İMALAT YÖNTEMLERİ

KAYNAK TEKNİĞİ

ERGİMEYEN ELEKTROTLU
ARK KAYNAĞI
YÖNTEMLERİ
Serdar KARAOĞLU
EÜ Makina Mühendisliği Bölümü
ARK KAYNAĞI
(ARC WELDING - AW)
Bir elektrot ile iş parçası arasındaki elektrik arkının ısısı ile metallerin
birleştirildiği bir ergitme kaynağı yöntemidir.
• Elektrik enerjisinin arkta oluşturduğu ısı ile, her metali ergitmeye
yeterli olan ~ 5500 °C civarında bir sıcaklık ortaya çıkar.
• Çoğu ark kaynağı yönteminde kaynak bağlantısının hacmini ve
dayanımını arttırmak için ilave dolgu metali eklenir.
• Aynı temel işlemler ark ile kesme amacıyla da kullanılır.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 2

 Ark Kaynağı
• Elektrot ucunun yakınında ısının etkisiyle ergiyen metal
bir sıvı metal havuzu (kaynak banyosu) oluşturulur.
• Elektrot bağlantı boyunca ilerlerken, ergimiş metal kendi
kanalında katılaşır.

The basic configuration and electrical circuit of an arc welding process

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 3
 Elle Ark Kaynağı ve Ark Süresi

• Elle kaynakta problemler:

• Kaynak bağlantı kalitesi
• Verim

• Ark Süresi = (Ark’ın yandığı süre) / (Toplam çalışma süresi)

• Tipik değerler:
• Elle kaynak ark süresi = % 20
• Makinayla kaynakta ark süresi ~ % 50 seviyesine yükselir.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 4

 Arkın Korunması
(Arc Shielding)

• Ark kaynağındaki yüksek sıcaklıklarda, metaller

havadaki oksijen, azot ve hidrojene karşı kimyasal
olarak reaktifdir.
• Bağlantının mekanik özellikleri, bu tür reaksiyonlar sonucu
ciddi şekilde kötüleşebilir.
• Neredeyse tüm ark kaynağı yöntemlerinde arkın,
çevresindeki havadan korunması gerekir.
• Arkın korunması için şunlar kullanılır:
• Argon, Helyum ve CO2 gibi koruyucu gazlar
• Dekapan

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 5

 Dekapan (flux) Dekapan Uygulama
Yöntemleri
Kaynak sırasında oksitlerin ❖ Toz: Toz halindeki
ve diğer kirliliklerin dekapanın kaynak işlemi
oluşumunu engelleyen sırasında ark bölgesine
veya bunları çözerek dökülmesi (tozaltı kaynağı).
uzaklaştıran bir madde.
❖ Örtü: Çubuk elektrotların
• Kaynak için koruyucu dekapan maddesiyle
atmosfer oluşturur kaplanması (örtülü
•Arkı kararlı hale getirir elektrotlar).
•Sıçramayı azaltır ❖ Öz: Dekapanın öz halinde
boru şeklindeki
elektrotların içine
doldurulması (özlü
elektrotlar).

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 6

 KAYNAK ELEKTROTLARI
Elektrot: Kaynak işlemi sırasında, üzerinden akım geçirilerek iş
parçası ile arasında kaynak arkı oluşturulan, istendiğinde
ergitilerek kaynak ağzını doldurmak suretiyle dolgu metali
vazifesi de gören kaynak malzemesidir.

KAYNAK ELEKTROTLARININ SINIFLANDIRILMASI:

Elektrik ark kaynağında kullanılan elektrotlar, kaynak arkını
oluşturmanın yanında, ergiyerek kaynak metali vazifesi görüp
görmemesine göre;
1) Ergimeyen elektrotlar (Nonconsumable)
2) Ergiyen elektrotlar (Consumable)
olmak üzere 2 ana grupta toplanabilir.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 7

 Ergimeyen Elektrot Kullanılan
Ark Kaynağı Yöntemleri
(AW Processes that use Nonconsumable Electrodes)

• Tungsten İnert Gaz (TIG) Kaynağı

(Gas Tungsten Arc Welding)
• Plazma Ark Kaynağı
(Plasma Arc Welding)
• Karbon Ark kaynağı
(Carbon Arc Welding)
• Saplama Kaynağı
(Stud Welding)

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 8

Tungsten İnert Gaz (TIG) Kaynağı

1930’ların sonlarında «heliarc» veya «TIG» ismiyle

geliştirişmiş olan yöntem, ilk zamanlarda demir-dışı
metallerin özellikle Mg ve Al gibi kaynatılması zor
olan malzemelerin birleştirilmesinde kullanıldı.
İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 9
 Tungten Inert Gaz (TIG) Kaynağı
Yöntemin Prensibi

• TIG = WIG = GTAW

• TIG kaynağında kaynak için
gerekli olan enerjiyi, ergimeyen
Tungsten elektrot ile iş parçası
arasında oluşturulan elektrik arkı
sağlar.
• Ark, elektrot ve ergimiş banyo
havanın etkisinden Argon veya
Helyum gazları ile korunur.
• Ergimeyen elektrotlu bir yöntem
olduğundan, ayrıca ilave kaynak
metaline ihtiyaç duyulur.

Kaynak Tekniği
 Tungsten Elektrotlar
• Bu elektrotlar, genellikle silindirik çubuklar
olup, tungsten metalinin yüksek ergime sıcaklığı
nedeniyle döküm yöntemiyle değil toz metalürjisi
ile üretilirler.
• Tungsten elektrotlar saf olabileceği gibi, toryum,
lantal, seryum veya zirkonyum-oksitle
alaşımlandırılmış olarak da bulunabilirler.
• Alaşımlı olanların elektron emisyonu, ark başlangıcı
ve akım yüklenebilirlikleri daha iyi olup, kullanım
yerine göre elektrot seçimi yapılmalıdır.

Kaynak Tekniği
 Koruyucu Gaz • Yöntemde koruyucu gaz olarak, argon (Ar)
(Shielding gas) ve helyum (He) soygazları kullanılır.
• Kaynatılacak olan metale göre gaz seçimi
yapılır.
• Tavsiye edilen gaz ve gaz akış hızı (debi)
değerleri prosedür tablolarından alınabilir.
• Daha yaygın olarak bulunan ve kullanılan
argon, helyum gazından daha ağırdır. Bu
düşük debilerde daha etkin gaz koruması
sağlar.
• Ark başlatılması açısından da daha iyi olan
argon daha düşük ark gerilimi oluşturur.
• Ark gerilimi daha yüksek olan helyum, daha
yüksek ısı ve daha yüksek kaynak hızı sağlar.

The He shielded arc column is larger, produces

more penetration, can use a higher travel
speed, and can weld heavier base metals.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 12

 Ark Tutuşturma türleri

1- Elektrotun parçaya teması ile tutuşturma:

Bu şekilde tutuşturmada kaynak metalinde
tungsten kalıntıları oluşabilir. Elektrot
alaşımlanır ve dolayısıyla ark kararsızlaşır.
Bakırdan bir yardımcı levha üzerinde
tutuşturmayla tungsten kalıntılarından
kaçınılabilir. Bu yöntem sadece doğru akımda
mümkündür.
2- Yüksek frekans jeneratörü ile temassız tutuşturma (HF): Bu yöntem, hem doğru
ve hem de alternatif akımla kaynakta kullanılabilir. Yüksek frekanslı tutuşturmada,
tungsten elektrot ile parça arasına, arkın temassız bir şekilde tutuşturulmasını
sağlayan bir yüksek frekans üretecinin oluşturduğu birkaç MHz'lik frekanstaki ve
yeterli yükseklikteki bir gerilim uygulanır.
3- Yüksek gerilim impulslarıyla tutuşturma: Bu tip makinalarda arkın ilk oluşumu
atlama kabiliyeti yüksek olan birkaç bin voltluk bir gerilim impulslarıyla sağlanır.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 13

 Akım - Gerilim Ayarı
• TIG kaynağında düşey karakteristikli* (akım ayarlı)
kaynak makinaları kullanılır.
• Akım şiddeti, akım üretecinde belirli bir karakteristik
eğrisinin seçimiyle ayarlanır.
• Ark gerilimi ise, ayarlanan ark boyuyla ve kullanılan
koruyucu gazla belirlenir.
• Artan akım şiddetiyle nüfuziyet derinliği de artar.
• Ergiyen kütlenin formu, elektrot ucunun şekline de bağlıdır.
Sivri uçlu bir elektrot, dar ve derin bir nüfuziyet verir. Küt *Düşey Karakteristikli
uçlu bir elektrot, alternatif akımda akım yüklenebilirliğini (Akım ayarlı) Kaynak Makinaları:
artırırken sığ ve geniş bir nüfuziyet verir. Akım ayarlı, düşen tip eğime sahip
makinalardır. Bu tip makinalarda
akım ark boyundaki değişikliklerden
çok fazla etkilenmeksizin büyük
oranda sabit kalır. Kaynak akımı
yükseldikçe yük gerilimi düşer.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 14

 Akım Üreteci

• Yöntemde, doğru akım (DC) veya alternatif akım (AC) ile kaynak yapılabilir.
• Alaşımsız ve düşük alaşımlı çelikler, paslanmaz çelikler, nikel esaslı alaşımlar
ve bakır alaşımlı çoğu malzeme doğru akımla kaynak edilir.
• Alüminyum, magnezyum ve alaşımlarında alternatif akım tercih edilir. →

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 15

 Kutuplama Etkileri

Tungsten elektrotla iş parçası arasında

bir inert gaz atmosferinde oluşturulan
arkta maksimum ısı pozitif (+) kutupta
ortaya çıkar.
Elektodun + kutuba (DCEP)
bağlanması durumunda, aşırı ısınmayı
önlemek için, aynı akım seviyesinde
daha büyük çaplı bir elektrot
kullanılması gerekir.

DCEN: Düz kutuplama. İş parçasında DCEP: Ters kutuplama. Düşük nüfuziyet. +

yüksek nüfuziyet elde edilir. iyon bombardımanı ile katodik temizleme etkisi
(Al ve Mg da önemli)

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 16

 Alüminyum kaynağında akım türü etkisi
• TIG kaynak yönteminde alüminyum ve diğer hafif metallerin kaynaklarında
alternatif akım (AC) kullanılır.
• Alüminyum malzemelerin kaynaklarında AC akım tipi kullanılmasının nedeni,
alüminyumun dış yüzeyinin çok süratle oluşan bir oksit filmi (Alümina) ile kaplı
olmasıdır. Bu oksit tabakası kaynak işlemi sırasında zorluk yaratır.
• TIG yönteminde AC akım kullanılarak, kaynak arkında akım yönünün değişikliği
sırasında oluşan geçişlerde alüminanın parçalaması yoluyla sağlıklı bir kaynak
gerçekleştirilebilir.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 17

Kullanım Alanları ve Ekonomiklik

• Yöntem tüm metal ve alaşımlarda tüm pozisyonlarda kullanılabilir.

Özellikle havadan etkilenen hafif metaller ve alaşımlar ile paslanmaz
çeliklerin ve bakır alaşımlarının kaynatılmasında kullanılır.
• Çeşitli büyüklükteki üfleçlerle 15 mm’ ye kadar kalınlıktaki parçaları
kaynak etmek mümkündür. Daha kalın parçalarda ekonomik
sebeplerden dolayı ergiyen elektrotlu bir kaynak yöntemi seçilmelidir.
• Yüksek kaliteli TIG dikişi bazı bağlantıların sadece kök pasolarına
çekilip, dolgu ve kapak pasoları başka yöntemlerle tamamlanabilir.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 18

TIG kaynağının avantaj ve dezavantajları
• Avantajlar:
• Yüksek kaliteli kaynak dikişi
• Dolgu metali üzerinden akım geçmediğinden sıçramasız bir
ark, temiz bir kaynak dikişi elde edilir.
• Dekapan kullanılmadığı için kaynak sonrası temizlik
gereksinimi yoktur veya çok azdır.
• Dezavantajlar:
• Genelde ergiyen elektrotlu ark kaynağı yöntemlerine göre
daha yavaş ve pahalıdır.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 19

Dolgu hızları (Deposition rates)

TIG kaynağı yüksek

dolgu hızı olan bir
kaynak yöntemi
değildir.

Kaynak Tekniği 20
 Darbeli Akımla TIG Kaynağı (Pulsed GTAW)
Bazı özel kaynak makinaları ayarlanabilen Heating and Cooling and
fusion solidification
frekansta darbeli doğru akım verebilir.
Kaynakta darbeli akım modunun kullanımı, ısı
girişi kontrol etme yollarından biridir.
Darbeli akım kullanımı, ergimiş kaynak
banyosunun boyut ve akışkanlığının
kontrolünde kolaylık sağlar.
Bu özellikle ince cidarlı parçaların
birleştirilmesinde ve yatay dışındaki
pozisyonlardaki kaynakta büyük avantaj sağlar.

Darbeli TIG ile üst üste binmiş ark noktalarından oluşan bir kaynak dikişi
yapılabilir. Isı girdisinin kontrolüyle distorsiyon ve çarpılmalar azalır.

Kaynak Tekniği 21
 Plazma Ark Kaynağı
Plasma Arc Welding (PAW)

Plazma kaynağı, sınırlanmış bir plazma arkının kaynak bölgesine

yönlendirildiği, TIG kaynağının özel bir şeklidir.
Bu kaynak yöntemi, iyonlaştırılmış bir gaz kütlesinin dar bir
aralıktan geçirilerek malzeme üzerinde yüksek sıcaklıkların
oluşturulduğu bir modern kaynak yöntemidir.
Plazma kaynağında, arkın sıkıştırılmasıyla, küçük çaplı ve çok
yüksek enerji yoğunluğuna sahip bir plazma jeti oluşur. Ark
sıcaklığı 28,000C’ye yükselir.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 22

 Plazma kaynağında kullanılan gazlar
• Tungsten elektrot çevresinden, iç kısımdan verilen gaz, plazma gazı adını alır. Bu gaz hem
tungsten elektrotu, bakır memeyi korur hem de iyonize olup plazmanın iletkenliğini ve
stabilitesini sağlar. Plazma gazı olarak genellikle argon gazı kullanılır.
• Plazma kaynağında ikinci gaz koruyucu gazdır. Dış nozuldan verilen bu gaz, plazmayı
çepeçevre sarar. Görevi plazmayı dıştan termik olarak sıkıştırarak odaklamak suretiyle
enerji yoğunluğunu artırmak, plazmayı ve kaynak yerini atmosferden korumaktır.
Koruyucu gaz olarak genellikle Argon-H2 veya Argon-N2 karışım gazları kullanılır.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 23

 Plazma Arkı Türleri
a) Taşıyıcı Ark: Elektrik devresi tungsten elektrot ile iş parçası arasında
tamamlanarak, ark akımı iş parçası üzerinden akar. Yüksek enerji yoğunluklu
bir plazma jeti oluşur. Yüksek hızlı kaynak veya kesme amacıyla kullanılır.
b) Taşıyıcı olmayan Ark: Elektrik devresi anot memesi ve tungsten elektrot
arasında tamamlanırsa, ark elektrotla su soğutmalı bakır meme arasında yanar
ve memeden bir gaz akımı ile zorlanarak sürülür. Bu düzenlemede iş parçası
ark devresi içinde değildir. Bu tip plazmanın enerji yoğunluğu göreceli olarak
düşüktür. Düşük ısı girdisi gerektiren kaynak işlemlerinde ve plazma ile
püskürtme (kaplama) uygulamalarında kullanılır.
a) Taşıyıcı ark b) Taşıyıcı olmayan ark

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 24

Plazma Ark Kaynağının Avantaj ve Dezavantajları
• Avantajlar:
• Yüksek ark stabilitesi
• Diğer ark kaynağı yöntemlerinden daha iyi nüfuziyet kontrolü
• Yüksek kaynak hızları
• Mükemmel kaynak kalitesi
• Neredeyse tüm metallerin kaynağı için kullanılabilir.
• Dezavantajlar:
• Yüksek ekipman maliyeti.
• Diğer ark kaynağı yöntemlerinden daha geniş olan torç
boyutunun bazı bağlantılarda erişim zorluğuna yol açabilmesi.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 25

 Çalışma Teknikleri
1. Ergitme modu (melt-in mode): TIG kaynağına göre daha yüksek kaynak hızı ve daha
derin kaynak nüfuziyeti.
2. Anahtar deliği tekniği (Keyhole): Plazma jeti iş parçası kalınlığı boyunca nüfuz
ederek anahtar deliği adı verilen bir kanal oluşturur. Yüzey gerilimi ergimiş ana metali
anahtar deliğinin çevresinde akmaya zorlayarak kaynak dikişini oluşturur. Bu teknik,
plazmanın bağlantı boyunca nüfuz edebileceği birleşimlerde kullanılabilir. Genellikle
1.6-12 mm kalınlık aralığındaki parçaların birleştirilmesinde kullanılan tekniğin
performansını iş parçası bileşimi ve kaynak gazları belirler (Al:19mm).

Anahtar deliği tekniği ile tüm pozisyonlarda

tek pasoda tam nüfuziyetli kaynak
dikişleri atılabilir.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 26

 Karbon Ark kaynağı
Carbon Arc Welding (CAW)
• Ergimeyen karbon (grafit) elektrotun
kullanıldığı bir ark kaynağı yöntemidir.
• Yöntemin kullanımı son derece sınırlıdır.
Sert lehimleme ve dökme demirlerin
tamirinde ısı kaynağı olarak
kullanılabilirler.
• Bazı uygulamalarda aşınma direnci yüksek
olan malzemelerin yüzeylere kaplanması
için de kullanılabilirler.
• İlk ark kaynağı olması sebebiyle tarihi bir
önemi vardır. Günümüzde yaygın değildir.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 27

 Saplama Kaynağı
Stud Welding (SW)
• Saplama vb komponentlerin ana parçalara kaynatılması için
kullanılan özel amaçlı bir ark kaynağı yöntemidir.
• Saplama özel bir kaynak tabancasına takılarak aşağıda görülen
sıraya göre kaynak işlemi yapılır. Kaynak tabancası ve güç ünitesi
zamanlama ve güç parametrelerini otomatik olarak ayarlar.
•Yöntemde usta kaynakçı ihtiyacı yoktur. Çalışan sadece kaynak
tabancasını iş parçası üzerinde uygun pozisyonda sabitleyip tetiğe
basar.

Saplama kaynağı: (1) Saplama yerleştirilir, (2) akım tabancadan akar ve saplama, ark ve
ergimiş banyo oluşturmak üzere biraz geri çekilir, (3) saplama ergimiş banyo içine
daldırılır, ve (4) katılaşma tamamlandıktan sonra seramik halka uzaklaştırılır.

İmalat Yöntemleri Kaynak Tekniği 28