1

Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Η ιάθθμκ «πνμθδηζηή» δήθςζδ ημο βκςζημφ ζε υθμοξ αογακηζκμθυβμο

Runciman υηζ μ 21μξ αζχκαξ εα απμηεθέζεζ ημκ αζχκα ηδξ Ονεμδμλίαξ, ιμζάγεζ
πενζζζυηενμ ιε πνυζηθδζδ ζε ακαζημπαζιυ ηαζ πενίζηερδ βζα ημ ιέθθμκ ηδξ
Ονεμδμλίαξ ηαζ ηδξ εεμθμβίαξ ηδξ, πανά ιε αοηάνεζηδ ηαζ ενζαιαμθμβζηή
αεααζυηδηα.
Ο 21μξ αζχκαξ –απυθδλδ ιζαξ ιαηνάξ δζαδζηαζίαξ εηημζιίηεοζδξ,
πεζναθέηδζδξ ημο ακενχπμο απυ ηδ ενδζηεία ηαζ ηδκ αοεεκηία ηδξ, ακάδεζλδξ ημο
οπμηεζιέκμο ςξ πνςηαβςκζζηή ηαζ νοειζζηή ηδξ ημζκςκίαξ ηαζ ηδξ ζζημνίαξ,
απμεέςζδξ ηδξ ηεπκμθμβίαξ ηαζ ηςκ επζζηδιχκ –θαίκεηαζ κα ηθείκεζ ημκ ηφηθμ ηςκ
κεςηενζηχκ πνμζδμηζχκ ημο ακενχπμο, πςνίξ, αέααζα, ηδκ ζηακμπμίδζδ ηδξ
ιεηαιυνθςζδξ ημο ηυζιμο ή ηδξ ηαηάηηδζδξ ηδξ εοηοπίαξ. Μζαξ εοηοπίαξ πμο
επαββέθθμκηακ δ αθεθήξ –ιε ηα ζδιενζκά ηνζηήνζα –ζπεδυκ ιεηαθοζζηή έννοια ηης
προόδοσ ηδξ πνχζιδξ κεςηενζηυηδηαξ. Δκημφημζξ, δ οπεναμθζηή ειπζζημζφκδ ζημκ
ενβαθεζαηυ ακενχπζκμ θυβμ απμηέθεζε ηδκ απανπή ηδξ ελμνίαξ ημο ζενμφ ηαζ μ
πνμιδεεσηυξ παναηηήναξ ηδξ κεςηενζηήξ ζηέρδξ μζημδυιδζε έκακ απμζενμπμζδιέκμ
ηυζιμ, έκακ ηυζιμ πμο ιπμνμφιε αάζζια κα παναηηδνίζμοιε μεηά-τριζηιανικό.
Αηυιδ ηαζ δ βμδηεοηζηή ηαζ πμθθά οπμζπυιεκδ «επιζηροθή ηοσ Θεού» ζηδκ φζηενδ
κεςηενζηυηδηα παβζδεφηδηε βνήβμνα ζε θμκηαιεκηαθζζηζηά ζπήιαηα ηαζ
ημζκςκζημπμθζηζηέξ επζδζχλεζξ ηαηίζποζδξ ημο δοηζημφ ηυζιμο, χζηε κα ηαηαθήλεζ,
απμβμδηεοηζηά, ιάθθμκ ιζα ιδιοηροπία μνζζιέκςκ ημζκςκζηχκ μιάδςκ ηαζ ηναηχκ,
πανά ιζα πνυηαζδ βζα επακακμδιαημδυηδζδ εκυξ πμθζηζζιζημφ ιμκηέθμο πμο άββζλε
ηα υνζά ημο. Έηζζ, ζηδκ αοβή ημο 21μο αζχκα, αθέπμοιε κα πανεθαφκεζ ιζα παβηυζιζα
μζημκμιζηή ηαζ αλζαηή ηνίζδ, πμο ελακδναπμδίγεζ ημ ακενχπζκμ πνυζςπμ ηαζ
ειθακίγεζ (κα εοπδεμφιε πνμξ ημ πανυκ;) ςξ ημ επζηναηέζηενμ «δυβια ηδξ
κεςηενζηυηδηαξ» ηδκ αποθέωζη ηοσ αηόμοσ και ηης ιζτύος ηοσ, ιε ηδκ μνευδμλδ, εκ
πνμηεζιέκς, εεμθμβία ηαζ Δηηθδζία ζμηανζζιέκμοξ παεδηζημφξ παναηδνδηέξ.
Τα ηφνζα παναηηδνζζηζηά ημο ιεηαπνζζηζακζημφ ηυζιμο ιπμνμφκ κα
ζοκμρζζημφκ ζηδκ ηαηαθοηζηή ζδιαζία ηδξ εηημζιίηεοζδξ ηαζ ηδξ ηεθζηήξ
ηαηάννεοζδξ ημο Corpus Christianum. Σε υθδ ηδ δζάνηεζα ημο ανπαίμο ηυζιμο ηαζ
ηςκ Μέζςκ Χνυκςκ, δζα ιέζμο ημο ημζκμφ θυβμο ηαζ εκυξ είδμοξ θσζικής θεολογίας,
οπήνπε εδναία δ άπμρδ βζα ηδκ φπανλδ ημο Θεμφ ηαζ ηδ δοκαηυηδηα ηαεμθζηήξ ηαζ
άιεζδξ βκχζδξ ημο. Η πνζζηζακζηή εεμθμβία, εειεθζςιέκδ ζηδ ιμκαδζηυηδηα ηδξ
απμηάθορδξ ημο Θεμφ υπςξ ιανηονείηαζ ζηδκ Αβία Γναθή, εκίζποε ηδκ οπάνπμοζα
θοζζηή απμηάθορδ, ηδκ μπμία εεςνμφζε πνμζηάδζυ ηδξ. Η ανζζημηεθζηή
ιεηαθοζζηή, δζαιεζμθααδιέκδ απυ ημκ Αηζκάηδ είπε ςξ ζηυπμ ηδκ αοηαπυδεζηηδ ηαζ
ακαπυδναζηδ απμδμπή ημο Θεμφ, ιέζς ημο θοζζημφ θυβμο ημο ακενχπμο. Η
«πναβιαηζηυηδηα» αοηή εκζζπφμκηακ απυ ηδκ ηναηαζά πανμοζία ηδξ πνζζηζακζηήξ
πμθζηείαξ ζ’ Ακαημθή ηαζ Γφζδ, ςξ ακηακάηθαζδ, ζημ ημζκςκζηυ ηαζ ζζημνζηυ
επίπεδμ, ηδξ ακαπυδναζηδξ πανμοζίαξ ημο Θεμφ. Με ηδκ ειθάκζζδ ηςκ Νέςκ
Χνυκςκ ηαζ ηδκ πνυμδμ ηδξ κεςηενζηυηδηαξ, δ ηαηάννεοζδ ημο Corpus Christianum
πνέπεζ κα μδδβήζεζ ηδ πνζζηζακζηή εεμθμβία ηυζμ ζε πεζναθέηδζδ απυ ηδκ
απμθοηυηδηα ηδξ θοζζηήξ εεμθμβίαξ, υζμ ηαζ ζε απεβηθςαζζιυ απυ ηα ζπήιαηα ηδξ
πνζζηζακζηήξ πμθζηείαξ.
Η ηαηάννεοζδ ημο παναδμζζαημφ πνζζηζακζημφ ηυζιμο ζε ζοκδοαζιυ ιε ηζξ
ηναβζηέξ ειπεζνίεξ ηςκ ενδζηεοηζηχκ πμθέιςκ πμο βκχνζζε δ μιμθμβζαηά
δζεζπαζιέκδ Γφζδ, μδήβδζακ ζε έκα αηυιδ κεςηενζηυ πνυηαβια. Αοηυ ημο
πενζμνζζιμφ ηδξ ενδζηείαξ ζηδκ ζδζςηζηή ζθαίνα, πμο πνέπεζ κα δζαηνζεεί απυ ημοξ
δζαηνζημφξ νυθμοξ Κνάημοξ ηαζ Δηηθδζίαξ ηαζ πμο ζοκζζηά έκα αηυιδ βκχνζζια ημο
 2

ιεηαπνζζηζακζημφ ηυζιμο ιαξ. Η δε οπμκυιεοζδ ηδξ πνζζηζακζηήξ πίζηδξ απυ ιζα

θασηίζηζηδ εηδμπή ηδξ επζζηδιμκζηήξ βκχζδξ, πμο δεκ έπεζ ηαιζά ζπέζδ ιε ηδ
ζπμοδή ηαζ ηδκ ένεοκα, ένπεηαζ κα ζοιπθδνχζεζ ημ ζδεμθμβζηυ παγθ ηδξ
ιεηαπνζζηζακζηυηδηαξ. Σηδκ πναβιαηζηυηδηα αοηή ηάεε νςιαζμηαεμθζηυ
Aggiornamento ηαζ ηάεε πνμηεζηακηζηυξ «θζθεθεοεενζζιυξ» απμδείπεδηακ ιάθθμκ
παναπςνήζεζξ ζημ ηαηαζβζζηζηυ άνια ηδξ εηημζιίηεοζδξ, πμο επέααθε ημοξ υνμοξ
ηδξ.
Σημκ ακαδουιεκμ ιεηαπνζζηζακζηυ ηυζιμ, δ πμθφπαεδ μνευδμλδ εεμθμβία
(ημοθάπζζημκ δ εθθδκυθςκδ), αημθμφεδζε ηζξ πενζπέηεζεξ ηςκ ημπζηχκ Δηηθδζζχκ
ηαζ ηςκ πμζικίςκ ημοξ. Μυθζξ ζηα ιέζα ημο 20μο αζχκα επζπείνδζε ηδκ απειπθμηή
απυ ηδ «αααοθχκζα αζπιαθςζία» ηδξ ζηα δοηζηυηνμπα αηαδδιασηά ζπήιαηα,
ηαηααάθθμκηαξ αλζμζδιείςηδ πνμζπάεεζα επακεφνεζδξ ηδξ αοημζοκεζδδζίαξ ηδξ. Η
δζαδνμιή είκαζ βκςζηή ηαζ μ ηαηαθοηζηυξ νυθμξ ηυζμ ηδξ νςζζηήξ μνευδμλδξ
δζαζπμνάξ, υζμ ηαζ ημο νςιαζμηαεμθζημφ ηζκήιαημξ ηδξ «nouvelle théologie»,
ιανηονδιέκμξ.
Η πνμζπάεεζα αοηή λεηίκδζε απυ ηδκ επζαεαθδιέκδ ηαζ βυκζιδ, ηαηά ηδκ
εηηίιδζή ιαξ, εεμθμβζηή εζςζηνέθεζα, ςξ επζζηνμθή ζηζξ παηενζηέξ πδβέξ ηαζ ηδ
θαηνεοηζηή πανάδμζδ, βζα ηδκ ακαγήηδζδ ηνζηδνίςκ ζδζμπνμζςπίαξ. Γοζηοπχξ,
υιςξ, ζε πμθθέξ ηαζ ζδιακηζηέξ πενζπηχζεζξ, δ εζςζηνέθεζα έβζκε ιμκυδνμιμξ
ηαηέηηοπδξ επακάθδρδξ ηαζ ζηείνμο ιζιδηζζιμφ. Σημ δεφηενμ ιζζυ ημο 20μο αζχκα δ
μνευδμλδ εεμθμβία ηαηάθενε ζδιακηζηά πνάβιαηα, πμο ζοκήεςξ παναεεςνμφκηαζ
απυ ηδ ζφβπνμκδ ηνζηζηή. Απυ ηδ κεμπαηενζηή ζφκεεζδ, ηδκ επακακαηάθορδ ημο
θεζημονβζημφ ήεμοξ, ηδκ απυπεζνα δζαθυβμο ιε ηδ ζφβπνμκδ ζηέρδ απυ
εηπνμζχπμοξ ηδξ βεκζάξ ημο’ 60 ηαζ υπζ ιυκμ, ιέπνζ ηδ δζενχηδζδ ηαζ ημκ
πνμαθδιαηζζιυ βζα ημκ ιέθθμκ ηδξ ζημκ αζχκα πμο λεηίκδζε. Πνμθακχξ δεκ έηακε
υζα έπνεπε ή υζα ιπμνμφζε κα ηάκεζ. Αοηυ, υιςξ, ζοκζζηά ηδκ αδήνζηδ ζζημνζηή
κμιμηέθεζα ηάεε πμνείαξ «εκ ης βεκέζεαζ». Αοηυ απμηεθεί, άθθςζηε, ηαζ ημ
ζημίπδια ημο ιέθθμκημξ.
Δίκαζ ελαζνεηζηά δφζημθμ έςξ ηαζ επζηίκδοκμ –ζδζαίηενα ζηα πενζμνζζιέκα
υνζα εκυξ ζφκημιμο ηεζιέκμο –κα επζπεζνήζεζ ηακείξ ιζα ιάθθμκ πνμθδηζηή εηηίιδζδ
ημο ιέθθμκημξ ηδξ μνευδμλδξ εεμθμβίαξ ή κα εηθνάζεζ αζηζμθμβδιέκα ηδκ
οπμηεζιεκζηή ημο πνμζδμηία βζα ημ ιέθθμκ αοηυ. Οφηε είκαζ ζδζαίηενα βυκζιδ δ
ακάπηολδ ημζκχκ ηυπςκ πενί ακμζηηυηδηαξ ηδξ εεμθμβίαξ, πενί ηδξ ακάβηδξ δζαθυβμο
ζηα πμζηίθα ημζκςκζηά, επζζηδιμκζηά ηαζ θζθμζμθζηά fora, πενί ηςκ εθπίδςκ βζα ηδκ
επζδζςηυιεκδ πνζζηζακζηή εκυηδηα, πενί ηδξ ακαβηαζυηδηαξ ηδξ ημζκςκζηήξ ηδξ
πανέιααζδξ ζδζαίηενα ζηζξ δφζημθεξ επμπέξ πμο δζακφμοιε, πενί ηδξ ακάβηδξ
δζαθυβμο ιε ηδ ιμκηένκα θοζζηή ή ηζξ πνμζδμηίεξ απυ ηδκ μνευδμλδ εεμθμβζηή
πανέιααζδ ζημ μζημθμβζηυ πνυαθδια. Καζ δ παναηήνδζδ αοηή δεκ επζδζχηεζ ζημ
παναιζηνυ κα απμιεζχζεζ ηδκ πακεμιμθμβμφιεκδ ζδιαζία αοηχκ ηςκ πνμζπαεεζχκ.
Δάκ, ηαηά ημζκή μιμθμβία, μ εζημζηυξ αζχκαξ παναηηδνίζηδηε μ αζχκαξ ηδξ
Δηηθδζζμθμβίαξ, μ εζημζηυξ πνχημξ δίηαζα ακαιέκεηαζ κα απμηεθέζεζ ημκ αζχκα ηδξ
Ακενςπμθμβίαξ. Οζ πμθθμί ηαζ πμζηίθμζ θυβμζ αοηήξ ηδξ πνμζιμκήξ εηηείκμκηαζ απυ
ημ ειθακέξ αδζέλμδμ ηδξ θζθμζμθζηήξ ακενςπμθμβίαξ, ηζξ κέεξ ακενςπμθμβζηέξ
πνμηθήζεζξ ηςκ αζμθμβζηχκ επζζηδιχκ (κεονμεπζζηήιεξ, βεκεηζηή), ιέπνζ ηαζ θυβμζ
πμζιακηζημί. Η μζημδυιδζδ ηαηά ηδ δζαδνμιή ηδξ κεςηενζηυηδηαξ εκυξ
ακενςπμθμβζημφ πνμηφπμο μ μπμίμξ εεμπμζεί ημ πνήια ηαζ ηδ ζοκεπαβυιεκδ απυ
αοηυ δφκαιδ, πμδδβεηείηαζ απυ ηδκ «ηονίανπδ άπμρδ» ηςκ media, ακηαθθάζζεζ ηδ
βκχζδ ιε ημκ ηαηαζβζζιυ ηςκ πθδνμθμνζχκ, ηδ ενδζηεοηζηυηδηα ιε ηδκ αθεθή
πεπμίεδζδ ζηδκ «πνυμδμ» ηαζ ηδκ αζφθθδπηδ πνμμπηζηή ηδξ εεχζεςξ ιε πμζηίθεξ
ιοζηζηζζηζηέξ απμδνάζεζξ, επζαάθεζ ηδ εεμθμβζηή πανέιααζδ.
 3

Σ’ αοηυκ ημκ ηονίανπμ ακενςπμθμβζηυ ηφπμ, ακάβηδ πάζα δ Δηηθδζία κα

απακηήζεζ ιε ημκ πθμφημ ηδξ εεμεζδμφξ ειπεζνίαξ ηαζ ηδξ παηενζηήξ ηδξ ζμθίαξ,
πνμζανιμζιέκμ ζηζξ απαζηήζεζξ ηςκ ηαζνχκ. Αθθά ηαζ κα ακαηάιεζ ζφβπνμκα
πνμαθήιαηα πμο ηοπυκ δεκ ηέεδηακ ζηδκ παηενζηή πενίμδμ, ιε ημ μλφ ημο Πκεφιαημξ
ηνζηήνζμ, βμκζιμπμζχκηαξ ηαζ δζεονφκμκηαξ ηδκ παηενζηή εεμθμβία (ηαζ υπζ
ημπμεεηχκηαξ ηδ ζημ πενζεχνζμ), ζε ιζα αέκαδ νεοπαηερική ζύνθεζη.
Ο ίθζββμξ πμο δδιζμονβεί δ πίζηδ αθθά ηαζ δ ειπεζνία εκυξ ακενςπμθμβζημφ
πνμηφπμο εθεφεενμο απυ ημκ αημιζζιυ ηαζ ηδκ ζδζμηέθεζα, απαθθαβιέκμο απυ ηδκ
οπμδμφθςζδ ζηδκ αιανηία ηδξ αοημΰπανλδξ, πνμμνζζιέκμο κα οπεναεί ηα υνζα ηδξ
θεμνάξ ηαζ ημο εακάημο, ζε ημζκςκία ιε ηδ ιοζηδνζαηή πάνδ ημο Πκεφιαημξ, ζε
ζπέζδ πνμζςπζηή ιε ηδκ ηςκ πάκηςκ Αζηία, ζοκζζηά ημ επζπείνδια ηδξ μνευδμλδξ
εεμθμβίαξ ζημ δζάθμβυ ηδξ ιε ημκ ζφβπνμκμ ηυζιμ.
Σηδκ πνμμπηζηή αοηήξ ηδξ ειπεζνίαξ ηαζ αοημφ ημο ζηυπμο εα ιπμνέζεζ δ
μνευδμλδ εεμθμβία κα οπεναεί ημ δίπμθμ Δοπανζζηίαξ ηαζ Άζηδζδξ, εοπανζζηζαηήξ
ηαζ εεναπεοηζηήξ Δηηθδζζμθμβίαξ, εεζιμφ ηαζ πανίζιαημξ, πμο, ιε ηδ ιία ή ηδκ άθθδ
ιμνθή, ηδκ ηαθαζπςνεί βζα αζχκεξ. Με ιζα ζφκεεζδ υπζ εεςνδηζηή ή ηεπκζηή, αθθά ιε
ηδκ ακάδεζλδ ημο εεμπμζμφ παναηηήνα ηςκ ιοζηδνίςκ ηαζ ηδξ ειπνμτπυεεηδξ
ζοιιεημπήξ ημοξ. Με αοηή ηδκ πνμμπηζηή ιπμνμφιε κα εθπίγμοιε μοζζαζηζηά ζηδκ
επακέκςζδ ημο πνζζηζακζημφ ηυζιμο, υπζ ζηδ αάζδ ζζημνζηχκ ή εεςνδηζηχκ
ζοβηθίζεςκ, αθθά ζηδ ζύμπηωζη ζηην εμπειρία ηης αγιόηηηος ηαζ ηδκ, ζε δεφηενδ
θάζδ, ηαηά ημ δοκαηυκ πνμζπάεεζα βζα ημζκή βθςζζζηή εηθμνά ηδξ.
Με ηδκ αοημζοκεζδδζία ηδξ εκ Χνζζηχ ιεηαιυνθςζδξ ιπμνεί δ εεμθμβία ηδξ
Ονεμδμλίαξ κα πανέιαεζ απμθαζζζηζηά ζηζξ δμιέξ ημο ιεηαπνζζηζακζημφ ιαξ ηυζιμο,
πένα απυ ηδκ πμζιακηζηή θζθακενςπίαξ, ιε επέββοα πναβιαηζηήξ ζζυηδηαξ ηαζ
δζηαζμζφκδξ. Ο πολιηιζμός ηης αγιόηηηος πνμηείκεηαζ ςξ ημ ακηίπαθμ δέμξ ζηδ
κεςηενζηή αμοθζιία ημο ακενχπμο βζα μθμέκα ηαζ πενζζζυηενα αβαεά, ιε ηίιδια ηδκ
απμιφγδζδ ηςκ απμεειάηςκ εκένβεζαξ ηαζ ηδκ μζημθμβζηή ηαηαζηνμθή ημο πθακήηδ.
Τέθμξ, δ εκενβυξ πανμοζία ηδξ μνευδμλδξ εεμθμβίαξ ζημ κέμ αζχκα μθείθεζ
κα είκαζ ηάηζ πμθφ πενζζζυηενμ απυ «επζηαζνμπμίδζδ» ηαζ «εηζοβπνμκζζιυξ», υζμ ηζ
ακ πνμτπμεέηεζ ηδκ επζηαζνμπμίδζδ ςξ δζανηή ενιδκεία ζημ εηάζημηε πανυκ. Τμ
ζςηδνζμθμβζηυ ηαζ απεθεοεενςηζηυ ηδξ ιήκοια δεκ απμηαθφπηεηαζ ακαβηαία ζημκ
υπμζμ εηζοβπνμκζζιυ ηδξ. Πνμτπμεέηεζ ηδκ ακαγςπφνςζδ ηδξ αοημζοκεζδδζίαξ ηδξ,
ιαηνζά απυ μνεμδμλζζιμφξ ηαζ θμκηαιεκηαθζζιμφξ, ιε ιυκδ ηδκ ακάβηδ κα
ημζκςκήζεζ ημ πενζεπυιεκμ ηδξ αζμηήξ ηδξ: Τδ κίηδ ηαηεπάκς ζημ εάκαημ ςξ
ειπεζνζηή πνυβεοζδ ηδξ ακαιεκυιεκδξ Βαζζθείαξ.