ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ - Πυθαγόρας - Βίος, Θεωρία & Σχολή

5/27/22, 11:20 AM ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ: Πυθαγόρας: Βίος, Θεωρία & Σχολή
Πεζά
Αρχαία Ελλ Γραμμ
Ποίηση-Μύθια
Πυθαγόρας:
Βίος, Θεωρία & Σχολή
Ο Dali & Εγώ
Θέατρο-Διάλογοι
Ο άνθρωπος είναι θνητός με τους φόβους του
κι αθάνατος με τις επιθυμίες του. Πυθαγόρας
Δοκίμια
Σχόλια-Αρθρα
Λαογραφικά
Ενδιαφέροντες
Κλασσικά
Αρχαία Ελλ Γραμμ
Διασκέδαση
Πινακοθήκη
Εικαστικά
Παγκ. Θέατρο
Βιογραφικό

Πληρ-Σχολ-
Επικοιν.
Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος ήτανε σημαντικός Έλληνας φιλόσοφος,
Φανταστικό
μαθηματικός, γεωμέτρης, θεωρητικός της μουσικής. φιλόσοφος, ηγέτης

αρχαίου θρησκευτικού και πολιτικού κινήματος κι ιδρυτής της
Ερ. Λογοτεχνία
Πυθαγόρειας Σχολής. Παντρεύτηκε τη φιλόσοφο κι επιστήμονα Θεανώ.
Γλυπτ./Αρχιτ.
Αν έχουμε τόσους μύθους κι ελάχιστες συγκεκριμένες πληροφορίες, είναι

επειδή ο φιλόσοφος έγινε (ήθελε να γίνει) μύθος, ακόμη και πριν τον
θάνατο του. Είναι ο κατ’ εξοχήν θεμελιωτής των ελληνικών
μαθηματικών, δημιούργησεν άρτιο σύστημα για την επιστήμη των
ουρανίων σωμάτων που κατοχύρωσε μ' όλες τις σχετικές αριθμητικές και
γεωμετρικές αποδείξεις κι ήταν ιδρυτής ενός μυητικού φιλοσοφικού
κινήματος που λέγεται Πυθαγορισμός (Pythagorism ή Pythagoreanism).
Επειδή οι περισσότερες πληροφορίες γράφτηκαν πολλούς αιώνες μετά το
θάνατό του, πολύ λίγες αξιόπιστες πληροφορίες είναι γνωστές γι' αυτόν.
Επίσης, επηρέασε σημαντικά τη φιλοσοφία και τη θρησκευτική
διδασκαλία στα τέλη του 6ου α. π.Χ., συχνά αναφέρεται ως σπουδαίος

μαθηματικός κι επιστήμονας κι είναι γνωστός για το Θεώρημα που φέρει
τ’ όνομά του.

95
Shares
https://www.peri-grafis.net/ergo.php?id=1405 1/54
Γεννήθηκε περίπου το 580 π.Χ. κι ως επικρατέστερος τόπος

γεννήσεως φέρεται η νήσος Σάμος. Ακόμη είναι πιθανό να ταξίδεψε
αρκετά όταν ήταν νέος. Γύρω στο 530 π.Χ. μετακόμισε σε ελληνική
αποικία στη νότια Ιταλία. Οι υποστηρικτές του ακολούθησαν τις
πρακτικές που ανέπτυξε και μελέτησαν τις φιλοσοφικές του θεωρίες. Τα
μέρη συνάντησης των Πυθαγόρειων καήκανε κι αναγκάστηκε να φύγει
από τη πόλη. Πέθανε στα 490 π,Χ. στο Μεταπόντιο της Κάτω Ιταλίας
(Ιταλικής Λευκανίας), υποβάλλοντας τον εαυτό του σε ασιτία για 40
μέρες, εξαιτίας της λύπης του για το διωγμό των πυθαγορείων και της
δολοφονίας της πλειοψηφίας αυτών. Ήτανε περίπου 84 ετών. Οι
Μεταποντίνοι την οικία του τη κάναν ιερό της Δήμητρας μετά το θάνατο
του και το δρόμο που οδηγούσε προς αυτήν ιερό των Μουσών. Κατ’
άλλην εκδοχή, σκοτώθηκε σ’ επιδρομή δημοκρατικών κατά της σχολής
με αρχηγό τον Κόνωνα. Στο λιμάνι του Πυθαγορείου της Σάμου
υψώνεται σήμερα το άγαλμά του ανάμεσα σε ορθογώνιο τρίγωνο.
Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς συμφωνούν πως είναι γιος του
Μνησάρχου, διαφωνούν όμως ως προς τη καταγωγή του, γιατί άλλοι μεν
λένε πως ήταν Σάμιος, ενώ ο Νεάνθης στο Ε' βιβλίο των Μυθικών γράφει
πως ήταν Σύρος, απ' τη Τύρο της Συρίας . Κατά την εκδοχή αυτή, ο
Μνήσαρχος έφθασε στη Σάμο με σκοπό το εμπόριο, όταν οι Σάμιοι είχαν
έλλειψη σταριού κι αφού προσέφερε για πώληση σιτάρι, ετιμήθη από τη
πολιτεία κι έγινε πολίτης Σάμου. Επειδή από παιδί έδειχνε πως ήταν
ικανός για κάθε σπουδή, ο Μνήσαρχος τον οδήγησε στην Τύρο και
φρόντισε να μυηθεί στις διδασκαλίες των Χαλδαίων. Από εκεί ο
95
Shares Πυθαγόρας ήρθε ξανά στην Ιωνία και συναναστράφηκε αρχικά με το
Φερεκύδη από τη Σύρο κι έπειτα με τον Ερμοδάμαντα τον Κρεοφύλειο

απ' τη Σάμο. Όταν δε ο Μνήσαρχος απέπλευσε προς την Ιταλία, τονε
πήρε μαζί του, σύμφωνα με την εκδοχή του Νεάνθη. Όμως η
επικρατέστερη εκδοχή μεταξύ των αρχαίων συγγραφέων, που παραδίδουν
οι Απολλώνιος στο Περί Πυθαγόρου, Πορφύριος στο Πυθαγόρου Βίος κι
Ιάμβλιχος στο Περί του Πυθαγορείου βίου θέλει τον Μνήσαρχο όχι μόνο
Σάμιο αλλά κι απόγονο του Αγκαίου, του 1ου αποικιστή της Σάμου.

Λέγεται πως ο Αγκαίος, που κατοικούσε στη Σάμη της Κεφαλληνίας

είχε γεννηθεί από το Δία κι ότι αφού απέκτησε φήμη χάρη στην ανδρεία
του είτε χάρη στη μεγαλοψυχία του, διέφερε από τους άλλους
Κεφαλλήνες ως προς τη φρόνηση και την υπόληψη. Σε αυτόν δόθηκε
χρησμός από τη Πυθία να συγκεντρώσει αποίκους από τη Κεφαλληνία,
την Αρκαδία και τη Θεσσαλία κι ακόμη να προσλάβει αποίκους κι από
τους Αθηναίους κι από τους Επιδαύριους κι από τους Χαλκιδείς κι αφού
γίνει αρχηγός τους, ν' αποικήσει ένα νησί, που ονομαζότανε
Μελάμφυλλος εξαιτίας της ευφορίας του εδάφους και της
καλλιεργήσιμης γης και να ονομάσει τη πόλη που θα ιδρύσουνε Σάμο,
από τη Σάμη. Ο Ιάμβλιχος παραδίδει τον εν λόγω χρησμό κάπως έτσι:

Αγκαίε, την θαλασσίαν νήσον Σάμον αντί της Σάμης

σε διατάσσω να οικήσης. Φυλλίς δε ονομάζεται αύτη.

Το ότι η αποικία της Σάμου συστάθηκε από ανθρώπους

προερχόμενους από τους προαναφερθέντες τόπους αποδεικνύεται από το
ότι οι τιμές κι οι θυσίες των θεών (καθώς είχαν μεταφερθεί από τους
95 τόπους καταγωγής των αποίκων) μοιάζουνε, καθώς επίσης μοιάζουν
Shares
μεταξύ τους και τα ονόματα των συγγενειών κι οι μεταξύ τους
συνδυασμοί που τυχαίνει οι Σάμιοι να κάνουνε. Λέγεται λοιπόν ότι ο

Μνήσαρχος κι η Πυθαΐς, γονείς του Πυθαγόρα, προέρχονταν από τον
οίκο και τη γενιά που δημιουργήθηκε από τον Αγκαίο, τον ιδρυτή της
αποικίας της Σάμου. Επειδή δε η ευγενική αυτή καταγωγή θρυλείτο
μεταξύ των συμπολιτών του Πυθαγόρα κάποιος Σάμιος ποιητής
ισχυρίζεται ότι ο Πυθαγόρας ήτανε γιος του Απόλλωνα κι αναφέρει τα
εξής σχετικά:

Τον Πυθαγόρα, που γέννησε από τον Απόλλωνα τον φίλο

του Διός, η Πυθαΐς, η ομορφότερη μεταξύ των Σαμίων.

Η φήμη αυτή επικράτησε για τον εξής λόγο: Όταν ο Μνήσαρχος

βρέθηκε στους Δελφούς για εμπορικούς λόγους, μαζί με την γυναίκα του
που δε γνώριζε ακόμη ότι ήταν έγκυος, ζήτησε χρησμό από τη Πυθία
σχετικά με το επικείμενο ταξίδι του προς τη Συρία. Η Πυθία
χρησμοδότησε ότι αυτός μεν θα δοκιμάσει μεγάλην ευχαρίστηση και θ’
αποκτήσει πολλά χρήματα, η δε γυναίκα του ότι εγκυμονεί ήδη και πως
θα γεννήσει παιδί που θα διαφέρει κατά την ωραιότητα και τη σοφία απ’
όλους τους ανθρώπους και θα καταστεί πάρα πολύ ωφέλιμο στο
ανθρώπινο γένος. Ο Μνήσαρχος κατανοώντας πως κάτι σπουδαίο και
θεόσταλτο θα προέκυπτε, μετονόμασε μάλιστα τη γυναίκα του από
Παρθενίδα σε Πυθαΐδα μετά το χρησμό. Κατόπιν επιχείρησε το ταξίδι
που σχεδίαζε έχοντας λάβει τόσο ευνοϊκή προτροπή, με αποτέλεσμα όσο
βρισκόταν στη φοινικική Σιδώνα να γεννήσει η Πυθαΐδα το γιο τους. Ο
Μνήσαρχος ονόμασε το νεογέννητο Πυθαγόρα καθώς είχε προφητευτεί
από τον Πύθειο Απόλλωνα.
Πράγματι ήταν γεγονός αδιαμφισβήτητο από τους αρχαίους ότι η
ψυχή του Πυθαγόρα είχε αποσταλεί από την ανώτατη αρχή του
Απόλλωνα, είτε επειδή ήταν συναφής είτε κατ' άλλον τρόπο συνδεδεμένη
με τον θεό. Η ίδια του η γέννηση κι η ποικίλη σοφία της ψυχής του το
αποδείκνυαν ολοφάνερα. Όταν ο Μνήσαρχος επέστρεψε στη Σάμο με
πολλά κέρδη και μεγάλη περιουσία, έχτισε ιερό του Πύθιου Απόλλωνα
και πρόσεξε ιδιαίτερα την ανατροφή του παιδιού του, αναθέτοντάς την
παράλληλα πότε στον Κρεώφυλο, πότε στον Φερεκύδη από τη Σύρο
καθώς επίσης και σε ιερείς.
Ο νεαρός μεγάλωνε με μεγάλη σεμνότητα και σωφροσύνη κι έγινε
όμορφος στην εμφάνιση πολύ περισσότερο από άλλους νέους.
Απολάμβανε δε κάθε είδους σεβασμό ακόμη κι από τους πολύ
μεγαλύτερούς του σε ηλικία πολίτες. Όταν μιλούσε μετέστρεφε τους
πάντες με το μέρος του κι εφαίνετο αξιοθαύμαστος ώστε από τους
πολλούς να βεβαιώνεται με κάθε φυσικότητα πώς ήτανε πράγματι γιός
του Απόλλωνα. Ενθαρρυμένος από τις σχετικές αυτές δοξασίες και τη
παιδεία που έλαβε από βρέφος κι από τη φυσική του ομορφιά, ακόμη
περισσότερο κατέβαλλε προσπάθεια να αποδεικνύει τον εαυτό του άξιο
των προτερημάτων που τον διακοσμούσαν. Όλα όσα έλεγε ή έπραττε τα
έκανε με μειλιχιότητα, δίχως να κυριεύεται ούτε από οργή, ούτε από
ζήλεια, ούτε από εριστικότητα ούτε από άλλη διαταραχή ή
επιπολαιότητα. Μεγάλη θρησκευτικότητα χαρακτήριζε τη συμπεριφορά
του κι ακολουθούσε ιδιαίτερα σημαντικές δίαιτες, με ισορροπία ψυχής κι
εγκράτεια σώματος.

95
Shares
H οικογένειά του είχε στους κόλπους της δούλους και μεταξύ αυτών
το Θρακιώτη δούλο Σάλμοξη, για τον οποίο ο Hρόδοτος γράφει ότι
γνώριζε τον ιωνικό τρόπο ζωής και τα ιωνικά έθιμα βαθύτερα απ' όσο τα
αντίστοιχα των Θρακών κι ότι του τα δίδαξε. Όντας ακόμη έφηβος, η
φήμη του έφθασε ως τη Μίλητο προς το Θαλή και στη Πριήνη προς τον
Βίαντα, τους 2 εκ των 7 σοφών της αρχαιότητος και σε πολλά μέρη οι
άνθρωποι εξεθείαζαν τον νεανία, αποκαλώντας τον, τον εν Σάμω
κομήτην. Μόλις εις τη Σάμο άρχισε να εμφανίζεται το τυραννικό
καθεστώς του Πολυκράτους, εποχή όπου ο Πυθαγόρας ήταν περίπου 18,
προβλέποντας ότι η τυραννία θα εμπόδιζε τα σχέδιά του και τη
φιλομάθειά του, έφυγε μαζί με τον Ερμοδάμαντα τον Κρεοφύλειο για τη
Μίλητο και τη Σχολή της Ιωνίας κοντά στο Φερεκύδη και στο φυσικό
Αναξίμανδρο και στον φιλόσοφο Θαλή. Με τη προσωπικότητα και την
ευφράδεια της ομιλίας του, κέρδισε τον θαυμασμό και την εκτίμηση όλων
και κατέστη κοινωνός των διδασκαλιών των. Μάλιστα ο Θαλής
διακρίνοντας τη μεγάλη διαφορά του Πυθαγόρα εν συγκρίσει με τους
άλλους νέους, του παραστάθηκε μ’ ευχαρίστηση και του μετέδωσε όσες
γνώσεις κατείχε, που ήταν δυνατόν να μεταδοθούν. Κοντά στον Θαλή ο
Πυθαγόρας έλαβε τη 1η του σοβαρή εκπαίδευση πάνω στα μαθηματικά,
τη γεωμετρία κι όσα έχουνε σχέση με τους αριθμούς και τους
υπολογισμούς. Ήταν ο Θαλής που προέτρεψε τον Πυθαγόρα να μεταβεί
στην Αίγυπτο και να συναναστραφεί με τους ιερείς της Μέμφιδος και της
Διοσπόλεως, από τους οποίους ο ίδιος ο Θαλής είχε λάβει πολλές
γνώσεις, προλέγοντας πως αν ο Πυθαγόρας ερχόταν σ’ επαφή μαζί τους,
θα γινότανε θεϊκότερος και σοφότερος από όλους τους ανθρώπους.
Ο νεαρός Πυθαγόρας έχοντας βελτιώσει τις διατροφικές του συνήθειες
95 κοντά στο Θαλή, χρησιμοποιώντας με άριστο μέτρο ελαφρές κι
Shares ευκολοχώνευτες τροφές, δίχως υπερβολές στην οινοποσία, απέκτησε
πολύ καλή υγεία, την ικανότητα να κοιμάται λίγο καθώς και διαύγεια και
καθαρότητα ψυχής. Ακολουθώντας τη προτροπή του διδασκάλου του,
απέπλευσε προς τη Σιδώνα θεωρώντας πως από κει θα μετέβαινε
ευκολότερα προς την Αίγυπτο. Εκεί συνάντησε τους απογόνους του
Μώχου, του φυσιολόγου-μάντη και τους άλλους ιεροφάντες της Φοινίκης
και μυήθηκε στα ιερά μυστήρια της Βύβλου και της Τύρου και στις
τελετουργίες που ιερουργούνται σε πολλά μέρη της Συρίας. Όχι από
λόγους δεισιδαιμονίας αλλά από μεγάλη επιθυμία κι όρεξη για μάθηση,
για να μη του διαφύγει κάτι αξιοσπούδαστο που υποκρύπτεται στ’
απόρρητα μυστήρια των Θεών και στις ιερές τελετές. Εκεί έμαθε πως τα
περισσότερα τελετουργικά στοιχεία είναι "άποικα", δηλαδή προέρχονται
από αλλού κι ότι κατάγονται από τα ιερά της Αιγύπτου. Έτσι, αποφάσισε
να διαπλεύσει προς την Αίγυπτο ελπίζοντας ότι εκεί θα μετάσχει σε
μυστήρια θειότερα και γνησιότερα.
Ο Ιάμβλιχος διηγείται πως κατά το ταξίδι οι Αιγύπτιοι ναύτες είχανε
σκεφτεί να τονε πουλήσουνε διότι πιστεύανε πως θα βγάλουν μεγάλο
κέρδος από τη πώληση ενός τέτοιου νέου, όμως εντός ολίγων ημερών
άλλαξαν γνώμη βλέποντας την ασυνήθιστα ήρεμη κι επιβλητική
συμπεριφορά του, καθώς και τη μεγάλη του ικανότητα εγκράτειας στη
τροφή, το ποτό και τον ύπνο. Επιπλέον, το πλοίο φαινόταν να προχωρεί
με ευθύτητα κι ομαλά, σα να παραστεκόταν κάποιος θεός. Έτσι οι ναύτες
πιστέψανε πως είναι θείος δαίμονας και διήνυσαν το υπόλοιπο ταξίδι μ’
ευχάριστη διάθεση, συμπεριφερόμενοι σεμνότερα προς το φιλόσοφο,
ώσπου το πλοίο έφθασε στα παράλια της Αιγύπτου δίχως να συναντήσει
τρικυμία. Ο δε Πορφύριος όμως γράφει ότι για να μεταβεί στην Αίγυπτο
εξασφάλισε συστατικές επιστολές από τον τύραννο της Σάμου
Πολυκράτη για το βασιλέα της Αιγύπτου Άμασι με τον οποίο ο
Πολυκράτης συνδεόταν με δεσμούς φιλοξενίας, ώστε να μπορέσει να
γίνει δεκτός από τους Αιγύπτιους ιερείς για να διδαχθεί.

95
Shares
Όπως και να ‘χει, φαίνεται πως πρώτα ήλθε εις την Ηλιούπολη κι από
εκεί ταξίδεψε προς τη Μέμφιδα και κατόπιν έφθασε στη Διόσπολη. Οι
Αιγύπτιοι ιερείς για να δοκιμάσουνε την αντοχή του τον υποβάλλανε σε
δύσκολα προστάγματα εντελώς αντίθετα με την ελληνική αγωγή,
νομίζοντας ότι σα ξένος δε θα τα κατάφερνε στη σκληρή αιγυπτιακή
ιερατική εκπαίδευση. Όμως επιτέλεσε όλα τα προστάγματα με μεγάλη
προθυμία και τόσο πολύ θαυμάστηκε που έλαβε την άδεια να θυσιάζει
στους Θεούς και να παίρνει μέρος στις φροντίδες γι’ αυτούς, προνόμιο
που δεν αναφέρεται να παραχωρήθηκε σε κανέναν άλλο ξένο. Εκεί
εντρύφησε ακόμη περισσότερο σε γεωμετρία κι αστρονομία
τελειοποιώντας τις γνώσεις του κι έφθασε στο απόγειο της μάθησης της
επιστήμης των αριθμών και της μουσικής.
Σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο, έμεινε 22 χρόνια στην Αίγυπτο και κατόπιν
μεταφέρθηκε στη Βαβυλώνα, αιχμάλωτος από τους στρατιώτες του
Καμβύση κι ότι εκεί πέρασε ευχάριστα, συναναστρεφόμενος τους
Μάγους, δηλαδή τους Πέρσες ιερείς και διδασκόμενος θεολογικά κι
95 αστρονομικά θέματα για άλλα 12 έτη, επιστρέφοντας στη Σάμο στα 56
Shares
του πια. Ο Πορφύριος όμως παραλαμβάνοντας τη πληροφορία από τον

Αριστόξενο αναφέρει πως ήταν περίπου 40 ετών όταν έφυγε από τη Σάμο
για την Ιταλία.
Όταν επέστρεψε στη Σάμο, κατασκεύασε διδασκαλείο ημικυκλικό που
για αιώνες αργότερα διατηρήθηκε με την ονομασία «ημικύκλιο του
Πυθαγόρα», στο οποίο οι Σάμιοι συσκέπτονταν για τα κοινά. Το λίγο
διάστημα που έμεινε στην πατρίδα του, ασχολήθηκε με τη διδασκαλία
κάποιων νέων, μεταξύ των οποίων ήταν ο Ευρυμένης ο Σάμιος, αθλητής
που νίκησε πολλούς και μεγάλους αθλητές στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Ενώ οι άλλοι αθλητές σύμφωνα με τον αρχαίο τρόπο τρέφονταν με νωπό
τυρί, ξερά σύκα και στάρι, εκείνος ακολουθώντας τις οδηγίες του
Πυθαγόρα έτρωγε καθημερινά κρέας δυναμώνοντας το σώμα του, όπως
αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος. Φέρεται να δίδασκε την αρχή της Ύβρεως
και της Νέμεσης και γι' αυτό επινόησε τη Δικαία Κούπα. Είχε φτιάξει μια
κούπα εφαρμόζοντας τους νόμους της Φυσικής για να πίνει με μέτρο το
κρασί. Υπήρχε μία γραμμή που όριζε μέχρι που έπρεπε να γεμίζει κανείς.
Μια στάλα παραπάνω κι η κούπα άδειαζε όλο το περιεχόμενο της.
Επίσης φέρεται να υποκίνησε τη μάθηση της γεωμετρίας σε νέο με το
τέχνασμα να πληρώνει το νέο 3 οβολούς για κάθε μάθημα που
παρακολουθούσε. Όταν ο νέος είχε αντιληφθεί πλέον την υπεροχή των
μαθηματικών και με ευχαρίστηση τα μάθαινε, ο Πυθαγόρας
προφασίστηκε αδυναμία καταβολής των οβολών. Όπως το περίμενε, ο
νέος αρνήθηκε να σταματήσει τα μαθήματα, δίχως να τον ενδιαφέρει
πλέον ο μισθός. Τότε ο Πυθαγόρας προφασίστηκε πως έπρεπε να
εργαστεί για τα αναγκαία και δεν είχε άλλο χρόνο διαθέσιμο για να τον
διδάσκει, αλλά ο νέος τόσο πολύ είχε αγαπήσει τα μαθηματικά που
πρότεινε ο ίδιος μισθό 3 οβολών στον Πυθαγόρα για κάθε μάθημα.
Λέγεται πως ο νέος ήταν συνονόματος του Πυθαγόρα (και γιός του
Ερατοκλέους) και πως απέπλευσε μαζί με το δάσκαλό του, όταν αυτός
αποφάσισε να φύγει από τη Σάμο.
Ο Πυθαγόρας επιχειρούσε με κάθε τρόπο να μεταδώσει στους
συμπατριώτες του τα μαθήματα των αριθμών καθώς κι άλλες γνώσεις της
πολύ πλούσιας παιδείας του. Όμως οι Σάμιοι δεν έδειξαν το απαιτούμενο
ενδιαφέρουν ούτε κι ακολούθησαν τις διδασκαλίες του στον τρόπο ζωής
τους με αποτέλεσμα να παραιτηθεί εν τέλει από τις προσπάθειες
διαπαιδαγώγησης τους. Θαυμάζανε βεβαίως και του προσέφεραν
αξιώματα και μάλιστα τον ανάγκαζαν να συμμετέχει σ’ όλες τις δημόσιες
λειτουργίες, ενώ η φήμη του τόσον είχε απλωθεί σ’ όλη την Ελλάδα που
άλλοι μεγάλοι φιλόσοφοι επίσης ήλθανε στη Σάμο, ζητώντας να τονε
συναντήσουν. Διαπίστωσε πως η συμμόρφωσή του προς τα πρόσθετα
αυτά καθήκοντα προς τη πατρίδα δυσχέραινε τη δυνατότητα να
φιλοσοφεί. Επιπλέον η τυραννίδα του Πολυκράτους είχε πλέον
επικρατήσει κι ο φιλόσοφος τη θεωρούσε εν μέρει υπεύθυνη για την
αδιαφορία των Σαμίων προς τα μαθηματικά και τη φιλοσοφία.
Θεωρώντας πως δεν είναι σωστό ένας άνδρας φιλόσοφος μ’ ελεύθερα
φρονήματα να ζει κάτω από ένα τέτοιο πολίτευμα, αποφάσισε να
μετοικήσει προς τη νότια Ιταλία -είχε δε τη γνώμη πως πατρίδα του είναι
η χώρα κείνη που περισσότεροι άνθρωποι είναι δυνατόν να βρεθούν με
καλή διάθεση για μάθηση.

95
Shares
Το ανατολίτικου στυλ τουρμπάνι υποδηλώνει τα ταξίδια στην Ανατολή που πραγματοποίησε.

Σύμφωνα με τον Πορφύριο, δεν πήγε απευθείας εις τον Κρότωνα αλλά
πρώτα επισκέφθηκε τους Δελφούς (κατ' άλλους και τη Δήλο). Εκεί
μαθήτευσε και δίπλα στη Θεμιστόκλεια (ή Αριστόκλεια), την ιέρεια των
Δελφών. Ο σεβασμός του προς τη δασκάλα του και τις γνώσεις της ήταν
τέτοιος που τον έκανε να οραματιστεί ένα είδος φιλοσόφου χωρίς
περιορισμούς φύλου. Ο Πορφύριος στο Πυθαγόρου Βίος έγραψε ότι ο
Πυθαγόρας "δίδαξε και πολλά άλλα που έλεγε ότι τα ‘μαθε από την
Αριστόκλεια στους Δελφούς". Αυτός ήτανε κι ο λόγος που η Σχολή που
θα ίδρυε αργότερα στον Κρότωνα δεχότανε και γυναίκες, πολλές από τις
οποίες μάλιστα έγιναν κι οι ίδιες σημαντικές φιλόσοφοι όπως η Αισάρα, η
Δαμώ, η Μελίσσα, η Θεανώ, η Ασπασία, η Περικτιόνη (η μητέρα του
Πλάτωνα), η Πλινθύς, η Πτολεμαΐδα, η Αριγνώτη, η Αρετή, κ.α.
Σημειωτέον υπ' εμού, πως τα κορίτσια που αναφέρονται εδώ, υπάρχουν
επίσης στο άρθρο της Θεανούς που προανέφερα στην αρχή. Κατόπιν
έφθασε στη Κρήτη θέλοντας να συναντήσει τους μύστες του Μόργου,
ενός από τους Ιδαίους Δάκτυλους. Από αυτούς εκαθάρθη με τη
"κεραύνιαν λίθον", τη μέρα κοντά στη θάλασσα ξαπλωμένος μπρούμυτα
και τη νύχτα κοντά στον ποταμό στεφανωμένος με μαλλί μελανού
αρνιού. Κατήλθε και στο Ιδαίο Άντρο κρατώντας μελανού αρνιού μαλλί,
όπου παρέμεινε τις καθιερωμένες 27 ημέρες κι απέδωσε προσφορές στο
Δία.
95 Όταν έφθασε εις την Ιταλία, πήγε πρώτα στον Κρότωνα, όπου έκανε
Shares μεγάλη εντύπωση στους εκεί κατοίκους. Ήταν ένας άνδρας με
μακρόχρονες περιπλανήσεις κι εξαιρετικός από την ίδια του τη φύση,

καλά προικισμένος από τη τύχη, φιλελεύθερος στα φρονήματα και
μεγάλος, με πολλή χάρη κι ευπρέπεια στο λόγο, στο ήθος και σ’ όλα τα
άλλα, με αποτέλεσμα να γοητεύσει τους ανώτατους άρχοντες της πόλης.
Κι αφού είπε πολλά καλά, κατά διαταγή των αρχόντων άρχισε να
συμβουλεύει τους νέους. Μετά απ' αυτά, οι νέοι προσέρχονταν αθρόα
κοντά του κι ύστερα οι γυναίκες κι έτσι ιδρύθηκε από αυτόν σύλλογος
γυναικών. Η φήμη του μεγάλωσε ακόμη περισσότερο κι απέκτησε
πολλούς οπαδούς ακόμη και βασιλείς και δυνάστες από τη γειτονική
βάρβαρη χώρα. Εκείνα που έλεγε στους μαθητές του ("συνόντας") δεν
είναι γνωστά με βεβαιότητα διότι υπήρχε σκόπιμη σιωπή. Κυρίως
γινόντανε γνωστά σε όλους 1ον ότι η ψυχή είναι αθάνατη κι έπειτα ότι η
ψυχή μεταβιβάζεται σε άλλα γένη ζώων (μετενσάρκωση). Ο Ιάμβλιχος
εξάλλου λέει ότι, σύμφωνα με τον Ηρακλείδη τον Ποντικό, ο Αιθαλίδης
ήταν η πρώτη ενσάρκωση του Πυθαγόρα. Ο τελευταίος δίδασκε επίσης
ότι σε μερικές περιόδους εμφανίζονται πάλι εκείνα που υπήρξανε κάποτε,
τίποτε νέο δεν υπάρχει κι ότι όλα όσα γίνονται έμψυχα πρέπει να τα
θεωρούμε σαν ομογενή. Αναφέρεται πως 1ος αυτός έφερε στην Ελλάδα
αυτά τα δόγματα.
Με τη 1η του δημόσια ομιλία, ενώπιον του δήμου μετέστρεψε τους
πάντες υπέρ του κι όπως λέει ο Νικόμαχος πιότεροι από 2000
παρακολουθήσανε τους λόγους του. Γοητευτήκανε δε τόσο που δεν
επιστρέψανε στις ιδιαίτερες πατρίδες τους αλλά μαζί με τα παιδιά και τις
γυναίκες τους έκτισαν ένα τεράστιο οίκημα ομαδικής ακροάσεως, το
Ομακοείον κι ιδρύσανε την ονομαζόμενη απ' όλους Μεγάλη Ελλάδα στην
Ιταλία, γινόμενοι πολίτες της. Κι αφού αποδέχθηκαν ορισμένους Νόμους
και παραγγέλματα απ' αυτόν σαν να ήταν θείες υποθήκες έξω από τις
οποίες τίποτε δεν έκαναν, παρέμειναν με ομόνοια μαζί με το σύνολο των
μαθητών επευφημούμενοι και μακαριζόμενοι από όλους τους γύρω των.
Τις δε περιουσίες τους έθεταν σε κοινή χρήση και συγκατέλεγαν τον
Πυθαγόρα μεταξύ των Θεών. Γι' αυτό ένα απ' τα απόρρητα που
παρεδόθησαν σ' αυτούς κατά τα μαθήματα, είναι η λεγόμενη Τετρακτύς
με την οποία ορκίζονταν για όλα όσα ήθελαν να βεβαιώσουν
επικαλούμενοι την ενέργεια της ύπαρξης του Πυθαγόρα, σαν κάτι θείο:
Ού, μα τον αμετέραι γενεάι παραδόντα τετρακτύν,

παγάν αενάου φύσεως ριζώματ' έχουσαν.

Όχι, μα τον παραδόσαντα και στη δική μας γενεά την τετρακτύν,
που έχει ρίζες στη πηγή της ατερμόνου φύσης.

Κι όταν ταξίδεψε στην Ιταλία και τη Σικελία, όσες πόλεις βρήκε
υποδουλωμένες τη μια στην άλλη, άλλες από πολλά χρόνια κι άλλες
πρόσφατα, αφού τις ενέπνευσε με ελεύθερα φρονήματα, απελευθέρωσε
με τη βοήθεια των σε ακροατών του, τον Κρότωνα, τη Σύβαρη, τη
Κατάνη, το Ρήγιο και μερικές άλλες. Έθεσε δε και νόμους μαζί με τον
Χάρωνδα από τη Κατάνη και το Ζάλευκο το Λοκρό, με τους οποίους
νόμους έγιναν αξιοζήλευτες για πολύ καιρό. Λέγεται πως ο Σίμιχος, ο
τύραννος των Κεντοριπίνων όταν άκουσε τον Πυθαγόρα, απαρνήθηκε
την εξουσία και τα χρήματα και τα μοίρασε στην αδελφή του και στους
συμπολίτες του. Ο Αριστόξενος λέει πως ήρθαν κοντά του για να
διδαχθούν Λευκανοί, Μεσσάπιοι, Λευκέτιοι και Ρωμαίοι. Ο Πυθαγόρας
απέτρεψε οριστικά στάσεις κι αναρχία όχι μόνο στην εποχή του αλλά και
95 μεταξύ των απογόνων των μαθητών του για πολλές γενεές διατηρήθηκαν
Shares οι διδαχές του. Αυτός έκανε γνωστό το σοφό απόφθεγμα:
"Με κάθε τρόπο πρέπει να διώχνεται και να καυτηριάζεται με φωτιά,

και με σίδερο και με άλλες επινοήσεις η αρρώστια από το σώμα, η
πολυτέλεια από τη κοιλιά, η επανάσταση από τη πόλη, η διχόνοια από το
σπίτι κι απ' όλα μαζί η αμετρία".

Επειδή ο ίδιος ο κι οι μαθητές του περιβάλλονταν από μεγάλο κύρος

κι απολαμβάνανε της εμπιστοσύνης και του θαυμασμού των κατοίκων
της Ιταλίας, παρουσιάστηκε το φαινόμενο να τους αναθέτουν οι εκεί
πόλεις τη διοίκησή τους. Ωστόσο, σε μεταγενέστερο χρόνο, έγιναν
αντικείμενο φθόνου και στόχος συνομωσιών.
Υπήρχε ένας άντρας από τον Κρότωνα, ο Κύλων, που παρότι
καταγόταν από αριστοκρατική γενεά και διέθετε πλούτο μεγαλύτερο από
των άλλων πολιτών, δεν διέθετε ευγενή χαρακτήρα αλλ’ ήτανε φορτικός,
βίαιος και τυραννικός. Χρησιμοποιούσε τον κύκλο των φίλων του και τη
δύναμη του πλούτου του για να μπορεί να αδικεί κι όντας άπληστος είχε
την αξίωση να κατέχει οτιδήποτε του φαινόταν καλό. Αυτός λοιπόν
πίστευε πως έπρεπε να γίνει μέτοχος και στη φιλοσοφία του Πυθαγόρα
και να γίνει δεκτός μεταξύ των μαθητών. Προσήλθε στον Πυθαγόρα
αυτοεπαινούμενος κι επιθυμώντας να γίνει μαθητής του. Όμως ο
Πυθαγόρας διακρίνοντας από τη φυσιογνωμία του ανδρός κι από άλλα
σημάδια το ποιόν του, τον διέταξε αμέσως να φύγει και να επιστρέψει
στις ασχολίες του.
Ο Κύλων το εξέλαβε ως μεγάλη προσβολή κι οργίσθηκε πολύ.
Συγκέντρωσε τους φίλους του, κατηγόρησε τον Πυθαγόρα και μαζί τους
άρχισε να προετοιμάζεται για να βλάψει αυτόν και τους μαθητές του.
Φαίνεται πως υπήρχαν και πολιτικά αίτια όμως για το μίσος του Κύλωνα
διότι ήθελε να μεταβάλει το πατροπαράδοτο πολίτευμα του Κρότωνος
που όριζε ορισμένο αριθμό πολιτών με το δικαίωμα να συμμετέχουν στην
εκκλησία του δήμου (οι «χίλιοι»). Ο Κύλων ήθελε να συμμετέχουν όλοι,
ώστε να μπορεί να εξαγοράζει πολιτική δύναμη, δωροδοκώντας πολλούς
από κείνους. Όμως, σε αυτά του τα σχέδια εναντιώθηκαν οι Πυθαγόρειοι
Κροτωνιάτες Αλκίμαχος, Δείναρχος, Μέτων και Δημοκίδης.
Υποβοηθούμενος από τον ρήτορα Νίνονα, που συνέγραψε βιβλίο που
υποτίθεται πως περιείχε τις μυστικές διδασκαλίες των Πυθαγορείων, ο
Κύλων έβαλε να αναγνώσουν το πλαστό σύγγραμμα κι άρχισε να
συκοφαντεί τους Πυθαγόρειους πως ετοιμάζουνε τυραννίδα. Εντός
ολίγων ημερών με δημαγωγία και συκοφαντία ξεσήκωσε τον λαό
εναντίον των Πυθαγορείων κι ο ίδιος με τους υποστηρικτές του
επιτεθήκανε στους συντρόφους τη μέρα που είχανε συγκεντρωθεί στην
οικία του Μίλωνα. Ο Πυθαγόρας έλειπε σε ταξίδι προς τη Σύρο, για να
περιποιηθεί τον άρρωστο Φερεκύδη που υπήρξε δάσκαλός του.
Επακολούθησε συμπλοκή κατά την οποία σκοτώθηκαν πολλοί από τους
συντρόφους του Πυθαγόρα και πυρπολήσανε το οίκημα. Μόνον ο
Άρχιππος κι ο Λύσις κατάφεραν να διαφύγουν με κάποιο τρόπο. Ο Λύσις
έφθασε στη Θήβα όπου έζησε τον υπόλοιπο βίο του και μάλιστα
συναναστράφηκε με τον νεαρό τότε Επαμεινώνδα του οποίου έγινε και
δάσκαλος, μεταφυτεύοντας εκεί τα σπέρματα της Πυθαγορείου
φιλοσοφίας.

95
Shares
Οι πιο ακριβείς ιστορικοί, όμως, όπως ο Δικαίαρχος αναφέρουνε πως ο

Πυθαγόρας βρισκόταν εκεί διότι ο Φερεκύδης πέθανε πριν την
αναχώρησή του απ’ τη Σάμο. Από τους συντρόφους λένε πως 40
συνελήφθησαν συγκεντρωμένοι σε σύσκεψη στην οικία του Μίλωνα, ενώ
άλλοι φονεύθησαν κατά τις συμπλοκές που ακολούθησαν στη πόλη. Ο
Πυθαγόρας μαζί με τους υπόλοιπους διέφυγαν αρχικώς μεταβαίνοντας
προς τους Λοκρούς. Οι εκεί πολίτες όμως φοβούμενοι πιθανό πόλεμο
αρνήθηκαν να τους δεχθούν κι αφού τους προμήθευσαν τα αναγκαία, ο
Πυθαγόρας έπλευσε προς τον Τάραντα κι από εκεί προς το Μεταπόντιο.
Εκεί λέγεται ότι τελείωσε τη ζωή του, αποσυρόμενος στο ιερό των
Μουσών και παραμένοντας εκεί για 40 μέρες δίχως τροφή.
Οι καλούμενοι Κυλώνειοι συνέχιζαν να προκαλούν προβλήματα
προσπαθώντας να υποκινήσουν ταραχές και στάσεις και σε άλλες πόλεις,
όσες ήθελαν να ρυθμίζονται τα πολιτικά ζητήματα από Πυθαγόρειους.
Για ένα διάστημα επικρατούσε η καλοκαγαθία των Πυθαγορείων αλλά
σιγά σιγά οι ίδιοι έπαυσαν να φροντίζουνε για τη διακυβέρνηση των
πόλεων, εξ αιτίας της αδιαφορίας που έδειξαν οι πόλεις για το κακό που
έγινε στον Κρότωνα κι επίσης λόγω της απώλειας των ικανότατων προς
πολιτική διακυβέρνηση ανδρών. Ο Αριστόξενος διηγείται πως σχεδόν
όλοι έφυγαν από την Ιταλία εκτός από τον Αρχύτα τον Ταραντίνο και πως
αρκετοί εξ αυτών συγκεντρωθήκανε στο Ρήγιο, διαφυλάσσοντας τα
παραδοσιακά ήθη και φιλοσοφία μέχρις ότου πέθαναν με αξιοπρέπεια.
«Οι Πυθαγόρειοι έδιωξαν απ' αυτούς, τους θρήνους, τα δάκρυα και κάθε
τι παρόμοιο. Απείχαν κι από τις παρακλήσεις, τις ικεσίες και απ' όλες τις
τέτοιου είδους δουλοπρεπείς κολακείες».
Ο Νικόμαχος γράφει πως οι διασκορπισμένοι Πυθαγόρειοι
διατήρησαν ακέραια τη φιλία μεταξύ των κι απέφευγαν την επικοινωνία
με τους ανθρώπους. Φοβούμενοι μήπως εκλείψει το όνομα της
φιλοσοφίας από τους ανθρώπους κι οι ίδιοι μισηθούν από τους Θεούς γι'
αυτό, συνέταξαν κεφαλαιώδη υπομνήματα με τα συγγράμματα των
95 παλαιοτέρων κι όσα θυμόντουσαν, ορκίζοντας τις γυναίκες και τους
Shares
απογόνους των να μην τα δώσουνε σε κανέναν έξω από τους Οίκους.

Όσο για το θάνατό του, κυκλοφορούν οι εξής εκδοχές. Σύμφωνα με
το Διογένη Λαέρτιο, πέθανε καθώς προσπαθούσε να διαφύγει από τη
καταδίωξη Κροτωνιατών που φοβήθηκαν την εγκαθίδρυση τυραννίας
λόγω της μεγάλης δύναμης που ‘χεν αποκτήσει αυτός κι οι μαθητές του
στη πόλη. Οι Κροτωνιάτες έσφαξαν αυτόν και τους 400 περίπου μαθητές
του αφού πρώτα κάψανε το σπίτι του Μίλωνα όπου λίγο πριν είχανε
συγκεντρωθεί. Ο Δικαίαρχος αναφέρει πως πέθανε στο ιερό των Μουσών
στο Μεταπόντιο μένοντας 40 μέρες νηστικός. Πάντως είναι βέβαιο ότι η
σχολή του στον Κρότωνα έκλεισε για πολιτικούς λόγους και πολλοί από
τους μαθητές του σκοτώθηκαν. Η ιδιόρρυθμη φιλοσοφία κι ο αυστηρός
τρόπος ζωής του δεν άργησαν να δημιουργήσουν αρκετούς θρύλους γύρω
από το πρόσωπό του. Έτσι αναφέρεται πως κάποτε, όταν περνούσε μαζί
με συντρόφους του τον ποταμό Κάσα, άκουσε από το ποτάμι μια μεγάλη
φωνή: "Πυθαγόρα, χαίρε". Λέγεται επίσης ότι φάνηκε να συνομιλεί με
μαθητές του την ίδια μέρα κι ώρα στο Μεταπόντιο και στον Κρότωνα.
Ακόμα, πως, όταν του επιτέθηκε ένα θανατηφόρο φίδι στη Τυνησία, το
δάγκωσε και το σκότωσε.
Διάδοχός του έγινε ο Αρισταίος ο Κροτωνιάτης που κατείχε άριστα τη
διδασκαλία. Έλαβε σύζυγο τη χήρα του Πυθαγόρα, Θεανώ κι ανέθρεψε
τον νεότερο αδελφό της Μνήμαρχο. Ο Μνήμαρχος αργότερα διαδέχθηκε
τον Αρισταίο. Άλλοι επιφανείς Πυθαγόρειοι ήταν ο Φιλόλαος από το
Μεταπόντιο κι ο Αρχύτας ο Ταραντίνος. Μέσω του Φιλολάου κάποια
συγγράμματα των μεταγενέστερων Πυθαγορείων παρεδόθησαν στο
Δίωνα, μαθητή του Πλάτωνα με αποτέλεσμα τη γόνιμη συνέχεια του
Πυθαγορισμού μέσω της Πλατωνικής Ακαδημίας. Με το όνομα του
Πυθαγόρα σώζεται το επίγραμμα VII 746 της ΠΑ που θεωρείται όμως
ψευδεπίγραφο.
------------------
Ανήκε σε αριστοκρατική τάξη. Είχε θεϊκήν ομορφιά κι από μικρό τον
αποκαλούσαν «Εν Σάμω κομήτην». Αν και Σάμιος από τους γονείς του,
γεννήθηκε στη Σιδώνα της Φοινίκης γύρω στο 580 π.Χ. από τη
πανέμορφη Πυθαϊδα και τον Μνήμαρχο (ή Μνήσαρχο), που χάρασσε
δακτυλιόλιθους. Κατάγεται από τον οίκο του Αγκαίου, που ήταν ο
ιδρυτής της αποικίας της Σάμου. Πολλοί θεώρησαν ότι ήταν γιος του
Απόλλωνα (προστάτη θεού μεταξύ άλλων και των φιλοσόφων). Μάλιστα
πήρε το όνομά του από το γεγονός ότι η ιέρεια του Πύθιου Απόλλωνα
είχε προβλέψει τη γέννηση του (πριν γίνει ακόμα γνωστό ότι η μητέρα
του ήταν έγκυος) σε ένα ταξίδι που έκανε ο πατέρας του στους Δελφούς.
Για τον ίδιο ακριβώς λόγω κι η μητέρα του μετονομάστηκε σε Πυθαϊδα
από Παρθενίδα που ήταν το αρχικό της όνομα. Ο χρησμός λοιπόν ήταν
ότι θα λέει την αλήθεια το ίδιο καλά με Πύθιο μαντείο και ότι θα
ωφελούσε την ανθρωπότητα.
Ο Πυθαγόρας είχε χρυσό μηρό και πολλοί πίστεψαν ότι ήτανε θείος
δαίμονας. Για τους αρχαίους η λέξη δαίμονας δεν έχει την ίδια σημασία
με τους χριστιανούς, αλλά θεωρείτο μια θεία οντότητα ανάμεσα στους
θεούς και τους ανθρώπους. Από μικρός εκδήλωσεν ιδιαίτερην αγάπη για
τη μάθηση. Ευτυχώς ο πλούσιος πατέρας του τον έπαιρνε μαζί του στα
ταξίδια σε Ανατολή και Δύση, με αποτέλεσμα ν’ αναπτύξει από νωρίς
διευρυμένην αντίληψη για τον κόσμο. Φρόντισεν επίσης να διδαχτεί
ζωγραφική, μουσική και τη τέχνη του σκαλίσματος των λίθων κι ακόμα
να λάβει του τη καλλίτερη μόρφωση κοντά στους μύστες της Ανατολής
και στο διάσημο τότε φιλόσοφο από τη Σύρο, Φερεκύδη. Παρά τ' ότι η
95 προσωπικότητα και το έργο του υπήρξανε τόσο σημαντικά ήδη από την
Shares
εποχή του, δεν έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες για τη ζωή του

εξαιτίας της μυστικότητας που περιέβαλλε η διδασκαλία του. Λέγεται ότι
ήταν μαθητής του φιλόσοφου Φερεκύδη στη Λέσβο και των Θαλή κι
Αναξίμανδρου στη Μίλητο.
Στα 18 έγινε μαθητης του Θαλή του Μιλήσιου και του Βία στη
Πριήνη, 2 από τους 7 σοφούς της αρχαιότητας. Επίσης ο Αναξίμανδρος κι
ο ποιητής Θεόγης ήτανε δάσκαλοί του. Η αγάπη του για τη μάθηση τον
οδήγησε να επισκεφθεί όλα σχεδόν τα πνευματικά και πολιτιστικά κέντρα
της εποχής εκείνης. Γενικότερα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας
από τους πιο πολυταξιδευμένους αρχαίους φιλοσόφους. Επισκέφτηκε
πολλές από τις χώρες του τότε γνωστού κόσμου σε μία πορεία
θρησκευτικής- επιστημονικής αναζήτησης με απώτερο σκοπό την
αναζήτηση της Απόλυτης Γνώσης. Σε μεγάλην ηλικία παντρεύτηκε μία
από της μαθήτριες του τη Θεανώ κι απέκτησε μαζί της 5 παιδιά, τη
Δαμώ, τη Μύια, την Αριγνώτη, τον Μνήσαρχο και τον Τηλαύγη, όλα
τους με εξαιρετική μόρφωση τέτοια μάλιστα που συμμετέχοντας ενεργά,
ανέλαβαν με τη σειρά τους και τη διοίκηση των Πυθαγορείων Σχολών.
(Στο άρθρο που παραπέμπω ανωτέρω, αλλά κι εδώ, στο όνομα της
Θεανούς, υπάρχει πρόσθετο υλικό, εκτός από κείνη και για τις κόρες
τους. Π. Χ.).
Ξέρουμε ότι ταξίδεψε πολύ, κι έμαθε πολλά. Οι φήμες λένε ότι έμεινε
22 χρόνια στην Αίγυπτο κοντά στους ιερείς της Μέμφιδας, της
Ηλιούπολης και της Διόσπολης. Όταν όμως ο βασιλιάς των Περσών
Καμβύσης κατέλαβε την Αίγυπτο, ο Πυθαγόρας μεταφέρθηκε
αιχμάλωτος στη Βαβυλώνα κι έτσι είχε την ευκαιρία να συναναστραφεί
και με τους Πέρσες μάγους/σοφούς. Ελευθερώθηκε μετά από 12 χρόνια
με τη μεσολάβηση του Έλληνα προσωπικού γιατρού του βασιλιά
Δημοκήδη. Λέγεται ακόμα ότι πήγε και στην Ινδία και μυήθηκε κει στα
τελετουργικά των Βραχμάνων, στους ναούς σπηλιές της Ελόρα και της
Ελεφάντα. Αυτές οι σπηλιές, πήγαιναν λέει μέχρι το Θιβέτ, περνώντας,
μέσα από κανάλια ανάμεσα από διάφορες μυστηριακές σχολές. Επίσης
του είχαν δώσει το όνομα Γιαβαντσάρια ή Γιουναντσάρια, δηλαδή Ίωνας
Δάσκαλος κι ήταν ο πρώτος μη-Βραχμάνος που έγινε δεκτός στα Ινδικά
μυστήρια. Κατόπιν στην Κρήτη με τον Επιμενίδη κατέβηκε στο Ιδαίον
άντρο, αλλά και στην Αίγυπτο είχε μπει στα άδυτα. Έτσι γνώρισε τα
μυστικά για τους θεούς.
Μετά από όλα αυτά τα ταξίδια και τη μαθητεία, επέστρεψε στη Σάμο,
στα 56. Δεν του ήταν όμως το γραφτό να μείνει για πολύ στον τόπο του,
καθώς εκείνη την εποχή κυβερνούσε ο τύραννος Πολυκράτης, ολίγον
απολυταρχικά μάλιστα. Καθόλου δεν του άρεσαν του τύραννου οι ιδέες
κι οι διδασκαλίες του Πυθαγόρα, και τον κυνήγησε κι ο φιλόσοφος,
αναγκάστηκε να φύγει. Κατέληξε στη Κάτω Ιταλία, τη τότε Μεγάλη
Ελλάδα κι εγκαταστάθηκε στον Κρότωνα, όπου μαζί με άλλους
ομόφρονές του ίδρυσε σχολή. Τελικά ο Κρότωνας, αριστοκρατική πόλη
της Μεγάλης Ελλάδος, έγινε το ορμητήριο του που επεδίωκε την ηθική
και πνευματική αναγέννηση όλων των λαϊκών στρωμάτων, ανδρών και
γυναικών. Οι ιδέες του κάνανε ξεχωριστήν εντύπωση, κυρίως στους
νέους και γρήγορα οδηγήθηκε στο δικαστήριο με τη κατηγορία της
διαφθοράς των νέων και της αθεΐας, όπου όμως τελικά αθωώθηκε. Γενικά
με τις αρχές πάντα είχε θέματα, όπως συνήθως συμβαίνει ακόμα και
μέχρι σήμερα σε πεφωτισμένους καινοτόμους.
Σύμφωνα με μια παράδοση ο Πυθαγόρας παραδόθηκε στη πυρά, ενώ
σύμφωνα με άλλη κατέφυγε στο Μεταπόντιο, όπου και πέθανε. Με την
95 αποκατάσταση της ειρήνης στον Κρότωνα, επιτράπηκε τελικά στους
Shares Πυθαγόρειους να επιστρέψουν, υπό τον όρο, όμως, ότι θα άλλαζαν το
καταστατικό της κοινότητας τους. Τον 4ο π.Χ. αιώνα ο Αριστόξενος ο

Ταράντιος θα πρέπει να συνάντησε τους τελευταίους εκπροσώπους της
σχολής. Πιστεύεται, τέλος, πως ο Φιλόλαος θα πρέπει να 'ταν εκείνος που
πρόδωσε τα μυστικά της ομάδας και πούλησε στο Διονύσιο το
Συρακούσιο ή, κατ' άλλους, στο Δίωνα, 3 βιβλία που περιείχαν το
εσωτεριστικό δόγμα των Πυθαγορείων. Αυτά τα βιβλία θα πρέπει να
διάβασε ή και να αγόρασε ο Πλάτων κατά το 1ο του ταξίδι στη Σικελία,
για να τα χρησιμοποιήσει τελικά στον Τιμαίο του.
O Αέτιος λέει πως ήταν ο 1ος που χρησιμοποίησε τη λέξη «κόσμος»,
αποδίδοντάς της την έννοια της «του όλου περιοχής». Την άποψη του
Αετίου αμφισβητούν οι Kirk και Raven, υποστηρίζοντας πως
χρησιμοποιούσε τη λέξη με την έννοια της τάξης του σύμπαντος.
Στοχαζόμενος την αρχή της τάξης, που αποκαλύπτεται ότι διέπει το
σύμπαν και ρυθμίζει τη κίνηση των ουράνιων σωμάτων κι εφαρμόζοντας
τη κοσμική τάξη στον εσωτερικό του κόσμο, ο άνθρωπος μπορεί
προοδευτικά να αποκτήσει «αθανασία». Μια πολύ σημαντική ανακάλυψη
που έκανε ο Πυθαγόρας είναι η αριθμητική ερμηνεία του σύμπαντος.
Μετρώντας τα κατάλληλα μήκη της χορδής ενός μονόχορδου, διαπίστωσε
πως τα σύμφωνα μουσικά διαστήματα μπορεί να εκφρασθούν σε απλές
αριθμητικές αναλογίες των 4 1ων ακεραίων αριθμών. Σ΄αυτόν
αποδίδονται οι αριθμητικοί λόγοι της οκτάβας (1/2, διαπασών), της 4ης
καθαρής (3/4, συλλαβά), της 5ης καθαρής (2/3, δι' οξείαν) και του
μείζονος τόνου (8/9, επόγδοος, που είναι η διαφορά μεταξύ 4ης καθαρής
και 5ης καθαρής). Αντίστοιχα τα διαστήματα που εκφράζουν οι λόγοι
αυτοί από τους αρχαίους Έλληνες ονομάζονταν: διαπασών (1/2), δια
τεσσάρων (3/4, λόγος επίτριτος), δια πέντε (2/3, λόγος ημιόλιος) και
επόγδοον (8/9, λόγος επόγδοος). Το ενδιαφέρον του για τη μουσική
αρμονία οφείλεται στη θεωρία της Αρμονίας των Σφαιρών που
διατύπωσε η σύζυγός του Θεανώ. Επίσης έχουν αποδοθεί σε αυτόν
διάφορες γεωμετρικές ανακαλύψεις με γνωστότερο το ομώνυμό του
θεώρημα. Ορισμένοι αρχαίοι συγγραφείς απέδωσαν σ' αυτόν την
ανακάλυψη πως ο Εωσφόρος (Αυγερινός) κι ο Έσπερος (Αποσπερίτης)
είναι ένας κι ο αυτός αστέρας της Αφροδίτης. Άλλοι απέδωσαν αυτήν την
ανακάλυψη στον Παρμενίδη.
Υπάρχουνε τεκμήρια του 4ου αι. π.Χ., που ενισχύουν την εκδοχή να
είχε ανακαλύψει ο ίδιος ο Πυθαγόρας το ομώνυμο γεωμετρικό Θεώρημα,
σύμφωνα με το οποίο σε κάθε ορθογώνιο τρίγωνο το τετράγωνο της
υποτείνουσας (η πλευρά απέναντι από την ορθή γωνία) είναι ίση με το
άθροισμα των τετραγώνων των δύο κάθετων πλευρών:

α2 + β2 = γ2
95
Shares
Σε αντιδιαστολή με τους Βαβυλώνιους και τους Ινδούς που επέλυαν

σχετικά προβλήματα με τελείως πρακτικό τρόπο, ο ίδιος ή οι μαθητές του
φέρονται να είχαν εκπονήσει τη 1η θεωρητική του απόδειξη. Ωστόσο,
έχει προταθεί πως ο τρόπος με τον οποίο χειρίστηκαν οι Βαβυλώνιοι τους
Πυθαγόρειους αριθμούς φανερώνει πως ήξεραν ένα τρόπο απόδειξης που
δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη. Πράγματι, έχει υποστηριχθεί ότι το
πυθαγόρειο θεώρημα, καθώς κι η λύση στο πρόβλημα εύρεσης της
τετραγωνικής ρίζας του αριθμού 2, παρουσιαστήκανε στις ινδικές
Śulbasūtras (Śulba σημαίνει «νήμα ή σχοινί») πριν από την εποχή του
Σάμιου φιλοσόφου. Εντούτοις, η χρονολόγηση αυτών των κειμένων
παραμένει αβέβαιη, θεωρητικά, οι Śulbasūtras αποτελούν μέρος των
Kalpa Sūtras, παράλληλα με τις Śrautasūtras, Gṛihya Sūtras και Dharma
Sūtras. Έν απλόν επιχείρημα που επιστρατεύεται συχνά να στηρίξει τη
παλαιότητά τους είναι ότι «πραγματεύονται την κατασκευή ιερών
βωμών»: Οι κατόψεις των βωμών σχεδιάζονταν σε επίπεδο έδαφος με τη
χρήση σχοινιών προσαρτημένων σε πακτωμένους πασσάλους. Η
κειμενική ανάλυση δείχνει ότι στη δομή τους δεν διακρίνονται οι
ανωμαλίες κι η αρχαϊκή φρασεολογία που χαρακτηρίζουν τα παλαιότερα
κείμενα, ενώ, αντίθετα, περιέχουν νεότερους όρους. Γενικότερα
εκτιμάται ότι τα εν λόγω έργα συντάχθηκαν κατά το τέλος της περιόδου
των Sūtras, όταν πλέον είχε αναπτυχθεί ενδιαφέρον για το αντικείμενο.
Ο τρόπος διατύπωσης των λύσεων στα προβλήματα που απασχόλησαν
τις Śulbasūtras του Baudhāyana δείχνει ότι το ενδιαφέρον των Ινδών για
τα μαθηματικά προερχόταν αποκλειστικά από την ανάγκη εξυπηρέτησης
πρακτικών αναγκών. Το ίδιο ισχύει και για τους Βαβυλώνιους· τα
επόμενα παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά της ακολουθούμενης
μεθοδολογίας από τους τελευταίους: α) λύση μιας υποπερίπτωσης του
πυθαγόρειου θεωρήματος: «Το εγκάρσια τανυζόμενο νήμα σε ένα
τετράγωνο παράγει μια επιφάνεια με διπλάσιο μέγεθος από αυτήν του
αρχικού τετραγώνου» και β) εύρεση κύκλου του οποίου η επιφάνεια είναι
ίση με αυτήν ενός τετραγώνου. Η προτεινόμενη βαβυλωνιακή λύση
(χωρίς περαιτέρω απόδειξη ή θεωρητική συζήτηση) είναι: «Χάραξε τη
μισή διαγώνιο (του τετραγώνου) από το κέντρο προς την πλευρά
ανατολής-δύσης· στη συνέχεια σχεδίασε κύκλο μαζί με το ένα τρίτο του
τμήματός της που βρίσκεται εκτός του τετραγώνου».
Κατά την όψιμη αρχαιότητα, διάφοροι συγγραφείς παρέθεταν
συλλογές αφορισμών που τις ονόμαζαν «ακούσματα» ή «σύμβολα», και
τις παρουσίαζαν ως προερχόμενες από τη διδασκαλία των Πυθαγορείων.
Μέρος αυτού του υλικού είναι πολύ παλιό, αλλά δεν προσφέρεται για
ακριβή χρονολόγηση. Ήδη από τον 4ο αι., τα «ακούσματα» αποτελούσαν
αντικείμενο μελέτης από διάφορους λογίους, όπως π.χ. από τον
Αναξίμανδρο τον Νεότερο. Ο εν λόγω συγγραφέας έγραψε την Εξήγηση
των Πυθαγορείων συμβόλων, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η
εν λόγω παράδοση προηγούνταν του Πλάτωνα. Ο κόσμος του Πυθαγόρα,
95 όπως ανασυντίθεται από τα παλαιότερα ακούσματα, ήτανε διαποτισμένος
Shares
με την ίδια ηθική διάσταση που διέκρινε τις πεποιθήσεις του ως προς τη
μοίρα της ψυχής και τη μετεμψύχωση. Έτσι, η απάντηση στο ερώτημα
«Τι είναι οι νήσοι των ευλογημένων;» (δηλαδή ποιος θα ήταν ο
μεταθανάτιος προορισμός μας αν είχαμε ζήσει μια καλή ζωή;) είναι: «Ο
ήλιος κι η σελήνη». Εξάλλου, από το απόφθεγμα «Οι πλανήτες είναι τα
σκυλιά της Περσεφόνης» προκύπτει ότι οι πλανήτες αποτελούν όργανα
εκδίκησης για τις αδικίες που διέπραξε η ψυχή. Οι παραπάνω ρήσεις,
παράλληλα με τη φράση «οι ψυχές δεν μπορούν να ανέλθουν χωρίς
μουσική», αναδεικνύουν μια σημαντική πτυχή της πυθαγόρειας
εσχατολογίας: η ψυχή όσων τήρησαν τις ηθικές επιταγές της
αδελφότητας ανεβαίνει πάνω από τον ουρανό κι εγκαθίσταται στον ήλιο
και τη σελήνη. Από τα υπόλοιπα ακούσματα, συχνά αναφέρονται τα
εξής: η βροντή είναι απειλή που απευθύνεται σε κείνους που βρίσκονται
στα τάρταρα κι αποσκοπεί στον εκφοβισμό τους· οι σεισμοί οφείλονται
στις συναντήσεις των νεκρών· οι Πλειάδες είναι η λύρα των Μουσών· η
θάλασσα είναι τα δάκρυα του Κρόνου· η Μεγάλη Άρκτος κι η Μικρή
Άρκτος είναι τα χέρια της Ρέας.
Στον Κρότωνα, η έκφραση «οι Πυθαγόρειοι» δεν υποδήλωνε απλώς
μια σχολή αλλά και μια πολιτική μερίδα αντίπαλη αυτής των Κυλωνείων
εκεί οφείλονται άλλωστε τα μίση κι οι έριδες. Οι θεωρίες των
Πυθαγορείων αποτελούσαν πράγματι μια σοφία που εκτεινόταν σε όλα τα
δυνατά πεδία, τόσο σ' αυτό της γνώσης, της θρησκείας όσο και σ' αυτό
της αισθητικής ή της πολιτικής. Η στρατολόγηση των μυστών γινόταν με
προσοχή, ανάλογα με τη φυσιογνωμία, το παράστημα, τις συνήθειες και
τις κλίσεις των υποψηφίων. Το αρχικό στάδιο της μύησης διαρκούσε δύο
με πέντε χρόνια και περιλάμβανε μια σειρά δοκιμασιών (διαπεΐρα). Ο
μαθητευόμενος υποβαλλόταν στη δοκιμασία της σιωπής (έχεμυθία),
περιοριζόταν δηλαδή αποκλειστικά στο να ακούει τις διδασκαλίες δίχως
να ζητά οιαδήποτε εξήγηση · γι' αυτό κι οι δόκιμοι ονομάζονταν
ακουσματικοί. Κατά το αρχικό αυτό στάδιο της μύησης οι μαθητές δεν
αντίκριζαν το δάσκαλο τους, που ήταν κρυμμένος πίσω από μια κουρτίνα,
γι' αυτό και οι μαθητές ονομάζονταν οί έξω. Στη συνέχεια, οι νεόφυτοι
ανέρχονταν στις τάξεις των μαθηματικών και, απαλλαγμένοι πια από τον
όρκο σιωπής, όφειλαν να διδάξουν. Τελικό στάδιο ήταν η τάξη των
φυσικών, των μελετητών δηλαδή των φυσικών φαινομένων. Στις τάξεις
των Πυθαγορείων γίνονταν δεκτές και γυναίκες. Όλα τα μέλη πάντως
όφειλαν απόλυτη υπακοή και το Αυτός έφα επείχε θέση ύπατου
αξιώματος. Η αίρεση εμφάνιζε όλα τα χαρακτηριστικά ενός μοναστικού
τάγματος: περίπατος και προσευχή τα πρωινά, συχνές νηστείες, αποχή
από κάθε ζωική τροφή, απαγόρευση οιασδήποτε θρησκευτικής θυσίας·
για κάποιον ανεξήγητο ακόμα λόγο απαγορευόταν επίσης και το να τρώνε
κουκιά. Ορισμένοι μάλιστα ισχυρίζονται ότι το τάγμα είχεν υιοθετήσει
ακόμα και στολή, που την αποτελούσε ένας απλός χιτώνας από μαλλί ή
λευκό λινό.
Τέλος πρέπει ν’ αναφερθεί πως τίθενται διάφορα σημαντικά, πλην
όμως δυσεπίλυτα προβλήματα: οι Πυθαγόρειοι υιοθέτησαν τις αρχές και
τα μυστήρια των Ορφικών ή μήπως οι Ορφικοί και τα μυστήρια τους
γεννήθηκαν μέσα από την κοινότητα των Πυθαγορείων; Ο Ζοζέφ
ισχυρίζεται πως η ιουδαϊκή αίρεση των Εσσαίων ακολουθούσε ορισμένο
τρόπο ζωής που θα πρέπει να είχε εμπνευσθεί από τους Πυθαγορείους. Ο
Κρόϋτσερ πάλι πιστεύει πως, αντί επιδράσεων, υπάρχουν μόνον απλές
αναλογίες, απόλυτα εξηγήσιμες αν αναχθούμε στις περσικές πηγές, απ’
όπου τόσον οι Πυθαγόρειοι όσο κι οι Εσσαίοι θα πρέπει να αντλήσουνε
95 τα δόγματα τους.
Shares Η φήμη των Πυθαγορείων οφείλεται συνήθως στο ότι υιοθέτησαν ως
έμβλημα τους το «τα πάντα είναι αριθμός». Ορισμένοι ιστορικοί της

φιλοσοφίας και των επιστημών επιχείρησαν να διαγνώσουν μέσα σ’ αυτό
τις απαρχές μιας σύγχρονης επιστημονικής θέασης του κόσμου, όπου το
γιγνώσκειν ισοδυναμεί με το μετράν κι όπου μια γνώση δεν είναι
επιστημονική παρά μόνον αν είναι μαθηματική. Έτσι λοιπόν ο Α.
Μπρούνσβικ, στο έργο του Ο ρόλος του πυθαγορισμού στην εξέλιξη των
ιδεών (Παρίσι, 1937), συγχαίρει τον Πυθαγόρα για την ιδιοφυή του
ενόραση αλλά και θλίβεται, καθώς συναντά διαρκώς, στις θεωρίες του
τελευταίου, πολυάριθμες προλήψεις για τους αριθμούς, ώστε τελικά
δίπλα στη πραγματική αριθμητική να παρατίθεται μια αρεσκόμενη σε
νεφελώδεις και μυθολογικές θεωρήσεις αριθμολογία.
Το αντικείμενο ενασχόλησης του Πυθαγόρα ήταν η καθοδήγηση μιας
«εταιρείας». Αυτή η εταιρεία ήταν μία μυστική, θρησκευτική κίνηση, που
‘χεν αναπτύξει κι έντονη πολιτική δράση. Οι Πυθαγόρειοι του 5ου αι. π.Χ
συγκαταλέγονται στους πιο σημαντικούς επιστήμονες του καιρού τους κι
αυτός φαίνεται να ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την επιστήμη. Στο
Πυθαγόρειο σύστημα οι θρησκευτικοί και φιλοσοφικοί στόχοι είναι
αλληλένδετοι. Από την εποχή του Doring έχει προβληθεί η σκέψη πως η
ιδέα της κάθαρσης αποτελεί κλειδί για τη κατανόηση της σχέσης
θρησκείας κι επιστήμης στον αρχικό Πυθαγορισμό. Η ιδέα της κάθαρσης
δια της επιστήμης, απ΄ ό,τι είναι γνωστό, δεν αποδόθηκε στον Πυθαγόρα
παρά μόνον από τον Ιάμβλιχο. Βέβαια ο Αριστόξενος, ο Ηρόδοτος, ο
Εμπεδοκλής κι ο Ίωνας από τη Χίο αποκαλούν τον Πυθαγόρα:
«πολυμαθή, ιστορικό και σοφιστή».
Γύρω από το χαρακτηρισμό του Πυθαγόρα ως σοφιστή επικρατεί
διχογνωμία. Μερικοί στη λέξη δίνουν την έννοια «επιστήμονας»,
σημασιολόγηση που άλλοι απορρίπτουν. Σύμφωνα με τους Λίντελ &
Σκωτ αρχικά σήμαινε από τη μια αυτόν που κατείχε καλά τη τέχνη του κι
από την άλλη το φρόνιμο, τον συνετό. Υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες που
τονε συνδέουν άμεσα με την ιατρική ή τον παρουσιάζουν εφευρέτη
διαφόρων θεραπευτικών μεθόδων (Ιάμβλιχος). Έχει επισημανθεί επίσης η
συνάφεια των Πυθαγορείων με τα ευρήματα στην Ελέα και τις πρακτικές
των ιατρομαντών. Οι τελευταίες, σε συνδυασμό με παρατεταμένες
περιόδους νηστείας (όπως του Πυθαγόρα) και τον εγκλεισμό σε
απομονωμένους υπόγειους θαλάμους, οδηγούσαν σε εκστατικούς
οραματισμούς. Ο Εκαταίος ο Αβδηρίτης κι ο Αντικλείδης τονε
παρουσιάζουν ως τον εισηγητή της γεωμετρίας στην Ελλάδα από την
Αίγυπτο. Στον ίδιον αποδίδονται οι βασικές ιδέες της θεωρίας του
κόσμου και της κάθαρσης, ιδέες που συνέχουν τις 2 τάσεις της
Πυθαγόρειας Σχολής, την επιστημονική και τη θρησκευτική.
Ίσως, όμως, παρουσιάζοντας τον Πυθαγόρα ως διστακτικό ακόμα
προπάτορα αυτής της χαρακτηριστικής των μοντέρνων καιρών
κυριαρχίας του ποσοτικού, να πέφτουμε θύματα μιας παρανόησης. Η
θεωρία των Πυθαγορείων εδράζεται, στη πραγματικότητα, σε μια
κοσμοαντίληψη εντός της οποίας ο αριθμός συλλαμβάνεται μ' έναν τρόπο
τελείως διάφορο αυτού που μας είναι οικείος. Στις μέρες μας,
αντιλαμβανόμαστε πλέον τον αριθμό ως επισώρευση μονάδων, ώστε το 3
για μας να προκύπτει από την πρόσθεση του 1 στο 1 και πάλι στο 1, ο
αριθμός, άρα, γεννάται μέσω της επανάληψης της στοιχειώδους ενότητας.
Από αυτή τη σύλληψη έλκουνε τη καταγωγή τους οι φιλοσοφίες της
απαγωγής και της ανάπτυξης, φιλοσοφίες που με τη σειρά τους
απολήγουνε σε τεχνικές δύναμης και κυριαρχίας. Για τους Πυθαγόρειους,
αντίθετα, ο αριθμός προκύπτει από τη διαίρεση της Ενότητας. «Το εν,
95 διχαζόμενο, διπλασιάζεται: το ένα παρήγαγε το δύο», όπως λέει κι ο
Shares Αριστοτέλης (Μετά τα Φυσικά, XIV, 3). Κυριολεκτώντας, λοιπόν, η
ενότητα δεν έχει πληθυντικό ή, μάλλον, οφείλουμε να διακρίνουμε το Εν,

τον αριθμό των αριθμών, από τη μονάδα, τον αριθμό δηλαδή των
αριθμούμενων πραγμάτων. Αυτή η κοσμοαντίληψη συνεπάγεται μια
φιλοσοφία της εγκόλπωσης, όπου ο αριθμός είναι τμήμα της ενότητας κι
όχι η ενότητα τμήμα του αριθμού.
Ο Πυθαγόρας είχε πει πως οι μορφές κι οι ιδέες διέπονται από
αριθμούς. Αυτό επιβεβαιώνεται από τον παρακάτω λογικό συνειρμό: Τα
πάντα στο σύμπαν διέπονται από μαθηματικούς κανόνες και λόγους -οι
μορφές διέπονται από αριθμούς. Άρα, αν κατανοήσουμε τις αριθμητικές
και μαθηματικές σχέσεις, τότε θα κατανοήσουμε τη δομή του σύμπαντος.
Έτσι, τα μαθηματικά αποτελούνε βασικό μοντέλο για τη φιλοσοφική
σκέψη -οι ιδέες διέπονται από αριθμούς. Χάρη στις γραφικές αυτές
απεικονίσεις τους ήταν δυνατόν να δείξουν ότι:

(α + β)2 = α2 + 2αβ + β2

. :
Παριστούσανε τους αριθμούς με στίγματα: 3 = . . 6 = : :

Οι γραφικές αυτές απεικονίσεις τους επέτρεπαν να δείχνουν, με μια

και μόνη ματιά, πως το άθροισμα των περιττών ισούται με τα τετράγωνα
της ακολουθίας των αριθμών 2, γιατί:

1 + 3 = 22 1 + 3 + 5 = 32 1 + 3 + 5 + 7 = 42

Είτε το Πυθαγόρειο Θεώρημα που μνημονεύτηκε παραπάνω.

Ο πυθαγόρειος αριθμός, ακριβώς επειδή πριν απ’ όλα είναι σχήμα,
διαθέτει ατομικότητα, ή και προσωπικότητα θα 'λέγε κανείς, που
εκφράζει τις σχέσεις του μέρους και του όλου στο εσωτερικό μιας
αρμονίας. Ύπατη λοιπόν αρχή είναι το Εν, που κλείει μέσα του όλους
τους αριθμούς κι υψώνεται υπεράνω όλων των αντιθέτων: είναι ο αριθμός
των αριθμών. Οι καθαυτό αριθμοί συνιστούνε το ίδιο το είναι (την ούσίαν
καί το δν), το είναι σε όλες του τις δυνατές κατηγορίες. Αποτελούνε τόσο
το υλικό (ως ύλην) όσο και το τυπικό στοιχείο (ως πάθη τε καί έξεις),
καθώς και τις αιτίες (αίτιους)· είναι οι αρχές που ανευρίσκονται σε όλα τα
όντα της φύσης, όντα υλικά και προικισμένα με κίνηση. Οι αριθμοί
αποτελούνε ταυτόχρονα την ουσία, την ύλη και την αρχή της κίνησης
αυτών των όντων. Οι αρχές αυτές βρίσκονται μέσα (ενυπάρχει) στα
πράγματα κι εφόσον είναι ταυτόχρονα ύλη και μορφή, είναι αδιάσπαστα
συνδεδεμένες μ' αυτά.

95
Shares
Αν κι αδιαχώριστοι, οι αριθμοί φαίνονται ωστόσο διακριτοί από τα

πράγματα κι αυτό γιατί προηγούνται κάθε φυσικού όντος: είναι λοιπόν
ταυτόχρονα υπερβατικοί κι εμμένεις (Αριστοτέλους Μετά τα Φυσικά Ι/5).
Κατά συνέπειαν, οι αριθμοί είναι πράγματα επειδή ακριβώς τα πράγματα
είναι αριθμοί: είναι άρα αδιάφορο αν λέγεται ότι εξετάζονται οι μεν ή τα
δε. Αν θέλουμε πραγματικά να συλλάβουμε το νόημα και την εμβέλεια
του περίφημου ορισμού που μας κληροδότησε ο Θέων της Σμύρνης:
«Σύμφωνα με το δόγμα των Πυθαγορείων, οι αριθμοί είναι, θα λέγαμε, ή
αρχή, ή πηγή κι ή ρίζα των πάντων», δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως ο
αριθμός, στο βαθμό που εκφράζει τη σχέση του μέρους με το Εν-Όλον,
μαρτυρεί την παρουσία ενός διαστήματος τελείως διάφορου του απλού
χωρομετρικού. Πρόκειται, αντίθετα, για έν αληθινό οντολογικό διάστημα,
που ρόλος του είναι η καθοδήγηση του στοχασμού προς την έννοια της
αρμονίας. Στη σχέση ατόμου κι Είναι, πολλαπλού κι Ενός-Όλου, ο
πυθαγόρειος αριθμός δεν είναι διόλου μια απλή ποσότητα: είναι ένα
αρμονικό διάστημα. Αυτή ακριβώς η έννοια του αρμονικού διαστήματος
αποτελεί και τον ακρογωνιαίο λίθο κάθε επιστήμης και κυρίως αυτής του
κόσμου ολάκερου.
Οι Πυθαγόρειοι έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μουσική, ως προς
το θέμα μάλιστα αυτό οφείλουμε να αναφέρουμε, πέραν του ίδιου του
Πυθαγόρα, τον Ιππάσιο τον Μεταποντίνο, τον Αριστόξενο τον Ταράντιο
και τον Νικόμαχο τον Γεράσιο. Συμφιλιώνοντας τις αντίρροπες αρχές που
υπεισέρχονται στη συγκρότηση κάθε όντος, η αρχή της αρμονίας
αποτελεί την αναλογία που, σε κάθε πεδίο, συνενώνει τα διχονοούντα
στοιχεία. Απαντάται φυσικά στη μουσική, όπου οι έννοιες της συμφωνίας
και της διαφωνίας διαδραματίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Η μουσική,
95 άλλωστε, υποκρύπτει μέσα της σε λανθάνουσα κατάσταση ολόκληρη
Shares
αριθμητική, την οποία οι Πυθαγόρειοι, επιχείρησαν να αναδείξουν,

τονίζοντας τον ουσιώδη ρόλο του αριθμού και της αναλογίας.

* Εφόσον λέγεται πως υπάρχουν σύμφωνοι αριθμοί, το λόγο αυτής της

συμφωνίας δεν θα μπορούσαμε να τον βρούμε παρά μόνον μέσα στην
αριθμητική· η συμφωνία αυτή διαθέτει τις μεγαλύτερες αρετές, αφού
είναι η αλήθεια μέσα στην έλλογη ψυχή, η μακαριότητα μέσα στο βίο και
η αρμονία μέσα στη φύση· τέλος, είναι αυτή η ίδια η αρμονία που
απλώνεται σ' ολόκληρο το σύμπαν και δεν παρουσιάζεται σ' όσους την
αναζητούν παρά αποκαλυπτόμενη μέσα από τους αριθμούς.

* Άμεσα αισθητή αρμονία είναι αυτή που μας αποκαλύπτουν τα μουσικά

όργανα ενώ νοερή αυτή που μας χαρίζουν οι αριθμοί. Γι' αυτό κι οι
Πυθαγόρειοι προέβησαν σε εκτεταμένες έρευνες όσον αφορά τις σχέσεις
μήκους και πάχους των χορδών, καθώς και μεταξύ της, ρυθμιζόμενης από
περιστρεφόμενα κλειδιά, τάσης των χορδών και τόνου που παράγουν με
τη νύξη τους. Τόσον ο μαθηματικός προσδιορισμός των διαστημάτων όσο
κι η επινόηση του 7χορδου και του 8χορδου αποδίδονταν στον ίδιο τον
Πυθαγόρα. Είχαν ακόμα αφιερώσει μελέτες τους στη σχέση ήχου και
όγκου του δονούμενου δοχείου που τον παράγει.

* Αυτές τις συνηχήσεις άλλοι θέλησαν να τις επιτύχουν με το βάρος,

άλλοι με το μήκος, άλλοι με αριθμημένες κινήσεις κι άλλοι με τη
χωρητικότητα των δοχείων. Λέγεται πως ο Λάσος ο Ερμιονεύς κι οι
μαθητές του Ιππάσιου του Μεταποντίνου, του τελευταίου εναπομείναντος
από το Τάγμα του Πυθαγόρα, έκαναν παρατηρήσεις σχετικά με την
ταχύτητα και τη βραδύτητα της κίνησης ταλάντωσης των βάζων, χάρη
στις οποίες κατάφεραν να υπολογίσουν μαθηματικά τις συνηχήσεις.
Παίρνοντας περισσότερα όμοια και της αυτής χωρητικότητας βάζα,
άφηναν ένα άδειο και τα άλλα τα μισογέμιζαν με διάφορες ποσότητες
υγρού, ώστε χτυπώντας τα στη συνέχεια να επιτυγχάνουν τους
σύμφωνους φθόγγους του 8φθογγου.

* Η μελέτη των σχέσεων συνήχησης ήταν κεφαλαιώδης όχι μόνο για την
κατασκευή εγχόρδων ή πνευστών μουσικών οργάνων αλλά και για την
αρχιτεκτονική των θεάτρων, δεδομένου ότι και σε αυτή την περίπτωση
τίθενται πολλά προβλήματα ακουστικής.

Αυτή η μουσική αρμονία διέπει ολόκληρη την αντίληψη τους για τον
κόσμο.

Μουσική κι αστρονομία. Όταν ο Πλάτων λέει πως μουσική κι

αστρονομία είναι αδελφές επιστήμες (Πολιτεία, VII, 530d), μιλά λες και
το δόγμα του Πυθαγόρα δεν έχει και πολλά μυστικά γι' αυτόν. Ο Θέων
της Σμύρνης που μας δίνει να καταλάβουμε τι θα πρέπει να νοούμε ως
αρμονία των ουράνιων σφαιρών. Σχετικά με τη θέση ή τη τάξη των
σφαιρών ή των κύκλων πάνω στους οποίους περιφέρονται οι πλανήτες, η
γνώμη ορισμένων Πυθαγορείων είναι οι εξής: Ο κύκλος της σελήνης
είναι ο εγγύτερος της Γης, αυτός του Ερμή είναι ο 2ος ανεβαίνοντας,
έπειτα έρχεται αυτός της Αφροδίτης ενώ 4ος είναι του Ηλίου, στη
συνέχεια είναι αυτοί του Άρη και του Δία διαδοχικά, ενώ του Κρόνου
είναι ο τελευταίος κι ο εγγύτερος των αστέρων. Οι 7 σφαίρες μας δίνουνε
τους 7 φθόγγους της λύρας και παράγουν αρμονία (δηλαδή την 8φθογγο)
95 λόγω των διαστημάτων που τους κατανέμουν ανά 2. Σύμφωνα με το
Shares
δόγμα του Πυθαγόρα, εφόσον στη πραγματικότητα ο κόσμος είναι

αρμονικά διατεταγμένος, τα ουράνια σώματα που απέχουν ανά 2, κατά
τις αναλογίες των σύμφωνων φθόγγων, παράγουν κινούμενα, λόγω της
ταχύτητας της περιστροφής τους, τους αντίστοιχους αρμονικούς
φθόγγους. Ο κόσμος είναι σαν 7χορδη λύρα. Για τους Πυθαγόρειους άρα
η μουσική κλίμακα είναι ένα κοσμολογικό πρόβλημα κι η αστρονομία η
θεωρία της ουράνιας μουσικής.

Μουσική κι αρχιτεκτονική. Η έννοια του αρμονικού διαστήματος, τη

συγκρότηση της οποίας διέπει ο αριθμός, αυτή η ρίζα του παντός, απαν-
τάται ακόμα στη καρδιά της αρχιτεκτονικής κι ειδικότερα της ιερής
αρχιτεκτονικής, όπου οι επιδράσεις της αιγυπτιακής παράδοσης πρέπει να
ήτανε καθοριστικές. Ο ελληνικός ναός είναι πραγματικά μια μουσική που
πέτρωσε. Ο Γεωργιάδης, μελετώντας τα διαστήματα μεταξύ των κιόνων
του Παρθενώνα και των Προπυλαίων, ανακάλυψε αριθμούς που πα-
ρουσιάζουνε τις αυστηρές αναλογίες της πυθαγόρειας κλίμακας. Αυτή η
παράδοση αρχιτεκτονικής αρμονίας, μαζί μ' όλες τις περίπλοκες τεχνικές
της για τη κατασκευή κανονικών πολυέδρων ή σχημάτων φορτισμένων
με εσωτερικούς συμβολισμούς, όπως τα 6γωνα, οι ρόδακες ή τα 5γραμμα,
έφθασε ως τους τεχνίτες των μεσαιωνικών καθεδρικών ναών. Πρόκειται
για τη παράδοση που ξαναβρίσκουμε στη καρδιά του κεφαλαιώδους
πονήματος του Βιτρούβιου (1ος αι. π.Χ.), του De architectura, ενός από
τα πλέον δημοφιλή βιβλία του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης.
Έτσι λοιπόν είναι δυνατόν, εντός ή δια μέσου του αριθμού, της αναλο-
γίας και της αρμονίας, να συνδεθούν χώρος και χρόνος κατά έναν τρόπο
τελείως διάφορο της σύγχρονης μας αντίληψης για την ταχύτητα. Τα
χρονοδιαστήματα της μουσικής και τα χωροδιαστήματα της
αρχιτεκτονικής σμίγουν μέσα από τη ρυθμική τους και διέπουνε την όλην
αρμονική σύζευξη διάρκειας κι έκτασης.

Συμφωνία και συμπάθεια. Αριθμητική και μουσική, αριθμός κι

αρμονία είναι άρα αδιαχώριστα μεταξύ τους: μόνο μέσα τους μπορεί κα-
νείς να βρει το μυστικό κλειδί για να κατανοήσει πραγματικά τη κοσμική
συμφωνία. Γεννημένη μέσα από τη συμπάθεια, η μουσική γεννά με τη
σειρά της τις συμφωνίες, υπερβαίνοντας έτσι τα διαστήματα που κρατάνε
χωριστά τα άτομα κι επιτρέποντας σ' αυτά τα τελευταία ν' αντηχούνε το
ένα στο άλλο και να σχετίζονται μ' ό,τι τους περιβάλλει σα φθόγγοι μες
στην αυτή μουσική κλίμακα. Ο αριθμός λοιπόν, εκφράζει τις σχέσεις
χρόνου και χρόνων, χώρου και χώρων, σώματος και σωμάτων μαρτυρά
τη διαίρεση της ενότητας και τις ποικίλλες όψεις της διαδρομής που
οδηγεί και πάλι πίσω στη πηγή. Ο αριθμός είναι ταυτόχρονα τόσον η πα-
ρουσία όσο κι η απόσταση των πραγμάτων, των όντων, του κόσμου, φέ-
ρει μέσα του κάτι από τον διαμελισμό του Διόνυσου-Ζαγρέως αλλά κι απ'
αυτή την αρμονική επανασυμφιλίωση που γεννά η μαγεία του τραγουδιού
του Ορφέα.

Οι αριθμοί, τα σχήματα κι οι όγκοι, με την ατομικότητα ή μάλλον τη

προσωπικότητα που τους προσέδιδε η ιδιάζουσα θέση τους στη συμπαν-
τική συμφωνία, αποτελέσανε, στη περίπτωση των Πυθαγορείων, το αντι-
κείμενο ενός σκοτεινού και νεφελώδους στοχασμού, όπου πολλοί δεν εί-
δανε παρά αμετροεπείς προλήψεις. Έτσι γεννήθηκε μια αριθμολογία που
αποτελούσε, για την αριθμητική ό,τι η αστρολογία για την αστρονομία.
Όσο απίθανα κι αν μας φαίνονται αυτά τα θεωρησιακά σχήματα, δεν θα
95 πρέπει ωστόσο να παραβλέπουμε αυτό που τα τροφοδοτούσε, αντίληψη
Shares δηλαδή για τον κόσμο ή, ακριβέστερα, για τη ποσότητα τελείως
διαφορετική από τη δική μας. Οι Πυθαγόρειοι ποτέ δεν οδηγήσανε το

διαζύγιο ποσότητας και ποιότητας στα όρια του. Κατ' αυτούς οι αριθμοί
διαθέτουνε πνευματικό στοιχείο ικανό να τους μετατρέπει σε αληθινές
υπάρξεις, μη αναγώγιμες σε απλές μετρήσεις. Εδώ βέβαια δεν μπορούμε
να παραθέσουμε παρά μόνο λίγα παραδείγματα. Οι άρτιοι αριθμοί
θεωρούντο θηλυκού γένους ενώ οι περιττοί αρσενικού: Αν διαιρέσουμε
και τον ένα και τον άλλο σε επιμέρους ενότητες, στο μέσον του άρτιου θα
φανεί ένα κενό, εκεί που ο περιττός είναι πάντα πλήρης εξ ενός των
μελών του· για το λόγο αυτό οι Πυθαγόρειοι είναι της γνώμης πως ο
άρτιος μοιάζει περισσότερο με θηλυκό κι ο περιττός με αρσενικό. Ο
αριθμός 3 θεωρείται τέλειος:

* Γιατί είναι ο πρώτος αριθμός που διαθέτει μια αρχή, ένα μέσον κι ένα
τέλος· είναι ταυτόχρονα ευθεία κι επιφάνεια, ένας πραγματικός
τριγωνικός κι ισόπλευρος αριθμός, του οποίου οι πλευρές έχουνε πάντα
την αξία 2 ενοτήτων. Τέλος, ο 3 είναι ο πρώτος σύνδεσμος με τα στερεά
κι η ισχύς τους, εφόσον η ιδέα του στερεού εδράζεται σε 3 διαστάσεις. To
5 είναι ο 1ος αριθμός που προκύπτει ως άθροισμα του 1ου θηλυκού και
του 1ου αρσενικού αριθμού. Το 6 είναι το γινόμενο του 1ου αρσενικού
και του 1ου θηλυκού αριθμού, γι' αυτό κι ονομάζεται γάμος.

Ένας άλλος αριθμός της δεκάδας, ο αριθμός 7, είναι προικισμένος με

μιαν αξιοσημείωτη ιδιότητα: είναι ο μόνος αριθμός που δεν γεννά
κανέναν αριθμό μεταξύ των περιλαμβανομένων στη 10άδα και δε
γεννιέται από κανένα τους, ιδιότητα που ώθησε τους Πυθαγόρειους να
τον ονομάσουν Αθηνά, καθώς η θεά αυτή δεν γεννήθηκε από μητέρα
ούτε υπήρξε ποτέ η ίδια μητέρα. Δεν προήλθε από καμιά ένωση ούτε
ενώθηκε η ίδια με κανέναν. Το 7 είναι ο μόνος αριθμός που
πολλαπλασιαζόμενος με κάποιον άλλον δεν γεννά κανέναν από αυτούς
της δεκάδας και που δεν είναι το γινόμενο του πολλαπλασιασμού κανενός
αριθμού. Ο Θέων της Σμύρνης σημειώνει πως 7 είναι οι βδομάδες που
χρειάζεται το έμβρυο για τον τέλειο σχηματισμό του, από τον 7ο μήνα
και μετά είναι βιώσιμο και στα 7 τους χρόνια τα παιδιά αλλάζουνε τα
δόντια τους: στη 2η 7ετία είναι που εμφανίζονται τα 1α σημάδια της
εφηβείας ενώ στη 3η αρχίζει να αναπτύσσεται η τριχοφυΐα του προ-
σώπου. Από τη μια ισημερία στην άλλη αριθμούμε και πάλι 7 μήνες, το
κεφάλι έχει 7 ανοίγματα και το σώμα διαθέτει 7 σπλάχνα. Ο αριθμός 8
συντίθεται από τη μονάδα και την επτάδα. Ο αριθμός 9 είναι το πρώτο
τετράγωνο μεταξύ των περιττών. Ο αριθμός όμως που εμφανιζότανε κατ’
εξοχήν προικισμένος μ' εξαιρετικές ιδιότητες ήταν η 10άδα, η λεγόμενη
τετρακτύς. Ο Ιάμβλιχος μας διέσωσε το τυπικό του πυθαγορείου όρκου:

Όχι, το ορκίζομαι στ’ όνομα αυτού που μετέδωσε στη ψυχή μας τη
τετρακτύ, που μέσα της βρίσκονται η πηγή κι η ρίζα της αιώνιας φύσης.

Της απηύθυναν ακόμα προσευχές:

Ευλόγησε μας, θείε αριθμέ, εσύ που γέννησες θεούς κι ανθρώπους! Ω,

ιερά τετρακτύς, εσύ που περικλείεις τη ρίζα και τον αιώνιο ρου της
δημιουργίας! Γιατί ο θείος αριθμός αρχίζει με την αγνή ενότητα 1 κι
έπειτα φθάνει στο ιερό 4, ύστερα γεννά τη μητέρα του παντός, που τα
πάντα συνδέει, αυτή τη πρωτογενή, που ποτέ δε ξαστοχά και ποτέ δε
κουράζεται, το ιερό 10 που κατέχει το κλειδί του παντός.
95
Shares
Ο Θέων της Σμύρνης μας λέει λοιπόν πως η τετρακτύς συμπληρώνει
την ακολουθία των αριθμών, πως κλείνει μέσα της τη φύση τόσο των άρ-
τιων όσο και των περιττών, του κινητού όσο και του ακίνητου, του καλού
όσο και του κακού. Η 10άδα διαθέτει ακόμα την ιδιότητα να
περιλαμβάνει ίσο αριθμό 1ων και σύνθετων αριθμών: μπορεί τέλος να
παρασταθεί με το ακόλουθο σχήμα:
_____________________________________________________

10 = 1 + 2 + 3 + 4 =
________________________________________________________________
Η Τετρακτύς Πυθαγόρας

που δείχνει σαφώς ότι 10 = 1 + 2 + 3 + 4.

Ας προσθέσουμε ακόμα πως:

«Μεταξύ των περιλαμβανόμενων στη 10άδα αριθμών άλλοι είναι

γεννήτορες κι άλλοι γεννημένοι: το 4, π.χ., πολλαπλασιαζόμενο με το 2
γεννά το 8, ενώ και το ίδιο είναι γεννημένο από το 2. Άλλοι είναι
γεννημένοι αλλά δεν γεννούν, όπως το 6 που είναι το γινόμενο του 2 επί
το 3, αλλά το ίδιο δεν γεννά κανέναν από τους αριθμούς της 10άδας·
άλλοι πάλι γεννούν αλλά οι ίδιοι είναι αγέννητοι, όπως το 3 και το 5, που
δεν προήλθαν από κανένα συνδυασμό αριθμών αλλά γεννούνε: το 3
παράγει το 9 και πολλαπλασιαζόμενο με το 2 το 6, ενώ το 5
πολλαπλασιαζόμενο με το 2 δίνει το ΙΟ».

Έτσι η 10άδα είναι πραγματικά ένας θεϊκός αριθμός, ή όπως λέει κι ο

Νικόμαχος από τα Γέρασα:

«Καθώς το παν ήταν απεριόριστη πολλότητα, χρειαζόταν μια τάξη (...),

έτσι μες στη 10άδα προϋπήρχε μια φυσική ισορροπία μεταξύ συνόλου
και στοιχείων του (...) Αυτός είναι ο λόγος που ο Θεός, διατάσσοντας με
τέχνη τον κόσμο, χρησιμοποίησε λογικά τη 10άδα σαν κανόνα των
πάντων (...), αλλά είναι κι ο λόγος που τα πράγματα, από τη γη ως τον
ουρανό, διαθέτουνε, τόσον ως σύνολα όσο κι ως μέρη, αντιστοιχίες που
θεμελιώνονται και διατάσσονται σύμφωνα μ’ αυτήν».

Ο στοχασμός των Πυθαγορείων εκτείνεται και στα γεωμετρικά

σχήματα. Μπορούμε να αναφέρουμε, για παράδειγμα, το τρίγωνο το
οποίο οι Πυθαγόρειοι αποκαλούσαν «ιερό» και του οποίου οι ιδιότητες
ήταν ήδη γνωστές χάρη στους Αιγυπτίους. Πρόκειται για ένα τρίγωνο -το
μόνο- οι τιμές των πλευρών του οποίου αποτελούν διαδοχή ακεραίων, 3
και 4 για τις πλευρές και 5 για την υποτείνουσα και το οποίο διαθέτει
κυρίως τη πολύτιμη ιδιότητα να είναι ορθογώνιο εφόσον
32 + 42 = 52
95
Shares
Η ιδιαιτερότητα αυτή παρέχει σ' έναν αρχιτέκτονα, εξοπλισμένο μ' ένα

σκοινί, το οποίο φέρει 12 κόμπους σε ίση απόσταση μεταξύ τους, να
χαράξει εύκολα στο έδαφος μια ορθή γωνία κι άρα ένα, εγγραφόμενο σε
ημικύκλιο, ορθογώνιο τρίγωνο. Πέραν αυτού, αν οι πλευρές του τριγώνου
είναι 3, 4 και 5, τότε το εμβαδόν του ισούται με 6. Μεταξύ των
υπόλοιπων γεωμετρικών σχημάτων, στα οποία απέδιδαν οι Πυθαγόρειοι
μαγικές ιδιότητες, θα πρέπει ακόμα να αναφέρουμε το 5άγωνο, το
5άγραμμο ή 5άλφα.
Τέλος λίγα λόγια για τα πυθαγόρεια πολύεδρα, που διαδραμάτισαν
ουσιαστικό ρόλο στην ιστορία των ιδεών κι ιδιαίτερα στην ιστορία της
αρχιτεκτονικής. Τα κανονικά πολύεδρα σχηματίζονται από κανονικά
πολύγωνα, ίδια για κάθε πολύεδρο. Τα πολύεδρα αυτά είναι εγγράψιμα σε
σφαίρα κι είναι 5: το 4εδρο, το 8εδρο, ο κύβος, το 20εδρο και το 12εδρο.
Είναι μετατρέψιμα το ένα στο άλλο, αλλά όχι οποιοδήποτε σε
οποιοδήποτε. Καθένα από τα σώματα αυτά αποδίδονταν και σε ορισμένο
φυσικό στοιχείο: το 4εδρο στη φωτιά, το 8εδρο στον αέρα, ο κύβος στη
γη, το 20εδρο στο νερό και το 12εδρο σ’ ένα 5ο στοιχείο, που περικλείει
όλα τα υπόλοιπα. Τη πυθαγόρεια αυτή παράδοση ξαναβρίσκουμε στον
πλατωνικό Τίμαιο, ενώ έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην αρχιτεκτονική
των καθεδρικών ναών και στη κατασκευή των βενετσιάνικων φαναριών.
Τη συναντάμε ακόμα στα, σχεδιασμένα από τον Ντα Βίντσι, πολύεδρα
που εικονογραφούνε το έργο του Λούκα Πιτσιόλι, De divina proportione,
του 1509.
Οι αριθμοί λοιπόν δίνουν τροφή όχι μόνον για συλλογισμούς αλλά και
για όνειρα. Η περίπτωση των Πυθαγορείων το δείχνει με τον πιο σαφή
τρόπο. Θα 'χεν εξαιρετικόν ενδιαφέρον να αναζητήσουμε το λανθάνον
νόημα καθενός από αυτά τα όνειρα, που μέσα από τον έντονο
συμβολισμό τους έγιναν φορείς ενός ιδιαίτερου μηνύματος.
Ο Πυθαγόρας ισχυριζόταν πως διατηρούσε αναμνήσεις από τις
προηγούμενες ζωές του και πως αυτή η ανάμνηση του επέτρεπε να ‘χει
διαρκώς παρόν στο νου του ό,τι είχε μάθει στις παρελθούσες υπάρξεις
του. Είναι άσκοπο, να τονισθούν οι οφειλές του πλατωνισμού σ' αυτή τη
θεωρία. Η ψυχή, κατά τους Πυθαγόρειους, είναι δαιμόνιο φυλακισμένο
μες στο σώμα. Κάποτε ζούσε μαζί με τους θεούς, τώρα πια όμως είναι
καταδικασμένο ν' αντικρύζει τον κόσμο μόνο μέσα από τα σίδερα της
φυλακής του. Με το θάνατο, η ψυχή αποχωρίζεται το σώμα και πάει στον
Άδη ν’ αποκαθαρθεί, ώστε να ξαναγυρίσει καθαρή πια και να κατοικήσει
σε νέο σώμα. Κατά τις συνεχείς αυτές μετεμψυχώσεις τους, οι ψυχές
εξιλεώνονται για τα σφάλματα που τυχόν διαπράξανε σε κάποια από τις
παρελθούσες ζωές τους. Όταν κριθούν άξιες να λυτρωθούν από τη
βάσανο της ύπαρξης, γνωρίζουνε πλέον την αθανασία και τον ένθεο βίο.
Τις δοξασίες αυτές ακολουθούσαν μια σειρά παραγγελμάτων, όπως η
απαγόρευση της κρεοφαγίας από φόβο μη κατασπαραχθεί κάποιος γονέας
ή φίλος που ξαναζεί μέσα σε κάποιο ζώο. Οι πολυάριθμοι ασκητικοί
ηθικοί κανόνες, που τηρούσαν οι Πυθαγόρειοι, αποβλέπανε στην
εγκαθίδρυση της αρμονίας μεταξύ ανθρώπων και σύμπαντος ώστε να
επέλθει τελικά μια ανθρωποκοσμική ενότητα.
Κάποιες μεταγενέστερες παραδόσεις μεταφέρουν πως η αίρεση των
Πυθαγορείων χωριζότανε στους μαθηματικούς, που κατείχανε πράγματι
το δόγμα και τους ακουσματικούς, που δεν κατείχανε παρά τα
στοιχειώδη. Πολλά ονόματα Πυθαγορείων αναφέρονται σε απολύτως
φανταστικά πρόσωπα, αυτά όμως που θα 'πρεπε να συγκρατηθούν είναι ο
Ιππάσιος ο Μεταποντίνος, που ήκμαζε το 538 π.Χ. περίπου, ο Αλκμέων
95 από τον Κρότωνα, γύρω στο 500 κι εισήγαγε τις θεωρίες των
Shares Πυθαγορείων στην ιατρική, ο Φιλόλαος, που λέγεται ότι μύησε τον
Πλάτωνα στα μυστήρια της αίρεσης και τέλος, ο Αρχύτας από τον
Τάραντα, φίλος του Πλάτωνα, που ασχολήθηκε κυρίως με τη μουσική.
Πολλά είναι τα ρεύματα της σκέψης που οφείλουνε κάτι, άλλα
περισσότερα κι άλλα λιγότερα, στο πυθαγόρειο δόγμα: Πατσιόλι,
Παράκελσος, Κέπλερ συγκαταλέγονται πιθανότατα μεταξύ αυτών που
δέχθηκαν την επιρροή του.

Οι Πυθαγόρειοι ασκήσανε τεράστιαν επιρροή στο Πλάτωνα. Οι

σκέψεις του στον Τίμαιο, η πλατωνική παρομοίωση του σώματος με
φυλακή, η θεωρία της ανάμνησης, οι διάφοροι εσχατολογικοί μύθοι του
μαθητή του Σωκράτη προέρχονται από μια πυθαγόρεια ή, για την
ακρίβεια, από μια ορφικοπυθαγόρεια παράδοση. Ο Πλάτων, όμως, που
έλεγε ότι: «Αν τυχόν αφαιρούσαμε τον αριθμό από το ανθρώπινο γένος
δεν θα 'χαμέ φτάσει ποτέ σε καμιά σοφία» (Επινομίς, 977β), είδε με
διαύγεια πως τα μαθηματικά δεν ήτανε παρά «το προοίμιο του αέρος που
οφείλουμε να γνωρίσουμε». Αν παραμείνουμε σε μιαν αποκλειστικά
ποσοτική σύλληψη του αριθμού, δεν θα διαθέτουμε παρά μια μετρητική
επιστήμη που εξακολουθεί να μας αποκρύβει την αληθή μετρητική, τη
γνώση δηλαδή του δικαίου μέτρου. Η επίγνωση της ποσότητας δεν μας
παρέχει την επιστήμη του μέτρου, ώστε να είμαστε σε θέση να
καταδικάζουμε την υπερβολή ως σφάλμα. Αρκούμενοι απλώς σε μέτρα,
δίχως την γνώση του αληθούς μέτρου, αυτού του καλού, θα βυθιστούμε
στο άμετρο.
Θα μπορούσαμε ίσως να πούμε πως ένα από τα μεγαλύτερα δράματα
της εποχής μας έγκειται ακριβώς σε αυτή «τη κυριαρχία της ποσότητας»,
που δεν αφήνει περιθώρια παρά για μια ελλιπή αντίληψη του αριθμού.
Εύκολα αποφαινόμαστε πως «γνωρίζω σημαίνει μετρώ», αναγορεύουμε
αυτάρεσκα τους εαυτούς μας σε «κυρίους και κατόχους της φύσης»,
αναπτύσσουμε διαρκώς μιαν ολοένα και πιο σημαντική τεχνική ισχύ κι
ωστόσο, παρ' ότι γνωρίζουμε από τι μας απελευθερώνουν η επιστήμη κι η
τεχνική, παραβλέπουμε το ερώτημα για ποιον σκοπό το κάνουν.
Οι μετρήσεις μας γίνονται όλο και πιο άμετρες: βιώνουμε τη
καθημερινότητα υπό το καθεστώς μιας αύξουσας τεχνολογικής βίας, που,
όσο ήπια κι ανύποπτη δίνει την εντύπωση πως είναι, απέχει πολύ του να
είναι ακίνδυνη. Η ανάπηρη αυτή έννοια της ποσότητας, που διαθέτουμε,
βρίσκει κατ' εξοχήν εφαρμογή σ' ένα νέο τομέα, τη στατιστική. Αυτή
ακριβώς είναι που μας οδηγεί στη σύγχυση μέσου όρου και κανόνα,
αυτού που είναι κι αυτού που πρέπει να είναι, της ποσότητας και της
95 ποιότητας. Καταλήγει έτσι να μας είναι προφανές ότι καλό βιβλίο είναι
Shares
αυτό που πωλείται κατά 100άδες χιλιάδες αντίτυπα, είτε πάλι ότι εφόσον
οι πωλήσεις ενός δίσκου έχουν υπερβεί το εκατομμύριο, βρισκόμαστε
ενώπιον ενός αριστουργήματος. Η λατρεία του ρεκόρ και της επίδοσης
εισβάλλει σε όλους τους τομείς και ξεπροβάλλει με φόντο τον
παραλογισμό του σημερινού ανθρώπου, που βομβαρδίζεται από ολοένα
και περισσότερες εξηγήσεις, δανειζόμενες από την επιστήμη, την ιστορία
ή την πολιτική, αλλά προτιμά να αυτοαναγνωρίζεται στο πρόσωπο
ηρώων του παραλόγου, που αναρριχώνται σε όλο και πιο απόκρημνες
πλαγιές και βράχους, δίχως να γνωρίζουνε για ποιο σκόπο γίνεται τέτοια
σπατάλη δυνάμεων. Η «απομάγευση των τεχνικών κοινωνιών», για την
οποία μας μιλά ο Μαξ Βέμπερ, οφείλεται στο ότι ο άνθρωπος των
υπεραναπτυγμένων χωρών διαθέτει σήμερα πλέον μιαν απειρία μέσων, τα
οποία όμως είναι ανίκανος να θέσει στην υπηρεσία ενός σκοπού άξιου
των προσπαθειών του και πρόσφορου να τους προσδώσει νόημα.
Ποτέ δεν είναι ακατάλληλη η στιγμή να θυμηθούμε αυτά που ο
Πυθαγόρας συμβούλευε τους μαθητές του ν' αναρωτιούνται στο τέλος
της ημέρας:

Τί σφάλμα διέπραξα;

Τί καλό έκανα;
Τί υποχρέωση παρέλειψα;

Η κυριαρχία της ποσότητας και της ισχύος δεν θα 'πρεπε να μας

κάνουν να πιστέψουμε πως έχουμε πια απαλλαγεί του καθήκοντος να
θέτουμε καθημερινά στον εαυτό μας τα 3 αυτά ερωτήματα.
Πυθαγόρειος Σχολή Κρότωνα
Ιδρυτής της Σχολής του Κρότωνα (λέγεται και της Κρότωνος), πόλης της
Μεγάλης Ελλάδας, αποικίας των Σπαρτιατών κι Αχαιών υπήρξεν ο Πυθαγόρας ο
Σάμιος. Παρʼ όλο που ως έφηβος ο Πυθαγόρας φοίτησε στη Σχολή της Μιλήτου κι
άκουσε μαθήματα από τον ίδιο τον Θαλή, εν τούτοις η διδασκαλία κι ο τρόπος
εργασίας στη Σχολή του Κρότωνος διέφεραν ουσιωδώς απʼ αυτών της Σχολής της
Μιλήτου. Ο Θαλής είχε ρίξει το κύριο βάρος των προσπαθειών του στην έρευνα και
στη σπουδή των φυσικών φαινομένων. Ο κύριος στόχος, προς τον οποίον απέβλεπε
(φυσικομαθηματικού τύπου σχολή θεραπεύουσα και τη φιλοσοφία), ήταν να δώσει
απαντήσεις στο κοσμολογικό πρόβλημα απαλλάσσοντας τη σκέψη και την έρευνα
από κάθε θεοκρατική πέδη και θρησκευτική πρόληψη.
Πολύ νέος παρακολούθησε μαθήματα από τους Θαλή κι Αναξίμανδρο στη Σχολή
της Μιλήτου κι από το σοφό Φερεκύδη στη Σύρο. Κατόπιν μετέβη στην Αίγυπτο,
όπου παρέμεινε -σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο- δίπλα στους Αιγυπτίους ιερείς επί 22
έτη μελετώντας ιερατικά συγγράμματα. Τις δαπάνες του είχε αναλάβει ο πατέρας
του, που ήτανε πλούσιος έμπορος, μιας κι εξασφάλισε τα απαιτούμενα έξοδα με τη
πώληση στην Αίγυπτο φορτίου ελαίου. Όταν ο βασιλιάς των Περσών, Καμβύσης,
κατέλαβε την Αίγυπτο, ο Πυθαγόρας μεταφέρθηκε στη Βαβυλώνα, όπου παρέμεινε
12 έτη. Εικάζεται, ότι κατόπιν μεσολάβησης του έλληνα Δημοκήδη, προσωπικού
γιατρού του βασιλιά των περσών, αφέθηκε ελεύθερος κι επέστρεψε στην Ελλάδα.
Ο Πυθαγόρας επέστρεψε στην Ελλάδα σε ηλικία 56 ετών, σύμφωνα με τον
Ιάμβλιχο, ή 40 ετών, σύμφωνα με τον Πορφύριο. Ενώ μέχρι τον 6ο αι. π.Χ. το
εμπόριο κι η ναυτιλία είχαν μεγάλη ανάπτυξη στις ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας,
μετά την εξάπλωση των Περσών εκεί και στο Αιγαίο, η Μεσόγειος ήταν αυτή, που
άρχισε να αποτελεί τον υγρό δρόμο του εμπορίου. Τότε δημιουργήθηκαν κι οι
κατάλληλες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες για τη δημιουργία
σχολών και για μεγάλες πνευματικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις. Μετά την
95
Shares επιστροφή του λοιπόν, δεν έμεινε πολύ καιρό στην Ελλάδα αλλά πήγε στην Κάτω
Ιταλία, τη Μεγάλη Ελλάδα, όπως λεγόταν, όπου εγκαταστάθηκε στην

παραθαλάσσια πόλη Κρότωνα, στο νότιο άκρο του κόλπου του Τάραντα, όπου
βρήκε τις κατάλληλες συνθήκες για την ίδρυση της Σχολής του.
Επί 40 περίπου έτη μοναδικός διδάσκαλος της Σχολής ήταν ο ίδιος ο Πυθαγόρας.
Τόσο μεγάλη προσωπικότητα ήταν, ώστε, ό,τι δίδασκε αποτελούσε για τους μαθητές
του θέσφατο. Περίφημος έχει παραμείνει η φράση, η οποία ακουγόταν μεταξύ των
μαθητών του «αυτός έφα», δηλαδή το είπε αυτός και δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι
είναι ορθό. Λίγα χρόνια μετά την έναρξη της λειτουργίας της Σχολής του ο
Πυθαγόρας εισήχθηκε σε δίκη κατηγορηθείς για αθεΐα και διαφθορά των νέων.
Στάθηκε όμως τυχερότερος του Σωκράτη, που μετά 150 περίπου έτη υπέστη την
ίδια δίωξη, γιατί το Ανώτατο Δικαστήριο του Κρότωνα, αποτελούμενο από 1.000
δικαστές, τον αθώωσε πανηγυρικά. Η αθώωσή του συνέτεινε, ώστε να συρρέουν
μαθητές στη Σχολή από όλα τα μέρη της Ελλάδας.
Ο φόβος των συκοφαντιών και των διώξεων ανάγκασε τον Πυθαγόρα να είναι
πολύ προσεκτικός στην εκλογή των μαθητών του. Πολλοί ήταν οι κλητοί, λίγοι
όμως οι εκλεκτοί. Οι μαθητές διακρίνονταν στους λεγόμενους ακουσματικούς,
(δηλαδή ακροατές) και στους μαθηματικούς. Οι ακουσματικοί δεν επιτρεπόταν να
υποβάλλουν ερωτήσεις. Επί μία 5ετία από της εγγραφής τους ήταν υποχρεωμένοι
μόνο να παρατηρούν και να ακούνε τη διδασκαλία, χωρίς να υποβάλλουν απολύτως
καμμίαν ερώτηση. Παρακολουθούνταν όμως σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής τους
από τον Πυθαγόρα και τους βοηθούς του κι όταν κρίνονταν κατάλληλοι κι επαρκώς
προετοιμασμένοι, υποβάλλονταν στην εισιτήριο δοκιμασία για να καταταγούνε στη
τάξη των μαθηματικών, των τακτικών δηλαδή μαθητών. Τόσον οι ακουσματικοί,
όσο κι οι μαθηματικοί ήταν εσωτερικοί μαθητές, που κατέβαλλαν τις ανάλογες
δαπάνες. Υπήρξε εποχή κατά την οποία η Σχολή αριθμούσε 2.000 μαθητές εκ των 2
κατηγοριών.
Η περί τα ηθικά και τα πολιτικά διδασκαλία δεν δινόταν εκ του εμφανούς, αλλά
δια αναλόγων συμβόλων και συμβολικών φράσεων. Προκειμένου να γίνει
αντιληπτή η προσπάθεια της Σχολής του Πυθαγόρα κατά το μέρος των πολιτικών
της επιδιώξεων, πρέπει να θυμίσουμε τη πολιτική κατάσταση της εποχής εκείνης.
Στις πόλεις-κράτη του ελληνικού χώρου, αλλού επικρατούσανε τυραννικά
καθεστώτα, αλλού δημοκρατικά, αλλού τα υπερδημοκρατικά, δηλαδή τα
οχλοκρατικά. Στις πόλεις – κράτη υπήρχαν δηλαδή πολιτεύματα ευρισκόμενα
μεταξύ τυραννίας - οχλοκρατίας. Τη κατάσταση των υπερβολών, τόσο της
τυραννίας του ενός προσώπου, όσο και της τυραννίας της προερχομένης από την
οχλοκρατία, σκέφθηκε να θεραπεύσει ο Πυθαγόρας με τη συστηματική αγωγή
εκλεκτών κατά το πνεύμα και το ήθος μαθητών. Η προσπάθεια αυτή δεν ήταν
εύκολη, όπως αποδεικνύει η πυρπόληση της Σχολής κι η σφαγή αυτών που
βρίσκονταν μέσα από τους ακραίους δημοκρατικούς. Τα γεγονότα αυτά έλαβαν
χώρα περί το 450 π.Χ. μερικές 10άδες χρόνια μετά το θάνατο του Πυθαγόρα. Η
ίδρυση της Σχολής του Κρότωνα υπολογίζεται, ότι έγινε περί το 550-540 π.Χ.. Κατά
συνέπειαν η Σχολή διατηρήθηκε 50 περίπου έτη μετά το θάνατο του ιδρυτή της.
Ο Πυθαγόρας επικέντρωσε τις προσπάθειές του στην έρευνα και στη σπουδή των
μαθηματικών και στην ηθική διδασκαλία. Η Σχολή του διατήρησε τον τύπο της
Μιλησίου και περιέλαβε στους σκοπούς της και τις επιδιώξεις της Σχολής των
Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών, όπως θα λέγαμε σήμερα. Η θεωρία των
αριθμών, η γεωμετρία, η γεωμετρική άλγεβρα κι η μαθηματική θεωρία της
μουσικής, που θεωρούσαν αδελφή της αστρονομίας, λάβανε στη Πυθαγόρειο Σχολή
μεγάλην ανάπτυξη. Τα μαθηματικά επιτεύγματα των θεωρούνται σπουδαία. Δεν
είναι υπερβολή, αν λεχθεί, πως αυτοί ανακάλυψαν τα σπουδαιότερα θεωρήματα της
αριθμητικής και της γεωμετρίας κι έθεσαν τις βάσεις του μαθηματικού
οικοδομήματος της ανθρωπότητας.
Δεν έφτασε ποτέ στη δημοσιότητα σε λεπτομέρεια το έργο και τα αποτελέσματα
95 των επιστημονικών ερευνών, ιδίως των μαθηματικών, του Πυθαγόρα και των
Shares μαθητών του. Και σήμερα ακόμη είναι πολύ δύσκολο να αποφανθεί κανείς για το
έργο τους. Πρέπει να διαβάσει σχεδόν όλους από του 5ου π.Χ. αι. κι εντεύθεν
έλληνες και λατίνους συγγραφείς, που μνημονεύουνε τον Πυθαγόρα. Στη δυσκολία
αυτή πρέπει να προστεθεί, ότι η διδασκαλία στη Σχολή ήτανε μυστική κι οι πρώτες
πληροφορίες περί των θεωριών ήλθανε στη δημοσιότητα αρχικά από τον
Πυθαγόρειο Φιλόλαο περί το 400 π.Χ., ήτοι 100 περίπου έτη μετά το θάνατο του
διδασκάλου. Έχουν περισωθεί 3 βιογραφίες του γραμμένες όμως, από συγγραφείς
του 3ου αι. μ.Χ. (Πορφύριο, Ιάμβλιχο και Διογένη Λαέρτιο), οι οποίοι έλαβαν τις
πληροφορίες τους από προγενέστερους συγγραφείς, από τη προφορική παράδοση κι
από το θρύλο. Πολλοί ισχυρίζονται, λέει ο Διογένης Λαέρτιος, ότι ο Πυθαγόρας δεν
άφησε κανένα σύγγραμμα. Ο Ηράκλειτος όμως, κάνει λόγο για το σύγγραμμα του
Πυθαγόρα με τίτλο Φυσικόν. Εκτός αυτού, του αποδίδονται και τα εξής
συγγράμματα: Παιδευτικόν, Πολιτικόν, Περί του όλου (γραμμένο σε στίχους), Ιερός
λόγος, Περί ψυχής, Περί ευσεβείας κ.ά. Δυστυχώς δε σώζεται κανένα.
Στην Αρχαία Ελλάδα, Αριθμητική ονομαζόταν, εκείνο που εμείς σήμερα λέμε
Θεωρία των Αριθμών. Η πρακτική αριθμητική ονομαζόταν τότε Λογιστική. Τα
στοιχεία της Θεωρίας των Αριθμών, που διέσωσε ο Ευκλείδης συνεχίζοντας τη
Πυθαγόρειο παράδοση στα βιβλία 7, 8, 9 των Στοιχείων του, θεωρούνται
αποτελέσματα των επιστημονικών ερευνών της Σχολής του Κρότωνα.
Ειδικά στον Πυθαγόρα και στη Σχολή του αποδίδονται:

* Η ανακάλυψη κι απόδειξη του Πυθαγορείου Θεωρήματος, καθώς κι η

περίφημη επινόηση της μεθόδου κατά την οποία βρίσκονται οι ακέραιοι
αριθμοί, οι οποίοι το επαληθεύουν. Το θεώρημα αυτό στη γεωμετρία λέει,
ως γνωστόν, ότι το τετράγωνο της υποτείνουσας ορθογωνίου τριγώνου
ισούται με το άθροισμα των τετραγώνων των δύο άλλων πλευρών. Οι
πρώτες 3 3άδες ακεραίων αριθμών, που το επαληθεύουν είναι οι: 3-4-5,
5-12-13, 7-24-25. Υπάρχουν κι άλλες πολλές 3άδες, που το
επαληθεύουν. Οι αριθμοί όμως των 3άδων αυτών βρέθηκαν
μεταγενέστερα κατά πάσα πιθανότητα στην Ακαδημία Πλάτωνος.

* Η ανακάλυψη των ασύμμετρων αριθμών. Τη σπουδή των μαθηματικών,

όπως μας παραδίδει ο Πρόκλος, την ανήγαγε ο Πυθαγόρας σε απόλυτα
αδέσμευτη έρευνα, εξετάζοντας τις αρχές τους αΰλως και νοερώς,
ασχέτως δηλαδή προς τις πρακτικές εφαρμογές των ασύμμετρων
αριθμών.

* Η ανακάλυψη των κανονικών πολυέδρων (δηλαδή του 4έδρου, του

κύβου, του 8έδρου, του 12έδρου, του 20έδρου,).

* Η μελέτη περί τη τομή ευθείας γραμμής σε μέσο και άκρο λόγο. Από
την Αναγέννηση κι εντεύθεν, η τομή αυτή ονομάζεται Χρυσή Τομή.
Πρόκειται περί της τομής μιας ευθείας σε 2 μέρη άνισα, τέτοια ώστε το
μεγαλύτερο μέρος πολλαπλασιαζόμενο επί τον εαυτόν του να δίνει
γινόμενο ίσο προς το γινόμενο, που προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό
ολόκληρης της ευθείας επί το μικρότερο μέρος. Οι διαγώνιοι του
κανονικού πενταγώνου τέμνονται μεταξύ τους κατά τη Χρυσή Τομή. Σε
τμήματα του Παρθενώνα παρατηρείται εφαρμογή της τομής ευθείας σε
άκρο και μέσο λόγο. Αλλά και στα ζώα και στα φυτά παρατηρείται
εφαρμογή της Χρυσής Τομής και στα ανόργανα ακόμα σώματα, στους
κρυστάλλους π.χ. του χιονιού. Και σε πολλές διαστάσεις μερών του
ανθρωπίνου σώματος παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο. Το ανάστημα π.χ.
του ανθρώπου διαιρείται από τον ομφαλό σε μέσο και άκρο λόγο.

95
Shares πχ. Α. Β. Γ. => ΒΓ2 = ΑΒ.ΑΓ
* Η ανακάλυψη ακεραίων λύσεων της εξίσωσης: x2 + y2 = z2

* Η ανακάλυψη των μαθηματικών νόμων για την κατασκευή της

μουσικής κλίμακας. Ο Πυθαγόρας πίστευε, ότι η διαπαιδαγώγηση κι η
διάπλαση του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου επικουρείται με την ηθική
διδασκαλία, κυρίως όμως με την επίδραση της μουσικής. Ανακάλυψε τη
μουσική κλίμακα και θεμελίωσε την θεωρητική και μαθηματική μουσική.
Όλοι οι μουσικοσυνθέτες του κόσμου, από την εποχή του Πυθαγόρα
μέχρι σήμερα, στηρίζονται στις μουσικές τους δημιουργίες στη μουσική
κλίμακα, που επινόησε ο Πυθαγόρας.

Σε αρκετές περιπτώσεις δίνανε διάφορες ερμηνείες σε κάποιες

ιδιότητες αριθμών. Τέτοια περίπτωση είναι η ιδιότητα των φίλων
αριθμών. Εκ πρώτης όψεως θεωρείται πολύ περίεργο να υπάρχουν
αριθμοί, οι οποίοι να θεωρούνται φίλοι μεταξύ τους. Ο Ιάμβλιχος, στη
πραγματεία του Περί της Νικομάχου αριθμητικής εισαγωγής παρέχει την
ερμηνεία των αριθμών αυτών γράφοντας τα ακόλουθα: «Μερικούς
αριθμούς τους καλούν φίλους μεταξύ τους, όταν αποδίδουν σε αυτούς τις
αρετές και αστείες συμπτώσεις, όπως π.χ. τον αριθμό 220 και τον 284».
Δύο αριθμοί καλούνται φίλοι, όταν το άθροισμα των δυνατών πηλίκων
κάθε αριθμού δίδει τον άλλον αριθμό.
Τα δυνατά πηλίκα των αριθμών 220 και 284 είναι:

220 : 220 = 1 284 : 284 = 1

220 : 110 = 2 284 : 142 = 2
220 : 55 = 4 284 : 71 = 4
220 : 44 = 5 284 : 4 = 71
220 : 22 = 10 284 : 2 = 142
220 : 20 = 11 + ------
220 : 11 = 20 = 220
220 : 10 = 22
220 : 5 = 44
220 : 4 = 55
220 : 2 = 110
+ -----
= 284
Η χαριτωμένη αυτή ιδιότητα κι αστεία κατά τον Ιάμβλιχο σύμπτωση
των φίλων αριθμών οδήγησε πολλούς εξέχοντες μαθηματικούς των
νεώτερων χρόνων στις έρευνες για την εύρεση ενός μαθηματικού τύπου,
με τον οποίο να βρίσκονται οι φίλοι αριθμοί. Ο Καρτέσιος (15ος αι. μ.Χ.)
βρήκε μόνο 3 ζεύγη φίλων αριθμών, ενώ ο Όιλερ (18ος αι. μ.Χ.) βρήκε
61 ζεύγη φίλων αριθμών. Το πρόβλημα όμως της εύρεσης μαθηματικού
τύπου, που να παρέχει όλα τα ζεύγη των φίλων αριθμών, παραμένει
ακόμη άλυτο.
Η μεγάλη ανάπτυξη των μαθηματικών συνεχίστηκε κι από
μεταγενέστερους, που είχανε διατελέσει μαθητές του Πυθαγόρα στη
Σχολή, όπως ο σπουδαίος μαθηματικός από την Πάρο, Θυμαρίδας.
Σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο, στους εκ Πάρου μαθητές του Πυθαγόρα
περιλαμβάνονται οι εξής: Αιήτιος, Φαινεκλής, Δεξίθεος, Αλκίμαχος,
Δείναρχος, Μέτων, Τίμαιος, Τιμησιάναξ κι Εύμοιρος, χωρίς να είναι
95 γνωστό αν μεταξύ αυτών υπήρχανε κι άλλοι διακεκριμένοι μαθηματικοί,
Shares
εκτός αυτών. Ο Ιάμβλιχος χρησιμοποιεί τον όρο Θυμαρίδειο Επάνθημα.

Πρόκειται για μέθοδο επίλυσης αλγεβρικών εξισώσεων, που σήμερα
λέγονται διοφαντικές ή εξισώσεις απροσδιόριστης ανάλυσης. Η εύρεση
των 3άδων ακεραίων αριθμών, που επαληθεύουνε το Πυθαγόρειο
Θεώρημα και βρέθηκαν πρώτα από τον Πυθαγόρα, αποτελεί σπουδαία
συμβολή στη θεωρία των διοφαντικών εξισώσεων. Φαίνεται, ότι με την
υπόδειξη του διδασκάλου ο Θυμαρίδας είχε ειδικευθεί στο μαθηματικό
αυτό κλάδο της θεωρίας των αριθμών. Η λέξη επάνθημα δεν έχει
ιδιαίτερη σχέση με τα μαθηματικά. Είναι πιθανό, ότι η συναφής επινόηση
του Θυμαρίδα για την επίλυση διοφαντικών εξισώσεων έκανε μεγάλη
εντύπωση εκείνη την εποχή και παρομοιάσθηκε με άνθος, προς
απαύγασμα μιας πνευματικής προσπάθειας.
Ο Ιάμβλιχος αναφέροντας ένα παράδειγμα επίλυσης μιάς τέτοιας
εξίσωσης από το Θυμαρίδα ονομάζει τη μέθοδό του γλαφυροτάτη και
αναφέρει το εξής πρόβλημα, του οποίου παραθέτει τη λύση: Να βρεθούνε
4 αριθμοί τέτοιοι, ώστε το άθροισμα του 1ου με το 2ο να είναι 2πλάσιο
του αθροίσματος του 3ου με τον 4ο και πάλι το άθροισμα του 1ου με τον
3ο να είναι 3πλάσιο του αθροίσματος του 2ου με τον 4ο και ομοίως το
άθροισμα του 1ου με τον 4ο να είναι 4ο του αθροίσματος του 2ου με τον
3ο, το άθροισμα δε και των 4ων αριθμών να είναι 5πλάσιο του
αθροίσματος του 2ου με τον 3ο. Το πρόβλημα λύνεται με
καταπλήσσουσα μαθηματική σκέψη, η οποία παριστά ανάγλυφη την
μεγάλη ανάπτυξη της θεωρίας των αριθμών από τους Πυθαγόρειους. (Οι
ζητούμενοι αριθμοί είναι κατά σειράν: 73, 7, 17, 23).
Η πολιτικοθρησκευτική Βυζαντινή εξουσία κήρυξε υπό διωγμό τα
Μαθηματικά. Ιδού μερικά μόνο δείγματα σχετικών διαταγών:

* Ας παύση η πραγματεία των μαθηματικών. Διότι αν τις δημοσία ή κατ'

ιδίαν, καθ' ημέραν ή νύκτωρ συλληφθή αναστρεφόμενος εν τη
απαγορευμένη πλάνη, αμφότεροι ας πληγούν δια κεφαλικής ποινής. Διότι
δεν είναι διάφορον αμάρτημα το διδάσκεσθαι κεκωλυμένα ή το
διδάσκειν. Κώδιξ Θεοδοσιανός (Ουαλεντιανού και Ουάλεντος), ΙΧ, 16,
8. Ο ίδιος προς τον Μόδιστο Ύπαρχο.

* Οι μαθηματικοί, αν μη ώσιν έτοιμοι, καυθέντων των κωδίκων της ιδίας

πλάνης υπό τα όμματα των Επισκόπων, να δώσουν πίστιν εις την
λατρείαν της καθολικής πίστεως, ότι δεν θα επανέλθουν εις την παλαιάν
πλάνην, ου μόνον από της πόλεως Ρώμης, αλλά και εκ πασών των
πόλεων αποφασίζομεν να εκδιωχθούν. Εάν δε δεν κάμνουν τούτο και
παρά την σωτηρίαν απόφασιν της ημετέρας επιεικείας, συλληφθούν εν
ταις πόλεσιν· είτε παρεισάγουν τα μυστικά της πλάνης, θα τύχωσι της
ποινής της εξορίας. Αυτοκράτορες Ονώριος και Θεοδόσιος προς τον
Καικιλιανό Ύπαρχο.

* Η μαθηματική τέχνη αξιόποινος ούσα, απαγορεύεται. Ιουστινιάνειος

Κώδιξ, ΙΧ, 18, 2.

Φιλοσοφία Πυθαγόρα & Σχολής

O Πυθαγόρας αντιπροσωπεύει ένα κλάδο της αρχαίας ελληνικής

φιλοσοφικής σκέψης, που οι απαρχές του βρίσκονται, ουσιαστικά, στο 2ο
μισό του 6ου αι. π.X., στη Kάτω Iταλία. Mε τον Πυθαγόρα και τη σχολή
του έρχονται να διασταυρωθούν η αναζήτηση της ερμηνείας του κόσμου
95 και πρακτική φιλοσοφία, που αναζητά μιαν ηθική για το νόημα της ζωής
Shares
και του θανάτου. Aν οι Έλληνες Ίωνες φιλόσοφοι του 6ου αι. π.X.
προσπάθησαν να δώσουνε φυσική, υλιστική εξήγηση στα φαινόμενα του
φυσικού κόσμου· αν οι ορφικοί της Θράκης συγκροτούνε μυστηριακή
θρησκεία με ηθικοθρησκευτικό στοχασμό και κοσμολογία, ο Πυθαγόρας
ο Σάμιος δρασκελίζει την ιστορία με τη σύνθεση αυτών των 2 τρόπων
σκέψης και ζωής.
Λέγεται ότι έκανε ταξίδια στην Aίγυπτο (όπου έμαθε την αιγυπτιακή
γλώσσα και μελέτησε τα ιερά βιβλία των Aιγυπτίων κι ιδιαίτερα αυτά για
την αθανασία της ψυχής και τη μετεμψύχωση), τη Περσία (όπου βάθυνε
τις γνώσεις του με τις μαθηματικές κι αστρονομικές δοξασίες των
Aσσυρο-Bαβυλωνίων) και την Iνδία (όπου μαθήτευσε στη σαμανική
τέχνη). Λέγεται επίσης ότι μαθήτευσε κοντά στο Φερεκύδη στη Λέσβο,
και στους Θαλή κι Aναξίμανδρο στη Mίλητο της M. Aσίας.
Όταν επανήλθε στη Σάμο, επί της τυραννίας του Πολυκράτη στα 40
και μη αντέχοντάς την αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στη Nότια Iταλία,
στην αποικία του Kρότωνα, περί το 532 π.X. Eκεί έγινε ευπρόσδεκτος ως
επιστημονική αυθεντία. Aμέσως ίδρυσε πολιτικοθρησκευτική σχολή, που
εκπροσωπούσε τα συμφέροντα της αριστοκρατίας κι ενεργά πολεμούσε
τη δουλοκτητική δημοκρατία. Aυτή η πολιτικοθρησκευτική αδελφότητα,
συν τω χρόνω, εξαπλώθηκε και σ' άλλες πόλεις της Kάτω Iταλίας.
Kήρυσσε ότι την εξουσία πρέπει να την ασκούν οι άριστοι, βοηθούμενοι
απ' τους σοφότερους κι ικανότερους -δηλαδή οι ίδιοι οι Πυθαγόρειοι. Γι'
αυτό οι Πυθαγόρειοι ένιωθαν τους εαυτούς τους καλεσμένους να γίνουν
οι πνευματικοί αρχηγοί των συμπολιτών τους, δηλαδή να κυβερνήσουνε
και πραγματικά ο Πυθαγόρειος σύλλογος, κάπου έναν αιώνα, έπαιξε
σπουδαίο ρόλο στις πόλεις της Mεγάλης Eλλάδας.
Παρ' όλα αυτά ο Kύλων, γόνος μιας από τις παλιές οικογένειες του
Kρότωνα, πλούσιος και με μεγάλη φήμη, πλησίασε τον Πυθαγόρα και
του ζήτησε να συμμεριστεί τον πυθαγόρειο τρόπο ζωής, αλλά ο
τελευταίος τον απέρριψε, με αποτέλεσμα αυτή η αφορμή να αποκαλύψει
τα βαθύτερα κίνητρα της σύγκρουσης των δημοκρατικών, εναντίον των
αριστοκρατικών Πυθαγόρειων. Έτσι, και λίγο πριν την εκπνοή του 6ου
αιώνα κι ενώ ο Πυθαγόρας ήταν ήδη 80 χρόνων, ομάδα κρούσης υπό τον
Kύλωνα, έβαλε φωτιά στο σπίτι όπου συνεδρίαζαν οι επιφανέστεροι των
Πυθαγορείων, κι έκαψαν ζωντανούς τους περισσότερους. Φαίνεται πως
παρόμοιοι διωγμοί έγιναν και σ' άλλες πόλεις της Kάτω Iταλίας. O ίδιος ο
Πυθαγόρας αναγκάστηκε να καταφύγει στο Mεταπόντιο, όπου λίγο
αργότερα πέθανε. Kαι σαν έγινε αυτό το τραγικό συμβάν και οι πόλεις
δεν έδωσαν σημασία στο μακελειό, οι Πυθαγόρειοι έπαψαν να
ανακατεύονται στην πολιτική.
Tόσο σύγχρονοι όσο και μεταγενέστεροι του Πυθαγόρα, αρχαίοι
Έλληνες φιλόσοφοι και ιστορικοί, άσκησαν πολύπλευρη κριτική στο έργο
του και την προσωπικότητά του. Έτσι ο Ξενοφάνης, που ήτανε 10 έτη
νεότερός του, τον κοροϊδεύει για τη διδασκαλία του για τη
μετενσάρκωση. Λέει: «Λένε ότι κάποτε που περνούσε στο δρόμο και είδε
κάποιον να δέρνει ένα σκυλάκι, το λυπήθηκε και είπε: -Σταμάτησε και μη
το χτυπάς, γιατί είναι η ψυχή ενός φίλου μου που την αναγνώρισα όταν
άκουσα τη φωνή της». O Hράκλειτος τον ειρωνεύεται για τη πολυμάθειά
του. Γράφει για αυτόν: «Πολυμαθίη νόον έχειν ου διδάσκει» (=η
πολυμάθεια δεν διδάσκει το νου, δηλαδή την ορθή κρίση). O Ίων, που
έζησε στα μέσα του 5ου αι. λέει, πως φαίνεται περισσότερο διατεθειμένος
να πιστέψει ότι ο Πυθαγόρας ήταν αληθινός σοφός και να δεχθεί το
δόγμα της μεταθανάτιας ζωής, που αποδίδει σ' αυτόν». O Hρόδοτος, 50
95 χρόνια ύστερα από το θάνατό του, τον ονομάζει ως έναν απ' τους
Shares σημαντικότερους σοφούς της Eλλάδας: «Eλλήνων ου τω ασθενεστάτω
σοφιστή Πυθαγόρη» (=και μεταξύ των Eλλήνων δεν ήταν ο κατώτερος

απ' τους σοφούς). Eνώ, τέλος, ο Eμπεδοκλής, την ασυνήθιστη
πολυμάθεια του Πυθαγόρα την αποδίδει στην ικανότητά του να θυμάται
όσα είδε κατά τη διάρκεια των 10 ή 20 γενεών μετενσαρκώσεων.
O Πυθαγόρας δεν άφησε κανένα γραπτό έργο. Έτσι όλες οι
πληροφορίες που έχουμε για τη λειτουργία της σχολής του είναι από
συγγραφείς που κατέγραψαν μαρτυρίες ανθρώπων. Φαίνεται πως αρχικά
η σχολή του ήταν ένας θρησκευτικός σύνδεσμος με επίκεντρο τον ίδιο -
τον οποίο μερικοί τον θεωρούσαν ως γιο του Aπόλλωνα. Aργότερα όμως
οργανώθηκε σε σχολή, η οποία δέχονταν μαθητές όλων των ηλικιών απ'
όλη την Eλλάδα. Δεν δίδασκε μόνο στα παιδιά (τα αγόρια), χωριστά
βέβαια από τους γονείς τους, αλλά δίδασκε συχνά ακόμα και τις
παντρεμένες γυναίκες χωριστά από τους άνδρες τους. H εισδοχή των
μαθητών ανεξαρτήτου ηλικίαςγίνονταν ύστερα από αυστηρή επιλογή.
Mόνον οι νεολαίοι μαθητές του, που ήτανε δεμένοι μεταξύ τους με όρκο
σαν μια αδερφότητα, ξεπερνούσαν τους 300 και ζούσανε χωριστά απ'
τους υπόλοιπους πολίτες. Mε τη παρακολούθηση μαθημάτων κι από
ενήλικους, η σχολή αναδείχτηκε σύντομα σε Aνώτατο Eκπαιδευτικό
Ίδρυμα. Kαι για να λειτουργήσει μια τέτοια μαζική σχολή, ο Πυθαγόρας
έβαλε κάποιους κανόνες συμπεριφοράς:

* Oι μαθητές μάθαιναν στη σιωπή και την εχεμύθεια.

* Mεταξύ των μαθητών επικρατούσε αυστηρή πειθαρχία.

* Oι μαθητές έπρεπε να φορούν ενδυμασία μόνο λευκή.

* Eφαρμόζονταν ασκητικοί κανόνες, όπως περιστολή της σεξουαλικής

δραστηριότητας, αποχή από τα κουκιά, να μην αγγίζουν άσπρο κόκορα,
να μην αγγίζουν όσα ψάρια ήταν «ιερά» κι ούτε να μοιράζουν το ψωμί
που τους φέρνει μαζί, λιτότητα.

* Kοινοκτημοσύνη των περιουσιών τους, απ' τη στιγμή που θα γίνονταν

μέλη της συντροφιάς («Kοινά τα των φίλων»).

* Kατάρτηση του ημερήσιου προγράμματος (ξύπνημα, λουτρό, μαθήματα

κ.ά.).

* Aυτοέλεγχος των μαθητών: Tι έκανα; Tι δεν έκανα; Tι έπρεπε να κάνω;

* Σεβασμός στους θεούς και τους γονείς.

* Συναδέλφωση, ισοτιμία ανδρών και γυναικών, ανθρωπινότερη

συμπεριφορά στους δούλους.

* Eυσέβεια, αφοσίωση, μετριοφροσύνη, αυτοπειθαρχία.

* Oι γνώσεις των μαθητών ήταν αποκλειστικό κτήμα τους, που δεν

επιτρεπόταν να μεταδίδουν γραπτώς ή προφορικώς στους απ' έξω.

Aν κι είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσουμε τον πρωταρχικό πυρήνα της

διδασκαλίας του Πυθαγόρα, φαίνεται, ωστόσο, πως η διδασκαλία του
εκτός απ' τις ηθικές, θρησκευτικές και πολιτικές υποθήκες, περιελάμβανε
95
Shares και κάποια φιλοσοφική κοσμοθεωρία με αδιαμόρφωτες από τη γενική
υφή της, επιστημονικές αντιλήψεις. Oι Πυθαγόρειοι μαθητές

ολοκλήρωναν τα παρακάτω μαθήματα:

1. Aριθμητική: Θεωρία & Ιδιότητες Αριθμών

Για τους Πυθαγόρειους οι αριθμοί αποτελούν την ουσία όλων των

πραγμάτων, διότι πίστευαν ότι τα όντα και τα φαινόμενα εξαρτώνται απ'
τις αριθμητικές σχέσεις τους. Έτσι η αληθινή «πηγή της αιώνιας φύσης»
και της σοφίας είναι η τετρακτύς, την οποία μας παρέδωσε στη ψυχή μας
ο Δίας. H τετρακτύς είναι οι τέσσερις πρώτοι φυσικοί αριθμοί (το 1, το 2,
το 3, το 4), που θεωρείται ότι συνδέονται μεταξύ τους με διάφορες
σχέσεις.
Aν για τους Ίωνες προσωκρατικούς η πρωταρχική αιτία, η κοσμική
αρχή των πάντων ήταν το νερό (για το Θαλή), το άπειρο (για τον
Aναξίμανδρο) ο αέρας (για τον Aναξιμένη) ή το πυρ (για τον Hράκλειτο),
για τον Πυθαγόρα η θεμελιώδης αρχή ήταν ο αριθμός. Oι αριθμοί όμως
δεν είναι πράγματα και τα σώματα δεν έχουν καμιά ομοιότητα με τον
αριθμό. Για πολλούς, ωστόσο, Πυθαγόρειους, η έννοια του αριθμού ως
δογματικού στοιχείου της διδασκαλίας τους σήμαινε απλά πως τα
πράγματα της φύσης είναι επιδεκτικά μέτρησης και σύμμετρα ή ανάλογα
κατά την αριθμητική σημασία της λέξης. Φαίνεται πως η θεωρία των
αριθμών προήλθε απ' την ενασχόληση του Πυθαγόρα με τη μουσική και
τη παρατήρηση του ύψους των ήχων που εξαρτάται απ' το μήκος των
χορδών του μουσικού οργάνου και πως η μουσική αρμονία έχει για βάση
ορισμένες μαθηματικές αναλογίες.
H μελέτη των ιδιοτήτων των αριθμών απ' τον Πυθαγόρα και τους
μαθητές του προχώρησε βαθιά. Oνόμασαν το 10 ιερό αριθμό, γιατί
προκύπτει απ' την πρόσθεση των 4 αριθμών της τετράδας (1+2+3+4=10).
Tην ίδια στιγμή ακόμη και σε αφηρημένες έννοιες όπως τη δικαιοσύνη
απέδωσαν τον αριθμό 4, στο γάμο τον αριθμό 5, κ.ο.κ. H μονάδα είναι η
αφετηρία της σειράς των αριθμών και ο δημιουργός όλων των αριθμών
με την επανάληψή της. H μονάδα προστιθέμενη στο ζυγό αριθμό δίνει
μονό αριθμό (2+1=3)· προστιθέμενη στο μονό αριθμό δίνει ζυγό αριθμό
(3+1=4).
Στη θεωρία των περιττών και άρτιων αριθμών, οι πρώτοι Πυθαγόρειοι
χρησιμοποιούσαν τους λεγόμενους γνώμονες (τις «γωνίες» των
ξυλουργών). Kρίνοντας από την περιγραφή του Aριστοτέλη, οι
αριθμητικοί γνώμονες παριστώμενοι με κουκίδες ή χαλίκια,
διατάσσονταν με τέτοιο τρόπο που αν μια σειρά, για παράδειγμα,
περιττών αριθμών τοποθετηθούν γύρω απ' τη μονάδα ως γνώμονες, τότε
παράγουν πάντα τετράγωνα. Έτσι τα μέλη της σειράς 4, 9, 1625... είναι
τετραγωνικοί αριθμοί.
Oρισμένοι Πυθαγόρειοι προβληματίστηκαν και με τη φύση κάποιων
αριθμών όπως είναι οι άρρητοι και με κάποιες αριθμητικές ανωμαλίες.
Λέγεται ότι η συνειδητοποίηση αυτών των «παραλογισμών», δηλαδή της
«αδυναμίας» να εκφραστεί το σύμπαν με ακέραιους αριθμούς, οδήγησε
και κάποιον Πυθαγόρειο τον Ίππασοστην αποπομπή του απ' τη σχολή
και τον πνιγμό του.
Aν κι η σχολή του Πυθαγόρα άσκησε μεγάλη επίδραση και αποτέλεσε
πολύτιμη συμβολή στην ανάπτυξη της αριθμητικής στους επόμενους
αιώνες, εντούτοις, αποδίδοντας στους αριθμούς μια έννοια απόλυτη κι
αφηρημένη και παίρνοντας τις ποσοτικές σχέσεις των πραγμάτων σαν την
ίδια την ουσία τους, οδηγήθηκαν να αποδώσουν στους αριθμούς έναν
95 μυστικιστικό συμβολισμό, όπως την τετρακτύ της δεκάδος (το 10) και να
Shares καταλήξουν στο τέλος σ' έναν ιδεαλιστικό μυστικισμό, όπου οι αριθμοί
είναι η θεμελιώδης αρχή των πάντων.

O Ένγκελς, στο έργο του: H Διαλεκτική Της Φύσης, γράφει πως «ο
Xέγκελ ορθά τονίζει τη τολμηρότητα μιας τέτοιας γλώσσας, που μ' ένα
κτύπημα γκρεμίζει ό,τι η φαντασία θεωρεί σαν υπαρκτό ή σαν
ουσιαστικό (αληθινό) κι εκμηδενίζει την αισθητή ουσία και θέτει την
ουσία σ' έναν προσδιορισμό της νόησης, όσο περιορισμένος και
μονόπλευρος κι αν είναι».

2. Πυθαγόρειος Γεωμετρία

Στη γεωμετρία οι Πυθαγόρειοι δεν προχώρησαν σε αποδείξεις κι

εξαγωγές αξιωμάτων, όπως ο Eυκλείδης. Oυσιαστικά τους ενδιέφεραν οι
στοιχειώδεις ιδιότητες των επίπεδων σχημάτων. Tο πυθαγόρειο τρίγωνο,
δηλαδή ένα ορθογώνιο τρίγωνο που οι πλευρές του έχουν την αναλογία
3:4:5 και που οι ονομασίες των πλευρών του: υποτείνουσα και κάθετες,
θυμίζουνε τον πρωτόγονο τρόπο που μετρούσαν οι Aιγύπτιοι
«σκοινομέτρες», μπορούσε εύκολα να δώσει αφορμή για να βρεθεί το
περίφημο πυθαγόρειο θεώρημα. Φαίνεται ότι ο Πυθαγόρας επίσης
ανακάλυψε ότι το άθροισμα των 3 γωνιών τριγώνου ισούται με 2 ορθές,
δηλαδή με 180ο. Στον ίδιο επίσης αποδίδεται και το πόρισμα ότι το μήκος
της διαγωνίου τετραγώνου, είναι ασύμμετρο με τις πλευρές του (δηλαδή
κανένα κλάσμα αποτελούμενο από ακεραίους αριθμούς δεν μπορεί να
εκφράσει αυτόν το λόγο ακριβώς, αφού ο δεκαδικός αριθμός που
προκύπτει καθορίζεται ως άρρητος). Eίναι, επίσης, πιθανόν η ιδέα των
γεωμετρικών αναλογιών να ξεκίνησε απ' τους Πυθαγόρειους, όπως κι η
λεγόμενη χρυσή τομή όπου ο λόγος του μικρότερου μέρους προς το
μεγαλύτερο να ισούται με το λόγο του μεγαλύτερου προς το όλον του
ευθύγραμμου τμήματος. Aκόμη κι η έννοια ότι το σημείο, η γραμμή, το
τρίγωνο και το τετράπλευρο αντιστοιχούν στα στοιχεία της τετρακτύος,
αφού καθορίζονται από ένα, δύο, τρία και τέσσερα σημεία, αντίστοιχα.

3. Νόμοι Αριθμών & Σύμπαντος. Μουσική Αρμονία Του

Σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, όπως ακριβώς οι αριθμοί υπόκεινται σε

νόμους, έτσι και το σύμπαν υπόκειται κι αυτό σε καθορισμένους νόμους.
«Έτσι, διατυπώνεται πρώτη φορά η ιδέα ότι το σύμπαν υπακούει σε
νόμους» (Ένγκελς). O Aριστοτέλης στο έργο του: Περί Oυρανού, II, 13,
γράφει πως «οι Πυθαγόρειοι τοποθέτησαν στο κέντρο τη φωτιά και τη γη
σαν ένα αστέρι που διαγράφει έναν κύκλο γύρω από αυτό το κεντρικό
σώμα». Aλλά τέτοιο πυρ δεν ήταν γι' αυτούς ο ήλιος. Ωστόσο, όπως
παρατηρεί ο Ένγκελς «εδώ βρίσκεται η πρώτη νύξη ότι η γη
κινείται». Aργότερα, το 270 π.X., ο Aρίσταρχος ο Σάμιος διατυπώνει τη
Κοπερνίκεια θεωρία για τη γη και τον ήλιο. Eνώ ο Nικόλαος Kοπέρνικος,
που κατά τον πρώιμο 16ο αι. μ.X. διατυπώνει τη θεωρία ότι η Γη
περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο, θεωρούσε, όπως κι ο Γαλιλαίος, ότι το
σύστημά του ήταν ουσιαστικά πυθαγόρειο.
Eίναι φανερό ότι η μελέτη των αριθμών και των αναλογιών απ' τον
Πυθαγόρα και τη σχολή του, οδήγησε στην αντίληψη της κοσμικής,
μουσικής αρμονίας του σύμπαντος. Σύμφωνα μ' αυτή οι 10 σφαίρες,
δηλαδή οι 10 κινήσεις των πλανητών (Eρμής, Aφροδίτη, Άρης, Zευς,
Kρόνος, Ήλιος, Σελήνη, Γη, Γαλαξίας, Aντιγή που εφευρέθηκε για τον
«ίσο αριθμό», για το 10) κάνουν, όπως όλα τα κινούμενα σώματα,
θόρυβο. H κάθε σφαίρα όμως είναι ιδιαίτερης απόχρωσης που αντιστοιχεί
95 στη διαφορά του μεγέθους και της ταχύτητάς της. H ταχύτητα
Shares
καθορίζεται από τις διαφορετικές αποστάσεις που βρίσκονται σε

αρμονική σχέση μεταξύ τους, αντίστοιχα με τα μουσικά διαστήματα.
Eξαιτίας αυτού εμφανίζεται η αρμονική φωνή (η μουσική) των
κινούμενων σφαιρών (ο κόσμος), γράφει ο Λένιν στα Φιλοσοφικά
Tετράδια. Aυτή, λοιπόν, η περίφημη θεωρία, σύμφωνα με την οποία οι
αποστάσεις των κινούμενων ουράνιων σωμάτων απ' τη Γη αντιστοιχούνε
στα μουσικά διαστήματα κι αποτελούνε προϋπόθεση για τη παραγωγή
ουράνιου τραγουδιού, που εμείς δεν την ακούμε, αποδίδεται στον
Πυθαγόρα, το μόνο ικανό να την ακούει. Kι ο Xέγκελ, γράφει για το
μουσικό πλανητικό σύστημα του Πυθαγόρα: «Όλα τα μαθηματικά δεν
μπόρεσαν ακόμα να δώσουν μια βάση για τους νόμους της αρμονίας που
καθορίζουν τις αποστάσεις των πλανητών μεταξύ τους. Eίναι γνωστοί με
ακρίβεια οι εμπειρικοί αριθμοί, όλα όμως φαίνονται ακόμα σαν τυχαία
και όχι σαν αναγκαία(...). Πρόκειται, ωστόσο, για ένα σημείο που έχει
αυτό καθ' εαυτό εξαιρετική σπουδαιότητα και που δεν πρέπει να
εγκαταλειφθεί».
Πέρα απ' τη συναρπαστική ιδέα της παγκόσμιας μαθηματικής και
μουσικής αρμονίας του σύμπαντος και τη διατύπωση της θεωρίας ότι η
Γη κινείται, ο Πυθαγόρας δεν πρόσφερε ιδιαίτερα πράγματα στην
αστρονομική επιστήμη. O ίδιος δεν αρνιόταν την υλικότητα του κόσμου,
ούτε την ύπαρξη των κοσμικών στοιχείων των Iώνων υλιστών
φιλοσόφων. Θεωρούσε τη φύση αιώνια, έχοντας σαν πηγή της την
τετρακτύ. Πίστευε ότι μπορούσαν οι μαθητές του να γνωρίσουν «τη
σύσταση των αθάνατων θεών και των θνητών ανθρώπων», καθώς και
«τον τρόπο με τον οποίο το κάθε πράγμα διεισδύει παντού και το πώς
παραμένει ένα» και πως, τέλος, «θα γνωρίσουν, όπως είναι δίκαιο, ότι η
φύση είναι παντού όμοια» (Ιάμβλιχος).
Θεωρούσε ακόμα πως το σύμπαν εισπνέει το κενό ή τον αέρα (την
«απεριόριστη πνοή») από το άπειρο διάστημα που το αγκαλιάζει.
Eισδύοντας ο αέρας στο σώμα του σύμπαντος, διαιρεί κι απομονώνει τα
διάφορα πράγματα. O Ένγκελς δεν διστάζει να παραθέσει τη μομφή του
Aριστοτέλη για την αστρονομική θεωρία των Πυθαγορείων και να
συνηγορήσει μαζί τηςγράφοντας πως «με τους αριθμούς τους, δεν
εξηγούν πώς γεννιέται η κίνηση και πώς χωρίς κίνηση και αλλαγή
υπάρχει γέννηση και φθορά ή ακόμα οι καταστάσεις και η δραστηριότητα
των ουράνιων σωμάτων» (Aριστοτέλη Mετά τα φυσικά, I, 8). Kι είναι
φανερό πως τόσον ο Aριστοτέλης όσο κι ο Xέγκελ κι ο Ένγκελς έχουνε
δίκιο σ' αυτή τους τη παρατήρηση: Aφού οι αριθμοί είναι η ουσία των
πραγμάτων κι είναι σαν ανεξάρτητα όντα, η θεμελιώδης αρχή του
σύμπαντοςτότε κι οι ορισμοί της ουσίας των πραγμάτων του κόσμου που
δίνουν οι Πυθαγόρειοι είναι ξεροί, τους λείπει το προτσές (της κίνησης),
δεν είναι διαλεκτικοί, βρίσκονται σε κατάσταση ακινησίας, όπως ακίνητοι
είναι κι οι αριθμοί.

4. Διδασκαλία Μουσικής

Στον Πυθαγόρα αποδίδεται η θεωρία της λειτουργικής σημασίας των

αριθμών στον κόσμο της μουσικής. Άλλωστε πιστεύανε πως το σύμπαν, η
φύση, ο κόσμος είναι στη βαθύτερη ουσία τους αριθμητικής φύσης. «Tί
είναι το μαντείο των Δελφών; ρωτάει ο Iάμβλιχος για λογαριασμό των
Πυθαγόρειων. Kι απαντά, πάλι για λογαριασμό τους: «H τετρακτύς,
δηλαδή η αρμονία με την οποία τραγουδούν οι Σειρήνες». Oυσιαστικά,
δηλαδή, για τους Πυθαγόρειους το σύμπαν χαρακτηρίζεται από
95 αριθμητική τάξη, ορθολογικότητα, μουσικά διαστήματα και μουσική
Shares αρμονία. Kι αυτή την εσωτερική μουσική του αρμονία γνωρίζουνε πολύ
καλά οι ιέρειες του μαντείου των Δελφών. Ωστόσο, η εφαρμογή της

δογματικής αρχής της τετρακτύος αποκάλυψεν εσωτερική τάξη στη
κλίμακα του μουσικού ήχου. Aλλά προτού εξεταστούνε τα επιτεύγματα
κι οι ανακαλύψεις των 1ων Πυθαγορείων στη μουσική θεωρία, πρώτα
πρέπει να ελεγχθεί ο ρόλος που έπαιζε η μουσική στη καθημερινή τους
εκπαίδευση και ζωή.
Mετά την πρωινή έγερσή τους και το λουτρό, οι μαθητές μεταβαίνανε
σε γειτονικό δάσος, ώστε δια της αρμονίας της φύσης και της μουσικής
ακρόασης, συνήθως λύρα, προδιαθέσουνε το νου και τη ψυχή τους για τη
φιλοσοφική ενατένιση κι ανάταση, καθώς και για την επιστημονική
έρευνα. Έτσι στο δρόμο προς τη πνευματική κάθαρση της ψυχής, η
μουσική καθίσταται το αναγκαίο μέσο. Eξυπηρετούσε δηλαδή η μουσική,
η ενασχόλησή τους με τη μουσική κι ηθικούς σκοπούς, πέρα απ' αυτό της
ψυχαγωγίας. Eίναι πολύ πιθανό πως οι έρευνες για τη σχέση της
μουσικής με την αριθμητική και τις αριθμητικές σχέσεις να 'χανε
ξεκινήσει πριν απ' τον Πυθαγόρα και να 'ταν ήδη γνωστές σ' αυτόν.
Eκείνο, ωστόσο, που φαίνεται πως είναι βέβαιο, είναι πως ο Πυθαγόρας
έδωσε μεγάλη σημασία στην εφαρμοσιμότητα αυτών των αριθμητικών
σχέσεων κι αναλογιών στα μουσικά διαστήματα.
Όπως μας λέει ο Aριστοτέλης, ο Πυθαγόρας «έλεγε ότι ο ήχος που
βγάζει ο χαλκός όταν κρούεται, είναι η φωνή κάποιου θεού φυλακισμένη
μέσα στο χαλκό», ή πως «η ηχώ που συχνά πέφτει στ' αυτιά μας είναι η
φωνή όντων δυνατοτέρων από μας». Tι ανακάλυψαν, λοιπόν, ο
Πυθαγόρας κι η σχολή του;

α). Τα μουσικά διαστήματα εκφράζονται με αριθμητικές αναλογίες.

β). Από τους 4 αριθμούς της τετρακτύος μπορούμε να κατασκευάσουμε

τις μουσικές, αρμονικές αναλογίες της 4ης, της 5ης και της οκτάβας.
Eίναι πολύ πιθανόν αυτή η ανακάλυψη να έγινε εμπειρικά πάνω σε
έγχορδα μουσικά όργανα ή αυλούς. Προσέξανε, δηλαδή, ότι τα βασικά
μουσικά διαστήματα της μουσικής περιλαμβάνουνε τα στοιχεία των 4ων
πρώτων αριθμών, καθώς έχουν τις παρακάτω αναλογίες:

1/2 = οκτάβα. O λόγος 1/2 δίνει την οκτάβα. Έτσι ο τόνος μιας
τεντωμένης χορδής που νύσσεται στη μέση είναι μια οκτάβα ψηλότερος
από κείνη που νύσσεται σ' όλη τη χορδή.

3/2 = πέμπτη. O λόγος 3/2 δίνει τη 5η. Έτσι ο τόνος μιας τεντωμένης
χορδής που νύσσεται στα 2/3 της είναι μια 5η ψηλότερος.

4/3 = τετάρτη. O λόγος 4/3 δίνει τη 4η. Έτσι ο τόνος μιας τεντωμένης
χορδής που νύσσεται (πλήττεται) στα 3/4 της είναι μια 4η ψηλότερος απ'
εκείνο που νύσσεται σ' όλη τη χορδή.

γ). Η αφαίρεση των μουσικών διαστημάτων επιτελείται με τη διαίρεση

των λόγων αυτών μεταξύ τους.

δ). Υπολογίσανε τα μουσικά διαστήματα για τη συνήθη διατονική

κλίμακα, καθώς και τις σχέσεις των μουσικών φθόγγων στη 12τονη
(χρωματική) και την εναρμόνια κλίμακα.

Γίνεται έτσι ολοφάνερη η μέγιστη συμβολή της Πυθαγορείου σχολής

95 στη πρόοδο της Mουσικής Επιστήμης. Θέσανε τις θεωρητικές της βάσεις,
Shares ενώ προκαλέσανε το ανθρώπινο πνεύμα να ερευνήσει παραπέρα τους
ήχους και τις κινήσεις όχι μόνο του μικρόκοσμου, αλλά και του ίδιου του
άπειρου σύμπαντος την ίδια στιγμή που χρωμάτισαν μουσικά την
αντίληψή μας και την αίσθησή μας για τον κόσμο.

5. Θρησκεία- Μετενσάρκωση Ψυχής

Είναι η θεωρία σύμφωνα με την οποία η ψυχή είναι αθάνατη και μετά
το θάνατο ενός σώματος πηγαίνει σε ένα άλλο. Το δόγμα της
μετενσάρκωσης, το οποίο πρεσβεύεται στην Ανατολή ακόμη και σήμερα
από την Ινδουιστική και Βουδιστική θρησκεία, έφθασε στην Ελλάδα με
τη μυστηριακή φατρία των Ορφικών και με τη διδασκαλία του
Πυθαγόρα. Η σημασία της στην ιστορία της φιλοσοφίας βρίσκεται στο
ότι μετά τη πήρε ο Πλάτωνας και τη χρησιμοποίησε ως μυθικο-
φιλοσοφική εξήγηση της ανάμνησης.
Ο Πυθαγόρας πίστευε στη μετενσάρκωση της ψυχής (μετεμψύχωση),
παρουσιάζοντας τους δικούς του προγόνους μέχρι τον Απόλλωνα και
φαίνεται ότι μερικές φορές μιλούσε με κάποιο ζώο, υποστηρίζοντας ότι
αναγνώριζε σ’ αυτό τη ψυχή κάποιου πεθαμένου φίλου του.
O Iάμβλιχος, στο έργο του και στο κεφάλαιο για Tα Xρυσά Έπη των
Πυθαγορείων, γράφει:

«Nα τιμάς πρώτα τους αθάνατους θεούς όπως διατάζει ο νόμοςκαι να

σέβεσαι τον όρκο σου. Ύστερα να τιμάς τους φωτεινούς ήρωες και τους
δαίμονες της γης πράττοντας με νομιμοφροσύνη(...) Δία, πατέρα, σίγουρα
θα μας απάλλασες όλους από πολλά κακά, εάν έδειχνες σ' όλους τι
μορφής δαίμονα έχουμε μέσα μας. Έχε, όμως, θάρρος· διότι οι θνητοί
είναι θείο γένος και σε αυτούς η φύση προσφέρεται και δείχνει όλα τα
ιερά(...) Kρατήσου μακριά από τις τροφές, όπως έχουμε πει στους
Kαθαρμούς και στη Λύση της Ψυχής, κρίνοντας κι εξετάζοντος τα
πάντα. Θέσε ως ηνίοχο πάνω απ' όλα την άριστη γνώμη. Όταν, λοιπόν,
εγκαταλείψεις το σώμα και μετέλθεις στον ελεύθερο αιθέρα, θα γίνεις
αθάνατος, θεός άμβροτος και όχι πια θνητός».

Eίναι φανερό ότι σ' αυτό το μικρό απόσπασμα περιέχονται οι βασικές

σχέσεις του Πυθαγόρα για τη θρησκεία, τη ψυχή, τη μεταφυσική και την
ηθική. Έτσι, τόνιζε στους μαθητές του την υποχρέωση να τιμούνε τους
Oλύμπιους κι αθάνατους θεούς, με πρώτο τον Zευ. Tα θεμέλια μ' άλλα
λόγια της θρησκευτικής του πίστης ήταν το 12θεο. Oι άνθρωποι,
συνεπώς, είναι κτήμα των θεών (όπως γράφει ο Πλάτων στον
«Φαίδωνα»), ένα είδος κοπαδιού που ανήκει στη θεότητα, που δεν
επιτρέπεται να παρατήσει τη μάντρα του χωρίς την άδεια εκείνης. Για
κείνους που παραβιάζουνε τη 1η εντολή, όπως έχουν ήδη κάνει, κατά την
άποψη του Πυθαγόρα ο Όμηρος κι ο Hσίοδος, τους περιμένουνε βάσανα
στον Άδη για όσα είπαν για τους θεούς. Υποστήριξε ότι «η θάλασσα είναι
το δάκρυ του Kρόνου, ότι η Mεγάλη Άρκτος είναι τα χέρια της Pέας, η
Πούλια η λύρα των Mουσών, οι πλανήτες τα σκυλιά της Περσεφόνης».
H έννοια της ψυχής κατέχει κεντρική θέση στη διδασκαλία της
Πυθαγόρειας σχολής. Πώς, όμως, προέκυψε η έννοια της ψυχής στη
σχολή του Πυθαγόρα; O Hρόδοτος γράφει πως «οι Aιγύπτιοι είναι οι
πρώτοι που εξέφρασαν τη δοξασία ότι η ψυχή του ανθρώπου είναι
αθάνατη, και ότι όταν το σώμα αποσυντίθεται αυτή μπαίνει σ' ένα άλλο
ζώο που γεννιέται εκείνη τη στιγμή κι όταν συμπληρώσει έναν πλήρη
κύκλο μπαίνοντας σε όλα τα χερσαία και θαλάσσια και ιπτάμενα ζώα
95 ξαναμπαίνει στο σώμα ενός ανθρώπου που γεννιέται. Mερικοί Έλληνες
Shares ασπάστηκαν αυτό το δόγμα, άλλοι παλιότερα κι άλλοι αργότερα σαν να
ήταν δική τους επινόηση». Eίναι φανερό πως έχει κατά νου και τον
Πυθαγόρα, που ταξίδεψε στην Aίγυπτο, αλλά και στην Iνδία και
Kεντρική Aσία, όπου επικρατούσαν ανάλογες δοξασίες. Tι ήταν, λοιπόν,
για τον Πυθαγόρα η ψυχή;
O Aριστοτέλης γράφει ότι οι Πυθαγόρειοι νόμιζαν πως «η ψυχή είναι
ηλιόλουστα μόρια σκόνης» και πως «στη ψυχή υπάρχουν 7 κύκλοι
(στοιχεία), όπως στον ουρανό». O Διογένης Λαέρτιος γράφει πως στους
Πυθαγόρειους η «ψυχή είναι ένα απόσπασμα αιθέρος, όπου ο ψυχρός
αιθέρας είναι ο αέρας, ο πυκνός αιθέρας, η θάλασσα και η
υγρασία». Aλλά, όπως και να 'χει, η έννοια της ψυχής είναι θολή κι
ασαφής, όπως φαίνεται να τονίζει κι ο ίδιος ο Πυθαγόρας στα Xρυσά
Έπη, λέγοντας: «Δία, πατέρα, σίγουρα θα μας απάλλασσες όλους από
πολλά κακά, αν έδειχνες σ' όλους τι μορφής δαίμονα έχουμε μέσα μας».
Eκείνο όμως που είναι βέβαιο για τους Πυθαγόρειους είναι πως η
ψυχή είναι αθάνατη κι αποδημητική, ενώ το σώμα γι' αυτήν είναι καθαρά
τυχαίο και προσωρινό. Το κεντρικό δόγμα του Πυθαγόρα: στο δόγμα της
μετεμψύχωσης για τη μετενσάρκωση της ψυχής αποκτά ιδιαίτερη
σημασία στη διδασκαλία και τη ζωή των Πυθαγορείων, καθώς οι ηθικές
και κοινωνικές του συνέπειες γίνονται αμέσως ορατές. Aφού η ψυχή είναι
αθάνατη, κι αφού ενσωματώνεται σ' άλλα είδη ζώων κι ανθρώπους, είναι
φανερό πως όλα αυτά τα έμψυχα όντα θα πρέπει να είναι και να
αντιμετωπίζονταιως συγγενικά. Έτσι οι γυναίκες γίνονται δεκτές στην
αδελφότητα των Πυθαγορείων, ενώ η συμπεριφορά έναντι των δούλων
θα πρέπει να είναι ανθρωπινώτερη. Aυτό όμως δεν μεταφράζεται σε
πραγματική κοινωνική ισοτιμία, αλλά «σε μια κοινωνική διάταξη που
αποτελεί, όπως η φύση η ίδια, μια οικοδομή με πατώματα. Aυτό (...) το
έλεγαν αναλογική, που θέλει να πει πως τα δικαιώματα του ατόμου είναι
ανάλογα με τις υπηρεσίες του. Tην αρχή αυτή της διαβάθμισης την
έβλεπαν πάλι να πραγματοποιείται στη μετεμψύχωση: γιατί η μορφή της
ενσωμάτωσης για τη κάθε ψυχή ήταν ανάλογη κάθε φορά με τον τρόπο
της παλαιότερής της ζωής, σύμφωνα μ' αυτή δικάζονταν, αμείβονταν ή
τιμωριόταν στον Άδη. Για ανώτατο σκαλοπάτι γήινης ύπαρξης περνούσε
η ζωή του τραγουδιστή, του γιατρού ή του βασιλιά. Aπ' εδώ και πέρα ο
δρόμος έφερνε άμεσα πίσω στη θεϊκή μακαριότητα, που την είχε ζήσει
κάποτε η ψυχή».
Mύθοι για τον Πυθαγόρα λένε ότι τάχα ο Πυθαγόρας διηγιόταν για τον
εαυτό του πως η ψυχή του έζησε 207 χρόνια και μέσα σ' άλλους
ανθρώπους. Ότι μπορούσε να θυμάται τις προηγούμενες μετενσαρκώσεις
της ψυχής του κι έτσι να ξέρει περισσότερα απ' όσα γνώριζαν οι άλλοι
άνθρωποι. Ποιός ήταν, συνεπώς, ο σκοπός της ηθικής, θρησκευτικής και
κοινωνικής διδασκαλίας του Πυθαγόρα; Tί επιδίωκε;
Σε 1ο επίπεδο φαίνεται πως επιδίωκε να αποκτήσουν τη βαθειά
γνώση, και μέσα απ' τους ηθικούς κανόνες και την υποστήριξη της
μουσικής και της γυμναστικής, να οδηγηθεί η ψυχή, ο εσωτερικός κόσμος
του μαθητή, στην ανώτατη μορφή πνευματικής κάθαρσης. Aυτή η
πνευματική κάθαρση της ψυχής θα λυτρώσει τη ψυχή του μαθητή απ' τον
κύκλο των γεννήσεων και των αλλεπάλληλων μετενσαρκώσεών της και
θα τον ξαναφέρει στη χαμένη θεϊκή μακαριότητα. Γι' αυτό οι τελευταίοι
στίχοι των Xρυσών Eπών είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικοί:

«Θέσε ως ηνίοχο πάνω απ' όλα την άριστη γνώμη. Όταν, λοιπόν,
εγκαταλείψεις το σώμα και μετέλθεις στον ελεύθερο αιθέρα, θα γίνεις
αθάνατος, θεός άμβροτος και όχι πια θνητός».
95
Shares Aυτός είναι, λοιπόν, ο διακηρυγμένος σκοπός της φιλοσοφίας του. Kαι
πάλι, όμως, μένουνε πολλά σκοτεινά σημεία στη θεωρία του:

Eίναι δυνατόν η ψυχή ενός ανθρώπου, να μετέλθει στον «ελεύθερο
αιθέρα» και στα «νησιά των μακάρων» που είναι ο ήλιος κι η σελήνη-
χωρίς να περάσει μέσα από διαδοχικές μετενσαρκώσεις; Yπάρχει κρίση
των Nεκρών Ψυχών μετά το θάνατο των σωμάτων τους; Yπάρχει δηλαδή
κόλαση και παράδεισος όπως αφήνεται να εννοηθεί ευθέως στο ποίημα
του Πίνδαρου: Oι Oλυμπιόνικοι; Eίναι δυνατή κάποια χρονική στιγμή η
λύτρωση μιας «κακιάς» ψυχής και το πέρασμά της στα νησιά των
μακάρων; Eίναι δυνατόν να έχουνε συντελεσθεί άπειρες μετενσαρκώσεις
κι η ψυχή αυτή να μη λυτρώνεται απ' τον κύκλο των διαρκών γεννήσεων
και θανάτων;
Για όλες αυτές τις ερωτήσεις, ο Φρήντριχ Ένγκελς γράφει:

«Aπό τους παλιούς καιρούς, όταν οι άνθρωποι αγνοώντας ολότελα

ακόμα την κατασκευή του ίδιου του σώματός τους, και παρακινούμενος
από τα όνειρα φτάσανε να φαντάζονται ότι η σκέψη τους και η αίσθησή
τους δεν είναι δράση του σώματός τους, μα δράση μιας ξεχωριστής
ψυχής που κατοικεί μέσα σ' αυτό το σώμα και που το εγκαταλείπει με το
θάνατο(...). Έτσι δημιουργήθηκε η παράσταση για την αθανασία της, που
σ' εκείνη τη βαθμίδα ανάπτυξης δεν εμφανίζεται καθόλου σαν παρηγοριά,
μα σαν ειμαρμένη που ενάντιά της δε μπορείς να κάνεις τίποτα και
αρκετά συχνά, όπως στους Έλληνες, σαν αληθινή συμφορά.Δεν είναι η
θρησκευτική ανάγκη της παρηγοριάς, μα η αμηχανία που προερχόταν από
τη γενική καθυστέρηση για το τι έπρεπε να την κάμουν την ψυχή μετά το
θάνατο του σώματος, μια και είχαν παραδεχτεί την ύπαρξή τηςπου
οδήγησε γενικά στην ανιαρή φανταστικη έννοια της προσωπικής
αθανασίας».

Tο πόσο δίκιο έχει για τη συμφορά που προκαλούσε συχνά η εικόνα
της αθανασίας της ψυχής στους Έλληνεςφαίνεται απ' το απόσπασμα του
Aριστοτέλη για τον Πυθαγόρα: «Όπως έλεγε ο Πυθαγόρας, η αιτία των
σεισμών δεν είναι άλλη από τη σύναξη των νεκρών (και τον σεισμόν
εγενεαλόγει ουδέν άλλο είναι ή σύνοδον των τεθνεώτων)».
Aνακεφαλαιώνοντας, ο Πυθαγορισμός άσκησε πολύτιμη και μέγιστη
συμβολή στην ανάπτυξη και τη πρόοδο των μαθηματικών, της
αστρονομίας και της μουσικής. Στον τομέα των θρησκευτικών και
πολιτικών επιστημών, συνέβαλε στην εγκαθίδρυση αντιδραστικών,
αριστοκρατικών και μεταφυσικών απόψεων στην κοινωνία όχι μόνο της
Kάτω Iταλίας, αλλά ακόμη και μες στη χριστιανική παράδοση.
Aλλά όπως επισημαίνει ο B.I. Λένιν στα Φιλοσοφικά Tετράδια, είναι
λάθος να καταλογίζουμε στους αρχαίους μια τέτοια εξέλιξη των ιδεών
τους, που σε μας είναι κατανοητή, αλλά που στην πραγματικότητα δεν
υπήρχε ακόμη στους αρχαίους» φιλοσόφους. Kάτι που για να γίνει
προϋποθέτει ένα υψηλότερο επίπεδο ανάπτυξης του συνόλου των
παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας και του ατόμου. Γι' αυτό δεν είναι
διόλου τυχαίο που ο Ένγκελς κλείνει την αναφορά του στον Πυθαγόρα,
στο περίφημο έργο του: H Διαλεκτική της Φύσης, ως εξής:

«Λέγεται πως ο Πυθαγόρας έκανε εκατόμβη (θυσίασε δηλαδή 100

βόδια) όταν ανακάλυψε αυτό το Πυθαγόρειο θεώρημα... Kι είναι
αξιοσημείωτο πως η χαρά του γι' αυτό ήτανε τόσο μεγάλη, που οργάνωσε
μια γιορτή όπου προσκλήθηκαν οι πλούσιοι κι όλος ο λαός. Kι άξιζε τον
κόπο. Ήταν μια αγαλλίαση, χαρά του πνεύματος (της γνώσης)... σε βάρος
95 των βοδιών».
Shares
Η μορφή του Πυθαγόρα παρουσιάζεται να είναι διασπασμένη

ανάμεσα σε κείνη του φιλοσόφου και κείνη του αρχαίου σαμάνου (ο
μάγος ή θεραπευτής των αρχαίων πολιτισμών). Το αποδεικνύει η λίστα
των παράξενων κανόνων κάθαρσης που επιβάλλει στους μαθητές του,
πραγματικά ταμπού ή καλύτερα πράξεις απαγορευμένες για
θρησκευτικούς λόγους. Αυτοί είναι:

Μη τρώτε κουκιά.
Μη μαζεύετε αυτό που έχει πέσει κάτω.
Μην αγγίζετε λευκό κόκορα.
Μη κομματιάζετε το ψωμί.
Μη πηδάτε τα δοκάρια.
Μη σκαλίζετε τη φωτιά με το σίδερο.
Μη δαγκώνετε ολόκληρο το καρβέλι.
Μη τσαλακώνετε τις γιρλάντες.
Μη κάθεστε πάνω σε στάμνα.
Μη τρώτε τη καρδιά.
Μη κοιτάζεστε στον καθρέπτη όταν βρίσκεστε κοντά στο φως κεριού.
Τεντώνετε το σεντόνι σας όταν σηκώνεστε από το κρεβάτι.

Μια από τις ιδέες του Πυθαγόρα, που γνώρισε μεγάλην ιστορικήν
επιτυχία είναι ότι τα αστέρια κατά τη κίνησή τους παράγουν μουσική
τέλεια και θεϊκή, στη κυριολεξία ουράνεια. Αν δεν καταφέρνουμε να την
ακούσουμε, είναι μόνον εξ αιτίας της συνήθειας, δηλαδή εκείνου του
ψυχολογικού φαινομένου που κάνει ένα συνεχόμενο ήχο να περνά
απαρατήρητος από την αντίληψή μας. Οι Πυθαγόρειοι δεν ήταν απλώς
επιστημονική και φιλοσοφική σχολή αλλά και θρησκευτικοπολιτική
αίρεση, περιβαλλόμενη με αρκετό μυστήριο. Τα κείμενα που σωθήκανε
σχετικά είναι συνήθως ελλιπή, γι' αυτό και δύσκολα διακρίνει κανείς τι
ανήκει στο μύθο και τι στην ιστορία. Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν ότι ζωή
έχουν όλα χα πράγματα που διαθέτουνε θερμότητα (επομένως και τα
φυτά είναι ζωντανά όντα) κι ότι ωστόσο δεν έχουν όλα ψυχή. Πίστευαν
ότι η ψυχή είναι ένα μόριο του κρύου αιθέρα και του ζεστού αιθέρα και
διαφοροποιείται από τη ζωή, επειδή αποτελείται κι από κρύο αιθέρα κι
είναι αθάνατη, επειδή αθάνατο είναι αυτό από το οποίο
προκύπτει. Μερικά από τα πιστεύω τους:

* Πίστευαν ότι η ψυχή ξεκινά από τη καρδιά και φθάνει στο κεφάλι κι
ότι το μέρος που βρίσκεται στη καρδιά είναι η ψυχή, κείνη που βρίσκεται
στο κεφάλι είναι η νόηση κι ο νους. Οι αισθήσεις είναι όπως οι στάλες
που έρχονται απ' αυτά τα μέρη. Το λογικό μέρος είναι αθάνατο, ενώ τα
άλλα θνητά.
* Πίστευαν ότι η ψυχή τρέφεται με αίμα κι ότι οι συλλογισμοί είναι
ανάσες της ψυχής. Η ψυχή και το σκεπτικό είναι αόρατα επειδή κι ο
αιθέρας είναι αόρατος.
* Πίστευαν ότι η ψυχή συγκρατείται από τις φλέβες, από τις αρτηρίες και
τα νεύρα, αλλά αν έχει δύναμη κι αν περιλαμβάνεται μέσα της, τότε τη
κρατάν ενωμένη οι συλλογισμοί και τα έργα.
* Πίστευαν ότι όταν η ψυχή εξορίζεται από το σώμα, περιπλανιέται στη
γη και στον αέρα, όπως ένα σώμα. Ο Ερμής είναι ο φύλακας των ψυχών
και γι' αυτό ακριβώς ονομάζεται Συνοδός και Θυρωρός και Χθόνιος,
επειδή είναι κείνος που στέλνει τις ψυχές, που έχουνε βγει από τα
σώματα, στα μέρη κείνα όπου είναι η μοίρα τους να φθάσουν, είτε από τη
95 γη είτε από τη θάλασσα.
Shares
* Πίστευαν ότι οι εξαγνισμένες ψυχές ανυψώνονται στον ουρανό, ενώ οι

ακάθαρτες ούτε μπορούν να τις πλησιάσουν ούτε όμως και να ενωθούν
μεταξύ τους, αλλά είναι δεμένες από τις Εριννύες με δεσμά που δεν
μπορούν να σπάσουν.
* Πίστευαν ότι όλος ο αέρας είναι γεμάτος με ψυχές κι ότι τέτοιες ήταν
οι δαίμονες κι οι ήρωες· Από αυτές αποστέλλονται τα όνειρα στους
ανθρώπους και τα σημάδια των ασθενειών, όχι μόνο στους ανθρώπους,
αλλά και στις αγέλες και στ' άλλα κοπάδια.Γι’ αυτές (για τις ψυχές των
δαιμόνων και των ηρώων) υπάρχουν οι καθάρσεις κι οι τελετές κι όλη η
προφητική τέχνη κι οι προφητείες κι οι χρησμοί κι όλ' αυτά που ανήκουνε
σ’ αυτό το είδος.
* Πίστευαν ότι το πιο μεγάλο επίτευγμα των ανθρώπων είναι να πείσουν
μία ψυχή να στραφεί προς το καλό, απομακρύνοντάς την από το κακό· Ο
άνθρωπος είναι ευτυχισμένος όταν έχει καλή ψυχή, αλλά ότι δεν είναι
ποτέ ήσυχος ούτε ακολουθεί πάντα τον ίδιο δρόμο.
* Πίστευαν ότι τα ζώα γεννιούνται από τα ζώα μέσω του σπέρματος κι
ότι η γη δεν μπορεί να γεννήσει κι ότι το σπέρμα είναι μία σταγονίτσα
του κεφαλιού, που περιέχει ζεστόν ατμό. Όταν αυτός μπαίνει στη μήτρα,
μεταφέρει υγρασία κι αίμα από το κεφάλι κι εκεί αυτά αργότερα
σχηματίζουνε τη σάρκα και τα νεύρα και τα οστά και τα μαλλιά κι
ολόκληρο το σώμα, ενώ από τον ατμό γεννιούνται η ψυχή κι η λογική.
* Πίστευαν ότι το παιδί έχει μέσα του όλες τις σχέσεις της ζωής κι ότι
αυτές, καθώς είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους, το κρατάν ενωμένο,
ενώνοντας το κάθε μέρος τη δεδομένη στιγμή σύμφωνα με τις σχέσεις
της αρμονίας.
* Πίστευαν ότι δεδομένου πως μπορούμε να δούμε ακόμη και μέσα από
το νερό, η όραση πρέπει να περιλαμβάνει ένα υγρό πολύ ελαφρύ, όπως
ένα ζεστό ατμό.
* Πίστευαν ότι οι αισθήσεις γενικώς κι ιδιαιτέρως η όραση,
αποτελούνται από έναν ατμό πολύ ζεστό, που μέσω του μπορούμε να
δούμε μέσα από τον αέρα και το νερό, επειδή η ζέστη διατηρείται
συμπαγής από το κρύο που τη περιβάλλει, ενώ αν ο ατμός που βρίσκεται
στα μάτια ήτανε κρύος, θα διαλυόταν όταν θα 'ρχότανε σ' επαφή με τον
αέρα που θα ήτανε το ίδιο κρύος. Γι' αυτό μερικές φορές ονομάζουν τα
μάτια πόρτες του ήλιου. Το ίδιο λένε και για τις άλλες αισθήσεις.
* Πίστευαν επίσης ότι πιθανότατα η Γη στρέφεται γύρω από τον άξονά
της και ταυτόχρονα γύρω από τον Ήλιο. Η ταχύτατη κίνηση όλων των
ουράνιων σφαιρών δημιουργεί ήχους κι οι τελευταίοι την αρμονία.
Αρμονία επίσης για το σώμα είναι η ψυχή, η οποία διατηρεί κάποια
συμμετρία ανάμεσα στο υλικό και το πνευματικό στοιχείο του ανθρώπου.
Η ψυχή έχει τις ιδιότητες της ταυτότητας, της ετερότητας, της στάσης και
της κίνησης (Τετρακτύς).
* Πίστευαν ότι η δικαιοσύνη είναι πίστη στους όρκους κι ότι γι’ αυτό ο
Δίας ονομάζεται προστάτης. Η αρετή είναι αρμονία, το ίδιο κι η υγεία και
το καλό κι η θειότητα: κι ότι γι’ αυτό τα πάντα συνθέτονται σύμφωνα με
τους κανόνες της αρμονίας. Ότι η φιλία είναι αρμονική ισότητα.
* Πίστευαν ότι είναι ανάγκη να τιμούμε τους θεούς και τους ήρωες, όχι
όμως με τον ίδιο τρόπο: τους θεούς με ύμνους, με λευκά ρούχα και
καθαρότητα· τους ήρωες από τη μέση της ημέρας και μετά. Ότι μπορούμε
να επιτύχουμε καθαρότητα μέσω των τελετών κάθαρσης, τα λουτρά, το
πλύσιμο, με την αποχή από το πένθος και τη σεξουαλική επαφή κι από
κάθε άλλη μίανση, από την αποχή από το σαπισμένο κρέας κι από εκείνο
ζώων που έχουν πεθάνει από φυσικό θάνατο κι από τα μπαρμπούνια κι
95
Shares από τα μελανούρια κι από τα αυγά κι από τα ζώα που βρίσκονται σε
ωοτοκία κι από τα κουκκιά κι από τ' άλλα πράγματα από τα οποία

καλούνται να απέχουνε κι αυτοί που πραγματοποιούνε τις μυήσεις στους
ναούς.
* Πίστευαν ότι η ουσία των όντων είναι οι αριθμοί κι ότι το Σύμπαν
προήλθε από το χάος κι απέκτησε μορφή με το μέτρο και την αρμονία, γι'
αυτό και 1ος το ονόμασε "Κόσμο" δηλαδή τάξη κι αρμονία. Οι Κόσμοι
στο Σύμπαν είναι 4 αφού οι διαιρέσεις όλων των πραγμάτων είναι 4 όπως
της ζωής, της κινήσεως, των γενεών και της φθοράς.

1) ο Θείος,
2) ο υπέρτατος ή επουράνιος ή Αρχέτυπος,
3) ο Ανώτερος και
4) ο Κοντύτερος, ο στοιχειώδης ή καθ’ αυτό κόσμος, δηλαδή η
Κοσμική Σφαίρα.

* Πίστευαν ότι η κοσμική αυτή σφαίρα υποδιαιρείται περαιτέρω σε

απειράριθμες σφαίρες ή βαθμίδες αριθμήσεως κι αυτές με τη σειρά τους
διαιρούνται σε λεπτά διηρημένα τμήματα. Ο Πυθαγόρας είχε διαιρέσει
την παγκόσμια σφαίρα του Ουρανού σε 5 κύκλους τους οποίους ονόμαζε
ζώνες, όπως ο Αρκτικός Κύκλος που βρίσκεται γύρω μας και είναι
ορατός από εμάς, δεύτερος κύκλος είναι ο Θερινός τροπικός, έτερος του
ηλιοστασίου, άλλος ο Χειμερινός τροπικός και τέλος ο Ανταρκτικός
κύκλος που είναι αόρατος από εμάς. Αυτός λοιπόν που καλείται ζωδιακός
κύκλος τοποθετείται κάτω από τους 3 που βρίσκονται στο μέσον, είναι δε
λοξός κι αγγίζει όλους όμοια. Όλοι δε οι κύκλοι τέμνονται κατά ορθές
γωνίες από τον μεσημβρινό ο οποίος διαπερνά την γήινη σφαίρα από τον
ένα πόλο στον άλλο. Ο Κόσμος είναι μέρος του Θεού σχεδιασμένος από
αυτόν διά του Λόγου. Υπόκειται σε φθορά αλλά παρά ταύτα είναι
αιώνιος και ουδέποτε θα χαθεί διότι διαφυλάσσεται από την Θεία
Πρόνοια με θείο Όρκο. Επίσης το Σύμπαν είναι αδιάφθορο και παραμένει
αιωνίως. Δεν πρόκειται να καταστραφεί από κάποιον άλλο παράγοντα
ούτε να αυτοκαταστραφεί. Και δεν υπάρχει καμία δύναμη εντός ή εκτός
αυτού για να το καταστρέψει. Υπήρχε και θα υπάρχει αιωνίως.
* Ο Πυθαγόρας όμως προφήτευσε ότι ο γήινος κόσμος θα καταστραφεί
διά πυρός κι ύδατος και το μεν πυρ θα προέλθει από εξ τον Ουρανό, το δε
ύδωρ θα προέλθει εσωτερικά, πιθανόν σαν αποτέλεσμα μεγάλων
παλιρροιών. Ο Πυθαγόρας, όπως προαναφέρθηκε, θεωρούσε τον Κόσμο
σαν ον ζων, ον πλήρες πνεύματος, νοερόν έχον σοφία. Η αρχή που το
κυβερνά είναι το πνεύμα, ο Νους ο οποίος σαν ψυχή γεμίζει όλο το
Σύμπαν και το περικλείει. Ανεγνώριζε ακόμη ότι σε ένα Σύμπαν που
αποτελείται από αντίθετα και ανόμοια καθώς και ουσίες και μορφές
μεταβαλλόμενες, θα πρέπει κατ’ ανάγκην να διέπεται από Αρχές και
Νόμους ώστε να διατηρείται τάξη και ισορροπία την οποία ο ίδιος
ονόμαζε αρμονία. Δίδασκε δε ότι το Σύμπαν είναι ο μικρόκοσμος, εικόνα
και αντανάκλαση του οποίου είναι ο Μακρόκοσμος. Παρά τις αντιθέσεις
όμως το Παν είναι όμοιο και αποτελεί μια ενότητα. Η μελωδική δε
Μουσική -η μουσική των σφαιρών- (η Συναυλία του Σύμπαντος) είναι
αποτέλεσμα ανόμοιων και ποικίλων ήχων, ταχυτήτων, μεγεθών και
διαστημάτων, τοποθετημένων έτσι ώστε να συμπλέουν μεταξύ τους σε
σχετική μουσική αναλογία, που παράγει περιστροφική μουσική κίνηση.

Ο Φιλόλαος λέει ότι η φύση στον κόσμο και ό,τι υπάρχει σ’ αυτόν,
σχηματίσθηκαν από την αρμονία των απείρων. Η αρμονία αυτή είναι
95 ηγεμών κι άρχοντας, ο Θεός των πάντων, ένας και μοναδικός, μόνιμος,
Shares
ακίνητος κι όμοιος προς τον εαυτό του. Προϋπήρχε δε ο Θεός-

Δημιουργός, αυτός που έπλασε τον κόσμο τέλειο από ύλη έμψυχο κι
άψυχο. Δηλαδή οι Πυθαγόρειοι παραδέχονταν ότι η απαρχή της
Δημιουργίας ήταν η Θεία Μονάδα -το Εν, που διαστελλόμενο διαρκώς
περιελάμβανε εντός του το άπειρο. Είναι δε εκπληκτικό ότι κι οι
σύγχρονοι επιστήμονες δέχονται αυτήν ακριβώς την εκδοχή των
Πυθαγορείων, ότι δηλαδή το Σύμπαν είναι σφαίρα που διαστέλλεται
συνεχώς κι αποτελείται από 1 ή 2 πυρήνες. Αυτήν ακριβώς την αντίληψη
μαρτυρά κι ο Αριστοτέλης, λέει: «Φανερώς γαρ λέγουσιν ως του ενός
συσταθέντος είτε εξ επιπέδου, είτε εκ χροιάς (επιφανείας), είτε εκ
σπέρματος, είτε εξ ων απορούσιν ειπείν, ευθύς τα έγγιστα του απείρου
ήλκετο και επεραίνετο υπό του πέρατος».
Σε κάποιο άλλο δε χωρίο αναφέρει πάλι ο Αριστοτέλης ότι το Σύμπαν
εκτελεί ένα είδος αναπνοής, αναπνέοντας το άπειρο που το περιβάλλει.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι οι μεταγενέστεροι των Πυθαγορείων
θεωρούσανε το Θεό κι ως ψυχή του Παντός. Τις δε επί μέρους ψυχές σαν
αποσπάσματα αυτής. Ο Πυθαγόρας δεχόταν ότι ο Κόσμος αποτελείται κι
από τον χρόνο, διότι το άναρχο κι αιώνιο αυτού προϋποθέτει ότι η μεν
ύλη από την οποία γεννήθηκε έπρεπε να προϋπήρχε, η δε κοσμοποιός
δύναμις δεν μπορεί να νοηθεί εν ακινησία. Κατ' αρχήν στο κέντρο της
σφαίρας του Σύμπαντος σχηματίσθηκε το Πυρ, το πρώτο του Κόσμου
σώμα, η Θεομήτωρ Μονάς η οποία θεωρείτο ως το Κέντρο βάρους του
Σύμπαντος. Η δε δύναμη η οποία διαχέονταν προς το Πυρ ονομαζόταν
Εστία ή Βωμός του παντός ή Διός φυλακή ή Οίκος Διός, Θρόνος Διός και
Ακρόπολη. Γύρω από αυτό το Κεντρικό Πυρ κινείτο η Ιερά Δεκάς των
ουρανίων σωμάτων από Δυσμών προς Ανατολάς. Την τάξη δε των
Ουράνιων σωμάτων καθόρισε Πρώτος ο Πυθαγόρας. Πάνω από αυτό το
Κεντρικό Πυρ βρίσκεται ο Ουρανός. Μετά από αυτόν οι πέντε Πλανήτες.
Κατόπιν ο Ήλιος, ο έβδομος κατά σειρά, η Σελήνη, η Γη και τέλος η
Αντίχθων. Αυτή είναι αόρατη από εμάς διότι εμείς κατοικούμε τα μέρη
αυτής που βρίσκονται από την αντίθετη ορατή όψη της Γης, και αυτό το
κομμάτι είναι αναγκαίο για την συμπλήρωση του αριθμού 10 όπως
παρατηρεί ο Αριστοτέλης στο Περί Ουρανού έργο του.
Ο Πυθαγόρας θεωρούσε πως το εξώτατο μέρος του κόσμου καλύπτετο
από πυρ όμοιο με αυτό του Κέντρου και το ονόμαζε Ανάγκη ως αναγκαίο
περίβλημα του Σύμπαντος που κάλυπτε και συγκρατούσε τον Κόσμο.
Πέρα από την Ανάγκη βρισκόταν, όπως λέει ο Αρχύτας, το Άπειρο, από
το οποίο αναπνέει ο Κόσμος. Από αυτό δε το Άπειρο προέρχεται στον
Κόσμο το Κενό, αλλά και ο Χρόνος, το μέτρο της κινήσεως των
ουράνιων σωμάτων. Είχεν ανακαλύψει ακόμη και καθόρισε τις κινήσεις
όλων των αστέρων, των οποίων το σχήμα δεχόταν ως σφαιροειδές όπως
αυτό της Γης. Οι δονήσεις δε του αιθέρα, της ουσίας της φύσεως δηλαδή,
επιδράνε και στους άλλους αστέρες, όπως και στη Γη. Κάθε αστέρας
όμως έχει και δική του επίδραση διότι έχει δική του κίνηση κι ήχο. Από
αυτή τη θεωρία του προέρχεται η θεώρηση πολλών ότι ο χαρακτήρας των
ανθρώπων επηρεάζεται από τον αστερισμό του, σύμφωνα με την εποχή
της γεννήσεώς του κι αυτή η άποψη ονομάζεται ο νόμος των επιρροών.
Ακόμη δίδασκε ότι σύμπας ο Κόσμος άρχισε να δημιουργείται από το
Κέντρο προς τα έξω, διά της προβολής της Θείας Μονάδος. Οι ζωές δε οι
οποίες βρίσκονται πλησιέστερα προς το Κέντρο είναι καλύτερα
οργανωμένες, ενώ αυτές προς τα άκρα βρίσκονται σε κατάσταση
διαρκούς επεκτάσεως.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι το Πυθαγόρειο δόγμα της δημιουργίας
95 του κόσμου δια προβολής, απορροής δηλαδή εκ της Θεότητας, ήτανε
Shares πίστη των αρχαίων Ινδών κι Αιγυπτίων κι ήταν αυτή η βάση δόγματος
μεταξύ των αιρέσεων των Πρώτων Χριστιανών. Αυτό το δόγμα σήμαινε

ότι το Σύμπαν υπήρξεν εξωτερικώς, εν τω Θεώ, προέρχεται εξ Αυτού διά
σφαιρικών κυμάτων τα οποία κινούνται αλληλοδιαδόχως, κανονικά
ωθούμενα εκ θείας ενεργείας κι αυτό συνέβαινε από αμνημονεύτων
αιώνων. Αυτά τα κύματα προέρχονται από παντοδύναμες εκπορεύσεις κι
είναι βαθμίδες ή όψεις σταδιακής αναπτύξεως του Σύμπαντος. Κάθε δε
απορροή περαιτέρω προερχόμενη αυξάνει και μεγεθύνει τις δημιουργικές
δυνάμεις κι εκτείνει και διαχέει αυτές στο χώρο. Ακόμη κατά τη
Πυθαγόρειο θεώρηση οι υλικοί Κόσμοι, δηλαδή οι σφαίρες, είναι
διατεταγμένες σε ανερχόμενα και κατερχόμενα επίπεδα κι εκτεινόμενα
από κοινό κέντρο, του οποίου οι δημιουργικοί παράγοντες είναι συνεχώς
υπερταχυνόμενες δυνάμεις ή μεγέθη και συμβολίζονται με αριθμούς, που
από μόνοι τους είναι άμεσες ή έμμεσες εκπορεύσεις της Θεότητας.
Έτσι η Θεία αρμονία εμπεριέχει τα πάντα μέσα σ’ ένα Κόσμο
Κάλλους και τάξης και ενώνει τα πάντα σ’ ένα τεράστιο σύνολο. Αυτή δε
η μουσική αρμονία διαχέεται σε καθετί το πνευματικό κι υλικό και
μεταξύ των αντιθέτων ακόμη, ώστε να υπάρχει μουσική στα πάντα. Το
ότι δεν την αντιλαμβανόμεθα συνεχώς οφείλεται στο γεγονός ότι την
ακούμε διαρκώς από την στιγμή της γεννήσεώς μας. Η Θεία αρμονία
συνέχει το Παν σε μια ευρύτερη Μονάδα, ο δε κόσμος δημιουργήθηκε
σύμφωνα προς τον Νόμο της Μουσικής, ο οποίος αποτελείται από
αρμονικούς λόγους κι αριθμούς. Ένας άλλος νόμος που στηρίζεται στον
Θείο κοσμικό Νόμο, είναι ο Νόμος της αιτιότητας. Διότι τίποτε δεν
υπάρχει στον κόσμο χωρίς αιτία. Καθετί παράγεται από κάποια αιτία
παραγωγής άλλου αποτελέσματος. Κι έτσι υπάρχει μια άλυσος αιτίων κι
αποτελεσμάτων. Ο Νόμος αυτός είναι τόσο αμετάβλητος ώστε κείνος που
γνωρίζει τις αιτίες και τον τρόπο της λειτουργίας τους μπορεί να προλέγει
γεγονότα, τη πορεία αυτών καθώς και συμπεράσματα γεγονότων που
υπόκεινται σε μεταβολή λόγω παρεμβαινόντων αιτίων.
Μια άλυσος δε αιτιότητας μπορεί να επιμηκύνεται μέχρι της
ολοκληρώσεως της πορείας της ή του κύκλου της. Ο Νόμος αυτός της
αιτιότητας είναι βασική αρχή της Φυσικής αλλά όπως κι οι άλλοι Νόμοι
εφαρμόζεται επίσης και στην Ηθική. Ο Πυθαγόρας όμως που ήταν
μέγιστος μύστης κι ανεξάντλητου δυναμικού φάσματος Διδάσκαλος,
ασχολήθηκε και με άλλους Νόμους, όπως τους Νόμους της Θείας
Πρόνοιας, της Εκλογής της τύχης, της Μοίρας καθώς και τον Νόμο των
Αντιθέτων. Αυτός μάλιστα θεωρείται Κοσμικός Νόμος και κατά την
άποψη του Πορφύριου ο Πυθαγόρας πίστευε σε 2 αντιτιθέμενες δυνάμεις.
Μια αγαθή την οποία ονόμαζε Μονάδα, Φως, το ορθόν, το ίσον, το
σταθερόν, το ευθύ, και την άλλη κακή δύναμη που την ονόμαζε σκότος,
το αριστερόν, το άνισο, το ασταθές. Γενικώς δε, παραδεχόταν δέκα ζεύγη
αντιθέτων υπάρχοντα στον κόσμο που συντελούν στην αρμονία του:

1) Δεξιό-Αριστερό
2) Άρτιο-Περιττό
3) Θερμό-Ψυχρό
4) Σκληρό-Μαλακό
5) Φως-Σκότος
6) Άρεν-Θήλυ
7) Αγαθό-Κακό
8) Τετράγωνο-Επίμηκες
9) Ακίνητο-Κινούμενο
10) Υγρό-Ξηρό.
95
Shares
Ασχολήθηκε ακόμη με τον Νόμο της αμοιβής που αποτελεί καρδιά κι

άξονα του Πυθαγορείου Κοσμολογικού κι Ηθικού Συστήματος, ή όπως
αλλιώς λέγεται η Φυσική Δικαιοσύνη, Αρμονία και Θεού Συμβόλαιο.
Αλλά με βάση τις μελέτες του περί Πλανητών, ανέπτυξε ή όρισε
καλύτερα τους φυσικούς νόμους που διέπουνε τους κόσμους όπως
αναφέρεται στη Πυθαγόρειο Κοσμοθεωρία. Η Φύση είναι το σύνολο της
ενεργούσης ουσίας των κόσμων μετ' όλων των εκδηλώσεων, λειτουργιών
και νόμων της. Οι κόσμοι είναι τα διάφορα επί μέρους τμήματα της
Φύσης. Από αυτόν τον ορισμό προκύπτει ότι: α) η Φύση δεν έχει ενιαία
δομή αφού αποτελείται από επί μέρους τμήματα τα οποία
χαρακτηρίζονται ως «Κόσμος», και β) ο όρος «Κόσμος» δεν ταυτίζεται
με τους όρους Φύση, Σύμπαν και Άπειρο. Τα τμήματα αυτά (οι κόσμοι)
έχουν μεγάλες διαφορές στις μεταξύ τους λειτουργίες κι αυτός είναι ο
λόγος της διακρίσεως της Φύσεως στα επί μέρους τμήματά της.

Οι Μονάδες

Στη Πυθαγόρεια αριθμολογία οι αριθμοί έχουν όχι μόνον ποσοτική

έννοια αλλά και ποιοτική. Με τη ποιοτική έννοια κάθε αριθμός
αντιστοιχεί σε έναν ΝΟΜΟ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ κι οι πράξεις μεταξύ των
αριθμών και των μονάδων διαφέρουν. Έτσι με την ποσοτική έννοια αν
προσθέσουμε τον αριθμό 2 και τον αριθμό 3 έχουμε ως αποτέλεσμα τον
αριθμό 5, ενώ με την ποιοτική έννοια Μονάδα 2 (ατομική ουσία) και
Μονάδα 3 (συνεχής ουσία) έχουν ως αποτέλεσμα την Μονάδα τέσσερα
(τις μορφές).

* Η ΠΡΩΤΗ ΜΟΝΑΔΑ στους Πυθαγορείους είναι ή μονάδα δύο (και

όχι το ένα) γιατί Μονάδα δεν είναι μόνον ένας αριθμός με την ποιοτική
του έννοια που αντιστοιχεί σε έναν νόμο της Φύσης. Η Μονάδα πρέπει
επιπλέον να έχει την δυνατότητα παραγωγής και άλλων μονάδων με-
γαλύτερης δυναμικότητας και διαφορετικών από αυτήν, άλλα και τη
δυνατότητα διαιρέσής της σε άλλες μονάδες διαφορετικές μεταξύ τους.
* ΜΟΝΑΔΑ ΔΥΟ ή ΑΟΡΙΣΤΗ ΔΥΑΔΑ είναι τα Άτομα της ατομικής
ουσίας (ή η μεριστή ουσία κατά τον Πλάτωνα), δηλαδή ή Υλική Ουσία
της Φύσεως. Η μονάδα έχει δύο ενεργητικούς παράγοντες ή νόμους, τον
νόμο της Κινήσεως και τον νόμο της Ζωής.
* ΜΟΝΑΔΑ ΤΡΙΑ ή (απλώς) ΜΟΝΑΔΑ είναι ο Αιθέρας ή η Συνεχής
Ουσία (ή η Αμέριστη Ουσία κατά τον Πλάτωνα), η οποία πληροί όλο τον
χώρο του Σύμπαντος με αποτέλεσμα να ταυτίζεται με τον χώρο, γιατί δεν
υπάρχει χώρος στο Σύμπαν που να μην υπάρχει ο Αιθέρας. Την ύπαρξη
αιθέρα στο Σύμπαν την υποστήριζαν όλοι σχεδόν οι επιστήμονες του
παρελθόντος αιώνος προκειμένου να εξηγήσουν την διάδοση του φωτός
μέσω του χώρου. Την άποψη αυτή απέρριψε ο Einstein με την θεωρία της
Σχετικότητας, πλην όμως περί το τέλος της ζωής του, σε μία ομιλία του
είχε αποδεχθεί την ύπαρξη του αιθέρος αλλά δεν πρόλαβε να την
διατυπώσει σε γραπτό κείμενο. Η μονάδα τρία έχει έναν ενεργητικό
παράγοντα κι αυτός είναι ο νόμος της Ενεργείας:

Α) Οι νόμοι της Κίνησης, της Ζωής και της Ενέργειας χαρακτηρίζονται
ως ΘΕΜΕΛΙΩΤΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ της Φύσης και συνιστούν την Ιερή τριάδα
των Πυθαγορείων, γιατί αποτελούν την αφετηρία και προϋπόθεση
(δηλαδή τα θεμέλια) της εκδήλωσης όλων των άλλων νόμων και
εκδηλώσεων του Σύμπαντος,
95 Β) Όλες οι ΜΟΝΑΔΕΣ που αντιστοιχούν σε άρτιους αριθμούς
Shares
(Μονάδες 4, 6, 8) θεωρούνται ότι εκφράζουν νόμους της ΔΥΑΔΑΣ, ενώ

όλες οι μονάδες που αντιστοιχούν σε περιττούς αριθμούς (Μονάδες 5,7,9)
θεωρούνται ότι εκφράζουν νόμους της ΜΟΝΑΔΑΣ.

* ΜΟΝΑΔΑ ΤΕΣΣΕΡΑ είναι ο νόμος της Μορφής ο όποιος έχει ως

αποτέλεσμα την συγκρότηση όλων των μορφών του Σύμπαντος. Η
μονάδα τέσσερα είναι το παραγωγικό αποτέλεσμα της συνεργασίας της
Μονάδας Δύο (αόριστης δυάδας) και της Μονάδας Τρία (ή Μονάδας)
δηλαδή έχουμε: Μονάδα Δύο συνεργαζόμενη (+) με τη Μονάδα Τρία.
* ΜΟΝΑΔΑ ΠΕΝΤΕ είναι ο νόμος της Επιμειξίας των μορφών και της
συγκρότησης των διαιωνιστικών τύπων των μορφών. Όπως είναι
αυτονόητο, ο νόμος της επιμειξίας προϋποθέτει την ύπαρξη μορφών οι
όποιες πρέπει να διαθέτουν διαιωνιστικούς τύπους. Ο νόμος αυτός είναι
πάρα πολύ σημαντικός γιατί με την επιμειξία των μορφών προκύπτουν
νέες καλύτερες μορφές. Το πιο σημαντικό βέβαια είναι ότι ο νόμος αυτός
καθορίζει την συγκρότηση των διαιωνιστικών τύπων των μορφών, οι
όποιοι αποτελούν τις βάσεις της συγκρότησης νέων μορφών.
Διαιωνιστικός τύπος είναι το μέρος εκείνο κάθε μορφής πού έχει την δυ-
νατότητα να συντελέσει στην αναπαραγωγή μιας όμοιας μορφής.
Συνεπώς, η πρώτη δράση του νόμου της επιμειξίας επί των μορφών είναι
η συγκρότηση των διαιωνιστικών τύπων τους.
* ΜΟΝΑΔΑ ΕΞΙ είναι ο νόμος της Εξέλιξης των μορφών, ο οποίος
συντελεί ώστε να συγκροτούνται νέες καλύτερες μορφές. Η εξέλιξη είναι
(σύμφωνα με τους Πυθαγορείους) φυσικός νόμος, τόσο της νοητικής
πνευματικής Φύσης όσον και της μη νοητικής Φύσης και νοείται ως η
διαρκής χωρίς τέρμα αύξηση των δυναμικοτήτων των ουσιών της Φύσης
στον άπειρο χρόνο. Στον Νόμο της Εξέλιξης οφείλεται η εμφάνιση και η
λειτουργία του πνεύματος και των ιδεών, καθώς και η χωρίς πέρας
εξέλιξή τους στον άπειρο χρόνο. Σχετικά ο θειος Πυθαγόρας έλεγε ότι
την εξέλιξη την νοούμε με την «ατελεύτητη επέκταση των αριθμών»
γιατί, όπως έλεγε, «ένας αριθμός οσονδήποτε μεγάλος και αν είναι, αν
του προστεθεί μία μονάδα γίνεται ακόμα μεγαλύτερος». Αυτό σημαίνει
ότι ή εξέλιξη είναι Άπειρη και ατελεύτητη.
* ΜΟΝΑΔΑ ΕΠΤΑ είναι ο νόμος της Αλληλεπιδράσεως. Επειδή αυτός ο
νόμος αναφέρεται, κατά κύριο λόγο, στην αμοιβαία επίδραση μεταξύ των
μορφών της Φύσης, οι όποιες αποτελούν την πλέον εμφανή περίπτωση
αλληλεπίδρασης, γι' αυτό θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί, υπό την στενή
του έννοια, ως νόμος της Αλληλεπίδρασης μεταξύ των Μορφών.
* ΜΟΝΑΔΑ ΟΚΤΩ είναι ο νόμος της Ελευθερίας. Ελευθερία είναι η
έλλειψη εξάρτησης, δέσμευσης και εμποδίου. Στην ευρύτερη της έννοια η
ελευθερία, ως ανθρώπινη ιδιότητα, είναι η δυνατότητα του ανθρώπου να
πράττει ή να μην πράττει ό,τι επιθυμεί, σύμφωνα με δική του
πρωτοβουλία και με την θέληση του, χωρίς καμία εξωτερική δέσμευση.
* ΜΟΝΑΔΑ ΕΝΝΕΑ είναι ο νόμος της Αρμονίας. Η αρμονία, όταν
αναφέρεται στη Φύση, είναι (σύμφωνα με τους Πυθαγορείους) φυσικός
νόμος, τόσο της νοητικής πνευματικής Φύσης όσο και της μη νοητικής.
Ή αρμονία (όπως και όλοι γενικά οι φυσικοί νόμοι) αποτελεί εσωτερική
εκδήλωση της ουσίας της Φύσης, εκ της οποίας γίνονται οι κόσμοι και
εμφανίζονται τα ουσιαστικά Είναι κάθε μορφικής ύπαρξης, καθώς και τα
Είναι όλων των νοητικών υπάρξεων.
* Η ΔΕΚΑΔΑ δεν είναι φυσικός νόμος όπως συμβαίνει με τις Μονάδες
Δύο έως και Εννέα. Στην Δεκάδα συγκεντρώνονται τα δημιουργικά αίτια
της Φύσης και οι νόμοι τους, γι’ αυτό ο θείος Πυθαγόρας χαρακτήριζε τη
95 Δεκάδα ως Ιερά. Οι Μονάδες Δύο έως Εννέα περιγράφουν τις γενικές
Shares
αρχές της γένεσης, της λειτουργίας και του σκοπού του Σύμπαντος, και
δικαιολογημένα χαρακτηρίζονται ως πρωταρχικοί νόμοι των Κόσμων
γιατί, αφ’ ενός μεν αποτελούν τις βάσεις στις οποίες στηρίζεται η ύπαρξη,
η λειτουργία και η εξέλιξη των Κόσμων, αφ’ ετέρου δε, γιατί οι πέραν
αυτών νόμοι (δηλαδή οι πέραν της ιερής δεκάδας νόμοι) είναι νόμοι
Παράγωγοι των πρωταρχικών.
Μετά από όλα αυτά και από όσα δεν χωρούν σε μια και μόνο ομιλία,
συμπεραίνοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει στον Κόσμο η
Παγκόσμια γλώσσα του Θεού και της Φύσης και αυτή είναι η αλήθεια και
η Μουσική. Στα έργα δε των ανθρώπων 4 αιτίες επιδρούν: ο Θεός, η
Μοίρα, η Εκλογή κι η Τύχη.

Είναι θαυμαστή ακόμη κι η προσπάθειά τους να διατηρήσουν

μυστικές τις διδασκαλίες τους. Επειδή σε τόσες γενιές μέχρι και το
Φιλόλαο, κανείς δεν είχε μνήμες από τους Πυθαγόρειους: ο Φιλόλαος
ήταν ο 1ος που γνωστοποίησε τα 3 διάσημα βιβλία, για τα οποία λέγεται
ότι αποκτήθηκαν για 100 μνες από το Δυώνη το Συρακούσιο με εντολή
του Πλάτωνα, όταν ο Φιλόλαος βρέθηκε σε μεγάλη και σκληρή φτώχεια.
Ο Φιλόλαος ήταν μέλος της φατρίας των Πυθαγόρειων και για τον λόγο
αυτόν είναι πιθανόν να κατείχε τα βιβλία. Γνωστή είναι ακόμη η
πυθαγόρεια διδασκαλία της "μιμήσεως" κατά την οποία τα αισθητά
υπάρχουν κατ' απομίμηση ατελή του τέλειου νοητού κόσμου. Έτσι
εισάγεται στην Ελληνική φιλοσοφία η αντίληψη των δύο κόσμων, νοητού
κι αισθητού που επηρέασε, στη συνέχεια, την θεωρία για τον κόσμο των
Ιδεών του Πλάτωνα.
Η κοινότητα στεγαζόταν σε ένα μεγάλο οίκημα, το Ομακοείον, όπου ο
Πυθαγόρας δίδασκε τους -και των δυο φύλων- μαθητές του. Η
διδασκαλία γινόταν με προφορικό τρόπο και οι προϋποθέσεις για την
είσοδο των μαθητών ήταν αυστηρές. Ο μαθητής έπρεπε να υιοθετήσει
έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής, να ασκηθεί στην εγκράτεια, να
τηρεί απόλυτη σιωπή για κάποια έτη, να απέχει από συγκεκριμένες
τροφές και να κάνει καθαρμούς. Ολόκληρη η ζωή των Πυθαγορείων ήταν
μία αδιάκοπη άσκηση. Σηκώνονταν πρωί πριν βγει ο ήλιος. Ξαπλωμένοι
ακόμα στο κρεβάτι έπρεπε να σκεφτούνε τι έχουν να πράξουν όλη τη
μέρα. Ώσπου να βγεί ο ήλιος, σκόρπιοι μες στα δάση, παίζανε λύρα για να
κάμουνε διάθεση. Την ανατολή του ήλιου τη χαιρετούσαν με γονάτισμα.
Ύστερα συναθροίζονταν όλοι στο σχολείο, όπου άρχιζε η συζήτηση για
διάφορα επιστημονικά ζητήματα, με προτίμηση της αστρονομίας, της
μουσικής και της γεωμετρίας. Πριν φτάσουν ως εκεί, πριν θεωρηθούν
άξιοι για μαθητές, ο βίος τους εξετάζονταν προσεκτικά. Στη συνέχεια επί
5 έτη παραμένανε σιωπηλοί κι άκουγαν μόνο τις ομιλίες του Πυθαγόρα
χωρίς ποτέ να βλέπουν τον ίδιο. Μετά το τέλος αυτής της δοκιμασίας, οι
μαθητές του, γίνονταν μέλη του σπιτιού του κι είχανε δικαίωμα να τονε
βλέπουνε και να κάνουν ερωτήσεις.
Ο Πυθαγόρας δεχόταν εξίσου άνδρες και γυναίκες στη σχολή του κι
ευνοούνταν οι γάμοι μεταξύ τους. Επίσης ο αγαπημένος θεός του, αλλά
και των Πυθαγορείων ήταν ο Απόλλωνας, λογικό, εαν σκεφτεί κανείς
πως: Μαθηματικά, Μουσική, Αστρονομία, Φως, όλα ανήκουν στα πεδία
του Απόλλωνα. Μεγάλη δε σημασία απέδιδε στη διατροφή με ελαφρές
τροφές, όπως ο κρίθινος άρτος, τα λαχανικά, το μέλι, κι οι φρέσκοι ή
αποξηραμένοι καρποί. Έλεγε πως δεν πρέπει κανείς να τρώει το παράγον
μαζί με το παραγόμενο (π.χ. κοτόπουλο κι αυγό) και να αποφεύγει σχεδόν
όλα γενικώς τα θαλασσινά. Δίδασκε τη πλήρη αποχή από την κρεοφαγία
95 με εξαίρεση το κρέας της ιεροθυσίας, δηλαδή κρέας από σφάγια που
Shares θυσιαστήκανε κι αυτό όχι από κάθε μέρος του ζώου αλλά ν' αποφεύγουνε
τη μέση, τους όρχεις και τα αιδοία, τον μυελό, τα πόδια και το κεφάλι.
Σπάνια ο ίδιος θυσίαζε έμψυχα και συχνότερα προσέφερε κριθαράλευρο,
πλακούντες, στεφάνους ανθέων και θυμιάματα. Φρούτα, λαχανικά,
δημητριακά, ξηρούς καρπούς, ελάχιστα όσπρια και γαλακτομικά, με
σειρά απ' τη μεγαλύτερη ποσότητα στη μικρότερη. Το κεχρί είναι ένα
είδος δημητριακού πλούσιο σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β, ενώ οι
πρωτεΐνες του περιέχουν όλα τ’ αμινοξέα. Ο Πυθαγόρας το πρότεινε
στους μαθητές του ως την ιδανική τροφή: «θεωρούσε ότι το κεχρί ήταν
το καταλληλότερο είδος για την τροφή τους» (Ιάμβλιχος, Περί
Πυθαγορικού Βίου). Τα δημητριακά περιέχουν σύνθετους υδατάνθρακες
και πρωτεΐνες υψηλής ποιότητος (12%-14% τα δημητριακά, 16% το ρύζι
και 18% το κεχρί), ελάχιστα αλλά ωφέλιμα λιπίδια κι άφθονες φυτικές
ίνες, ενώ είναι πλούσια σε βιταμίνες, μέταλλα κι ιχνοστοιχεία. Αν όμως
κάποιος άλλος ήθελε να φάει κρέας τότε τονε συμβούλευε τί να
αποφεύγει απ' αυτό και δεν τον εμπόδιζε. Τα δημητριακά ήταν η βάση της
διατροφής της Χρυσής Εποχής των ανθρώπων, όπως μας λέει ο Ησίοδος
στο έργο του Έργα και Ημέραι κι η βασική τροφή των
Πυθαγορείων: «Για το γεύμα τους (οι Πυθαγόρειοι) χρησιμοποιούσαν
αποκλειστικά άρτο και μέλι» (Ιάμβλιχος, Περί Πυθαγορικού Βίου). Ο
Πορφύριος καταγράφει τη παραδοθείσαν εκδοχή ότι κάποια φορά που
θυσίασε βόδι από ζυμάρι, ανακάλυψε ότι η υποτείνουσα του ορθογωνίου
τριγώνου έχει την ίδια δύναμη με τις πλευρές που τη περιέχουν. Αυτό
έμελλε να γίνει γνωστό ως Πυθαγόρειο Θεώρημα και να χρησιμεύσει
μεταξύ των Πυθαγορείων ως σημαντικό εργαλείο μελέτης των αρρήτων
μεγεθών (αριθμοί που δεν εκφράζονται ως λόγος ακεραίων, όπως η
τετραγωνική ρίζα του 2).
Όπως ο Χριστός, ο Βούδας, κι ο Μωάμεθ, έτσι κι ο Πυθαγόρας δεν
έγραψε ποτέ τίποτε: προτιμούσε να μεταδίδει τη διδασκαλία του είτε
μέσω σύντομων αποφθεγμάτων είτε μέσω παραδειγμάτων από τη ζωή. Σε
αντίθεση με τους μεγάλους θρησκευτικούς πατριάρχες όμως, καθώς
επίσης και με το σύνολο των φιλοσόφων, δεν επιθυμούσε σε καμία
περίπτωση να εκλαϊκευθεί η σκέψη του και πολύ περισσότερο να
συζητηθεί. Διατύπωνε τα αποφθέγματα του ή μαθήματα με τρόπο
αυταρχικό κι οριστικό (σαν δόγματα), επιτρέποντας μόνο στους μαθητές
που βρίσκονταν πολύ καιρό κοντά του να θέσουν ερωτήσεις, ενώ οι
αρχάριοι (ακροατές) μπορούσαν μόνο να ακούν. Λόγοι μυστικότητας
επέβαλλαν να μη κρατά κανείς σημειώσεις κι είναι επομένως λογικό ότι
μετά το θάνατο του φιλοσόφου, ήταν αδύνατον να ξεχωρίσει κανείς τη
δική του διδασκαλία από κείνη των μαθητών του. Επίσης, πολλά
ανέκδοτα παρουσιάζουν μία μορφή, η οποία κατά ένα μέρος ήταν ακόμη
δεμένη με τη προφιλοσοφική παράδοση.
Αν ο Πυθαγόρας κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της
φιλοσοφίας, αυτό οφείλεται στο ότι θεωρούσε τη γνώση το κυριώτερο
εργαλείο της θρησκευτικής κάθαρσης: μόνο μέσω της αγάπης για τη
γνώση μπορούμε να συντονιστούμε με την αρμονία του σύμπαντος
(φαίνεται ότι ο όρος φιλόσοφος επινοήθηκε από κείνον). Μαθαίνουμε
από τι συνίσταται η αρμονία για την οποία μιλά ο Αριστοτέλης
(Μεταφυσική), στο 1ο απόσπασμα που παρουσιάζεται: οι λεγόμενοι
Πυθαγόρειοι έβλεπαν στον αριθμό την αρχή όλων των πραγμάτων. Ο
Πυθαγόρας εντόπιζε στον αριθμό την αρχή, το σημείο εκκίνησης, βάση κι
αιτία, την οποία οι Μιλήσιοι είχαν εντοπίσει σ' ένα φυσικό στοιχείο. Κάθε
γεωμετρική μορφή κι επομένως κάθε υπάρχον σώμα, μπορεί να θεωρηθεί
ως ένα ολοκληρωμένο κι αριθμήσιμο σύνολο από ενιαία στοιχεία, τους
95 αριθμούς. Τα πάντα είναι αριθμός και τα πάντα είναι αριθμητικά. Με
Shares αυτή τη βεβαιότητα ο Πυθαγόρας δημιούργησε τα πρώτα μαθηματικά κι
επεξεργάστηκε μία μεταφυσική, ένα ιδανικό τάξης, ορθολογισμού και

παγκόσμιας αρμονίας. Η πυθαγόρεια ιδέα των αριθμών, ωστόσο, είναι
διαφορετική από τη σύγχρονη: ο αριθμός δεν είναι μία αφηρημένη
έννοια, αλλά κάτι συγκεκριμένο κι αληθινό, μία θεμελιώδης διάσταση
των πραγμάτων. Για τον λόγο αυτόν ο πυθαγόρειος αριθμός κατείχε
επίσης και μία διάσταση στο χώρο: υπάρχουν τριγωνικοί, τετραγωνικοί κι
ούτω καθ’ εξής.
Σαν κατακλείδα, έχει παρατηρηθεί πως ο Πυθαγόρας έζησε την ίδια
εποχή με το Lao-Tse της Κίνας, το Βούδδα των Ινδιών και το Ζωροάστρη
της Περσίας. Όσοι επαινούν το Σάμιο Πυθαγόρα λένε γι' αυτόν ότι δεν
ήταν ακόμη Ίωνας, όταν γεννήθηκε κάποτε στη Τροία ως Εύφορβος.
Πέθανε κι αναβίωσε, αλλά το ότι είχε πεθάνει, επιβεβαιώνεται κι από τον
Όμηρο. Ποτέ δεν φορούσε ρούχα από δέρμα σκοτωμένων ζώων κι επίσης
απέφευγε να τρώει και να θυσιάζει ζώα για να διατηρείται αγνός. Δεν
ήθελε να βάφονται οι βωμοί με αίμα και προτιμούσε τις μελόπιτες, το
λιβάνι και τους ύμνους. Τέτοιες προσφορές συνήθιζε να κάνει στους
θεούς εκείνος ο άνδρας γιατί γνώριζε πως τις προτιμούσαν οι θεοί από τις
εκατόμβες και τα μαχαίρια μέσα σε πανέρια. Συναναστρεφόταν με τους
θεούς και μάθαινε από αυτούς ποιες ανθρώπινες ενέργειες τους
ευχαριστούν και ποιες απεχθάνονται. Από τους θεούς διδάχτηκε και τα
σχετικά με τη φύση. Οι άλλοι είχανε διάφορες γνώμες για τον θεό κι
αντίθετες μεταξύ τους. Σ' αυτόν είχε φανερωθεί ο Απόλλων κι είπε ποιος
ήταν. Κι άλλοι θεοί είχανε φανερωθεί χωρίς να πουν ποιοι είναι, όπως η
Αθηνά, οι Μούσες κι άλλοι, των οποίων τις μορφές και τα ονόματα
αγνοούν οι άνθρωποι. Ό,τι έλεγε ο Πυθαγόρας οι συνομιλητές του το
θεωρούσαν νόμο και τον τιμούσαν ως απεσταλμένο του Δία. Κρατούσανε
κλειστό το στόμα τους σχετικά με το θείο, διότι ακούγανε πολλά θεϊκά κι
απόρρητα που ήτανε δύσκολο να μη τα πουν αν δεν μάθαιναν πρώτα ότι
κι η σιωπή είναι λόγος. Λένε ότι κι ο Εμπεδοκλής αυτή τη σοφία
ακολούθησε, επειδή είχε πει:

«Χαίρετε, δεν είμαι πια για σας θνητός αλλά αθάνατος θεός. Κάποτε
υπήρξα κοπέλα και νέος".

Μία αναφορά στο Δειπνοσοφισταί που συνδέεται με το φιλόσοφο του

6ου αι. Εμπεδοκλή, προτείνει ότι οι Πυθαγόρειοι πιθανόν να επινόησαν
εναλλακτικές λύσεις για τις θυσίες ζώων, μέσω κατασκευής ομοιωμάτων
ζώων από φυτικές ύλες. Αυτοί οι άνθρωποι ακολουθούσαν χορτοφάγο
διατροφή για θρεπτικούς λόγους, για να κρατήσουνε τις 4 ιδιοσυγκρασίες
του σώματος σε ισορροπία και για λόγους ηθικής. Κατά το Ρωμαίο
ποιητή Οβίδιο, ο Πυθαγόρας είχε πει:

«Εφ' όσον συνεχίζει να είναι το άτομο άσπλαχνος καταστροφέας των

κατώτερων ζωντανών όντων δεν θα γνωρίσει ποτέ υγεία ή ειρήνη. Για
όσο κατασφάζουν οι άνθρωποι τα ζώα, θα σκοτώνουν ο ένας τον άλλο.
Πράγματι, αυτός που σπέρνει το σπόρο της δολοφονίας και του πόνου
δεν μπορεί να θερίσει χαρά και αγάπη».

Επίσης κι η προσφορά στην Ολυμπία μιας πίτας με σχήμα βοδιού, που

λέγεται πως είχε φτιάξει, αποδεικνύουνε πως συμφωνούσε με τον
Πυθαγόρα. Λένε κι άλλα πολλά γι' αυτούς που ακολούθησαν τον
φιλοσοφικό τρόπο του Πυθαγόρα. Οι χορτοφάγοι στην Ευρώπη ακόμα
και μετά τα αρχαία χρόνια ονομάζονταν Πυθαγόρειοι λόγω του
95 μαθηματικού και φιλοσόφου Πυθαγόρα κι η χορτοφαγία πριν την ίδρυση
Shares του χορτοφαγικού κινήματος (vegan society) απο τον Donalt Watson
λεγότανε πυθαγόρεια διατροφή (pythagorean diet). Πολύ πιθανόν

ορισμένοι από τους μαθητές του, που θα τον αγαπούσαν και θαύμαζαν
πολύ, να θεωρούσαν ότι ήταν κι ο Δάσκαλος τους αν όχι ο ίδιος ο
Φοίβος, κάποια έκφανσή του. Θα κλείσω το άρθρο με μερικές συμβουλές
του και ρητά του:

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ:

- Πρώτα τίμα τους αθάνατους Θεούς, ως διάκειται στους νόμους και

σεβάσου τους όρκους. Έπειτα τους λαμπρούς ήρωες και τους χθόνιους
δαίμονες σεβάσου κι αναλόγως να θυσιάζεις. Και τους γονείς σου τίμα,
και τους συγγενείς σου, τους πλησιέστερους και τους εξ αγχιστείας,
κι από τους άλλους με κριτήριο την αρετή να κάνεις φίλο σου τον άριστο.
- Πράοι ας είναι οι λόγοι σου κι ωφέλιμα τα έργα.
- Μήτε να εχθρευτείς φίλο σου για μικρό ατόπημά του εφόσον μπορείς,
διότι η δύναμη πλησίον της ανάγκης κατοικεί.
- Να μη καταστρέφει κανείς φυτό ήμερο που καρπούς παράγει, ούτε να
βλάπτει ζώο που απ' τη φύση του δεν είναι βλαβερό για τους ανθρώπους.
- Να διαφυλάσσει πιστά όχι μόνο τα χρήματα αλλά και τους λόγους που
του εμπιστεύτηκαν.
- Να θεωρεί πως υπάρχουν τρεις κατηγορίες πραγμάτων που αξίζουν
σπουδής και τα οποία πρέπει να επιζητεί και να χρησιμοποιεί. Και πρώτα
υπάρχει η κατηγορία των ενδόξων και των καλών, έπειτα των πραγμάτων
που είναι συμφέροντα στη ζωή και τελευταία η κατηγορία των
ευχάριστων. (Ο Πυθαγόρας δεν παραδεχόταν την προσφιλή στο λαό μα
απατηλή πρόσκαιρη απόλαυση αλλά εκείνη που είναι διαρκής, σεμνή και
απαλλαγμένη από κάθε δόλο. Έλεγε πως υπάρχουν δύο κατηγορίες
ηδονών, αυτή που ενδίδει στις απαιτήσεις της κοιλιάς και που παρομοίαζε
λόγω της τρυφηλότητας της με τις ανθρωποκτόνες ωδές των Σειρήνων κι
η άλλη που αναφέρεται στα καλά και τα δίκαια των αναγκαίων του βίου
και που είναι και στο παρόν ευχάριστη και στο μέλλον βέβαιη. Την
δεύτερη παρομοίαζε με τις αρμονικές ωδές των Μουσών και μόνον αυτήν
παραδεχόταν).
- Να προσέχει κανείς δύο στιγμές του καθημερινού του βίου, όταν
πήγαινε για ύπνο και όταν σηκωνόταν απ' τον ύπνο. (Έλεγε πως σε
εκείνες τις στιγμές οφείλει κάποιος να επισκοπεί τον βίο του εξετάζοντας
πριν κοιμηθεί τι έπραξε, τι έμελλε να πράξει και τι παραμέλησε να
πράξει, ενώ πριν σηκωθεί να εξετάσει πόσα και ποια έργα θα πράξει
εντός της ημέρας που ακολουθεί. Προέτρεπε και στο να λέει κάποιος την
αλήθεια γιατί μόνον αυτό θα τον κάνει να μοιάσει με τους Θεούς. Πολλά
από όσα δίδασκε τα έλεγε με τρόπο μυστικό και συμβολικό).
- Κάνε συνήθεια να κυριαρχείς στον ύπνο, στο στομάχι, στη λαγνεία και
στον θυμό.
- Μη πράξεις κάτι επαίσχυντο, ούτε μόνος σου ούτε μαζί με άλλους και
από όλους πιο πολύ τον εαυτό σου να ντρέπεσαι.
- Να ασκείς τη δικαιοσύνη με έργα και με λόγια.
- Να μην εθίζεσαι σε τίποτα ασυλλόγιστα, αλλά να γνωρίζεις πως ο
θάνατος για όλους είναι αναπόφευκτος και τα χρήματα, άλλοτε είναι
καλό να τ’ αποκτάς και άλλοτε να τα χάνεις.
- Ό, τι σου αναλογεί από τις δυστυχίες που συμβαίνουν τυχαία στους
θνητούς, να το υποφέρεις χωρίς αγανάκτηση. Και όσα από αυτά μπορείς
να τα θεραπεύεις. Σκέψου πως οι θεοί δεν δίνουν μεγάλο μερίδιο από
αυτά στους αγαθούς ανθρώπους.
95 - Μην επιτρέπεις στον εαυτό σου να εκπλήσσεται και ν' απορεί ούτε από
Shares τ' άθλια ούτε από τα καλά λόγια των ανθρώπων που άφθονα ακούς. Κι αν
ακούσεις ψέμα για κάτι, να είσαι πράος.

- Να μην σε παραπλανήσει κανείς ούτε με λόγια ούτε με έργα να κάνεις ή
να πεις οτιδήποτε δεν είναι καλό.
- Πριν πράξεις οτιδήποτε να σκέπτεσαι προσεκτικά, ώστε να μην κάνεις
κάτι ανόητο. Ο ανόητος ( εκείνος που δεν σκέπτεται) λέει και πράττει
ανόητα πράγματα.
- Να πράττεις εκείνα που δεν θα σου προκαλέσουν στεναχώρια αργότερα.
Μην πράττεις εκείνα που δεν γνωρίζεις, αλλά να φροντίσεις να μάθεις για
όσα έχεις άγνοια κι έτσι η ζωή σου θα είναι ευχάριστη.
- Δεν πρέπει να παραμελείς την υγεία του σώματός σου, αλλά, με μέτρο
να πίνεις, να τρως και να γυμνάζεσαι, και μέτρο εννοώ εκείνο που δεν θα
σε στεναχωρήσει. Συνήθισε σε διατροφή καθαρή και λιτή και ζώντας
έτσι, φυλάξου από όσα επισύρουν φθόνο. Μην δαπανάς άκαιρα τα καλά,
όπως κάνουν οι αδαείς, ούτε να στερείσαι σε σημείο που να γίνεις
ανελεύθερος, διότι το μέτρο είναι η άριστη κατάσταση σε όλα.
- Μην επιτρέψεις στα μάτια σου ύπνο απαλό πριν εξετάσεις τρεις φορές
τις πράξεις της ημέρας: «Σε τι αστόχησα; Τι έπραξα; Τι δεν έπραξα από
εκείνα που έπρεπε να πράξω;» Ξεκινώντας από το πρώτο να επεκτείνεσαι
στα επόμενα, για τα άσχημα που έκανες να επιπλήττεις τον εαυτό σου,
για τα καλά να ευχαριστιέσαι.
- Για τούτα να κοπιάζεις, αυτά να μελετάς, αυτά πρέπει να επιθυμείς.

Ο Πορφύριος αναφέρει μερικά απ' αυτά τα συμβολικά παραγγέλματα

μαζί με τις ερμηνείες που είτε ο ίδιος απέδιδε είτε που είχανε παραδοθεί
μέχρι την εποχή του από άλλους:

- να μην υπερβαίνεις το ζυγό (να μη πλεονεκτείς).

- να μη σκαλίζεις τη φωτιά με μαχαίρι (να μη προκαλείς τον οργισμένο με
λόγους οξείς).
- να μη μαδάς τον στέφανο (να μη κακομεταχειρίζεσαι τους νόμους, που
είναι τα στέφανα της πόλεως).
- να μη τρώς τη καρδιά σου (να μη φθείρεις τον εαυτό σου με θλίψεις και
στεναχώριες).
- να μη κάθεσαι πάνω σε "χοίνικα" (να μη ζεις σαν τεμπέλης).
- όταν αποδημείς να μη θες να επιστρέψεις (να μη προσκολλάσαι στη ζωή
όταν πεθαίνεις).
- να μη βαδίζεις στις λεωφόρους αλλά στα μονοπάτια (να μην ακολουθείς
τις γνώμες των πολλών αλλά τις γνώμες των λογίων και μορφωμένων).
- να μη δέχεσαι χελιδόνια στον οίκο σου (να μη κάνεις φίλους ανθρώπους
φλύαρους κι ακρατείς στην γλώσσα).
- να μη βοηθάς εκείνους που βαστάζουνε φορτίο (να μη παροτρύνεις
κανέναν στην τεμπελιά αλλά να συντελείς στην αρετή).
- κυάμων απέχου (να μη συμμετέχεις σ' εκλογή με κυάμους -κουκκιά-
διότι στη δημοκρατία εκλεγονται λαοπλάνοι φαφλατάδες κι όχι σοφοί
άνθρωποι)
- τις εικόνες των Θεών μη φοράς σε δακτυλίδια (τη γνώμη και τους
λόγους σου για τους Θεούς, μη τις κάνεις πρόχειρα και φανερά ούτε να
τις προφέρεις μπρος σε πολλούς).

ΡΗΤΑ:

Η Αρχή είναι το ήμισυ του παντός.

Ο άνθρωπος είναι θνητός με τους φόβους του κι αθάνατος με τις
95 επιθυμίες του.
Shares Άσε τους μεγάλους δρόμους και πάρε τα στενά.
Όσο ο Άνθρωπος συνεχίζει να είναι ο άσπλαχνος καταστροφέας των

κατώτερων ζώντων όντων δεν θα γνωρίσει ποτέ υγεία και ειρήνη. Γιατί
όσο οι άνθρωποι κατασφάζουν τα ζώα, θα σκοτώνουν ο ένας τον άλλο.
Πράγματι, αυτός που σπείρει τον καρπό του φόνου και του πόνου δεν
μπορεί να δρέψει χαρά και αγάπη.
Είναι αδύνατο να θεωρείται ελεύθερος αυτός που είναι δούλος στα πάθη
του και κυριαρχείται από αυτά.
Αν λέγεται κάποιο ψέμα, να το αντιμετωπίζεις με ηρεμία
Να κάνεις αυτά που νομίζεις πως είναι σωστά, έστω κι αν κάνοντας αυτά
πρόκειται να σε κακολογήσουν. Γιατί ο όχλος είναι κακός κριτής κάθε
καλού πράγματος
Ποτέ να μην κάνεις τίποτα αισχρό, ούτε μαζί με άλλον, ούτε μόνος σου.
Περισσότερο απ’ όλους να ντρέπεσαι τον εαυτό σου
Ο κόσμος είναι αριθμοί.
Μη εν πολλοίς ολίγα λέγε, αλλ’ εν ολίγοις πολλά.
Ελεύθερον αδύνατον είναι τον πάθεσι δουλεύοντα και υπό παθών
κρατούμενον.μτφρ: είναι αδύνατο να θεωρείται ελεύθερος αυτός που
είναι δούλος στα πάθη του και κυριαρχείται από αυτά
Ου πάντα τοις πάσι ρητά. (δεν μπορούν να ειπωθούν όλα σε όλους)
Χρη σιγάν ή κρείσσονα σιγής λέγειν (πρέπει να σωπαίνεις ή να λες κάτι
καλύτερο από τη σιωπή)
Βέλτιστοι γιγνόμεθα προς τους θεούς βαδίζοντες.
Τα λόγια είναι οι άνεµοι της ψυχής.
Το μεγαλύτερο πράγμα είναι να κερδηθεί η ψυχή από το καλό ή το κακό.
Να μη κάνετε ή να λέτε τίποτα όταν είστε οργισμένοι.
Να αποδοκιμάζετε κάθε είδους υπερβολή και να μη ξεπερνάτε το μέτρο.
Η παιδεία µοιάζει µε χρυσό στεφάνι, γιατί κι αξία µεγάλη έχει κι
ωφέλεια πολύ µεγάλη προσφέρει.
Καθώς φαίνεται, η δικαιοσύνη είναι τετράγωνη, σ’ όλα τα µέρη ίση κι
όµοια παντού.
Θανέειν πέπρωται άπασι. (είναι γραφτό σε όλους να πεθάνουν)
Αρχή πολιτείας απάσης νέων τροφά. (θεμέλιο κάθε πολιτείας είναι η
ανατροφή των νέων)
Σπεύδε βραδέως.
Πράττε μεγάλα μη υπισχνούμενος μεγάλα
Φορτίον μη συγκαθαιρείν, αλλά συνανατιθέναι τοις βαστάζουσι (μη
βοηθάς να αφήσουν κάτω το φορτίο, αλλά βοήθα να το κουβαλήσουν)
Πυρ μαχαίρα μη σκαλεύειν (μην οξύνεις επιθετικές διαθέσεις)
Το μεν σώμα εστίν ημίν σήμα.
Μη επτοήσθαι περί τας επιθυμίας, αλλ’ ολιγώρως έχειν. (να μη σε
κυριεύει η επιθυμία, αλλά να αδιαφορείς)
Σιγάν την αλήθειαν, χρυσόν εστι θάπτειν (κρύβοντας την αλήθεια, θάβεις
χρυσάφι)
Πλούτος ασθενής άγκυρα.
Μη φορείν στενόν δακτύλιον (μη δεσμεύεσαι και μη δυσκολεύεις τη ζωή
σου)
Τας λεωφόρους μη βαδίζειν.
Μηδέν θαυμάζειν.
Το «ναι» και το «όχι», αν και είναι οι πιο σύντομες από όλες τις λέξεις,
χρειάζεται να τις σκεφθεί κανείς πολύ προηγουμένως.
Μην ψάχνεις την ευτυχία, είναι πάντα μέσα σου.
Να κάνεις αυτά που νομίζεις πως είναι σωστά, έστω κι αν κάνοντας αυτά
πρόκειται να σε κακολογήσουν. Γιατί ο όχλος είναι κακός κριτής κάθε
95 καλού πράγματος.
Shares
Αν δεν μπορείς να έχεις έναν πιστό φίλο, να είσαι ο ίδιος φίλος του
εαυτού σου.
Web Design: Granma - Web Hosting: Greek Servers
95
Shares

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ - Πυθαγόρας - Βίος, Θεωρία & Σχολή

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ - Πυθαγόρας - Βίος, Θεωρία & Σχολή

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

5/27/22, 11:20 AM ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ: Πυθαγόρας: Βίος, Θεωρία & Σχολή

Αρχαία Ελλ Γραμμ

μαθηματικός, γεωμέτρης, θεωρητικός της μουσικής. φιλόσοφος, ηγέτης

Αν έχουμε τόσους μύθους κι ελάχιστες συγκεκριμένες πληροφορίες, είναι

Γεννήθηκε περίπου το 580 π.Χ. κι ως επικρατέστερος τόπος

Φερεκύδη από τη Σύρο κι έπειτα με τον Ερμοδάμαντα τον Κρεοφύλειο

Λέγεται πως ο Αγκαίος, που κατοικούσε στη Σάμη της Κεφαλληνίας

Αγκαίε, την θαλασσίαν νήσον Σάμον αντί της Σάμης

Το ότι η αποικία της Σάμου συστάθηκε από ανθρώπους

συνδυασμοί που τυχαίνει οι Σάμιοι να κάνουνε. Λέγεται λοιπόν ότι ο

Τον Πυθαγόρα, που γέννησε από τον Απόλλωνα τον φίλο

Η φήμη αυτή επικράτησε για τον εξής λόγο: Όταν ο Μνήσαρχος

του πια. Ο Πορφύριος όμως παραλαμβάνοντας τη πληροφορία από τον

Το ανατολίτικου στυλ τουρμπάνι υποδηλώνει τα ταξίδια στην Ανατολή που πραγματοποίησε.

μακρόχρονες περιπλανήσεις κι εξαιρετικός από την ίδια του τη φύση,

Ού, μα τον αμετέραι γενεάι παραδόντα τετρακτύν,

"Με κάθε τρόπο πρέπει να διώχνεται και να καυτηριάζεται με φωτιά,

Επειδή ο ίδιος ο κι οι μαθητές του περιβάλλονταν από μεγάλο κύρος

Οι πιο ακριβείς ιστορικοί, όμως, όπως ο Δικαίαρχος αναφέρουνε πως ο

απογόνους των να μην τα δώσουνε σε κανέναν έξω από τους Οίκους.

εποχή του, δεν έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες για τη ζωή του

καταστατικό της κοινότητας τους. Τον 4ο π.Χ. αιώνα ο Αριστόξενος ο

Σε αντιδιαστολή με τους Βαβυλώνιους και τους Ινδούς που επέλυαν

έμβλημα τους το «τα πάντα είναι αριθμός». Ορισμένοι ιστορικοί της

ενότητα δεν έχει πληθυντικό ή, μάλλον, οφείλουμε να διακρίνουμε το Εν,

(α + β)2 = α2 + 2αβ + β2

Οι γραφικές αυτές απεικονίσεις τους επέτρεπαν να δείχνουν, με μια

1 + 3 = 22 1 + 3 + 5 = 32 1 + 3 + 5 + 7 = 42

Είτε το Πυθαγόρειο Θεώρημα που μνημονεύτηκε παραπάνω.

Αν κι αδιαχώριστοι, οι αριθμοί φαίνονται ωστόσο διακριτοί από τα

αριθμητική, την οποία οι Πυθαγόρειοι, επιχείρησαν να αναδείξουν,

* Εφόσον λέγεται πως υπάρχουν σύμφωνοι αριθμοί, το λόγο αυτής της

* Άμεσα αισθητή αρμονία είναι αυτή που μας αποκαλύπτουν τα μουσικά

* Αυτές τις συνηχήσεις άλλοι θέλησαν να τις επιτύχουν με το βάρος,

Μουσική κι αστρονομία. Όταν ο Πλάτων λέει πως μουσική κι

δόγμα του Πυθαγόρα, εφόσον στη πραγματικότη­τα ο κόσμος είναι

Μουσική κι αρχιτεκτονική. Η έννοια του αρμονικού διαστήματος, τη

Συμφωνία και συμπάθεια. Αριθμητική και μουσική, αριθμός κι

Οι αριθμοί, τα σχήματα κι οι όγκοι, με την ατομικότητα ή μάλλον τη

διαφορετική από τη δική μας. Οι Πυθαγόρειοι ποτέ δεν οδη­γήσανε το

Ένας άλλος αριθμός της δεκάδας, ο αριθμός 7, είναι προικισμέ­νος με

Της απηύθυναν ακόμα προσευχές:

Ευλόγησε μας, θείε αριθμέ, εσύ που γέννησες θεούς κι ανθρώπους! Ω,

που δείχνει σαφώς ότι 10 = 1 + 2 + 3 + 4.

Ας προσθέσουμε ακόμα πως:

«Μεταξύ των περιλαμβανόμενων στη 10άδα αριθμών άλλοι είναι

Έτσι η 10άδα είναι πραγματικά ένας θεϊκός αριθμός, ή όπως λέει κι ο

«Καθώς το παν ήταν απεριόριστη πολλότητα, χρειαζόταν μια τάξη (...),

Ο στοχασμός των Πυθαγορείων εκτείνεται και στα γεωμετρικά

Η ιδιαιτερότητα αυτή παρέχει σ' έναν αρχιτέκτονα, εξοπλισμένο μ' ένα

Οι Πυθαγόρειοι ασκήσανε τεράστιαν επιρροή στο Πλάτωνα. Οι

Τί σφάλμα διέπραξα;

Η κυριαρχία της ποσότητας και της ισχύος δεν θα 'πρεπε να μας

Πυθαγόρειος Σχολή Κρότωνα

Ιταλία, τη Μεγάλη Ελλάδα, όπως λεγόταν, όπου εγκαταστάθηκε στην

* Η ανακάλυψη κι απόδειξη του Πυθαγορείου Θεωρήματος, καθώς κι η

* Η ανακάλυψη των ασύμμετρων αριθμών. Τη σπουδή των μαθηματικών,

* Η ανακάλυψη των κανονικών πολυέδρων (δηλαδή του 4έδρου, του

* Η ανακάλυψη ακεραίων λύσεων της εξίσωσης: x2 + y2 = z2

* Η ανακάλυψη των μαθηματικών νόμων για την κατασκευή της

Σε αρκετές περιπτώσεις δίνανε διάφορες ερμηνείες σε κάποιες

220 : 220 = 1 284 : 284 = 1

εκτός αυτών. Ο Ιάμβλιχος χρησιμοποιεί τον όρο Θυμαρίδειο Επάνθημα.

δόγμα του Πυθαγόρα, εφόσον στη πραγματικότητα ο κόσμος είναι

διαφορετική από τη δική μας. Οι Πυθαγόρειοι ποτέ δεν οδηγήσανε το

Ένας άλλος αριθμός της δεκάδας, ο αριθμός 7, είναι προικισμένος με

«Nα τιμάς πρώτα τους αθάνατους θεούς όπως διατάζει ο νόμοςκαι να

* Η ΠΡΩΤΗ ΜΟΝΑΔΑ στους Πυθαγορείους είναι ή μονάδα δύο (και