Karim Zahidi

Voorwoord

Op 7 januari overleed Jan Blommaert. Hiermee verliest progressief Vlaanderen één van zijn
intellectuele zwaargewichten. De invloed van Jan valt moeilijk te overschatten. Als docent aan de
Universiteit Gent introduceerde hij verschillende generaties studenten tot de kritische
discoursanalyse. De academische carrière van Jan speelde zich echter niet alleen af in de schaduw
van de Gentse boekentoren. Hij was eveneens verbonden aan de University London of de
universiteit van Jyväskylä. In 2007 werd hij hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg waar hij aan
het hoofd stond van het onderzoekscentrum Babylon. Tilburg werd vanaf 2010 zijn permanente
academische uitvalsbasis, maar hij bleef zeer actief op de internationale scène. Zo was hij
erehoogleraar aan de Universiteit voor Taal en Cultuur te Beijing en de Universiteit van de
Westkaap in Zuid-Afrika. Dat de Britse krant The Guardian op haar website een in memoriam voor
Jan publiceerde kan gelden als een graadmeter voor Jans internationale renommée.

Ook buiten de academische wereld was Jan invloedrijk. De lijst van werken over maatschappelijk-
politieke thema's voor een breder publiek is indrukwekkend. Boeken zoals “Let op je woorden” en
“U zegt wat we denken” zijn praktische handleidingen die de lezer in staat moeten stellen om
politiek taalgebruik te decoderen. Werken zoals “De 360° werknemer” en “De paradox van Hayek”
zijn toegankelijke kritische analyses van de ideologie en praktijk van het neoliberalisme. Daarnaast
verliet Jan op cruciale momenten in de sociale strijd de schrijftafel en de aula en ging hij de straat
op of stak hij zijn schouders onder initiatieven die de linkerzijde in Vlaanderen konden versterken.
Het kritisch middenveld kon steeds bij hem terecht voor raad en (vormings)daad.

Jan schreef zowel academisch als niet-academische over zeer diverse onderwerpen, maar er was een
duidelijke eenheid in zijn werk. Of hij nu schreef over het Belgische migrantendebat, de
superdiversiteit in “zijn” Berchemse stationswijk of over het populisme, in zijn behandeling van
deze thema's stond steeds de interactie tussen machtsongelijkheid, ideologie, taal en globalisering
centraal. Het werk van Jan was, precies door zijn focus op macht en ideologie, maatschappijkritisch
en emancipatorisch. Dit werd hem niet altijd in dank afgenomen. In 1992 schreven Jan en Jef
Verschueren een studie over het zogenaamde “migrantendebat”. In dit werk analyseerden zij het
discours van mainstream politieke partijen en pers met betrekking tot migranten zoals dat vorm
kreeg na Zwarte Zondag 1991. Hun conclusies waren niet mals: de uitgangspunten van het
mainstream discours waren dezelfde als de uitgangspunten van het Vlaams Blok discours. De
migrant werd plots - niet alleen door het Vlaams Blok, maar ook door voorstanders van de
multiculturele samenleving - gezien als een probleem. Het discours van het Vlaams Blok werd
weliswaar afgewezen door de mainstream, maar de onderliggende vooronderstellingen die het
discours schragen, liggen wel in het verlengde van dat vertoog: de idee dat cultureel homogene
samenlevingen de gewenste norm zijn om te komen tot harmonie; de idee dat andere culturen in hun
politieke, morele en sociale opvattingen altijd onverenigbaar zijn met de Westerse opvattingen; de
idee dat samenlevingsproblemen altijd wijzen op botsende culturen. Geen enkele uitgever werd
bereid gevonden om het boek uit te geven.

Jan profileerde zich, op het moment dat een deel van de linkerzijde steeds meer in de ban van het
neoliberalisme kwam, ongegeneerd als linkse socialist. Hij zette dan ook mee zijn schouders onder
de Ronde Tafel van Socialisten en de organisatie van de Dag van het Socialisme. Het is in die
context dat ik Jan goed leerde kennen. Uit de samenwerking binnen de Ronde Tafel van Socialisten
groeide het idee om samen boek te publiceren over Friederich Hayek, één van de aartsvaders van
het neoliberalisme.

Over het werk van Jan Blommaert kan natuurlijk nog veel meer gezegd worden, maar de hierboven
aangehaalde voorbeelden illustreren de maatschappelijke betrokkenheid en het emancipatorische
karakter van zijn werk. Het werd hem niet altijd in dank afgenomen. De jury van de Arkprijs van
het Vrije Woord wist het werk van Jan Blommaert en Jef Verschueren wel te waarderen en kenden
hen de prijs toe. Deze prijs bekroont jaarlijks “een dwarsligger, een eigenzinnig mens, een
consequent voorvechter van een open en kritiseerbaar debat” die “zijn nek moet hebben
uitgestoken”. Een betere omschrijving voor Jan Blommaert is moeilijk te geven. Hij zal gemist
worden.