MEĐUNARODNO JAVNO PRAVO

1. Pojam međunarodnog javnog prava

Međunarodno pravo egzistira od kraja XVIII vijeka, smatra se da ga je u

pravni sistem uveo Džeremi Bentam. I danas je prisutan zajedno sa
terminom Međunarodno javno pravo, koje je preovladavajuće. Polazeći
od izvornog stava i širokog tumačenja, jedni smatraju da Međunarodno
pravo uređuje odnose između svih subjekata međunarodnog prava.
Drugi, koji uporište za svoj stav nalaze ustavu stalnog međunarodnog
suda prave, izjednačavaju ga sa „međudržavnim pravom“ , odnosno sa
pravom koje reguliše odnose između suverenih država. Preovladavajuće
mišljenje danas je da je Međunarodno pravo ono koje više ne reguliše
odnose između država i državnih organizacija, već i odnose između
međunarodnih organizacija, kao i njihove unutrašnje odnose i još šire
odnose između naroda, kao nosilaca suvereniteta i prava na
samoopredjeljnje. Prema mišljenju nekih pravnih pisaca Međunarodno
pravo se dijeli na Međunarodno javno pravo i Međunarodno privatno
pravo. Pri čemu međunarodno javno pravo reguliše odnose imeđu
država, odnose između država i međunarodnih organizacija, unutar i
između međunarodnih organizacija u njihovim odnosima kao nosilaca
suvereniteta. Sa osnivanjem prvih međunarodnih organizacija krug
subjekata čiji pravni položaj i odnose reguliše sistem pravnih pravila
međunarodnog prava proširen je pored država i na organizacije, odnose
između međunarodnih organizacija i odnose međunarodnih organizacija i
država, ali i na čovjeka i druge jedinke od međunarodnog interesa.
Nastanak i izgradnja međunarodne zajednice inicirana je potrebom
regulisanja pravnih odnosa koji će garantovati bezbjednost u planetarnim
okvirima , te rješavanje sporova među državama mirnim putem.
Međunarodno pravo je instrument artikulisanja interesa međunarodne
zajednice odnosno međunarodnih odnosa. Njime se usklađuju interesi
pojedinih država ili pojedinaca sa interesima međunarodne zajednice ili
čovječanstva u oblastima kao što su globalne klimatske promjene ili
 druga globalna pitanja okoline, kulturno i materijalno nasljeđe
čovječanstva i međunarodni zločini.

2. Odnos unutrašnjeg i međunarodnog prava

Osnovni principi funkcionisanja država u međunarodnim odnosima

zasnovanih na jednakosti i suverenosti i dalje su dominantni, ali i
podložni korekcijama koje zahtijevaju usaglašeno i sinhronizovano
djelovanje međunarodne zajednice. Ovaj odnos je opredijeljen kroz dvije
relativno suprostavljene doktrine: dualističku i monoističku.
Dualističa teorija polazi od pretpostavke da međunarodno i unutrašnje
pravo funkcionišu kao dva odvojena, ravnopravna i nezavisna pravna
sistema, pri čemu međunarodno pravo reguliše odnose između država, a
unutrašnje ili državno pravo propisuje okvir djelovanja pravnih i fizičkih
lica unutar teorije jedne države. Osnivač i naistaknutiji predstavnik
dualističke škole Hans Tripel smatra da je volja zaslužan pokretač i izvor
unutrašnjeg prava, dok je sporazum zajedničkih volja država izvor
međunarodnog prava. Između pravila ova dva nezavisna pravna sistema
ne može doći do sukoba, a razlog leži u činjenici da regulišu odnose po
karakteru i po subjektima na koje se odnose. Ova koncepcija počiva na
suverenitetu države. Organi vlasti i sudovi u okviru jedne države ne
priznaju nikakvu suverenu vlast iznad svog samostalnog nacionalnog
suvereniteta, pa kao takvi oni primjenjuju samo ona pravila
međunarodnog prava za koja im to bude naređeno putem domaće
pravne norme, koja je za njih obaveza.
Monističa teorija polazi od činjenice da je pravni poredak jedinstven, a da
su međunarodno i državno pravo dijelovi jednog sistema. Pristalice ove
teorije imaju imaju različit stav po pitanju značaja i važnosti pravnih
pravila međunarodnog odnosno unutrašnjeg prava. Doktorinarni stav
monističke teorije koji zagovara primat unutrašnjeg nad međunarodnim
pravom pojavio se u pravnoj nauci krajem XIX vijeka. Drugi doktorinarni
stav monističke teorije daje primat međunarodnom pravu u odnosu na
unutrašnje i njegovo nastajanje se vremenski poklapa sa stvaranjem,
 Društva naroda, kao prve univerzalne međunarodne organizacije, i
razvojem multilaeralnih odnosa posle Prvog svjetskog rata. Unutrašnje
pravo je delegirano međunarodno pravo jer međunarodna zajednica
posjeduje vlast koja je nezavisnaod ljudi koji žive na određenoj teritoriji.
Pristalica ove monističke opcije je i američki teoretičar Filip Džesup, koji
polazeći od ideje univerzalnosti ljudskih problema,i složenih odnosa u
međunarodnoj zajednici smatra da postoji samo jedno transnacionalno
pravo , koje reguliše odnose i položaj pojedinaca, kompanija, država,
organizacija država ili drugi grupa.

3. Značaj i funkcije međunarodnog javnog prava

Primjena naučno-tehnoloških dostignuća u privredi, saobraćaju, ali i

drugim oblastima društvenih aktivnosti rezultirala je razvojem i
specijalizacijom postojećih i stvaranjem i širenjem novih oblika
međunarodnih odnosa. Na normativnom planu regulacija navedenih
odnosa dovela je, naročito poslije osnivanja organizacije Ujedinjenih
nacija, do stvaranja novih grana međunarodnog prava. Osnivanje OUN,
kao univerzalne političke organizacije, inicirano je strahotama dva
svjetska rata i rastućim bezbjednosnim rizicima i za cilj je imalo stvaranje
međunarodnog pravnog mehanizma za očuvanje svjetskog mira. Na taj
način rat je izopšten iz međunarodnih odnosa, a u cilju obezbjeđenja
mira konstruisan je sistem kolektivne bezbjednosti. Sa stvaranjem novih,
nezavisnih i suverenih država mijenjali su se i međunarodni odnosi, a sa
njima ubrzano se humanizuje međunarodno pravo formulisanjem
pravnih pravila i standarda o pravim i slobodama pojedinaca i
kolektiviteta. Historija međunarodnog prava bilježi prvu kodifikaciju na
Bečkom kongresu , koji je održan 1815. I tom prilikom je donijeta
Deklaracija protiv trgovine crncima, Završnim aktom utvrđena načela o
slobodi plovidbe na međunarodnim rijekama, Švajcarska je proglašena za
stalno neutralnu državu. Pariski kongres održan je 1856. Izvršio je
kodifikaciju pravila međunarodnog pomorskog prava, a 1854.u Ženevije
donijeta konvencija o sudbini ranjenika i bolesnika u ratu. Za
najpotpuniju kodifikaciju u takozvanoj prvoj fazi razvoja međunarodnog
 prava slovi kodifikacija pravila iz oblasti međunarodnog ratnog prava
usvojena na Haškim konvencijama 1899. I 1907. Poslije osnivanja
Ujedinjenih nacija, Poveljom je zadatak kodifikacije povjeren Generalnoj
skupštini, koja je radi realizacije cilja usvojenog članom 13. Povelje, taj
zadatak povjerila posebnoj komisiji UN za međunarodno pravo.
Prijedloge najpoznatijih međunarodnih kodifikovanih akata poput:
Konvencije o pravu mora iz 1958., Konvencija o diplomatskim odnosima
iz 1961., Konvencija o konzularnim odnosima iz 1963. Konvencije o
specijalnim misijama iz 1969. Konvencije o ugovornom pravu iz 1969.
Konvencija o sukcesiji država u odnosu na međunarodne ugovore iz
1978. I niz drugih.

4. Pojam i vrste izvora

Društvena činjenica ili odnos je stvarni uzrok nastanka prava kao društvene
pojave. Dakle, u najširem smislu to bi bilo materijalno određenje izvora prava,
relativno nezavisno od vladajućih doktinarnih učenja u raznim epohama, koje
su izvor prava tražili u prirodi, ljudskom razumu, klasnoj borbi, tj. materijalnoj
proizvodnji, potrebi zaštite društvenih interesa, društvenom ugovoru.
Materijalni izvori međunarodnog javnog prava su društveni odnosi koje odlikuje
sukob političkih, državnih, ekonomskih, geopolitičkih ili nekih drugih interesa
od značaja za funkcionisanje i opstanak međunarodne zajednice, te ih je
neophodno regulisati i usmjeravati pravnim normama međunarodnog
karaktera. Formalni izvor međunarodnog javnog prava je normativni izraz
odnosno konstatacija materijalno determisane norme. Na navedeni način
nastaju opšti pravni akti međunarodnog prava, koji sadrže opšte pravne norme
koji regulišu društvene odnose u međunarodnoj zajednici. Formalne izvore u
međunarodnom poretku stvaraju samo subjekti međunarodnog prava po
strogo utvrđenoj proceduri. Proces usvajanja međunarodnih akata odlikuje
demokratičnost postupka i jednak procesnopravni položaj subjekata
međunarodnog prava čime se formalno neutrališu negativni uticaji moćnih
subjekata međunarodne zajednice.

Statut Međunarodnog suda pravde, odredbama člana 38. glasi:

1. Sud, čija je dužnost da svoje odluke u sporovima koji su iznijeti pred
njega donosi saglasno međunarodnom pravu, primjenjuje:
a) Međunarodne konvencije, bilo opšte, bilo posebne, koje predstavljaju
pravila izričito priznata od strane država u sporu;
b) Međunarodni običaj, kao dokaz opšte prakse koja je prihvaćena kao
pravo;
c) Opšta pravna načela koja priznaju posvećeni narodi;
d) U granicama odredbe člana 59. sudske odluke i učenja najpozvanijih
stručnjaka međunarodnog javnog pravarazličitih naroda, kao
pomoćno sredstvo za utvrđivanje pravnih pravila.
2. Ova odredba ne ograničava pravo Suda da jedan spor reješava ex aequo
et bono ako parnične stranke na to pristanu.

Saglasno citiranoj odredbi utvrđeni su kao glavni izvori međunarodnog prava

međunarodni ugovori , međunarodna običajna pravila i opšta pravna načela,
dok se u pomoćne pravne izvore ubrajaju sudske odluke i učenja
najpoznatijih stručnjaka za međunarodno pravo. Redosljed primjene glavnih
formalnih izvora međunarodnog prava sačinjen je shodno njihovoj
utvrđenoj važnosti, što znači da sudovi najprije primjenjuju međunarodne
ugovore. U slučaju da ugovora nema primjenjuju se običajna pravila i na
kraju opšta pravna načela.

5. Međunarodno običajno pravo

Običaj se obično definiše kao društvena norma zasnovana na

dugotrajnom ponavljanju koje je prešlo u naviku i dobilo karakter
društvene obaveznosti. Ustaljena praksa ponašanja međunarodnih
subjekata osnov je izgradnje običajnih pravnih pravila. Da bi običaj
prerastao u međunarodno običajno pravo neophodna je pravna svijest o
obaveznosti običaja. Statut međunarodnog suda pravde je
međunarodnom običaju dao status izvora međunarodnog prava. Pritom
je zasigurno imao u vidu da se radi o najstarijem i dugo godina unazad
jedinom izvoru međunarodnog prava.
Praksa država i međunarodnih organizacija ispoljava se kroz djelatnost i
ponašanja državnih odnosno organa međunarodnih organizacija. Da bi ta
 ponašanja subjekata međunarodnog prava dobila epitet opšta ona
moraju da budu prihvaćena od većine članica međunarodne zajednice.
Razlikuju se opšti ili univerzalni običaji i partikularni običaji. Univezalni
međunarodni običaji imaju globalni domen primjene i važe za cijelu
međunarodnu zajednicu, partikularni se dijele na regionalne i lokalne.
Regionalno međunarodno običajno pravo vezano je samo za praksu
ograničenog broja država koje imaju za cilj ostvarivanje određenih
zajedničkih interesa i po pravilu za određeni geografski region. Za razliku
od regionalnog lokalna običajna pravila se primjenjuju u odnosima
između dvije države.
Međunarodni običaji moraju da imaju jednoobraznost, kontinuitet i
učestalost primjene. I dok su jednoobraznost i kontinuitet primjene
primjene prakse međunarodnih običaja neospornih za njihovu primjenu,
učestalost ponavljana običaja direktno je uslovljena
učestalošćumeđunarodnih odnosa iz kojih proizilaze. Nekada je za
ostvarivanje običajnog prava potrebno desetine, nekada čak i stotine
godina primjene opšte prakse. Dok je za neke običaje potrebno svega
nekoliko dana. Nije, svako ustaljeno i kontinuirano ponašanje
međunarodnih subjekata međunarodno običajno pravo. Da bi opšta
praksa postala međunarodni običaj potrebna je pored materijalnih
pretpostavki i savijest o pravnoj obaveznosti na odgovarajuće ponašanje.
Univerzalno običajno pravilo je izraz volje međunarodne zajednice, koja
se izražava uglavnom prećutnim pristankom većine država. Ali, prihvat
običajnog pravila može bit u suprotnosti sa interesima nekih država, pa je
njihovo legitimno pravo da prekinu proces formiranja pravila
obezbjeđenja adekvatnog broja država koje su protiv istog.

6. Opšta pravna načela

U klasifikaciji glavnih izvorameđunarodnog prava treće mjesto zauzima

opšta pravna načela. Ovaj status dao im je Statut Međunarodnog suda
pravde. Kada su u pitanju pravna načela jedni prihvataju veoma široku
formulaciju i pod opštim pravnim načelima podrazumijevaju najopštije
pravne principe koji su zajednički svim vrstama prava, kao i razvijenim
 pravnim sistemima država bez obzira na oblik civilizacije kojoj pripadaju.
Poklonici drugog mišljenja , koje je u našoj teoriji preovladavajuće,
smatraju da su opšta pravna načela apstraktne norme, izvedena iz niza
pravila koja se primjenjuju u unutrašnjim porecima država, koje ulaze u
sastav međunarodne zajednice. Shvatanje koje u našoj pravnoj teoriji
dominiračini nam se prihvatljivije, jer odvaja opšta pravna načelai načela
međunarodnog prava. Načela međunarodnog prava treba da budu
rezultat volje međunarodne zajednice koja se uzražava kroz ugovorno ili
običajno pravo. Dalje, svrha primjene opštih pravnih načela iz
unutrašnjeg pravnog sistema je u popunjavanju pravnih praznina.
Prilikom primjene opštih pravnih načela Međunarodni sud pravde će od
strane u sporu koja je njihovu primjenu tražila, zahtijevati da taj pravni
princip važi kao opšte pravno načelou pretežnom broju država koje
pripadaju različitim pravnim sistemima. Načela međunarodnog prava
nastala su kao izraz zajedničke volje međunarodne zajednice i
predstavljaju normativni izraz interesa koji seispoljavaju kroz
međunarodne odnose. Ona neposredno proizilaze iz međunarodnog
običajnog ili ugovornog prava, a posredno izvor uglavnom nalaze u
unutrašnjim pravnim sistemima, i svoju verifikaciju ostvaruju kroz praksu
i presude međunarodnih sudova. Kao načela međunarodnog prava
egzistiraju, primjera radi, načelo ravnopravnosti, načelo mirnog
rješavanja sporova...

7. Sudska praksa i doktrina

- Najpozvanijih stručnjaka javnog prava raznih naroda predstavljaju

pomoćni izvor međunarodnog prava, odnosno pomoćno sredstvo za
utvrđvanje pravnih pravila. Pod sudskom ppraksom u međunarodnom
pravu podrazumijevaju se odluke Međunarodnog suda pravde,
arbitražnih sudova, a u novije vrijeme i drugih regionalnih ili
specijalizovanih međunarodnih, pa čak i nacionalnih sudova po
međunarodnim pitanjima. Autoritet Međunarodnog suda pravde
proizilazi iz činjenice da se radi o glavnom sudu Organizacije
 ujedinjenih nacija. Iako je Statut Međunarodnog suda pravde
prihvatio stav kontinentalnog prava da sud nije legislativni, već organ
koji primjenjuje apstraktna pravna pravila na konkretan slučaj, značaj
sudskih odluka, kao izvora prava, je značajno veći nego u evropskom
pravu. Osnovni razlog za to leži u činjenici da Sud često presuđuje na
osnov neodređenih običajnih pravnih pravila, pa zauzimanje stava u
tumačenju običaja predstavlja putokaz za buduće slučajeve. Uloga
teorije u tumačenju pravnih propisa kao izvora međunarodnog prava
daleko je manja nego sudske prakse. Doduše, doktrinarni stavovi
istaknutih pravnika u vrijeme neizgrađenog sistema međunarodnog
prava i siromašne sudske prakse u ranijem periodu bila su
autoritativanizvor izgradnjei tumačenja pravnih pravila.

8. Suđenje po pravdi

Premdaje suđenje po pravdi i pravičnosti u Statutu stavljeno u kontekst izvora

po svojoj prirodi pravičnost ne može biti formalni izvor međunarodnog prava.
Pravičnost se kao pojam definiše kao siguran i spontan osjećaj pravdnog i
nepravednog, naročito kada se sagledava kroz presuđivanje nekog konkretnog i
posebnog slučaja. Pravda i pravičnost se ne smiju zanemariti u postupku
primjene pravnih pravila na pojedinačne slučajeve, a služe kao osnova za
nastanak pravnih pravila.

U postupku primjene međunarodnog prava o pravičnosti se raspravlja infra

legem, praeter legem i contra legem.

Pravičnost infra legem odlikuje svaku primjenu prava od strane suda , kako
unutar državnog teritorija, tako i u okvirima međunarodne zajednice, kada
primjenjuje međunarodno pravo. Načelo pravičnosti obavezuje sudiju i bez
zahtjeva stranaka, a posebno je ispoljeno kroz domen slobode diskrecionog
odlučivanja. Prilikom primjene načela pravičnosti sud je ograničen
imperativnim propisimakoje mora dosljedno da primjenjuje.

Odlučivanje po pravičnosti pater legem vezano je za one slučajeve u

međunarodnom pravu koji nisu obuhvaćeni pravom, već postoje pravne
praznine. U tim situacijama odgovornost i ovlašćenja sudija su posebno
naglašena, ali povjerenje stranaka u njihove stručne kompetencije i moralne
vrijednosti u primjeni načela pravičnosti, s obzirom da nedostaju primjenjive
pravne norme pozitivnog prava.

Primjena načela pravičnosti contra legem najčešće se vezuje za posebno

ovlašćenje koje su stranke dale da njihov spor riješi sudu da njihov spor riješi ex
aequo et bono. I pored toga što su stranke dale ne dvosimslen pristanak da sud
spor rješava po načelima pravičnosti sud ni tad ne smije činiti ništa što ne smiju
niti stranke pri sklapanju ugovora. Presuda ne smije prekoračiti niti jedno
imperativno pravila općeg međunarodnog prava jer bi to i ugovor činilo
ništavim.

9. Jednostarni pravni akti država

Jednostrane pravne akte predstavljaju različiti pravni akti koje na osnovu

unutrašnjeg zakonodavstva države donose kolektivni ili inokosni organi sa
ciljem da proizvedu određene međunarodnopravne posljedice.ove akte mogu
da donose parlament ili vlada kao kolektivni organili šef države, predsjednik
vlade ili ministar inostranih poslova kao individualni organ. Jednostrani pravni
akti manifestuju volju jednog subjekta. Jednostrani akti država vrlo često se
primjenjuju u diplomatskoj komunikaciji između država u međunarodnim
odnosima. U jednostrane prave akte država spadaju: jednostrana izjava,
notifikacija, protest, priznanje i estopel.

Jednostrana izjava države predstavlja akt države koji u njeno ime daje
predsjednik zemlje, predsjednik vlade, ministar inostranih poslova ili neko treće
ovlašćeno lice sa namjerom da ista proizvede određene međunarodnopravne
posljedice. Jednostrana izjava se najčešće daje u pisanoj formi, ali i usmeno
data izjava proizvodi isto dejstvo pod uslovom da je jasno, voljno i
nedvosmisleno učinjena sa utvrđenom namjerom proizvođenja određenog
dejstva.

Notifikacija je jednostrani pravni akt kojim država službeno obavještava drugu

državu ili druge međunarodne subjekte o čonjenicama ili događajima od
značaja za odvijanje međunarodnih odnosa. Notifikacije se dijele na
dobrovoljne i obavezne. Neobavezne notifikacije su pravilo i u praksi su
najčešće notifikacije promjene šefa države, imenovanja ministra inostranih
poslova, oblika državnog uređenja i vlade.. obavezne notifikacije su rijetke i
proizilaze iz obavezujućih međunarodnih pravila.

Protest je jednostrano javno obavještenje kojim država osporava punovažnost

jednog izvršenog pravnog akta, postupka, zahtjeva ili držanja. Može da se izrazi
pisanim putem, usmeno ili konkludentnim radnjama, a međunarodno pravnu
validnost dobija kada se saopšti prekodiplomatskih predstavnika. Uobičajeno je
da se protest podnosi odmah ili u razumnom roku po saznanju za sporni akt. U
slučaju izostanka protesta smatralo bi se da je država saglašava sa
novonastalim stanjem i odriče svojih prava.

Priznanje je jednostrani akt kojim država ili neki drugi međunarodni subjekt
prihvata neku novu pravnu situaciju. Najčešće se ispoljava kao priznanje države,
vlade ili granice, prihvatanje statusa ustanika, a izražava se pismenim putem i
konkludentnim radnjama, a ređe prećutno. Estopel je institut preuzet iz
anglosaksonskog prava i predstavlja potvrdu poštovanja načela dosljednosti u
međunarodnim odnosima. Država koja je u određenpm međunarodnom
odnosu izrazila svoj jasan i nedvosmislen stav koji je proizveo pozitivne
posljednice po nju samu, a štetne za neku treću zemlju treba da bude dosljedna
u pridržavanju datog stava. Suprotna država može da spriječi po nju štetne
posljedice promjene stava putem estopola.

10.Pojam i vrste međunarodnih ugovora

Najbrojniji i jedan od najznačajnijih izvora međunarodnog prava predstavljaju

međunarodni ugovori. Međusobna ugovorna saradnja država i međunarodnih
organizacija regulisana je posebnom Konvencijom o pravu ugovora između
država i međunarodnih organizacija koja je usvojena na konfernciji koju su
sazvale UN u Beču 1986. godine. Međunarodni ugovor predstavlja pravni akt,
proizvod saglasnosti volja dvaju ili više subjekata međunarodnog prava ,
izraženo preko nadležnih organa u cilju stvaranja recipročmih prava i obaveza.
U međunarodnoj praksi je uobičajena pisana, pa čak i svečana forma u kojoj se
ugovori zaključuju. Međutim, stav i međunarodne teorije, a takođe i prakse , je
da međunarodni ugovori proizvode pravne posljedice i ako su zaključeni i u
usmenoj formi, pa čak i prećutno. Da bi međunarodni ugovor proizvodio pravne
posljedice on mora biti u skladu sa ius cogens normama međunarodnog prava,
a njegov predmet pravno dopustiv. Ugovori koji su zaključeni suprotno od ius
cogens normamaapsolutno su ništavi. Slobodno izražena ili izričita saglasnost
međunarodnog pravnog subjekta uslov je punovažnosti ugovora. Ugovori kod
kojih izražena volja stranaka ne odgovara njihovoj stvarnoj volji mogu da budu
uzrok apsolutne i relativne ništavosti tih ugovora.

Vrste međunarodnih ugovora

S obzirom na broj ugovornih strana u postupku zaključenja ugovora razlikujemo

dvostrane (bilateralne) i višestrane ili multilateralne ugovore. Bilateralni
ugovori su rezultat saglasnosti volje dvije ugovorne strane, a multilateralni
sporazumi kao učesnike imaju tri ili više učesnice.

Postoje i tzv. poluotvoreni ugovori, gdje je pristupanje novih strana ugovornica

potrebna saglasnost originarnih ugovornih strana. S obzirom na činjenicu
teritorijalnog važenja međunarodne ugovore dijelimo na generalne ili opšte i
regionalne. Međunarodno pravno dejstvo generalnih ugovora ima opšti domen
primjene, dok regionalni sporazumi važe za države jednog regiona u svijetu.
Prema sadržaju predmeta i odnosa koje regulišu međunarodni ugovori mogu
biti: politički, ekonomski, administrativni, građansko-pravni, tehnički, ugovor
proceduralnog karaktera...

Dalja podjela je na legislativne i kontraktualne ugovore. Legislativni ugovori su

oni koji sadrže opšta pravila međunarodnog prava, pa je adekvatno njihovom
značaju, i vremensko važenje dugotrajno. Kontraktualni ugovori po pravilu
imaju uži predmet regulisanja, dvije ugovorne strane i kratkoročna prava i
obaveze strana ugovornica.

11. Proces zaključivanja međunarodnih ugovora i ratifikacija

Sklapanje međunarodnih ugovora je obzirom na značaj subjekata pregovaranja

i važnost odnosa koji su predmet sporazumijevanja po pravilu dugotrajan i
složen postupak koji treba da dovede do saglasnosti volja ugovornih strana.
Postoje dva načina sklapanja ugovora i to : pojednostavljen i složen postupak.
Pojednostavljena procedura zaključivanja ugovora sastoji se u razmjeni isprava
ili nota ugovornih strana, koje putem istih za rezultat imaju saglasnost volja za
zaključenje ugovora. Tako sklopljen ugovor sastoji se iz više međusobno
povezanih isprava odnosno iz ponude jedne ugovorne strane i bezrezervnog
prihvata istovjetne ponude od strane druge ugovornice sa izraženom namjerom
da sporazum proizvede međunarodnopravne posljedice.

Složeni postupak ili potpuna procedura sklapanja međunarodnih ugovora

sastoji se iz dvije faze: izrade teksta ugovora i davanje pristanka radi vezivanja
ugovorom. Izrada teksta ugovora, odvija se kroz pregovore, usvajanje teksta i
ovjeravanje teksta.

Pregovori su pretpostavka svake saglasnosti volja i osnov nastanka

međunarodnih ugovora. Pregovore u ime međunarodnih subjekata vode
posebno ovlaštena lica. Unutrašnim propisima najviše pravne snage šefu
države, predsjedniku vlade i ministru inostranih poslova povjereni su poslovi
zastupanja države. Pored navednih lica državu u procesu međunarodnog
pregovaranja mogu zastupati i druga lica, na osnovu punomoći koju jeizdao
ovlašteni organ. Proces pregovaranja obuhvata raspravu o cilju i predmetu
ugovora, te previma i obavezama ugovornih strana, a završava se usvajanjem
teksta ugovora. Usvajanje teksta ugovora vrši se jednoglasnim pristajanjem svih
država koje su učestvovale u njegovoj izradi, osim kada se isti usvaja na
međunarodnoj konferenciji, kada je dozvoljena dvotrećinska ili nek druga
većina. Vjerodostojnost ili konačnost teksta ugovora ovjerava se od strane
učesnica saglasno njihovom dogovoru, a ukoliko njega nema ovjera se vrši
potpisomad referendum ili parafom teksta ugovora ili završnog akta
konferencije od strane prdstavnika tih država. Poslije ovjere tekst ugovora se
više ne može mijenjati. Sva tri načina ovjere teksta ugovora (potpisivanjem,
potpisom ad referendum i parafom) mogu istovremeno biti i čin konačnog
potpisivanja ugovora.

Ratifikacija označava saglasnost odnosno potvrđivanje. Ratifikacija prestavlja

završni konstitutivni akt ugovorne procedure. U materijalnom smislu ona
predstavlja izjavu volje država da prihvata obavezu preuzetu potpisivanjem
međunarodnog ugovora. Ratifikacija mora da bude ugovorena. To je
predviđeno i Konvencijom o ugovornom pravu gdje se pristanak države da bude
vezana ugovorom izražava se putem ratifikacije:
 1) Ako ugovor predviđada se pristanak izrazi ratifikacijom,
2) Ako je na drugi način utvrđeno da su se države koje su učestvovale u
pregovorima dogovorile da je potrebna ratifikacija,
3) Ako je predstavnik te države potpisao ugovor pod rezervom ratifikacije,
4) Ako namjera te države da potpiše ugovor pod rezervom ratifikacije
proizilazi iz punomoćja njenog predstavnika ili je izražena u toku
pregovora.

Država ima suvereno pravo da ugovor ratifikuje il odbije njegovu ratifikaciju.

Procesom ratifikacije, koji ima svoju unutrašnju i spoljnu komponentu, po
pravilu, zaključuju se ugovori od najvećeg značaja za državu. Praksa iz
vremena apsolutnih monarhija da međunarodne ugovore ratifikuje
isključivo šef države danas je zadržana samo unekoliko država (Saudijska
Arabija, Jordan, Maroko i Vatikan). U najvećem broju savremenih država
proces ratifikacije povjeren je zakonodavnom tijelu. U Republici BiH organ
zadužen za ratifikaciju međunarodnih ugovora je Parlamentarna skupština,
dok je u Republici Srbiji to Narodna skupština.

12. Prihvatanje pristupanje i supanje na snagu ugovora

Prihvatanje ugovora (akcesija) države izražavaju pristanak na obaveze iz

ugovora, a sam prihvat je moguć ukoliko je predviđen ugovorom ili dogovoren
na neki drugi nači. Instrument o prihvatu ugovora izdaje šef vlade ili ministar
nostranih poslova po proceduri koja je brža i jednostavnija od ratifikacije.

Odobravanje ugovora kao način obavezivanja države međunarodnim

dužnostima relativno je nova ustanova završnog čina zaključenja ugovora
prisutna u međunarodnoj praksi posljednih pola vijeka. Međunarodni ugovor
svojim aktom odobrava vlada. Akt odobrenja može da prethodi potpisivanju, ali
i uslijedi poslije potpisivanja međunarodnog ugovora.

Pristupanje ugovoru je izraz pristanka države ili međunarodne organizacije na

ugovor u čijem sklapanju nije učestvovala kao ugovorna strana, ili je
učestvovala, ali ga nije prihvatila u predviđenom roku. Konvencija o ugovornom
pravu predviđa pristupanje države ugovoru u tri slučaja:
 1) Ako ugovor predviđa da ovaj pristanak može ta država da izrazi putem
pristupanja,
2) Ako je na drugi način utvrđeno da su se države koje su učestvovale u
pregovorima dogovorile da ta država može da izrazi pristanak putem
pristupanja,
3) Ako su se sve članice kasnije dogovorile da ta država može da izrazi ovaj
pristanak putem pristupanja.

Zatvorenim ugovorima nije predviđeno pristupanje trćih država ili je izričito

zabranjeno. U zatvorene ugovore spadaju dvostrani i višestrani ugovori. Kod
poluotvorenih ugovora moguć je naknadan pristup samo država iz tog
regiona.

Stupanje na snagu ugovora

Međunarodni ugovor stupa na snagu na način i u vrijeme koji su utvrđeni

njegovim odredbama ili sporazumno između država koje su učestvovale u
pregovorima. Obaveze prema tom ugovoru preuzima od datuma prisupanja
ugovoru ukoliko nije drugačije određeno. Višestrani međunarodni ugovori
često svoje stupanje na snagu uslovljavaju ratifikacijom određenog broja
država. Osnovno je pravilo da se ugovor u cjelosti primjenjuje od dana
stupanja na snagu. Međutim, Konvencija o ugovornom pravu predviđa da se
ugovor ili njegov dio mogu privremeno primjenjivati i prije stupanja na
snagu. Odredbama ugovora ili na neki drugi način ugovorne strane mogu da
odrede depozitara čiji je zadatak da obezbijedi čuvanje orginalnog teksta
ugovora, potpise ugovora i sve instrumente i saopštenja u vezi tog ugovora.
U ulozi depozitara mogu da se nađu jedna ili više država ili međunarodna
organizacija odnosno njen sekretarijat.

13. Izvršenje i dejstvo ugovora i tumačenje međunarodnih ugovora

U izvršavanju samo ugovora koji su na snazi i preuzetih obaveza države treba da

postupaju u skladu sa dobrim namjerama (bona fides). Razlog za neizvršenje
preuzetih obaveza iz međunarodnog ugovora može da bude viša sila, nužna ili
faktička nemogućnost izvršenja. Razlog za neizvršenje obaveza po
međunarodnom ugovoru ne mogu pravna pravila unutrašnjeg prava.
Ugovori se donose da bi proizvodii dejstva pro futuro i shodno tome, obavezuju
njegove stranke tek od dana kada stupe ma snagu.

Sa aspekta prostorne primjene, po pravilu, ugovor vezuje svaku državu članicu

u pogledu cijele njene teritorije. Međutim, postoje ugovori koji državu
obavezuju kao pravnog subjekta, a da se pitanje teritorijalne primjene ne

postavlja, poput ugovora o rješavanju sporova sudskim putem ili ugovora o

ustanovljenju međunarodne organizacije.

Tumačenje međunarodnih ugovora

Misaoni postupak kojim se utvrđuje prava sadržina i smisao nejasnih ili

višeznačnih ugovornih odredbi ili ugovora u cjelini predstavlja tumačenje
ugovora. Pošto je ugovor saglasnost volja ugovornih strana ka ostvarenju
određenog i pravnog cilja logično je da su one same njegovi najkompetentniji
tumači. Sporne odredbe ugovora pravna doktrina tumači na različite načine pri
čemu su dominantna tri teoretska metodološka pristupa.

Namjera ugovornih strana prilikom zaključenja ugovora ključna je za

određivanje cilja tumačenja po pristalicama subjektivne teorije. Po njima cilj
ugovora leži u zajedničkoj namjeri stranaka pa jje i cilj ugovora adekvatno
utvrđen, ako je utvrđena volja ugovarača.

Pristalice objektivnog ili tekstualnog metoda polaze od teksta ugovora koji

predstavlja pisani jezički izraz volje ugovornih strana. Tumačenje ugovora svodi
se na utvrđivanje pravog značenja tekstaugovornih odredbi ili određenih izraza.

Funkcionalni ili teološki način tumačenja ugovora polazi od predmeta i cilja

ugovora, a u skladu sa njima se tumače i odredbe riječi i pojmovi upotrijebljeni
u tekstu ugovora.

14. Suspenzija, prestanak i povlačenje iz ugovora

Suspenzija primjene predstavlja privremenu obustavu dejstva ugovora. Veoma

rijetko dolazi do suspenzije. Do obustave primjene ugovora može doći u odnosu
na sve ili jednu određenu članicu.
Konvencija, međutim predviđa i situaciju da kod višestranih ugovora do
suspenzije može doći na osnovu sporazuma samo između nekih članica. Kao
uslov za zaključenje ovakvog sporazuma Konvencija predviđa da je takva
mogućnost predviđena ugovorom ili nije zabranjena ugovorom. U slučaju da
suspenzija ugovora nije zabranjena do privremene obustave izvršenja može
doći samo pod uslovom da:

1) Obustavljanje izvršenja ne ide na uštrb ni uživanja prava ni izvršenja

obaveza ostalih ugovornih članica, i
2) Da nije nesaglasno sa predmetom i ciljem ugovora.

Prestanak ugovora ili povlačenje jedne članice oslobađa sve ili datu ugovornu
stranu obaveze izvršenja ugovora i predstavlja legitimno pravo strana
ugovornica koje proizilazi iz dispozitivne prirode ugovornog prava. Otuda i
prestanak dejstva ugovora ili povlačenje jedne članice mogu nastati u skladu sa
ugovornim odredbama i, u svakom trenutku, uz pristanak svih članica, poslije
savjetovanja sa ostalim državama ugovornicama. Prestanak ugovora, oslobađa
njegove stranke obaveze da nastave sa njegovim izvršenjem i nema štetnih
posljedica za prava, obaveze ili pravni položaj ugovornih strana koje su
proistekle na osnovu dotadašnjeg izvršenja ugovora.

Razlog za prestanak višestranog ugovora u kojem je broj njegovih članica pao

isod broja potrebnog za stupanje na snagu može da bude osnov prestanka tog
ugovora samo u slučaju da je samim tim ugovorom tako određeno.

Pravlo je da gašenjem dejstva ugovora prestaju da važe sve odredbe toga

ugovora.

Prećutno gašenje ugovora ili obustavljanje nnjegove primjene iz razloga

zaključenja kasnijeg ugovora predviđeno je članom 59. Konvencije o
ugovornom pravu. Raniji ugovor, u sklau sa članom 59. Konvencije, prestaje da
važi prećutnim putem ako iste strane ugovornice zaključe novi ugovor o istom
predmetu. Materijalni uslovi za prećutan prestanak ugovora su:

1) Da iz kasnijeg ugovora proističe namjera strana ugovornica da novim

ugovorom treba da regulišu predmet predhodnog, ili
 2) Ako su odredbe novog ugovora nesaglasne sa odredbama ranijeg
ugovora do te mjere da je nemoguće primjenjivati istovremeno oba
ugovora.

Prestanak ugovora kao posljedica njegovog kršenja moguć je samo ukoliko

se radi o povredi bitnih odredaba ugovora odnosno odredbi čije ostvarenje
je bitno za ostvarenje predmeta i cilja, s tim da Konvencija o ugovornom
pravu iz 1969. Pravi razliku u pogledu gašenja dvostranih i višestranih
ugovora. Sa višestranim ugovorima situacija je znatno složenija. Kada
multilateralni ugovor krši jedna ugovorna strana ostale članice mogu uz
jednoglasan sporazum, da obustave primjenu ugovora u cjelini ili djelomično
ili da ga okončaju.

Prestanak ugovora zbog nemogućnosti izvršenja ispoljava se u situacijama

kada u toku izvršenja ugovora nastupe okolnosti koje eliminišu faktičku
mogućnost izvršenja ugovora.

15.Ništavost ugovora

Postoji apsolutna i relativna ništavost ugovora.

Kao apsloutne uzroke ništavosti Konvencija predviđa:

1) Prinudu nad predstavnikom države,

2) Prinudu nad državom,
3) Sukob sa normom iuc cogens.

Prinuda nad predstavnikom države ili međunarodne organizacije ispoljava se

nanošenjem fizičkog ili stavljanja u izgled nekog drugog zla predstavniku
države ili njemu bliskog lica sa ciljem da on izjavi volju saglasno interesima
drugog pregovarača.

Prinuda nad državom izvršena putem prijetnje ili upotrebom sile protivna
načelima međunarodnog prava predviđenim Poveljom Ujedinjenih nacija
također je osnov apsolutne ništavosti ugovora. Za razliku od prinude nad
predstavnikom države gdje su predmet prinude lična dobra i vrijednost
pojedinaca, objekt prinude nad državom je državni interes.
Relativni uzroci ništavosti

Ostali osnovi ništavosti ugovora koje navodi Konvencija o ugovornom pravu

su: prevara, zabluda , korupcija predstavnika države, propisi unutrašnjeg
prava o nadležnosti za zaključenje ugovora i posebnna ograničenja
ovlaštenja da se izrazi pristanak države na obavezivanje ugovora. Navedeni
osnovi predstavljaju uzroke relativne ništavosti ugovora. Do ništavosti
ugovora na osnovu relativnih uzroka doći će pod uslovom da se država koja
na to ima pravo pozove na uzrok ništavosti u primjerenom roku.

Prevara predstavlja obmanjujuću radnju ili posupak jedne države u procesu

pregovaranja sa drugom državom koja ima za cilj da kod ove druge stvori
lažnu predstavu o predmetu ugovora i izazove njen pristanak da bude
vezana ugovorom.

Zabluda je pogrešna ili netačna predstava o nekoj činjenici ili situacji koje su
od suštinskog značenja za zaključenje i postoji u momentu zaključenja
ugovora.

Korupcija predstavnika države ili međunarodne organizacije je osnov

ništavosti ugovora novijeg vremena. Ugovorna strana, čiji je izraženi
pristanak vezanosti ugovorom proizvod korupcije njenog predstavnika
neposrednim ili posrednim djelovanjem neke druge države koja je
učestvovala u pregovorima, može se pozvati na ovu korupciju. Podmićivanje
ili korupcija koja čini osnov ništavosti ugovora mora da bude od odlučujućeg
uticaja na predstavnika države pri zaključenju ugovora.

Propisi unutrašnjeg prava o nadležnosti za sklapanje ugovora samo pod

uslovom da je kršenje odredbi njenog unustrašnjeg prava u vezi sa
nadležnošću za zaključenje ugovora, kao izraz manjkavosti njenog pristanka,
bilo očigledno i ako se odnosilo na neko pravilo unutrašnjeg prava od
suštinskog značenja.

Posebno ograničenje ovlaštenja da se izrazi pristanak države ili

međunarodne organizacije može da bude osnov ništavosti ugovora pod
uslovom da je to ograničenje saopšteno, prije izražavanja ovog pristanka,
ostalim državama koje su učestvovale u pregovorima.
 16.Subjekti međunarodnog prava

Države su subjekt međunarodnog prava i kao takve posjeduju određena

svojstva priznata međunarodnim pravnim sistemom. Države posjeduju pravnu
sposobnost predviđenu međunarodnim pravom i mogu da budu nosilac prava i
obaveza u međunarodnim odnosima. Da bi država mogla da preuzima izvorne
dužnosti i da bude kreator međunarodnog prava ona mora da posjeduje tzv.
djelatnuu sposonost.

Djelata sposonost sastoji se od poslovne i deliktne i procesne sposobnosti.

Poslovna sposobnost ispoljava se kao mogućnost sticanja i raspolaganja
pravima i obavezama. Deliktna sposobnost ogleda se u mogućnosti kršenja
međunarodne obaveze. Procesna sposobnost sastoji se od mogućnosti kršenja
međunarodne obaveze. Sudski imunitet države ispoljava se u međunarodnom
pravu kao nemogućnost da se državi kao međunarodnopravnom subjektu sudi
pred bilo kojim sudom bez njenog pristanka. Nosioci međunarodnopravnog
subjektiviteta su subjekti međunarodnog javnog prava, dok status
međunarodnog subjekta posjeduje svako pravno ili fizičko lice koje može da
učestvuje u društvenom odnosu sa inostranim subjektom ili u odnosu koji se
proteže na najmanje dvije suverene državne teritorije.

Međunarodna zajednica kao subjekt međunarodnog prava

U nekim međunarodnim aktima koji regulišu materiju kosmičkog prava, prava

mora, pa i ugovornog prava pominje se čovječanstvo, odnosno međunarodna
zajednica. Intenzivna međunarodna saradnja država postaje imperativ
savremenog društva, pa i usov opstanka.

Pojedinci kao subjekti međunarodnog prava

Fizička lica, kao pojedinci, su u krajnjoj liniji izvedeni adresati pravila

međunarodnog prava ma koliko ona bila opšteg karaktera. Pored pravnih
odnosa koje reguliše državno i međunarodno pravo propisuje pravila koja treba
da regulšu odnose među ljudima.
 17.Kriterijumi državnosti

Da bi jedna teritorijalna i društvena zajednica mogla da se smatra državom

neophodna su tri konstitutivna elementa:

a) Stalno stanovništvo,
b) Utvrđena teritorija,
c) Suverena državna vlast.

Stanovništvo

Bez stanovništva odnosno odnosno stalno naseljenih ljudi na jednom teritoriju

nema ni države. Stanovništvo mora da bude stalno nasljeno na tačno
utvrđenom teritoriju, kako bi uz organizovanu i suverenu vlast ispunila kriterij
državnosti. Nomadska plemena bez obzira na postojanje organizovane vlasti i
stalnost plemenskog sastava, nemaju određen teritorij te im međunarodno
pravo uskraćuje status međunarodnog subjekta i elemente državnosti. Gro
stanovništva čine državljani određenne države, koji pri tom ne moraju govoriti
ni isti jezik niti imati isto etničko porijeklo. Brojnost stanovništva njie kriterij koji
bi ograničavajuće djelovao u smislu sticanja međunarodnopravnog
subjektiviteta neke države.

Suverenost državne vlasti

Suverenost kao atribut državne vlasti u međunarodnom pravu de definiše kao

vrhovna vlast države na njenoj teritoriji koja isključuje vlast drugih država i
pritom je samostalna i nezavisna od neke druge državne vlasti. Suverena vlast
države izvornog je karaktera i nju posjeduju u izvornom smislu samo države.
Vlast međunarodnih organizacija je izvedena i prenijeta vlast od strane država u
obimu koji je neophodan za realizaciju ciljeva međunarodne organizacije.
Očigledno je da su kriteriji državnosti opšte pravne pretpostavke koje, zavisno
od političkih interesa najmoćnijih, mogu ali i ne moraju da budu odlučujući za
međunarodno priznanje država. Na taj način dolazi i do apsolutne relativizacije
svih kriterija državnosti, a posebno suverene državne vlasti, čije postojanje i
efektivno vršenje je preduslov nastanka i priznanja novih država, ali i njihovog
opstanka u međunarodnoj zajednici.
Državna teritorija

Organi jedne države suverenu vlast vrše u okviru tačno utvrđenog teritorija.
Državna teritorija podrazumijeva kopnenu oblast sa zemljinom utrobom ispod
nje, vodene površine koje čine rijeke, jezera i površina teritorijalnog mora i
vazdušnu oblast koja se nalazi iznad kopnenih i vodenih površina državnog
područja. Zgrada ambasade uživa eksteritorijalni status, a saobraćajna sredstva
posjeduju određene pogodnosti koje im pruža međunarodno pravo radi lakšeg
funkcionisanja odnosa u okviru međunarodne zajednice. Jedinstvenost
kopnenog, vodenog i vazdušnog prostora državne teritorije obezbjeđuje se
vršenjem efektivne i suverene vlasti od strane organa te države i u granicama
njenog suvereniteta.

18.Pojam i vrste državnih granica

Državna teritorija je trodimenzionalni prostor sa stalnim stanovništvom na kom

se vrši preko državnih organa efektivna vlast. Državne granice se utvrđuju
bilateralnim i multilateralnim međunarodnim ugovorima susjednih država ili na
međunarodnim konferncijama. Kopnene granice utvrđene međunarodnim
ugovorima su trajnog karakteran i ne mogu se mijenjati jednostranim aktima
države. Teorija međunarodnog prava pravi razliku između međunarodnih i
nacionalnih granica. Međunarodne granice predstavljaju linije razdvajanja
između suverenih država, dok nacionalne granice odvajaju prostor pod
nacionalnom jurisdikcijom na moru i u vazduhu od zajdničkog dobra
međunarodne zajednice ili res communis. U okviru teritorijalne organizacije
države nalazimo na granice opštinskih područja , regiona, pokrajina, pa i
feeralnih jedinica. Sa stanovišta međunarodnog prava radi se o
administrativnim granicama koje države utvrđuju svojim unutrašnjim pravom.
Do raspada bivše SFRJ administrativne granice nisu imale značaj za regulisanje
međunarodnih odnosa, ali su granice između federalnih jedinica eks Jugoslavije
poslužile kao linije razgraničenja novoformiranih država na tom prostoru.
Vrste državnih granica

U zavisnosti od kriterija određenja državne granice se dijele na prirodne i

vještačke, pri čemu astronomske granice predstavljaju poseban vid vještačkih
granica. Granice koje predstavljaju niz povezanih tačaka u ravan bez posebno
određenog oslonca u prirodnim orjentirima su vještačkog karaktera. One su
rezultat sporazuma različitih suvereniteta i po pravilu su pravolinijske, a dvije
teritorije razdvajaju kroz pustinjske ili ravničarske predjele.

Astronomske ili geometrijske granice razdvajaju dva državna teritorija, pravim

linijama, što je i razlog svrstavanja u vještački određene granice, ali prate
astronomski utvrđene paralele geografske širine ili meridijane geografske
dužine ili idu pravom linijom paralelno sa obalom mora ili rijeke.

Prirodne granice za razliku od vještačkih, prate prirodne orjentire poput

planinskih vijenaca, klisura, rijeka, jezera, kao tački vezivanja zamišljenih
graničnih ravni. Njihova egzaktnost je neosporna pa postupak utvrđivanja
granica čine bržim i efikasnijim, a u primjeni ostvarivanja suverene vlasti
susjednih država stvaraju manje problema i rijetko su uzrok graničnih
nesuglasica.

Postupak utvrđivanja graničnih linija je složen i veoma odgovoran i odvija se u

dvije faze. Prva faza ili delimitacija dio je u kom se na osnovu geografskih karata
i druge dokumentacije utvrđuje granična linija kao predmet međunarodnog
sporazuma od strane diplomata i eksperata dvije ili više država. Druga faza ili
demarkacija odnosno ucrtavanje predstavlja nastavak realizacije postignutog
sporazuma, ali utvrđivanjem granica na terenu.

19.Sticanje državne teritorije

Sticanje državne teritorije u skladu sa međunarodnim pravom moguće je na

originaran (izvorni) i derivativan ili izveden način. Sticanje državne teritorije
nasilnom promjenom granica od strane drugog suvereniteta ili kao posljedica
prijetnje silom nije dozovljeno imperativnim normama međunarodnog prava.
Izvorni način sticanja svojine su u onim slučajevima kada teritorija koja je
predmet sticanja svojine su u onim slučajevima kada teritorija koja je predmet
sticanja nije pod vlašću bilo koje države.
Na originaran način država svojinu stče: mirnom okupacijom, priraštajem i
održajem.

Mirna okupacija podrazumijeva sticanje suverenosti na području koje do tada

nije pripadalo nijednoj državi. Da bi okupacija proizvela međunarodnopravno
dejstvo neophodno je da su je izvršili organi države, na ničijoj teritoriji
uspostavili suverenu vlast, te da je država koja je izvršila okupaciju o tome
obavijestila članove međunarodne zajednice.

Priraštaj predstavlja ipso facto izvorni način sticanja prava svojine zasnovan na
prirodnom ili pak ljudskom aktivnošću izazvanom uvećanju državne teritorije.
Uvećanje područja priraštajem odigrava se na graničnoj rijeci ili teritorijalnom
moru. Odronjavanje obale usljed djelovanja riječne struje na jednoj i stvaranje
nanosa na drugoj obali dovodi do smanjenja teritorije na jednoj i povećanja
teritorije na drugoj državi.

Održaj (usucapio) je sporan kao način sticanja državne teritorije i u praksi i u

doktrini međunarodnog prava. Pravni pisci koji prihvtatju održaj smatraju da se
on ispoljava u vidu pozitivnog i negativnog odražaja. Pozitivni održaj dokazuje
se faktima vršenja efektivne vlasti od strane sticaoca u dužem vremenskom
intervalu, dok se negativni vid dokazuje prikazom odsustva svake druge
suverene vlasti nad spornom teritorijom koja je predmet održaja.

Cesija (usupanje) predstavlja derivativni način sticanja državne teritorije, a svoj

pravni osnov nalazi u međunarodnom ugovoru između dvije države. Ustupanje
teritorija nekoj drugoj državi prethodi po pravilu neposredno izjašnjavanje
stanovništva oblasti koja mijenja suverenitet ili plebiscit.

20. Priznanje države

Stvaranje nove države u principu je moguće na dva načina.

Prvi je ujedninjem dvije ili više država. U tom slučaju, međunarodnopravni

subjektiviteti država koje se spjaju, po pravilu nastaju uštrb novoformirane
države. Drugi način stvaranja nove države je otcjepljenje stanovništa dijela
teritorije jedne države od postojeće i stvaranje nove države. Međunarodna
doktrina i praksa nemaju po pitanju priznanja države jedinstven stav.
Međunarodna doktrina i praksa nemaju po pitanju priznanja država jedinstven
stav. Obzirom na pravne učinke i posljedice priznanja novih država razlikuju se
konstitutivna i deklarativna teorija.

Po pristalicama konstitutivne teorije akt priznanja nove države ima

konstitutivno dejstvo i kroz njega nova državva stiče međunarodnopravni
subjektivitet.u skladu sa efektima koje proizvodi, međunarodno priznanje nove
države predstavljalo bi četvrti konstitutivni element državnosti. Inače, sam čin
priznanja je diskreciono pravo države koja proizilazi iz načela državne
suverenosti. Pisci koji zastupaju deklarativnu teoriju priznanja novih država
smatraju da je priznanje države ograničeno na međunarodne odnose, to jest da
se tim diskrecionim aktom samo potvrđuje životnost i djelotvornost elemenata
državnosti koja već postoji kao na unutrašnjem planu i međunarodnim
odnosima. Ovo je vladajuće mišljenje i u međunarodnojpravnoj doktrini, koja
stoji na stanovištu da država postoji kao subjekt međunarodnog prava i kada
nije priznata te da je nosilac prava i obaveza koje proizilaze iz imperativnih
normi međunarodnog prava.

Diskrecioni akt priznanja nove države diktiran je nacionalnim interesima države

koja ga donosi i u suštini predstavlja političku odluku koja je sredstvo za
realizaciju političkih, bezbjednosnih ili ideoloških interesa.

21.Osnovna prava i obaveze država

Adekvatna sistematizacija osnovnih prava i obaveza država ne postoji ni u

teoriji, a ni u međunarodnoj legislativi, što je osnovni razlog različite
prezentacije pravnih pisaca. Povelja UN je osnovni konstitutivni akt
imperativnog dejstva sa kojim moraju da budu usaglašena sva druga
međunarodna pravila. Deklaracija o načelima međunarodnog prava o
prijateljskim odnosima i saradnji između država iz 1970. Godine definišući opšta
načela međunarodnog prava koja obavezuju sve države svijeta posredno
prezentuje i dužnosti država. Deklaracija iz 1970. Godine utvrđuje sedam
načela, i to:

1. Načelo zabrane upotrebe sile;

2. Načelo mirnog rješavanja međunarodnih sporova;
3. Načelo neintervencije;
4. Dužnost država da međusobno sarađuju u skladu sa Poveljom UN;
5. Načelo ravnopravnosti i samoopredjeljenja naroda;
6. Načelo suverene jednakosti država;
7. Načelo poštovanja prihvaćenih međunarodnih obaveza u dobroj vjeri.

Pravo na suverenu jednakost država je jedno od elementarnih prava

države i menifestuje se u slobodnom i nezavisnom vršenju jurisdikcije na
svojoj utvrđenoj teritoriji i prema licima i stvarima koje joj teritorijalno i
personalno pripadaju. Vrhovna vlast nad teritorijom i stanovništvom nije
apsolutna i ograničena je imperativnim pravilima međunarodnog prava
kojim je utvrđen međunarodni poredak.

Načelo zabrane upotrebe sile u suštini sadrži dužnost uzdržavanja od

prijetnje silom ili upotrebe sile i kao prirodno pravo države pravo na
individualnu i kolektivnu samoobranu. Upotreba sile ili prijetnja silom
zabranjena je međunarodnim pravom, agresivan rat je zločin protiv mira,
a eventualno sticanje teritorije ratom je nezakonito.

Obaveza rješavanja sporova mirnim putem obavezuje države članice

međunarodne zajednice da sve sporove koji mogu da ugroze
međunarodni mir i bezbjednost rješavaju mirnim putem. U ralizaciji ove
obaveze državama je ostavljena sloboda izbora načina ostvarenja ove
imperativne norme međunarodnog prava.

Načelo ravnopravnosti i samoopredjeljenja naroda iz Deklaracije iz 1970.

godine sadrži pravo naroda na samoopredjeljenje. Kao jedno od ključnih
načela međunarodnog prava predviđeno je Poveljom UN, ali i nizom
drugih međunarodnih konvencija.

Obaveza saradnje među državama i savjesno ispunjavanje obaveza u

skladu sa Poveljom UN

Bez obzira na razlike u u političkim i društevenim sistemima postoji

obaveza država da bez diskriminacije sarađuju u raznim oblastima
međunarodnih odnosa u cilju održanja međunarodnog mira i
bezbjednosti podizanja nivoa ekonomskog razvoja i izgradnje opšteg
blagostanja čovječanstva
 Načelo savjesnog ispunjavanja obaveza dužnost je svake države u skladu
sa poveljom UN, ali i na osnovu opštepriznatih načelai pravila
međunarodnog prava. Savjesnost u izvršavanju opštih obaveza, ali i onih
preuzetih na osnovu međunarodnih ugovora pretpostavka je
funkcionisanja međunarodnog poretka. U slučaju kada su obaveze
preuzete na osnovu međunarodnih ugovora u suprotnosti sa obavezama
iz Povelje UN, postoji supermatija pravnih pravila UN.

22.Sukcesija država

Sukcesija predstavlja promjenu teritorijaalnog suvereniteta izvršenu u skladu sa

međunarodnim pravom kojom država sljedbenik (sukcesor) stiče teritoriju i
ulazi u dio pravnih odnosa države predhodnice kao nosilac prava i obaveze.
Institut sukcesije na međunarodnom planu regulisan je sa Bečkom konvencijom
o sukcesijidržava u odnosu na međunarodne ugovore iz 1978. I Bečkom
konvencijom o sukcesiji država u odnosu na državnu imovinu, arhive i dugove iz
1983. godine. Sukcesiju može da karakteriše gubitak (države prethodnice) ili
pak sticanje međunarodnog subjektiviteta (za državu sukcesora), što zavisi od
načina izvedbe teritorijalne podjele.

Ustupanje ili cesija postoji kada država prethodnica ustupa dio svoje teritorije
državi sukcesoru, a da pri tom obje zadržavaju međunarodnopravni
subjektivitet.

Ujedinjenjem ili spajanjem dvije ili više država prethodnica nastaje nova država
sukcesor sa međunarodnopravnim subjektivitetom , dok svoju državnost države
koje se spajaju gube.

Pripajanje ili asimilacija je oblik sukcesije pri kom se država prethodnica pripaja
i gubi ili utapa u svoju državnost u državi kojoj kojoj se pripaja i čiji dio postaje.

Secesija ili odvajanje prisutna je u slučajevima kada se jedan ili više dijelova
teritorije odvoji od države prethodnice i stekne međunarodni subjektivitet, koji
je zadržala i država prethodnik.
Raspad ili disolucija je oblik sukcesije u kom se država prethodnik raspada, gubi
svoju državnost , a na njenoj teritoriji se formiraju dvije ili više novih država
sukcesora, kao nosioci međunarodnog subjektiviteta.

Podjela (partition) predstavlja opciju u kojoj dvije ili više državapodijele treću
državu sukcesora, gaseći joj državnost, i na konto njene teritorije
povećavajusvoja državna područja.

Pitanje sukcesije primjenjuje se i na međunarodne organizacije, s tim da ona

nije produkt teritorijalnih promjena, već prenosa nadležnosti na organizaciju
koji se vrši ugovorom. Obaveza država sukcesora je da međunarodnim
ugovorom ili nacionalnim zakonodavstvima riješe pitanje državljanstva te prava
iz penzijskog i invalidskog osiguranja i drugih stečenih prava, kao i svojinskih
prava pravnih i fizičkih lica.

Sukcesija države ne dira u granice utvrđene ugovorom kao i prava i obaveze

regulisane ugovorom koje se odnose na režim granice. Njime se ne dira ni u
teritorijalne režime ustanovljene ugovorom, odnosno država sljedbenica stupa
u prava i obaveze sadržane u takvim teritorijalnim režimima.

Pokretna i nepokretna imovina prelazi na državu sukcesora, također i javni

dugovi prelaze sa države prethodnice na državu sukcesora. Na državu
sukcesora prelazi i dio državnih arhiva prethodnice koji je neophodan za
redovno funkcionisanje upravniih organa.

23.Međunarodna odgovornost države

U međunarodnom pravu postoji građanska, krivična i politička odgovornost

države.

U pogledu krivične odgovornosti države preovladavajući stav doktrine i prakse

je da se protiv države kao pravnog lica ne može voditi krivični postupak, te da je
krivična odgovornost uvijek individualna i vezuje se za pojedince.

Pitanje političke odgovornosti država aktuelizovano je sa stvaranjem Društva

naroda i posebno Ujedinjenih nacija, a usljed kršenja međunarodnih pravila
ustanovljenih radi očuvanja mira i bezbjednosti u svijetu. Politička odgovornost
država kao posljedica povrede međunarodnih mirovnih normi utvrđuje se u
postupku pred organima univerzalnih međunarodnih organizacija odnosno
danas Ujedinjenih nacija.

Građanska odgovronost države na međunarodnom planu nastala je kao

rezultat odgovronosti država za štetu nanijetu strancima i njihovoj imovini
stipulisanu najprije međunarodnim ugovorima, a potom i običajnim pravom.

Pravna doktrina osnov građanske međunarodnopravne odgovornosti države

bazira na subjektivnom odnosu i nepostojanju krivice kao usovu odgovornosti.
Po tom osnovu nauka međunarodnog prava razlikuje subjektivnu i objektivnu
teoriju. Pristalice subjektivne teorije o osnovu građanske odgovornosti države
smatraju da bez krivice nema ni protivpravnog akta, pa prema tome ni
odgovornosti države. Za zastupnike teorije subjektivne odgovornosti potrebno
je utvrditi uzročno-posljedičnu vezu između radnje ili propuštanja radnje od
strane države kao povrede međunarodne norme i štete koja je iz nje proizašla.

Zagovornici objektivne teorije zastupaju stanovište da je međunarodni delikt

jedna realna činjenica za čiji nastanak nije bitan psihološki odnos predstavnika
države koji čini prekršaj međunarodne norme u ime države.

Odgovornost države vezuje se za teritoriju na kojoj ona vrši suverenu vlast i

protivpravne akte nastale na njenoj teritoriji. Pritom, država se neće smatrati
odgovornom za štetu koja je nastala kao rezultat oružane pobune ili nemira
nelegalnih grupa koje privremeno ili trajno drže pod svojom kontrolom dio
državne teritorije na kojoj je nastupila šteta. Ipak, ukoliko pobunjeniički pokret
preraste u novu vlast ili pak uspije da na dijelu teritorije formira novu državu,
kontinuitet odgovornosti prenijet će na novu vlast.

Država je odgovorna za akte svojih organa bez obzira na visinu nivoa

predstavljanja u međunarodnim odnosima i zakonodavni, sudski ili izvršni
karakter poslova organa predstavljanja i zastupanja. Kao pretpostavka
odgovornosti države za povredu međunarodnog prava neophodno je i
nastupanje štete za oštećenu državu, koja može da bude materijalna i
nematerijalna. I bez obzira na vid štete, država-štetnik je dužna da nadoknadi
štetu.
 24.Oblici odgovornosti države i imunitet države

Direktna odgovornost države predstavlja odgovornost države za akte koje u

vršenju ili propuštanju svojih nadležnosti čine zakonodavni, sudski i izvršni
organi države. Pored odgovornosti za formalne organe državnog aparata država
direktno odgovara i za radnje ili akte propuštanja lica ili grupa lica koja de facto
nastupaju u svojstvu zastupnika države. Da bi postupanje ovih lica za posljedicu
imalo odgovornost države neophodna je i stvarna i efektivna vlast države nad
njima.

Odgovornost države za djelatnost zakonodavnih organa postoji kada oni ne

donesu potrebne zakone ili druge propise koji su preduslov za izvršavanje
međunarodnih obaveza države ili u slučaju da donesu zakone koji nisu u skladu
sa međunarodnim obavezama države, pa usljed njihove primjene dođe do
povreda međunarodnog prava.

Sudska vlast, iako nezavisna u sistemu organizacije vlasti unutar države i

statusno jednaka sa zakonodavnom i izvršnom vlašću, konstitutivni je dio
državne suverenosti i prema tome njeni akti su osnov odgovornosti države ako
su suprotni mđunarodnom pravu.

Međunarodnopravna direktna odgovornost države proteže se i na akte izvršnih

organa, kako onih najvših tako i najnižih ukoliko su izvršena u okviru zakonskih
ovlašćenja i u okviru nadležnosti organa utvrđenih zakonom.

U slučaju vikarne ili namjesničke odgovornosti, čiji naispravniji naziv je

odgovornost države za akt privatnih lica, država odgovara za činjenja ili
propuštanja činjenja pojedinaca, grupa lica ili pravnih licakoja su preduzeli u
svoje ime i za svoj račun i pritom pričinili štetu stranim pravnim ili fizičkim
licima ili drugoj državi.

Narušavanje principa ostvarivanja najviše vrhovne vlasti na područjudržave od

strane pobunjeničkih ili ustaničkih pokreta u prvi plan stavlja odgovornost
države za nezakonite akte ustanika ili pobunjenika.

Ne postoji odgovornost države za posljedicekoje pogađaju strance na njenoj

teritoriji, a proizvod su terorističkih akata u slučaju da je država izmiriča svoje
međunarodne obaveze u suzbijanju terorizma.
Svaki protvpravni deliktkoji je za posljedicu imao nastupanje štete zahtijeva
utvrđivanje odgovornosti štetnika i nadoknadu štete. U stvari, država koja je
odgovorna za akt protivan međunarodnom pravu dužna je, ukoliko on i dalje
traje, da ga obustavi i pruži garanciju da se on neće ponoviti. Država je uvijek
dužna da nadoknadi štetu.

Ukoliko su u pitanju štete moralne naravi, po članu 37. Nacrta Konvencije,

odgovorna država ima obavezu da pruži zadovoljenje za povredu
prouzrokovanu svojim aktom u onom obimu u kome se povreda ne može
nadoknaditi vraćanjem u pređašnje stanje ili novčanom naknadom.
Zadovoljenje se može pružiti priznanjem učinjene povrede, izjavom žaljenja,
formalnim izvinjenjem ili na neki drugi prigodan način srazmjeran učinjenoj
povredi.

Imuniteti strane države

Imunitet strane države može se definisati kao izuzimanje države iz sudske

odnosno jurisdikcije izvršnih organa države foruma u pogledu izvršenja na
državnoj imovini. U praksi imunitet se manifestuje legitimnim pravom strane
države da odbije nadležnost pravosudnih i izvršnih organa države foruma, kao i
obavezom države sjedišta da ne ahtijeva od druge države da se podvrgne
jurisdikciji njenih unutrašnjih organa. pritom, autonomno pravo strane države
je i da pristane na nadležnost organa druge države.

Nauka međunarodnog prava poznaje dva praktična pristupa po pitanju

imuniteta strane države. Prvi pristup, koji pripada manje-više bliskoj historiji,
vezan je za angloameričku jurisprudenciju i ispoljava se kroz poštovanje
apsolutnog imuniteta strane države bez obzira da li strana država nastupa kao
nosilac javnih ili komercijalnih pristupa. Drugi, i danas preovlađavajući koncept
odgovornosti, koji je razvijen u evropskom kontinentalnom pravu, polazi od
ograničenog ili funkcionalnog imunitetanstrane države. Po ovom sistemu strana
država je izuzeta od nadležnosti organa druge države samo u pogledu akata
koje je donijela kao nosilac suverenih ovlaštenja.
 25.Međunarodne organizacije (pojam i geneza)

Nosioci pravnog subjektiviteta u međunarodnom pravu su države i

međudržavne organizacije.

Međunarodne nevladine organizacije predstavljaju institucionalni oblik

međunarodne saradnje čiji subjekti nisu države, a kao osnivači se javljaju
pojedinci, grupe, udruženja ili ustanove iz različitih zemalja u najrazličitijim
oblastima ljudskog djelovanja, sa ciljem ostvarivanja zajedničkih interesa. Pored
međunarodnih nevladinih organizacija postoje i nevladine nacionalne
organizacije čija je djelatnost podređena nacionalnom suverenitetu i odvija se u
granicama jedne zemlje. Nevladine organizacije se osnivaju na principima
dobrovoljnosti i, za razliku od multinacionalnih kompanija, osnivački motiv nije
obavljanje profitne nego društveno korisne djelatnosti, osnivački motiv nije
obavljanje profitne nego društveno korisne djelatnosti za čije ostvarenje
državna vlast nije uopšte ili u dovoljnoj mjeri zainteresovana.

Međunarodne vladine organizacije predstavljaju trajniji institucionalni oblik

saradnje država članica na ostvarenju zajednički postavljenih ciljeva. Osnivački
akt međunarodnih vladinih organizacija je višestrani ugovor i njime države
članice prenose na međunarodnu organizaciju dio dvojih suverenih ovlaštenja.
Osinvački govor ima istovremeno i obilježja ustavnog akta organizacije i njime
se propisuju i ciljevi: ciljevi osnivanja, nadležnosti organizacije, ustrojstvo i
prava i obaveze organa, uslovi za sticanje te gubitak članstva, način
finansiranja...

Države svoje multilateralne odnose u najvećem broju slučajeva rješavaju kroz

osnivanje organizacija u određenoj sferi međunarodnih odnosa. Spacjalizovne
međunarodne vladine organizacije institucionalni su okvir rješavanja određenih
pitanja. Sa druge strane, su tzv. opšte međunarodne organizacije u čijoj
nadležnosti je najveći broj međunarodnih aspekata saradnje.

Ukoliko se kao kriterijum za podjelu međunarodnih organizacija uzme brojnost

država članica one se dijele na univerzalne i regionalne međunarodne
organizacije. Regionalne međunarodne organizacije okupljaju zemlje
određenog geografskog regiona, a svrha formiranja im je unapređenje
regionalne međunarodne saradnje najčešće u sferi ekonomije (evropska
zajednica za ugalj i čelik, Evropska ekonomska zajednica, OPEK,..).
Međunarodne organizacije univerzalnog tipa imaju ambiciju ili pak obuhvataju
sve države na zemlji. Tipičan primjer međunarodne organizacije univerzalnog
karaktera je Organizacija ujedinjenih nacija.

Geneza opštih međunarodnih organizacija

Vijekovima je najvažniji cilj organizovanja međunarodne saradnje država za cilj

imao očuvanje trajnog mira u međunarodnim odnosima. U Srednjem vijeku
radilo se o pojedinačnim pokušajima vezanim za krizni regiom i uspostavljanje
mira između država. Sa uspostavljanjem prvih stalnih formi bilateralnog
opštenja između država u XVI vijeku dvostrani međunarodni odnosi dobijaju
novu dimenziju i predstavljaju osnov za razvoj multilateralne diplomatije, čiji
neposredni povodsu opet bili sukobi država.

Međunarodna potraga za mirom, poslije Napoleonovih ratova početkom XIX

vijeka rezultirala je ustanovljenjem saveza najvećih evropskih sila ili Svete
alijanse na Berlinskom kongresu 1815. godine. Alijansu su u trenutku osvajanja
činile Rusija, Austrija, pruska i Velika Britanija, a od 1818. I Francuska. Sveta
alijansa je imala za cilj održavanje mira na principima legitimiteta i zadržati
postojeći status quo u međunarodnim odnosima država Evrope. Do sredine XIX
vijeka Sveta alijansa je zadržala obrise zajedničkog djelovanja, da bi u drugoj
polovini XIX vijeka plitički legitimitet prešao u cjelosti na vodeće evropske
države.

26.Društvo naroda

Posljedice Prvog Svjetskog rata bile su inicijalna kapisla za stvaranje Društva

narodakao međunarodne orgnizacije. Inicijativu za osnivanje Društva naroda
dao je američki predjednik Vudro Vilson i Društvo naroda je osnovano Paktom
na mirovnoj konferenciji 1919., kao prvim dijelom Ugovora o miru sa
Njemačkom, Austrijom, Mađarskom i Bugarskom.

Osnivači Društva naroda bile su države članice, potpisnice mirovnih ugovora i

države pozvane da pristupe Paktu do proljeća 1920. Članstvo u Društvu naroda
je mogla da stekne svaka država na osnovu odluke Skupštine Društva naroda
donijete dvotrećinskom većinom. Pored Skupštine, glavni organ Društva
naroda bili su Savjet i Stalni sekretarijat kao glavni administrativni organ na
čijem čelu se nalazio generalni sekretar. Savjet Društva su činili stalni
predstavnici savezničkih država pobjednica, te nestalni članovi koje je birala
Skupština. Cilj osnivanja Društva naroda bilo je očuvanje međunarodnog mira i
unapređenje međunarodne saradnje, a sjedište organizacije bilo je u Ženevi.

Rad Društva naroda u startu je bio osuđen na neuspjeh. Država inicijator ideje o
formiranju Društva naroda SAD nezadovoljne tekstom Ugovora odbile su da
pristupe organizaciji, dok SSSR do 1934. nije primljen u članstvo, čime su dvije
vodeće sile bile isključene iz procesa odlučivanja u Društvu naroda. Svoje
diplomatske odnose sa Društvom naroda Sjedinjene Države su održavale preko
svojih konzularnih predstavništvau Ženevi. Sa druge strane, Francuska i Velika
Britanija, iako sa odlučujućim stvarnim uticajem na međunarodna kretanja, nisu
imale stalne misije u sjedištu organizacije. 1940. Godine prestaje sa radom. A
formalno pravni prestanak rada Društva naroda uslijedio je šest godina kasnije
na zasijedanju skupštine Društva aprila 1946. Godine u Ženevi.sva imovina
Društva naroda prenijeta je na novu svjetsku organizaciju Ujedinjene nacije,
koja je u međuvremenu osnovana.

27. Osnivanje i članstvo u UN

Osvajačke ambicije Sila ( Njemačke, Italije i Japana), kriza međunarodnih
odnosa i neefikasan mehanizam Društva naroda da održi mir i bezbjednost u
međunarodnom poretku koji se uspostavljao, dovele su do novog oružanog
sukoba svjetskih razmjera – Drugog svjetskog rata. I upravo Drugi svjetski rat i
njegove katastrofalne posljedice bili su dodatni stimulans za realizaciju ideje
održanja međunarodnog mira putem univerzalne međunarodne organizacije.
Nekoliko događaja međunarodnog značaja ukazuje na genezu ideje stvaranja
nove međunarodne univerzalne organizacije. Već u augustu 1941. Sastanak
američkog predsjednika Ruzvelta i ministra predsjednika Velike Britanije Čerčila
rezultirao je proklamacijom u kojoj su iznijete osnovne smjernice spoljne
poslijeratne politike poznate pod nazivom „Atlanska povelja“. U toku 1943
predstavniici vlada SAD, SSSR-a, Kine i Velike Britanije u Deklaraciji o opštoj
bezbjednosti, koja je donijeta u Moskvi i otuda poznatija kao Moskovska
deklaracija, istakli su potrebu stvaranja, u što skorije vrijeme, jedne
međunarodne organizacije zasnovane na načelu suverene jednakosti svih
miroljubivih država i otvorene za prijem u članstvo svim državama radi
očuvanja međunarodnog mira i bezbjednosti.

Osnivačka konferencija Ujedinjenih nacija održana je od 25 aprila do 26 juna

1945. godine u San Francisku i na njoj je 50 država osnivača usvojilo tekst
Povelje i Statut Međunarodnog suda pravde. Povelja UN-a stupila je na snagu
24 oktobra 1945. godine ratifikacijom od strane pet velikih sila i većine država
osnivača, te se taj dan slavi kao Dan Ujedinjenih nacija. Tekst Povelje UN
sastavljen je na pet svjetskih jezika: engleskom, kineskom, ruskom, francuskom
i španskom. U toku te i naredne godine tri postojeće međunarodne univerzalne
organizacije Međunarodna unija za telekomunikacije, Svjetski poštanski savez i
Međunarodna organizacija rada pridružile su se Ujedinjenim nacijama. Poslije
usvajanja Povelje UN osnovane su i brojne nove organizacije. UN su osnovane
kao mirovna međunarodna organizacija univerzalnog sastava. Od 50 država
osnivača danas u svom sastavu imaju 192 države članice i bave se najširim
aspektima međunarodnih odnosa.

Donošenje Povelje imalo je za cilj uspostavljanje sistema kolektivne

bezbjednosti, a sva ostala načela nalaze se u funkciji ostvarenja cilja. Povelja UN
je kao ciljeve UN utvrdila: održavanje međunarodnog mira i bezbjednosto i
princip rješavanja međunarodnih sporova mirnim putem; razvoj prijateljskih
odnosa zasnovanih na načelu ravnopravnosti i samoopredjeljenja naroda,
ostvarenje međunarone saradnje rješavanjem društvenih, privrednih, kulturnih
ili humanitarnih međunarodnih problema, rad na unapređenju poštovanja
ljudskih prava i sloboda.

Povelja UN-a u realizaciji predviđenih ciljeva utvrdila je sljedeća načela

djelovanja: načelo suverene jednakosti svih država članica, savjesnost
ispunjavanja međunarodnih obaveza, rješavanje međunarodnih sporova
mirnim putem, uzdržavanje odnosno zabrana upotrebe sile u međunarodnom
odnosima, načelo poštovanja teritorijalnog integriteta i političke nezavisnosti
države.
Članstvo u Ujedinjenim nacijama

Sve države koje su uzele učešće pa potom i ratifikovale Povelju UN, na

osnivačkoj konferenciji u San Francisku 1945. Predstavljaju članove osnivače
UN. Za razliku od njih, preko 140 država koje su kasnije postale članice prošle su
proceduru prijema predviđenu Poveljom. Naknadno primljene države članice,
shodno članu 4. Povelje koji je potvrđen i stavom Međunarodnog suda pravde
moraju ispuniti sljedeće uslove:

1) Da se radi o molbi države,

2) Da je podnosilac miroljubiva država,
3) Da je saglasna da bezuslovno prihvati obaveze iz Povelje,
4) Da je sposobna da izvršava te obaveze, i
5) Da je voljna da ih izvršava.

Vjerodostojnost činjenica razmatra Savjet bezbjednosti na osnovu čije

preporuke Generalna skupština UN donosi odluku o prijemu dvotrećinskom
većinom prisutnih i glasalih država članica.

Sve države članice imaju pravo učešća i glasanja na redovnim i vandrednim

zasjedanjima Generalne skupštine UN.

Članom 6. Povelje predviđeno je da odluku o isključenju države članice UN iz

Organizacije donosi Generalna skupština na preporuku Savjeta bezbjednosti.
Pošto je za odluku Savjeta bezbjednosti potrebna jednoglasnost stalnih članica
te se u slučaju veta odluka ne može donijeti.

Država članica Un koja je u zaoostatku sa uplatom svog finansiskog doprinosa

Organizaciji gubi pravo učešća u Generalnoj skupštini , izuzev ako skupština u
slučaju izuzetnih okolnosti ne odluči drugačije.
 28. Organi Ujedinjenih nacija
U skladu sa članom 7. Povelje kao glavni organi Ujedinjenih nacija osnovani su i
funkcionišu: Generalna skupština, Savjet bezbjednosti, Ekonomski i socijalni
savjet, Starateljski savjet i Sekreterijat. U slučaju potrebe mogu biti osnovani i
pomoćni organi.

GENERALNA SKUPŠTINA predstavlja organ najvišeg demokratskog legitimiteta

koji okuplja predstavnike svih država članica. Svaka članica može da ima
delegaciju sastavljenu od najviše pet predstavnika, koje su prilikom glasanja
ravnopravne i imaju jedan glas. Generalnoj skupštini u radu pomaže niz stalnih
ad hoc komiteta, koji se bave raznim aspektima međunarodne saradnje, ali i
proceduralnim pitanjima. Generalna skupština održava redovna zasijedanja u
septembru, a vandredna zasijedanja u slučaju potrebe saziva generalni sekretar
na zahtjev Savjeta bezbjednosti ili većine članica Ujedinjenih nacija. Skupština
za svako zasijedanje bira predsjednika, koji rukovodi njenim radom do
okončanja redovnog zasijedanja. U vrijeme trajanja svog mandata on
presjedava i vandrednim zasijedanjima Generalne skupštine.

Kao predstavnički organ sa najvišim demokratskim kapacitetom Generalna

skupština razmatra godišnje izvještaje generalnog sekretara, Saveza
bezbjednosti i drugih organa Ujedinjenih nacija. Kontrolne funkcije Generalne
skupštine ispoljavaju se kroz odobravanje ugovora koje izradi Ekonomsko
socijalni savjet i Starateljski savjet. Generalna skupština razmatra i donosi
budžet Ujedonjenih nacija i sve budžetske i finansijske sporazume sa
finansijskim organizacijama.

Generalna skupština bira nestalne članice Savjeta bezbjednosti, članove

Ekonomsko socijalnog savjeta i dopunske članove Staratelskog savjeta, dok
zajedno sa Savjetom bezbjednosti bira sudije Međunarodnog suda pravde.
Neke odluke Generalna skupština donosi na preporuku Savjeta bezbjednosti.

Sve odluke Generalna skupština po važnim pitanjima donosi dvotrećinskom

većinom prisutnih članova koji glasaju. U važna pitanja spadaju: preporuke o
održavanju međunarodnog mira i bezbjednosti, izbor nestalnih članova, Savjeta
bezbjednosti, izbor članova Ekonomskog i socijalnog savjeta, izbor članova
Starateljskog savjeta, izbor novih članova u Ujedinjene nacije, obustavljanje
prava i povlastica po osnovi članstva, isklučivanje članova, pitanja koja se tiču
primjene sistema starateljstava i budžetska pitanja. Svoje odluke Generalna
skupština donosi u formi preporuka rezolucija koje generalno nemaju
obavezujuće dejstvo. Obavezujuće dejstvo imaju samo odluke vezane za rad
Sekreterijata, Ekonomsko socijalnog i Starateljskog savjeta te za realizaciju
budžetskih pitanja, dok ostale nemaju.

29. Savjet bezbjednosti

Savjet bezbjednosti kao izvršni organ UN sastoji se iz 15 članova od kojih je 5

stalnih. Status stalnog člana Savjeta bezbijednosti imaju Kina, Francuska, SSSR,
Velika Britanija i SAD, dok nestalnih članova ima deset i bira ih Generalna
skupština na period od dvije godine. Do izmjene Povelje 1963. broj nestalih
članova Savjeta bezbjednosti iznosio je šest, a ukupan broj članova
bezbjednosti iznosio je 11 članova. Pri izboru nestalih članova Savjeta
bezbjednosti Generalna skupština rukovodi se sa dva kriterija. Prvi je
subjektivan i predstavlja političku ocjenu doprinosa člana Ujedinjenih nacija
održanju međunarodnog mira i bezbjednosti i ostalim ciljevima UN. Drugi
kriterij je objektivan i podrazumijeva pravičnu geografsku raspodjelu prilikom
izbora članova.

Sjednicama Savjeta bezbjednosti rukovodi predsjednik čiji mandat traje mjesec

dana, a smjenjuje se po automatizmu u skladu sa alfabetskim redom država
članica. Inicijativu za sazivanje sjednice Savjeta bezbjednosti može dati svaki
član Savjeta pojedinačno, Generalna skupština ili država direktno. Stalni
pomoćni organ Savjeta bezbjednosti je komitet vojnog štaba u čiji sastav ulaze
načelnici štabova stalnih članova Savjeta bezbjednosti i njihovi predstavnici.

Svaki član Savjeta bezbjednosti raspolaže prilikom odlučivanja i glasanja jednim

glasom. Ukoliko savjet bezbjednosti odlučuje o proceduralnim pitanjima za
donošenje odluke potreban je potvrdan glas devet članova, a po svim ostalim
pitanjima takođe devet glasova uključujući potvrdne glasove stalnih članova.
Negativan glas jednog od pet stalnih članova Savjeta bezbjednosti sprečava
donošenje odluke o najvažnijim pitanjima mira i bezbjednosti. Iako se u Povelji
ne spominje u praksu odlučivanja Savjeta bezbjednosti uveden je i institut veta.
Uvođenjem veta u međunarodnu praksu istovremeno je narušen i princip
suverene jednakosti država bez odgovarajućih međunarodno prihvaćenih
kriterijuma.

30. Savjet Evrope

Savjet Evrope predstavlja političku i ideološku osnovu za integraciju

zapadnoevropskih država poslije Drugog svjetskog rata. Kao međunarodna
regionalna organizacija država osnovan je ugovorom koji je potpisan 5. Maja
1949. u Londonu između Velike Britanije, Francuske, Irske, Švedske, Danske,
Norveške, Italije, Belgije, Holandije i Luksemburga. Cilj Savjeta Evrope definisan
je članom 1. Statuta kao „ostvarenje uskog jedinstva među njegovim
članovima, obezbjeđenje društveno-ekonomskog i socijalnog napretka u cilju
zaštite i unapređenju ideala i načela na kojima počiva zapadna civilizacija i
demokratija“

Savjet Evrope kao otvorena međunarodna organizacija danas broji 47 država

članica. One su kao uslov za članstvo u Savjetu Evrope ratifikovale Evropsku
konvenciju o ljudskim pravima i osnovnim slobodama čovjeka, ali su morale da
zadovolje i minimalne standarde u pogledu demokratije i zaštite ljudskih i
manjinskih prava. BiH je status članice Savjeta Evrope dobila 2002. godine.
Sedište Savjeta Evrope nalazi se u Strazburu. Savjet Evrope je po svom
karakteru parlamentarno tijelo.

Glavni organi Savjeta Evrope su: Parlamentrana skupština, Komitet ministara,

Kongres lokalnih i regionalnih organa vlasti, Evropski sud za ljudska prava i
Sekreterijat. Premda organ sa najvišim političkim i društvenim legitimitetom
Parlamentarna skupština Savjeta Evrope nije organ odlučivanja, a nema ni
nacionalnih skupština država članica. Skupština nema ni zakonodavna ni izvršna
ovlašćenja, ali svojim rezolucijama i preporukama na indirektan način ostvaruje
političi uticaj na države članice. Plenearna zasijedanja Parlamentarne skupštine
održavaju se četiri puta godišnje.
Komitet ministara je organ Savjeta Evrope sa najširim ovlaštenjima i nosilac je
prava odlučivanja. Sastavljen je od ministara inostranih poslova država članica.
Odluke donosi na prijedlog Parlamentarne skupštine, Kongresa ili po sopstvenoj
inicijativi. Komitet ministara sastaje se na ministarskom nivou, po potrebi
jednom mjesečno, a najmanje dva puta godišnje, a na nivou stalnih
predstavnika u Savjetu Evrope jednom nedjeljno.

Izvršni organ Savjeta Evrope je Sekreterijat. Na čelu Sekreterijata nalazi se

generalni sekretar, koji je odgovoran za organizaciju i rad stručnih službi,
sprovođenje budžeta i programa rada Savjeta.

31. Sjevernoatlanski pakt

Vojnopolitička međunarodna organizacija pod imenom Sjevernoatlanski pakt ili
NATO osnovana je na inicijativu SAD posle Drugog svjetskog rata. Ugovor o
formiranju pakta potpisan je 4. aprila 1949. u Vašingtonu od strane SAD,
Kanade, Velike Britanije, Francuske, Italije, Danske, Belgije, Holandije,
Luksemburga, Portugala, Norveške i Islanda. U osnivačkoj fazi NATO je
naznačen kao odbrambeni regionalni vojni savez čija je djelatnost usaglašena
poveljom UN-a, a za cilj osnivanja je imao poboljšanje efikasnosti u odbrani
država članica u Evropi i Sjevernoj Americi. Sjedište Sjeveroatlanskog pakta je u
Briselu. Glavno organ NATO-a je Savjet koga čine predstavnici država članica na
nivou ambasadora. Savjetu, koji se sastaje jedanput nedjeljno presjedava
generalni sekretar NATO-a. Savjet NATO-a na nivou ministara inostranih
poslova i ministara odbrane država članica sastaje se dva puta godišnje, a u
slučaju izuzetno značajnih pitanja bezbjednosti održavaju se sastanci šefovaa
država ili vlada. Savjet odluke donosi konsenzusom, tj. jednoglasno, a aktima
NATO-a mije predviđena mogućnost preglasavanja prilikom odlučivanja iz
domena nadležnosti Savjeta. Formalno pravno predstavnici država članica u
Savjetu NATO-a zastupaju interese svojih država ili vlada. Savjet NATO-a
ostvaruje političku kontrolu nad vojnim i civilnim strukturama upravljanja
Alijanse. U civilne strukture upravljanja Sjeveroatlanskog pakta spadaju: Izvršni
sekreterijat, Kancelarija za bezbjednost, Kancelarija za menadžment,
Kancelarija za finansijsku kontrolu i Kancelarija za medije i informisanje. Daleko
razvijeniju vojnu strukturu NATO-a čine Vojni komitet, Komitet za planiranje
odbrane i strategijski komandanti.

32. OECD i OEBS

16. aprila 1948. godine osnovan je od strane korisnica Maršalovog plana
Organizacija za evropsku ekonomsku saradnju (OEED). Zadatak joj je bio da na
najbolji način organizuju realizaciju i korištenje sredstava Maršalovog plana
koja su bila namijenjena za obnovu ratom razrušenih privreda
zapadnoevropskih država. Kao glavni kreditori SAD i Kanada su dobili status
pridruženih članica ove evropske ekonomske organizacije.

Članstvo u OECD-u nije teritorijalno omeđeno te su članice ove organizacije 30

država svijeta i to: Austrija, Belgija, Danska, Francuska, VB, Grčka, Irska, Island,
Italija, Luksemburg, Norveška, Holandija, Portugal, Švedska, Turska, Švajcarska,
Kanada, SAD, Njemačka, Španija, Finska, Japan, Australija, N.Zeland, J. Koreja,
Mađarska, Meksiko, Poljska, Slovačka i Češka.

Cilj OECD-a je da ubrza ekonomski razvoj država članica kroz liberalizaciju

trgovine i uklanjanje prepreka koje koče slobodnu razmjenu roba i usluga
posebno u domenu međunarodnih plaćanja. U okviru organizacije za evropsku
ekonomsku saradnju stvorena je Evropska platna unija 1950. godine, koja je
kasnije 1959. zamijenjena Evropskim monetarnim sporazumom.

Glavni organ OECD je Savjet u koji ulaze predstavnici svih država članica. Savjet
odluke donosi jednoglasno, a u slučaju da predstavnik neke države izjavi da
njegova država nije zainteresovana za određeno pitanje to neće biti prepreka za
donošenje odluke, koja će obavezivati ostale članice OECD-a. Operativni organ
Savjeta je Izvršni komitet koji broji sedam članova. Savjet OECD-a odnosno
njegov pravni predhodnik bili su inicijatori osnivanja specjalizovanih tijela koja
djeluju u okviru Organizacije poput Evropske produktne agencije, Evropske
konferencije ministara za transport, Evropske agencije za nuklearnu energiju i
drugih.

Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS) rezultat je razvoja

sistema bezbjednosti i saradnja na evropskom kontinentu i njegova
institucionalna forma. Proces izgradnje evropskog koncepta bezbjednosti i
saradnje započeo je 1975. godine, kada je na diplomatskoj konferenciji u
Helsinkiju usvojen završni akt i pitanje ljudskih prava stavljeno u žižu
međudržavnih odnosa tada ideoloških podijeljene Evrope.

Završni akt iz Helsinkija utvrdio je odnosno preuzeo deset principa bezbjednosti

iz Povelje UN, koji predstavljaju osnovu evropskog bezbjednosnog sistema. To
su : načelo suverene jednakosti, uzdržavanje od upotrebe i prijetnje silom,
nepovredivost granica, poštovanje teritorijalnog integriteta država, princip
mirnog rješavanja sporova, zabrana miješanja u unutrašnje poslove država,
poštovanje ljudskih prava i osnovnih sloboda, uključujući slobodu misli, savjesti,
vjeroispovjesti i ubjeđenja, princip ravnopravnosti i pravo naroda na
samoopredjeljenje, saradnja među državama i načelo savjesnog istraživanja
obaveza.

Ideju o stvaranju Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju imale su i

Istok i Zapad Evrope. Međutim, dok su zemlje Zapadne Evrope za cilj imale
stvaranje OEBS-a kao organizacije koja će se na međunarodnom planu baviti
zaštitom ljudskih prava i sloboda, rusija je stvaranje OEBS-a vidjela kao
instituciju za rješavanje antagonizma između dva vojna bloka koja nestaju.
Danas OEBS funkcioniše kao tipična međunarodna organizacija, gdje se za
članice , bez konsenzusa ne mogu konstituisati međunarodne obaveze. Ovakav
način odlučivanja često je dovodio do blokada u radu pa se u slučaju spora iz
konsenzusa izuzimaju strane u sporu.

Sjedište OEBS-a nalazi se u Beču.

33. Evropska zajednica za ugalj i čelik

Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik potpisan je u Parizu 18.
aprila 1951. godine između Francuske, SR Njemačke, Italije, Belgije, Holandije i
Luksemburga da bi godinu dana kasnije ratifikacijom stekao pravnu validnost.
Načela za stvaranje evropske integracije za ugalj i čelik iznio je francuski
ministar inostranih poslova Robert Šuman u svojoj deklaraciji 9. maja 1950.
godine. Prvi korak koji je pored političkog imao i ekonomski koncept, je
stvaranje zajedničke uprave i tržišta glavnog industriskog energenta tog doba-
uglja, i osnovne komponente u industriji oružja- čelika. Proizvodnja uglja i čelika
predstavlja kapitalnu privrednu djelatnost i zahtijeva velika ulaganja za koji
strateški interes ima država, jer predstavlja osnovu ekonomskog razvoja zemlje.
Ovakav položaj stvara odlične uslove za razvoj monopola, što je imalo
negativne implikacije između dva svjetska rata i bilo osnova za jačanje
Njemačke i razvoj vojne industrije. Stvaranje zajedničkog tržišta i nezavisne
uprave jednako zastupljenih država članica spriječiće stvaranje nacionalnih i
drugim monopola, pospješiti zajedništvo, ubrzati stabilan ekonomski rast
privreda, pozitivno uticati na životni standard i stvoriti dobru ekonomsku
osnovu za razvoju procesa integracije. Najvažniji organi Zajednice su: Visoka
vlast, Savjet ministara, Skupština i Sud.

Visoka vlast je organ koji je u funkcionisanju EZUČ imao najveća ovlaštenja i u

njegov sastav je ulazio po jedan visoko stručan predstavnik svake države. Za
izbor kandidata u Visoku vlastbila je neophodna saglasnost svih zemalja članica.
U svom radu članovi Visoke vlasti, kao danas članovi Evropske komisije, bili su
nezavisni od vlada država iz koji potiču i od nje nisu primali instrukcije nit su
mogli biti opozvani. Odluke i preporuke koje je donosila Visoka vlast bile su
obavezne i direktno primjenjive u svim državama članicama.

Nacionalni interesi u Evropskoj zajednici za ugalj i čelik bili su zaštićeni kkroz

Savjet ministara, organ sa tipičnim sastavom i nadležnostima kao kod drugih
međunarodnih organizacija. Organ koji bi trebalo da opravdava demokratski
legitimitet međunarodne organizacije je skupština EZUČ. Članove skupštine
Zajednice birali su nacionalni parlamenti država članica, a odluke Skupštine, kao
i Savjeta ministara, bile su uglavnom savjetodavnog karaktera. Skupština je bila
zadužena i za kontrolu Visoke vlasti kojoj je 2/3 većinom mogla da izglasa i
nepovjerenje.

Sudsku funkciju u EZUČ obavljao je poseban Sud u čijoj nadležnosti je bila

kontrola zakonitosti akata Visoke vlasti, ali i sprovođenje i tumačenje ugovora o
osnivanju Zajednice.
 34. Evropska ekonomska zajednica
Pozitivna iskustva u funkcionisanju Evropske zajednice za ugalj i čelik, ali
carinske unije zemalja Beneluksa (Belgije, Holandije i Luksemburga), bili su
razlog za inicijativu o proširenju integracionih procesa Evrope šestorice na
trgovinsku saradnju, saobraćaj i atomsku energiju. Razlike u konceptualnom
pristupu stvaranja Evropske ekonomske zajednice, koje je VB imala u odnosu na
zemlje „šestorke“ isključile su je iz Rimskih ugovora. VB se zalagala za koncept
zone slobodne trgovine, ali u okviru Organizacije za evropsku ekonomsku
saradnju, što je za zemlje EZUČ bilo neprihvatljivo.

Institucionalni okvir Evropske ekonomske zajednice koncipiran je po uzoru na

Evropsku zajednicu za ugalj i čelik, uz određene razlike. Po uzoru na Evropsku
zajednicu za ugalj i čelik Komisija je dobila izvršne prerogative i nadnacionalna
ovlaštenja, ali daleko užeg dejstva od one koja je imala Visoka vlast. Savjetu
ministara, kao tipičnom organu međunarodnih organizacija, data su
zakonodavna ovlaštenja.

35. Evropska unija

Prema Ugovoru iz Mastrihta struktura EU najčešće se upoređuje sa hramom od

tri stuba. Prvi stub se u momentu prihvatanja ugovora , pa do 2002. Godine
činile tri evropske zajednice. S obzirom da je EU preuzela tri zajednice, kao i
njihove zajedničke institucije i organe, a da pri tome nema svoje posebne
organe proizilazi zaključak o jedinstvenom institucionalnom okviru sva tri
stubba unije.

Drugi stub EU predstavlja zajednička spoljna i bezbjednosna politika, a njeni

konstitutivni elementi su: očuvanje zajedničkih vrijednosti, interesa i
nezavisnosti, bezbjednost, solidarnost, očuvanje mira, međunarodna saradnja,
jačanje demokratije i kvaliteta života i poštovanja ljudskih prava i osnovnoh
sloboda.

Treći stub EU predstavlja policijska i pravosudna saradnja u krivičnim

predmetima. Ona za cilj ima stvaranja prostora slobode, bezbjednosti i prava
građanstva EU, a služi i kao dodatno sredstvo za dostizanje kvaliteta i
obezbjeđenje unutrašnjeg tržišta.

Ovaj cilj treba da se postigne prvenstveno pomoću tri različita sredstva:

1) Putem tijesne saradnje između policijskih, carinskih i drugih nadležnih

organa država članica i uključivanja policijske službe,
2) Putem tijesne saradnje pravosudnih organa,
3) Putem usklađivanja krivičnih propisa u državama članica.

Reforme Evropske unije

Iako je prepoznatljiva kao poseban međunarodni entitet u globalnim

razmjerama za EU se ne može pouzadano tvrditi ni da je međunarodna
organizaciija, a još manje država sa elementima federalnog ili konfederalnog
uređenja. Osnivači nisu imali jasnu predstavu, u momentu stvaranja, o
budućnostii i perspektivi Unije. Ideja o pravnom subjektivitetu bila je prisutna u
momentu zaključenja ugovora u Mastrihtu. Države članice su smatrale da bi
davanje subjektiviteta EU smanjivalo kompetencije država članica u oblasti
zajedničke i spoljne bezbjednosne politike i saradnje u oblasti pravosuđa i
unutrašnjih poslova, što i nije bio interes u tom trenutku.

Pravni subjektivitet je dobila tek zaključivanjem i ratifikacijom Sporazuma u

Lisabonu iz 2007. godine.

36. Diplomatski načini rješavanja sporova

U diplomatske načine za mirno rješavanje spadaju: direktni diplomatski
pregovori, dobre usluge, posredovanja, mirenje i anketne usluge.

Diplomatski pregovori ako je kriterij podjele broj učesnika, mogu da budu

dvostrani ili bilateralni i višestrani ili multilateralni. Vode ih ovlašteni
predstavnici suverenih država na ravnopravnoj osnovi. Pretpostavka
uspješnosti diplomatskih pregovora je kompromisno rješenje, koje treba da
neutrališe subjektivnost strana u sporu, kao lošu stranu pregovaranja. U slučaju
neuspjeha pregovora rješenja spora može se naći u nekoj od ostalih načina
rješavanja sporova.
Multilateralni diplomatski pregovori vode se u okviru međunarodnih
organizacija ili na međunarodnim konferencijama i kongresima.

Dobre usluge predstavljaju jedan od načina diplomatskog rješavanja sporova

koji podrazumijeva učešće treće neutralne države koje savjetom ili na drugi
način strane u konfliktu dovode u kontakt u cilju rješavanja i postizanja
adekvatnog rješenja. Inicijativu za angažovanje treće strane sa ciljem pružanja
dobrih usluga mogu da daju strane u sporu ili pak treća strana. Bitna odredinica
dobrih usluga je činjenica da treća strana ne učestvujeu procesu pregovaranja,
već isključivo u uspostavjanju kontakta strana u sporu.

Posredovanja ili medijacija je oblik diplomatskog načina rješavanja sporova

mirnim putem u kom treća strana u ulozi posrednika aktivno učestvuje u
postupku preovladavanja oprečnih interesa strana u sporu. U ulozi posrednika
mogu se naći treće odnosno države koje nisu u sporu ili pak istaknuti pojedinci.
Posrednik je neposredni učesnik pregovora i on pruža aktivne prijedloge za
rješavanje spora , čije usvajanje je ipak u kompetenciji strana u sporu. U ulozi
posrednika može da se nađe jedno ili više lica (država). Kao slučajevi
kolektivnog posredovanja u poseno važnim konfliktima organizuju se
međunarodni kongresi ili konferencije.

Anketne komisije su institucionalizovane kao mehanizam za iznalaženje rješenja

mirnim putem u međunarodnim sporovima još Haškim konvencijama iz 1899. i
1907. godine. Po pravilu se koriste ukoliko diplomatski načini rješavanja
sporova ne daju rezultat, a za cilj imaju ispitivanje i rasvjetljavanje činjenica
koje su predmet konflikta. Anketne komisije, formiraju se kao nezavisan,
nepristrasan i stručan organ sastavljen od predstavnika trećih država koji treba
da utvrdi sve relevantne okolnosti nastanka spora. O utvrđenim činjenicama
komisija podnosi izvještaj stranama. Izvještaj nema obavezujući karakter, a
njegov značaj i težinu procjenjuju stranke u sporu.

Mjerenje ili koncilijacija je relativno nov način rješavanja međunarodnih

sporova mirnim putem. Za razliku od diplomatskih načina koncilijacija je
proceduralno složeniji modus rješavanja sporova, jer podrazumijeva aktivno
učešće treće strane u rješavanju spora. Izmiritelj, pored toga što utvrđuje
činjenično stanje poput anketne komisije, ulazi pravni meritum konflikta i
strankama predlaže rješenje spora. Predloženi način rješavanja spora ne
obavezuje stranke. Neki višestrani međunarodni ugovori daju obaveznu snagu
izvještajima komsije za mirenje izjednačavajući ja sa obavezujućim dejstvom
arbitražne odluke.

Obaveza mirnog rješavanja međunarodnih sporova jedan je od osnovnih

principa ustanovljenih Poveljom UN-a. Generalna skupština i Savjet
bezbjednosti UN-a ovlašteni su da raspravljaju o svim pitanjima koja se tiču
održavanja međunarodnog mira i bezbjednosti na inicijativu bilo koje države
članice ili nečlanice ili generalnog sekretara. U slučaju da spor može da ugrozi
međunarodni mir i bezbjednost bezuslovna je obaveza država da isti iznesu
pred Savjet bezbjednosti. U toj situaciji odluke UN-a su obavezujuće za strane u
sporu, dok u svim ostalim situacijama, strane u sporu ne može da bude
nametnuto rješenje.

37. Sudski način rješavanja spora, arbitraža

Pored diplomatskog načina međunarodni sporovi mogu se mirnim putem

rješavati i sudskim putem. U najopštijem smislu pod međunarodnim sudskim
organima podrazumijevaju se stalni međunarodni sudovi i arbitraže. Osnovna
razlika između diplomatskog i sudskog načina rješavanja sporova mirnim putem
sadržana je u složenijoj proceduri rasprave i obaveznosti presude kao konačnog
rješenja spora donijete od treće strane. I dok s u kod diplomatskih načina treće
strane dovodile u vezu stranke u sporu, utvrđivale relevantne činjenice, vodile
postupak mirenja, pa i predlagale rješenje spora, a konačnu odluku o rješenju
konflikta donosile strane u sporu kod sudskog načina rješavanja sporova
konačnu presudu donosi sud ili arbitraža, a strane u sporu su dužne da je izvrše.
Dakle, kod sudskog načina rješavanje sporova sud ili arbitraža spor rješavaju
primjenom prava na konkretan slučaj.

Arbitraža predstavlja način zarješavanje sporova između država i drugih

međunarodnih subjekata od strane izabranih sudija koji na osnovu poštovanja
prava donose obaveznu i po pravilu konačnu presudu za strane u sporu.
Poseban značaj za razvoj arbitražnog rješavanja sporova imaju Haške
konvencije o mirnom rješavanju sporova. Na prvoj Haškoj konferenciji 1899.
godine osnovan je i Stalni arbitražni sud sa ciljem da rješava sporove između
država članica, ali i država nečlanica na osnovu sporazuma. Sjedište Stalnog
arbitražnog suda je u Hagu, a sud ima stalni Administrativni savjet i Biro kao
stalne organe. Članstvo Stalnog administrativnog savjeta čine diplomatski
predstavnici država članica, a presjedava mu ministar inostranih poslova
Holandije, dok je Biro adminisrativni organ tj. sekretarijat Suda.

Pravni osnov za uspostavljanje nadležnosti međunarodne arbitraže leži u

dobrovoljnom pristanku strana na takav način rješavanja spora i izvršenje
obaveze koja proizilazi iz presude. Arbitražni kompromis je međunarodni
ugovor koji strane određuju predmet spora, način imenovanja arbitara, pa i
pravna pravila postupka, rok za izricanje presude, jezik na kom će se postupak
voditi i izreći presuda, sjedište rada...

Arbitražni postupak se okončava presudom koja je pravosnažna i po pravilu je

konačna ukoliko strane ne ugovore drugačije. Presuda se donosi većinom
glasova i sadrži obrazloženje. Saopštava se na javnoj sjednici kojoj prisustvuju
strane u sporu. Ukoliko strane u sporu ne prisustvuju izricanju presude ista se
javno objavljuje i od tog trenutka njeno dejstvo je obavezujuće. Prilikom
arbitražnog rješavanja sporova i donošenja presuda moguće je nastupanje
okolnosti koje mogu da budu razlog za pokretanje postupka dokazivanja
ništavosti presude.
 38. Međunarodni sud pravde

Međunarodni sud pravde je glani sudski i jedan od šest najvažnijih organa UN-
a. Sud djeluje u skladu sa Statutom koji je zasnovan na Statutu Stalnog suda
međunarodne pravde i sastavni je dio Povelje UN.

Međunarodni sud pravde sastoji se od 15 nezavisnih sudija, koji u složenom

postupku biraju Generalna skupština i Savjet bezbjednosti sa liste lica koja su
predložila nacionalne grupe Stalnog arbitražnog suda. Mandat sudija traje
devet godina, sa mogućnošću reizbora, a svih 15 sudija moraju biti različitog
državljanstva.

Svake tri godine bira se petorica novih sudija i na taj način obezbjeđuje
kontinuitet rada Suda. Za vrijeme trajanja svog mandata sudije ne mogu biti
smijenjene osim ako su po jednoglasnom mišljenju ostalih sudija prestali da
ispunjavaju tražene uslove.

Predsjednik i popredsjednik biraju se iz reda sudija na period od tri godine, sa

pravom izbora na još jedan trogodišnji mandat. Sudske, diplomatske i
administrativne funkcije u ime Suda obavlja sekretar koga imenuju
Međunarodni sud pravde.

Statutom predviđene obaveze Sud vrši u punom sastavu. Kada odlučuje u

punom sastavu za kvorum je neophodno devet sudija. Sud zavisno od predmeta
spora može da radi u vijećima od tri il pet sudija.

Statut omogućava Sudu da svake tri godine u cilju ekspeditivnosti postupka

formira već od pet sudija koje će, uz saglasnost stranaka o sporu, odlučivati u
skraćenom postupku. Skraćeni postupak podrazumijeva vođenje spora bez
usmenog dijela postupka.
 39. Postupci pred Međunarodnim sudom pravde
S obzirom na predmeti stranke koje moguda pokrenu postupak pred
Međunarodnim sudom pravde uslovno razlikujemo dva osnovna postupka. Prvi
je postupak koji se vodi između država sa odlikama parničnog postupka, a drugi
postupak koji Sud vodi povodom davanja savjetodavnog mišljenja na zahtjev
Savjeta bezbjednosti, Generalne skupštine ili nekog organa ili specjalizovane
agencije UN po ovlašćenju Generalne skupštine.

Savjetodavni postupak se može okončati proglašenjem savjetodavnog mišljenja

ili povlačenjem zahtjeva da davanje savjetodavnog mišljenja od strane
podnosioca. Ukoliko se postupak okončava davanjem savjetodavnog mišljenja,
što je najčešći slučaj, proglašenje mišljenja se vrši na javnoj sjednici kojoj
prisustvujupodnosioci zahtjeva i predstavnici država i međunarodnih
organizacija.

Postupak se vodi, saglasno sporazumu stranaka, na jednom od dva službena

jezika Suda – francuskom ili engleskom, ili po zahtjevu stranke i odobrenju Suda
na nekom trećem jeziku. Postupak pred Sudom počinje saopštavanjem
kompromisa obje stranke ili pismenom tužbom upućenom sekretaru koji sadrže
predmet spora i stranke u sporu predstavljaju zastupnici kojima Sud dostavlja
spise o sporu Agentima pred Sudom mogu pomagati savjetnici i advokati.

Osnovni postupak u kom se utvrđuje mertium spora sastoji se iz pismenog i

usmenog dijala. U pisanoj fazi postupka Suda i strankama u sporu dostavljaju se
podnesci, protivpodnesci, odgovori, dokazni spisi i isprave. Navedeni akti
dostavljaju se i Sekretaru suda i u vrijeme pismenog djela postupka imaju
povjerljiv karakter.

Usmeni postupak sastoji se u saslušanju pred Sudom svjedoka, vještaka,

zastupnika, savjetnika i advokata. Usmenom raspravom rukovodi predsjednik, u
slučaju njegove spriječenosti potpredsjednik, a ako su obojica spriječeni da
presjedavaju, presjedava najstariji sudija. Usmena rasprava pred Sudom je
javna. Javnost se može isključiti na zahtjev strana u sporu ili po odluci Suda.
Nakon završetka dokaznog postupka Sud zaključuje usmenu raspravu i Sud se
povlači na vijećanje o odluci. Vijećanje Suda je tajno, a odluke se donose
većinom sudija. U slučaju jednake podjele glasova , predsjednik ili sudija koji ga
zamjenjuje ima odlučujući glas. Presuda se objavljuje na javnoj sjednici čitanjem
i ima obavezujuće dejstvo samo prema strankama u sporu i u odnosu na
konkretan slučaj. Presuda je konačna i stranke nemaju pravo žalbe na nju.

Presude međunarodnog suda pravde mogu se podvrći reviziji samo u slučaju da

se radi o otkriću neke nove odlučne činjenjice koja nije bila poznata prije
izricanja presude ni Sudu ni stranci u sporu koja zahtijeva obnovu,a da
nepoznavanje te činjenice nije posljedica nemarnosti. Subjektivni rok za reviziju
iznosi šest mjeseci od otkrića ove činjenice, a objektivni je 10 godina od
izricanja presude.

40. Pojam i vrste diplomatije

Riječ diplomatija vodi porijeklo od grčke riječi „diploma“ i etimološki označava
akt suverena presavijen na pola. Diplomatija od najranijih dana podrazumijeva
pregovorena najvišem nivou dobijajući na taj način, atribut međunarodne
odnosno međudržavne djelatnosti.

Diplomatija kao djelatnost u užem smislu vezuje se spoljnopolitiču aktivnost

države prema drugoj državi ili prema međunarodnoj organizaciji, kao subjektu
međunarodnog prava. Diplomatija kao djelatnost, u širem smislu, prevazilazi
koncept spoljnopolitičke djelatnosti subjekta međunarodnog prava i
međunarodnih odnosa. Pod diplomatijom u najopštijem smislu, u narodnom
govoru, podrazumijeva se sposobnost, spretnost u vođenju nekog posla.

Vrste diplomatije:

Bilateralna i multilateralna diplomatija

S obzirom na činjenicu da li u diplomatskoj aktivnosti učestvuju predstavnici

dvije ili više država, razlikuju se bilateralna ili multilateralna diplomatija.
Bilateralna diplomatija je oblik međunarodnih odnosa između dvije države bilo
da se odvija kroz povremene ili stalne diplomatske kontakte. Diplomatski
odnosi između više država ili multilateralna diplomatija dobijaju na značaju sa
osnivanjem međunarodnih organizacija univerzalnog karaktera, najprije
Društva naroda, a poslije Drugog svjetskog rata i Organizacija UN i drugi
međunarodnih organizacija.
Stalna ili ad hoc diplomatija

Ukoliko je kriterij za podjelu diplomatije vremenski period u kom se

spoljnopolitičke aktivnosti obavljaju, diplomatija se dijeli na stalnu i ad hoc
diplomatiju. Stalna diplomatija podrazumijeva otvaranje i funkcionisanje stalnih
diplomatskih misija država članica u okviru UN-a i drugih međunarodnih
organizacija i diplomatsko konzularnih predstavništva u državi prijema.
Povremene ili specijalne misije u odnosima između država, a i u odnosima
između država i međunarodnih organizacija, sredstvo su i način za ostvarenje
različitih, posebno spoljnotrgovinskih ciljeva međunarodnih subjekata.

Samit i posrednička diplomatija

Samit diplomatija il diplomatija na vrhu je forma diplomatske aktivnosti koja

podrazumijeva učešće šefova država ili vlada sve ili više suverenih država.

Diplomatija na vrhu ispoljava se u formu bilateralne (uz učešće šefova država ili
vlada dvije države) i multilateralne (uz učešće lidera tri ili više država ili vlada)
diplomatije. Samit diplomatija je nerijetko i institucionalizovana i egzistira kao
stalna ili redovna ( poput redovnih godišnjih sastanaka Grupe G-7 odnosno G-8)
na multilateralnom planu i redovnih polugodišnjih, npr. Njemačko Francuskih
samita na predsjedničkom bilateralnom nivou.

Pored stalne, samit diplomatija veoma je značajna i kroz ad hoc diplomatiju

koja se ispoljava i kroz bilateralni i multilateralni oblik. Ad hoc samiti na vrhu
mnogo su češći kao ceremonijalni ili komemorativni, nego kao oblici rješavanja
nekog važnog spoljnopolitičkog pitanja.

41. Organi države u međunarodnim odnosima

Državu kao subjekta međunarodnog prava u međunarodnim diplomatskim
odnosima predstavljaju: šef države, predsjednik Vlade, ministarstvo inostranih
poslova, diplomatsko-konzularna predstavništva, i specijalne misije.

Šef države , predsjednik Vlade i ministar inostranih poslova spadaju u tzv

unutrašnje organe država, čiji su izbor, nadležnosti, obaveze i odgovornosti
propisani unutrašnjim zakonodavstvom zemlje.
Šef države je najviši organ zastupanja i predstavljanja zemlje. Bez obzira na
oblik vladavine i činjenicu da li su šefovi država predsjednici republike ili
suvereni u monarhijama, carevinama ili kneževinama njihova prava, obaveze i
imuniteti, privilegije i olakšice prilikom obavljanja spoljnopolitičkih dužnosti u
ime svoje države su isti. Šef države za vrijeme službenog boravka u stranoj
zemlji uživa potpuni imunitet. Za šefa države, ali i predsjednika vlade, koji
rukovodi najvišim organom izvršne vlasti i ministra inostranih poslova, koji vodi
državni resor zadužen za spoljne poslove, uključujući i svea diplomatska i
konzularna predstavništva i stalne misije pri međunarodnim organizacijama, po
pravilu, nije potrebno posebno punomoćje za zastupanje države u
međunarodnim odnosima. Predsjednik vlade u oblasti spoljnje politike nekih
država ima čak veća ovlaštenja od šefa države.

Pored šefova država i vlada, koji zastupaju državu u zemlji i inostranstvu,

postoji poseban resor u okviru vlade, koji se bavi spoljnjim poslovima i najčešće
se naziva ministarstvo inostranih poslova. Ministarstvom, po pravilu, rukovodi
ministar, koji je i strješina diplomatskih i konzularnih predstavništava u
inostranstvu i misija pri međunarodnim organizacijama.

Veličina, organizaciona struktura i broj zaposlenih u ministarstvu inostranih

poslova zavise od veličine, ekonomske snage, interesa i ambicije koju zemlja
ima u sferi međunarodnih odnosa. Uobičajeno je da ministarstvo inostranih
poslova u osnovi, a takva je i organizaciona struktura većine zemalja, imaju
najmanje tri sektora. To su: politički sektor u čiji sastav ulaze poslovi bilateralne
i multilateralne diplomatije, konzularni i sektor međunarodne ekonomske
saradnje.

Pored navedena tri sektora, kao posebne službe ili u okviru sektora,
organizovani su: personalno-pravni, dokumentacioni, arhivski, protokolarni,
analitički, međunarodno pravni i drugi poslovi, zatim organizacioni dio zadužen
za informisanje, nauku i kulturu, služba bezbjednosti, prevodilačka služba,
sekreterijat..
 42.Uspostavljanje diplomatskih odnosa

Prve stalne diplomatske misije, kao oblik saradnje dvije države u oblasti spoljnih
poslova, potiču iz druge polovine XIV vijeka. Preko diplomatskih
predstavništava kao državnih organa, odvija se dio ukupnih bilateralnih
diplomatskih aktivnosti čiji su subjekti suverene država. Na ovaj način, države
akreditovanjem misije u drugoj zemlji koriste aktivno pravo poslanstva odnosno
pasivno pravo poslanastva, tj. pravo da prime diplomatsku misiju druge zemlje
na svojoj teritoriji. Dvostrana ili bilateralna diplomatija obuhvata odnose,
aktivnosti i saradnju između zvaničnih organa dvije države u čijoj nadležnosti su
poslovi spoljne politike.

Funkcionisanjem diplomatskih odnosa podrazumijeva, najprije njihovo

uspostavljanje iako se radi o dvije različite pravne radnje, praktično
uspostavljanje bilateralnih odnosa prati otvaranje diplomatskih misija, kao
druga pravna radnja u logičnom slijedu događaja. Uslov za uspostavljanje
diplomatskih odnosa je uzajamna saglasnost volja država, koja se ispoljava kroz
sporazum dvaju vlada.

Diplomatska komunikacija se može obavljati i preko diplomatskih misija države

koja je stacionirana u nekoj trećoj državi ili diplomatskog predstavnika koji već
ima jednu akreditaciju u nekoj trećoj zemlji.

Bečka konvencija o diplomatskim odnosima iz 1961. Godine potvrdila je

stanovište o tri klase diplomatskih predstavnika, koji mogu da budu u svojstvu
šefa misije. Na taj način ona je priznala postojanje instituta poslanstva. Te tri
klase su:

a) Ambasadori ili nunciji odnosnodiplomatski predstavnici Svete stolice

akreditovani kod šefova država i drugi šefovi misija odgovarajućeg ranga;
b) Poslanici, opunomoćeni ministri ili internunciji akreditovani kod šefova
država, i
c) Otpravnici poslova akreditovani kod ministra spoljnih poslova.

Savremena diplomatija danas kao diplomatska predstavništva uglavnom

poznaje ambasade kojima rukovode ambasadori. U zemljama Komvelta, status
ambasade uživa Visoki komesarijat čiji je šef visoki komesar, a diplomatska
misija Vatikana je nuncijatura sa nuncijem i pronuncijem u drugim državama.
 43. Diplomatska misija
Diplomatska misija nema status pravnog lica već predstavlja organ države koja
ga akredituje.

Pravilo je da su diplomatske misije locirane u administrativnim i kulturnim

centrima prijestolnicama država prijema. Također, bez obzira na veličinu i
ekonomsku snagu zemlje, diplomatska predstavništva u principu imaju politički,
ekonomski i konzularni sektor. Osobljem i poslovima sektora rukovode
diplomate koji su najviši po rangu poslije šefa misije. Generalni konzulati i
konzulati mogu da budu organizovani i van diplomatskih predstavništava.
Pored tri osnovna uobičajena sektora diplomatske misije obrazuju se i kulturno-
informativno, a u državama koje prihvataju vojne izaslanike i vojno
predstavništvo odnosno Biro vojnih predstavnika. Biro vojnog atešea, opet
može da ima jednog ili više delegiranih vojnih predstavnika. Pored
diplomatskog osoblja, u sastav diplomatske misije ulaze i neophodno
administrativno-tehničko i poslužno osoblje. Po uspostavljanju diplomatskih
odnosa slijedi otvaranje diplomatskih misija i imenovanje diplomatskih
predstavnika koji će obavljati dužnost šefa misije. Izbor šefa misije vrši država
akreditacije, ali da bišef misije mogao da stupi na dužnost neophodna je
saglasnost države prijema ili agreman. Agreman se traži diplomatskim putem,
verbalnom notom, usmenim ili pismenim putem, neformalnim podneskom uz
dostavu biografije kandidata za šefa misije.

Agerman država prijema daje u vidu diplomatske note, a potom šef države
prijema potpisuje ukaz o imenovanjušefa predstavništva. Prilikom stupanja na
dužnost ambasador predaje orginale akreditovanih pisama šefu države zemlje
prijema, a njihove kopije ministarstvu inostranih poslova. Funkciju šefa misije
pored ambasadora može vršiti i poslanik ili opunomoćeni ministar inostranih
poslova države akreditacije kod ministarstva države prijema.

U pogledu vojnih diplomatskih izaslanika Beča konvencija o diplomatskim

odnosima nije uslovila njihov prijem obveznom saglasnošću države prijema, već
je pravo odluke o potrebi izdavanja prethodne saglasnosti ostavila državama da
o njemu suvereno odlučuju. Praksa pokazuje da je većina država koja se
izjasnila za prijem vojnih izaslanika tražila saglasnost na akreditaciju vojnih
predstavnika. Ova saglasnost države prijema naziva se konsantman.
 44. Funkcije diplomatske misije

Konvencija samo na najopštiji način vrši nabrajanje funkcija ostavljajući prostor

da životna realnost obogati pravno pravilo. Konvencija predviđa da se funkcije
diplomatske misije naročito sastoje u:

a) Predstavljanju države koja akreditujekod države kod koje se akredituje,

b) Zaštiti u državi kod koje se akredituje interesa države koja akredituje i
njenih državljana, u granicama koje dopušta međunarodno pravo,
c) Pregovaranju sa Vladom države kod koje se akredituje,
d) Obavještavanju svim dozvoljenim sredstvima o uslovima i razvoju
događaja u državi kod kojih se akredituje i podnošenje izvještaja o tome
Vladi države koja akredituje, i
e) Unapređenju prijateljskih odnosa između države koja akredituje i države
kod koje se akredituje.

Predstavljanje države, kao funkciju misije, prevashodno vrši šef misije u

državi prijema, ali i drugi članovi diplomatske misje. Predstavljanje države
ima dva aspekta. Prvi je protokolarni ili ceremonijalni u kom centralno
mjesto pripada šefu misije zemlje akreditacije. Drugi aspekt je pravni, i on se
manifestuje kroz davanje i prijem izjava u ime zemlje akreditacije. Na
formalnom, a time i praktičnom planu, diplomatska misija nije ovlaštena da
se direktno obraća šefu države, već da svoj djelokrug poslova obavlja u
komunikaciji sa ministarstvom inostranih poslova. Pravno, organizaciono i
funkcionalno velika je uloga diplomatske misije u zaštiti interesa države koja
akredituje, te njenih pravnih i fizički lica.

Diplomatska misija je često pokretač pregovora,inicijator prijedloga,

neposredni ili posredni pregovarač u procesu rješavanja otvorenih pitanja
između države akreditacije i države prijema. Otvaranje i ustanovljavanje
rada diplomatske misije u nekoj zemlji rezultat je potrebe za izgradnjom
bilateralnih ekonomskih odnosa na trajnijoj osnovi, a pregovaranje sa
vladom države prijema odnosno nadležnim ministarstvima funkcija misije
koje treba da dovese do zacrtanog cilja. Dobra informisanost diplomatske
misije pretpostavka je uspješnog obavljanja poslova i misije i ministarstva
inostranih poslova kao pretpostavljenog organa.
 45. Privilegije i imuniteti diplomatskih misija i osoblja
Diplomatska misija nema svojstvo pravnog lica, već svoj pravni subjektivitet
ispoljava kroz diplomatsko predstavljanje, zaštitu interesa i drugi diplomatskih
funkcija države akrditacije u državi prijema. Regulišući materiju diplomatskih
odnosa, Bečka konvencija je pošla od stanovišta da će privilegije i imuniteti
doprinijeti unapređenju prijateljskih odnosa između država bez obzira na
razlike njihovih ustavnih i društvenih sistema, stavom da „cilj pomenutih
privilegija i imuniteta nije da se daje prednost pojedincima, već da se obezbijedi
uspješno izvršenje funkcija diplomatskih misija“.

Konvenicja je prihvatila tezu o funkcionalnom imunitet i predstavničkom

karakteru misje i istovremeno odbacila prevaziđenu teoriju o eksteritorijalnosti,
kao pravnom osnovu te povlastice.

Država prijema je u obavezi da preduzme sve mjere u cilju sprečavanja nasilnog

ulaska u prostorije misije, njeno oštećenje i narušavanje mira i dostojanstva i
misije i osoblja. Prostorije, inventar i prevozna sredstva misije ne mogu biti
predmet nikakvog pretresa, rekvizicija, zapljene ili mjera izvršenja. Isticanje
zastave i grba na zgradi i vozilima misije neotuđivo je pravo šefa i diplomatske
misije države akreditacije i ujedno obaveza organa države prijema da im pruži
punu zaštitu.

Poput misije i arhiva i spisi misije su su apsolutno nepovredivi bez obzira na

virjeme i mjesto gdje se nalaze. Zaštita od krađe, povrede ili uništenja službenih
akata i šifarskih materijala i dokumenata proteže se i u situacijama pogoršanja,
prekida diplomatskih odnosa i ratnog stanja. Konvencija garantuje slobodu
kretanja i slobodu opštenja diplomatske misije sa ministarstvom inostranih
poslova zemlje prijema, a preko njega i drugim organima, državljanima, Vladom
i diplomatskim predstavništvima trećih država.

Posebne mjer zaštite uzima i diplomatska valiza. Diplomatska valiza mora biti
propisno obilježena i može sadržati samo dokumente i predmete za službenu
upotrebu te kao takva ne smije biti otvrana i zadržna. U slučajvima povjerljive
korespondencije diplomatsku valizu prati posebno zadužen diplomatski kurir,
koji svoj status i valizu potvrđuje posebnim službenim dokumentom.
 46. Pogoršenje i prekid diplomatskih odnosa

Pogoršanje političkih odnosa između dvije države, koje može da rezultira i

ratom, pa i prekidom diplomatskih odnosa između dvije države, nažalost,
prisutno je i u savremenim diplomatskim odnosima. Zahlađenje u bilateralnim
odnosima između dvije države može da se manifestuje kroz:

- Nepostavljanje novog ambasadorau slučaju redovnog odlaska sa

funkcije prethodnog,
- Diskretno povlačenje šefa msije na kraće ili duže vrijeme,
- Opoziv ambasadora i snižavanje ranga diplomatske misije na rang
stalnog otpravnika poslova ili otpravnika poslova ad interim,
- Odbijanje agremana za ambasadora od strane države prijema,
- Povlačenje većine ili cjelokupnog sastava diplomatskog osoblja misije
uz zadržavanje samo jednog člana administrativno-tehničkog osoblja,
- Zatvaranje diplomatske misije.

Sve nabrojane mjere kao demonstracija nezadovoljstva u bilateralnim

odnosima po pravilu su uzajamnog karaktera, i posljedica. Pogoršanje
bilateralnih odnosa ne mora uvijek da bude rezultat direktne volje dvije
države, već može da bude rezulttat obavezujućih odluka međunarodnih
organizacija. Zatvaranje diplomatske misije ne mora da znači i prekid
diplomatskih odnosa, jer druga zemlja ne mora da zatvori svoju
diplomatsku misiju.

Povlačenje cjelokupnog diplomatskog osoblja misije uz zadržavanje samo

jednog člana administrativno-ttehničkog osoblja mjera je koja prethodi
prekidu diplomatskih odnosa ili njihovom usostavljanju preko
diplomatskih misija dvije države u trećoj zemlji.

Do prekida diplomatskih odnosa najčešće dolazi uslijed izraženog

neprijateljskog stava u nekom aktu jedne države prema drugoj državi.
Razlog za prekid diplomatskih odnosa dolazi kao posljedica eventualnog
nepriznavanja države ili nove vlade. Vojna agresija i ratna dejstva takođe
su jedan od čestih razloga za prekid diplomatskih odnosa.
 47. Specijalne misije
Prvi oblici bilateralne diplomatije ispoljavali su se kroz djelatnost specijalnih
misija, koje su bile privremenog karaktera i imale zadatak rješavanja najvažnijih
pitanja (poput rata i mira) ili bile ceremoijalnog karaktera (inauguracija vladara,
druge svečanosti ili sahrane). Povodi za nastup specijalnih misija ostali su isti i
danas, ali je broj oblika veći i raznovrsniji, a specijalne misijepostale su i forme
multilaterane diplomatske aktivnosti. Značaj koji diplomatske misije imaju u
diplomatskoj komunikaciji država između sebe , pa i sa međunarodnim
organizacijama, te posebnost odnosa koje treba regulisati, uslovili su donošenje
posebne Konvencije o specijalnim misijama, koja je usvojenja u Njujorku 1969.
godine.

Konvencija definiše specijalnu misiju kao privremenu misiju koja predstavlja

državu, koju šalje jedna država drugoj državi, uz pristanak ove posljedne, da sa
njom raspravlja određena pitanja ili da u njoj izvrši određei zadatak. Privremeni
karakter specijalne misije i saglasnost dvije države osnova su organizovanja
specijalne misije i saglasnost dvije drave osnovna su organizovanja specijalne
misije koja ima tačno određen zadatak i polje djelatnosti.

U svim varijantama upućivanja za specijalnu misiju je neophodna prethodna

saglasnost države prijema. Saglasnost države u koju se upućuje specijalna
misija daje sa diplomatskim putem ili na drugi dogovoreni način.

S obzirom na to da šefu specijalne misije neije potreban agreman države

prijema, početak funkcije specijalne misije vezuje se za trenutak stupanja u
službeni dodir nisije sa Ministarstvom inostranih poslova odnosno drugim
dogovorenim organom. Diplomatska komunikacija države imenovanja sa
specijalnom misijom odvija se direktno ili preko stalne diplomatske misije u
državi prijema.

Konvencija o specijalnim misijama utvrdila je i prezeans (rad prvenstva) šefova

specijalnih misija. Red prvenstva između specijalnih misija koje se nađu na
teritoriji države prijema određuje se, izuzev ako ne postoji sporazum, prema
alfabetu imana država koji se koristi u protokolu države na čijoj se teritoriji
misije nalaze. Kada je povod susretanja dvije ili više specijalnih misija poslova ili
drugi svečanost, red prvenstva određuje se prema protokulu koji je na snazi u
državi prijema.
 48. Konzularno pravo i konzularne funkcije
Konzularni odnosi su međunarodno pravni odnosi koje ustanovljavaju dvije
države na bazi reciprociteta dajući pravo organima one duge države i
prihvatajući obavezu da omoguće ostvarenje tog prava da na teritoriji te druge
države obavljaju konzularne funkcije. Organi države koja ih akredituje, prilikom
obavljanja konzularnih funkcija primjenjuju svoje nacionalno zakonodavstvo na
teritoriji druge države i na taj način ograničavaju nadležnosti organa države
prijema.

S obzirom na subjekte, način uspostavljanja, organizaciju i posebno na predmet

konzularnih odnosa, u širem kontekstu, konzularniodnosi su dio ukupnih
diplomatskih odnosa dvije države, pod uslovom da oni egzistiraju. Pravni izvori
koji regulišu konzularne odnose se međunarodni ugovori, međunarodno
običajno pravo, kao i propisi unutrašnjeg nacionalnog prava.

Bilateralni ugovori koji neposredno regulišu konzularne odnose zaključuju se

između dvije države pod nazivom konzularne konvencije. Konzularnim
konvencijama se regulišu određene funkcije i ovlaštenja konzula u posebnim
oblastima.

Konzularne funkcije

Vršenje konzularnih funkcija je uglavnom konkretna aktivnost preduzeta kod

organa, koji u okviru redovnog postupka u državi prijema rješava sporno
pitanje.

Najširi krug konzularnih funkcija sastoji se u zaštiti interesa države akreditacije i

njenih državljana, fizičkih i pravnih lica u granicama koje dopušta međunarodno
pravo. Najznačajnije i najbrojnije su konzularne funkcije koje se preduzimaju
prema uhapšenim, povrijeđenim, bolesnim i poslovno nesposobnim licima,
svojim državljanima u državi prijema, te poslovi starateljstva, matičarski poslovi
i pomoć prilikom pravnog zastupanja u građanskim i krivičnim postupcima.
Konzulati ostvaruju nadzor i inspekciju nad pomorskim i riječnim brodovima
koji imaju državljanstvo te države i nad vazduhoplovima registrovanim u njoj,
kao i nad posadom. Izadaju pasoše i putne isprave državljanima države
imenovanje i nerijetko djeluju u svojstvu javnog bilježnika i vršenju izvršnih
funkcija administrativne prirode.
Funkcija razvoja trgovinskih, ekonomskih, kulturnih i naučnih odnosa između
države imenovanja i države prijema i uopšte unapređenja prijateljskih odnosa
odvija se kroz blagovremeno obavještavanje države akreditacije i davanje
obavještenja zainteresovanim licima.

49. Otvaranje i rang konzula

Konzulat se, po Bečkoj konvenciji, može otvoriti samo uz saglasnost države
prijema i po pravilu mu prethodi odluka o uspostavljanju konzularnih odnosa
između dvije države. U slučaju da nema saglasnosti države prijema na otvaranje
države prijema na otvaranje konzulata konzularne funkcije obavljat će
konzularno odjeljenje diplomatske misije. Prilikom otvaranja konzulata država
prijema daje saglasnost i na sjedište, rang konzulata i konzularno područje, koje
se određuje na bazi teritorijalne podjele utvrđene ustavnim uređenjem države
prijema.

Zavisno od ranga konzulata šefovi konzulata dijele se na četiri klase, i to :

a) Generalne konzule,
b) Konzule,
c) Vicekonzule i
d) Konzularne agente.

Klasu i promjenu klase konzula određuje država imenovanja uz odobrenje

države prijema. Kriteriji za određivanjeklase kozula su značaj područja
konzulata u političkom i ekonomskom životu zemlje, kao i brojnost sopstvenih
državljana na konzularnom području. Šefove konzulataimenuje država
akreditacije, a vršenje funkcija odobrava im država prijema. Uobičajeno je da
generalne konzule imenuje šef države ili drugi organ koji vrši imenovanje
ambasadora, dok imenovanje konzula, vicekonzula i konzularnih agenata vrši
ministar inostranih poslova ili vlada.

Država prijema izdaje dozvolu za obavljanje funkcija šefa konzulata ili

egzekvaturu. Egzekvaturu izdaje šef državeili ministar inostranih poslova države
prijema.
 50. Imunitet i privilegije konzulata i osoblja
Država prijema postupat će prema konzularnim funkcionerima sa dužnim
poštovanjem i preduzeće sve odgovarajuće mjere da bi se spriječila svaka
povreda njihove ličnosti, slobode i dostojanstva. Konzularni funkcioneri mogu
biti uhapšeni ili pritvoreni na osnovu sudske odluke, ali samo u slučaju težeg
krivičnog djela. Drugi osnov za ograničenje slobode kretanja konzularnih
funkcionera je sprovođenje izvršenja pravosnažne sudske odluke. Funkcioner
ne može biti zatvoren radi izdržavanja kazne koju je izrekao neki upravni organ.
Država prijema dužna je da obavijesti šefa konzulata u najkraćem roku o svim
preduzetim mjerama protiv osoblja konzulata.

Konzularni funkcioneri i konzularni službenci ne podliježu nadležnosti sudskih i

upravnih vlasti države prijema za djela izvršena u vršenju konzularnih funkcija, a
za lica koju su državljani države prijema taj imunitet je još uži i odnosi se samo
na službene akte. Ovaj imunitet ne primjenjuje se u slučaju podizanja
građanske tužbe koja je proistekla iz ličnih odnosa, te na tužbu koju je podnijelo
treće lice za štetu proisteklu iz udesa prouzrokovanog u državi prijema vozilom,
brodom ili vazduhoplovstvom. Članovi konzulata u obavezi su da svjedoče u
sudskom i upravnom postupku, izuzev kada se radi o izvještavanjem o
činjenicama kje se tiču vršenja njihovih funkcija, a nemaju obavezu ni da
podnose na uvid prepisku i službene dokumente u vezi sa tim.

51. Multilateralna diplomatija

Multilateralna diplomatija predstavlja diplomatske odnose koji se odvijaju
između tri i više država organizovanih od strane država ili međunarodnih
organizacija ili pod okriljem međunarodnih organizacija u formi konferencija ili
predstavljanje država u njihovim odnosima sa međunarodnim organizacijama.

Međunarodne organizacije su subjekti međunarodnog prava i u naširem smislu,

pod tim pojom se podrazumijevaju, pored međudržavnih, i organizacije koje
namju državni karakter i čije članove čine privatna lica ili udruženja.

Članovi međudržavnih ili vladinih organizacija su uglavnom suverene države, ali

je moguć i slučaj posebnog pridruženog položaja i nesuverenih pokreta ili
entiteta, koji dio svojih suverenih nadležnosti prenose na međunarodne
organizacije. Formalno pravni osnov za osnivanje i funkcionisanje
međunarodnih organizacija je multilateralni međudržavni sporazum, a svaka
organizacija, prava, dužnosti i odgovornosti svoji članica i nadležnosti,
djelatnosti i druga pitanjaa vezana za izbor, organizaciju i rad svojih organa
propisuju statutom ili drugim aktom.

Diplomatski predstavnici jedne države djeluju u okviru multilateralne

diplomatije i na osnovu pravila međunarodnog prava, koje važi za
međunarodne organizacije čije sjedište je na teritoriji neke treće države članice
ili nečlanice te međunarodne organizacije. Odnos države sjedišta i
međunarodne organizacije je regulisan posebnim sporazumom koji uvažava sve
specifičnosti tog međunarodnog odnosa.

52.Stalne misije

Djelokrug poslova i karakter diplomatskih odnosa koji se uspostavlja na relaciji

stalnih diplomatskih misija u bilateralnoj diplomatiji bitno se razlikuje od
nadležnosti i položaja stalnih diplomatskih misija pri međunarodnim
organizacijama. Prvo, stalna diplomatska misija u bilateralnoj diplomatiji
regulisana je Bečkom konvencijom o diplomatskim odnosima, a stalna
diplomatska misija pri međunarodnim organizacijama Bečkom konvencijom o
predstavljanju država u njihovim odnosima sa međunarodnim organizacijama
univerzalnog karaktera. Drugo, kao subjekti stalnih diplomatskih misija
bilateralne diplomatije pojavljuju se suverene države, dok se kod stalnih
diplomatskih misija pri međunarodnim organizacijama u ulozi subjekta
pojavljuju države, sa jedne, a međunarodna organizacija sa druge strane, dajući
ovom drštveno pravnom odnosu novu dimenziju. Treće, odnos između država
kao subjekata međunarodnog prava preko klasičnih stalnih diplomatsko
konzularnih predstavništava bilateralne diplomatije je direktan , a države su
nosioci punog suvereniteta, dok se odnos između država u okviru
međunarodnih organizacija odvija preko organa te međunarodne organizacije i
u domenu djelatnosti osnivanja te međunarodne organizacije, a ne u okviru
svog punog suvereniteta. Četvrto, odnos koji se uspostavlja između
akreditovane stalne diplomatske misije i države prijema koja može ali i ne mora
da bude članica međunarodne organizacije, je dvostrani pravni odnos dva
suverena subjekta međunarodnog prava. Peto, šef države prijema daje ili odbija
da pruži agremanšefu stalne diplomatske misije države akreditacije, dok
administrativnim postupkom međunarodne organizacije rukovodi generalni
srekretar koji nema ta ovlaštenja, jer su stalni diplomatski predstavnici misija
država akreditovani kod međunarodne organizacije, a ne kod generalnog
srekretara.

Stalna diplomatska misija pri međunarodnoj organizaciji, pored države koja ju

je akreditovala podrazumijeva i pravni odnos sa međunarodnom organizacijom,
ali i državom sjedišta međunarodne organizacije. Prvi međunarodno-pravni
odnos, koji održava suštinu multilateralne diplomatije, uspostavlja se između
misije države akreditacije i međunarodne organizacije. Druga vrsta odnosa
uspostavlja se između međunarodne organizacije i države sjedišta
međunarodne organizacije. Ovaj odnos se po pravilu reguliše posebnim
sporazumom. Treći odnos se aktuelizuje samo u posebnim situacijama između
diplomatskih predstavnika stalne misje pri međunarodnoj organizaciji i države
prijema.

Dužnost stalnih diplomatskih misija pri međunarodnim organizacijama jei da

radi na ostvarenju načela, ciljeva i zadataka organizacije. Realna potreba za
regulisanjem pravnog položaja stalnih misija država pri međunarodnim
organizacijama ukazala se odmah po osnivanju Ujedinjenih nacija. Generalna
skupština UN-a 1948. godine usvojila je Rezoluciju 257(III) o stalnim misijama
pri Ujedinjenim nacijama. Rezolucija je pošla od činjenice da su stalne misije
država članica u funkciji realizacije ciljeva i načela Ujedinjenih nacija.
Rezolucijom je propisan način imenovanja stalnih predstavnika, njihova
notifikacija generalnom srekretaru, obaveza podnošenjaizvještaja o
punomoćjima stalnih predstavnika država akreditovanih kod UN-a na redovnim
zasjedanjima Generalne skupštine.

Funkcije stalne misije

Dva aspekta određuju okvir funkcija stalnih misija država akreditovanih kod
međunarodnih organizacija univerzalnog karaktera. Prvo, država akreditacije po
pravilu član međunarodne organizacije univerzalnog karaktera, donosi
suverenu odluku o uspostavljanju stalne misije pri međunarodnoj organizaciji.
Drugo, međunarodna organizacija svojim pravilima reguliše vršenje djelatnosti
stalne misije. Pri svemu tome treba imati u vidu i sadržaj funkcija stalnih misija
koji se sastoji shodno članu 6. Konvencije, u:

a) Obezbjeđenju predstavljanja države imenovanja pri organizaciji,

b) Održavanju veza između države imenovanja i organizacije,
c) Vođenju pregovora sa organizacijom i u okviru organizacije,
d) Upoznavanju sa djelatnošću organizacije i podnošenju izvještaja o tome
Vladi države imenovanja,
e) Obezbjeđenju učešća države imenovanja u djelatnosti organizacije,
f) Zaštiti interesa države imenovanja u odnosu na organizaciju,
g) Radu na ostvarivanju ciljeva i načela organizacije saradnjom sa
organizacijom i u okviru organizacije.

Nabrojane funkcije stalne misijepri međunarodnim organizacijama ne razlikuju

se mnogo od funkcija diplomatske misije u državi prijema uz puno uvažavanje
specifike subjekata, okvira djelatnosti , kruga pitanja, sagovornika i sl.

53. Delegacije pri međunarodnim organizacijama

Imenovanja članova delegacije je suvereno pravo države, a akreditive šefu i
članovima delegacije izadaje šef države, predsjednik Vlade, ministar inostranih
poslova ili drugi nadležni organ države imenovanja pod uslovom da to
dopuštaju pravila organizacije ili pravila procedure konferencije. Slobodu izbora
delegata Konvencija je, ipak ograničila državi imenovanja.

Broj članova delegacije ne smije da pređe granicu razumnog i normalnog što

podrazumijeva uvijek konkretan pristup koji uvažava pravila međunarodne
organizacije odnosno konferencije, funkcije i potrebe delegacije i okolnosti i
uslove države prijema. Npr. generalna skupština UN-a je ograničila delegaciju
jedne zemlje na pet delegata. Pravilo je da članovi diplomatskog osoblja
delegacije budu državljani zemlje imenovanja. Ukoliko se šef delegacije ili drugi
delegat ili član osoblja diplomatske delegacije imenuje iz redova države
sjedišta, saglasnost te države se podrazumijeva ako je obaviještena o
imenovanju građana države sjedišta, a nije na taj prijedlog dala nikakav
odgovor.

54. Pojam i razvoj međunarodnog krivičnog prava

Međunarodno krivično materijalno pravo za zaštitni objekt imalo bi usvojene
vrijednosti međunarodne zajednice kao cjeline, koje se štite sistemom
imperativnih normi međunarodnog prava propisanih za zabranjena ponašanja.

Sa druge strane, međunarodnim krivičnim procesnim pravomutvrđen je

međunarodni postupak gonjenja i suđenja odnosno utvrđivanja krivične
odgovornosti za lica koja se terete za izvršenje međunarodno inkrimisanih
radnji ili propuštanja.

Kako se nastanak međunarodnog krivičnog prava vezuje za konstituisanje

međunarodne zajednice jasnoje da nacionalna krivična bila osnova razvoja
MKP.

Prva neposredna međunarodno krivično pravna pravosudna iskustva od

neprocjenjivog značaja za razvoj MKP vezuje se za rad post ratnih ad hoc
međunarodnih vojnitribunala osnovanih poslije Drugog svjetskog rata u
Nirnbergu i tokiju. Tribunal u Nirnbergu osnovan je međunarodnim ugovorom
zaključenim između Francuske, SAD, VB i SSSR-a.

Međunarodni krivični ad hoc tribunal u Tokiju osnovan je naredbom američkog

generala Mekartura, sudio je po sopstvenim pravilima u vijeću sastavljenom od
11 sudija iz različitih zemalja, i sve postupke pokrenute protiv 28 japanskih
političara i oficira okončao osuđujućim presudama.

Na III zasijedanju Generalne skupštine UN-a u decembru 1948. Godine usvojena

je Konvencija o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida. Potom su na
diplomatskoj konferenciji UN-a u Ženevi 1949. godine usvojene: Konvencija o
zaštiti civilnih lica za vrijeme rata, Konvencija o postupanju sa ratnim
zarobljenicima, Konvencija o poboljšanju položaja ranjenika i bolesnika i
brodolomnika pomorskih oružanih snaga. Usvojene su i Konvencija o
nezastarijevanju ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti i Konvencija o zaštiti
kulturnih dobara u slučaju oružanih sukoba.
Ujedinjene nacije su 1965. godine usvojile Konvenciju o uklanjanju svih oblika
rasne diskriminacije, a 1973 godine Konvenciju o suzbijanju i kažnjavanju
zločina aparthejda. Države su ratifikacijom ovih dokumenata preuzele obavezu
suzbijanja i kažnjavanju krivičnih djela zasnovanih na rasnoj diskriminaciji.

Rezolucijama Savjeta bezbjednosti UN osnovana su dva ad hoc međunarodna

krivična suda i to Međunarodni krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju i
Međunarodni krivični tribunal za Ruandu. Međunarodni krivični tribunal za
bivšu Jugoslaviju osnovan je sa ciljem da izvede pred lice pravde odgovorne za
kršenje međunarodnog prava na području bivše Jugoslavije, obezbijedi pravdu
žrtvama, uspostavi mir i spriječi dalje širenje zločina.

Haški tribunal ima primat nad domaćim sudovima i može preuzeti domaće
istrage bez obzira na fazu, ako je to u interesu pravde. Sudska vijeća se
formiraju od 16 stalnih sudija i 9 sudija ad litem, koja procesuiraju teška kršenja
međunarodnog humanitarnog prava počinjena na teritoriji bivše Jugoslavije od
1991 godine. Haški tribunal je nezavisan u vršenju svoje pravosudne funkcije, a
postupak pred sudom ima elemente i kontinentalnog i anglosaksonskog
pravnog sistema.

55. Međunarodni krivični sud

Pet decenija rada Komisije UN za međunarodno pravo na kodifikaciji krivičnog
prava okončano je usvajanjem Statuta Međunarodnog krivičnog suda na
Konferenciji UN u Rimu 17. Jula 1998 godine. Staut je stupio na snagu 1. Jula
2002. godine odnosno kada je ratifikovan od 60 država svijeta, koliko je bilo
neophodno za početak rada MKS. Sud je svečano otvoren 11. Marta 2003
godine sa sjedištem u Hagu , kada su i sudije položile svečanu zakletvu. Do
februara 2008. godine 105 država potpisalo i ratifikovalo Rimski statut što je
više od polovine ukupnog broja zemalja svijeta. Ono što MKS umanjuje
kredibilitet je podatak da Rimski statut nisu potpisale vodeće sile međunarodne
zajednice SAD, Kina, Indija i Rusija, te niz zemalja čija bezbjednosna stabilnost
premašuje njihove teritorijalne granice poput Irana, Iraka, Izraela i Ukraine.

Pored Statuta MKS sudi na osnovu dokumenata Elementi krivičnih djela i

pravila o postupku i dokazima. Izmjena ovih akata u nadležnosti je Skupštine
država članica koje su prihvatile Statut i u njenoj nadležnosti su izmjene i
dopune Statuta, izbor Predsjedništva, tužilaca i sudija. Službeni jezici MKS su:
arapski, engleski, francuski, kineski, ruski i španski, a na zahtjev stranake u
postupku Sud može odrediti da se ona koristi i nekim drugim jezikom.

Organi MKS su Predsjedništvo, tri sudska odjeljenja (sudeće, žalbeno i

odjeljenje za prethodni postupak), Kancelarija tužioca i Sekretarijat.
Predsjedništvo sačinjavaju predsjednik i dva podpredsjednika koji se biraju na
period od tri godine sa mogućnošću reizbora. Sastav Suda čini 18 sudija sa
mogućnošću da na prijedlog Predsjedništva Skupština država članica broj sudija
može da poveća. Sudije se biraju tajnim glasanjem na prijedlog država članica iz
redova istaknutih stručnjaka iz oblasti krivičnog te međunarodnog prava.
Sudeće i predpretresno odjeljenje broje najmanje po šest sudija pretežno
krivičara, dok žalbeno odjeljenje čine predsjednik i četiri sudijee mahom iz reda
stručnjaka za međunarodno pravo. Kancelarija tužioca je u svom radu
samostalna i nezavisna. Tužiocu u radu pomaže jedan ili više zamjenika koji se
biraju na period od devet godina, bez prava na reizbor iz reda istaknutih
pravnika država članica sa visokim moralnim kvalitetima. Poslovi
administrativno-tehničkog karaktera u nadležnosti su Sekretarijata Suda. Na
čelu Sekretarijata nalazi se sekretar koga biraju sudije tajnim glasanjem na
period od pet godina, sa mogućnošću još jednog izbora.

56. Međunarodni drumski i međunarodni željeznički

saobraćaj
Međunarodni drumski saobraćaj

Početak XX vijeka označava se kao vrijeme nastanka međunarodnog javnog

prava u oblasti javnog drumskog saobraćaja. Tada je, naime, proizveden i
stavljen u masovnu eksploataciju prvi putnički automobil, pa su prostorne
distance i međudržavne granice postale ograničavajući faktor kretanja ljudi i
roba. Regulacija drumskog saobraćaja zahtijevala je međunarodna
usaglašavanja, što je postignuto kroz zaključavanje višestranih međudržavnih
sporazuma. Osnovna pravila međunarodnog drumskog transporta, zahtjevi
koje treba da ispunjavaju saobraćajni privredni subjekti i osnovi njihovog
poslovanja propisani su Opštim sporazumom o ekonomskom regulisanju
međunarodnog drumskog transporta. Razlike nacionalnih zakonodavstava oko
definisanja osnovnih saobraćajnih pravila eliminisane su usavajanjem
Konevencije o drumskom saobraćaju u Beču 1968. godine, koja je stupila na
snagu 1977. godine. Konvencija je predvidjela obaveznu registraciju vozila od
strane organa vlasti države rezidenta te uslove koje vozila i vozači moraju da
ispune da bi učestvovali u međunarodnom saobraćaju. Konevencijom je
uređeno izdavanje i međusobno priznavanje potvrda o registracijikao i vozačkih
dozvola. Svaka ugovornica je dužna da na zahtjev bilo koje druge ugovornice
dostavi informaciju o tome na čije je ime registrovano vozilo, ako se iz zahjteva
vidi da je to vozilo učestvovalo u saobraćajnom udesu. Saobraćajni znaci, signali
i simboli koji se koriste u drumskom saobraćaju usaglašeni su na
međunarodnom nivou donošenjem Konvencije o saobraćajnim znacima i
simbolima koja je usvojena u Beču 1968. godine, a državne potpisnice su
preuzele obavezu usaglašavanja nacionalnih propisa sa međunarodnim
standardima.

Međunarodni željeznički saobraćaj

Tokom XIX vijeka potreba za međunarodno – pravnim regulisanjem

prekograničnog željezničkog saobraćaja ispoljava se kroz zaključene dvostrane
međudržavne sporazume graničnih zemalja. Uprkos tome, prvi multilateralni
sporazum donesen je u Ženevi tek 1923. godine usvajanjem Konvencije i
Statuta o međunarodnom režimu željeznica, koje su prihvatile uglavnom
evropske i manji broj afričkih i azijskih država. Konvencija i Statut su predvidjeli
organizovanje stalne željezničke službe u skladu sa materijalnim preduslovima i
međunarodnim potrebama za saobraćajem te stalnim unapređenjem saradnje i
izgradnje pruga na bazi procesa pregovaranja. U cilju efikasnijeg i
ekonomičnijeg odvijanja međudržavnog željezničkog saobraćaja osnivane su
zajedničke pogranične stanice. Međunarodno aktuelna Konvencija o
međunarodnim prevozima željeznicama COTIF donesena je na diplomatskoj
koneferneciji u Bernu 1980. godine, a stupila na snagu 1985. godine. Organi
Međuvladine organizacije za međunarodne prevoze željeznicama su: Generalna
skupština, Upravni odbor, Reviziona komisija, Komisija stručnjaka za prevoz
opasne robe i Centralni biro za međunarodni prevoz željeznicama.Sjedište OTIF-
a nalazi se u Bernu u Švajcarskoj. Koordinirani plan razvoja i izgradnje
željezničkih linija evropske države donijele su u Ženevi 1985. godine usvajanjem
Evropskog sporazumao glavnim međunarodnim željezničkim linijama.

57.Pojam, vrste i značaj međunarodne rijeke

Sve do početka XIX vijeka i ustanovljenja koncepta slobode plovidbe rijeke

su bile isključivo objekt nacionalnog zakonodavstva i suverene vlasti države
kroz čiju su teritoriju proticale. Od 1815. godine završnim aktom Bečkog
kongresa pored nacionalne rijeke, nad kojom je država imala punu
jurisdikciju, u međunarodne odnose uveden je pojam međunarodne rijeke.
Status međunarodne rijeke dobile su plovne rijeke koje protiču ili čine
granicu između država i pritom se one ili njihove pritoke ulivaju u more. Po
uzoru na slobodu plovidbe otvorenim morem Bečki kongres je proglasio
slobodu plovidbe međunarodnim rijekama u Evropi za trgovačke brodove
ne samo pribrežnih nego svih drugih država. Statutom usvojenim u
Barseloni 1921. godine. Barselonskom konvencijom potvrđena je sloboda
plovidbe za sve države stranke Konvencije izuzimajući kabotažu, utvrđene
su obaveze održavanja plovnih puteva za pribrežne države i utvrđeno pravo
na naplatu dažbina za održavanje i unapređenje plovnosti rijeka te
ustanovljena mogućnost upravljanja međunarodnim rijekama pojedinačno
(svaka država na svojoj teritoriji), regionalno (sve pribrežne države zajedno)
ili međunarodno, uz učešće pribrežnihi trećih država zajedno.
Međunarodne rijeke određuju kao rijeke koje razdvajaju teritorije dvaju ili
više država (tzv. granične rijeke) i rijeke koje protiču kroz teritorije dvaju ili
više država (sukcesivne rijeke). Očito je, dakle, da je status i nacionalnih i
međunarodnih rijeka vezan za teritorijalni suverenitet države kojoj
pripadaju odnosno kroz koju protiču. Pojam drenažnog bazena „kao
geografsko područije koje se prostire na području dvije ili više država,
određeno granicama vodomeđe sistema voda, uključujući površinske i
podzemne vode koje se ulivaju u zajedničko ušće. I drugi međunarodno
prihvaćeni termin – sistem međunarodnog vodnog toka ima slično
značenje. Generalna skupština UN definisala ga je kao sistem površinskih i
podzemnih voda koje preko njihovih fizičkih veza konstituišu jedinstvenu
velinu i utiču u zajedničko ušće.

58. Vanplovidbeno korišćenje međunarodnih rijeka

 Kao turistička destinacija, sredstvo za irigacione radove koji povećavaju
proizvidne kapacitete pribrežnih država, kao energetski potencijal u
proizvodnji električne struje ili u industrijske svrhe. Koliki je značaj
korišćenja međunarodnih rijeka u vanplovidbene svrhe govori i podatak
da je Generalna skupština Ujedinjenih nacija maja 1997. godine usvojila
Konvenciju o pravu neplovidbenog korišćenja međunarodnih vodotoka.
Međunarodno pravo zabranjuje vršenje teritorijalnog suvereniteta nad
dijelom međunarodne rijeke koje bi bilo na štetu korišćenja
međunarodne rijeke odnosno ograničavalo teritorijalni suverenitet
druge pribrežne države na njenom području. Zaustavljanje ili pak
skretanja toka sukcesivne međunarodne rijeke na područiju sopstvene
države i korišćenje vode koje bi za posljedicu imalo poremećaj u
korišćenju vodenog toka susjedne države suprotno je načelima
međunarodnog prava. Konvencija o pravu neplovidbenog korišćenja
međunarodnih vodnih tokova podrazumijeva saradnju pribrežnih država
pri korišćenju međunarodnih vodnih tokova sklapanjem sporazuma o
zaštiti životne sredine i osnivanjem međunarodnih tijela za nadzor i
praćenje aktivnosti. Sporazumima je moguće i poželjno utvrditi
prioritete u korišćenju vodnih tokova, koji mogu da budu i proizvod
međunarodnih običaja. Konvencija kao preduslov za utvrđivanje
odgovornostima u slučajevima nastanka štete na međunarodnim
vodnim tokovima predviđa kumulativno nastupanje jednog objektivnog i
jednog subjektivnog uslova. Objektivni uslov je da je nastupila štetna
posljedica značajna, a subjektivni da pritom država koja je proizvela
štetnu posljedicu nije ispoljila dužnu pažnju.
59.Režim plovidbe na Dunavu

Osnove međunarodnog režima plovidbe utvrđene su Konvencijom o režimu

plovidbe na Dunavu usvojenom i potpisanom od strane pribrežnih državu u
Beogradu 18. avgusta 1948. godine. Izmjena granica i proglašenje novih
država nastalnih raspadom SFR Jugoslavije i SSSR-a uslovila je donošenje
dopunskog protokola na Beogradsku konvenciju 1998. godine, kojim je
utvrđen aktuelni krug država koje se smatraju potpisnicama Beogradske
konvencije i članovima Dunavske komisije. Pravo kabotaže odnosno mesni
prevoz putnika i roba rezervisan je samo za brodove pribrežne države.
Plovidba ratnim, policijskim i carinskim brodovima dozvoljena je samo
svojim teritorijalnim vodama, a vodama susjedne pribrežne države samo na
osnovu međudržavnih sporazuma. U isto vrijeme plovidba Dunavom ratnim
brodovima nepribrežnih država je zabranjena.

Režim plovidbe Rajnom

Međunarodni značaj kontinentalnih razmjera rijeka Rajna stekla je

otvaranjem plovidbenog kanala između Bamberga i Kelhajma u Njemačkoj i
spajanjem sa rijekom Dunav 1986. godine, postajući, na taj način,
svojevrstan most između Atlanskog okeana i Crnog mora. Inače osnove
plovidbe Rajnom kao međunarodnom rijekom zapadne Evrope utvrđene su
Revidiranom konvencijom o plovidbi na Rajni koja je zaključena u
Manhajmu 17. Oktobra 1868. godine. Važeći režim plovidbe rijekom
Rajnom predviđa slobodu plovidbe za brodove koji pripadaju rajnskoj
plovidbi, a čine ih brodovi pribrežnih država i brodovi zemalja Evropske
ekonomske zajednice. Navedeni brodovi ovlašćeni su da vrše prevoz robe i
putnika na rijeci Rajni i njenim pritokama i vodenim putevima koji povezuju
Rajnu sa otvorenim morem. Uslovi transporta robe i putnika brodova koji
ne pripadaju rajnskoj plovidbi između mjesta koja se nalaze na pomenutim
vodenim putevima i mjesta u jednoj trećoj državi odrediće se sporazumom
zaključenim između dvije zainteresovane strane. Centralna komisija za
plovidbu na Rajni će se konsultovati pri zaključenju takvog sporazuma.
Shodno iznesenom proizilazi da plovidba Rajnom nije jednaka za brodove
svih država pod istim uslovima, te da ne postoji potpuna sloboda plovidbe
za brodove nepribrežnih država.

60.Unutrašnje morske vode

U unutrašnje morske vode spadaju: morske površine luka, more do niske

linije oseke uključujući najviši nivo plime, ušće rijeka, zalivi i dijelovi mora
između ostrva u slučajevima kada se polazna linija utvrđuje pravim crtama.
Ima pun suverenitet nad unutrašnjim morskim vodama, morskim dnom,
podmorjem i vazdušnim slojem iznad unutrašnjih morskih voda. Polazna ili
bazna linija unutrašnjih morskih voda u tom kontekstu istovremeno
predstavlja spoljnu granicu unutrašnjih morskih voda. Isključiva suverenost
obalne države nad unutrašnjim morskim vodama ograničena je osnovnim
pravom država na saobraćaj, pa je dopušteno stranim trgovačkim
brodovima da plove tim vodama radi ulaska ili izlaska iz luka otvorenih za
međunarodni saobraćaj. Ostvarenje osnovnog prava države na saobraćaj
obalna država može da uslovi određivanjem posebnih uslova za plovidbu
brodova na nuklearni pogon, tankera sa naftom, motornim uljem ili nekim
drugim opasnim teretom, pa i davanjem posebnog odobrenja. Slični uslovi
predviđeni su i za uplovljavanje ratnih brodova. Pravo plovidbe stranih
trgovačkih brodova kroz luke otvorene za međunarodni promet uključuje
lokalni promet robe i usluga između luka obalne države, smao ako je to
posebno ugovoreno.

61.Arhipelaško more

Arhipelag predstavlja grupu više ostrva koja pripadaju istoj državi, nalaze se
na relativno malom rastojanju i međusobno su povezana tako da čine
prirodnu geografsku cjelinu. Kao novi institut u međunarodno pravo
uvedene su Konvencijom o pravu mora iz 1982. godine kao rezultat
nastanka novih okeanskih država arhipelaške strukture i njihove težnje za
zaštitom svojih ekonomskih interesa kroz proširenje suvereniteta nad
novim morskim površinama. Arhipelaško more predstavlja morski prostor
arhipelaške države koji nastaje spajanjem pravnih arhipelaških linija koje
povezuju krajnje tačke najudaljenijih spoljnih ostrva i nadvodnih grebena,
kao spoljnih granica arhipelaškog mora, kojim su naravno obuhvaćena i
glavna ostrva, dok unutrašnju granicu arhipelaškog mora čini linija oseke
duž obale ostrva ( u slučaju da država nema unutrašnje morske vode),
odnosno prave polazne linije kao odrednice spoljne granice unutrašnjih
morskih voda. Pritom, Konvencija određuje da odnos kopnene površine i
arhipelaškog mora između navedenih linija mora da se kreće u rasponu od
1:1 do 1:9. Arhipelaške linije moraju da prate opštu konfiguraciju arhipelaga
i ne smiju odvajati teritorijalno more druge države od slobodnog mora. U
skladu sa Konvencijom režim arhipelaškog mora arhipelaška država mora
izričito proglasiti, kako bi imao međunarodne efekte. Arhipelaško more,
njegovo dno i podmorje, kao i vazdušni prostor i, naravno, teritorijalno
more, kopnena površina ostrva i unutrašnje morske vode su pod
suverenitetom arhipelaške države. Suverena vlast arhipelaške države na
arhipelaškom moru ograničena je, sa jedne strane, pravom prolaza stranih
brodova i, sa druge strane, pravima susjednih država.
62.Teritorijalno more

Obalno ili teritorijalno more predstavlja morski pojas koji se prostire od

obale ili linije unutrašnjih morskih voda odnosno pravih arhipelaških linija
jedne države do širine od 12 nautičkih milja prema otvorenom moru.
Teritorijalno more, vazdušni stub iznad njega, podmorje i morsko dno ispod
teritorijalnog mora nalaze se pod suverenom vlašću obalne države, koja ima
isključivo pravo korišćenja prirodnih bogatstava u navedenom pojasu. Do
usvajanja Konvencije o pravu mora 1982. godine širina teritorijalnog mora
određivanja je različito od države do države, ali je pravo država na punu
širinu od 12 milja preraslo u opšte pravilo običajnog prava mora. U slučaju
da obale dvije države nalaze jedna naspram druge ili se dodiruju širina
teritorijalnog mora određena je središnjom crtom ili ekvidistancom, koja je
jednako udaljena od polaznih linija obaknih država. Pravilo ekvidistance trpi
izuzetak samo u slučaju drugačijeg sporazuma obalnih država, istorijskih i
nekih drugih posebnih okolnosti koje determinišu drugačije razgraničenje.
Mjesta na moru koja služe brodovima za sidrenje i utovar i istovar robe, a
izvan su granica teritorijalnog mora, smatraju se kao dio teritorijalnog
mora.

63.Spoljni morski pojas

Legitimna težnja oblanih država da pomjere svoje spoljne granice

teritorijalnog mora prema slobodnom moru, uspostavljanjem dijela države
suverenosti na novim morskim prostorima, stvorila je pretpostavke za
nastanak novog instituta međunarodnog prava – spoljnjeg morskog pojasa.
Svoj međunarodnopravni status spoljni morski pojas dobio je usvajanjem
Konvencije o teritorijalnom moru i spoljnjem morskom pojasu u Ženevi
1958. godine. Širina spoljnjeg morskog pojasa i teritorijalnog mora zajedno,
po Konvenciji iz 1958., nije smjela prelaziti 12 morskih milja. Konvencijom
je, takođe, utvređen i pravni režim spoljnjeg morskog pojasa. Konvencija o
pravu mora iz 1982. godine prihvatila je tezu da je spoljnji morski pojas dio
otvorenog mora naslonjen na granice teritorijalnog mora ustanovljen radi
sprečavanja vršenja carinskih, poreskih, sanitarnih i prekršaja zakona i
propisa o useljavanju obalne države. Nova konvencija utvrdila je da ukupna
širina teritorijalnog mora i spoljnjeg pojasa ne može da pređe širinu od 24
nautičke milje. Na taj način međunarodno pravo ostavilo je mogućnost
obalnoj državi da svojim ili međunarodnim pravnim aktom proglasi širinu i
spoljnjeg pojasa. Širina spoljnjeg pojasa, ukoliko je širina teritorijalnog mora
obalne države određena maksimalno – 12 morskih milja, shodno Konvenciji,
može da iznositakođe najviše 12 morskih milja. U pogledu pravnog režima
spoljnjeg pojasa i Konvencija o pravu mora podržava stav da je spoljnji pojas
dio otvorenog mora.

64.Epikontinentalni pojas

Epikontinentalni pojas predstavlja dio morskog dna i podzemlja, bez

vodenog stupa i površine mora iznad, na kojem obalna zemlja ima isključivo
pravo istraživanja i iskorišćavanja prirodnog bogatstva. Epikontinentalni
pojas počinjeod spoljnih granica teritorijalnog mora i proteže se do
udaljenosti od 200 morskih milja, po jednom kriteriju, odnosno do spoljne
iice kontinentalnog ruba koji je prirodni produžetak kopnenog područja
obalne države. U drugom slučaju epikontinentalni pojas može da premaši
dužinu od 200 nautičkih milja, što obalnoj državi nameće obavezu
obavještenja Komisije za granice epikontinenalnog pojasa, ali i plaćanja
odgovarajućeg doprinosa Međunarodnoj vlasti zbog iskorišćavanja
prirodnih bogatstava izvan granice od 200 morskih milja. Obalna država bez
ograničenja ima suvereno pravo na epikontinentalni pojas širine do 200
milja. Ukoliko širina granica epikontinentalnog pojasa prelazi 200 milja
obalna država je prema Konvenciji iz 1982. godine u obavezi da svojim ili
aktom međunarodne snage odredi te granice. Obalna država polaže
isključivo pravo na istraživanje i iskorišćavanje prirodnih rudnih i mineralnih
bogatstava te živih bića koja pripadaju tzv. vrstama sa morskog dna u
epikontinentalnom pojasu, ali svoje pravo može prenijeti i na drugu državu.

65.Isključiva ekonomska zona

Težnja država, posebno onih u razvoju, za proširenjem svoga teritorijalnog

suvereniteta na uštrb slobode otvorenog mora rezultirala je stvaranjem
novog međunarodnopravnog instituta – isključive ekonomske zone.
Početna linija isključive ekonomske zone poklapa se sa početkom
teritorijalnog mora, a spoljna granica se prostire do širine od 200 morskih
milja. To praktično znači da širina ekonomske zone predstavlja razliku
između maksimalne širine i širine teritorijalnog mora, od čijih spoljnih
granica privredni pojas započinje. Obalna država pravo na isključivu
ekonomsku zonu stiče izričitim proglašenjem, za razliku od
epikontinentalnog pojasa na koji ima pravo ipso facto. Ukoliko obalna
država ne proglasi isključivu ekonomsku zonu vodeni stub i površina mora
iznad epikontinentalnog pojasa ostaju pod tretmanom otvorenog mora.
Prava koja obalna država koristi u isključivoj ekonomskoj zoni, prema
Konvenciji iz 1982., vezana su za istraživanje, iskorištavanje, očuvanje i
upravljanje živim i neživim bogatstvima i prirodnim izvorima na morskom
dnu, podzemlju i vodenom prostoru iznad, pravo na naučno istraživanje,
zaštitu i očuvanje morske sredine, te jurisdikciju vezanu za izgradnju i
korišćenje vještačkih ostrva, opreme i instalacija.

66.Otvoreno more

Princip slobode mora prvi je u teoriji razvio Hugo Grocius početkom XVII
vijeka smatrajući da države ne mogu da uspostave suverenitet nad
otvorenim morem, niti da izvrše njegovu faktičku uzurpaciju. Važeću
definiciju donijela je Konvencija o pravu mora iz 1982. koja pod otvorenim
morem podrazumijeva sve dijelove mora koji nisu uključeni u isključivu
ekonomsku zonu, teritorijalno more ili unutrašnje morske vode neke države
ili arhipelaške vode neke arhipelaške države. Otvorenom moru, dakle,
pripada vodena površina, masa vode ispod i vazdušni prostor iznad vodene
površine, dok morsko dno i podzemlje pripadaju epikontinentalnom pojasu.
Pravni status otvorenog mora res communis omnium daje jednako pravo i
obalnim i neobalnim državama u pogledu uživanja sloboda otvorenog mora.
Brodovi svih država imaju ista prava u pogledu slobode plovidbe otvorenim
morem i isti status u morskim lukama. Brod u vrijeme plovidbe može isticati
smao zastavu države pripadnosti, osimu slučaju kad je do promjene
državljanstva broda došlo promjenom vlasnika u toku plovidbe. Kada brod
plovi pod zastavom dvije ili više država izjednačava se sa brodom bez
državljanstva i može biti predmet pregleda i kontrole u otvorenom moru
ratnog broda bilo koje države.

67.Moreuzi

Moreuzi su prirodna suženja mora između dva kopna, koji predstavljaju

vezu između dva dijela istog mora, dva dijela otvorenog mora ili između
otvorenog mora i teritorijalnog mora strane države i služe za međunarodnu
plovidbu. Pritom moreuzi mogu da razdvajaju obale dvije ili više država,
kakav je na primjer kanal La Manš koji razdvaja obalu Velike Britanije sa
jedne i Francuske i Belgije sa druge strane, ili unutrašnje obale jedne
države, kakvi su turski moreuzi Bosfor i Dardaneli. Moreuzi su, za razliku od
morskih kanala koji su proizvod ljudske djelatnosti, prirodni fenomeni.
Premda svaki moreuz ima određene specifike još u XIX vijeku ustanovljeno
je opšte običajno pravilo da je prolaz kroz moreuz koji povezuje dva
otvorena mora slobodan. Režim tranzitnog rolaza kroz moreuze važi ukoliko
isti spajaju jedan dio otvorenog mora ili isključive ekonomske zone sa
drugim dijelom otvorenog mora ili privredne zone. Pravo tranzitnog
prolaska uživaju svi brodovi uključujući i podmornice. Pravo tranzitnog
prolaza podrazumijeva neprekinutu i brzu plovidbu moreuzima morskim
putevima koje utvrđuju obalne države. Obalne države ne smiju obustaviti
plovidbu moreuzima, a dužne su da se brinu o bezbjednosti i jendnakom
pravnom postupanju prema stranim brodovima bez diskriminacije.

68.Morski kanali

Morski kanali su vještačke tvorevine nastale kao proizvod ljudskih potreba

da prokopom teritorije stvore nove vodene puteve, koji će fizički spojiti dva
mora sa ciljem kraće, brže, jeftinije i bezbjednije plovidbe. Kanali su
otvoreni za prolaz brodova svih zemalja bez diskriminacije. Brodovi stranih
država dužni su poštovati propise države pod čiji suverenitet potpada
morski kanal, kao i plaćati takse na osnovu plovidbe kanalom. Suecki kanal
spaja Sredozemno sa Crvenim morem, a preko njega sa Indijskim okeanom.
Na taj način on već od 1869. godine skraćuje brodovima evropskih država
plovidbu oko obala Afrike i rta Dobre nade i drastično skraćuje vrijeme
plovidbe do Indije i Indokine. Konvencijom o slobodnoj plovidbi Sueckim
kanalom usvojenom u Carigradu 1888. godine utvrđen je pravni režim
plovidbe ovim morskim kanalom. Suecki kanal je proglašen slobodnim za
plovidbu i u vrijeme rata i mira za trgovačke i ratne brodove svih zemalja.
Savjet bezbjednosti UN je donio Rezoluciju o režimu Sueckog kanala na
platformi Carigradske konvencije potvrđujući slobodu prolaza brodova bez
diskriminacije, pravo na utvrđivanje takse za plovidbu kroz sporazum Egipta
i korisnika kanala, poštvanje suvereniteta Egipta i obavezu Egipta za
održavanje i unapređenje plovidbenosti kanala.

Panamski kanal predstavlja najkraću vezu između Atlanskog i Tihog okeana.

Njegovom izgradnjom pomorski put od istočnih do zapadnih obala i
Sjeverne i Južne Amerike višestruko je skraćen, a cijena prijevoza roba i
putnika drastično umanjena. Interesantno je da je izgradnju Panamskog
kanala najprije pratilo stvaranje nezavisne države Paname 1903. godine.
Cijena te nezavisnosti bilo je sklapanje Ugovora o izgradnji i eksploataciji
kanala, koji je pušten u saobraćaj 1914. godine. Međutim, ugovorom su
SAD dobile suverenitet i isključivo pravo vršenja vlasti nad zonom kanala,
što su vojska i policija SAD posebno koristila za vrijeme trajanja Drugog
svjetskog rata. Neporedno poslije okončanja rata kanal je neutralizovan i
otvoren za prolaz svim trgovačkim i ratnim brodovima bez obzira na zastavu
pripadnosti pod istim uslovima.

Kilski kanal je prokopan od strane Njemačke i na njenoj teritoriji još 1985.

godine kao kraći i bezbjedniji put od Sjevernog do Baltičkog mora. Ulogu i
status unutrašnjeg morskog kanala uživao je do kraja I svjetskog rata, kada
je Versajskim mirovnim ugovorom iz 1919. godine, kao kazna Njemačkoj za
izazivanje rata, kanal internacionalizovan. Članom 380. Versajskog ugovora
predviđena je sloboda prolaska kro Kilski kanal, pod istim uslovima, za
trgovačke i ratne brodove svih zemalja, koje su u miru sa Njemačkom i
ustanovljena obaveza Njemačke da uništi postojeće vojne objekte u zoni
kanala.

69.Razvoj vazduhoplovnog prava

Tek pronalaskom i upotrebom vazduhoplova sa motorom, aktuelna

aerodinamička i tehnička pitanja savladavanja geografskih rastojanja
dobijaju i svoju političko – pravnu i međunarodnu dimenziju. Prvi svjetski
rat je donio prvu serijsku proizvodnju aviona. Odlike aviona da savladavaju
kontinentalne razdaljine i na taj način spajaju ljude i ideje, a sa druge strane
predstavljaju i ubitačno ratno sredstvo, opredijelile su internacionalni
karakter razvoja vazduhoplovnog prava. Prava ključna dilema bilo je
određivanje pravnog statusa vazdušne oblasti, prostora kroz koji
vazduhoplovi lete, a predstavljaju treću fizičku dimenziju državne
suverenosti. Preovlađujući teorijski stav je bio naslonjen na teoriju
suvereniteta države na njenom vazdušnom prostoru, sa jedne strane, uz
istovremeno ograničavanje tog prava preletom civilnih vazduhoplova, kao
dijelom segmenta potpune slobode vazdušnog prostora za koju su se
zalagale najmoćnije države svijeta, sa druge strane. Cjelokupna regulativa
međunarodnog vazduhoplovnog prava u proteklih sto godina zasniva se na
navedenom konceptu. Prvi međunarodni sporazum o regulaciji vazdušne
plovidbe bila je Konvencija o vazdušnoj plovidbi usvojena u Parizu 1919.
godine. Konvencija je normativno potrvdila vladajući teorijski koncept
civilnog vazduhoplovstva, dok je prelet vojnih vazduhoplova uslovila
odobrenjem države. Drugi svjetski rat, brz razvoj vazduhoplovstva i
izmijenjene političke u međunarodnoj zajednici dovele su do nove
međunarodne konferencije namijenjene regulisanju vazdušne plovidbe.
Oprečni stavovi razvijenih država na čelu sa SAD išli su u pavcu potpune
slobode vazdušnog prostranstva, dok je većina država zastupala stav o
suverenitetu vazdušnog prostora iznad nacionalne teritorije. Na
konferenciji u Čikagu 1944. godine usvojene su Konvencija o
međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu, Sporazum o međunarodnom
vazdušnom transportu i Sporazum o međunarodnom vazdušnom tranzitu.
Oba sporazuma odnose se na redovan civilni vazdušni transport.
Konvencijom o međunarodnom civilnom vazduhoplovstvu ustanovljena je
Međunarodna organizacija za civilno vazduhoplovstvo koja je postala
specijalizovana ustanova UN. Dok se sporazum o tranzitu podrazumijeva
slobodu odnosno pravo preleta teritorije bez spuštanja i pravo spuštanja u
nekomercijalne svrhe, dotle Sporazum o transportu, pored ova dva
predviđa i: pravo ukrcaja putnika.

70.Kosmički prostor

Vladajući teorijski stav o pripadnosti vazdušnog prostranstva državnoj

teritoriji iznad koje se nalazi, bazni je aksiom vazduhoplovnog prava.
Vazdušni prostor je pokretna, a ne stalna fizička cjelina sa relativno
promjenjivim sastavom. I, drugo, suverennost organa državne prinude
uvijek je bila ograničena fizičko – tehničkim dometima sredstava i uređaja
koji pomažu u vršenju suverene vlasti. Ipak, vršenje efektivne državne
kontrole u pogledu visine vazdušnog prostora iznad kopna i teritorijalnog
mora države postalo je aktuelno tek 1957. godine. Let Sputnjika kroz
Zemljinu orbitu svakako je povređivao vertikalni prostor iznad suverenih
država i na taj način otvorio pitanje suvereniteta viših slojeva atmosfere.
Ugovorom iz 1967. godine. prostor je podijeljen na vazdušni, na kom država
ima subjektivitet, i nadvazdušni koji predstavlja opšto dobro čovječanstva.
Egzaktna granica između vazdušnog i nadvazdušnog prostora do sada nije
određena. Ugovor iz 1967. zabranjuje okupaciju i korišćenje Kosmosa,
Mjeseca i nebeskih tijela od strane bilo koje države, jer se radi o oblasti koja
pripada cjelokupnom čovječanstvu. Onda su i formalna država na upotrebu
i korišćenje kosmičkih tijela i prostranstava jednaka za sve države bez prava
prvenstva. Ugovor obavezuje države članice da u orbitu ne mogu unositi
nuklearno oružije ili bilo koju drugu vrstu oružija za masovno uništenje, da
ne mogu instalirati ovakvo oružije na nebeskim tijelima ili u kosmosu na bilo
koji drugi način. „Rupu“ u demilitarizaciji kosmosa vodeće sile, osobito SAD,
iskoristile su za razvoj visokosofisticiranog antisatelitskog oružija i razvoj
laserske tehnologije, koja se ne svrstava u oružija za masovno uništenje, ali
se namjerava koristiti u eventualnom „ratu zvijezda“, ukoliko do njega
dođe. Militarizaciju kosmosa, nažalost, potvrđuju činjenice da je preko tri
četvrtine svih istraživanja u kosmosu do sada imalo vojni karakter, uključivši
tu i djelatnost satelita, koja služe i za razna tehnička mjerenja, osmatranja i
komunikaciju na zemlji i u kosmosu.

71.Međunarodno pravo zaštite životne sredine

Upotreba suvremene tehnologije u posljednjih nekoliko decenija dovela je

do opšteg napretka društva. Nekontrolisana upotreba tehničkih inovacija, a
posebno njena zloupotreba, uzrok je zagađivanja životne sredine i
manifestuje se kroz zagađivanje atmosfere, kopnenih voda i mora, štetna
gomilanja čvrstih otpadaka, povećanje koncentracija otrovnih materija u
zemljištu i hrani, što za posljedicu ima ugrožavanje života i zdravlja ljudi,
ugrožavanje, pa i eliminacij, određenih biljnih i životinjskih vrsta...
Posljedice zagađenja životne sredine vrlo rijetko se ograničavaju na
suvereni prostor jedne države, te problemi zagađenja dobijaju
međunarodni karakter. Otuda je pravo zaštite životne sredine, obzirom na
njen internacionalni karakter, postala i nova grana međunarodnog prava.
Prvi međunarodni izvori prava zaštite životne sredine pojavljuju se
početkom XX vijeka u formi međunarodnih ugovora. Opšta konferencija za
zaštitu životne sredine održana je u Stokholmu 1972. godine i na njoj je
usvojena Deklaracija o životnoj sredini i razvoju, kao prvi međunarodni akt
koji se direktno bavi osnovnim etičkim, političkim i pravnim pitanjima
zaštite prava životne sredine. Ujedinjene nacije osnovale su Agenciju za
zaštitu sredine sa zadatkom da koordinira aktivnosti na nivou UN na zaštiti
životne okoline, prikuplja i prati globalnu problematiku zagađenja i podstiče
međunarodnu saradnju. Kao rezultat aktivnosti UNEP utvrđene su osnove
regionalnog prava zaštite životne sredine Afrike, zemalja ASEAN-a i država
Evropske ekonomske zajednice. Druga konfernecija UN o zaštiti životne
sredine i razvoju rezultirala je usvajanjem Deklaracije u Rio de Žaneiru 1992.
godine. Rio Deklaracija je pošla do ostvarenja prava tzv. treće generacije
koja podrazumijeva pravo na mir, pravo na razvoj i pravo na čistu životnu
sredinu i, shodno osnovnom konceptu, navedena prava čovjeka postavila
kao mjeru balansa između zaštite životne sredine i održivog razvoja.
Deklaracija je, na bazi opštih načela međunarodnog prava, usvojila 27
principa, koji uključuju sve kategorije stanovništva, a posebno domoroce,
starosjedioce i lokalne zajednice, a potom i žene i omladinu u borbi za
zaštitu životne sredine. Prekogranično zagađenje vazduha vrlo brzo je
dobilo globalne razmjere, a kao posljedica zagađenja je efekat staklene
bašte, kisele kiše i sve prisutnije globalne klimatske promjene. Poslije
Konvencije o prekograničnom zagađivanju vazduha na velikim
udaljenostima iz 1979. donesena je Bečka konvencija o zaštiti ozonskog
sloja 1985. godine, ali je problem ozonskih rupa ostao neriješen do danas i
pored napora učinjenih na tom planu.