DOLNOŚLĄSKA SZKOŁA WYŻSZA WE WROCŁAWIU

WROCŁAW 2002 XI

Natalia Pikuła

2 rok mgr. uzup.

ZJAWISKO BEZROBOCIA I WYRÓWNYWANIE SZANS EDUKACYJNYCH

SPIS TREŚCI

WSTĘP 3

WYBRANE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA RODZINY DOTKNIĘTEJ

BEZROBOCIEM 4

BEZROBOCIE WŚRÓD MŁODZIEŻY 8

WYRÓWNYWANIE SZANS EDUKACYJNYCH 10

Zasady i strategia wyrównywania szans. 12

SZKOLENIE BEZROBOTNYCH JAKO CZYNNIK ROZWOJU 17

DANE STATYSTYCZNE (2000ROK) 19

Bezrobocie w liczbach 19
Gospodarka 20
Stopa bezrobocia 21

DIAGNOZA SPOŁECZNA 2000 24

CIEKAWOSTKI 25

BIBLIOGRAFIA 26

2
Wstęp
Bezrobocie w Polsce w chwili obecnej, to zarówno zjawisko obiektywnie
pozostawania bez pracy całych grup ludzi, jak i psychologiczny fenomen w sferze
poznania, percepcji i reagowania. Bezrobocie jest zarówno problemem
ekonomicznym jak i kwestią społeczną.
Praca jest dla człowieka wartością szczególnie cenną, ponieważ określa miejsce
jednostki w hierarchii społecznej, zabezpiecza egzystencję, daje radość i
niezależność. Brak pracy jest szczególnie dotkliwy dla osób mających na utrzymaniu
rodzinę. Najbardziej bolesnym aspektem bezrobocia jest właśnie: zagrożenie
bezpieczeństwa egzystencjalnego rodziny. Prowadzi do lęku, poczucia niepewności,
czy nawet beznadziejności, wprowadza negatywny koloryt uczuciowy w życiu całej
rodziny.

3
Wybrane aspekty funkcjonowania rodziny dotkniętej bezrobociem
Pośrednim skutkiem bezrobocia są narastające konflikty wewnątrz rodzinne,
które mogą prowadzić do rozbicia i rozpadu rodziny. Pogarsza się także jakość
funkcji opiekuńczo - wychowawczej rodziny, bowiem ma ona utrudniony dostęp do
dóbr kultury, turystyki i wypoczynku, spadają aspiracje dotyczące przyszłej edukacji
dzieci. Wyniki badań wskazują, że bezrobocie może mieć decydujący wpływ na
przyszłość dziecka, poprzez niebezpieczeństwo "dziedziczenia" przez młode
pokolenie upośledzonego statusu rodziny.
Sytuacja rodzin bezrobotnych powoduje poszukiwanie materialnych środków do
życia i sprawia, że dziecko odchodzi na plan dalszy. Rodzice częściej wyrażają
opinię, że wykształcenie jest mniej ważne od posiadania miejsca pracy
zabezpieczającej elementarne potrzeby dziecka. Takie poglądy obniżają niewątpliwie
u dzieci motywację do nauki.
Irena Pufal - Struzik1opisuje badania przeprowadzone na terenie województwa
radomskiego - znajdującego się w grupie województw szczególnie zagrożonych
bezrobociem. W roku 1992 stopa bezrobocia na tym terenie wynosiła 14,8%, a w
1993r. - 19,4%. Najbardziej charakterystyczne cechy bezrobocia to:
- znaczny udział bezrobotnych w wieku 18 0 24 lata (35%)
- duży udział bezrobotnych nisko wykwalifikowanych (na poziomie szkoły
zawodowej i podstawowej)
- rosnący udział długotrwale bezrobotnych (powyżej 12 miesięcy)
- wzrastający udział osób niepełnosprawnych
Badania przeprowadzono w gminie Przysucha, ze względu na rozwój ekonomiczny,
społeczny, strukturę zatrudnienia, infrastruktury oświaty i kulturalnej jest ona typowa
dla województwa radomskiego. Metodą zastosowaną w badaniach był sondaż
diagnostyczny, natomiast narzędziami badawczymi były: ankieta jawna z pytaniami
otwartymi i zamkniętymi oraz analiza dokumentacji statystycznych (dane - raport o
województwie opracowany przez Urząd Wojewódzki w Radomiu 1993r). Osobami
badanymi byli rodzice, nauczyciele i uczniowei szkół podstawowych miasta i gminy
Przysucha. W badaniach poszukiwano odpowiedzi na pytanie jakie skutki
psychologiczne w życiu rodzinnym powoduje brak pracy jednego lub dwojga

1
Irena Pufal Struzik "Wybrane psychologiczne aspekty funkcjonowania rodzin dotkniętych bezrobociem".,
Prace naukowe Wyższej szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Seria Psychologia., 1995, z. IV

4
rodziców?
Badania przeprowadzono w 1993r. poddano nim 63 rodziców, 60 dzieci i 38
nauczycieli. W 28 przypadkach (47%) obydwoje rodzice są bezrobotni, w 28
przypadkach (38%) matka jest bez pracy a w 9 (15%) ojciec. Wśród badanych
rodziców przeważało wykształcenie zawodowe (51%) i podstawowe (30%). Źródłem
utrzymania dla osób bezrobotnych jest przede wszystkim zasiłek dla bezrobotnych
pobierany z Rejonowego Urzędu Pracy (36% przeciętnego wynagrodzenia), którego
zasadniczym mankamentem jest okresowość. Powoduje to, że w pewnym momencie
rodziny są pozbawione środków dożycia (37% badanych rodziców). Na drugim
miejscu jest praca dorywcza (18%) a potem zasiłek okresowy z pomocy społecznej
(10%).
Budżety domowe są przeznaczane na zaspokojenie niezbędnych potrzeb. W
zakresie oczekiwań rodziców i aspiracji dzieci co do dalszego kształcenia widoczne
są deklaracje chęci dalszej nauki dzieci, ale przede wszystkim w szkołach
zawodowych, rzadko mówią o studiach wyższych. Wypowiadane przez rodziców
sądy na ten temat są motywowane ograniczonymi możliwościami finansowymi
odnośnie dalszego kształcenia ("nie stać nas na dalszą nauke naszego dziecka" - 20
odpowiedzi tego typu - 33%) oraz finansowa atrakcyjność zawodu (16 odpowiedzi -
27%). Dzieci, w planach dalszej nauki odwołują się do własnych predyspozycji i
uzdolnień, ujawniają też świadomość ograniczonych możliwości finansowych
rodziców. Widoczne jest więc, że wybór przyszłego kształcenia podyktowany jest
pragmatyką życiową, bowiem dzieci (38%) i rodzice wybierają głównie zawody
robotnicze (cukiernik, krawcowa, sprzedawca, kelner, mechanik, elektronik, piekarz,
murarz, fryzjer) pozwalające na otworzenie własnej praktyki.
Wśród opinii o wynikach dzieci w nauce dominują dane o wynikach dobrych (40%
opinii rodziców( i dostatecznych (26,1%). 52% nauczycieli zasygnalizowało różnego
typu trudności dydaktyczne jakie mają dzieci z rodzin dotkniętych bezrobociem.
Pomocy w radzeniu sobie z trudnościami w nauce udzielają dzieciom przede
wszystkim matki (32%), rzadziej maja na to czas obydwoje rodzice (18%), a
najrzadziej czynią to ojcowie (13%) lub rodzeństwo (5%). 32% uczniów, z różnych
powodów, ale najczęściej z przyczyn zabsorbowania rodziców pracami dorywczymi,
nie otrzymuje żadnej pomocy w nauce. Zazwyczaj matki kontaktują się w tych
sprawach ze szkołą (70%). Według opinii nauczycieli zainteresowanie rodziców

5
szkołą i postępami dzieci w nauce jest zbyt nikłe. Tymczasem 35% badanych dzieci
deklaruje potrzebę większego zainteresowania ze strony rodziców ich kłopotami i
postępami szkolnymi. Oczekiwania te są również adresowane do szkoły, która w
opinii dzieci powinna im pomóc lepiej się uczyć, a według rodziców powinna udzielić
pomocy materialnej w postaci bezpłatnych obiadów dla dzieci czy zwolnienia z opłaty
na komitet rodzicielski itp. 40% ankietowanych nauczycieli sygnalizuje istnienie
różnej natury kłopotów wychowawczych z dziećmi rodziców bezrobotnych. 55%
nauczycieli nie jest dobrze zorientowana w sytuacji badanych rodzin.
Na podstawie opinii badanych rodziców i nauczycieli można stwierdzić, że stan
zdrowia badanych dzieci jest najczęściej dobry (67%), bardzo dobry (17%),
dostateczny (7%) i zły (10%). Zachorowania są typowe dla wieku dziecięcego i jak na
razie nic nie wskazuje na poważne skutki zdrowotne trudnej sytuacji materialnej
rodziców. Być może skutki te pojawią się później, na co wskazuje opinia lekarza
pediatry pracującego na terenie objętym badaniami.
Z rodzin objętych badaniami, jedynie 10% dzieci wyjechało w okresie letnim na
kolonie lub wczasy z rodzicami, żadne z badanych dzieci nie bierze udziału w
proponowanych i zorganizowanych płatnych formach spędzania wolnego czasu.
Jak same dzieci postrzegają problemy bezrobotnych rodziców? 73% dzieci uważa,
że zna dobrze troski i zmartwienia rodziców. 59% w tej grupie dzieci, że największym
problemem rodziny jest brak pracy jednego lub dwojga rodziców i brak pieniędzy.
52% badanych chciało by pomóc rodzicom przez podjęcie jak najszybszej pracy
zarobkowej, 27% uważa, że niesprawianie kłopotów wychowawczych i związanych z
nauką jest pomaganie rodzicom w trudnej sytuacji. A 37% dzieci pesymistycznie
ocenia szansę na zmianę sytuacji rodzinnej w najbliższym czasie. Tylko połowa
badanych chce być podobna do swoich rodziców w przyszłości.
W efekcie przeprowadzonych badań autorka I. Pufal - Struzik 2 wysuwa wnioski, które
wprawdzie trudno odnieść wprost do sytuacji innych rodzin bezrobotnych w kraju, ale
biorąc pod uwagę podobne do średnich krajowe wskaźniki bezrobocia na danym
terenie, wydają się one dość reprezentatywne. Wnioski:
- rodziny osób bezrobotnych, w odróżnieniu od tych, w których jest stałe źródło
dochodów, nie stwarzają dobrych warunków dla pełnego psychofizycznego
rozwoju dzieci,

2
I. Pufal - Struzik., po. Cit.

6
- najbardziej niepokojącym skutkiem sytuacji w badanych rodzinach jest zaniżenie
aspiracji dotyczących dalszego kształcenia dzieci do poziomu szkoły zawodowej
lub średniej,
- widoczny jest także niski poziom aspiracji u samych dzieci,
- sytuacja materialna bezrobotnych rodziców rzutuje negatywnie na możliwości
wypoczynku, rekreacji czy realizacji zainteresowań dzieci,
- konieczność poszukiwana przez rodziców dodatkowych źródeł zarobku ogranicza
czas na kontakty z dzieckiem, a tym samym stwarza im gorsze warunki do
rozwoju emocjonalnego i intelektualnego,
- skutkiem mniejszej ilości czasu poświęcanego dzieciom są obserwowane przez
nauczycieli trudności wychowawcze z częścią dzieci ze wspomnianych rodzin,
- bardzo wymownym przykładem w tych rodzinach jest zarówno wiadomość trudnej
sytuacji, jak i skutki widoczne w obawach i lękach dzieci z nią związanych.
Trudno mówić o szczęśliwym dzieciństwie w atmosferze niepokoju i zagrożeń
bezpieczeństwa. Stąd też nie dziwi fakt słabego identyfikowania się badanych
dzieci ze swoimi rodzicami, takimi jakich ich spostrzegają obecnie: bez pracy,
pełnych niepokoju o przyszłość rodziny, nieefektywnych, bez perspektyw. Pod
względem psychologicznym ten wynik wydaje się niepokoić najbardziej, bowiem
może rzutować negatywnie i na długo na kształtujący się u dzieci system wartości
dalekosiężne plany.

7
Bezrobocie wśród młodzieży
Spora część osób znajdujących się bez pracy stanowią ludzie młodzi
(przeważnie osoby z niskim wykształceniem, chociaż również po studiach).
Źródłem bezrobocia młodzieży i absolwentów są nie tylko przyczyny gospodarcze,
wyż demograficzny czy wadliwa polityka zatrudnienia, ale w dużym stopniu
nieelastyczna polityka edukacyjna, zwłaszcza w zakresie kształcenia zawodowego.
Istotną wadą systemu kształcenia zawodowego okazuje się fakt konieczności
dokonywania wyboru zawodu już w wieku 14 - 15 lat. Podejmowanie tak ważnej
decyzji w tak młodym wieku i niemożność przewidzenia potrzeb rynku pracy (jakie
będzie zapotrzebowanie za kilka lat - z chwila ukończenia edukacji) jest przyczyną
wielu pomyłek a nawet osobistej tragedii.
Objawem niedostosowania systemu szkół zawodowych do funkcjonowania
gospodarki rynkowej jest przygotowywanie młodzieży w zawodach o wąskim profilu z
ukierunkowaniem na określone stanowisko pracy, powszechne zerwanie związków
szkoła zawodowa - zakład pracy, niedysponowaniem przez szkolnictwo odpowiednią
bazą dydaktyczno - techniczną, nauka zawodu na przestarzałym sprzęcie i
urządzeniach technicznych, , nieprzygotowanie samych nauczycieli do stosowania
nowych form i metod pracy, brak znajomości nowych technologii oraz nieznajomość
rynku pracy w procesie zmian systemowych. Sama młodzież narzeka na brak zajęć
m. innymi z: ekonomi ogólnej, filozofii, psychologii, czy zajęć ekologicznych które
dały by jej szerszą możliwość na lokalnym rynku pracy. Coraz powszechniejsza staje
się natomiast znajomość zagadnień z informatyki czy pracy z komputerem w każdym
środowisku czy grupie społecznej.3
Zdaniem młodych bezrobotnych (autor artykułu Z. Zawadzki 4 jest kierownikiem Klubu
Pracy OHP w Olsztynie - i być może - moim zdaniem - jego wypowiedź dotyczy
młodzieży z OHP) obowiązek zapewnienia im pracy spoczywa przede wszystkim na
urzędach pracy.
Z informacji uzyskanych z Rejonowego Urzędu Pracy w Olsztynie 5 można sądzić, że
sama młodzież wykazuje małą aktywność w poszukiwaniu pracy. Takie zachowania
mogą wynikać z braku wiedzy o sposobach poszukiwania pracy, młodzież zwraca też
uwagę na zbyt małe różnice pomiędzy otrzymaniem zasiłku dla bezrobotnych a
3
Zbigniew Zawadzki "Bezrobocie wśród młodzieży"., Edukacja dorosłych 1997, nr. 1
4
Zbigniew Zawadzki.., op. Cit.
5
Zbigniew Zawadzki.., op. Cit.

8
wynagrodzenia proponowanym w zakładzie pracy, z dobrej sytuacji w rodzinie, nie
zachęcającej do poszukiwania pracy, z nadopiekuńczości rodziców, rezygnacji z
planów zawodowych ze względu na małe szansę otrzymania pracy, z braku środków
finansowych na dokształcanie się lub są to zachowania uwarunkowane cechami
osobowościowymi.
W klubie OHP w Olsztynie młodzież jest mało zainteresowana przekwalifikowaniem,
podniesieniem kwalifikacji zawodowych czy nabyciem wiedzy o sposobach jej
poszukiwania. Jest to opinia zgodna z opinią doradcy zawodowego RUP w Olsztynie.
Młodzież nie wykazuje też chęci do migracji wewnątrz kraju w poszukiwaniu pracy -
wiąże się to z trudnością znalezienia taniego mieszkania i możliwością utrzymania go
z płacy za pracę.

Wyrównywanie szans edukacyjnych

9
 Wyrównywanie szans edukacyjnych jest jednym z wielu zagadnień nowej,
zreformowanej szkoły. Temat ten nie może przegrać z innymi, gdyż oznaczało by to
zaprzepaszczenie wielu aktualnych szans na tu i teraz konkretnych uczniów. Ich
zignorowanie nie jest tylko czymś tymczasowym, chwilowym zatrzymaniem się w
miejscu, ale wiąże się z potencjalnym zahamowaniem adekwatnej linii rozwojowej i
szkolnej konkretnej osoby, pociągając za sobą jednocześnie utratę okazji do jej
ukierunkowanego odbudowania. Rzadko kto przewiduje jakie skutki przyniesie to ze
sobą w dalekosiężnej perspektywie. Rzadko kto przewiduje, bo też mało kto
zastanawia się nad jednostkowymi losami ludzkimi w kontekście swoich decyzji i
działań. Los człowieka zaniedbanego pedagogicznie ma zazwyczaj nie
zasygnalizowaną zwrotnie historię, przez ludzi którzy do tego doprowadzili w mniej
lub bardziej świadomy sposób. Dlatego też - według Jadwigi Jastrząb 6 -
wyrównywanie szans edukacyjnych i zaspokajanie specjalnych potrzeb
edukacyjnych muszą zyskać stałe obywatelstwo i pierwszoplanowe miejsce w
programach wychowawczych szkół, placówek oświatowych i szkolno -
wychowawczych.
Autorzy reformy polskiej oświaty piszą, że 7: "państwo demokratyczne powinno
dawać wszystkim dzieciom równe szanse i musi je dostosowywać do specyficznych
potrzeb uczniów, których możliwości są ograniczone przez różnego rodzaju czynniki.
Szkoły ogólnodostępne powinny przyjmować maksymalnie duży odsetek dzieci
których warunki fizyczne, intelektualne rozwój emocjonalny czy inne cechy wskazują
jakąś nieprawidłowość i mają wpływ na możliwości uczenia się oraz adaptację
społeczną (...)". Odsetek dzieci ze specjalnymi problemami wydaje się być większy
niż jest faktycznie rozpoznawany. Zreformowana ustawa oświatowa daje ministrowi
prawo "określania nowych typów szkół, dla rozwijania cennych inicjatyw autorskich i
poszukiwania niekonwencjonalnych rozwiązań organizacyjnych" 8.
Potrzeba wyrównywania szans edukacyjnych jest sprawą nieustannie
podkreślaną w społecznej trosce o pomyślny los człowieka na przestrzenia całego
życia. Dlatego ważna rolę odgrywa aktualizacja tego problemu ze zwróceniem uwagi
na jego podstawy prawne, uzasadniające rację bytu.
Rys historyczny gwarantujący równe szanse wszystkim obywatelom:

6
Jadwiga Jastrząb "Wyrównywanie szans edukacyjnych"., Wychowanie szans na co dzień. 2001r., nr. 7 - 8
7
MEN, Reforma Systemu Edukacji Projekt, Warszawa 1998, s. 13. Cytuje za: J. Jastrząb., Op. Cit.
8
Jadwiga Jastrząb., op. Cit.

10
1). Powszechna Deklaracja Praw człowieka (ONZ 1948) proklamowała prawa
każdego dziecka do nauki.
2). Warnock Raport (WB 1978) wykazał, że 20% populacji dzieci i młodzieży
wykazuje specjalne potrzeby edukacyjne.
3). Konwencja o Prawach Dziecka (ONZ 1989) postanawia: w art. 28 prawo dziecka
do nauki i w celu stopniowego realizowania tego prawa na zasadzie równych szans,
zaś w art. 23 prawo dziecka niepełnosprawnego do szczególnej troski i opieki nad
nim oraz do warunków umożliwiających sięgnięcia niezależności i aktywności
społecznej.
4). Światowa Deklaracja o Edukacji dal Wszystkich (1990) zapewnia prawo do nauki
niezależnie od różnic indywidualnych.
5). Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych
(Rezolucja ONZ 1993) głoszą, że edukacja niepełnosprawnych jest integralną
częścią systemu oświaty.
6). Deklaracja z Salamanki w sprawie Zasad, Polityki i Praktyki w dziedzinie
Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych - Wytyczne w sprawie Specjalnych Potrzeb
Edukacyjnych (UNESCO 1994) wyjaśnia, że "edukacja dla wszystkich" znaczy tyle,
co "edukacja dla każdego", a szczególnie dla najsłabszych będących w największej
potrzebie.
Wnikliwa interpretacja dokumentu pozwala na dokonanie podręcznego opracowania
materiału do codziennej działalności w tym zakresie.
Wyrównywanie szans jest długotrwałym procesem udzielania pomocy / wsparcia
osobom nie w pełni wykorzystującym swój potencjał w sprawnym, optymalnie
samodzielnym i wystarczającym stopniu, by mogły - choćby nawet w odległej
przyszłości - wziąć na siebie pełna odpowiedzialność kreowania swojego życia jako
pełnosprawni członkowie społeczeństwa. Deklaracja z Salamanki zwraca uwagę, że
szkoły są jednym z ogniw procesu wyrównywania szans, w drodze dążenia do
sukcesu. Prawo do równych szans maja wszyscy potrzebujący z różnych przyczyn i
w rozmaitych sytuacjach, a nie tylko osoby niepełnosprawne, które przy tek
problematyce kojarzą się najczęściej i niejako automatycznie.
Wyrównywanie szans, jak wyjaśnia W. Dykcik 9 "jest to zespół działań i świadczeń,
dzięki którym system wszelkiego typu system instytucji środowiskowych

9
Cytuję za Jadwiga Jastrząb op. Cit.

11
(edukacyjnych, opieki zdrowotnej, zatrudnienia i usług społecznych) mogą stać się
dostępne dla wszystkich, także dla osób niepełnosprawnych". W proces ten są więc
zaangażowane różne osoby. Graficzny model takiego podejścia proponuje Windy
Drydena10 "Indyvidual Psychoterapy in Britan".
Ryc. 1. Sieć grup wspierania

W ślad za tym rodzi się postulat, aby istniała odpowiednia ścieżka edukacyjna dla
uczniów o specjalnych potrzebach uwzględniająca realizację procesu równości
szans adekwatnie do stanu potrzeb, ograniczeń i możliwości oraz oczekiwań
społecznych i samego ucznia. Realne istnienie takiego rozwiązania pozwoliło by
opracowywać i realizować indywidualny tok wieloaspektowego ponad
instytucjonalnego programu.

Zasady i strategia wyrównywania szans.

Szukając zasad konkretnego działania wyrównywania szans można wyjść od
następujących założeń:
- równy start trzeba zapewnić wszystkim dzieciom, chociaż z czasem ich drogi
rozejdą się,
- równy start możliwy jest dla wszystkich dzieci, chociaż różnią się linią rozwoju

10
Cytuję za Jadwiga Jastrząb op. Cit.

12
 osobistego, zdolnościami intelektualnymi, umiejętnościami, sprawnościami,
indywidualnym doświadczeniem,
- nierówności szans wynikają z nauczania dzieci według tego samego programu,
gdy każda szkoła chce dać to samo mimo różnic indywidualnych, wyrażanych
dodatnimi lub ujemnymi odchyleniami od normy w rozwoju,
- nierówności wynikają z niejednakowego statusu społecznego uczniów,
zdecydowane różnice są między uczniami pochodzącymi ze środowisk
nieświadomej swej roli opiekuńczej i wychowawczej, nieodpowiedzialnych i
niewydolnych, dysfunkcjonalnych i patologicznych a uczniami z rodzin ze wszech
miar prawidłowych,
- nierówność wynika z niejednakowych osiągnięć edukacyjnych uczniów zbliżonym
pochodzeniu, podobnych warunkach rozwoju, i ogólnych zdolnościach
intelektualnych, które decydująco wpływają na dalsze ich losy,
- nierówność trudno wykryć (nie ujawnianie), wynikają z wielu czynników tkwiących
w nauczycielu, np. w cechach charakteru, postawach społeczno - moralnych,
przygotowaniu zawodowym i umiejętnościach pedagogicznych oraz w kodeksie
postępowania wychowawczego.
Odpowiednikiem tak ujętych założeń wyjściowych, są szczegółowe zasady całej
procedury wyrównywania szans.
 Zasada powszechności - szkoły przyjmują każdego ucznia
 ponosząc odpowiedzialność za jego los
 akceptując z szacunkiem różnice indywidualne
 reagując na specjalne potrzeby edukacyjne
 tworząc sprzyjające warunki edukacji zwiększające efektywność
 odstępując od szablonu "jeden rozmiar dobry dla wszystkich"
 chroniąc przed niepowodzeniami szkolnymi
 Zasada transformacji - wdrożyć postanowienia tłumacząc je na język
praktycznych działań:
 specjalne potrzeby edukacyjne są integralna częścią ogólnej strategii edukacyjnej
 przyszłość nie jest przesądzona zależy od naszych wartości, myśli i działań
 sukces stanie się efektem nie tego, co się robi, ale co się osiąga
 możliwości dzieci miara potrzeb i ograniczeń w dostosowaniu rzetelnej edukacji,

13
 jej charakteru, tempa i treści, form organizacyjnych, kompetencji nauczycielskich
 Zasada podmiotowości - dziecko w centrum uwagi
 prawo każdego dziecka do nauki niezależnie od warunków zdrowotnych,
fizycznych, emocjonalnych, intelektualnych, społecznych, socjalnych
 prawo osoby niepełnosprawnej do wyrażania swoich życzeń odnośnie kształcenia
 prawo rodziców (opiekunów) do konsultacji w sprawie form nauczania najlepiej
odpowiadającym potrzebom, warunkom i aspiracjom ich dzieci
 prawo do godności osoby ludzkiej chroniące przed dyskryminacją i dyskredytacja
społeczną
 prawo poszanowania różnic, odmienności i indywidualności
 dążenie do rozwoju społeczeństwa otwartego, zorientowanego na przyjazny
stosunek wobec każdego człowieka
 Zasada wyrównywania szans - przez odpowiednie programy zaspokajania
specjalnych potrzeb edukacyjnych
 poprawienie systemów oświaty w dostosowaniu do aktualizujących się potrzeb
 stosowani optymalnie elastycznych rozwiązań organizacyjnych i programów
edukacji
 opracowanie projektów demonstracyjnych sprzyjających w promowaniu nowych
strategii
 zrezygnować z centralnych mechanizmów planowania, monitorowania i
podejmowania decyzji oraz oceny w sprawach kształcenia dzieci i młodzieży o
specjalnych potrzebach edukacyjnych
 strategia wczesnego wykrywania i interwencji w zintegrowanej edukacji
systemowej
 problematyka specjalnych potrzeb edukacyjnych w programach kształcenia
nauczycieli
 badawcza rola uczelni wyższych powiązana ze szkoleniem specjalistycznej kadry
Treści zasad pozwalają podchodzić refleksyjnie i twórczo do obowiązującego prawa,
by szukać odpowiednie wzorce, albo nie zawsze konwencjonalnych rozwiązań.
- Strategia równości szans umożliwiająca uczniom pełne uczestnictwo w
edukacji może być sformułowana:
- osiągnąć optymalne postępy w nauce, zapewniając jak najkorzystniejsze

14
 wykształcenie
- stworzyć szanse programowe w kontekście ogólnej postawy programowej
- opracować strategie kształcenia uwzględniając różne tempo i style uczenia się
- zapewnić system wsparcia dla wysiłków ucznia, jego rodziny i rówieśników
- zagwarantować dodatkowa pomoc specjalistów i usług optymalizujących
efekty
- obciążyć szkoły i władze lokalne odpowiedzialnością zbiorową za stan
wyrównywania szans
- dostosować reformę instytucji społecznych, edukacyjnych, opiekuńczych do
potrzeb
- integrować społeczeństwo przez pełną aktywność w życiu społecznym
- zorganizować centra koordynacji działań pomocy i opieki specjalistycznej
- włączyć uczelnie wyższe do prowadzenia prac badawczych i kształcenia
nauczycieli
- pedagogizować społeczeństwo przez środki masowego przekazu
- przeznaczać środki finansowe nas usługi pomocowe i szkolenie nauczycieli
- budować ponadinstytucjonalne struktury współpracujące ze sobą
- zarządzać efektywnie na szczeblu lokalnym i krajowym współpracą różnych
służb i synchronizować ją z działalnością władz publicznych, stowarzyszeń i
organizacji
- wykorzystać szkoły specjalne jako centrum specjalistyczne będące:
 źródłem doświadczeń pracy specjalistycznej
 ośrodkiem profesjonalnego szkolenia i wsparcia dla nauczycieli szkół
ogólnodostępnych
 instytucja doradczą dla osób szukających pomocy
 punktem konsultacyjnym planowania i elastycznego wdrażania nowych
programów w oświacie
 miejscem: diagnozowania i identyfikacji problemów, wczesnej obserwacji i
interwencji, projektowania indywidualnych programów, monitorowania
statystycznego i jakości problemów oraz ich przeobrażeń.
Ustawa o systemie oświaty i akty wykonawcze do niej gwarantują dzieciom i
młodzieży prawo do uzyskania w szkole opieki i pomocy adekwatnej do ich
indywidualnych możliwości oraz specjalnych potrzeb edukacyjnych.

15
Sytuowanie pomocy psychologiczno - pedagogicznej w szkolnym programie
wychowawczym oznacza umiejscowienie w jej strukturze organizacyjnej i
działalności pedagogicznej bezwzględnie wszystkich nauczycieli, wychowawców
oraz specjalistów z różnych dziedzin. Stąd wypływa konieczność zdawania sobie
sprawy, że pomoc psychologiczno - pedagogiczna staje się ważnym ogniwem, gdyż
ma na celu zaspokajanie potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży. Prawdziwy
nauczyciel - pedagog dąży nie tylko do tego, aby dziecko lepiej się uczyło, ale także
by lepiej rozwijało się, aby było dobrze przygotowane do życia. Pamięta, że klasa
szkolna to zespół uczniów o zróżnicowanych osiągnięciach edukacyjnych i
wychowawczych. Wszyscy potrzebują opieki i pomocy pedagogicznej, pozwalającej
rozwiązać ich problemy edukacyjne oraz opiekuńcze, wspierając wychowanie
szkolne i rodzinne.
Jak zatem należy rozumieć opiekę i pomoc? Należy przyjąć za Z. Dabrowskim 11 że
pomoc oznacza współdziałanie z podmiotem znajdującym się w trudnej sytuacji
podczas realizacji jego aktywności na poziomie normalnym. Pomaganie ułatwia i
uefektywnia proces przezwyciężania trudności, prowadząc do przywracania
normalności tej sytuacji jednocześnie zapobiegając jej ponownej aktualizacji. Opieka
natomiast to działalność konieczna roztoczona nad podmiotem jej wyczekującym
wywołana określoną, swoista jego niezdolność do samodzielnego zaspokojenia
swoich osobliwych, specyficznych potrzeb, bądź właściwego regulowania nimi.
Trafny i skuteczny proces edukacji pozwala szukać szkoel odpowiedzi na pytania:
kim jest?, kim się staje?, kim ma być? Człowiek , którego wychowuje. Człowiek:
podmiot wolny, świadomy i odpowiedzialny za siebie, samoistny, dzięki temu, że
własnym wysiłkiem dociera do prawdy, dobra i piękna. Każdy nauczyciel z procesu
nauczania musi usunąć rutynę i intuicję, a obok wiedzy merytorycznej i metodyki
nauczania przedmiotu musi stosować wiedze o ludzkim zachowaniu. Praktyka
nauczania musi wynikać z teorii rozwoju i uczenia się. Rozumienie teorii to łączenie
jej z praktyką.

11
Z. Dabrowski "Pedagogika opiekuńcza w zarysie". Cytuję za Jadwiga Jastrząb., op. Cit.

16
Szkolenie bezrobotnych jako czynnik rozwoju
Szkolenie bezrobotnych jest w Polsce problemem stosunkowo nowym.
Powstał on na początku lat 90., kiedy to wynikiem transformacji ustrojowej i
restrukturyzacji gospodarki około 3 mln osób znalazło się bez pracy, a absolwenci
szkól nie mogąc znaleźć pracy zmuszeni byli do rejestrowania się w urzędach pracy.
W celu rozwiązania tego problemu, wywołującego poważne konsekwencje
ekonomiczne i społeczne, podejmowane są różnorodne działania.
Najważniejszym przedsięwzięciem było uchwalenie przez sejm RP uchwały o
zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Na podstawie tej ustawy, kilkakrotnie
nowelizowanej, powstały programy rządowe, resortowe oraz rozporządzenia
określające metody i sposoby przeciwdziałania bezrobociu i łagodzenia jego
negatywnych skutków. Zakłada się, że problem bezrobocia powinien być traktowany
jako integralna część funkcjonowania gospodarki.
Punktem wyjścia dla organizacji szkolenia bezrobotnych jest zdiagnozowanie
zapotrzebowania gospodarki na kadry określone pod względem poziomu i zawodów
oraz możliwości psychofizycznych bezrobotnych.
Potrzeby w zakresie szkolenia bezrobotnych określa się m. innymi na podstawie:
- stanu bezrobocia z uwzględnieniem struktury zawodowej bezrobotnych (dane
statystyczne)
- wymagań kwalifikacyjnych oferowanych przez gospodarkę stanowisk pracy
- potrzeb szkoleniowych bezrobotnych
Kryteria te pozwalają na sporządzenie planu szkolenia z uwzględnieniem zawodów i
specjalności, liczby osób, ich wieku, płci, itp.
Liczne głosy wskazują na potrzebę modernizacji polskiej szkoły. Coraz
powszechniejszy staje się pogląd, że reformy edukacji zawodowej nie da się
przeprowadzić centralnie za pomocą aktu prawnego. Reforma jest procesem w
którym powinni uczestniczyć aktywnie wszyscy zainteresowani, więc (również)
nauczyciele, pracodawcy, rodzice, uczniowie. Proces ten będzie przebiegał, jak się
sądzi, przy aktywnym wykorzystaniu inercji i wsparcia środowisk lokalnych. Na efekty
tych działań trzeba będzie jednak poczekać.
Trudno jest uchwycić nowe potrzeby stanowisk pracy, nowe potrzeby edukacyjne,
nowe treści kształcenia i zrobić nowe programy nauczania. Są one z resztą bardzo
różne w różnych środowiskach, ponieważ odmienne są warunki pracy i technologie

17
produkcji i usług. Dlatego rezygnacja z opracowywania programów, centralnie dla
wszystkich jest słuszna. Niezbędna jest wręcz nawet inicjatywa od dolna przy
wspieraniu centrali.
Trudności związane z dopasowaniem kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku
pracy pogłębia stosunek zakładów pracy do edukacji. Zakłady pracy nie są
zainteresowane wydawaniem pieniędzy na szkolenia w sytuacji, kiedy rynek pracy
pełen jest specjalistów. Dotyczy to zwłaszcza zakładów małych.. Brak
zainteresowania kształceniem pracowników wpływa niekorzystnie na rozwój
kształcenia ustawicznego.
Kształcenie ustawiczne pracowników może przeciwdziałać powstaniu bezrobocia i
łagodzić jego skutki - pod warunkiem, że będzie modułowe 12. Prze moduły
rozumiemy wielkie jednostki programowe, których opanowanie umożliwia podjęcie
pracy na określonym stanowisku i dalsze kształcenie się w następnym module,
pozwalającym podjąć pracę na innym, pokrewnym stanowisku pracy w miarę nowych
potrzeb.

12
S. Kwiatkowski "Moduły kwalifikacyjne w procesie dokształcania i doskonalenia zawodowego". Rynek pracy
nr. 6, 1993 . Cytuję za: S. Suchy "Edukacja dorosłych jako czynnik przeciwdziałania bezrobociu i doskonalenia
procesów pracy". Problemy edukacji dzieci i młodzieży w warunkach transformacji" pod red. J. Bogusza i M.
Marczuka

18
Dane statystyczne (2000rok)

Bezrobocie w liczbach

Pracy nie ma w Polsce ponad 2,8 mln osób, czyli 15,7 proc. wszystkich obywateli
Bezrobotni to częściej kobiety niż mężczyźni; w grudniu - kiedy bezrobocie wynosiło
2,7 mln. osób - pracy nie miało 1,5 mln kobiet i 1,2 mln mężczyzn.
Według stanu na koniec grudnia z owych 2,7 mln bezrobotnych 80 proc. (2,15 mln)
nie ma prawa do zasiłku.
W ubiegłym roku najwięcej bezrobotnych przybyło w październiku (240 tys. osób), a
najmniej w kwietniu (144 tys.).
Największy odpływ bezrobotnych miał miejsce również w październiku 2000 r. (221
tys.), a najmniejszy w grudniu (118 tys.).
Najwyższe bezrobocie (24,5 proc.) jest w województwie warmińsko-mazurskim.
Bezrobocie na poziomie wyższym niż średnia krajowa (15 proc.) jest w 10
województwach, a na wyższym w 6 regionach: na Mazowszu, w Małopolsce,
Wielkopolsce, na Śląsku, Podlasiu i Lubelszczyźnie.
Rekordowe, przekraczające 33 proc., bezrobocie występuje w pięciu powiatach, z
których cztery leżą na Pomorzu Zachodnim: najgorzej jest w powiecie świdwińskim
(33,6 proc.), powiatach sławieńskim (33,2 proc.) i nowodworskim (Pomorskie, 33,2
proc.) oraz białogardzkim i gryfickim (oba po 33,1 proc.).
Najmniejsze bezrobocie odnotowano w Warszawie (3,3 proc.) i Poznaniu (3,4 proc.).
Największą grupę wśród bezrobotnych stanowili pod koniec roku ludzie młodzi -
jedna trzecia nie ukończyła 24. roku życia.
Najmniejszą grupę bezrobotnych stanowią ludzie w wieku przedemerytalnym (55 lat i
więcej) - 1,8 proc.
44 proc. bezrobotnych (1,2 mln) mieszka na wsi.
Wśród bezrobotnych dominują osoby poszukujące pracy dłużej niż rok - 45 proc.
(ponad 1,2 mln).
W grudniu 2000 r. na jedną ofertę pracy zgłoszoną do urzędów pracy przypadało
średnio 88 bezrobotnych.
Najwięcej ofert złożonych zostało na Mazowszu, Pomorzu i Dolnym Śląsku, najmniej
w Świętokrzyskim, Opolskiem i Podlaskim.

19
Wśród bezrobotnych niemal 168 tys. to absolwenci; ponad 3/4 z nich to osoby po
szkołach policealnych, średnich zawodowych i zasadniczych zawodowych.
Spośród wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych najwięcej osób ma
wykształcenie zasadnicze zawodowe (37 proc.), podstawowe oraz niepełne
podstawowe (33 proc.); najmniej (2,6 proc.) bezrobotnych legitymuje się dyplomami
wyższych uczelni.
Najwięcej zarejestrowanych bezrobotnych to sprzedawcy, ślusarze, referenci biurowi,
murarze, kucharze, krawcy, referenci ekonomiczni, sprzątaczki, szwaczki, robotnicy
budowlani i mechanicy samochodowi.
W Polsce nie ma bezrobotnych w następujących zawodach: artysta plastyk -
projektant filmu animowanego, astrolog i pokrewne, biomasażysta, fizyk laserów -
optoelektronik, fizyk niskich temperatur, fizyk plazmy, iluzjonista, inżynier elektronik
specjalista z zakresu techniki jądrowej, koder, chirurg dziecięcy, lekarz endokrynolog,
lekarz hematolog, lekarz specjalista z zakresu medycyny lotniczej, lekarz specjalista
z zakresu medycyny sportowej, otolaryngolog, psychiatra dzieci i młodzieży,
neurologopeda, lokaj, mikser dźwięku, monter maszyn garbarskich, monter urządzeń
laserowych, nauczyciel bibliotekarz, nauczyciel akademicki - sztuki teatralne,
operator okręcarek i sznurarek, operator urządzeń do produkcji materiałów
wybuchowych górniczych i reżyser opracowań dialogowych.
Pod koniec roku 2000 w Polsce pracy nie miało 7991 osób z grupy zawodowej
"parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy" - to najmniej liczna grupa wśród
bezrobotnych. AST
Źródło: Krajowy Urząd Pracy

Gospodarka
Większość Polaków źle ocenia sytuację na rynku pracy.

93 proc. Polaków źle ocenia sytuację na rynku pracy. Blisko połowa (47 proc.)
uważa, że w ciągu roku sytuacja ta nie zmieni się, a 36 proc. że ulegnie pogorszeniu
- wynika z sondażu CBOS nt. opinii Polaków o rynku pracy.

Zaledwie jeden procent badanych jest zdania, że sytuacja na rynku pracy jest dobra.

20
4 proc. uważa, że "ani dobra, ani zła". 93 proc. ocenia ją jako złą (z czego 63 proc.
jako bardzo złą). 2 proc. trudno było na to pytanie odpowiedzieć.

Zdaniem 36 proc. ankietowanych, sytuacja na rynku pracy w ciągu najbliższego roku

pogorszy się (26 proc. uważa, że raczej się pogorszy, 10 proc., że zdecydowanie się
pogorszy). 47 proc. twierdzi, że sytuacja ta nie zmieni się, a co dziesiąty badany (10
proc.) uważa, że poprawi się. 7 proc. trudno było na to pytanie odpowiedzieć.

43 proc. respondentów CBOS uważa, że w ich miejscowościach lub okolicach trudno

jest znaleźć jakąkolwiek pracę. 39 proc. twierdzi, że nie można znaleźć żadnej pracy,
a 16 proc., że można wprawdzie znaleźć, ale trudno jest o pracę odpowiednią. Nie
ma odpowiedzi, że odpowiednią pracę można znaleźć bez problemów. 2 proc.
sondowanym trudno było na to pytanie odpowiedzieć.

Ponad połowa (52 proc.) badanych nie liczy się z możliwością utraty pracy (30 proc.
raczej się nie liczy, 22 proc. uważa to za mało prawdopodobne). O utratę pracy
obawia się 44 proc. badanych (17 proc. bardzo się liczy z taką możliwością, 27 proc.
- raczej się liczy). 3 proc. trudno było na to pytanie odpowiedzieć.

Sondaż nt. opinii Polaków o rynku pracy CBOS przeprowadził w dniach 11-14
października 2002 na 1231-osobowej grupie dorosłych mieszkańców Polski.

Stopa bezrobocia

Stopa bezrobocia (w proc.)

1990: 6,5 %
1991: 12,2 %
1992: 14,9 %
1993: 16,4 %

lata 1994 - 1998

21
Miesiąc 1994 1995 1996 1997 1998
styczeń 16,7 16,1 10,7
luty 16,8 15,9 10,6
marzec 16,7 15,5 10,4
Kwiecień 16,4 15,2 10,0
maj 16,2 14,8 9,7
Czerwiec 16,6 15,2 9,6
lipiec 16,9 15,3 9,6
Sierpień 16,8 15,2 9,5
Wrzesień 16,5 15,0 9,6
Październik 16,2 14,7 9,7
Listopad 16,1 9,9
Grudzień 16,0 14,9 13,2 10,3 10,4

lata 1999 - 2003

Miesiąc 1999 2000 2001 2002 2003

Styczeń 11,4 13,7 15,6
luty 11,9 14,0 15,8
Marzec 12,0 14,0 15,9
Kwiecień 11,8 13,8 15,8
Maj 11,6 13,6
Czerwiec 11,6 13,6
Lipiec 11,8 13,8
Sierpień 11,9 13,9
Wrzesień 12,1 14,0
Październik 12,2 14,1
Listopad 12,5 14,5
Grudzień 13,1 15,0

Pracujący w gospodarce narodowej

22
 (w tys.)
1990: 16 485
1991: 15 772
1992: 15 357
1993: 15 118
1994: 15 282
1995: 15 486
1996: 15 842
1997: 16 229
1998: 16 174
1999: 15 919
2000: 15 700 (dane szacunkowe)

Przeciętna liczba emerytów i rencistów

(w tys.)
1990: 7 104
1991: 7 944
1992: 8 495
1993: 8 730
1994: 8 919
1995: 9 085
1996: 9 200
1997: 9 314
1998: 9 435
1999: 9 453
2000: 9 412

Diagnoza społeczna 2000

Nędza dotkniętych jest w Polsce około 65 proc. społeczeństwa ale najgorzej

23
żyje się na wsi. Tam tez jest najwięcej samobójstw z powodów ekonomicznych.
Szczególnie w ciągu ostatnich dziesięciu lat sytuacja ludzi na wsi się pogorszyła.
Najgorzej żyło się rodzinom wiejskim, wielodzietnym i niepełnym.
O sytuacji na wsi mówi "Diagnoza społeczna· 2000”, wydana przez Rade
Monitoringu Społecznego, Wyższą Szkole Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy
Powszechnej i Polskie Towarzystwo Statystyczne. Publikacja podsumowuje warunki i
jakość życia Polaków po 10 latach transformacji. Według autorów dochody
gospodarstw domowych są tym mniejsze, im mniejsza miejscowość ich
zamieszkania.
Niemal, co druga rodzina oceniała, ze ich sytuacja finansowa się pogarsza i z roku
na roku jest cięższa. Rzeczami, których respondentom brakuje najbardziej, są
przede wszystkim telewizor, pralka i chłodziarka. Polowa badanych gospodarstw
deklarowała, ze ma długi, najczęściej nie były ono zbyt duże. Co piąta rodzina nie
uiszczała również w terminie czynszu i stałych opłat za media?·
Z publikacji wynika, ze w lutym 2000 poniżej granicy niedostatku (skorygowanego
minimum socjalnego) żyło 30 proc. badanych. Wedle subiektywnych odczuć
respondentów, w sferze biedy pozostawało 65 proc. z nich.
W okresie transformacji nie zmienił się system wartości Polaków. Nadal najwyżej
cenią zdrowie (64 proc.), udane małżeństwo (60 proc.), dzieci (45 proc.), pieniądze
(41 proc.) i prace (33 proc.). Tylko niecałe 8 proc. badanych twierdziło, ze reformy po
1989 r. się nie udały. Ale 52 proc. osób uważało, ze przed tym rokiem żyło im się
lepiej.

24
Ciekawostki
Bezrobotni przez hobby

Osoby poszukujące pracy marnują szansę na zaimponowanie potencjalnemu

pracodawcy wymieniając w CV nudne, albo ogólnikowe hobby.

Z nowego raportu przygotowanego przez zajmującą się pośrednictwem pracy stronę

Fish4Jobs wynika, że 72 procent szukających pracy Brytyjczyków marnuje szansę na
atrakcyjne zaprezentowanie samych siebie i wyróżnienie się spośród innych
kandydatów wpisując w rubryce „zainteresowania” bliżej nie sprecyzowane
dziedziny, jak na przekład: „podróżowanie” czy „dbanie o formę”.

Dwie trzecie składających CV „dba o formę” podczas, gdy tylko 10 procent

Brytyjczyków należy do specjalnych klubów zajmujących się dbaniem o zdrowie i
dobrą kondycję.

Innymi najczęściej wymienianymi hobby są czytanie, spotkania towarzyskie i

słuchanie muzyki.

Co piąty starający się o pracę Brytyjczyk interesuje się filmem, 17 procent lubi
podróżować, a 9 procent interesuje się teatrem.

25
Bibliografia
Edukacja dorosłych. 1997, nr. 1., Zbigniew Zawadzki "Bezrobocie wśród młodzieży"
Edukacja dorosłych. 1997, nr. 3., Stanisław Suchy "Szkolenie bezrobotnych ważnym
czynnikiem rozwoju i demokratyzacji oświaty dorosłych"
Internet (Rzeczpospolita, onet.pl)
Prace naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, seria Psychologia.
1995, z. IV. Irena Pufal - Struzik "Wybrane psychologiczne aspekty funkcjonowania
rodzin dotkniętych bezrobociem"
Problemy edukacji młodzieży i dorosłych w warunkach transformacji., pod redakcją J.
Bogusza i M. Marczuka, Stanisław Suchy "Edukacja dorosłych jako czynnik
przeciwdziałania bezrobociu i doskonalenia procesów pracy"
Wychowanie na co dzień. 2001, nr. 7 - 8 (wkładka metodyczna)., Jadwiga Jastrząb
"Wyrównywanie szans edukacyjnych"

26