Η Βιολογία στο Λύκειο

Διαχείριση της ύλης

Δρ Χριστίνα Παπαζήση,
Σχολική Σύµβουλος ΠΕ04
Επιµορφωτικό σεµινάριο ΕΚΦΕ Αγ. Αναργύρων
Τετάρτη, 23/10/2013
‘Ξέρω τι χρειάζεται ένα παιδί. Το ξέρω από την καρδιά µου.

Χρειάζεται αποδοχή, σεβασµό, συµπάθεια και εµπιστοσύνη.

Χρειάζεται ενθάρρυνση, υποστήριξη, ενεργοποίηση και

διασκέδαση.

Χρειάζεται τη δυνατότητα να διερευνά, να πειραµατίζεται και να

πετυχαίνει.

Που να πάρει! Χρειάζεται τόσα πολλά.

Τα µόνα σηµεία στα οποία υστερώ είναι η σοφία του Σολοµώντα,

η διαίσθηση του Freud, η γνώση του Einstein και η αφοσίωση
της Florence Nightingale’

Haim Ginott
Σύµφωνα µε τις µε Αρ. Πρωτ. 139606/Γ2/1-10-2013
και 139607/Γ2/01-10-2013 εγκυκλίους του ΥΠΑΙΘ
ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΛ

n  ΑΠΣ Βιολογίας Α΄ Λυκείου:

ΥΠΔΒΜΘ 55163/Γ2/13-05-2011
Περιέχει αναλυτικές πληροφορίες για
1)  τις Θεµατικές Ενότητες
2)  τους Διδακτικούς Στόχους
3)  τις Προτεινόµενες Ενδεικτικές Δραστηριότητες
n  Οδηγίες για τη διδασκαλία
97361/Γ2/30-08-2011, 115371/28-9-2012, 139606/Γ2/1-10-13
n  Οδηγίες για τον εκπαιδευτικό! στον ιστότοπο:
http://digitalschool.minedu.gov.gr
 Σκοποί της ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ (ΑΠΣ)

n  Ανάπτυξη θεµάτων, που προκαλούν το

ενδιαφέρον των µαθητών και

n  η δηµιουργία θετικών στάσεων και

συµπεριφορών για τη σωστή σωµατική υγιεινή
 Βιολογία: Α΄ ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΛ
n  Nα µη δίνεται έµφαση στις λεπτοµέρειες της δοµής
ή/και της λειτουργίας των επιµέρους οργάνων και
συστηµάτων.
n  Αντίθετα, κρίνεται σκόπιµο να δίνεται έµφαση
- στην ανάδειξη της σχέσης δοµής και λειτουργίας,
- στο ρόλο των λειτουργιών στο πλαίσιο της
γενικότερης λειτουργίας του οργανισµού ως
συνόλου και
- στην επίδραση διαφόρων παραγόντων, ιδιαιτέρως
αυτών που έχουν σχέση µε τον τρόπο ζωής του
ατόµου στη διατήρηση της υγείας.
 Προτείνεται τα κεφάλαια να διδαχθούν µε την
εξής σειρά: 1, 9, 10, 11, 3, 12, 7, 8.

n  Προτείνεται η διδασκαλία να ενισχυθεί

- µε τη χρήση εγκεκριµένων λογισµικών
(Βιολογία Λυκείου) καθώς και
- µε τη χρήση ψηφιακού υλικού από
αντίστοιχους ιστότοπους
(www.dschool.edu.gr)
Κεφάλαιο 1: ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΣΤΟΝ
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ 4h

Κεφάλαιο 9: ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 11h

n  Δοµή και λειτουργία των νευρικών κυττάρων

- Να µη δοθεί ιδιαίτερη έµφαση στη νευρική ώση και τις

συνάψεις.
- Nα συσχετιστεί η δοµή µε τις λειτουργίες που επιτελεί το
νευρικό κύτταρο και να γίνει µια απλή αναφορά στη
λειτουργία αντλίας ιόντων Νa/K ως ένας βιολογικός
µηχανισµός.
n  Περιφερικό Νευρικό Σύστηµα
n  Κεντρικό Νευρικό Σύστηµα
n  Αυτόνοµο Νευρικό Σύστηµα
Κεφάλαιο 10: ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑ ΟΡΓΑΝΑ-
ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ 4h
n  Υποδοχείς – Αισθήσεις

Προτείνεται να γίνει σαφής διάκριση των διαφόρων τύπων

υποδοχέων.
n  Σωµατικές Αισθήσεις
Προτείνεται να γίνει σαφής η συσχέτιση των υποδοχέων µε τις
αντίστοιχες αισθήσεις.
n  Ειδικές Αισθήσεις
- Να µη δοθεί έµφαση στις λεπτοµέρειες της ανατοµίας των
αισθητηρίων οργάνων.
- Nα συνδυάζεται η λειτουργία των αισθητηρίων οργάνων µε
προβλήµατα που παρουσιάζουν (όπως αναφέρονται στα παραθέµατα
του βιβλίου).
- Να µη δοθεί έµφαση στη βιοχηµεία της όρασης.
Κεφάλαιο 11: ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 3h

n  Εισαγωγή – ορµόνες - τρόποι δράσης ορµονών

Προτείνεται να µη δοθεί έµφαση στον τρόπο δράσης αλλά
στο ρόλο των ορµονών που επιτελούν στον ανθρώπινο
οργανισµό µέσα από παραδείγµατα .
n  Αδένες
Προτείνεται να γίνει σαφής ο ρόλος κάθε αδένα στον
ανθρώπινο οργανισµό.
Η αναφορά στις ασθένειες που προκαλούνται από τη µη
σωστή λειτουργία τους (όπως υπάρχει σε αρκετά από τα
παραθέµατα της ενότητας) µπορεί να προσελκύσει το
ενδιαφέρον των µαθητών και να αποσαφηνίσει το ρόλο
τους.
Κεφάλαιο 3: ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 9h

n  Καρδιά
n  Αιµοφόρα αγγεία
Η αναφορά στην αρτηριακή πίεση µπορεί να συνδυαστεί µε
εργαστηριακή άσκηση µέτρησης της πίεσης.
n  Η κυκλοφορία του αίµατος
n  Αίµα
Οι έννοιες: οµάδες αίµατος και αναιµίες µπορούν να
χρησιµοποιηθούν για την εισαγωγή στο επόµενο κεφάλαιο
της αναπαραγωγή
Κεφάλαιο 12: ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ–ΑΝΑΠΤΥΞΗ 12h

n  Δοµή και Λειτουργία του αναπαραγωγικού

συστήµατος
n  Από τη µείωση στη γονιµοποίηση
n  Ανάπτυξη του εµβρύου – Τοκετός
Να δοθεί έµφαση στους παράγοντες, που επηρεάζουν την
υγεία της µητέρας και του εµβρύου.
Θέµατα που αφορούν στο θηλασµό, τον προγεννητικό
έλεγχο και τα σεξουαλικά µεταδιδόµενα νοσήµατα
µπορούν να αναπτυχθούν διεξοδικότερα.
 Κεφάλαιο 7: ΕΡΕΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 4h

n  Εισαγωγή - Οστά - Μυελός οστών

να µη γίνει εκτενής αναφορά στη δοµή των οστών να γίνει
εκτενέστερη αναφορά στη δοµή και το ρόλο του µυελού των οστών.
n  Σχηµατισµός – ανάπτυξη οστών
Aναφορά θα µπορούσε να γίνει στην οστεοπόρωση και στους
παράγοντες που την επηρεάζουν.
n  Αρθρώσεις
να δοθεί έµφαση στους τραυµατισµούς των αρθρώσεων.
n  Μέρη σκελετού
να µη δοθεί ιδιαίτερη έµφαση στα σύνθετα ανατοµικά στοιχεία και τα
ονόµατα των οστών.
 Κεφάλαιο 8: ΜΥΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 2h

n  Μυϊκός ιστός

Να δοθεί σηµασία στις ανατοµικές και λειτουργικές
διαφορές των µυϊκών κυττάρων.
n  Δοµή και λειτουργία του σκελετικού µυός
Nα δοθεί σηµασία στη δοµή του σκελετικού µυός.
Δε χρειάζεται όµως να γίνει εκτενής αναφορά στη
λειτουργία της γραµµωτής µυϊκής ίνας.
Εκτενέστερη αναφορά µπορεί να γίνει στη µυϊκή συστολή
και στις έννοιες της ισοµετρικής και ισοτονικής
συστολής και του µυϊκού κάµατου.
Α΄ ΚΑΙ Β΄ ΤΑΞΗ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΛ

n  Α΄ Εσπερινού ΓΕΛ: 1, 9, 10, 11

n  Β΄ Εσπερινού ΓΕΛ: 3, 12, 7 και 8

Υποχρεωτικές εργαστηριακές ασκήσεις

n  ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄Λυκείου

n  α) Μικροσκοπική παρατήρηση µόνιµων παρασκευάσµατων

κυττάρων και ιστών

n  β) Παρατήρηση επιθηλιακών κυττάρων στοµατικής κοιλότητας

n  γ) Αναγνώριση οργάνων και συστηµάτων ανθρωπίνου οργανισµού

µε χρήση προπλασµάτων

n  Προκειµένου να διευκολυνθείτε στην οργάνωση και υλοποίηση

των εργαστηριακών ασκήσεων για τη νέα σχολική χρονιά, σας
παραπέµπουµε στην ιστοσελίδα http://www.biologyinschool.gr/,
όπου έχουν αναρτηθεί όλες οι εργαστηριακές Ασκήσεις που
προτείνονται από τα ΕΚΦΕ.
 Βιολογία Γενικής Παιδείας
(Β΄ Ηµερησίου και Γ΄ Εσπερινού ΓEΛ)
n  Κεφάλαιο 1: Χηµική σύσταση του κυττάρου.

n  Κεφάλαιο 2: Κύτταρο: Η θεµελιώδης µονάδα της ζωής.

n  Ενότητα 2.2: Πλασµατική µεµβράνη: το λεπτό σύνορο

ανάµεσα στην άβια ύλη και στη ζωή.
n  Δοµή της πλασµατικής µεµβράνης, Λειτουργίες της
πλασµατικής µεµβράνης (σελ 48,49).
n  Ενότητα 2.3: Μια περιήγηση στο εσωτερικό του
κυττάρου: να παρουσιαστούν οι βασικές λειτουργίες των
οργανιδίων του φυτικού και ζωικού κυττάρου χωρίς
ιδιαίτερες λεπτοµέρειες.
 Βιολογία Γενικής Παιδείας
(Β΄ Ηµερησίου και Γ΄ Εσπερινού ΓEΛ)

n  Κεφάλαιο 3: Μεταβολισµός.

Ενότητα 3.2 Ένζυµα – βιολογικοί καταλύτες

n  Κεφάλαιο 4: Γενετική.

Ενότητα 4.1 Κύκλος ζωής του κυττάρου
Ενότητα 4.2 Μοριακή γενετική
 Από Ενότητα 4.3!...
n  Κυτταρικός κύκλος (ενότητα 4.1, σελ. 122) Στάδια
(S: 2/µος DNA).
n  Μίτωση (Εικ. σελ 134,135) – Μείωση (Εικ. Σελ.140,
141)
Βιολογική σηµασία και Φάσεις (Ενότητα 4.3)
χωρίς αναφορά σε µικροσωληνίσκους, φραγµοπλάστη κλπ, αλλά
κυρίως στις
n  Ποσοτικές και µορφολογικές αλλαγές του γενετικού
υλικού
χρωµόσωµα, ινίδιο χρωµατίνης, αδελφές
χρωµατίδες (ενότητα 4.2, σελ. 129) και την
κατανοµή του στα θυγατρικά κύτταρα
 Διασαφήνιση εννοιών:

n  απλοειδές - διπλοειδές κύτταρο (Ενότητα

4.2, σελ. 130),

n  γονιδίωµα,

n  αυτοσωµικό - φυλετικό χρωµόσωµα.

Υποχρεωτικές εργαστηριακές ασκήσεις

α) Μικροσκοπική παρατήρηση πυρήνων µετά από ειδική

χρώση

β) Μικροσκοπική παρατήρηση:
στοµάτων φύλλων, καταφρακτικών κυττάρων και
χλωροπλαστών

γ) Μετουσίωση των πρωτεϊνών και Δράση των ενζύµων.

 Προσοχή!

Στα τεστ αξιολόγησης και στα διαγωνίσµατα τα

ερωτήµατα να είναι πάντοτε
εντός της διδακτέας ύλης,
όπως αυτή ορίζεται από τις προαναφερθείσες
οδηγίες του Υ.ΠΑΙ.Θ.
 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Γ΄ Λυκείου

n Απάντηση-Λύση όλων των ασκήσεων του σχολικού

βιβλίου και επεξεργασία θεµάτων των Πανελλαδικών
εξετάσεων για τη µεταφορά του πνεύµατος των θεµάτων
και του τρόπου, που απαιτεί η απάντηση τους στις
εξετάσεις.

Έγκαιρη ολοκλήρωση της ύλης στο χρονοδιάγραµµα

n 

που σχεδιάζεται από την αρχή της χρονιάς.

n Δυνατότητα επανάληψης 3 τουλάχιστον ωρών πριν τη

λήξη των µαθηµάτων.
Υποχρεωτικές εργαστηριακές ασκήσεις

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ΄ Λυκείου Γενικής Παιδείας

α) Μικροσκοπική παρατήρηση βακτηρίων σε καλλιέργεια ή σε µόνιµο
παρασκεύασµα
β) Ανίχνευση αµύλου –πρωτεϊνών

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ΄ Λυκείου Κατεύθυνσης

α) Κυτταρογενετική: Ανάλυση καρυότυπου σε συνδυασµό µε τη
Μικροσκοπική παρατήρηση µονίµου παρασκευάσµατος
ανθρώπινων χρωµοσωµάτων.
β) Αποµόνωση νουκλεϊκών οξέων (DNA από φυτικά κύτταρα).
Βιολογία Γ΄Λυκείου Κατεύθυνσης:48h

Kεφάλαιο 1: Το γενετικό υλικό (8h)

n  Μελέτη των εικόνων 1.1, 1.4, 1.5, 1.7, 1.8

n  Εστιάζουµε στις ποσοτικές και µορφολογικές

µεταβολές του γενετικού υλικού κατά τη διάρκεια του
κυτταρικού κύκλου, όπως απεικονίζονται στις εικόνες
της § 4.3, Β’ Λυκείου.

n  Επίλυση ασκήσεων που αφορούν την ποσότητα των

µορίων DNA, του µήκους DNA, των αδελφών
χρωµατίδων και των χρωµοσωµάτων κατά τη διάρκεια
του κυτταρικού κύκλου.
Κεφάλαιο 2: Αντιγραφή, έκφραση, ρύθµιση
γενετικής πληροφορίας (10h)

n  Πολύ µεγάλη προσοχή σε όλες τις εικόνες

n  Προσοµοιώσεις σχετικά µε τα θέµατα

αντιγραφής, µεταγραφής, µετάφρασης από το
διαδίκτυο.

n  Οι ασκήσεις του βιβλίου δεν είναι αρκετές

και δεν καλύπτουν τις απαιτήσεις των
Πανελλαδικών Εξετάσεων.
Κεφάλαιο 5: Μεντελική κληρονοµικότητα (8h)
n  Προαπαιτούµενες είναι οι βασικές έννοιες της
Μείωσης από το βιβλίο της Β΄ Λυκείου § 4.3
Κυτταρική Διαίρεση. Προσοχή στις σχετικές µε τη
µείωση και τους νόµους του Mendel εικόνες του
βιβλίου 5.4, 5.5, 5.6, 5.7, 5.8.
n  Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν οι ασκήσεις
γενεαλογικών δένδρων (µελετάµε τις αντίστοιχες
εικόνες).
n  Προτείνεται να απαντηθούν τα «σκεφτείτε» της
σελίδας 82!
n  Οι ασκήσεις του βιβλίου στο κεφάλαιο αυτό δεν
καλύπτουν τις απαιτήσεις των Πανελλαδικών
Εξετάσεων.
n  Καλό θα ήταν οι ασκήσεις να γίνονται παράλληλα µε
το αντίστοιχο θεωρητικό κοµµάτι της ύλης.
 Κεφάλαιο 6: Μεταλλάξεις (8h)

Στηρίζεται στα κεφάλαια 2 και 5.

Υπάρχουν δυο κατηγορίες ασκήσεων:
n  ασκήσεις που αφορούν τους µηχανισµούς των γονιδιακών
µεταλλάξεων,
- εικόνες 6.2 (γονιδιακες), 6.4 (διαταραχες
µεταβολισµου), ασκήσεις βιβλίου 1, 2, 3, 4, 5, 8
n  ασκήσεις που αφορούν τους µηχανισµούς χρωµοσωµικών
ανωµαλιών,
- εικόνες 6.5 (µη διαχωρισµος χρωµ/των),
6.8, 6.9 (καρυοτυποι), 6.10 (δοµικες χρωµ/κες)
ασκήσεις βιβλίου 6, 7, 9, 10, 11, 12, 13
 Κεφάλαια: 4, 7, 8, 9
n  Η τεχνολογία του ανασυνδυασµένου DNA και οι
βιοτεχνολογικές εφαρµογές αποτελούν ενότητα.

n  Οι ασκήσεις του 4ου κεφαλαίου , συνδυάζονται µε του

2ου (Γενετικος κωδικας σχεδον καθολικός, ωριµανση
mRNA, γονιδιακος ελεγχος) και στηρίζονται στη δράση
των περιοριστικών ενδονουκλεασών εικόνες 4.1, 4.2,
4.3, 4.4, 4.5.

n  Στο βιβλίο δεν υπάρχουν τέτοιες ασκήσεις, παρότι

απαιτούνται στις πανελλαδικές εξετάσεις.

n  Προσοχή στην άσκηση 12. Οι µαθητές δυσκολεύονται

στην κατανόηση του κεφαλαίου αυτού.
 Κεφάλαια: 4, 7, 8, 9
n  Τo κεφάλαιo 4: (4h).
n  Τo κεφάλαιo 7: Αρχές και µεθοδολογία
Βιοτεχνολογίας (2h),
n  Τo κεφάλαιo 8: Εφαρµογές στην Ιατρική (4h),
n  Τo κεφάλαιo 9: Εφαρµογές στη γεωργία
κτηνοτροφία (2h)

είναι κυρίως θεωρητικά αφορούν την περιγραφή

εργαστηριακών διαδικασιών και στηρίζονται στην
κατανόηση του Κεφ. 4.

Προσοχή στις εικόνες.

 Ηλεκτρονικές Δ/νσεις για Βιολογία
Πηγή:ιστοσελίδα του Σχ. Συµβούλου κ. Ι. Βλάχου

http://www.cellsalive.com/
n 
Περιέχει προσοµοιώσεις φαινοµένων και των διεργασιών που
συµβαίνουν στα κύτταρα, πλούσιο εικονικό υλικό, κ.α.

n http://www.emc.maricopa.edu/faculty
/farabee/BIOBK/BioBookTOC.html
Ένα ηλεκτρονικό βιβλίο για το κύτταρο και τις λειτουργίες
του. Access Excellence Μια σελίδα µε πλούσιο υλικό, εικόνες,
κείµενα, προσοµοιώσεις κλπ για τη Βιολογία, την Ανθρωπολογία,
κλπ

n Interactive Biology 
Μια πλούσια συλλογή µε διευθύνσεις για τα πάντα σχετικά µε τη
Βιολογία. Κύτταρο, Γενετική, Ανατοµία του ανθρώπου,
κ.α   Δοκιµάστε το The Virtual Cell  το The Game of Life  κ.α.
n  Genetic Science Learning Center
Το κέντρο για την υποστήριξη της µάθησης για θέµατα
γενετικής του Πανεπιστηµίου της Utah, προσφέρει
πολλά και ενδιαφέροντα θέµατα, όπως, Εισαγωγή στις
βασικές έννοιες, εικονική περιήγηση στο κύτταρο,
Μετάφραση και µεταγραφή για την σύνθεση των
πρωτεϊνών.
n  http://www.innerbody.com/htm/body.html

Εικονικό ταξίδι στο ανθρώπινο σώµα.

n  Microbe World 

Ο κόσµος των µικροβίων από την American Society

for Microbiology. βίντεο, φωτογραφίας, νέα, άτλας
εικόνων. 
n  MICROSCOPY RESOURCE CENTER  της
OLYMPUS 
Η γνωστή µας από τις Φωτογραφικές µηχανές και τα
Μικροσκόπια. Είδη µικροσκοπίων, εικονικό,
ηλεκτρονικό µικροσκόπιο, συλλογή µε εικόνες, κ.α. 
"Κατεβάστε" και δείτε τις σχετικές διδακτικές
εφαρµογές. 
n  SCHOOL RESOURCES from Microscopy-UK

Μια σελίδα από την Αγγλία µε πληθώρα εποπτικού

υλικού. Αξίζει να δείτε την 
«THE SMALLEST PAGE ON THE WEB»
Τον κόσµο σε µια σταγόνα νερό από τη λίµνη. 
 Pictorial Resources (Illustrations)
n 
Μια τεράστια συλλογή από εικόνες που µπορείτε να
δείτε και να αποθηκεύσετε

The Biology project 

n 
Το Πανεπιστήµιο της Αριζόνα, στοχεύει µε το
πρόγραµµα αυτό  να βοηθήσει στην βελτίωση της
εκπαίδευσης στη Βιολογία. Θα βρείτε ποικιλία από
συνδέσµους για να τους επισκεφθείτε και να δείτε
ενδιαφέρουσες εικόνες ή να πάρουµε υλικό.
Επισκεφθείτε την Μενδελική Κληρονοµικότητα

http://www.ehc.com/vbody.asp  
n 
Το ανθρώπινο σώµα, το κυκλοφορικό, το νευρικό κλπ
συστήµατα µε τρόπο που δείχνει τις δυνατότητες της
τεχνολογίας των πολυµέσων. 
Ευχαριστώ για την προσοχή σας!