Flamenko Gitar: Flamenko Gitar Teknikleri ve Formlar* Ehrenhard SKIERA J *Bogazici Oniversitesi Fotklor Kutubit Fotklora Dogru dergisinin 66. saytsinda Flamenko dosyast iginde yaymnlanmiser. Geviri: Tolgahan CoG! Gamlar, Kadanslar ve Ritimler Bu makalede flamentonun birgok karakteristik mizikel ézelligini sunacagim. Mizikal érmekler, yaygin kullamlan gitar notasyonu ile verilmistir. Flamenko eserlerinin cogunda melodik yirtytig Frigyen modundadr (6mek 1) Varyasyonlann icinde kullanilan siipertonik, genelde bir Teading tone” olarak islev gOriir, yani asagiva dogru mi maiér akoruna céaiiliir (6rnek 2). Cok sil kullamlan bir baska gam. Frigven moddaki mediant’in artirilmastyla elde edilir (sol diyez, 6mek 3). fslam-Arap bélgelerindeki tipik sarlalarm melodik karakteri (6rnek 4), birbirini izleyen minor, major ve artinlemg ileli arabiddarda duyulabilir. . post tt ee St =F aS 2 (Soleaves) , aE = ces aa a seo ga", 5 5 z 4 7 7 . * Ehrenhard Skiora, “Guitarra Flamanca: Musical Forms and Techniques forthe Flamanco Guitar’, Flamenco, haz: Claus ‘Gelatin (Puallered, Analaas Prone, 1985) tha yen leading tone: mar, rmonik mindr ya da Gkic! meladk ming garnlannin yedincinotas (¢.).p Parmak igarctleri: p = bas parmalk, i= iaret parmag, m = orta parma, yiamile parmagi, c= serce parma Bu dmekler eski Yunan diyatonik systema teleion’un inici dogasim da agikea dmekliyor. Bu sistemdeki Dorian modu, kendi yéntt olmasi bir yana buralulirsa, sonralti dénemdeki kilise modu Frigyen’e benzer. Ama ne geg klasik dénem Dorian'mda ne de ortagag Frigyen‘inde flamenkoda oldugu gibi stipertonik ve mediantin kullanimlar: meveuttur. Bu nedenle, “Frigyen” kelimesi genel olaral kullanilsa da, flamenko miiziginde kullanidan bu ton igin dogeu bir terim yoktur. Ama unutulmamal: ki, flamenkoda Irullanilan gamlar, Arap ve Hint miziklerinde kullanilanlar ile ayn: ézellikleri tagir. Burada tarihsel baglarm oldugu varsavihr ancak bu varsayimin dogrulanabilmesi icin aynca miizikolojik aragtrmalarn yapilmas: gerekir. Her iki melodik tirdeki eserde de karakteristik kullanm, la minorden sol majére, fa majore ve con olarak mi majére dogma yliriyen kadans |akor yardyiagi) inillanimidir (émek 5), Birgok pasaj ve varyasyon bu armonik temele dayamr (mek 6 ve 7), 5 Am G F E de 2 a YZ g g z 6 (Goleaes) | Bu (geleneksel armoni terimini kullamrsak) yanm kadans, gitarda sik sik altere formlarda kullambr. Bunun nedeni enstriimanm yapisichr ve gitara kendine has cazibesini veren sey buckur: sol ve fa majér akorlart basilirken 1. ve 2. teller (mi ve si) bog tel olarale alurur (Srnck8). Bu kadans transpoze edildiginde (émek 9), bu degigimin hem sistemik hem armonik olarak hichir degisildlige yol agmadk& gériltir. Si bemol majér akorundaki siuurl parmak oullanims 1. telin (mi) bos tel alinaral tinlamasina vol acar. Eger bu 6rneklerde kadanstaki gecig akorlar: kullanilirsa, agagidaki Srekte gisterilen taranta varyasyonundali pasaj, tonikteki ana akor icin sinsrh parmak kullansmint gisterir (bu durumda: Fa diyez majér, denek 10). 10 Yoga wre i wo x <7 oh Pcs oll z mw Gitar solosu olarak taranta, majér ikili aralik artiriimss Frigyen modu ve transpoze edilmig temel kadans tzerine kurulmustur (si minér. la majér, sol maiér. fa divez maior) Tarantanin essiz cekiciligine yol acan etkenlerden bir: yukarida bahsedilen calma teknigidir: melodi ve akorlan ¢alarken bog teller kullanmak. Bu form, dans igeren versivomu taranto’dan fark: olarals, sitmil: yorum agieindan birgol: imizan eunar. Burada gosterilen melodik ve armonik yapilara ek olarak; geleneksel armonide kullamlanlarla aym akor yiiriytisleri iceren (1, V7; 1, IV, V7; vs.) ve mivzikal olarak major diziler olugturan birgok parga bulunmaktadir. Bunlar da transpoze edilerek farkh bigimlerde kullanimaktacir. Bu noktada akhma Endikis'te ortaya gikmg ve temel olarak Cingene olmayanlar tarafindan gelistirilmis parcalar geliyor. Compas (ritmik yapllar) yapilarma gére flamenko pargalan 3 ana gruba eynir. Asagidaki tablo, 12, 4 ve 3 vuruslu ritmik birimlere gére sumflandinimg en énemli flamenko gitar formlarun gbstermektedir.Torp 2. Grup 3 Grup 12 Varugh: 4 Vurughe 3.Varughe a) Notasyon:4x3/4 Notasyon: 2/4yada4/4 Notasyon: 3/4 yada 3/8 yada 3/8 Soledres Farruca Malagueitas Cana Zambra Verdiales Alegrias Taranto Tarantas Romeras Tientos Sevillanas Caracales Tanguillo Fandanguillos Bulerias Rumba flamenca Granadinae Cantinas Zapaveado Rondel Colombianas Milonga Garrotin 'b) Notasyon: 3/4 ve 6/8 Siyuiriyes Serranas ¢) Notasyan: 6/8 ve 3/4 Peteneras Guajiras 2. ve 3. gruplarda kiigik ritmik farkdlihldar olsa da (mesela ‘tientos’, ‘rumba flamenca’, fandanguillos’ formlannda), Avrupah ya da Amerilzal: denevimli bir gitariet bir corunla karglagmayacaktr. Bu durum 1. grupdaki formlar icin gecerli degildir cimka én hazirhle mahiyetinde ritmik calsmalar yapmadan bu formlarda uzmanlagmak zordur. Temel tilde Gun ukuoh Lakin ulus yituisl, Daueuke auidigiain Tspeuyol edisyouleusnia ulasabilir, ancak bu edisyonlar gtizel varyasyonlar icerse de, ritimler yanls bir sekilde notaya gecmistir ve bircok notasyon hatasi icerir. Bu nedenle 1. geubun 3 alt kategonsindela temel ntunien, birbirlenyle ntmk olarak nasil bir ahslade oldukdanm ortaya kkoyarale acik bir gekilde anlatacagum. Grup 1a" Omek, Soleares 3/4'bik dort dich (ya da 3/8'lik dért dled), 12 varugin ritmile birimler olusturur. Bu bisimlerde 3., 6.8, 10. ve 12. varuglarda vurgn vardir: 1234567891011 12 Birinci varugta varyasyonlar baslar. Sonra, ne kadar varyasyon yapilmak istenirse yapihir ve parca ritmik birimlerin 10. varagunda sona erer (6mnek 11), a(Girig ve kapanig békimlerinin arasina varyasyon [falseta] olarak 2., 6. ve 7. drnekler eklenebili| Grp la'daki tim formar benzer gekilde yaplamr. Yalmz ‘bulerias’ formunda varvaynnlann, hie Ancels ritmile hirimin 12 wamgnnda haglachay ile aile ghirithir (hata zamen zaman 11, ya da 10. vuruslarda da baslar). Bu ézellik, parcaya olagamisti bir dinamizm kazandinr (6rnek 12) 1a Bolas Gini > > Vananon Grup 1b: Omek, Siguiriyas Bu formda vurgular, 12 vuruslu ritmik birimin 1., 3., 5., 8. ve 11. varuglannda bulunur. 3/4 ik ve 6/81ik zamanlarsn kaullansimassyla notasyon ritim ile uyumlu hale gelir: 12a Parca ve varyasyonlan ya 4/4ik digintin kunci dértitikt notasinda (burast ayni zamanda ritmik birimin birinci vurugudur} ya da 6/8'ik élctimin birinei sekizlik notasinda (buras: aym zamanda ritmik birimin besinci vurugudur) baglar. Bu ikinci durumda ritmik birimin baglangic: hayali olarak belirlenir ya da. bastaki iki adet dortuk notay1 vurarak tamamlanir (golpe teknigi icin agagiya bakin). Istenilen sayida varyasyon yapildiktan sonra parca, ritmik birimin 10. ya da 11. varugunda sona erer (rnek 13). 13 seni wn 1234 $67 8m ES gE ros FS ef 733 3 Fee ( ‘i Z 35 -y--- e ys oT aye A i # = — te ¥ "= : Grup 1c: Omek, Peteneras 12 vuruglu riunik birimler, 3/+10k ve 6/S'ik zamanlan yer degigurerck yazilabilir, Peteneras formunda oldugu gibi sekiziik notalar vuruglan olusturmustur (Smek 14).123 4 5 6 5 mn wD Patsneras vos = Tem . 6 oo Inceledigimiz 3 alt kategori arasindaki ritmilk iliski, temel ritim ile baslayip diger ikisini kaydirirsak gértlebilir: Gmpla: 123456789101112123 45 6789101112 Grup 1b: 123 4 567891011 12 Grup le: 123456 789101112 Re: table hive, her fig grapta da telerar eden temel ritmile yapilann ili adet Agliden ve fig adet ikiliden meydana geldigini gosterir. Ritimlerin ayrinuh bilinmesi ve kontrohi, onlann kusursuz bir sekilde cakmmasinin yamsira gitariste; kenci memaumyen ve bilgilt dinleyicilen icin eski tormian alip, degigtirerel fzerlerine dogaglama yapmast icin ihtiyact olan sezgisel kesinligi kazandinr. Temel Calma Teknikleri Daha once de belirtildigi gibi flamenko gitar aslen sarkic: ve dansqilara eslik etmek icin Rullauhyuide, Suimalans yilaistleria yalhig aa Lokiuules, Give suly peifuuauslaa suiia da bagimsiz sanat formlarma evrildi. Bu olgunlagma déneminde, dzellikle melodi bolimleri ve akor yartiytislerinin detaylandinimas: gibi enstrtimanm ifade olanaklarm: genisletmek amaciyla klasik gitar calimindan bircok teknik alindi ve adapte edule. Ama yine de orysnal eslik déneminden birgok karakteristik die korundu. Mesela tipik galma_pozisyonu: enstrimanm alt lasmm gitaristin sag uylugunun dstiinde durur, ‘ist lasim ise sag kolun ist bélima tarafindan sikigtinhr. Boylelikle gitar, bu iki nokta arasinda sabit bir bicimde durur. Korunan diger k:aral:terietildler gitardan qilzan eee ile col ve eag ol laullanilarak yapilan bast teknikleri iceriyordu. Genelde flamenko gitar daha sert ve daha élcilii (deliberately) calmur. Kendine has yapisi, sert vuruslarla calimgi ve sik sik kapo kullamlmasi nedeniyle flamenko kita; kuru, biraz kaba ve bazen metalik duyulur, Bu, tabii ki yorumcunum sesleri nasil digiindigiine ve enstriimanin yapisina gére degisim gdsterir. Baz gitaristler yalan dénemde, amplifikasyon ya da kullamlan materyal ve imalat gekdi olarak Klasik gitara yalanlagan enstrimanlar kullanarek bu kerakteristik ézelligin etkisini azalttlar. Simdi gOrccegimiz tekmnilelerle flamenkso gitar galimu, Kasil galimdan farklilagir. Du tclsnikler gitarm eglik enstriimam olarak lcullanildig: dénemlerden kalmgtr: ‘rasgueado’, ‘golpe’, ‘apagado’ ve ‘alzapita’.a) Rasgueado Ispanyoleada “rasguear” fillinden tdreyen ‘rasgueado’ “vurmak” (tellere) anlamina gelir. Yani Sraseneada”, genelde hittin alm hes va da alts teli icererele vnrmayi gAsterir Fry telenigi uygulamanm birgok yolu vardir ve gitarist, sadece kendi bulus ve kesifleriyle suurhdw. Agagida her zamanki ok sembollerini kullanarak birgok degisik bicimi gésterdim. P, e, a, m ye i harfleri, vary yapan parmaklart (rakaricaki kisma bakin) belirtirken; ritmik degerler, her bir vurugun ses uzunluklarm arasindald iligkiyi gésteriyor. Yukanya bakan ok, en kelm telden en ince tele vurugu, agagiya balan ok ise tersini belirtiyor. TT 2» fttt tft ft ft 3 1 tat tate TETERTITP ET LTT | 7H SS 19) SS SS bithtt dttert ma = orta ve yiiziik parmallariyla ayn: anda tellere varulur 5. Grnekten 10. dmege kadarki formlar; liz, miikemmel ritim ve glic ile birlesince “stireleli rasgueado”yu olugturur. Bu demektir ki, vuruslar birbirinden bagimsi duyulamez hale gelmistir ama sabit ve siirekli yuvarlanma etkisi yaratirlar. Acilcur ki bu, israrl bir caligma ve siirekli pratik gerektirir 2) Golpe Deneyimli bir flamenko gitaristi, yorumunu anlaml ritmik vurgularla stisler. Bu, golpe (qolpe: varus) teknigini kullanaral gerceklesir. Golpe genellikle, viizik parmagnin ucuvla ve ‘turnagiyla -bu teknik nedeniyle lasmen ‘golpeador’ (vurug levhasi) ile kaplanmig olan- gitarm armonik ast kismina vurularak yapir. Burada da bircok varyasyon vardir: Yalniz basina keullandlan ‘golpe’ (Smegin akorlar arasinda); ‘rasgueado! Sgiizintin sonundaki ‘golpe’; ya da igaret_parmags ‘rasgueado’su ya da bag parmak vurugu ile ayn anda vunulan ‘golpe’ Agagidaki émek, vargulan ‘golpelerle verilen ‘rumba flamenca’ ritmini gésteriyor: 5 > > + G@yTeyre, (G= Golpe}Boz gitaristler bag parmaklanm, isaret parmaklanm ya da yizik parmaklanm: gitarm ‘ylzeyindeki herhangi bir yere (képrit, ses deliginin kenari, yan taraf, klavyenin alty) vararak zaman zaman mithis bir virtiozite sumumuvia ‘golne’ teknidini gelistirmislerdir. Ama unutulmamah ki bir gitaristin bu tarz gésterilere girigereke govun tuzagina diigmesi kolaychr. ¢) Apagado “‘Apagar’, durdurmal: anlamna gelir. Bu teknik, sol elin serge parmagi (ya da serge ve yiizil parmaldar birlikte) kullamlarak yapihr. Belli bir akor caldiktan sonra gitarist hemen, parmagin/parmallarin: tellerin tizerine kapatarak tim telleri susturur Bu nedenle bu teknik sadece serge parmagmn kullamlmachg akorlar icin gecerlidir. Benzer bir etki, akorun sag clin yan tarafiyla susturulmasiyla da elde edilir. @) Alzapua Klasil: gitardan farkl olarak flamenko gitar caluminda sag el bag parmags, birden cok tell galmada, hatta uzun melodil: pasajlarda ve akor arpejlerinde Inullanshr. Genelde “apovando” teknigi ile calmtr, yani teli galdiktan sonra bag parmagin vurugu alttaki telde sona erer (urugu destekler). Ozellikle ilging olan, bag parmak umaginin mizrap gibi agagi ve yukan sekilde knllanimasidir. Bu telnigin adi “alzapta’dir (alzer: keldirmak, pia, mzrap). fki sekilde gahmr. Ancak, kendine dzgi etkivi agai ve yukan vuruglar yeteri kadar hizh oldugunda verir. Bir telde Alzapaa: (tarantas) <——~7—_, Yoaeseet fhe F a . ¥ ad Bingok telde Alaptia: Temel model: © ‘Yukanda saydiguny tekniklere ilaveten, bugun flamenko gitaristlerinin cogu (ve konser verenlerin cogu) Jasmen, klasik gitar repertuvarmdan uyarlanmg teknikleri kullamyorlar: arpei, birgok farkh tremolo, melodik diziler galimrken vuruslarn yapilmasi, legato, pizzicato, glissando ve armonikler. Aqikcast flamenko gitar zanaatinde uzmanlasmak; esash bir galgma, mizigi sevme, inat ve siki caligma planlamasi istiyor. Bu makalede flamenko gitann harikulade diinyasma sadece bir balag atm. Asagidali paragraflar konuyu derinlemesine aragtirmayi isteyenlerin ilgisini cekebilir. Flamenko Gitar Rgitiminde Yaklasimlar Flamenko gitar égrenmenin en iyi yolu her zaman; sarkicilan, danscilan ve gitaristleri bayak Ispanyol gehirlerinde ya da ana yurtlan olan Endilis’te tammek olmustur. Ama bu acikcast, seyahat edenlerin diginda, Ispanyol olmayanlann ¢ogu icin mimktin degildir.Meveut altematiflerden yararlanmanm bir yolu, ‘inka gitaristlerin key:tlanm dinlemektir. Ozellikle eski kayrtlan dinlemenizi éneririm, ciinkti bu kayttlar flamenko gitann orijinal sesini ve stilini daha fazia vansitir. Avrica flamenko sarlusinin kendine dzait dzellikleri olan melodilere ve temalara agina olmanim, gercekten yogunlasmanm; gitaristin tekniginin olabildigince esash bir Kavrayiga dayandigina emin olmak icin gerekli olduguma disintyorum. Cesitli alamlan ve kigisel tarzan gésteren gok iyi kaydedilimig ovantile flamenko miizik antolojileri meveut. Ama yine de bu tarz kay:tlara ulagmak hala oldukca Bac. Bir gitaristin teknigini gelistirmenin yollarindan biri uygun geri bildirim saglamak, yani otantike kayitlann cizdigi standartlarla bir gitaristin cag karsilastrmakur. Bu nedenle sunlan tavsiye ederim: 1. Galan gitaristin kaydim alin. 2. Yapilmg kayitlann dstiine cal. 3. Gitaristin cals pozisyonunu aynadan gézlemleyin. Tabii ki secilen yol kiginin durumuna ve ne yapmak istedigine baghdir. Kigi, zaten bir Kdasile gitarist ise amact birkag flamenko parcas: ve teknile repertuvarm zenginlestirmel midis? Ya da amag flamenkoya yogunlasmak ve genis repertuvan ogrenmek midir? Kisi gitara yeni baglamig ise, sadece flamenko mu gahgmak ister? Bunun gibi sorular cogalulabilir. Gitara yeni baglayanlarin Masik gitar ile baslamalanm tavsiye ederim. Klasik gitann galmada konusunda derin bilzive sahip olmak ve nota okumay: bilmek flamenko gitan galmak igin saglam bir temel olugturur. Biittin flamenko gitar metotlan -yeni baslayanlar icin yaalmuslar bile- Gnemli temel teknuklert yant dzel calig tekniklerins ve solo eserlert, zorlayicr telknulc detaylanyla anlatirlar. Ama yetenekli ve inate: kigiler bu zorluklann tistesinden er gec gelir. Guintimiade birgok iyi flamenko gitar metodu bulunmaktadir. Diinyanin cesitli yerlerindeki biyiik gehirlerde, flamenko gitar dersi veren yerler var ve bunlarin sayilan giderek artmaktachr. Gitarla ve gitar mizidivle ilgili stireli yaymnlar, bu tip deroler haldanda iyi bir bilgi kaynags ohagturmaletachr, Agk ki bugin flamenko heveslilerinin éniinde bircok firsat bulunmaktadir, Bu nedenle, ciddi bir gekilde flamenkoya ilei duyan insanlar, bu macerah dinyaya girmenin ilk adimlarin: atmay: cok zor gérmemelidirler. Siiphesiz ki kendilerine artan giivenleriyle, yeni perspektiflerini bir an énce geligtireceklerdir