Chöông 2

QUAÏT VAØ HEÄ THOÁNG ÑÖÔØNG OÁNG

2.1. CAÙC KHAÙI NIEÄM LIEÂN QUAN ÑEÁN DOØNG KHÍ :
2.1.1. AÙp suaát vaø toác ñoä luoàng khoâng khí :

Luoàng khoâng khí chuyeån ñoäng trong oáng daãn coù theå laø do huùt hoaëc thoåi.

- Luoàng huùt coù aùp suaát huùt nhoû hôn aùp suaát khí quyeån
- Luoàng thoåi coù aùp suaát thoåi lôùn hôn aùp suaát khí quyeån.
Pa Ps'

Ps'' h''s MM Pa h's MM

Ps'' Ps'

Hình 2.1: Luoàng khoâng khí chuyeån ñoäng trong oáng daãn
Neáu goïi :
Pa : aùp suaát khí quyeån
P”s : aùp suaát trong thuøng taêng aùp
P’s : aùp suaát trong thuøng giaûm aùp

thì ñoä giaûm aùp suaát trong oáng huùt laø : h’s = Pa – P’s
vaø ñoä taêng aùp suaát trong oáng ñaåy laø : h”s = P”s – Pa

Trong kyõ thuaät, ngöôøi ta chia aùp suaát ra laøm hai daïng :

- AÙp suaát tónh ht ñeå thaéng löïc caûn bieåu thò baèng N/m2
- AÙp suaát ñoäng hd xaùc ñònh ñoäng naêng cuûa ñôn vò theå tích khoâng khí. Neáu
goïi theå tích khoâng khí chi phí laø V [m3/s] vaø  laø khoái löôïng rieâng cuûa
khoâng khí thì khoái löôïng khoâng khí cuûa theå tích ñoù laø :

m = V. (2.1)

Ñoäng naêng cuûa löôïng khoâng khí ñoù di chuyeån vôùi vaän toác C [m/s] laø :
mc 2 V 2
= .C
2 2

Ñoäng naêng cuûa ñôn vò theå tích khoâng khí laø :

32
 C2
hd =  (2.2)
2
Nhö vaäy aùp suaát hoaøn toaøn cuûa ñôn vò theå tích khoâng khí di chuyeån vôùi
vaän toác C laø :
C2
h = ht + h d = ht +  (2.3)
2

Ta bieát raèng möùc chi phí khoâng khí baèng :

V = F.C (F : dieän tích tieát dieän oáng daãn)

Vì theá ñeå xaùc ñònh möùc chi phí khoâng khí trong oáng daãn coù tieát dieän F
2
[m ], caàn phaûi tính :
2hd
C = (2.4)


Vôùi ñieàu kieän bình thöôøng, khoái löôïng rieâng khoâng khí baèng 1,2 kg/m3 , ta
coù :
C  1,3 hd (2.5)

Do ñoù ñeå tính C ta caàn ño hd . hd ñöôïc ño baèng aùp keá hay oáng pitoâ.

2.1.2. Khaùi nieäm loã töông ñöông :

AÙp suaát ht bao goàm nhöõng toån thaát veà ma saùt ôû thaønh oáng, toån thaát ôû cöûa
vaøo, cöûa ra vaø nhieàu toån thaát khaùc. Baát cöù daïng toån thaát naøo ñeàu tyû leä vôùi aùp
suaát ñoäng, töùc laø :
C 2 .
ht = (1 + 2 + . . . + n ). = h1 + h 2 + . . . + h n (2.6)
2

Neáu moät löôïng khoâng khí V [m3 /s] qua loã Ftd gioáng nhö qua oáng daãn,
nghóa laø chuùng ñeàu coù cuøng aùp suaát ht nhö nhau thì loã Ftd ñöôïc goïi laø loã töông
ñöông.
Daïng loã töông ñöông laáy laø hình troøn. Ñöôøng kính dtñ cuûa loã töông ñöông
goïi laø ñöôøng kính töông ñöông.
Ñeå xaùc ñònh ñöôøng kính töông ñöông öùng vôùi tieát dieän chöõ nhaät ab, ta
duøng coâng thöùc veà chi phí cho ma saùt ôû thaønh oáng :
U C2
hr = . .l. . (2.7)
F 2
trong ñoù :
hr : aùp suaát toån thaát.

33
  : heä soá khoâng ñoåi phuï thuoäc vaøo traïng thaùi thaønh oáng.
U : chu vi tieát dieän oáng.
F : dieän tích tieát dieän oáng.
l : chieàu daøi oáng.

ÔÛ ñaây, giaû söû caùc ñieàu kieän khaùc gioáng nhau, chæ coù hình daùng oáng khaùc
nhau (loaïi oáng hình troøn ñöôøng kính d vaø loaïi oáng chöõ nhaät caïnh a, b). Muoán hr
U o U cn
khoâng ñoåi thì : =
Fo Fcn

U o d td 4 U cn 2(a + b)
Nghóa laø : = = = (2.8)
Fo d td d td Fcn
2
ab
4

2ab
hay dtd = (2.9)
a+b

d td2  (ab) 2 ab

vaø : Ftd = = = ab (2.10)
4 ( a + b) 2
( a + b) 2

Nhö vaäy tieát dieän töông ñöông baèng tieát dieän thöïc nhaân vôùi heä soá töông
ñöông () :
ab
 = (2.11)
( a + b)
2

Töø coâng thöùc (2.9) ta coù theå xaùc ñònh caïnh cuûa tieát dieän neáu bieát caïnh kia.
b. d td
a = (2.12)
2b − d td

Heä soá töông ñöông lôùn nhaát khi a = b, nghóa laø khi oáng laø hình vuoâng toån
thaát ít hôn laø hình chöõ nhaät, khi ñoù :

max = = 0,785
4
2.2. QUAÏT :
2.2.1. Ñònh nghóa :

Quaït laø maùy duøng ñeå vaän chuyeån khoâng khí hoaëc caùc khí khaùc khi aùp suaát
 1.500  2.000 mm H2O.
2.2.2. Phaân loaïi : Theo caùc caùch :
a) Theo aùp löïc :
- Quaït ly taâm :

34
Baûng 2.1:
P < 100 mm H2O 100  400 mm H2O > 400 mm H2O
Loaïi Thaáp aùp Trung bình Cao aùp

- Quaït höôùng truïc : thöôøng laø quaït aùp suaát thaáp.

b) Theo nguyeân taéc laøm vieäc :

- Quaït ly taâm : doøng vaøo ⊥ doøng ra } thoâng duïng

- Quaït höôùng truïc : doøng vaøo // doøng ra } thoâng duïng
- Quaït xuyeân taâm : doøng vaøo // doøng ra ⊥ truïc quay
2.2.3. Quaït ly taâm :
2.2.3.1. Caáu taïo :
Hình 2.2: Quaït ly taâm
1. Caùnh quaït.
2. Voû.
3. Truïc.
4. Cöûa vaøo.
5. Cöûa ra.

A-A (1 cöûa vaøo) A-A (2 cöûa vaøo)

2.2.3.2. Phaïm vi öùng duïng:

35
 - Caàn ñoäng aùp lôùn (vaän chuyeån) → caùnh cong tôùi.
- Caàn tónh aùp lôùn (ñeå thaéng caùc trôû löïc) → caùnh cong lui.
- AÙp suaát löu löôïng nhoû → caùnh thaúng.

2.2.3.3. Caùc tính chaát vaø coâng thöùc cô baûn :

a) Phöông trình caùnh quaït :

Phöông trình bao goàm trong vieäc xaùc ñònh aùp suaát lyù thuyeát HT . Giaû söû
phaàn töû khoâng khí dòch chuyeån bôûi caùnh quaït vôùi vaän toác tuyeät ñoái C vaø naèm
caùch taâm O cuûa quaït moät khoaûng Om = r, vaän toác C laøm vôùi baùn kính moät goùc .
 u=.r

 

n
=
30

r.sin

Hình 2.3 : Vaän toác khoâng khí cuûa caùnh quaït.

Ñoäng löôïng cuûa khoái löôïng khoâng khí m’ dòch chuyeån qua ñieåm m trong
thôøi gian 1 giaây seõ laø m’C, moâmen ñoäng löôïng töông öùng vôùi taâm 0 seõ laø :
M = m’.C.r.sin (2.13)

Ta phaân tích vaän toác C thaønh hai thaønh phaàn : vaän toác tieáp tuyeán Ct vaø
vaän toác phaùp tuyeán Cr, ta coù :
M = m’.r.Ct.

trong ñoù :
m’ = V : löôïng cung caáp cuûa khoâng khí trong moät giaây.

Moâmen ñoäng löôïng ôû hai ñieåm 1 vaø 2 cuûa caùnh quaït seõ laø :
M1 = m’.r1.Ct1
M2 = m’.r2.Ct2

Hieäu soá M = M2 – M1 = m’(r2Ct2 – r1Ct1 ) (2.14)

= V (r2 Ct2 – r1 Ct1 )

Bieåu thò ñoä bieán thieân moâmen ñoäng löôïng cuûa khoái löôïng khoâng khí m’

36
luùc noù ñi qua caùnh quaït trong moät giaây. Naêng löôïng coù ñöôïc vôùi löôïng khoâng khí
ñoù ñöôïc xaùc ñònh bôûi tích .M, ta coù :

N = .M = . V (r2 Ct2 – r1 Ct1 ) = V (u2 Ct2 – u1 Ct1 ) (2.15)

trong ñoù : u2 = r2 ; u1 = r1

Vaø naêng löôïng cuûa 1 m3 khoâng khí seõ laø :

HT =  (u2Ct2 – u1Ct1 ) (2.16)

Ñaây laø phöông trình cô baûn cuûa caùnh quaït. Phöông trình EULER trong ñoù
khoâng tính ñeán löïc caûn khoâng khí vaø löïc caûn cuïc boä cuûa quaït.
Trong tröôøng hôïp caùnh quaït doïc theo baùn kính thì phöông trình coù daïng :
HT =  (u22 – u21 ) = 2 (r22 – r21 ) (2.17)

vaø vaän toác quaït trong tröôøng hôïp naøy ñöôïc tính theo coâng thöùc :

HT
 = (2.18)
 (r22 − r12 )

30 HT
hay n = (2.19)
  (r22 − r12 )

b) Ñaëc ñieåm caùnh quaït :

Treân hình 2.4, neáu ta ñeå yù tam giaùc vaän toác ucm ta seõ coù :
Ct1 = u1 – Cr1 .tg1
Ct2 = u2 - Cr2 .tg2

Töø ñieàu kieän tính lieân tuïc cuûa luoàng khoâng khí, ta coù :
V = 2 r.b.Cr
V V
Cr1 = vaø Cr2 =
2 r1 .b 2 r2 .b

Neân töø phöông trình EULER ta coù :

 2 . n 2 nV 
HT =  2
(r22 − r12 ) − (tg 2 − tg 1 ) (2.20)
 30 30.2b 

37
 HT   2 2 V 
hay : 2
=  2 (r2 − r1 ) −
2 2
(tg 2 − tg 1 ) (2.21)
n 2  30 30bn 

HT  V
vaø 2
= (A − B )
n 2 n

2 2 2 tg 2 − tg 1
trong ñoù : A = 2
( r2 − r12 ) vaø B =
30 30b

laø nhöõng ñaïi löôïng khoâng ñoåi ñoái vôùi moät quaït coù kích thöôùc nhaát ñònh :
HT V HT V
Do ñoù haøm 2
phuï thuoäc  2
= f( )
n n n n

Luùc coù soá voøng quay khoâng ñoåi (u2 = const) ñöôøng aùp suaát seõ laø ñöôøng
thaúng. Noù phuï thuoäc vaøo heä soá B seõ nghieâng hoaëc song song vôùi truïc hoaønh. Caùc
quaït duøng trong noâng nghieäp coù:
1 = 0  40o neân tg1  0.
2 = -30o  +40o neân tg2 - tg1 coù theå döông, 0 hay aâm.
+ 
−  − 

  
 
   
 

+ +  + 

(a) (b) (c)

 

   
 = =
 

 

(d) (ñ)
Hình 2.4: Hình daïng caùnh quaït.
38
 Phuï thuoäc vaøo quan heä cuûa 1 vaø 2 , aùp suaát chi phí coù theå thay ñoåi theo
3 daïng sau :

- B > 0 (luùc tg2 > tg1 ) thì vôùi söï taêng chi phí V, aùp suaát HT seõ giaûm.
Ñöôøng aùp suaùt laø ñöôøng thaúng höôùng xuoáng.
- B = 0 (tg2 = tg1 ) aùp suaát seõ khoâng phuï thuoäc vaøo möùc chi phí. Ñöôøng
bieåu dieãn song song vôùi truïc hoaønh.
- B < 0 (tg2 < tg1 ) ñöôøng aùp suaát seõ höôùng leân. Ta coù theå tìm giao ñieåm
cuûa ñöôøng aùp suaát vôùi truïc tung (khi V = 0) vaø vôùi truïc hoaønh (khi HT = 0), ta coù :

V = f(u2 ) vaø HT = f(u22 )

Nhö vaäy neáu taêng soá voøng quay cuûa quaït thì aùp suaát seõ taêng, nhöng caùc
ñöôøng bieåu dieãn seõ khoâng song song nhau.
Trong thöïc teá, aùp suaát nhaän ñöôïc chòu aûnh höôûng cuûa soá löôïng caùnh, hao
phí thuûy löïc vaø hao phí va chaïm. Ñöôøng aùp suaát thöïc khoâng phaûi laø ñöôøng thaúng
maø laø parabol höôùng xuoáng.
Tyû soá giöõa coâng suaát cuûa luoàng vôùi coâng suaát toaøn boä do ñoäng cô cung
caáp treân truïc quaït seõ laø hieäu suaát cuûa quaït.
V.h
 = (2.22)
N

h : aùp suaát hoaøn toaøn cuûa moãi meùt khoái khoâng khí di chuyeån.

2.3. TÍNH ÑÖÔØNG OÁNG :

2.3.1. Luoàng khí trong oáng thaúng ñöùng :

Ngöôøi ta tính toaùn luoàng khoâng khí döïa treân cô sôû :

- Choïn ñuùng vaän toác laøm vieäc cuûa luoàng khoâng khí döïa theo chaát löôïng
haït.
- Xaùc ñònh löôïng khoâng khí caàn thieát V [m3/s] ñeå laøm vieäc vôùi löôïng cung
caáp q [kg/s].
- Xaùc ñònh toån thaát aùp suaát tónh.

Löôïng khoâng khí caàn thieát ñeå mang vaät lieäu theo trong luoàng töø döôùi leân
thay ñoåi tuøy theo löôïng cung caáp vaät lieäu.
Goïi Vo [m3/s] : löôïng khoâng khí nhoû nhaát, coù vaän toác Co , coù khaû naêng
Vo
naâng moät löôïng vaät lieäu laø q’ [kg/s] trong luoàng khoâng khí thì tæ soá o =
q'
[m3/kg] cho ta chæ soá chi phí khoâng khí rieâng nhoû nhaát treân moãi kg vaät lieäu cung
caáp).

39
 V1v
Neáu laáy V1v > Vo thì  = > 1 laø heä soá döï tröõ ( = 1,1 ñeán 1,25).
Vo
Töø Clv vaø Vlv ta xaùc ñònh kích thöôùc tieát dieän raõnh moät caùch deã daøng.
V1v
F = (2.23)
C lv

Neáu raõnh coù tieát dieän chöõ nhaät, noù khoâng laøm vieäc taát caû, ta phaûi duøng
ñöôøng kính töông ñöông.

4 V1v
dtñ = (2.24)
 C1v

b. d td
Neáu a vaø b laø kích thöôùc tieát dieän thì : a =
2b − d td
Beà roäng b ñöôïc xaùc ñònh caên cöù theo beà roäng cuûa saøng.
Luùc tính quaït ñeå cung caáp moät löôïng khoâng khí nhaát ñònh vaøo heä thoáng
oáng caàn xaùc ñònh ñoä hao phí do ma saùt hms vaø hao phí ñeå thaéng löïc caûn cuïc boä.
Hao phí aùp suaát do ma saùt trong oáng chöõ nhaät :
1  .V 2
hms =  [kg/m2] (2.25)
Dms 2 g

2ab
Dms = (2.26)
a+b
a, b : caïnh
V : vaän toác trung bình cuûa luoàng theo raõnh
 : heä soá caûn phuï thuoäc vaøo daïng oáng, vaät lieäu thaønh oáng, ñoä xuø xì vaø heä
soá Reynold Re.

Hao phí aùp suaát ñeå thaéng löïc caûn cuïc boä ñöôïc xaùc ñònh trong haøm soá aùp
suaát ñoäng.
 .V 2
hcb = cb [kg/m2] (2.27)
2g
cb : heä soá caûn cuïc boä
F1 2
Ñoái vôùi söï môû roäng ñoät ngoät : cb ñng = (1 + )
F2
2.3.2. Luoàng khí trong oáng xieân :

Giaû thieát luoàng khoâng khí coù vaän toác C, xieân moät goùc  so vôùi ñöôøng naèm
ngang, cöôøng ñoä vaø höôùng vaän toác baûo toaøn trong taát caû caùc ñieåm cuûa vuøng vaät
rôi vaøo luoàng vôùi vaän toác ban ñaàu uo laøm vôùi vaän toác luoàng moät goùc .
40
 Vaät chòu taùc duïng cuûa caùc löïc :

- Troïng löïc G = mg
- Löïc caûn R cuûa luoàng khoâng khí. R = k..F.w2
(2.28)

Bieát C, uo , ,  ta coù : wo = C 2 + uo2 − 2Cuo .cos  (2.29)

uo
sin = .sin
wo
Löïc R truyeàn cho haït moät gia toác :
R 
JR = = k F . w o2 = k n . w o2 (2.30)
m m
Döôùi taùc duïng caùc löïc treân, vaät theå seõ chuyeån ñoäng trong luoàng theo moät
quyõ ñaïo naøo ñoù. Ta bieát raèng coù theå khaûo saùt chuyeån ñoäng tuyeät ñoái töø chuyeån
ñoäng theo vaø chuyeån ñoäng töông ñoái.
Chuyeån ñoäng töông ñoái coù theå bieåu dieãn ñöôïc neáu ta choïn heä toïa ñoä ñoäng,
chuyeån ñoäng cuøng vôùi luoàng khoâng khí.
Laáy truïc xn höôùng thaúng xuoáng döôùi vaø truïc yn naèm ngang ngöôïc vôùi
luoàng.

 


Sô ñoà luoàng khí xieân vaø haït Quyõ ñaïo chuyeån ñoäng töông ñoái
chuyeån ñoäng töï do cuûa haït trong luoàng khí xieân
Hình 2.5: Sô ñoà haït chuyeån ñoäng trong luoàng khoâng khí xieân
Giaû söû quyõ ñaïo chuyeån ñoäng töông ñoái ñöôïc bieåu dieãn theo ñöôøng cong
OA, tieáp tuyeán cuûa ñöôøng cong taïi moät ñieåm naøo ñoù cho ta höôùng cuûa vaän toác
töông ñoái W.
Nghieân cöùu chöùng toû raèng vaän toác W coù giôùi haïn naøo ñoù veà cöôøng ñoä
41
cuõng nhö veà höôùng. Vaän toác ôû giôùi haïn ñoù goïi laø vaän toác tôùi haïn Wmax = Wth coù
höôùng thaúng ñöùng.
g
Wth = (2.31)
kn

Neáu bieát qui luaät bieán thieân vaän toác töông ñoái vaø quyõ ñaïo OA thì deã daøng
xaùc ñònh vaän toác vaø quyõ ñaïo chuyeån ñoäng tuyeät ñoái. Neáu Wx vaø Wy laø thaønh
phaàn vaän toác W ôû ñieåm A thì thaønh phaàn vaän toác tuyeät ñoái vôùi heä coá ñònh ñöôïc
bieåu dieãn bôûi :
ux = Wx - Cx
uy = Cy – Wy

Vôùi Cx = C.sin ; Cy = C.cos

Do ñoù : ux = Wx – C.sin
uy = C.cos - Wy

Vaän toác tuyeät ñoái u nghieâng so vôùi ñöôøng thaúng ñöùng moät goùc u baèng :
uy C cos  − Wy
tgu = = (2.32)
ux Wx − C sin 

Tyû soá naøy cho ta daïng voâ ñònh ôû ñieåm baét ñaàu chuyeån ñoäng khi vaän toác
ban ñaàu uo = 0. Nhöng höôùng vaän toác tuyeät ñoái truøng vôùi höôùng hôïp löïc taùc duïng
leân vaät, vì theá ñoái vôùi tröôøng hôïp vaän toác ban ñaàu u o = 0 thì W = c vaø R =
m.kn.C2 coù höôùng cuøng vôùi höôùng vaän toác C.
Hình 2.6: Löïc taùc duïng leân vaät
 Cho ta :
Ry mk n C 2 cos 
tg(u)o= =
 mg − R x mg − mk n C 2 sin 
k C 2 cos 
= n (2.33)
g − k n C 2 sin 
g
hay ta thay Wth =
kn

C 2 cos 
tg(u )o = (2.34)
Wth2 − C 2 sin 

Coâng thöùc naøy xaùc ñònh goùc nghieâng vaän toác tuyeät ñoái ôû goùc chuyeån ñoäng
tröôøng hôïp uo = 0. Vaän toác töông ñoái caøng ñeán gaàn ñöôøng thaúng ñöùng thì Wx →
42
Wth vaø Wy → 0, do ñoù ta coù :

C cos  k n .C. cos 

tg(u )k = = (2.35)
Wth − C sin  g − k n C. sin 

Ñoái vôùi tröôøng hôïp luoàng naèm ngang, ta coù :

C − Wy
tg(u )o = (2.36)
Wx

Giaû söû luoàng khoâng khí coù vaän toác C thoåi vaøo khoái haït coù heä soá thoåi bay
trong giôùi haïn k’n vaø k”n , vaän toác tôùi haïn töông öùng cuûa khoái haït ñoù laø W’th vaø
W”th . Trong tröôøng hôïp ñoù, haït tung ra thaønh chuøm, giôùi haïn bôûi hai quyõ ñaïo
öùng vôùi heä soá thoåi bay k’n vaø k”n .
Goùc nghieâng (’u ) vaø (”u ) cuûa hai quyõ ñaïo ñoù ñoái vôùi ñöôøng thaúng ñöùng
ôû cuoái chuyeån ñoäng laø :
C cos 
tg(’u ) = (2.37)
W − C sin 
'
th

C cos 
tg(”u ) = (2.38)
W − C sin 
"
th

Ñoä phaân taùn cuûa chuøm quyõ ñaïo coù theå ñöôïc ñaëc tröng bôûi hieäu soá
(”u ) - (’u ) ñöôïc xaùc ñònh theo heä thöùc sau :
tg ( " u ) − tg ( ' u )
tg(”u - ’u ) = (2.39)
1 + tg ( " u ). tg ( ' u )

C cos  . (Wth' − Wth" )

Ta coù : tg(”u - ’u ) = (2.40)
Wth' .Wth" − C. sin  (Wth' + Wth" ) + C 2

Bieåu thöùc naøy chöùng toû raèng ñoä phaân taùn phuï thuoäc vaøo vaän toác C. Ñoä
phaân taùn toái ña seõ xaùc ñònh öùng vôùi vaän toác Cz . Giaù trò Cz ñöôïc xaùc ñònh nhö sau
:

d . tg ( "u −  'u )
= 0
dc

Do ñoù : W’th . W”th - C2z = 0

g2
Ta coù : Cz = Wth' .Wth" = 4 (2.41)
k n' . k n"

43
 Nhö vaäy vaän toác luoàng cho ta ñoä phaân taùn nhieàu nhaát coù trò soá baèng trung
bình nhaân cuûa W’th vaø W”th . Vôùi vaän toác naøy phaân loaïi haït ñöôïc toát hôn.
Nhöõng keát quaû laøm vieäc toát nhaát cuûa luoàng khoâng khí xieân nhaän ñöôïc vôùi
caùc ñieàu kieän :

- Goùc nghieâng so vôùi ñöôøng naèm ngang 18 o  30o .

- Naêng suaát giôø treân 1 dm beà roäng luoàng 100  2.500 kg/h.
- Vaän toác ban ñaàu cuûa haït nhoû nhaát.
- Chi phí khoâng khí 1,5  1,8 m3/h cho 1 kg haït.

44