ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ

Tax aaa0 xior,

Συντάχθείσα μεν υπό
Α. ΚΑΡΑΒΑ, Rambra ca
'Εκδοθείσα δε δαπάνη

4. ΦΚΙΑΡΟΓΙΑΝΝΙΔΟΥ .

ΕΝ ΧΙΩι ,

ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ Κ. Μ. ΠΡΟΚΙΔΟΥ:

εεε.
1886.
 « Χίοι μόνοι μετά Λακεδαιμονίους, ών εγώ
ήσθόμην, ευδαιμονήσαντες άμα και έσωφρόνησαν
και όσω επεδίδου ή πόλις αυτοίς επί το μείζον ,
τόσο και εκοσμούντο έχυρώτερον ... πλουσιώ
τατοι όντεςτών Ελλήνων ». (Θουκυδ.Η', 24, 25.)

SE
D
 Τοίς εντευξομένοις !

Δημοσιεύοντες την συνοπτικήν ταύτην της Χίου Τοπο

γραφίας, επικαλούμεθα την ευμενή αυτής υποδοχήν παρά το
των φιλοπατρίδων πολιτών και των λοιπών φιλοκαλων ομο
γενών, καλώς γινωσκόντων της αρχαιότητα και αξιολογό
τητα της τοσούτων επισήμων ανδρών γενετείρας και πολυ
παθούς ταύτης νήσου,
Ούκ αλυσιτελές δ' ενoμίσαμεν το επισυνάψαι τώ παρ' ημών
λιθογραφηθέντι και δημοσιευθέντι γεωγραφικό χάρτη της
νήσου την εικονογραφίας της τε πόλεως και των κυριωτέ
φων ενδυμασιών των κατοίκων σχεδιασθείσαν υπό 'Αποστό
λου Παππά , και την εν λόγω Τοπογραφίας αυτής , ήτοι πε
φιγραφήν όσον ένεστι σύντομος και ακριβή της πόλεως, τών
λιμένων αυτής, χωρίων, μοναστηρίων και δημοσίων φιλαν
θρωτικών και εκπαιδευτικών καταστημάτων , ένα παραθέσει
προς την προτέραν αυτών κατάστασιν, την προ της στυγεράς
του 1822 εκείνης πανωλεθρίας.
 Γινώσκομεν ότι το έργον ούκ έχει την απαιτουμένην τε
λειότητα αλλ' όμως θαρρούντως δημοσιεύομεν αυτό, πεποι
Βότες εις την επιείκειαν του δημοσίου , και ιδίως των ημετέ
ρων συμπολιτών, οίτινες μετά παλμών καρδίας αναγινώ
ακουσι πάν ό,τι αφορά την φίλην πατρίδα , και διακαώς επι
ποθούσι την επάνοδος αυτής εις την πρώην ευδαιμονίαν και
εκλειαν ..

'Εν Χίω, τη 10 Νοεμβρίου 1866 .

ο Εκδότης

Δ . φκιαρόγιαννίδης.
-
11

12
RITISH
No96

PE

CRITIS
TN096
LOSED
 ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΧΙΟΥ.

Α'. Γεωγραφική θέσις, οικισμός, κλίμα

και πληθυσμός αυτής.

Η Χίος, κειμένη κατά την 38 ° και 21 ' Β. πλάτους,

και κατά την 23 ° και 45' Α . μήκους, εν τώ Ικαρία
πελάγει, έχει παρακειμένην πρός άρκτον μεν την νήσον
Λέσβον, προς μεσημβρίαν δε την Σάμον και Ικαρίαν,
και προς ανατολάς τάς Οινούσσας και την της Μικρασίας
χερσόνησος Ερυθραίαν, ής απέχει περίπου οκτώ μίλια
κατ' εκείνο το μέρος, « ένθα εστί το ακρωτήριον Ποσεί
διον( 1) πλησιάζον μάλιστα τώ της Ερυθραίας 'Αρ
γέννω (2 ), και ποιούν πορθμόν όσον εξήκοντα στα
δίων (3).» Μήκος μέν έχει η νήσος τριάκοντα δύο μι
λίων, πλάτος δε δώδεκα , και περιφέρειαν εκατόν δέκα,

(4 ) Ποσείδιον, την σήμερον ονομάζεται ακρωτήριον της ά

γίας Ελένης ενταύθα υπήρχε το πάλαι ναός του Ποσειδώνος.
(2 ) 'Αργεννον, ήτοι Λευκή άκρα, χυδαίστι άσπρος κάβος και
άσπρα χώματα- ( 3) Στράβ. Γεωγρ. μέρος τρίτον, βιβλ. ιδ'.
$. 33. sem. 20 .

16 .
 - 2 -

ήτοι σταδίων ενεακοσίων κατά τον γεωγράφον Στρά

βωνα λέγοντα(Γεωγρ. μέρος Γ ', βιβλ. ιδ', κεφ. ά. β. 35 ) .
« Η Χίος τον μεν περίπλουν εστί σταδίων ενεακοσίων
παρά γήν φερομένω, πόλιν δ' έχει εύλίμενον και ναύ
σταθμον ναυσιν όγδοήκοντα. Εν δε τώ περίπλω δεξιάν
την νήσον έχοντι από της πόλεως, πρώτον μέν έστι το
Ποσείδιον, είτα Φάναι ( 1 ), λιμήν βαθύς, και νεώς 'Aπόλ
λωνος, και άλσος φοινίκων: είτα νότιον, ύφορμος αι
γιαλός: είτα Ελαιούς (2), και ούτος ύφορμος αιγιαλός,
όθεν εις την πόλιν εξήκοντα σταδίων ισθμός: περίπλους
δε τριακοσίων εξήκοντα, όν επήλθομεν. Είτα Μέλαινα
άκρα, καθ' ήν τα Ψύρα (Ψαρά) νήσος από πεντήκοντα
σταδίων της άκρας υψηλή, πόλιν ομώνυμον έχουσα
κύκλος δε της νήσου (εκείνης) τετταράκοντα στάδια .
Είθ' ή 'Aριουσία χώρα, τραχεία και αλίμενος, σταδίων
όσον τριακοσίων, οίνον άριστον φέρουσα των Ελληνι
χών (3). Είτα το Πελιναίον όρος (4), υψηλότατον των
εν τη νήσω. Έχει δ' ή νήσος και λατόμιον μαρμάρου λί
θου. "Ανδρες δε Χίοι γεγόνασιν ελλόγιμοι "Ιων τε και
τραγικός και Θεόπομπος ο συγγραφείς καιΘεόκριτος και
σοφιστής: ούτοι δε και αντεπολιτεύσαντο αλλήλοις (5 ).

(1 ) Φάναι η Φάνα , Κάβο μαστίχι κατά τον Μελέτιον όθεν

και ο ενταύθα το πάλαι υπάρχων ναός Απόλλωνος του Φαναίου
ειωνομάζετο.- ( 2) 'Ελαιούς, ο λιμήν των Μεστών' κατ’ άλλης
δε γραφήν Λαίους (εκ του λάας = λίθος) ίσως ο Λιθί λιμήν .
(3) 'Aριουσία χώρα, η αρχομένη από των περί την Βολισσόν τό
πων.- (4 ) Πελιναίον όρος, εφ' ού την κώμην Σπαρτούντα κεί
σθαι φησι Τουρνεφόρτιος υπήρχε δ' επί της κορυφής αυτού και
ναός του Διός Πελιναίου εντεύθεν επονομαζομένου. -(5) Oις και
Στράβων αρίθμηκεν ελλoγίμοις Χίοις συγκαταλεκτέον Οινο
πίδην τον αστρονόμος, Νέσσον φιλόσοφος και τον τούτου μα
–
 3

'Αμφισβητούσι δε και Χίοι Ομήρου, μαρτύριον τους Ο

μηρίδας καλουμένους από του εκείνου γένους προχει
ριζόμενοι. »
(Οφιούσα δε πρότερον, ώς πολλαι άλλαι νήσοι, καλου
μένη η Χίος μετωνόμασται ούτω, κατ' άλλους μεν από
της πεσούσης αφθόνου χιόνος καθ' ην ημέραν ετέχθη εν
αυτή έκ τινος νύμφης και του Ποσειδώνος υιός, όστις εν
τεύθεν ωνομάσθη Χίος, κατ' άλλους δε από Χιόνης της
θυγατρός του Οινοπίωνος υιού της Αριάδνης, αγαγόν
τος κρητικής αποικίαν και γενομένου πρώτου οικιστού και
ηγεμόνος της νήσου προ 3086 ετών ήτοι το 1220 π. Χ.,
και κατ ' άλλους, διότι έχει το σχήμα του στοιχείου Χ .
" Ο δε πατήρ της Ιστορίας Ηρόδοτος (Α', 160 ) λέγει ότι
εξ Αθηνών άποικοι μετώκησαν εις Χίον, εν ή ανηγέρθη
και ναός της πολιούχου Αθηνάς κατά μίμησιν της μη
τροπόλεως. Τούτο επιβεβαιοί και ο γεωγράφος Στρά
βων λέγων (μέρ . Β'. βιβλ. ιγ', β. 41 ). « Πολλά δε των
αρχαίων της Αθηνάς ξοάνων καθήμενα δείκνυται, καθά
περ έν Φωκαία, Μασσαλία, Ρώμη, Χίω και άλλαις
πλείοσιν, »
Η Χίος εκυριεύθη κατά πρώτον υπό των Περσών επί
Δαρείου το 498 π. Χ . 'Ολίγα δ' έτη προ της Χριστού
γεννήσεως συνεμάχησε τοίς τότε ισχύουσι Ρωμαίοις· διό
παροργισθείς και του Πόντου βασιλεύς Μιθριδάτης έπεμψε
τον στρατηγόν αυτού Ζηνόβιον, όστις και την νήσον έ
λεηλάτησε, και τους Χίους αιχμαλωτίσας εξαπέστειλε

θητήν Μητρόδωρον, ου φασι διακούσαι τον μέγαν Ισοκράτην,

'Αρίστωνα και Θεόδωρον τους στωϊκούς, και Σκύμνον γεωγρά
φον. Και ούτοι μέν εισιν οι περί λόγους σπουδάσαντες τους
δ' επί τέχναις ευδοκιμήσαντας, οίον μουσικούς, αγαλματοποιούς
και τους τοιούτους, ού καιρός ημίν αριθμείν .
 4

προς τον Μιθριδάτην, όν ο Σύλλας έπειτα κατατροπώσας

ήλευθέρωσεν αυτούς και εις την πατρίδα αυτών αποκατέ
στησε. Περί δε τα τέλη του ενδεκάτου αιώνος μ. Χ . και
Χίος ούσα υπό τους Βυζαντινούς αυτοκράτορας εκυριεύθη
υπό του 'Ασιανού Τσαχά, και κατά το 1124 εξεπορθήθη
υπό του Ενετού ναυάρχου Δομινίκου Μικέλη. Μεταβάσα
εκ νέου εις την κυριότητα των αυτοκρατόρων του Βυζαν
τίου, ηλώθη ακολούθως το 1346 μ . Χ . υπό των Γενου
ηνσίων, οίτινες κατέσχον αυτήν επί 220 έτη, δηλ. μέχρι
του 1566, τη 16 Απριλίου και δ' της Διακαινησίμου, ότε
ή νήσος εκυριεύθη υπό των Τούρκων, ελθόντος εις ου
την μετά ογδοήκοντα πολεμικών πλοίων του αρχιναυάρ
χου Πιάλη πασσά. 'Ητο δε ούτος γαμβρός του σουλτά
νου Σελίμη διαδόχου του Σουλεϊμάνου, Ούγγρος το γέ
νος και εις άκρον χριστιανομάχος. Aφικόμενος συν εις
Χίον προσεκαλέσατο δολίως εις την εαυτού ναυαρχίδα
τους άρχοντας του φρουρίου, μεθ' ών συνδιαλεγόμενος
περί κεφαλιτιώνος μεταβάλλει αίφνης την πραότητα εις
οργήν, και δεσμεύει αυτούς εν αλύσεσι ταυτοχρόνως δε
αποστέλλει στρατιώτας εις το φρούριον, αγνοούντων τα
εν τη ναυαρχίδι των έξωθεν, και ούτω καταλαμβάνει τα
παλάτια και σύμπαν το φρούριον. Επί πεντήκοντα δε η
μέρας κρατήσας τους δεσμίους αποστέλλει έπειτα συν
γυναιξί και τέκνοις εις Κωνσταντινούπολιν, μετά το λα
βεϊν και την κεφαλιτιώνα ιδίως εις χρυσά χιλιάδων τριά
χοντα . "Ηρπασε δε και δι' εαυτόν εξ εκείνων και χρημα
τικών πλείστον και αγροκήπια και οικίας προς απελευθέ
ρωσιν αυτών, αλλ' εξαπατήσας ουδένα ήλευθέρωσε κρα
τήσας δε και είκοσιτέσσαρας τούτων παίδας απέστειλε
δώρον τω πενθερώ αυτού σουλτάνο Σελίμη. Από της
τελευταίας λοιπόν ταύτης αλώσεως της Χίου υπό των
Τούρκων παρήλθον τρεις αιώνες , ήτοι ακριβώς 300
έτη μέχρι της σήμερον,
 5

Το κλίμα της Χίου εστί λίαν υγιεινόν , διά δε το ευ

κραές αυτού και την ευκαρπίαν της χώρας, εκτός της
προς τα βόρεια μέρη σύσης ορεινής, πετρώδους και α
κάρπου , συγκατηριθμείτο υπό των αρχαίων μεταξύ των
λοιπών τεσσάρων νήσων των Μακάρων, Λέσβου
δηλ. Σάμου , Κώ και Ρόδου , και υπό των νεωτέρων επο
νομάζεται παράδεισος και κήπος και άνθος του Αιγαίου
πελάγους. Το μεν θέρος συνήθως δροσιζεται υπό των
βορείων ανέμων , και τότε μόνον ο καύσων γίνεται επαι
σθητός, όταν πνέη και υπό των φαλακρών ορέων θερμαι
νόμενος δυτικός ή δυτικονότιος άνεμος και δε χειμών ως
επί το πλείστόν έστιν εύκρατος, του θερμομέτρου σπα
νιώτατα υπό το μηδενικών συστελλομένου .
Το έδαφος της Χίου εν γένει εστίν ορεινόν. Σειρά o
ρέων τιτανώδους φύσεως, από των βορειοτέρων άκρων
αρχομένη, διατέμνει την νήσον, αλλαχού μεν ταπεινου
μένη, αλλαγού δε ύψουμένη, και καταλήγει εις τα με
σημβρινά . Πεδιάδας δέ αξίας λόγου κατά τε την έκτα
σιν και το γόνιμον έχει τας προς μεσημβρίαν και προς
άρκτον της πόλεως, δηλαδή τον Κάμπον και τα Λιβάδια,
καταφύτους εκ πορτοκαλολειμωνιών , και ετέρας είς τινα
χωρία. Υπάρχουσι δε και πολλαχού της νήσου τόποι
πεδινοί και κοιλάδες και γήλοφοι καλλιεργήσιμοι και
σπόριμοι, ών και τινες αμπελόφυτοι , ένθα τα κυριώτερα
των καρποφόρων δένδρων εισιν αι ελαίαι, αι αμυγδα
λέαι , αι συκαϊ και αι τερέβινθοι (και κατά συγκοπήν τέρ
βινθοι και τέρμινθοι, χυδ. τσικουδιαί), αφ' ών απορρέει η
τερεβενζίνη ρητίνη, ή χυδ. καλουμένη τερμεντίνα, και
ών τον καρπόν, δηλ. τα κοκκίδια ( τσίκουδα) ευαρέστως
οι κάτοικοι τρώγουσι, και ουκ ολίγον έλαιον εξ αυτού
εξάγουσι τσικουδόλαδον επονομαζόμενον, χρήσιμον και
καλόν εις την γευσιν .
Εις την Χίον υπάγονται και πολιτικώς και εκκλησια
 - 6

στιχώς ή τε νήσος Γαρά και αι Οινούσσαι , αποχη των

Καρδαμυλιτών. Προ της καταστροφής ο αριθμός των
κατοίκων αυτής υπερέβαινε τας εκατόν χιλιάδας: την σή
μερον δε μόλις υπάρχει το ήμισυ. Τούτων οι μεν ιθω
μανοί, συμποσούμενοι εις δισχιλίας περίπου ψυχής, κα
τοικούσιν εντός του φρουρίου άπαντες, ώς και οι ιου
δαίοι, έχοντες αυτόθι και Συναγωγήν και Ραβίνον , και
όντες διακόσιαι ψυχαί ώς έγγιστα μεταξύ δε τών (ορθο
δόξων Χριστιανών υπάρχουσι και περίπου τετρακόσια
ψυχαί Δυτικών και Λατίνων, οίτινες συμπαροικούσιν εις
μίαν και την αυτήν γειτονίαν, την φραγκοπαροι
χίαν, και έχουσιν αυτόθι δύο εκκλησίας, την του α
γίου Νικολάου και την του αγίου Ευτυχούς των Καπου
κίνων, μετά τριών ετέρων ναίσκων εις τας εξοχάς ήτοι
εις τα προάστεια, και εν σχολείον διευθυνόμενον υπό του
Επισκόπου αυτών έχοντος διά τάς τελετάς ίδιον κλήρον
εξ ιερέων και διακόνων. Ημέτεροι δε ιεροί ναοί εντός
της πόλεως υπάρχουσιν ενέα, ο μητροπολιτικός των
αγίων Βικτόρων, και του αγ. Γεωργίου, και του αγ . Ιωάν
νου του Θεολόγου, και του αγ. Ιωάννου του Προδρόμου ,
ένθα και το δημόσιον νεκροταφείον, και της αγ. Μαρίνης,
και των Ταξιαρχών, και του αγ. Ιακώβου, και της αγ. "Αννης
και ο εν τω Νοσοκομείων της Θεοτόκου (Κεχαριτωμένης).
JIαρά δε τώ πρωτεύοντι ιερό ναό των αγίων Βικτό
ρων έκτισται η του Σ. Μητροπολίτου της Χίου κατοικία
μετά τινων νεοδμήτων κελλίων, ένθα διαμένουσιν οι ά
νώτεροι κληρικοί, δηλ . ο Πρωτοσύγκελλος, ο 'Αρχιδιά
κονος, ο Αρχιμανδρίτης και ο Οικονόμος , οίτινες και
εφημερεύουσιν εν τη μητροπολιτική Εκκλησία, και ο
Ιεροδιάκονος αυτής και τινες ψάλται. Κηρύττεται δ' εν
αυτή ο λόγος του Θεού καθ' εκάστην Κυριακήν της με
γάλης Τεσσαρακοστής εναλλάξ υπό δύο Ιεροκηρύκων,
και τρις του ενιαυτού υπό του νυν ευκλεώς αρχιερατεύον
 -7

τος εν Χίω κοί πασιγνώστου διά την παιδείαν, τάς θεο

λογικάς γνώσεις και τα μέχρι του δε δημοσιευθέντα
σπουδαία και εμβριθή αυτού συγγράμματα Κυρίου Γρη
γορίου του Βυζαντίου. Προσθετέον δε ότι ο γεραρός ου
τoς Ιεράρχης εξερχόμενος κατ ' έτος εις περιοδείαν λει
τουργει δωρεάν εν τη τερά εκκλησία εκάστης κώμης και
χωρίου, κηρύττων ταυτοχρόνως τον θείον λόγον, και
προτρέπων τους χριστιανούς εις την ευσέβειαν , εις την
αρετήν και εις την προς τον πλησίον αγάπην 1 ).

Β'. 'Αρχαί της Χίου, προνόμια, δικα

στήρια, έθιμα, ήθη και διάλεκτος
των κατοίκων .

Η ανωτάτη χριστιανική δημοτική αρχή της Χίου έ

στιν ή Δημογεροντία, συγκειμένη εκ τριών μελών διά
ψηφοφορίας τη 3 Φεβρουαρίου εκάστου έτους εκλεγομέ
νων εξ ευπατριδών και το απαιτούμενα προσόντα κεκτη
μένων. Υπάρχει δε και είς γραμματεύς αυτής, εις τα
μίας και δύο κλητήρες. Η προνομιούχος αύτη αρχή
φροντίζει πατρικώς περί όλων των πραγμάτων της Κοι
νότητος: εισπράττει τους υπό της Κυβερνήσεως διατασ
σομένους φόρους εκλέγει και διορίζει κατά διετίαν τους
εφόρους και επιτρόπους των δημοσίων εκπαιδευτικών και
φιλανθρωπικών καταστημάτων δικάζει τας μεταξύ των

( 1 ) 'Αξιοπαρατήρητόν έστιν ότι εκ των δύο προκατόχων της

Α. Σ. ο μεν Κ. Σωφρόνιος προεβιβάσθη εις τον Οικουμενικόν λα
τριαρχικόν θρόνον, ο δε Κ. Νεόφυτος εις τον Δέρκων, προς καύ
χημα της προτέρας επαρχίας αυτών Χίου, εν ή αμφότεροι κατέ
λιπον ευαρέστους αναμνήσεις.
 8

χριστιανών διαφοράς, και συμβιβάζει τους διαφερομέ

νους , συνεδριάζουσα και εις το τρις της εβδομάδος εν τω
Διοικητηρίω συγκροτούμενον συμβούλιον προς υπερά
σπισιν του δικαίου των αυτόθι δικαζομένων.
Δικαιώματα και προνόμια πλείστα έκτήσαντο οι Χίου
δι' αυτοκρατορικών θεσπισμάτων (χατίων), υπό των κατά
καιρούς Σουλτάνων επικεκυρωμένων και επιτρεπόντων
αυτοίς « το να οικοδομώσι και ανακαινίζωσι τους ιερούς
ναούς να περιφέρονται εις τας οδούς οι Σταυροί και αν
εικόνες, και να τελώσι θρησκευτικάς λιτανείας να κυβερ
νώνται υπό προεστώτων ήτοι Δημογερόντων, των οποίων
ή κρίσης και απόφασης επί πάσης χριστιανικής υποθέσεως
να εκτελήται ούσα ανέκκλητος εις τα τουρκικά δικαστή
να μη υπόκεινται εις φόρου αι οικίαι αυτών να πλη
• ρια :
ρώνωσι κεφαλιτιώνα μόνον, και 5096) γρόσια διά τα
δένδρα (ταχρίλι): να ενδύωνται όπως θέλουσι, και να
ιππεύωσι φορούντες πτερνιστήρια: να μην πληρώνωσι τε
λώνιον δι' όσα πράγματα λαμβάνουσιν εκ του Τσεσμέ,
όταν αποδείξωσιν ότι επληρώθη εκεί το τελωνιακών δι
καίωμα, μήτε εις κανένα μέρος του Ευξείνου Πόντου διά
τα εμπορεύματα αυτών οι δέ Τούρκοι να μη δύνωνται
να έχωσι τεμένη (τσαμία) ειμή μόνον εντός του φρου
ρίου, μηδέ να τουρκεύωσι κανένα χριστιανόν, εκτός εάν
αυτός θέλη αυτοπροαιρέτως να αρνηθή τον χριστιανι
σμόν αλλά και τούτο να γίνεται επί παρουσία των χρι
στιανικών αρχών, κ.τ.λ. » Τα προνόμια ταύτα εμπεριεί
χεν εν σουλτανικόν ενυπόγραφον θέσπισμα (χάτι), όπερ
προ δύο αιώνων γραφέν διεσώζετο μεταξύ πολλών άλλων
εν τους αρχείους της κοινότητος άχρι της καταστροφής
της νήσου. Προσεπιβεβαιοί δε ταύτα πάντα και το εν
τους αρχείους της Νάξου σωζόμενον αυτοκρατορικόν έγ
γραφον (ακτιναμές), εις την κατ' εκείνους τους χρόνους
λαλουμένην Ελληνικής γλώσσας μεταφρασθέν, όπερ ο
Σουλτάν Ιβραχίμ εδωρήσατο ταϊς νήσοις Νάξω, 'Αν
έρω, Μήλω, Πάρω, Θήρα και Σίφνω έχει δε ούτως ( 1 ).
« 'Από το νησί της Ναξίας, της Ανδρου , της Μήλου, Πά
ρου, Σαντορίνης και Σίφνου, και των λοιπών νησίων οι
άνθρωποι Χρουσάκης Σουμμαρίππας, Κανάλας, Κάης,
Μικέλης , Δαμιανός και Χριστόδουλος Μεχέλης ο Περ
χής και οι λοιποί ήλθαν εις την ανίκητόν μου Πόρταν,
και ήταν απ' αρχής ο αοίδιμός μου πάππος ο Σουλτάν
Σουλεϊμάν (ο Θεός να του χαρίζη τον Παράδεισον), εις
του οποίου σουλτάνου τον καιρόν ήτον ο Χερέτ- βέης κα
πητάν -πασσάς, όστις διέβη εις αυτά τα νησιά, και οι
αυτών εγκάτοικοι δεν εσήκωσαν κεφάλι, αλλ' επροσκύ
νησαν την ανίκητών του βασιλείαν, και επ' αυτώ τούτω
εξ εκείνου του καιρού ένα Ρωμαίον βέην έκαμαν εξ αυ
των των ιδίων: απεράσαντας όμως καιρός, ένας εβραίος
βέης εστάλθηκεν Ιωσήφ τούνομα, και έκαμε ζάπτι αυτά
τα νησιά μερικών καιρών κατά ταϊς τάξεις και κατά τα
κανόνιά τους, και έωςτην σήμερον ημέραν εις τον ίσκιον
της βασιλείας μου αυτά όλα τα νησιά επέρασαν δίχως
καμμίαν πείραξιν. 'Αποθνήσκοντος δε του Ιωσήφ έδιω
ρίσθη από την βασιλείαν μου βέης Φλαμπουριάρης, έ
διωρίσθη και κριτής διά να κρίνη εις αυτά τα νησιά με
τέτοιαν προσταγήν, ήγουν απαραμειώτως να κρίνη τάς
υποθέσεις των κατά το κανόνι και κατά τους νόμους όπου
εις τους Χιώτας εδόθησαν. Και των Χιωτών οι

(1) Η ενταύθα μετατύπωσις αυτού γέγονεν αυτολεξεί και

άνευ ουδεμιάς επιδιορθώσεως των εν τω κειμένω βαρβαρισμών
και σολοικισμών , καταδεικνυόντων το κατ' εκείνους τους χρό
νους αθλιέστατον ύφος της καθομιλουμένης γλώσσης ημών, και
την έκτοτε μέχρι της σήμερον γενομένην επαισθητήν βελτίωσιν
αυτής και πρόοδον.
 10

νόμοι και κανόνες όπου τους εχάρισα είναι να πληρώνωσι

κατά όπως επλήρωναν εξ αρχής τα χαράτσιά των, και
περισσότερον να μην πληρώνωσι, και όστις δεν είναι διά
χαράτζι, να μη το πληρώνη, και έξω από τα χαρά
τζιά των ούτε σπένζα ούτε αβαρίζι, ούτε ατζεμογλάνι
ούτε στιλεμπιγιέ , ούτε μεκτεμγιέ, ούτε από τα τεκλίφια
όπου έχει η βασιλεία μου να μη δίδουν, και να θάπτουν
τους νεκρούς τους εις τας εκκλησίας τους, και όταν θε
λήσουν να ανοίγουν τα μνήματά τους, ούτε ο καδής, ούτε
ο βέης να μη τους πειράζη μερέτι διά τους αποθαμμένους
να μη γυρεύουν ούτε να πάρουν, διότι ούτε εις τού Θεού
την κρίσιν ούτε εις το κανόνι μου είναι τα τοιαύτα. Από
υποθέσεις όπου δεν είναι της κρίσεως οι καδίδες δυνατά
να φυλάττωνται χωρίς κρίσιν κανένα να μη πειράζωσι :
και αι εκκλησίαι των οπόταν χαλάσουν, να ταϊς φκιάνουν
ως πρότερον, και τινάς εις τούτο να μη τους πειράζη.
'Από τα χωράφιά τους και τα αμπέλιά τους να πέρνωνται
αι δεκατίαι ως επέρνοντο πρώτον, και περισσότερον να μη
πέρνωσιν από τα μούλκιάτων τινάς να μη τους έβγάζη
από αυτά στανικώς μήτε να τους τα πέρνη. Εις τας δια
τάξεις αυτών ό,τι ήθελαν δώση ή αφήση να πιάνεται εις
τα χαρίσματα των, και οι κασαμίδες να μη απλώνουν και
να τους πειράζουν, και όποίαν κρίσιν κατά τους νόμους
των έκοψαν αναμεταξύ των, και έχουν την απόδειξιν αυ
της, τινάς να μην εμπορη να χαλάση αυτήν την κρίσιν
τους. Οι καδίδες διά χοτζέτι, διά σιτζέλι και διά άρζι
έξω από το κανόνι περισσότερον νά μή πέρνωσι, και διά
τάς υποθέσεις των βάζοντας εκ της εδικής τους ομη
γύρεως ανθρώπους διά να τους συμβιβάζουν, ό,τι ήθελαν
θεσπίστη και αποφασίση, να ήναι στερκτόν, και οι καδίδες
μου να μην ανακατώνωνται εις τους συμβιβασμούς των.
Από ψευδομαρτυρίας δυνατά να φυλάττωνται, και περισ
σότερον από πεντακόσια άσπρα δίχως χοτζέτι, ή συγ
 11

κύλι, αν και μαρτυρήσωσι τοιαύτας μαρτυρίας, οι καδί.

δες μου να μη τας ακροάζωνται. Διά τούς ζαερέδες
τους και κουμπάνιαις του οσπιτίου τους και διά το κρασί
τους και άλλα φαγοπότια κουμέρκι να μη δίδωσιν. Από
αυτούς τους νησιώτας αν πηγαινάμενοι είς άλλους τό
πους διά πραγματείας τους ήθελον αποθάνει, το ό,τι
πράγμα και ρούχα ήθελαν έχει, να τα περιλαμβάνουν α
κέραια και σωστά οι σύντροφοι αυτών, και όχι οι πείτουλ
ματζίδες, οίτινες να μην έχουν άδειαν να απλώνουν εις
αυτά. "Οστις εξ αυτών των νησιωτών ήθελεν έλθει εκου
σίως επί παρουσία της κρίσεως ομολογούμενος να έμβη
εις την πίστιν του Θεού, ας έμβαίνη ανεμποδίστως
βιαίως όμως τινάς Μουσουλμάνον νά μή κάμη. Από δε
τας γυναίκας όποια θελήσει να υπανδρευθή Τούρκον, να
έρχεται μόνη της εις του Θεού την κρίσιν να δώση την
ομολογίαν της , και χωρίς τούτο καπίνι νά μή της κόπτε
ται. Εί τις εξ αυτών ήθελεν υποπέση είς σφάλμα, εκείνος
προσωπικώς του μόνον να παιδεύεται , και όχι τινάς
άλλος δι' αυτόν . Διά νυκτός να περιπατώσινέχοντες φα
νάρια ή φώς μαζί τους, και τινάς να μή τους εμποδίζη.
Εις τα χωρία τους ναίπης να μη πηγαίνη, αλλ' εί τις έχει
κρίσιν και υπόθεσιν, ελευθέρως να πηγαίνη εις την κρί
σιν, και τινάς να μη τον εμποδίζη. Εκείνοι όπου συ
νάγουν τα δοσίματα και χαράτζια, μόνον τα συνειθι
σμένα να πέρνωσι, και όχι περισσότερον. Κανέν μαγκίρι
χάρτζι και ταγί διά το άλογόν τους, ούτε διά τά φαγο,
πότιά τους να μη τους δίδουν, αλλά να τα αγοράζωσι μ
τα ίδια τους άσπρα. Τους δε χρεώστας οι μπουμπασίριδεέ
εις αλύσεις ή εις σκοτεινόν τόπον να μή τους βάζους
άνευ της γνώμης των Γερόντων και των Προεστώτων τον
τόπου , και εις το θέλημα ή υπόθεσιν τους διορίση ο καδής
ή ο βέης τους , να το εξετάζωσιν αν ήναι κατά την κρίς
σιν, και να διορίσωσι δραγομάναν αυτοί οι νησιώται ά.
 -- 12

ποιον θελήσωσι. Ταϊς βίγλαις όπου βλέπουσιν ώς εξ αρ .

χής πάλιν να βάλλουσιν όποιον θέλουσι. Γιανίτζαροι
ούτε γιασακτζίδες εις αυτά τα νησιά νά μή πηγαίνωσιν.
Έκ τούτων των νησιωτών όποιον ήθελον πειράξη , ή του
ήθελαν κάμει ζουλούμι , είτε ο καδής, είτε και βέης , ή άλ
λος τινάς, και ήθελε να έλθη εις την βασιλείαν μου, διά
να εμφανίση τας υποθέσεις του, να εμβαίνη είς όποιον
ξύλον (πλοίον) ήθελεν εύρει, και τινάς, ούτε πασσάς
ούτε βέης ούτε καδής, να μη τον εμποδίζη. Εις τα χω
ράφιά τους, όπου αναμεταξύ τους δίδoυσι με αποκοπήν,
καθώς έχουσι συνήθειαν, τινάς να μη τους εμποδίζη, αλλά
να έχουν το κύρος τους, καθώς αυτοί συνειθίζουν. 'Ολα
όπου εγράφησαν εις τούτον τον 'Ακτιναμε να έχουν
τον τόπον τους, όλα να κρατώνται, και όποιος δεν ήθελεν
υποταχθή και κρατήση τοκανόνι μου, να γίνεται παρ' αυ
των γνωστός εις την βασιλείαν μου, διά να παιδεύεται .
Ούτω γράφω, και ούτως ορίζω. Του πάππου μου, του
πατρός μου και του αδελφού μου τον ' Ακτινα με έ.
γραψα και εγώ, και τον ανανέωσα, αν και δέδωκα των
αυτών νησιωτών, διά να περνώσιν υπό του μεγαλωτάτου
ισκίου μου . " Έτζι ώρισα όπου ο ' Ακτινα μές μου
δυνατά να πιάνεται . 'Αφ ' όσα γέγραφα εί τις ήθελε πα
ραβή ένα το μικρότερον, να παιδεύεται. "Ετζι να πράτ
τητε » .
Δυνάμει λοιπόν τοιούτων και τηλικούτων προνομίων
δέδοται τη ανωτάτη δημοτική αρχή της Χίου το δι
καίωμα του κρίνειν αμεροληπτως πάσαν υπόθε
σιν, και ανεκκλήτως αποφασίζειν περί πάσης μεταξύ των
εντοπίων Χριστιανών διαφοράς. Και όντως προ της κα
ταστροφής της νήσου οι Δημογέροντες είχον μεγίστην
ισχύν και δικαστικήν άμα και εκτελεστικής εξουσίαν,
Σύμπάς ο λαός και οι έγκριτοι πολίται εσέβοντο αυτους
έχοντας την πρωτοκαθεδρίαν και εν τοις ιερούς ναούς και
 13

εν τοις σχολείοις και εν ταις λιτανείαις και παρατάξεσι

και απανταχού. Εφρόντιζον δε περί της ακριβούς έχ .
πληρώσεως των χρεών αυτών και καθηκόντων, φοβού
μενοι μή υποπέσωσιν εις την κατηγορίας του δημοσίου
και την επίκρισιν τών εκ προυχόντων πολιτών συγκρο
τουμένων συνελεύσεων. Αί συνελεύσεις αυται ήσαν δύο,
η μεγάλη και η μικρά και η μεν πρώτη συγκειμένη εκ
τεσσαράκοντα ή πεντηκοντα των έγκριτωτέρων της νή
σου, συνεκαλείτο, οσάκις προύκειτο περί μεγάλων πραγ
μάτων και σπουδαίων υποθέσεων: αύτη απεφάσιζεν, ότε
ο τόπος είχεν έλλειψιν τροφών, και ιδιως σιτηρών, περί
προμηθεύσεως της απαιτουμένης ποσότητος, διορίζουσα
δύο ή τρείς ικανούς όπως επιστατήσωσιν εις την αγοράν
αυτών και την πώλησιν έλαπτομένων δε αυτών ως εκ
της πολυκαιρίας εγένετο διανομή εις τους ευπόρους πο
λιτας, αναλόγως του παρ' εκάστου αποτινομένου φόρου,
και ούτως ουκ έζημιούτο το Κοινόν ή αυτή συνέλευσις
απεφάσιζε την απαγόρευσιν των καταχρήσεων, τον τρό
πον της βοηθείας, οσάκις δημόσιόν τι κατάστημα είχε
χρείαν χρημάτων, τάς ποινής των παραβαινόντων τα έ
πιτόπια έθιμα, και εθεώρει διεκπεραιούσα πάσαν γενικήν
του τόπου υπόθεσιν ή δε μικρά συνέλευσις , συγκειμένη
εκ δέκα ή δεκαπέντε έγκρίτων , ως επί το πλείστον εκ των
χρηματισάντων Δημογερόντων, συνεκαλείτο συχνότερον
της μεγάλης, και συνεβιβαζε τας διαφοράς των μή δυ
ναμένων ίνα δικασθώσιν υπό διαιτητών διέλυε τας ιών
δημογερόντων αμφιβολίας εις πά σαν υπόθεσιν και διαδι
κασίαν, και ενήργει τα δέοντα προς διατήρησιν της κοι
νής ευταξίας, ησυχίας και ασφαλείας. Εν ταις συνελεύ
σεσι ταύταις οι Δημογέροντες ουδεμίαν είχαν υπεροχήν
αλλ' ούτοι μεν προέτεινον μόνον οιανδήποτε υπόθεσιν, ή
δε συνέλευσις απεφάσιζεν απόφασιν αμετάτρεπτον και
ουχ ήττον ανέκκλητον τής των Δημογερόντων, ών ή δι
 14

κτατορική ισχύς συνεχιρνατο τοιουτοτρόπως, και απε

τελείτο το μικτόν ήτοι αριστοκρατικόν άμα και δη
μοκρατικών πολίτευμα, καθ' δ η Χίος εκυβερνάτο κάλ.
λιστα ( 1).
Καθώς δε ή πόλις της Χίου έχει τρείς Δημογέροντας,
ούτω και τα Μαστιχόχωρα αυτής, παρεκτός των εν εκά
στα δύο 11ροεστώτων ή Γερόντων, έχουσι τρείς Δημάρ
χους ( Βεκίλιδες), κατ' έτος διά ψηφοφορίας επίσης εκ
λεγομένους. Ισχύουσι δε και ούτοι εν τοίς ειρημένοις χω
ρίοις ουχ ήττον ή οι Δημογέροντες εν τη πόλει, έκπλη
ρούντες σχεδόν τα αυτά δημαρχικά χρέη και καθήκοντα.
Τό επιτόπιον Συμβούλιον ( Mεδσλίς), συγκείμενον εξ
'Οθωμανών και Χριστιανών, συνεδριάζει εν τώ Διοικητηρίω
ή τρις της εβδομάδος τακτικώς ήμέραν παρ' ημέραν , και
ενίοτε εκτάκτως , χρείας τυχούσης. Τα δε συγκροτούντα
αυτό μέλη εισί δεκατέσσαρα ά , και της νήσου Διοικητής, ο
και Πρόεδρος ών του Συμβουλίου: β', ο Καδής γ'. ο Μου
φτης: δ', τέσσαρες πρόκριτοι Οθωμανοί: έ, ο Μητρο
πολίτης ή ο επίτροπος αυτούς, οι τρείς Δημογέροντες ,
και ζ', οι τρείς Δήμαρχοι ( Βεκίλιδες) των Μαστιχο
χώρων.
Το 'Έμποροδικείον, συγκείμενον πρότερον μεν εκ
τριών μελών, νύν δ' εξ ενέα, ών έξ χριστιανοί, και τρείς
'Οθωμανοί, δικάζει τάς διαμφισβητουμένας δοσοληψίας
και τάς εμπορικής διαφοράς των κατοίκων ώρισμένης
χρηματικής ποσότητος.
Προ της καταστροφής της Χίου, ότε το εμπόριον
(C

αυτής συνίστατο μόνον εις μεταξω -3 και διάφορα χρυ

σούφαντα ενταύθα κατασκευαζόμενα, και οι σημαντικώ

( 1) Πρβλ. Χιακ . τόμ. Β΄, σελ. 159 .

 15 -

τεροι έμποροι ήσαν οι εν Σμύρνη και Κωνσταντινουπόλει

εργαστηριούχοι, το εν λόγω δικαστήριον ήν εμπεπιστευ
μένον εις ταύτην την τάξιν των πολιτών· αλλ' αφ' ότου
τυξησεν ο αριθμός των εμπορευομένων μετά διαφόρων
μερών της Ευρώπης, εψηφιζοντο πέντε εμπορoδικαι, οι
τινες τότε ωνομάζοντο Πρωτομαίστορες , είς εκ των
μετά της Ευρώπης εμπορευομένων , είς εκ των εν
Σμύρνη, είς εκ των εν Κωνσταντινουπόλει εργαστηρι
ούχων και δύο εκ των εμπόρων της νήσου. Οι δικασταί
ούτοι εθεώρουν πάσαν δοσοληψίαν και διαφοράς εμπορι
κήν προσδιόριζον μετά του Τελώνου το δι' εκάστην
πραγματείαν τελωνιακών δικαίωμα εθεώρουν ταςεμμαρ
τύρους συναλλαγματικάς , του Μεζά κρίνοντος μόνον
περί των μεμαρτυρημένων , και επαγρύπνουν εις τας
χρεωκοπίας. "Οτε δε τις εχρεωκόπει, έστελλε προς τους
Πρωτομαίστορας τους λογαριασμούς αυτού, σημειών
τα χρέη και την εναπολειπομένην περιουσίαν. Εκείνοι δε
προσκαλούντες τους δανειστές συνεξήταζον τα της χρεω
κοπίας και ει μεν απεδείκνυτο τίμια παρεδέχοντο την
σημείωσιν τού χρεωκοπήσαντος , ώ και εδίδoσαν έγγρα
φον της παραλαβής δηλωτικόν, ίνα δυνάμει αυτού μή ε
νοχλήται υπό των δανειστών, μεθ' ών και απεφάσιζον
πόσα και πότε έπρεπεν ίνα πληρωθώσιν ει δέ ή χρεωκο
πία ήτο αισχρά , ου παρεδέχοντο την σημείωσιν του
χρεωκοπήσαντος όστις τότε και κατεδιώχετο υπό των
δανειστών αυτού και εφυλακίζετο. Οι Πρωτομαίςορες εί
χον προς τούτοις την εξουσίας του τιμωρείν τους ενό
χους εκκλησιαστικώς και πολιτικώς, καθώς οι Δημογέ
ροντες: εφυλάκιζον και έζημίουν τους παραβάτας των
αποφάσεων αυτών ανεξετάστως , ουδέν δικαίωμα λαμβά
νοντος του Διοικητού παρά των φυλακιζομένων διά χρέη.
" Οτε όμως προέκειτο περί σπουδαίας τινός υποθέσεως ,
προσεκάλουν συνέλευσιν εκ των μελών του συμβουλίου
 -
16

της Δημογεροντίας, και απεφάσιζον αμετατρέπτως. Αυ

τοί εκράτους και την δοσοληψίαν του Διοικητού, παρ' ου
ελάμβανον τα εισπραττόμενα χρήματα, και εδιδοσαν
αυτώ συναλλαγματικάς , άς έπεμπε τω εν Κωνσταντι
νουπόλει τραπεζίτη αυτού προς εξαργύρωσιν » .
Παρεκτός του Εμποροδικείου υπηρχεν εν Χίω και
Ναυτοδικείον ήτοι θαλασσινον δικαστήριον, συσταθέν τω
181) και προς ανακούφισιν των λοιπών δικαστηρίων Συνέ
κειτο δ' εκ τριών πολιτών κατ' έτος υπό της Δημογε
ροντίας ψηφιζομένων, και ονομαζομένων Δεπουτά
των, οίτινες εδίκαζον πάσαν θαλάσσιον διαφοράν και
πόθεσιν, και απεφάσιζον ανεκκλήτως: ετιμώρουν δε
μόνον εκκλησιαστικώς, αλλ' έβοηθούντο υπό των Δημο
γερόντων εν καιρώ ανάγκης, συγκαλούντες και ούτοι συ
νέλευσιν επί σπουδαίων υποθέσεων. Το δικαστήριον
τούτο ήτο πάντοτε εν μεγάλη ενεργεία πρώτον μέν, διότι
ή νήσος τότε είχεν υπέρ τα 250 εμπορικά πλοία μικράς
χωρητικότητος, και δεύτερον, διότι έθεώρει και τας με
ταξύ Χριστιανών και Τούρκων διαφοράς, προστρεχόν
των εις αυτό, αλλ' ουχί εις τα τουρκικά δικαστήρια , ίνα
μή αποτίνωσιν αυτοίς το ειθισμένον δέσμι ήτοι το δέ
κατον του περί ου η δίκη χρηματικού ποσού.
« Διαιτηταί ή αιρετοί κριται διωρίζοντο, καθώς και
την σήμερον, τη αδεία της προϊσταμένης αρμοδίας αρ
χής. οσάκις λοιπόν προύκειτο περί κληρονομικών υπο
θέσεων, περί διαφορών μεσοτοιχίων, οχετών, υδραγω
γών, περί ορίων αγρών, και εν ενί λόγω περί πραγμά
των απαιτούντων εξέτασιν, ή Δημογεροντία παρήγγελ
λεν εις τα διαφερόμενα μέρη να εκλέξωσι διαιτητάς,
ουχί όμως συγγενείς αυτών και συνεταίρους, ών τα ονό
ματα εδίδοντο τοϊς Δημογέρουσιν, οίτινες επεφόρτιζον
αυτοίς την εξέτασιν και αμερόληπτον επιθεώρησιν της
προκειμένης υποθέσεως. Η παρ' αυτών δε γινομένη α
 17

πόφασις διεκoινoύτo υπό της Δημογεροντίας εις τα δύο

αντιφερόμενα μέρη, άτινα εξ ανάγκης παρεδέχοντο αυ
τήν, διότι άλλως ετιμωρούντο » .
Μνημονείον ήτοι Συμβολαιογραφείον την σήμερον
υπάρχει εν Χίω εν και μόνον, συγκείμενον εκ τριών με
λών ισοβίως εν αυτώ εργαζομένων. Οι Μνήμονες ου
τοι συντάττουσιν ομόλογα, πωλητήρια έγγραφα, ενοικια
στικά, διαθήκας και παντός είδους συμβόλαια προς α
σφάλειας των συμβαλλομένων μερών, άτινα αντιγρα
φέντα εν τώ αυτόθι δημοσίω Κώδικα εγχειρίζουσιν αυ
τοίς, λαμβάνοντες παρά των ιδίων εν τοις εκατόν, και
ουδεμίαν ετέραν απολαυήν έχοντες.
(
Προ της καταστροφής της Χίου υπήρχαν εν αυτή
δύο συμβολαιογραφεία, εν εις την "Απλωταρίαν και έτε
ρον εις το Παλαιόκαστρον, ών το μεν πρώτον είχε τέσ
σαρας, το δε δεύτερον δύο συμβολαιογράφους ισοδυνά
μους, παρά της Δημογεροντίας και της μικράς Συνελεύ
σεως ψηφιζομένους, και εκ των τιμιωτέρων και πρακτι
χωτέρων πολιτών εκλεγομένους. ' Ησαν δε ούτοι γενι
κοι αποθηκάριοι των αναγκαίων χρημάτων των κατοί
κων, άτινα εφύλαττον εν σιδηρούς κιβωτίοις εκράτουν
βιβλίον καλούμενον Μάνα, ενώ έγραφον συνοπτικώς
πάσας τας πράξεις αυτών, και τηρούντες τα πρωτότυπα
των αυτόθι καταχωριζομένων εγγράφων εδίδοσαν τού
των ίσα ήτοι αντίγραφα. 'Ητο δε αυτούς αυστηρώς απη
γορευμένον παρά της Κοινότητος το συντάττειν έγ
γραφα δι' ανθρώπους, ούς ουκ έγνώριζον προσωπικώς,
ή ουκ ελάμβανον προηγουμένως πληροφορίας περί του
χαρακτήρος αυτών παρά γνωστών και αξιοπιστων. Ού
δόλως επετρέπετο αυτοϊς ίνα γένωνται αιρετοί κριταί, ή
λάβωσι μισθον πλειότερον του παρά της Κοινότητος ώ .
ρισμένου. Αί προς ασφάλειας του δανείζοντος χρήματα
πωλήσεις κτημάτων εγίνοντο παρόντος και συνυπογρά
3
 18

φοντος του συμβολαιογράφου, άλλως ήσαν άκυροι. Τα

χρέη του εν υποθήκη κτήματος κατέγραψαν οι Συμβο
λαιογράφοι, αλλ' ουδενί διεκδίνουν την ποσότητα των
δανείων, ει μή ότε ο ιδιοκτήτης, θέλων ίνα δανεισθή και
άλλα επί του αυτου κτήματος, ενεφανίζετο μετά του δα .
νειστού ενώπιον αυτών, οίτινες ώφειλον ίνα δηλοποιή
σωσι τούτω την επί του προκειμένου κτήματος προσεδα
νεισμένην χρηματικήν τ.οσότητα. 'Επί δε της αποτίσεως
των χρημάτων έπρεπεν ίνα κατά πρώτον πληρωθή
ο πρώτος δανειστής, έπειτα ο δεύτερος, και ούτω
καθεξής (1 ) » .
Η Χίος έχει προς τούτοις εν Κωνσταντινουπόλει ένα
"Έφορον και Αντιπρόσωπον ανεγνωρ σμένον παρά της Κυ
βερνήσεως, όστις φροντίζει περί των ανατιθεμένων αυτώ
υποθέσεων, ως και η εκάστοτε συγκροτουμένη Επιτροπή
εκ Χίων εμπόρων έν τή Πρωτευούση παρεπιδημούντων.
'Αλλά και προ της καταστροφής ή νήσος είχεν εκεί τρείς
τοιούτους Αντιπροσώπους εκ των επιστημοτέρων πολι
των παρά της Κοινότητος εκλεγομένους , οίτινες απο
λαύοντες της ευνοίας των υπουργών και ανωτέρων υπαλ
λήλων της Υψηλής Πύλης ηδύναντο να προστατεύωσι
και υπερασπίζωσι τα κοινά της πατρίδος συμφέροντα.
Αι χριστιανικαι αρχαι της Χίου διεξάγουοι δικάζου
σαι πάσαν υπόθεσιν επί τη βάσει των αρχαίων και πα
τροπαραδότων εθίμων της νήσου, άτινα τοσούτον ακρι
βώς διατηρούνται, ώστε έχουσιν ισχύν νόμων ( 2).
Οι Χίοι εν γένει υπάρχουσι πιστοί, τίμιοι, οικονόμου,

(1 ) Αποσπ. εκ των Χιακ. τόμ. β' , σελ. 160.

( 2) Και εν Αθήναις το πάλαι, πρίν ή γένωνται γραπτοί νό
μοι, αι διαφοραί εκρίνοντο κατά τα αρχαία έθιμα και τας πα
ραδόσεις. (Muller Histoire univ. vol. I , p. 78 ).
 19 -

λιτοί, ζηλωται της παιδείας, των τεχνών, και του πο

λιτισμού, φιλήσυχοι, εύθυμοι και αστείοι, και ιδίως του
Κερδώου Ερμού οπαδοί ένθερμοι, πεπεισμένοι ότι διά
του εμπορίου κυρίως η πατρίς αυτών δύναται ν ' ανα
λάβη, προοδεύση και επανέλθη εις την προτέραν ακ
μαίαν αυτής κατάστασιν.
'Εν Χίω και εν Ερυθραϊς (1 ) το πάλαι αναντιρρήτως
ελαλείτο μία των της τότε άκμαζούσης Ιωνικής διαλέ
κτου τεσσάρων υποδιαλέκτων ή χαρακτήρων κατά τον
“ Ηρόδοτος ( 4', 142 ), διότι "Ίωνες εγένοντο συγχρόνως
οικισται αμφοτέρων. Η δε τετραμελής αύτη διαίρεσις
προήλθεν εκ της διαφοράς των συνακολουθησάντων τοίς
"Ίωσιν ελληνικών λαών, Βοιωτών δηλ. και άλλων, και

(1) Η πόλις 'Ερυθραι το πάλαι ήτο μεγάλη, τετειχισμένη

επί λόφου και παραλία, και ονομάζετο πρότερον Κνωπούπολις
από Κνώπου του πρώτου οικιστού αυτής. 'Εντεύθεν ήσαν Σ
6ύλλα ή 'Ερυθραία, και τον "Ομηρον υπομνηματίσας Ναυκράτης
μαθητής του Ισοκράτους και άλλοι περιώνυμοι άνδρες. Αυτού
υπήρχε και περίφημος Ηρακλέους ναός. Επί δε των αρχαίων
νομισμάτων της πόλεως ταύτης αναγινώσκονται τα εξής ονό
ματα των κατά καιρούς επισήμων αυτής πολιτών" Φανάθεμος ,
Δήματος, Διονύσιος, 'Aγασίας,Δημήτριος, Βάτακος, Παράμονος,
Πάτροκλος, Ζώπυρος, 'Απολλόδοτος, "Εδενος στρατηγός κ.τ.λ.
Σώζεται και νόμισμα φέρον επιγραφήν « Χίων , Ερυθραίων
ομόνοια». Η πόλις αύτη καταστραφείσα και συνοικιζομένη αυ
θις από τινων ετών υπάρχει σήμερον κώμη χριστιανική, λεγο
μένη χυδαϊστι Λυθρί κατά παραφθοράν του ονόματος, και πε
ριέχουσα περίπου 130 οικογενείας και ναόν ευπρεπή του αγίου
Κωνσταντίνου, ένθα υπάρχει και αρχαία τις εικών της αγίας
Ματρώνης. Είθε οι γείτονες ημών 'Ερυθραίοι μετά των περιοί
κων διατελοίες ομοθυμαδόν συμπράττοντες και συνεργούντες
εις την του συνοικισμού αυτών πρόοδον!
 20
— -

εκ της επιμιξίας ετέρων εθνών, Πελασγών, Λελέγων

και Καρών, κατοικούντων πρότερον τας χώρας ταύτας.
'Αγνωστον μένέστι πότε οι Χιοι επαύσαντο λαλούντες
την Ιωνικής διάλεκτος, γνωστός δε ο χρόνος, άχρις ου
οι λόγιοι αυτών άνδρες εξηκολούθησαν εν ταύτη συγγρά
φοντες· διότι ο μεν τελευταίος Χίος, όστις συνέγραψεν
Ιωνιστί, υπήρξεν ο τραγικός ποιητής και επίσημες πε
ζογράφος Ίων, κατά την πβ' Ολυμπιάδα , ήτοι περί τα
μέσα του πέμπτου αιώνος π. Χ. (' Αθην. Δειπν. 603), ο
δε Χίος Θεόπομπος μετά μίαν περίπου εκατονταετηρίδα
συνέγραψεν εις διάλεκτον'Αττικήν. Μεταξύ λοιπόν του
χρόνου τούτου η Ιωνική διάλεκτος επαύσατο ούσα
γλώσσα των βιβλίων. Μετά δε ταύτα, συνεπεία των
καιρικών περιπετειών, πολιτικών μεταβολών και πολυει
δών κατακτήσεων, ως κοινή διάλεκτος επεκράτησεν η
'Αλεξανδριν ή, ακολούθως η Βυζαντινή, και
τελευταίον ή καθομιλουμένη. Αύτη λοιπόν μέ
χρι τέλους του παρελθόντος αιώνος προύβαινεν επί τα
χείρω, διά συγκοπών, αφαιρέσεων, επεκτάσεων και ετέ
ρων παθών διαστρεφομένη και κολοβουμένη, και βαθμη
δόν έκβαρβαρουμένη δια της εισαγωγής και παραδοχής
λέξεων της γλώσσης των κατακτητών ( 1 ). Αλλά καθώς

(1) Τοιαύται ξέναι λέξεις εισιν αι από της αλώσεως του Βυ

ζαντινού κράτους υπό των Φράγκων σταυροφόρων ως εκ της ε
πιμιξίας εισαχθείσαι εις τας παραλίους πόλεις αυτού και νή
σους , και, μέχρι τούδε μάλλον ή ήττον σωζόμεναι φραγκικαί
οίον, πόρτα, σάλα, κουζίνα, τερράτσα, φούρνος, φοντάνα,
σέδια κτλ. (porta, sala , cucina , terazzo, forno, fontana,
sedia) , αντί των ελληνικών θύρα ή πύλη , αίθουσα, μαγειρείον ,
δώμα, κλίβανος, πηγή ή κρήνη, καθέδρα κτλ. και έτι πλειότε
ραι εν Χίω ένεκα της υπό της Γενουήνσίων πολυχρονίου κατο :
 - 21 -

εν Ελλάδι και αλλαχού, ούτω και εν Χίω από της αρ

χής του αιώνος τούτου η καθομιλουμένη γλώσσα προο
δεύει όσημέραι, και το μέγα και κοινον τούτο ευτύχημα
αναντιρρήτως εστίν αποτέλεσμα της δημοσίας εκπαιδεύ
σεως και της των φώτων διαδόσεως , υπέρ ών και οι
Χίοι όλοις δυνάμεσι φιλομούσως επιμέλονται και αδια
λείπτως φροντιζουσι.

Γ '. Φιλ. ανθρωπικά και εκπαιδευτικά

καταστήματα της Χίου.
'Αναλόγως των κατά το παρόν ενυπαρχόντων μέσων
και χρηματικών πόρων η Χίος έχει ένα μικρόν Νοσοκο
μείον, κείμενον κατά τον Κάτω - Αιγιαλος και μέρος α
ποτελούν του προ της καταστροφής μεγάλου εκείνου και
ευρυχώρου. Διατηρείται δε δια συνδρομών και συνεισφο
ρών των τε κατοίκων και των εν τη αλλοδαπή παρεπι
δημούντων πολιτών το φιλανθρωπικόν τούτο κατάστη
μα, ενώ πεντήκοντα περίπου ασθενείς και πάσχοντες ή
φρενοβλαβείς, άνδρες τε και γυναίκες, περιθάλπονται
όσον οίόν τε καλώς, ουδενός των αναγκαίων στερούμε.
νοι. Τα του καταστήματος τούτου διευθύνονται υπό τεσ
σάρων ευϋπολήπτων Επιτρόπων και δύο ' Επιτροπισσών
κατά διετίαν εκλεγομένων και διορίζομένων παρά της

χής της νήσου, ως πόρτιγο, νόντα , τορναλέττο, Γέζους , α

γιούτο, σπάσσο , και σπασσάρω, σουλάτσο και σουλατσάρω κτλ.
(portico, nonna , tornaletto , cisterna, Gesu, ajuto , spasso,
spassare, solazzo, solazzare), αντί των ελληνικών προαύλιον,
προμήτωρ, κραββατόγυρος, δεξαμενή, Ιησού, βοήθεια , περίπα
τος και περιπάτεϊν , διασκέδασης και διασκεδάζειν κ.τ.λ.
 22

αντιπροσωπευούσης την κοινότητα Δημογεροντίας. Εν

τος δε αυτού υπάρχει και ο ανωτέρω ειρημένος ιερός ναός
της Θεοτόκου, και ιατρός τακτικώς επισκέπτεται τους αυ
τόθι χρήζοντας θεραπείας ( 1 ).
Περιεργείας χάριν παρατίθεται ενταύθα ή προ της
καταστροφής της Χίου κατάστασης του τε Νοσοκομείου
και των λοιπών δημοσίων αυτής καταστημάτων ( 2 .
« Το φιλανθρωπικόν τούτο οικοδόμημα, όπερ τότε πε
ριελάμβανε και ολόκληρον την περιοχής του νυν Γυμνα
σίου, έθεμελιώθη περί το 1750 υπό την επιστασιαν του
ιατρου Πέτρου Σκυλίτση κατά μίμησιν του εν λωρεν
τία, και απεπερατώθη το 1780. ' Ητο δε καλώς διηρη
μένον, και εχώρει περίπου διακοσίους ασθενείς , και του
ο αριθμός αυτών ουδέποτε υπερέβη τους 130. Περιείχε
διαφόρους αυλάς, ευρύχωρον κήπον , αφθονίαν υδατων
και πάντα το αναγκαία, και ωμοίαζε πολύ προς τους δη
μοσίους ξενώνας των αρχαίων Χριστιανών· διότι ου μό .
νον άπαντες οι ασθενείς, εκτός των λεπρών, ήσαν δεκτοί
εν αυτώ, αλλά και οι πτωχοί και άποροι, οίτινες εύρι .
σχον αυτόθι αμισθί την αρμοδίαν περίθαλψιν, καθώς και
οι ξένοι άρρωστοι, ών τους αποθνήσκοντας έκληρονό
μουν οι συγγενείς αυτών ειδοποιούμενοι παρά των Επι
τρόπων, και ούτε ο Διοικητής ούτε ο Κριτής ( Καδής) ε
λάμβανον χρηματικόν το δικαίωμα, και περ αλλαχού
τούτων κληρονομούντων ό,τι ευρεθή παρά ξένοις μακράν

( 1 ) Δίκαιόν έστιν ενταύθα σημειώσαι ότι την φιλάνθρωπον

ταύτην πράξιν εκτελεί δωρεάν από τινων ετών και συμπολίτης
ιατρός και γεραρός πρεσβύτης Κύριος Κ . Συγγρός, προς όν ευ
λόγως η πατρίς ευγνωμονεϊ επί τη πολυχρονίω ταύτη και μέχρι
της σήμερον διαρκούση αξιεπαίνω αυτού αγαθοεργία .
(2 ) 'Αποσπάσμ. εκ των Χιακ. τόμ . β', σελ. 137 .
 -- 23

των συγγενών αυτών εν τη αλλοδαπή αποθνήσκουσιν,

Ιατρός ιδιαίτερος εν τω Νοσοκομείο ουχ υπήρχεν , αλλ '
εκ των επαγγελλομένων την ιατρικής τέχνην εις την
πόλιν έκαστος επεσκέπτετο επί μισθώ διά τρείς μήνας
δις της ημέρας τους εν αυτώ κατακειμένους ασθενείς.
Αυτόθι εξάλλοντο υπό κράτησιν πρός σωφρονισμός και
οι ατακτούντες και κακούς σκοπούς έχοντες νέοι και
νεάνιδες: διο άνευ της των Επιτρόπων αδείας ουδενί και
θυρωρός επέτρεπε την είσοδον.
Το Νοσοκομείον εκυβερνάτο υπό τριών Επιτρόπων.
κατοικούντων πάντοτε εν Χίω και εκλεγομένων εκ των
τιμιωτέρων και έγκριτωτέρων πολιτών. Επεσκέπτοντο
δε ούτοι το κατάστημα δις της ημέρας, εισέπραττον τα
εισοδήματα (ταμίου όντος του εκ της 'Απλωταριάς), έ
προμήθευον τας τριφας και εφρόντιζον δια πάσαν άλ
λην εσωτερικήν αυτού υπόθεσιν. Τής εν αυτώ δε οικο
νομίας την επιστασίαν είχον τέσσαρες γυναίκες χήρας
εκ των επισημοτέρων οικογενειών, αίτινες υπηρέτουν επί
δύο έτη, καί τινες πλειότερα εκ φιλανθρωπίας : εκάστη δε
αυτών ανά μίαν εβδομάδα. Κοιμώμεναι δ' εντός του Νο
σοκομείου και εξ ιδίας δαπάνης τρεφόμεναι εκαθάριζον .
τους ασθενείς , έχτένιζον τας γυναίκας, επεστάτουν εις.
πάσαν ενδεχομένων αυτών χρείαν, επαγρύπνουν εις την -
διανομής των τροφών και των ιατρικών, και λαμβάνου
σαι παρά των ' Επιτρόπων έστελλον εις τας οικίας τών.
ευπόρων την αναγκαίαν ποσότητα υφάσματος, όπως ρά
πτωνται δωρεάν τα των ασθενών ενδύματα. Αί διά το κα
τάστημα τροφαί ήγοράζοντο κατά μεγάλες ποσότητας,
και εφυλάττοντο εν αποθήκαις υπό την επιστασίας των
ειρημένων γυναικών, αίτινες δαπανώσαι τα χρειώδη εδί
δοσαν τοϊς Επιτρόπους λογαριασμών ανά πάσαν εβδο
μάδα » .
« Τα του Νοσοκομείου εισοδήματα συνεποσούντο εις .
 - 24

7,000 γρόσια, τα δε έξοδα εις 20,000 κατ' έτος. Διά

τούτο, και τοι ήσαν προς βοήθειαν αυτού διωρισμένα
πολλά δώρα και αφιερώματα των αποθνησκόντων, και
μέρος των κατά πάσαν Κυριακήν εν ταις εκκλησίαις συ
ναγομένων χρημάτων , ενίοτε ή διά πολλήν ένδειαν των
πραγμάτων, ή διά την εν αυτώ πληθών των ασθενών, εξ
ανάγκης οι Χίοι, όπως επαρκέσωσιν εις τας χρείας αυ
του, συνεκρότουν συνέλευσιν, καθ' ήν άπαντες οι υπέρ
τα πεντήκοντα γρόσια φόρον αποτίνοντες συνεισέφερον
το κατά δύναμιν έκαστος, και τοιουτοτρόπως το Νοσο
κομείον ουδέποτ' έδανείζετο χρήματα » .
Λοιμοκαθαρτήριον είχε και πρότερον και
εισέτι έχει η Χίος έν και το αυτό , κείμενον επί παραθα
λασσίου τόπου μεμονωμένου προς άρκτον και περίπου εν
τέταρτον της ώρας μακράν της πόλεως , και διά υψηλού
τοίχου περιπεφραγμένον. Διά της μεγάλης αυτού πύ
λης ούσης επί του παραλίου εισέρχεται τις εις ευρύχω
ρον και λιθόστρωτον αυλήν, ένθαυπάρχουσι διάφορα οι
κήματα και πύργος, ενώ άλλοτε κατώκουν οι επιστά
ται, και εφυλάσσοντο αι τροφαί, και ναός του αγίου Νι
κολάου. " Οτε ή θανατηφόρος πανώλης εμάστιζε τους το -
πους τούτους, άνδρες τινές και γυναίκες και δύο ιερείς
απόλοιμοι συγκατώκουν εν τώ Λοιμοκαθαρτηρίω προς
περίθαλψιν των υπό της νόσου ταύτης προσβεβλημένων
και καθαρισμός των μεμολυσμένων, υπό την επιστασίαν
τριών υγειονόμων επίσης απολοίμων διοριζομένων παρά
της Κοινότητος. Ούτοι καθυπέβαλλον υπό κάθαρσιν και
τα προερχόμενα πλοία εκ μερών εν οίς επεπόλαζεν η νό
σος, καθώς την σήμερον οι διοριζόμενοι Επίτροποι. Και
όμως μετά τοσαύτας και τοιαύτας προφυλάξεις, είτε διά
την πληθών των εκ της Ασίας μετακομιζόντων τροφάς
τουρκικών πλοιαρίων, είτε διά τους εκ πολεμικών πλοίων
ανεξετάστως πολλάκις αποβαίνοντας Τούρκους, ενέσκη
 - 25
ήτεν ενίοτε η πανώλης και έδεκάτευε την νήσον ούτω
κατά μέν το 1788 απέθανον εξ αυτής περίπου 14000
κάτοικού, κατά δε το 1814 πεντακισχίλιού. Το κατάστημα
τούτο χρήζει επισκευής ως αναγκαίον και χρήσιμον εις
προφύλαξιν της νήσου από της βροτόλοίγoύ νόσου χο
λέρας.
Κώβοχώριον εν Χίω καλείται το Λωβοκομείον
ή Λωβοτροφείον, όπερ κείται βορειοδυτικώς και μίαν ώ
ραν μακράν της πόλεως έν τινι στενή μεν αλλά τερπνή
κοιλάδι, υπό πολλών και καλών υδάτων ποτιζομένη και
ουκ ολίγα καρποφόρα δένδρα τρέφούση. Το κατάστημα
τούτο, θεμέλιώθεν επί των Ιουστινιάνών, διατηρείται εξ
ελεημοσύνων και χρηματικών συνεισφορών των φίλαν
θρώπων. Εν αυτώ υπήρχεν ιερός ναός της Θεοτόκου
(αγίας Υπακοής), κτισθείς υπό Κάλβοκορέσή του Χίου,
πυρποληθείς δε και καταστραφείς επί της πανώλέθρίας
της νήσου. Υπάρχει δέ αύτόθι έπεσκευασμένος και έτα
ρος ναός του αγίου Λαζάρου, ενώεφημέριος τις τακτι
χώς ιερουργεί, και κατ' έτος έν τη μνήμη αυτού τελείται
εορτη και μνημόσυνον ( 1 ), ιερουργούντος του Αρχιερέως
και συνεχλήσιαζομένων των Δημογερόντων και των
'Επιτρόπων του καταστήματος και άλλων ανδρών τε και
γυναικών ουκ ολίγων. Εν τω Λωβοκομείο την σήμερον
διατρίβουσι περιθάλπόμενοι περίπου τριάκοντα λεπροί εξ
αμφοτέρών των φυλών, ενώ άλλοτε κατώκουν πεντα
πλάσιοι ειςδωμάτιακεχωρισμένα απ' αλλήλων και έ.
χοντα ισάριθμους μικρούς κήπους , ούς οι ασθενείς καλ
λιεργούσι προς διασκέδασιν. Είς δε αυτών εναλλάξ πε
ριφέρεται άπαξ της εβδομάδος και κατά τας επίσημους

( 1) Τα τού ετησίου τούτου μνημοσύνου επί οκταετίαν ήδη

γίνονται ιδία δαπάνη της ημετέρας οικογενείας. Α: κ.
Ε
 26

εορτάς αυτών και λαμβάνωνάρτον και μικράν τινα χρημα

τικήν ελεημοσύνην εκ των οικιών και των εργαστηρίων.
Των εκπαιδευτικών της Χίου καταστημάτων ευλόγως
πρωτεύει το Γυμνάσιον, κείμενον πλησίον της Ιεράς Μη
τροπόλεως εν τη περιοχή του παλαιού Νοσοκομείου, και
κυβερνώμενον υπό τριών Έφόρων και ενός Έφοροταμιου
ή γραμματέως υπό της Δημογεροντίας διοριζομένων
κατά διετίαν. Διήρηται δε εις επτά τάξεις, ήγουν τέσσα
ρας γυμνασιακάς και τρεις του Ελληνικού σχολείου και
εις ταύτας μέν, συμπεριλαμβανούσας υπέρ τους εκατον
μαθητάς, διδάσκονται τα συνήθη εγκύκλια ελληνικά μα
θήματα, η Καλλιγραφία, η Κατήχησις, η ιερά και η
“Ελληνική ιστορία και αρχαι της Γαλλικής γλώσσης υπό
πέντε Διδασκάλων : σις δε τας του Γυμνασίου , περιεχού
σας περίπου εξήκοντα μαθητάς, διδάσκεται η Ελληνική
γλώσσα (1 ) μετά της ιεράς Κατηχήσεως και των στοι
χειωδών Φυσικομαθηματικών, η Λατινική, η Γαλλική
και η Αγγλική υπό επτά Καθηγητών και Διδασκάλων .
Διατηρείται δε το Εκπαιδευτήριον τούτο διά συνεισφορών
των πολιτών και τινων μικρών προσόδων και δικαιωμά
των, και κυρίως διά των ετησίων χρηματικών συνδρομών
των εν τη αλλοδαπή φιλομούσων Χίων, πρός ούς ή εκ
παιδευομένη νεολαία ευγνωμονεί τα μέγιστα (2).
Εν τω του Γυμνασίου περιβόλα υπάρχουσι και δύο
' Αλληλοδιδακτικά σχολεία των αρρένων, εν οίς αμφοτέ
ρους διδάσκονται περίπου τετρακόσια παιδία υπό δύο Δι
δασκάλων και δύο υποδιδασκάλων.

( 1 ) Ταύτην μετά τινων άλλων μαθημάτων διδάσκομεν και η

μείς αυτόθι επί δεκαοκταετίαν, ήτοι από του 1848 μέχρι της
σήμερον.
(2) Περί της δημοσίας Σχολής της Χίου προ της καταστρο
φής αυτής ιδε Χιακ. τόμ. Β', σελ. 133 ,
 - 27 .

"Εν τω αυτό περιβόλω υπάρχει και η δημοσία Βιβλιο

θήκη της Χίου, συγκειμένη εκ δεκακισχιλίων περίπου το
μων , των πλείστων χρυσοδέτων, ελληνικών, λατινικών
και γαλλικών συγγραμμάτων, και ολίγων τινών αγγλι
κών και γερμανικών. Το μέν ήμισυ αυτής έκληροδότησε
τη πατρίδι ο εν Παρισίοις αποβιώσας αοίδιμος Αδαμάν
τιος Κοραής , το δ' έτερον ήμισυ ο πρό τινων ετών εν Τερ
γέστη τελευτήσας αείμνηστος συμπολίτης Ιωάννης 'Αν
δρεάδης. Είη δ' αμφοτέρων των άληθώς φιλοπατρίδων
τούτων ανδρών αιωνία η μνήμη!
Ού μακράν του Γυμνασίου κείται το νεόδμητον Παρ
θεναγωγείον, ένθα προ της καταστροφής της Χίου υπήρ
χεν ή δημόσιος αυτής Βιβλιοθήκη, τη χρηματική συν
δρομή των εν Λονδίνω φιλομούσων και φιλοκάλων συμ
πολιτών προ δεκαοκτώ ετών ανιδρυθέν. Διήρηται δε εις
“ Ελληνικών σχολείον, εις 'Aλληλοδιδακτικών και εις Νη
πιακόν, εν οις διδάσκονται τριακόσια κοράσια και επέχει -
να, προοδεύοντα είς τε τα γράμματα και εις τα χειρο
τεχνήματα , ως αποδείκνυται εναργώς εκ των κατ' έτος
γινομένων δημοσίων εξετάσεων. Εν τη αιθούση του Παρ
θεναγωγείου γίνονται και αι εξετάσεις των του Γυμνα
σίου μαθητών ως ευρυχωροτέρα των λοιπών εκπαιδευτι
κών καταστημάτων, ότε και αγιασμός τελείται από του
Σ. Μητροπολίτου συμπαρευρισκομένου μετά του ιερού
Κλήρου , και κατάλληλος λόγος εκφωνείται είτε παρ' αυ
του είτε παρά του Γυμνασιάρχου ( 1 ).

(1) Αι ετήσιοι δημόσιαι εξετάσεις των τε μαθητών και τον

μαθητριών άρχονται τη 30 Ιουνίου, και διαρκούσιν υπέρ τάς
τρεις εβδομάδας αι δε διακοπαί τού Γυμνασίου λήγουσι τη ά
Σεπτεμβρίου, και αι των 'Αλληλοδιδακτικών σχολείων τη με
Αυγούστου.
 28 -

Υπάρχει και έτερον 'Αλληλοδιδακτικών σχολείον των

χορασίων εν τω Κάμπω, και εν όμοιον των αρρένων αυ
τόθι , εν οίς αμφοτέροις διδάσκονται περίπου τετρακόσια
παιδία ώστε όλα όμου τα εν τοίς ειρημένους εκπαιδευτη
ρίοις φοιτώντα, άρρενα και κοράσια, συμποσούνται εις
χίλια τετρακόσια.
Προς δε τούτοις υπάρχει εν Χίω και εν Τυπογραφείον,
ενώ εκτυπούνται διάφορα διδακτικά βιβλία προς χρήσιν
των σχολείων, και εν Λιθογραφείον, ένθα ελιθογραφήθη
εσχάτως και ο της νήσου ταύτης γεωγραφικός χάρτης,
ώς και Καλλιγραφίαι διά σχολεία , εμπορικά συναλλάγ
ματα και άλλα διάφορα.
Αν οικίαι της πόλεως , εν ή την σήμερον μόλις χίλιαι
οικογένειαι κατοικούσιν, άπασαι είσι λιθόκτιστος· αλλ' ας
νεόδμητοι πολύ κομψότεροι και αναπαυτικώτεραι των
άλλων, και τοιαύται εισιν αι προ ολίγων ετών κτισθεί
σαι δύο Λέσχαι, τα Προξενεία και Υποπροξενεία και αν
των ευπόρων πολιτών.

Δ'. 'Aγορά της Χίου, Εμπόριον και

προϊόντα εξαγώγιμα.

Η προ τριών ετών εκ πυρκαϊάς αποτεφρωθείσα και

ήδη ανοικοδομηθείσα αγορά της Χίου περιέχει τετρακό
σια εργαστήρια και επέκεινα, ών τα πλείστα λιθόκτιστα ,
τα δε λοιπά ξύλινα. Εκτός ολιγαρίθμων τινών εμπορι
κών και ασφαλιστικών καταστημάτων, τα επίλοιπά εισιν
οινοποιεία, καφενεία, παντοπωλεία και τα παραπλήσια.
Έν τισι δε αυτών, και ιδίως τοϊς κειμένοις εν τη οδώ
Απλωταριά , πωλούνται διαφόρων ειδών υφάσματα της
Ευρώπης, σκεύη υάλινα και πήλινα, και ένα άλλοις σχοι
 - 39

νία, ξυλική και τα παρόμοια, ως και το αποικιακά και τα

σιτηρά, ών γίνεται σημαντική εισαγωγή, διότι ο εντόπιος
σίτος και η κριθή μόλις εξαρκούσε τους σπείρουσι χωρι
κούς επί τέσσαρας μήνας, και το πολύ επί έξ, ευφορίας
γενομένης: το δε λοιπόν του έτους τρέφονται πωλούντες
τα περισσεύοντα αυτοίς όσπρια ή ξηράς οπώρας, και ε
γοράζοντες ξενικόν σίτον και κριθής, καθώς πάντοτε οι
μή έχοντες αγρούς και χωράφια κάτοικοι της πόλεως.
"Οταν δε κατά δυστυχίαν γένηται αφορία των καρπών
της γης, οι ταλαίπωροι χωρικοί πάσχουσιν εξ άχρημα
τίας, άτε δή ουδέν μέν έχοντες πωλήσαι, αναγκαζόμενοι
δε ίν ' αγοράζωσιν άπαντα τα προς το ζην απαραιτήτως
αναγκαία.
'Αναντίρρητόν έστιν ότι η πρώτη αρχή και πηγή της
ευτυχίας των Χίων υπήρξεν η εμπορία, ήτις διά το ορει
νόν και άκαρπον του τόπου έκπαλαι μετωχετεύετο από του
πατρός εις τον υιόν μετά του μητρικού γάλακτος , και ηύ
ξησε μέν αναλόγως του πληθυσμού των κατοίκων, διηυ
κολύνετο δε και υπό πολλών άλλων περιστατικών. Η
Χίος ήτο και κατά τους αρχαίους χρόνους ή μεγίστη και
πλουσιωτάτη των Ιωνικών πόλεων ένεκα του εμπορίου
και της φιλοπονίας των κατοίκων, και προτης καταστρο
φής έν τε τη Κωνσταντινουπόλει και εν τη Σμύρνη τα
πλειότερα των εργαστηρίων, εν οις επωλούντο υφάσματα
μάλλινα (τσόχαι) μεταξωτά και χρυσούφαντα, ανήκον εις
Χίους, οίτινες και την σήμερον έχουσιν εμπορικά κατα
στήματα εις διάφορα μέρη της οικουμένης.
Το κυριώτερον δε και σημαντικώτερον των νύν εξα
γωγίμων προϊόντων της Χίου, ή μάλλον των μαστιχο
φόρων αυτής χωρίων υπάρχει και από των κεντουμένων
σχίνων ρέουσα μαστίχ η, ήτις υπερέχει πολύ κατά
την ποιότητα της εν Ινδία,'Αραβία και άλλαχού γινο
μένης. Εξ αυτής το πάλαι κατεσκευάζετο και μαστιχέ
 30

λαιον χρήσιμον εις πολλάς ασθενείας και γνωστόν εις,

τους Ρωμαίους. 'Ητο προσέτι αύτη συστατικών μέρος.
της τότε μέν περιβoήτου, νύν δε σχεδόν αχρήστου θη
ριακής του Ανδρομάχου, και ο Γαληνός επαινεί αυ
την ως χρήσιμον εις καταπότια και άλλας ιατρικές συν
θέσεις. Της πολυτίμου ταύτης ρητίνης η Χίος παρήγε
σημαντικών ποσότητα προ δεκαέξ ετών· αλλ' αφ ' ότου
κατά τας δύο αποφράδας εκείνας ημέρας της ια και ιβ '
Ιανουαρίου του 1850 επέπεσεν ενταύθα, ως και άλλα
χού, τοσαύτη χιών, και εγένετο τοσούτον υπερβολικός
παγετός, ώστε κατεκάησαν και κατεξηράνθησαν , εκτός
ολίγων τινών, τριών και τεσσάρων αιώνων δένδρα, αι
πορτοκαλολειμωνιαι και οι μαστιχοφόροι
σχίνοι, και περ επιμελές ατα γινομένης έκτοτε της τε
μεταφυτεύσεως και της καλλιεργείας τούτων, μόλις πα
ράγει την σήμερον το τριτημόριον εκείνης της ποσότη
τος. Επίσης γίνεται εξαγωγή και πορτοκαλολει
μωνίων και αμυγδάλων, αμφοτέρων όντων
καλλίστης ποιότητος, και μικράς τινος ποσότητος εξαι
ρέτου ελαίου (1 ) και σύχων καπυρίων χυδ. καβουρίων (2):

( 1 ) Αέγεται ότι Θαλής ο Μιλήσιος , όπως αποδείξη τω όνει

δίσαντι αυτόν επί πενία ότι βαδίως ο σοφός πλουτήσαι δύναται ,
ηγόρασεν ευθηνά πάντα τα της Χίου και της Μιλήτου ελαιουρ
γεία , χειμώνος έτι όντος και ουδενός πλειστηριάζοντος, κατα
νοήσας εκ της αστρολογίας ότι γενήσεται μεγάλη ευφορίαέ
λαιών, άς έπειτα πωλών κατά την αρέσκουσαν τιμήν συνέλεξε
πολλά χρήματα ('Αριστοτ. Πολιπ. σ. 22 , έκδ. Φορ.
(2 ) Διά των σύκων τούτων ετέροις καρπούς συνηνωμένων έρ
ραινον οι αρχαίοι Χίοι τους νεωστι αγορασθέντας αυτών δού
λους, τους εις τα γράμματα προοδεύοντας παίδας και τους νεο
νύμφους ( Χιακ. τόμ. Β'. σ. 178 ).
 - 31

αλλ ' επί της αφορίας των ελαιών η Χίος έχει χρείαν
ουκ ολίγου ξενικού ελαίου. Γίνεται προς τούτοις και τι
νων οσπρίων εξαγωγή, και ιδίως κυάμων και ερε
βίννθων, ώς και γλυκανίσου και μαστιχο και
ράκου και δερμάτων κατειργασμένων.
Παράγει δε η νήσος και κεράτια και δώδια και
άλλας οπώρας προς χρήσιν των κατοίκων και πήλινα
παντοειδή αγγεία κατασκευάζονται εν τη κώμη Αρμό
λια (1). Ταύτα λοιπόν τα προϊόντα συγκροτούσι κυρίως
το της εξαγωγής εμπόριον της Χίου.

Ε'. Ναυτιλία, εμπορικά πλοία και

λιμένες της Χίου.
"Εκπαλαι οι Χίοι ήσαν ναυτικοί, και επί των Μηδι.
κών πολέμων, ότε οι λαοί της Ιωνίας απεφάσισαν ένα
δια θαλάσσης μόνον αντιπαραταχθώσι προς τα υπό του
Δαρείου πεμφθέντα Περσικά στρατεύματα, και συνήθροι
σαν τάς ναυτικές αυτών δυνάμεις παρά την Λάδην , νή
σον πλησίον της Μιλήτου, οι Χίοι συνεβοήθησαν έχον
τες πλειοτέρας των λοιπών συμμάχων τριήρεις, εκατόν
τον αριθμόν, ών εκάστη έφερε τεσσαράκοντα εκλεκτούς
πολίτας ( Ηροδ. Ε', και Χιακ . μέρος Α ', σελ. 35).

1) ο εκ Χίου τραγικός ποιητής Ιων νικήσας εν Αθήναις εις

ποιητικός διαγωνισμόν εδωρήσατο εκάστω 'Αθηναίω εν χίον κε
ράμιον ήτοι λαγήνιον πλήρες οίνου χιακού, ή κενόν κατά τινας"
1
αλλά και κενών υποτεθέντων των αγγείων, η δωρεά ουκ ήν ευη
καταφρόνητος, άτε δή συμπoσoυμένων εις 20,000 περίπου, δηλ.
όσοι ήσαν οι Αθηναίοι πολίται, και όντων δια την έντεχνον κα
τασκευών πολυτιμοτέρων ή δια την ύλην .
 - 35
32 -

Διά το λεπτόγεων και την σπάνιν αγρών καλλιεργή

σίμων οι τ' ανατολικά παράλια της Χίου κατοικούντες,
και ιδίως οι Βρονταδούσαι, εδόθησαν εις της ναυτιλίαν,
ταξειδεύοντές ήδη ου μόνον εις όλα τα μέρη της Μεσο
γείου θαλάσσης και του Ευξείνου Πόντου , αλλά και αυ
τόν τον Ατλαντικό Ωκεανόν διαπλέοντές άχρι της Με
γάλης Βρετανίας, ένθα μεταφέρουσι σιτηρά, και λαμβά
νουσι φορτία εκ γαιανθράκων και διαφόρων άλλων εμ
πορευμάτων.
Τα εμπορικά πλοία της Χίου από πεντακισχιλίων μέ
χρις είκοσι χιλιάδων κοιλών χωρητικότητος συμποσούν
ται εις τριακόσια περίπου, πλοιαρχούμενα υπό Βροντα
δουσών, οίτινες ή καθ' ολοκληρίαν ή εν μέρει εισίν αυ
των ιδιοκτήται τα δε μικρότερα δηλ. βομβάρδαι και
διάφορα πλοιάρια συμποσούνται ώς έγγιστα εις διακό
δια, δι' ών οι Λαγκαδούσαι, Καρδαμυλϊται και Οινούσ
σιοι εξασκούσι συνήθως αχτεμπόριον Cabotage, μεταφέ
ροντες από λιμένος εις λιμένα εντόπια ή ξένα προϊόντα
δια ίδιον ή συντροφικόν ή ναυλωτών άλλων εμπόρων
λογαριασμόν, μετ' αυτοπροαιρέτου εξασφαλίσεως των τε
πλοίων και των φορτίων, προς αποφυγήν των εχ ναυα
γίου ζημιών.
Φυσικοί και ασφαλείς λιμένες υπάρχουσιν εν ταίς κω
μοπόλεσι Καρδαμύλη και Λαγκάδα, ως και εν ταϊς Θί
νούσσαις· εν δε τη πόλεί, παρεκτός των εξ ακρωτηρίων
εσχηματισμένων δύο όρμων, του μεν προς άρκτον, του
δε πρός μεσημβρίαν, υπάρχει και χειροποίητος λιμήν ,
ου τινος ή κάθαρσις εκ διαλειμμάτων γίνεται από τινος
καιρού δι' εξόδων της Κυβερνήσεως αποστειλάσης επί
τούτω μίαν βορβοροφάγων μηχανών και πέντε λέμβους
μεθ' ενός μικρού ατμοπλοίου προς ρυμούλκησιν αυτών:
ίνα δε μή τα εξαγόμενα το καλοκαίριον αναπληρώντας
τον χειμώνα υπό του αυτό σε εισβάλλοντος χειμάρρου
 - 33 -

Καλοπλύτου , εγένετο ανασκαφή και αθικοδομή του πά

λαιού οχετού δι' εξόδων της Κοινότητος αλλά το έργον
έμεινεν ημιτελές δι' έλλειψιν χρηματικών πόρων. Εν δε
τώ στομίω του λιμένος αφ' ενός μεν έκτισται μικρών
φρούριον εφοδιασμένον εκ δώδεκα τηλεβόλων και χυδαϊ -
στι καλούμενον μπούρτζι, αφ' ετέρου δε πυργίον
ονομαζόμενον Φανάριον, ου τινος ο φανός προσετέθη
εις τον επί του ειρημένου φρουρίου υπό γαλλικής τινος
εταιρίας. Φαίνονται δε εισέτι και τα θεμέλια και ερείπια
των εκατέρωθεν μέχρι της ξηράς προχωμάτων ή μώλων,
ών ή ανέγερσίς έστιν επισης αναγκαία διά τε την κάθαρ
σιν και την ασφάλειαν του λιμένος, ενώ μόνον εμπορικά
πλοία δυσκόλως ελλιμενίζονται και μικρά ατμόπλοία
« αλλ' άνευ χρημάτων ουδέν έστι γενέ
σθαι των δεόντων,και

τ'. Βουνάκιον , Βυρσοδεψεία και

Φρούριον της Χίου.
"Έξωθεν της τε αγοράς και της πόλεως της Χίου
υπάρχει το καλούμενων Βουνάκιον (κλίτς- μείδαν
ήγουν πλατεία στρατιωτική), δεκαπλασίως επί της κα
ταστροφής της νήσου εύρυνθείσα διά της κατακρήμνί
σεως τών πέριξ οικιών. 'Εν αυτή έχτισται το πρώτεύον
τέμενος( τζαμίον των οθωμανών μετά κρήνης, εξ ης α.
ρύονται υδωρ οι κάτοικοι, ώς και εκ της παρακειμένης
μαρμαρίνης, της επονομαζομένης νέας, μεθ' ηνυπάρχει
και η παλαιά ξηροκρήνη, και ουδέν άλλο αξιοσημείωτον.
Εις την πλατείαν ταύτην γίνεται και περίπατος τάς έ
σπέρας των εορτών άχρι της βορείου παραλίας ήτοι του
Επάνω Αιγιαλού. 'Ενταύθα ναυπηγούνται και τα εμπο
 34 -

ρικά πλοία της Χίου , μικρά τε και μεγάλα, επίσης

κομψά και στερεά, και κατά το έτος τούτο κατεσκευάσθη -
σαν δύο τοιαύτα, περίπου είκοσι χιλιάδων κοιλών ήγουν
445 τόνων χωρητικότητος έκαστον .
'Αντικρύ δε του ειρημένου ναυπηγείου κείνται τα
Βυρσοδεψεία, ένθα κατεργάζονται δέρματα, άτινα
εξαποστέλλονται προς εκποίησιν εις διάφορα μέρη του
'Οθωμανικού κράτους. 'Ολίγον τι περαιτέρω των εργο
στασίων τούτων υπάρχουσι τινες ανεμόμυλοι εις τρείς
σειράς επί της παραλίας, και κατηδαφισμένος ναός του
αγίου Υπατίου.
Εις τα άκρα της πλατείας του Βουνακίου υπάρ
χει αρκούντως βαθεία ταφρος, σούδα χυδαϊστί καλουμένη
και περικυκλoύσα το Φρούριον καθ όλην την προς
το μέρος της ξηράς έκτασιν αυτού οπλισμένου δι' έκα
τον τηλεβόλων και ετέκεινα , διαφόρου μεγέθους, και
πολλών όλμων , και εφοδιασμένου εξ όπλων άγχεμάχων
και πυριτιδαποθήκης. Μετά την εκ Χίου αποβολής των
' Ενετών κατά το έτος 1436, οι Γενουήνσιοι Ιουστινιά
νοι, γενόμενοι κύριοι της νήσου, ανέκτισαν και επε
σκεύασαν τα τείχη αυτού, δαπανήσαντες 400,000 σκού
δά. Επέθηκαν δε εις διάφορα μέρη του τε φρουρίου και
της πόλεως τα εαυτών παράσημα, ων ουκ ολίγα φαί -
νονται και μέχρι της σήμερον. Το 1410 περιεκύκλωσαν
τον λιμένα διά τοίχων: έκτισαν επί των παραθαλασσίων
λόφων καθ' όλην την νήσον πύργους, ών οι φύλακες ά
νάπτοντες φώτα ανήγγελλον εις την πόλιν την προσέγ
γισιν των μακρόθεν φαινομένων πλοίων ανήγειραν μι
κρά φρούρια επί υψηλών και αποκρήμνων λόφων είς τινα
χωρία, και εις άλλα πύργους υψηλούς και οχυρούς,
όπως οι εγχώριοι καταφεύγοντες εις αυτούς προφυλάσ
σωνται από των πειρατικών επιδρομών. Προς δε τού
τοις έκτισαν μεγαλοπρεπή παλάτια έκ μαρμάρου, ναούς
 - 35

πολυτελεστάτους 1 ), μοναστήρια , σχολεία, ναυπηγείον,

εργοστάσιον χάρτου, υδραγωγεία περίφημα, νοσοκομεία
κοι λεπροκομείον παρά την αγίαν Υπακοήν, και έκτή
σαντο στόλον ίδιον εκ τριάκοντα πλοίων. Ησαν δε οι
Ιουστινιάνοι πλουσιώτατοι ένεκα του μεγάλου εμπορίου
της Χίου, ένθα οι έμποροι, ευρίσκοντες ασφάλειας και
θέσιν αρμοδίαν προς μετακομιδής των εμπορευμάτων εις
την Μικράς Ασίον, ήρχοντο σωρηδόν πανταχόθεν, και
ούτως ή νήσος αποκατέστη τότε το κεντρικών εις ταύτα
τα μέρη εμπoρείον (2 ).

Ζ'. Βόρεια προάστεια και χωρία

της Χίου.

Τα πρός άρκτον της πόλεως Χίου προάστεια, εν οίς

υπάρχουσιν αγροκήπια και οικίαι διαφόρου μεγέθους ,
συγκροτεί η πεδιάς, ήτις ονομάζεται Λιβάδια, και
διήρηται εις τρείς ενορίας ως εκ των αυτόθι τριών ιερών
ναών, την της Θεοτόκου (Λατομιτίσσης), την του Σωτή
ρος και την τού αγίου Ιωάννου , αίτινες περιέχουσιν 125
οικογενείας.
Βροντάδος συν Ερύθαις, κωμόπολις έκτεινομένη
άχρι των προπόδων του δυσβάτου και φαλακρού όρους
Αίπους, και διηρημένη εις δύο μεγάλας ενορίας την του
αγίου Γεωργίου και την της Παναγίας ( Ερυθιανής) ών

(1) Υπερείχον μάλιστα εξ αυτών διά τα πολύτιμα σκεύη και

τας ωραιοτάτας εικόνας και εν τώ φρουρίω ναός του αγίου Δομι
νίκου ( Κυριακού) , και του αγίου Φραγκίσκου (όπου κατώκει το
τάγμα των Φραγκισκάνων) και και του αγίου Αντωνίου.
(1 ) Πρβλ. Χιακ. τόμ. Β΄, σελ. 40 και εφεξής.
 36

εκάστη έχει εν αλληλοδιδακτικών σχολείου, και αμφότε

ραι συμπεριλαμβάνουσιν 890 οικογενείας, ών οι άνδρες
εισίν άριστοι ναύται, εκ νεαρής ηλικίας εις τα της ναυτι
λίας επιμελώς και δραστηρίως ενασχολούμενοι.
Μετά την διάβασιν του όρους Αίπους και της κοιλά
δος των Ιηγάδων, προχωρών τις πρός άρκτον δι' ατρα
πών επί ορεινής σειράς αποκρήμνου και βραχώδους α
παντά δύο μικρά χωρία, άτινα ονομάζονται Δίευχα
και Κατάβασις, και εν οις κατοικούσι μόνον 14
οικογένειαι.
“οδεύων δέ τις προς την δεξιόθεν ανατολικήν παραλίαν
της νήσου αφικνείται εις Λαγκάδα, ήτις εστί κωμό .
πολις διηρημένη εις Συκιάδα περιέχουσαν 84 οικο
γενείας, και εις Κυδιάντα, περίπου 60. Υπάρχει δε
αυτόθι και λιμήν ασφαλής και ευρύχωρος , καί τινα
πλοία μικράς χωρητικότητος κέκτηνται οι Λαγκαδούσαι
και Αλληλοδιδακτικών σχολείον.
Μίαν ώραν προς άρκτον της Λαγκάδος κείται ο λιμήν
του Δελφινείου, ένθα υπήρχε το πάλαι και πόλις ομώνυ
μος άλωθείσα υπό των Αθηναίων επί του Πελοποννη
σιακού πολέμου , περί το 411 π. Χ ., των Χίων τότε συμ
μαχούντων τοϊς Λακεδαιμονίοις (1) αλλά μετά τέσσαρα
έτη ο Λακεδαιμόνιος ναύαρχος Καλλικρατίδας, προσλα
βών εκ της Χίου και Ρόδου πεντήκοντα πλοία , και έχων

(4) Γού Σπαρτιάτου Παιδαρήτου κυβερνώντος τότε την Χίον,

ένθα και εφονεύθη υπό των Αθηναίων ηττηθείς έν τινι μάχη,
πολλο ! των υπό του ιδίου εξορισθέντων δημοκρατικών Χίων
σπήλθον εις Σπάρτης αυτού κατηγορήσοντες. Τα παράπονα δε
τούτων ακούσασα ή μήτηρ αυτού Τελευτία επέστειλεν αυτώ
ταδε « Α μάτης Παιδαρήτη' ει δε.τίονα πράσσειν σε, ή
αιθι μενε απογνούς τα» ές Σπάρταν σωτηρία».
8
 NIG

in

367 )
 i 37

έτερα ενενήκοντα, άτινα παρά του προκατόχου αυτό

παρέλαβεν , εκυρίευσε το υπο πεντακοσίων στρατιωτών
Αθηναίων έως τότε κατεχόμενον και φρουρούμενον
Δελφίνειον, όπερ κατέσκαψε και κατηρήμωσε, και
τους Αθηναίους ολοσχερώς εκ της Του έδιωξε.
Καρδαμύλη (Καρδάμυλα και Μάρμαρον), πόλις
αρχαιοτάτη , κατοικουμένη την σήμερον εκ 495 οικογε
νειών, έχει λιμένα ασφαλή και τινα πλοία και σχολείον
'Αλληλοδιδακτικόν.
Οι εις τα απέναντι νησία Οινούσσας αποικίσαν
τες Καρδαμυλίται όσημέραι πολλαπλασιάζονται και
προοδεύουσι, σχηματίσαντες αυτόθι ίδιον δήμον των Οί
Νουτσιωτών, συγκείμενον ήδη εξ 75 οικογενειών, και όν
τες οι μέν γεωργοί, οι δε ποιμένες και τινες ναύται.
'Εφ'ενός των νησίων τούτων, του Πασσα επονο
μαζομένου , ανηγέρθη υπό γαλλικής εταιρίας φάρος και
φανός δ' τάξεως, στρεφόμενος ανά πάν λεπτόν . Πλάτ .
Β'. 38 ° 30', 20 ". Μήκ . Α . του Γοηγουίκου 26 °, 18',
40 " των Παρισίων 23°, 58', 15 ". "Υψος του φανού
υπεράνω της επιφανείας της θαλάσσης 75 μέτρα. Φωτο
βολή 15 μίλια.
'Επίσης ανηγέρθη και έτερος φάρος έχων φως λευκών
και ακίνητον επί της κορυφής του νησιδιου Πασπιριού ,
όπως δεικνύη τους ναυτιλλομένοις την διάβασιν μεταξύ
αυτού και της ανατολικής ακτής της Χιου , Πλάτ . Β'.
38 °, 17 , 55 ". Μήκ. Α . του Γρηνουίκου 26 ° , 12', 15 ".
των 11αρισίων 23 °, 32', 10 " . "Ύψος του φωτός υπεράνω
της επιφανείας της θαλάσσης 42 μέτρα. Φωτ.οβολή 12
μίλια.
Προς δε τούτοις υπάρχουσι τεθειμένοι καθέτως δύο
φανοί ερυθρου φωτός επί του μικρού φρουρίου του εν τη
βορεία άκρα του μώλου προς τα δεξιά των εισπλεόντων
εις τον λιμένα της πόλεως. Πλάτ. Β'. 23 ° , 49'. ' Υψος
 38

του ανωτέρου φανού υπεράνω της επιφανείας της θαλάσ

σης 18 μέτρα . Φωτοβολή 4 μιλια (1 ).
Ταυ τα προς γνώσιν και οδηγίαν των
δια νυκτός τους ενταύθα πορθμούς
διαπλεόντων .
Τα λοιπά επανάχωρα της Χίου εισί τα εν τω επο
μένω καταλόγω.
' Ονόματα των χωρίων. 'Αριθμός των οικογενειών.
'Αμάδες )) 37
Βίκιον » 33
Καμπιά και 'Αγρελωπός )) 46
"Αγιον Γάλα, πρός άρκτον (Παναγία) 25
και
Κάβος Με.λανός (Μέλαινα Ακρα).
Σπαρτούντα (Σπαρτούς, ή ) . . >> 17
Φυτά και Κηπουρίαι 29
Λεπτόπιδα 14
Νεώνητα > 12
25
Κέραμος και Λαρδάτος
Χάλανθρα και Αφροδίσι 17
Κουρούνια και Γρήγορος 38
Ποταμία 14
)) και 4
Παρπαρία
Τρύπαι 14
49
Πυραμά ( Πυραμούς, ή)
Πιαπη.loύντα Σπηλούς, ή) 8
Τιτυούς ( 11ίτυς) 69
Σιδηρούντα (Σιδηρούς ή), ένθα και πύργος. 30

Βολισσός, πόλις αρχαιοτάτη, κατοικείται την

σήμερον υπό τριακοσίων οικογενειών και επέκεινα , Πλη
σίον αυτής υπάρχει και φρούριον, κτίσμα των Γενουην
σίων, περιέχουν πολλά οικήματα και δεξαμενής και ένα

(1) Πρβλ. σελ. 33 .

 39

ναόν (1 ). 'Εν αυτή εγεννήθη ή κατά το 1500 εν Χίω α

θήσασα αγία Μαρκέλλα, ής ή μαρτυρική κάρα μετακο
μισθείσα ευρίσκεται ώς λέγεται, εν τη αρχαία Ρώμη.
Μαν δε ώραν μακράν της Βολισσού , κατά το καλούμε
νον Βαρβαρέσον, υπάρχει ο ναός της μάρτυρος ταύτης ,
δν ερημωθ.ντα ανεκαίνισαν οι Βολισσινοί, και ένθα γί
νεται κατ' έτος λαμπρά πανήγυρις. Εν τη Βολισσώ
γεννήθη και η σύγχρονος της ειρημένης αγίας Οσία Μα
τρώνα, ήτις είχεν ήσυχαστήριον εις το παρακείμενον
χωρίον Κατάβασιν, ένθα και ο ναός αυτής, και
μεγαλοπρεπής έτερος υπήρχεν εν τη πόλει προ της κα
ταστροφής της νήσου κατα το Παλαιόκαστρον. Ο δε
λαός τιμών την θαυματουργόν ταύτην αγίαν εορτάζει
μέχρι της σήμερον πανηγυρίζων την μνήμην αυτής τη
20 Οκτωβρίου .
Ελπίζεται ότι οι πολλάκις ιδία τε και δημοσία συμ
βουλευθέντες και επιπληχθέντες Βολισσινοί παύσονται
του λοιπού της αξιοκατακρίτου επαιτείας , δι' ήν καται
σχύνουσι και εαυτούς και την πατρίδα.
Προς μεσημβρίαν της Βολισσού κείνται έτερα
δύο χωρία, ών το μέν ονομάζεται ' Ανά 6 ατος, ού οι
κάτοικοι συμποσούμενοι εις 72 οικογενείας εισίν επετη
δειότατοι πριονισται και ξυλοσχίσται, το δε καλείται
Αυγώνυμα, και περιέχει 58 οικογενείας.
'Εν τοίς ειρημένους Επανωχώροις ο Σ. Μητροπολί
της Χίου καθιδρύσατο εσχάτως 'Aλληλοδιδακτικά σχο
λεία, εκτός της προ πολλού εχούσης εν τοιούτον χωμο
πόλεως Καρδαμύλης και ούτως ήδη κέκτηνται τα μεν
μεγάλα ανά εν έκαστον, τα δε μικρά δύο ή τρία ομού α
ναλόγως του πληθυσμού αυτών. "Οθεν εις το εξής δύ

1) Πρβλ. Χιακ. τόμ . Β΄, σελ . 41 .

 40

νανται μανθάνουν τουλάχιστον την ανάγνωσιν και γρα

φείν άπαντα τα τέκνα των επανωχωριτών ευγνωμονούν
των τα εγκαθιδρυτή των παρ' αυτούς εκπαιδευτηρίων μου
σουτραφεί Ιεράρχη.

Η'. Κάμπος και Καμπόχωρα.

Ο Κάμπος ήγουν τα πρός μεσημβρίαν της πό
λεως Χίου προάστεια, ένθα υπάρχουσιν ωραιότατα και
τερπνότατα αγροκήπια και πύργοι ήτοι θεριναι οικίας
ευρύχωροι και μεγαλοπρεπείς , παρίστησι διάγραφον και
αληθώς θελκτικωτάτην θέαν. Κατοικούσι δε αυτόθι περί
που 625 οικογένειαι .
Καμπόχωρα. Οικογένειαι.
> 278
Θυμιανά (Φημιανά), 472
Νεοχώρι ,,
Βασιλειάνικον (Βασιλεόνεικος ) . >> 418
Χαλκείον , '
436
βιβύλλοι , 402
Oil
Ζοφίας ,
47
Βερβεράτος > 77
Δαφνών,
>> 64
Καρυαί ,
Και τα χωρία ταύτα, εκτός δύο ή τριών, έχουσιν αλ
ληλοδιδακτικά σχολεία. Πλησίον δε του τελευταίου , των
Καρυών, κείνται τα υπό τών Γενουήνσίων κτισθέντα
Υδραγωγεία, ών ή πηγή διά θόλων εστίν έστε
γασμένη . Το ύδωρ ρέει καταπίπτον έκ στενού σπηλαίου
όρους, ένθα δύναται τις εισελθείν και εισχωρήσει μέχρι
πεντήκοντα περίπου βημάτων. Επειδή δ' εν τω μεταξύ
υπάρχουσι τινες κοιλάδες τους λόφους διαχωρίζουσαι ,
κατεσκεύασαν, ίνα καταβιβάζεται τα ύδατα, επί του χει -
 a
7

are
IN096
RESE

1 NO96
 - 41

μάρδου Τριποτά μα τα γέφυρας υδραγωγόν ονο

μαζομένης της Κόρης το γεφύρι, και ετέραν
μεγαλητέραν και υψηλοτέραν επί του παρά τα Λιβάδια
Κωφού λεγομένου ποταμού. Διά της πρώτης καταβι
βάζεται το ύδωρ εις την εν τω Βουνακίω της πό
λεως Καινούριαν Βρύσιν, και τούτου μέρος
διοχετεύεται και εις το φρούριον· η δε δευτέρα υδρογέ
φυρα παρημέληται. Και το Βερβεράτος έχει κάλ
λιστον και γλυκύτατον ύδωρ, όπερ καταβαίνει εις την
δημοσίαν βρύσιν του χωρίου τούτου εκ πηγής υπέρ το εν
τέταρτον της ώρας απεχούσης, και κειμένής εν τη τερ
πνοτάτη θέσει των Επτά Ευδαιμόνων εις τους
πρόποδες του παρακειμένου όρους.
Τα κυριώτερα προϊόντα των Καμποχώρων εί
σιν αμύγδαλα, όσπρια, ολίγα σύκα, έλαιον και διάφορα
λαχανικά. Υπερέχουσι δε κατά πολλά των 'Επανωχω
ριτών οι κάτοικοι τούτων κειμένων πλησίον της πόλεως ,
διά τε την μετ' αυτής συνεχή συγκοινωνίας και τα εις
την αλλοδαπής πρός εμπορίαν ή βιοπορισμόν διαρκή
αυτών ταξείδια , εξ ών ωφελούνται και ηθικώς και
ύλικώς .

Θ'. Μαστιχοχωρα.

Τα μαστιχοφόρα χωρία της Χίου εισί τα επόμενα εί

κοσι και έν.
Χωρία. Οικογένειας.
"Αγιος Γεώργιος Συκούσης (Συκούς, δ ) 262
Αιθίον (Λιθής ) » 400
Βέσσα (Βήσσα ) 419
'Ελάτα (' Ελάτεια ) έχει και πύργον 436
 42
1
Χωρία Οικογένειας .
Μεστά ,παράκειται τη κώμη ταύτη ασφαλής 197
" y
λιμήν, ονομαζόμενος Πασσά λιμάνι. >>

'Ολυμποι, έχει και Πύργον 418

293
Πυργίων (Πύργος)έχει και πύργον
Αυτόθι δε κατά το παράλιον αι Κάτω Φαναι , και εκκλησία
του αγίου Θεοδώρου , και λιμήν και πολλά αρχαία ερειπια.
Αρμόλια » 56

Πλησίον του χωρίου τούτου υπάρχουσι τα ερείπια

φρουρίου κτισθέντος παρά του Νικολάου Ιουστινιάνου εν
έτει 1440 και επονομαζομένου των 'Απολύχνων
ήτο δε ώχυρωμένον διά διπλού τείχους και περιείχεν 62
θόλους (καμάρας ) και δύο δεξαμενάς , ών η μία είχεν 60
ποδών μήκος και 40 πλάτος, και επί της πύλης έδει
κνύετο η εποχή, καθ' ήν εκτίσθη. Οι δε του χωρίου τού
του φίλεργοι και φιλόπονοι κάτοικοι δια της αυτόθι ενυ
παρχούσης γής πλάττοντες εν κομψότητα κατασκευάζου
άπειρον πληθύν εμποτών , στάμνων, πίθων και άλ
λων διαφόρων αγγείων (Πρβλ. σελ. 11).
Χωρία Οικογένειαι.
Καλαμωτή, (Καλάμαι) . 205
Πατρικά, > 47
Κοινή, έχει και πύργον 60
Βουνός , 76
Φλιάσια , 45
Νεώνητα, υπάρχει και πύργος 226
Καταρράκτης , 72
Παγίδα, 25
*Εξω Διδύμα , » 25
Μέσα Διδύμα , υπάρχει και πύργος 70
Μυρμήκιον 30
Θολοποτάμιον 185
>> 290
Καλαιμασιά, (Καλαμισσός) έχει και πύργον
 43

" Έκαστον των Μαστιχοχώρων τούτων έχει και ίδιο »

* Αλληλοδιδακτικών σχολείον. 'Aναντιρρήτως δε οι Μα.
στιχοχωρίταί εισιν αξιέπαινοι, διότι εσχάτως δι' επισή
μου πράξεως συναπεφάσισαν ένα δαπάνη του δήμου αυ
των σπουδάσωσιν εν τώ Χιακό Γυμνασίω επτά μαθηται
εκλεχθέντες εκ των μάλλον προωδευμένων των παρ' αυ
τοις 'Aλληλοδιδακτικών σχολείων μετ' αυστηράν εξέτα
σιν γενομένην εν τη ιερά Μητροπόλει υπό των προσκλη
θέντων Διδασκάλων.
Κατ' έτος δε προστεθήσονται τρεις έτεροι και πάντες
οι μαθηται ούτοι κατοικήσουσιν εις το εν τη πόλει κατά
στημα της Κοινότητος αυτών, υφ' ής διατρεφόμενοι
χρήσιμοι αυτή έσονται μετά επταετίαν, αφ' ού δηλ.
διακούσωσι τα μαθήματα των τριών τάξεων του Ελλη
νικού σχολείου και των τεσσάρων του Γυμνασίου, ότε
διαδέξονται αυτούς έτεροι ισάριθμοι .
Τρεις κυρίως εισιν αι ενδυμασίαι των χωρικών της
Χίου, ανδρών τε και γυναικών , και των βορείων ή Επανω
χώρων, ή των Καμποχώρων και ή των Μαστιχοχώρων.
Έκαστον δέ χωρίον έχει δύο γέροντας ή προεστώτας και
δύο Επιτρόπους της χωρεκκλησίας κατ' έτος εκλεγο
μένους ( 1 ).

(1) Σημειωτέον ότι η κωμόπολις Βολισσός μετά των περικει

μένων χωρίων Πυραμούς , Σπαρτούντος, Σπηλούντος, Φυτών,
Διεύχων και Σιδηρούντος, ως και η εν τώ δήμω των Μαστιχο
χώρων κωμόπολις Πυργίον και η νήσος Ψαρά απετέλουν πρότε
pov ανεξάρτητον πατριαρχικήν Εξαρχίαν υπό την διοίκησιν ενός
Πρωτοπαππά και 'Εξάρχου πατριαρχικού διοριζομένου υπό του
κατά καιρον Μεγάλου Λογοθέτου, όστις και ενέμετο το εισό
δημα αυτών αλλά κατά το 1859, καταργηθεισών των πατρι
αρχικών Εξαρχιών διά ψηφίσματος της εθνικής Συνελεύσεως,
 44

Εν άπασι δε τοίς χωρίοις συγκροτείται μέχρι της σή

μερον ετησία πανήγυρις , καθ' ήν ήμέραν επιτελείται η
εορτή της χωρεκκλησίας αυτών, ότε και εκ των πέριξ
χωρίων συνέρχονται όσοι θέλουσι, και γευματίζωσι μετά
τωνεγχωρίων ή εν τω πύργο του πανηγυρίζοντος χω
ρίου, εάν υπάρχη, ή εν τη οικία ενός των Επιτρόπων.
Περί τα τέλη του γεύματος περιφέρεται δίσκος προς σύ
ναξιν χρηματικής παρ ' εκάστου κατά προαίρεσιν προσφο
ράς προς βοήθειας της Εκκλησίας , ήτις ποιείται τάς
διά τα φαγητά και ποτά απαιτουμένας δαπάνας. Ακο
λούθως συναθροίζονται εις το λιβάδιoν ήτοι την πλατείαν
του χωρίου, άνδρες τε και γυναίκες, ένθα χορεύουσιν αι
νεάνιδες μετά των νέων τον συρτόν ή τετράχορον ως επί
το πλείστον ανά δύο ζεύγη, ή τον κυκλικόν ήτοι σμι
ατόν χορόν, έν μουσικούς οργάνοις και ενελλείψει τού
των εν άσκαυλω (γκάιδα και τυμπάνω μέχρι λύχνων α
φάς. Ενίοτε δε μεταξύ των χορευτών είτε εξ ερωτικής
αντιζηλίας, είτε κατ' επίμονον απαίτησιν της τηρήσεως
της σειράς του χορού εκάστων, είτε και εκ μέθης συμβαί
νουσιν έριδες, λογομαχίαι, διαπληκτισμοί και γρονθοκο
πήματα, άτινα όμως οι γέροντες του χωρίου και οι συμ .
παρευρισκόμενοι επεμβαίνοντες καταπαύουσι, και ούτως
επαναλαμβάνεται ο χορός και η ευθυμία. Την δε επιού .
σαν ήγουν την μεθέορτον συνευθυμούσαν οι εγχώριου
πρεσβύτεροι οικογενειάρχαι επίσης μέχρις εσπέρας μετά
των κοπιασάντων την προτεραίαν γερόντων του χωρίου

υπήχθη, και η εν λόγω Εξαρχία υπό την άμεσην πνευματικήν

εξάρτησιν και δικαιοδοσίας του Μητροπολίτου Χίου επ' αγαθώ
των ειρημένων μερών.
 5

ADP

7
 960

‫اروپ‬

TUTIST
N096
11
91 e
Te
 και των επιτρόπων της Εκκλησίας ήσυχώτερον και ευα
ρεστότερον ( 1 ).

1'. Μοναστήρια της Χίου,

'Εν Χίω υπάρχουσε δεκατέσσαρα μοναστήρια, ών οχτώ
μέν των ανδρών, δηλ. το της Νεαμονής, το του
αγίου Ιωάννου των Διεύχων, το του αγίου Μηνά,
άτινά εισι σταυροπηγιακά, το των αγίων Αναργύ
ρων, το του αγίου Γεωργίου Στυρά, το της Πανα
γίας Ρουχoυνίου , το της Ζωοδόχου Πηγής Βρε
του και το του Προφήτου Ηλιού, άπερ εισιν
ενοριακά εξ δε γυναικεία , τo της Κοιμήσεως της Θεο
τόκου, το της αγίας Ματρώνης, το της Παναγίας ( Επί
σκεψις), το των Ταξιαρχών, το της αγίας Φωτεινής και
το του αγίου Γεωργίου, άπαντα όντα επίσης ενοριακά
Προς δε τούτοις υπάρχουσι και τρία μονήδρια ή ασκη
τήρια, δηλ. το του αγίου Μακαρίου , το του αγίου Γεωρ
γίου ( Ρεστά) και το του αγίου Μάρκου εν εκάστω δε
των τελευταίων τούτων μονάζουσι δύο ή τρείς ιερωμένοι.

( 4 ) Εάν τις των εν τη πόλει (Χώρα) οικογενειών κατά πα

τροπαράδοσίν τινα επιτελή ιδία δαπάνη εί τε καθ' ολοκληρίαν
είτ' εν μέρει την εορτής της εκκλησίας του χωρίου, ου μόνον
τυγχάνει αυτόθι ιδιαιτέρας περιποιήσεως, αλλά και συμπαρα
πέμπεται απερχομένη μετα την εορτήν υπό τε των Γερόντων και
των 'Επιτρόπων και των συμπαρατυχόντων εγχωρίων άχρι της
πύλης του χωρίου, συνευχομένων αυτή τα άριστα τούθ' όπερ
ετησίως γίνεται και τη ημετέρα οικογενεία, υφ' ής επί δεκαο
κταετίαν ήδη επιτελείται η κατά την 17 Ιουλίου εορτή της α
γίας Μαρίνης εν τω χωρίω Βερβεράτω. Α. Κ.
 46

1. Νεαμονή .

Το αξιολογώτερον των εν Χίω μοναστηρίων υπάρχει

ή Νεαμονή, κειμένη εις τους πρόποδες του όρους
Προβατίου , και διά της επιμελείας και φροντίδος των
κατ' εκείνους τους χρόνους επ' αυτού μοναζόντων (Στίων
πατέρων Νικήτα και Ιωάννου των αυταδέλφων χαι Ιω
σήφ, Χίων την πατρίδα, περί τα μέσα του ενδεκάτου αιώ
νος (11)40 μ. Χ . ) κτισθείσα ταϊς βασιλικαϊς δαπάναις και
συνεισφοραίς της αυτοκρατείρας Ζωής και του συμβασι
λεύσαντος Κωνσταντίνου του Μονομάχου και της αδελ
φής και διαδόχου αυτής Θεοδώρας ( 1 ) . Και πολλά μέν
εισοδήματα και βασιλεύς ούτος εδωρήσατο τη Μονή εισέτι
κτιζομένη προς διατροφής των εν αυτη μοναζόντων,
δι' επισήμων χρυσοσφραγίστων ή χρυσoβoύλλων επικυ
ρώσας τά τε παρ' αυτού τη Μονή αφιερωθέντα και όσα
έτεροι αυτή αφιέρωσαν, ως κα ! όσα εκποιούμενα ή Μονή
εξηγόρασεν. 'Εν άλλοις δε διατάγμασι χρυσοσφραγί
στοις έθέσπισε την Μονήν ελευθέραν, αυτεξούσιον , άτε
λή, ασύνδoτoν) και από παντός προσώπου ανενόχλητον
'Αφιέρωσαν δε και αι αυτάδελφοι βασιλίδες Ζωή και Θεο
δώρα πάνυ φιλοτίμως ου μιαρά τη Μονή αναθήματα , και
εξαιρέτως ή του Κωνσταντίνου διάδοχος Θεοδώρα, ήτις
και το αυτοδέσποτος της Μονής διά χρυσοβούλλων αύθις
εκύρωσε. Διόπερ και οι τρείς εν πάσαις ταις ιεροτελε

( 1 ) 11ερί τούτων πάντων διαλαμβάνουσιν εν εκτάσει και λε

τομερεία τα Νεαμονήσια, τουτέστι το προπέρυσιν ενταύθα
εκτυπωθέν αξιόλογον σύγγραμμα του Ηγουμένου της Νεαμονής
έλλογήμου Ιεροδιδασκάλου Κ. Γρηγορίου Φωτεινού, εξ ου και η
ρανίσθησαν τα περί του ιερού τούτου καθιδρύματος.
 - 17

στίαις ώς κτίτορες αείποτε μνημονεύονται . Τελεσθείσης

δε της οικοδομής προς διαμονής των μοναζόντων αν
δρών, εγένετο και δια τας μοναζούσας αλλαχού ετέρα,
ήτις πιθανώς ήν οι μεταγενέστερον Νόστρα Δόννα
ονομασθείσα εν τη πόλει της Χίου (1 ) . Εκάστη δε τού
των είχεν ίδια σιτηρέσια κεχορηγημένα υπό των προ
μνησθέντων κτιτόρων.
Είρηται εν σελ. 3 ότι η Χίος μετωνόμασται ούτως
ώς έχουσα το σχήμα του στοιχείου Χ . Εν τω μέσω λοι
πόν του Χ τούτου έκτισται η Νεαμονή, της από ' Α
νατολών και Δυσμών θαλάσσης εξίσου απέχουσα. Κεί
ται δε ουχί επί τόπου τερπνου, αλλά βαθέος και υπό ο
ρέων περικλείστου, εκτός του προς 'Ανατολάς μέρους,
όθεν οράται η θάλασσα και τα κατά την Κρήνην απέ
ναντι Ιωνικά παράλια. Διό και η θέσις εσι ψυχρά μέν
τον χειμώνα, θερμή δε το θέρος κοσμούσιν όμως αυτήν
κύκλωθεν πιτυόδενδρα, κοινώς καλούμενα πεύκοι, διασκε
δάζοντα και τους καύσωνας και τα ψύχη , έμπλεα καλλο
νής τερπούσης την δρασιν και οικονομίαν περί την ξύ
λευσιν παρέχοντα (1).
Ο ιερός ναός της Νεαμονής έκτισται εν τω τόπο
της ακαταφλέκτου μυρσίνης , ένθα ευρέθη η θεομητορική
εικών, κατά το σχέδιον του εν Κωνσταντινουπόλει ναού
των αγίων Αποστόλων. Διά της βορείου πύλης της Ιεράς
Μονής εισέρχεται τις εις λιθόστρωτον, ενώ κείται προς

( 1 ) Mostra Donna και γαλλ. Notre Dame= Παναγία ήτο

δε ναός της Θεοτόκου μετά μονηδρίου γυναικών, και μετωνο
μάσθη ούτω μετά την άλωσιν της Χίου υπό των Φράγκών. 'Α
κολούθως εγένετο τέμενος των Τούρκων κυριευσάντων της νήσου,
και τελευταίον κατεστράφη, και ουδέ ίχνος αυτού σώζεται την
σήμερον .
( 2) Νεαμον. σελ. 163.
 48

δυσμάς το κωδωνοστάσιον μετά του Ναού συνημμένον

προ αυτού δε και η βορεία του Ναού πύλη ( 1 ), δι' ής εμ
βαίνων τις βλέπει προς νότον όμοίαν μικράν, και προς
δυσμάς την του κωδωνοστασίου επίσης μικράν, εφ' ής
σπιθαμιαίoν τριβλίον υπερέκειτο, εν τη προσόψει του τοί
χου ενεττισμένον, θαυμαστής και αξιαν λόγου έχουν την
όψιν, ουδέποτε παλαιούμενον ουδέ θαμβούμενον, ουδενί
των λαμπρών μετάλλων παρομοιάζον, και υπό των Ευ
ρωπαίων περιηγητών περιεργαζόμενον, αλλ' ουδόλως
νοούμενον (2). Το δ ' ούν κωδωνοστάσιον στερέμνίους έ
χον τους τοίχους, εξυψούται σχεδόν μέχρι του θόλου του
Καθολικού τριώροφον επί δετης τρίτης οροφής ήσαν
εξηρτημένοι κατά τας τέσσαρας καμάρας τέσσαρες κώ-
δωνες προς τα τέσσαρα του οριζοντος μέρη, και δύο ώ
ρολόγια ευμεγέθη, το μέν ανά 24 ώρας μετρούν το ημε
ρονύχτιον, το δε ανά 12 , πολύ μακράν ακουόμενον , ώς ο
μέγας κώδων επικατακρούον (3) Θολοειδές δε και τούτο
έπεστεγασμένον διά μολύβδου, καθάπερ και συμπας και
θείος Ναός, και σταυρόν σιδηρούν φέρον υπεράνω του
ιδίου θόλου εμπεπηγμένον. Εισελθών ούν τις εις τον
Ναόν διά της ρηθείσης βορείας πύλης, ουκ εις τον Προ

(1) Η πύληαύτη φαίνεται υστερογενής. Ο μεν Ναός ανη

γέρθη το 1040, το δε κωδωνοστάσιον φέρει επί της βορείας
πλευράς μάρμαρον, εφ' ού επιγέγραπται « Ιησούς Χριστός. »
'Ανηγέρθη εκ βάθρων το παρόν καμπαναρείον διά κόπου και
εξόδων κυρού Αντωνίου Φραγκοπούλου , εν έτει αφιβ'.
( 1 ) Και τούτο κατεσυντρίφθη βανδαλικώς επί της εν έτει
4822 καταστροφής της νήσου.
( 3) Και οι κώδωνες απώλoντo κατά τα 1822 και τα ωρο
λόγια. Την σήμερον δε υπάρχουν αυτόθι τρείς κώδωνες ουδέν
δε ωρολόγιον.
 49

νάρθηκα , αλλ ' εις στενωπόν τι έμβαίνει, διά χρωμάτων

έζωγραφημένον, 21 ποδών μήκος έχον, και 12 πλάτος
ύψος δε 27 σπιθαμών ( 1 ). Τούτο γούν το σενωπόν διαβάς
τις εισέρχεται εις τον ίδoνάρθηκα διά πύλης αληθώς με
γαλοπρεπούς τε και περικαλλεστάτης, ής οι παραστάται
μονόλιθοι , τεχνηέντως έξειργασμένοι εκ διαφανούς πορου
ρίτου λίθου , ον ίασπιν καλούσι πολλοί. Εντεύθεν έρχεται
και η των βασιλέων οικοδομής το γάρ έμπροσθεν μέχρι του
κωδωνοστασιου, κατά το πλείστον , προσθήκη τυγχάνει .
'Ιασπιζει δε και το έδαφος του Ιερονάρθηκος, και οι τοί
χρι μέχρι μέσου ύψους εκείθεν δε χρώμασιν εστιν εζω
γραφημένος, σκηνάς Ιεράς παριστάς της Παλαιάς και
Νέας Διαθήκης και Αγίων εκτυπώματα. Τούτο δε το έ
δαφος επιμηκέστερον όν από "Αρκτου προς την 'Αντάρ
κτον, και εις δύο εξεχούσας κυλινδροειδείς πλευράς τε
λευτών, ών εκάστη εν φέρει παράθυρον (2), το μεν από

(1) Τούτο διαιρετέον εις δύο εις το από της μεγάλης πύλης
της δυτικής του Ναού μέχρις ου καταλήγουσι τα τόξα, και
απ' αυτών μέχρι της ανατολικής βάσεως του κωδωνοστασίου .
Και το μεν πρώτον κτίσμα εστί βασιλικόν, προπύλαιον του όλου
Ναού, επί τόξων έστεγασμένον, κυλινδροειδή φέρον όροφος, α
νοικτον δε κατά τα τρία τόξα προς βορράν και δύσιν και νότον,
Σημαντήρ πάλαι καλούμενον, ώς έχουν επί των τόξων εξηρτη
μένα σήμαντρα σιδηρά. 'Εφερε δε και παρά την μεγάλην πύλης
έξωθεν τους κτίτορας βασιλείς εζωγραφημένους . Το δ' εντεύθεν
μέχρι του κωδωνοστασίου αφιλόκαλος προσθήκη τυγχάνει , επι
καθημένη ώσπερ λήμη τις εις τον οφθαλμών του Ναού. Η πρός
δυσμάς ούν μεγάλη πύλη εις τον Πρoνάρθηκα οδηγούσα τον εί
σιόντα μεγαλοπρεπής ε --ιν , ώς η κυρία μεγαλοπρεπούς οικοδο
μήματος πύλη' άλλ' ή προσθήκη επικαλύπτει υπέρ μέλαν νέφος
την λάμψιν εκείνης , και αμβλυωπούντα παρίστησε τον Ναόν .
( 2 ) Το προς βορράν ήνέωξεν ηγουμενείων της Ιεράς Μονής και
Κ . Γρ. Φωτεινός .
 - 50

νότου προς βορράν 51 , το δε πλάτος απ’ ανατολών προς

δυσμάς 21 ποδών έστι. Μετά δε ταύτας τας κυλινδροει
δείς εξοχάς, οροφωμένας τμήμασι σφαίρας, και σχημα
τιζούσας την οικοδομών εις σταυρόν, τρείς θόλοι στεγά
ζουσιν ώς τρία βασιλικά διαδήματα τον Πρόναον τούτον,
ών ο μέσος μείζων του προς βορράν και του προς νότον,
επί τεσσάρων στηριζόμενος μαρμαρίνων στηλών, ών αι
μεν προς ανατολάς πορφυραϊ, αι δε προς δυσμάς λευ
και (1). Οι δε πλάγιοι θόλοι επί τόξων στηρίζονται, το
αυτό έχοντες ύψος σπιθαμών 40. Εν δε τω μέσω εδάφει
πέντε φέρει κύκλους μονολίθους πορφυρούς τους τέσσα
ρας, τον δε πέμπτον μέλανα εν τω μέσω, ψήφους πολυ
χρόοις πεποικιλμένους, αξιοθέατον σύμπλεγμα, τους
πέντε άρτους υποδηλούν , εφ' ών τελείται και η λιτή των
εορτών, εξ ου και ο Ιπρόναος κοινώς λιτή επωνόμα
σται ( 2). Φέρει δε προς ανατολάς ο Πρoνάρθηξ εκ λευ
χού μαρμάρου πύλην ευμεγέθη κατά το μέσον των δύο
στηλών, δι' ής εισέρχεται τις εις τον Νάρθηκα το μέσον
διακρατούντα του ιερού οικοδομήματος. Και ο μεν Προ
νάρθηξ από των μέσων του στενωπού της Θεοδώρας εί

(1) Τήν προς νότον πορφυράν στήλην έθραυσαν Τούρκοι ελ

θόντες ουκ εθελημoί είς Χίον εκ Ναυπλίου μετά την παράδοσιν
των φρουρίων. Αντικατέστησαν δε αυτήν οι Πατέρες δι' άκα :
ταλλήλου λευκής από τών του Κάμπου επαύλεων ωνή μετακο
μισάμενοι, εφ' ής και το προς ανατολάς του τε θόλου και τό
ξου επιστηρίξαντες ώρόφωσαν μετά της στήλης συγκατακρή
μνισθέν.
( 2) Η ορθομαρμάρωσις ενταύθα εξ ολοκλήρου κατεστράφη τω
1822 , το έδαφος κατεσκάφη, το σύμπλεγμα των κύκλων ήλ
λοιώθη διά του σιδήρου, και η προς την βορείαν εξοχήν ίστα:
μένη λάρναξ των Οσίων Πατέρων διά πυρός και σιδήρου ηφα
νίσθη.
 .
- 51

κάζεται κτίσμα, ο δε Νάρθηξ και τα εντεύθεν, του Κων

σταντίνου: δια τούτο και μετά την συνήθη ορθομαρμά
ρωσιν εμψήφους φέρει ζωγραφίας, αγίων εκτυπώμασι
και σκηναίς αγίαις της Θείας Γραφής κεκοσμημένος.
'Εξέχει δε το εκτύπωμα του Σωτήρος ημών, επάνωθεν
της πύλης του Καθολικού επί το κολοσσιαίον εξειργασμέ
νον . Μαρμαρόστρωτον δ' έχει και ο Νάρθηξ το έδαφος ,
ου το μέν πλάτος 15, το δε μήκος 31 ποδών έστι, το δε
ύψος σπιθαμών 34. Και το μεν μέσον της στέγης έχει
σφαιροειδές, τα δε πλάγια κυλινδροειδή, τό τε μεσημβρι
νόν και το βόρειον στενόμακρος γάρ ών, από μεσημ
βρίας εξαπλoύται πλαγίως πρός άρκτον( 1), έχων και
μικράν θύραν προς την βορείων πλευρών, δι' ής εξέρχε
ται τις εις τον Σημαντήρα , προσθήκην άχαριν γενομέ
νην, ώς φαίνεται, άμα τη προμνησθείση προσθήκη παρά
το κωδωνοστάσιον και τον παλαιόν Σημαντήραεκτυφλω
θέντα και τους τρείς οφθαλμούς. Έστι δε και ο αδέξιος
ούτος Σημαντήρ έστηριγμένος επί των βορείων πλευρών .
του Ναού, υψών κεφαλήν ώς λεκάνην επί τόξων τριών
ουκ ευσχήμων. Εκ δε του Νάρθηκος εμβαίνει τις εις
το Καθολικόν διά πύλης ίασπιζούσης. Τετράγωνον δε

( 1 ) Ηγουμενεύων της Νεαμονής κατά το 1857 ο κ. Γρ. Φω

τεινός μετέβαλε πως το σχέδιον του Ιερού Ναού προσλαβόντος
μεν μέγεθος ταϊς τότε επιγενομέναις προσθήκαις απολέσαντος δε
και την του φωτός και την του όλου αναλογίαν .... " Οθεν
μεταπεμψάμενος αρχιτέκτονα ήνοιξε δεξιόθεν τε και αριστερόθεν
του Καθολικού και του Νάρθηκος ετέρας δύο πύλας εξεργασάμε
γος διά τούτων την ενδεχομένην ενότητα του Ναού, ανοίξας και.
τα προλεχθέντα παράθυρα, κεκλεισμένα διά παχυτάτου γύψου,
καί τινα νέα διανοίξας και τα ενυπάρχοντα πλατύνας, και ούτω,
καταστήσας αυτόν φωτεινότερον και λαμπρότερον( Νεαμον. σελ .
80 , σημ. )
 52

τούτο, 30 ποδών πλάτος και τοσούτων μήκος έχον, ύψος

δε οργυιών οκτώ και ημίσεος από του εδάφους μέχρι του
κέντρου του θόλου. ' Ενταύθα ή του βασιλέως φιλοτιμία
καταφαίνεται ευρυτέρα. Μέχρι γάρ του μέσου ζωηράν
έχει και στίλβουσαν την ορθομαρμάρωσιν κεκοσμηται δε
ομοιάζουσι τω σχήματα και χρώματα και μεγέθει κατε
ναντίοις μαρμάροις εκ Κεφαλοβούνων λελαξευμένους,
άπερ ο πρίων ελέπτυνεν, ή σμίλη διέγλυψεν, ή τριψις ώ
μάλισε, και κατέστησαν απαστράπτοντα. Υπεράνωθεν δε
της ορθομαρμαρώσεως οκτώ αψίδες εισίν, οκτώ μεγάλας
των εορτών διαγράφουσαι διά ψηφίδων παντοιοχρόων ,
ών διαπρέπει το χρυσοειδές. Τούτων αι μεν τέσσαρες αι
προς τα τέσσαρα μέρη της σφαίρας, την Ανατολήν δηλ.
Δύσιν, Μεσημβρίαν και 4οκτον, κογχοειδές σχήμα έ
χουσιν αι δε προς τας τέσσαρας γωνίας θολοειδές, ών ή
μεν προς ' Ανατολάς την Γέννησιν του Ιησού Χριστού
διαζωγραφεί, και η μετ' αυτήν γωνιώδης την Υπαπαν
τήν ή δε προς Νότον την Βάπτισιν, και η μετ' αυτήν
γωνιώδης την Μεταμόρφωσιν ή δε προς Δυσμάς την
Σταύρωσιν, και η μετ' αυτήν γωνιώδης την 'Αποκαθήλω
σιν ή δε προς Βορράν την Ανάστασιν, και η μετ' αυτήν
τέλος τον ιερόν Ευαγγελισμόν. Υπεράνω δε τούτων πε
ριστοέφεται η ζώνη του θόλου, ός εν μέν τω μέσω φέρει
τον Παντοκράτορα, εν δε τη περιφερεία αγγέλους δώδεκα
όλoσώμους. Υποκάτωθεν δε της ζώνης του θόλου, επί
τα ομαλά των τοίχων και πέριξ των αψίδων, οι δώδεκα
'Απόστολοι εζωγραφηνται ψηφίσιν ομοίοις , εν δε ταϊς
γωνίαις οι τέσσαρες Ευαγγελισται, εν οις και τα πο
λυόμματα Χερουβείμ προς ' Ανατολάς, και τα εξαπτέ
ρυγα Σεραφείμ προς Δυσμάς ομοίω τω τρόπω, ως είδος
ταύτα μεν ο Ιεζεκιήλ , εκείνα δε ο 'Ησαίας, οι μεγάλοι
Θεηγόροι προφήται. Εσχηματίσθησαν δε αι αψίδες, ό
πως επ' αυ.ών βασισθή ο θόλος, φέρων υπέρ της ζώνης
 3

ou

A.DP
 53

τοξοειδή παράθυρα δώδεκα, και δύο υπό τις δύο κόγχας

την νοτίαν και την βορείαν, και των δε κάτωθεν παρά την
στεφάνην των στασειδίων δύο μεγάλα, και έτερα δύο
στενώτερα δυτικώτερον. Και η μέν ορθομαρμάρωσις έξυ
μούται επέκεινα των οκτώ πήχεων, ή δ' εμψήφωσιςυψη
λοτέρα τυγχάνει. Τόξοις δε συνδέδεται η οικοδομή κύ
κλω ή αψίσιν, υφ' ας προς ανατολάς έτεχνουργήθησαν
τα εικονοστάσια τρείς ούσας και ταύτας, ών ή μέση ύψη
λοτέρα. Μετ ' αυτάς δ' έπεται το ιερόν βήμα ψηφίσι και
μαρμάρους ομοίως κεκοσμημένον, τρείς φέρον κόγχας,
υπό δε την μέσην, την αγίαν τράπεζαν, ένθα ήν εκτρε
φομένη και η Μυρσίνη ή ακατάφλεκτος , εφ' ής ανεκαλύ
φθη εξηρτημένη η θεία εικών. Και εν μέσω μέν έστιν ο
της Θεοτόκου ολόσωμος τύπος, εις δε τας πλαγίας κόγ
χας οι δύο Αρχάγγελοι. Και αι μεν πλάγιαι κόγχαι ανά
εν παραθυρον φέρουσιν, ή δέ μέση τρία , και παρά την
του Βήματος οροφήν δύο εισί, το μεν προς Βορράν, το δε
προς Νότον. Ο αυτός δε λίθος κατακοσμεί τα εδάφη, και
το του Βήματος δηλονότι και το του Καθολικού , όπερ
και οκτώ κύκλοις διαποικίλλεται μαρμαρίνους και ψη
φίσι λιθίνοις, φέρον εν τω μέσω τέσσαρα τετράγωναμάρ
μαρα ( 1 ) . Τριάκοντα δύο στήλαι πολύγωνοι μέν, αλλά
λεπται και λευκαι κοσμούσι τους τοίχους του Καθολικού,
κατ' αναλογίαν υψούμεναι από του εδάφους μέχρι της
ζώνης του θόλου, ανά τέσσαρες κατά ζεύγος και αι μεν
κάτωθεν 12 σπιθαμών, αι δε υπεράνω τούτων 9 , και 4

(1 ) Ταύτα μη νόει αλώβητα μετά την πανωλεθρίαν του

1822, αλλά κατατεθραυσμένα πολλαχού και διερρηγμένα και
μετεβεβλημένα, και κατά τα εδάφη και κατά τους τοίχους,
και έσωθεν και έξωθεν και πανταχού.
 51

* αι βάσεις αυτών (1. " Ιστατο δε προς ανατολάς της -

γίας τραπέζης, κατά τον τόπον της εικονοφόρου Μυρσί
νης 'Αρτοφόριον αργυρούν, θαυμαστών την τέχνης και
την αξίαν ( 2 ) . 'Εκ τούτων δήλον ότι αξιοθέατος ο Ναός
διό και γυναίκες επεθύμησαν αυτόν θεάσασθαι, κινδυνεύ
σασαι, και άνδρες τρέχουσιν εις προσκύνησιν, ου μόνον
εκ της πλησίον αλλά και εκ της μακράν, εν οις συγκα
ταρίθμησον και Ρώσσον ιερομόναχος Βασίλειον τούνο
μα, εκφωνήσαντα εν τη επισκέψει « νικώσι την
φήμην τα πράγματα » , και Μαρτίνον τον Βεγ
γαίον, αναφέροντα εν τη εαυτού συγγραφή τον θείον του
τον Ναόν εν πολλοίς εγκωμίοις, διά τε το σχήμα , την
διακόσμησιν, την δαπάνης και την γραφήν. Και ταύτα
μετά το πυρποληθήναι και εν τώ ημετέρω αιώνι, ώς και
άλλοτε πρότερον τα αυτά πεπονθέναι εικάζεται εκ πολ .
λών τεκμηρίων, άπερ καταλείπει το πύρ. 'Αλλ' εν τη τε
λευταια πυρκαϊά κατά την των παλαιοτέρων παράδοσιν,
ώς διηγείται ημίν και πνευματικός Κωνστάντιος Καλη
σπέρης, μετατεθείσα ρίκοθεν ή παλαιοτάτη αγία εικών
της Θεομήτορος, ευρέθη κρεμαμένη αδιαλώβητος εν
τω θρόνω διασωθέντι θαυμασίως εκ του φθοροποιού πυ
ρός . Τα δε μανδήλια του Καθολικού 41 τον αριθμόν και
ταεν τοίς Νάρθηξι 33 , απαξάπαντα αργυρά και διαπρέ
ποντα τώ κάλλει και τη τέχνη και τα μεγέθει, μεθ' ενός
κιβωτίου περιέχοντος υπέρ τους εκατόν πολυτίμους Σταυ

( 1 ) Πολλάς τούτων υπό του πυρός και του σιδήρουθραυσθεί

σας τώ 1822 αντικατέστησαν εκ νέου οι Μοναχοί μεταπεμψά
μενοι εκ Τήνου .
( 2 ) Και τούτο μετά των άλλων πολυτίμων σκευών κατά το
1822 έπετάσθη επί πτερύγων ανέμων, κρίμασεν οίς οίδε Κύ
ριος, Γ . Φ.
 55

ρούς, κατά το 1822 έσκυλεύθησαν εξ ολοκλήρου και ή

φανίσθησαν. Οι δε θόλοι σιδηρούς κοσμούνται σταυρούς
έξωθεν ύψουμένοις ώς είθισται.
"Η Νεαμονή κέκτηται εν Χίω διάφορα Μετόχια και
Καθισματα μεθ' ιερών ναών και υπόστατικων, ως το
Μέγα Μετόχιον, συμπεριλαμβάνον τ’ απότριτα Βασιλεο
νείχους, Βαβύλων, Χαλκείου και άλλα το εν Καρδαμύλη,
το εν Καλαμωτή, το εν Φλαμουνίων κ.τ.λ. εκτός δε της
λίου έχει διασωθέν το εν τη νήσο Πάρω , περιέχον περί
τα είκοσιπέντε τμήματα, τα μεν περί το μετόχιον Θα
ψανά, τα δε έν Ναούση και Παροικία, συμπεριλαμβάνει
αγρούς τε και αμπελώνας περί τας ογδοήκοντα ζευγιάς,
εκτός των αγεωργήτων και βοσκησίμων: το δε εν Σάμω
αποτίνει τη Νεαμονή εκατόν πεντήκοντα μόνον γρόσια
ετησίως.
Η Νεαμονή έχει κτήματα , δηλαδή αγρούς, ελαιώνας ,
αμπελώνας και τα παραπλήσια, εις πολλά χωρία της
Χίου, τα μεν κληροδοτηθέντα κατά καιρούς, τα δε αγο
ρασθέντα. Ταύτα δε συνήθως ενοικιάζει ή εμβατoικιάζει
είτε εις Νεαμονησίους μοναχούς είτε εις λαϊκούς γεωρ
γούς, οίτινες καλλιεργούσιν αυτά, αποδιδόντες τη τερά
Μονή τάς συμπεφωνημένας απoφοράς, τουτέστι τα
δύο πέμπτα του εισοδήματος (1 ). 'Αλλ' εν τοίς
Κατωχώρους εν γένει η Νεαμονή λαμβάνει το ένα τρίτον
του ετησίου καρπού των κτημάτων, ών το τρίτον έστιν
ιδιοκτησία των καλλιεργούντων αυτά, διό και 'Aπό
τριτα ονομάζονται (2) εκ δε των πρώην μέν χέρσων

(4) Τήν των δύο πέμπτων της επικαρπίας απoφoράν επικυροί

και το υπό του σουλτάν Μαχμούτ επί τούτω εκδοθέν φιρμάνιον
ήτοι αυτοκρατορικόν διάταγμα (Νεαμον. σελ. 281 ) .
( 2 ) Πρβλ. Νεαμον. σελ. 143.
 36

αγρών αυτής, ακολούθως δε καλλιεργηθέντων και εξη

μερωθέντων υπό γεωργών εχόντων κληρονομικών δικαίω
μα εμφυτεύσεως , λαμβάνει τιμήσεις.
'Εν τω ιερώ τούτω σκηνώματι , όπερ προ της κατα
στροφής της νήσου περιείχεν υπέρ τους εκατόν εξήκοντα
μοναχούς, μόλις το ήμισυ του αριθμού τούτου υπάρχει
την σήμερον, συμπεριλαμβανομένων των τε καλογήρων
και των καλουμένων δοκίμων και υποτακτικών μετά των
αυτόθι Πατέρων, εν οις διαπρέπουσιν ο νυν Καθηγούμε
νος κ. Διονύσιος Ξενάκης και ο Προηγούμενος Κ. Γρη
γόριος Φωτεινός, αμφότεροι Χίοι. Οι Πατέρες ούτοι
διατελούσαν επιμελώς και όταν οίόν τε καλώς τα της
Ιεράς Μονής διευθύνοντες και ο μεν ηγουμενεύων ήδη
παιδείαν τε κέκτηται και της Αγγλικής γλώσσης εστί
κάτοχος , επί πολλά έτη εν Λονδινω εφημερεύσας παρά
τη εκεί Ορθοδόξων Κοινότητι. ο δε Κ . Γρηγόριος Φω
τεινός, ο και εν Μασσαλία ιερατεύσας εν τω ναώ των
εκεί όμοδόξων, κεκοσμημένος τη τε θύραθεν και τη έσω
παιδεία , και ζηλωτής ών της προόδου και της πατρώας
'Ορθοδοξίας, και εν τω ημετέρω Γυμνασίω την Ελληνι
κήν γλώσσαν και την κατά Χριστόν Ηθικήν αμισθί
έδίδαξε, και εν τω Μητροπολιτικών ναώ των αγίων Βι
κτόρων δις ή τρίς κατ' έτος επί της Τεσσαρακοστής δω
ρεάν τον θείον λόγον ευδοκίμως κηρύττει.
'Εν τη Νεαμονή υπάρχει και διδάσκαλος, συσταθείς
τη συνεργεία του Σ. Μητροπολίτου έστι δε ούτος είς των
τελειοφοίτων του καθ' ημάς Γυμνασίου, και διδάσκει ου
μόνον τους αυτόθι μονάζοντας, αλλά και τα τέκνα των
πέριξ οικούντων γεωργών και καλλιεργούντων κτήματα
τη Ιερά Μονή ανήκοντα. Τούτω δε τω τρόπω και ούτου
ωφελούνται υλικώς εκ των προϊόντων των μοναστηρια -
χών αγρών, και τα τέκνα αυτών διά της διδασκαλίας
 57

πνευματικώς και ηθικώς διαμορφούνται. Προς δε τούτοις

η Νεαμονή συνεισφέρει κατ' έτος δεκακισχίλια γρόσια
και εις την δημοσίων Σχολήν της Χίου, και ούτως υπάρ
χει χρήσιμος και ωφέλιμος και τους μονάζουσι και τους
γεωργούς και τη πατρίδι εν γένει.
2. Μοναστήριον Διεύχων.
Κατά το βόρειον μέρος της Χίου, μετά το όρος Αίπος
και άλλα βραχώδη και δύσβατα όρη, κείται το Σταυρο
πηγιακών μοναστήριον των Διεύχων ή Μουδών, τιμώμε
γον επ' ονόματι του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου , και
απέχον της πόλεως περίπου επτά ώρας. Οι εν τώ ιερώ
τούτω σκηνώματι μονάζοντες, πατέρες τε και υποτακτι
κοί, δεκαέξ τον αριθμόν, συζώσιν εργαζόμενοι και καλ
λιεργούντες τους αγρούς αυτού και αμπελώνας, και μι
κρά τινα ετήσια εισοδήματα εντεύθεν και εξ ολίγων ενοι
κιαζομένων ιδιοκτησιών απολαμβάνοντες.
Το Μοναστήριον τούτο υπήγετο πρότερον εις την Πα
τριαρχικήν Εξαρχίαν ήν απετέλει ή κωμόπολις Βολισ
σος μετά τινων άλλων χωρίων της Χίου και της νήσου
Ψαρών και του δε σύμπασα η εν λόγω εξαρχιακή περιο
χή υπήχθη από τινων ετών υπό την άμεσον δικαιοδοσίαν
της Μητροπόλεως Χίου, αυτά διατελεί δν Σταυροπή
γιον ( 1 ): το δε προνόμιον τούτο επιβεβαιούσι και επικυ
ρούσι τα εν τοίς αρχείοις αυτού διασωζόμενα τέσσαρα
Πατριαρχικά Σιγίλλια, ών το μεν πρώτον επεδόθη τα
πότε Καθηγουμένων αυτού ιερομονάχα Ιακώβω παρά Ιε
ρεμίου Β' πατριαρχεύσαντος εν έτει αφο β', το δε δεύ
τερον τώ αυτό παρά τουιδίου επί της τρίτης αυτού πά

( 1 ) 11, βλ. σελ. 43 ση

 - 38 -

τριαρχείας, εν έτει αφπς'. όθεν και συμπεραίνεται ότι

η περί ής ο λόγος Ιερά Μονή ανακαινίσθηκατά την επο
χήν ταύτην· το δε τρίτον σιγίλλιον απενεμήθη αυτή παρά
του Πατριάρχου Καλλινίκου Β', εν έτει αψά, και το
τέταρτον παρά του Πατριάρχου Παϊσίου, κατά το έτος
αγμς'. Περιεργείας δε χάριν καταχωρίζεται κατά προ
τον ενταύθα εκ των ειρημένων Πατριαρχικών Σιγιλλίων
ήτοι επισήμων εγγράφων το δεύτερον των του Πατριάρ
χου Ιερεμίου , ώς το σπουδαιότερος και ουσιωδέστερον,
αυτολεξεί δημοσιευόμενον.
Ιερεμίας ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνςαντινουπόλεως
νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης ,

ή « Η άναρχος και ατελεύτητος φύσις της αγίας και

μακαρίας Τριάδος, του ενός τη φύσει Θεού, μη αρκε
σθείσα μόνη τη εαυτής θεωρία και πλουσιότητα, αλλά
βουληθείσα πρός αύξησιν χυθήναι το αγαθόν και μετα
δοθήναι, τα πάντα εκ του μη όντος εις το είναι, ως φαί
νονται και θαυμάζονται, αγαθότητι μόνη παρήγαγε,
τα τε αόρατα, φημί, και τα ορατά, ώςτε μή μόνον άνω
την προσκύνησιν γίνεσθαι και λειτουργίας καιυπηρεσίας
του Θεού , αλλά και κάτω τελείσθαι παρά της καθ' ημάς
Eροαγίας του Θεού 'Εκκλησίας, ήτις δη χριστιανική
του Θεού Έκκλησία, αυξανομένη καθ' εκάστης και προ
κύπτουσα χάριτι Χριστού ηυξήθη και έπλατύνθη από α
νατολών ηλίου μέχρι δυσμών δοξολογουμένου και ανυ
μνουμένου του παναγάθου Θεού εν διαφόρους Μοναίς και
'Εκκλησίαις , σύστασιν λαμβανούσαις και ευπρέπειαν παρά
των εχόντων τον φόβον αυτού και τυχεϊν εφιεμένων της
αυτού βασιλείας ες τοσούτον ότι, του αγαθού αυξανομέ
νου και διαμένοντος, και Θεός αυτός χαίρει. "Οθεν και οι
θείοι καιιεροί Κανόνες την αύξησιν την επί το κρείττον
 59

των τε Εκκλησιών και των Μοναστηρίων διά πολλής

ποιούνται φροντίδος τους δε την μείωσιν και ελάττωσιν
των θείων τούτων καταγωγίων τολμώντας ου μικρώς κο
λάζουσι. Προς τούτοις ουκ αγνοούμεν ότι και ο υψηλό
τατος ούτος της Κωνσταντινουπόλεως Πατριαρχικός
θρόνος έχει προνόμια και εξουσίας του παρέχειν δωρεάς
και ελευθερίας τους θείοις Μοναστηρίοις, και ταύτα συμ
φερόντως αυξειν, ούμενουν ελαττούν, ή εις δουλείαν και
ανελευθερίαν καθέλκειν. Ούτω τοίνυν και η μετριότηςή
μών, εκ πάντων τούτων των αιτίων κινηθείσα προ χρό
νων τινών, αξιώσει του Οσιωτάτου Πατρός Ιακώβου του
Λαγκαδιώτου και Ηγουμένου της συν Θεώ υπαρξάσης
σεβασμιωτάτης Μονής του αγίου ενδόξου Προφήτου
Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου, της εν τη περιφανεί
νήσω Χίου, εν τή θέσει ων Μουδών κειμένης , Σταυρός
ιερόν έπεμψε κατά την τεράν παράδοσιν, και των θεμε
λίων ανεωχθέντων, ώς έδει, μετά των συνήθων ευχών,
Σταυρός ετέθη καιίσταται φύλαξ της θείας Μονής, και
Σταυροπήγιον Πατριαρχικόν αποκατέστη δυνάμει Θεού..
'Επει δε και νυν πάλιν ου μικρώς ήξίωσεν ημάς διά του
χρησιμωτάτου άρχοντος Κυρού Νικολάου Βεστάρχη
σιγιλλιώδες γράμμα επικυρωτικόν Πατριαρχικόν, τούτου
χάριν την τοιαύτην αίτησιν ως θεοφιλή αποδεξoμένη η
μετριότης ημών το παρόν απολύει σιγίλλιώδες ημέτερον
Ιατριαρχικόν γράμμα αυτής, δι' ου και γράφουσα ένα
γίω Πνεύματι αποφαίνεται και διορίζεται προηγουμένως
μεν την ειρημένην θείαν και σεβασμιωτάτην Μονήν του
Προδρόμου ως Πατριαρχικών γεγονυΐας Σταυροπήγιον
κανονικώς , τελείν υπό την προστασίας και υποταγήν μό
νην της καθ' ημάς Μεγάλης Εκκλησίας, αρκουμένου.
του κατά καιρούς Πατριάρχου των ιδίων και μόνο μνήμο
σύνω, και υποταγής ένεκα πεμπομένου και ετησίως κη
ρίου λίτρας μιάς, άνευ δε τινος, ή του κατά τόπον 'Αρ
 1
60

χτερέως ή Εξάρχου ημών ή παντοίου προσώπου ιερωμέ

νου και λαϊκού μη τολμώντος αφελέσθαι τι εκείθεν το
οίονούν άχρι και οβολού , εν άργίας βάρει και αφορισμού.
Δεύτερον εντελλόμεθα ταύτην την σεβασμίαν του Προ
δρόμου Μονήν είναι και αεί έσεσθαι κοινόβιον, κατά και
τα λοιπά κοινοβιακά άγια Μοναστήρια, ότι και αυτός και
Κύριος Ιησούς Χριστός επί της γης διατρίβων τοιαύτην
διαγωγήν μετά των αυτού μαθητών και Αποςόλων είχε,
πάντα τε κοινάείναι βρώματα και πομάτα, σκεπάσμα -
σά τε και υποδήματα , και τα λοιπά όσα την ανθρωπίνην
ζωήν συνίστησιν, άμα και την γνώμην αυτήν αδελφικήν
είναι και κοινήν και θείαν, αλλήλων τα βάρη βαστάζου
σαν, μια αγάπη και ομονοία συνδεδεμένων πάντων και
το εν εν Χριστώ πνεόντων, και μόνος της των ουρανών
βασιλείας τυχεϊν ζητούντων , υποτασσομένων και πειθο
μένων εν πάσιν αυτώ τω Οσιωτάτω Καθηγουμένω Πατ.
Ιακώβω το Πατριαρχικό Συγγέλω, και ουδενός αντιλέ
γοντος , ός και άδειαν έχει, όμοίως και ο κατά καιρούς
Καθηγούμενος, φέρειν έπιγονάτιον εν ταϊς θείαις και ιε
ραίς τελεταίς, και σταυρόν επί του σετραδίου, και πνευμα
τικώς πράστασθαι της Μονής, και κρίνειν και εξετάζειν
πάντα τα έαυτής, ουδενός εναντιουμένου, αλλά και μο
ναχούς κείρειν. Εάνδέ τι τυχόν συμβή εν τω Μοναστη
ρίω υπέρ την δύναμιν αυτούς, αναφέρειν τούτο προς την
ημών μετριότητα και εις τον κατά καιρούς δικουμενικόν
Πατριάρχην. "Ος δ ' άν των απάντων, ιερωμένων ή λαϊ
χών , ενοχλήση αυτώ ή ζημίαν μελετήση του Μοναστη
ρίου, ή στέρησιν των αφιερωθέντων και αφιερωθησομέ
νων, άτινα ώς άπαξ αφιερωθέντα εν τω σεβασμιωτάτω
τούτω Μοναστηρίώ εισίν ανεκποίητα, ή ανατρέψαι το κοι
νοβιακώς ζην και ελευθέρως, ώς έσαφηνίσαμεν και διε
τυπώσαμεν, και τοιούτος αφωρισμένος έστω και ασυγχώ
ρητες από Θεού Παντοκράτορος και μετά θάνατον άλυ
 - 63

πος των ιερωμένων δε παντοίου τάγματος, αργός και

παιδείας υπεύθυνος . "Ος δε την σύστασιν μελετά και
φροντίδα του Μοναστηρίου αυτού, καλώς και θεοφιλώς
πολιτευόμενος και ενασκούμενος και πειθόμενος το “ O
σιωτάτω Καθηγουμένω ως δεί, ο τοιούτος είη ευλογη
μένος από Θεού , και εύροι τον θείον Πρόδρομον βοηθόν
και υπέρμαχον του τυχεϊν χάριτι Χριστού της βασιλείας
των συρανών 'Επί τούτοις έγένετο και το παρόν σιγιλ
λιώδες Γράμμα, και επεδόθη τη σεβασμία Σταυροπή
γιακή Μονή του Προδρόμου εις ασφάλειαν.
"Ετει σωτηρία αφπς , μηνί Ιουνίω.
3. Μοναστήριον του αγίου Μηνά.
Η ιερά και Σταυροπηγιακή Μονή του Αγίου Μηνά
κείται προς μεσημβρίαν της πόλεως Χίου, ής απέχει πε
ρίπου μίαν και ημίσειαν ώραν, και εν τέταρτον από του
Νεοχωρίου, επί της κορυφής ελαιοφύτου και υψηλού λό
φου. Μόλις δε τέσσαρες και πέντε μοναχοί ενδιατρίβουσιν
εν αυτή την σήμερον, συζώντες και ούτοι ως οι έν τή των
Διεύχων. Ταεν τη Μονή ταύτη επί της πανωλεθρίας της
νήσου πραχθέντα λεπτομερώς περιγράφονται εν τώ πρό
τινών ετών δημοσιευθέντι ομωνύμω ποιήματι υπό του
έλλογήμου Καθηγητού Κ. Θ. Ορφανίδου, ως και εν
το Β' τόμω των Χιακών, σελ. 201 .

4. Μονας ήριον των αγίων Αναργύρων.

Το προς τούτο σκήνωμα κείται επί της κορυφής λό
φου τινός πέραν της κώμης Φημιανών, περίπου δύο ώ .
ρας πρός μεσημβρίαν της πόλεως. Δύο δε ή τρείς μονα
χοι υπάρχουσι την σήμερον εν αυτώ, όπερ έστιν ενορια
πόν , ώς και τα επόμενα πέσσαρα.
 -
-- 62

5. Μοναστήριον Στυρα ή Ραούση.

Περίπου δεκαπέντε μοναχοί διατρίβουσιν εν τη Μονή
ταύτη, κειμένη πέραν της κώμης Καλαιμασιάς, και τι
μωμένη επ' ονόματι του αγίου Γεωργίου. Ο νύν Καθη
γούμενος αυτής ονομάζεται Θεοφάνης, σεβάσμιος ιερο
μόναχος, και ο Προηγούμενος Χ . Κωνστάντιος, οίτινες
μετά των λοιπών συναδέλφων διατελούσαν εκπληρούντες
τα μοναστικά αυτών καθήκοντα.
6. Μοναστήριον Ρουχoυνίου.
Η Μονή αύτη, τιμωμένη επ' ονόματι της Κοιμήσεως
της Θεοτόκου, κείται πλησίον του χωρίου Καταρράκτου,
και κατοικείται υπό δέκα μοναχών θεαρέστως συμ
βιούντων .

7. Μοναστήριον του Προφή του Ήλιού.

Δύο μοναχοί διατρίβουσιν εν τω μοναστηρίω τούτω,
κειμένω πλησίον της κώμης Νεωνήτων.
8. Ιερά Μονή του Βρετού( 1).
Προς βορράν της πολίχνης Αρμόλια των Μαστιχο
χωρίων, εν τέταρτον της ώρας μακράν, επί ανωφέρούς
θέσεως, κείται το μοναστήριον Βρετόν, έχον Ναόν επ' ό

(1 ) Η της Ιεράς Μονής του Βρετoύ σύντομος αύτη έκθεσης,

συνταχθείσα υπό Γ. Κ. εξεδόθη ενταύθα προ τεσσάρων ετών
δαπάνη του Πανοσ . Καθηγουμένου αυτής κ . Μεθοδίου .
 63

νόμάτι της Ζωοδόχου Πηγής , περικαλλή και ευμεγέθη

μετ' αειναούς κρήνης διαυγεστάτου και θαυμαστού ύδα
τος από του Ιερού του Ναού αναπηγάζοντος και κατά
το μήκος αυτού διερχομένου.
Μετά σεβασμού και θρησκευτικής ευλαβείας, κλίνοντες
γόνυ εις τους άνδρας, οίτινες κατά την πρόσκαιρον ταύ
την ζωήν διά της σεβασμίου και εναρέτου αυτών πολι
τείας γίνονται μιμηται ΕΚΕΙΝΟΥ , όστις έπαθε και έ
σταυρώθη , αλλά και ανέστη δια την απολύτρωσιν του
ανθρωπίνου γένους, δίδομεν εις φώς εν συντόμω τ' αφο
ρώντα την σύστασιν του Μοναστηρίου Βρετού, καθότι
τούτο εγένετο, όπως ανδρες διά της αρετής αυτών και
της ισαγγέλου πολιτείας σεβάσμιοι και ιεροί, εγκατα
σταθέντες εν τη κεντρικωτάτη ταύτη θέσει των Μαστιχο
χωρίων, κατασταθώσι ποιμένες και διδάσκαλοι επί την
οδόν της σωτηρίας.
Καθ' ήν έποχήν βάσκανος δαίμων διετάραττε τα του
Αγίου Όρους σεβάσμια Ησυχαστήρια ως εκ του ζητήμα
τος των κολλύβων , απεσύρθησαν εκείθεν και δύο οσμώτατου
Ιερομόναχοι και ΙΙνευματικοί μεθ' ενός υποτακτικού αυ
των ιδιώτου , εγκαταλιπόντες την παρά τω Προδρόμω
των Ιβήρων Σκήτης αυτών , ο πολιόθριξ 'Αβέρκιος, και
νεώτερος τούτου Γερβάσιος και ο μετ' αυτών Σεραπίων.
Η σεβάσμιος αύτη τριάς θεία βουλήσει ελθούσα εις
Χίον, διηυθύνθη προς τον μονάζοντα από διετίας περίπου
εν τω ήσυχαστηρίων του εις Βροντάδον άγίου Πέτρου Μη
τροπολίτης Κορίνθου. Μακάριον, ελθόντα και τούτον έ »
κείσε εκ του Αγίου Όρους, όπου συνώχει , συνέζη κοί
συνεπολιτεύετο υπό τον 'Αβέρκιον εν τή αυτή Σκήτη.
'Εκείθεν αποχαιρετίσαντες τον άγιον Μακάριον, περιώ
δευαν αποστολικώς την νήσον, ζητούντες τόπον ήσυχον
άμα και κατάλληλον όπως ώσιν επωφελείς λόγω τε και
έργω εις τους Χριστιανούς ... Επομένως διευθυνθέντες
 6 :1

εις την πολίχνην Αρμόλια, προσέβλεψαν προς βορράνη

επί ανωφερούς θέσεως , ένθα εξ αμνημονεύτων χρόνων
υπήρχε ναίσχος της Θεοτόκου, ιδιοκτησία οικογενείας
των “ Αρμολίων. Αμα δ' επλησίασαν, ανεβόησαν μετ' α
νεκλαλ ήτου χαράς. «Ιδού το Βρετόν», ήτοι εύ
ρομεν όπερ έζητούμεν. Παρά δε τώ Ναίσκω υπήρχε και
μικρόν τι δωμάτιον (κελλίον), ενώ ησύχαζε μοναχός τις
Λεόντιος τούνομα και συγγενής των κτιτόρων αυτού
υπεδέξατο δε τους αξιοσεβάστους τούτους ξένους , και
μετ' ολίγον εγκαταλιπών το ησυχαστήριον αυτούανεχώ
ρησεν εις το " Αγιον Ορος .
"Ο δε ' Αβέρκιος και Γερβάσιος , ώς και ο υποτακτικός
αυτών Σεραπίων, ήσυχάσαντες αυτόθι εδοξολόγουν τον
" Υψιστον εν τω ναίσκω της Θεοτόκου , και διά της έναρέ
του αυτών πολιτείας προσείλκυσαν και άλλους συναδέλ
φους , και τα ελέη των Χριστιανών προθύμως προσεφέ
ραντο, και επομένως και κελλία εκτίσθησαν κατά τάς ά
νάγκας και τον αριθμόν των αποκαταςαθέντων αδελφών ,
και ούτως αποκατέστη σεβαστόν Μοναστήριον υπό την
επωνυμίαν «Το Βρετον » , ενώ άπαντες οι αδελφοί
έζων κοινοβιωτικώς, χειραγωγούμενοι και πατρικώς ποι
μαινόμενοι υπό του σεβασμίου γέροντος ' Αβερκίου ( 1).
Φθάσας δε εις βαθύτατον γήρας ο 'Αβέρκιος ευρέθη .
παρά των αδελφών εν τώ δωματίω αυτού αναπαυόμενος
εν Κυρίω και την ιερατικήν φορών στολήν· διότι κατ' ε
κείνην την ημέραν έλειτούργησεν ο ίδιος , ώμίλησεν επ ' εκ
κλησίας, συνιστάς τους αδελφούς το διαμένειν εν υπο
μονήκαι αγάπη υπό τον άξιον αυτού διάδοχον Γερβάσιον,

(1) 'Αγνωστος και η πατρίς του αειμνήστου , τούτου ανδρός ,

χτι η εποχή της εις Βρετών αφίξεως και της εν Κυρίω αυτού και
ναπαύσεως .
 63

ευχήθη άπασι, και δεηθείς του Υψίστου και υπέρ της μα

χαριας αυτού ψυχής μετέβη εις το ίδιος δωμάτιον, όπου
εν προσευχή και αγαλλιάσει διέμεινε περιμένων την εν
Κυρίω αυτού ανάπαυσιν,
'Αναλαβών δε ο Γερβάσιος την πατρικήν διεύθυνσιν
των αδελφών του Βρετού, ώς άξιος σύντροφός και
μιμητής του'Αβερκίου, επηύξησε την υπόληψιν και το
σέβας του Μοναστηρίου τούτου, και οι Χριστιανοί προσ
τρέχοντες προσέφερον τον οβολόν αυτών, όπως και της
Θεοτόκου ναίσκος ανακαινισθή εις ναόν ευμεγέθη, και
εαυτούς πρός καλλιέργειας και καλλωπισμός των πέριξ
ανωμάλων και αγρίων γαιών, αίτινες εν ολίγω χρόνω
κατεστάθησαν ευχάριστοι και εστολισμέναι υπό έλαιών
και διαφόρων άλλων δένδρων. 'Αλλ' εν ώ τα πάντα ήσαν
έτοιμα προς έναρξιν της ανακαινίσεως του Ναού , ετέρω
ανδρί ώρισται η εκτέλεσης του ευσεβούς τούτου έργου,
και θεία βουλήσει πλήρης ημερών ανεπαύθη εν Κυρίω και
σεβάσμιος Γερβάσιος, ού πατρίς ήν ή εν Πελοποννήσω
Τρίπολις .
Τον Γερβάσιον διεδέχθη ο Καπήτων , ιδιώτης έκ της
πολίχνης Καλαμωτής , ανήρ ενάρετος και καθ' όλα μιμη
της των αυτού προκατόχων. Ούτος ανέλαβε μετά πάσης
δραστηριότητος την έναρξιν τής του Ναού οικοδομής
όθεν επικαλεσάμενος την συνδρομής και τα ελέη των κα
τοίκων της πολίχνης 'Αρμυλίων , και παντός ευλαβούς
χριστιανού αποπεράτωσεν εκ βάθρων τον νύν περικαλλή
και ευμεγέθη Ναόν της Θεομήτορος τη 10 Απριλίου του
1815, και τη 8 Σεπτεμβρίου του αυτού έτους ένεκαινία
σεν αυτόν ο τότε Μητροπολίτης Χίου αοίδιμος Διονύσιος .
Ούτος δε κατανυγείς εκ της σεβασμίου ταύτης κατοικίας
των εναρέτων ανδρών, και τα επί των εγκαινιασμώ κανο
νικά αυτοίς δικαιώματα εδωρήσατο, και εξ ιδίων προσή
Νεγκε, και * ή τροτροπή αυτού έκανονίσθη έκτοτε ένα τέ
και
 66

λώνταικατ' έτος μετ' αγρυπνιών και πάσης της εκκλησία

στικής τάξεως και μεγαλοπρεπείας δύο εορται της Θεο
τόκου, ο μεν επ' ονόματι του ιερού Ναού της Ζωοδόχου
Πηγής τη Παρασκευή της Διακαινησίμου, η δε διά τα έγ
καίνια αυτού κατά το Γενέθλιον της Θεοτόκου .... Εις
τας δύο ταύτας εορτάς μετ ' ευλαβείας συναθροίζοντο εξ
όλων των μερών της Χίου πολλοί προσκυνηται, οίτινες
εθαύμαζον την ενάρετον πολιτείας των αδελφών της ιε
ράς Μονής του Βρετού, ών ουδείς αυτόθεν απομακρύ
νετο . 'Εν δε τώ Ναώ μόνον το άρρεν γένος ήν παραδε
κτόν, και αυστηρώς απαγορεύετο η είσοδος εις τας γυ .
ναίκας .
Κατά δε την γενικήν της πατρίδος συμφοράν και το
Βρετον κατεστράφη, και οι οσιώτατοι εν αυτώ αδελ.
φοί υπέστησαν τον διά πυρός και μαχαίρας μαρτυρικόν
θάνατον, δώδεκα τον αριθμόν, ών μόνος επέζησεν ο εκ
της κώμης Βουνού Μεθόδιος , νέος τότε την ηλικίαν και
καταφυγών εις το "Αγιον Όρος. Ούτος δε συμπολιτευ
σάμενος έχει μετ' ανδρών έναρέτων και σεβασμίων, έλαβε
και την ιερωσύνην αυτόθι, και διέμεινεν εξ όλα έτη. Κατά
δε το 1828 επανήλθεν εις το Βρετον, όπερ εύρεν έ.
ρημον και όλως κατεστραμμένον, φωλεάν των αγρίων
αντί των μακαρίων εκείνων ανδρών.
“Ο δηθείς Μεθόδιος από της εποχής εκείνης εγκαταςα
θείς εις το Μοναστήριον τούτο, και έχων μεθ' εαυτού τον
από Μέσα Διδύμαν Παγκράτιον σχεδόν έκτοτε έλθόντα
εκείσε και τον έξω της κώμης του Αγίου Γεωργίου πρό
δεκαετίας αυτόσε καταφυγόντα, αμφοτέρους ιδιώτας έρ
γατικούς και εναρέτους, προσείλκυσε το σέβας και την
αγάπην των Χριστιανών, ως πιστός οπαδός και μιμητής
των μακαρίων αυτού προκατόχων .
Προσετέθη δε ήδη και τέταρτος εν τω Βρετώ, ο εκ
Κοινής Ιερομόναχος και Πνευματικός Οσιώτατος χ.
 - 67 -

Νεόφυτος, σεβάσμιος και ενάρετος , όστις και άλλοτε διέ.

τριψεν εν τώιερώ τούτω σκηνώματι ....
Ο Κ. Μεθόδιος όγδοηκοντούτης ήδη και μικρού ανα
στήματος , δραστήριος εισέτι και ενεργητικός , ιερεύς ενά
ρετος και πνευματικός σεβάσμιος , ηγουμενεύει εν τω
Βρετώ επί πολλά έτη ως φιλόστοργος πατήρ και μι
μητής των αοιδίμων αυτού προκατόχων. Οι τέσσαρες δε
ομού εναρέτως και όσίως συμπολιτευόμενοι καθίστανται
άξιοι σεβασμού παρά τους Χριστιανούς , και το Μοναστή
ριον του Βρετού βαθμηδόν επανέρχεται εις την προ
τέραν ακμαίαν αυτού κατάστασιν, τελουμένων αυτόθι
κατ' έτος των ειρημένων δύο εορτών, της Ζωοδόχου Πη
γής και των Γενεθλίων της Θεοτόκου μετά κατανυκτικών
αγρυπνιών και της εκκλησιαστικής τάξεως και μεγαλο
πρεπείας, ότε και συρροή ευλαβών Χριστιανών εκείσε ουκ
ολίγη γίνεται.
9. Μοναστήρια γυναικεία.
Πρώτον των εν Χίω γυναικείων μοναστηρίων υπάρχει
το μόλις ένα τέταρτον της ώρας προ της εισόδου εις την
κώμην Kαλαιμασιάν κείμενον, τιμώμενον επ' ονόματι της
Κοιμήσεως της Θεοτόκου , και περιέχον περί τας εκατόν
μοναχάς, αίτινες ζώσιν εκ της εργασίας αυτών και των
προσφορών και βοηθειών των φιλελεημόνων και ευλαβών
χριστιανών. Κυβερνάται δε, ώς και τα επίλοιπα, υπό
μιάς Ηγουμένης κατά διετίαν εκλεγομένης και δύο ή
τριών ευυπολήπτων Επιτρόπων. Εν δε τη εκλογή αυτής
γινομένη την Διακαινίσιμον εβδομάδα συμπαρευρίσκεται
και ο κατά καιρον Ηγούμενος της Νεαμονής, ως και ο
σάκις γίνεται αυτόθι έγγραφον εμβατoικίου κελλίου τινός
μετά των εν αυτώ περιεχομένων παρά τινος γεροντίσσης
ή καλογραίας εις την υποτακτικής αυτής και διάδοχος
 08

τούτο δε πηγάζει εκ του ότι το οικόπεδον ήτο πρότερον

ιδιοκτησία της Νεαμονής, ήτις παρεχώρησεν αυτό προς
οικοδομής του εν λόγω ιερού σκηνώματος, ενώ, καθάπερ
και εν τοίς λοιπούς ενοριακούς Μοναστηρίοις, μνημονεύε
ται ο Μητροπολίτης Χίου, και αι μονάζουσαι συμπολι
τεύονται κατά τον Κανονισμόν τον συνταχθέντα πρό τινος
χαιρού υπό της Μητροπόλεως, ήτις τας μέν πνευματικάς
αυτών υποθέσεις θεωρούσα και δικάζουσα πατρικώς απο
φασίζει τα δέοντα, τάς δε υλικάς μετά της Δημογερον
τίας. Υπάρχει δε εν τε τη Μονή ταύτη και εν ταις αλ
λαις γυναικείσις και διά τάς ιεροτελεστίας απαιτούμενος
ιεροπρεπής και σεβάσμιος εφημέριος καιπνευματικός, των
καλογρατών μελωδικώς ψαλλουσών εν τώ αυτόθι ναώ
τάς Ιεράς ακολουθίας και αγρυπνίας.
10. Μοναστήριον Χαλάνδρων
Το ιερόν τούτο σκήνωμά, ενώ συμβιoύσι περίπου
τριάκοντα μοναχαι, τιμώμενον επ' ονόματι της Οσίας Μα.
τρώνης της Χιοπολίτιδος, κείται κατά το δυτικονότιον
μέρος της Χίου, μεταξύ των μαστιχοχώρων Μέσα Διδύ
μων και Μυρμηκίου, και απέχει της πόλεως έως τρείς
ώρας. Πρό τινος δε καιρού πυρκαϊά εξ απροσεξίας αυτόθι
επισυμβάσα απετέφρωσε τα πλείστα των κελλίων μετά
των εν αυτοίς επίπλων, και κατέστησε τας δυστήνους μο
ναχάς αστέγους , έστερημένας πάντων των προς το ζη »
αναγκαίων και μη έχουσας που την κεφαλήν κλίναι:
όθεν ή της Χίου Ιερά Μητρότιολις και το Πατριαρχείον έ
χορήγησαν αυταίς αρμόδια προτρεπτικά έγγραφα, δι' ών
συνάξασαι χρηματικήν τινα κατά προαίρεσιν βοήθειαν,
παρά των ενταύθα τε και άλλαχού φιλελεημόνων και
ευλαβών Χριστιανών, ηδυνήθησαν να επισκευάσωσιν
όπωσούν τα πυρποληθέντα αυτών οικήματα,
 - 09

11. Μοναστήριον του αγίου Νικολάου.

Το μονήδριον τούτο κείται κατά την κώμην Καλαμω
την μονάζουσι δ' εν αυτώ δύο μόνον καλογραίαι.
12. Μοναστήριον Επίσκεψις.
Παρά την κώμης Κοινήν κείται το ιερόν τούτο σχή
νωμα, ενώ συμβιoύσι περιπου είκοσι μοναχαί.
13. Μοναστήριον των Ταξιαρχών.
' Εν τη τερά ταύτη Μονή , κειμένη παρά την κώμην
Νεώνητα, συνδιαιτώνται την σήμερον τεσσαράκοντα μο
ναχαί. Υπάρχει δε αυτόθι και έτερον μονήδριον, τιμώ
μενον επ' ονόματι της αγίας Φωτεινής , και περιέχον
πέντε ή εξ μοναχάς.
14. Μοναστήριον του αγίου Γεωργίου.
Εν τώ ιερώ τούτω σκηνώματι, κειμένων κατά την χώ
μην Πυργίον, συμβιoύσι περίπου τριάκοντα μοναχαί.
Μονήδρια ή 'Ασκητήρια.
Υπάρχουσιν εν Χίω και'Ασκητήριά τινα, εν οις μο
νάζουσιν ολίγοι τινές ασκηται, και τοιαύτα εισι:
ά, Το του αγίου Μάρκου, προς δυσμάς και
υπέρ τάς δύο ώρας μακράν της πόλεως και άνωθεν της
Κρουνοίας κείμενον επί του όρους, όπερ ονομάζεται Πέν.
θοδος , ένθα ενoικεί τις μοναστής , Παρθένιος τούνομα και
Χίος την πατρίδα, όστις συμπαραλαβών και ετέρους
πέντε μιμητάς αυτού και οπαδούς, ανέκτισε τον ιερόν .
ναόν, ευρύνας αυτόν και υψώσας και καλλωπίσας , και
 - 70

τινα οικήματα εδομήσατο, και το φρέαρ ανώρυξε, και

τάς δεξαμενές εκαθάρισε, και αμπέλους και δένδρα εφύ
τευσε, και περιετείχισε, και λίαν φιλοπόνως μετά των
άλλων συνασκητών καλλιεργεί την του 'Ασκητηρίου του-
του περιοχήν, θεαρέστως συμπολιτευόμενος (1). 'Εφημε
ρεύει δε τακτικώς εν τω αυτόθι ναώ ιερεύς τις έκ της
Νεαμονής, επιτελών κατά τας εορτάς τας ώρισμένας ιε
ροτελεστίας.
6', το τού αγίου Γεωργίου, τουπίκλην Ρε
στά, ένθα την σήμερον μεν ουδείς έτερος διατρίβει εκτός
του ιερουργούντος εφημερίου, προ ετών δε αυτόθι μονά
ζων οσίως τον βίον ετελεύτησεν ο αείμνηστος Νικηφόρος
ιερομόναχος ο Χίος, επιστήθιος φίλος, ζηλωτής τε και
μιμητής του Οσίου Μακαρίου, και συγγραφεύς ακολου
θιών και βιογραφιών διαφόρων Αγίων.
γ', το τού αγίου Πέτρου μέν πρότερον, νύν δε
και επ' ονόματι του εν αυτώ θεαρέστως ασκήσαντος και
αποβιώσαντος Οσίου πατρός ημών Μακαρίου τιμώ
μενον. Τούτου δε την ακολουθίαν και την βιογραφίας
εξέδωμεν ενταύθα προ τριών ετών ιδίαις δαπάναις και επί
πολλά έτη εν τώ ιερώ τούτω σκηνώματι μονάζων ιερο
μόναχος Ιωσήφ Χίος ( 2 ), όστις έχει και έτερον ιερέα ως
εφημέριον του αυτόθι ιερού ναού, και λίαν επιμελώς και
φιλοπόνως καλλιεργεί την περιοχής του διαγράφου του .
του χώρου, κειμένου εις την ραχιν του παρά την χώμην
Βροντάδον όρους. Πολλοί δε των Χριστιανών εξ ευλα
βείας κακείσε πορεύονται .

( 1 ) Πρβλ. Νεαμον. σελ. 142.-(2) Την περί ής ο λόγος Βιο

γραφίας του αγίου Μακαρίου μετεσκευασάμεθα επι το ελληνικώ
τερον και καλλιεπέστερον, διορθώσαντες συνάμα και το ορθογρα
φικόν της Ιεράς αυτού'Ακολουθίας. Α . Κ.
 - 71

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α.

Διάφορα Χιακά επιγράμματα και επίσημα έγγραφα.

'Εν τω δευτέρω τόμω των Χιακών του Α. Μ. Βλαστού (σελ.
21 4 κ. ε. ) υπάρχουσι τριάκοντα λιθικά επιγράμματα, ών τα
μεν 18 από πολλών ετών λόγιοι άνδρες αναπληρώσαντες προεξέ
δοσαν και εδημοσίευσαν, τα δε λοιπά 12 ελλιπή και ηκρωτη
ριασμένα, εις διάφορα μέρη της Χίου ευρεθέντα. 'Ενταύθα δε
μεταφέρονται ολίγα τινά εξ αυτών τα μέχρι του νυν σωζόμενα .
Α'.
"Εβδομον εις δέκατόν τε βίου λυκάβαντα περώντα
Μοίρα με πρός θαλάμους άρπασε Φερσεφόνας
Λαμπάδα γάρ ζωάς με δραμείν μόνον ήθελε δαίμων,
Τον δε μακρόν γήρως ουκέτι θείν δόλιχον.
"Αρτι δ' εφηβείαις θάλλων Διονύσιος ακμαίς,
Και σελίσι Μουσών, ήλυθον εις Αίδαν .
'Αλλά , πάτερ, μάτέρ τε, προλείπετε πικρόν οδυρμόν.
Τέρμα γάρ είς με βίου μοίρ' επέκρανε τόδε (1 ).
(Το ηρωελεγείον τούτο σώζεται εγκεχαραγμένον επί λίθου εις
τοίχον τουρκικής οικίας , ολίγα λεπτά έξωθεν της πόλεως Χίου,
κατά το καλούμενον Βαρβάσι και ου μακράν του χειμάρρου Παρ
θενίου).
Β'.
Του δημο ... αυτ ... Εκαταίον Ερμίππου, στρατηγή
σαντα το πρώτον, και τας ετέρας αρχάς και λειτουργίας εκτε
λέσαντα, Αλέξανδρος Εκαταίου και Αίλιανός Τροφίμου οι συ
νάρχοντες, τον ιεροποιών και αγωνοθέτης.
(Σώζεται επί του τοίχου του περιβόλου του εν τη πόλει Παρ
θεναγωγείου).

( 1 ) Εννοείται ότι άπαντα ταύτα τα επιγράμματα εισιν εγκε

χαραγμένα δια κεφαλαίων γραμμάτων.
 72

Γ'.
Ο Δήμος τον αυτοκράτορα Γάίον Ιούλιον , Γαΐου υίον, Καί
σαρα, Αρχιερέα... "Υπατον Αυτοκράτορα, τον ...ευεργέτη ...
(ευρίσκεται επί τοίχου τουρκικής οικίας εντός του φρουρίου.)
Δ '.
Μεταξύ των πρός οικοδομήν εξ 'Ερυθρών είς Χίον μεταφερο
μένων πετρών έτυχε και τις βάσεις ανδριάντος, ήτις σώζεται κει
μένη πρό της θύρας εμπορικού καταστήματος, κατά τον Κάτω
Αιγιαλόν, και φέρουσα την επιγραφήν την δε
"Η χι.ιίαστυς η Χαλκιδέων
"Εκατώνυμον Πλάτωνος.
Τους λοιπούς ακρωτηριασμένους επιγράμμασιν έπονται τινα ε
πίσημα έγγραφα, δηλ. 8ν χρυσόβουλλον λατινιστι μεθ' ελληνικής
μεταφράσεως παρά του Αυτοκράτορος Ιωάννου Παλαιολόγου
κατα το 1363 απονεμηθέν τοϊς Γενουήνσίοις , δι' ου παρεχω
ρήθη αυτοίς κληρονομική κατοχή της Χίου, δι' ήν επεδείξαντο
εύνοιαν και πίστιν προς τον αυτοκρατορικόν θρόνον! Μετά δε
τούτο εν πιστοποιητικών του Λουδοβίκου πρίγκηπος Λουξεμ
βούργου γαλλιστί, δι' ου ενδείκνυται ότι ο εν Χίω άρχων Βικέν
τιος Ιουστινιάνος κατά το 1533 εφρόντισεν ένα χορηγηθώσιν αε
αναγκαίαι ζωοτροφίαι εις τον επί οκτώ μήνας εν τη νήσω ταύτη
διαμείναντα και εξ είκοσιτεσσάρων πλοίων συγκείμενον γαλλι
κον στόλον, όστις περιέμενεν αυτόθι τον τουρκικόν, όπως συνεκ
πλεύση κατά του Καρόλου Ε'. Υπάρχει και επιστολή του σουλ
τάνου Σελίμη προς τον εν Κάφα έπαρχον αυτού , ιταλιστί μετα
φρασθείσα , δι' ης συγχωρείται και των εκεί εξορισθέντων Χίων
επάνοδος εις τα ίδια κατά το 1570 διά της μεσιτείας της Γαλ
λίας, και τελευταίον, επιστολή προς τον Οικουμενικός Πατριάρ
χην Μητροφάνην κατά το 1590 σταλείσα παρά των Χίων εξαι
τουμένων Ιεράρχην ευαγγελικαίς αρεταίς κεκοσμημένον και θεα
ρέστως πολιτευόμενον φέρει δε αύτη πολλές υπογραφές ερω
μένων και λαϊκών. Την επομένην δε ταύτη σόλoικoν επιστολής
και τις λοιπές εωτέρας αναγνώτω ο βουλόμενος εν τω Β ' τόμων
των Χιακών, σελ. 237 και. ε.
Τ Ε Α Ο Σ.
ΤΙ
 9

10
 It

900

HITISTE
. 17 NO96

RESEL
ΝΑ Α

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ
ΤΩΝ ΦΙΛΟΜΟΥΣΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΩΝ.

xfor. “Η 'Εφορία των εκπαιδευτι

κών καταστημάτων
Ο Μητροπολίτης Χίου Ιωάνννης Θ. Πετροκόκκινος .
Γρηγόριος. Σώμ. 10 Ιάκωβος Νεγρεπόντες.
και του αγίου Χίου Αρχιδιά- Κωνς. Π. Πρώτος .
κονος Νικόδημος . Ευστράτιος Ευσσένας.
και του αγίου Χίου Ιεροδιά- ο Γυμνασιάρχης Γ . Σουρίας. 2
κονος Ιωακείμ. οι Καθηγηταί Α. Καράβας.
ο Αρχιμανδρίτης της Ιεράς » Ιωάν . Μ. Συριώτης.
Μητροπόλεως Διονύσιος . »
Ευάγ. Παππαναςασίου .
»
και Οικονόμος της Ιεράς Μη Ν . Μανταφούνης.
τροπόλεως Παπ. Ιωάννης και Σχολάρχης Κ. Ι. Πρώϊος.
λιγνός. ο Ελληνοδ. Γεώργ. Γλύπτης.
Μητροφάνης της Ιεράς Μη- οι Δημοδιδ. Εμ. Βερούσης.
τροπόλεως . > Ιωάν . Μικρούδης.
ο εκ Καρδαμύλων π. Ιωάν- >
Ιωάν. Χριστοδουλίδης .
νης Μ. Θεοδωράκης. Δημ. Μ. Τελλής .
Νικόλαος Πετροκόκκινος . 2 ! Οι μαθηταί της Δ' τάξεως
'Αλέξ . Λ. Μαχαιριάδης. του Γυμνασίου.
Α . Μ . Σαλβάγος. Ιωάννης Κονταρούδης.
κ . Μ. Σαλβαος. Κων . Δημ.. Ραλλη .
'Ισιδ. Αιβανός . Νικόλαος Τσάπαλας.
Γερ. Καρανδεινός. Θεόδωρος Λυκιαρδόπουλος.
Δημ . Εμ. Στάγγαλας. Διχαήλ Γλύπτης.
Θεόδωρος Γ . Πατζάρη. 'Ανδρέας Μ . Πειθής .
 ο Πρόξενος της Ελλάδος και Καθηγούμενος της Νέας
Ι. Πέρβελης. Μονής Διονύσιος Ξενάκης.
και Γραμματεύς Σταμ. Βουδούρης. ο Προηγούμενος Γ. Φωτεινός.
και υποπρόξενος της Ρωσσίας Κύριλλος Τρεχάκης Ιεροδιάκ .
Κωνς. Β . Μποτζάνης. ο Καθηγούμενος του Βρετού
ρ
ο Πράκτω της Ρωσ. Διευθύν . Μεθόδιος .
Π. 'Αμηράς . Δημ. Λάρδας Δημοδιδάσκαλος .
ο Γραμματεύς Γ. Φραγγιάδης. x . Ιωάν. Κονίδης.
Charles Billioti Vice -Con- Λουκ . Π. Λεριώτης .
sul de Britagne . Νικόλ. Παντελίδης.
Charles Ballatore Agent- Θεόδ. και Ιωάν. Ζυγομαλάς .
Consulaire d'Italie Χρήστος Ι. Ιακώβ.
Κωνς. Κοσμίδης ιατρός . ' Αντώνιος Πολυριολάς .
Γεώργ . Ερ . Κλης και NI.χ. Κουβελάς .
Ν . Κοκκάλης . 1ανουήλ Φριδάς.
Χριστόφορ . Κ . Σαλιάρης . Γεώργ . Τσιοτάκης δωσσόφρων.
Στυλιαν. Α . Ξανθάκης . Νικ. Κουλούμπας εκ Πυργίου.
Γεώργ. Μ . Συνεφιάς. Δημ. Ταυίρης εξ Εφημιανών.
Δ. Μυλωνάδης . Γεώργιος Κ. Σαρίκας.
Α . Π . Αυγερινός. Εμ ' Ανδρεάδης.
Γεώργ. Πατζάρης. Δομένικος Μ. Ι . Σπαδάρος.
Νικόλαος Ατσάλης. Ιάκωβος Κ. Σαρίκας.
Γεώργ . Τσελεπίδης . Γεώργ. Λεωνής.
Θεόδωρ . Ι . 'Ανδρεάδης, Δημ. Αράπογλους εκ Πλομαρίου.
Ζανής Καράβας. Χριςόφ. Γεωργιάδης .
Νικόλ . Μουτσάτσος . Κυριακός Ν. Γεωργιάδης.
Γεώργ. Σ. Κατούλης. Σταμάτιος Μ . Τσιλλιακού.
Χ . 'Αντών. Πατρώνας. Μιχ. Κωνσταντινίδης .
Σκαρλάτος Δ . Μαγκανάς . Σταμ. Δημητρουλάκης.
Γεώρ. Ζ. Χανδρής. Στέφανος Μηλιάδης.
Νικόλ. Χ . Γεωργίου 7. Δημ . Μαρκόπουλος.
Δημ. Κωνσταντινίδης . Νικ. Σαραντινίδης έκ Καλαμωτ.
και Πρωτοψάλτης Ιω . Μ . Καβ ' Αλέξ. Μπεγάκης .
βάδας. Κωνς . Π . Ιωάν Παλαβή ..
G. Deporte . Νικολ. Κ . Λάμπου .
Δημόκρ. Ι. 'Ανδρεάδης. Γεώργ. Σαράτσης .
 - 5 -

Ιωάν. Ζ. Δαμαλάς. Γεώργιος Σκαρλατόπουλος

Νικόλαος Πατρινός . γραμ. της Αυση. Διευθύνσεως.
Κωνς. Ι . Γεώργαλος , Κωνς. Μ. Σιδερίδης.
Γεώργιος Σαρίκας. Ιωάν. Ν. Πατούνας .
Παναγ. Μ. Κυπριάδης. Θεόδ. Λυκιαρδόπουλος.
Γεώργ. Μοσκοβάκης. Μ . Γλύπτης .
Ιωάννης Ακριβόπουλος . Ιωάν. Μικρούδης ξενοδόχος..
Δημ. Μ . Τσαμλάκος , Χαρίκλεια 'Ιω. Γιαμβύλλη .
Π. Ν. Φλαμουράκης. Γεώργιος Ν . ΓΠολίτης .
Θεόδωρος Κιτροέφ.
Δημ. Ν. Δημητριάδης . ΚΡΗΝΗΣ .
Δημήτριος Βλαστός .
'Αριστοτέλης Πατεράκης φω ο Πράκτωρ της Ελλάδος
τογράφος. Ν. Δ. Κουμαριανός.
Νικόλαος Γ. Πατσάκης. Δημ. Αναμισάκης.
Ιωάννης Καρύδας. Ιωάννης Μ . Ζυμαράκης.
Ιωάννης 'Aπίδας. Μιχαήλ Ε. Μαυρογορδάτος ,
Ιωάννης Κυπριδάκης . Εμμανουήλ Αικατερίνης.
Θεόδωρος Αποστολίδης, Γεώργιος Ιωαννίδης.
Α . Γλύψης .
Μιλτιάδης Ν. Τσούρος. ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ .
'Αριστείδης Ψυακής.
Στεφ. Ν. Ζερβούδης . Κυριάκος Τσακίδης.
Μιχ. Κουτσούδης. 2 'Αγγελής Αικατερίνης .
Αναγνώστης Ν . Σιδεράτος.
ΣΑΜΟΥ.
Δημήτριος Ι. Στάγκαλας.
Ιωάν . Ιακ . Ανδρεάδης. χωρίου Μαραθοκάμπου.
Π. Δημήτριος Αυγουστίδης Γεώργ. Διακογιάννης.
έκ Καμπίων. Σωκράτ. Ιωαννίδης Σχολάρχης,
Ιωάν . Κ. Κωστομένης. Θ. Πάρης Δημοδιδάσκαλος.
Μ . Ιωάν . Κεφαλάς .
>
Βασίλ. 'Ανδρεάδης.
'Aνας. Σκλαβούνος . Σταμ. Kεντούρης.
Δημ. Σκλάβος . Κωνς. Διαμαντίδης,
' Αντ . Σ. Ψαράς. Νικόλ . Πετσομάνης.
Κοκ . Σκαραμαγκάς. Θεόκλ. Νικηφοράκης Ιερεύς,
Μιχαήλ Λεφαλας. Εμ. Λεβεντάκος.
 76

Αλέξαν. Π. Καμηνάρης ιατρός.Μ. π. Ροδοκανάκης:

Ηλίας Α. Χρήστου. Μ . Ιω. Ροδοκανάκης .
'Αδάμ. Γ. Κοκκινογένης Φ. Σκουλούδης.
πλοίαρχος. Ιάκωβος Σκυλίτσης .
Ιωάν. Ν. Γιαννούλης . Θεόδωρος Μ. Καράλης.
Α. Ν. Τσαντές. Λεωνής Τσιτσεκλής.
Ν . Κ . Γυναικούλης . Ν . Σεβαστόπουλος .
Δημ. 'Αλεξίου χιότη. Εμ.Α. Σεβαστόπουλος.
Χ . Δ. Σιδερικούδης.
ΚΩΣ .
ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ.
Νικόλαος Γ. Μελισσινός.
Δημήτριος Πλατανίστας. Γ . Φκιαρογιαννίδης 3
Αναστάσιος Πλατανίστας. Εκτωρ Φκιαρογιαννίδης 2
Κωνσταντίνος Γιαννούλης. Ε . Δ. Πατρινός. 2

ON
Γεώργιος Βερούσης.
ΣΥΡΟΥ. Γεώργιος Στρύγγος.
ΝΙάρκος Παππαδόπουλος.
“Εμ. Κρητικίδης . Βασίλειος Κυρυλλίδης. 2
Κωνς. Γεωργιάδης. Ιωαννης Σαρρής.
Στυλιανός Λιγνός. Ι. Μ. Δημητριάδης.
' Αντώνιος Φραγγιάδης. Γ . Α . Κοσσένας.
Ιωάν . Μαρινάκης . Γ . Δ. Πάγκαλος.
Δημοσθένης 'Αντ . Βαλτικός.
ΤΕΡΓΕΣΤΗΣ Νικόλαος Τριπούλας. O

Η. Κ. Σκουφάδης.
Α. Σ. Ράλλης. Νικόλαος Μπακλού.
Μ. Α. Τσίφος. Ε . π. 'Αγέλαστος.
Υιοί Τομαζ. Γαλάτη. Ιωάννης Τσεπρούδης.
'Ανδρέας Σ. Γαλάτης. Χρήστος Εμμανουήλ.
Μ. Α . Ροδοκανάκης . Νικόλαος Κ . Ανδρεάδης .
Μ . Δ. Μαυρογορδάτος. κ . Τσιμπινός .
Ιωάν . Σκαραμαγκάς . Γ . Παΐδας.
Πέτρος Ιωάννης Σκαραμαγκά ' Επαμ . Κ. Μασαούτης.
πρεσβύτερος. 'Αντώνιος 'Αλπανάκης .
Θεόδωρος Μανούσης. Γεώργιος Ν. Γεωργιάδης.
 - 77

Βασίλειος Ι. Κυπκάδης. Ευστράτιος Σαραμπατάς.

Γεώργιος Νικολάου.
Νικόλαος Νικολαΐδης .
Δ. Ι. Σταυρινίδης
Εμμανουήλ Πανταζίδης.
Ιωάννης Λαρδής.
Ζ. Θ. Σκάμπουλος.
Ν. Σκουφάδης.
Κ . Κωστίδης.
Ν. Κ. Φλάμος.
" Ηρακλής Α. Πίτας.
Νικόλαος Χ. Δούκας.
Μ . Αναστασάκης.
Ζωρζής Κ. Σκουφάδης.
Α. Αντωνιάδης.
'Ανδρέας Ιω. Κοντούδης.
Ιωάννης Κηπουρός .
“ Ρήγας Ν. Σεραφείμ.
Γεώργιος Χάλδας.
Γεώργιος Δεσσές.
Σταμάτιος Βίγκας.
Ιωάννης Κ. Δεσσές και συν.
Σταύρος Αποστόλου .
'Αντώνιος Ριγοπούλου.
Δημήτριος Μαραγκώφ.
Γεώργιος Ιωαννίδης.
Εμμ. Π. Ταυριδάκης.
π. Αγγελίδης.
κ . Ξενάκης .
Γ . Κ. Ψυακή.
Α . Αητζάκης.
Μαρ . Πλατύδης.
Δ . Αναστασόπουλος. 5
Ν. Ι. Ξυραδάκης .
Α. Σταματίου .
Νικόλαος Χαριτάκης.
'Αναγν. Ν. Μιχάλης.
Κωνς . Θ. Κοκκίδης .
Γεώργιος Κωνσταντίνου.
Κωνς. Π . λουκάς .
Δημήτριος Μαρινάκης.
Κωνς . Π. Νικολάου
Νικόλαος Δούκας .
3 Κωνς. Παπά Δημητρίου.
2
3 Χίου .
Αντώνιος Β. Πατούνας.
Γεώργιος Σαλιάρης.
Φωκίων Ψωράκης.

Ζητώ συγγνώμην παρά των ΚΚ. Συνδρομητών, ών

τα ονόματα δεν κατεχωρίσθησαν εν τω ανωτέρω κατα
λόγω διά την καθυστέρησιν των αγγελιών.
Δ. Φκιαρογιαννίδης.
 78

ΧΙΟΥ. Τ'Αριστείδης Φλάμος.

Monseigneur Ignace Justi- Ιωάννης Σγόζος εκ Βολισσού.
niani Evêque de Chio 2 'Ανθίππη Α. Κάμφωνα .
Don Nicolas Cocino Γεώργιος Μ. 'Αρφανός Κ ;
Don Panteleone Cocino, ταρρακτούσης .
Jean M. Dandria . 2 1αμπρινός Χούλης.
Nicolas J. M. Dandria. Αθανάσιος Γεωργιάδης.
Arthur Cricon.
Pièrre Veggetti.. Γεώργιος Μορογιάννης.
Ισίδωρος Α. 'Ανδρεάδης.
Γ. Βαρβιέρης ιατρός. 'Αθηνά Μ . Οικονομίδου.
Η λέσχη Ισότης . ' Αντώνιος Α . Μπαχάς .
'Αριστείδης Κρασόπουλος. Θεόδωρος Α. Πατρινός.
Στέφανος Δ. Συριώτης. Γεώρ. Ψύλλος εκ αγ. Γεωργίου.
Βεκίρ 'Εφένδης . Βασίλειος Βεζέρης.
Γεώργιος Χρούσος . Ιωάννης Μόγιας.
Αριστοτέλης Ι. Χρυσοβελόνης . Ιωάννης Γ . Μαυρογορδάτος.
'Αχιλλεύς Ι. Στεφανίδης Σάμιος . Δημοσθένης Κωνσταντέλης και
Ν . Π. Πατρώνας. Τσεσμέ.
Κ. Δημητρουλάκης . Νικόλαος Παϊδούσης .
Μιχαήλ Κουκουρίδης ιατρός. ΣΥΡΟΥ.
Π. Γ. Διακόπουλος 2 Πέτρος Ν. Τσιτζεκλής.
Μιχαήλ Α. Γλούς. 'Αντώνιος Κ. Φλυτζάνης.
Στέφανος Ν. Κεφάλας. 'Αντώνιος Ι. Κωστάλας.
Βμμ. Σαλάτας. Μαριγώ Νικολάου δημοδιδά
Στέφανος Δ. Νοταράκης . σκαλος Σύρου.
Νικόλαος Σαρίκας . Πηνελόπη Κωστάλα.
Νικόλαος Μαμοζέτος. Δημήτριος Γ'. Φιλόπουλος.
Εμμ . Τσούβαλος. Σπύρος Δ. Πανέρης.
Δ. Χαρτουλάρης εν Βολισσού. Γεώργιος Μαϊδής .
Αχιλλεύς Τζάκος, Τ'Αντώνιος Φραγκούλης.
 - 79

α / ' Εκ των ενταύθα εικονογραφιών ή υπ' αριθ. 1

αρίστησιν ενδυμασίαν του χωρίου Ποταμιάς.
η υπ'αριθ. 2 του χωρίου Ολύμπων.
> 3 Πατρικών.
D 4 Μ εστων,
5 , 7 και 11 Πυργίου .
8 D
Καρδαμύλης.
9 Πιτυούς .
10 Καλαμωτής.
ή δε υπ' αριθ. 12 παρίστησε την μέχρι του 1820 ενδυ
μασίας των ευγενών άμα και πλουσίων της πόλεως
Χίου, οίτινες και ως εκ του καλπακίου επωνομά
ζoντo καλπακλίδαι αντεγράφη δε περιεργείας
χάριν έκ τινος εικόνες από της εποχής εκείνης διασω
ζομένης .
 で

NOSE
 F. ELTIPE
1

다
LT

SA