A ΦIEPΩMA
O τραγικς Δεκέμβριος
με το φακ του Kέσελ
Aνέκδοτες φωτογραφίες για τα αιματηρά γεγοντα του 1944
«AIΣΘANOMAI έναν ιδιαίτερο δε-
σμ με την Eλλάδα και τους Eλλη-
νες. Eίδα τι έκαναν οι Γερμανοί στη
χώρα τους κι έζησα τη φρίκη του
εμφυλίου πολέμου τους». O φωτο-
γράφος Nτιμίτρι Kέσελ γεννήθηκε
στις αρχές του αιώνα και αυτές τις
γραμμές τις έγραψε πρσφατα. Πα-
ρακολουθεί με ενδιαφέρον μέσω
τηλεφώνου και φαξ την έκδοση –για
Eπιμέλεια αφιερώματος:
NIKOΣ BATOΠOYΛOΣ
πρώτη φορά– των φωτογραφιών
του στην Eλλάδα. Aνυπομονεί. Δεν
είναι τυχαίες φωτογραφίες. Oι περί-
που 120 φωτογραφίες που επελέγη-
σαν απ τα φιλμ που τράβηξε στα
Δεκεμβριανά, μισν αιώνα πίσω,
προκαλούν σήμερα έντονα συναι-
σθήματα. Oσοι τις είχαν δει, μιλού-
σαν για «κλωτσιά στο στομάχι».
Aλλοι, κλονίστηκαν τσο πολύ που
είχαν παγερές αντιδράσεις. Kανείς
μως δεν έμεινε αδιάφορος.
Στην Eλλάδα
O Nτιμίτρι Kέσελ είναι Oυκρανς.
Eζησε τα περισστερα χρνια του
στην Aμερική. Kάλυψε πολλές απο-
στολές. Hρθε και στην Eλλάδα.
«Eφθασα στην Aθήνα με τα βρετα-
νικά στρατεύματα τον Oκτώβριο
του 1944, ταν οι Γερμανοί υποχω-
ρούσαν. Mας υποδέχθηκαν πλήθη
Aθηναίων...», γράφει. Hρθε ως α-
νταποκριτής του περιοδικού
«Λάιφ», με το οποίο συνεργάστηκε
Eξώφυλλο: Λίγο πριν απ τους
πυροβολισμούς. O κσμος είναι
διάσπαρτος στην πλατεία Συ-
ντάγματος απέναντι απ τη
«Mεγάλη Bρεττανία» (φωτ. Nτι-
μίτρι Kέσελ).
Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»:
BHΣ. ΣTAYPAKAΣ
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994
O Nτιμίτρι Kέσελ, με τη στολή του αμερικανικού στρατού, είναι ο Oυκρανς φω-
τογράφος, που για λογαριασμ του «Life» απαθανάτισε με το φακ του τα τραγι-
κά γεγοντα του Δεκεμβρίου του ’44 στην Eλλάδα.
απ το 1936 ως το 1973, τη χρονιά
που έκλεισε (σ.σ.: επανεκδθηκε λί-
γα χρνια αργτερα ως μηνιαίο).
Mε την ιδιτητα αυτή ταξίδεψε σε
λον τον κσμο, η προσωπική του
ματιά διείσδυσε πέρα απ τις ανά-
γκες μιας ειδησεογραφικής κάλυ-
ψης, η μηχανή του έγινε ένα εργα-
λείο στα χέρια του. Στην Eλλάδα,
δεν αρκέστηκε σε μία βιαστική και
επιφανειακή φωτογράφιση. Συχνά,
απορεί κανείς για την καλλιτεχνική
αξία φωτογραφιών, στις οποίες ο
ανθρώπινος πνος έχει πρωταγωνι-
στική θέση. Aποτύπωσε την ερημω-
μένη ελληνική επαρχία, απ την ελ-
ληνική πρωτεύουσα ως την Kοζάνη,
πρσωπα γυναικών, ανταρτών, παι-
διών, εφήβων, γερντων...
Δεκέμβριος του 1944
Φωτογράφισε την Aθήνα. Hταν
στην πλατεία Συντάγματος, την Kυ-
ριακή στις 3 Δεκεμβρίου 1944. Xάρη
σ’ αυτν, την ετοιμτητά του, την
ψυχραιμία του, το μεγάλο χάρισμά
του, ο Δεκέμβρης της Aθήνας απα-
θανατίστηκε σε μία σειρά συγκλονι-
στικών φωτογραφιών, οι περισστε-
ρες απ τις οποίες δημοσιεύονται
για πρώτη φορά στις «Eπτά Hμέρες».
Aυτές τις ημέρες, θα κυκλοφορή-
σει, απ τις εκδσεις «Aμμος», το
λεύκωμα του Δεκέμβρη με τις φω-
τογραφίες του Kέσελ. Θα είναι ένας
δεμένος τμος, μεγάλου σχήματος,
με τις 120 φωτογραφίες και το κεί-
μενο που έγραψε ο ίδιος ο φωτο-
γράφος για την ελληνική παρουσία-
ση των φωτογραφιών του. Tο απ-
σπασμα που προδημοσιεύουν οι
«Eπτά Hμέρες» μαζί με επιλογή απ
τις φωτογραφίες της Aθήνας προέρ-
χονται απ την έκδοση αυτή.
O Kέσελ φρντισε ο ίδιος να απο-
σταλούν οι φωτογραφίες αυτές
στην Eλλάδα. Aυτ έγινε πρσφατα.
Πριν απ λίγους μήνες, τον Aύγου-
στο του 1994. «...πενήντα χρνια με-
τά», αναφέρεται στον πρλογο του
λευκώματος, «ένας άλλος μεγάλος
φωτογράφος του αιώνα μας, ο Nτέη-
βιντ Nτάγκλας Nτάνκαν, έφερε στην
Aθήνα αυτ το πολύτιμο υλικ και
μας το έδωσε λέγοντας :”O Nτμίτρι
Kέσελ ήταν εδώ, κάτω απ’ την Aκρ-
πολη, στις 3 Δεκεμβρίου 1944. Tτε
που πολλά νειρα έγιναν εφιάλτες
και ο ηρωισμς, η αγωνία και το πά-
θος μάτωσαν αυτή την μορφη χώ-
ρα. Σας στέλνει μέσα απ’ την καρδιά
του, σα θραύσματα μάζεψε απ ε-
κείνα τα γεγοντα. Tη δική του φω-
τογραφική μαρτυρία».
Θεματολογία
H εντητα των ελληνικών φωτο-
γραφιών του θεωρείται απ τις ση-
μαντικτερες στιγμές της καριέρας
του ως φωτογράφου, άγνωστο, -
μως, είναι γιατί το σύνολο των φω-
τογραφιών παρέμεινε εκτς δημο-
σιτητας επί τσα χρνια. H ίδια η
ζωή του Nτιμίτρι Kέσελ, που είναι
σχεδν συνομήλικος με τον αιώνα
μας, μοιάζει με παραμύθι. Hταν έφη-
βος ταν ξέσπασε η Pωσική Eπανά-
σταση και φαντάζεται πσο η εμπει-
ρία αυτή συντάραξε την νεαρή ψυχή
του. Eγκαταλείπει οριστικά την Oυ-
κρανία και τον κλειστ της ορίζοντα
το 1923, ταν μεταναστεύει στην
Aμερική.
Aπ τα πρώτα χρνια του ’30 είχε
καθιερωθεί ως ένας ικαντατος φω-
τογράφος ειδικευμένος σε βιομηχα-
νικά θέματα. Σταδιακά, άρχισε να
συνεργάζεται με το «Λάιφ» και να
διευρύνει τη θεματολογία του. Tα
ενδιαφέροντά του, ανήσυχα και
πλατειά, τον έσπρωχναν σε κάθε
γωνιά της γής. Aπ τα ποτάμια της
Iνδίας ώς τις κορυφές των Aνδεων
και στη μέση η Eλλάδα, στο σημείο
που ενώνονται οι δύο κσμοι, σαν
σταυρς... O Kέσελ είναι ένας μεγά-
λος προσωπογράφος. Aκμη και -
ταν φωτογραφίζει πλήθη, κάθε πρ-
σωπο χωριστά είναι μία προσωπο-
γραφία.
Oι σκηνές απ την πλατεία Συ-
ντάγματος, αλλά και απ τους δρ-
μους της Aθήνας, οι περίπολοι, το
συσσίτιο, οι άστεγοι και οι νεκροί
στα κατώφλια των αθηναϊκών σπι-
τιών, συνθέτουν την τραγικτερη
πινακοθήκη του ανθρώπινου πνου.
Δεκέμβριος 1944. Bρετανοί στρατιώτες «καλύπτουν» την οδ Kριεζώτου στη γωνία, που βρίσκεται σήμερα η «Aγροτική Tράπεζα» και παλαιτερα το «King’s Palace».

KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

 ΛEZANTA 4-5

Tραγικά λείψανα μιας άλλοτε ήρεμης ζωής, τα σπίτια της Aθήνας... Διάτρητες απ σφαίρες οι προσψεις, ανοιχτές πληγές τα παράθυρα. Mια μοναχι-
κή φιγούρα γυναίκας μπροστά σε εργατική πολυκατοικία, ραγισμένο κέλυφος ανθρώπινης ζωής...
 AΦIEPΩMA
Πώς φθάσαμε
στη σύγκρουση
Oι διαπραγματεύσεις μεταξύ κυβέρνησης και EAM
για αφοπλισμ και η τραγωδία του Δεκεμβρίου
Tου Γ.A. Λεονταρίτη
ΣTIΣ 18 Oκτωβρίου 1944, πως είναι
γνωστ, έφθασε στην πρωτεύουσα
ο πρωθυπουργς Γ. Παπανδρέου
με ολκληρο το υπουργικ συμβού-
λιο (εκτς απ το τριμελές κλιμάκιο
που είχε προηγηθεί) και με τον αρ-
χηγ των βρετανικών και λων των
ελληνικών δυνάμεων (τακτικών και
ανταρτών) τον Σκμπι.
Aυτή η άφιξη είναι πασίγνωστη.
Eλάχιστα γνωστή είναι μια άλλη,
την ίδια μέρα (και χι συμπτωματι-
κά). Στις 18 Oκτωβρίου έφθασε
στην Aθήνα –απ τα Aγραφα– και η
Kεντρική Eπιτροπή του EAM. Φθά-
νοντας, έδωσε στην δημοσιτητα
μια προκήρυξή της, στην οποία υ-
πογράμμιζε το EAM την συνέπειά
του στις συμφωνίες που είχε υπο-
γράψει, τη συμμρφωση του EΛAΣ
στις κυβερνητικές εντολές (να μην
εισέλθει στην Aθήνα, την αναίμα-
κτη απελευθέρωσή της). Yπογράμ-
μιζε μως το EAM την ύπαρξη και
την παρουσία του, τονίζοντας τι
«θέτει στην διάθεση της εθνικής
κυβέρνησης τον EΛAΣ για την ολο-
κλήρωση της απελευθέρωσης». H
ημέρα της διακηρύξεως –18 Oκτω-
βρίου– και οι υπογραμμίσεις της
–«εδώ είμαστε κι εμείς»– δείχνουν
την πραγματικτητα της απελευθε-
ρωτικής περιδου. Δυαδική εξου-
σία υπήρχε στην Eλλάδα: Tης κυ-
βερνήσεως Παπανδρέου και του
EAM. Δεν ήταν αλήθεια, κάτι που
γράφεται συχνά σαν σχήμα λγου,
τι η κυβέρνηση ήλεγχε μνο το
κέντρο της Aθήνας. Bέβαια, δεν ή-
λεγχε αρκετές ακραίες αθηναϊκές
συνοικίες. Hλεγχε μως αρκετές
άλλες περιοχές. Tην Kρήτη που υ-
πήρχαν ισχυρές εθνικιστικές οργα-
νώσεις κι εκεί ο EΛAΣ ακολουθούσε
διαφορετική γραμμή.
Eίχε ακμη η κυβέρνηση υπ τον
έλεγχ της τα νησιά του Aιγαίου και
του Iονίου, ενώ την Hπειρο κατεί-
χαν οι δυνάμεις του Zέρβα, κι ένα
μικρ τμήμα της Aνατολικής Mακε-
δονίας υπ τον Tσαούς - Aντών. Tο
EAM κυριαρχούσε στην ηπειρωτική
Eλλάδα και στην Πελοπννησο. Aυ-
τή ήταν η κατάσταση τις πρώτες
μέρες της Aπελευθέρωσης, ενώ έ-
φθαναν λίγο-λίγο, μερικά βρετανι-
κά τμήματα και η Oρεινή Tαξιαρχία.
O EΛAΣ βρισκταν στο μάξιμουμ
της υλικής δυνάμεώς του, κατά την
απελευθέρωση. Oι μνιμοι αντάρ-
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994
τες του, περνούσαν τις 50.000. Kα-
τανέμονταν σε 9 μεραρχίες και 2
ταξιαρχίες.
Eίχαν πλήρη κανονικ οπλισμ
πεζικού (μέχρι και βαρείς λμους)
και λίγα πολυβλα. Σύγχρονα μέσα
–θωρακισμένα– δεν διέθεταν καθ-
λου. O αριθμς των πολεμιστών
του EAM μως, ήταν διπλάσιος των
50.000, γιατί υπήρχε ο εφεδρικς
EΛAΣ, και η Πολιτοφυλακή.
Eθνικς στρατς
Aυτή ακριβώς η ένοπλη δύναμη,
προβλημάτιζε τους Aγγλους και την
κυβέρνηση. Eδώ βρισκταν το με-
ταπελευθερωτικ πρβλημα, διτι,
προϋπθεση του σχηματισμού ενι-
αίας υπερπαραταξιακής κυβερνή-
σεως, και λων των άλλων συμφω-
νιών, ήταν τι με την ανασυγκρτη-
ση του κράτους, θα συνεκροτείτο
και εθνικς στρατς. Δηλαδή, γενι-
κή στρατολογία, στρατολογικές
κλάσεις, ομοιομορφία κατατάξεως.
Δεν αρνήθηκε το EAM αυτήν την
γενική προϋπθεση. Eίχε μως και
τις δικές του επί μέρους προϋποθέ-
σεις, για τα στελέχη του μοναδικού
εθνικού στρατού, αλλά και πολιτι-
κές: Πσο θα έμενε η κυβέρνηση
Παπανδρέου που μειοψηφούσε;
Πτε θα γινταν το πολιτειακ δη-
μοψήφισμα; Πτε οι εκλογές; Oλα
αυτά αποτελούσαν θέματα ευρυτά-
των συζητήσεων. Tο μεσημέρι της
5ης Nοεμβρίου, ο πρωθυπουργς Γ.
Παπανδρέου μετά απ συνεργασία
που είχε με τον Σκμπι, ανεκοίνωσε
την αποστράτευση των ανταρτικών
ομάδων αντιστάσεως EΛAΣ και
EΔEΣ, η οποία ωρίσθη για την 10ην
Δεκεμβρίου.
O Παπανδρέου υποσχέθηκε τι οι
μνιμοι αξιωματικοί των ανταρτι-
κών σωμάτων θα ξαναγύριζαν στον
τακτικ στρατ, και τι «Aπ της
10ης Δεκεμβρίου παύει πάσα φορο-
λογία επιβληθείσα προς συντήρηση
των ομάδων αντιστάσεως»... H τε-
λευταία αυτή παράγραφος, δεν ή-
ταν χωρίς σημασία. Στις EAMοκρα-
τούμενες περιοχές είχε επιβληθεί
απ την κατοχική περίοδο, αντί άλ-
λων φορολογιών, η καταβολή 5%
εις είδος επί των αγροτικών προϊ-
ντων. O EΛAΣ μνον απ’ εκείνη την
εισφορά μπορούσε να συντηρηθεί.
H προθεσμία πάντως των 35 ημε-
ρών δεν ήταν ούτε μεγάλη, ούτε μι-
κρή, αλλά σο οι μέρες πλησίαζαν
στην αμετακίνητη ημερομηνία της
10ης Δεκεμβρίου, φαίνονταν στον
ορίζοντα νέα εμπδια.
O Γ. Παπανδρέου αποφάσισε να
διορίσει αρχηγ του νέου στρατού,
τον Aλέξ. Oθωναίο, τον οποίο δεχ-
ταν η Aριστερά, και ο οποίος άλλω-
στε είχε παλιά προσωπική φιλία με
τον στρατηγ Σαράφη. Tον «ανέ-
χθηκε» και η Δεξιά. O Oθωναίος -
μως, αδιάλλακτος δημοκρατικς,
δεν ανεχταν τις παρεμβολές του
Σκμπι, και τνιζε θυμωμένος: «Aν
είμαι αρχιστράτηγος, μνο με τον
πρωθυπουργ θα έχω συνεργασία».
Iσως δεν καταλάβαινε τι γινταν με
την Aγγλία και το ρλο της στη Mε-
σγειο, και δεν αντιλαμβανταν, τι
και τον πρωθυπουργ, οι Aγγλοι τον
είχαν διορίσει. Tελικά, παραιτήθηκε
στις 13 Nοεμβρίου.
Σε λες τις παρατάξεις, γινταν
μια πάλη μεταξύ μετριοπαθών και α-
διαλλάκτων. Στην παράταξη των
«Eθνικοφρνων», η πάλη αυτή είναι
φανερή. Aπ τον Eυστρ. Kουλουμ-
βάκη που με την εφημερίδα του
«Mεγάλη Eλλάς», κεραυνοβολούσε
την Aριστερά, αλλά και κάθε συμβι-
βαστικ Δεξι, μέχρι τον Παπανδρέ-
ου που έλεγε τι αγωνιζταν «ενα-
ντίον των μνηστήρων της ανωμα-
λίας» και τον Θ. Σοφούλη, που βε-
βαίωνε τους EAMικούς, τι μια δική
του κυβέρνηση, θα εξασφάλιζε την
ομαλτητα. Στην ηγεσία της Aριστε-
ράς, ιδιαίτερα στο KKE, ήταν αδύνα-
το να εξακριβώσει κανείς τις προ-
σωπικές απψεις των μελών του
Π.Γ. Oι συγκεντρώσεις και διαδηλώ-
σεις, δεν σταματούσαν, οι τοίχοι ή-
σαν γεμάτοι συνθήματα κι έφθαναν
στιγμές που ο Παπανδρέου έλεγε α-
πελπισμένος στον υπουργ Oικονο-
μικών, τον Σβώλο: «Aλέκο, θα τρε-
λαθώ!». ...Mε τη ματαίωση της λύσε-
ως Oθωναίου, οι συζητήσεις μεταξύ
αρμοδίων πύκνωναν. O Παπανδρέ-
ου κάθε μέρα διαπραγματευταν με
κάποιον EAMικ: Mε τον Σβώλο, με
τον Zεύγο, με τον Παρτσαλίδη, ή
τον Σιάντο. Tο πρβλημα της Aρι-
στεράς, ήταν δικαιολογημένο: «Kα-
λά, να αφοπλιστούμε εμείς. Tι εγ-
γυήσεις μως μας δίνετε, τι μετά
τον αφοπλισμ δεν θα πέσουμε θύ-
ματα των αντιπάλων μας;» Aπ’ αυτ που περιελάμβανε και άλλους -
το σημείο άρχισαν οι αξιώσεις για
εκκαθάριση στρατού και σωμάτων
ασφαλείας απ τους «ακραίους».
Kαι γι’ αυτ το EAM ζήτησε διάλυση
χι μνο του EΛAΣ και EΔEΣ, αλλά
και της Tαξιαρχίας του Pίμινι, και
του Iερού Λχου. Oι φβοι και η δυ-
σπιστία ήσαν αμοιβαίες και για τις
δύο παρατάξεις. O γραμματέας του
KKE, ο Γιώργος Σιάντος, συνεδύασε
τη διάλυση του EΛAΣ με απφαση
για σύντομη διεξαγωγή Δημοψηφί-
σματος, και αμέσως μετά, διεξαγω-
γή εκλογών Συντακτικής Συνελεύ-
σεως. Aυτή ακριβώς η θέση, μεταδι-
δταν απ τα πλήθη με το τραγούδι:
«Tο ’χουμε βάλει βαθιά μεσ’ την
καρδιά μας,
Λαοκρατία και χι βασιλιά...».
Tο σύνθημα αυτ, επρκειτο να
αποτελέσει μια βασική αιτία για σύ-
γκρουση με φρικαλέες συνέπειες.
Πρσχημα θα αποτελούσε ο σκπε-
λος της Tαξιαρχίας Pίμινι. Kαι γι’ αυ-
τ, ο φανατικς αντιμοναρχικς Γ.
Kαφαντάρης, θα κατηγορούσε τον
Γ. Παπανδρέου, κατά την διάρκεια
των συγκρούσεων: «Aιματοκυλήσα-
τε τον τπο για δυο χιλιάδες Πραι-
τωριανούς (Pιμινίτες)».
O «αυτοκρατορικς»
Tσώρτσιλ
Για τις διαθέσεις του Tσώρτσιλ,
έδωσε μια εξήγηση το 1946 κάποιος
που τον γνώριζε απ κοντά: O συ-
νταγματάρχης Kμπτον Mακένζυ,
άλλοτε αρχηγς της Iντέλλιτζενς
Σέρβις, θα έλεγε στον γραμματέα
του EAM Δημ. Παρτσαλίδη, σε μια
επίσκεψη του τελευταίου στο Λον-
δίνο: «O Tσώρτσιλ μένει σ’ λη του
την ζωή αυτοκρατορικς. Zει στην
εποχή που βγήκαν τα παράσημα
του λουτρού και της περικνημίδος.
Mένοντας τέτοιος, συνδέθηκε με
τον Γεώργιο. Kαι ταν βρεθήκατε
εσείς στην πρωτοπορία του αντιμο-
ναρχισμού, τον διευκολύνατε στα
φιλοβασιλικά σχέδιά του». Στο με-
ταξύ, οι διαπραγματεύσεις συνεχί-
ζονταν με κπο. H κυβέρνηση τελι-
κά δέχθηκε να διαλυθεί και η «Tα-
ξιαρχία. με τις ανταρτικές οργανώ-
σεις, αλλά η λύση απορρίφθηκε απ για διάλυση του συνασπισμού των
τον Tσώρτσιλ.
Mε υποχωρήσεις της κυβερνήσε-
ως, απομακρύνθηκαν απ τις θέ-
σεις τους ο στρατιωτικς διοικητής
Aττικής Σπηλιωτπουλος και ο επι-
τελάρχης K. Bεντήρης, ενώ παράλ-
ληλα αντικαθίσταται και ο υφυ-
πουργς Στρατιωτικών Λαμπριανί-
δης και την θέση του αναλαμβάνει
ο στρατηγς Πτολ. Σαρηγιάννης
του EΛAΣ. O Γ. Παπανδρέου άρχισε
να αισιοδοξεί. Mε επιμονή των με-
τριοπαθών, βρίσκεται η λύση και
παρακάμπτεται ο σκπελος απ την
Tαξιαρχία του Pίμινι. Kατά το σχέ-
διο, θα έμενε η Tαξιαρχία, θα έμενε
ακμα και ένα τμήμα του EΔEΣ α-
διάλυτο. Θα έμενε μως και ένα
τμήμα του EΛAΣ, με δύναμη, ση α-
θροιστικά ήταν η δύναμη Pιμινιτών
και EΔEσιτών. Στις 27 Nοεμβρίου,
αυτή τη λύση συζητούσαν ο Παπαν-
δρέου με τους EAMικούς ηγέτες:
Tον Σβώλο τον Hλ. Tσιριμώκο και
τον Γιάννη Zεύγο. Συμφώνησαν
προφορικά και συνέταξαν το σχέδιο
ρους: Δίκες δοσιλγων, εκκαθάρι-
ση κρατικού μηχανισμού, κ.λπ. Tην
επομένη, οι εκπρσωποι των κομ-
μάτων μπαινβγαιναν συνέχεια στο
σπίτι του Παπανδρέου στη λεωφ-
ρο Kηφισιάς, για διευκρινίσεις και
εξηγήσεις. O πρωθυπουργς μως
ήταν βέβαιος για την τελική αποδο-
χή των απψεών του, αφού ήσαν
σύμφωνοι ο Σκμπι και ο πρεσβευ-
τής Λήπερ. Eτσι και οι τρεις ήπιαν
σαμπάνια για το ευτυχές γεγονς.
Kαι ττε... λα ανατράπηκαν! Στο
σπίτι του Παπανδρέου έφθασε αρ-
γά το απγευμα μνος του ο υ-
πουργς Zεύγος για να δηλώσει
στον πρωθυπουργ, τι το KKE α-
ξίωνε: Διάλυση της ταξιαρχίας και
σχεδν «συνοπτική διαδικασία» για
τους δοσιλγους! Tι είχε μεσολα-
βήσει; Tι άλλαξε; Kατά τον κ. Πα-
πανδρέου, ο Zεύγος ήταν κατακί-
τρινος, και δεν υπήρχε αμφιβολία
τι εκτελούσε κάποια εντολή. Kατά
το KKE ο κ. Παπανδρέου είχε αλλά-
ξει τα συμφωνηθέντα. Στο δικ του
κείμενο, έγραφε άλλα απ αυτά
KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH
που είχαν συμφωνηθεί. O Hλ. Tσιρι-
μώκος σημείωνε εκείνη την ημέρα
στο ημερολγι του: «Στις 2 μ.μ. ο
Σβώλος κι εγώ, πηγαίνουμε στα
γραφεία του KKE, που ο Σιάντος
μας λέει τις αντιρρήσεις του KKE
που αρχίζουν απ την αρχή. H νέα
διατύπωση του πρώτου ρου –που
κατά Παπανδρέου είναι μνο φρα-
στικώς διαφορετικές, αφού έγιναν
διαταγές του ως υπουργού– προκα-
λεί τις πιο απαισιδοξες προβλέ-
ψεις. Oτι θα διατηρηθούν πάλι χω-
ριστοί στρατοί, ο Zέρβας στην Hπει-
ρο, κ.λπ. τι το έναυσμα του εμφυ-
λίου πολέμου παραμένει ακέραιο,
για τους άλλους θα υπάρχει του
πουλιού το γάλα, και για τον EΛAΣ,
η φτώχεια και η στέρηση..».
H αντιδικία για τις φράσεις των
σχεδίων εκείνων, θα συνεχιζταν
για πολλά χρνια. Kατάπληκτοι ο
Σβώλος και ο Tσιριμώκος αλλά και ο
N. Aσκούτσης απ τη μεταστροφή
για την οποία δεν τους ρώτησαν,
φοβούμενοι για τα δεινά που θα πε-
ρίμεναν τον αριστερ κσμο, απο-
φάσισαν να παραιτηθούν απ την
κυβέρνηση. Tτε έγινε και σκέψη
κομμάτων του EAM. Πρλαβε μως
ο Σιάντος κι έπεισε τον Σβώλο και
τον Tσιριμώκο, να μείνουν ενωμέ-
νοι, αφού ήταν συναγωνιστές του
πολέμου και για να καθησυχάσει
τους φβους του Σβώλου, ο Σιά-
ντος του τνισε με το πιο επίσημο
ύφος:
— Kύριε καθηγητά, σας βεβαιώ-
νω στο λγο μου, τι δεν πάμε για
εμφύλιο πλεμο. Δεν θα συγκρου-
στούμε...
Tα επμενα δύο 24ωρα, έγινε μια
προσπάθεια σχηματισμού κυβερνή-
σεως απ τον Σοφούλη. Kι ενώ ακ-
μη κι ο Γ. Παπανδρέου δεχταν τα
παραιτηθεί προκειμένου να ομαλο-
ποιηθεί η κατάσταση, επενέβη ο
Tσώρτσιλ, που έδειξε για μιαν ακ-
μη φορά, τι ήταν αποφασισμένος
να τραβήξει για πολεμική αναμέ-
τρηση. Mε αγέρωχο ύφος, εδήλω-
σε: «Δεν είναι καιρς για αναβολές.
Θέλω τον Παπανδρέου εις το πηδά-
λιον»... Στις 3 Δεκέμβρη θα γινταν
το απαγορευμένο συλλαλητήριο
του EAM.
Tο πρωί εκείνης της Kυριακής, η
συρροή του λαού σε γκο, ξεπέρα-
σε και τις προβλέψεις των οργανω-
τών του. Tο Σύνταγμα ξεχείλισε με
μεγάλη ακτίνα ολγυρα. Oλκληρη
η Aστυνομία Πλεων φρουρούσε τα
Παλαιά Aνάκτορα και τα δημσια
κτίρια. Θα ήταν 11 το πρωί, ταν έ-
πεσαν οι πρώτες τουφεκιές. Oι α-
στυνομικοί έριξαν στο άοπλο πλή-
θος και γέμισαν την πλατεία με
πτώματα. H ηγεσία του KKE τνιζε
τι δεν ήθελε την ένοπλη σύγκρου-
ση. Στις 5 Δεκεμβρίου του 1958, ο
διευθυντής της Aστυνομίας Aθη-
νών, ο Aγγελος Eβερτ, σε συνέ-
ντευξή του προς την εφημερίδα
«Aκρπολη», δήλωνε: «Eγώ διέτα-
ξα την βίαιαν διάλυσιν των διαδη-
λωτών, βάσει των διαταγών τας ο-
ποίας είχον...».
Στις 4 του Δεκέμβρη, ο Kώστας
Kαραγιώργης έγραφε στον «Pιζο-
σπάστη»: «H Aθήνα έζησε χθες μια
μεγάλη μέρα. Aλλά μια μεγάλη πι-
κρή και ματωμένη μέρα...». H θύελ-
λα στην Aθήνα άρχιζε...
5
Kυριακή, 3 Δεκεμβρίου 1944. Hλιλουστη ημέρα.
Xιλιάδες πολίτες, με πλακάτ και σημαίες, κατευ-
θύνονται προς την πλατεία Συντάγματος, ανάμε-
σα στα τανκς του βρετανικού στρατού. (Aποψη
πιθανν στην οδ Σταδίου).
Mπροστά στη Bουλή, στο βάθος αριστερά η Aμαλίας και δεξιά η Oθωνος. Aντρες, γυναίκες, έφηβοι, σχηματίζουν ένα πυκν αλλά ειρηνικ πλήθος, που φωνάζει ρυθ-
μικά τα συνθήματα του EAM. O αστυνομικς κλοις είναι στενς.

Mατωμένη Kυριακή
THN KYPIAKH 3 Δεκεμβρίου ρήσουν. Eνα τεράστιο πλήθος γέμιζε λισμούς οι διαδηλωτές έπεσαν κάτω. μικρή διακοπή, η αστυνομία πυροβ -
(1944) βρισκ μουν στην Aθήνα, στην το δρ μο μπροστά στον αστυνομικ «Πυροβολούν άοπλους», είπε ο K νι. λησε ξανά τους διαδηλωτές. Oταν
πλατεία Συντάγματος, μαζί μ’ έναν κλοι . Ξαφνικά, ακούστηκαν πυρο- «Nαι», του απάντησα, «κοίτα αυτ ν φάνηκε πως οι πυροβολισμοί σταμα-
Aμερικαν ρεπ ρτερ, τον K νι Πού- βολισμοί κι ακολούθησε μια ριπή. αριστερά». Σχεδ ν 15 π δια μακριά τούν οριστικά, μερικοί διαδηλωτές
λος. Eίχε ξεκινήσει μια μεγάλη διαδή- Bρισκ μασταν με τον K νι έξω απ μας ένας άντρας με το πρ σωπο γε- εμφανίστηκαν στην πλατεία Συντάγ-
λωση. Oι οπαδοί του EAM διαμαρτύ- μάτο αίματα προσπαθούσε να σηκω- ματος για να μαζέψουν τους νεκρούς
ρονταν για τον αφοπλισμ των δυνά- Kείμενα: θεί απ το έδαφος. Kρατούσε το στο- και τους βαριά τραυματισμένους. H
μεων του EΛAΣ. H αστυνομία είχε μάχι του κι αίματα ανάβλυζαν μέσα αστυνομία πυροβ λησε και τους α-
διαταχθεί να σταματήσει τη διαδήλω- NTIMITPI KEΣEΛ απ’ τα δάχτυλά του. πώθησε.
ση, κι είχε σχηματίσει έναν κλοι στο Oι σποραδικοί πυροβολισμοί στα- Συνολικά η αστυνομία σκ τωσε 23
δρ μο. τα Παλαιά Aνάκτορα, απέναντι απ μάτησαν σε μερικά δευτερ λεπτα. Oι και τραυμάτισε 140, ανάμεσά τους
Tην προηγούμενη μέρα η κυβέρνη- τον σταθμ της αστυνομίας. Oταν άρ- διαδηλωτές σηκώθηκαν κι άρχισαν και πολλές γυναίκες. Aυτ , μως, δεν
ση είχε δώσει την άδειά της αλλά αρ- χισαν οι πυροβολισμοί εγκλωβιστή- να διαλύονται. Mερικά σώματα έμε- σταμάτησε τους διαδηλωτές που άρ-
γά τη νύχτα η άδεια ανακλήθηκε. Oι καμε ανάμεσα στις πρώτες γραμμές ναν ακίνητα στο δρ μο. Kάποιος φώ- χισαν να κατευθύνονται προς τον α-
αξιωματούχοι του EAM δήλωσαν των διαδηλωτών και τους αστυνομι- ναζε βοήθεια. στυνομικ σταθμ απ’ που αναχαι-
πως ήταν αδύνατο να ματαιώσουν τη κούς. Kαλυφθήκαμε πίσω απ το τοι- Oσοι τραυματίες μπορούσαν να τίστηκαν με νέα πυρά. Tην ίδια στιγ-
διαδήλωση σε τ σο μικρ χρονικ χαλάκι του δρ μου που οδηγεί στα α- περπατήσουν υποβαστάζονταν απ μή τα βρετανικά τεθωρακισμένα που
διάστημα και αποφάσισαν να προχω- νάκτορα. Mε τους πρώτους πυροβο- τους συντρ φους τους. Mετά απ μια Συνέχεια στην 11η σελίδα

KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 7

Ξαφνικά απ τις στέγες της Aστυνομικής Διεύθυνσης και τα παλαιά ανάκτορα τα πολυβλα αρχίζουν να ξερνούν ριπές, φονικές, πάνω στο άοπλο πλήθος. Tο πυρ κρα-
τά πολλά λεπτά. Σταματά. Ξαναρχίζει. Πανικς, αγανάκτηση, οιμωγές πληγωμένων και κραυγές οργής ανακατεύονται σε μια απερίγραπτη αταξία.

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994

Tο πλήθος πέφτει καταγής, αλλά η αστυνομία συνεχίζει τα πυρά. Oι πυροβολισμοί σταματούν, το πλήθος σηκώνεται και αρχίζει να μαζεύει τους πληγωμένους, αλλά η
αστυνομία ξανανοίγει πυρ. Oταν σταματούν οι πυροβολισμοί, νεκροί και τραυματίες κείνται σωριασμένοι στην άσφαλτο.
Aπολογισμς της τραγωδίας: 28 νεκροί και πάνω απ 100 τραυματίες.

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994

Tραυματιοφορείς μεταφέρουν ένα θύμα στο σταθμ πρώτων βοηθειών, που είχε δημιουργηθεί στο ξενοδοχείο της «Mεγάλης Bρεττανίας».

Συνέχεια απ την 7η σελίδα

είχαν σταθμεύσει κατά μήκος της Πα-
νεπιστημίου κινήθηκαν κι εμφανίστη-
καν στο δρ μο οι άντρες της βρετανι-
κής στρατιωτικής αστυνομίας. Oι
διαδηλωτές τους υποδέχτηκαν με α-
νακούφιση κι έτρεξαν στην πλατεία
Συντάγματος να τους αγκαλιάσουν
και να τους φιλήσουν. Eνας Bρετα-
ν ς αξιωματικ ς φώναξε στο διευθυ-
ντή της αστυνομίας Aγγελο Eβερτ
που στεκ ταν στον εξώστη του αρχη-
γείου της Aστυνομίας. «Σταματήστε
αμέσως να πυροβολείτε». O Eβερτ α-
πάντησε με αθω τητα: «Ποιος πυρο-
βολεί;»
Oι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν
ξανά. Aυτή τη φορά κρατούσαν μια
πελώρια αμερικανική σημαία και κα-
τέβαιναν αργά το δρ μο φωνάζοντας
ρυθμικά: «Pούζβελτ, Pούζβελτ». Δεν
επιχείρησαν να επιτεθούν στον αστυ-
νομικ σταθμ . Mετά απ λίγο οι
δρ μοι έμειναν έρημοι. Mερικοί ά-
ντρες και γυναίκες άφηναν πρ χει-
ρους ξύλινους σταυρούς στα σημεία
που είχε χυθεί το αίμα των θυμάτων.
Aλλες γυναίκες μάζευαν το αίμα σε
χαρτοσακούλες και παλιές κονσέρ-
βες. Tην επ μενη ημέρα, στην κηδεία
των 23 θυμάτων, καταλάβαμε γιατί.
H νεκρώσιμη ακολουθία έγινε στη
Mητρ πολη και ένα μεγάλο πλήθος
προσευχ ταν στη μικρή πλατεία.
Aπ εκεί η νεκρική πομπή κατευθύν-
θηκε στο Σύνταγμα. Tα φέρετρα πα-
ρατάχθηκαν σε μια γραμμή, εκεί -
που τα θύματα των πυροβολισμών
της Kυριακής είχαν πέσει. Oλοι γονά-
τισαν σε σιωπηλή προσευχή. Mερικοί
κρατούσαν πανώ γραμμένα με το αί-
μα των θυμάτων. Eνα, που βρισκ ταν
στην κορυφή της πομπής έγραφε: « -
ταν ο λα ς είναι αντιμέτωπος με τον
Λίγες ώρες μετά τη μάχη οι κεντρικοί δρμοι της Aθήνας παρουσιάζουν αυτή την ψη. Συνέχεια στην 12η σελίδα

KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 11

Στις 4 Δεκεμβρίου 1944 ξεσπά γενική απεργία που έχει κηρύξει το EAM. Xιλιάδες πολίτες συγκροτούν μια εξαιρετικά πολυάριθμη συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγ-
ματος και στους γύρω δρμους. Tο πλήθος γονατίζει για να αποδώσει τιμή στη μνήμη των θυμάτων.

Συνέχεια απ την 11η σελίδα Eλληνες. Oλοι μας, αριστεροί και δε- πέρασαν και πως οι μέρες της χαράς πω Eλληνες να σκοτώνονται. Eίχαμε
κίνδυνο της τυραννίας πρέπει να δια- ξιοί, πενθούμε. Θάβαμε τους νεκρούς και του γέλιου γύρισαν ξανά. Oμως», πάντα διαφορές μεταξύ μας, είχαμε
λέξει ανάμεσα στις αλυσίδες και τα - μας συχνά τα τελευταία τέσσερα χρ - συνέχισε δείχνοντας τα φέρετρα που μως και τον τρ πο να τις λύνουμε».
πλα». Hταν πιτσιλισμένο με αίμα. νια... πολύ συχνά. Hταν θύματα των περνούσαν, «σήμερα θρηνούμε άλλη Aπ τους λ φους κοντά στην
γερμανικών αντιποίνων, θύματα της μια φορά. Aκρ πολη και απ την κατεύθυνση
Στους δρ μους χιλιάδες Aθηναίοι
πείνας. Aπ τον τρ πο που μιλάω μπορεί του Πειραιά ακούγονταν σποραδικοί
περίμεναν την πομπή να περάσει.
O λα ς μας πέθαινε, αλλά η ελπίδα να πιστέψετε πως είμαι κομμουνι- πυροβολισμοί και ριπές αυτομάτων.
Eνας καλοντυμένος κύριος στην είσο- της απελευθέρωσης και μιας πιο φω- στής. Δεν είμαι, ούτε καν σοσιαλι- O EΛAΣ έλυνε τους λογαριασμούς
δο του νεκροταφείου μιλούσε αγγλι- τεινής μέρας ήταν ζωντανή. Mετά ήρ- στής. Aνήκω σ’ αυτ που ονομάζεται του με τη νεοφασιστική φιλομοναρχι-
κά σε μια ομάδα Aμερικανών και θατε εσείς, οι σύμμαχοι. Oι Γερμανοί ανώτερη αστική τάξη. Eίμαι επιχειρη- κή ομάδα X και είχε επιτεθεί στον α-
Bρετανών ανταποκριτών. είχαν φύγει και πανηγυρίσαμε. Πι- ματίας. Πάνω απ’ λα, μως, είμαι στυνομικ σταθμ του Πειραιά. O εμ-
«Eίναι μια μέρα οδύνης για τους στέψαμε πως τα χρ νια του πένθους Eλληνας και δεν αντέχω πια να βλέ- φύλιος π λεμος είχε αρχίσει.

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994

Yστατος αποχαιρετισμς. Aυτή τη φορά καμιά
στολή δεν έρχεται να ταράξει τη νεκρώσιμη πο-
μπή που ακολουθεί τα φέρετρα ώς το κοιμητή-
ριο και που κυλά μέσα απ τους δρμους, σχε-
δν απ τη μία ώς την άλλη άκρη της πλης.
Στις 6 Δεκεμβρίου, Bρετανοί αλεξιπτωτιστές κατέλαβαν τα κεντρικά γραφεία του Kομμουνιστικού Kμματος. Eκείνο το πρωί οι δρμοι της Aθήνας ήταν έρημοι και έ-
να γκριζογάλανο πέπλο καπνού απλωνταν σ’ ολη την πλη.

Eλληνική τραγωδία
OΛOKΛHPH τη νύχτα της Δευτέ-
ρας και την ημέρα της Tρίτης ακού-
γαμε πυροβολισμούς και ριπές. Tην
Tετάρτη οι βρετανικές δυνάμεις ανέ-
λαβαν δράση, Bρετανοί αλεξιπτωτι-
στές κατέλαβαν τα κεντρικά γραφεία
του Kομμουνιστικού Kμματος.
Eκείνο το πρωί οι δρμοι της Aθήνας
ήταν έρημοι κι ένα γκριζογάλανο πέ-
πλο καπνού απλωνταν σ’ λη την
πλη. Oι εκρήξεις των οβίδων και
των λμων ενώνονταν με τους ήχους
των ντουφεκιών και των αυτομάτων.
Tα πυρά ήταν πυκνά. Tο μεγαλύτερο
μέρος της πλης βρισκταν κάτω α-
π τον έλεγχο του EΛAΣ. Tο ξενοδο-
χείο της Mεγάλης Bρετανίας έγινε το
κέντρο απ’ που ο στρατηγς Pναλ-
ντ Σκμπι, διοικητής των βρετανικών
δυνάμεων, διηύθυνε τις επιχειρήσεις.
Πολλά μέλη της ελληνικής κυβέρνη-
σης, μερικοί με τις οικογένειές τους,
έμεναν στο ξενοδοχείο. H «πρώτη
γραμμή» ήταν λίγα τετράγωνα πιο
κάτω, στην πλατεία Oμονοίας. Aπ δεκτοί. Oι Eλληνες φιλομοναρχικοί
την άλλη πλευρά της πλης, η περιο-
χή που ελεγχταν απ τους Bρετα-
νούς και τους δεξιούς Eλληνες τέλει-
ωνε στην Aκρπολη.
O αρχηγς της αμερικανικής στρα-
τιωτικής αποστολής στρατηγς Πέρ-
σι Σάντλερ είχε ειδοποιήσει λους
τους Aμερικανούς ανταποκριτές να
φορούν μικρές αμερικανικές σημαίες
στις επωμίδες για να τους αναγνωρί-
ζουν οι ελεύθεροι σκοπευτές. Hταν
σημάδι πως δεν μετέχουμε στις επι-
χειρήσεις. Oι Bρετανοί συνάδελφοι
ενοχλήθηκαν γιατί έτσι μπρούσαμε
να διασχίζουμε τις γραμμές με μικρ έστησαν υπαίθρια μαγειρεία στο κέ-
μνο κίνδυνο να πυροβοληθούμε στη
«νεκρή ζώνη».
Oι παρτιζάνοι του EΛAΣ μας δέ-
χονταν με ικανοποίηση, απαντούσαν
στις ερωτήσεις μας και μας επέτρε-
παν να φωτογραφίζουμε. Φυσικά, οι
Bρετανοί ανταποκριτές δεν γίνονταν
κατηγρησαν τους Aμερικανούς τι
μεροληπτούσαν υπέρ των κομμουνι-
στών. Δεν ήταν αλήθεια. Δεν μπο-
ρούσαμε, μως, να βλέπουμε αδιά-
φοροι το δράμα του ελληνικού λαού
που μλις είχε σταματήσει να υποφέ-
ρει απ τη γερμανική κατοχή. Hταν
πολλοί αθώοι Eλληνες, γυναίκες και
παιδιά ανάμεσά τους, που πέθαιναν.
Oι κάτοικοι του κέντρου, περικυ-
κλωμένοι απ τον EΛAΣ κι αποκομ-
μένοι απ την ύπαιθρο που τους
προμήθευε τρφιμα, άρχισαν πάλι να
αισθάνονται την πείνα. Oι Bρετανοί
ντρο της πλης. Kοντά στη Mεγάλη
Bρετανία υπήρχε ένα εστιατριο, ο
Bασίλης. Eκεί σύχναζαν οι ξένοι α-
νταποκριτές. Mια μέρα καθώς έμπαι-
να να χαιρετήσω τον ιδιοκτήτη, είδα
τις καρέκλες αναποδογυρισμένες πά-
νω στα τραπέζια. O Bασίλης καθ-
ταν μνος κι ολοκλήρωνε το λιτ του
γεύμα.
Πάνω στο τραπέζι έκανε βλτες έ-
να μεγάλο κοτπουλο και τσιμπολο-
γούσε τα ψίχουλα. «Bλέπεις;», μου
είπε δείχνοντας το κοτπουλο. «Eί-
ναι ακμα ζωνταν. Θα ’θελα να το
φάω, αλλά δεν δουλεύει η κουζίνα
και δεν έχω νερ για να το μαγειρέ-
ψω». Tο ηλεκτρικ δίκτυο και η πα-
ροχή νερού είχαν κοπεί με την έναρ-
ξη των μαχών.
Στη Mεγάλη Bρετανία φωτιζμα-
σταν με κεριά, ώσπου οι Bρετανοί ε-
γκατέστησαν γεννήτριες. Nερ παίρ-
ναμε με δελτίο. Σε μια αίθουσα, ο
βρετανικς στρατς οργάνωνε συσ-
σίτιο για τους ενοίκους του ξενοδο-
χείου, τους πολεμικούς ανταποκριτές
και τα μελη της ελληνικής κυβέρνη-
Συνέχεια στην 20η σελίδα

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994

Oδφραγμα στην οδ Σταδίου προς την πλατεία Oμονοίας. Δεν κυκλοφορεί ψυχή, παρά μνο στρατιώτες. Στις 5 Δεκεμβρίου ο Tσώρτσιλ δίνει διαταγή στον Σκμπι να
δράσει με λες τις δυνάμεις του εναντίον του EΛAΣ. Tμήματα του EΛAΣ καταλαμβάνουν το σταθμ χωροφυλακής Aχαρνών, και αργτερα το κτίριο της Aνώτατης Δι-
οίκησης Xωροφυλακής Eλλάδος, στην οδ Πατησίων.

KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 15

Πίσω απ τις φυλακές Aβέρωφ. Bρετανική περίπο-
λος προσπερνά πτώματα κρατουμένων, φυλακισμέ-
νων που είχαν δραπετεύσει την προηγούμενη νύχτα.
Aθήνα. Δεκέμβριος του 1944. Eνέδρα. Mια απ τις λιγοστές φωτογραφίες του Nτιμίτρι Kέσελ που διασώθηκε και απεικονίζει άνδρες του EΛAΣ.

KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 17

 O Δεκέμβριος του ’44 στην Aθήνα. Aστεγη οικογένε

Kαραούλι σε γωνία της Πλάκας για τον συμπατριώτη εχθρ. Oδς Aκαδημίας, Δεκέμβριος 1944. Tο ξδι.

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994

ια στα χαλάσματα του σπιτιού της...

Mετά τη μάχη. Eικνα απ δρμο κοντά στην πλατεία Oμονοίας.

KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 19

Στο σαλνι της «Mεγάλης Bρετανίας». Δεκέμβριος του 1944. Δύο μέλη της ρωσικής αποστολής (δεύτερος απ αριστερά ο συνταγματάρχης Ποπφ) μαζί με δύο Eλλη-
νοαμερικανούς δημοσιογράφους.
Συνέχεια απ την 14η σελίδα
σης. Yπήρχε και μια λέσχη αξιωματι-
κών με καλές προμήθειες που την ο-
νομάζαμε «Fortress Bar». Oι αξιωμα-
τικοί της ρωσικής αποστολής έτρω-
γαν κι αυτοί στο συσσίτιο της Mεγά-
λης Bρετανίας. Συνήθως επέστρεφαν
στη ρωσική πρεσβεία μετά το φαγη-
τ, αλλά αν οι πυροβολισμοί έξω ή-
ταν πυκνοί, μοιράζονταν διάφορα
δωμάτια και διανυκτέρευαν.
Eνα απγευμα, την ώρα που πίνα-
με με μερικούς ανταποκριτές στο
μπαρ του ξενοδοχείου, ένας Bρετα-
νς αλεξιπτωτιστής που καθταν μα-
ζί μας είπε: «Θα ’θελε κανείς απ σας
να πάει στην Aκρπολη; Στέλνουμε
προμήθειες απψε και υπάρχει χώ-
ρος για ένα δυο άτομα». Γνωρίζαμε
τι οι αλεξιπτωτιστές είχαν καταλά-
βει την Aκρπολη στις 6 Δεκεμβρίου
για να μην πέσει στα χέρια του
EΛAΣ. H θέση της, που δέσποζε
στην πλη, ήταν ιδανική για τους πο-
λεμιστές του EΛAΣ που θα μπορού-
σαν απ εκεί να πυροβολούν ανεν-
χλητοι προς κάθε κατεύθυνση. Oι
Bρετανοί δεν θα τολμούσαν να χρη-
σιμοποιήσουν πυροβολικ και λ-
μους για να μην κάνουν ζημιά στο
μνημείο και προκαλέσουν τη διεθνή
κατακραυγή.
20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994
Eκείνη τη στιγμή λοι σώπασαν,
Eγώ, που ήμουν ήδη αρκετά πιωμέ-
νος, σήκωσα το χέρι και ζήτησα να
πάω. «Kαλά», απάντησε ο Bρετανς.
«Σε μια ώρα να είσαι έτοιμος. Θα πε-
ράσουμε να σε πάρουμε». Eνας α-
νταποκριτής μου είπε: «Πρέπει να εί-
σαι τρελς. Aυτ σημαίνει δύο δια-
δρομές μέσα στην περιοχή του
EΛAΣ. Kαι δεν θα βρεις τίποτα εν-
διαφέρον εκεί πάνω». Iσως να έχει
δίκιο, σκέφτηκα, αλλά δεν πρφται-
να ν’ αλλάξω γνώμη. Πήγα στο δω-
μάτι μου, συγκέντρωσα λίγα πράγ-
ματα σ’ ένα σακίδιο, πήρα τις μηχα-
νές μου και γύρισα στο μπαρ.
Tο δικ μας τζιπ ήταν το δεύτερο
σε μια αλυσίδα έξι αυτοκινήτων. Δια-
σχίσαμε μέσ’ στο σκοτάδι τους άδει-
ους δρμους τρέχοντας με μεγάλη
ταχύτητα και σε λίγα λεπτά είχαμε
φτάσει στους πρποδες της Aκρπο-
λης. O οδηγς αναβσβησε τα φώτα
για να δει αν το προπορευμενο τζιπ
είχε σταματήσει. Aμέσως δεχτήκαμε
τα πυρά αυτματου πλου απ τις
θέσεις του EΛAΣ στο λφο του Φι-
λοπάππου. Oι αλεξιπτωτιστές απά-
ντησαν με αυτματα και λμους. T-
τε, τρέξαμε προς τα μαρμάρινα σκα-
λοπάτια.
Oι αλεξιπτωτιστές είχαν καταλύσει
μέσα στο Mουσείο. Oπλα, κυάλια και
μπερέδες κρεμντουσαν απ τ’ αγάλ-
ματα. Oι άντρες, ξαπλωμένοι στο πά-
τωμα, έγραφαν γράμματα και διάβα-
ζαν στο φως των κεριών. Tην επμε-
νη μέρα τους φωτογράφισα «σε ώρα
εργασίας». H είσοδος της Aκρπο-
λης ήταν φραγμένη με χοντρά ξύλα
κι αμμσακους.
Oι αλεξιπτωτιστές, οπλισμένοι με
αυτματα, είχαν πάρει θέσεις πίσω α-
π πεσμένες κολνες και μέσα στον
Παρθενώνα, που υπήρχε ένας
σταθμς επικοινωνίας. Φωτογράφι-
σα ένα νεαρ αλεξιπτωτιστή την ώρα
που έστηνε έναν ασύρματο στον
Παρθενώνα και γύρισα στο Mουσείο
να πάρω κι άλλο φιλμ. Kαθώς πλιζα
τη μηχανή μου άκουσα δυνατές ε-
κρήξεις. Oταν βγήκα έξω είδα τους
τραυματιοφορείς να μεταφέρουν ένα
στρατιώτη. Hταν ο ασυρματιστής.
Πληγώθηκε απ ένα βλήμα που έ-
σκασε στον Παρθενώνα λίγα μλις
λεπτά αφού είχα φύγει.
Tη νύχτα μια εφοδιοπομπή με γύ-
ρισε πίσω στη Mεγάλη Bρετανία. Kα-
θώς μπαίναμε στο αυτοκίνητο οι αλε-
ξιπτωτιστές άνοιξαν πυκν πυρ για
να μας καλύψουν.
Oι Aμερικανοί ανταποκριτές στην
Aθήνα ήμαστε καλεσμένοι για το πα-
ραδοσιακ χριστουγεννιάτικο δείπνο
απ τους αξιωματικούς της αμερικα-
νικής αεροπορικής διοίκησης. Tο αρ-
χηγείο τους βρισκταν στο ξενοδο-
χείο Kοσμοπολίτ κοντά στην Oμ-
νοια, μια περιοχή ελεγχμενη απ
τον EΛAΣ. Στην επιστροφή, ανεβή-
καμε στη σκεπασμένη με καραβπα-
νο καρτσα ενς στρατιωτικού φορ-
τηγού. Ξαφνικά, κάποιοι έκαναν σή-
μα στον οδηγ και πριν προφτάσει
να σταματήσει ακούστηκαν πυροβο-
λισμοί. Oλοι πέσαμε στο πάτωμα. Tο
καραβπανο τραβήχτηκε απτομα
και μας έλουσε ένα δυνατ φως.
Mας διέταξαν να βγούμε έξω.
Eκνευρισμένοι Eλληνες αστυνομικοί
και δύο Bρετανοί της στρατιωτικής
αστυνομίας έλεγξαν τα χαρτιά μας.
Eνας Eλληνας μας ρώτησε, μάλλον
άγρια, τι γυρεύαμε στην περιοχή του
EΛAΣ. Eνας ανταποκριτής του είπε
να μην ανακατεύεται σε πράγματα
που δεν τον αφορούν. Hμαστε άν-
θρωποι του Tύπου κι είχαμε το δικαί-
ωμα να κυκλοφορούμε που θέλαμε.
O Eλληνας αξιωματικς έγινε έξω
φρενών, δεν μπορούσε μως να κά-
νει τίποτα. O Bρετανς αξιωματικς,
που ήταν κι αυτς θυμωμένος, μαλά-
κωσε και χαμογέλασε ταν του ευχη-
θήκαμε Kαλά Xριστούγεννα.
25-26 Δεκεμβρίου 1944. O Tσώρτσιλ φθάνει στην Aθήνα, συνοδευμενος απ τον υπουργ Eξωτερικών Iντεν. Aμέσως συγκλήθηκε, στο υπουργείο Eξωτερικών, ευρεία
σύσκεψη με συμμετοχή και εκπροσώπων του EAM. Aπ ελληνικής πλευράς συμμετείχαν ο πρωθυπουργς Γ. Παπανδρέου, οι αρχηγοί των κομμάτων και διάφορες πο-
λιτικές προσωπικτητες: Σοφούλης, Kαφαντάρης, Mάξιμος, Tσαλδάρης, Θεοτκης, Στ. Στεφανπουλος, Σοφιανπουλος, Π. Pάλλης, Γονατάς, Kανελλπουλος, Aλε-
ξανδρής, Πλαστήρας, Mυλωνάς. Kαι απ το EAM οι Παρτσαλίδης, Σιάντος και Mάντικας. Aπ τους ξένους παρίσταντο πλην του Tσώρτσιλ και της συνοδείας του, ο Mάικ
Mίλαν, ο Σκμπι, ο Aλεξάντερ, οι πρεσβευτές της Bρετανίας (Λίπερ), HΠA (Mακ Bι), EΣΣΔ (Ποπφ), καθώς και ο πρεσβευτής της Γαλλίας.

O Tσώρτσιλ στην Aθήνα

TO EΠOMENO πρωί παρατήρησα
μεγάλη κίνηση έξω απ τη Mεγάλη
Bρετανία. Mηχανικοί του στρατού κι
εργάτες τραβούσαν απ τους υπον-
μους μεγάλους σάκους γεμάτους δυ-
ναμίτη και τους στοίβαζαν στο πεζο-
δρμιο. O EΛAΣ σχεδίαζε ν’ ανατι-
νάξει το ξενοδοχείο –τον στρατηγ
Σκμπι και την ελληνική κυβέρνηση
μαζί του. Oι Bρετανοί και οι Eλληνες
ένοικοι μας θεώρησαν ύποπτους.
Πώς έγινε κι λοι οι Aμερικανοί α-
νταποκριτές λείπαμε απ το ξενοδο-
χείο ακριβώς το βράδυ που θ’ ανατι-
ναζταν;
Tην ίδια μέρα έφτασε στην Aθήνα
ο πρωθυπουργς Oυίνστον Tσώρ-
τσιλ. Hθελε να μαζέψει τους Eλληνες
και των δύο πλευρών, αριστερούς
και δεξιούς, γύρω απ ένα τραπέζι.
Aυτς θα ήταν ο διαιτητής και θα
προσπαθούσε να δώσει τέλος στον
εμφύλιο πλεμο. H διάθεση του
Tσώρτσιλ δεν ήταν καλή. Δεχταν ε-
πιθέσεις στην πατρίδα του και στις
HΠA για το ρλο της Bρετανίας
στον ελληνικ πλεμο.
Aνέβηκε σε ένα θωρακισμένο αυ-
τοκίνητο και οδηγήθηκε στη βρετανι-
κή πρεσβεία. O ακλουθος Tύπου
δεν ενημέρωσε τους δημοσιογρά-
φους, είπε μνο πως αργτερα θα δι-
νταν συνέντευξη Tύπου. Mετά, με
πήρε καταμέρος και με ρώτησε αν
μου έμεναν λάμπες για φλας. Aπά-
ντησα καταφατικά. «Kαλά», μου εί-
πε. «Θα έρθω να σε πάρω σε λίγο».
Mου ζήτησε να μην πω τίποτα σε κα-
νέναν. Oταν ξαναήρθε με οδήγησε
στο υπουργείο Eξωτερικών. Φτάνο-
ντας εκεί κατάλαβα γιατί με είχαν
καλέσει. Θα γινταν η συνάντηση
της ελληνικής κυβέρνησης και του
Συνέχεια στην 23η σελίδα

KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 21

27 Δεκεμβρίου 1944. O Oυίνστον Tσώρτσιλ μαζί με τον Aρχιεπίσκοπο Δαμασκην εξέρχονται απ τη βρετανική πρεσβεία. Στη συνάντηση που προηγήθηκε ο Aγγλος
πρωθυπουργς ανακοίνωσε στον Aρχιεπίσκοπο τι θα ζητήσει απ τον βασιλέα Γεώργιο να διορίσει τον Δαμασκην αντιβασιλέα. Tην ίδια μέρα ο Tσώρτσιλ δήλωνε:
«Eίμεθα απολύτως αποφασισμένοι πως ολκληρος η περιοχή αυτή εκκαθαρισθή απ ενπλους, οι οποίοι δεν ευρίσκονται υπ τον έλεγχον οιασδήποτε ανεγνωρι-
σμένης κυβερνήσεως...».

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994

«Στα περίχωρα, είχαν τοποθετηθεί σε μακριές σειρές πτώματα σχεδν σε αποσύνθεση. Oσοι Aθηναίοι αναζητούσαν χαμένους συγγενείς, περπατούσαν ανάμεσά τους
κλείνοντας τις μύτες τους με μαντήλια. Mέρες πολλές αφ’ του άφησα την πλη, είχα μαζί μου αυτή τη μυρωδιά του θανάτου». (Nτιμίτρι Kέσελ).
Συνέχεια απ την 21η σελίδα
EΛAΣ υπ την εποπτεία του Tσώρ-
τσιλ και δεν υπήρχε ηλεκτρικ. Πά-
νω σ’ ένα τεράστιο τραπέζι είχαν το-
ποθετηθεί δώδεκα λάμπες θυέλλης
που φώτιζαν τον χώρο. O στρατιωτι-
κς φωτογράφος δεν είχε λάμπες για
φλας. Eγώ, μως, είχα και τις μοιρά-
στηκα μαζί του.
Oι σύνδεσμοι μπήκαν στο δωμά-
τιο. Στη μία πλευρά του τραπεζιού
καθταν ο Tσώρτσιλ, ο Aντονι Iντεν,
οστρατηγς Σκμπι, ο σερ Xάρολντ
Aλεξάντερ (διοικητής των συμμαχι-
κών δυνάμεων στη Mεσγειο), ο
Aρχιεπίσκοπος Δαμασκηνς, ο συ-
νταγματάρχης Ποπώφ και ο Aμερι-
κανς πρέσβης Λίνκολν Mακ Bη.
Aπέναντί τους κάθησαν μέλη της ελ-
ληνικής κυβέρνησης με τον Παπαν-
δρέου επικεφαλής. Oι αντιπρσωποι
του EΛAΣ δεν είχαν έρθει. Tράβηξα
μία φωτογραφία με το φλας κι έδωσα
τις δύο λάμπες που απέμεναν στον
Bρεταν στρατιωτικ φωτογράφο.
Συνέχισα, μως, να φωτογραφίζω
χρησιμοποιώντας τον δραματικ φω-
τισμ του δωματίου.
Φωτογράφιζα απ την ελληνική
πλευρά του τραπεζιού, σημαδεύο-
ντας με τον φακ τον Tσώρτσιλ. Mε-
τά απ μερικές λήψεις βρυχήθηκε:
«φωτογράφισε τους Eλληνες είναι δι-
κ τους το σου». Πήγα απ την άλ-
λη μεριά και τράβηξα μερικές φωτο-
γραφίες.
Mετά ξαναγύρισα στη θέση μου
και συνέχισα να φωτογραφίζω τον
Tσώρτσιλ. Eίχα ακουμπήσει τους α-
γκώνες μου στους ώμους ενς Eλλη-
να, που του είχα ζητήσει να μένει α-
κίνητος σο φωτογράφιζα. O Tσώρ-
τσιλ, δείχνοντας τους Eλληνες μου
φώναξε: «φωτογράφισέ τους!». Mε
πλησίασε απτομα ένας γεροδεμένος
Kαναδς αντισυνταγματάρχης «Tον
άκουσες», ψιθύρισε. «Φωτογράφισε
τους Eλληνες». Tράβηξα μερικές α-
κμη φωτογραφίες κι έφυγα. Oι αντι-
πρσωποι του EΛAΣ δεν είχαν φτά-
σει ακμη.
Aργτερα, έμαθα πως παρά την
εγγύηση που είχε δώσει ο στρατηγς
Σκμπι για ασφαλή διέλευση, η αντι-
προσωπεία του EΛAΣ αντιμετώπισε
προβλήματα και καθυστέρησε να πε-
ράσει τις γραμμές. Mερικές μέρες αρ-
γτερα ο στρατηγς Σκμπι και οι
εκπρσωποι του EΛAΣ υπγραψαν
ανακωχή. H κατάπαυση του πυρς
έγινε στις 15 Iανουαρίου.
H Aθήνα ήταν μια άτυχη πλη.
Πέρασε άθικτη τη γερμανική κατοχή,
KYPIAKH 4 ΔEKEMBPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH
αλλά στον εμφύλιο πλεμο δέχτηκε
χτυπήματα απ βμβες πυροβολικού
και ρουκέτες. Πολλά κτίρια είχαν
σωριαστεί σε ερείπια. Oι Aθηναίοι
ξεχύθηκαν σαν χαμένοι στους δρ-
μους. Aλλοι έψαχναν για τρφιμα κι
άλλοι αναζητούσαν τους συγγενείς
τους που είχαν χαθεί στη διάρκεια
των μαχών.
Στα περίχωρα, είχαν τοποθετηθεί
σε μακριές σειρές πτώματα σχεδν σε
αποσύνθεση. Oσοι Aθηναίοι αναζη-
τούσαν χαμένους συγγενείς, περπα-
τούσαν ανάμεσά τους κλείνοντας τις
μύτες τους με μαντήλια. Mέρες πολ-
λές αφτου άφησα την πλη είχα μα-
ζί μου αυτή τη μυρωδιά του θανάτου.
Kοπιράιτ φωτογραφιών: Nτιμίτρι
Kέσελ και εκδσεις «Aμμος»
23