Ñîíãîäîã áîäëîãî

4
4.1 Ñèìåäèàí

Æ.Öàãààí÷óëóóí
1
ÌÓÈÑ, Ìàòåìàòèêèéí òýíõèì

Óäèðòãàë

Ãåîìåòðèéí õÿëáàð ä³ðñ áîëîõ ãóðâàëæíû °íä°ð, áèññåêòðèñ, ìåäèàí

íü äýëãýðýíã³é ñóäëàãäñàí áàéäàã áà òýäãýýðòýé õîëáîîòîé óðàí ãî¼ îëèì-

ïèàäûí áîäëîãóóä ìàø îëîí áàéäàã. Õàðèí ìîíãîë õýë äýýð ãóðâàëæíû

ñèìåäèàíû òóõàé íýãòãýæ öýãöýëñýí ìàòåðèàëóóä õàðüöàíãóé õîâîð áàé-

äàã ó÷ðààñ ýíýõ³³ ñýäâèéã ñîíãîí àâ÷ ñóäàëãàà õèéëýý.

Òîäîðõîéëîëò

Ãóðâàëæíû ñèìåäèàí ãýäýã îéëãîëòûí õî¼ð °°ð òîäîðõîéëîëòûã °ã÷ òýä-

ãýýðèéã ýêâèâàëåíò áîëîõûã õàðóóëúÿ.

Òîäîðõîéëîëò 1. ABC A îðîéí ìåäèàíû óã îðîéí áèññåêò-

ãóðâàëæíû

ðèñèéí õóâüä òýãø õýìòýé øóëóóíûã A îðîéí ñèìeäèàí áóþó A-ñèìåäèàí

2

1
Îäîî Îþóíëàã ñóðãóóëüä àæèëëàæ áàéíà. Ìàñòåð 2015
2
Àíãëèàð symmedian, îðñîîð ñèìåäèàí ãýäýã áà ýíýõ³³ °ã³³ëëýãò îðîñ íýðèéã õý-
ðýãëýæ áóé áîëíî.

55
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

ãýíý.
A

C M L N B

Çóðàã 1

BN
Òîäîðõîéëîëò 2. ABC ãóðâàëæíû BC òàë äýýðõ N öýã ò³³íèéã =
CN
AB 2
õàðüöààòàé õóâààæ áàéâàë AN øóëóóíûã ABC ãóðâàëæíû A îðîéí
AC 2
ñèìåäèàí ãýíý.

Ñàíàìæ. Ãóðâàëæèí ãóðâàí ñèìåäèàíòàé áàéíà. Ñèìåäèàí íü ìåäèàíûã áèñ-

ñåêòðèñèéí õóâüä òýãø õýìòýé õóâèðãàæ áàéãàà ó÷ðààñ çóðàã 1 äýýðõ òýìäýãëý-
ãýýãýýð ∠BAM = ∠N AC áàéíà.

Ýõëýýä äýýðõ õî¼ð òîäîðõîéëîëò ýêâèâàëåíò ãýäãèéã áàòëàõàä õýðýã-

ëýãäýõ áîëîâ÷ àðàé åð°íõèé òîõèîëäîëä àøèãëàãäàõ äàðààõ òóñëàõ °ã³³ë-

áýðèéã çóðàã 1 äýõü òýìäýãëýãýýã àøèãëàí òîìú¼îëæ áàòàëúÿ.

ã³³ëáýð. 4ABC -íû BC òàë äýýð M, N öýã³³ä °ã°ãä°°ä AL áèññåêò-

BM · BN AB 2
ðèñèéí õóâüä AN áà AM øóëóóíóóä òýãø õýìòýé áîë =
CM · CN AC 2
áàéíà.

Áàòàëãàà. ]BAM = ]CAN = α, ]M AN = β , ]BM A = x, ]CN A = y

BA BM
ãýýä ñèíóñûí òåîðåì õýðýãëýå. 4BAM -íû õóâüä = , 4CAN -íû
sin x sin α

56
4.1 Ñèìåäèàí

CA CN BN BA
õóâüä = áîëíî. Ì°í 4BAN -íû õóâüä = =
sin y sin α sin(α + β) sin(180◦ − y)
BA CM CA BA
, 4CAM -íû õóâüä = = áàéíà. Ýíäýýñ
sin y sin(α + β) ◦
sin(180 − x) sin x
BA · sin α BA · sin(α + β) CA · sin α
BM = , BN = , CN = , CM =
sin x sin y sin y
CA · sin(α + β)
áîëíî.
sin x
Èéìä

BA · sin α BA · sin(α + β)
·
BM · BN sin x sin y
= =
CM · CN CA · sin α CA · sin(α + β)
·
sin y sin x
BA · BA · sin α · sin y · sin(α + β) · sin x BA2
=
CA · CA · sin α · sin x · sin(α + β) · sin y CA2

áîëæ áàòëàãäàâ.

Òåîðåì. (1) áà (2) òîäîðõîéëîëò õîîðîíäîî ýêâèâàëåíò áàéíà.

Áàòàëãàà. 1 ⇒ 2) Ýõíèé òîäîðõîéëîëò áèåëäýã áîë AN øóëóóí íü

ñèìåäèàí ãýäãýýñ BM = CM áîëíî. (Çóðàã 1-ã àøèãëàÿ)
BN BM · BN BA2
Èéìä °ìí°õ °ã³³ëáýð ¼ñîîð = = áîëæ õî¼ð äàõü
CN CN · CM CA2
òîäîðõîéëîëò ³íýí áîëíî.
BN
2 ⇒ 1) Áóöààãààä N öýã 2 äàõü òîäîðõîéëîëò áèåë³³ëäýã ãýâýë =
CN
BA2 BM · BN
2
= áîëæ ýíäýýñ BM = M C áóþó ýõíèé òîäîðõîéëîëò ì°ð-
CA CN · CM
ä°í ãàðíà.

×àíàð. Ãóðâàëæíû ãóðâàí ñèìåäèàí íýã öýãò îãòëîëöîõ áà ³³íèéã Ëå-

ìàóíû öýã ãýæ íýðëýäýã.

57
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

C1

B1

B A1 C

Áàòàëãàà. Ãóðâàí ñèìåäèàí íýã öýãò îãòëîëöäîã ãýäãèéã õàðóóëàõûí òóëä

AC1 BA1 CB1
×åâûí òåîðåì · · = 1 áîëîõûã øàëãàÿ. Ñèìåäèàíû òîäîðõîé-
BC1 CA1 AB1
AC1 2
CB BA1 CA2 CB1 AB 2
ëîëòîîð = , = , = áîëîõûã äýýðõ òîìü¼îíä
BC1 AB 2 CA1 CB 2 AB1 AC 2
CB 2 CA2 AB 2
îðëóóëæ áè÷âýë · · = 1 áîëæ àëèâàà ãóðâàëæíû ãóðâàí
AB 2 CB 2 AC 2
ñèìåäèàí íýã öýãò îãòëîëöäîã ãýäýã íü áàòëàãäàâ.

×àíàð. (Ëåìàóíû öýãèéí ýêñòðåìàëü ÷àíàð)

Õàâòãàéí T öýã àâàõàäABC ãóðâàëæíû Ëåìàóíû öýã áàéõ çàéëøã³é

á°ã°°ä õ³ðýëöýýòýé í°õö°ë íü T öýãýýñ ãóðâàëæíû òàëóóä õ³ðòýëõ çàéí

êâàäðàòóóäûí íèéëáýð íü õàìãèéí áàãà áàéõ ÿâäàë þì.

58
4.1 Ñèìåäèàí

C1

A1

A B1 C

Áàòàëãàà. ABC ãóðâàëæèí äîòîð äóðûí T öýã àâ÷ ³çüå.

1
S4ABC = S4T BC + S4T AC + S4T AB = (ax + by + cz) òóë 2 · S4ABC =
2
ax + by + cz áàéíà. Ãýòýë Êîøè Áóíÿêîâñêèéí òýíöýòãýë áèø ¼ñîîð

(ax + by + cz)2 6 (a2 + b2 + c2 ) · (x2 + y 2 + z 2 )

2
4S4ABC
áà ýíäýýñ x2 + y 2 + z 2 > = constant òîãòìîë áîëíî.
a2 + b2 + c2
x y z
Òýíöýë áèø õàìãèéí áàãà óòãàäàà = = ³åä õ³ðíý.
a b c
S4AT C a·x AB1 a2 x a
Ãýòýë L Ëåìàóíû öýãèéí õóâüä = = = 2 òóë =
S4BT C b·y BC1 b y b
y b x y z
áà ³³íòýé àäèë = ãýäãýýñ = = áîëæ T öýã L-òýé äàâõöàõ ³åä
z c a b c
õàìãèéí áàãà óòãàäàà õ³ðýõ íü áàòëàãäàâ.

Àíòèïàðàëëåëü áà ñèìåäèàí

Ñèìåäèàíû íýãýí ÷àíàðûã òîäðóóëàí îéëãîõûí òóëä äàðààõ àíòèïà-

ðàëëåëü ãýõ îéëãîëòûã îðóóëúÿ.

Òîäîðõîéëîëò. 4ABC -íû AB , BC òàëóóä äýýðõ M, N öýã³³äèéí õóâüä

59
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

]BN M = ]BAC , (]BM N = ]BCA) M N øóëóóíûã AC -òàé àíòèïà-

ðàëëåëü ãýíý.

Ñàíàìæ 1. MN õýð÷èì AC òàëòàé àíòèïàðàëëåëü áîë A, C, M, N öýã³³ä

íýã òîéðîã äýýð îðøèíî. Ó÷èð íü AM N C ä°ðâ°í °íö°ãòèéí ýñðýã îðøèõ

◦
°íöã³³äèéí íèéëáýð íü 180 áàéíà.

2. Ãóðâàëæíû íýã òàëûí îðîéíóóäààñ òàòñàí °íäð³³äèéí ñóóðèéã äàéð-

ñàí øóëóóí òýð òàëòàé àíòèïàðàëëåëü áàéíà.

60
4.1 Ñèìåäèàí

Áîäëîãî. 3
ABC ãóðâàëæíû BC òàëòàé àíòèïàðàëëåëü áàéõààð B 1 C1
(B1 , C1 öýã³³ä õàðãàëçàí AC, AB òàëóóä äýýð îðøèíî) õýð÷èì òàòúÿ. Õýð-
âýý AM øóëóóí ABC ãóðâàëæíû ñèìåäèàí áîë B1 C1 õýð÷ìèéí äóíäàæ
öýã AM øóëóóí äýýð îðøèíî ãýäãèéã áàòàë.

Áîäîëò: A °íöãèéí áèññåêòðèñèéí õóâüä òýãø õýìòýé õóâèðãàëò àâ÷ ³çüå.

B1 áà C1 öýã³³äèéã AB, AC òàëóóä äýýð õàðãàëçàí õóâèðãàõàä ³³ñýõ öý-
ã³³äèéã õîëáîñîí õýð÷èì BC òàëòàé ïàðàëëåëü áàéíà. Ò³³íèé äóíäàæ
öýã ìåäèàí äýýð îðøèõ ãàðöààã³é á°ã°°ä õ³ðýëöýýòýé í°õö°ë íü AM øó-

ëóóí ñèìåäèàí áàéíà.

Áîäëîãî. (2008 îíû Ìîñêâàãèéí ìàòåìàòèêèéí îëèìïèàä) AA1 áà CC1

íü õóðö °íö°ãò ABC ãóðâàëæíû °íäð³³ä áà òýäãýýðèéí îãòëîëöëûí öýã
íü H , B0 öýã íü AC òàëûí äóíäàæ öýã ãýå. ABC áà AHC ãóðâàëæíóóäûí

3
Ãóðâàëæíû ìåäèàí íü ò³³íèéã òàòñàí îðîéí ýñðýã òàëòàé ïàðàëëåëü øóëóóíû
òàëóóäûí õîîðîíä õàøèãäñàí õýð÷ìèéí äóíäàæ öýã³³äèéã äàéðäàã áîë ñèìåäèàí íü
îðîéí ýñðýã îðøèõ òàëòàé àíòèïàðàëëåëü øóëóóíû òàëóóäûí õîîðîíä õàøèãäñàí õýð÷-
ìèéí äóíäàæ öýã³³äèéã äàéðíà °°ð°°ð òèéì õýð÷ì³³äèéí äóíäàæ öýã³³äèéí ãåîìåòð
áàéð þì.

61
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

õóâüä õàðãàëçàí HB0 , BB0 õýð÷ì³³äèéã òóõàéí °íöã³³äèéí áèññåêòðè-

ñ³³äèéí õóâüä õóâèðãàñàí õýð÷ì³³ä C 1 A1 õýð÷èì äýýð îãòëîëöîíî ãýä-

ãèéã áàòàë.

Áîäîëò: ìí°õ áîäëîãî ¼ñîîð AC òàëòàé àíòèïàðàëëåëü áàéõ A1 C 1 õýð-

÷èì àâààä BB0 ìåäèàíûã áèññåêòðèñèéí õóâüä òýãø õýìòýé õóâèðãà-

õàä ãàðñàí øóëóóí íü A1 C 1 õýð÷ìèéã õàãàñëàí õóâààíà. A1 C 1 õýð÷ìèéã

4AHC -í õóâüä àíòèïàðàëëåëü ãýäãèéã õàðóóëúÿ. C1 , A1 öýã³³ä °íäð³³-

äèéí ñóóðü ó÷ðààñ A, C, A1 , C1 öýã³³ä íýã òîéðîã äýýð îðøèíî. Èéìä

]C1 A1 A = ]ACH áàéõ áà A1 C1 õýð÷èì íü 4AHC -í àíòèïàðàëëåëü ó÷-
ðààñ B0 H ìåäèàíû ∠AHC °íöãèéí áèññåêòðèñèéí õóâü äàõü òýãø õýìòýé
0
øóëóóí áóþó B H ñèìåäèàí A1 C1 õýð÷ìèéã õàãàñëàí õóâààíà ãýäãýýñ °ã-

ñ°í õýð÷ì³³ä A1 C1 -í äóíäàæ öýã äýýð îãòëîëöîíî.

62
4.1 Ñèìåäèàí

Ñèìåäèàíû ³íäñýí áîäëîãî

Áîäëîãî. (“íäñýí áîäëîãî 1). ABC ãóðâàëæíûã áàãòààñàí òîéðãèéí B, C

öýã³³äýä õàðãàëçàí ø³ðãýñýí ø³ðãýã÷äèéí îãòëîëöûí öýãèéã E ãýæ òýì-

äýãëýå. E öýãèéã ãóðâàëæíû A îðîéòîé õîëáîõîä ³³ññýí øóëóóí óã ãóð-

âàëæíû ñèìåäèàí áîëíî ãýæ áàòàë.

Áàòàëãàà. ]BAC -èéí áèññåêòðèñèéí õóâüä AE øóëóóíûã òýãø õýìòýé

õóâèðãàõàä ³³ñýõ øóëóóí BC òàëûã D öýãýýð îãòîëäîã ãýå. Ýíäýýñ

63
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

BD AD · sin ]BAD
sin ]ABC sin ]BAD sin ]ABE
= sin ]CAD
= · =
DC AD · sin ]ACB sin ]ACD sin ]CAD
sin ]CAE sin ]ABE CE AE
= · = · =1
sin ]ACE sin ]BAE AE BE
Èéìä AD õýð÷èì íü ìåäèàí ãýäãýýñ AE íü ñèìåäèàí áîëæ áàòëàãäàâ.

Áîäëîãî. (“íäñýí áîäëîãî 2) Õýðýâ ABC ãóðâàëæíû õàâòãàé äýýðõ G

öýãèéí õóâüä ∠GAB = ∠GBC áà ∠ABG = ∠GCB áîë BG ñèìåäèàí
áîëîõûã áàòàë.

64
4.1 Ñèìåäèàí

Áîäîëò: Çóðàã äýýð ∠ABG = ∠GCB = y , ∠CBG = ∠BAG = x òýì-

äýãëýãýýã õèéå. G öýãèéí õóâüä ÷åâûí òåîðåìûã ñèíóñûí õýëáýðýýð áè÷âýë

sin x sin x sin ψ sin ψ sin2 y
· · =1⇔ = (?) áîëíî.
sin y sin ϕ sin y sin ϕ sin2 x
sin ψ AG
4AGC ãóðâàëæèíä ñèíóñûí òåîðåì áè÷âýë = áîëíî. Ãýòýë
sin ϕ CG
sin y
4ABG, 4CBG-ä ñèíóñûí òåîðåì áè÷âýë AG = AB· , CG =
sin(180◦ − (x + y))
sin x sin ψ AB sin y
BC · ◦
òóë îðëóóëáàë = · áîëîõ áà (?)-
sin(180 − (x + y)) sin ϕ BC sin x
AB sin y AB1 AB CB1 CB
ñ = (??) áîëíî. Ì°í = , = -
BC sin x sin y sin ∠AB1 B sin x sin ∠CB1 B
ã õîîðîíä íü õàðüöóóëààä ∠AB1 B + ∠CB1 B = 180 áîëîõûã òîîöâîë
◦

sin x AB CB1 AB1 AB 2

= · áóþó (??)-ñ = áîëæ BB1 íü ñèìåäèàí áîëíî.
sin y CB AB1 CB1 CB 2

Áîäëîãî. (1995 îíû Á³õ îðîñûí ìàòåìàòèêèéí îëèìïèàä) ABC ãóð-

âàëæíû B îðîéãîîñ òàòñàí BK °íä°ð äýýð äèàìåòðýý õèéñýí s òîéðîã

áàéãóóëàâ. Òýãâýë AB, AC òàëóóäûã õàðãàëçàí E, F öýã³³äýýð îãòëîõ áà

s òîéðãèéí ýäãýýð öýã³³äýä òàòñàí ø³ðãýã÷äèéí îãòëîëûí öýã ABC ãóð-

âàëæíû B îðîéí ìåäèàíûã àãóóëñàí øóëóóí äýýð îðøèõûã õàðóóë.

65
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

Áîäîëò: s òîéðãèéíE, F öýã³³äýä òàòñàí ø³ðãýã÷³³ä P öýãò îãòëîëö-

äîã ãýå. BP õýð÷èì íü BEF ãóðâàëæíû ñèìåäèàí äýýð îðøèæ áàéãààã

õàðóóëàõàä õàíãàëòòàé. “³íèé òóëä EF áîëîí AC õýð÷ì³³ä àíòèïàðàë-

ëåëü ãýäãèéã õàðóóëúÿ. (°ìí°õ áîäëîãûã àøèãëàíà.) ABK áîëîí EBK

ãóðâàëæíóóä ò°ñ°°òýé ãóðâàëæèí ó÷ðààñ ∠BAK = ∠EKB áîëíî. Í°ã°°

òàëààñ ∠EF B áîëîí ∠EKB íýã íóìä òóëñàí ó÷ðààñ ∠EF B = ∠EKB

áîëíî. Èéìä ∠EF B = ∠BAK áîëæ àíòèïàðàëëåëü áîëîõ íü áàòëàãäàâ.

Áîäëîãî. Õî¼ð òîéðîã M K öýã³³äýýð õàðãàëçàí îãòëîëöîíî. Íýã

áîëîí

òîéðîã äýýð äóðûí A öýã àâààä M áîëîí K öýã³³äòýé õàðãàëçàí õîëáîõîä

í°ã°° òîéðãèéã B, C öýã³³äýýð îãòëîõ áà A öýãýýñ òàòñàí ìåäèàí íü A

66
 4.1 Ñèìåäèàí

öýãèéí áàéðëàëààñ õàìààðàõã³éãýýð áýõëýãäñýí öýãèéã äàéðíà ãýæ áàòàë.

M A
B

P
M1

Áîäîëò: BM KC ä°ðâ°í °íö°ãò íü òîéðîãò áàãòñàí ó÷ðààñ ]ACB =

]KM A áîëæ ABC ãóðâàëæíû õóâüä MK
õýð÷èì íü BC òàëòàé àíòè-

ïàðàëëåëü áà ABC ãóðâàëæíû ìåäèàí íüAM K ãóðâàëæíû ñèìåäèàí

áàéíà. AM1 øóëóóí íü ñèìåäèàí ó÷èð 4M KA áàãòààñàí òîéðãèéí M, K

öýãò òàòñàí ø³ðãýã÷èéí îãòëîëûí öýã P -ã äàéðàõ áîëæ áàòëàãäàâ.

Áîäëîãî. Òîéðîãò áàãòñàí ABC ãóðâàëæíû B , C öýã³³äýä õàðãàëçàí

ø³ðãýã÷ òàòàõàä P öýãò îãòëîëöîíî. P öýãýýñ AB , AC òàëóóäûí ³ðãýëæ-
0
ëýë ð³³ õàðãàëçàí P P , P P
00 ïåðïèíäèêóëÿð øóëóóíóóä òàòàõàä ³³ñýõ

P 0 P 00 øóëóóí ABC ãóðâàëæíû AM ìåäèàíòàé ïåðïåíäèêóëÿð ãýæ áàòàë.

67
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

Áîäîëò: AP 0 P P 00 ä°ðâ°í °íö°ãòèéí õóâüä ýñðýã îðøèõ °íöã³³äèéí íèéë-

◦ ]AP P 0 = ]AP 00 P 0 áîëíî.
áýð íü 180 ãýäãýýñ ýíý ä°ðâ°í °íö°ãò áàãòàõ áà
00
Ì°í AP øóëóóí íü ABC ãóðâàëæíû ñèìåäèàí ó÷ðààñ ]P AX = ]P AP .
0
0 ◦ 0 00 ◦ ◦ ◦
Èéìä ]P XA = 180 − (]XP A + ]P AX) = 180 − 90 = 90 áîëæ áàò-

ëàãäàâ.

Ä°ðâ°í °íö°ãòèéí ãàðìîíèê õàðüöàà

Ä°ðâ°í öýãèéí äàâõàð õàðüöàà ãýñýí åð°íõèé îéëãîëòûí òîéðîã äýýðõ

ä°ðâ°í °íö°ãòèéí õóâüä òîäîðõîéëîãäñîí äàâõàð õàðüöààíä −1-òýé òýí-

ö³³ áóþó ãàðìîíèê áàéõ ³åèéí õÿëáàðøóóëñàí òîäîðõîéëîëò áîëîí ãàð-

ìîíèê ä°ðâ°í °íö°ãòèéí ñèìåäèàíòàé õîëáîîòîé ÷àíàðóóäûã àâ÷ ³çüå.

68
4.1 Ñèìåäèàí

Òîäîðõîéëîëò. Òîéðîãò áàãòñàí ä°ðâ°í °íö°ãòèéí ýñðýã òàëóóäûí ³ðæ-

âýð òýíö³³ áàéõ ä°ðâ°í °íö°ãòèéã ãàðìîíèê ä°ðâ°í °íö°ãò ãýíý.

A

D S

B
C

×àíàð: Ãàðìîíèê ä°ðâ°í °íö°ãòèéí äèàãîíàëèóä ³³ñýõ ãóðâàëæíóóäûí

ñèìåäèàí áàéíà. ABCD ä°ðâ°í °íö°ãò ãàðìîíèê áàéâ.

BS
Áàòàëãàà. AS øóëóóí 4ABD-íû ñèìåäèàí ãýäãèéã õàðóóëúÿ. =
SD
AB 2
ãýæ áàòëàõàä õàíãàëòòàé.
AD2
4DSC ∼ 4ASB áà 4CSB ∼ 4DSA ò°ñ°°òýé ãýäãèéã àøèãëàâàë ò°-

ñ°°ãèéí ÷àíàð ¼ñîîð

BS BS · AS BS AS BC AB AB BC
= = · = · = · áîëíî. Ãýòýë
SD AS · SD AS SD AD DC AD CD
AB AB·CD
°ãñ°í ¼ñîîð ABCD ãàðìîíèê áóþó AB · CD = AD · BC òóë · AD =
AD CD
AB AB AB 2
· = áîëæ áàòëàãäàâ.
AD AD AD2
Àäèëõíààð CS íü 4BCD -íû ñèìåäèàí, BS íü 4ABC -íû ñèìåäèàí,

DS íü 4ADC -íû ñèìåäèàí ãýäãèéã áàòàëæ áîëíî.

Áîäëîãî. s òîéðîãò áàãòñàí ABC ãóðâàëæíû B öýãèéã äàéðóóëæ ø³ð-

ãýã÷ òàòààä AC òàëûí ³ðãýëæëýëòýé îãòëîëöîõ öýãèéã K ãýæ òýìäýãëýâ.

K öýãýýñs òîéðîãò 2 äàõü ø³ðãýã÷ òàòàõàä KD øóëóóí ³³ñýõ áà (òîéðãèéã

D öýãýýð ø³ðãýíý) BD õýð÷ìèéã ABC ãóðâàëæíû ñèìåäèàí ãýæ áàòàë.

69
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

A C
K

Áîäîëò: “íäñýí áîäëîãî 1 ¼ñîîð ABCD ãàðìîíèê ä°ðâ°í °íö°ãòèéí AC

äèàãîíàëü íü 4ADB -èéí ñèìåäèàí ó÷ðààñ BD äèàãîíàëü íü 4ABC -èéí
ñèìåäèàí áàéíà.

Áîäëîãî. ABCD ä°ðâ°í °íö°ãòèéí AC äèàãîíàëèéã A, C °íöãèéí áèñ-

ñåêòðèñèéí õóâüä òýãø õýìòýé õóâèðãàõàä BD òàëûí äóíäæûã äàéðäàã

áîë BD äèàãîíàëèéã B, D °íöãèéí áèññåêòðèñèéí õóâüä òýãø õýìòýé õó-

âèðãàõàä AC òàëûí äóíäæûã äàéðíà ãýæ áàòàë.

70
4.1 Ñèìåäèàí

O
M

C
A

Áîäîëò: Õýðýâ AM áà CM øóëóóíóóä AC -ûí A, C °íöã³³äèéí áèñ-

ñåêòðèñ³³äèéí òýãø õýìòýé áà ìåäèàíóóä áîëäîã áîë AC íü 4ABD áà

4BCD-íû ìåäèàíóóä áîëíî. Èéìä °ìí°õ áîäëîãîòîé òýíö³³ ÷àíàðòàé.

ijãíýëò: Òîéðîãò áàãòñàí ABCD ä°ðâ°í °íö°ãòèéí àëü íýã äèàãîíàëü

íü ñèìåäèàí áîëäîã áîë òýðýýð ãàðìîíèê ä°ðâ°í °íö°ãò áàéíà.

ìí°õ áîäëîãîä ³³ñýõ ABCD ?? ä°ðâ°í °íö°ãò ãàðìîíèê ³³ñýõ þì.

71
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

Áîäëîãî. CI õýð÷èì íü ABC ãóðâàëæíû áèññåêòðèñ, CD õýð÷èì íü

ABC ãóðâàëæíû ñèìåäèàí áà òîéðãèéã îãòîëñîí öýã íü D áîë BDA ãóð-

âàëæíû õóâüä DI øóëóóí íü áèññåêòðèñ áîëîõûã áàòàë.

M
I
C
D

Áîäîëò: CM 4ABC -íû ìåäèàí áàéã. Òýãâýë CI íü 4CM D-íû áèñ-

íü

ñåêòðèñ áîëíî. CD ñèìåäèàí òóë M I íü ]CM D -èéí áèññåêòðèñ áà I íü

4M CD-ä áàãòñàí òîéðãèéí ò°â áîëíî. Èéìä DI íü ∠M DC -í áèññåêò-

ðèñ áîëíî. DM íü 4BDA-íû ìåäèàí áà DC íü BDA-íû ñèìåäèàí òóë

]BDM = ]CDM áàéíà. Èéìä ]BDI = ]IDA áîëæ áàòëàãäàâ.

Áîäëîãî. ABC A îðîé äàõü ãàäààä, äîòîîä °íöãèéí áèññåêò-

ãóðâàëæíû

ðèñ³³ä BC øóëóóíûã õàðãàëçàí D, E öýã³³äýä îãòîëíî. DE äèàìåòðòýé

òîéðîã ABC ãóðâàëæíûã áàãòààñàí òîéðãèéã õàðãàëçàí A, X öýãò îãòîë-

äîã áîë AX øóëóóíûã ABC ãóðâàëæíû ñèìåäèàí áîëîõûã áàòàë.

72
4.1 Ñèìåäèàí

O0
E
B
D C

X
W

Áîäîëò: DE õýð÷ìèéí äóíäàæ öýã O0

íü ABC -íûã áàãòààñàí òîéðîãò

A, X öýãýýñ òàòñàí ø³ðãýã÷³³äèéí îãòëîëöëûí öýã áîëîõûã áàòàëúÿ. W

íü AD áèññåêòðèñèéí òîéðãèéã îãòîëæ áóé õî¼ð äàõü öýã ãýâýë BC ãýñýí

A-ã àãóóëààã³é íóìûí äóíäàæ áàéõ áà ]W AC = ]CBW = ]BCW . Ýí-

◦ 0
äýýñ ]ADC = 180 −]W DC = ]DCW +]DW C = ]DAO (4ADO -àäèë
0
0 0 0
õàæóóò). Èéìä ]CAO = ]DAO − ]DAC = ]ADO − ]DCW = ]DW C
0 0
áîëæ OA íü òîéðãèéí ø³ðãýã÷ áîëíî. 4AXO íü àäèë õàæóóò ãýäãýýñ

XO0 íü òîéðãèéí ø³ðãýã÷ áîëæ áàòëàãäàâ. Èéìä ABXC áàãòñàí ä°ðâ°í

°íö°ãòèéí õóâüä ãàðìîíèê ä°ðâ°í °íö°ãò áîëîõ áà (áîäëîãî 1) ¼ñîîð AX

íü 4ABC -íû ñèìåäèàí áàéíà.

Áîäëîãî. (2008 îíû Á³õ îðîñûí Ìàòåìàòèêèéí îëèìïèàä) CC0 øóëóóí

íü ABC ãóðâàëæíû ìåäèàí áà AC, BC òàëóóäûí äóíäàæ ïåðïåíäèêóëÿ-

ðóóäûí CC0 ìåäèàíûã

0
õàðãàëçàí A , B
0 öýã³³äýýð îãòîëíî. Õàðèí AA0 áà

BB 0 õýð÷ì³³ä C1 öýãò îãòëîëöîõ áîë CC1 øóëóóíûã ABC ãóðâàëæíû

ñèìåäèàí ãýäãèéã áàòàë.

73
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

A0

C1
B0

B C0 A

Áîäîëò: B 0 öýã íü AC 4CB 0 A íü

òàëûí äóíäàæ ïåðïåíäèêóëÿð ó÷ðààñ
0 0
àäèë õàæóóò ãóðâàëæèí áàéíà. Èéìä ]B CA = ]B AC . CC1 íü ABC

ãóðâàëæíû ñèìåäèàí áàéõ í°õö°ë íü ]BCD = ]CAC1 , ]ACD = ]CBC1

þì.

Áîäëîãî. w òîéðîãò áàãòñàí ABCD ä°ðâ°í °íö°ãòèéí B áîëîí D öý-

ã³³äýä òàòñàí ø³ðãýã÷äèéí îãòëîëûí öýã AC øóëóóí äýýð îðøèíî ýñâýë

AC øóëóóíòàé ïàðàëëåëü áîë A áîëîí C öýã³³äýä òàòñàí ø³ðãýã÷³³äèéí

îãòëîëûí öýã BD øóëóóí äýýð îðøèíî ýñâýë BD øóëóóíòàé ïàðàëëåëü

áàéíà ãýæ áàòàë.

74
4.1 Ñèìåäèàí

w B

M1
P
A C

Áîäîëò: 1) B áîëîí D öýãèéã äàéðñàí ø³ðãýã÷³³ä AC - òýé ïàðàëëåëü

áîë õîîðîíäîî ïàðàëëåëü áà ãýäãýýñ BD õýð÷èì íü òîéðãèéí äèàìåòð

áîëíî. Ýíäýýñ BD ⊥ AC áà AC -í äóíäæûã äàéðñàí ò³³íä ïåðïåíäèêó-

ëÿð áàéíà. Èéìä õýðýâ AC øóëóóí òîéðãèéí ò°âèéã äàéðñàí áîë A, C
öýã³³äýä òàòñàí ø³ðãýã÷³³ä BD -òýé ïàðàëëåëü, õýðýâ AC øóëóóí òîéð-

ãèéí ò°âèéã äàéðààã³é áîë ìýäýýæ B, D öýã³³äýä òàòñàí ø³ðãýã÷³³ä BD

øóëóóí äýýð îãòëîëöîíî.

2) Õýðýâ B, D òàòñàí ø³ðãýã÷³³äèéí P öýã AC îãòëîëöäîã AC øóëóóí

áîë AC íü 4ADB, 4CDB -íû ñèìåäèàí áîëíî. Èéìä ABCD ä°ðâ°í °í-

ö°ãò ãàðìîíèê áà ýíäýýñ DB ì°í 4ADC, 4ABC -íû ñèìåäèàí áîëîõ òóë

A, C öýã³³äýä òàòñàí ø³ðãýã÷³³ä AC øóëóóí äýýð îãòëîëöîíî.

75
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

Ñèìåäèàíòàé õîëáîîòîé áîäëîãóóä

Áîäëîãî. 1 L íü4ABC ãóðâàëæíû Ëåìàóíû öýã (ñèìåäèàíû îãòëîëö-

ëûí öýã) áîëîã. F áà E öýã³³ä íü AC, BC òàë äýýð ñèìåäèàíû ñóóðèóä

áàBE, CF øóëóóíóóä cèìåäèàíû äóíäàæ öýã³³ä íü E 0 , F 0 áîë ýäãýýð öýã

BC òàëûí äóíäàæ ïåðïåíäèêóëÿðûí õóâüä òýãø õýìòýé ãýæ áàòàë.

Áîäëîãî. 2 4ABC ãóðâàëæíû BC A0 ãýå. M ,L íü

òàëûí äóíäàæ öýã
MJ 2
õ³íäèéí ò°â áà Ëåìàóíû öýã³³ä ãýå. J öýã íü M L õýð÷ìèéã = õàðü-
JL 3
öààòàé õóâààäàã öýã. AS ìåäèàíû 4ABC ãóðâàëæíûã áàãòààñàí òîéðãèéã

îãòîëñîí öýãèéí X öýãèéí (A 6= C ÿëãààòàé)BC òàëä äýýðõ ïðîåêö U öý-

0 0
ãèéí X öýãèéí õóâüä òýãø õýìòýé öýã U öýã áîë AU íü J -ã äàéðàõ áà

LA0 -í äóíäæûã äàéðíà ãýæ áàòàë.

Áîäëîãî. 3 4ABC ãóðâàëæíû Ëåìàóíû öýã íü L AL øóëóóí BC

ãýå.

òàëûã D öýãýýð, 4ABC ãóðâàëæíûã áàãòààñàí òîéðãèéã X öýãýýð îãòîë-

AL AX 1
äîã áîë : = áàéíà ãýæ áàòàë.
LD XD 2

Áîäëîãî. 4 (Poland 2000) 4ABC AC , BC òàëóóä òýíö³³

ãóðâàëæíû

áà ãóðâàëæíû äîòîð òàëä ]P AB = ]P BC áàéõààð P öýã àâ÷ýý. Õýðâýý

AB òàëûí äóíäàæ öýã íü Ì áîë ]AP M + ]BP C = 180◦ ãýæ áàòàë.

Áîäëîãî. 5 (IMO Shortlist 2003) A, B, C öýã³³ä ÿã ýíý ýðýìáýýð íü íýã

øóëóóí äýýð áàéðëàæýý. A, C öýãèéã äàéðóóëàí AC øóëóóí äýýð ò°â íü

îðøäîãã³é w A, C öýã³³äèéã äàéðóóëàí w òîéðîãò òàòñàí
òîéðîã àâ÷ýý.

ø³ðãýã÷èä Pöýãò îãòëîëöäîã. Ì°í w òîéðîã áîëîí P B õýð÷èì Q öýãò

îãòëîëöäîã. Òýãâýë ]AQC -èéí áèññåêòðèñ áà AC øóëóóíû îãòëîë1öîë w

òîéðãèéí ñîíãîëòîîñ õàìààðàõã³é ãýæ áàòàë.

Áîäëîãî. 6 (Vietnam TST 2001) Õî¼ð òîéðãèéí åð°íõèé öýã íü A, B

áà åð°íõèé ø³ðãýã÷ íü òîéðãóóäûã P, Q öýã³³äýýð îãòîëæýý. 4AP Q ãóð-

76
4.1 Ñèìåäèàí

âàëæíûã áàãòààñàí òîéðãèéí P, Q öýã³³äèéã äàéðñàí åð°íõèé ø³ðãýã÷³³ä

S öýãò îãòëîëöîõ áà B öýãèéí P Q øóëóóíû õóâüä òýãø õýìòýé öýãèéã H
ãýå. A, H , S öýã³³ä íýã øóëóóí äýýð îðøèõûã áàòàë.

Áîäëîãî. 7 (USA TST 2007) 4ABC ãóðâàëæèí w òîéðîãò áàãòàõ áà

òîéðãèéí B, C öýã³³äýä òàòñàí ø³ðãýã÷³³ä T öýãò îãòëîëöîíî. BC öàö-

ðàã äýýðAT ⊥ AS áàéõààð S öýã àâ÷ýý. ST öàöðàã äýýð B1 T = BT = C1 T
áàéõààð B1 , C1 (S áà B1 -í õîîðîíä C1 öýã îðøèíî) öýã³³ä àâ÷ýý. Òýãâýë

4ABC áà Áîäîëò:4AB1 C1 ãóðâàëæíóóä ò°ñ°°òýé ãýæ áàòàë.

Áîäëîãî. 8 4ABC ãóðâàëæèí °ã÷ýý. X íüB -ã A-ä áà A-ã C -ä áóóëãàñàí

ýðã³³ëýëòòýé ò°ñ°°ãèéí ò°â áàéã. Òýãâýë AX øóëóóíûã 4ABC ãóðâàëæ-
íû A îðîé äàõü ñèìåäèàí ãýäãèéã õàðóóë.

Áîäëîãî. 9 (USA TST 2008) 4ABC M ãýå.

ãóðâàëæíû õ³íäèéí ò°â íü

BC òàë äýýð õóâüñàõ P öýã àâààä AC , AB òàëóóä äýýð õàðãàëçàí P QkAB

áà P RkAC áàéõ Q, R öýã³³ä áàéãóóëàÿ. Õýðâýý P öýã íü BC òàë õóâüñàõ

³åä ]BAM = ]CAX áàéõ áýõëýãäñýí X öýã 4AQR ãóðâàëæíû áàãòààñàí

òîéðãèéã äàéðíà ãýæ áàòàë.

Áîäëîãî. 10 (USA 2008) 4ABC íü õóðö °íö°ãò ãóðâàëæèí á°ã°°ä

BC, CA áà AB òàëóóäûí äóíäàæ öýã³³ä íü õàðãàëçàí M, N áà P öý-

AM öàöðàã AB, AC òàëóóäûí äóíäàæ ïåðïåíäèêóëÿ-

ã³³ä áîëíî. Õýðâýý

ðóóäûã õàðãàëçàí D, E öýã³³äýýð îãòîëäîã áà BD, CE øóëóóíóóä ABC

ãóðâàëæíû äîòîð F öýãò îãòëîëöäîã áîë A, N, F, P öýã³³äèéã íýã òîéðîã

äýýð îðøäîã ãýäãèéã áàòàë.

Áîäëîãî. 11 O1 , O2 ò°âòýé w1 , w2 òîéðãóóäûí îãòëîëöëûí öýã³³äèéí íý-

ãèéã íüA ãýå. l åð°íõèé ø³ðãýã÷ íü w1 , w2 òîéðãèéã õàðãàëçàí B, C öýã³³-

äýýð ø³ðãýäýã. 4ABC ãóðâàëæíû áàãòààñàí òîéðãèéí ò°â íü O3 áà O3 D

õýð÷ìèéí äóíäàæ íü A öýã áàéõààð D öýã àâ÷ýý. Õýðâýý O1 O2 õýð÷ìèéí

äóíäàæ íü M öýã áîë ]O1 DM = ]O2 DA ãýæ áàòàë.

77
 Ñîíãîäîã áîäëîãî

Áîäëîãî. 12 (ÌÌÎ-50) 4ABC ãóðâàëæíû °íäð³³äèéí îãòëîëöëûí öýã

H áàéâ. AC äèàìåòðòýé òîéðîã 4ABH ãóðâàëæíûã áàãòààñàí òîéðîãòîé

A öýãýýñ ÿëãààòàé K öýãò îãòëîëöîíî CK øóëóóí BH õýð÷ìèéã îãòëîõ
öýãýýðýý õàãàñëàí õóâààõûã áàòàë.

Áîäëîãî. 13 w òîéðîãò áàãòñàí ABCD ä°ðâ°í °íö°ãòèéí 4ABD ãóð-

âàëæíû B °íöãèéí ñèìåäèàí w òîéðãèéã P öýãò,4CBD ãóðâàëæíû

B °íöãèéí ñèìåäèàí w òîéðãèéã Q öýãò îãòîëäîã áàéã. CP ∩ AB = X ,

AQ ∩ BC = Y áîë X, D, Y öýã³³ä íýã øóëóóí äýýð îðøèõûã áàòàë.

78