w ciągu 10 dni świątynie lub z "Juliusz Cezar"

Odrodzenie.
przez 10 osób (7 kopułami, (1599),
panien i 3  okna  kroniki
kawalerów) w prostokątne, dramatyczne
Charakterystyka czasie ucieczki z  kolumny, (obie części
Odrodzenia w Europie i w Florencji. Są  arkady (złożone "Henryka IV",
Polsce (czas, czynniki tam historie z z łuku i dwóch "Henryk V"),
kształtujące nową epokę, życia podpór).  komedie
idee, przedstawiciele). codziennego, a Przedstawiciele: romantyczne:
Odrodzenie pojawiło się we wśród nich  Filip "Sen nocy
Włoszech w XIV wieku i wiele o miłości i Brunelleschi - letniej", "Jak
trwało do początku XVI to często bardzo wybitny wam się
wieku. W innych krajach zmysłowej. architekt podoba" (1598 -
Europy, w tym w Polsce, II  Lodovico renesansu, 1600) oraz
poł XV wieku i cały XVI Ariosto (1494 -  Leon Batista "Wieczór Trzech
do lat 30-tych XVII wieku. 1533), autor Alberti - Króli" (1598 -
Głównymi przyczynami eposu pt. architekt 1600)
rozwoju Renesansu we "Orland kościoła św. 3) "Hamlet" (1601-2),
Włoszech były: osłabienie szalony", Marii we "Otello" (1604), "Król
cesarstwa i papiestwa oraz  Niccolo Florencji, Lear" (1605-6), "Makbet"
bogacenie się Machiavelli,  Michał Anioł (1606), tragedie o tematyce
mieszczaństwa wskutek polityk i pisarz, Buonarotti - zaczerpniętej z rzymskiej
rozwoju rzemiosła, autor poematu zespół historii: "Antoniusz i
przemysłu i handlu. Bogaci pt. "Książę", zabudowy Placu Kleopatra", "Koriolanus"
mieszczanie budowali zwolennik Kapitolskiego, oraz komedie problemowe:
pałace w nowym stylu, dochodzenia do "Pieta", "Troilus i Kresyda" (1602),
zatrudniali artystów do ich celu wszelkimi "David", freski "Miarka za miarkę" (1604)
zdobienia i cieszyli się środkami ("Cel w Kaplicy 4) Szekspir pisze
życiem doczesnym. uświęca Sykstyńskiej, tragikomedie (romanse):
Trzecim czynnikiem środki.")  Donatello -  "Perykles"
rozwojowym było  Torqato Tasso, "David", (1607-8),
odkrywanie i autor eposu  Massachio -  "Cymbelin"
popularyzowanie dorobku "Jerozolima "Grosz (1609-10),
antyku, w tym filozofii wyzwolona". czynszowy",  "Opowieść
starożytnej, a wśród niej Francja  Botticelli - zimowa" (1610-
poglądów Epikura, który za 1. Piotr Ronsard - "Narodziny 11),
najważniejsze dobro uważał poeta, twórca Venus",  "Burza" (1611).
brak cierpienia oraz grupy poetyckiej Szekspir jako pierwszy
 Leonardo da
przyjemności intelektualne. zwanej wprowadził do utworów
Vinci - "Ostatnia
Głównym nurtem "Plejadą". dramatycznych sceny
wieczerza",
Odrodzenia był humanizm, 2. Franciszek zbiorowe, a także złamał
"Monaliza",
głoszący wszechstronne Rabelaise - autor zasadę trzech jedności:
 Rafael Santi -
zainteresowanie utworu pt. miejsca, czasu i akcji.
"Zaślubiny
człowiekiem w jego życiu "Gargantu i 2. Bohaterowie tragedii.
Marii",
doczesnym. Hasłem Pantagruel". W większości utworów
humanistów tej epoki stały 3. Michel de  Giorgione -
"Śpiąca Venus", Szekspir przedstawia losy
się słynne słowa Montaigne - zamożnych warstw
starożytnego poety autor utworu pt.  Tycjan - "Grosz
społeczeństwa; często
rzymskiego, Terencjusza: "Próby", czynszowy",
nawet królów. Przykładami
"Homo sum, humani stanowiącego  Veronese -
na to mogą być
nihil, a me alienum asse syntezę wiedzy "Gody".
bohaterowie "Makbeta":
puto." humanistycznej  Dunkan - król
Drugim obok humanizmu owych czasów. "Makbet" Szekspira. szkocki,
ruchem tej epoki była Hiszpania  Malkolm i
reformacja - ruch religijno- 1. Miguel de 1. Informacja o autorze.
Donalbein - jego
społeczny, który Cervantes W. Szekspir urodził się w
synowie,
doprowadził do rozłamu w Saavedra - autor 1564 r. w Startfordzie.
Naukę zakończył na szkole  Makbet i Banko
kościele katolickim i "Don Kichota". - wodzowie
powstania nowych wyznań. 2. Lope de Vega - średniej. W Londynie
założył teatr "The Globe" zwycięskiej
Głównymi dramatopisarz, armii,
przedstawicielami autor 2 tys. (1586). Badając twórczość
pisarza z punktu widzenia  panowie
Renesansu włoskiego w sztuk.
rozwoju artystycznego, szkoccy:
literaturze są: 3. Calderone de la
można wyróżnić w niej Makduf,
 Franciszek Barca -
cztery okresy: Lennox, Rosse,
Petrarka (1314 - dramatopisarz.
1) (1590 - 1594) - Szekspir Menteith,
1374), autor Sztuka renesansowa. Styl
pisze pierwsze kroniki Angus,
między innymi architektoniczny tego
historyczne ("Henryk IV", Caithness,
"Sonetów okresu nazywamy
"Ryszard III"), komedię  Lady Makbet,
miłosnych do renesansem. Nawiązuje on
do budowli starożytnych. ("Komedia omyłek") oraz  Lady Makduf,
Laury",
Jego główne cechy to: tragedię ("Tytus  Fleans - syn
 Jan Boccaccio
 pełne łuki, Andronikus") Banka,
(1314 - 1375),
autor  forma koła 2) (1594 - 1600) - tragedia  Siward - hrabia
"Dekamerona", uważana za liryczna "Romeo i Julia" Northumberland
który zawiera ideał, stąd (1591 - 1597) , dowódca wojsk
100 historyjek okrągłe  tragedia angielskich,
opowiadanych historyczna
  Młody Siward - Banka nie mogą go
jego syn. zawrócić ze złej drogi.
Oprócz tego w utworach Początkowo dobrze
Szekspira ważną rolę zapowiadające się rządy
odgrywa element zamieniają się w terror.
fantastyczny, baśniowy, Wszyscy, nawet
taki jak Hekate i trzy najważniejsi panowie, czują
Czarownice. się zagrożeni u boku
3. Akcja dramatu. obłąkanego tyrana,
1. Powrót Makbeta zdolnego do wydawania na
i Banka z wojny śmierć niewinnych kobiet i
(spotkanie na dzieci.
wrzosowisku). Makbet traci powoli
2. Makbet tanem wszelkie ludzkie uczucia.
Kawdoru. Nie odczuwa nawet strachu,
3. Zapowiedź o którym dawniej udawało
złożenia wizyty mu się zapomnieć jedynie
przez króla. w wirze walki. Kolejne
4. Rozważania przepowiednie czarownic
Lady Makbet. jeszcze bardziej utwierdzają
5. Wizyta Dunkana go w przekonaniu, że jest
w zamku nietykalny, lecz wkrótce
Makbeta. sam odkrył, jak mylne były
6. Okrutne jego poglądy. Nie próbuje
morderstwo się nawet bronić przed
dokonane na wymierzeniem
Banku i sprawiedliwości i śmiercią.
ucieczka jego W gruncie rzeczy Makbeta
syna. nie można uważać za
7. Wieść o postać zupełnie negatywną,
zdradzie gdyż jego postępowanie
Makdufa. było ściśle uwarunkowane
8. Zagłada rodziny zaistniałą sytuacją, a walka
uciekiniera. dobra ze złem tocząca się w
9. Choroba Lady jego duszy wzbudza tylko
Makbet. litość i współczucie
10. Nadciąganie czytelnika.
wojsk Lady Makbet.
angielskich. Jest ona żoną tytułowego
11. Śmierć Lady bohatera tragedii Szekspira.
Makbet. Bardzo kocha swego męża i
12. Śmierć Makbeta pragnie jego szczęścia, a
z ręki Makdufa. przy okazji kieruje się
13. Malkolm królem własnymi zapędami
Szkocji. władczymi, co ma później
straszne konsekwencje.
Charakterystyka Dowiedziawszy się o
Makbeta i Lady Makbet. przepowiedni czarownic,
Makbet. Makbet jest jako pierwsza układa plan
tytułowym bohaterem usunięcia króla Dunkana,
dzieła Szekspira, wodzem nie licząc się ze śmiercią
wojsk, krewnym Dunkana. wielu niewinnych ludzi. Po
Jest on postacią niezwykle dokonaniu morderstwa,
dramatyczną. Na początku Makbet, wielki wódz
utworu sprawia wrażenie zwycięskiej armii, doznaje
człowieka prawego. Jako wstrząsu psychicznego,
jeden z wodzów który uniemożliwia dalsze
walczących z Norwegami jego działanie, natomiast
wykazuje się wielką Lady Makbet, z pozoru
walecznością i odwagą. słaba i nieodporna na
Szanuje króla i służy mu z wstrząsy kobieta, ukazuje
całym szacunkiem. Makbet swój twardy charakter i z
pała żądzą władzy, ale nie całą stanowczością powraca
może jej pogodzić z na miejsce zbrodni w celu
uczciwością i zatarcia śladów.
szlachetnością. Wielokrotnie, w dalszym
Przede wszystkim miłość toku akcji, Lady Makbet
do żony i jej namowy ratuje swego męża przed
popychają go do krwawej nieuważnym wyjawieniem
zbrodni, po której przez zawiązanego spisku. W
jakiś czas nie może się chwilach słabości
otrząsnąć. Dręczą go podtrzymuje go na duchu,
wyrzuty sumienia, ale tłumiąc w sobie wszelkie
wkrótce i one ustępują ludzkie uczucia.
miejsca chęci zdobycia W końcu huragan uczuć
władzy. Nawet chwilowe zatajonych w otchłaniach
zjawy w postaci ducha twardego, bezwzględnego
serca przebija niewidzialną,
kamienną powłokę i
powoduje, że osoba tak
nieczuła na krzywdę i
pozbawiona zasad
moralnych, nagle ujawnia
wielkie wyrzuty sumienia.
W Lady Makbet zachodzi
nieoczekiwanie przemiana
duchowa. Nękające
początkowo Makbeta zjawy
dokuczają również jej.
Powodują, że kobieta
popada w coraz cięższą
chorobę psychiczną,
majaczy we śnie, aż w
końcu nie mogąc znieść
nawałnicy uczuć, targa się
na swoje życie.
Żądza władzy - jej wpływ
na losy Makbeta i Lady
Makbet.
Małżeństwo Makbeta i
Lady Makbet stanowi
odstępstwo od reguł
spotykanych w innych
dziełach Szekspira. W
przeciwieństwie do innych
związków ten jest
naprawdę szczęśliwy i
przepełniony miłością. Nikt
nawet nie przypuszcza, że
tak słodkie i radosne życie
może przerodzić się w
piekło przez straszne
zjawisko, jakim jest żądza
władzy.
Makbet, tytułowy bohater
dramatu, wódz zwycięskich
wojsk szkockich i krewny
króla Dunkana jest postacią
niezwykle dynamiczną.
Początkowo sprawia on
wrażenie człowieka
prawego i szlachetnego.
Podczas walk z Norwegami
wykazuje się odwagą i
poświęceniem. Szanując
króla, gotów jest oddać za
niego życie. Jednak
powracając do domu wraz z
najlepszym przyjacielem -
Bankiem, spotyka
czarownice, które
przepowiadają, że
zdobędzie on władzę w
państwie, ale żaden z jego
potomków nie zasiądzie na
tronie królewskim.
Początkowo Makbet
traktuje przepowiednię jako
mrzonki zdziwaczałych
kobiet, ale w duchu pragnie
posiąść obiecaną władzę.
Myśli o tym nie dają mu
spokoju i zwierza się z nich
żonie. Z kolei w Lady
Makbet budzą się od dawna
tłumione zapędy władcze.
Postanawia ona, kierując
się miłością do męża i
jednocześnie własnymi
ambicjami, przyspieszyć
spełnienie przepowiedni.
Wkrótce też nadarza się ku
temu sposobność, gdyż król
zamierza spędzić noc w
zamku szlachetnego
wojownika. Bezlitosna
kobieta, nie licząc się ze
śmiercią wielu niewinnych
ludzi, układa plan
okrutnego morderstwa,
którego wykonawcą ma być
przez wszystkich
podziwiany Makbet.
Tylko namowy ukochanej
kobiety wpływają na
decyzję tana Kawdoru.
Jednak po dokonaniu
zbrodni bez przerwy dręczą
go wyrzuty sumienia.
Wstrząs psychiczny,
jakiego doznaje,
uniemożliwia chwilowo
dalsze jego działanie. I tu
powtórnie Lady Makbet
ukazuje niezwykły hart
ducha. Bez zastanowienia
powraca na miejsce zbrodni
i z zimną krwią zaciera
ślady pozostawione przez
męża.
Z czasem Makbet ukazuje
swoje prawdziwe oblicze.
Bez żadnych skrupułów
zleca opryszkom
zamordowanie Banka, który
może mu stanąć na drodze
do władzy. Ale jeszcze
wtedy w tytułowym
bohaterze tragedii tlą się
jakieś ludzkie uczucia.
Bywają nawet chwile, w
których nie może nad sobą
zapanować, gdyż dręczą go
rozmaite zjawy. Jednak
zawsze u jego boku
znajduje się Lady Makbet
podtrzymująca go na duchu
i pilnująca, aby jakieś
nieuważnie wypowiedziane
słowo nie rzuciło na nich
cienia podejrzeń.
Początkowo dobrze
zapowiadające się rządy,
zamieniają się we władzę
bezwzględnego tyrana,
który lękając się o swoją
pozycję gotów jest
wydawać wyroki śmierci na
niewinne dzieci i kobiety.
Makbet powoli traci
wszelkie ludzkie uczucia, a
kolejna przepowiednia
czarownic jeszcze bardziej
utwierdza go w
przekonaniu o ogromie
swojej władzy. Władzy, o
której zawsze marzył, a
której nigdy nie mógł
pogodzić z uczciwością i
szlachetnością.
W tym jednak czasie
niepokojące zmiany
zachodzą w psychice Lady
Makbet. Dotychczasowe
przeżycia i stresy skrzętnie
ukrywane przez kobietę, nie
mogąc znaleźć ujścia,
spowodowały eksplozję
wielkich wyrzutów
sumienia. Zjawy
dokuczające poprzednio
Makbetowi nękają również
jego żonę. Powodują, że
kobieta popada w coraz
cięższą chorobę psychiczną,
majaczy we śnie, aż w
końcu popełnia
samobójstwo.
Makbet wstrząśnięty
śmiercią żony otrzymuje
następny, straszny cios
wymierzony przez los. Otóż
przepowiednie czarownic,
jakkolwiek tajemnicze i nie
do końca wyjaśnione,
okazują się spełniać w
odmienny sposób, niż to
sobie wyobrażał. Nawet nie
próbuje bronić się przed
śmiertelnym ciosem
Makdufa, który przybył do
Szkocji, aby wraz z
wojskami angielskimi
wyzwolić kraj spod jarzma
tyranii.
Postaci obydwojga
małżonków przedstawiają
wnętrze każdego człowieka,
bowiem nikt nie posiada
wyłącznie dobrych lub
złych cech charakteru.
Zatem Makbeta nie można
uważać za postać zupełnie
negatywną, gdyż jego
postępowanie było ściśle
uwarunkowane zaistniałą
sytuacją, a walka dobra ze
złem tocząca się w jego
duszy może wzbudzać
jedynie współczucie, a
żądza władzy
przemawiająca przez niego
i jego żonę nie jest niczym
nadzwyczajnym, ponieważ
chęć zysku i wyniesienia
się na szczyty hierarchii
państwowej, nierzadko za
wszelką cenę, jest sprawą
ponadczasową.
Wymowa ideowa
"Makbeta". Cechy
dramatu Szekspira.
1. "Makbet" jako
studium
ludzkiego
charakteru.
a. Człowiek ma
zarówno dobre jak
i złe cechy, od
niego przede
wszystkim zależy,
które z nich będą
dominować.
b. Człowiek
podlega wpływowi
otoczenia. Jedną z
cech natury
ludzkiej jest
ambicja, pełniąca
na ogół pozytywną
rolę, pobudza ona
bowiem do
aktywności,
działania. Jeśli jest
nadmiernie
rozwinięta i
przybiera  nieprzestrzegani "A niechaj narodowie wżdy
chorobliwy e czystego postronni znają,
charakter, gatunków Iż Polacy nie gęsi, iż swój
wówczas dramatu (trag. i język mają."
powoduje kom.), Dlatego zyskał miano ojca
różnorakie zło. mieszanie ich literatury polskiej.
Tak było z głównych cech. Obok "Krótkiej
Makbetem i jego rozprawy..." (1543 r.) Rej
żoną. Chorobliwa "Hamlet" Szekspira - napisał:
żądza władzy stała dramat o miłości i
 "Zwierciadło",
się przyczyną ich nienawiści.
 "Wizerunek
zguby. "Być, albo nie być, oto jest własny żywota
2. Tragedię pytanie. człowieka
Szekspira można Czy jest szlachetniej, by poczciwego",
także odczytać duch nasz znosił  "Figliki"
jako rozważania o Pęta i strzały gwałtownego (drobne utwory
państwie i władzy. losu. satyryczne),
Takie problemy Czy za broń chwycić  "Rozmowę Lwa
często podejmował przeciw morzu cierpień z Kotem".
renesans. I zmóc je w twardej walce? Zmarł w roku 1569.
a. Od władcy Umrzeć, zasnąć "Krótka rozprawa między
zależy stan Nic więcej. Pewność, że sen trzema osobami: Panem,
państwa i będzie kresem Wójtem a Plebanem..."
samopoczucie Męki serdecznej i stanowi rozmowę
obywateli. Władca tysiącznych wstrząsów, przedstawicieli trzech
szlachetny, mądry, Których dziedzicem jest to ówczesnych stanów:
sprawiedliwy nasze ciało. szlachty, chłopów i
zapewnia swoim Oto cel naszych duchowieństwa.
podwładnym najrzarliwszych pragnień." Przedstawione przez Reja
bezpieczeństwo i Monolog potwierdza stosunki między stanami są
dostatek, a swemu wewnętrzne rozdarcie bardzo konfliktowe. Pan
państwu siłę. Hamleta - istotę jego oskarża Plebana, Pleban
Takiego monarchę natury. Pana i Wójta. Wójt skarży
chcieli widzieć na "Żyć, czy umrzeć? się na obu rozmówców,
tronie ludzie Cierpieć, czy podjąć gdyż każdy z nich, tylko w
Renesansu. wyzwanie? inny sposób, wyzyskuje go.
Makbet jest jego Walczyć, czy poddać się? Szlachtę i duchowieństwo
zaprzeczeniem. Pomścić śmierć ojca, czy autor przedstawia
Jako władca wybaczyć jego krytycznie, a chłopa bierze
niesprawieliwy, mordercom." w obronę. Szlachcie
bezwzględny, "Hamlet" to dramat zemsty. zarzuca, że nie dba o dobro
podejrzliwy, Tragizm Hamleta polega na państwa, jej przedstawiciele
absolutny sprawia, tym, że musiał dokonać w Sejmie kłócą się,
że państwo zbrodni wbrew swej przerywają obrady, na
podupada, a szlachetnej naturze. czym cierpi cały kraj.
ludność nienawidzi Podobnie postępują
swego króla. urzędnicy czerpiący zyski z
Cechy dramatu Obraz stosunków
zajmowanych stanowisk.
Szekspira: społecznych w "Krótkiej
Szlachtę ziemiańską pisarz
 odejście od rozprawie..." Mikołaja
oskarża o nieludzkie
trzech Reja.
traktowanie chłopów, o
klasycznych Informacja o autorze. zwiększanie pańszczyzny i
jedności: Urodził się w 1505 r. w zmuszanie do niej
miejsca, czasu i Żórawnie koło Halicza przemocą.
akcji, (Ruś Czerwona) w rodzinie Autor oskarża
 sceny zbiorowe, szlacheckiej. Uczęszczał do duchowieństwo o
w których szkół we Lwowie i nadużywanie swoich
jednocześnie Krakowie, ale nie ukończył wpływów wśród
prowadzi dialogi ich, gdyż nie przejawiał mieszczaństwa i chłopów.
wiele osób, wtedy zainteresowania Zarzuca mu chciwość i
 mieszanie scen nauką. Braki w przebiegłość w
realnych z wykształceniu uzupełniał wysługiwaniu się chłopami
fantastycznymi, jako samouk. Pobyt w oraz zbieraniu obfitych
 wnikliwsza Sandomierzu na dworze odpustów. Bardzo dobrze
analiza Jana Tęczyńskiego skłonił uwidacznia się stosunek
charakterów Reja do pracy nad sobą, Reja do ówczesnego
ludzkich niż we dzięki czemu zdobył duży Kościoła.
wcześniejszych zasób wiedzy. Później Stając w obronie chłopa,
dramatach, ożenił się i gospodarował autor gani konflikt między
wyraźne na wsi w Nagłowicach, szlachtą i duchowieństwem,
dominowanie jej łącząc obowiązki rolnika z ponieważ jego skutki i tak
nad pracą literacką. odbiją się na tym
wydarzeniami Pisał dużo prozą jak i najniższym, biednym
zewnętrznymi, wierszem i wyłącznie po stanie, którego prawa i
 dynamiczny polsku. Zachęcał do tego i przywileje ograniczone są
charakter innych twórców w znanym do minimum.
bohaterów, dwuwierszu:
Ideał szlachcica i Stosunek Reja do spraw obywatelem i biskupów przez
ziemianina w "Żywocie publicznych oraz służby państwo ludzi
człowieka poczciwego" M. ojczyźnie był specyficzny. powinno mu wykształconych
Reja. Choć cenił wartość służby zapewnić i szlachetnych.
wojskowej w życiu szczęście, W księdze V "O szkole"
"Żywot ..." nie jest
młodego szlachcica, to  o wartości autor przeciwstawia się
samodzielnym utworem.
upatrywał w tym głównie człowieka nie wydawaniu pieniędzy na
Stanowi część
kształtowanie jego decyduje rzeczy zbędne, takie jak
"Zwierciadła". W
charakteru, a nie służbę urodzenie, wspaniałe domy oraz sute
"Żywocie..." Rej zawarł
ojczyźnie. Podobnie myślał  każdy człowiek biesiady. Proponuje
swoje rozważania o życiu
o urzędach publicznych nie powinien być fundusze przeznaczone na
szlachcica od narodzin aż
ceniąc ich zbytnio. prawnie ten cel wykorzystać w inny
do śmierci. Zastanawia się
Najwyżej cenił urząd posła przygotowany praktyczniejszy i
nad edukacją i
ziemskiego, ale tylko do pracy, a szlachetniejszy sposób, a
wychowaniem dzieci
dlatego, że może on ludźmi mianowicie na dotowanie
szlacheckich, nad
pilnować przywilejów niezdolnymi do szkolnictwa w czasach, w
późniejszymi obowiązkami
szlacheckich. niej powinno których nie docenia się
dorosłego szlachcica oraz
Ideał szlachcica-ziemianina opiekować się wiedzy i pracy nauczycieli
jego starością. Mówiąc o
przedstawiony przez Reja państwo, kształcących przyszłe,
edukacji, lekceważył
nie jest pozbawiony wad,  należy młode talenty polityczne i
wartość przedmiotów
ponieważ oprócz wiedzy ustanowić literackie. Modrzewski
szkolnych, takich jak
praktycznej przedstawiciel urzędy proponuje przejęcie opieki
gramatyka, logika,
tego wysokiego stanu nadzorujące nad szkołami przez
arytmetyka, retoryka,
społecznego powinien wszystkie państwo, a prawo do
astronomia itp.
posiadać też gruntowne dziedziny życia uczenia się zapewnia
Bardziej od nauki Rej ceni
wykształcenie. Nie (urzędy miar, wszystkim chłopcom
dobre wychowanie,
wzbudza także sympatii urząd do niezależnie od pochodzenia
umiejętności praktyczne
stosunek szlachcica do zwalczania społecznego. (Po raz
oraz rzemiosła (fechtunek,
obowiązku służenia żebractwa. pierwszy prawo chodzenia
snycerstwo, złotnictwo, a
ojczyźnie. W księdze II "O dziewcząt do szkoły
także taniec i śpiew). Ceni
prawach" pisarz powraca ustanowiono w 1773 r.)
sprawiedliwość, stałość,
roztropność, stateczność, Projekty reform do wymiaru kar za
rozwagę. Przez prawdziwe zawartych w dziele zabójstwo. Ówczesne Bogacwo myśli we
szlachectwo Rej rozumie Andrzeja Frycza prawo uzależniało je od fraszkach Jana
szlachetne, przykładne Modrzewskiego pt. "O pochodzenia społecznego Kochanowskiego.
życie, odrzuca zaś poprawie przestępcy (szlachcic za
zabójstwo chłopa płacił Fraszki są to drobne utwory
dziedziczenie po przodkach Rzeczypospolitej".
niewielką grzywnę, zaś w wierszowane, najczęściej o
tytułów szlacheckich bez
Andrzej Frycz Modrzewski sytuacji odwrotnej chłop treści żartobliwej,
własnych zasług. Za wielką
ur. się w 1503 r. w był karany śmiercią). Autor humorystycznej znane już
wadę szlachty Rej uznaje
Wolborzu k. Piotrkowa proponował opracować w antyku. Ich nazwa
pychę prowadzącą często
Trybunalskiego w rodzinie nowy kodeks prawny z pochodzi z języka
człowieka na manowce,
wójta. Nauki pobierał w udziałem przedstawicieli włoskiego (frasca) i
będącą źródłem niecnych
Akademii Krakowskiej, wszystkich stanów. W oznacza gałązkę.
czynów.
studiował w Wittemberdze księdze III "O wojnie" Bohaterami fraszek
Rej był rozmiłowany w
(spotkał się tam z Lutrem). autor przeciwstawia się Kochanowskiego są zwykli,
życiu i pracy na wsi, toteż
Przebywał na dworze wszelkim konfliktom przeciętni ludzie, których
dokładnie opisywał zajęcia
Łaskich i przewoził dla zbrojnym, a najsurowiej wady, np. ciągoty do
ziemianina w różnych
nich bibliotekę Erazma z potępia wojny zaborcze. alkoholu, traktowane są z
porach roku, przynoszące
Rotterdamu. Później został Proponuje rozwiązywanie przymróżeniem oka.
wiele pożytku, a także
sekretarzem Zygmunta konfliktów na drodze "O żywocie ludzkim" We
dające satysfakcję. Zalecał
Augusta. Umożliwiało to dyplomatycznej (spotkania fraszce tej autor porównuje
uprawiać wokół domu sady
liczne wyjazdy za granicę. wrogich stron w ludzkie życie krótkiego,
owocowe i ogrody
W 1551 r. wydano okrojone neutralnym miejscu, ulotnego nietrwałego i
warzywne, by niczego
dzieło pt. "O poprawie sankcje gospodarcze). niepewnego tworu. Mówi,
przez cały rok nie zabrakło
Rzeczypospolitej" (łac.) w Modrzewski twierdzi, iż że uroda, moc, pieniądze,
rodzinie gospodarza. O
Krakowie. Księgi: I "O "żadne korzyści z wojny nie sława nie są nadrzędnymi
ogromnym zamiłowaniu
obyczajach",II "O są tak wielkie, aby mogły dobrami i przeminą
autora do pracy na wsi
prawach", III "O wojnie", jej szkodom dorównać". bezpowrotnie.
świadczą liczne zdrobnienia
IV "O kościele", V "O Ludzi wywołujących wojny "Raki" W utworze tym
nazw owoców i warzyw
szkole". W 1554 r. w nazywa zbrodniarzami, Kochanowski pochwala
oraz innych płodów
Szwajcarii wydano całość Tatarami. W księdze IV cnoty i wartości kobiet,
rolnych: wineczko,
dzieła. Debiutem był utwór "O Kościele" odrzuconej takie jak stałość w
ogóreczki, majoranik,
"Łaski, czyli o karze za przez cenzurę w polskim uczuciach, niezdolność do
orzeszki, śliweczki, syrczki
mężobójstwo". wydaniu w 1551 r. zdrady, niedocenianie dóbr
itp.
Jego twórczość i Modrzewski proponuje: materialnych. Fraszka
Zimą Rej radzi odpoczywać
działalność polityczna  stworzyć kościół czytana wspak krytykuje
w miłym towarzystwie
sprawiła, że utracił narodowy wady kobiet.
przyjaciół i rodziny, zaleca
dziedziczne wójtostwo i niezależny od "Do Mikołaja Firleja"
zabawy, polowania,
zmarł w nędzy w 1572 r. Rzymu, Tytuł tej fraszki jest
łowienie ryb, co przynosi
W księdze I "O  wybieranie mylący, ponieważ w
pożytek i daje przyjemność.
obyczajach" są zawarte papierza przez utworze tym J.
Dbający o fortunę pisarz
rozważania nad organizacją wszystkie Kochanowski
zaleca w wolnym,
państwa. Modrzewski narody scharakteryzował swoją
zimowym czasie zająć się
twierdzi, że: chrześcijańskie, osobowość jako poety.
handlem zbożem, kupować
 każdy  obsadzanie Przedstawił przywilej
je taniej i sprzedawać
drożej w innych okolicach. mieszkaniec jest stanowisk
używania przez pisarza
wyrazów nieprzyzwoitych.
"Na Świętego Ojca" We
fraszce tej autor poddaje
subtelnej krytyce
duchowieństwo łącznie z
papierzem.
"O miłości" W utworze
tym J. Kochanowski
przedstawia miłość jako
uczucie wspaniałe, a
zarazem nieuniknione.
"Na sokalskie mogiły" We
fraszce tej poeta nawiązuje
do przegranej bitwy pod
Sokalem w 1519 r., gdzie
Polacy walczący za
ojczyznę zostali wycięci w
pień przez Tatarów. Jednak
J. Kochanowski odwodzi
ludzi zwiedzających to
miejsce od żalu po
rycerzach, sugerując, że
każdy z gości mógłby
skończyć w taki sam
sposób.
"O żywocie ludzkim" W
utworze tym autor
zastanawia się nad sensem
życia ludzi, którzy nie cenią
wartości cnót i mądrości,
tylko w pogoni za dobrami
materialnymi gotowi są
nawet zabić innych.
"Ku Muzom". We fraszce
tej Kochanowski zwraca się
do boginek z prośbą, aby
jego natchnienie nie mijało,
gdyż usiłował zawsze żyć
szlachetnie nie ceniąc
bogactw a uwielbiając
cnotę. Jak widać, prośby
poety zostały wysłuchane i
pomimo upływu czasu jego
utwory zarówno śmieszą
nas jak i zmuszają do
refleksji nad różnymi
zagadnieniami życia
codziennego.
"O kapelanie" We fraszce
tej Kochanowski
żartobliwie ukazuje obraz
ówczesnego
duchowieństwa, które
bardziej dbało o dzban wina
niż o swoje obowiązki.
"O kaznodziei" W
utworze tym poeta ujawnia
stosunek duchowieństwa do
jego własnych nauk. Księża
wygłaszając kazania,
zalecają życie w cnocie i
ubóstwie, sami zaś
prowadzą życie rozpustne i
pełne występków.
"Do fraszek" J.
Kochanowski uważa, że
jego utwory nie służą złym
celom, takim jak
oczernianie innych ludzi,
tylko ogólnej poprawie
stosunków panujących w
społeczeństwie. Nie
próbuje w nich także
wychwalać zalet ludzi,
którzy je posiadają,
ponieważ oni sami
zganiliby takie
postępowanie.
"Do snu" Poeta traktuje
sen jako przygotowanie
człowieka do śmierci, która
uwalnia duszę człowieka od
odpoczywającego ciała oraz
jego samego od wszystkich
smutnych, ziemskich
spraw. Jest to fraszka
refleksyjna.
"Do dziewki" W utworze
tym autor podkreśla rolę
kobiety i miłości w życiu
mężczyzny. Uważa, że
dzięki niej nawet
najposępniejsze dni życia
nabierają blasku.
"Na most warszawski".
Kochanowski wyśmiewa
nieujarzmioną i groźną
Wisłę, która została
wreszcie pokonana dzięki
wspaniałemu wynalazkowi,
jakim jest most. Ludzie
teraz nie muszą obawiać się
jej zdradliwych prądów i
mogą suchą nogą przejść na
drugi brzeg rzeki. Fraszka
ta jest pochwałą ludzkiego
rozumu.
"Do gór i lasów". W
utworze tym poeta
przegląda wszystkie karty
swego życia, począwszy od
najmłodszych lat, które
spędził pośród gór i lasów,
poprzez lata studiów,
podróże po niemal całej
Europie, służbę na
dworach, czasy święceń
kapłańskich, aż do chwili,
gdy jego skronie zaczynają
pokrywać się siwizną, a on
nadal stara się wykorzystać
z pożytkiem każdą cenną
chwilę.
"Na lipę". We fraszce tej
Kochanowski wyraża swoją
opinię na temat rozmyślań
lipy jako żywej i wrażliwej
na piękno poezji istoty,
która daje poecie
schronienie przed gorącymi
promieniami słońca, nie
pragnąc nic poza wierszem
pochwalnym. Kochanowski
wyraża swój stosunek do
lipy, która przynosi mu
natchnienie.
"Do fraszek". W utworze
tym autor przestrzega przed
zbyt dosłownym
odczytywaniem
wiadomości o sobie,
zawartych we fraszkach,
ponieważ snucie różnych
domysłów mogłoby tylko
spowodować zamęt w
głowie czytelnika.
"Do Hanny". Jest to
fraszka miłosna.
Kochanowski uważa, że
uczucia, a nie pieniądze
powinny łączyć ludzi.
Fraszki mogą być:
refleksyjne, refleksyjno-
filozoficzne, miłosne,
osobiste ("Do gór..."),
obyczajowe oraz biesiadne.
Postawa Jana
Kochanowskiego wobec
życia, pochwała cnoty i
dobrej sławy w
"Pieśniach" (IX z księgi I
oraz XII, XIX, XXIII z
księgi II).
Pieśni to wiersze liryczne o
różnorodnym charakterze.
Wśród 49 pieśni poety są
utwory refleksyjne,
refleksyjno-filozoficzne,
miłosne, patriotyczne i
religijne. Niektóre z nich są
wzorowane na podobnych
utworach Horacego,
którego Kochanowski cenił
i doskonale znał. Poza
jedną nie mają one tytułów,
a ponieważ wydane były w
dwóch księgach, oznaczone
są w nich kolejnymi
numerami.
Pieśń IX ma charakter
refleksyjno-filozoficzny.
Kochanowski był
zwolennikiem zabaw,
biesiad i dobrego wina.
Bardzo cenił muzykę.
W drugiej zwrotce poeta
mówi, że nikt nie zna
przyszłości, nie należy się
nadmiernie przejmować
przyszłymi sprawami.
Poeta jest zdania, że los
człowieka jest w rękach
Fortuny, a świat
ustawicznie podlega
zmianom. Twierdzi, iż
wokół nas jest mnóstwo
rzeczy
niewytłumaczalnych,
których nie można ze sobą
pogodzić i jedynie
zachowanie stoickiej
postawy umożliwia
spokojne, harmonijne życie.
Pieśń XXIII ma również
charakter refleksyjno-
filozoficzny. Poeta
zastanawia się w niej nad
przemijalnością życia.
Przypomina, że po latach
młodości, wyobrażanych
jako wiosnę i lato,
nadchodzi jesień, a potem
zima wieku starczego, która
już nigdy nie minie.
Pieśń XII.
Cnota według poety jest
największą wartością, którą
każdy człowiek powinien w
sobie pielęgnować. Jest ona
"nagrodą i płacą" dla
człowieka oraz swoistą
ozdobą naszego życia,
dlatego budzi zazdrość u
ludzi niezdolnych do jej
rozwinięcia w sobie.
Wprawdzie wszystkie
zalety stanowiące cnotę są
cenne, ale najbardziej poeta
ceni służbę ojczyźnie, co
potwierdzają słowa:
"A jeśli komu droga
otwarta do nieba,
Tym, co służą ojczyźnie."
Pieśń XIX. Dobra sława to
dobra opinia (pozytywna
opinia), a po śmierci
pamięć o człowieku u
potomnych. Człowiek jest
wyjątkową istotą obdarzoną
rozumem, mową, czego nie
mają zwierzęta. Nie może
więc jak one myśleć tylko o
zaspokajaniu głodu,
powinien dbać o dobre
uczynki i pamięć u
przyszłych pokoleń. Ludzie
rozumni i wykształceni
powinni uważać za swój
obowiązek
rozpowszechnianie dobrych
obyczajów, troski o dobro
państwa i jego obywateli.
U żołnierzy Kochanowski
szczególnie ceni męstwo i
odwagę, które
niejednokrotnie przesądzają
o losie bitwy. Nawet po
śmierci wojownika w
przegranej bitwie pamięć o
nim nie zaginie, jeśli z
poświęceniem walczył w
obronie ojczyzny.
Jan Kochanowski -
patriota, ziemianin i poeta
w świetle Pieśni V, Pieśni
XXIV z ksiąg II oraz
"Pieśni świętojańskiej o
Sobótce".
Pieśń V. Powstała pod
wpływem napaści Tatarów
na Podole w 1575 r.
podczas bezkrólewia, po
nagłym opuszczeniu tronu
przez H. Walezego.
Kochanowski zawarł w niej
swoje przemyślenia na
temat tego zdarzenia oraz
sugestie, jak w przyszłości
wzmocnić obronę granic.
W reakcji poety na najazd
Tatarów na Podole
dostrzegamy wzburzenie,
żal, wściekłość na
napastników oraz myśl o
powetowaniu strat i
zabezpieczeniu się przed
napaścią Turków,
silniejszych znacznie od
Tatarów. W celu
zapewnienia obronności
granic Kochanowski
proponuje opodatkowanie
szlachty, co wyraża
słowami:
"Skujmy talerze na talary,
skujmy,
A żołnierzowi pieniądze
gotujmy."
W Pieśni XXIV
Kochanowski, naśladując
Horacego, przedstawia
siebie jako postać dwojakiej
natury: śmiertelnej -
zwykłego człowieka i
nieśmiertelnej - poety.
Dusza poety jego zdaniem
jest jak ptak wzlatujący
ponad świat, sięgający
niebios i nie znający granic.
Pieśń ta przekazuje
świadomość własnej
wartości Kochanowskiego
jako poety. Jest ona także
wyrazem uznania
twórczości za najgodniejszą
i najszlachetniejszą formę
aktywności ludzkiej.
"Pieśń świętojańska o
Sobótce" jest cyklem
dwunastu sielankowo-
tanecznych pieśni
śpiewanych przez tyleż
panien, głoszących chwałę
życia na wsi. Pieśni te
wkomponowane są w
obrzęd obchodu tzw.
Sobótki, przypadającej na
noc letniego przesilenia
Słońca, 23 czerwca, w
wigilię św. Jana.
Uroczystości sobótkowe
były schrystianizowaną
formą dawnego obrzędu
pogańskiego związanego z
kultem wody i Kupały -
bożka ognia. Kochanowski
w pieśni Panny VI
podkreśla wagę życia w
jedności z naturą. Wyraża
pochwałę lata i żniw -
owocu ciężkiej, całorocznej
pracy. W pieśni Panny XII
zawarta jest pochwała życia
na wsi w gronie rodzinnym.
Praca ziemianina na roli
przeciwstawiona jest
innym, niemoralnym
sposobom życia, a
mianowicie dworakowaniu,
kupiectwu i wojaczce.
Jaki wizerunek Jana
Kochanowskiego wyłania
się z jego fraszek i pieśni?
Na treść zawartą we
fraszkach i pieśniach
wpłynęło znacznie
spotkanie Jana
Kochanowskiego z
dziełami Horacego,
Owidiusza oraz
Wergiliusza, a także
dogłębne poznanie filozofii
starożytnej, głównie
epikureizmu i stoicyzmu,
której wskazaniami starał
się kierować w życiu. Duży
wpływ na twórczość poety
miało też spotkanie z
Ronsardem we Francji.
Najczęściej nazwisko
Kochanowskiego kojarzone
jest z postacią znakomitego
polskiego poety, który jako
jeden z pierwszych tworzył
literaturę narodową. Lecz
nawet on sam pisze w
Pieśni XXIV, że jego dusza
jest jak wolny ptak
wzbijający się w
przestworza. Poza tym
utwór ten jest nie tylko
wyrazem uznania
twórczości za najgodniejszą
pochwały formę
aktywności ludzkiej, jest
także uwidocznieniem
świadomości własnej
wartości Kochanowskiego
jako wspaniałego poety,
którego dzieła jeszcze
długo po jego śmierci będą
czytane i podziwiane przez
wszystkie narody.
W utworach swoich starał
się poruszać wszystkie
tematy z życia
codziennego, co było
typowe dla ówczesnych
humanistów, do których
niewątpliwie należał.
Wielokrotnie Kochanowski
zastanawiał się nad
przemijalnością ludzkiego
życia, czego przykładami
mogą być: Pieśń XXIII oraz
fraszka "O żywocie
ludzkim". Zawarte w tej
drugiej przemyślenia
wskazują wyraźnie na
znajomość i stosowanie
filozofii stoickiej, choć nie
da się ukryć zawartej w niej
nuty pesymizmu.
Janowi Kochanowskiemu,
jako humaniście, nie było
także obce rozpatrywanie
wartości cnót i moralności
w życiu człowieka. Jego
przemyślenia na ten temat
zostały zawarte między
innymi w Pieśniach XII i
XIX. Cnota, według poety,
jest największą wartością,
która pielęgnowana w sercu
człowieka może być dla
niego równocześnie
"nagrodą i płacą" oraz
swoistą ozdobą życia.
Bezpośrednio z cnotą
związana jest tak zwana
dobra sława, tzn. dobra
opinia u współczesnych, a
po śmierci pamięć u
potomnych.
Poeta, jak wiadomo, nie
stronił od rozrywek, zabaw
i biesiad, ale bardzo ganił
pijaństwo, które było dość
powszechne wśród
ówczesnej szlachty.
Oczywiście jako znawca i
smakosz wina Jan
Kochanowski pochwalał i
namawiał do umiarkowanej
degustacji tego trunku
(Pieśń IX).
W utworach wybitnego
humanisty nie mogło też
zabraknąć pochwały
ludzkiego rozumu i
zaradności, czego
dowodem jest fraszka "Na
most warszawski". Innym
wizerunkiem Jana
Kochanowskiego
wyłaniającym się z jego
utworów jest szlachcic -
patriota, czego wyraz
mamy w "Pieśni o
spustoszeniu Podola".
Powstała ona pod wpływem
napaści Tatarów na Podole
w 1575 r. Poeta zawarł w
niej swoje przemyślenia i
sugestie, jak w przyszłości
wzmocnić obronę granic,
ale najbardziej emanuje z
tego utworu wzburzenie,
żal oraz wściekłość na
pogańskich napastników.
Szlachcic wciąż myśli o
powetowaniu strat i
stworzeniu nowej, silnej,
zaciężnej armii opłacanej z
kieszeni współrodaków.
Innym jeszcze utworem
ukazującym patriotyzm
poety jest Pieśń XII.
Wprawdzie Jan
Kochanowski uważa, że
wszystkie zalety stanowiące
cnotę są cenne, ale
najbardziej ceni on służbę
ojczyźnie, co potwierdzają
słowa:
"A jeśli komu otwarta
droga do nieba,
Tym, co służą ojczyźnie".
Jak wiadomo, w
późniejszym okresie swego
życia Jan Kochanowski
przeniósł się do posiadłości
rodowej w Czarnolesie, aby
tam tworzyć i dożyć wieku
starczego. Pieśń Panny XII
zawarta w "Pieśni
świętojańskiej o Sobótce"
wskazuje na rozmiłowanie
poety w życiu ziemianina.
Pisarz opowiada o pobożnej
i spokojnej codzienności
gospodarza. Dla
porównania wspomina
także o ludziach tułających
się po świecie w
poszukiwaniu przygód i
pieniędzy.
Jan Kochanowski twierdzi,
że najlepiej jest żyć na roli,
ponieważ ziemia
wynagradza człowiekowi
jego trud. Ze zbiorów
uzyskanych z ofiarnej pracy
gospodarz może wyżywić
nie tylko rodzinę i dobytek,
ale i służbę.
Kiedy nadejdzie
odpowiedni moment, rolnik
kosi łąki i pola, a następnie
wszystko znosi do stodoły.
Wieczorem, po skończonej
pracy zawsze znajdzie czas
na rozmowy i tańce przy
kominku. Kiedy indziej
bierze wędkę na ramię i
idzie łowić ryby lub w lesie
zastawia sidła, dzięki
czemu w domu nigdy nie
brakuje jedzenia. W
zagrodzie oczywiście
pomaga mu kochająca
żona. Szlachcic wspomina
także o wychowaniu
młodego pokolenia, kładąc
największy nacisk na
skromność i wstyd. Poeta
pragnie, aby jego wnuki
były dobrze wychowane i
żeby posiadały te zalety.
Czytając utwory Jana
Kohanowskiego z
pewnością każdy dojdzie do
wniosku, że był on nie
tylko wspaniałym poetą i
humanistą, ale także
głębokim patriotą oraz
wzorowym gospodarzem.
"Odprawa posłów
greckich" J.
Kochanowskiego - dramat
polityczny o sprawach
państwa.
Historia wojny trojańskiej
była powszechnie znana
ludziom XVI wieku. Treść
dramatu stanowi tylko
kostium historyczny, maskę
(pretekst), pod którą autor
ukrył ważne współczesne
problemy polityczne.
Rozważył problem: kiedy
państwo jest silne, a kiedy
słabe. Sens rozważań autora
ma charakter uniwersalny
(dotyczy każdego państwa
w każdym czasie), jednak
najbardziej interesuje
Kochanowskiego Polska
XVI wieku, wówczas
jeszcze silna i znacząca w
Europie, ale już z
pierwszymi przejawami
słabości. Kochanowski
chciał więc przestrzec
rodaków przed tym, że
niewłaściwa polityka może
doprowadzić do upadku
państwa, tak jak Troję. W
tekście są fragmenty
świadczące o takich
intencjach autora.
1. Druga
wypowiedź
chóru ("Wy,
którzy pospolitą
rzeczą
władacie") jest
skierowana do
rządzących
państwem i
zawiera
pouczenie, jak
mają sprawować
powierzoną im
władzę. Winni
wyrzec się myśli
o osobistych
korzyściach i
troszczyć się o
dobro publiczne.
Na zakończenie
poeta
przestrzega, że
występki
rządzących
prowadzą
 państwo do przestrogę przed roku. "Treny" przedstawiają stratę swojego dziecka.
zguby. możliwością obraz ojcowskiego bólu i Zaczerpnięcie elementu
2. Opis narady upadku państwa żalu. Jednak przypuszcza mitologicznego jeszcze raz
trojańskiej rządzonego tak się, że nie powstały one od wskazuje na znajomość
wzorowany na jak w Troi. razu. Jako pierwsze zostały antyku.
polskich 5. W kreacjach napisane treny środkowe W trenie VI pojawia się
sejmach głównych zbioru, najbardziej pojęcie Safony w
(świadczy o tym bohaterów, wzruszające i tragiczne w odniesieniu do małej
polski sposób Antenona i odbiorze jako bezpośrednia dziewczynki. Zawarta w
głosowania Aleksandra, reakcja na śmierć tym utworze obrzędowa
przez poeta skupił ukochanego dziecka. piosenka weselna odgrywa
rozstąpienie dwie spotykane Tren - wiersz żałobny, odmienną rolę. Niejako
oraz obecność wśród lament, żal, epitafium, symbolizuje ona odejście i
marszałków ówczesnej epicedium. pożegnanie Urszulki. W
stukających o szlachty Treny pisano już w trenie tym Kochanowski po
ziemię laskami). postawy wobec starożytności. Najczęściej raz drugi nazywa córkę
Kochanowski spraw poeci opiewali w nich słowikiem. Jednym z
dostrzega i narodowych. zalety zmarłych, wielkich elementów różniących ten
wytyka prywatę, Pierwszy z nich ludzi. Jednak utwór od innych zawartych
przekupstwo uosabia niejednokrotnie wyrażone w zbiorze jest ukazanie
(np. Iketaon), patriotyzm, w nich uczucia były bólu matki Urszulki
chaos, brak szlachetność, sztuczne, gdyż ich autorzy wyrażonego w słowach:
odpowiedzialnoś mądrość, nie znali często ludzi, o "A matce, słysząc żegnanie
ci za losy dalekowzroczno których pisali zazwyczaj na tak żałościwe,
państwa. ść polityczną, zamówienie. Tymczasem Dobre serce, że od żalu
Przeważają drugi zaś jest "Treny" Jana zostało żywe."
posłowie synonimem Kochanowskiego znacznie Tren VII rozpoczyna
podobni do prywaty, różnią się od innych. Po apostrofa do ubiorów
Aleksandra, nieliczenia się z pierwsze napisane były zmarłej córeczki. Podmiot
myślącego dobrem przez ojca, a po drugie mówiący z głębokim żalem
jedynie o państwa, poświęcone były nikomu i bólem stwierdza, że
własnych realizowania nie znanej małej Urszulka nigdy już się w
interesach, mało własnych celów dziewczynce. Przedmiotem nie nie ubierze. Nie o takiej
zaś jest kosztem narodu. lirycznym nie jest zmarły przyszłości myśleli rodzice
Antenorów 6. Kończąca tylko autor, cierpiący dziecka. Śmierć nazwana
troszczących się dramat ojciec. "Treny" były okazją została snem żelaznym,
o państwo. wypowiedź do wypowiedzenia twardym,
3. Wypowiedź Antenona własnych myśli i sądów. nieprzespanym.Tren VIII
Ulissesa nawołująca do Tren I jest apostrofą do zbudowany jest na zasadzie
(Odyseusza) wojny, choć różnych pojęć kontrastu. Poeta porównuje
zawiera krytykę sprzeczna z jego określających żal człowieka życie w domu w
zjawisk wcześniejszymi takich jak lament, płacz, Czarnolesie za życia
osłabiających próbami troski, frasunki, łamanie Urszulki, kiedy to
państwo: zapobieżenia jej, rąk. Kochanowski wszystkie pokoje
przekupstwa, jest w gruncie zastosował także rozbrzmiewały jej
słabości rządu, rzeczy wyrazem porównania homeryckie śmiechem, z ciszą i
braku szacunku patriotycznego (Homer jako pierwszy smutkiem, który zawitał z
dla prawa. W myślenia o zastosował w literaturze jego progi po zgonie
dalszej części ojczyźnie. długie porównania na dziewczynki.
Kochanowski Chodzi bowiem zasadzie obrazów):"Tak Tren IX zwany czasami
ustami Ulissesa o to, by przez więc smok..." "uczonym" lub "Apostrofą
bardzo atak zaskoczyć W porównaniu tym smok to do Mądrości" przedstawia
krytycznie wroga, osłabić śmierć, zaś słowik to rozważania poety nad
ocenia młodzież go i nie Urszulka (lubiła śpiewać). wartością mądrości w życiu
magnacko- dopuścić do Tren ten jest dowodem człowieka. Do śmierci
szlachecką wejścia w rozbicia wewnętrznego i Urszulki Kochanowski
przyzwyczajoną granice państwa. niepanowania nad wierzył, że mądrość to
do wygód, sposobem wyrażania pancerz chroniący
skłonną do swoich myśli. W końcowej człowieka przed ciosami
"Treny" - wyraz przeżyć i
pijaństwa i części utworu Kochanowski losu. Wiara ta załamuje się.
filozofii Jana
obżarstwa, a rozpatruje wartość życia Kochanowski mówi, że całe
Kochanowskiego.
niezdolną do ludzkiego, przy czym życie stracił na naukę, a
żadnego "Treny" wydane po raz uderza w bardzo smutne teraz cierpi jak każdy,
wysiłku, a pierwszy w 1580 roku nie tony. Pod wpływem ciosu zwykły człowiek.
zwłaszcza do miały tytułów poza trenem załamał się pogląd poety na W trenie X autor
obrony XIX, który nosi tytuł "Sen". życie człowieka, wiara w zastanawia się nad
ojczyzny. Poeta Przyczyną napisania mądrość i wykształcenie. miejscem pobytu córki po
niepokoi się, czy "Trenów" była śmierć Tren V składa się z dwóch śmierci. Jako człowiek
tacy ludzie będą najmłodszej córki części. Pierwsza z nich jest uczony znał poglądy na
mogli w Kochanowskiego, Urszulki, doskonale, tym razem, życie pozagrobowe i
przyszłości dziecka bardzo skończonym porównaniem rozpatrywał różne miejsca,
rządzić uzdolnionego, homeryckim. Poeta mówi między innymi Niebo,
państwem. niejednokrotnie tu o śmierci córki jak o czyściec, mitologiczne
4. W wypowiedzi nazywanego przez ojca ścięciu młodej, delikatnej Wyspy Szczęśliwe.
Kasandry słowiańską Safoną. Jej oliwki. Druga część jest Kochanowski poza tym
Kochanowski śmierć przyszła nagle, apostrofą do Persefony. zawarł w utworze elementy
zawarł niespodziewanie w 1579 Kochanowski wini ją o teorii Platona o reinkarnacji
i prosi swoją córkę o
pojawienie się.
Tren XI jest kolejnym
wyrazem załamania się
filozofii poety.
Kochanowski traci swą
wiarę w cnotę, przytaczając
słowa podobno
wypowiedziane przed
śmiercią przez Brutusa:
"Fraszka cnota!"
Poeta twierdzi, iż nie warto
żyć cnotliwie, ponieważ los
doświadcza jednakowo
ludzi cnotliwych jak i
nierządników. Na szczęście
jest to wyraz chwilowego
załamania.
W trenie XIX Kochanowski
odzyskuje stoicki spokój.
Matka poety zjawia mu się
we śnie wraz z Urszulką.
Kobieta zwraca się do syna
z prośbą, aby po ludzku
(godnie, mądrze, rozsądnie
i w sposób przemyślany)
znosił to wszystko, co los
mu niesie. Przekonuje też
syna, że Urszulce jest lepiej
wśród zmarłych, ponieważ
nie musi znosi trudów życia
na ziemi.
Niepokój Piotra Skargi o
los państwa w
"Kazaniach sejmowych".
Piotr Skarga (1536 - 1612)
był duchownym, członkiem
zakonu jezuitów,
człowiekiem bardzo
wykształconym,
nadwornym kaznodzieją
Zygmunta III Wazy.
Dlatego też wygłaszał
często do otoczenia
królewskiego oraz do
posłów płomienne kazania
nacechowane głęboką
troską o losy państwa.
Osiem z nich zostało
wydrukowanych w 1597
roku ("Kazania sejmowe").
Kazanie II jest poświęcone
miłości do ojczyzny i
analizie "chorób
Rzeczypospolitej", do
których autor zalicza:
 brak
zainteresowania
własnym
państwem,
 dbanie
wyłącznie o
własne interesy,
 waśnie
sąsiedzkie,
 osłabienie wiary
katolickiej przez
innowierców,
 osłabienie
władzy
królewskiej,
 niesprawiedliwe
prawa.
Ojczyznę uważa Skarga za
naszą matkę, każe ją kochać
za to wszystko, co jej
zawdzięczamy. Ponieważ
autor przemawia do posłów
reprezentujących szlachtę,
uzmysławia im, że od
matki-ojczyzny otrzymali
wszystko: bogactwa, tytuły.
Tymczasem szlachta nie
troszczy się o nią, nie dba o
jej bezpieczeństwo, osłabia
jej siłę swoim
postępowaniem.
W zakończeniu autor
porównuje ojczyznę do
okrętu. Jest on uszkodzony
i powoli tonie, a jego
pasażerowie - Polacy
zamiast ratować go, ratują
swoje tobołki, nie
rozumiejąc, że gdy okręt
zatonie, pasażerowie wraz
ze swoim dobytkiem też
pójdą na dno.
Kazanie VIII poświęcone
jest wyjaśnieniu "szóstej
choroby" Rzeczpospolitej.
Piotr Skarga nawiązuje w
nim do biblijnych
przypowieści o upadku
Jerozolimy. Gani szlachtę
za wyzyskiwanie chłopów i
ich poniżanie. Króla
oskarża o nadawanie
szlachcie przywilejów,
które ugruntowują
bezkarność szlachty.
Porównuje sprawy państwa
do rozmowy Boga z
Izajaszem. Stwórca mówi,
że ludzie odsuwają się od
niego, czyniąc zło i
niesprawiedliwość. Skarga
przepowiada bliski upadek
Rzeczypospolitej i wielką
niewolę oraz ubóstwo.
Obraz życia chłopów
pańszczyźnianych w
"Żeńcach" Szymona
Szymonowica.
Szymon Szymonowic
pochodził ze średnio
zamożnej rodziny
mieszczańskiej i jako pisarz
był jednym z nielicznych,
nieposiadających tytułu
szlacheckiego. Otrzymał go
nieco później za pomoc w
organizowaniu
Uniwersytetu Zamojskiego.
Większą część utworów
napisał w łacinie. Po polsku
stworzył zbiór "Sielanek",
który zawierał 20 utworów
i został wydany w 1614
roku. Sielanka jako utwór
literacki wywodzi się ze
starożytności. Wergiliusz
napisał wtedy "Bukoliki".
Miały one charakter
konwencjonalny, umowny.
Ich bohaterowie nie byli
autentycznymi
wieśniakami. Najczęściej
ludzie wykształceni
przebierali się za ubogich
mieszkańców wsi. Taki sam
charakter ma "Pieśń
świętojańska o Sobótce"
Jana Kochanowskiego.
Szymonowic zmienia
charakter sielanki. Staje się
ona szczera i bardziej
realistyczna, a zarazem
traci swoją pierwotną
wesołość. Tekst ma formę
dialogu prowadzonego
przez Oluchnę i Pietruchę,
które żną zboże na pańskim
polu.
W "Żeńcach" autor zawarł
smutny obraz życia
chłopów pańszczyźnianych,
których reprezentują
pracujące przy żęciu zboża
kobiety nadzorowane przez
Starostę - urzędnika
szlacheckiego.
Szymonowic zwraca uwagę
na wielogodzinny dzień
pracy - od wschodu do
zachodu słońca, ogromny
wysiłek żeńców, zmęczenie
i lejący się z czoła pot oraz
nieludzki stosunek Starosty
do kobiet: ustawicznie
ponagla je do pracy, grozi
biczem, nawet go używa, o
czym świadczy zbicie do
krwi Maruszki.
Ponieważ utwór jest
sielanką, autor próbuje
ponurą rzeczywistość
rozpogodzić i upiększyć
poprzez powtarzający się
motyw piosenki o
słoneczku.
Porównanie wsi ukazanej
w "Pieśni świętojańskiej o
Sobótce" Jana
Kochanowskiego i
"Żeńcach" Szymona
Szymonowica.
W "Pieśni świętojańskiej o
Sobótce" Jan Kochanowski
ukazuje w pełnej krasie
uroki życia na wsi.
Opowiada o pobożnej i
spokojnej codzienności
gospodarza.
Poeta twierdzi, że najlepiej
jest żyć z pracy na roli,
ponieważ ziemia
wynagradza człowiekowi
jego trud. Ze zbiorów
uzyskanych z ofiarnej pracy
gospodarz może wyżywić
nie tylko rodzinę i dobytek,
ale także i służbę. Co roku
sady dostarczają mu
owoców, pszczoły miodu,
natomiast z chowu owiec
ma wełnę i jagnięta.
Kiedy nadejdzie
odpowiedni moment,
gospodarz kosi łąki i pola, a
następnie wszystko zwozi
do stodoły, dzięki czemu
ma zapasy na cały rok.
Wieczorem, po skończonej
pracy zawsze znajdzie czas
na rozmowy i tańce przy
kominku. Nie zaniedbuje
także wychowania młodego
pokolenia, krzewiąc wśród
dzieci skromność i wstyd.
Kiedy indziej bierze wędkę
na ramię i idzie łowić ryby
lub w lesie zastawia sidła,
dzięki czemu w domu
nigdy nie brakuje jedzenia.
Na powracającego późnym
wieczorem z polowania
gospodarza czeka obfita,
smakowita kolacja,
natomiast żona krząta się
po zagrodzie licząc bydło
powracające z pastwiska i
dojąc krowy.
Kończąc ten sielankowy
utwór, Jan Kochanowski
twierdzi, że na ukazanie
wszystkich korzyści i
przyjemności
wypływających z faktu
bycia rolnikiem oraz
obcowania z naturą nie
wystarczyłoby mu nawet
całego dnia.
Odmienny wizerunek życia
na wsi przedstawia inny
pisarz polskiego renesansu,
Szymon Szymonowic,
który znacznie zmienia
charakter sielanki, czego
jeszcze nie zauważamy w
utworach Jana
Kochanowskiego. Staje się
ona szczera i bardziej
realistyczna, a co za tym
idzie, traci swoją pierwotną
beztroskę i wesołość.
W "Żeńcach" autor zawarł
smutny obraz życia
chłopów pańszczyźnianych,
reprezentowanych w tym
utworze przez kobiety
pracujące przy żęciu zboża,
a nadzorowane przez
Starostę - urzędnika
szlacheckiego.
Szymon Szymonowic
zwraca uwagę czytelnika na
ogromny wysiłek chłopek
wkładany w pracę, na
zmęczenie i lejący się z
czoła pot oraz brak
szacunku i nieludzkie
postępowanie Starosty w
stosunku do harujących od
wschodu do zachodu słońca
kobiet. Szlachcic
ustawicznie przynagla je do
pracy, grozi biczem i
niejednokrotnie go używa.
Świadczy o tym zbicie do
krwi nieszczęsnej
Maruszki, która po
przebytej chorobie nie
nadawała się jeszcze do
pracy w polu. Ponieważ
utwór z założenia jest
sielanką, Szymon
Szymonowic próbuje
rozpogodzić i upiększyć
ponurą rzeczywistość
utworu poprzez wplecenie
powtarzającego się motywu
piosenki o słoneczku,
śpiewanej przez Pietruchę.
Jednak nawet to nie może
przysłonić tonu skargi
pobrzmiewającego w
utworze.
Jak widać, obydwa dzieła
przedstawiają życie na wsi
w dwa różne sposoby. W
pierwszym z nich ukazane
są same dobre strony życia
na wsi. Szara codzienność i
ogromny wysiłek wkładany
w pracę na roli nabierają
nienaturalnego blasku i
jaskrawych kolorów.
Taki sposób przedstawienia
bytu rolnika jest
charakterystyczny dla
klasycznej sielanki. Należy
tutaj wziąć pod uwagę
pochodzenie autora. Jak
wiadomo, Jan
Kochanowski był
szlachcicem, a więc jego
rola jako gospodarza
ograniczała się głównie do
nadzorowania pracujących
chłopów, utrzymywanych z
jego kieszeni.
W drugim z kolei utworze
obraz życia na wsi jest dużo
bardziej zbliżony do
rzeczywistości, chociaż być
może lekko przesadnie
zostały ukazane stosunki
między szlachtą a chłopami
pańszczyźnianymi.
Przedstawione cierpienia i
upokorzenia kobiet
wpływają w znacznym
stopniu na charakter
utworu, który przybierając
ton skargi, zaczyna
znacznie odbiegać od
klasycznej sielanki.
Wiemy z historii, że w XVI
i XVII wieku szlachta
otrzymała szereg
znaczących przywilejów
zwiększających jej władzę i
bezkarność, jeśli chodziło o
postępowanie z chłopami, a
nawet mieszczanami.
Zrozumiały jest więc
sprzeciw Szymona
Szymonowica, który
pochodził ze średnio
zamożnej rodziny
mieszczańskiej.
Postawa pisarzy polskiego
Odrodzenia wobec
problemów społecznych i
politycznych epoki.
W utworach pisarzy
polskiego Renesansu
poruszane były rozmaite
problemy społeczne i
polityczne epoki. Często
rozważano, jaka powinna
być struktura państwa, jego
prawa i obowiązki
obywateli.
Jako pierwszy, problemy
tego typu poruszał Mikołaj
Rej w "Krótkiej rozprawie
między trzema osobami:
Panem, Wójtem a
Plebanem...". Jest to utwór
stanowiący rozmowę
między przedstawicielami
trzech ówczesnych stanów:
szlachty, chłopów i
duchowieństwa.
Przedstawione przez Reja
stosunki panujące między
stanami są bardzo
konfliktowe. Pan i Pleban
oskarżają się wzajemnie
oraz atakują Wójta, który
próbuje odpierać ich ataki.
Autor poddaje krytyce
duchowieństwo. Oskarża je
o nadużywanie swoich
wpływów wśród
mieszczaństwa i chłopów.
Zarzuca mu chciwość,
przebiegłość i
bezwzględność w
wyzyskiwaniu
przedstawicieli najniższego
stanu.
Rej nie oszczędza także
szlachty. Wypomina jej to,
że nie dba o losy państwa,
czego dowody można
znaleźć w Sejmie. Zrywane
obrady i waśnie między
posłami osłabiały znacznie
sprawność apapratu
rządzenia państwem oraz
ogólnie szkodziły krajowi.
Autor ponadto staje w
obronie biednego chłopa.
Gani konflikty między
szlachtą i duchowieństwem,
których skutki odbijały się
na najniższym stanie.
W innym utworze, pt.
"Żywot człowieka
poczciwego" ujawnia się
stosunek Reja do nauki.
Bardziej od przedmiotów
szkolnych cenił u ludzi
wiedzę praktyczną, co
kłóciło się z poglądami
humanistów. Niepokój
także budzi u czytelników
stosunek pisarza do służby
wojskowej. Mianowicie
uważał ją za szkołę
charakterów, a nie za
obowiązek wobec ojczyzny.
Innym pisarzem, który
próbował wskazać błędy w
systemie państwowym, był
Jan Kochanowski.
Najwyraźniej przedstawił
swoje intencje w
"Odprawie posłów
greckich". Dramat ten
został wystawiony w
styczniu 1578 roku w
obecności króla i wielu
senatorów. Przedstawiona
w nim historia wojny
trojańskiej była tylko
pretekstem do zwrócenia
uwagi rządzących
państwem na sprawy
zagrażające jego
prawidłowemu
funkcjonowaniu, a nawet
istnieniu. Świadczy o tym
druga wypowiedź chóru: przeciwnie. Zarekwirowano
"Wy, którzy pospolitą mu majątek, a on sam zmarł
rzeczą władacie...". Zawiera w zapomnieniu i skrajnej
ona pouczenie, jak rządzący nędzy.
krajem powinni sprawować Jeszcze innym
powierzoną im władzę. przedstawicielem tej grupy
W tym samym utworze pisarzy był ks. Piotr Skarga.
Kochanowski przedstawia Napisał on szereg kazań
naradę trojańską zebranych w zbiorze pt.
wzorowaną na polskich "Kazania sejmowe". Jak
sejmach. Poeta dostrzega i sam tytuł sugeruje,
wytyka prywatę, wygłaszał je na sejmach,
przekupstwo, chaos oraz tuż przed obradami. Cechą
brak odpowiedzialności za charakterystyczną tych
losy państwa. utworów była wielka troska
W innym fragmencie dzieła o losy państwa i jego
autor krytycznie ocenia obywateli. Przemawiał z
młodzież magnacko- nich patriotyzm autora.
szlachecką przyzwyczajoną
do wygód i niezdolną do
obrony ojczyzny. Jan
Kochanowski z żalem
stwierdza, że kiedyś, w
przyszłości tacy ludzie będą
sprawować władzę nad
krajem.
Problemy natury społecznej
rozważał także Szymon
Szymonowic, pierwszy
mieszczanin, który został
znaczącym pisarzem. W
utworze noszącym tytuł
"Żeńcy" autor uwydatnia
wyzysk chłopów przez
szlachtę. Pod postacią
Starosty ukrył pospolitego
ziemianina, który z całą
bezwzględnością nagania
żeńców do pracy, mimo że
oni harują od wschodu do
zachodu słońca. Utwór,
który miał być początkowo
sielanką, traci przez to swój
charakter i nawet
wprowadzony przez autora
element piosenki o
słoneczku nie jest w stanie
rozweselić w pełni
czytelnika.Utwór ten jest
swoistym sprzeciwem
Szymonowica wobec
wyzysku chłopów
mającego swoje podstawy
w przywilejach
szlacheckich.
Innym pisarzem polskiego
Odrodzenia poruszającym
sprawy społeczne i
polityczne był Andrzej
Frycz Modrzewski. W
utworach swych wysuwał
tezy zrównania wszystkich
stanów, zapewnienia pracy
i bytu niezależnie od
urodzenia. Każdego
mieszkańca kraju nazywał
obywatelem i zalecał, aby
stworzono nowe,
sprawiedliwe sądownictwo,
które mogłoby oprzeć się
na kodeksie prawnym
ustanowionym przez
przedstawicieli wszystkich
stanów. Postępowe myśli
Modrzewskiego nie
zapewniły mu popularności
wśród szlachty. Było wręcz