Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

CHÖÔNG 3
HOÄP SOÁ

1. COÂNG DUÏNG, PHAÂN LOAÏI, YEÂU CAÀU

1.1. Coâng duïng

Hoäp soá oâtoâ thöïc hieän caùc nhieäm vuï sau:

- Thay ñoåi löïc keùo tieáp tuyeán vaø soá voøng quay cuûa baùnh xe chuû ñoäng ñeå phuø hôïp vôùi
löïc caûn cuûa ñöôøng vaø vaän toác cuûa oâtoâ theo nhu caàu söû duïng;
- Thöïc hieän chuyeån ñoäng luøi cho oâtoâ;
- Coù theå ngaét doøng truyeàn löïc trong thôøi gian daøi khi ñoäng cô vaãn laøm vieäc.

1.2. Phaân loaïi

Tuyø theo nhöõng yeáu toá caên cöù ñeå phaân loaïi, hoäp soá ñöôïc chia ra :

- Theo traïng thaùi cuûa truïc hoäp soá trong quaù trình laøm vieäc:
+ Hoäp soá coù truïc coá ñònh;
+ Hoäp soá coù truïc di ñoäng (hoäp soá haønh tinh);

- Theo soá truïc cuûa hoäp soá (khoâng keå truïc soá luøi):
+ Hoäp soá hai truïc;
+ Hoäp soá ba truïc.

- Theo soá caáp (khoâng keå soá luøi):

+ Hoäp soá 2 caáp;
+ Hoäp soá 3 caáp;
+ Hoäp soá 4 caáp; .....

- Theo cô caáu gaøi soá:

+ Baèng baùnh raêng di tröôït;
+ Baèng boä ñoàng toác;
+ Baèng phanh vaø ly hôïp (ñoái vôùi hoäp soá thuyû cô).

- Theo phöông phaùp ñieàu khieån:

+ Ñieàu khieån baèng tay;
+ Ñieàu khieån töï ñoäng;
+ Ñieàu khieån baùn töï ñoäng.

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 58

Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

1.3. Yeâu caàu

Hoäp soá caàn ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau:

- Coù tæ soá truyeàn thích hôïp ñeå baûo ñaûm chaát löôïng ñoäng löïc hoïc vaø tính kinh teá
nhieân lieäu cuûa oâtoâ;
- Coù khaû naêng trích coâng suaát ra ngoaøi ñeå daãn ñoäng caùc thieát bò phuï;
- Ñieàu khieån sang soá ñôn giaûn, nheï nhaøng;
- Hieäu suaát truyeàn ñoäng cao;
- Keát caáu ñôn giaûn, deã chaêm soùc baûo döôõng.

2. CAÁU TAÏO CHUNG CUÛA HOÄP SOÁ

2.1. Hoäp soá hai truïc
Z4 Z3
2.1.1. Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù Z2
1 Z1
Sô ñoà caáu taïo cuûa hoäp soá hai truïc ñöôïc theå
hieän treân hình 3.1.a. Ngoaøi voû hoäp soá khoâng theå
2 4 3
hieän ôû ñaây, caùc boä phaän chính cuûa hoäp soá bao
goàm: Truïc sô caáp 1, truïc thöù caáp 2, caùc baùnh raêng
' ' ' ' Z'4
Z1, Z2, Z3, Z4, Z 1, Z 2, Z 3, Z 4, oáng gaøi 3 vaø 4. Caùc Z'3
Z'2 Z'1
baùnh raêng treân truïc sô caáp Z1, Z2, Z3, Z4 ñöôïc coá
ñònh treân truïc. Coøn caùc baùnh raêng treân truïc thöù
caáp Z'1, Z'2, Z'3, Z'4 ñöôïc quay trôn treân truïc. Caùc Sè 4
Sè 3
oáng gaøi 3 vaø 4 lieân keát then hoa vôùi truïc vaø coù caùc
Sè 2
vaáu raêng ôû hai phía ñeå aên khôùp vôùi caùc baùnh raêng Sè 1
caàn gaøi. b
Hình 3.1 – Hoäp soá hai truïc
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá nhö sau:
a. Sô ñoà caáu taïo hoäp soá hai truïc 4 caáp
Khi oáng gaøi 3 vaø 4 ôû vò trí trung gian, maëc b. Doøng truyeàn moâmen
duø caùc baùnh raêng treân truïc sô caáp vaø thöù caáp luoân
aên khôùp vôùi nhau nhöng caùc baùnh raêng treân truïc thöù caáp quay trôn vôùi truïc neân hoäp soá
chöa truyeàn moâmen (soá 0). Caùc soá truyeàn cuûa hoäp soá ñöôïc thöïc hieän nhö sau:

- Soá 1: Ñeå gaøi soá 1, ngöôøi ta ñieàu khieån oáng gaøi 3 dòch chuyeån sang phaûi cho vaáu
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z'1 , khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z1 → Z'1
→ oáng gaøi 3 → truïc 2.

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 59

Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

- Soá 2: Ñeå gaøi soá 2, ngöôøi ta ñieàu khieån oáng gaøi 3 dòch chuyeån sang traùi cho vaáu
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z'2 , khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z2 → Z'2
→ oáng gaøi 3 → truïc 2.

- Soá 3: Ñeå gaøi soá 3, ngöôøi ta ñieàu khieån oáng gaøi 4 dòch chuyeån sang phaûi cho vaáu
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z'3 , khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z3 → Z'3
→ oáng gaøi 4 → truïc 2.

- Soá 4: Ñeå gaøi soá 4, ngöôøi ta ñieàu khieån oáng gaøi 4 dòch chuyeån sang traùi cho vaáu
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z'4 , khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z4 → Z'4
→ oáng gaøi 4 → truïc 2.

2.1.2. Caáu taïo thöïc teá vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá hai truïc

Caáu taïo thöïc teá cuûa hoäp soá hai truïc ñöôïc theå hieän treân hình 3.2.

Hình 3.2 – Caáu taïo thöïc teá cuûa hoäp soá hai truïc

Veà cô baûn, caáu taïo chung cuûa hoäp soá hai truïc cuõng bao goàm caùc chi tieát nhö ñaõ
trình baøy ôû treân. Trong hình 3.2 coøn theå hieän ñaây laø hoäp soá hai truïc 5 caáp, coù caû soá luøi vaø
truyeàn löïc cuoái cuøng coù boä vi sai. Vì hoäp soá coù 5 caáp neân treân truïc sô caáp vaø thöù caáp coù 5
caëp baùnh raêng luoân aên khôùp vôùi nhau. Trong ñoù baùnh raêng chuû ñoäng soá 1, soá 2 coá ñònh treân
truïc sô caáp. Baùnh raêng chuû ñoäng soá 3, soá 4, soá 5 quay trôn treân truïc sô caáp. Baùnh raêng bò
ñoäng soá 1, soá 2 quay trôn treân truïc thöù caáp. Baùnh raêng bò ñoäng soá 3, soá 4, soá 5 coá ñònh treân
truïc thöù caáp (thöôøng baùnh raêng quay trôn ñöôïc boá trí caïnh ñoàng toác gaøi soá). Vì coù 5 soá neân
hoäp soá coù 3 oáng gaøi ñoàng toác.

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 60

Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

Ngoaøi ra ñeå ñaûo chieàu quay cuûa truïc thöù caáp khi luøi, hoäp soá coøn coù theâm 1 baùnh
raêng soá luøi coù theå di tröôït treân truïc soá luøi ñeå aên khôùp vôùi moät baùnh raêng chuû ñoäng soá luøi
treân truïc sô caáp vaø vaønh raêng treân oáng gaøi cuûa boä ñoàng toác soá 1 vaø soá 2 ôû vò trí trung gian.

Vì hoäp soá hai truïc thöôøng boá trí ôû xe du lòch caàu tröôùc chuû ñoäng neân ngoaøi caùc boä
phaän neâu treân thì caëp baùnh raêng truyeàn löïc cuoái cuøng vaø boä vi sai cuõng ñöôïc boá trí luoân
trong cuïm hoäp soá.

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá khi gaøi caùc soá truyeàn khaùc nhau ñöôïc theå hieän ôû
caùc hình veõ sau:

Hình 3.3 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 1

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 61

Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

Hình 3.4 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 2

Hình 3.5 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 3

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 62

Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

Hình 3.6 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 4

Hình 3.7 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 5

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 63

 Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

Hình 3.8 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá luøi

2.2. Hoäp soá ba truïc

2.2.1. Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù Z1

Z3 Z2
Z4
1 2
Sô ñoà caáu taïo cuûa hoäp soá ba truïc ñöôïc theå
hieän treân hình 3.9.a. Truïc sô caáp 1 vaø truïc thöù caáp
4 5
2 ñöôïc boá trí ñoàng truïc vôùi nhau. Ngoaøi voû hoäp soá
3
khoâng theå hieän ôû ñaây, caùc boä phaän chính cuûa hoäp
Z'1
soá bao goàm: Truïc sô caáp 1, truïc thöù caáp 2 vaø truïc ' Z'2
Z'4 Z 3

trung gian 3, caùc baùnh raêng Z1, Z2, Z3, Z4, Z'1, Z'2, a
Z'3, Z'4, oáng gaøi 4 vaø 5. Baùnh raêng Z4 ñöôïc cheá taïo
lieàn vôùi truïc sô caáp. Caùc baùnh raêng treân truïc thöù Sè 4
Sè 3
caáp Z1, Z2, Z3 ñöôïc quay trôn treân truïc. Coøn caùc
Sè 2
baùnh raêng treân truïc trung gian Z'1, Z'2, Z'3, Z'4 ñöôïc Sè 1
coá ñònh treân truïc. Caùc oáng gaøi 4 vaø 5 lieân keát then Sè 1 b

hoa vôùi truïc vaø coù caùc vaáu raêng ôû hai phía ñeå aên
Hình 3.9 – Hoäp soá ba truïc
khôùp vôùi caùc baùnh raêng caàn gaøi.
a. Sô ñoà caáu taïo hoäp soá ba truïc 4 caáp
b. Doøng truyeàn moâmen

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 64

Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá nhö sau:

Khi oáng gaøi 4 vaø 5 ôû vò trí trung gian, maëc duø caùc baùnh raêng treân truïc sô caáp, thöù
caáp vaø truïc trung gian luoân aên khôùp vôùi nhau nhöng do caùc baùnh raêng treân truïc thöù caáp
quay trôn vôùi truïc neân hoäp soá chöa truyeàn moâmen (soá 0).

Caùc soá truyeàn cuûa hoäp soá ñöôïc thöïc hieän nhö sau:

- Soá 1: Ñeå gaøi soá 1, ngöôøi ta ñieàu khieån oáng gaøi 5 dòch chuyeån sang phaûi cho vaáu
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z1 khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z4 → Z'4
→ truïc trung gian → Z'1 → Z1 → oáng gaøi 5 → truïc 2.

- Soá 2: Ñeå gaøi soá 2, ngöôøi ta ñieàu khieån oáng gaøi 5 dòch chuyeån sang traùi cho vaáu
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z2 khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z4 → Z'4
→ truïc trung gian → Z'2 → Z2 → oáng gaøi 5 → truïc 2.

- Soá 3: Ñeå gaøi soá 3, ngöôøi ta ñieàu khieån oáng gaøi 4 dòch chuyeån sang phaûi cho vaáu
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z3 khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z4 → Z'4
→ truïc trung gian → Z'3 → Z3 → oáng gaøi 4 → truïc 2.

- Soá 4: Ñeå gaøi soá 4, ngöôøi ta ñieàu khieån oáng gaøi 5 dòch chuyeån sang traùi cho vaáu
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z4 khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z4 oáng
gaøi 4 → truïc 2 (truyeàn thaúng).

2.2.2. Caáu taïo thöïc teá vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá ba truïc

Caáu taïo cuûa hoäp soá ba truïc ñöôïc theå hieän treân hình 3.10

Hình 3.10 Caáu taïo thöïc teá cuûa hoäp soá ba truïc

Truïc sô caáp cuûa hoäp soá ñoàng thôøi laø truïc ly hôïp ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi baùnh raêng
luoân aên khôùp goïi laø baùnh raêng chuû ñoäng chính (soá 4).

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 65

 Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

Truïc thöù caáp ñöôïc ñaët ñoàng truïc vôùi truïc sô caáp. Moät ñaàu cuûa truïc thöù caáp ñöôïc töïa
treân oå bi naèm ôû voû hoäp soá, ñaàu coøn laïi goái vaøo oå bi kim trong phaàn roãng cuûa baùnh raêng chuû
ñoäng chính.

Truïc trung gian ñöôïc goái treân hai oå ñôõ naèm trong voû hoäp soá, ñaët song song vaø caùch
truïc sô caáp vaø thöù caáp moät khoaûng naøo ñoù.

Ñeå thöïc hieän vieäc gaøi soá, trong hoäp soá cuõng coù caùc oáng gaøi ñoàng toác. Vì hoäp soá coù
5 soá tieán neân trong hoäp soá phaûi söû duïng 3 oáng gaøi ñoàng toác. Ngoaøi ra, hoäp soá coøn coù baùnh
raêng soá luøi coù theå di tröôït treân truïc soá luøi ñeå thöïc hieän gaøi soá luøi khi luøi xe.

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá khi gaøi caùc soá truyeàn khaùc nhau ñöôïc theå hieän ôû
caùc hình veõ sau:

Hình 3.11 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 1

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 66

 Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

Hình 3.12 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 2

Hình 3.13 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 3

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 67

Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

Hình 3.14 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 4

Hình 3.15 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 5

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 68

 Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

Hình 3.16 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá luøi

B¸nh r¨ng gµi sè lïi

2.3. Caáu taïo cuûa moät soá hoäp soá ba truïc söû duïng treân xe taûi

Hình 3.17 - Caáu taïo hoäp soá ba truïc treân xe taûi côõ 4 taán

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 69

Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá

Hình 3.18 - Caáu taïo hoäp soá ba truïc treân xe taûi côõ 8 taán

Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa ĐN 70