ANTYK SYNTEZA EPOKI

KONFLIKT RACJI W „ANTYGONIE” SOFOKLESA

„Antygona” została napisana w 440 r. p.n.e. przez Sofoklesa, nazywanego „chlubą teatru greckiego” i
zaliczanego obok Eurypidesa i Ajschylosa do najwybitniejszych tragików greckich.
Dramat ten związany jest z mitem tebańskim o Edypie - królu Teb i ojcu Antygony i jej dwóch braci: Eteoklesa
i Polinejkesa. Tragedia ta opowiada losy Antygony skazanej na śmierć za to, że wbrew zakazowi władcy
Kreona, pogrzebała zwłoki brata Polinejkesa, który najechał miasto Teby, rządzone wówczas przez Eteoklesa.
Konflikt racji w „Antygonie” jest istotą konfliktu tragicznego - podstawowego elementu tragedii
greckiej. Mamy więc sytuację bez wyjścia, swoisty impas, w którym każde posunięcie przybliża katastrofę, a
wybór między złem i dobrem został zastąpiony wyborem mniejszego lub większego zła. Główna oś konfliktu przebiega między
Kreonem a Antygoną:
Kreon Antygona
państwo jednostka
„męskie” traktowanie władzy - „U mnie nie kobieca delikatność i wyrozumiałość
będzie przewodzić kobieta.”
rozum wiara
miłość
ład społeczny ład duchowy
prawo ludzkie prawo boskie

interes państwowy obrona jednostki

życie śmierć
wyrzuty sumienia spokój sumienia
despotyzm, przemoc wytrwałość, wierność
formalizm więź z tradycją i religią
chęć utrzymania autorytetu wśród poddanych spełnienie ludzkiej powinności
brak szacunku dla umarłych tradycyjne poszanowanie zmarłych
zaślepienie władzą odebrało uczucie miłości „współkochać przyszłam, nie
współnienawidzić”
pycha pokora
Kreon przedstawiony jest nam jako bezwzględny i surowy władca (skojarzenia z Drakonem są całkiem
odpowiednie). Jego dewizą jest silne i rządzone mocną ręką państwo-miasto. Pyszny władca prawa przez siebie
ustanowione uważa za jedyne, nadrzędne. To doprowadza go do finałowej katastrofy: śmierci syna i żony. Co
gorsza do końca życia nękać go mają okropne wyrzuty sumienia.
Antygona stworzona jest przez Sofoklesa jako swoiste zaprzeczenie władcy Teb i jego charakteru.
Wierna bogom i tradycji, pokorna, pełna godności i wytrwałości. To wytrwałość stała się jedną z przyczyn jej
zguby. Chyba każdy władca wpadłby we wściekłość wiedząc, że jego prawo jest łamane, z pełna świadomością
i odpowiedzialnością. Kreon zrozumiał być może własne błędy, ale nie chciał okazać słabości i nie zboczył z
raz wytyczonej drogi - Antygonę spotkała śmierć.
Konflikt racji przejawiał się aż do samego końca: Antygona zginęła, ale odniosła zwycięstwo we
własnej duszy. Kreon zwyciężył na zewnątrz, ale moralnie musiał czuć się pokonany - śmierć żony i syna
uświadomiła mu bezsens własnych czynów.
Tak więc Sofokles stworzył na potrzeby wywołania silnych przeżyć konflikt wielopłaszczyznowy, a
przez to wiarygodniejszy i spełniający podstawowy wyznacznik dzieł antycznych - mimesis. Postaci, a w
zasadzie ich charaktery, będące osią konfliktu potraktował Sofokles w sposób wielce realistyczny, zadbał o ich
stronę emocjonalną.
Wszystko to służyć miało wywołanie u widzów reakcji katharsis - oczyszczenia - mającej w efekcie
doprowadzić do uwolnienia uczuć i poczucie wewnętrznego spokoju.
 MIŁOŚĆ NAJWAŻNIEJSZYM PRZESŁANIEM BIBLII

Chyba żadne inne dzieło literackie na świecie nie zawiera przesłania tak nasyconego miłością jak
Biblia. Miłość jest w tym dziele obecna w wielu płaszczyznach. Począwszy od biblijnych przypowieści,
„Hymnu do miłości” św. Pawła, „Pieśni nad Pieśniami”, skończywszy na historii Jezusa Chrystusa - znaku
miłości Boga do ludzi.
Miłość pojawiła się już na samym początku, przy stwarzaniu świata, może nawet przyczyniła się do
genesis, gdyż Bóg stworzył świat z miłości do swojego przyszłego dzieła, jakim był człowiek. Potem, gdy
grzech rozdzielił Twórcę i dzieło, „tak Bóg umiłował świat, że Syna swego jednorodzonego dał, aby umarł i
dał życie wieczne”.
Przesłanie miłości kontynuuje Jezus nawołując: „Miłujcie nie tylko tych, którzy was miłują, ale i tych,
którzy was nienawidzą. Miłujcie nieprzyjaciół swoich”. Nawet w godzinie śmierci woła przecież „Ojcze
przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią”
Miłość na kartach Biblii to przypowieści o synu marnotrawnym i miłosiernym Samarytaninie. Obie te
parabole koncetrują się wokół podobnych postaw moralnych. Zarówno Samarytanina, jak i ojca
marnotrawnego syna cechuje miłość bliźniego, i to miłość szczera, nie zaś faryzejska, na pokaz. Z miłości
uczynione w Biblii zostały słynne dwa przykazania miłości, będące kwintesencją biblijnego przesłania:

„Będziesz miłował Pana Boga swego całym swoim sercem, całą swoją duszą i całym umysłem, a
bliźniego swego jak siebie samego”.

Biblia poucza nas także, że miłość bliźniego to zarazem miłość do Boga („co uczyniliście jednemu z
braci moich najmniejszych, mnieście uczynili”).
Z kolei w „Hymnie do miłości” wyliczone są wszelkie cechy i przymioty miłości - jest to swego
rodzaju przewodnik i drogowskaz w drodze do miłości prawdziwej.
„Hymn do miłości”

Gdybym mówił językami ludzi i aniołów,

a miłości bym nie miał,
stałbym się jak miedź brzęcząca
albo cymbał brzmiący.

Gdybym też miał dar prorokowania

i znał wszystkie tajemnice,
i posiadał wszystką wiedzę,
i wszelką wiarę, tak iżbym góry przenosił,
a miłości bym nie miał,
byłbym niczym.

I gdybym rozdał na jałmużnę całą

majętność moją,
a ciało wystawił na spalenie,
lecz miłości bym nie miał,
nic bym nie zyskał.

Miłość cierpliwa jest,

łaskawa jest.
Miłość nie zazdrości,
nie szuka poklasku,
nie unosi się pychą;

nie dopuszcza się bezwstydu,

nie szuka swego,
nie unosi się gniewem,
nie pamięta złego;

nie cieszy się z niesprawiedliwości,

lecz współweseli się w prawdą.

Wszystko znosi,
wszystkiemu wierzy,
we wszystkim pokłada nadzieję,
wszystko przetrzyma.

Miłość nigdy nie ustaje,

jak proroctwa, które się skończą,
albo jak dar języków, który zniknie,
lub jak wiedza, której zabraknie.

(...)

Tak więc trwają wiara, nadzieja i miłość -

te trzy:
z nich zaś największa jest miłość.
 Nieco inne spojrzenie na miłość przedstawione jest w „Pieśni nad Pieśniami”
uznawanej dziś za jeden z najdoskonalszych, jeśli nie najdoskonalszy tekst biblijny o
tematyce poświęconej miłości. Księga ta to zapis dialogu kochanków poszukujących
nawzajem swoich dusz i charakterów. „Pieśń nad Pieśniami” po dziś dzień jest analizowana
przez biblistów i literatów, którzy zgodnie twierdzą, że jest to kompletna analiza miłości,
stanowiąca punkt wyjścia dla późniejszych poszukiwań.
Dzieło to może być odbierane wielopłaszczyznowo. Niewątpliwie jest to bardzo
subtelny i zmysłowy obraz uczucia między dwojgiem ludzi, na pozór nie związany z Biblią, a
tym bardziej z Bogiem. Jednakże księga ta jest dziś traktowana jako alegoria miłości Boga do
narodu wybranego, czy też miłości Chrystusa do Kościoła. Inni z kolei interpretują ową
księgę jako zapis poszukiwania się Boga i człowieka. Istotna jest również opinia Czesława
Miłosza, który stwierdził, że „Pieśń nad Pieśniami” wiąże bliżej niż kiedykolwiek związek
dwojga ludzi i związek człowieka z Bogiem.

CECHY EPOSU KLASYCZNEGO NA PRZYKŁADZIE „ILIADY I ODYSEI”

1. Występowanie dwóch płaszczyzn fabularnych: świata boskiego i świata bohaterów.

Między płaszczyznami zachodzą związki (np. niektórzy bohaterowie mają boskie
pochodzenie).
2. Główną motywacją działania bohaterów jest wola bogów. Żadne ważne zdarzenie nie
dzieje się bez ich ingerencji.
3. Bohaterowie są zindywidualizowani pod względem psychologicznym, ich czyny podlegają
moralnej ocenie.
4. Silne związanie bohaterów ze swoim ziemskim środowiskiem, prawami i obyczajami
społeczności ludzkiej.
5. Wyposażenie bogów w cechy ludzkie; ich czynami rządzą także ambicje, namiętności
6. Przedstawienie fabuły przez szereg epizodów (nawiązanie do pochodzenia eposu jako
zespołu pieśni o własnej, zamkniętej kompozycji).
7. Obecność w eposie wszechwiedzącego i obiektywnego narratora, który zachowuje dystans
wobec opowiadanych zdarzeń. Narrator często ujawnia swoją obecność poprzez
bezpośrednie zwracanie się do odbiorców.
8. Inwokacja do muz z prośbą o natchnienie poetyckie.
9. Występowanie stałych epitetów i porównań rozbudowanych do rozmiaru samodzielnego
obrazu, tzw. porównań homeryckich.
10. Epos pisany jest heksametrem, jako że był pierwotnie przeznaczony do głośnej recytacji.
11. Liczba pieśni eposu jest podzielna przez 12.
12. Realizm przedstawianego świata (oczywiście z wyłączeniem świata bogów).
13. Wielowątkowość akcji.
14. Ukazanie losów bohaterów w momencie dla nich przełomowym dziejowo.
15. Akcja obejmuje kilkadziesiąt dni („Iliada” - 49, „Odyseja” - 40).
16. Drobiazgowe opisy ważnych przedmiotów i sytuacji, „zawieszające” akcję utworu.
17. Podniosły styl opiewający heroiczne czyny bohaterów.

ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE ZWIĄZANE Z ANTYKIEM

1) ANTYK GRECKI stajnia Augiasza

pięta Achillesa koń trojański
puszka Pandory paniczny strach
nić Ariadny węzeł gordyjski
 syzyfowa praca
męki Tantala
miecz Damoklesa

ogień prometejski
chaos
jabłko niezgody
róg obfitości
złote runo
strzała Amora
Herkules
wierność Penelopy
złoty wiek
 2) BIBLIA
trąby jerychońskie
Sodoma i Gomora
owoc zakazany
jabłko Adama
pocałunek Judasza
zamienić się w słup soli
miłosierny samarytanin
ostatnia wieczerza
mądrość Salomona
ziarnko gorczycy
syn marnotrawny
Dawid i Goliat
wieża Babel
siła Samsona
wdowi grosz
hiobowe wieści
arka Noego
sąd ostateczny
przenieść się na łono Abrahama

GENEZA TRAGEDII I TEATRU GRECKIEGO

Powstanie teatru i tragedii greckiej wiąże się nierozłącznie ze świętami na cześć boga
wina - Dionizosa. Tzw. Dionizje, pierwotnie dzikie i wyuzdane, przypominały raczej orgie
niż obrzędy. Z czasem uległy umiarkowaniu. Dionizje odbywały się dwa razy w roku.
Wiosną odprawiano Wielkie Dionizje (miejskie), jesienią zaś Małe Dionizje (wiejskie). Z
nich to powstały odpowiednio: tragedia i komedia.
Podczas Dionizji śpiewano dytyramby, czyli pochwalne pieśni na cześć greckiego
boga wina. Z tych to pieśni, mających charakter dialogu chóru i koryfeusza (przodownika
chóru) narodziła się tragedia antyczna. Chór pełnił w niej ważną rolę, jeśli nie ważniejszą niż
aktorzy. Koryfeusz dał początek pierwszemu aktorowi. Wprowadził go Tespis w VI w. p.n.e.
Aktor występował w kilku rolach. Następny aktor pojawił się nieco później - dodany został
przez Ajschylosa. Sofokles dodał ostatniego, trzeciego aktora. Aktorami byli jedynie
mężczyźni. Aby upodobnić się do granych postaci, nosili maski. Występowali na koturnach,
w obszernych szatach, aby być widocznymi dla najdalej siedzących widzów. Mimo, że
mikrofonów wówczas nie było, słyszano ich dobrze, a to za sprawą fenomenalnej akustyki
greckich amfiteatrów, będącej zagadką do dnia dzisiejszego.
Jako, że aktorów było jedynie trzech, akcja dramatyczna ulegała skupieniu i
ograniczeniu wątków pobocznych. Akcja dopełniana była przez chór, którego partie
stanowiły ważną część antycznej sztuki.
Tragedia starogrecka różni się od znanych nam obecnie form tego gatunku.
Przeważało w niej słowo poetyckie śpiewane i recytowane na tle muzyki i tańca. Szczególnie
partie chóru miały charakter „oratoryjny”.

Budowa tragedii greckiej:

1) prologos - zapowiedź przyszłych wydarzeń będących istotą konfliktu tragicznego,

wygłaszana przez aktora
2)parodos - właściwy początek akcji, będący rytmicznym wejściem chóru na orchestrę i
rozpoczęciem śpiewu
3) epeisodiony - epizody składające się na akcję sceniczną, występowali w nich aktorzy
4) stasimony - rozgrywające się między epeisodionami wystąpienia chóru, który wygłaszał
komentarz akcji, aktorów wówczas na scenie nie było
5)exodos - zakończenie dramatu, rozwiązanie akcji - było to zejście chóru z orchestry w rytm
muzyki i ze śpiewem

Podstawowym celem tragedii greckiej było wywołanie u odbiorcy wstrząsu - katharsis

- a więc oczyszczenia uczuć, wyzwolenia się od nich. Służyć temu miało takie
uporządkowanie świata zdarzeń prowadzących do nieszczęścia i tragedii człowieka, by był
on wiarygodny i bliski rzeczywistości. Była to tzw. mimesis. A więc mimesis prowadziła do
katharsis.

ANTYK - POJĘCIA ZWIĄZANE Z EPOKĄ

topos - stały sposób wysławiania się oraz motyw i temat będące świadectwem ciągłości
tradycji w kulturze europejskiej
oda - z gr. aoide „pieśń” - utwór poetycki o charakterze uroczystym i patetycznym,
opiewający zazwyczaj wielkie idee, symbole, znakomitych ludzi, ważne wydarzenia
parabola - przypowieść, alegoria moralno-dydaktyczna; porównanie
psalm - uroczysta pieśń religijna, śpiewana na cześć Boga; pochodzi ze starożytności, wg
tradycji psalmy układał biblijny król Dawid przygrywając na harfie, stąd nazwa; w
Biblii mamy 150 lub 151 (w zależności od podziału) psalmów zebranych w Księgę
Psalmów, tłumaczone na polski m.in. przez Kochanowskiego i Miłosza
apokalipsa - Objawienie św. Jana - księga wchodząca w skład Nowego Testamentu,
zawierająca zapowiedź paruzji, czyli ponownego przyjścia Boga na świat,
pełna eschatologicznych przepowiedni wyrażonych bogatą symboliką
obfitującą w śmierć, zagładę, katastrofę; ogólnie - pismo będące wizją
przyszłości.
biblia - z gr. biblos „księga” - zespół ksiąg napisanych w okresie od XII w. p.n.e. do III w.
n.e. przez proroków, apostołów, osoby anonimowe, składa się ze Starego i Nowego
Testamentu, liczy wg kanonu katolickiego 73 księgi (katolicy do Biblii włączają 7
ksiąg deuterokanonicznych przechowanych w tekście greckim).
Najważniejsze przekłady Biblii:
1. Septuaginta - najstarszy, grecki 1563 r. nakładem Mikołaja Radziwiłła
przekład, wg legendy powstał w 72 dni Czarnego.
jako dzieło 72 mędrców po 6 z każdego 4. Biblia Budnego - polski przekład
pokolenia Izraela, w rzeczywistości ariański dokonany w latach 1570-72
tłumaczenie trwało do III do II w. p.n.e. przez Szymona Budnego, wydany w
2. Wulgata - łaciński przekład Biblii Nieświeżu nakładem Kawieczyńskich
dokonany w IV w. n.e. przez św. 5. Biblia Cyryla i Metodego - przełożona
Hieronima. Poprawił on wcześniejsze w IX w. przez Cyryla na utworzony
tłumaczenia, przełożył z aramejskiego przez Cyryla i Metodego język staro-
wiele ksiąg ST. Nazwa pochodzi od cerkiewno-słowiański.
faktu, iż wersja ta (versio wulgata) była 6. Biblia Gutenberga - zwana 42-
powszechna w Kościele katolickim. wierszową, wydana przez Johana
3. Biblia brzeska 9 radziwiłłowska) - Gutenberga w l. 1454/55, jedyny
polski przekład kalwiński wydany w egzemplarz w Polsce znajduje się w
 Muzeum Archidiecezjalnym w 16. Nowy testament - ariańskie przekłady
Pelplinie. Jana Kiszki i Marcina Czechowica - 1574 i
7. Biblia króla Jakuba - przekład angielski 1577 r.
dokonany w l. 1604-11 przez grupę 17. Biblia tysiąclecia - przekład polski
uczonych na zlecenie króla Jakuba I. Biblii z języków hebrajskiego i
Jest tekstem obowiązującym dla aramejskiego z okazji 1000-lecia chrztu
wszystkich sekt protestanckich w Polski, dokonany przez benedyktynów z
Anglii. Tyńca
8. Biblia gdańska - przekład polski z 1632
r., jest to nowsza edycja biblii brzeskiej.
Choć wydana z błędami, stanowi
kanoniczny tekst protestancki.
Dedykowana Kazimierzowi
Radziwiłłowi.
9. Biblia królowej Zofii (szaroszpatacka) -
najważniejszy zabytek jeż. polskiego
XV w., przekład ST z jęz. czeskiego
dokonany dla 4. żony Władysława
Jagiełły w 1454 r. przez kilku tłumaczy,
na zlecenie królowej - wdowy.
10. Biblia Leopolity - wydana w 1561 r. na
zlecenie M. i S. Szaffenbergów,
pierwszy drukowany katolicki przekład
J. Leopolity, oparty na niezachowanych
średniowiecznych przekładach Wulgaty,
przystosowany do jęz. polskiego XVI
w.
11. Biblia Lutra - najważniejszy
nowożytny przekład Biblii, tłumaczenie
z hebrajskiego i greckiego na niemiecki.
Wydana w 1534 r. - roku postania
niemieckiego języka narodowego i
literatury niemieckiej.
12. Biblia pauperum - biblia obrazkowa,
książka dewocyjna z objaśnieniami po
łacinie, służyła w średniowieczu
analfabetom jako namiastka lektury
Pisma św.
13. Biblia Seklucjana - polski przekład
luterański Nowego Testamentu
Stanisława Murzynowskiego, wydana w
1552 r. w Królewcu, nakładem Jana
Selkucjana.
14. Biblia Wiklifa - dwa przekłady
Wulgaty na jęz. angielski (pierwszy z
1380 r., drugi o kilka lat późniejszy).
15. Biblia Wujka - przekład jezuity Jakuba
Wujka (1593 - ST, 1599 - całość),
napisana żywym do dziś renesansowym
językiem polskim.
mimesis - druga obok katharsis funkcja dramatu greckiego, polegająca na naśladowaniu przez
sztukę dramatyczną rzeczywistości
archetyp - pradawne, niezmienne wyobrażenie tkwiące w świadomości zbiorowej każdej
społeczności
monoteizm - wiara w jednego boga
politeizm - wielobóstwo, wiara w wielu bogów
kosmogonia - teoria próbująca wyjaśnić pochodzenie wszechświata
retoryka - sztuka pięknego przemawiania, krasomówstwo, szczególnie kultywowana w
starożytnej Grecji i Rzymie
dytyramb - uroczysta pieśń pochwalna na cześć Dionizosa, śpiewana przez chór z
towarzyszeniem aulosu podczas Dionizji, z niej wywodzi się tragedia grecka.
katharsis - funkcja tragedii greckiej polegająca na oddziaływaniu na przeżycia osobiste
widza i wywołaniu u niego swoistego oczyszczenia
proskenion - część sceny wysunięta przed kurtynę, w antycznym teatrze miejsce, na którym
grali aktorzy
skene - w teatrze greckim budynek umieszczony za sceną, najczęściej stylizowany był na
grecki pałac z kolumnami, miał zwykle troje drzwi, z których wychodzili aktorzy.
orchestra - miejsce chóru w teatrze greckim,
parodos - pieśń chóru wchodzącego na orkiestrę
exodos - pieśń chóru schodzącego z orchestry
stasimon - pieśń chóru stojącego w miejscu, następująca po epejsodionie
epejsodion - dialog aktorów lub rozmowa aktora z chórem (max. 5 w sztuce)
heros - grecki bohater mitów będący pół bogiem, pół-człowiekiem
epikureizm - ateistyczna i materialistyczna doktryna Epikura, głosząca pochwałę dóbr
doczesnych i szczęście człowieka jako główny cel. Utożsamiana z unikaniem
cierpienia, czyniąca człowieka odpowiedzialnym za swoje szczęście.
stoicyzm - filozofia zapoczątkowana przez Zenona z Kition, uznająca jedynie materię i
poznanie rozumowe oraz stawiająca cnotę na pierwszym miejscu jako najwyższe
dobro. Życie cnotliwe to życie zgodne z naturą i unikanie namiętności,
kierowanie się jedynie rozumem, uniezależnienie się od zewnętrznych
okoliczności, wyrzeczenie się dóbr przemijających. Cechami
charakterystycznymi stoicyzmu są surowa powaga, trzeźwość, rygoryzm,
niemniej jest to filozofia optymistyczna , głosząca wiarę w człowieka i w
możliwość osiągnięcia szczęścia.
anakreontyk - lekki i pogodny wiersz o tematyce miłosnej albo biesiadnej, opiewający
radość beztroskiego życia, sztuki, wina; nazwa pochodzi od poety
Anakreonta z Teos (VI w. p.n.e.)
tyrteizm - poezja tyrtejska - nazwa wywodząca się od greckiego poety Tyrtaiosa,
oznaczająca poezję patriotyczną, nawołującą do walki o wyzwolenie lub
niepodległość

HORACY - NAJWYBITNIEJSZY LIRYK STAROŻYTNEGO RZYMU

Horacy ( wł. Quintus Horatius Flaccus) żył w latach 65-8 p.n.e. Był synem
wyzwolonego niewolnika. Ojciec posiadał pewien majątek i mógł sobie pozwolić na
zapewnienie synowi odpowiedniego wykształcenia. W Atenach, gdzie Horacy pobierał nauki,
działali zwolennicy republiki. Artysta przyłączył się do nich i walczył po stronie Brutusa
przeciw cesarzowi Oktawianowi. Brał też udział w bitwie pod Filippi. Kiedy wrócił do
Rzymu, z biedy musiał zacząć pisać (jak sam mawiał z „zuchwałej biedy”). Dopiero, kiedy
Horacy pozyskał opiekę wpływowego i majętnego mecenasa, mógł pozwolić sobie tylko i
wyłącznie na tworzenie. A tworzył wiele: liczne pieśni, zwane też carmina czy odami,
poświęcone bogom - opiekunom artystów, satyry, a także listy poetyckie, w których zawarł
swoje przemyślenia dotyczące zagadnień literatury i filozofii. Cechą charakterystyczną
twórczości Horacego jest bogata i różnorodna tematyka.
Horacy był zwolennikiem stoickiej filozofii umiaru i „złotego środka”. Jego twórczość
jest pełna szczęścia i spokoju, głosi radość z życia i jego wszelkich przejawów. Niemniej
jednak obok stoickich wyznaczników, u Horacego znajdujemy też utwory skłaniające się ku
epikureizmowi, a więc pieśni opiewające biesiady, przewijający się wciąż motyw wina, wizję
beztroskiego życia.
Wiele miejsca w swojej twórczości poświęcił Horacy samej poezji i jej tworzeniu.
Wiele z jego pieśni to zapis rozterek twórczych albo próśb o natchnienie. W jego utworach
znajdujemy wyraźne zaakcentowanie nieśmiertelności poezji, a przez to i samego poety („non
omnis moriar”). Poeta wg Horacego to postać dwoista: umiera, a jednak staje się
nieśmiertelny przez swoje utwory.

Wartości życia wg Horacego:

- rozum;
- zdrowie;
- łagodna starość.

Podział liryk Horacego:

1) ze względu na temat:
- refleksyjne;
- patriotyczno - obywatelskie;
- biesiadne;
- autotematyczne.
2) ze względu na ukształtowanie monologu poety:
- liryka inwokacyjna;
-liryka wyznania.

Najważniejsze cytaty z dzieł Horacego:

„non omnis moriar”

„carpe diem”
„exegi monumentum”

INSPIRACJE I NAWIĄZANIA

1) ANTYK GRECKI

„Odprawa posłów greckich” J. Kochanowskiego

„Pieśń świętojańska o Sobótce” J. Kochanowskiego - motyw arkadyjski
„Laura i Filon”, „Do Justyny. Tęskność na wiosnę” - F. Karpińskiego - motyw arkadyjski
„Dziady” A. Mickiewicza - prometeizm
„Święty Boże, Święty Mocny” J. Kasprowicza - prometeizm
„Syzyfowe prace” S. Żeromskiego - mit o Syzyfie
„Akropolis” S. Wyspiańskiego - homerowskie postacie
„Noc listopadowa” - motyw Demeter i Kory, greccy bogowie
„Nike, która się waha” - Zbigniew Herbert
„Apollo i Marsjasz” - Zbigniew Herbert
„Nike” - M. Pawlikowska-Jasnorzewska
„Ikar” S. Grochowiaka
„Ikar” - opowiadanie J. Iwaszkiewicza
„Larum” - U. Kozioł
„Prawa i obowiązki” T. Różewicza
„Odys” L. Staffa
„Laur olimpijski” K. Wierzyńskiego
„Nike z Samotraki” L. Staffa
„Nike” W. Broniewskiego
„Nike” E. Brylla
„Nowa Nike” J. Przybosia
„Nike” A. Słonimskiego
„Nike Apteras” F. Konopki

2) BIBLIA

„Ostatnia wieczerza” - Leonardo da Vinci

„Dawid”, „Mojżesz” - Michał Anioł
freski w Kaplicy Sykstyńskiej - Michał Anioł
„Czterej jeźdźcy apokalipsy” - Albrecht Dürer
obrazy Michelangelo Merisi da Caravaggio
oratoria „Mesjasz”, „Seul”, „Jude”, „Machabeusz” - J. F. Haendel
„Msza h-moll”, „Pasja wg św. Mateusza”, „Pasja wg św. Jana” - J. S. Bach
„Quo vadis” H. Sienkiewicza
„Psalmy” J. Kochanowskiego
„Bogurodzica”
„Pieśni” J. Kochanowskiego
„Kazania” ks. P. Skargi
„Rymy” M. Sępa-Szarzyńskiego
„Krótkość żywota” - barokowa poezja religijna
„Kolędy” F. Karpińskiego
„Dziady”, „Księgi pielgrzymstwa narodu polskiego” A. Mickiewicza
poezje Norwida
utwory Słowackiego („Hymn”)
„Nie-Boska komedia” Z. Krasińskiego
utwory Kasprowicza, Micińskiego, Staffa
wiersze Miłosza, Herberta, Szymborskiej, Iłłakowiczówny
„Mistrz i Małgorzata” M. Bułhakowa
„Sąd Ostateczny” H. Memlinga
„Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” - Rembrandt van Rijn
„Ecce homo” - A. Chmielowski

UNIWERSALIZM I CECHY MITÓW GRECKICH

mit - opowieść o osnowie fabularnej, stanowiąca przekaz wierzeń i wyobrażeń danej

społeczności o pochodzeniu, naturze i przeznaczeniu świata i człowieka
 Mity stały się nieodłącznym składnikiem kultury prawie wszystkich ludów
pierwotnych. Były ważnym składnikiem więzi społecznej danej zbiorowości, utwierdzały jej
tożsamość, wpływały na obyczaje, umacniały tradycje. Bohaterami mitów są bogowie,
demony, herosi, obdarzeni nadprzyrodzonymi właściwościami. Od samego początku były
ściśle związane z religią, sferą obrzędów i ceremonii.
Istotą mitów była odpowiedź na dręczące ludzkość pytania dotyczące powstania
świata i rodzaju ludzkiego. Pomagały one często uzmysłowić sobie niewyjaśnione i przez to
niepokojące zagadki pór roku czy innych praw natury, wówczas niemożliwych do zbadania i
zrozumienia. Przybliżały one ludziom to, co niejasne.
Mity są pełne metafor, symboli i alegorii. Przez to są uniwersalne i łatwiejsze do
zrozumienia. Występują w wielu wersjach, różniących się nieco szczegółami, ale
zawierających ten sam główny wątek. Za przykład mogą posłużyć mity greckie i rzymskie,
gdzie nierzadko różne są jedynie imiona głównych bohaterów.
Same mity nie są gatunkiem literackim, co nie przeszkodziło im posłużyć za punkt
wyjścia dla nowych gatunków literackich, jak choćby tragedii czy też eposu. Mity poddają się
wielorakiej interpretacji, nie narzucają nam z góry odbioru tego, ani innego przesłania.
W chwili obecnej mity przeszły do literatury jako sfera fantastyki literackiej. Wszelkie
wątki mityczno-baśniowe przenikały stopniowo do literatury i można je spotkać w
największym arcydziełach literackich. Dziś niemożliwe jest na przykład zrozumienie polskiej
literatury bez choćby pobieżnej orientacji w starogreckiej mitologii. Szczególne nasilenie
obecności mitów w literaturze polskiej przypada na epoki renesansu i oświecenia, a więc na
okres wzmożonego zainteresowania kulturą antyczną.
Kolejną istotną funkcją mitów jest przechowanie archetypów ludzkich postaw i
zachowań, tkwiących w ludzkich umysłach od zarania dziejów.

Podział mitów:

- teogoniczne;
- kosmogoniczne;
- antropogeniczne;
- genealogiczne;
- eschatologiczne.

Kulturowe funkcje mitów:

- poznawcza;
- światopoglądowa;
- sakralna.

CECHY TRAGEDII GRECKIEJ - „ANTYGONA”

1. Związek tragedii z mitem i religią grecką

2. Fatum i jego rola.
3.Bohaterowie z rodów królewskich.
4. Ton wysoki, styl podniosły, uroczysty; patos.
5. Dialogi krótkie, przeważnie jednowersowe, rzadziej dwuwersowe.
6. Zasada trzech jedności.
7. Dwóch (maksymalnie trzech) aktorów, brak scen zbiorowych.
8. O części wydarzeń dowiadujemy się przez posłańców (rozgrywają się one jakby poza
sceną).
9. Chór występuje w roli komentatora lub narratora.
10. Tekst połączony ze śpiewem, później z muzyką i tańcem.
11. Konflikt tragiczny polegający na istnieniu równorzędnych przeciwstawnych racji,
pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru.
12. Mimesis.
13. Katharsis.
14. Charakterystyczny podział akcji.
15. Tytuł to często imię głównego bohatera.