YÖNE GÖRE TÜREV

𝑓: 𝐸 𝑛 → ℝ , 𝑎 ∈ 𝐸 𝑛 , ℎ ∈ 𝐸 𝑛 için
‖𝑓(𝑎 + ℎ) − 𝑓(𝑎) − 𝜆(𝑎)‖
lim =0
ℎ→0 ‖ℎ‖
olacak şekilde 𝜆: ℝ𝑛 → ℝ varsa 𝑓’e 𝑎 noktasında türevlenebilir ve 𝜆 ya da türevi denir. 𝜆
yerine türev genellikle 𝑓∗ şeklinde gösterilir.
Bir 𝑎 ∈ 𝐸 𝑛 noktasında türevlenebilir reel değerli fonksiyonların kümesi
𝐶(𝑎, ℝ)
şeklinde gösterilir. Tanım bölgesi 𝑎 yı kapsayan 𝐶 ∞ fonksiyonların kümesi 𝐶 ∞ (𝑎) ile
gösterilir. Eğer 𝑓, 𝑔 ∈ 𝐶 ∞ (𝑃) için 𝑓 ve 𝑔 𝑎’nın en az bir açık komşuluğunda eşit iseler 𝑓 = 𝑔
dir.
𝑓 ∈ 𝐶 ∞ (𝑃) , 𝑣𝑃 ∈ 𝑇𝑃 (𝐸 𝑛 ) olsun.
𝑑
𝑣𝑃 [𝑓] =
⃗⃗⃗⃗ [𝑓(𝑃 + 𝑡𝑣)]𝑡 = 0
𝑑𝑡
reel sayısına 𝑓’nin ⃗⃗⃗⃗
𝒗𝑷 ye göre türevi denir. Yani 𝑓(𝑃 + 𝑡𝑣) nin 𝑡 = 0 için türevine 𝑓’in 𝑣𝑃
yönündeki türevi denir.
Teorem 1 : 𝑣 = (𝑣1 , 𝑣2 , … , 𝑣𝑛 ) ∈ ℝ𝑛 , 𝑃 ∈ 𝐸 𝑛 ve 𝑓 ∶ 𝐸 𝑛 → ℝ bir diferansiyellenebilir bir
fonksiyon olsun. Bu takdirde
𝑛
𝜕𝑓
𝑣𝑃 [𝑓] = ∑ 𝑣𝑖 ( )
⃗⃗⃗⃗
𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1

dir.
İspat: 𝑃 = (𝑃1 , 𝑃2 , … , 𝑃𝑛 ) olsun. Buna göre
𝑥𝑖 (𝑡) = 𝑃𝑖 + 𝑡𝑣𝑖 , 1 ≤ 𝑖 ≤ 𝑛
olmak üzere,

𝑓(𝑃1 + 𝑡𝑣1 , … , 𝑃𝑛 + 𝑡𝑣𝑛 ) = 𝑓(𝑥1 (𝑡), … , 𝑥𝑛 (𝑡))

𝑑𝑓 𝑑𝑓
𝑣𝑃 [𝑓] =
⃗⃗⃗⃗ (𝑃1 + 𝑡𝑣1 , … , 𝑃𝑛 + 𝑡𝑣𝑛 )𝑡=0 = (𝑥 , … , 𝑥𝑛 )𝑡=0
𝑑𝑡 𝑑𝑡 1
zincir kuralına göre türev alırsak,
𝑛 𝑛
𝜕𝑓 𝑑𝑥𝑖 𝜕𝑓
𝑣𝑃 [𝑓] = ∑ ( ) ( )
⃗⃗⃗⃗ = ∑ ( ) 𝑣𝑖
𝜕𝑥𝑖 𝑃 𝑑𝑡 𝑡=0 𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1 𝑖=1

dir.
Örnek: 𝑓 ∶ 𝐸 3 → ℝ , 𝑓(𝑥1 , 𝑥2 , 𝑥3 ) = 𝑥12 𝑥2 𝑥3 , 𝑣 = (1,0, −3) ∈ ℝ3 , 𝑃 = (1,1,0) ∈ 𝐸 3 ise
𝑣𝑃 [𝑓] =?
⃗⃗⃗⃗
Çözüm:
𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓
( ) = (2𝑥1 𝑥2 𝑥3 )𝑃 = 0 , ( ) = (𝑥12 𝑥3 )𝑃 = 0 , ( ) = (𝑥12 𝑥2 )𝑃 = 1
𝜕𝑥1 𝑃 𝜕𝑥2 𝑃 𝜕𝑥3 𝑃
𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝑣𝑃 [𝑓] = (
⃗⃗⃗⃗ ) 𝑣1 + ( ) 𝑣2 + ( ) 𝑣 = 0 + 0 + 1. (−3) = −3
𝜕𝑥1 𝑃 𝜕𝑥2 𝑃 𝜕𝑥3 𝑃 3

Ödev: 𝐸 3 de 𝑃 = (−4,1,3) , 𝑣 = (3,2,0) , 𝑓 = 2𝑥𝑦 + 𝑦 2 + 𝑧 2 ise ⃗⃗⃗⃗

𝑣𝑃 [𝑓] =?
Teorem 2 : Her 𝑓, 𝑔 ∈ 𝐶(𝐸 𝑛 , ℝ) = 𝐶 ∞ (𝑃) , her 𝑎, 𝑏 ∈ ℝ , her ⃗⃗⃗⃗ 𝑣𝑃 ∈ 𝑇𝑃 (𝐸 𝑛 ) için
𝑢𝑃 , ⃗⃗⃗⃗
i. (𝑎𝑢 ⃗⃗⃗⃗𝑃 )[𝑓] = 𝑎𝑢
⃗⃗⃗⃗𝑃 + 𝑏𝑣 ⃗⃗⃗⃗𝑃 [𝑓] + 𝑏𝑣 ⃗⃗⃗⃗𝑃 [𝑓]
ii. 𝑣𝑃 [𝑎𝑓 + 𝑏𝑔] = 𝑎𝑣
⃗⃗⃗⃗ ⃗⃗⃗⃗𝑃 [𝑓] + 𝑏𝑣 ⃗⃗⃗⃗𝑃 [𝑔] (Lineerlik)
iii. 𝑣𝑃 [𝑓. 𝑔] = ⃗⃗⃗⃗
⃗⃗⃗⃗ 𝑣𝑃 [𝑓]. 𝑔(𝑃) + 𝑓(𝑃). ⃗⃗⃗⃗ 𝑣𝑃 [𝑔] (Leibniz kuralı)
dir.
İspat: Bir önceki teoremden faydalanarak ispatı yapabiliriz.
𝑢 = (𝑢1 , 𝑢2 , … , 𝑢𝑛 ) , 𝑣 = (𝑣1 , 𝑣2 , … , 𝑣𝑛 )
olsun.
i.
𝑎𝑢 ⃗⃗⃗⃗𝑃 = (𝑎𝑢1 + 𝑏𝑣1 , … , 𝑎𝑢𝑛 + 𝑏𝑣𝑛 )𝑃
⃗⃗⃗⃗𝑃 + 𝑏𝑣
𝑛
𝜕𝑓
(𝑎𝑢 ⃗⃗⃗⃗𝑃 )[𝑓] = ∑ ( ) (𝑎𝑢𝑖 + 𝑏𝑣𝑖 )
⃗⃗⃗⃗𝑃 + 𝑏𝑣
𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1
𝑛 𝑛
𝜕𝑓 𝜕𝑓
= 𝑎 ∑ ( ) 𝑢𝑖 + 𝑏 ∑ ( ) 𝑣𝑖
𝜕𝑥𝑖 𝑃 𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1 𝑖=1
⃗⃗⃗⃗𝑃 [𝑓] + 𝑏𝑣
= 𝑎𝑢 ⃗⃗⃗⃗𝑃 [𝑓]
ii.
𝑛
𝜕(𝑎𝑓 + 𝑏𝑔)
⃗⃗⃗⃗𝑃 [𝑎𝑓 + 𝑏𝑔] = ∑ (
𝑣 ) 𝑣𝑖
𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1
𝑛
𝜕𝑓 𝜕𝑔
= ∑ [𝑎 ( ) + 𝑏 ( ) ] 𝑣𝑖
𝜕𝑥𝑖 𝑃 𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1
𝑛
𝜕𝑓 𝜕𝑔
= ∑ [𝑎 ( ) 𝑣𝑖 + 𝑏 ( ) 𝑣𝑖 ]
𝜕𝑥𝑖 𝑃 𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1
𝑛 𝑛
𝜕𝑓 𝜕𝑔
= 𝑎 ∑ ( ) 𝑣𝑖 + 𝑏 ∑ ( ) 𝑣𝑖
𝜕𝑥𝑖 𝑃 𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1 𝑖=1
⃗⃗⃗⃗𝑃 [𝑓] + 𝑏𝑣
= 𝑎𝑣 ⃗⃗⃗⃗𝑃 [𝑔]
iii.
 𝑛
𝜕(𝑓. 𝑔)
𝑣𝑃 [𝑓. 𝑔] = ∑ (
⃗⃗⃗⃗ ) 𝑣
𝜕𝑥𝑖 𝑃 𝑖
𝑖=1
𝑛
𝜕𝑓 𝜕𝑔
= ∑ [( ) 𝑔(𝑃) + 𝑓(𝑃) ( ) ] 𝑣𝑖
𝜕𝑥𝑖 𝑃 𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1
𝑛
𝜕𝑓 𝜕𝑔
= ∑ [( ) 𝑔(𝑃)𝑣𝑖 + 𝑓(𝑃) ( ) 𝑣𝑖 ]
𝜕𝑥𝑖 𝑃 𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1
𝑛 𝑛
𝜕𝑓 𝜕𝑔
= ∑ ( ) 𝑔(𝑃)𝑣𝑖 + ∑ 𝑓(𝑃) ( ) 𝑣𝑖
𝜕𝑥𝑖 𝑃 𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1 𝑖=1
𝑛 𝑛
𝜕𝑓 𝜕𝑔
= 𝑔(𝑃) ∑ ( ) 𝑣𝑖 + 𝑓(𝑃) ∑ ( ) 𝑣𝑖
𝜕𝑥𝑖 𝑃 𝜕𝑥𝑖 𝑃
𝑖=1 𝑖=1
⃗⃗⃗⃗𝑃 [𝑓]. 𝑔(𝑃) + 𝑓(𝑃). ⃗⃗⃗⃗
=𝑣 𝑣𝑃 [𝑔]

𝑃 ∈ 𝐸 𝑛 , 𝐶 ∞ (𝑃) = 𝐶 ∞ (𝐸 𝑛 , ℝ) = { 𝑓: 𝐸 𝑛 → ℝ | 𝑓, 𝑑𝑖𝑓𝑒𝑟𝑎𝑛𝑠𝑖𝑦𝑒𝑙𝑙𝑒𝑛𝑒𝑏𝑖𝑙𝑖𝑟}
kümesinde sırasıyla toplama, skalerle çarpma ve çarpma işlemleri,
+: 𝐶 ∞ (𝑃) × 𝐶 ∞ (𝑃) → 𝐶 ∞ (𝑃)
(𝑓, 𝑔) → 𝑓 + 𝑔
Her 𝑥 ∈ 𝐸 𝑛 için (𝑓 + 𝑔)(𝑥) = 𝑓(𝑥) + 𝑔(𝑥)
. ∶ ℝ × 𝐶 ∞ (𝑃) → 𝐶 ∞ (𝑃)
(𝜆, 𝑓) → 𝜆𝑓
Her 𝑥 ∈ 𝐸 𝑛 için (𝜆𝑓)(𝑥) = 𝜆𝑓(𝑥)
∗ ∶ 𝐶 ∞ (𝑃) × 𝐶 ∞ (𝑃) → 𝐶 ∞ (𝑃)
(𝑓, 𝑔) → 𝑓 ∗ 𝑔
Her 𝑥 ∈ 𝐸 𝑛 için (𝑓 ∗ 𝑔)(𝑥) = 𝑓(𝑥)𝑔(𝑥)
şeklinde tanımlandığına göre 𝐶 ∞ (𝑃) nin ℝ üstünde bir cebir olduğu kolayca gösterilebilir.
𝑓 ∈ 𝐶 ∞ (𝑃) fonksiyonunu ait olduğu kümede değiştirdiğimizi düşünelim, bu durumda
her 𝑓 fonksiyonu için bir reel sayı elde edilir bir önceki teoremi de dikkate alırsak, her bir 𝑣𝑃
tanjant vektörü 𝐶 ∞ (𝑃) = 𝐶 ∞ (𝐸 𝑛 , ℝ) den ℝ ye lineer ve Leibniz kuralını gerçekleyen bir
fonksiyon gibi görülebilir. Yani,
𝑣𝑃 ∶ 𝐶 ∞ (𝐸 𝑛 , ℝ) → ℝ
⃗⃗⃗⃗
𝑣𝑃 ∈ 𝐻𝑜𝑚(𝐶 ∞ (𝑃), ℝ) olur. Şu halde bir 𝑃 ∈ 𝐸 𝑛 deki tanjant uzayı
lineer fonksiyondur. ⃗⃗⃗⃗
𝐶 ∞ (𝑃)’ nin cebirsel dualine ait alt uzayıdır. Yani
∗
𝑇𝐸𝑛 (𝑃) ⊂ (𝐶 ∞ )∗ = (𝐶(𝐸 𝑛 , ℝ)) .
 Bir Vektör Alanı Yönündeki Türev
𝑋 ∈ 𝒳(𝐸 𝑛 ) , 𝑓 ∈ 𝐶 ∞ (𝐸 𝑛 , ℝ) olsun. Her 𝑃 ∈ 𝐸 𝑛 için
(𝑋[𝑓])(𝑃) = 𝑋𝑃 [𝑓]
olsun.
𝑛
𝜕
𝑋 = ∑ 𝛼𝑖 (𝑃)
𝜕𝑥𝑖
𝑖=1
𝑛
𝜕𝑓
(𝑋[𝑓])(𝑃) = ∑ 𝛼𝑖 (𝑃) (𝑃)
𝜕𝑥𝑖
𝑖=1

dir. 𝑋[𝑓] ∈ 𝐶 ∞ (𝐸 𝑛 , ℝ) olduğu açıktır.

O halde bir 𝑋 vektör alanı
𝑋 ∶ 𝐶 ∞ (𝐸 𝑛 , ℝ) → 𝐶 ∞ (𝐸 𝑛 , ℝ)
𝑓 → 𝑋[𝑓]
şeklinde bir fonksiyondur. 𝑋[𝑓] fonksiyonuna 𝒇’in 𝑿 yönündeki türevi denir. Bu fonksiyonun
özelliklerini şu teorem ile verelim.
Teorem: Her 𝑋, 𝑌 ∈ 𝒳(𝐸 𝑛 ) , her 𝑓, 𝑔, ℎ ∈ 𝐶 ∞ (𝐸 𝑛 , ℝ) , 𝑃 ∈ 𝐸 𝑛 ve 𝑎, 𝑏 ∈ ℝ için
(𝑓𝑋)(𝑃) = 𝑓(𝑃)𝑋𝑃
eşitliğiyle mevcut olmak üzere
i. (𝑓𝑋 + 𝑔𝑌)[ℎ] = 𝑓(𝑋[ℎ]) + 𝑔(𝑌[ℎ])
ii. 𝑋[𝑎𝑓 + 𝑏𝑔] = 𝑎𝑋[𝑓] + 𝑏𝑋[𝑔]
iii. 𝑋[𝑓𝑔] = 𝑋[𝑓]𝑔 + 𝑓𝑋[𝑔]
dir.
İspat:
i. Her 𝑃 ∈ 𝐸 𝑛 için
(𝑓𝑋 + 𝑔𝑌)[ℎ](𝑃) = [(𝑓𝑋 + 𝑔𝑌)(𝑃)][ℎ]
= (𝑓(𝑃)𝑋𝑃 + 𝑔(𝑃)𝑌𝑃 )[ℎ]
= 𝑓(𝑃)𝑋𝑃 [ℎ] + 𝑔(𝑃)𝑌𝑃 [ℎ]
= ((𝑓𝑋)[ℎ])(𝑃) + ((𝑔𝑌)[ℎ])(𝑃)
= ((𝑓𝑋)[ℎ] + (𝑔𝑌)[ℎ])(𝑃)

⇒ (𝑓𝑋 + 𝑔𝑌)[ℎ] = 𝑓(𝑋[ℎ]) + 𝑔(𝑌[ℎ])

ii. Her 𝑃 ∈ 𝐸 𝑛 için

(𝑋[𝑎𝑓 + 𝑏𝑔])(𝑃) = 𝑋𝑃 [𝑎𝑓 + 𝑏𝑔]
 = 𝑎𝑋𝑃 [𝑓] + 𝑏𝑋𝑃 [𝑔]
= 𝑎(𝑋[𝑓])(𝑃) + 𝑏(𝑋[𝑔])(𝑃)
= (𝑎𝑋[𝑓] + 𝑏𝑋[𝑔])(𝑃)
⇒ 𝑋[𝑎𝑓 + 𝑏𝑔] = 𝑎𝑋[𝑓] + 𝑏𝑋[𝑔]

iii. Her 𝑃 ∈ 𝐸 𝑛 için

(𝑋[𝑓𝑔])(𝑃) = 𝑋𝑃 [𝑓𝑔]
= 𝑋𝑃 [𝑓]𝑔(𝑃) + 𝑓(𝑃)𝑋𝑃 [𝑔]
= (𝑋[𝑓]𝑔)(𝑃) + (𝑓𝑋[𝑔])(𝑃)
= (𝑋[𝑓]𝑔 + 𝑓𝑋[𝑔])(𝑃)

⇒ 𝑋[𝑓𝑔] = 𝑋[𝑓]𝑔 + 𝑓𝑋[𝑔]

𝜕
Örnek: 𝜕𝑥 , 1 ≤ 𝑖 ≤ 𝑛 𝐸 𝑛 de standart vektör alanı ve 𝑓 ∈ 𝐶(𝐸 𝑛 , ℝ) olmak üzere
𝑖

𝜕
[𝑓] ∶ 𝐸 𝑛 → ℝ
𝜕𝑥𝑖
fonksiyonunu alalım. (𝑋[𝑓])(𝑃) = 𝑋𝑃 [𝑓] olduğundan

𝜕 𝜕
( [𝑓]) (𝑃) = ( (𝑃)) [𝑓]
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑖

dir. Ayrıca 𝐸 𝑛 deki {𝑃0 , 𝑃1 , … , 𝑃𝑛 } Öklid çatısı için

𝜕
: 𝐸𝑛 → ⋃ 𝑇𝐸𝑛 (𝑃)
𝜕𝑥𝑖
𝑃∈𝐸 𝑛

𝜕
𝑃 → (𝑃) = (𝑃, ⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝑃0 𝑃𝑖 )
𝜕𝑥𝑖
olduğundan,
𝜕
(𝑃) = (𝑃, (0,0,0, … ,0,1,0, … ,0))
𝜕𝑥𝑖
dir. Teoremden
𝑛
𝜕 𝜕𝑓
( (𝑃)) [𝑓] = ∑ (𝑃) 𝑣𝑗
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑗
𝑗=1

𝑣𝑖 = 1 ve 𝑖 ≠ 𝑗 için 𝑣𝑗 = 0 olduğundan

𝜕 𝜕𝑓
( (𝑃)) [𝑓] = (𝑃)
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑖

elde edilir. Böylece

𝜕 𝜕𝑓
[𝑓] =
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑖
dir.

Örnek: 𝑋 ∈ 𝒳(𝐸 𝑛 ) , 𝑓 ∈ 𝐶(𝐸 𝑛 , ℝ) , 𝑋[𝑓] ∈ 𝐶(𝐸 𝑛 , ℝ) (𝑋𝑓 = 𝑋(𝑓) = 𝑋[𝑓] aynı anlamdadır.)

(𝑋(𝑓)) (𝑃) = 𝑋𝑃 (𝑓)

olduğundan
𝑛 𝑛 𝑛
𝜕𝑓 𝜕 𝜕
⃗⃗⃗⃗
𝑋𝑃 (𝑓) = ∑ (𝑃) 𝑣𝑖 (𝑃) = ∑ 𝑣𝑖 (𝑃) ( (𝑓)) (𝑃) = ∑ (𝑣𝑖 (𝑓)) (𝑃)
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥𝑖
𝑖=1 𝑖=1 𝑖=1
𝑛
𝜕
⇒ 𝑋[𝑓] = ∑ 𝑣𝑖 (𝑓)
𝜕𝑥𝑖
𝑖=1

dir. (Burada 𝑣𝑖 ∈ 𝐶(𝐸 𝑛 , ℝ) olduğunu biliyoruz.)

Örnek: 𝑃 = (−4,1,3) ∈ 𝐸 3 , 𝑣 = (3,2,0) ∈ ℝ3 ve

𝑓 ∶ 𝐸 3 → ℝ3 , 𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑧) = 2𝑥𝑦 + 𝑧 2 + 𝑦 2 + 3
fonksiyonu için 𝑣𝑝 [𝑓] reel sayısını bulunuz.

Çözüm:
(1. Yol: Teoremden)
3
𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝑣𝑝 [𝑓] = ∑ 𝑣𝑖 (𝑃) = 𝑣1 (𝑃) + 𝑣2 (𝑃) + 𝑣3 (𝑃)
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
𝑖=1

𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝑣 = (𝑣1 , 𝑣2 , 𝑣3 ) = (3,2,0), = 2𝑦, = 2𝑥 + 2𝑦, = 2𝑧 için
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧

𝑣𝑝 [𝑓] = 3. (2𝑦)𝑃 + 2. (2𝑥 + 2𝑦)𝑃 + 0. (2𝑧)𝑃 = 6. 𝑦(𝑃) + 4. 𝑥(𝑃) + 4. 𝑦(𝑃) = −6

(2. Yol: Tanımdan)

𝑑
𝑣𝑃 [𝑓] = 𝑓(𝑃 + 𝑡𝑣)𝑡=0
𝑑𝑡
𝑃 + 𝑡𝑣 = (−4,1,3) + 𝑡. (3,2,0) = (3𝑡 − 4,2𝑡 + 1,3)
𝑓(𝑃 + 𝑡𝑣) = 2(3𝑡 − 4)(2𝑡 + 1) + 9 + (2𝑡 + 1)2 + 3 = 16𝑡 2 − 6𝑡 + 5
𝑑
𝑓(𝑃 + 𝑡𝑣) = 32𝑡 − 6
𝑑𝑡
𝑣𝑃 [𝑓] = (32𝑡 − 6)𝑡=0 = −6

Örnek: 𝑃 = (1,1,0) ∈ 𝐸 3 , 𝑣 = (1,0, −3) ve 𝑓 ∶ 𝐸 3 → ℝ , 𝑓(𝑥, 𝑦, 𝑧) = 𝑥 2 𝑦𝑧 fonksiyonu için

𝑣𝑃 [𝑓] reel sayısını bulunuz.
Çözüm:
(1. Yol: Teoremden)
3
𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝑣𝑝 [𝑓] = ∑ 𝑣𝑖 (𝑃) = 𝑣1 (𝑃) + 𝑣2 (𝑃) + 𝑣3 (𝑃)
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
𝑖=1

𝑣 = (𝑣1 , 𝑣2 , 𝑣3 ) = (1,0, −3)

𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓
(𝑃) = (2𝑥𝑦𝑧)𝑃 = 0, (𝑃) = (𝑥 2 𝑧)𝑃 = 0, (𝑃) = (𝑥 2 𝑦)𝑃 = 1
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
𝑣𝑝 [𝑓] = 1.0 + 0.0 + (−3). 1 = −3

(2. Yol: Tanımdan)

𝑑
𝑣𝑃 [𝑓] = 𝑓(𝑃 + 𝑡𝑣)𝑡=0
𝑑𝑡
𝑃 + 𝑡𝑣 = (1,1,0) + 𝑡. (1,0, −3) = (𝑡 + 1,1, −3𝑡)
𝑓(𝑃 + 𝑡𝑣) = (𝑡 + 1)2 . 1. (−3𝑡) = −3𝑡 3 − 6𝑡 2 − 3𝑡
𝑑
𝑓(𝑃 + 𝑡𝑣) = −9𝑡 2 − 12𝑡 − 3
𝑑𝑡
𝑣𝑃 [𝑓] = (−9𝑡 2 − 12𝑡 − 3)𝑡=0 = −3
Örnek: 𝒳(𝐸 3 ) vektör alanlarının kümesi 𝐸 3 de {𝑥1 , 𝑥2 , 𝑥3 } koordinat sistemi veriliyor.
𝑋, 𝑌 ∈ 𝒳(𝐸 3 ) olmak üzere 𝑓, 𝑔 ∈ 𝐶(𝐸 𝑛 , ℝ) ve
𝜕 𝜕 𝜕 𝜕 𝜕
𝑋 = 𝑥12 − 𝑥1 , 𝑌 = 𝑥1 − 𝑥1 𝑥2 − 𝑥3
𝜕𝑥1 𝜕𝑥3 𝜕𝑥1 𝜕𝑥2 𝜕𝑥3
𝑓(𝑥1 , 𝑥2 , 𝑥3 ) = 𝑥1 . 𝑥3 , 𝑔(𝑥1 , 𝑥2 , 𝑥3 ) = 𝑥33 , 𝑃 = (−1,0,2)

için 𝑎) 𝑋[𝑓], 𝑏) 𝑋[𝑋[𝑓]], 𝑐) 𝑓𝑋[𝑔] − 𝑔𝑋[𝑓], 𝑑) 𝑌𝑃 [𝑔], 𝑒) 𝑌𝑃 [𝑓𝑔] yı bulunuz.

Çözüm:

a) 𝑎1 = 𝑥22 , 𝑎2 = 0, 𝑎3 = −𝑥1 için

3
𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝑋[𝑓] = ∑ 𝑎𝑖 = 𝑥22 + 0. − 𝑥1 . = 𝑥22 . 𝑥3 − 𝑥12 ∈ 𝐶(𝐸 𝑛 , ℝ)
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥1 𝜕𝑥2 𝜕𝑥3
𝑖=1

b) 𝑋[𝑓] = 𝑥22 . 𝑥3 − 𝑥12 = ℎ denilirse

3
𝜕ℎ 𝜕ℎ 𝜕ℎ 𝜕ℎ
𝑋[ℎ] = ∑ 𝑎𝑖 = 𝑥22 . + 0. − 𝑥1 = 𝑥22 (−2𝑥1 ) − 𝑥1 (𝑥22 ) = −3𝑥1 . 𝑥22
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥1 𝜕𝑥2 𝜕𝑥3
𝑖=1

c)
3
𝜕𝑔 𝜕𝑔 𝜕𝑔 𝜕𝑔
𝑋[𝑔] = ∑ 𝑎𝑖 = 𝑥22 + 0. − 𝑥1 = −𝑥1 . (3𝑥32 ) = −3𝑥1 𝑥32
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥1 𝜕𝑥2 𝜕𝑥3
𝑖=1
𝑓𝑋[𝑔] − 𝑔𝑋[𝑓] = (𝑥1 . 𝑥3 ). (−3𝑥1 . 𝑥32 ) − 𝑥33 . (𝑥22 . 𝑥3 − 𝑥12 )
 = −3𝑥12 . 𝑥32 − 𝑥34 . 𝑥22 + 𝑥12 . 𝑥33
= −2𝑥12 . 𝑥33 − 𝑥34 . 𝑥22
d) 𝑏1 = 𝑥1 , 𝑏2 = −𝑥1 . 𝑥2 , 𝑏3 = −𝑥3
3
𝜕𝑔 𝜕𝑔 𝜕𝑔 𝜕𝑔
𝑌[𝑔] = ∑ 𝑏𝑖 = 𝑥1 − 𝑥1 . 𝑥2 − 𝑥3 = −3𝑥33
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥1 𝜕𝑥2 𝜕𝑥3
𝑖=1
3
𝑌𝑃 [𝑔] = (−3𝑥33 )𝑃 = −3(𝑥3 (𝑃)) = −3.23 = −24
e) 𝑌𝑝 [𝑓𝑔] = 𝑌𝑃 [𝑓]. 𝑔(𝑃) + 𝑓(𝑃). 𝑌𝑃 [𝑔]
3
𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓 𝜕𝑓
𝑌𝑃 [𝑓] = ∑ 𝑏𝑖 = 𝑥1 − 𝑥1 . 𝑥2 − 𝑥3 =0
𝜕𝑥𝑖 𝜕𝑥1 𝜕𝑥2 𝜕𝑥3
𝑖=1
𝑓(𝑃) = 𝑓(−1,0,2) = −2
𝑌𝑃 [𝑔] = −24
𝑌𝑃 [𝑓𝑔] = (−2). (−24) = 48