JKA 420

Teori Antropologi &

Sosiologi Lanjutan

Sidang Webex 3:
Teori Kritikal dan
Teori Kelas Sosial

We lead

Hasil Pembelajaran
• SW ini mengulangkaji prinsip asas Teori Kritikal dan
Teori-teori Kelas Sosial.

• Selepas SW ini anda seharusnya berupaya:

 mengenal pasti aplikasi Teori Kritikal;
 mengenal pasti aplikasi Teori-teori kelas sosial mengikut
idea tokoh-tokoh yg berkenaan.

2
2
1
 We lead

Teori Kritikal
• Teori ini berdasarkan fahaman Karl Marx, tetapi
dirumuskan oleh ahli neo-Marxis yg mengkritik Marx sebab
pendekatan determinisme ekonominya (economic
determinism) – perhubungan material/kebendaan/ekonomi
menentukan segala perhubungan sosial yg lain.
• Walaupun neo-Marxisme masih menganggap perbezaan
kelas sosial penting utk memahami masyarakat, tetapi ia
memberi penekanan kpd unsur pemikiran subjektif dan
intersubjektif (pemikiran yg dikongsi antara individu atau
sesama kelompok) disamping perhubungan material.

3
3

We lead

Teori Kritikal
• Tujuan utama teori ini ialah mempersoalkan apa yg
difahamkan sebagai “akal”, “fikiran rasional”,
“kesaksamaan” dalam individu atau kumpulan.

• Hujah utama teori ini ialah - keupayaan berfikir secara

kritikal dan rasional msykt disekat oleh teknologi, media
massa dan institusi-institusi seperti ekonomi (sistem
kapitalis), pendidikan, koporat, politik dsb. melalui kawalan
pemikiran/ideologi dlm semua aspek sosial.

4
4
2
 We lead

Aplikasi Teori Kritikal

Penggunaan konsep-konsep dalam Teori Kritikal:
1. Kritikan terhadap Rasionaliti Teknikal:
• Kritikan Horkheimer dan Adorno (1972) terhdp rasionaliti
teknikal – ialah pengutamaan kecekapan cara
mencapai matlamat tanpa mengira etika dan nilai
matlamat dalam penggunaan teknologi canggih.
• Contoh: Mengkaji secara kritikal sikap dan cara
penggunaan teknologi baru spt telefon pintar, media
sosial, peralatan/mesin moden. Kajian demikian
melibatkan pengupasan operasi kuasa yg memilih dan
mengawal teknologi dan media. (Tidak digalakkan untuk

5
FYP)
5

We lead

Aplikasi Teori Kritikal

2. Percanggahan Pencerahan (Dialectic of
Enlightenment) dan kawalan sosial:
• H&A (1972): Percanggahan pencerahan sebagai
penggunaan sains dan teknologi (hasil era pencerahan)
utk mendominasi dan bukan emansipasi (pembebasan).
• Contoh: kawalan atau dominasi kumpulan berkuasa
terhadap orang ramai melalui media sosial atau menjejak
aktiviti mereka melalui akaun/gadget yg digunakan. (Tidak
digalakkan untuk FYP)
• Kumpulan berkuasa bukan setakat kuasa politik, ia boleh
merupakan gabungan kuasa politik dan kuasa ekonomi.

6
6
3
 We lead

Aplikasi Teori Kritikal

3. Kritikan terhdp Budaya dan Penggunaan Massa:
• Teori Kritikal meneliti budaya massa (mass culture) dan
penggunaan massa (mass consumption) dlm msykt
kapitalis yg mengakibatkan homogenisasi (kesamaan)
dan penyeragaman budaya (H&A, 1972).
• Contoh: Meninjau kesan homogenisasi dan
penyeragaman budaya yg disebabkan oleh budaya
popular dan penggunaan massa seperti budaya makanan
segera, budaya membeli-belah, gadget, fashion,
kepercayaan, budaya pop, dsb.
• Walau bagaimanapun, fenomena pengembalian amalan

7
tradisi (pemakaian tengkolok dll) juga boleh ditinjau
dengan Teori Kritikal. 7

We lead

Aplikasi Teori Kritikal

4. Totalitarianisme Budaya (Cultural Totalitarianism):
• Teori Kritikal menyimpulkan bhw wujudnya satu bentuk
totalitarianisme (pemerintahan kuasa mutlak) dalam
konteks budaya umum msykt.
• Totalitarianisme ini dicapai melalui pembentukan
keperluan palsu (false needs) dan menyekat
permintaan terhadap apa yg bertentangan dgn yg
sedia dipasarkan untuk mengekalkan sistem kapitalisme
(Marcuse, 1964).
• Totalitarianisme budaya ini turut digabungkan dgn kuasa
politik semasa utk mengekalkan struktur kuasa kumpulan

8
elit.
8
4
 We lead

Kelas Sosial
• Isu ketaksamaan sosial mengikut kelas sosial memang
merupakan satu subjek kajian yg terpenting dlm bidang SK.
Kajian Ansos yg boleh dikaitkan dgn kelas sosial termasuk:
 Ketaksamaan sosial – kemiskinan, pengecualian sosial dsb.
 Konflik sosial – antara kumpulan yg berlain kepentingan.
 Mobiliti sosial – mobiliti, intergenerational disadvantage.
 Budaya kelas – cara hidup, kepenggunaan, dsb.
• Cabarannya ialah bagaimana anda boleh mengenal pasti
aspek sosial yang menentukan kedudukan kelas sosial
individu atau kelompok yang dikaji.

9
9

We lead

Teori Kelas Karl Marx

Mengenal pasti kelas sosial:
• Mengikut Marx, mereka yg berada dlm kelas yg sama
berkongsi kepentingan ekonomi dan bertindak bersama utk
menjaga kepentingan tersebut – inilah asas Teori Konflik.
• Dalam kata lain, kesedaran politik dan ideologi
kumpulan/individu bergantung kpd kedudukannya dalam
perhubungan pengeluaran (pekerjaan).
• Teori Karl Marx membezakan kelas-kelas sosial mengikut:
 kedudukan dan fungsi ekonomi (pekerjaan dan pendapatan),
 kepentingan ekonomi yg berkongsi/berbeza/berkonflik,
 kesedaran dan ideologi yg berkongsi/berbeza/berkonflik

10
berdasarkan kedudukan ekonomi.
10
5
 We lead

Teori Kelas Karl Marx

Aplikasi:
• Teori ini sangat sesuai digunakan utk menerangkan konflik
sosial yg timbul sebab perbezaan kedudukan ekon, contoh:
 Konflik antara pekerja dan majikan, atau kumpulan yg
mempunyai kepentingan ekonomi yg berlainan.
 Ia boleh digabungkan dgn konsep ideologi utk mengupas
konflik sosial yg lebih kompleks yg melibatkan identiti yg lain
seperti konflik antara kaum (identiti kaum + kepentingan ekon),
konflik antara agama (identiti agama + kepentingan ekon)
seperti peminggiran kaum minoriti (miskin), konflik pendatang
asing dan komuniti tuan rumah.
• WBpun, perlu fokus kpd perbezaan kedudukan ekonomi

11
utk menjauhi kajian anda drpd bidang sains politik.
11

We lead

Teori Kelas Max Weber

Mengenal pasti kelas sosial:
• Analisis kelas Weber tidak banyak berbeza drpd Marx,
cuma Weber mencadang stratifikasi tidak hanya
berasaskan ketaksamaan ekonomi, tetapi termasuk
perbezaan kuasa yg berasaskan status dan pihak (parti).
• Status: Kumpulan berstatus sama berkongsi aspek
kelayakan, cita rasa, cara hidup dan tertib hidup.
• Oleh sebab perkongsian cara hidup dan tata tertib yg
sama, kumpulan berstatus sama biasanya membentuk
pihak (party) atau organisasi kuasa yg sama.
• Walau bagaimanapun, kumpulan berstatus berlainan juga

12
boleh membentuk pihak yang berkongsi kepentingan.
12
6
 We lead

Teori Kelas Max Weber

Aplikasi:
• Teori Weber boleh dirujuk apabila mengkaji budaya kelas
melalui kelayakan, cita rasa, cara dan tertib hidup yg
diamalkan oleh status sosial tertentu, contoh:
 Amalan kepenggunaan, kesihatan, permakanan, penampilan
diri, tatatertib sosial mengikut kedudukan ekonomi tertentu.
• Kajian konflik/kerjasama antara kelas yg sama/berbeza
melalui konsep pihak atau organisasi kuasa, contoh:
 Kerjasama kelas sosial yg berlainan dalam mempertahankan
kepentingan identiti kumpulan kaum, agama, jantina dsb.
• Yang penting, kajian mesti merujuk kpd konsep status dan

13
pihak.
13

We lead

Teori Kelas Pierre Bourdieu

Mengenal pasti kelas sosial:
• Bourdieu bercadang bhw kita perlu melihat hierarki sosial
disusun mengikut perbezaan pelbagai modal (capital).
• Modal ialah sumber yg sekiranya dikuasai akan dapat
membolehkan seseorang mengenakan atau menentang
dominasi kuasa lain dlm perhubungan sosial.
• 5 bentuk modal:
A. Modal ekonomi (economic capital) (rujuk teori Karl Marx).
B. Modal budaya (cultural capital) (rujuk status Weber).
C. Modal sosial (sosial capital) (rujuk pihak Weber).
D. Modal pendidikan (educational capital).

14
E.
14
Modal erotik (bukan bentuk modal asal Bourdieu, rujuk Hakim
2010)

7
 We lead

Teori Kelas Pierre Bourdieu

Aplikasi:
• Konsep Modal Bourdieu boleh digunakan utk melihat
susunan hierarki sosial mengikut perbezaan ekonomi,
budaya, jaringan sosial, pendidikan dan daya tarikan erotik.
• Konsep Modal ini sangat sesuai digunakan utk melihat
fenomena mobiliti sosial, iaitu bagaimana modal-modal
tersebut membantu seseorang mengubah kedudukan kelas
sosialnya atau utk menentang kuasa yg cuba medominasi/
mengekalkan kedudukan sosial asalnya.

15
15