Phân tích tâm trạng chí sau khi gặp thị nở

Nam Cao là cây bút hiện thực phê phán xuất sắc, là nhà nhân đạo
chủ nghĩa lớn của nền văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945. nổi
bật hơn cả phải nhắc đến tác phẩm "Chí Phèo",là sự kết tinh của tài
năng nghệ thuật, là cái nhìn hiện thực sắc sảo và tấm lòng nhân đạo
cao cả của nhà văn. Đặc biệt, nhà văn đã xây dựng thành công hình
tượng nhân vật Chí Phèo, khắc họa rõ nét diễn biến tâm trạng của
Chí từ sau khi gặp Thị Nở đến khi bị cự tuyệt quyền làm người
Nhắc đến Nam Cao ta nghĩ ngay đến một cây bút hiện thực xuất
sắc của dòng văn học hiện thực phê phán đương thời. Sự nghiệp
văn học của Nam Cao tập trung xoay quanh hai mảnh đề tài chính
viết về người nông dân nghèo và người trí thức tiểu tư sản nghèo.
Truyện ngắn Chí Phèo chính là một tác phẩm tiêu biểu nhất của đời
văn Nam Cao. Truyện ngắn này được nhà vắn viết năm 1991 với tên
ban đầu là "Cái lò gạch cũ" - nơi Chí Phèo được sinh ra. Sau đó khi
in nhà xuất bản tự ý đối lại thành “Đôi lứa xứng đôi" - một cái tên
thật ấn tượng để câu khách. Cuối cùng Nam Cao đổi lại là “Chí
phèo” vừa giản dị lại rất có ý nghĩa. Có thể nói hình tượng nhân vật
chí phèo là chân dung điển hình mang ý nghĩa biểu tượng cho
người nông dân nghèo trước CMT8
Truyện kể về nhân vật Chí Phèo. Thủa nhỏ, Chí bị cả cha lẫn mẹ
bỏ rơi, được lớn lên nhờ sự chuyền tay nuôi nấng của những người
nông dân hiền lành. Lớn lên đi làm thuê cho nhà Bá Kiến, bị Bá Kiến
ghen, đẩy vào tù. Khi ra tù, Chí thay đổi hẳn cả nhân hình lẫn nhân
tính. Hắn trở thành tay sai của Bá Kiến, là con quỷ dữ của làng Vũ
Đại. Rồi hắn gặp Thị Nở, một cô gái xấu “ma chê quỷ hờn". Bát cháo
hành cùng với tình thương yêu, sự quan tâm chăm sóc của Thị đã
thức tỉnh phần người bấy lâu nay bị vùi lấp sâu trong tâm hồn Chí.
Chí Phèo ao ước được trở lại làm người lương thiện, hắn hi vọng
rằng Thị Nở sẽ mở đường cho hẳn. Nhưng bà cô Thị ngăn cấm. Chí
nhận ra bi kịch đau đớn: bị cự tuyệt quyền làm người. Chí bèn xách
dao đến nhà Bá Kiến, kẻ đã gây ra bi kịch của hắn, giết chết Bá Kiến
ròi tự vẫn.
 Trước cuộc gặp gỡ đầy tình cờ với thị Nở trong đêm trăng ở
vườn chuối cạnh bờ sông, thì Chí Phèo là một "con quỷ dữ" của
làng Vũ Đại. Hắn triền miên trong những cơn say dài bất tận và
sống trong tình trạng vô thức. Sau cái đêm định mệnh ấy, cuộc đời
Chí Phèo tưởng như được lật sang một trang mới. Sáng sớm hôm
sau, hẳn tỉnh dậy bắt đầu cảm nhận được cuộc sống xung quanh
mình và có những cảm xúc của một con người, có cái cảm giác
"miệng đắng, lòng mơ hồ buồn". Lần đầu tiên, Chí nghe được
những âm thanh quen thuộc của cuộc sống :"tiếng chim hót ngoài
kia vui vẻ quá", "tiếng anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá", tiếng
trò chuyện của những người đi chợ về...Những âm thanh ấy đã gợi
nhớ trong hắn ước mơ giản dị từ thuở xa xưa : "có một gia đình
nho nhỏ, chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải". Quá khứ tuy
nghèo khổ ấy nay với Chí cũng là một điều thật xa vời. Thực tại giờ
đây của hắn là "già mà vẫn còn cô độc". Điều ấy khiến hắn buồn và
lo lắng cho tương lai : đói rét, ốm đau và cô độc sẽ đày đọa hắn khi
về già. Và hắn sợ nhất là cô độc. Một kẻ chỉ biết sống bằng giật
cướp và dọa nạt, vậy mà giờ đây cũng biết sợ, mà lại sợ nhất là cô
độc, có lẽ bản chất người trong hắn đang mơ hồ tỉnh dậy.
Hắn đang nghĩ vu vơ thì thị Nở đến, mang theo một nồi cháo
hành còn nóng nguyên đến cho Chí. Đầu tiên, Chí Phèo "rất ngạc
nhiên". Hết ngạc nhiên thì hắn thấy “mắt hình như ươn ướt". Hắn
cảm động đến như vậy là bởi đây là lần đầu tiên hắn được người ta
cho, xưa nay, muốn có cái gì, hắn phải cướp giật và dọa nạt. Hắn
nhìn bát cháo bốc khói mà lòng "bâng khuâng", rồi hắn nhìn thị Nở
đang cười toe toét mà cảm thấy thị "có duyên". Có cái gì đó đang
trỗi dậy trong lòng Chí Phèo, phải chăng đó là tình yêu ? Rồi thì hắn
thấy "vừa vui vừa buồn" và "một cái gì nữa giống như là ăn năn”.
Chí vui bởi vẫn đang còn một người quan tâm đến hắn. Chí buồn và
ăn năn bởi tội ác mình gây ra quá nhiều, con đường trở về làm một
người bình thường của hắn có lẽ là sẽ lắm chông gai. Đưa bát cháo
lên miệng, Chí Phèo thấy cháo “mới thơm làm sao" và húp một
húp, Chí cảm thấy "cháo hành ăn rất ngon". Cháo hành vốn là thứ
quê mùa, không phải cao lương mĩ vị gì, lại được nấu bởi bàn tay
của một người "dở hơi" thì chắc là dở lắm; thế mà với Chí Phèo thì
nó thật ngon. Bát cháo làm Chí Phèo nhớ về bà Ba vợ Bá Kiến, "cái
con quỷ cái" ấy chỉ lợi dụng hắn chứ yêu đương gì. Hắn chưa bao
giờ được một người đàn bà nào yêu cả. Bởi vậy, bát cháo hành của
Thị Nở làm hẳn suy nghĩ nhiều. Ngồi ăn cháo hành cạnh thị Nở, hắn
thấy "lòng thành trẻ con", "hắn muốn làm nũng với thị như với
mẹ". Ngòi bút Nam Cao thật sắc sảo và tràn đầy tình thương khi
miêu tả tinh tế diễn biển tâm trạng của Chí. Ông nhận ra phần
người không bao giờ mất trong hình hài con quỷ dữ Chí Phèo. Phần
người ấy đã hoàn toàn trở về với Chí và khiến hắn "thèm lương
thiện", hắn muốn "làm hòa" với mọi người biết bao. Hắn hi vọng thị
Nở sẽ mở đường cho hắn, hi vọng "họ sẽ lại nhận hắn vào cái xã hội
bằng phẳng, thân thiện của những người lương thiện".
Nhưng bát cháo hành cũng chính là chi tiết đẩy bi kịch của
chí lên đến đỉnh điểm, dẫn đến một kết thúc thảm thương đó
chính là sự tuyệt vọng vì bị cự tuyệt quyền làm người của Chí: Sau
năm ngày ở với Chí Phèo, thị Nở “bỗng nhớ ra mình còn một bà cô
trên đời” nên Thị phải “dừng yêu” để về nhà hỏi cô thị đã. Thị trở
về nhà rồi quay lại nhà Chí Phèo với cơn tức giận sau những lời xỉa
xói cay nghiến của bà cô. Thị tới và "trút vào mặt hắn tất cả lời bà
cô". Chí “ngẩn người ra” và vội chạy theo níu tay Thị nhưng bị Thị
dúi cho một cái rồi bỏ về.Ban đầu, hắn ngạc nhiên trước thái độ của
Thị Nở, cho rằng Thị dở hơi. Thế nhưng sau cùng, Chí đã hiểu ra
mọi việc, Thị nở đã phụ bạc hắn, hắn không còn đường nào trở về
lương thiện được nữa. Tuyệt vọng hắn lại uống rượi nhưng càng
uống hắn càng tỉnh và thoang thoảng cứ thấy “hơi cháo hành”. Hắn
không say, vị ngọt tình người cứ thoang thoảng để hắn đau khổ
"khóc rưng rức". Roi hắn xách dao đến nhà Bá Kiến, kẻ đã gây ra bi
kịch cho cuộc đời Chí. Tại đây, Chí đòi làm người, muốn "làm người
lương thiện". Và khi biết không thể trở về như xưa, hắn đã hỏi câu
hỏi từ sâu thẳm trái tim: "ai cho tao lương thiện?". Chí đã đi đến
tận cùng của sự bế tắc, nên chí đã đâm chết Bá Kiến và tự sát. Việc
đâm chết Bá Kiến không phải là bột phát mà là hành động lấy máu
rửa thù của người nông dân khi họ đã thức tỉnh về quyền sống,
quyền làm người. Chí Phèo tự vẫn bởi hắn có sống tiếp cũng không
thể được làm người lương thiện nữa. Cái chết đau đớn, tức tưởi
của Chí Phèo vừa là tiếng nói tố cáo tội ác của tầng lớp thống trị
phong kiến vừa là lời khẳng định, tin tưởng vào bản chất lương
thiện không bao giờ mất đi trong những người nông dân cùng khổ
đáng thương.
“Chí Phèo" là minh chứng tiêu biểu nhất cho tài năng truyện
ngắn Nam Cao. Ngôn ngữ sống động, vừa điêu luyện lại vừa gần gũi
tự nhiên, cốt truyện và các tình tiết hấp dẫn, biến hoá giàu kịch
tính. Bằng nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình, nhà văn tố cáo
sâu sắc xã hội thực dân nửa phong kiến phi nhân đạo bóp nghẹt sự
sống của con người, đẩy con người vào "bước đường cùng"
Tóm lại, truyện ngắn "Chí Phèo" đã miêu tả sinh động diễn
biến tâm trạng của Chí Phèo từ sau khi gặp thị Nở đến khi bị cự
tuyệt quyền làm người. Qua đó, nhà văn thể hiện tình yêu thương,
sự đồng cảm sâu sắc với hoàn cảnh bi kịch của người nông dân
trong xã hội cũ, đồng thời khẳng định và tin tưởng vào bản chất
lương thiện tốt đẹp của họ. Đó cũng chính là tư tưởng nhân đạo
sâu sắc, mới mẻ của Nam Cao trong dòng văn học hiện thực Việt
Nam giai đoạn 1930 - 1945. Truyện ngắn này đã đưa tên tuổi Nam
Cao vào hàng những nhà văn hiện thực xuất sắc của nền văn học
hiện đại Việt Nam.