DIARREE BIJ OUDERE HERKAUWERS

1.1. ETIOLOGIE

Zowel acute als chronische / recidiverende diarree kan optreden bij volwassen runderen.
Daarnaast kan diarree bij oudere runderen optreden als een geïsoleerd geval of als een
bedrijfsuitbraak. Individuele gevallen kunnen echter ook de voorbode zijn van een opkomend
bedrijfsprobleem. Het is bijgevolg moeilijk om alle oorzaken strikt als acuut /chronisch of als
individueel / bedrijfsprobleem te ordenen.
Hieronder volgen de meest voorkomende oorzaken van diarree bij oudere runderen
geklasseerd volgens etiologie. Voor meer details over de individuele verwekkers wordt
verwezen naar de betreffende cursussen en naar handboeken en e-bronnen.

Nutritionele oorzaken zijn een veel voorkomende oorzaak van diarree, maar deze diarree is
meestal zelf-limiterend en veroorzaakt zelden mortaliteit.
-plotse voederwijzigingen: zowel kwantitatieve veranderingen (overeten) als
kwalitatieve veranderingen (introductie nieuw voedermiddel, bedorven voeder) kunnen
diarree uitlokken. Deze vorm van diarree volgt vaak op symptomen van indigestie.
Meestal blijven de dieren algemeen goed en de anamnese is hier cruciaal voor het
stellen van de diagnose
-structuur gebrek: chronisch te platte tot vloeibare mest bij een groep dieren op een
hoog energetisch rantsoen kan een indicatie zijn voor structuurgebrek in de voeding. Dit
gaat meestal gepaard met chronische rumenitis en de daaraan verbonden symptomen.
-deficiënties: koper tekort is het meest bekende voorbeeld van een nutritionele
deficiëntie die aanleiding kan geven tot chronische diarree en slecht gedijen van de
dieren. Zowel primair als secundair kopertekort kan optreden in België.
Bacteriële oorzaken van diarree bij volwassen dieren zijn er niet zo veel. De meest bekende
zijn salmonellose en paratuberculose.
-Salmonellose kan optreden als een acute uitbraak bij meerdere dieren, maar vaak gaat
het om één of enkele dieren die plots acute waterige diarree met shock symptomen en
koorts vertonen na een stress periode. Het meest typische verhaal is het optreden van
acute diarree in de eerste dagen na de partus.
-Paratuberculose is de meest bekende en ook meest voorkomende oorzaak van
chronische diarree bij volwassen melkvee. De symptomen beginnen ten vroegste pas
vanaf twee jaar leeftijd waarbij verminderde productie gevolgd wordt door
(intermitterende) diarree. Bij kleine herkauwers is de diarree minder uitgesproken en
gaat het vooral om vermageren. Infectie gebeurt meestal via de fecaal-orale route of via
opname van besmette melk of colostrums bij jonge dieren (<1 maand oud); intra-
uteriene infecties zijn ook beschreven.
-Clostridium perfringens: acute enteritis door Clostridium perfringens wordt recentelijk
ook bij volwassen runderen beschreven. Het klinisch beeld kan een profuse waterige
diarree zijn met shock verschijnselen (cfr. Salmonella) of een beeld van koliek en ileus
met een hemorrhagisch necrotiserende infectie van de proximale dundarmen. Vooral
 dieren op een hoog energetisch rantsoen (vb. hoog productieve melkkoeien) lijken
gevoelig te zijn. De ziekte blijft meestal beperkt tot een of hoogstens enkele dieren.
De meest voorkomende virale oorzaken van diarree zijn BVD en coronavirus. Een aantal
andere virussen worden voor de volledig vermeld maar zijn voor ons land van minder belang.
-BVD virus kan voor een diarree uitbraak (waterig eventueel met bloedbijmenging)
zorgen bij volwassen dieren op bedrijven waar geen of onvoldoende immuniteit
aanwezig is. De diarree wordt meestal gevolgd door een reeks abortussen. De diarree is
acuut en waterig; sterfte kan voorkomen maar veelal is de aandoening zelf limiterend
binnen een week. De Mucosal Disease vorm van BVD treedt vooral op bij runderen van
minder dan een jaar oud, maar is occasioneel bij oudere dieren beschreven. Deze vorm
van diarree verloopt fataal en is gekenmerkt door waterig tot bloederige diarree met
persen evenals slijmhuidletsels over het hele spijsverteringsstelsel.
-Winter dysenterie is een acute waterige tot bloederige diarree bij meerdere dieren en
zoals de naam het zegt meestal tijdens periodes van hoge bezettingsgraad en nauw
contact (winterperiode). Ook hier is de diarree zelf limiterend na een paar dagen met
enkel occasioneel mortaliteit. Corona virus wordt als de oorzaak van deze diarree
aanzien.
-Rota virussen zijn vooral bekend als diarree verwekker bij neonatale dieren.
Recentelijk werden enkele uitbraken van rota virus diarree (rota virus type B)
beschreven bij volwassen melkvee. Ook hier ging het om een uitbraak van diarree bij
meerdere dieren met een zelf limiterend verloop.
-BKK komt in onze streken voor als de schaap geassocieerde vorm en kan een beeld
opwekken vergelijkbaar met Mucosal disease (diarree, erosies, vlug fataal verloop,..).
Het voorkomen is beperkt tot een of hoogstens enkele gevallen op een bedrijf.
-Bij IBR uitbraken kan een diarree episode voorkomen, maar de hoofdsymptomen
blijven zich op het respiratoire vlak veruitwendigen
-Runderpest en MKZ kunnen diarree veroorzaken samen met andere symptomen.
Normaal mag dit in België niet voorkomen.
De meest voorkomende oorzaken van parasitaire diarree omvatten :
-maagdarm nematoden : Ostertagiose is hiervan het meest bekende voorbeeld en komt
vooral en vrijwel uitsluitend voor bij eerste weide seizoen dieren. De winterostertagiose
wordt vrijwel nooit meer opgemerkt.
-fasciola : fasciolose komt terug meer voor dan enkele jaren geleden en zorgt initieel
vooral voor productieverlies en pas in een later stadium voor een (milde) diarree. De
symptomen treden vooral op in het late najaar en de winter.
-coccidiose : naast problemen bij jonge dieren kan coccidiose ook bij volwassen dieren
aanleiding geven tot een waterige en vooral bloederige diarree. Het komt vrijwel
uitsluitend voor bij dieren in potstallen waar zich een hoge infectiedruk kan
ontwikkelen. Vooral met Eimeria zuernii kan een hoge mortaliteit optreden.
Intoxicaties ten gevolge molybdeen, eikels, arseen, oleander enzovoort kunnen, naast andere
symptomen, aanleiding geven tot diarree. Zoals voor vele intoxicaties gaat het meestal om een
groepsaandoening en zijn anamnese en uitsluiting van andere oorzaken vaak nodig om tot een
(vaak slechts vermoedelijke) diagnose te komen.
Een hele reeks orgaanafwijkingen kunnen bij het individuele dier aanleiding geven tot diarree.
Diarree kan hierbij het enige symptoom of slechts één van de symptomen zijn. Hieronder staat
een (beperkte) opsomming van aandoeningen waarbij diarree in het verloop van het
ziekteproces kan optreden. Kenmerkend voor deze groep aandoeningen is het individuele
karakter.
-pensstoornissen (chronische acidose – indigestie - …)
-lebmaagstoornissen (dilataties – impacties – passagestoornissen - …)
-darmletsels (infiltratieve of erosieve letsels – cecumdilatatie - …)
-peritoneum (peritonitis – vetnecrose - …)
-lever (stuwing – insufficiëntie - …)
-hart (insufficientie)
-nier (uremie - amyloidose – nefrose -…)
-pancreasinsufficientie
-tumoren (leucose – lymfosarcoma -…)
-Idiopathische enteritis
-…

1.2. DIAGNOSE

De diagnose van diarree bij het volwassen rund is gebaseerd op anamnese, klinisch onderzoek
en bijkomende onderzoeken. Aangezien de hierboven vermelde oorzaken uitgebreid
besproken zijn in andere cursussen, volgt hier enkel een opsomming van de meest relevante
aandachtspunten van het onderzoek.
Bij de anamnese is informatie nodig over het dier zelf maar ook over het bedrijf. In eerste
instantie moet een onderscheid gemaakt worden tussen een groepsuitbraak of een individueel
geval. Met groepsuitbraak wordt niet enkel een tijdsgebonden cluster bedoeld, maar
vergelijkbare gevallen in de vorige maanden of zelfs jaren zijn belangrijk bijvoorbeeld bij de
diagnostiek van paratuberculose. Bedrijfsgegevens over voeder, ontwormingsschema,
mogelijke intoxicaties,… zijn belangrijk voor het uitsluiten of insluiten van een aantal
mogelijke oorzaken.
Uit het klinisch onderzoek wordt zoveel mogelijk informatie over het dier verzameld met
specifieke aandacht voor symptomen die richtinggevend of indicatief kunnen zijn. Vooral bij
individuele diarree gevallen moeten alle orgaanstelsels grondig onderzocht worden. Enkele
typische symptomen die richtinggevend kunnen zijn, omvatten verkleuring van de haren en
brilvorming rond de ogen bij kopergebrek, opgezette perifere lymfeklieren bij leucose,
verdikte darmwand bij terminale paratuberculose, erosieve letsels bij Mucosal Disease of
BKK, oedeem en opgezette venen bij centraal veneuze stuwing, ….
In veel gevallen is bijkomend labo onderzoek nodig of wenselijk. Mestonderzoek
(parasitologisch – virologisch – bacteriologisch), bloedonderzoek (TE, leverwaarden,
nierwaarden, pepsinogeen, Cu, cytologie,…), virusisolatie uit bloed (BVD), serologie
(paraTB, leucose, IBR,…), pensvochtonderzoek, urineonderzoek (nefrose) zijn de meest
uitgevoerde bijkomende onderzoeken.
Darm-, lymfeklier of rectumbiopsie, lijkschouwing en bodemonderzoek zijn in sommige
gevallen aangewezen.
De lange en niet-limiterende lijst van onderzoeken illustreert dat een sequentiële aanpak met
enkel de uitvoering van de meest relevante onderzoeken nodig is om de kosten van het
onderzoek binnen redelijke perken te houden. Anamnese en klinisch onderzoek zijn in de
bepaling van de richting van het onderzoek van groot belang, vooral omdat de prognose van
vele van deze aandoeningen voor het aangetaste dier niet zo denderend is.

1.3. BEHANDELING

De behandeling van diarree bij het volwassen rund is afhankelijk van de oorzaak en
afhankelijk van de algemene toestand. Samengevat zijn de therapeutische opties beperkt:
acute diarree is vaak zelf limiterend en voor de chronische diarree is veelal opruimen van het
aangetaste dier de enige optie. De maatregelen bij chronische diarree zullen vaak in het kader
van de bedrijfsbegeleiding vallen: screening en selectieve opruiming bij Mucosal Disease en
paraTB, rantsoenaanpassingen bij chronische rumenitis, …
Symptomatische behandeling (vochttherapie – ontstekingsremmers - …) is vooral voor de
acute diarree uitbraken aangewezen.
Voor de concrete behandeling (indien mogelijk!) van de verschillende oorzaken, verwijzen
we naar de cursussen bacteriologie, virologie, parasitologie, toxicologie en pathofysiologie.