ADİ DİFERANSİYEL DENKLEMLER İÇİN CAUCHY

PROBLEMİNİN ÇÖZÜMÜ

 y '  f ( x, y ) (1)

 y ( x0 )  y0 (2)

(1)-(2) Cauchy problemini ele alalım.

Cauchy probleminin çözümü geometrik olarak (1) diferansiyel denklemini
çözümü olan eğriler ailesinden grafiği ( x0 , y0 ) noktasından geçen fonksiyonun
bulunması anlamına gelir.

PİCARD TEOREMİ: Eğer f(x,y) fonksiyonu | x- x0 |  a , | y- y0 |  b

eşitsizlikleri ile tanımlanan G dikdörtgen bölgesinde sürekli ise ve y
değişkenine göre
|f (x,yı)-f(x,y2)|  M|yı-y2| (3)

Lipschitz koşulunu sağlıyor ise, (1)-(2) probleminin |x- x0 |  d bölgesinde tek bir
çözümü vardır.

Burada d  a , M ise a ve b değerlerine bağlı sabittir. Eğer f(x,y) fonksiyonunun

y’ye göre 1.türevi sınırlı ise o halde;
M=max|fy (x,y)| olarak ele alınabilir.
Yüksek mertebeden denklemleri her zaman birinci mertebeden denklemler gibi
tanımlayabiliriz. Bu nedenle yalnız 1.mertebeden denklemler için Cauchy
problemini inceleyeceğiz.

Diferansiyel denklemlerin çözüm yöntemleri genel olarak 3 gruba

bölünüyor.

 Analitik Yöntemler
 Grafik Yöntemleri
 Çözümün noktada değerlerini veren tablo yöntemleri

1
 PİCARD YÖNTEMİ
 y '  f ( x, y ) (1)

 y ( x0 )  y0 (2)

(1) - (2) Cauchy problemini ele alalım.

(1)’in her iki tarafını [ x0 ,x] aralığında integralleyelim.

x x

 
ı
y (t)dt = f(t, y(t) ) dt
xo xo

Son eşitlikten,
x

y(x) = y(xo) +  f  t , y  dt
x0
(3)

elde ederiz. (3) ifadesinden yararlanarak aşağıdaki yaklaşımları yazalım.

x
y1 (x) = yo + 
xo
f(t,yo) dt
x
y2(x) = y0 + 
xo
f(t,y1) dt

...…………………….. (4)
x

yn+1(x) = y0 +  f ( t,yn) dt
xo

(4) ifadeleri (1) - (2) Cauchy probleminin yaklaşık çözümünün bulunması için
için Picard Yönteminin ifadeleridir. (4) şeklinde tanımlanan yı, y2, ….., yn
fonksiyonlar dizisi n   yaklaştığında (1) - (2) probleminin çözümüne
yaklaşıyor. Bu durumda k’ıncı yaklaşımın hatası
d k 1
| y(x) – yk(x) |  MkN
(k  1)!
şeklinde hesaplanıyor. Burada;

M  max f y( x, y )
( x , y )G

N  max f ( x, y)
( x , y )G

b
d = min ( a , )
N
şeklinde belirlenir.

2
Örnek: y’ = x2 + 3y denkleminin y(0) = 2 koşulunu sağlayan çözümünü
bulunuz.
x
x x
t3 
y1 ( x ) = yo +  f ( t,yo) dt = 2 +  (t +6) dt = 2 +   6t 
2
xo o 3 o
3
x x 3
=2+ + 6x = + 6x+2
3 3
x x
y2 ( x ) = yo +
xo
 f( t,y1 ) dt = 2 + 
o
(t2+ t3 + 18t + 6) dt
x
t3 t4  x3 x4
= 2 +    9t 2  6t  = 2 +   9 x 2  6 x
3 4 o 3 4

** G bölgesi |x-xo|  1, |y-yo|  2 şeklinde tanımlanan dikdörtgen olsun.

xo=0 , yo=2
M  max f y( x, y )  3
( x , y )G

N  max f ( x, y)  1  3*4  13
( x , y )G

b 2 2
d = min ( a , ) = min ( 1 , )=
N 13 13

d k 1
3
2 1
| y(x) – yk(x) |  M N  32 13   
k
 0, 0237
(k  1)!  13  3!

-1 1

3
  y '  f ( x, y ) (1)

 y ( x0 )  y0 (2)

Başlangıç değer problemini yaklaşık olarak çözmek için farklı yöntemler de

elde edebiliriz.

Her hangi h>0 olmakla 𝑥0 + ℎ noktasını ele alalım ve (1) denkleminin her iki
tarafını [𝑥0 , 𝑥0 + ℎ] aralığında integralliyelim.
𝑥0 +ℎ ′ 𝑥 +ℎ
∫𝑥 𝑦 (𝑥)𝑑𝑡 = ∫𝑥 0 𝑓(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 (*)
0 0
Sol tarafta (2) koşulunu göz önüne alırsak
𝑥0 +ℎ ′
∫𝑥 𝑦 (𝑥)𝑑𝑡 = 𝑦(𝑥0 + ℎ) − 𝑦0 (3)
0
bulunur. Byradan .
𝑥0 +ℎ
𝑦(𝑥0 + ℎ) = 𝑦0 + ∫ 𝑦 ′ (𝑥)𝑑𝑡
𝑥0
Son ifadede (*)’ı göz önüne alırsak;
𝑥0 +ℎ
𝑦(𝑥0 + ℎ) = 𝑦0 + ∫ 𝒇(𝒙, 𝒚)𝑑𝑥
𝑥0
Her hangi [𝑥 , 𝑥 + ℎ] aralığında son eşitliği
𝑥 +ℎ
𝑦(𝑥 + ℎ) = 𝑦(𝑥) + ∫𝑥 𝑓(𝑥, 𝑦)𝑑𝑥 (4)
Şeklinde yazabiliriz.
(4) ifadesindeki integrali yaklaşık olarak hesaplarsak (1),(2) probleminin
çözümünü belli bir hata ile bulmuş oluruz.
Önce İntegrale sol dikdörtgenler formülünü uygularsak;
𝑦(𝑥 + ℎ) = 𝑦(𝑥) + 𝑓(𝑥, 𝑦(𝑥)). ℎ (5)
elde ederiz. (5) ifadesinde x yerine 𝑥𝑖 yazarsak;
𝒚𝒊+𝟏 = 𝒚𝒊 + 𝒉𝒇(𝒙𝒊, 𝒚𝒊 ) ( i=0,1,…,n) (6)
Euler yaklaşımlarını elde ederiz. Bu durumda çözümün hatası 𝑂(ℎ2 )
olacaktır.
Şimdi ise bu (3) ifadesindeki integrali yamuk yönteminin yardımıyla
hesaplayalım.
ℎ
𝑦(𝑥 + ℎ) = 𝑦(𝑥) + [𝑓(𝑥, 𝑦(𝑥)) + 𝑓(𝑥 + ℎ, 𝑦(𝑥 + ℎ))] (7)
2
Eğer f(x,y) fonksiyonu y değişkenine göre lineer fonksiyon ise o halde (7)
ifadesinden y(x+h)’ı çekerek ,x noktasındaki değerden yararlanarak x+h’daki
değeri kolaylıkla hesaplayabiliriz. (7) eşitliğinde x yerine xi yazarsak;
𝒉
𝒚𝒊+𝟏 = 𝒚𝒊 + [𝒇(𝒙𝒊 , 𝒚𝒊 ) + 𝒇(𝒙𝒊+𝟏 , 𝒚𝒊+𝟏 )] (8)
𝟐
elde ederiz.
(8) ifadesine 𝑦𝑖+1 ′𝑒 göre kapalı şema denir. (Çünki f(x,y) fonksiyonunun değeri
belli olmayan (𝑥𝑖+1 , 𝑦𝑖+1 ) 𝑛𝑜𝑘𝑡𝑎𝑠𝚤𝑛𝑑𝑎 ℎ𝑒𝑠𝑎𝑝𝑙𝑎𝑛𝑚𝑎𝑙𝚤𝑑𝚤𝑟) Bu durumda (8)’i

4
 ℎ
𝑦𝑖+1 = 𝑦𝑖 + [𝑓(𝑥𝑖 , 𝑦𝑖 ) + 𝑓(𝑥𝑖+1 , 𝑦 ∗ 𝑖+1 )] (9)
2
şeklinde yazalım ve 𝑦 ∗ 𝑖+1 değerini Euler yönteminin yardımıyla hesaplayalım.
𝑦 ∗ 𝑖+1 = 𝑦𝑖 +ℎ𝑓(𝑥𝑖 , 𝑦𝑖 ) (10)
(10) ve (9) ifadelerini ardışık olarak uygulamakla
∗
 𝒚 𝒊+𝟏 = 𝒚𝒊 +𝒉𝒇(𝒙𝒊 , 𝒚𝒊 )
 𝒚 = 𝒚 + 𝒉 [𝒇(𝒙 , 𝒚 ) + 𝒇(𝒙 , 𝒚∗
 𝒊+𝟏 𝒊
𝟐 𝒊 𝒊 𝒊+𝟏 𝒊+𝟏
)]
(1),(2) probleminin yaklaşık çözümünün bulunması yöntemine “h adımlı
Adams yöntemi” denir.
Şimdi ise (4) ifadesindeki integrali merkez dikdörtgenler formülünün
yardımıyla hesaplayalım.
𝑦(𝑥 + ℎ) = 𝑦(𝑥) + ℎ𝑓(𝑥 + ℎ/2, 𝑦(𝑥 + ℎ/2)) (11)
elde ederiz.
X yerine 𝑥𝑖 yazarsak;
𝑦𝑖+1 = 𝑦𝑖 + ℎ𝑓(𝑥𝑖+1 , 𝑦𝑖+1 ) (12)
2 2
(12) ifadesindeki 𝑦𝑖+1 değeri h/2 adımı ile Euler yönteminden yararlanarak
2
hesaplanabilir. Sonuçta 𝑦𝑖+1 değerini;
 𝑦𝑖+1=𝑦𝑖 + ℎ/2𝑓(𝑥𝑖 , 𝑦𝑖 )

2
𝑦𝑖+1 = 𝑦𝑖 + ℎ𝑓(𝑥𝑖+1 , 𝑦𝑖+1 ) (13)
 2 2
ifadelerinin yardımıyla hesaplayabiliriz. (13) ifadelerine (1),(2) Cauchy
𝒉
probleminin yaklaşık çözümünün bulunması için için “ adımlı Adams
𝟐
yöntemi” denir.

5
ÖRNEK:
𝑑𝑦 𝑦
=− 𝑦(4) = 0,75 𝑦(7) =?
𝑑𝑥 𝑥

EULER YÖNTEMİ ile çözelim;

Analitik çözüm:
𝑑𝑦 𝑥 𝑑𝑥
∫ =-∫𝑐 ⟹
𝑦 𝑥
𝑐 𝑐
𝑙𝑛𝑦 = −(𝑙𝑛𝑥 − 𝑙𝑛𝑐) ⟹ 𝑙𝑛𝑦 = 𝑙𝑛 ⟹ 𝑦 =
𝑥 𝑥
𝑐
𝑦(4) = 0,75 koşulunu kullanırsak, 0,75= ⟹c=3
4
𝟑 3
ve böylece y= bulunur. Buradan 𝑦(7) = = 0,4285714
𝒙 7
Sayısal çözüm:
𝑦𝑖+1 = yi + h𝑓(𝑥𝑖 ,yi )
𝑦
𝑓(𝑥𝑖 , 𝑦𝑖 ) = − 𝑖 ve h=1 alınırsa, x0=4, x1=5 , x2=6, x3=7
𝑥𝑖
𝑦1 = y0 + h𝑓(𝑥0 ,y0 )
𝑦(4)
𝑦(5) = 𝑦(4) + (− ) ∗ 1 = 0,75 − (0,75/4) 𝑦(5) ⟹0,5625
4
𝑦2 = y1 + h𝑓(𝑥1 ,y1 )
𝑦(5)
𝑦(6) = 𝑦(5) + (− ) ∗ 1=0,5625-(0,5625/5) 𝑦(6) ⟹0,45
5
𝑦3 = y2 + h𝑓(𝑥2 ,y2 )
𝑦(6)
𝑦(7) = 𝑦(6) + (− ) ∗ 1=0,45-(0,45/6) 𝑦(7) ⟹0,375
6
|0,42857−0,375|
𝜀𝑡 = 100% = 12,5%
|0,42857|

6
 𝒚
ÖRNEK:𝒚′ = − denkleminin y(0)=1 koşulunu sağlayan
𝟏+𝒙
çözümünü [0,1] aralığında h=0,2 adımı ile çözünüz.
𝑥0 = 0 , 𝑦0 = 1

H ADIMLI ADAMS YÖNTEMİ ile çözelim.

𝑦 ∗ 𝑖+1 = ℎ𝑓(𝑥𝑖 , 𝑦𝑖 ) + 𝑦𝑖
𝑦𝑖+1 = 𝑦𝑖 + ℎ/2[𝑓(𝑥𝑖 , 𝑦𝑖 ) + 𝑓(𝑥𝑖+1 , 𝑦 ∗ 𝑖+1 )]
𝑦 ∗1 =𝑦0 + ℎ𝑓(𝑥0 , 𝑦0 )
𝑓(𝑥0 , 𝑦0 ) =−1 𝑦 ∗1 =1-0,2=0,8
𝑦1 = 𝑦0 + ℎ/2[𝑓(𝑥0 , 𝑦0 ) + 𝑓(𝑥1 , 𝑦 ∗1 )]
0,8
𝑓(𝑥1 , 𝑦 ∗1 ) =− = −0,6667
1+0,2

𝒚𝟏 =1+0,2/2[-1-0,6667]=0,8333
𝑦 ∗ 2 = 𝑦1 + ℎ𝑓(𝑥1 , 𝑦1 )
0,8333
𝑓(𝑥1 , 𝑦1 ) =− = −0,6944
1+0,2

𝑦 ∗ 2 =0,8333-0,2*0,6944=0,6944
𝑦2 = 𝑦1 + ℎ/2[𝑓(𝑥1 , 𝑦1 ) + 𝑓(𝑥2 , 𝑦 ∗ 2 )]
0,6944
𝑓(𝑥2 , 𝑦 ∗ 2 ) =− = −0,496
1+0,4

𝒚𝟐 = 0,8333+0,2/2[-0,6944-0,496]=0,7143
𝑦 ∗ 3 = 𝑦2 + ℎ𝑓(𝑥2 , 𝑦2 )
0,7143
𝑓(𝑥2 , 𝑦2 ) =− = −0,5102
1,4

𝑦3 =𝑦2 + ℎ/2[𝑓(𝑥2 , 𝑦2 ) + 𝑓(𝑥3 , 𝑦 ∗ 3 )]

𝟎,𝟐
𝒚𝟑 = 𝟎, 𝟕𝟏𝟒𝟑 + = 𝟎, 𝟔𝟐𝟓𝟎
𝟐[−𝟎,𝟓𝟏𝟎𝟐−𝟎,𝟑𝟖𝟐𝟕]

𝑦 ∗ 4 = 𝑦3 + ℎ𝑓(𝑥3 , 𝑦3 )
0,6250
𝑓(𝑥3 , 𝑦3 ) = − = −0,3906
1+0,6

7
𝑦 ∗ 4 = 0,625+0,2*(-0,3906)=0,5469
𝑦4 =𝑦3 + ℎ/2[𝑓(𝑥3 , 𝑦3 ) + 𝑓(𝑥4 , 𝑦 ∗ 4 )]
0,5469
𝑓(𝑥4 , 𝑦 ∗ 4 ) =− = −0,3038
1+0,8

𝒚𝟒 =0,625+0,2/2[-0,3906+(-0,3008)]=-0,5556
𝑦 ∗ 5 = 𝑦4 + ℎ𝑓(𝑥4 , 𝑦4 )
0,5556
𝑓(𝑥4 , 𝑦4 ) =− = −0,3087
1,8

𝑦 ∗ 5 = 0,5556+0,2*(-0,3087)=0,4939
𝑦5 =𝑦4 + ℎ/2[𝑓(𝑥4 , 𝑦4 ) + 𝑓(𝑥5 , 𝑦 ∗ 5 )]
0,4939
𝑓(𝑥5 , 𝑦 ∗ 5 ) =− = −0,247
2

𝒚𝟓 =0,5556+0,1[-0,3087-0,247]=0,5

𝒉
ADIMI ADAMS YÖNTEMİ ile çözelim.
𝟐
ℎ
𝑦𝑖+1/2 = + 𝑦𝑖 𝑥𝑜 = 0 , 𝑦0 = 1
2𝑓(𝑥𝑖 ,𝑦𝑖 )

𝑦𝑖+1 =𝑦𝑖 + ℎ𝑖 𝑓(𝑥𝑖+1/2 , 𝑦𝑖+1/2 )

1
𝑦1/2 = 1 + 0,2/2𝑓(0,1) , 𝑓(0,1) = − = −1
0+1

𝑦1/2 = 1 + 0,1(−1) = 0,9

𝑓(𝑥1/2 , 𝑦1/2 )=𝑓 (0,1; 0,9) = −0,8182
𝒚𝟏 = 𝟏 + 𝟎, 𝟐(−𝟎, 𝟖𝟏𝟖𝟐) = 𝟎, 𝟖𝟑𝟔𝟒
𝑥1 = 0,2 𝑦1 = 0,8364
0,8364
𝑓(𝑥1 , 𝑦1 )=− = −0,697
1+0,2
ℎ 0,2
𝑦3/2 = 𝑦1 + 𝑓(𝑥1 , 𝑦1 ) = 0,8364 + = 0,7667
2 2(−0,697)
0,7667
𝑓(𝑥3/2 , 𝑦3/2 ) = 𝑓(0,3; 0,7667) = − = −0,5898
1+0,3

8
𝒚𝟐 =𝒚𝟏 + 𝒉𝒇(𝒙𝟑/𝟐 , 𝒚𝟑/𝟐 )=0,8364+0,2(-0,5898)=0,7184
𝑥2 = 0,4 𝑦2 = 0,7184
0,7184
𝑓(𝑥2 ,𝑦2 ) = 𝑓(0,4; 0,7184) = − = −0,5131
1+0,4
ℎ
𝑦5/2 = 𝑦2 + 𝑓(𝑥2 , 𝑦2 ) = 0,7184 + 0,1(−0,5131) = 0,6671
2
0,6671
𝑓(𝑥5/2 , 𝑦5/2 ) = 𝑓(0,5; 0,6651) = − = −0,4447
1+0,5

𝒚𝟑 = 𝟎, 𝟕𝟏𝟖𝟒 + 𝟎, 𝟐(−𝟎, 𝟒𝟒𝟒𝟕) = 𝟎, 𝟔𝟐𝟗𝟓