Χειρόγραφα-παραλλαγές

 1. Χειρόγραφο Κρυπτοφέρης (Grottaferrata = G): το παλαιότερο χειρόγραφο (του

14ου αιώνα). Η διασκευή που διασώζει εκτείνεται σε 3709 πολιτικούς στίχους
(σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έκδοση της E. Jeffreys) και είναι χωρισμένο σε
8 Λόγους, στην αρχή των οποίων προτάσσεται είτε μια σύντομη υπόθεση είτε ένας
τίτλος είτε μόνο η ένδειξη της αλλαγής Λόγου. Η γλώσσα της παραλλαγής είναι
αρχαΐζουσα, έχει πολλά στοιχεία της λόγιας γραφομένης, το ύφος είναι συχνά
στομφώδες και η στιχουργία άρρυθμη. 

2. Χειρόγραφο Εσκοριάλ (Εscorial = Ε): χρονολογείται στο 15ο αιώνα. Διασώζει τη

συντομότερη διασκευή του έργου, που αποτελείται από 1867 πολιτικούς στίχους, είναι
ακέφαλο (λείπει η αρχή του) και έχει πολλές φθορές και κενά. Είναι το μόνο κείμενο
που δε χωρίζεται σε Λόγους, αν και διακρίνονται και σε αυτό σαφώς 6 αυτόνομες
θεματικές ενότητες (γι' αυτό και ο σύγχρονος εκδότης του, Στ. Αλεξίου, χώρισε το
κείμενο σε 6 μέρη). Η γλώσσα του Ε είναι δημώδης, η μικτή δημώδης του 12ου αιώνα,
όπως τη συναντάμε και σε άλλα κείμενα (λ.χ. Πτωχοπροδρομικά, ποίημα της φυλακής
του Μ. Γλυκά). 
3. Χειρόγραφο Τραπεζούντας (= Τ): το πρώτο χειρόγραφο του Διγενή Ακρίτη που
ανακαλύφθηκε στη μονή Σουμελά κοντά στην Τραπεζούντα το 1868 (και το πρώτο που
δημοσιεύθηκε από τους Κωνσταντίνο Σάθα και Εmile Legrand στο Παρίσι το 1875).
Σήμερα το χειρόγραφο είναι χαμένο. Χρονολογείται στα τέλη του 16ου-αρχές του 17ου
αιώνα. Αποτελείται από 3180 πολιτικούς στίχους, χωρίζεται σε 10 Λόγους, σε κάποιους
από τους οποίους σώζονται συνοπτικές υποθέσεις, καθώς και ενδιάμεσοι πεζοί τίτλοι
των κεφαλαίων. Το χφ. είναι φθαρμένο στην αρχή και το τέλος και η αφήγηση
παρουσιάζει ενδιάμεσα κενά. Η γλώσσα είναι λογιότερη από αυτήν της παραλλαγής Ε
και δημωδέστερη από αυτήν της παραλλαγής G. Έχει αποδειχθεί ότι η παραλλαγή αυτή
είναι ένα συμπίλημα μιας μορφής του G και (πιθανότατα της σωζόμενης μορφής) του Ε
και έχει υποστηριχθεί ότι στόχος του συντάκτη της ήταν να διασώσει την πιο
ολοκληρωμένη εκδοχή των κατορθωμάτων του Διγενή. 
4. Χειρόγραφο Άνδρου-Αθηνών (= Α): ανακαλύφθηκε στην Άνδρο, αλλά σήμερα
φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη στην Αθήνα. Χρονολογείται στα τέλη του 16ου-
αρχές του 17ου αιώνα. Διασώζει την πιο εκτεταμένη μορφή του έργου: 4778 πολιτικοί
στίχοι, 10 Λόγοι (με υποθέσεις στην αρχή τους). Η γλώσσα είναι δημώδης, πολύ κοντά
στη σημερινή νεοελληνική, με πολλές νεότερες ελληνικές, αλλά και ιταλικές και
τουρκικές λέξεις. Το κείμενο του Α βρίσκεται πολύ κοντά στο Τ (θεωρείται δοκιμή
νεοελληνικής διασκευής του κειμένου της Τραπεζούντας). 
5. Χειρόγραφο Άνδρου (ή Άνδρου-Θεσσαλονίκης = Ρ): το δεύτερο χειρόγραφο που
ανακαλύφθηκε στην Άνδρο και που σήμερα φυλάσσεται στο Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το ανακάλυψε το 1898 ο Δ. Πασχάλης, ο οποίος και το
εξέδωσε το 1926. Περιέχει πεζή διασκευή του έργου, χωρίζεται σε 10 Λόγους, στους
οποίους προτάσσονται έμμετρες υποθέσεις (οι ίδιες που υπάρχουν στα χφφ. Τ και Α)
και είναι ακέφαλο με κάποιες ελλείψεις στο εσωτερικό του. Είναι ένα από τα δύο χφφ.
που χρονολογούνται με ασφάλεια, γιατί στο τέλος του κειμένου ο συντάκτης σημειώνει
το όνομά του (Μελέτιος Βλαστός), την ιδιότητά του (μοναχός) και τη χρονολογία
ολοκλήρωσης της σύνταξης (1632). Η γλώσσα και εδώ είναι δημώδης νεοελληνική με
τάση απλοποίησης της γλώσσας του προτύπου του, που πρέπει να ήταν ένα χφ.
συγγενικό με το Τ. 
6. Χειρόγραφο (ή ριμάδα) της Οξφόρδης (= Ο): αποτελείται από 3094
ομοιοκατάληκτους πολιτικούς στίχους και είναι χωρισμένο σε 8 Λόγους, στους οποίους
προτάσσονται υποθέσεις. Το δεύτερο χφ. που μπορούμε να χρονολογήσουμε με
ακρίβεια, γιατί στον επίλογο ο γραφέας δηλώνει το όνομά του (Ιγνάτιος Πετρίτσης),
την καταγωγή του (από τη Χίο), την ιδιότητά του (ιερομόναχος) και το χρόνο
ολοκλήρωσης της συγγραφής (25 Νοεμβρίου του 1670). Η γλώσσα είναι και εδώ
δημώδης νεοελληνική με έντονο ιδιωματικό (χιώτικο) χρωματισμό.