PAMBANsANg Ekonomiva: ANG Macrorconomics c % -Naipaliliwanag ang bahay Taxes i % Transfers SAMOS RS .Anuman ang: dahil lan, katanggap-tanggap Yc, man o hindi, ang.Jahat ng kilos ng tao ay may epekto.sa ekonomiya. Subalit hindi alam ng lahat ang katotohanang ito. Iilan lamang ang makaaalam kung ano ang kahulugan 2g ckonomiya,,Jtung, ano ang bumubuo, rito, at kung paano ito gumagalay, Kadalasan, ang pamahalaan ang sinisisi ng taumbayan kapag may krisis sa ckonomiya, Lingid sa kanilang kaalaman, maaaring may kinalaman sila rito. Nagbabayad, ba: sila ng tamang buwis sa. takdang panahon? Pawang mga 'ehitimong produkto Jang ba ang kanilang binibili? Nagtatrabaho ba sila nang buong husay sa abot ng kanilang kakayahan? © di kaya pumipili ba sila ng kuwalipikadong lider tuwing halalan? Ang kabanatang ito ang pambungad na aralin tungkol sa macroeconomics, Tinatalakay sa kabanatang ito ang iba’t ibang sektor ng pambansang ekonomiya ‘tang kanilang ugnayan sa isa’t isa. Layunin ng kabanata na palawakin ang Kaalaman ng mga mag-aaral sa konsepto ng pambansang ctonomiya. Navy ‘anilang matanto na sila ay mahalagang bahagi ng pambansang, ekonomiya at May malaking papel na dapat gampanan sa ikauunlad nito, aANG DEPINISYON NG EKONOMIYA ay bukambibig ng tao. Pinag-wisapan ito an ] ‘ay. Ang salitang ekonomiya a radyo: Kadalasan, nj @SAN, iniuy, nay araw. Inilalathala ito sa pabayagan at tinatalakay s ito ng mga tao sa kanilang negosyo., trabaho, kita, at pagkokonsumo, Tan - na ito, subalit’ hindi lahat ay kayang magpaliwanag kung ano ms pananaw ; at kung paano ito tumatakbo, tunay na kahulugan ng salitang ekonomiya. Ayon kay Dr. Bernardo M. Villegas, sa kanyang akdat na Guide 6 Economies for Filipinos, ang ehonomiya ay ang nga tao, ‘arg kanilang nga pangangailangan, at ang kanilang paggawa—at ang mga bunga nito nq kinabibilangan ng mga kalakal at serbisyo na tumutugon sa ekonomikong pangangailangan ng tao. Samakatwid, ang:ekonomiya ay isang panlipunang institusyon na ang pangunahing gampanin ay ang tamang alokasyon ng limitadong pinagkukunang-yaman. upang tugunan ang walang katapisang pangangailangan at kagustuhan ng tao. At ang alokasyon ng pinagkukunang- yainen ay naisasakatuparan sa pamamagitan ng paggawa at! ang bunga nito ay ang produksiyon ng kalakal at'serbisyo. ANO ANG PAMBANSANG EKONOMIYANG PILIPINO? Ang pambiansang ekonomiyling Pilipind ay ang buong bansang Pilipinas. Ang ekonomikong pangangailangan‘at Kagustulian nito ay ang ekonomikong pangangailangan at kagustuhan’ng buong' saibayanan. Ang pinagkukunang- yaman ng buong bansa ay. ang yamang-tao, ‘yamang-likas, at’ yamang-pisikel ng buong’ kapiluan. Nakasalalay sa: Kakayahah ng"mga Pilipind sa aldkasyon ng limitadong pinagkukunang-yaman at ‘sa larang ‘ng’ produksiyon’ ng mg# kalakal at setbisyo ang kapasidid ng’ pambaniang ekoriémiyang Pilipino mt umunlad. Ang katayuan ng ekonomiya ng’ Pilipinas ang sumasalamid $a husay at galing ng mga Pilipino. i card Saklaw ng macroeconomics ang pag-aaral ng pambansarig ekonoiniy’. Kaya, tinawag din ng mga ekonomista na macroeconoinies ang pambansang ekonomiya, Pinag-aaralan sa macroeconomics ang mga aktibidad at ugnayan 0S mga pangunahing sektor ng ekonomiya, ‘Tinatalakay rin ‘dito ang kabuoang: paggalaw ng kita, pagkokonsumo, trabaho, at produksiyon sa lob ng bans, patina ang mga isyu at suliranin-na nakaaapekto sa pig-mlad ng pambansans ekonomiya. Samakatwid, kasama rin sa page economics’ ang pagtalakay sa iba’t ibang patakaran at proyektong pang-ekonomiya NE ral ng’ me pamahalaan.NGA PANGUNAHING KONSEP TO No yy ACRORI Ang pag-aaral ng macroeconomics ay ni nahin Konsepto: pagkokonsum oo. Killa in ang rope ite oi vom Inilalarawan ito ng d ‘CONOMICS ‘akatuon sa ugnayan ng apat na ‘atrabaho o empleo, produksiyon, ‘augnay na bahagi ng’ pambansang 0, pagt: ang magkaks Pigura tit, Pigura 11.1 na Bahagi ng Ating Bhonomiy Ang Maghakaugn Trabaho Pagkonsumo Ang pagkokonsumo (consumptio ”).a¥ ang pagbili: ng mga produkto sa pamilihan. Tumutukoy naman a mga taong naka- big hanapbuhay ang pagtatrabaho Pagpoproseso o paggawa ng mga kalakal a habayaran sa pag-upa o Paggainit ng mga s Lahat ng sektor ng ekonomiya ay ky Pangangailan, ‘alaleal at se at may mga at serbis hanapbuy empleo o namamasukan Tinatawag na produksiyon ang it serbisyo, Habang ang kita alik ng produksiyon, mokonsumo, sapagkat lahat ay may gan at kagustuhan. Dahil dito, ik ailangang magprodyus ng mga tbisyo, Naisasakatuparan ito sapagkat may mga Mangangalakal Bumagawa, Sila ang nasa likod ng produksiyon ng mga kalakal Y° na ibinebenta sa mga pamilihan, Habang may produksiyon at hay, kumikita ang tao at mga negosyo. Ang kita ay ginugugol sa iba’t ‘hang paraan, hg mga personal o pri Pangangailangan, Ginagastos naman ito ng mga kompanya sa *Pital at pamuruhy ay ang Ginagamit ito ng mga tao sa pagbili dong: pagbili ng mga ang bahagi ng pampublikong nan. Samantala, napupurita sa buwis Ma ginugugol naman ng pamahalaan sa pagtugon sa mg Pangang; i ailangan ng taumbayan,at 11.3 ang magkasalungat pa ; igura 11.2 ay nagpapakita um 2 ig Pigura 11 Ang P Ipinakikita ng pambansang ekonomiya. a unlad. Inilalarawan 98 palabas n@ direksiyon "§ mga arrow ang ay. ho, produksiyon, at kita. Ito. ay nangyayar ka ng: pagkokonsumo, traba it nang buong talino al mas hanapbubay. Ni g-angat ng ekonomiya kapag ang a at sabay-sabay ring ioe na t husay ng mga smamimili at prodyuse, 7 tumataas ang: produksiyon at mas dy * ang agreresulta ito sa mas mlakine Og kita ginagami kanilang kita. Dahil dito, ang taong nabibigyan gh at pagkokonsumo. Patuloy ang Pai git ay patuloy: konseptong una nang nabang Pigura 11.2 An Expansionary Economy << Trabaho ' | Ang Pigura 11.9 ay nagpapakita ng. pag-urong ng ekonomiye. Tull ng inilalarawan ng papasok na ‘direksiyon ng mga arrows n, at kita ng ekonomiya. Sa pagkakataons ite tinding implasyon ° papatuloy, ay mm Jumiliit "3 pagkonsumo, trabaho, produksiyo arig ekonomiya ay maaaring dumaranas ng ma‘ ‘Alinman sa dalawang problemang nabanggit, kung mag] ‘esesyon ay pan humantong sa resesyon, kung di man depresyon. Ang re a sa mataas naa noe q mas mababang antas ng produksiyon na nagreresulta kawalan ng trabaho. Palatandaan ng resesyon ang diglawang mB ng kuwarter_ ng negatibong pag-unlad ng ekonomiya. Sa kabilang i ‘t a ekonomiy* [ i gita'ng «iyi nge sil atinding depresyon ay panahon ng malawakang paghihirap s malawak at matinding kawalan ng trabaho, pagbagsak ng negosyo, at kalulangan sa supply ng mga produkto. Mas ™ pang-ekonomiya ang depresyon kaysa sa resesyon:e Pigura 11,9 ‘ombracting Economy Laem Lm] Pagkonsumo ANG MGA MAKROEKONOMIKONG SEKTOR Ayon kay John Maynard Keynes, ang pambansang ekonomiya ay nahahati sa apat na pangunahing magkakaugnay na sektor, Ang mga ito ay ang konsumer (consumer), negosyo (business), publiko (public), at panlabas (foreign)... Ang inter- aksiyon ng mga sektor na ito ang naglalarawan kung paano gumagalaw ang pambansang ekonomiya sa kasalukuyang panahon. Sektor ng Kénsumet Ang inga pribadong indibidwal ‘ang bumubuo sa sektor ng sonsimer. Kilala din ang sektor na ito bilang household sector. Ayon sa National Statistics Office (NSO), ang household ay isang grupo ns MS" taong amagkakasamang naninirahan o naghahati-hati sa pagkain, makakamag-anakmnan sila obingt ( an aggregate of persons, generally but not necessarily bound by tes of kinship, vho li * aakare, bois 1, the household food”). Anumang grupo who live together or share, in common, SN alee hg mga taong magkakasamang: naninirahan’sa iis na isang housvhold. a 0 household sa buong Ang kabuoang gastusin 95 iditures, Kasama re, tubig, at Jahat ng pamily personal or Pl vate consumption expen tukasyon, utilities (tulad ng horye i vot, at ba pang pantipunang se* isyo.| Pilipinas. Noong 2011, Pilipino sa umiiral na ckonomiya ay tinaguriang ra sa ed rito ang mga gastusin pat 0.1to telepono), transportasyom, ang pinakamalaking bahagi "g 8” ang kabuoang personal consumption am ‘ass domestic product ™ Zt expenditures MEX pagpapageseumulang $4 7.9 trillion pesos, Katumbas it Ku : ott (12.9 trillion pesos) ng bansa. Ang Piliping asyon sa mundo, Nangangahulugay ay humigit rrent prices) resyo (current price: presy ( nal product ng 55.8% ng gross natio! ; 1 int ay isa sa may pinakamalaking eae : peree er sa bansa. a malaki ang soko" 5 ane ane pribadong ae 7 ss Malayang nakapagceces™ ) ilang kita. Walang patakarang, pang-ekonomik, nila gagastusin ang Kant ahil ito sa dami ng bilang ng mga Konsum rol dito. Di or ‘ Burnagtbey © ae ve Kail mga pangangailangan at ate Halimbayg at “ Pa ee ng pamahalaan na ang lahat ng an va © tahanan a hindi puwedeng isa ho ng 10% ng; Kanilang kita, sapagkat hindi lahat ay may maglalagak sa bangko ng 1 ay sapat Jamang ang kinikita para sa kanilan kakay: win ito. Ang ib ; kakayahang gav jlangan. Samantalang ang iba naman ay Walang pang-araw-araw na panganga permanenteng hanapbuhay. Scktor ng Negosyo Ang mga organisasyong kumikita ng pera ang bumubuo sa sektor ng negosyo sa ekonomiya, Kilala ang mga ito sa tawag na kompanya o Korporasjon, Anig mga entrepreneur ang mga taong nasa likod ng negosyo. Pan gkaraniwang tawag sa kanila ay mga negosyante. Sila ang naglalagak ng kapital upang mamuhunan at makapaglikha ng mas'marami pang negosyo at kabuhayan sa ekonomiya, ©0828 er Ang sektor ng negosyo ay atig sektor ng prodiksiyon at ang pamilihan ng mga produkto, Ayon sa uri ng pagmamay-ari, ang negosyo ay maaaring sole proprietorship, partnership, o corporation. Ayon sa dami ng manggagawa at laki ng kapital, ito ay maaaring mas maliit (micro), maliit (small), katamtaman (medium), o malalki (large). Ang paggugol ng negosyo ay pamumuhunan (investment) © pagbuo ng Kapital (capital formation). Noong. ng Pilipinas ay umabot ng gross domestic product ng 8 2011, ang kabuoang capital formation 2.1 trillion pesos, Katumbas ito ng 14.8% ng bansa, Ang pamumuhunan ay may dalawang anyo: fixed capital, at changes in stocks, Ang fixed capital ay nalsikubt 8 pamamagitan ng direct investment, Gina agawa naman a amumuhunan ng stocks sa Pamamagi . ee itan ng pagbili ng equiti iti rket. B equities o secur sa stock marke! Ang slock investment ay kilal; ves porgbissjomsin a, “§ Na portfolio investment. fy malaking Supplier ng trabaho at kabuhay@” Pilipi ayy ‘ ‘ilipinas, Tamilikha ang kanilang puhunan ng iba pang arin sa taw: Ang sektor ng negosyo sa, ekonomiya ngoportunidad para mamuhunan ang iba pan na multiplier effect of investment, Ang ce Negosyante. Ito ang tin ay ginagabayan 0 naaapektuhan ng nae 8 Pamumuhunan sa eko: policy) Ang patakarang ito atakarang atawag nomiya bang-monetarya (monetary ay m ‘alakayin sa Kabanata 13. ‘asinsinang tat Pampublikong Scktor Isang mahalagang sektor ng pambans: Paipinas. Kilala bilang: pampablikong jisang organisasyon sa ekonomiya, Walang, iba pang n sa bansa ang may kapasidad na higitan ang . ng paglikha ng trabaho at kabuhayan, at ku Noong 2011, ang kabuoang Paggugol pamahalaan ng Pilipinas ay nagkakahalaga ng 991.7 bilyong piso. Ito ay 7.2% ng gross domestic product ng bansa. Mahigit sa 1.3 milyon ang bang ng mga kawani ng pamahalaan sa buong bansa. Ang ckonomiya ang pamahalaan ng sektor, ito ang pinakamalaking nag- ag-iisang organisasyon Kakayahan ng pamahalaan sa larang umita at gumugol ng pera. (public consumption expenditures) ng Ang paggugol ng pamahalaan ay ginagabayan ng patakarang piskal (fiscal policy)... . Panlabas na Sektor. .,~ Ang mga bansa sa iba’t ibang panig ng mundo ang panlabas na sektor ng ekonomiya ng Pilipinas. Sa kasalukuyan, ang ekonomiya ng mga bansa ay magkakaugnay. Ang pandaigdigang kalakalan at pamumuhunan ay lalong lumago sa mga’ nakaraang dekada, at ito ay may malaking epekto sa pag-unlad ng ekonomiya ng bawat bansa. : ‘Ang patakarang panlabas ng pamahalaan sa kalakalan at pamtimuhunan ang gumagabay sa.daloy'ng mga kalakal at kapital na pumapasok sa Pilipinas mula sa ibang bansa: Ang maluwag na patakaran ay humihikayat ng mas maraming dayuhang marigangalakal at namumuhunan. Sa kabilang banda, ang mahigpit na patakarang panlabas ay kumokontrol sa pagpasok sa bansa ng mga dayuhang kalakal at kapital. ANG PAIKOT NA DALOY NG KITA, KALAKAL, AT SERBISYO Ang Pigura 11.4 ay ang paikot na daloy ng kita at produkto, Ito ay isang modelo ne nagpapalita, ng, inter-aksiyon at wgnayan sa, pagan ng spat Nt makroekonomikong sektor,ay Pigura (1.4 Paikot na Daloy ug Kita at Produlto Land, Labor, Capit Entrepreneurship a ‘Salih ng Produksiyou INPUT MARKET Renta, Factor Pagialakbay si Lapa | tet, Tas Pasbatay ibang bansa babe je aie "8 wang gt Kapil shod /Wage * Peas Business Taxes ~—— oS Pashie Goo Pag-iimpok Households» pubic Goods and “Srpernment ng mga habahayay, pore OFI Produkto . Produkto Remitt at Serbisyo | at Serbisyo ee ‘Kabayaran para sa ! 2 ects produto at serbiyo Kita ng nga Negeiyo OUTPUT MARKET Consumer Goods Prodiikto at Serbisyo . ‘at Services Pamymulnan (Local aid Foreign) “por ab tang Forcign * Export tia pong Foreign * Exchange Ones Exchange Inflows cep ng mga salik ng produksivon kapital, at entreprenewrship- input or resource amarkel)- inga produkto ay gine" (household) ay ang supplier paggawa, mga input-( ur upang makalikha ng Kalakal at serbisyo Ang mga tahanan na kinabibilangan ng yamang-lupa, Nabibili ang. mga ito sa pamiliban ng Pinagsasama-sama ito ng mga entreprene (kalakal o serbisyo). Ang produksiyon ng mga ga prodyuser 0 negosyo- wag sa kita ng mga tah: on. Ito ay may apat na any’ (profit). Ang sahod ay bayad sa P&S yiearia” iba pang’® apa at ibe pm Nl ja sa pagbebent® ng (alary/e080 via? nan mul 0: sahod ng m; ‘Factor income ang ta ga salik ng produksiy' rent), interes (interest), 0 tubo gawa. Baydd sa paggamit ng 1 ang iteres ay bayad sa pagpapahiram ng pel ay ang palik-puhunan o bayad sa paggamit ng Kapital. Ginagamit ng mga tahanan ang kanilang kita para sa pe? pangangailangan- Bumibili sila ng mga produkto s8 mga kor upa ( sa mga mangsa upa. Samantala,amamagitan ng mga pamilihan; Business revenues agbebenta ng mga produ . mula sa Pi Ukto. Profit o tubo a . jaraniwang tao. > ang tawag dito ng mga Malaki ang papel na ginagampanan ng pamahal: ng kita ng mga tahanan at nego: ay napupunta sa Ang buwis ay ginugugol ng pamahal: pang-ekonomikong serbisyo. H ang kita ng mga kompanya aan sa ekonomiya, Bahagi Pamahalaan bilang buwis. ahatid. ng mga panlipunan at i ga ito ang pagpapagawa ng mga yalsada at paaralan at ang pagbibigay ng libreng edukasyon at pigpapagamot. Ang pamahalaan ay nalikipagtransaksiyon din kapwa sa pamilihan ng mga sali ng produksiyon (input/resource market) , at sa pamilihan ng mga produkto (output/product market). Halimbawa ng una ay ang expropriation ng mga pribadong lupa upang gawing kalsada o daan, Ang expropriation ay ang pagkuha ng pamahalaan sa mga pribadong lipa o ari publiko, Halimbawa ng huli ay ang pagbili ng p aan sa pagh: alimbawa ng arian ‘upang pakinabangan ng amahalaan ng mga produktong kailangan sa pagpapatakbo ng burukrasya. Kasama rin dito ang pagbébenta ng pamahalaan ng mga ari-arian sa pribadong sektor (privativation of public assets) upang makakalap ng karagdagang poindo at punuan ang kakiilangan sa badyet. Ang partisipasyon ng panlabas na stktor sa pambansang ekonomiya ay sa pamamagitan ng pandaigdigang kalakalan at pamumuhunan, Ang mga ito ang pinagkukunan ng ekonomiya ng dolyar at’iba pang dayuhang salapi (foreign exchange). Ang pagkakaroon ng sapat na supply ng foreign exchange reserves (dayuhang salapi na hawak ng Bangko Sentral ng Pilipinas) ay mahalaga sa ckonomiya ng bansa. Nangangahulugan ito na may kakayahan ang bansa na umangkat at magbayad sa labas ng pambansang pagkakautang et panatilihing matatag ang palit ng piso sa dolyar. Ang pag-iimpok ng mga tahanan ‘at negosyo, ang buwis na kinokolekta hg pamahalaan at eng perang lumalabas sa Pilipinas ay lumilikha ng economic disequilibrium. Nangyayari ito kapag ang kita ay nawawala sa sirkulasyon at hindi ginagamit sa produksiyon ng mga produkto. Samak ang perang inimpok ay dapat mapasakamay ng mga namumubunan upang magamit ito Sa negosyo at makapaglikha pa ng mas marami pang trabaho at kabuhayan. Ang buwis ay dapat ding gastusin ng pamahalaan sa mga proyelto, at ‘ng salaping lumabas sa’ bansa ay dapat mapalitan sa pamamagitan ng a dayuhang puhunan, 0 pag- Pagluluwas ng mga kalakal, pagpasok ng mg ae il - overseas remillances ay nakatutulong nang Utang ng pera saibang bansa. Ang overseas remi ! ; aan ® on ng bansa. Malaking bahagi Malaki sa pagpapalago ng pera sa sirkulas Rito ang perang ipinadadala sa kani-kan Pilipino Workers (OF Ws). pamilya ng mga OverseasIpinakikita ng Pigura 11.4 na kung ang kita ay umiikot sa lahat 18 sekto ; walang Perry natatapon sa sirkulasyon, Samakatwid, ang impok at buwis o perang lumalaba *8 daloy ng kita at produto ay dapat ibalik st sittalasyon © mapatiys pamamagitan ng matalinong paggugol n, iY lahat ng sektor ng ekono maaaring sa anyo ng pribado at pampublikong pagkokonsumo, pa at pagpasok ng mga dayuhang kalakal, kapital, at turista, i ig sabihin nito a at pamilihan, ang ckonomiya-ay matatag; Thig, sabi y Miya, Ito g ™mumuhun; IBA PANG SEKTOR NG PAMBANSANG EKONOMIYA’ Ang produksiyon ay isang pangunahing ,aktibidad sq ekono Dahil sa produksiyon, nagagawa ang mga produkto at natutugunan an, Pangangailangan ng mga tao. Ang pambansang. ekonomiya ay nahahati tatlong sektor ng produksiyon: agrikultural, industriyal, at Paglilingkod g serbisyo. Ang sektor ng agrikultura ay. binubuo ng p pangingisda, livestock and poultry raising, at forestry. Ang sektor ng industriya ay. binubuo ng pagmamanupaktura; pagmimina, quarrying, konstruksiyon, at,water and power generation, Kabilang sa sektor ng paglilingkod ang transportasyon at q komunikasyon, kalakalan, pagbabangko at Pagpapautang, pabahay, at personal at propesyonal na paglilingkod. Sa likod ng sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod ay ang suportang ibinibigay ng sektor ng pananalapi at sektor hg mga manggagawa (labor sector, ’ miya, agsasaka/| ‘Pagtatanim, Ang ekonomiya a y isang panlipunang. institusyon sapagkat ito ay binubuo ng tao, Ang pangunahing ay ang pagtugon sa mga pangangailan, ito ay naisasakatuparan sa pamamagit. limitadong: pinagkukunang-yaman, Ang ckonomiya ng Pilipinas ay ang buong sambayanang Pilipino, sampu ng kanilang pinagkulunang-yaman, mga Pilipino sa paglinang yaman ay ganoon din Kagal konsiderasyon ng ekonomiya gan at kagustuhan ng tao, at ‘an ng’ tamang alokasyon ng Kung gaano kahusay ang, at paggamit ng kanilang pinagkukunang- ling ang ekonomiya ng Pi ilipinas.