NÖROMÜZIKOLOJIDE ARAŞTIRMA

YÖNTEM VE TEKNIKLERI

Şevki Özer Akçay

NÖROMÜZIKOLOJIDE ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNIKLERI
Şevki Özer Akçay

Bilimsel Eserler No. : 796

ISBN : 978-625-7492-90-4
E-ISBN : 978-625-7492-91-1
Basım Sayısı : 1. Basım, Eylül 2021

© Copyright 2021, NOBEL BİLİMSEL ESERLER SERTİFİKA NO.: 20779

Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın,
kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.
Nobel Yayın Grubu, 1984 yılından itibaren ulusal ve 2011 yılından itibaren ise uluslararası düzeyde düzenli olarak faaliyet yürütmekte
ve yayınladığı kitaplar, ulusal ve uluslararası düzeydeki yükseköğretim kurumları kataloglarında yer almaktadır.
‘NOBEL BİLİMSEL ESERLER’ Bir Nobel Akademik Yayıncılık markasıdır.

Genel Yayın Yönetmeni : Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com-

Genel Yayın Koordinatörü : Gülfem Dursun -gulfem@nobelyayin.com-
Redaksiyon : Mine Metin -mine@nobelyayin.com-
Sayfa Tasarım : Erhan Bakır -erhan@nobelyayin.com-
Grafik Tasarım Uzmanı : Mehtap Yürümez -mehtap@nobelyayin.com-
Kapak Tasarım : Doç. Dr. Ayça Alper Akçay -ayca.alper@atauni.edu.tr-
Baskı Sorumlusu : Yavuz Şahin -yavuz@nobelyayin.com-
Baskı ve Cilt : Vadi Grafik Tasarım ve Reklamcılık Ltd. Şti. Sertifika No: 47479
İvedik Org. San. 1420. Cad. No. 58/1 Yenimahalle/ANKARA - Tel: 0 312 395 85 71

Kütüphane Bilgi Kartı

Akçay, Şevki Özer.
Nöromüzikolojide Araştırma Yöntem ve Teknikleri / Şevki Özer Akçay
1. Basım. X + 110 s. 16x23,5 cm. Kaynakça ve dizin var.
ISBN: 978-625-7492-90-4
E-ISBN: 978-625-7492-91-1
1. Müzikoloji  2. Nöromüzikoloji  3. Müzik ve Beyin

Genel Dağıtım
ATLAS AKADEMİK BASIM YAYIN DAĞITIM TİC. LTD. ŞTİ.
Adres: Bahçekapı mh. 2465 sk. Oto Sanayi Sitesi No:7 Bodrum Kat Şaşmaz-ANKARA - siparis@nobelyayin.com-
Telefon: +90 312 278 50 77 - Faks: 0 312 278 21 65
E-Satış: www.nobelkitap.com - esatis@nobelkitap.com / www.atlaskitap.com - info@atlaskitap.com

Dağıtım ve Satış Noktaları: Alfa Basım Dağıtım, Arasta, Arkadaş Kitabevi, D&R Mağazaları, Dost Dağıtım, Ekip Dağıtım,
Kida Dağıtım, Kitapsan, Nezih Kitabevleri, Pandora, Prefix, Remzi Kitabevleri
Yüksek bir insan toplumu olan Türk Milleti’nin tarihî bir özelliği de
güzel sanatları sevmek ve onda yükselmektir. Bunun içindir ki,
milletimizin yüksek karakterini, yorulmaz çalışkanlığını,
doğuştan gelen zekâsını, ilme bağlılığını, güzel sanatlar sevgisini ve
millî birlik duygusunu devamlı olarak ve her türlü vasıta ve
önlemlerle besleyerek geliştirmek millî idealimizdir.
Mustafa Kemal Atatürk

iii
 Teşekkür

Sanat dalı olarak müzikle uzun yıllar uğraşmanın yanı sıra, zihnimde sürekli canlı-
lığını koruyan bir merak ve ilgi, beni müzik ve beyin ilişkisini araştırmaya yöneltti. Bu
süreçte, beynin gizemli ve muhteşem yapısı, davranışlar üzerindeki etkisi ve müziğin bu
etkileri yönlendirme gücü, merakımı daha da ileriye taşıdı. Sonunda, müzik sanatıyla
nörobilimin kesiştiği nöromüzikolji alanında öğrenecek ve keşfedecek çok fazla gizem
olduğunu görerek yoğun literatür okumaları yaptım. Bu çalışma, 2015 yılından başlaya-
rak çeşitli proje ve yayınları da besleyen geniş literatür okumalarının bir sonucu olarak
hayat bulmuştur.
Bu çalışma sürecinde, her türlü motivasyon desteğini ve sabırlarını esirgemeyen
sevgili eşim ve kızım başta olmak üzere tüm aileme; Atatürk Üniversitesi Güzel Sanat-
lar Fakültesi Müzik Bilimleri Bölümü öğretim üyelerinden Doç. Dr. Yavuz Şen‟e; çeşit-
li projelerde birlikte çalıştığımız meslektaşlarıma ve öğrencilerime sonsuz teşekkürleri-
mi sunarım. Ayrıca gerek nörobilimsel fikirleriyle yolumu aydınlatan gerek bir nörobi-
lim insanı olarak bu kitabı okuyan değerli ağabeyim, beyin cerrahı Prof. Dr. Hakan Hadi
Kadıoğlu‟na, eşsiz önerileri ve desteği için teşekkürü borç bilirim. Elbette ki bu kitapta
çalışmalarından faydalandıklarım başta olmak üzere nörobilimsel ve nöromüzikolojik
çalışmaları yapan tüm bilim insanlarına teşekkür ederim.
Nöromüzikoloji gibi ülkemizde yeni gelişmekte olan bir alan için, pek çok kavra-
mı, paradigmayı, yöntem ve tekniği örnek çalışma sonuçlarıyla bir arada sunmaya çalış-
tığım bu kitabın, tüm camiaya yararlı olmasını temenni ederim.
Saygılarımla...
Şevki Özer Akçay

v
 İçindekiler

Teşekkür ................................................................................................................................................................ v
Şekiller ................................................................................................................................................................... ix

Giriş .......................................................................................................................................................................... 1

Birinci Bölüm
Beynin Yapısı ....................................................................................................................................................... 7
Müzikle İlişkili Beyin Bölgeleri................................................................................................................12

İkinci Bölüm
Beyin Görüntüleme Teknikleri ve
Müzik Araştırmalarında Kullanımı ..........................................................................................................17
Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme
(Functional Magnetic Resonance Imaging-fMRI) .............................................................................18
Difüzyon Tensör Görüntüleme
(Diffusion Tensor Imaging-DTI) .............................................................................................................25
Elektroensefalografi
(Electroencephalography-EEG) ..............................................................................................................28
Etkinlikle İlgili Potansiyel
(Event Related Potential-ERP)
ve Uyumsuzluk Negativitesi
(Mismatch Negativity-MMN) ...................................................................................................................34
Manyetoensefalografi
(Magnetoencephalography-MEG) ..........................................................................................................39
Fonksiyonel Yakın-Kızılötesi Spektroskopi
(functional Near-Infrared Spectroscopy-fNIRS) ...............................................................................43

vii
 Pozitron Emisyon Tomografisi
(Positron Emission Tomography-PET) ................................................................................................49
Transkraniyal Manyetik Uyarım
(Transcranial Magnetic Stimulation-TMS) .........................................................................................53
Transkraniyal Doğru Akım Stimülasyonu
(Transcranial Direct Current Stimulation-tDCS) ..............................................................................59

Üçüncü Bölüm
Biyometrik Ölçüm Yöntemleri ve
Müzik Araştırmalarında Kullanımı ..........................................................................................................63
Fizyolojik Parametrelerin Ölçülmesi ....................................................................................................64
Göz İzleme
(Eye Tracking)...............................................................................................................................................71
Galvanik Deri Tepkisi
(Galvanic Skin Response-GSR) ................................................................................................................77

Değerlendirme ve Geleceğe Bakış ............................................................................................................81

Kaynakça ..............................................................................................................................................................85
Dizin..................................................................................................................................................................... 105
Öz Geçmiş .......................................................................................................................................................... 110

viii
 Şekiller

Şekil 1. Tipik nöron (solda) ve çeşitli glial (sağda) hücrelerin yapısı ........................................ 8
Şekil 2. Beynin loblarını, sınırlarını (border) ve kutuplarını (pole)
gösteren yanal görsel....................................................................................................................11
Şekil 3. Beyin yapılarının adlandırılmasında en sık kullanılan
yönlendirme terimleri................................................................................................................12
Şekil 4. Müzik performansı sırasında meydana gelen geri bildirim
ve ileri besleme etkileşimleri ..................................................................................................15
Şekil 5. Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) cihazı .................................................................18
Şekil 6. MRI sırasında protonların (hidrojen atomlarında) işlenmesi.
Sırasıyla; konuşma, parmakla dokunma ve dinleme görevlerindeki
etkinlik görüntüleri ......................................................................................................................21
Şekil 7. Müzik ve konuşma sırasındaki beyin etkinliğinin fMRI
görüntüsü .......................................................................................................................................23
Şekil 8. ROI Editor yazılımı kullanılarak korpus kallozumun eksenel,
koronal ve sagital düzlemlerde genu, gövde ve splenium şeklinde
otomatik olarak tanımlanmasına bir örnek .......................................................................27
Şekil 9. EEG frekans bantları ...................................................................................................................30
Şekil 10. Uluslararası 10-20 elektrot yerleşim düzeni .....................................................................31
Şekil 11. Müzikal anlama yönelik uyarılmış potansiyelleri ............................................................33
Şekil 12. Yap/yapma görevinin şematik gösterimi ...........................................................................38
Şekil 13. MEG ölçümü sonucunda elde edilen bir manyetik alan haritası ................................40
Şekil 14. MEG cihazı ve bireyin cihaz içindeki yerleşimi .................................................................41
Şekil 15. fNIRS yönteminin etki alanı .....................................................................................................44
Şekil 16. Standart 10-5 konumlarında NIRS düzeni..........................................................................45
Şekil 17. Gitar performansı sırasında fNIRS ölçümü için
katılımcının hazırlanması .........................................................................................................47

ix
Şekil 18. PET cihazı içinde piyano çalan bir müzisyen.....................................................................51
Şekil 19. TMS uygulanan bir hasta...........................................................................................................54
Şekil 20. Geleneksel tDCS (A-C) ve yüksek çözünürlüklü tDCS
(B-D) elektrot yerleşimlerinin ve akım akış yönlerinin
şematik gösterimleri...................................................................................................................59
Şekil 21. Gözün anatomik yapısı...............................................................................................................72
Şekil 22. Okuma sırasındaki göz hareketinin fiksasyon ve sakkad noktaları.................................73
Şekil 23. Gözlük biçiminde tasarlanmış bir göz izleme cihazı .......................................................74
Şekil 24. Göz izleme teknolojisinin nasıl çalıştığını gösteren
kavramsal bir şema.......................................................................................................................75
Şekil 25. GSR cihazı .......................................................................................................................................78