli kimlik edinme ve modernlik problemleri ile baş etme faktörleri etrafında gerçekleşmiştir.
Bu bağlam diğer taraftan Birinci Dünya Savaşı içinde Almanya ile “Batı” arasındaki düşmanca ilişkiler ile pekişince, kültür
ve medeniyet iki karşıt kavram olarak belirmiştir. Oysa Becker bu kavramları “Doğu” merkezli güç ilişkileri etrafında yeni
bir bağlama oturturken bu sefer kültür ve medeniyet arasında birbirini tamamlayıcı bir ilişki kurmuştur. Dolayısı ile Alman
toplum düşüncesinin kendi özel bağlamı içinde şekillenen bu iki kavram, Becker tarafından yeni toplumsal ilişkiler çerçevesinde
yeniden işlevselleştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Carl Heinrich Becker • Almanya • Kültür • Medeniyet • Kavramlar tarihi
Functionality of Concepts: Carl Heinrich Becker and the Culture-Civilization Antagonism in German Social Thought
Abstract
This article focuses on the concepts of culture and civilization in selected writings between 1906 and 1919 from the German
Orientalist Carl Heinrich Becker. Becker is seen to have functionalized these concepts according to their role within the
contexts of the power relations among Germany, Europe, and oriental societies. The content of these concepts can be argued
to have been first shaped in Becker’s hands within the atmosphere of German 19th- and early-20th-century social thought.
This atmosphere was determined by the factors of Germany’s efforts for enhancing its influence in Europe, for constructing
a national identity after its political unification in 1871, and for coping with the crisis of modernity. By adding the hostilities
between Germany and the Western world during World War I to this picture, culture and civilization evolved into two
antagonistic concepts. However, these selected writings from Becker reveal how Becker had placed and functionalized the
concepts of culture and civilization into a new context of power relations regarding the Orient so that these two antagonistic
concepts became rather complementary.
Keywords: Carl Heinrich Becker • Germany • Culture • Civilization • History of concepts
1 Sorumlu yazar: Muhammed Fazıl Baş (Dr. Öğr. Üyesi), Yıldız Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Bölümü,
İstanbul, Türkiye Eposta: fazilbas@gmail.com ORCID: 0000-0002-8723-8892
Atıf: Baş, M. F. (2021). Kavramların işlevselliği: Carl Heinrich Becker ve Alman toplum düşüncesinde kültür-medeniyet karşıtlığı.
İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 41, Advance Publication Online. https://doi.org/10.26650/SJ.2021.41.2.0064
This work is licensed under Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYOLOJİ DERGİSİ
Extended Summary
The period after the 1880s in Germany correspond to a process in which most of
the essential concepts of German intellectual life that had been constructed in the
Sattelzeit [saddle-period] (see, Koselleck, 1967, p. 91) between 1750-1850 were re-
evaluated as well as re-functionalized. The most crucial factor among the ones behind
this new development was firstly Germany’s struggle for a new national identity after
its political unification in 1871, which had been triggered primarily by the wave of
modernization (i.e., urbanization, industrialization, and the coming imperialism) in
Europe. Culture and civilization were two concepts also processed within this new
context, ones that became increasingly important while conceptualizing German
identity and its “others.” Based on this background, the current article focuses on the
concepts of culture and civilization in the selected texts between 1906 and 1919 from
German Orientalist Carl Heinrich Becker. The article’s main aim is to see how the
functionalization of Becker’s concepts as a German intellectual matured within the
context of late 19th century, as well as how he contributed as a German orientalist and
culture politician to Germany’s efforts at colonizing and establishing new relations in
the Orient. After dealing with the selected texts from Becker, the second part of the
article examines the conceptual historical transformation of these two concepts in the
German intellectual field in order to place Becker’s approach into broader historical
relations, especially in terms of the late 19th and early 20th centuries.
Becker’s significance in regard to our evaluation on culture and civilization is

threefold: First, Becker was an important German Orientalist of the early 20th century
who, following the theological and later philological phase of Orientalism in Germany,
initiated alongside Martin Hartmann a new understanding of orientalism by utilizing
cultural and sociological perspectives. Second, Becker was not only an academician
but also a politician of culture who tried to influence German policy towards Turkey
during World War I. Last but not least, evaluating Becker’s texts also provides an
opportunity to compare them with texts from Ziya Gökalp, who also worked again on
the concepts of culture and civilization during World War I.
We begin our evaluation of Becker’s approach toward culture and civilization with
a text from 1906 entitled Der heutige Orient als politisches und Kultur-Problem [The
Orient of today as a political and cultural problem]. Although this text from Becker
focuses on the possibilities of cultural transforming the Orient, seeing how the concepts
of culture and civilization are interchangeably used here is striking, so much so that
we are unable to arrive at a crystal-clear differentiation between them.
In Becker’s later texts, however, we witness the deliberate functionalization of these

concepts according to the contexts in which they are applied. In this regard, we’ve
observed civilization rather than culture to have been primarily used as an explanatory
2
Baş / Kavramların İşlevselliği: Carl Heinrich Becker ve Alman Toplum Düşüncesinde Kültür-Medeniyet Karşıtlığı
concept in a text from 1910 entitled Der Islam und die Kolonisierung Afrikas [Islam
and the Colonization of Africa]. The reason behind this choice appears as follows:
Becker focuses here on the relationships between supra-bodies like the West, Islam,
and African societies rather than single countries like Germany or France. By doing
so, he also constructs a ladder of civilizations upon which the West is situated atop,
Islam one step down, and African societies at the bottom. In fact, the differentiation
of Western and Islamic on one side and African societies on the other is about being
civilized or non-civilized. The social dynamics of a civilization (as in the example of
the West) are reason and national interest, whereas non-civilized societies like the
African ones (unless they are in touch with civilizations) act on forces based on religious
or racial instincts. Indeed, one may conclude the emphasis on civilization in this text
to be the result of France and Germany’s shared interests in African societies.
The previous 1910 text was based on a speech given to a French audience prior to
World War I. However, a second text entitled Das türkische Bildungsproblem [The
Education Question of Turkey] based on a speech to a German audience in 1916
functionalized culture rather than civilization while focusing on cultural relationships
between the German and Ottoman Empires. The relationship evaluated in this text was
realized between two political bodies on the path of nationalist aspirations. Although
the Ottoman Empire was a multi-national society, the Turkish ruling cadre of the 1910s
was aware of the need for nationalistic policies. Therefore, no relationship between
supra-national bodies is witnessed in this text, rather single cultural entities are shown.
Indeed, unlike most of the African societies, Turkey was already member of a certain
civilization, albeit not at a high level like Western countries. The German mission toward
Turkey was therefore not based on civilizing them but on developing a peculiar strategy
so that Turkey could develop its cultural capabilities. The German mission differed in
this regard from the French one, which rested on imposing French culture on Turkey.
As such, different cultural strategies from two different countries of a single civilization
appear here, strategies that were indeed absent from the previous 1910 text. The stressed
difference of strategies is of course meaningful if one takes into account the opposing
positions of Germany and France as two combating forces of World War I.
Another text from Becker titled Die kulturpolitische Aufgaben des Reiches
[Germany’s Tasks of Culture Policy] from 1919, meanwhile, concentrates exclusively
on Germany’s internal dynamics rather than its policies toward non-European societies.
The reason for this is certainly the change in context following World War I: Germany
was now a defeated country not striving for a colonial policy but instead attempting
to rebuild society economically, socially, and politically. Becker also focuses here
primarily on culture, and culture is functionalized in such a way that it appears as a
source of moral force against the threats (i.e., values solely rooted in material life or
power politics) facing the German soul.
3
Becker’s texts discussed above reflect how changing contexts determined the way
civilization and culture were functionalized. Indeed, civilization and culture appear
as a complementary pair of concepts whose weight of usage depends on the context
of a country’s state of affairs. On the other hand, these two concepts are also seen to
have been widely used by various German intellectuals as an antagonistic pair during
and even prior to World War I. Like most other German concepts widely used in the
German intellectual field, these two concepts first appeared during the saddle-period
but did not gain stable content until the 1880s. However, after the 1880s, the problems
arising with modernity coupled with the national question about German identity led
to an antagonistic functionalization of these concepts in respect to each other. In this
context, the degenerative aspects of material life that accompanied industrialization
and urbanization were reconciled through English and French civilizations, and German
culture was perceived as a moral foundation to remedy this.
This antagonistic positioning of culture and civilization was also a reflection of the
German perception of West and East. The socio-geographical perception of most
Germans in the 19th century suggest they were positioned between the West and the
East: The West corresponded to England and France as well as the USA and their
liberal values and institutions, whereas the East corresponded to Russian despotism
(Bavaj & Steber, 2017, p. 10). Explaining the in-betweenness of Germans and the
incompatibility of German existence with Western and Eastern values was attempted
with notions like Sonderweg [special path] or Mitteleuropa [Middle Europe]. Of course,
World War I as a confrontation of Germans both with the West (France, England) and
also the East (Russia) additionally reinforced the aforementioned in-betweenness and
the antagonism between culture and civilization was based upon this.
The German antagonism between culture and civilization was based on the relations
between Germany and other European countries (i.e. interrelationships of European
societies). However, the end of the 19th and beginning of the 20th centuries also corresponded
to a new German attitude toward non-European societies. The German colonial mission
toward non-European societies (e.g., the Orient as a different region than the East) also
benefitted from the cultural outlook German intellectuals developed. As an Orientalist and
culture politician, Carl Heinrich Becker was also a prominent figure who contributed
intellectually to the German cultural mission abroad. However, Becker’s conceptualization
of culture and civilization should importantly be noted to have had a complementary
characteristic, as opposed to the German antagonism of culture and civilization pointed
out above. Of course, this difference in understanding rests upon the changing contexts,
which in turn rest upon power relationships, whether between Germany and other European
countries or between Germany and non-European ones. Therefore, Becker’s texts evaluated
in this article exemplify the varying functionalization of culture and civilization in
accordance to the context in which they were used.
4
Giriş
19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başı Avrupa’da birbirleriyle bağlantılı olmak üzere
iki farklı sürecin örtüştüğü bir dönemdir. Bunların ilki Avrupalı devletlerin emperyalist
hırslarının gittikçe daha fazla Avrupa dışı toplumlara yönelmesi, ikincisi ise hızla artan
endüstrileşme ve şehirleşmeye paralel olarak modernleşmenin gittikçe söz konusu
toplumlarda daha fazla kökleşmesi ve aynı zamanda kendisine özgü krizlerini de ortaya
çıkarmasıdır. Bu iki süreci spesifik yansımaları ile birlikte Almanya üzerinde de izlemek
mümkündür: 1871 yılında siyasi birliğini sağladıktan sonra İkinci Endüstrileşme
döneminin en önemli ülkelerinden biri olan Almanya, bir yandan bu siyasi birliği
pekiştirecek milli kimlik tartışmaları içinde yoğrulmaktadır, diğer taraftan ise İngiltere
ve Fransa gibi ülkelerden geri kalmamak üzere Afrika ile yakın ve uzak Asya’da koloni
arayışını sürdürmektedir. Ulusal ve uluslararası düzeyde uzun vadeli etkileri olan söz
konusu süreçlerin şüphesiz Alman entelektüellerinin zihin dünyasında da ciddi
yansımaları olacaktır. Bu durumun en berrak göstergelerinden birisi, “geçit dönemi”
(Sattelzeit) olarak adlandırılan 1750-1850 yılları arasında (Koselleck, 1967, s. 91)
ortaya çıkan birçok kavramın 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren söz konusu yeni
koşullar çerçevesinde yeniden içeriklendirilmesi ve işlevselleştirilmesidir. Kültür
(Kultur) ve medeniyet (Zivilisation) de söz konusu yeniden işlenme sürecine tabi olan
kavramlar arasında yer almaktadır.
Bu makale öncelikle kültür ve medeniyet kavramlarının söz konusu yeniden işlenme

sürecini 20. yüzyıl başının en önemli Alman oryantalistleri ve kültür politikacıları arasında
yer alan Carl Heinrich Becker’in (1876-1933) 1906-1919 yılları arasında yazdığı beş
metin üzerinden gözlemeyi amaçlamaktadır. Bu metinler İslam toplumlarına yönelik
akademik eserlerine örnek teşkil etmelerinden ziyade, özellikle Almanya’nın Birinci
Dünya Savaşı öncesi ve sırasında Afrika ve Osmanlı Devleti gibi Doğu toplumlarına ve
son olarak savaş sonrasında Almanya’nın kendi içinde geliştirmesi öngörülen kültür
politikalarına yönelik oldukları için seçilmiştir. Bu şekilde kültür ve medeniyet
kavramlarının kısa bir aralıkta olsa bile farklı bağlamlar (güç dengeleri ve toplumlararası
ilişkiler) içinde Becker tarafından nasıl işlevselleştirildiği gözlenmek istenmiştir.
Becker’in bu kavramlara yaklaşımını söz konusu ya da daha önceki dönemde Alman

toplum düşüncesinin bu kavramları ele alışının tipik bir örneği olarak sunmak makalenin ana
hedefi değildir. Bilakis Becker’in metinlerine odaklanan bölümü takiben bu sefer Alman
toplum düşüncesi içinde özellikle 19. yüzyılın sonu itibariyle kültür ve medeniyet kavramlarının
nasıl birbirine karşıt olarak şekillendiği kavramların tarihsel gelişimine odaklanan ikincil
kaynaklar üzerinden ayrıca ele alınmıştır. Bu şekilde Becker’in yaklaşımının ne ölçüde bu
bölümde sunduğumuz genel çerçevenin içine yerleştiği irdelenmiştir.
Makale sonuç itibariyle, Becker’in bir Alman entelektüel olarak kültür ve medeniyet
kavramlarını işleme biçiminin söz konusu genel çerçeveden beslendiğini, fakat
5
Becker’in içinde konuştuğu (metinleri kaleme aldığı) bağlamların bu iki kavramın ele
alınış biçimlerini, birinin diğerine göre öne çıkarılışını ve kavramlar arasındaki birbirini
tamamlayıcılık-çatışmacılık ilişkisini belirlediğini tespit etmektedir. Özellikle şu fark
dikkat çekicidir: Kültür ve medeniyetin Alman toplum düşüncesi içinde şekillenişi
daha çok Avrupa içi güç ilişkileri, modernite krizi, Almanların kimlik arayışı gibi
olgulara yaslanırken (ki bu durum kültür ile medeniyet arasında çatışmacı bir ilişkinin
belirmesini pekiştirmiştir); Becker’den seçtiğimiz metinler (biri haricinde) temelde
Becker’in Almanya’nın Avrupa dışı toplumlara yönelik geliştirmeyi umduğu ilişkiler
üzerine kuruludur. Bu fark kavramların işleniş biçimini de belirlemiştir.
Son olarak şu noktayı da ayrıca belirtmeyi faydalı görüyoruz: Becker’in bu makale

çerçevesinde ele aldığımız metinleri (ki 1916 tarihli metin direkt olarak Osmanlı/Türk
modernleşmesi odaklıdır) ile kültür ve medeniyet kavramlarını kendi düşüncesi içinde
merkezi bir yerde konumlayan Ziya Gökalp’in metinlerinin de zaman aralığı olarak
büyük ölçüde örtüştüğü gözlemlenmektedir. Üstelik Gökalp’in düşüncesi büyük ölçüde
Durkheim sosyolojisine yaslanmakla beraber, ele aldığımız bu iki kavramın Gökalp
tarafından Alman toplum düşüncesinden faydalanmak suretiyle kullanıldığı da farklı
kaynaklarca üzerinde durulan bir husustur.1 Dolayısıyla bu çalışmanın, Gökalp ile
Becker arasında karşılaştırmanın yapıldığı ayrı bir bölüm olmamakla beraber, kültür
ve medeniyet kavramlarının özelde Gökalp genelde ise Türk toplum düşüncesinde ele
alınışına dair bir berraklık kazandıracağı da öngörülmektedir.
Becker: Oryantalist ve Kültür Politikacısı

Becker’in bu çalışma açısından bir öneminin Osmanlı/Türk toplumunun modernleşme
sürecini kültür ve medeniyet kavramları üzerinden yorumlaması ile özelde Ziya Gökalp
genelde ise bu kavramlara sıkça atıfta bulunan Türk toplum düşünürlerinin metinlerine
dair bir fikir vermesi olduğunu yukarıda belirttik. Fakat Becker’e dair bir iki önemli not
ile Becker’i konumuz açısından önemli kılan diğer hususları da dikkate sunmak istiyoruz.
Becker, Alman oryantalizm geleneği içinde, teolojik ve filolojik aşamalardan sonra

kültür merkezli üçüncü aşamayı başlatan isim olarak karşımıza çıkmaktadır (Avcı, 2018,
s. 4). Avcı’nın belirttiği üzere, 20. yüzyıl başının en önemli iki Alman oryantalistinden
biri olan Becker, İslam toplumlarını bir kültür konsepti içinde değerlendirmiş, diğer isim
olan Martin Hartmann ise sosyolojiyi oryantalizme dahil ederek yaşayan İslam’ı
keşfetmeye çalışmıştır (Avcı, 2018, s. 50). Hartmann’ın “yaşayan İslam’a”, yani İslam
1 Gökalp’in kültür (hars) ve medeniyet kavramlarını Alman sosyolojisinden, “belki de” Ferdinand Tönnies’ten
iktibas ettiğini söyleyen ilk isim Uriel Heyd’dir (Heyd, 1980, s. 47. Heyd’in kitabının İngilizce ilk baskısı
1950 tarihlidir.) Baykan Sezer, Ziya Gökalp ile Alman sosyolojisi ilişkisini irdelediği makalesine öncelikle
yine Heyd’in bu referansı üzerinden yaklaşır (Sezer, 1988). Söz konusu kavramları daha geniş bir çerçevede
Alman toplum düşüncesi üzerinden irdeleyerek Gökalp’e yaklaşan önemli bir çalışma için bkz. (Bulut,
2015). Mehmet Emin Erişirgil, Ziya Gökalp’in kültüre “Almanların anladıkları manayı” verdiğini belirttiği-
ni ifade etmektedir (Erişirgil, 1984, s. 120)
6
toplumlarının bugünkü hayatı tecrübe etme koşullarına odaklanması, empirik bir sosyoloji
anlayışı olarak kabul edilebilir. Diğer taraftan, Becker’in başta Max Weber olmak üzere
Heidelberg çevresi entelektüellerinden etkilenerek İslam toplumlarını sadece metinsel
(filolojik) boyutları ile değil, geçmişten bugüne tecrübe edilen bir kültür tarihi çerçevesinde
ele alması esasında Becker’in tarihsel sosyolojik bir perspektifi oryantalist çalışmalara
dahil ettiği sonucuna bizi götürür.2 Heidelberg çevresinin iktisattan siyasete, hukuktan
sanata uzanan interdisipliner arayışlarının (Müller, 1991, s. 40) ötesinde bu dönemde
Weber, Ernst Troeltsch ve benzeri isimlerin Batı’nın kültür tarihi içinde dinin rolünü
“geçmişin ve bugünün sosyal, siyasi ve iktisadi hayatı içinde bir güç olarak belirgin
kılan” yaklaşımlarından etkilenmiş görünmektedir (Müller, 1991, s. 45)3.
Becker’in aynı zamanda Osmanlı/Türk toplumuna yönelik yazılarının sadece akademik

bir amaç taşımadığı, fakat Becker’in aynı zamanda Birinci Dünya Savaşı süresince aktif
olarak Almanya’nın savaş stratejisinin kültürel yönden propagandasını yapan faaliyetler
içinde yer aldığı bilinmektedir. Becker, Almanya’nın Osmanlı politikası içindeki kilit
isimlerden biri olan Ernst Jäckh tarafından 1914 yılında Birinci Dünya Savaşından hemen
önce kurulan Alman-Türk Derneği’nin [Deutsch-Türkische Vereinigung] içinde
faaliyetlerde bulunmuş, 1916’dan itibaren yönetim kurulunda yer almıştır (Müller, 1991,
2 Burada ayrı bir not olarak da düşmek gerekir ki Becker aynı zamanda Almanya’da ilk sosyoloji kürsülerinin
oluşturulmasında etkin rol oynamış bir isimdir. Becker, 1925 tarihli “Alman Üniversitelerinin Doğası” [We-
sen der deutschen Universitäten] başlıklı metninde “sosyolojiye dair kavganın yeni bir bilim kavramına dair
kavga” olduğunu belirtmektedir. (akt., Essner & Winkelhane, 1988, s. 163) Fakat Becker’in Almanya’da
sosyoloji kürsülerinin oluşmasına dair önerilerinin, sosyolojinin tanımına dair henüz bir boşluğun olduğu
döneme denk geldiğini, Becker’in sosyolojiyi farklı bilimler arasında sentez oluşturan ve aynı zamanda top-
luma dair politik beklentileri tetikleyebilecek (politik eğitim işlevini görecek) bir bilim olarak gördüğünü de
eklemek gerekir. Almanya’da ilk sosyoloji kürsülerinin oluşumunda Becker’in rolü ve Becker’in sosyoloji
algısı için bk. Reif (2016, s. 12–13).
3 Heidelberg çevresi ibaresi tek bir entelektüel gruba değil, bu şehirde çeşitli halkalardan oluşan entelektüel
atmosfere işaret etmektedir. Baktığımız kaynaklarda açıkça zikredilmese de Becker’in 1904 yılından itibaren
Heildelberg’de etkin olan Eranos çevresine dahil olduğu düşünülebilir. (Giovanni Morrone, açıkça Becker’in
Eranos’a dahil olduğunu belirtse de buna dair bir referans sunmamaktadır [Morrone, 2021, s. 373]). Eranos
çevresi, dinin toplumsal hayat üzerindeki etkisini tarihsel perspektiften ele alan isimlerin düzenli olarak bir
araya gelerek yaptıkları toplantılardan oluşmaktadır. Jürgen Kaube, Max Weber üzerine şu tespitleri ile Eranos
çevresinin bilimsel araştırma zihniyetine etkisini açıkça gösterebilmektedir: “Weber kendi tipik sosyal davranış
öğretisi için başlığında ‘sosyoloji’ terimini taşıyan birçok kitaptansa bu tür savlardan [bir önceki paragraf-
ta sözü edildiği şekliyle Adolf Deismann’ın Pavlus’u tahkik ederken başvurduğu sosyal bilimsel yöntemleri
kastediyor. – yazarın notu] daha fazla yararlanabilmiştir. […] Eranos çevresi toplantılarında gerçekleştirilen
sunumlar birbirinden bağımsız kültürleri hesaba katan ve böylelikle tipler oluşturmayı teşvik eden tarihsel
karşılaştırmalar gerektirir ya da doğrudan tarihsel karşılaştırmalara dayanır.” (Kaube, 2020, s. 242–243) Kaube
pasajın devamında, Weber’i sosyolojiye ulaştıran yolun esasen Heinrich Rickert’in kültür kuramı, Kant ve
Hegel ya da değer kuramından geçtiğini düşünenlerin “steril bir düşünce tarihi tasavvur ettiklerini” belirtir.
(Burada sözünü ettiğimiz Eranos çevresini, 1933 yılında Olga Fröbe-Kapteyn tarafından kurulan diğer oluşum
ile karıştırmamak gerekiyor.)
7
s. 107)4 Öte taraftan Becker’in savaş süresince aktif faaliyet içinde bulunması onun
akademik zihniyeti ile de uyumlu görünmektedir, zira daha önce de belirttiğimiz üzere
Alman oryantalizmini filolojik bir zeminden kültürel bir zemine doğru kaydırmanın
ardında, oryantalizmin siyasallaşmasının da etkisi vardır (ya da diğer türlü söylemek
gerekirse oryantalizm kültürel zemine kaydıkça siyasallaşmıştır) (Avcı, 2018, s. 5).5
Bu açıdan Becker’in hayatına bakıldığında, değişen koşullar ve rejimler altında

Becker her zaman Almanya’nın kolonyal/uluslararası stratejilerini bir eğitim stratejisi
ile pekiştirme gayreti içinde olduğu görülür. 1908 yılında açılmasına katkıda bulunduğu
Hamburg Koloni Enstitüsü, Birinci Dünya Savaşı döneminde Osmanlı Devleti’nin
eğitim meselesine dair yazdıkları, ayrıca yine Birinci Dünya Savaşı ve Weimar
Cumhuriyeti döneminde eğitim bürokrasisi içindeyken ve bizzat Eğitim Bakanı olarak
yurtdışı çalışmalara verdiği önem bunun göstergeleri arasında sayılabilir.
Becker’de Kültür ve Medeniyet

Bütün bunlar Becker’in hem akademisyen hem de bürokrat kimliği ile sürekli Almanya’nın
kültür politikalarının göbeğinde yer aldığını göstermektedir ve Osmanlı/Türk toplumu bu
politikaların önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bu noktadan itibaren Becker’in metinlerine
odaklanarak, kültür ve medeniyet kavramlarını nasıl işlevselleştirdiğine bakabiliriz. Öncelikle
belirtmek gerekir ki, Becker’in 1900’lerin başından 1920’lerdeki yazılarına kadar geçen
süreçte, kültür ve medeniyet kavramlarını kesin bir tutarlılık içinde kullandığını söyleyemeyiz.
Kavramların işlevselleştirilmesinde dönemin şartları ve bu kavramların hangi bağlam içinde
(hangi toplumlara karşı) kullanıldıkları belirleyici olmuştur. Özellikle bu son husus, yani
kavramların toplumlararası ilişkileri tanımlamada anlamlı bir noktada durması (diğer taraftan
akademik bilginin siyasetin stratejisi ile koşullanması) sebebiyle, kavramların
işlevselleştirilmesinden söz ettiğimizi özellikle vurgulamalıyız.
4 Yine Müller’in belirttiği üzere Becker esasında 1911’deki Fas krizinden itibaren Ernst Jäckh ve başka isim-
lerle Doğu meselesine dair mektuplaşmaktadır. Hatta savaşın patlak vermesinin ardından 1914 yılının Ara-
lık ayında Hamburg Senatörlerinden Werner von Melle’ye gönderdiği bir mektupta Osmanlı Devleti’nin
savaşta oynaması öngörülen rolün abartılmaması gerektiği yönünde uyarıda bulunur (Müller, 1991, s. 106).
Bununla birlikte 1916 yılında “Türkiye’nin Eğitim Meselesi” [Das türkische Bildungsproblem] başlıklı
önemli konuşmasında, Alman İmparatorluğunun hedef ve stratejileri kadar Kayzer Wilhelm’in şahsı ile
de özdeşleşerek konuştuğu görülür. (Savaş sonrasında Becker’in kendisini hızlıca Weimar’ın cumhuriyetçi
atmosferine adapte ettiği düşünülürse bu da ilginç bir not olarak karşımıza çıkmaktadır.) Bu çerçevede Tür-
kiye de Almanya’nın gelecek hedefleri içinde önemli bir noktada durmaktadır: “Biz ve Türkiye halihazırda
kendi varoluşumuz için hararetli bir mücadele içindeyiz, ancak şunu biliyoruz ki bizi sürekli olarak birbiri-
mize yönlendiren halkların değişken ruhları değil, hayati çıkarlarımızdır” (Becker, 1997, s. 124). Gottfried
Hagen, söz konusu yıllarda Alman oryantalist akademisyenlerin Almanya’nın “cihad projesi”ni hazırlayan
ve başlatanların arasında yer almasalar da, savaşın başlamasının ardından hızla bu projenin propagandasına
soyunduklarını belirtmektedir (Hagen, 2004, s. 155).
5 Öte taraftan Becker’in Birinci Dünya Savaşı içinde aldığı pozisyon, Becker’in de büyük bir saygıyla andığı
Hollandalı oryantalist Christiaan Snouck Hurgronje tarafından eleştirilmesine yol amıştır. Snouck Hurgronje
Ocak 1915 yılında yayımladığı “Alman Malı Kutsal Savaş” [referans aldığımız makalede geçtiği haliyle İng.
“Holy War Made in Germany”, orijinali Hollandaca “Heelige Oorlog Made in Germany”] başlıklı makale ile,
Osmanlı Devleti’nin cihad çağrısının esasında bir Alman projesi olduğunu ve oryantalist akademisyenlerin de
bunda parmağının olduğunu belirterek onları kınar (Buskens, 2016, s. 29). Ayrıca bk. (Engberts, 2019).
8
Fakat Becker’in bu tarz bir işlevselleştirmeye ancak belli bir dönemden sonra
gittiğinin de altını çizmek gerekiyor. Bu noktada, Becker’in 1906 tarihli “Siyaset ve
Kültür Meselesi Olarak Bugünkü Doğu” [Der heutige Orient als politisches und Kultur-
Problem]6 başlıklı makalesine bakarsak (Becker, 1997, s. 65–73), bu metinde kültür
ve medeniyet kavramlarının henüz net çizgilerle birbirinden ayrıştırılmadıklarına şahit
oluruz. Henüz makalenin başlığında Doğu bir kültür meselesi olarak tanımlanmıştır.7
Yine aynı şekilde makalenin başında Doğu’nun bir kültürel dönüşümden geçtiğinden
söz edilir. Benzeri ifadeler makalenin devamında da görülmekle beraber, İslam
paydasında buluşan birden fazla toplumu içinde barındıran Doğu’nun “medeniyet”
kavramı altında ele alındığına şahit olmayız. Medeniyet makale boyunca yalnız bir
kez (s. 71), Avrupa toplumlarına işaret etmek için kullanılır [europäische Zivilisation],
ama makalenin geneline bakıldığında bu da tutarlı bir kullanım değildir, zira makalenin
başında (s. 65) Doğu’nun Avrupa ruhunun [europäischer Geist] baskısı altında olduğu
belirtilirken, başka yerlerde Avrupa kültüründen [europäische Kultur] söz edilir.
Makalenin belki de en can alıcı sorusu zaten “Doğu, Avrupa kültürünü alma dirayetine
sahip mi?” şeklindedir (s. 69). Görüldüğü üzere makalede kavramlar arasında bir
ayrışmaya gidilmediği gibi, özellikle Avrupa’ya referans verilirken kültür, ruh ve
medeniyet birbirinin yerine geçebilecek şekilde kullanılmıştır.
1910 tarihli “İslam ve Afrika’nın Kolonizasyonu” [Der Islam und die Kolonisierung
Afrikas] başlıklı makaleye bakıldığında ise (Becker, 1932, s. 187–210), artık söz
konusu kavramların toplumlararası ilişkiler çerçevesinde farklılaştırılmaya,
içeriklendirilmeye ve nihayet işlevselleştirilmeye başlandığına şahit oluruz. Üstelik
bu metinde, öncekinin aksine temel hareket noktasının bu sefer “medeniyet” kavramı
olduğunu görürüz. Bunda ana etken ise, Avrupalı toplumların Avrupa-dışı toplumlarla
ilişkisinden ve özelde Afrika’daki kolonizasyon hareketlerinden hareketle üçlü bir
gelişmişlik tablosu çizilmesidir. Buna göre modern Avrupa medeniyeti en ileri
gelişmişliğe sahiptir, bunu ikinci sırada İslam medeniyeti takip eder, üçüncü sırada
ise Afrikalı zencilerinki bulunur: “Şunda şüphe yoktur ki, İslam medeniyeti
zencilerinkinden üstün, bizimkinden ise düşüktür” (s. 205). Burada Becker sanki
Afrikalı zencilere de bir medeniyet atfediyor gibi görünür, ama esasında metnin
bütününe bakıldığında Afrikalı halkları medeniyet kavramı altında değerlendirdiğini
görmeyiz. En fazla, bazı bölgelerin (Tunus ve Cezayir gibi) İslam medeniyet dairesi
içinde olduğuna işaret eder (s. 189) ki bu durum da onların diğer putperest Afrika
halklarından üstün olmasını sağlamaktadır. Bunun haricinde Becker eğer medeniyeti
6 Türkçeleştirirken “Doğu” kelimesini kullansak da şüphesiz “Orient”, genel değil özel olarak tanımlanmış bir
Doğu’dur. Örneğin, Almanya’nın doğusu ile (ki burada artık “Orient” değil “Osten” kelimesi kullanılmalı-
dır) “Orient” arasında bir fark vardır. Bu farka makalenin “Alman toplum düşüncesinde kültür-medeniyet
karşıtlığı” bölümünde ayrıca değinilecektir.
7 Bu makale 1906 yılının ilk aylarında gerçekleştirilen Algeciras Konferansı sonrasında, Doğu toprakları üze-
rinde Fransa, İngiltere ve Rusya karşısında Almanya’nın takip etmesi gereken strateji üzerine yazılmıştır.
Becker, Almanya’nın Doğu’nun gelişimine sadece madden değil kültürel yönden de (eğitim aracılığıyla)
katkı sağlaması gerektiğini belirtir.
9
tek başına kullanıyorsa bununla muhakkak Avrupa medeniyetini kastetmektedir (ör.

bkz. s. 189), fakat eğer İslam medeniyetinden de söz edecekse bu sefer İslam ve Avrupa
medeniyetini ayrı ayrı dile getirmektedir (ör. bk. s. 195). Bütün bunlar söz konusu
üçlü gelişmişlik aşamasının bir yansıması olarak karşımıza çıkar. Medeniyet kavramı
her seferinde üst kademedekinin alt kademedekini yükseltme işlevine bir atıf içerir
aslında. Bu, İslam medeniyetinin Afrikalı halklar karşısındaki durumu için de asıl
konumuz olan Avrupa medeniyetinin (hem İslam toplumları hem de Afrikalı “daha
düşük” halklar karşısındaki) kolonizasyon faaliyetleri çerçevesinde de böyledir.
Bu noktada Becker’in aslında daha metnin başında medeniyetin alametifarikasını bize

net olarak verdiğini görürüz: Buna göre medeni halklar “diğer halklarla olan ilişkisini ırk
ya da dinden kaynaklanan içgüdüsel eğilimler yerine olgular ve bunların kalıcı çıkarlarına
göre düzenlerler” (s. 187). Hemen bu cümlenin öncesinde de bu durumun zaten bir toplumun
[Gesellschaft] üyesi olmanın kriteri olduğuna işaret eder. Kısaca burada anlık içgüdü
karşısında, olguların tetkik edilerek rasyonalite temelinde uzun vadeli çıkarlar çerçevesinde
hareket edilebilmesi medeniyetin işareti olarak kabul edilmektedir. Zaten [Avrupalı] medeni
toplumlarda bu özellik en net olarak devlet aklında [devlet çıkarı, hikmet-i hükümet, Alm.
Staatsraison] (s. 199) kendisini göstermektedir. Becker de metin boyunca esasında Avrupalı
seküler devlet aklının Afrika’da nasıl hareket etmesi gerektiği üzerinde durur ve bu çıkarlar
yeri geldiğinde İslam’ın etki alanının desteklenmesini de içerir, yani Hıristiyanlığın çıkarları
ile birebir örtüşmez. “Şunu unutmayalım ki bizim medeniyetimizin gelişimi de ancak
sekülerleşme [Entkirchlichung] ile mümkün olmuştur” (s. 205).
Becker’e göre içgüdünün ırk ve dinden kaynaklandığını bir önceki paragrafta

belirtmiştik. Esasında Avrupa halkları da ırk ve dine sahiptir: bu halklar beyaz ırka
mensuptur (s. 189) ve Hıristiyandır, fakat bu halklar bu iki unsuru aşarak rasyonalitenin
beslediği çıkarlar doğrultusunda hareket eder. İslam halkları, belirli bir ırk atfı olmadan
İslam dininin ürettiği bir medeniyete sahiptir ama bu medeniyetin motor gücü tam
olarak belirgin değildir. Yalnızca şu söylenebilir ki, İslam ile Batı arasında açıkça
sekülerleşmeye bağlı bir eğitim [Bildung] farkı söz konusudur (s. 205). Afrikalı halklar
ise “inkâr edilemez şekilde düşük siyah ırka” mensuptur (s. 188). İslam’ın etkisi
altındaki bölgelerde bunlar ırksal özelliklerini aşarak disipline olurlar, bir maneviyat
kazanırlar ve iyi davranışlar edinirler, kısaca insan kılınırlar (s. 201), eğer durum bu
değil ise kendi ırklarının ürettiği bir zihniyete (s. 205) ve putperestliğe bağlı olarak
medeniyet dışı bir halde kalırlar.8
Bu metinde kültür kavramı üzerinde ayrıntılı olarak durulduğunu görmeyiz. Kültür

kavramı nadiren, farklı toplumların seviyelerini karşılaştırırken kullanılır ama bunun
8 Burada ek bir bilgi olarak Becker’in Hindistan’daki Hinduları da Müslümanlara denk ve onlara rakip ola-
bilecek bir seviyede gördüğünü söylemek gerekir. Bu da, Hindistan’ı kolonileştiren İngilizlere bir avantaj
sağlamaktadır. Oysa putperest Afrikalı İslam’ın etkisi altındaki Afrikalı karşısında bu rolü oynayamaz. O
yüzden Becker, özellikle putperest Afrikalıların Hıristiyanlaştırılmasının Müslümanlara rakip bir güç yara-
tılmasına yol açarak Avrupalı devletlerin işinin kolaylaşmasını sağlayacağını (“Devlet aklı bunu talep eder:
böl ve yönet [divide et impera]”) belirtir (Becker, 1932, s. 205).
10
tam anlamıyla medeniyet ile örtüştüğüne dair bir izlenim almayız. Bu metin Avrupalı
devletlerin Afrika’yı kolonileştirme çabalarını merkezine aldığı için, bu halkların
zihniyetini dönüştürerek onları eğitim yoluyla ileri taşıma hedefine hizmet edebilecek
medeniyet kavramı etrafında inşa edilmiştir. Söz konusu kavramın ardında bir
evrensellik iddiası da açıkça görünmektedir. Medeniyet Avrupa’da Alman ya da Fransız
halklarına ait değildir, onların bütününün ortak malıdır. Bu çerçevede Becker Alman
ve Fransız toplumları arasında bir rekabet de tasvir etmez. Oysa özellikle de Fransızların
yanlış kolonileştirme stratejilerinin sonraki metinlerde Becker tarafından güçlü bir
biçimde eleştirildiğini göreceğiz.9
1916 tarihli “Türkiye’nin Eğitim Meselesi” [Das türkische Bildungsproblem]

makalesinde ise (Becker, 1997, s. 122–145)10 bu sefer medeniyet yerine kültür kavramı
ağırlık kazanmıştır. Burada bir önceki metinle iki önemli fark söz konusudur: Öncelikle
Avrupa halklarının ve özelde Almanların muhatabı önceki metinde medeniyet dışı ya
da farklı medeniyetlerin etkisi altındaki (yani kendi medeniyetlerini geliştirememiş)
Afrikalı halklar değil, yine önceki metinde etkili bir medeniyet olarak tasvir edilen
İslam medeniyetinin önemli bir parçası olan Türkiye’dir.11 İkinci önemli husus ise,
Avrupalı halkların ve özelde Fransa ile Almanya’nın Doğu halklarına ve özelde
Türkiye’ye dönük farklılaşan stratejileridir. Bu ikinci noktadan başlarsak: Becker’in
1910’da Fransız Koloni Birliği’nde yaptığı konuşmada Almanya ve Fransa’yı ortak
bir cephenin, yani Avrupa medeniyetinin parçası olarak gördüğü, aralarındaki rekabeti
çok fazla öne çıkarmadığı dikkat çeker. Bu çerçevede yine Fransa’nın zamanla değişen
koloni stratejileri bir eleştiri konusu olmaktan ziyade doğal bir akış olarak görülür.
Fransa’nın baştaki asimilasyon siyaseti (Alm. Ausbeutungspolitik, Fr. assimilation)
daha sonradan düşük karakterli siyah ırkın “eğitilmesine” dayanan bir barışçıl iş
birliğine (Alm. friedlicher Gesellung, Fr. association) dönüşmüştür. Fakat Fransızların
en başta bu şekilde hareket etmeleri kaçınılmazdır ve Almanların da bu dönüşümden
öğrenecekleri vardır (Becker, 1932, s. 188-189). 1916 tarihli metinde ise Becker’in
Fransızların Türkiye’ye dönük Katolikliği ve Fransız dilini aktarmaya dayanan “kültür
ve dil propagandasını” Fransızların lehine ama açık bir şekilde Türkiye’ye zarar verici
olarak nitelediğini görürüz. Fransızların kültür propagandası yüzeysel ve biçimcidir,
bu haliyle de durgunlaşmış ve yine biçimci karakter gösteren İslam medeniyetinin
mensubu olan Türkler tarafından da kabul görmüştür. Fransızlar (İngilizler ve Ruslar
da) daima kendi milli politikalarını (çıkarlarını) işletme peşinde koşmuştur. Oysa
9 Şüphesiz bu metnin aslının 22 Ocak 1922’de Paris’te Fransız Koloni Birliği’nde [Union coloniale française]
Fransızca sunulan bir konuşmaya dayandığını ayrıca belirtmemiz gerekiyor (Becker, 1932, s. 187). Henüz
Birinci Dünya Savaşı başlamamış ve Fransız ve Almanlar iki cephede karşı karşıya gelmemiştir.
10 Bu metnin Osmanlı-Alman eğitim ilişkileri merkezli kısa bir özeti için bkz. Gencer, 2003, s. 112–113.
11 Söz konusu dönemde Osmanlı Devleti’ni konu alan yabancı dildeki literatür ele alınırken sıklıkla hatırla-
tıldığı üzere burada Türkiye’den kasıt Osmanlı Devleti’dir. Fakat, metinde Osmanlı Devleti içinde hâkim
millet konumundaki Türkler milletleşme ve gayrimüslimlerden ayrışma çabaları ile özellikle vurgulandığı
için bu makalede Türkiye ifadesi korunmuştur.
11
Almanların kültür politikası, sadece kendi milli politikalarını dayanmaz, objektiftir.

Almanlar sadece Türkiye üzerindeki kendi çıkarlarını değil aynı zamanda güçlü bir
Türkiye’nin de ortaya çıkmasını istediklerinden, biçimci bir şekilde Batılı eğitimi
Türkiye’ye aşılamaya çalışmayacak, Türklerle el ele vererek onların aşağıdan yukarıya
milli bir eğitim sistemi kurmalarına rehberlik edecektir (Becker, 1997, s. 133–138).
Bu noktada Becker’in Türkiye’yi nasıl bir dairenin içinde resmettiğini tam olarak
anlamak gerekiyor. Becker’e göre (s. 125–129) Türkiye henüz bir milli devlet
olamamıştır, bir milliyetler devletidir ama çoklu yapı içinde bir halk, yani Müslüman
Türkler yönetici pozisyondadır. Malumun ilamı olarak nitelenebilecek bu bilgiyi
Becker’den aktarmamızın sebebi, Becker’in burada millileşme çabası içindeki bir
siyasi yapılanmayı merkeze alarak tartışmayı yürüttüğüne işaret etmek içindir. İkinci
olarak, şüphesiz Türkiye’deki kültür ve eğitim ideali İslam tarafından şekillendirilmiştir.
Yani millileşme çabası içindeki siyasi yapılanma milli bir kültür ve eğitim anlayışına
henüz ulaşmamıştır. Burada İslam ise bir din olmaktan ziyade medeniyet olarak
karşımıza çıkar. Becker 1910 tarihli konuşmasında İslam’ın din, medeniyet ve siyasi
teori olarak tebarüz eden görünümlerini birbirinden ayırırken (Becker, 1932, s. 206)
bunları içeriklendirmemişti. Bu konuşmada içeriklendirmeye gitmemesinin sebebi,
Afrika toplumları üzerindeki iki rakip medeniyeti, yani Avrupa ve İslam medeniyetini
ele alırken bu toplumların Avrupa ya da İslam medeniyetinden etkilenmeleri halinde
Avrupalı devletlerin çıkarlarının ne yönde şekilleneceğine odaklanmasıydı. Yani İslam
medeniyeti içindeki bir hareketlenme söz konusu değildi. Şimdi ise İslam medeniyeti
içinde iken Avrupa medeniyetinden etkilenerek yeni bir yol alması umulan bir topluma
odaklanıldığından, bu sefer yalnızca yekpare bir İslam medeniyeti adlandırmasının
buradaki iç çelişkileri açıklamaya yetmediği görülmektedir. Bu sebeple de İslam
medeniyetini onu durgunluğa iten dinamikleri açıklayacak şekilde içeriden tasvir etme
çabasına girmiştir.
Asıl konumuz olan kültür ve medeniyet kavramlarının işlevselleştirilmesine dönecek

olursak şu sonuca ulaşabiliriz: Becker’in bu metinde karşılaştığı meseleler Afrika’daki
kolonileşme faaliyetlerine kıyasla daha katmanlıdır. Afrika’da iptidai olarak görülen
farklı halkların İslam ya da Avrupa medeniyet dairesine girmesinin Avrupalı devletlerin
çıkarlarına etkileri ayrıntılı ele alınırken, burada zaten güçlü bir medeniyet içinde yer
alan bir toplumun nasıl Avrupalı devletlere denk bir aşamaya taşınabileceği
tartışılmaktadır.12 Bu noktada da bir yandan siyasi mesele (Türkiye’nin çoklu yapısından
kaynaklanan iç çelişkileri ve hakim millet eli ile milletleşme ya da milli devlete evrilme
çabası), diğer taraftan ise eğitim meselesi (zaten halihazırda köklü bir medeniyet içinde
yer alan toplumun Avrupa eli ile nasıl modernleştirilebileceği) ele alınmaktadır. Bu
sebeple de Becker, 1910 tarihli konuşmada medeniyet kavramı üzerinde dururken,
12 Almanya ile Türkiye’nin Birinci Dünya Savaşı’nda aynı ittifak içinde yer almaları da Almanya’ya denk bir
Türkiye hedefi ele alınırken akılda tutulmalıdır.
12
zira buradaki temel mesele iptidai halkların önündeki mukadder bir sorun olarak İslam
ya da Avrupa eli ile medenileştirilmeleridir; 1916 tarihli metinde bu sefer kültür kavramı
üzerinde durur, zira bu metindeki temel mesele bir toplumun medenileşmesi değil,
hem kendisini içinde bulunduğu köklü ama durgunlaşmış medeniyetten ayrıştırması
hem de Avrupa rehberliği ile yükseltmesidir. Üstelik İslam medeniyetinden ayrışmada
temel hedef Avrupa medeniyetinin bir parçası olmak da değildir, kendi dinamikleri
üzerinde yine kendi eli ama Avrupa’nın rehberliği ile yükselmesidir. Bu çerçevede
metin gözden geçirildiğinde, metinde çok az geçen medeniyet kavramının ya bütün
olarak Avrupa’ya (bk. s. 125, 126, 134) ya da İslam’a (bk. s. 131, 134) atıfla kullanıldığı
görülür. Avrupalı devletlerin Türkiye üzerindeki etkisi ya da Türkiye’nin eğitim yoluyla
kendisini yükseltmesi söz konusu olduğunda ise metnin bütün yüzeyine yayılmış bir
halde atıf yapılan temel kavramın kültür olduğu görülür. Türkiye’nin bir kültür devleti
yolunda olması (s. 124), Fransa’nın kültür propagandası (s. 132), Avrupa’nın kültür
etkisi (s. 134), Türkiye’nin kültürel gelişimi (s. 136), Alman kültür aktarıcıları (s. 137),
Türkiye’nin kültürel olarak güçlendirilmesi bahis konusu edilir.
Bu bölümde son olarak kısaca 1919 tarihli “Almanya’nın Kültür Politikası Ödevleri”
[Die kulturpolitische Aufgaben des Reiches] bakalım (Becker, 1997, s. 224–263). Bu
metin hemen Dünya Savaşının ertesinde, Alman İmparatorluğunun yıkılıp Weimar
Cumhuriyetinin inşa edilmeye çalışıldığı bir dönemde yazılmıştır ve bu dönemdeki
benzeri örneklerinde olduğu üzere esasında bir yıkım yaşamış toplumu yeniden
toparlama ve ayağa kaldırma ana hedefler arasındadır. Dolayısı ile önceki metinlerin
aksine burada Almanya’nın Avrupa dışı toplumlara yönelik bir stratejisi söz konusu
edilmemektedir. Alman toplumunun kendi iç dinamiklerine dair bir bakış söz konusudur.
Becker buradan hareketle bu metinde tamamen “kültür” kavramını işlevselleştirmiştir.
Ona göre kültür politikası “tinsel [geistig] değerlerin içeriyi istihkam etmek ve dışarıda
diğer halklardan ayrışmak adına bilinçli olarak halkın ya da devletin hizmetine
verilmesi” olarak tarif edilir (Becker, 1997, s. 225). Yine Becker’e göre kültür bir
halkın karakterinden doğar, biz de başka halklar karşısında kendi karakterimizi tıpkı
Fichte ya da Humboldt gibi derinlemesine kavramalıyız diye ekler (s. 257). Bu noktada
ilginç bir husus Becker’in Almanya’nın dünya üzerindeki güç mücadelesine dair
düşünceleridir. 1916’da Almanya’yı Kayzer Wilhelm ile özdeşleştirerek, Wilhelm’in
yayılma politikasının sunduğu ufuklara değinen Becker, 1919’da bütün bu hedeflerin
başarısızlığa uğradığından bahisle “Alman halkı, Almanya’nın dünya üzerinde güç
kazanmasından daha önemlidir” diyecek ve “Saf maddi ya da güç politikasına dayanan
değerleri güçlendirmek şu anda sadece saçma değil aynı zamanda Almanlığa bir
ihanettir, çünkü Alman ruhu tehlike altındadır,” diye ekleyecektir (s. 260). Becker’in
tamamen kültür kavramına büyük bir vurgu ile dönmesinin ardında, bu içe dönüşün
etkisinin önemli olduğu anlaşılmaktadır.
13
Alman Toplum Düşüncesinde Kültür-Medeniyet Karşıtlığı

Önceki bölümde Almanya’nın 20. yüzyılın başında içinde bulunduğu çeşitli
toplumlararası konumlar çerçevesinde Becker’in kültür ve medeniyet kavramlarını
farklı bağlamlarda nasıl işlevselleştirdiğini anlamaya çalıştık. Bu farklı metinlerde
kavramların kullanılmasının haricinde, Becker’in orijinali 1918 yılında yayımlanan
“İslam medeniyetinin kökeni ve doğası” [Ursprung und Wesen der islamischen
Zivilisation] başlıklı metninde bu iki kavrama kısa ama açık bir tanım ortaya koyduğunu
da görürüz. Buna göre kültür, “milli [völkisch]13 bir karaktere ve yerel bir toprak
kokusuna sahipken, medeniyet ise kültür ürünlerinin bir toplamı olup, ihraç ya da ithal
edilebilirdir” (Becker, 1997, s. 171). Becker’in burada medeniyetin şehirli kökenlerine
de ayrıca vurgu yaptığını belirtmemiz gerekiyor. Üstelik Avrupa ve İslam medeniyetleri
karşılaştırıldığında bu ikisinin de ortak bir köken olarak Helenlikten neşet bulduğu
üzerinde durmakta, fakat İslam ve Avrupa toplumlarındaki farklı “kültür elementlerinin”
bu iki medeniyetin birbirinden ayrışmasına da yol açtığını eklemektedir. Bu çerçeveden
bakıldığında Becker’de kültür ve medeniyet aşamalı olarak birbirlerini tamamlayan
iki süreç olarak değerlendirilebilir.
Fakat 18. yüzyıl sonundan itibaren Alman toplum düşüncesi geleneğine bakıldığında
kültür ve medeniyetin bu örtüşmeye aykırı şekilde gittikçe birbirine tezat teşkil edecek
şekilde işlevselleştirilen iki kavrama dönüştüğüne de ayrıca şahitlik ederiz. Bunun bir
örneğini Thomas Mann’ın Birinci Dünya Savaşı yıllarında yazmaya başlayıp ilk olarak
1918 yılında yayımladığı kitabı “Bir Gayrisiyasinin Gözlemleri” [Betrachtungen eines
Unpolitischen] kitabında buluruz: “Tin [Geist] ile siyaset arasındaki fark kültür ve
medeniyet, ruh [Seele] ve toplum, özgürlük ve oy hakkı, sanat ve edebiyat arasındaki
farkı ihtiva eder: ve Almanlık kültürdür, ruhtur, özgürlüktür, sanattır ve medeniyet,
toplum, oy hakkı, edebiyat değildir” (Mann, 1974, s. 31). Mann burada kültürü
Almanlık ile özdeşleştirir, medeniyetin temsilcisi olarak ise herkesten önce Almanların
18. yüzyıldan bu yana olduğu kadar Birinci Dünya Savaşında da muarızı konumundaki
Fransızlar öne çıkar. Burada Mann’ın bu karşıtlığı nasıl temellendirdiğine girmeyeceğiz,
fakat kısaca şuna hızlıca tekrar işaret edebiliriz: Becker’in kültür ve medeniyeti
birbirinin tamamlayıcısı sunmasının aksine burada birbirini dışlayan (çatışan) bir
kavram çifti ile karşılaşırız.
Kültür ve medeniyetin birbirine karşıt olarak nasıl işlevselleştirildiğini daha iyi

anlayabilmek için bu karşıtlığın 18. yüzyıl sonundan 20. yüzyıl başına nasıl geliştiğine
kısaca bakmakta yarar var. Esasında, söz konusu dönem aynı ya da benzer mefhumlara
13 “Völkisch” kavramı kökeni itibariyle halk (Alm. Volk) kelimesinden gelmekle beraber, 19. yüzyıldan Nazi
rejiminin sonuna kadar politik kullanımına bağlı olarak etnik ya da ırkî özelliklere atıfla geniş bir yelpaze
içinde anlam kazanmıştır. Kelime esasında ilk olarak 1875 yılında Hermann von Pfister tarafından dilde saf-
laşma gayesi ile Latince “national” kelimesine alternatif olarak önerilmiştir. Kelimenin önerilmesi ve farklı
politik anlamlarla yüklenmesinin genel olarak Almanların kimlik arayışının bir yansıması olduğu rahatlıkla
düşünülebilir. Burada Becker’in özel bir politik referansa sahip olmadığı düşünülerek kavram “milli” olarak
karşılanmıştır. (Kavramın kullanımına dair detaylı bir araştırma için bk. Hartung, 1996).
14
dair yakın anlamlı birçok kavramın ortaya çıktığı bir dönemdir. Alman zihin dünyasını
şekillendiren birçok kavramın ilk inşa dönemi olan 1750-1850 arasının Koselleck
tarafından “geçit dönemi” olarak adlandırıldığını makalenin henüz başında dile
getirmiştik. Kavramların ilk çıkış döneminde anlam sınırları da henüz tam olarak netlik
kazanmamıştır. Bu sebeple Almanca’daki Aufklärung, Kultur, Bildung, Geist, Zivilisation
(ya da Zivilisierung) birçok zaman birbirlerini destekleyecek ya da birbirlerinin yerine
geçecek şekilde kullanılmıştır.14 Özellikle 1870’lere kadar Alman toplum düşüncesinde
söz konusu kavramların içeriklendirilmesinin ya da bizzat tercih edilen kavramların
kişiden kişiye değişiklik gösterdiği gözlemlenebilir. Bu çerçevede esasında bütün bir
düşünce havzası üzerinde etkin olan bir kültür ya da medeniyet kavramından söz etmek
yerine, Kant’ın, Herder’in, Fichte’nin kullandığı anlamda kültür kavramlarından söz
etmek çoğu zaman daha yerinde gözükmektedir. Öte yandan şüphesiz kavramların ortaya
çıkışı yapısal süreçlerin de yansımasıdır. Bireylerin içeriklendirmesi ve kavram tercihleri
farklılaşsa da, bunların somut yapısal süreçlere verilen cevaplar olduğu ve aynı akım
içinde yer aldıkları da açıktır. Nesnel ve öznel olarak görülebilecek bu iki kutup arasında
kavramların nasıl şekillendiğinin değerlendirilmesi gerekir.
Kültür ve medeniyet karşıtlığının nasıl oluştuğu sorusuna dönecek olursak, bu

karşıtlığın büyük ölçüde 1880-1914 yılları arasında inşa edildiğini görürüz (Pflaum,
1967, s. 313). Şüphesiz bu iki kelime Alman toplum düşüncesi içinde belirttiğimiz
üzere 18. yüzyıl sonu itibariyle kullanılmaya başlamıştır. Bu yüzyılda Aydınlanma’nın
ve Fransız entelektüel havzasının Alman entelektüeller üzerindeki etkisi (bu anlamda
Fransızlarla rekabet), daha sonradan Alman topraklarının 19. yüzyıl başında Napolyon
işgali altında kalması ve bu işgalin bıraktığı izler söz konusu kavramların inşasında
etkin görünmektedir. Bu dönemde özellikle kültür ve medeniyet kavramlarının anlam
alanı çok daha geniş görünmekte ve özellikle daha önce de belirtildiği üzere Bildung
gibi farklı kavramlarla da kesişmektedir. Pflaum, 1850’lere kadar birçok farklı kavramın
yakın anlamlı olarak kullanıldığını fakat bunlar içinden Kultur ve Zivilisation’un ayakta
kaldığını belirtmektedir (Pflaum, 1967, s. 298) Geuss’a göre ise Almanca’da kültürün
üç farklı yansıması Kultur, Bildung ve Geist şeklinde olmuştur, Hegel’in vurguladığı
anlamda Geist 1870’lere kadar Kultur’u bastırarak belirgin bir kültür anlayışının ortaya
14 Bu kavramların Türkçeye tercümesi üzerinde de ayrıca durmak gerekiyor. Aufklärung’un Aydınlanma ve

Zivilisation’un medeniyet (uygarlık) olarak tercümesinde bir ittifak söz konusu iken Kultur bilindiği üzere
Ziya Gökalp tarafından ekin ya da hars gibi kelimelerle karşılanmış bugün ise kültür üzerinde yine bir mu-
tabakat oluşmuş görünmektedir. Bildung ve Geist gibi kavramlar ise daha netamelidir. Bildung’un Alman
toplum düşüncesi içinde de çok geniş bir anlam havzasına sahip oluşu, bu kavramın Türkçeye tek bir kelime
ile tercüme edilmesini zorlaştırmaktadır. (Aynı problemin İngilizcede de olduğu net olarak görünmektedir.
Bkz. Koselleck, 2009, s. 113–114). Geist yine tin ya da ruh gibi farklı karşılıklar bulabilse de örneğin bu
kelimeyi Max Weber’in Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu [Die Protestantische Ethik und der Geist
des Kapitalismus] kitabından ödünç alan Sabri Ülgener’in kavramı “zihniyet” olarak karşıladığı da görül-
mektedir. Dolayısı ile tercüme kavramlar ele alınırken de, bu sefer tercümenin yapıldığı dil havzası dikkate
alınarak, yine bir “kavramlar tarihi” perspektifinin devreye sokulmasının kaçınılmaz olduğu görülmektedir.
Kavramlar tarihi için bkz. (Koselleck, 2009). Tercüme ve kavramlar tarihi ilişkisi üzerine bir tartışma için
bkz. (Plotnikov, 2017).
15
çıkmasını engellemiştir (Geuss, 1996, s. 158). Bu noktada şu iki hususu da belirtmek

gerekir: Kültür kavramı ilk ortaya çıkış döneminde bir yandan bireye diğer yandan
halka ait bir gelişim sürecine atıfla iki uçlu bir şekilde kullanılmıştır ve hatta birçok
yazarda bireye yönelik atıf daha öndedir. Bireye yönelik vurgu çoğaldıkça kavramın
Bildung ile daha fazla iç içe girdiği de düşünülebilir. Diğer taraftan bu ilk dönemde
ve esasında 1880’lere kadar kültür ile medeniyet arasında istikrarlı bir karşıtlık inşa
edilmemiştir. Kant’ın kültür ile medenileşme (Zivilisierung) arasında kurduğu karşıtlık
haricinde 19. yüzyılın önemli bir kısmında bu iki kavram ya örtüşen ya da eşanlamlı
olacak şekilde kullanılmaya devam etmiştir (Pflaum, 1967, s. 298).
Peki 19. yüzyılın ilk yarısındaki bu anlam çoğulluğunun 1880’lerden sonra belirli bir
yöne doğru evrilmeye başlamasını nasıl yorumlamak gerekir? Bu noktada birbiriyle sıkı
bağlantıları olmakla beraber iç ve dış etkenler olmak üzere iki farklı süreç üzerinde
durulmalı. 19. yüzyılın ikinci yarısında daha Almanya 1871 yılında siyasi birliğini
sağlamadan önce bile Alman toprakları üzerinde ciddi bir şehirleşme ve endüstrileşme
süreci kendisini göstermiştir. Bu süreç şüphesiz ki yüzyılın sonuna doğru çok ciddi
şekilde artmıştır. Bu çerçevede 19. yüzyılda Alman entelektüellerinin temel iki meselesinin
kırdan şehre göçerek işçi sınıfını oluşturan insanların yaşadığı hayat şartlarına bağlı
problemlere işaret eden sosyal mesele (soziale Frage) ile bir Alman kimliği oluşturmanın
sancılarına denk gelen milli mesele (nationale Frage) olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
Bu iki temel mesele Alman entelektüellerin gündeminden 20. yüzyılın başında dahi
çıkmamasına rağmen15, özellikle 1880’lerden sonra bunlara bizim modernlik meselesi
olarak adlandırabileceğimiz üçüncü bir meselenin dahil olduğunu görürüz. Modernlik
olgusu toplumun dönüşmesi (şehirleşme, sanayileşme gibi) ve ilerleme (teknolojik
yenilikler gibi) birçok farklı uca sahip olmakla beraber, bu dönüşüm ve ilerleme süreçleri
kendi içinde çelişkiler barındırmakta ve nihayetinde bir kültür krizi (Kulturkrise) olarak
karşımıza çıkmaktadır.16 Söz konusu yıllardaki modernlik ya da kültür krizi şüphesiz
Almanya’ya özgü değildir. Hatta bu kriz kendisini Almanya’dan ziyade öncelikle
Avusturya ve Fransa’da göstermiştir ve bu durum fin de siècle (yüzyılın sonu) başlıklı
bir literatürün de oluşmasını sağlamıştır. Fakat Marchand ve Lindenfeld’in belirttiği
üzere (Marchand & Lindenfeld, 2004, s. 1–3) şehirleşme, siyasi radikalleşme, yozlaşma
histerisi, milliyetçiliğin yükselişi, sanatta ve edebiyatta modernizm akımı anabaşlıkları
ile işaret edilen bu dönemin söz konusu özelliklerini kendine has biçimleri ile Almanya’da
15 Burada “20. yüzyılın başında dahi” ibaresini kullanmamamızın sebebi şudur: Siyasi açıdan 1871 yılında
Almanya’da Avusturya’yı dışarıda bırakan “küçük Almanya” formülüyle dahi olsa bir siyasi birlik sağlan-
mış ve birlik meselesi (Einheitsfrage) çözümlenmişse de bu Alman kimliğine dair soru işaretlerini ortadan
kaldırmamış ve belki de bu soruların daha fazla gündeme getirilmesine yol açmıştır. Diğer taraftan 1880’ler-
de Bismarck’ın getirdiği sosyal politikalar 1860’lardan itibaren ortaya çıkan sosyal mesele tartışmalarına
devletin çözüm yolunda bir müdahalesi olarak görülebilip özellikle çalışma hayatına dair belirli güvencele-
rin hayata geçirilmesini sağlasa da, sosyal mesele yeni görünümleri ile gündem olmaya devam etmiştir.
16 Almanya’da 1890’lardan 1933 yılındaki Nazi iktidarına kadar tartışılmaya devam eden ve Weimar Cum-
huriyeti yıllarında zirvesine ulaşan kültür krizi, esasında yozlaşma ve fırsat, “iyimserlik ve kötümserlik”
anlamlarını aynı anda/birlikte ihtiva eden “modern bir kriz bilinci”ne de işaret etmektedir (Drehsen & Sparn,
1996, s. 12).
16
da gözlemlemek mümkündür.17 Özellikle Almanya’da eskiden yeniye doğru geçiş süreci

içinde ortaya çıkan kriz durumu kendisini sosyal bilimler içinde en bariz biçimde
Tönnies’in cemaat-cemiyet (Gemeinschaft-Gesellschaft) ayrımında göstermiştir.18 Fakat
Almanya’yı yüzyıl sonundaki bu kültür krizi sürecinde farklı kılan bir özellik, krizin
milli kimlik ile yakından ilgili olmasıdır. “Siyasi birliğini çok geç bir tarihte gerçekleştiren
Almanya’da […] birleşmiş bir tarz ya da anlam eksikliği çoğu Alman için fazlasıyla
rahatsızlık vermektedir” (Marchand & Lindenfeld, 2004, s. 5). “[G]erçek Alman ruhunu
[Geist] tanımlama hakkı[nı ele geçirmek] için şiddetli bir rekabet” söz konusudur
(Marchand & Lindenfeld, 2004, s. 4). 1871’deki siyasi birlik, Alman birliğinin kabuğunu
oluştururken bu sefer içeride birlik tesis etmek için uğraş verilmektedir. Bu da milli
kimlik meselesini gündeme getirmektedir.19 “Teknik-endüstriyel Zivilisation karşısında
insancıl Kultur” vurgusu burada devreye girmektedir (Thomas Nipperday’a referansla
Drehsen & Sparn, 1996, s. 15–16). Bu durumu Almanların geç-modernleşme ya da geç-
endüstrileşme tecrübeleri ile beraber okumak gerekmektedir. Teknik-endüstriyel
ilerlemenin bu en canlı döneminde, Almanlar “tekniğe (medeniyet) kavuştuk ama kültürü
kaybediyoruz” duygusu ile hareket etmeye meyletmektedirler. Bu da gittikçe İngiltere
ve özellikle de Fransa’nın medeniyet, Almanya’nın ise kültür ülkesi olarak belirdiği bir
ayrımı beslemiştir.
Kültür ile medeniyet arasındaki karşıtlık milli ve modernlik meselesi ile yakından
ilgili görünmektedir. Teknik ilerlemenin olumsuz etkilerinin Alman kültür anlayışı ile
17 Marchand ve Lindenfeld bu dönemde Avusturya ve Fransa’nın siyasi nüfuz alanı olarak düşüşe geçen ve
yükseliş halindeki Almanya’nın baskısı ile karşı karşıya kalan iki ülke olduğuna da ayrıca dikkat çekmek-
tedir. Fransa ve Avusturya’daki fin de siècle krizi bir anlamda siyasi düşüş ile kültürel yükseliş arasındaki
çelişkiden beslenmiştir (Marchand & Lindenfeld, 2004, s. 1).
18 Modernlik ya da kültür krizi karşısında geliştirilen tepki, Batı Avrupa toplumlarına paralel olarak bütün bir
Alman entelektüel sahasını yeniden şekillendirmiş görünmektedir. Alman entelektüelleri yalnızca içerik ola-
rak değil yeni bir metot arayışı ile de bu krize tepki göstermiştir. Söz konusu dönemde Alman entelektüelle-
rinin toplumsal konumları ile bağlantılı olarak geliştirdikleri tepkiler üzerine bkz. (Hughes, 1985), özellikle
VI. ve VIII. bölümler ve (Ringer, 1990). Söz konusu dönemde sosyal bilimlerin kriz algılayışı çerçevesinde
yeniden şekillenişine dair bir metin için bkz. (Achem, 1996).
19 Milli kimlik ile kültür arasındaki ilişkiyi birbiriyle ilintili olarak da görülebilecek iki farklı örnekte daha
izlemek mümkündür. Bunların ilki Şansölye Bismarck’ın Katolik Kilisesi karşısında 1872-1878 yılları
arasında yürüttüğü kültür savaşı, yani Kulturkampf’tır. Kulturkampf devlet ile Katolik Kilisesi arasında
özellikle eğitim alanı üzerindeki bir güç savaşı ve/ya da Katolik Güney karşısında Protestan Kuzey’in öne
çıkarılmasının yanında kuzeydoğu Almanya’nın hızlıca Polonyalılaşması karşısında (bu anlamda Alman
milli kimliğinin korunması) bir tedbir olarak düşünülmüş da görünmektedir (Kulturkampf’ın bu yönünü
öne çıkaran bir makale için bkz. Blanke, 1983). Diğer taraftan Max Weber 1895 yılında Freiburg’da yaptığı
meşhur konuşmasında yine doğu Almanya’nın Polonyalılaşması tehlikesine işaret etmiştir. Şüphesiz Weber
burada saf milliyetçi ve hatta ırkçı bir pozisyon alarak konuşmamıştır. Onun millilik vurgusu, iktisadi politi-
kalarla bağlantılı olarak devletin milli bir güç olarak varlık gösterebilmesi ile yakından ilgilidir. Öte taraftan
Weber’in yükselen burjuvazi ile arazileri üzerinde ucuz emek olarak Polonyalı köylülere muhtaç olan doğu
Almanya’daki soylular arasındaki sınıfsal gerilime de işaret ettiğini ayrıca anmak gerekiyor. Fakat nihai
kertede Mommsen’in vurgusu ile “Weber’in milli güç teorisi […] hakiki bir kültürel ideale yaslanmaktadır”
(Mommsen, 1984, s. 65). Bu noktada Weber’in Protestan Etik tezine söz konusu kültürel ideal çerçevesinde
yeniden bakmakta da fayda vardır. Son olarak şunu belirtmek gerekir ki, bu dipnotta belirttiğimiz iki durum
bizim kültür kavramı etrafında yaptığımız tartışmanın merkezinde yer almasa ve bu iki örnekte kültürün
içeriği muğlak olarak karşımızda dursa da, yine de dönem içinde millilik ile kültür arasındaki ilişkinin çok
boyutluluğunu göstermeleri açısından akılda tutulmayı hak etmektedirler.
17
örtüşmediği 1880-1914 yılları arasında artık bir kabul haline gelmiştir. 1914 yılında
başlayan Birinci Dünya Savaşı ise bu karşıtlığı nihai bir evreye taşımıştır (Pflaum,
1967, s. 313), zira medeniyetin temsilcileri İngiltere ve Fransa ile kültürün temsilcisi
Almanya artık savaş meydanında da karşı karşıyadır. Bu anlamda Birinci Dünya
Savaşını Almanların kültür savaşı olarak nitelendirmek de mümkündür.20
Bölümün başlarında Thomas Mann’ın kültür-medeniyet karşıtlığı ve uyuşmazlığı üzerine

alıntıladığımız sözlerini 1880’lerden itibaren şekillenen süreç üzerinden anlamak gerektiği
kanaatindeyiz. Fakat bütün bu süreci toplumlararası ilişkiler çerçevesinde yeniden gözden
geçirmekte fayda vardır. 1880’li yıllardan itibaren gelişen kavramlar arasındaki bu karşıtlık21
bir yandan Almanya’nın kendi içinde geçirdiği bir dönüşümün sancılarını yansıtmakta,
diğer taraftan ise bu sancıların Avrupa toplumlarının kendi aralarındaki çekişmelerden ne
yönde beslendiğine işaret etmektedir. Yani kültür-medeniyet karşıtlığı öncelikli olarak
Almanya’nın ama aynı zamanda da Avrupa’nın iç çelişkilerinden beslenmektedir. Daha
özelde bakarsak temel problem Almanya’nın kendi Batısı ve Doğusunu nasıl tarif ettiği
ve kendini bu Batı ve Doğuya göre nasıl konumlandırdığıdır.
Bu noktada iki hususun altını çizmemiz gerekiyor tekrar: Öncellikle Batı ve Doğu
kavramlarının içeriği, Almanya söz konusu olduğunda yine 19. yüzyıl boyunca
toplumlararası ilişkilere göre değişkenlik göstermektedir. İkinci husus ise, Avrupa
içindeki Doğu (Osten) ile Avrupa dışındaki Doğu (Orient) arasında da ciddi bir içerik
farkının bulunduğudur. Bu sebeple farklı toplumlararası ilişkiler çerçevesinde
berraklaşan bu iki Doğu (ya da Westen ve Okzident olmak üzere iki Batı) arasında bir
ayrım gözetmek gerekir.
Avrupa içi toplumlararası ilişkilere odaklanıldığında, Almanların kendilerini büyük

ölçüde Batıya tekabül eden Fransa, İngiltere ve ABD ile Doğu’ya tekabül eden Rusya
20 Burada kültür ve medeniyet arasındaki karşıtlığın, Birinci Dünya Savaşı ile birlikte Almanların Fransız ve
İngilizler tarafından yeniden barbar ya da Hun olarak nitelenmeye başladığı ortamda arttığının altını da
çizmek gerekiyor. İçeriği itibariyle söz konusu kavramlar arası karşıtlığı yansıtmasa da, 1914 yılında 93
Alman entelektüeli tarafından imzalanan (bir kısmı sonradan imzalarını çekmiştir) ve “93’lerin Çağrısı”
(Aufruf der 93) olarak bilinen, “Medeni Dünyaya Çağrı” (An die Kulturwelt. Ein Aufruf) başlıklı metin
incelenmeye değerdir. Almanların savaşın başında tarafsız Belçika’yı işgal etmeleri, bu sırada birçok sivilin
ölmesi ve aynı zamanda Leuven şehrindeki tarihi üniversite ve kütüphanenin zarar görmesi, Almanların yu-
karıda belirtildiği üzere barbar Hun ve medeniyet düşmanı olarak suçlanmasının önünü açmıştır. Söz konusu
metin de bir anlamda karşı atağa geçen bir savunma metni olarak ortaya çıkar. Buna göre İtilaf devletlerinin
Almanlar aleyhine çıkardıkları haberler tamamen yalandır. Üstelik yine İtilaf devletlerinin Alman kültürü ile
değil Alman militarizmi ile savaştıkları tezi de geçersizdir, zira “Alman militarizmi olmasa Alman kültürü
çoktan yeryüzünden silinirdi.” Esasında bu metin “1914 Fikirleri” (Ideen von 1914) olarak bilinen ve kısa
zamanda bütün Alman kamuoyunu hükmü altına alan algının bir parçasıdır. Buna göre Almanya, Rüdiger
vom Bruch’un sözleri ile, “düşmanlar tarafından tecrit edilmiş bir dünyada bulunmakta; Alman kültürünü
Doğu barbarlığına, sığ Batı medeniyetine ve İngilizlerin tüccar ruhuna karşı korumaktadır. Bütün bunların
ortasında savaş insanları kültür çölünden, kitle toplumunun materyalizminden ve idealist nabızların donuk-
laşmasından kurtarıcı bir çıkış yolu olarak belirmiştir.” Çağrı metni ve vom Bruch’un metin üzerine kaleme
aldığı yazı için bkz. (Der Aufruf der 93 “An die Kulturwelt!” (1914)., 2006).
21 Kavramların karşıt olarak konumlanmalarını, daha önceden içiçe geçen anlam bulanıklığının giderilmesi ve
berraklaşması olarak yorumlamak da mümkündür. Diğer taraftan ise yine kavramların anlamları berraklaş-
tıkça, özellikle siyasi olarak işlevselleştirilme kapasitelerinin de arttığını eklemek gerekir.
18
arasında orta bir noktada konumlandırdıkları dikkat çeker. Bu ara konum, zaman zaman
(ya da Almanya içindeki kimi politik kamplar tarafından) Batı içine yerleştirilmeye
çalışılsa da, Doğu yani Rusya daimi bir tehdit olarak karşımıza çıkar. Batı, özellikle
Amerikan ve Fransız Devrimleri ile Aydınlanma düşüncesi sonrası yükselişte olan liberal
değer ve kurumların temsilcisidir; Doğu ya da Rusya ise despotizmin. Batı ile özdeşleşme,
özellikle milli birliğin henüz sağlanmadığı 1871 öncesindeki liberal eğilimler için
geçerlidir. Fakat özellikle cephenin bir tarafında Fransa ve İngiltere’nin diğer tarafında
Rusya’nın olduğu 1854 yılındaki Kırım Savaşı, Almanların bu iki kamptan birine dahil
olmayarak söz konusu ara konuma saplanmalarının en belirgin görünümü olarak karşımıza
çıkar (Bavaj & Steber, 2017, s. 10). Alman entelektüeller Batı ile olan uyuşmazlıklarını,
modernleşmeye geç katılma süreci ile birlikte, bir “özgün yol” (Sonderweg) açıklaması
ile aşmaya çalışacaklardır.22 Bunun yanında 19. yüzyılın ilk yarısından Birinci Dünya
Savaşı yıllarına kadar çeşitli entelektüellerin kalemleri tarafından gündemde tutulan
Almanların önderliğinde iktisadi ve siyasi olarak konsolide edilmiş bir Orta Avrupa
(Mitteleuropa) düşüncesinin de yine Batı ile Doğu arasında sıkışmış Almanya için bir
çözüm önerisi olduğu düşünülebilir.23 Batı ve Doğu kavramlarının 19. yüzyıldaki
“bilimsel ırkçı” açıklamalardan da beslendiğini görüyoruz aynı zamanda. Buna göre
Batı Romano-Cermen, Doğu ise Slav ırkının kültürel bir yansımasıdır. Hatta 19. yüzyılın
sonlarında Rus Yahudilerinin Rusya’nın batısına doğru göç etmeleri sebebi ile Yahudilik
de Slav ırkının yanı sıra geri kalmış Doğu’nun bir parçası olarak değerlendirilir. (Bavaj
& Steber, 2017, s. 14) Fakat bu tabloda da Almanların kendilerini bütün olarak Batı içine
yerleştirmedikleri ve Batı ile Doğu arasındaki belirsiz konumlarının sürdüğü görülür.
Birinci Dünya Savaşı yılları ise Almanya’nın özellikle “Batı” karşısında bu sefer
çok daha kesin ve önceki dönemlerin kısmi belirsizliğinden arınmış bir şekilde pozisyon
almasını beraberinde getirir. Cephenin karşı tarafında yer alan Fransa ve İngiltere yine
22 Sonderweg kavramının tarihi de bize Almanların Batı ile olan ilişkilerini kavrayışlarına dair önemli bilgiler
vermektedir. Sonderweg’in 19. yüzyılda Alman entelektüelleri eliyle pozitif bir anlam yükü ile (Almanların
Batıdan üstünlüğü iması) inşasından 1945’te Nazi rejiminin devrilmesinin ardından bu sefer negatif bir an-
lam yükü ile (Almanların özgün yolunun Nazi rejimi ile sonuçlandığına işaret ederek) yeniden ele alınması
hakkında bkz. (Blackbourn & Eley, 1984, s. 1–34)
23 Mitteleuropa düşüncesinin Alman tarihi içindeki rolüne dair güzel bir özeti şu satırlarda buluyoruz: “Mit-
teleuropa terimi hiçbir zaman sadece coğrafi bir terim olmamıştır: aynı zamanda politik bir terimdir de,
tıpkı siyaset bilimcilerin politik düşüncelerin ya da kavramların eş anlamlısı olarak kullandıkları Avrupa,
Doğu ve Batı gibi. Geleneksel olarak bakıldığında Mitteleuropa Avrupa’nın doğusu ile batısı arasındaki
kısmıdır. Kulağa ne kadar basit gelse de, Mitteleuropa’nın mevcut en kesin tanımı belki de budur. Bir siyaset
felsefesi (Ideengeschichte) terimi olarak Mitteleuropa Batı’dan gönülsüz de olsa kopmaya Doğu’dan ise
bilinçli bir ayrılmaya işaret eder. Bu anlamda Mitteleuropa hem Doğu karşıtı hem de Batı karşıtıdır. Tarihsel
olarak Almanlar Mitteleuropa’yı (kendilerine dair sahip oldukları algı itibariyle) siyaseten zayıf oldukları
dönemlerde içinde bulundukları tecridi aşmak için bir yol, siyaseten güçlü oldukları dönemlerde ise hege-
monik hırslarını meşrulaştırmanın bir aracı olarak görmüşlerdir. Mitteleuropa’nın Avrupa’nın merkezindeki
farklı etnik ve kültürel gruplar arasında aracı (Mittler) olduğu ek bir boyutu da bulunmaktadır. Bu anlamda,
Mitteleuropa’nın savunucuları gerçek anlamıyla çokkültürlü bir toplumu öne çıkarmak suretiyle bölgenin
kültürel birliğini ve ortak geleneklerini vurgulamışlardır.” (Brectefeld, 1996, s. 1–2) Burada belirtilmesi
gereken ek bir not, Mitteleuropa’nın büyük ölçüde iktisadi ve politik bir anlam taşıdığı ve çokkültürlülük
vurgusunun 19. yüzyıldan özellikle 1918 sonrasında Nazi rejiminin önünü açan sürece kadar Almanların
üstünlüğünü vurgulayacak şekilde değişime uğradığıdır.
19
liberal ve demokratik Batı’nın temsilcileridir fakat bu sefer, yukarıda Thomas Mann

örneğinde gördüğümüz üzere Alman entelektüeller kendilerini bu kurum ve değerlere
cephe alacak şekilde Batı’nın karşısında konumlandırırlar. Bu anlamda Batı’nın kesin
bir içeriği kavuşması medeniyet kavramının da benzer bir kesinliğe kavuşmasına
paralel olarak devreye girer. Yozlaşmanın karşılığı olarak medeniyet Batı ile
özdeşleşirken, bunun karşısında Alman kültür anlayışı devreye girer.
Görüldüğü üzere özellikle Birinci Dünya Savaşı yıllarına geldiğinde kültür-

medeniyet karşıtlığının kemikleşmesinde Almanya’nın Batı algısında görülen
dönüşümün belirleyici bir rolü vardır. Fakat 19. yüzyıldan 20. yüzyıla dalgalanmalarla
gerçekleşen bu kemikleşme sürecinin temelde Avrupa içi bir çekişme sürecine denk
geldiği, (1854 Kırım Savaşı örneğinde görüldüğü üzere) Avrupa içindeki Batı-Doğu
çekişmesinin ve ayrıca Avrupa içinde Almanya’nın kendisine bir yer edinme gayretinin
bir yansıması olduğu rahatlıkla iddia edilebilir. Bir adım daha ileri gidersek, Almanya’nın
Avrupa içindeki yerine dair kavganın, Birinci Dünya Savaşı yıllarındaki kemikleşmeye
paralel olarak geri plana itilse de, özellikle 19. yüzyılın ortasında Almanya’daki siyasi
kamplar arasındaki çekişmenin de bir yansıması olarak kabul edilmesi gerekir.
Bavaj ve Streber (2017, s. 16), kültür-medeniyet arasındaki karşıtlığın 19. yüzyıl

sonundan itibaren gelişen koloni siyasetlerine de yansıması olduğunu ve “Alman kültür
misyonu”nun “Batı medeniyeti”nden ayrıştığını söyler. Fakat Carl Heinrich Becker’in
metinleri üzerinden makalenin önceki bölümünde göstermeye çalıştığımız üzere, yer
yer örneğin Fransız ve Alman misyonları arasında bu karşıtlığa referans yapan bir
ayrışma söz konusu olsa bile, esasen bu iki kavram koloni siyaseti içinde kesin bir
karşıtlık içinde yer almazlar. Koloni siyasetinin nesnesi olan bölgenin (Afrika ya da
Osmanlı Devleti gibi) tarihsel konumu, Almanya’nın Avrupalı bir devlet ya da bağımsız
bir ulus-devlet olarak hareket etmesi gibi değişkenler bu iki kavramın içeriklendirilmesini
ve işlevsellendirilmesini belirler. Burada özellikle belirtilmesi gereken husus ise, koloni
siyasetinin Almanya’nın Avrupa içindeki konumlanmasından bağımsız olarak yeni bir
Doğu’yu (bu sefer Orient olarak) gündeme getirmesidir.
Alman topraklarındaki Orient algısı şüphesiz yeni değildir ve özellikle Osmanlı

Devleti söz konusu olduğunda Türklerin Hıristiyanlığın baş düşmanı olarak portre
edilmesi Martin Luther’in metinlerine kadar geri gider. Almanların ilgisini şüphesiz
oryantalizm çalışmaları üzerinden takip etmek mümkündür. Daha önce de belirttiğimiz
üzere 19. yüzyılın sonlarına kadar oryantalist ilginin kaynağı öncelikle teolojik, daha
sonra ise filolojik olmuştur. Teolojik aşamada özellikle İslam’ın Hıristiyanlığa rakip
bir din olarak görülmesi, filolojik aşamada ise Fransız oryantalist Silvester de Sacy’nin
etkisi ve özellikle de Alman romantizminin ilgisi belirgindir. Fakat bu oryantalist ilgide
de, Fransız ve İngilizlerin aksine siyasi/askeri ayağın eksik olduğu görülür, zira
Almanların henüz bir koloni siyaseti oluşmuş değildir. Bu durum 19. yüzyılın sonlarına
20
doğru Almanlar milli birliklerini sağladıktan ve diğer Batılı güçlerle rekabet etmeye
başladıktan sonra değişecektir. Almanların bir koloni siyaseti geliştirme çabaları
Orient’e bakışı da değiştirecek tehdit/rakip (teolojik aşama), hayal/gerçeküstü (filolojik
aşama) Orient’e yönelik artık daha kültürel/sosyolojik bir bakış geliştirilmeye
çalışılacaktır.
Bu noktada George William Griffin III (2009, s. 31) tarafından yapılan bir tespiti
burada özellikle belirtme ihtiyacı duyuyoruz. Griffin III’ün belirttiği üzere, 19. yüzyılın
sonu 20. yüzyılın başında Orient’e dönük bu yeni ilgi, ister oryantalist/entelektüel
çalışmalar ister siyasi/askeri hareketlilik yolu ile olsun, Alman birliği sağlansa bile bir
Alman kimliğinin henüz netlik kazanmadığı bir sürece tekabül eder. Bu da bir yandan
Almanların kendi kimliklerini Fransızların “medeniyet” yolu ile yaptığı gibi diğer
toplumlara ithal etmesini güçleştirirken, diğer taraftan ise Orient’in Alman kimliğini
inşa etmek için potansiyel bir kaynak olarak görülmesini de beraberinde getirmiştir.
Griffin III, Goltz Paşa [Wilhelm Colmar von der Goltz] örneğini verir: Osmanlı
toplumunu gelişmemiş, geri kalmış bir toplum olarak görmekte ama bu geri kalmışlıkta
aynı zamanda yozlaşmış Batı’ya karşı bir alternatif görmektedir. Goltz Paşa’nın
Osmanlı Devleti’ne modernleştirme görevi ile gelmesi ise onun açısından bir çelişki
teşkil eder. Yine Thomas Mann’nın bu sefer bir Rus yazar olan Dostoyevski’ye atıfları
yozlaşmış Batı demokrasi karşısında aradığı bir alternatifin izini taşır (Bavaj & Steber,
2017, s. 17).
Goltz Paşa ve Mann’nın Orient’i bir kaynak olarak kullanmalarının ardında esasında
Almanya’nın Avrupa içinde kendi kimliğini arayış sürecinde “Batı”nın ürünü olarak
görülen modern medeniyete bir tepki olduğu görülür. Bu bakış, kültür-medeniyet
kaşıtlığında Orient’in kültür kavramının altına yazılmasına yol açmaktadır. Oysa Carl
Heinrich Becker’in bu makalede ele aldığımız makalelerinde gördüğümüz üzere,
Becker bu kadar mutlak ve nihai bir yargıda bulunmaz. Becker yukarıda tasvir ettiğimiz
sürecin bir yansıması olmanın yanı sıra bizzat bu sürecin içinde söz konusu Orient
anlayışının inşasına katkıda bulunmuşsa da, onun kültür ve medeniyet kavramlarını
karşıtlıktan ziyade tamamlayıcılık üzerinden kullandığı görülmektedir. Bunu da
Almanya’nın koloni siyaseti içinde farklı bölgeleri ele alırken bu kavramları söz konusu
bölgelere göre yeniden işlevselleştirmek yolu ile gerçekleştirmiştir.
Sonuç
Bu makale çerçevesinde öncelikle, 20. yüzyılın başında Almanya’da oryantalist
akademik çalışmaları teolojik ve filolojik aşamalardan sonra kültürel-siyasi yönde
yeniden şekillendiren, Almanya’nın özellikle Birinci Dünya Savaşı içindeki Şark (ve
özelde Osmanlı İmparatorluğuna yönelik) siyasetini belirlemesine ciddi akademik
katkılar veren ve son olarak Almanya’da eğitim politikalarının yeniden
21
yapılandırılmasında ön planda olan isimlerden Carl Heinrich Becker’in 1906-1919

arasında yazılmış seçilmiş metinlerine bakılarak, kültür ve medeniyet kavramlarının
Becker tarafından nasıl tanımlandığı anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu metinler çerçevesinde,
Becker’in bu iki kavramı tutarlı bir formülleştirme içinde kullanmadığı göze
çarpmaktadır. Bu iki kavramın anlam alanları yer yer örtüşmekle beraber, kullandıkları
bağlama göre biri diğerine nispetle öne çıkarılmakta ve birbirlerinden farklılaşmaya
başlamaktadır. Söz konusu anlam farklılaşmasını sağlayan unsurları ise şu şekilde
tespit etmek mümkündür: (1) Kültür/medeniyet politikası/projesini yürütecek toplum/
lar kimdir ve (2) bu politika/proje hangi toplumlar karşısında kullanılacaktır? Bu iki
hususu dikkate alarak aşağıdaki tabloya ulaşmak mümkündür:
Tablo 1
C.H. Becker Tarafından Kültür ve Medeniyet Kavramlarının İşlevselleştirilmesi
Politika Politikayı Hedef toplum Hedef toplu- Öne çıkan İlgili metin
No yürüten mun durumu kavram
toplum
1 Avrupa Afrika Medeniyet dışı Medeniyet İslam ve Afrika’nın
(ve İslam) toplumları Kolonizasyonu, 1910
toplumları (İslam etkisinin
görüldüğü
bölgeler dahil
değil)
2 Almanya Türkiye Durağan bir Kültür Türkiye’nin Eğitim
(ya da diğer (Osmanlı medeniyete Meselesi, 1916
Şark siya- İmparatorluğu) mensup, milli
seti yürüten kültüre sahip
Avrupalı değil
devletler)
3 Almanya Almanya İleri medeni- Kültür Almanya’nın Kültür
yete mensup, Politikası Ödevleri,
milli kültürü 1919
buhranda
Becker’in metinlerinden ulaştığımız bu tablonun berraklaştırdığı ve üstünü örttüğü

noktaları ayrıca belirtmekte fayda var:
a. Becker, kültür ve medeniyet kavramlarını kullanırken temelde “İslam ve Afrika’nın

Kolonizasyonu” metninde açıkça ortaya koyduğu üçlü gelişmişlik aşamasını esas
almaktadır, Buna göre toplumlar medeniyet öncesi, durağan medeniyet ve ileri
medeniyet aşamalarındadır.
b. Medeniyet farklı toplumların ortaklaştığı bir üst zihniyete karşılık gelir (Avrupa
toplumlarını barındıran Avrupa medeniyeti ya da İslam toplumlarını barındıran İslam
medeniyeti). Kültür ise aynı zihniyete sahip olsalar bile, içsel tinsel kuvvetler sayesinde
toplumlar arasında millileşmeye bağlı farklılaşmanın önünü açar. Bu çerçevede
medeniyet politikası iş birliğine, kültür politikası rekabete yol açar.
22
c. İlk iki maddede işaret ettiğimiz noktalar kültür ile medeniyet arasında çatışmacı
değil, birbirini tamamlayıcı bir ilişki olduğunu bize gösterir.
d. Önceki maddelerde yaptığımız tespitlerin Becker’in kavramları kullanımına dair

bir formül sunduğu düşünülse de bunların aynı zamanda kavramların öne çıkarıldığı
bağlamların üstünü bir ölçüde örttüğü de dikkati çeker. Zira medeniyet kavramının
öne çıkarılması Birinci Dünya Savaşı öncesinde henüz Almanya ile Fransa’nın fiili
bir çatışma içinde olmadığı (işbirliği), kültür kavramı ise bu durumun aksine iki devletin
fiili bir çatışma içinde olduğu (rekabet) bir döneme denk gelir.
e. Bağlam farklılığı Almanya’nın kendi içinde geliştireceği (No. 3) politika söz

konusu olduğunda ise daha belirginleşir. İlk iki politikada Almanya’nın dışa dönük
(hem Almanya hem Avrupa dışına) bir politikası söz konusudur. Medeniyet ve kültür
kavramlarının birbirini tamamlayıcı bir şekilde öngörülmesi biraz da bu dışadönüklükten
kaynaklanır, zira Avrupa dışı toplumların kültür hareketi her ne kadar Avrupa’nın
rehberliğinde kendi iç tinsel kuvvetlerinden güç bulacaksa da, burada kültür yönündeki
bir gelişimin aynı zamanda Avrupa medeniyetine doğru bir gelişim olduğu iması da
ortaya çıkar. Bunun sebebi ise bir ölçüde Becker’in Avrupa ve İslam medeniyetlerinin
kökeninde bir ortaklık (Helenlik) olduğuna dair tespiti bulunur. Türkiye’nin kültürel
geriliği bu anlamda İslam medeniyetine bağlı bir gerilik olarak da okunabilir. Fakat
Almanya içinde yürütülecek bir kültür politikası bu yönde bir Avrupa medeniyetine
yönelik hareket iması taşımayacaktır zira Almanya zaten halihazırda Avrupa
medeniyetinin bir parçası olarak arzıendam eder. Dolayısı ile kültür ile medeniyet
arasındaki tamamlayıcılığın burada tekrar etmeyeceği ortadadır.
Bu noktada Becker’den bağımsız olarak makalenin devamında Alman toplum

düşüncesinde kültür ve medeniyet kavramlarının seyrine tarihsel bir bakış atılmaya
çalışılmıştır. Özellikle 1880’lerden itibaren Almanya siyasi birliğini sağlayıp belli
bir iktisadi gelişmişlik seviyesine ulaştıktan sonra, hem bu siyasi birliği tamamlayacak
şekilde milli kimlik arayışlarının hızla artmasına hem de iktisadi gelişmişliğe bağlı
olarak modernitenin yarattığı sorunların daha fazla görülmeye başlamasına paralel
olarak kültür ve medeniyet kavramlarının Becker’in Avrupa dışı toplumlara yönelik
öngördüğü tamamlayıcı rolün aksine çatışmacı bir hale büründüğü görülmüştür. Bu
çatışmacı karakter özellikle Birinci Dünya Savaşında Almanya İngiltere ve Fransa
ile askeri sahada da açık bir şekilde çatışmaya başladığında zirveye varmıştır.
Kültürün medeniyet karşısında bu şekilde çatışmacı bir karakterde işlevselleştirilmesi,
tartışmanın Avrupa içinde Almanya’nın kimliğini nasıl inşa edeceğine dair olmasından
kaynaklanır. Almanlar medeniyeti Fransa ve İngiltere’nin temsil ettiği Batı ile
özdeşleştirirken kültür Alman kimliğini pekiştirecek bir güç olarak karşımıza çıkar.
Bu da bir ölçüde Becker’in Almanya içine dönük politikada (No. 3) kültürün
taşıyacağı işlev ile örtüşmektedir.
23
Nihai olarak söylemek gerekirse, kültür ve medeniyet farklı toplumlararası

karşılaşmalar çerçevesinde sürekli yeniden işlevselleştirilen iki kavramdır.24 Bu iki
kavramın içeriği ve işlevi 19. yüzyıl başından 20. yüzyıl başına Almanya’nın “Batı”
ile karşılaşmasında Almanya’nın sahip olduğu pozisyona göre yeniden tanımlanıp
nihai olarak çatışmacı bir karaktere bürünürken, Becker örneğinde olduğu üzere aynı
20. yüzyıl başında bu sefer Almanya’nın Avrupa dışı toplumlara yönelik politikalarında
birbirini tamamlayıcı bir işlev görebilmiştir.
Kavramlar arasındaki bu iki farklı ilişkinin (işlevlendirmenin) Türkiye’deki kültür-

medeniyet tartışmaları için de bir okuma imkânı taşıyacağını düşünüyoruz. Bir yandan
kültür ve medeniyet kavramlarının sabit içeriklere sahip olmadıkları açıkken, diğer
taraftan makalenin girişinde belirtildiği üzere kültür ve medeniyet kavramlarını inşa
ederken Alman toplum düşüncesinden (ya da Alman kültür anlayışından) etkilendiği
belirtilen Ziya Gökalp’in yaklaşımını da yine bu ayrımlar noktasında yeniden okumakta
fayda vardır. Zira Gökalp’in kendi formülleştirmesinde kültür ve medeniyetin içerikleri
kesin bir şekilde birbirinden ayrışırken birbirlerini tamamlayıcı bir role de bürünürler.
Oysa Alman toplum düşüncesinde yukarıda belirtildiği üzere özellikle Gökalp’in de
metinlerini kaleme aldığı yıllara denk gelen Birinci Dünya Savaşı yıllarında bu iki
kavramın çatışmacı bir role büründüğü görülebilir. Dolayısıyla Mehmet Emin
Erişirgil’in şahitliği ile, söz konusu kavramları inşa ederken Alman yaklaşımından
faydalandığını belirten Gökalp’in bu kavramları yerleştirdiği toplumlararası ilişkilerin
(bir yanda Osmanlı Devleti ve Türkler, diğer tarafta Batı dünyası, İslam dünyası, Türk
dünyası gibi) yeniden gözden geçirilmesi de faydalı olacaktır. Bu noktada Sabine
Mangold-Will’in (2013, s. 12) 1918 sonrası Türkiye-Almanya ilişkilerine dair
“karmaşıklığı basite indirgeme” [komplexitätreduzierende Annahme] eleştirisinin
dikkate alınması ve söz konusu eleştirinin bu tarihin öncesine ve diğer Avrupa
toplumlarına doğru da genişletilmesi gerekmektedir: Avrupa bir modernlik krizine
sürüklenmişken Türkiye ile Almanya arasındaki ilişkiler hangi modernliği esas
almaktadır? Bu makalede sunulduğu şekliyle kültür ve medeniyet kavramlarının
işlevselleştirilmesi, Becker’in metinleri ve söz konusu kavramların tarihsel inşası ile
söz konusu farklı bağlam ve ilişkilere işaret etmeyi hedeflemiştir.
Hakem Değerlendirmesi: Dış bağımsız.

Çıkar Çatışması: Yazar çıkar çatışması bildirmemiştir.
Finansal Destek: Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.
Peer-review: Externally peer-reviewed.

Conflict of Interest: The author declare no potential conflicts of interest with respect to the research, authorship, and/or pub-
lication of this article.
Grant Support: The author received no financial support for the research, authorship, and/or publication of this article.
24 Almanya’nın Doğu-Batı ya da “Orient-Okzident” ayrımlarında olduğu gibi toplumlararası karşılaşmaların

da sürekli yeniden tanımlandığının altını çizmek gerekiyor.
24
Kaynakça/References
Achem, K. (1996). Die kulturelle Krise der Gesellschaft um 1900 und die Genese der
Sozialwissenschaften. In V. Drehsen & W. Sparn (Eds.), Vom Weltbildwandel zur
Weltanschauungsanalyse: Krisenwahrnehmung und Krisenbewältigung um 1900 (pp. 39–67).
Akademie Verlag.
Avcı, R. (2018). Alman oryantalizmi: Carl Heinrich Becker ve Martin Hartmann örneğinde Osmanlı
toplum ve siyaset söylemi. http://acikerisim.artuklu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12514/941
Bavaj, R., & Steber, M. (2017). Introduction: Germany and the West: The Vagaries of a modern
relationship. In R. Bavaj & M. Steber (Eds.), Germany and “The West”: The history of a modern
concept (pp. 1–37). Berghan Books.
Becker, C. H. (1932). Vom Werden und Wesen der islamischen Welt: Islamstudien (2nd ed.). Verlag
Quelle & Meyer.
Becker, C. H. (1997). Internationale Wissenschaft und nationale Bildung: Ausgewählte Schriften.
Böhlau Verlag.
Blackbourn, D., & Eley, G. (1984). The pecularities of German history: Bourgeois Society and
politics in nineteenth-century Germany. Oxford University Pre s.
Blanke, R. (1983). The polish role in the origin of the kulturkampf in Prussia. Canadian Slavonic
Papers / Revue Canadienne des Slavistes, 25(2), 253–262.
Brectefeld, J. (1996). Mitteleuropa and German politics: 1848 to the present. Palgrave Macmillan.
Bulut, Y. (2015). Sosyal ve siyasal arasına sıkışmış bir düşünür: Ziya Gökalp ve hars-medeniyet
kuramı. Sosyoloji Konferansları, 52, 79–110. https://doi.org/10.18368/IU/sk.58323
Buskens, L. (2016). Christiaan Snouck Hurgronje, “Holy War” and colonial concerns. In E. J. Zürcher
(Ed.), Jihad and Islam in World War I: Studies on the Ottoman Jihad on the centenary of Snouck
Hurgronje’s “Holy War made in Germany (pp. 29–53). Leiden University Pre s.
Drehsen, V., & Sparn, W. (1996). Die moderne: Kulturkrise und konstruktionsgeist. In V. Drehsen &
W. Sparn (Eds.), Vom weltbildwandel zur weltanschauungsanalyse (pp. 11–30). Akademie Verlag.
Engberts, C. (2019). Orientalists at War: Personae and Partiality at the Outbreak of the First World
War. In C. Engberts & H. J. Paul (Eds.), Scholarly personae in the history of orientalism, 1870-
1930 (pp. 172–192). Brill.
Erişirgil, M. E. (1984). Bir fikir adamının romanı: Ziya Gökalp. Remzi.
Essner, C., & Winkelhane, G. (1988). Carl Heinrich Becker (1876-1933), Orientalist und kulturpolitiker.
Die Welt des Islams, 28(1–4), 154–177. https://doi.org/10.1163/157006088X00140
Gencer, M. (2003). Jöntürk modernizmi ve “Alman ruhu”: 1908-1918 dönemi Türk Alman ilişkileri
ve eğitim. İletişim.
Geuss, R. (1996). Kultur, bildung, geist. History and Theory, 35(2), 151–164. https://doi.
org/10.2307/2505359
Griffin, G. W. (2009). Ernst Jäckh and the search for German cultural hegemony in the Ottoman
Empire. https://etd.ohiolink.edu/apexprod/rws_olink/r/1501/10?clear=10&p10_accession_
num=bgsu1245518955#abstract-files
Hagen, G. (2004). German heralds of Holy War: Orientalists and applied oriental studies. Comparative
Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 24(2), 145–162.
Hartung, G. (1996). Völkische ideologie. In U. Puschner, W. Schmitz & J. H. Ulbricht (Eds.),
Handbuch zur Völkischen Bewegung 1871-1918 (pp. 22–41). K.G. Saur Verlag.
25
Heyd, U. (1980). Ziya Gökalp: Türk milliyetçiliğinin temelleri (C. Meriç, Çev.). Sebil Yayınevi.
Hughes, H. S. (1985). Toplum ve bilinç: Avrupa’da toplumsal düşüncenin şekillenişi, (1890-1930).
Metis Yayınları.
Kaube, J. (2020). Max Weber: Çağlar arasında bir yaşam. İletişim.
Koselleck, R. (1967). Richtlinien für das Lexikon politisch-sozialer Begriffe der Neuzeit. Archiv für
Begriffgeschichte, 11, 81–99.
Koselleck, R. (2009). Kavramlar tarihi: Politik ve sosyal dilin semantiği ve pragmatiği üzerine
araştırmalar. İletişim.
Mangold-Will, S. (2013). Begrenzte Freundschaft: Deutschland und Türkei, 1918-1933. Wallstein.
Mann, T. (1974). Betrachtungen eines Unpolitischen. Fischer Verlag.
Marchand, S., & Lindenfeld, D. (2004). Germany at the fin de siècle: An Introduction. In S. Marchand
& D. Lindenfeld (Eds.), Germany at the Fin de Siècle: Culture, politics, and ideas. LSU Pre s.
Mommsen, W. J. (1984). Max Weber and German politics 1820-1920. The University of Chicago Pre s.
Morrone, G. (2021). Carl Heinrich Becker: Zwischen epigenese und essentialismus. In E. Massimilla
& G. Morrone (Eds.), Deutschland und der orient: Philologie, philosophie, historische
kulturwissenschaften (pp. 373–391). Georg Olms Verlag.
Müller, G. (1991). Weltpolitische bildung und akademische reform: Carl Heinrich Beckers
Wissenschafts- und Hochschulpolitik 1908-1930. Böhlau Verlag.
Pflaum, M. (1967). Die kultur-zivilisations-antithese im Deutschen. In A. Nünning & V. Nünning
(Eds.), Europäische Schlüsselwörter. Wortvergleichende und wortgeschichtliche studien (3rd ed.,
pp. 288–427). Max Hueber.
Plotnikov, N. (2017). Begriffsgeschichte und Übersetzung: Zur Bestimmung der kulturellen
Unterschiede in der philosophie am beispiel der geschichte des russichen begriffs “Person”. In
G. Münnix (Ed.), Über-Setzen: sprachenvielfacht und interkulturelle Hermeneutik. Verlag Karl
Alber.
Reif, M. (2016). Professionelle und öffentliche soziologie: Ein soziologiegeschichtlicher Beitrag zur
professionalisierung der disziplin in Deutschland. Soziologie, 45(1), 7–23.
Ringer, F. K. (1990). The decline of the German mandarins: The German academic community,
1890–1933. Wesleyan University Pre s.
Sezer, B. (1988). Ziya Gökalp ve Alman sosyolojisi. İstanbul Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu
Yıllığı içinde (s. 226–232). İstanbul Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu.
Themenportal Europäische Geschichte. (2006). Der Aufruf der 93 “An die Kulturwelt!” (1914).
http://www.europa.clio-online.de/quelle/id/q63-28308
26

Bas Fazil Becker Kultur Medeniyet

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bas Fazil Becker Kultur Medeniyet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 41(2)

Başvuru: 09 Nisan 2021

Kavramların İşlevselliği: Carl Heinrich Becker ve Alman

Becker’s significance in regard to our evaluation on culture and civilization is

In Becker’s later texts, however, we witness the deliberate functionalization of these

Bu makale öncelikle kültür ve medeniyet kavramlarının söz konusu yeniden işlenme

Becker’in bu kavramlara yaklaşımını söz konusu ya da daha önceki dönemde Alman

Son olarak şu noktayı da ayrıca belirtmeyi faydalı görüyoruz: Becker’in bu makale

Becker: Oryantalist ve Kültür Politikacısı

Becker, Alman oryantalizm geleneği içinde, teolojik ve filolojik aşamalardan sonra

Becker’in aynı zamanda Osmanlı/Türk toplumuna yönelik yazılarının sadece akademik

Bu açıdan Becker’in hayatına bakıldığında, değişen koşullar ve rejimler altında

Becker’de Kültür ve Medeniyet

tek başına kullanıyorsa bununla muhakkak Avrupa medeniyetini kastetmektedir (ör.

Bu noktada Becker’in aslında daha metnin başında medeniyetin alametifarikasını bize

Becker’e göre içgüdünün ırk ve dinden kaynaklandığını bir önceki paragrafta

Bu metinde kültür kavramı üzerinde ayrıntılı olarak durulduğunu görmeyiz. Kültür

1916 tarihli “Türkiye’nin Eğitim Meselesi” [Das türkische Bildungsproblem]

Almanların kültür politikası, sadece kendi milli politikalarını dayanmaz, objektiftir.

Asıl konumuz olan kültür ve medeniyet kavramlarının işlevselleştirilmesine dönecek

Alman Toplum Düşüncesinde Kültür-Medeniyet Karşıtlığı

Kültür ve medeniyetin birbirine karşıt olarak nasıl işlevselleştirildiğini daha iyi

Kültür ve medeniyet karşıtlığının nasıl oluştuğu sorusuna dönecek olursak, bu

14 Bu kavramların Türkçeye tercümesi üzerinde de ayrıca durmak gerekiyor. Aufklärung’un Aydınlanma ve

çıkmasını engellemiştir (Geuss, 1996, s. 158). Bu noktada şu iki hususu da belirtmek

da gözlemlemek mümkündür.17 Özellikle Almanya’da eskiden yeniye doğru geçiş süreci

Bölümün başlarında Thomas Mann’ın kültür-medeniyet karşıtlığı ve uyuşmazlığı üzerine

Avrupa içi toplumlararası ilişkilere odaklanıldığında, Almanların kendilerini büyük

liberal ve demokratik Batı’nın temsilcileridir fakat bu sefer, yukarıda Thomas Mann

Görüldüğü üzere özellikle Birinci Dünya Savaşı yıllarına geldiğinde kültür-

Bavaj ve Streber (2017, s. 16), kültür-medeniyet arasındaki karşıtlığın 19. yüzyıl

Alman topraklarındaki Orient algısı şüphesiz yeni değildir ve özellikle Osmanlı

yapılandırılmasında ön planda olan isimlerden Carl Heinrich Becker’in 1906-1919

Becker’in metinlerinden ulaştığımız bu tablonun berraklaştırdığı ve üstünü örttüğü

a. Becker, kültür ve medeniyet kavramlarını kullanırken temelde “İslam ve Afrika’nın

d. Önceki maddelerde yaptığımız tespitlerin Becker’in kavramları kullanımına dair

e. Bağlam farklılığı Almanya’nın kendi içinde geliştireceği (No. 3) politika söz

Bu noktada Becker’den bağımsız olarak makalenin devamında Alman toplum

Nihai olarak söylemek gerekirse, kültür ve medeniyet farklı toplumlararası

Kavramlar arasındaki bu iki farklı ilişkinin (işlevlendirmenin) Türkiye’deki kültür-

Hakem Değerlendirmesi: Dış bağımsız.

Peer-review: Externally peer-reviewed.

24 Almanya’nın Doğu-Batı ya da “Orient-Okzident” ayrımlarında olduğu gibi toplumlararası karşılaşmaların

You might also like