ΠΑΝΣΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ

ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ & ΠΟΛΗΣΗΚΧΝ ΔΠΗ΢ΣΖΜΧΝ

΢ΧΟΛΗ ΕΠΙ΢ΣΗΜΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ΢ ΚΑΙ ΔΗΜΟ΢ΙΑ΢ ΔΙΟΙΚΗ΢Η΢
ΣΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ
Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών ΢πουδών:
ΝΟΜΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑ΢ΙΑ

«Άνιςο Δίκαιο»: Η Περίπτωςη του Απαρτχάιντ

(Κοινωνιολογικο-δικαιική Προςζγγιςη)

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
ΜΑΡΙΑ ΖΩΗ
Α.Μ. 7113Μ035

Μζλη Εξεταςτική Επιτροπήσ: : κ. ΚΑΛΣ΢ΩΝΗ΢ Δημήτριοσ (επιβλζπων)

κ. ΚΟΤΣΝΑΣΖΗ΢ ΢τυλιανόσ – Ιωάννησ Γ.
κ. ΝΙΚΟΛΟΠΟΤΛΟ΢ Ηλίασ
ΑΘΗΝΑ
2015
i
Copyright © Μαξία Εψε 2015

Με επηθχιαμε παληφο δηθαηψκαηνο. All rights reserved.

Απαγνξεχεηαη, ε αληηγξαθή, απνζήθεπζε θαη δηαλνκή ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, εμ’

νινθιήξνπ ή ηκήκαηνο απηήο, γηα εκπνξηθφ ζθνπφ. Δπηηξέπεηαη ε αλαηχπσζε,
απνζήθεπζε θαη δηαλνκή γηα ζθνπφ κε θεξδνζθνπηθφ, εθπαηδεπηηθή ή εξεπλεηηθήο
θχζεο, ππφ ηελ πξνυπφζεζε λα αλαθέξεηαη ε πεγή πξνέιεπζεο θαη λα δηαηεξείηαη ην
παξφλ κήλπκα. Δξσηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε ηεο εξγαζίαο γηα θεξδνζθνπηθφ
ζθνπφ πξέπεη λα απεπζχλνληαη πξνο ην ζπγγξαθέα.

Οη απφςεηο θαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πεξηέρνληαη ζε απηφ ην έγγξαθν εθθξάδνπλ ην

ζπγγξαθέα θαη δελ πξέπεη λα εξκελεπζεί φηη αληηπξνζσπεχνπλ ηηο επίζεκεο ζέζεηο
ηνπ Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ.

ii
 ΢ηε κλήκε ηνπ

Nelson Rolihlahla Mandela

iii
 Εσταριστίες

Η παξνχζα εξγαζία πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηεο νινθιήξσζεο ηνπ

κεηαπηπρηαθνχ πξνγξάκκαηνο «Ννκηθφο Πνιηηηζκφο: Ιδησηηθφ θαη Γεκφζην Γίθαην»,
ζην ηκήκα ηεο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο ηνπ Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ, θαηά ην έηνο 2015.

Η θχζε ηνπ αλζξψπνπ είλαη λα κνηξάδεηε. ΢πλαηζζήκαηα, εκπεηξίεο, ραξέο θαη αγσλίεο.
Καζ’ φιε ηε δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ήηαλ πνιινί εθείλνη πνπ
ζπλέβαιαλ, ν θαζέλαο κε ηνλ δηθφ ηνπ κνλαδηθφ ηξφπν, ζηελ επηηπρή νινθιήξσζή ηεο
θαη κνηξάζηεθα καδί ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο θαη πξνζσπηθέο ζθέςεηο. Έηζη ζα ήζεια λα
ηνπο επραξηζηήζσ πνπ δέρζεθαλ, λα κνηξαζηνχκε απηή ηελ εκπεηξία.

Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ Κν Γεκήηξε Καιηζψλε, γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηά
θαη θαζνδήγεζή ηνπ, ηελ απεξηφξηζηε ππνκνλή ηνπ, θαη ηελ θαιή δηάζεζε κε ηελ νπνία
αληηκεηψπηζε ηα άγρε θαη ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο κνπ. Έπεηηα ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ
ηνπο θαζεγεηέο ηεο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, ηφζν ηνπ πξνπηπρηαθνχ φζν θαη ηνπ
κεηαπηπρηαθνχ, γηα ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο ηνπο. Καζψο θαη ην πξνζσπηθφ ηεο
Βηβιηνζήθεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ γηα ηελ άκεζε αληαπφθξηζε θαη ηελ βνήζεηά ηνπο.

Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο γνλείο κνπ γηα ηελ ζηήξημε θαη ηελ πίζηε ηνπο
ζε εκέλα θαζψο θαη γηα ηελ ππνκνλή ηνπο φινπο απηνχο ηνπο κήλεο. Δπηπιένλ, ζα
ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο θίινπο κνπ πνπ ήηαλ δίπια κνπ. Σέινο έλα κεγάιν
επραξηζηψ ζα ήηαλ ην ιηγφηεξν πνπ ζα κπνξνχζαλ λα πσ ζηνλ Αλδξέα, ηνλ άλζξσπν
πνπ ήηαλ δίπια κνπ θαζ’ φιε ηε δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο ππνκέλνληάο κε
ζησηθά, ρσξίο λα πάςεη ζηηγκή λα κε βνεζά, λα κε εκπλέεη θαη λα κε ζηεξίδεη.

iv
 «Άληζν Γίθαην»:
Ζ Πεξίπησζε ηνπ Απαξηράηλη
(Κνηλσληνινγηθν-δηθαηηθή Πξνζέγγηζε)

v
Υξνλνιφγην

1652 H Dutch East India ηδξχεη ηελ απνηθία ζην Cape Town
1795 Πξψηε Βξεηαληθή Καηνρή ηνπ Cape
1806 Γεχηεξε Βξεηαληθή Καηνρή
1835 Αξρή ηνπ Great Trek
1899 – 1902 Αγγιν – Μπφεξ Πφιεκνο
1910 Γεκηνπξγία ηεο Έλσζεο Ννηίνπ Αθξηθήο
1911 Native Labour Regulation Act, Mines and Works Acts,
1913 Natives Land Act No 27
1918 Ίδξπζε ηεο Broederbond
1923 Natives (Urban Areas) Act No 21, Natives Service Contract Act
1924 Industrial Conciliation Act
1925 Customs Tariff Act, Wage Act
1927 Immorality Act, No 5
1948 Έξρεηαη ζηελ εμνπζία ην Δζληθφ Κφκκα
1949 Prohibition of Mixed Marriages Act
1950 Population Registration Act, Immorality Act, Group Areas Act θαη
Suppression of Communism Act
1951 Bantu Authorities Act
1952 Natives (Abolition of Passes and Co-ordination of Documents) Act, No
67, Native Laws Amendment Act
1953 Reservation of Separate Amenities Act θαη Bantu Education Act, Native
Labour – Settlement of Disputes Act
1954 Bantu Resettlement Act
1956 Bantu Education Amendment Act, Industrial Conciliation Act,
1957 Immorality Act

vi
 1959 Promotion of Bantu Self-Government Act, Extension of University
Education Act. Γεκηνπξγείηαη Σν Pan-Africanist Congress (PAC) απφ
ηνλ Robert Sobukwe
1960 21 Μαξηίνπ: Sharpeville massacre. ANC θαη PAC ηίζεληαη εθηφο
λφκνπ.
Unlawful Organizations Act
1963 General Laws Amendment Act, Coloured Persons Education Act,
1963-1964 Γίθε ηεο Ρηβφληα, Indian Education Act (1964)
1967 National Education Policy Act, Educational Services Act, Terrorism Act
1969 Ζ South African Students’ Organization (SASO) δεκηνπξγείηε απφ ηνλ
Steen Biko. Ίδξπζε ηνπ Bureau of State Security (BOSS).
1972 Ίδξπζε ηνπ State Security Council (SSC)
1976 16 Ηνπλίνπ ε εμέγεξζε ηνπ Soweto
1977 Θάλαηνο ηνπ Steve Biko
1979 Ηδξχεηαη ην National Security Management System (NSMS))
1982 Internal Security Act
1983 Φήθηζε λένπ ΢πληάγκαηνο
1985 The Cradock Four
1990 Άξζε απαγφξεπζεο ησλ ANC, PAC, UDF θαη άιισλ νξγαλψζεσλ,
απνθπιαθίδεηαη ν N. Mandela
1994 Πξαγκαηνπνηνχληαη νη πξψηεο δεκνθξαηηθέο εθινγέο
1997 Φεθίδεηαη ην πξψην δεκνθξαηηθφ ΢χληαγκα ηεο ρψξαο
2013 ΢ηηο 5 Γεθεκβξίνπ θεχγεη απφ ηε δσή ν Nelson Mandela

vii
Πξφζσπα

Biko, Steve Bantu (1946-1977): Αθξηθαλφο πνιηηηθφο αθηηβηζηήο.

΢πληδξπηήο ηεο South African Students’ Organization (SASO) ην 1969 θαη ηεο
Black People’s Convention (BPC) ην 1972. Πέζαλε ππφ θξάηεζε ζηηο 12
΢επηεκβξίνπ 1977

Botha, Pieter Wille (1916-2006): Πξσζππνπξγφο (1978-1989). Δηζήγαγε ηελ

‘Total Strategy’ θαη ην ΢χληαγκα ηνπ 1984

De Klerk, Frederik Willem (1936- ): Πξσζππνπξγφο θαη Πξφεδξνο (1989-

1994). Χο πξσζππνπξγφο, ήξε ηελ απαγφξεπζε ηνπ ANC θαη απνθπιάθηζε
ηνλ Nelson Mandela

Hertzog, James Barry Munnik (1914-1947): Πξσζππνπξγφο (1924-1939)

θαη ηδξπηήο ηνπ National Party

Malan, Daniel Francois (1874-1959): Πξσζππνπξγφο (1948-1949). Δηζήγαγε

ηελ πνιηηηθή ηνπ Απαξηράηλη

Mandela, Nelson Rolihlahla (1918-2013): Πξφεδξνο ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο

(1994-1999). Ηδξπηηθφ κέινο ηνπ ANC Youth League. Παξέκεηλε
θπιαθηζκέλνο απφ ην 1963 έσο ην 1990

Smuts, Jan Christian (1870-1950): Πξσζππνπξγφο (1919-1924, 1939-1948)

Sobukwe, Robert Mangaliso (1924-1978): Ηδξπηήο ηνπ Pan-Africanist

Congress (PAC).

Verwoerd, Hendrik Frensch (1901-1966): Πξσζππνπξγφο (1958-1966).

Αλέπηπμε ηελ ηδέα ησλ Μπαηνπζηάλο. Γνινθνλήζεθε εληφο ηνπ
θνηλνβνπιίνπ, ελψ βξηζθφηαλ ζην βήκα, απφ ηνλ Γεκήηξε Σζαθέληα, ζηηο 6
΢επηεκβξίνπ 1966

viii
Vorster, Balthazar Johannes (1915-1983): Πξσζππνπξγφο (1966-1978).
Μέινο ηεο Ossewabrandwag θαηά ηνλ Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν

ix
Γλωζζάπι - ΢ςνηομογπαθίερ

African National Congress (ANC): Ηδξχζεθε ην 1912 σο South African

Native National Congress θαη κεηνλνκάζηεθε ην 1923. Σέζεθε εθηφο λφκνπ ην
1960, ελψ ε άξζε απαγφξεπζεο ήξζε ην 1990.

Afrikaners: Απφγνλνη ησλ πξψησλ ιεπθψλ επνίθσλ, κε νιιαλδηθέο,

γεξκαληθέο θαη γαιιηθέο ξίδεο.

Bantu: Υξεζηκνπνηήζεθε πξνθεηκέλνπ λα πεξηγξάςεη ηνπο ηζαγελείο θαηά ηελ

πεξίνδν ηνπ Απαξηράηλη.

Black Consciousness: Πνιηηηθή θηινζνθία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία

απαηηνχηαλ λα ππάξμεη ζπλεηδεηνπνίεζε απφ ηνπο Μαχξνπο πσο δελ ήηαλ
θαηψηεξνη. ΢χκθσλα κε ηε ζεσξία απηή σο Μαχξνη εξκελεχεηε ην ζχλνιν
ησλ κε ιεπθψλ.

Broederbond: Οξγάλσζε πνπ ηδξχζεθε ην 1918, γλσζηή θαη σο Αδειθφηεηα

ησλ Αθξηθάλεξο.

Boer: φξνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνπο άγγινπο έπνηθνπο γηα λα

πεξηγξάςεη ηνπο Αθξηθάλεξο

Bureau of State Security (BOSS): Ηδξχζεθε ην 1969 πξνθεηκέλνπ λα

ζπληνλίδεη θαη λα ζπκπιεξψλεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο αζηπλνκίαο θαη ηνπ
ζηξαηνχ. Αλαθεξφηαλ ζηνλ Πξσζππνπξγφ θαη νη δξαζηεξηφηεηέο ηεο
παξέκελαλ κπζηηθέο.

Democratic Alliance (DA)

Dutch Reformed Church (DRC)

Federasie van Afrikaner Kultuurorganisasies (FAK)

National Party (NP): Ηδξχζεθε ην 1914 απφ ηνλ J.B.M. Hertzog θαη ήηαλ ην
Κφκκα πνπ ην 1948 ήξζε ζηε εμνπζία ππφ ηνλ D.F. Malan.

Ossewabrandwag: Παξαζηξαηησηηθή νξγάλσζε ε νπνία ηδξχζεθε ην 1938

απφ Αθξηθάλεξ.

x
Pan-Africanist Congress (PAC): Ηδξχζεθε ην 1959 απφ ηνλ Robert Sobukwe.
(Έπεηηα απφ ηελ απνρψξεζή ηνπ απφ ην ANC.)

Rivonia Trial: Γίθε θαηά ηελ νπνία ν Μαληέια, κεηαμχ άιισλ,

θαηαδηθάζηεθε ζε ηζφβηα θάζεηξμε.

Robben Island: Σν Ρνκπέλ Άηιαλη βξίζθεηαη επηά ρηιηφκεηξα καθξηά απφ ην

Κέηπ Σάνπλ ζηε κέζε ηνπ θφιπνπ ηνπ Table Bay θαη απνηειεί κηα
βξαρνλεζίδα πνπ γηα ρξφληα ρξεζηκνπνηείην σο ηφπνο εμνξίαο θαη θπιάθηζεο
θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Απαξηράηλη. Σν Ρφκπελ Άηιαλη ήηαλ ζπλψλπκν ηεο
βηαηφηεηαο θαη ν πην δηάζεκνο θξαηνχκελνο ζε απηφ ήηαλ ν Νέιζνλ Μαληέια.

South African National Trust Company (SANTAM)

South African National Life Assurance Company (SANLAM)

Sharpeville: Πεξηνρή πνπ θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Απαξηράηλη είρε νξηζηεί σο
πεξηνρή Μαχξσλ. ΢ηελ πεξηνρή απηή ην 1960 ζηα πιαίζηα δηακαξηπξίαο ησλ
ηζαγελψλ ε αζηπλνκία άλνημε ππξ ζθνηψλνληαο 69 άηνκα.

South African Students’ Organization (SASO): Φνηηεηηθή νξγάλσζε κε

ιεπθψλ θνηηεηψλ. Ηδξχζεθε ην 1969. Σέζεθε εθηφο λφκνπ ην 1975.

Soweto: Αθξσλχκην γηα ηελ South West African Township. ΢ηελ πεξηνρή
έιαβε κέξνο ε εμέγεξζε καζεηψλ ην 1976.

State Security Council (SSC): Ηδξχζεθε ην 1972 πξνθεηκέλνπ λα

ζπκβνπιεχεη ηνλ Πξσζππνπξγφ γηα ζέκαηα αζθαιείαο

Total Strategy: Πνιηηηθή ε νπνία ζθηαγξαθνχζε κηα ζηξαηησηηθή ζηξαηεγηθή

γηα ηελ πξνζηαζία ηεο ρψξαο απφ εμσηεξηθέο θαη εζσηεξηθέο απεηιέο.
Υξεζηκνπνηήζεθε σο δηθαηνινγία γηα ηνλ απμεκέλν έιεγρν ηεο θπβέξλεζεο
κέζσ ηεο Αζθάιεηαο θαη ζηξαηησηηθψλ αμησκαηνχρσλ ηεο SSI.

Truth and Reconciliation Commission (TRC):

Umkhonto we Sizwe (MK): ‘Spear of the Nation’.

United Democratic Front (UDF)

United Party (UP)

xi
 Δεν είναι ο κόσμος τούτος θλιβερός.

Ο άνθρωπος είναι· που επιμένει να τον εξουσιάζει,

πιστεύοντας πως δεν θα χρειαστεί ποτέ

να λογοδοτήσει για τις πράξεις του.

xii
ΠΗΝΑΚΑ΢ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΩΝ

Δηζαγσγή…………………………………………………………………………....3

Κεθάλαιο 1
«Άνιζο Γίκαιο» & Νόηιορ Αθπική………………………………………………..…6
1.1 «Άληζν Γίθαην» ............................................................................................... 6
1.2 Νφηηνο Αθξηθή θαη Απνηθηνθξαηία ................................................................. 8
1.3 Κνηλσληθή Γηαζηξνκάησζε θαη νη ξίδεο ηνπ «Άληζνπ Γηθαίνπ».................. 11
1.3.1 Οη Έπνηθνη .............................................................................................. 13
1.3.2 Οη Khoi-Khoi θαη νη Άιινη Απηφρζνλεο ................................................ 18
1.3.3 Οη Μπφεξο θαη ε Βξεηαληθή Δηζβνιή .................................................... 20
1.4 Ο Ππξεηφο ηνπ Υξπζνχ ................................................................................. 24
1.5 Ζ Δπνρή ηνπ Γηαρσξηζκνχ............................................................................ 28

Κεθάλαιο 2
Σο Απαπησάινη………………………………………………………………………33
2.1 Ο ΋ξνο Απαξηράηλη............................................................................................ 33
2.2 Ο Δζληθηζκφο ησλ Αθξηθάλεξο θαη ε Ηδενινγία ηνπ Άπαξηράηλη ................. 35
2.2.1 Ο Δζληθηζκφο ησλ Αθξηθάλεξο .............................................................. 37
2.2.2 Ζ Θενινγηθή Βάζε ηνπ Απαξηράηλη ...................................................... 42
2.2.3 Οη Δπηζηεκνληθέο «Απνδείμεηο» ............................................................ 47

Κεθάλαιο 3
Ζ Νομοθεζία ηος Απαπησάινη…………………………………...…………………51
3.1 Απφ ηελ Απνγξαθή Πιεζπζκνί ζηνλ Πιήξε Γηαρσξηζκφ ........................... 53
3.2 Aπαξηράηλη θαη Παηδεία ................................................................................ 56
3.2.1 Σν ΢χζηεκα Δθπαίδεπζεο θαη ε Δμέγεξζε ηνπ Soweto ........................ 63
3.3 Απαξηράηλη θαη Δξγαζία ............................................................................... 66
3.3.1 Ο Νφκνο ησλ Πάζν θαη ην ΢άξπεβηι ..................................................... 74

1
Κεθάλαιο 4
Σο Ολοκληπωηικό Καθεζηώρ………………………………………………………78
4.1 Οη Πνιηηηθνί Κξαηνχκελνη ............................................................................ 78
4.2 Οη Θαλαηνη ζηα Υέξηα ηεο Αζηπλνκίαο ......................................................... 84
4.2.1 Ο Θάλαηνο ηνπ Steve Biko .................................................................... 86

Κεθάλαιο 5
Σο Κπάηορ Σπομοκπαηίαρ και η Πηώζη ηος Απαπησάινη……………..…………98
5.1 Οη Πνιηηηθέο Γνινθνλίεο .............................................................................. 98
5.1.1 Οη Σέζζεξηο ηνπ Κξάληνθ .................................................................... 104
5.2 Ζ Πηψζε ηνπ Απαξηράηλη θαη ε ΢χγρξνλε Νφηηα Αθξηθή ......................... 113
Ανηί Δπιλόγος……………...………………………………………….....…..….....121
Βιβλιογπαθία ............................................................................................................ 123
Πηγέρ……………………………………………………………………………….127
Παπάπηημα …………………………………………………………………………..…………...128

2
 ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ

΢ηελ παξνχζα κειέηε ζα πξνζπαζήζνπκε λα εξεπλήζνπκε ην θαηλφκελν ηνπ

«Άληζνπ Γηθαίνπ» ζέηνληαο σο παξάδεηγκα ηελ πεξίπησζε ηνπ Απαξηράηλη. Οη
δηάθνξεο κνξθέο αληζφηεηαο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζηα πιαίζηα κηαο θνηλσλίαο, δελ
απνηεινχλ εμαίξεζε ζηνλ θαλφλα, νχηε είλαη έλα λέν θαηλφκελν. Χζηφζν ην ηδηαίηεξν
ελδηαθέξνλ ζηελ πεξίπησζε ηνπ Απαξηράηλη εδξάδεη ζην γεγνλφο πσο απνηεινχζε
κηα ηδηαίηεξε κνξθή αληζφηεηαο, -απφ ηελ άπνςε πσο απηή δελ ήηαλ απιά
απνηέιεζκα ηεο θνηλσληθήο δηαζηξσκάησζεο θαηά ηελ νπνία δεκηνπξγήζεθε ςαιίδα
αλάκεζα ζε πινχζηνπο θαη θησρνχο, ή πήξε ηελ κνξθή ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ
ιφγσ ηεο άξλεζεο εθ κέξνπο ηεο θνηλσλίαο λα απνδερζεί κία κεηνλνηηθή νκάδα-.

Σν Απαξηράηλη απνηέιεζε έλα πνιηηηθφ θαη λνκηθφ νηθνδφκεκα, κέζσ ηνπ

νπνίνπ έγηλε πξνζπάζεηα λα δνζεί ζπλέρεηα ζηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή ππεξνρή
ησλ ιεπθψλ κεηά ην πέξαο ηεο απνηθηνθξαηηθήο πεξηφδνπ. Πξνθεηκέλνπ απηφ λα γίλεη
εθηθηφ, νη πνιηηηθνί δξψληεο ηεο επνρήο εθείλεο δφκεζαλ ηελ ηδενινγία ηνπ
Απαξηράηλη εληφο ελφο ζενινγηθνχ θαη ξαηζηζηηθνχ πιαηζίνπ, πξνθεηκέλνπ λα
δψζνπλ κηα επξεία αηηηνιφγεζε ζηνλ ηζρπξηζκφ ηεο θπιεηηθήο ππεξνρήο ησλ ιεπθψλ.

Έηζη, ζηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ κεηά ην ηέινο ηνπ Β’ Παγθνζκίνπ

Πνιέκνπ θαη ελψ ζηε Γχζε γηλφηαλ κηα πξνζπάζεηα φιν θαη πνην ξεηήο πξνάζπηζεο
ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ζηε Νφηηα Αθξηθή ηφζν νη ξαηζηζηηθέο ηδενινγίεο
φζν θαη ε αληζφηεηα κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ μεθίλεζαλ λα παίξλνπλ ηε
κνξθή λφκσλ ηνπ θξάηνπο. Ζ αξρή ηεο ηππηθήο ηζφηεηαο έκνηαδε λα κελ έρεη θακία
ζέζε ζην ζχλνιν ηεο λνκνζεζίαο ηνπ Απαξηράηλη, ελψ ε δηθαηνιφγεζε πνπ
πξνβαιιφηαλ γηα ηελ πξαθηηθή απηή, ήηαλ ε μερσξηζηή αλάπηπμε ησλ δηάθνξσλ
θπιεηηθψλ νκάδσλ ηεο ρψξαο.

Έσο ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 ν κε ιεπθφο πιεζπζκφο θαη εηδηθά
εθείλνο ησλ ηζαγελψλ είρε νπζηαζηηθά απνθιεηζηεί απφ ην δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε
θαη ηελ εξγαζία, ελψ παξάιιεια νη πξνζσπηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ιεπθψλ- θαη κε-
νκάδσλ απνηεινχζαλ αδίθεκα. Σν λνκηθφ απηφ νηθνδφκεκα «Άληζνπ Γηθαίνπ», φπσο

3
ήηαλ θπζηθφ, άξρηζε λα ακθηζβεηείηαη κε έληνλν πιένλ ηξφπν απφ ην κε ιεπθφ
πιεζπζκφ.

Γέθα ρξφληα αξγφηεξα, θαη έπεηηα απφ κηα ζεηξά καδηθψλ εμεγέξζεσλ ην
θαζεζηψο ηνπ Απαξηράηλη, μεθίλεζε κηα δηαδηθαζία αλακφξθσζεο ηφζν ηνπ λνκηθνχ
ζπζηήκαηνο ηνπ, φζν θαη ηνπ ηξφπνπ δηαθπβέξλεζεο ηεο ρψξαο. Τπφ ην λέν απηφ
θαζεζηψο εθείλνη πνπ ακθηζβεηνχζαλ ηελ πνιηηηθή θαη ηελ λνκνζεζία ηνπ
Απαξηράηλη θαη εθείλνη πνπ κάρνληαλ γηα ηελ θαηάξγεζή ηνπ, θηλδχλεπαλ -ζηελ
θαιχηεξε πεξίπησζε- λα απνιέζνπλ ην δηθαίσκα λα κηινχλ ηαπηφρξνλα ζε
πεξηζζφηεξα ηνπ ελφο αηφκνπ, θαη -ζηε ρεηξφηεξε- λα πεζάλνπλ κπζηεξησδψο θαηά
ηελ πεξίνδν θξάηεζήο ηνπο απφ ηελ αζηπλνκία.

Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1980 ήηαλ πιένλ μεθάζαξν πσο ηφζν ε πνιηηηθή φζν
θαη ε λνκνζεζία ηνπ Απαξηράηλη ζα ιάκβαλε ζχληνκα ηέινο. Καζψο ε άζθεζε
πίεζεο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε ηφζν απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο, φζν απφ ηηο
απνθιεηζκέλεο θνηλσληθέο νκάδεο ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο δελ άθελε πεξηζψξηα γηα
άιιε επηινγή. Σφηε ην θαζεζηψο ηνπ Απαξηράηλη, πξνέβε ζε κηα άλεπ πξνεγνπκέλνπ
παξαβίαζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, νη πξαθηηθέο βίαο θαη ηξνκνθξαηίαο θαζψο
θαη ε δνινθνλία πνιηηηθψλ αληηπάισλ ήηαλ κεξηθνί κφλν ηνπο ηξφπνπο πνπ
ρξεζηκνπνηήζεθαλ, ζε κία χζηαηε πξνζπάζεηα δηαηήξεζεο ηεο ππάξρνπζαο
θαηάζηαζεο.

Σέινο, έπεηηα απφ κία ζεηξά δηαπξαγκαηεχζεσλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αιιαγή

ηεο πνιηηηθήο εγεζίαο ηνπ θπβεξλφληνο θφκκαηνο ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο ην Απαξηράηλη
έιαβε ηέινο ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990. Αλ θαη ε ηππηθή ηζφηεηα ησλ πνιηηψλ
ηεο ρψξαο έλαληη ηνπ λφκνπ απνθαηαζηάζεθε, θαη ην «Άληζν Γίθαην» θαηαξγήζεθε,
ε θνηλσληθή αληζφηεηα αλάκεζα ζην ιεπθφ θαη κε πιεζπζκφ παξακέλεη.

Πην αλαιπηηθά ζην πξψην θεθάιαην ζα πξνζπαζήζνπκε λα αλαδεηήζνπκε ηηο

ξίδεο ηεο θνηλσληθήο δηαζηξσκάησζεο νη νπνίεο έιαβαλ ρψξα θαηά ηελ πεξίνδν ηεο
απνηθηνθξαηίαο κε ηελ άθημε ησλ ιεπθψλ ζηε ρψξα ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο έσο θαη ηελ
πεξίνδν ηεο δεκηνπξγία ηεο Έλσζεο Ννηίνπ Αθξηθήο. Θα πξνζπαζήζνπκε λα
αλαδείμνπκε ην ράζκα πνπ αλαπηχρζεθε αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο θνηλσληθέο νκάδεο,
θαζψο θαη ηελ πξνζπάζεηα πνπ θαηαβιήζεθε πξνθεηκέλνπ λα επηβιεζεί ε κία έλαληη
ηεο άιιεο, ελψ παξάιιεια ζα δνχκε θαη ηνπο πξψηνπο λφκνπο πνπ θαηά κία έλλνηα
απνηέιεζαλ ηε βάζε γηα ηελ κεηέπεηηα αλάπηπμε ηνπ «Άληζνπ Γηθαίνπ».

4
 Έπεηηα, ζην δεχηεξν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο ζα πξνζπαζήζνπκε λα
αλαδείμνπκε ηνπο ιφγνπο πνπ ψζεζαλ κηα εθ ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ λα ζέζεη σο
επηηαθηηθή αλάγθε ηελ επηβνιή ηεο έλαληη ησλ άιισλ, ην ηδενινγηθφ ππφβαζξν πάλσ
ζην νπνίν αλαπηχρζεθε ε ηδέα ηεο πνιηηηθήο ηνπ Απαξηράηλη, θαζψο θαη ηνλ ηξφπν κε
ηνλ νπνίν απηφ έγηλε απνδεθηφ θαη πξνσζήζεθε απφ πνιηηηθνχο θαη άιινπο θνξείο.
Πεξαηηέξσ, ζην θεθάιαην ηξία ζα πξνζπαζήζνπκε λα αλαδείμνπκε ηελ έλλνηα ηνπ
«Άληζνπ Γηθαίνπ» κέζα απφ ηελ αλάιπζε ησλ λφκσλ ηνπ Απαξηράηλη, ελψ
παξάιιεια ζα πξνζπαζήζνπκε λα αλαδείμνπκε ηφζν ηνλ θνηλσληθφ αληίθηππν ησλ
λνκνζεζηψλ απηψλ, φζν θαη ηελ αληίδξαζε ηνπ θαζεζηψηνο ζε πεξηπηψζεηο φπνπ
εθδειψζεθαλ θηλήζεηο αγαλάθηεζεο.

Σέινο, ζηα δχν ηειεπηαία θεθάιαηα ηεο εξγαζίαο ζα πξνζπαζήζνπκε λα

αλαδείμνπκε ην πιένλ απάλζξσπν πξφζσπν ηνπ Απαξηράηλη, φπσο απηφ εθδειψζεθε
απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 έσο θαη ηελ πηψζε ηνπ.

5
 1. «ΆΝΗ΢Ο ΓΗΚΑΗΟ» & ΝΟΣΗΟ΢ ΑΦΡΗΚΖ

1.1 «ΆΝΗ΢Ο ΓΗΚΑΗΟ»

Πξηλ μεθηλήζνπκε λα εξεπλνχκε ηελ πεξίπησζε πνπ Απαξηράηλη ζα ήηαλ ρξήζηκν
λα ζέζνπκε κεξηθνχο πξνβιεκαηηζκνχο φπσο: ηη είλαη δίθαην; ∙ πνηφο ην νξίδεη; θαη
πνηφο είλαη ν ξφινο ηεο θνηλσλίαο ζηε δηακφξθσζε απηνχ; ΢χκθσλα κε ηνλ
Πιάησλα, Πνιηηεία (Βηβιίν I), «ηίπνηε άιιν δελ είλαη ην δίθαην παξά ην ζπκθέξνλ
ηνπ ηζρπξφηεξνπ». Δλψ, ζχκθσλα κε ηνλ Αξηζηνηέιε, (Πνιηηηθά Α), ν άλζξσπνο
είλαη «θχζεη πνιηηηθφ δψν». Καη εδψ γελλάηαη έλα αθφκα εξψηεκα, είλαη
αλαπφθεπθηε βάζεη ησλ δχν απηψλ νξηζκψλ ε ζχγθξνπζε ηελ θνηλσλίαο κε ηνπο
έρνληεο ηελ ηζρχ θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηελ εμνπζία;

΢ηα πιαίζηα κηαο θνηλσλίαο, πξνθεηκέλνπ λα ππάξμεη αξκνληθή ζπκβίσζε ησλ

αλζξψπσλ είλαη απαξαίηεηε ε δεκηνπξγία θαλφλσλ ζπκπεξηθνξάο. Ζ θπξηφηεξε
κνξθή ησλ θνηλσληθψλ θαλφλσλ είλαη εθείλε ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ. Έηζη, έλαο απιφο
νξηζκφο ηνπ δηθαίνπ είλαη φηη «απνηειεί ζχλνιν θαλφλσλ κε ηνπο νπνίνπο ξπζκίδεηαη
ππνρξεσηηθά θαη επηηαθηηθά ε αλζξψπηλε ζπκβίσζε θαη πνπ ηελ ηήξεζε ηνπο επηβάιεη
θαη εμαζθαιίδεη κε θπξψζεηο ε θξαηηθή εμνπζία».1

Πεξαηηέξσ, έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ είλαη πσο ε

ξχζκηζε πνπ πεξηέρνπλ είλαη εηεξφλνκε. Γειαδή, ε ζπκπεξηθνξά ησλ αλζξψπσλ δελ
ππαγνξεχεηαη νχηε πξνζδηνξίδεηαη απφ ηνπο ίδηνπο, αιιά απφ ηελ βνχιεζε ηνπ
δηθαίνπ πνπ ηίζεηαη απφ ηελ θξαηηθή εμνπζία. Σν δίθαην νξίδεη ηππηθά θαη απξφζσπα
φηη θάζε πξφζσπν είλαη ππνθείκελν δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ ζε πιήξε
ηζφηεηα κε ην άιιν πξφζσπν. Καηά απηή ηελ έλλνηα ην δίθαην εκθαλίδεηαη πνιηηηθά
θαη θνηλσληθά νπδέηεξν.2 Ση γίλεηαη φκσο, ζηελ πεξίπησζε πνπ ε βνχιεζε ηεο
θξαηηθήο εμνπζία δελ έρεη σο γλψκνλα ηελ πξνάζπηζε ησλ ζπκθεξφλησλ θαη ησλ
δηθαησκάησλ ηνπ ζπλφινπ ηεο θνηλσλίαο;

Πξηλ πξνζπαζήζνπκε λα δψζνπκε κηα απάληεζε ζε απηφλ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ ζα

πξέπεη λα ιάβνπκε ππ’ φςηλ καο πσο ην δίθαην δελ έρεη κία κφλν δηάζηαζε. Μπνξεί
λα εξκελεπζεί σο ηζηνξηθφ, πνιηηηθφ, θαη θνηλσληθφ θαηλφκελν. Ηζηνξηθά δελ

1
Υξηζηνθηιφπνπινο Γ.Γ, Δηζαγσγή ζην Γίθαην, Βαζηθέο έλλνηεο – ζεζκνί θαη αξρέο Ιδησηηθνχ –
Γεκνζίνπ – Δπξσπατθνχ Γηθαίνπ, εθδ. Γίθαην & Οηθνλνκία Π. Ν. ΢άθθνπιαο, Αζήλα, 2007, ζει. 1
2
Υξηζηνθηιφπνπινο Γ.Γ, Δηζαγσγή ζην Γίθαην, Βαζηθέο έλλνηεο – ζεζκνί θαη αξρέο Ιδησηηθνχ –
Γεκνζίνπ – Δπξσπατθνχ Γηθαίνπ, εθδ. Γίθαην & Οηθνλνκία Π. Ν. ΢άθθνπιαο, Αζήλα, 2007, ζει. 3-7

6
ζεσξνχηαλ πάληα απηνλφεηε ε ηππηθή ηζφηεηα φισλ έλαληη ηνπ δηθαίνπ.
Παξαδείγκαηνο ράξε θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Απνηθηνθξαηίαο νη ηζαγελείο ηεο Αθξηθήο
απνηέιεζαλ ππνθείκελν εκπξάγκαηνπ δηθαίνπ. Δπηπιένλ ην δίθαην απνηππψλεη ηελ
εθάζηνηε πνιηηηθή πνπ αθνινπζείηαη απφ ηελ θξαηηθή εμνπζία. Έηζη ην δίθαην κπνξεί
λα δηαθνξνπνηείηαη ζε αλαινγία κε ηελ πνιηηηθή πνπ αζθείηαη απφ ην εθάζηνηε
θξάηνο. Ζ θνηλσλία απφ ηελ άιιε κπνξεί ηφζν λα παίμεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ
δηακφξθσζε ηνπ δηθαίνπ κέζσ ηεο ίδηαο ηεο εμέιημήο ηεο, φζν θαη κέζσ ηεο
ζχγθξνπζήο ηεο κε ηελ θξαηηθή εμνπζία.3

Γελ είλαη ιίγεο νη πεξηπηψζεηο εθείλεο θαηά ηηο νπνίεο ην δίθαην έρεη γίλεη απφιπην
κέζν άζθεζεο πνιηηηθήο, εθ κέξνπο ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο. Δηδηθφηεξα, ζε
πεξηπηψζεηο κε δεκνθξαηηθψλ πνιηηεπκάησλ, ε θξαηηθή εμνπζία πνιιέο θνξέο έρεη
πξνβεί ζηε ζέζπηζε θαλφλσλ δηθαίνπ κέζσ ησλ νπνίσλ πξνάγεηαη ε αληζφηεηα
κεηαμχ ησλ πνιηηψλ, δηαζθαιίδνληαο έηζη ηδηαίηεξα πξνλφκηα ζε κηα κφλν κεξίδα ηεο
θνηλσλίαο, ελψ παξάιιεια κπνξεί λα αθαηξεί δηθαηψκαηα θαη ειεπζεξίεο απφ κία
άιιε.

Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηεο πηνζέηεζεο «Άληζνπ Γηθαίνπ» απφ ηελ θξαηηθή

εμνπζία είλαη εθείλε ηνπ Απαξηράηλη ζηε Νφηηα Αθξηθή. Σν Απαξηράηλη ήηαλ κηα
πνιηηηθή πνπ πξνσζνχηαλ απφ ηελ θξαηηθή εμνπζία ζχκθσλα κε ηελ νπνία
πξναγφηαλ ν θπιεηηθφο δηαρσξηζκφο ησλ πνιηηψλ, έηζη πξνθεηκέλνπ λα πινπνηεζεί ε
πνιηηηθή απηή ε θξαηηθή εμνπζία πξνέβε ζηε ζέζπηζε κηαο ζεηξάο λφκσλ, κε
απνηέιεζκα ηελ θαηάθνξε παξαβίαζε ηεο αξρήο ηεο ηζφηεηαο, ησλ αλζξσπίλσλ
δηθαησκάησλ θαη άιισλ. ΋ια απηά φκσο, είλαη θάηη ην νπνίν ζα εμεηάζνπκε εθηελψο
ζηελ παξνχζα εξγαζίαο.

3
΢ρεηηθά βι., Καιηζψλεο Γ., Γίθαην θαη θνηλσλία ηνλ 21ν αηψλα, Γίθαην Οηθνλνκηθή Κξίζε θαη
Γεκνθξαηία, εθδ. Σφπνο, Αζήλα, 2014

7
 1.2 ΝΟΣΗΟ΢ ΑΦΡΗΚΖ ΚΑΗ ΑΠΟΗΚΗΟΚΡΑΣΗΑ

Νόηιορ Αθπική

Ζ Γεκνθξαηία ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο κε έθηαζε 1.219.912 η.ρικ βξίζθεηαη ζην

λφηην άθξν ηεο αθξηθαληθήο επείξνπ. ΢πλνξεχεη κε ηηο ρψξεο Νάκπηα, Μπνηζνπάλα,
Εηκπάκπνπε, Μνδακβίθε, ΢νπαδηιάλδε, θαζψο θαη ην Λεζφζν, ην νπνίν είλαη
πεξίθιεηζην θαη πεξηβάιιεηαη εμ’ νινθιήξνπ απφ έδαθνο ηεο Γεκνθξαηίαο ηεο
Ννηίνπ Αθξηθήο. Ο πιεζπζκφο ηεο αλέξρεηαη ζηνπο 54.956.900 θαηνίθνπο.4

Ζ Νφηηνο Αθξηθή έρεη νκνζπνλδηαθφ ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο, ην νπνίν

απνηειείηαη απφ εζληθφ, επαξρηαθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν∙ ηα επίπεδα απηά είλαη
αιιεινεμαξηψκελα θαη αιιειέλδεηα. Έρεη θνηλνβνπιεπηηθφ αληηπξνζσπεπηηθφ
ζχζηεκα. ΢χκθσλα κε ην ΢χληαγκα ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο αξρεγφο θξάηνπο θαη
επηθεθαιήο θπβεξλήζεσο είλαη ν Πξφεδξνο ηεο Γεκνθξαηίαο. Σν εθινγηθφ ζψκα
εθιέγεη ην θνηλνβνχιην θαη ζηε ζπλέρεηα ε εζλνζπλέιεπζε (Κάησ Βνπιή θαη
Κνηλνβνχιην) ζπλεδξηάδνπλ γηα ηελ εθινγή πξνέδξνπ θαη αληηπξνέδξνπ. Ζ
Δθηειεζηηθή Δμνπζία αζθείηαη απφ ηελ θπβέξλεζε, ε νπνία είλαη ηξηψλ επηπέδσλ κε
εθιεγκέλνπο αληηπξνζψπνπο ζε εζληθφ, επαξρηαθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν. Ζ Ννκνζεηηθή
Δμνπζία αζθείηαη ηφζν απφ ηελ θπβέξλεζε, φζν θαη απφ ηα δχν ζψκαηα ηνπ
θνηλνβνπιίνπ. Ζ Γηθαζηηθή Δμνπζία είλαη αλεμάξηεηε ηεο εθηειεζηηθήο θαη ηεο
Ννκνζεηηθήο. Γηνηθεηηθή πξσηεχνπζα ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο είλαη ε Πξαηηφξηα,
Ννκνζεηηθή ην Κέηπ Σάνπλ θαη Γηθαζηηθή ε Μπινκθνληέη.5

Πην αλαιπηηθά, ην Κνηλνβνχιην είλαη ε λνκνζεηηθή αξρή ηεο Νφηηαο Αθξηθήο

θαη έρεη ηε δχλακε λα ζεζπίδεη ηνπο λφκνπο, ζχκθσλα κε ην ΢χληαγκα. Απνηειείηαη
απφ ηελ Δζλνζπλέιεπζε θαη ην Δζληθφ ΢πκβνχιην ησλ επαξρηψλ (NCOP). Οη
θνηλνβνπιεπηηθέο ζπλεδξηάζεηο είλαη αλνηθηέο ζην θνηλφ. Ζ Δζλνζπλέιεπζε
εθιέγεηαη γηα λα εθπξνζσπεί ηνλ ιαφ θαη λα δηαζθαιίδεη ηε δεκνθξαηηθή
δηαθπβέξλεζε, φπσο απαηηείηαη απφ ην ΢χληαγκα. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηελ εθινγή

4
http://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022015.pdf (ηει. πξφ. 05/10/2015)
5
Σζάιηαο Γξε.Η., Μαπξνγέλεο ΢., Μπνχξηδο Σ., Ρνδνζεάηνο Γ. Η Γεσγξαθία ζηηο Γηεζλείο ΢πνπδέο,
εθδ. Η. ΢ηδέξεο, Αζήλα 2011, ζει. 123

8
ηνπ Πξνέδξνπ, παξέρνληαο έλα εζληθφ θφξνπκ γηα ηε δεκφζηα εμέηαζε ησλ ζεκάησλ.
Ζ Δζληθή ΢πλέιεπζε απνηειείηαη απφ φρη ιηγφηεξα απφ 350 θαη φρη πεξηζζφηεξα απφ
400 κέιε, πνπ εθιέγνληαη κέζα απφ έλα ζχζηεκα αλαινγηθήο εθπξνζψπεζεο. Ζ
Δζληθή ΢πλέιεπζε, ε νπνία εθιέγεηαη γηα κηα ζεηεία πέληε εηψλ, πξνεδξεχεηαη απφ
ηνλ speaker, ν νπνίνο είλαη επηθνπξνχκελνο απφ ηνλ Αλαπιεξσηή Πξφεδξν.

Δζληθφ ΢πκβνχιην ησλ επαξρηψλ (NCOP)

Σν NCOP απνηειείηαη απφ 54 κφληκα κέιε θαη 36 εηδηθνχο αληηπξνζψπνπο,

θαη έρεη σο ζηφρν λα εθπξνζσπεί ηα ζπκθέξνληα ησλ επαξρηψλ ζηελ εζληθή ζθαίξα
ηεο θπβέξλεζεο. Οη αληηπξνζσπείεο απνηεινχληαη απφ 10 εθπξνζψπνπο απφ θάζε
επαξρία. Σν NCOP πξέπεη λα έρεη εληνιή απφ ηηο επαξρίεο γηα λα κπνξέζεη λα ιάβεη
νξηζκέλεο απνθάζεηο.

Αποικιοκπαηία

΢ηα ηέιε ηνπ 16νπ αηψλα επξσπατθέο ρψξεο φπσο ε Οιιαλδία, ε Αγγιία θαη
άιιεο μεθίλεζαλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ζαιάζζηεο νδνχο πξνο ηελ Αζία. Οη εκπνξηθέο
απνζηνιέο ήηαλ ζχλεζεο λα πξαγκαηνπνηνχλ ζηάζεηο, γηα αλεθνδηαζκφ ησλ πινίσλ
ηνπο, ζε πεξηνρέο φπσο ην αθξσηήξη ηνπ Kέηπ6 ζηε Νφηην Αθξηθή. ΢θνπφο ησλ
ζηάζεσλ απηψλ ήηαλ ν αλεθνδηαζκφο κε θξέζθν λεξφ, θξνχηα θαη θξέαο, ηα νπνία
θαη πξνκεζεχνληαλ απφ ηνπο ληφπηνπο βνζθνχο ηεο εθάζηνηε πεξηνρήο.

Σν 1649 έλαο ππάιιεινο ηεο Οιιαλδηθήο Δηαηξίαο Αλαηνιηθψλ Ηλδηψλ,

ράλνληαο ην πινίν ηνπ, αλαγθάζηεθε λα πεξάζεη ην ρεηκψλα ηνπ ζην Table Bay ηεο
Ννηίνπ Αθξηθήο7. Σξία ρξφληα αξγφηεξα θαη θαηφπηλ πξνηάζεψο ηνπ, ε εηαηξία
έζηεηιε ηνλ Jan Van Riebeeck θαη νγδφληα ππαιιήινπο ηεο εηαηξίαο ζηελ πεξηνρή.
Απνζηνιή ηεο νκάδαο απηήο ήηαλ ε δεκηνπξγία ελφο ζηαζκνχ αλεθνδηαζκνχ γηα ηελ

6
΢ημερινό Cape Town
7
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ςελ. 32

9
παξνρή θξνχησλ, ιαραληθψλ, θξέζθνπ λεξνχ θαη θξέαηνο ζηνλ νιιαλδηθφ ζηφιν.
Απηή ήηαλ θαη ε αξρή ηεο απνηθηαθήο επνρήο γηα ηελ Νφηην Αθξηθή.

Ζ νιιαλδηθή θαηνρή ζηελ πεξηνρή επεθηάζεθε κε ην πέξαζκα ησλ εηψλ, νη

απηφρζνλεο παξαγθσλίζηεθαλ θαη ζηε ζπλέρεηα ππνδνπιψζεθαλ. Ο πιεζπζκφο ησλ
επξσπαίσλ επνίθσλ απμήζεθε δξακαηηθά θαη ε θνηλσλία, ε νπνία δεκηνπξγήζεθε
αλέπηπμε πνιχπινθε θπιεηηθή δηαζηξσκάησζε, φπσο ζα δνχκε αλαιπηηθφηεξα ζην
επφκελν θεθάιαην.

Σν 1795 ζα πάξεη ηε ζέζε ηεο νιιαλδηθήο απνηθίαο ζηελ πεξηνρή ε

Βξεηαληθή. Δλ ησ κεηαμχ, ε Οιιαλδηθή Δηαηξία Αλαηνιηθψλ Ηλδηψλ έρνληαο ράζεη
ηελ ππεξνρή ηεο θαη ιφγσ ησλ θνηλσληθψλ αλαηαξαρψλ πνπ επηθξαηνχζαλ ζην
εζσηεξηθφ ηνπ νιιαλδηθνχ θξάηνπο, πξνέβε ζε αλαγθαζηηθή ζπλζεθνιφγεζε κε ηελ
Βξεηαλία, πξνθεηκέλνπ λα κελ πεξάζεη ε απνηθία ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο ζηελ Γαιιηθή
θπξηαξρία.8

΢ηελ εηθνζάρξνλε πεξίνδν απφ ην 1795 έσο ην 1815 ε δηνίθεζε ηεο απνηθίαο
ηνπ Αθξσηεξίνπ άιιαμε ηξείο θνξέο (1795- 1803: πξψηε Βξεηαληθή θαηνρή, 1803-
1806: απνηθηαθή δηαθπβέξλεζε απφ ηε Γεκνθξαηία ηεο Μπαηάβηα, 1806-1815:
δεχηεξε Βξεηαληθή θαηνρή). Με ηε ΢πλζήθε ηεο Βηέλλεο ηνπ 1815 ε Απνηθία ηνπ
Αθξσηεξίνπ παξαρσξήζεθε ζηε Βξεηαλία. Απφ ην 1815 έσο ην 1910 ε Βξεηαληθή
θπξηαξρία εδξαηψζεθε, πξνζαξηψληαο φιε ηελ πεξηνρή πνπ ζήκεξα είλαη γλσζηή σο
Νφηηα Αθξηθή. Ζ εμέιημε απηή ελδπλάκσζε ηελ επηξξνή ησλ επνίθσλ ζην εζσηεξηθφ
ηεο απνηθίαο, κε απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο λνκνζεηηθήο ζεζκνζέηεζεο ησλ
θπιεηηθψλ δηαθξίζεσλ9.

8
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ςελ. 52
9
Θεοδωρόπουλοσ Χ.., «Σο ΢φςτημα Φυλετικών Διακρίςεων ςτη ΢υνταγματική Σάξη τησ Νότιασ
Αφρικήσ» ςτο : Θεοδωρόπουλοσ Χ., Σςάλτασ Γρ.Ι., Απαρτχάιντ- Διεθνείσ Εξελίξεισ – Ελλάδα, εκδ Ι.
΢ιδζρησ, Αθήνα 1991, ςελ. 28

10
 1.3 ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΓΗΑ΢ΣΡΟΜΑΣΩ΢Ζ ΚΑΗ ΟΗ ΡΗΕΔ΢

ΣΟΤ «ΑΝΗ΢ΟΤ ΓΗΚΑΗΟΤ»

Ζ Νφηηνο Αθξηθή ζπρλά αλαθέξεηαη θαη σο ην «Έζλνο Οπξάλην Σφμν», φξνο ν

νπνίνο επηλνήζεθε απφ ηνλ Desmond Tutu θαη ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνλ Νέιζνλ
Μαληέια σο κεηαθνξά γηα ηελ πεξηγξαθή ηεο εζληθά πινπξαιηζηηθήο θνηλσλίαο ηεο
Ννηίνπ Αθξηθήο, ε νπνία ζήκεξα θαίλεηαη λα θαηαξξίπηεη ηε ζεσξία ηνπ έζλνπο –
Κξάηνπο φπσο ηελ γλσξίδνπκε.

Αλ πξνζπαζνχζακε λα εληνπίζνπκε ζήκεξα ζηνπο Νφηην - Αθξηθαλνχο ην

ζχλνιν ησλ γλσξηζκάησλ εθείλσλ πνπ ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπο θαζηζηά έζλνο,
απηφ ζα ήηαλ αδχλαην. ΢χκθσλα, ινηπφλ, κε ηε ζεσξία, ηα έζλε απνηεινχλ
ζπλεθηηθέο νληφηεηεο κε θνηλά ραξαθηεξηζηηθά φπσο ε ζξεζθεία, ε γιψζζα, ε
εζλφηεηα θαη ε θνηλή πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά. ΢ε θακία πεξίπησζε έλα ηέηνην
παξάδεηγκα δελ καο ζπκίδεη ηελ θνηλσλία ηεο Νφηηαο Αθξηθήο. Αληίζεηα, είλαη κηα
πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία κε έληνλεο δηαθνξέο, ε νπνία φκσο δελ παχεη λα απνηειεί
έλα έζλνο κε θνηλή ζπλείδεζε. Ζ Νφηηνο Αθξηθή ζήκεξα κπνξεί πεξήθαλα λα
δειψλεη «Έζλνο Οπξάλην Σφμν» θαη λα δηδάζθεη ηνλ νξζφ ηξφπν ηεο επίιπζεο
δηαθνξψλ ζε πνιιά ζχγρξνλα πνιππνιηηηζκηθά θξάηε πνπ αληηκεησπίδνπλ
πξνβιήκαηα ξαηζηζκνχ ε μελνθνβίαο.

Χζηφζν, ε Νφηηα Αθξηθή δελ ήηαλ πάληα απηή πνπ γλσξίδνπκε ζήκεξα. Ζ
αλαδήηεζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο ησλ πιεζπζκψλ πνπ κεηνίθηζαλ ζην έδαθνο ηεο
ηελ πεξίνδν ηεο απνηθηνθξαηίαο, θαη ε αλάγθε ηαχηηζεο ηνπ θξάηνπο κε έλα έζλνο,
νδήγεζε ζηελ πνιηηηθή θπξηαξρία ελφο έζλνπο ή κίαο θπιεηηθήο νκάδαο∙ ησλ
Λεπθψλ επί ησλ Μαχξσλ, θαη ηεο κεηνςεθίαο επί ηεο πιεηνςεθίαο.

Γηα λα κπνξέζνπκε λα θαηαλνήζνπκε ηνπο παξάγνληεο πνπ έπαημαλ

θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε θαη ζεζκνζέηεζε ησλ θπιεηηθψλ δηαθξίζεσλ, ζα
πξέπεη πξψηα λα εμεηάζνπκε ην θνηλσληνινγηθφ ππφβαζξν ηεο Νφηηαο Αθξηθήο, έηζη
ψζηε λα θαηαλνήζνπκε ηελ έθηαζε ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο ηεο ρψξαο απηήο,
θαζψο θαη ηηο επηξξνέο πνπ δέρζεθε απφ εμσγελείο παξάγνληεο -πνιηηηζκηθνχο θαη
κε-.

11
 Σν Απαξηράηλη ρηίζηεθε πάλσ ζε πνιηηηζκηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο δηαθνξέο,
ξαηζηζηηθέο ηδενινγίεο, θαζψο θαη νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα ηα νπνία αλαπηχρζεθαλ
κέζα απφ ην πέξαζκα ησλ αηψλσλ. Ο πξψηνο εμ’ απηψλ ησλ παξαγφλησλ, ήηαλ ε
δηαθνξεηηθφηεηα ηελ νπνία έλησζαλ ε κία θπιή γηα ηελ άιιε. Κνηλσληθέο νκάδεο κε
δηαθνξεηηθέο θαηαβνιέο, ζξεζθείεο θαη επηξξνέο, πξνζπάζεζαλ λα αλαπηπρζνχλ ζε
θνηλφ έδαθνο θαη θαη’ επέθηαζε λα αζθήζνπλ εμνπζία έλαληη ησλ άιισλ. ΢ηηο
επφκελεο ελφηεηεο ζα πξνζπαζήζνπκε λα δηαθξίλνπκε απηέο ηηο νκάδεο ζε ηξεηο
θαηεγνξίεο: ζηνπο Έπνηθνπο, ηνπο Ηζαγελείο θαη ηνπο Μπφεξο.

12
 1.3.1 Οι Έποικοι

Μία απφ ηηο θνηλσληθέο νκάδεο πνπ αλαπηχρζεθαλ ζηελ Νφηην Αθξηθή θαηά
ηελ πεξίνδν ηεο απνηθηνθξαηίαο, ήηαλ εθείλε ησλ επνίθσλ. ΋πσο ήδε έρνπκε δεη, ην
1652, ε Οιιαλδηθή Δηαηξεία Αλαηνιηθψλ Ηλδηψλ, δεκηνχξγεζε κηα βάζε
αλεθνδηαζκνχ ζηελ πεξηνρή ηνπ Αθξσηεξίνπ κεηαθέξνληαο εθεί έλαλ κηθξφ αξηζκφ
ππαιιήισλ ηεο εηαηξίαο απφ ηελ Οιιαλδία. Ζ βάζε απηή, ζχληνκα έγηλε κηα
Οιιαλδηθή επνηθηζηηθή απνηθία10 πνπ δηαξθψο εμαπισλφηαλ ζην εζσηεξηθφ ηεο
ρψξαο, κέζσ επεθηαηηθψλ πνιέκσλ, ππνδνχισζεο ησλ ηνπηθψλ θπιψλ θαη
πξνζάξηεζεο λέσλ εδαθψλ.

Μφιηο ην 1657, ε εηαηξεία ζέινληαο λα κεηψζεη ην θφζηνο παξαγσγήο,

απνδέζκεπζε απφ ηηο ζπκβάζεηο ηνπο ελλέα απφ ηνπο ππαιιήινπο ηεο, θαη κε ζρεηηθή
πξάμε αλαγλσξίζζεθαλ σο «ειεχζεξνη πνιίηεο» (Freeburghers). Τπφ ην λέν απηφ
θαζεζηψο, νη έπνηθνη σο ειεχζεξνη πιένλ πνιίηεο, θαηείραλ ηε δηθή ηνπο γε θαη
παξήγαγαλ πξντφληα ,ηα νπνία πνπινχζαλ ζηελ εηαηξεία ζε πξνθαζνξηζκέλεο ηηκέο.

Έσο ην 1793 ππήξραλ 13.830 ειεχζεξνη έπνηθνη - κεηαμχ απηψλ 4.032 άλδξεο,
2.730 γπλαίθεο θαη 7.068 παηδηά-.Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο έπνηθνπο πξνέξρνληαλ
απφ ρακειά θνηλσληθά ζηξψκαηα, κε θαηαγσγή απφ ηελ Οιιαλδία, η Γεξκαλία θαη ηε
Γαιιία. Οη πνιηηηζκηθέο φκσο δηαθνξέο ησλ επνίθσλ κεηψζεθαλ, θαζψο ε
πξσηνβνπιία θαη νη πξαθηηθέο ηθαλφηεηεο είραλ κεγαιχηεξε ζεκαζία πιένλ απφ ηελ
θνηλσληθή ηνπο πξνέιεπζε. Χζηφζν, παξάιιεια άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη κηα
θπιεηηθή δηαζηξσκάησζε ζηελ ππφ δεκηνπξγία θνηλσλία. Καζνξηζηηθφ ξφιν ζε
απηή ηελ εμέιημε έπαημαλ ηξείο παξάγνληεο11.

Καηά πξψηνλ, ε λνκηθή ζέζε ησλ επνίθσλ εληζρχζεθε κε ηελ αλαγλψξηζε

ηνπο σο «ειεχζεξσλ πνιηηψλ». Καηά δεχηεξνλ, ε εηαηξία ρξεζηκνπνίεζε έλαλ
πιεζπζκφ αλζξψπσλ ππφ ην θαζεζηψο ηεο δνπιείαο, νη νπνίνη εξγάδνληαλ ππφ
νιιαλδηθή επνπηεία πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγήζνπλ πιηθέο ππνδνκέο γηα ηελ
απνηθία. Σέινο, ε αξγή αιιά ζηαζεξή επέθηαζε ηεο απνηθίαο ζην εζσηεξηθφ ηνπ
Table Bay κε ηε κνξθή νρπξσκέλεο βάζεο παξαγσγήο πξντφλησλ, αθαίξεζε απφ

10
Θεοδωρόπουλοσ Χ.., «Σο ΢φςτημα Φυλετικών Διακρίςεων ςτη ΢υνταγματική Σάξη τησ Νότιασ
Αφρικήσ» ςτο : Θεοδωρόπουλοσ Χ., Σςάλτασ Γρ.Ι., Απαρτχάιντ- Διεθνείσ Εξελίξεισ – Ελλάδα, εκδ. Ι.
΢ιδζρησ, Αθήνα 1991, ςελ. 28
11
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ςελ. 33-35

13
ηνπο απηφρζνλεο ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε πεγέο λεξνχ θαη γφληκσλ εδαθψλ. Οη
ληφπηνη βνζθνί είραλ ηελ επηινγή λα θχγνπλ πξνο αλαδήηεζε λέσλ εδαθψλ ζηελ
ελδνρψξα ή λα παξακείλνπλ σο ππεξέηεο ή πειάηεο ηεο νιιαλδηθήο απνηθίαο.

Έσο ηηο αξρέο ηνπ 18νπ αηψλα νη πεξηζζφηεξνη «ειεχζεξνη πνιίηεο» είραλ
εγθαηαιείςεη ηελ γεσξγία θαη πιένλ αζρνινχληαλ κε ην εκπφξην ή είραλ γίλεη
ηερλίηεο ζην Κέηπ, φπνπ εμππεξεηνχζαλ ηηο αλάγθεο ησλ μέλσλ επηζθεπηψλ θαη ηνπ
ζηφινπ πνπ έθζαλε θάζε ρξφλν. Ο αξηζκφο ησλ επνίθσλ πνπ ζπλέρηζε λα αζρνιείηαη
κε ηελ γεσξγία επέθηεηλε ηηο ηδηνθηεζίεο ηνπ πέξαλ ησλ εδαθψλ πνπ ηνπ είραλ αξρηθά
παξαρσξεζεί απφ ηελ εηαηξεία. Απνηέιεζκα ηεο δηαδηθαζίαο απηήο, ήηαλ ε εμάξηεζε
ηεο ηνπηθήο δηνίθεζεο ηεο απνηθίαο θαη ηεο θνηλφηεηαο ησλ «ειεχζεξσλ πνιηηψλ»
απφ ηελ θαηαλαγθαζηηθή εξγαζία. Ζ θνηλσλία ηνπ Κέηπ είρε κεηαηξαπεί ζε κηα
θνηλσλία δνπινθηεζίαο.

Μέρξη ηηο αξρέο ηνπ 18νπ αηψλα ην θαζεζηψο δνπιείαο ζην Αθξσηήξη είρε
απνθηήζεη ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά. Οη ζθιάβνη πξνέξρνληαλ απφ δηαθνξεηηθέο
θνηλσλίεο, αλήθαλ ζε δηαθνξεηηθέο ζξεζθείεο θαη δελ είραλ θνηλή γιψζζα. Οη
πεξηζζφηεξνη δελ πξνέξρνληαλ απφ ηελ Αθξηθή – ε νπνία φκσο ππήξμε πεγή
ζθιάβσλ ηεο Ακεξηθήο-, ν κεγαιχηεξνο αξηζκφο εμ’ απηψλ πξνέξρνληαλ απφ ηελ
Ηλδνλεζία, ηελ Ηλδία θαη ηελ Κευιάλε,12 ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο κεηνλφηεηαο
ησλ Μνπζνπικάλσλ.

Σν 1711 ν πιεζπζκφο ησλ ζθιάβσλ ήηαλ κεγαιχηεξνο απφ εθείλνλ ησλ

επνίθσλ. Υαξαθηεξηζηηθά ην 1793 ππήξραλ 14.747 δνχινη (9.046 άλδξεο, 3590
γπλαίθεο, θαη 211 παηδηά), ελψ νη «ειεχζεξνη πνιίηεο ήηαλ 13.830. Χζηφζν, ε αχμεζε
ηνπ αξηζκνχ ησλ δνχισλ ήηαλ απνηέιεζκα ηεο ζπλερνχο εηζαγσγήο απφ άιιεο ρψξεο
θαη φρη απνηέιεζκα θπζηθήο αλαπαξαγσγήο ηνπ πιεζπζκνχ. Σέινο, ραξαθηεξηζηηθφ
είλαη ην πψο νη άλζξσπνη απηνί δηαλεκήζεθαλ ζηνπο ηδηνθηήηεο ζε κηθξέο νκάδεο. ΢ηα
ηέιε ηνπ 18νπ αηψλα πάλσ απφ ην πελήληα ηνηο εθαηφ ησλ «ειεχζεξσλ πνιηηψλ» ήηαλ
ηδηνθηήηεο δνχισλ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηνπ ηνπηθνχ θπβεξλήηε
Adriaan van Sell, ν νπνίνο θαηείρε 169 ζθιάβνπο θαζψο θαη ην παξάδεηγκα ηνπ
επνίθνπ Martin Melck, ν νπνίνο είρε ζηελ ηδηνθηεζία ηνπ 101 δνχινπο13.

12
΢εκεξηλή ΢ξη-Λάλθα
13
Βιέπε: Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει. 37

14
 Σν θαζεζηψο ηεο δνπιείαο απνηέιεζε θαη ηελ πξψηε ζεκαληηθή δηαίξεζε ζηελ
θνηλσλία ηνπ Αθξσηεξίνπ. Σν λνκηθφ θαζεζηψο απηήο βαζηδφηαλ ζην Ρσκαην –
Οιιαλδηθφ Γίθαην ησλ Κάησ ρσξψλ θαζψο θαη ζην θαηαζηαηηθφ ηεο Μπαηάβηα. Πην
ζπγθεθξηκέλα νη ζθιάβνη δελ επηηξεπφηαλ λα παληξεπηνχλ, δελ είραλ «εμνπζία»
(potestas) πάλσ ζηα παηδηά ηνπο, δελ κπνξνχζαλ λα ππνγξάςνπλ λνκηθέο ζπκβάζεηο,
λα απνθηήζνπλ ηδηνθηεζία ή λα αθήζνπλ δηαζήθε. Χο απνθιεηζηηθή ηδηνθηεζία ησλ
ηδηνθηεηψλ ηνπο, νη ζθιάβνη είραλ ηελ ππνρξέσζε λα ππαθνχλ ζηηο δηαηαγέο ηνπ
ηδηνθηήηε ηνπο –εθ’φζνλ απηέο δελ ζα απνηεινχζαλ πνηληθφ αδίθεκα-. Δπίζεο ζα
κπνξνχζαλ λα πνπιεζνχλ ή λα θιεξνδνηεζνχλ ζην κέιινλ.14

Ζ ζρέζε ζθιάβνπ θαη ηδηνθηήηε ήηαλ βαζηζκέλε ζηελ απεηιή βίαο θαη
δηεπφηαλ απφ κηα Παηεξλαιηζηηθή ηδενινγία, ε νπνία δνκνχζε θαη λνκηκνπνηνχζε ηελ
ππνηαγή θαη ηνλ εμαλαγθαζκφ. Ηδηαίηεξα ζθιεξή ήηαλ ε δσή ησλ γπλαηθψλ πνπ
αλήθαλ ζηελ ηδηνθηεζία ηεο εηαηξείαο, θαζψο απηέο ήηαλ αλαγθαζκέλεο, πξνθεηκέλνπ
λα απμεζνχλ ηα έζνδα ηεο εηαηξείαο, λα επηδiδνληαη ζε αγνξαίν έξσηα κε ηνπο λαχηεο
ή λα ρξεζηκνπνηνχληαη καδί κε ηνπο άλδξεο ζηηο ζθιεξφηεξεο εξγαζίεο. Χζηφζν, ε
δσή γηα ηνπο ζθιάβνπο πνπ αλήθαλ ζε ηδηψηεο κπνξνχκε λα πνχκε φηη ήηαλ έσο έλα
βαζκφ πην αλεθηή, θαζψο γηα απηνχο νη δνχινη ζεσξνχηαλ πνιχηηκε πεξηνπζία.

Δπαθφινπζν φισλ απηψλ, ήηαλ νη άλζξσπνη νη νπνίνη αληηκεησπίζηεθαλ σο

αληηθείκελα θαη ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηνπο –πιένλ- αζηνχο ηεο απνηθίαο λα
αλαδεηήζνπλ ηελ ειεπζεξία ηνπο θαη λα πξνζπαζήζνπλ λα απνηηλάμνπλ ην δπγφ ηεο
ζθιαβηάο. Χζηφζν, δελ πξαγκαηνπνηήζεθε πνηέ κηα νξγαλσκέλε καδηθή επαλάζηαζε
ελάληηα ζην θαζεζηψο ζην νπνίν δνχζαλ, θαη απηφ δηφηη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν είραλ
θαηαλεκεζεί κέζα ζηελ απνηθία θαη νη πνιηηηζκηθέο θαη άιιεο δηαθνξέο ηνπο, δελ
ηνπο επέηξεπαλ λα δνκήζνπλ κηα νξγαλσκέλε θνηλφηεηα. Οη πεξηζζφηεξνη απφ
απηνχο πξνζπαζνχζαλ λα δηαθχγνπλ απφ ηνπο ηδηνθηήηεο ηνπο δξαπεηεχνληαο απφ ηηο
θάξκεο θαη βγαίλνληαο έμσ απφ ηα φξηα ηεο απνηθίαο, κε απνηέιεζκα πνιινί απφ
απηνχο λα αθνκνησζνχλ απφ ηηο θνηλφηεηεο ησλ ειεχζεξσλ απηνρζφλσλ, ή λα δνπλ
θξπκκέλνη ζε ζπειηέο θιέβνληαο βαζηθά αγαζά επηβίσζεο απφ ηηο θάξκεο ησλ
επνίθσλ. Παξ’ φια απηά νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο ζπιιακβάλνληαλ θαη
θαηαδηθάδνληαλ ζε ζάλαην.

14
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει.42

15
 Οη πεξηπηψζεηο ζηηο νπνίεο θάπνηνη ζθιάβνη απειεπζεξψλνληαλ ήηαλ ζπάληεο
θαη απαηηνχληαλ πξνυπνζέζεηο φπσο ην λα βαπηηζηνχλ, λα γλσξίδνπλ πνιχ θαιά ηελ
νιιαλδηθή γιψζζα θαη λα ππάξρεη εγγπεηήο, ν νπνίνο ζα πιήξσλε ζηελ πεξίπησζε
πνπ ν ζθιάβνο αδπλαηνχζε λα επηβηψζεη σο ειεχζεξνο πνιίηεο. Οη πεξηπηψζεηο θαηά
ηηο νπνίεο ζθιάβνη απειεπζεξψλνληαλ βέβαηα ήηαλ 0,0016% (έλαο ζηνπο
εμαθφζηνπο).15 Απφ ηελ άιιε πιεπξά, θαζψο νη αζηνί θαη νη γαηνθηήκνλεο
δηαηεξνχζαλ ζεμνπαιηθέο ζρέζεηο κε ηηο ζθιάβεο, ήηαλ αξθεηέο νη πεξηπηψζεηο
εθείλεο θαηά ηηο νπνίεο νη γπλαίθεο απηέο απειεπζεξψζεθαλ θαη πήξαλ ηε ζέζε ηεο
λφκηκεο ζπδχγνπ ησλ επνίθσλ. Απηφο φκσο δελ ήηαλ ν θαλφλαο. ΢ηηο πεξηζζφηεξεο
ησλ πεξηπηψζεσλ ηα παηδηά πνπ γελληνχληαλ απφ ηε ζπλεχξεζε κηαο δνχινπ θαη ελφο
αζηνχ παξέκελαλ ζθιάβνη. Απνηέιεζκα απηψλ ησλ ζρέζεσλ ήηαλ ε δεκηνπξγία ησλ
έγρξσκσλ ή κηγάδσλ. ΢ήκεξα εθηηκάηαη φηη ην 7% ησλ γνληδίσλ ησλ ζχγρξνλσλ
Αθξηθάλεξο είλαη κε επξσπατθφ θαη απηφ ζπλέβε θαηά ηελ απνηθηαθή πεξίνδν.

Χζηφζν, είλαη μεθάζαξν πσο νη πξψηνη έπνηθνη ηνπ Αθξσηεξίνπ αλέπηπμαλ

έλα αίζζεκα αλσηεξφηεηαο κεηά ηελ ελίζρπζε ηεο λνκηθήο ηνπο ζέζεο ην 1652. Έσο
ην ηέινο ηεο Οιιαλδηθήο θπξηαξρίαο ην 1795 ν πιεζπζκφο ηεο Νφηηαο Αθξηθήο είρε
αλαπηχμεη πνιιέο κνξθέο δηαρσξηζκνχ. Ο βαζηθφηεξνο εμ’ απηψλ ήηαλ ν
δηαρσξηζκφο ησλ επνίθσλ απφ ηνπο απηφρζνλεο, θαζψο νη πξψηνη δηέθξηλαλ αξρηθά
ηνπο εαπηνχο ηνπο απφ ηνπο δεχηεξνπο πεξηζζφηεξν βάζεη ζξεζθείαο θαη φρη βάζεη
θπιεηηθήο θαηαγσγήο16, δειαδή γηλφηαλ κία δηάθξηζε αλάκεζα ζε ρξηζηηαλνχο θαη
εηδσινιάηξεο. Αλάκεζα ζηνπο επξσπαίνπο επνίθνπο ππήξρε έλαο κεγάινο αξηζκφο
γάιισλ Οπγελφησλ (Huguenots), νη νπνίνη κεηά ην δησγκφ ηνπο απφ ηε Γαιιία ην
1685 θαηέθπγαλ ζε γεηηνληθέο ρψξεο φπσο ε Αγγιία, ε Οιιαλδία θαη ε Γεξκαλία.

Ο πξψηνο πιεζπζκφο ησλ Οπγελφησλ έθηαζε ζην Κέηπ σο πξνζσπηθφ ηεο

Οιιαλδηθήο Δηαηξείαο Αλαηνιηθψλ Ηλδηψλ θαη ζηε ζπλέρεηα σο κεηαλάζηεο.
Δπεξεαζκέλνο απφ ηε ζξεζθεπηηθή ηνπ πίζηε – ηνλ Καιβηληζκφ17 – θαη ηελ
θαηαπίεζε πνπ είρε ππνζηεί ζηελ ρψξα θαηαγσγήο ηνπ, ν πιεζπζκφο απηφο αλ θαη
ελαξκνλίζηεθε κε ηελ απνηθία, αλέπηπμε ζχληνκα αίζζεκα αλσηεξφηεηαο έλαληη ησλ
ηζαγελψλ θαη απνδεηνχζε ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ζπγθξηηηθά κε ηνλ ππφινηπν ιεπθφ

15
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει. 45
16
Marx, Antony W., Making Race and Nation, a comparison of South Africa, the United States and
Brail, Cambridge University Press, USA, 1998, ζει. 35
17
Γηα ηνλ Καιβηληζκφ βιέπε: Weber M. Η πξνηεζηαληηθή Ηζηθή θαη ην Πλεχκα ηνπ Καπηηαιηζκνχ,
κεηάθξαζε Κνπξηνβηθ Γ., εθδ. Κάιβνο, Αζήλα,1980. ΢ει. 77-112

16
πιεζπζκφ ηελ ειεπζεξία, αξλνχκελνο λα ππαθνχζεη ζηελ λνκνζεζία ηεο απνηθίαο.
Υαξαθηεξηζηηθή ήηαλ ε πεπνίζεζε πσο νη απηφρζνλεο, νη ζθιάβνη θαη ν έγρξσκνο
πιεζπζκφο ηεο απνηθίαο έπξεπε λα εθαξκφδνπλ ηνπο λφκνπο, ελψ εθείλνη φρη. 18 Λφγσ
ηεο αληίζεζεο ηνπο απηήο κε ηελ δηνίθεζε ηεο απνηθίαο, επέιεγαλ λα δήζνπλ καθξηά
απφ ην Κέηπ σο θηελνηξφθνη, νξγαλψλνληαο κηθξέο θνηλσλίεο.

Ο ιεπθφο πιεζπζκφο κε ην πέξαζκα ησλ αηψλσλ θαη ηελ αιιαγή ηεο

δηνίθεζεο απφ Οιιαλδηθή ζε Βξεηαληθή ην 1795, θαζψο θαη κε ηελ καδηθή
κεηαλάζηεπζε επξσπαίσλ ζηε Νφηηα Αθξηθή, ιφγσ ηεο αλαθάιπςεο ρξπζνχ θαη
δηακαληηψλ ζην έδαθνο ηεο, άξρηζε λα δηαζπάηαη. Οη απφγνλνη ησλ επνίθσλ πιένλ
απηνπξνζδηνξίδνληαλ σο Αθξηθαλνί19 θαη δηεθδηθνχζαλ ην δηθαίσκα ηεο
αλεμαξηεζίαο ηνπο.

΢ηα επφκελα ρξφληα (1795-1910) θαη έσο ηε ΢πλζήθε Δηξήλεο, αθνινχζεζε

κηα ζεηξά πνιέκσλ αλάκεζα ζηνπο Αθξηθάλεξο θαη ηελ βξεηαληθή δηνίθεζε, θαζψο
θαη αλάκεζα ζηνπο ηζαγελείο πιεζπζκνχο θαη ηνπο Αθξηθάλεξο αληίζηνηρα. ΢ηφρνο
ηεο αγγιηθήο δηνίθεζεο ήηαλ ε επηθξάηεζή ηεο επί ησλ εδαθψλ ηεο Νφηηαο Αθξηθήο.
Οη Αθξηθάλεξ πάιη είραλ σο αξρηθφ ζηφρν ηελ επηβίσζε θαη ζηε ζπλέρεηα ηελ
δηεθδίθεζε ηεο αλεμαξηεζίαο, ελψ νη απηφρζνλεο είραλ σο κφλν ζθνπφ ηελ επηβίσζε.
Σα γεγνλφηα πνπ αθνινχζεζαλ ππξνδφηεζαλ ηελ αλάγθε ησλ Αθξηθάλεξ λα
εμαιείςνπλ ηελ φπνηα απεηιή ελαληίνλ ηνπο, θαη έρηηζαλ ηηο βάζεηο ηνπ εζληθηζκνχ,
πάλσ ζηνλ νπνίν δνκήζεθε έλα θξάηνο θπιεηηθψλ δηαθξίζεσλ ζηνλ αθξφηαην βαζκφ.
΢ε επφκελα θεθάιαηα, ζα εμεηάζνπκε ηηο πηπρέο εθείλεο, νη νπνίεο αλαδφκεζαλ εθ
λένπ ηελ θνηλσλία ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο θαη έζεζαλ ηηο βάζεηο γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ
Απαξηράηλη.

18
Marquard Leo, The Peoples and Policies of South Africa, Oxford University Press, New York, 1962,
ζει. 5
19
΢ηε ζπλέρεηα ζα αλαθέξνληαη σο Αθξηθάλεξο (Afrikaners)

17
 1.3.2 Οι Khoi-Khoi και οι Άλλοι Αςηόσθονερ

Οη απηφρζνλεο ηνπ Κέηπ, νη νπνίνη ήξζαλ πξψηνη ζε επαθή κε ηνπο

απεζηαικέλνπο ηεο Δηαηξείαο Αλαηνιηθψλ Ηλδηψλ ήηαλ νη Khoi-Khoi20 θαη νη
Bushmen (Βνπζκάλνη). Ζ θπιή ησλ Βνπζκάλσλ, κε ηελ άθημε ησλ Οιιαλδψλ
απνκαθξχλζεθε απφ ην Αθξσηήξη θαη δελ ήξζε πνηέ ζε ηδηαίηεξε επαθή κε ηελ
απνηθία. Αληίζεηα, νη Khoi-Khoi ήηαλ εμνηθεησκέλνη κε ηελ παξνπζία επξσπαίσλ,
ιφγσ ησλ πινίσλ πνπ έθζαλαλ θαηά θαηξνχο ζην Κέηπ θαη πξνκεζεχνληαλ βννεηδή
απφ απηνχο αληαιιάζζνληαο ηα κε Δπξσπατθά πξντφληα21.

Ζ θπιή απηή δνχζε ζε νξγαλσκέλεο θνηλσλίεο θαη ήηαλ εγθαηεζηεκέλε ζηηο

γφληκεο πεξηνρέο ηνπ Κέηπ. Αξρηθά, νη έπνηθνη γλσξίδνληαο ηελ αδπλακία
βηνπνξηζκνχ ηνπο ρσξίο ηελ παξνπζία ησλ απηνρζφλσλ, δηαηεξνχζαλ θηιηθέο ζρέζεηο
καδί ηνπο πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίδνπλ φζα ρξεηάδνληαλ εηξεληθά. ΢χληνκα φκσο
απηφ άιιαμε. Καζψο ε απνηθία νξγαλψζεθε θαη επεθηάζεθε, νη απηφρζνλεο
παξαγθσλίζηεθαλ, κε απνηέιεζκα ην 1659 λα επηηεζνχλ ζηηο θάξκεο ησλ επνίθσλ.
Έσο ην 1660 ε εηαηξεία είρε επαλαθηήζεη ηνλ έιεγρν, δεκηνπξγψληαο θξάρηεο θαη
ζεκεία παξαθνινχζεζεο πεξηκεηξηθά ηνπ νηθηζκνχ ηεο, πξνθεηκέλνπ λα απνηξέπεη
ηελ εηζβνιή ησλ απηνρζφλσλ.

Καηά ηα επφκελα έηε, νη έπνηθνη έρνληαο αλαπηχμεη ην αίζζεκα ηηο

ηδηνθηεζίαο θαη ζεσξψληαο πσο ην Αθξσηήξη ηνπο αλήθεη μεθίλεζαλ λα θπιαθίδνπλ
ζην Ρφκπελ Άηιαλη (Robben Island) ηνπο απηφρζνλεο πνπ ζεσξνχζαλ χπνπηνπο γηα
θινπή. Απνηέιεζκα ησλ πξαθηηθψλ απηψλ, ήηαλ ν εξρνκφο ελφο αθφκα πνιέκνπ ην
1673. ΢πλέπεηα ηνπ πνιέκνπ απηνχ ήηαλ ε εδξαίσζε ηνπ ειέγρνπ απφ ηνπο έπνηθνπο,
θαζψο θαη ε απψιεηα ηεο πεξηνπζίαο ησλ απηνρζφλσλ. Έσο ην 1713 νη Khoi –Khoi
ιφγσ ηεο αδπλακίαο ηνπο πιένλ λα βηνπνξηζηνχλ είραλ ππνηαρζεί ζηνπο επνίθνπο.
΋ζνη δνχζαλ ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο ηεο απνηθίαο (αλ θαη ζεσξεηηθά ειεχζεξνη),
απνηεινχζαλ ππνδεέζηεξε θάζηα ζηελ απνηθηαθή θνηλσλία θαη δελ ηχγραλαλ
θαιχηεξεο αληηκεηψπηζεο απφ εθείλεο ησλ ζθιάβσλ.

20
Elphick R. and Giliomee H., The Shaping of South African Society, 1652-1840, Wesleyan University
Press, 1979, ζει.5
21
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ςελ.37

18
 Καηά ηελ πεξίνδν απηή ζπλαληάηαη θαη ν πξψηνο ξαηζηζηηθφο λφκνο22 (1760)
έλαληη ησλ «Διεχζεξσλ Μαχξσλ» (Free Blacks). ΢χκθσλα κε ην λφκν απηφ, νη κε
ιεπθνί αιιά ζεσξεηηθά ειεχζεξνη, -εθείλνη δειαδή πνπ δελ αλήθαλ ζηελ θαηεγνξία
ησλ δνχισλ- ,ππνρξενχηαλ λα θέξνπλ έλα απνδεηθηηθφ έγγξαθν ην νπνίν ηνπο
επέηξεπε λα εμέξρνληαη απφ ηηο αζηηθέο πεξηνρέο ηεο απνηθίαο, ην ιεγφκελν
«passes». ΢πλνπηηθά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Οιιαλδηθήο πεξηφδνπ νη απηφρζνλεο,
ππνδνπιψζεθαλ απφιπηα εμαξηψκελνη απφ ηελ απνηθία.

Με ηνλ εξρνκφ ηεο Βξεηαληθήο πεξηφδνπ, αξρηθά έγηλαλ θάπνηεο πξνζπάζεηεο

βειηίσζεο ηνπ θαζεζηψηνο απέλαληη ζηνπο απηφρζνλεο. ΢πγθεθξηκέλα ην 1809 ν
ηνπηθφο θπβεξλήηεο εμέδσζε δηάηαγκα ζχκθσλα κε ην νπνίν δεηνχηαλ ε πξνζηαζία
ησλ απηνρζφλσλ θαη ε παχζε ηεο εθκεηάιιεπζήο ηνπο ζε ζέκαηα κηζζψλ. Χζηφζν
ηαπηφρξνλα ελεξγνπνηνχζε κνξθέο πεξηνξηζκνχ νη νπνίεο είραλ πξηλ ρξεζηκνπνηεζεί
γηα ηνλ έιεγρν ησλ ζθιάβσλ.23Με ην πέξαζκα ησλ εηψλ θαη ιφγσ ησλ πηέζεσλ εθ
κέξνπο ησλ ιεπθψλ, θαζψο θαη ιφγσ ηνπ φηη έπαςε λα αζθείηαη πίεζε απφ ηνπο
ηεξαπνζηφινπο, νη θπιεηηθέο δηαθξίζεηο έλαληη απηνρζφλσλ θαη έγρξσκνπ πιεζπζκνχ
επαλήιζαλ ζην πξνζθήλην.

Χζηφζν, ζε επαθή κε ηελ απνηθία δελ ήξζαλ κφλν νη Khoi-Khoi ∙ ππήξμαλ

άιιεο δχν θπιέο νη νπνίεο δνχζαλ ζηελ ελδνρψξα θαη ελεπιάθεζαλ ζε πνιέκνπο κε
ηνπο Μπφεξο. Καζψο νη έπνηθνη φπσο ζα δνχκε παξαθάησ επεθηάζεθαλ έσο ηε
Ναηάι, θαη ζηε ζπλέρεηα δεκηνπξγψληαο ζηα αλαηνιηθά ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο
αλεμάξηεηα θξάηε, ην Σξαλζβαάι θαη ηελ Οξγγάλε, ήξζαλ ζε επαθή θαη θαη’
επέθηαζε ζε ζχγθξνπζε κε ηηο θπιέο πνπ θαηνηθνχζαλ εθεί. Οη θπιέο απηέο ήηαλ νη
Ενπινχ θαη νη Ξφζα.

22
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ςελ.51
23
Αλαιπηηθά βιέπε: Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001,
ζει.58.

19
 1.3.3 Οι Μπόεπρ και η Βπεηανική Διζβολή

Οη Βξεηαλνί, φηαλ εγθαηαζηάζεθαλ ζηε Νφηηα Αθξηθή, ζπλάληεζαλ κηα

πνιχπινθε, βίαηε θαη ζε κεγάιν βαζκφ άλαξρε θνηλσλία, εηδηθά ζηηο ζπλνξηαθέο
πεξηνρέο ηεο απνηθίαο φπνπ νη Αθξηθάλεξ ζπλήζηδαλ λα παίξλνπλ ην λφκν ζηα ρέξηα
ηνπο νξγαλψλνληαο εμεγέξζεηο κηθξήο θιίκαθαο θαη νη ηνπηθέο θπιέο πξνζπαζνχζαλ
λα δηαηεξήζνπλ έλα βαζκφ απηνλνκίαο24. Θεσξψληαο πσο ε παξακνλή ηνπο ζα είλαη
πξνζσξηλή, δελ αληαπνθξίζεθαλ άκεζα ψζηε λα δεκηνπξγήζνπλ κηα νξγαλσκέλε
δηνίθεζε, αξθέζηεθαλ ζην θεξδνθφξν εκπφξην θαη ηελ χπαξμε θάπνησλ
απεζηαικέλσλ κε δηνηθεηηθέο αξκνδηφηεηεο.

Σν 1809 ε Βξεηαλία εθάξκνζε έλα ζρέδην δηαρείξηζεο ηεο απνηθίαο,

απνκαθξχλνληαο ηηο απηφρζνλεο θπιέο απφ ηηο ζπλνξηαθέο πεξηνρέο ηεο απνηθίαο, κε
ζηφρν ηνλ πιήξε δηαρσξηζκφ ηνπ καχξνπ απφ ην ιεπθφ πιεζπζκφ θαη έρνληαο σο
απψηεξν ζθνπφ ηελ ελδπλάκσζε ηεο απνηθίαο ππφ φιεο ηηο έλλνηεο.

Σν 1820 πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί ε αλεξγία θαη νη θνηλσληθέο

αλαηαξαρέο ζηε Βξεηαλία, ν ππνπξγφο νηθνλνκηθψλ έπεηζε ην θνηλνβνχιην λα
επηρνξεγήζεη ηελ κεηαθνξά επνίθσλ απφ ηελ Βξεηαλία ζηελ απνηθία ηεο Ννηίνπ
Αθξηθήο. ΢ην ζχλνιν ηνπο –έπεηηα απφ απηή ηελ απφθαζε- έθηαζαλ πεξίπνπ νρηψ
ρηιηάδεο άλδξεο, γπλαίθεο θαη παηδηά (ηέζζεξεηο ρηιηάδεο απφ απηνχο είραλ επηιεγεί
θαη άιινη ηφζνη ηαμίδεςαλ κε δηθά ηνπο έμνδα). Οη λένη απηνί έπνηθνη πξνέξρνληαλ
απφ ηελ κεζαία ηάμε θαη δελ είραλ αζρνιεζεί μαλά κε ηε γεσξγία, αληίζεηα ήηαλ
ηερλίηεο.

Απνηέιεζκα ηεο κεηνίθεζεο απηήο ήηαλ ε δεκηνπξγία κηαο πεξεηαίξσ

πνιχπινθεο δνκήο ζηελ θνηλσλία ηεο απνηθίαο. Οη λένη έπνηθνη ήηαλ πνιηηηζκηθά
δηαθνξεηηθνί. Δίραλ δηαθνξεηηθή γιψζζα, ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο, δηαθνξεηηθέο
παξαδφζεηο θαη εκπεηξίεο. Ήηαλ νη πξψηνη επξσπαίνη κεηαλάζηεο πνπ δελ
ελζσκαηψζεθαλ κε ηνπο πξνεγνχκελνπο. Οη Βξεηαλνί κεηαλάζηεο εμέθξαζαλ απηή
ηελ δηαθνξνπνίεζή ηνπο, απνθαιψληαο ηνπο πξνγελέζηεξνπο επνίθνπο ππνηηκεηηθά
Μπφξεο (Boers), δειαδή αγξφηεο.

24
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει. 53

20
 Με ην πέξαζκα ησλ εηψλ νη Βξεηαλνί νξγάλσζαλ ηε δηνίθεζε ηεο απνηθίαο
θαη μεθίλεζαλ λα εηζάγνπλ λένπο λφκνπο. Οη λφκνη απηνί έζηγαλ ηα θεθηεκέλα ησλ
Αθξηθάλεξο θαη άιιαδαλ εθ βάζξσλ ηνπο θνηλσληθνχο ζπζρεηηζκνχο ζηε Νφηηα
Αθξηθή. Ζ πξψηε αιιαγή πνπ επεξέαζε αξλεηηθά ηνπο Αθξηθάλεξο θαη ηε ζρέζε
ηνπο κε ηε βξεηαληθή δηνίθεζε ήηαλ ε εηζαγσγή ηεο Αγγιηθήο σο επίζεκεο γιψζζαο
ηεο απνηθίαο. Ζ άξλεζε ησλ δχν πιεζπζκψλ λα ζπκθσλήζνπλ ζε κηα θνηλή επίζεκε
γιψζζα είλαη θαλεξή έσο θαη ζήκεξα, θαζψο ηα Αγγιηθά θαη ηα Αθξηθάαλο
(Afrikaans) παξακέλνπλ θαη νη δχν επίζεκεο γιψζζεο ηεο ρψξαο. Έλα δεχηεξν
κεγάιν ζνθ γηα ηνπο Αθξηθάλεξο απνηέιεζε ε πνιηηηθή ηεο βξεηαληθήο δηνίθεζεο
ελψπηνλ ηνπ έγρξσκνπ πιεζπζκνχ. Σν 1828 επεξεαζκέλε απφ ηα επξσπατθά
θηλήκαηα ειεπζεξίαο θαη θηιαλζξσπίαο θαη έπεηηα απφ ηελ επίκνλε ππεξάζπηζε
απηψλ ησλ ηδεψλ απφ ηνλ Dr. Philip, ε δηνίθεζε πξνέβε ζηε ζέζπηζε ηνπ 50νπ
Γηαηάγκαηνο (50th Oridinance, July 17, 1828) ζχκθσλα κε ην νπνίν θαηαξγνχηαλ ε
πξνεγνχκελε λνκνζεζία γηα ηηο απηφρζνλεο θπιέο θαη ηνλ έγρξσκν πιεζπζκφ θαη
έζεηε απηνχο ίζνπο κε ηνπο ιεπθνχο ελψπηνλ ηνπ λφκνπ.25

Οη Αθξηθάλεξο, εηδηθά εθείλνη πνπ θαηνηθνχζαλ ζηα αλαηνιηθά ηεο απνηθίαο,

θαηφπηλ ηεο αιιαγήο ηεο λνκνζεζίαο ζε ζρέζε κε ηνπο κε ιεπθνχο θαη ηελ
ελδπλάκσζε ηεο δηνίθεζεο θαη ηνπ ειέγρνπ ζηελ απνηθία, άξρηζαλ λα ληψζνπλ πσο ν
θφζκνο ηνπο αιιάδεη. Σν αίζζεκα ηνπ απνθιεηζκνχ γηλφηαλ φιν θαη πην έληνλν γηα
απηνχο, θαζψο δελ ηνπο επηηξεπφηαλ πιένλ ε εθκεηάιιεπζε ηεο γεο άλεπ φξσλ, αιιά
αληηζέησο έπξεπε λα πιεξψλνπλ έλα είδνο θφξνπ γηα απηή. ΢ε απηφ ην
κεηαβαιιφκελν ζεζκηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πιαίζην, νη αγξφηεο Αθξηθάλεξο έλησζαλ λα
εμαξζξψλεηαη ε βξαρπρξφληα ρεηξαθέηεζή ηνπο, νη απηφρζνλεο ππεξέηεο θαη δνχινη
πνπ είραλ ζηελ θαηνρή ηνπο μεθίλεζαλ λα ηνπο εγθαηαιείπνπλ ζε κηα πξνζπάζεηα
απφθηεζεο ηεο ειεπζεξίαο θαη απηάξθεηάο ηνπο. Σν γεγνλφο απηφ έθεξε
αληηκέησπνπο ηνπο Αθξηθάλεξο κε θνηλσληθέο αλαηαξαρέο, κε απνηέιεζκα λα
απνδεηνχλ ηε ζέζπηζε κηαο λνκνζεζίαο -ελάληηα ζηελ «αιεηεία26»- πνπ ζα επαλέθεξε
ηελ πξφηεξε θαη’ απηνχο ηάμε.

Δλ αληηζέζεη, νη Αθξηθάλεξο πνπ δνχζαλ ζην δπηηθφ θνκκάηη ηεο απνηθίαο θαη
ζηα αζηηθά θέληξα, φπσο ην Κέηπ, πξνζαξκφζηεθαλ ζην λέν θαζεζηψο, ελψ εθείλνη
πνπ δνχζαλ ζηα αλαηνιηθά φληαο απνθνκκέλνη απφ ηηο βξεηαληθέο επηξξνέο θαη κε

25
Σhompson L., «The History of South Africa», Yale University Press, USA, 2001, ζει.60
26
Σhompson L., «The History of South Africa», Yale University Press, USA, 2001, ζει.68

21
κφλν ζηνηρείν πνιηηηζκνχ ηνπο ηε Βίβιν, θαηεγνξνχζαλ ηελ Βξεηαλία γηα φια ηνπο
ηα δεηλά. Σν 1836 αξλνχκελνη λα ελαξκνληζηνχλ κε ηελ λέα θαηάζηαζε θαη
απνδεηψληαο ηελ παιηά ηνπο ειεπζεξία, μεθίλεζαλ ην γλσζηφ έσο ζήκεξα «Great
Trek», ην κεγάιν δειαδή ηαμίδη πξνο ηελ ελδνρψξα, κε απψηεξν ζθνπφ ηελ
νξγάλσζε ηεο δηθήο ηνπο θνηλσλίαο, καθξηά απφ ηελ επηβνιή ηεο βξεηαληθήο
θπξηαξρίαο, ζχκθσλα κε ηηο δηθέο ηνπο πεπνηζήζεηο γηα ηελ νξζή ζρέζε «αθεληηθνχ
θαη ππεξέηε» 27.

Έσο ην 1840 είραλ κεηαλαζηεχζεη πεξίπνπ έμη ρηιηάδεο Μπφεξο, (άλδξεο,

γπλαίθεο θαη παηδηά) δειαδή πεξίπνπ ην έλα πέκπην ηνπ ιεπθνχ πιεζπζκνχ ηεο
απνηθίαο ηνπ Κέηπ, παίξλνληαο καδί ηνπο κεξηθνχο απηφρζνλεο ππεξέηεο θαη
ζθιάβνπο. ΢ηα επφκελα ρξφληα νη κεηαλάζηεο πιένλ Μπφεξο πξνζπάζεζαλ λα
νξγαλσζνχλ ζε κηα ζπλεθηηθή θνηλφηεηα. Χζηφζν, απηφ δελ ήηαλ εχθνιν, δηφηη νη
κεηαλάζηεο είραλ αθήζεη ηελ απνηθία ηνπ Κέηπ φρη καδηθά άιια θαηά κηθξέο νκάδεο,
νη νπνίεο νξγαλψλνληαλ απφ αλζξψπνπο κε θχξνο θαη θάζε νκάδα απνηεινχηαλ απφ
αθφινπζνπο ηνπ αηφκνπ απηνχ28.

Καηά ζπλέπεηα ησλ δεδνκέλσλ απηψλ, πξνέθπςαλ πξνβιήκαηα ζρεηηθά κε ην

πνηνη ζα αλαιάβνπλ ηε δηνίθεζε ησλ νκάδσλ απηψλ, ππφ ηε κνξθή κηαο κηθξήο
θνηλφηεηαο, θαζψο θαη πνιηηηθέο δηαθσλίεο γηα ηε κνξθή πνπ ζα έπξεπε λα έρεη ε
δηνίθεζε απηή. Υαξαθηεξηζηηθά, δηαθσλίεο εγείξνληαλ γηα ην αλ νη θαλφλεο ζα
απνηεινχζαλ πξνζσπηθή απφθαζε ελφο αηφκνπ ή αλ ζα έπξεπε ν έιεγρνο λα
αλαηεζεί ζε έλα εθιεγκέλν ζψκα. Δπίζεο, δηαθσλνχζαλ γηα ην αλ ζα έπξεπε λα
αγλνήζνπλ ηε Βξεηαλία ή λα δηαπξαγκαηεπζνχλ καδί ηεο γηα ηελ αλεμαξηεζία ηνπο,
θαζψο θαη γηα ην αλ ζα έπξεπε λα απνθηήζνπλ κφληκνπο νηθηζκνχο.

Αλαπφθεπθηα, νη δηαθνξέο απηέο είραλ σο απνηέιεζκα ηε δηάζπαζε. Κάπνηνη

απφ ηνπο Μπφεξο επέιεμαλ σο κφληκε θαηνηθία ηνχο ηνπο ιφθνπο ηνπ Xάηβειλη
(Highvelt), ελψ νη πεξηζζφηεξνη πξνηίκεζαλ ηελ πεξηνρή ηεο Ναηάι (Natal). Σηο
πξψηεο ππφ δηακφξθσζε θνηλσλίεο ησλ Μπφεξο μεθίλεζαλ λα απαζρνινχλ θαη
ζέκαηα φπσο ην πνηνη ζα έπξεπε λα γίλνληαη απνδεθηνί σο κέιε ησλ θνηλσληψλ
απηψλ. Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα λα γίλεη θάπνηνο δεθηφο θαη λα εληαρζεί ζηελ
θνηλσλία ησλ Μπφεξο ήηαλ ην λα είλαη νιιαλδφθσλνο, επξσπατθήο θαηαγσγήο θαη λα

27
Σhompson L., «The History of South Africa», Yale University Press, USA, 2001, ζει.88, ζχκθσλα
κε δήισζε πνπ απεζηάιε απφ ηνλ Piet Retief ζηελ εθεκεξίδα «Grahamstown Journal»
28
Σhompson L., «The History of South Africa», Yale University Press, USA, 2001, ζει.90

22
έρεη εγθαηαιείςεη ηελ απνηθία ηνπ Κέηπ. Άιια άηνκα επξσπατθήο θαηαγσγήο
αληηκεησπίδνληαλ κε θαρππνςία θαη ζα έπξεπε λα απνδείμνπλ ηελ πίζηε ηνπο,
δηαθνξεηηθά ζα απνξξίπηνληαλ. Χζηφζν, νη θνηλφηεηεο ησλ Μπφεξο δελ ήηαλ
νκνηνγελείο. Οη θνηλφηεηεο απηέο πεξηιάκβαλαλ θαη ππεξέηεο κε θαηαγσγή απφ
απηφρζνλεο θπιέο, Αζηάηεο, θαζψο θαη άηνκα κηθηήο θαηαγσγήο. Μάιηζηα, νη
Μπφεξο αλαθέξνληαλ ζε απηνχο απνθαιψληαο ηνπο πιάζκαηα (skepsels) θαη φρη
αλζξψπνπο (mense)29.

Παξά ηηο ζπλερείο πηέζεηο ηεο Βξεηαλίαο θαη ησλ δπζθνιηψλ πνπ είραλ λα
αληηκεησπίζνπλ νη Μπφεξο, θαηάθεξαλ λα ηδξχζνπλ δχν, επίζεκα αλαγλσξηζκέλα
απφ ηελ Βξεηαλία, αλεμάξηεηα θξάηε, ην Διεχζεξν Κξάηνο ηεο Οξγγάλεο ην 1854
θαη ηε Γεκνθξαηία ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο, πην γλσζηή σο Σξαλζβαάι ην 1857.
Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηεο πίζηεο ησλ Μπφεξο ζηελ αλσηεξφηεηα ησλ ιεπθψλ,
ήηαλ ην ΢χληαγκα ηνπ 1858 ηεο Ννηηναθξηθαληθήο Γεκνθξαηίαο πνπ ξεηά ζέζπηδε
φηη «ν ιαφο [νη Μπφεξο] δελ ζα επηηξέςεη ηελ ηζφηεηα κεηαμχ έγρξσκσλ πξνζψπσλ
θαη ιεπθψλ θαηνίθσλ, νχηε ζηελ Δθθιεζία νχηε ζην Κξάηνο»30 (άξζξν 9).

Ζ αλεμαξηεζία φκσο απηή ησλ Μπφεξο, απφ ηνπο Βξεηαλνχο, ζα ηίζελην ππφ
ακθηζβήηεζε κεηά ηελ αλαθάιπςε ρξπζνχ ζηα εδάθε ηνπ Σξαλζβαάι θαη ηελ
άθημε κεηαλαζηψλ απφ ηελ Δπξψπε θαη ηελ Ακεξηθή. ΢ηα επφκελα ρξφληα
αθνινχζεζαλ δχν πφιεκνη αλάκεζα ζηνπο Μπφεξο θαη ηνπο Βξεηαλνχο, γλσζηνί θαη
σο «Ango-Boer War». Πην ζπγθεθξηκέλα, ην 1880 -1881 έγηλε ν πξψηνο πφιεκνο ησλ
Μπφεξο θαη ην 1899-1902 ν δεχηεξνο. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ πνιέκσλ απηψλ, θαη
εηδηθφηεξα ηα έηε 1900-1902 νη Βξεηαλνί δεκηνχξγεζαλ ζηξαηφπεδα ζπγθέληξσζεο
άκαρνπ πιεζπζκνχ ζε κηα πξνζπάζεηα ειέγρνπ. Απνηέιεζκα ηηο θίλεζεο απηήο ήηαλ
ν ζάλαηνο 26.000 ακάρσλ, θαζψο θαη ην φηη ηα παηδηά ησλ Μπφεξο δηδάζθνληαλ γηα
πξψηε θνξά ηελ Αγγιηθή γιψζζα.

Σν Μαΐν ηνπ 1902 ππνγξάθεθε ΢πλζήθε Δηξήλεπζεο. ΢ηηο 31 Μαΐνπ 1910 ε

Βξεηαλία πξνέβε ζηε κεηαβίβαζε ελφο κέξνπο ηεο απνηθηαθήο εμνπζίαο ζηνπο
επνηθηζηέο, δεκηνπξγψληαο ηελ Έλσζε ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο σο αλεμάξηεηεο λνκηθήο
νληφηεηαο ζηα πιαίζηα ηεο Βξεηαληθήο Κνηλνπνιηηείαο.

29
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει. 90
30
Θενδσξφπνπινο Υ.., «Σν ΢χζηεκα Φπιεηηθψλ Γηαθξίζεσλ ζηε ΢πληαγκαηηθή Σάμε ηεο Νφηηαο
Αθξηθήο» ζην : Θενδσξφπνπινο Υ., Σζάιηαο Γξ.Η., Απαξηράηλη- Γηεζλείο Δμειίμεηο – Διιάδα, εθδ. Η.
΢ηδέξεο, Αζήλα 1991, ζει. 31

23
 1.4 Ο ΠΤΡΔΣΟ΢ ΣΟΤ ΥΡΤ΢ΟΤ

Μεηά ην 1870 θαη ηελ αλαθάιπςε θνηηαζκάησλ ρξπζνχ θαη δηακαληηψλ, ν

ξπζκφο αιιαγήο ζηηο θνηλσλίεο ησλ ηεζζάξσλ απνηθηψλ επηηαρχλζεθε δξακαηηθά
θαζψο δερφηαλ επηξξνέο απφ εζσηεξηθνχο θαη εμσηεξηθνχο παξάγνληεο. Γηα πξψηε
θνξά ε Νφηηνο Αθξηθή γηλφηαλ ζεκαληηθφο δξψληαο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο.
΢ηελ πεξηνρή μεθίλεζαλ λα εηζξένπλ επελδπηηθά θεθάιαηα γηα ηελ εμφξπμε ρξπζνχ
θαη δηακαληηψλ απφ ην εμσηεξηθφ, θαη έλαο κεγάινο αξηζκφο πιεζπζκνχ θαηέθζαλε
απφ ηελ Δπξψπε, ηελ Απζηξαιία θαη ηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο.

Καηά ηελ ίδηα πεξίνδν νη ιεπθνί θαηαθηνχζαλ ηηο θνηλσλίεο εθείλεο ησλ
Αθξηθαλψλ πνπ κέρξη πξφηηλνο είραλ δηαηεξήζεη ηελ αλεμαξηεζία ηνπο. Απνηέιεζκα
ηεο δηαδηθαζίαο απηήο ήηαλ ε ελζσκάησζε ησλ Αθξηθαλψλ ζε κηα θαπηηαιηζηηθή
νηθνλνκία, ε νπνία θπξηαξρνχηαλ απφ ιεπθνχο. Χζηφζν, νη πεξηνρέο πνπ
εμαθνινπζνχζαλ λα βξίζθνληαη ζηα ρέξηα ησλ Αθξηθαλψλ ππνρξενχληαλ απφ ηελ
θπβέξλεζε λα ζπλαηλνχλ ζηελ παξνπζία ιεπθψλ εξγνδνηψλ ζηα νξπρεία, θαζψο θαη
ζηελ παξνπζία δηθαζηψλ πνπ είραλ κεηαμχ άιισλ ηελ αξκνδηφηεηα ζπιινγήο θφξσλ.
Παξ’ φια ηαχηα, έσο ην 1900 ήηαλ ιίγνη νη Αθξηθαλνί πνπ δνχζαλ κφληκα ζηηο πφιεηο
θαη είραλ γίλεη ππξήλαο ηνπ Αζηηθνχ Πξνιεηαξηάηνπ.31

Σα γεγνλφηα απηά ήξζαλ λα ηνλίζνπλ ηηο δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο θαηνίθνπο

ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο. Ζ θχξηα κνξθή δηάζπαζεο εμαθνινπζνχζε λα είλαη απηή ηεο
θπιεηηθήο δηάθξηζεο φπσο είρε δηακνξθσζεί ηνπο πξνεγνχκελνπο αηψλεο κε ηνλ
εξρνκφ ησλ ιεπθψλ ηνλ 17ν αηψλα, ηελ εηζξνή ζθιάβσλ θαη ηελ ελζσκάησζε ησλ
Khoi-Khoi. Ο δηαρσξηζκφο απηφο φκσο, είρε ηψξα εληζρπζεί απφ κηα ξαηζηζηηθή
ηδενινγία, ε νπνία ήηαλ δηάρπηε αλάκεζα ζε Δπξσπαίνπο, Ννηηνακεξηθαλνχο, θαη
ιεπθνχο Αθξηθαλνχο.

Οη ιεπθνί δηαηεξνχζαλ ην απφιπην κνλνπψιην ζηελ επίζεκε πνιηηηθή

εμνπζία ηνπ Σξαλζβαάι, ηνπ Διεχζεξνπ θξάηνπο ηεο Οξγγάλεο θαη ηεο Ναηάι.
Αθφκα θαη ζην Κέηπ, θαλέλα καχξν πξφζσπν δελ έγηλε πνηέ κέινο ηνπ
Κνηλνβνπιίνπ, θαζψο νη λφκνη πνπ ςεθίδνληαλ, είραλ σο απνηέιεζκα ηνλ έιεγρν ηνπ
πνζνζηνχ ησλ καχξσλ ζην εθινγηθφ ζψκα, ην νπνίν δελ μεπεξλνχζε ην 15%.

31
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει. 111

24
 Μηα αθφκα δηάζπαζε πνπ φμπλε ηηο θπιεηηθέο δηαθξίζεηο ήηαλ απηή ηνπ
εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζε «ηάμεηο». Οη ιεπθνί αζθνχζαλ επνπηηθνχο ξφινπο κε
επθαηξίεο αλέιημεο, πςεινχο κηζζνχο θαη κε ζρεηηθά θαιέο ζπλζήθεο δηαβίσζεο.
Αληηζέησο, νη καχξνη εξγάηεο ζηεξνχληαλ ηα κέζα άζθεζεο εκπεηξηθνχ ή
επνπηηθνχ ξφινπ. Ήηαλ ρακειά ακεηβφκελνη θαη ππνρξενχληαλ λα δνπλ ζε ζθιεξέο
ζπλζήθεο δηαβίσζεο.

Παξάιιεια, ππήξμε δηάζπαζε θαη ζην εζσηεξηθφ ηεο ηάμεο ησλ ιεπθψλ. Οη
απφγνλνη ησλ επνίθσλ ηνπ 17νππ θαη 18ν αηψλα απηφ-πξνζδηνξίδνληαλ σο Αθξηθάλεξ
(Afrikaner) θαη είραλ μερσξηζηή γιψζζα, ζξεζθεία, πεπνηζήζεηο, ηζηνξηθή ζπλείδεζε
θαη θνηλσληθά δίθηπα. Δλψ, εθείλνη ηνπ 19νπ αηψλα - ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ
νπνίσλ απνηεινχηαλ απφ Βξεηαλνχο κεηαλάζηεο - θξαηήζεθαλ ζε απφζηαζε απφ
ηνπο Αθξηθάλεξο, πεξηθξνχξεζαλ ηε γιψζζα ηνπο θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηνπο. Δπηπιένλ,
νη Αθξηθάλεξο ζπλέρηζαλ λα δνπλ θαη λα εξγάδνληαη ζε αγξνηηθφ πεξηβάιινλ ελψ νη
Βξεηαλνί κεηαλάζηεο ήηαλ θάηνηθνη αζηηθψλ θέληξσλ.

Πεξαηηέξσ, ηφζν νη Αθξηθάλεξο φζν θαη νη Βξεηαλνί δελ είραλ νκνηνγελείο

θνηλφηεηεο. Αλάκεζα ζηνπο Αθξηθάλεξ ππήξραλ εθείλνη πνπ παηξνπαξάδνηα αλήθαλ
ζε νηθνγέλεηεο νηλνπαξαγσγψλ, παξαγσγψλ καιιηνχ, θαη άιισλ ζην Κέηπ, θαζψο, θαη
ζε νηθνγέλεηεο κεγαινθηελνηξφθσλ ζηηο άιιεο ηξείο απνηθίεο. Χζηφζν, ππήξρε θαη ε
κεξίδα εθείλε ησλ Αθξηθάλεξ, νη νπνίνη δελ ήηαλ ηδηνθηήηεο γεο θαη δνχζαλ ζηηο
πφιεηο. Με ηνλ εξρνκφ, φκσο, ησλ Βξεηαλψλ κεηαλαζηψλ θαη ηελ αδπλακία ηνπο λα
ηνπο αληαγσληζηνχλ, άξρηζαλ λα γίλνληαη γλσζηνί σο ν Φησρνί Λεπθνί (Poor
Whites). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε θνηλφηεηα εθείλσλ πνπ κεηαλάζηεπζαλ ζηελ Νφηην
Αθξηθή ηνλ 19ν αηψλα, -πξηλ φκσο απφ ην 1870-, δελ ήηαλ εχθνιν λα
πξνζαξκνζηνχλ κε ηελ αιιαγή πνπ επέθεξε ε αλαθάιπςε ηνπ ρξπζνχ θαη ησλ
δηακαληηψλ ζην Γηνράλεζκπνπξθ θαη ην Κίκπεξιετ αληίζηνηρα. Αγγιφθσλνη
δηθεγφξνη, έκπνξνη, εμεηδηθεπκέλνη εξγάηεο θαη εξγαηηθφ δπλακηθφ ζπλσζηίδνληαλ
θαη αληαγσλίδνληαλ ηφζν κεηαμχ ηνπο, φζν θαη κε ηνπο κεηαλάζηεο απφ ηελ
Ζπεηξσηηθή Δπξψπε, ζηηο παιηέο, αιιά θαη ζηηο λέεο πφιεηο εμφξπμεο.32

Χζηφζν, δηαθνξέο ππήξραλ θαη ζηελ νκάδα εθείλε ησλ αλζξψπσλ πνπ νη
ιεπθνί απνθαινχζαλ Έγρξσκνπο (Coloured). ΢ηνπο πξνγφλνπο απηψλ
πεξηιακβάλνληαλ απηφρζνλεο θαη δνχινη απφ ρψξεο φπσο ε Ηλδνλεζία, αιιά θαη ε

32
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει. 112

25
Σξνπηθή Αθξηθή. Κάπνηνη απφ απηνχο ήηαλ Υξηζηηαλνί θαη άιινη Μνπζνπικάλνη. Σα
κέιε ηεο θνηλσληθήο απηήο ηάμεο είραλ πεξηζζφηεξν απαζρνιεζεί σο αγξεξγάηεο θαη
ζηεξνχληαλ ησλ δεμηνηήησλ εθείλσλ πνπ απαηηνχληαλ γηα λα απαζρνιεζνχλ σο
ηερλίηεο ζηα αζηηθά θέληξα.

Απφ ηελ άιιε, νη Αθξηθαλνί ζπλέρηζαλ λα πξνζδηνξίδνληαη απφ ηεξαξρεκέλεο

νκάδεο (Chiefdom). ΋κσο, ν εθβηνκεραληζκφο ηνπ ηξφπνπ δσήο ηνπο πξνθάιεζε
δηαρσξηζκνχο ζηηο θνηλφηεηεο ηνπο. Οη απνζηνιέο κνξθσκέλσλ θιεξηθψλ θαη
δηδαζθάισλ, θαζψο θαη ε επηξξνή επηηπρεκέλσλ αγξνηψλ, δεκηνχξγεζε κηα λέα
ηεξαξρία θαη αληαγσληζκνχο ζηα παιηά Chiefdom θαη ηνπο αξρεγνχο απηψλ.

Σελ θνηλσληθή απηή πνιπκνξθία επηδείλσζε ε απφθαζε ηεο θπβέξλεζεο ηεο

Ναηάι γηα ηελ εηζαγσγή εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ ηελ Ηλδία. Μάιηζηα, ν αξηζκφο
ησλ εξγαηψλ απηψλ ήηαλ ηφζν κεγάινο πνπ ζην ηέινο ηνπ αηψλα νη Ηλδνί ζηε Ναηάι
ήηαλ πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο ιεπθνχο. Υαξαθηεξηζηηθή ήηαλ ε παξνπζία ηνπ
Μαράηκα Γθάληη33 θαηά ηελ πεξίνδν απηή, θαη ν αγψλαο ηνπ ελαληίνλ ηνπ Άληζνπ
Γηθαίνπ34.

Παξ’ φια απηά, νη ιεπθνί ζην ζχλνιφ ηνπο ζεσξνχζαλ πσο αλήθνπλ ζε κηα
αλψηεξε, ρξηζηηαληθή, πνιηηηζκέλε θπιή θαη πίζηεπαλ σο εθ ηνχηνπ, πσο ήηαλ
δηθαηνινγεκέλε ε νηθεηνπνίεζε ηεο παηξίδαο ησλ ηζαγελψλ, ν έιεγρνο ηεο θπζηθήο
εξγαζίαο θαη ε εμάξζξσζε ηεο ηεξαξρίαο ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ. Γη’ απηφ ην ιφγν
ήηαλ θαη θπξίαξρή ε παξαδνρή πσο δελ επηηξέπνληαη ζνβαξέο δηαθνξέο κεηαμχ
Αθξηθάλεξο θαη Βξεηαλψλ, αγξνηψλ θαη αζηψλ ή εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ, δηφηη
έηζη ζα επηβξαδχλνληαλ ε δηαδηθαζία θαηάθηεζεο.

Έηζη, ζε θξίζηκεο πεξηφδνπο νη ιεπθνί επηθνπξνχζαλ ν έλαο ηνλ άιιν έλαληη

ησλ Αθξηθαλψλ. Αθφκε, ιεπθνί πνπ είραλ επσθειεζεί απφ Αθξηθαλνχο, ζηε
ζπλέρεηα ηνπο πξφδσζαλ. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα είλαη ν Paul Kruger, ν
νπνίνο είρε νδεγήζεη ηνπο Αθξηθάλεξ ελάληηα ζηηο δπλάκεηο ηεο Βξεηαληθήο θαηνρήο
ζην Σξαλζβαάι, αξγφηεξα, έδσζε ζπκβνπιέο ζην Βξεηαληθφ ζηξαηφ γηα ην πψο λα
αληηκεησπίζεη ηνπο Ενπινχ. Καζψο, θαη ε πεξίπησζε ηνπ John Dum, γην πξψελ
εκπφξνπ ζηε Ναηάι, ν νπνίνο είρε γίλεη πινχζηνο σο πειάηεο ηνπ βαζηιηά ησλ

33
Αλαιπηηθά γηα ηελ παξνπζία ηνπ ζηε Νφηηα Αθξηθή βιέπε: Power Paul F., Gandhi in South Africa,
The Journal of Modern African Studies, Vol. 7, No. 3 (Oct., 1969), pp. 441-455
34
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει. 113

26
Ενπινχ Catsheivago, θαη ηάρζεθε κε ην κέξνο ησλ ιεπθψλ κφιηο ν απηνθξαηνξηθφο
ζηξαηφο εηζέβαιε ζηε ρψξα.

΢πκπεξαζκαηηθά, ε ηαρεία αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο εμφξπμεο ρξπζνχ θαη

δηακαληηψλ ζπλεηέιεζε ζε δχν κεγάιεο πνιηηηθέο δηεξγαζίεο, νη νπνίεο
κεηακφξθσζαλ ηελ Νφηηα Αθξηθή ηηο ηξεηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 19νπ αηψλα. Σν
Βξεηαληθφ ΢χληαγκα, ε απνηθηαθή πνιηηνθπιαθή θαη νη Αθξηθάλεξο θνκάληνο
νινθιήξσζαλ ηελ θαηάθηεζε ησλ Αθξηθαλψλ ηζαγελψλ θαη έλαο κεγάινο
Βξεηαληθφο ζηξαηφο θαηέθηεζε ηα θξάηε ησλ Αθξηθάλεξο.

Αλ θαη νη θνηλφηεηεο ηνπο δηέθεξαλ ζε πνιιά, νη ιεπθνί αγξφηεο,

επηρεηξεκαηίεο, έκπνξνη, ηεξαπφζηνινη θαη θπβεξλψληεο είραλ έλα θνηλφ ελδηαθέξνλ
γηα ηελ θαηάθηεζε ησλ Αθξηθαλψλ. Σελ ηδηνπνίεζε ηεο γεο ηνπο, ηελ αμηνπνίεζε ηεο
εξγαζίαο ηνπο, θαη ηελ θαηάθηεζε ησλ αγνξψλ ηνπο. Με ην ηέινο ηνπ 19 νπ αηψλα νη
ιεπθνί είραλ νινθιεξψζεη ηελ θαηάθηεζε πνπ μεθίλεζε ηελ επνρή ηνπ Riebeeck.
΋ινη νη ηζαγελείο ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο είραλ ελζσκαησζεί ζηα θξάηε ππφ ηελ ιεπθή
θπξηαξρία.

27
 1.5 Ζ ΔΠΟΥΖ ΣΟΤ ΓΗΑΥΩΡΗ΢ΜΟΤ

Ζ δεκηνπξγία ηεο Έλσζεο Ννηίνπ Αθξηθήο ήηαλ απνηέιεζκα ηφζν ηνπηθψλ

ζπκθεξφλησλ, φζν θαη δηεζλνχο αληαγσληζκνχ. Ζ Βξεηαλία πξνζάξηεζε ηηο πεξηνρέο
εμφξπμεο δηακαληηψλ (1871), ην Σξαλζβαάι (1877) θαη θαηέθηεζε ην βαζίιεην ησλ
Ενπινχ (1879). ΋ηαλ νη Αθξηθάλεξο ηνπ Σξαλζβαάι επαλαζηάηεζαλ θαη λίθεζαλ ηηο
βξεηαληθέο δπλάκεηο, ε δηνίθεζε ηνπο παξαρψξεζε εηδηθή αλεμαξηεζία πξνθεηκέλνπ
λα απνθχγεη ην θφζηνο επαλάθηεζεο. Ο δηεζλήο αληαγσληζκφο επεξέαζε ηε
βξεηαληθή πνιηηηθή κεηά ηα κέζα ηνπ 1880 φηαλ ε Γεξκαλία πξνζάξηεζε ηε Νάκπηα
θαη άιιεο πεξηνρέο ηεο Γπηηθήο Αθξηθήο θαη εγήζεθε ελφο Γηεζλνχο ΢πλεδξίνπ ζην
Βεξνιίλν, ζέηνληαο ηηο βάζεηο γηα κηα γεληθή δηακάρε ζε ζρέζε κε Αθξηθαληθά
εδάθε.

Σέινο, νη εμνξχμεηο ρξπζνχ ζε πεξηνρέο ηνπ Σξαλζβαάι ην είραλ κεηαηξέςεη ζε

νηθνλνκηθφ θέληξν ηεο Νφηηαο Αθξηθήο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη φηη απφ
ην ζχλνιν ησλ θεθαιαίσλ πνπ είραλ επελδπζεί ζηα νξπρεία ηνπ Σξαλζβαάι, ην 20%
ήηαλ γεξκαληθήο πξνέιεπζεο. Τπφ ηηο πηέζεηο απηέο, ε Βξεηαλία εληέιεη πξνζάξηεζε
ηα αλεμάξηεηα θξάηε ησλ Μπφεξ. Παξ’ φια απηά δελ ρξεζηκνπνίεζε ηελ λίθε ηεο
πξνθεηκέλνπ λα αιιάμεη ηε θπιεηηθή δνκή ηεο θνηλσλίαο ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο.
Αληίζεηα, ν πφιεκνο έιεμε κε κία ΢πλζήθε ε νπνία εγγπφηαλ ηνλ απνθιεηζκφ ησλ
καχξσλ πνιηηψλ απφ ηηο βνπιεπηηθέο εθινγέο. Σν 1902 ε Βξεηαλία θχξσζε ηε
΢πλζήθε Δηξήλεο ηνπ Βεξεέληγθηλγθ (Vereeniging) ζηηο 31 Ματνπ 190235 θαη ηξία
ρξφληα αξγφηεξα, ην 1910, ε απνηθία ηνπ Κέηπ, ην Σξαλζβαάι, ην ειεχζεξν θξάηνο
ηεο Οξγγάλεο, θαη ε Ναηάι ελψζεθαλ γηα λα ζρεκαηίζνπλ ηελ Έλσζε Ννηίνπ
Αθξηθήο (Union of South Africa).

Σηο πξψηεο εθινγέο36 ηνπ 1910 θέξδηζε ην Κφκκα Νφηηαο Αθξηθήο, ηνπ νπνίνπ
εγνχηαλ ν Λνπίο Μπφρα (Louis Botha θαη ν Jan Smuts). Ο Μπφζα ήηαλ Μπφεξ θαη
πξψελ εγέηεο ζηνλ δεχηεξν πφιεκν ησλ Αθξηθάλεξ έλαληη ηεο Βξεηαλίαο ζην

35
Υξηζηνδνπιίδεο Θ., Γηπισκαηηθή Ιζηνξία Σξηψλ Αηψλσλ, ηφκνο δεχηεξνο «Απφ ηε Βηέλλε ζηηο
Βεξζαιιίεο 1815-1919», εθδ. Η.΢ηδέξεο, Αζήλα, 2004 ζει. 336 - 337
36
Γηα ιεπηνκέξεηεο ηνπ εθινγηθνχ απνηειέζκαηνο βιέπε: Bunting B., The Rise of the South African
Reich, Penguin Books Ltd, 1964, ζει. 22

28
Σξαλζβαάι.37 Γεχηεξν ήξζε ην θφκκα Unionst, ην νπνίν εθπξνζσπνχζε ηνλ
Αγγιφθσλν πιεζπζκφ θαη ηα βξεηαληθά ζπκθέξνληα ζηα νξπρεία. Σνπ θφκκαηνο
απηνχ εγνχηαλ ν Starr Jameson ν νπνίνο είρε δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηνλ
πφιεκν ησλ Μπφεξο ζην πιεπξφ ηεο Αγγιίαο. Σξίην ήξζε ην θφκκα Αλεμαξηήησλ,
θαη ηέηαξην ήξζε ην εξγαηηθφ θφκκα (Labour Party), ην νπνίν ππνζηήξηδε ηα
ζπκθέξνληα ησλ ιεπθψλ εξγαηψλ πνπ δνχζαλ ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο θαη ηδηαίηεξα
απηψλ ηνπ Σξαλζβαάι. Δπίζεο πξνζηάηεπε ηα δηθαηψκαηα απηψλ ζηηο ζέζεηο
εξγαζίαο έλαληη ησλ Μαχξσλ θαη ησλ άιισλ κε ιεπθψλ εξγαηψλ. Ζγέηεο ηνπ
θφκκαηνο απηνχ ήηαλ ν Frederic Cresuell, εγέηεο ησλ ιεπθψλ εξγαηψλ ζην
Σξαλζβαάι.

΢ην ΢χληαγκα ηεο ρψξαο (The South Africa Act, 1910) δηαηεξήζεθαλ νη εηο
βάξνο ηνπ καχξνπ πιεζπζκνχ δηαθξίζεηο. Σε δηνίθεζε ηνπ κε ιεπθνχ πιεζπζκνχ
πιένλ αλαιάκβαλε κφλν έλα πξφζσπν, o Γεληθφο Γηνηθεηήο ηεο ρψξαο, ν νπνίνο
αλαθεξχρζεθε ζπληαγκαηηθά «ππέξηαηνο θχιαξρνο φισλ ησλ ηζαγελψλ». Δπηπιένλ,
δηθαίσκα λα γίλνπλ βνπιεπηέο είραλ κφλν «Βξεηαληθά Τπνθείκελα Δπξσπατθήο
θαηαγσγήο»38 (be a British subject of European descent) .

Καηά ηε δηάξθεηα ησλ εηψλ 1910 έσο 1939 νη δηαδνρηθέο θπβεξλήζεηο ηεο
Ννηίνπ Αθξηθήο έζηξεςαλ φιν ηνπο ην ελδηαθέξνλ ζην λα εδξαηψζνπλ ηελ θπξηαξρία
ησλ ιεπθψλ ζην λενζπζηαζέλ θξάηνο. Καηά ηελ ίδηα πεξίνδν ηέζεθαλ θαη νη βάζεηο
ηνπ Απαξηράηλη εηζάγνληαο λφκνπο πνπ επέβαιαλ ηνλ θνηλσληθφ δηαρσξηζκφ.
Γηαρσξηζκφο ν νπνίνο αθνξνχζε ηνλ ηφπν εξγαζίαο θαη δηακνλήο θαζψο θαη ηηο
ζρέζεηο κεηαμχ ιεπθψλ θαη καχξσλ.

Υαξαθηεξηζηηθφο είλαη ν λφκνο ηνπ 1913 «Natives Land Act No 27» ζχκθσλα
κε ηνλ νπνίν γηλφηαλ εδαθηθφο δηαρσξηζκφο ησλ καχξσλ νη νπνίνη πεξηνξίδνληαλ,
πεξίπνπ, ζην 14%39 επί ηνπ ζπλνιηθνχ εδάθνπο ηνπ θξάηνπο, ελψ απνηεινχζαλ ην
70% επί ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο. Δπηπιένλ, δελ είραλ
δηθαίσκα απφθηεζεο ή ελνηθίαζεο γεο ζηηο ιεγφκελεο «Λεπθέο» πεξηνρέο νη νπνίεο
πεξηιάκβαλαλ φιεο ηηο κεγάιεο πφιεηο θαη ηα γφληκα εδάθε θαιιηέξγεηαο. Ο λφκνο

37
Γηα ηνπο Botha θαη Smuts θαη ηελ πνιηηηθή ηνπο δξάζε ζην Σξαλζβαάι βιέπε: Garson N. G., 'Het
Volk': The Botha-Smuts Party in the Transvaal, 1904-1, The History Journal, Vol. 9, No. 1 (1966), pp.
101-132
38
The South Africa Act 1909, 26/c
39
Με ηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ Νφκνπ ην 1936

29
απηφο ην 1913 είλαη έλαο εθ ησλ ζεκαληηθφηεξσλ, θαζψο αξγφηεξα απνηέιεζε κηα
απφ ηηο βάζεηο πάλσ ζηηο νπνίεο δνκήζεθε ην Απαξηράηλη. Πην ζπγθεθξηκέλα ήηαλ ν
ζεκέιηνο ιίζνο ηνπ Group Areas Act No 41 ηνπ 195040.

Απνηέιεζκα ηεο πνιηηηθήο εδαθηθνχ δηαρσξηζκνχ ήηαλ ε επηδείλσζε ηεο

θαηάζηαζεο ηνπ καχξνπ πιεζπζκνχ. Λφγσ ηεο ζπζζψξεπζεο φγθνπ πιεζπζκνχ ζε
κηθξέο πεξηνρέο, ππήξρε αδπλακία παξαγσγήο επαξθνχο πνζφηεηαο ηξνθήο, θαη
πάλσ απφ ην 1/5 ησλ παηδηψλ πέζαηλαλ εληφο ησλ πξψησλ εηψλ ηεο δσήο ηνπο41.
Δπίζεο, εθ κέξνπο ηεο θπβέξλεζεο δελ ππήξρε θάπνηα κέξηκλα γηα ηελ εθπαίδεπζε
ησλ παηδηψλ πνπ αλήθαλ ζην καχξν πιεζπζκφ. Σν έξγν απηφ είραλ αλαιάβεη νη
θνηλφηεηεο ησλ Ηεξαπνζηφισλ∙ έσο ην 1939 ην 30% ησλ παηδηψλ παξέκελαλ ρσξίο
θαλέλα είδνο εθπαίδεπζεο, ην νπνίν ζα ήηαλ ηθαλφ λα ηα εμνπιίζεη ψζηε λα κπνξνχλ
ηα αληαπεμέιζνπλ ζηνλ λέν ηξφπν δσήο42.

Καζψο νη καχξνη αλαδεηνχζαλ κηα ιχζε ζην αδηέμνδν πνπ είρε πξνθιεζεί κε
ην λφκν ηνπ 1913, ε δηνίθεζε εηζήγαγε κηα ζεηξά λέσλ κέηξσλ ελαληίνλ ηνπο
πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηέςεη ηε δεκηνπξγία αληαγσληζκνχ ζηηο ζέζεηο εξγαζίαο ησλ
ιεπθψλ, θαζψο θαη γηα λα εμαζθαιίζεη ηελ παξνρή κηαο δεμακελήο θηελήο εξγαζίαο
γηα ηνπο ιεπθνχο ηδηνθηήηεο γεο θαη νξπρείσλ. Σα κέηξα απηά κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ
ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: ηα κέηξα θίλεζεο (control over movement), ηα κέηξα θαηαλνκήο
εξγαζίαο (controls over the allocation of job) θαη ηα κέηξα πεξηνξηζκνχ εξγαζηαθψλ
δηθαησκάησλ (other measures restricting workers’ rights).43

Σα κέηξα θίλεζεο ηνπ καχξνπ πιεζπζκνχ μεθίλεζαλ ην 1921 κε ηελ αλαθνξά

ηεο Αξκφδηαο επηηξνπήο (Stallard Commission) ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο ηνπ
Σξαλζβαάι, ε νπνία επέηξεπε ηελ είζνδν ησλ καχξσλ αλδξψλ, γπλαηθψλ θαη
παηδηψλ, εληφο ησλ αζηηθψλ πεξηνρψλ κφλν εθ’φζνλ απηφ δεηνχηαλ απφ θάπνηνλ

40
Mr B.M. Mahlangeni, Reflections on the impact of the Natives’’ Land Act, 1913, On Local
Government In South Africa, , Research Unit, Parliament of the Republic of South Africa, 20 May
2013
41
Αλαιπηηθά βιέπε: Σhompson L.,The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει.
164
42
βιέπε Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει. 164
43
Lipton M., Capitalism and Apartheid South Africa, 1910-1986, Wildwood House Ltd, England,
1986, ζει.18

30
ιεπθφ θαη πξνθεηκέλνπ λα εμππεξεηήζνπλ ηηο αλάγθεο απηνχ. Με ην πέξαο ηεο
εξγαζίαο ηνπο ζα ππνρξενχληαλ λα απνρσξήζνπλ απφ ηελ αζηηθή πεξηνρή44.

Ζ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο έθεξε έλα κέηξν αθφκα∙ ην
λφκν γηα ηνπο ηζαγελείο ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο (Natives (Urban Areas) Act No 21,
1923). ΢χκθσλα κε ην λφκν απηφ, ηδξχνληαλ ηνπηθέο αξρέο ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο
πξνθεηκέλνπ λα δηαρσξηζηνχλ νη ιεπθνί απφ ηνπο καχξνπο θαηνίθνπο. Ζ αξκφδηα
αξρή φξηδε ηηο πεξηνρέο φπνπ ζα δηακέλαλ νη καχξνη θαη είραλ δηθαίσκα λα
απειάζνπλ φζνπο καχξνπο δελ είραλ νλνκαζηηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο ή άδεηα
αλαδήηεζεο εξγαζίαο. Απνηέιεζκα ηνπ λφκνπ απηνχ ήηαλ νη πφιεηο λα απνθηήζνπλ
νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά. ΢ην θέληξν ησλ πφιεσλ ππήξραλ πνιπηειείο θαηνηθίεο
ιεπθψλ κε καχξνπο ππεξέηεο θαη ζηα πξνάζηηα παξαγθνππφιεηο φπνπ δνχζαλ νη
καχξνη.

Παξάιιεια κε ηα κέηξα γηα ηελ θίλεζε ησλ καχξσλ ζεζπίδνληαλ θαη ηα κέηξα
γηα ηνλ θαηακεξηζκφ εξγαζίαο, γεγνλφο ην νπνίν έθαλε αθφκα πην δπζρεξή ηελ ζέζε
ησλ Αθξηθαλψλ. Δπίζεο, κε ηελ ςήθηζε κηαο ζεηξάο λφκσλ45 απνθιείνληαλ απφ
εμηδεηθεπκέλεο ζέζεηο εξγαζίαο ζηα νξπρεία, θαη ηίζνληαλ πξνυπνζέζεηο ψζηε λα
κπνξνχλ λα εξγαζζνχλ ζηνλ ηνκέα ηεο κεηαπνίεζεο, πξάγκα ην νπνίν ζηελ
πξαγκαηηθφηεηα έδηλε πξνβάδηζκα ζηνπο ιεπθνχο γηα ζέζεηο αλεηδίθεπηε εξγαζία θαη
ηνπο απέθιεηε απφ ηε ζπκκεηνρή ζε ζπλδηθάηα εξγαζίαο ψζηε λα κπνξνχλ λα
δηαπξαγκαηεπηνχλ κε ηνπο επηρεηξεκαηίεο γηα ηνπο κηζζνχο ηνπο.

΢ε επίπεδν δηαρσξηζκνχ ησλ πξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ιεπθψλ θαη καχξσλ

,ραξαθηεξηζηηθφο είλαη ν λφκνο θαηά ηεο αλεζηθφηεηαο (Immorality Act No 5, 1927)
ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ζε πεξίπησζε πνπ έλαο ή κηα ηζαγελήο παξφηξπλε έλαλ ή κία
επξσπατθήο θαηαγσγήο άηνκν ζε ζαξθηθή επαθή – ε νπνία δελ απνηεινχζε πξάμε ή
απφπεηξα βηαζκνχ- θαη αληίζηνηρα αλ έλαο ή κία επξσπατθήο θαηαγσγήο παξφηξπλε
θαη ζχλαπηε ζαξθηθή επαθή κε έλαλ ή κία ηζαγελή, ηηκσξνχηαλ κε πνηλή θπιάθηζεο
έσο θαη πέληε εηψλ.46

44
Savage Μ., The Imposition of Pass Laws on the African Population in South Africa 1916-1984,
African Affairs, Vol. 85, No. 339 (Apr., 1986), pp. 181-205, ζει.193
45
Native Labour Regulation Act 1911, Natives Service Contract Act 1923, Industrial Conciliation Act
1924, Wage Act 1925, Customs Tariff Act 1925, Mines and Works Acts 1911 & 1926. Αλαιπηηθά βιέπε
Lipton M., Capitalism and Apartheid South Africa, 1910-1986, Wildwood House Ltd, England, 1986,
ζει.18-20
46
Immorality Act, No 5 1927, Aξζ. 1-3

31
 Μεηά απφ ζρεδφλ 300 ρξφληα κεηνίθηζεο ησλ ιεπθψλ, ε Νφηηνο Αθξηθή είρε
δηαζπαζζεί ζε ζρεδφλ θάζε πηζαλφ επίπεδν. Σα αλαξίζκεηα θπιεηηθά θαη εζλνηηθά
γθξνππ –απφ ηνπο απνγφλνπο ησλ Khoi κέρξη ηνπο λεφηεξνπο Ηλδνχο κεηαλάζηεο-
είραλ δηαζπαζζεί σο πξνο ηε θπιή, ηε γιψζζα, ηνλ πινχην, ηελ πνιηηηθή, ηελ
θαηνηθία, ηηο δνπιεηέο θαη θαη’ επέθηαζε ζε πξαθηηθά θάζε άπνςε ηεο θαζεκεξηλήο
ηνπο δσήο. Τπφ έλα ηέηνην θαζεζηψο, ειάρηζηνη ζα κπνξνχζαλ λα θαξπσζνχλ ηα
νθέιε ηεο δσήο ζηελ Νφηην Αθξηθή. Οη δηαθνξέο κεηαμχ απηψλ πνπ βξίζθνληαλ ζε
πιενλεθηηθή έλαληη απηψλ πνπ βξίζθνληαλ ζε κεηνλεθηηθή ζέζε, δεκηνχξγεζε κία
αζηαζή θαηάζηαζε, ε νπνία ζχληνκα ζα γηλφηαλ ιφγνο αλεζπρίαο γηα ηνπο ιεπθνχο
θπξίαξρνπο ηεο ρψξαο. Ζ απάληεζε έκειιε λα είλαη ε πεξηραξάθσζε απηψλ αθξηβψο
ησλ δηαθνξνπνηήζεσλ θάησ απφ έλα ζσξαθηζκέλν ζχζηεκα θπιεηηθνχ δηαρσξηζκνχ,
γλσζηνχ σο Απαξηράηλη.

32
 2. ΣΟ ΑΠΑΡΣΥΑΗΝΣ

2.1 Ο ΟΡΟ΢ ΑΠΑΡΣΥΑΗΝΣ

Αλ πξνζπαζήζνπκε λα δψζνπκε έλαλ ελλνηνινγηθφ νξηζκφ ζην Απαξηράηλη,

είλαη πνιχ πηζαλφηεξν λα βξεζνχκε αληηκέησπνη κε κία πιεζψξα πξνβιεκαηηζκψλ,
παξά λα δψζνπκε κηα ζαθή απάληεζε ζρεηηθά κε ηελ ελλνηνινγηθή ηνπ εξκελεία.
Γελ κπνξνχκε λα πνχκε πσο μεθίλεζε σο κηα ζπγθξνηεκέλε ζεσξία πάλσ ζηελ νπνία
δνκήζεθε κηα πξαθηηθή. Μάιινλ ζπλέβε ην αληίζεην. Σν Απαξηράηλη ήηαλ απιά κηα
ιέμε ζηε γιψζζα ησλ Αθξηθάαλο, πνπ ζήκαηλε δηαρσξηζκφο. Έλαο δηαρσξηζκφο πνπ
γηα λα επηηεπρζεί ρξεηάζηεθε λα ζπλελψζεη έλα ζχλνιν ηδεψλ. Οη νπαδνί ηεο ηδέαο
ηνπ δηαρσξηζκνχ επηζηξάηεπζαλ κηα πιεζψξα ζεσξηψλ πξνθεηκέλνπ λα
ππνζηεξίμνπλ ηελ νξζφηεηα ηεο πξαθηηθήο πνπ πξφηεηλαλ. Ζ επίθιεζε ζηε ζξεζθεία,
ζην θνηλφ αίζζεκα ελφηεηαο, κηαο κεξίδαο αλζξψπσλ – ησλ Αθξηθάλεξο- ππφ ηελ
έλλνηα ηνπ έζλνπο, θαζψο θαη ε επίθιεζε θπιεηηθψλ ζεσξηψλ, φπσο ε επγνληθή, ήηαλ
κεξηθέο κφλν απφ ηηο ηδέεο πνπ επηζηξαηεχηεθαλ πξνθεηκέλνπ λα δνκήζνπλ ηελ
πξαθηηθή ηνπ δηαρσξηζκνχ. Καη ιέκε πξαθηηθή, δηφηη ην Απαξηράηλη ππήξμε κηα
ζεζκνζεηεκέλε πξαθηηθή πνπ έδηλε ζάξθα θαη νζηά ζε έλα ζχλνιν πξνυπάξρνλησλ
ηδεψλ. Σν ίδην ην Απαξηράηλη έγηλε απηνηειήο έλλνηα πνιχ αξγφηεξα. ΢ήκεξα ε ιέμε
Απαξηράηλη έρεη ηε δηθή ηεο απηνηειή έλλνηα, ε νπνία δελ ζπλδέεηαη κφλν κε ηελ
Νφηηα Αθξηθή.

Σν Απαξηράηλη πιένλ δελ εξκελεχεηαη σο δηαρσξηζκφο, αιιά σο έλα θαζεζηψο

θπιεηηθψλ δηαθξίζεσλ, ηαμηθψλ αληζνηήησλ θαη εμαλαγθαζκνχ. Δίλαη πιένλ
ζπλπθαζκέλν κε ην ξαηζηζκφ, φπσο ν Derrida ραξαθηεξηζηηθά ην απνθαιεί «ν
ξαηζηζκφο ησλ ξαηζηζκψλ»47. Ζ έλλνηα απηή ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη ηελ
εκθάληζε εθάζηνηε ξαηζηζηηθήο πξαθηηθήο ή πξαθηηθήο απνθιεηζκνχ, ε νπνία
εθαξκφδεηαη έλαληη κηαο κεξίδαο αλζξψπσλ.48

47
Παπαδεκεηξίνπ Εήζεο Γ., Ο Δπξσπατθφο Ραηζηζκφο, Δηζαγσγή ζην Φπιεηηθφ Μίζνο, Ιζηνξηθή,
θνηλσληνινγηθή θαη πνιηηηθή κειέηε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα 2000, ζει 182
48
Apartheid ζήκεξα απνθαιείηαη ζηελ βηβιηνγξαθία θαη ε πνιηηηθή ηνπ Ηζξαήι έλαληη ηεο
Παιαηζηίλεο.

33
 Έλα άιιν εξψηεκα πνπ γελλάηαη φηαλ πξνζπαζνχκε λα απνδνκήζνπκε ην
Απαξηράηλη σο θαηλφκελν, είλαη ην ηη ήηαλ εθείλν πνπ νδήγεζε ζηελ ζεζκνζέηεζή
ηνπ. Πνηνί ήηαλ νη παξάγνληεο εθείλνη πνπ ζπλεηέιεζαλ ζηελ αλαδήηεζε πξαθηηθψλ
θπιεηηθνχ δηαρσξηζκνχ ζηελ Νφηηα Αθξηθή, πνηέο αλάγθεο θαη πνηά πξνβιήκαηα
ζεσξνχηαλ πσο ζα έιπλε;

΋ια απηά ζα πξνζπαζήζνπκε λα ηα εξεπλήζνπκε ζηελ ζπλέρεηα ηνπ παξφληνο

θεθαιαίνπ.

34
 2.2 Ο ΔΘΝΗΚΗ΢ΜΟ΢ ΣΩΝ ΑΦΡΗΚΑΝΔΡ΢

ΚΑΗ Ζ ΗΓΔΟΛΟΓΗΑ ΣΟΤ ΑΠΑΡΣΥΑΗΝΣ

Σν Απαξηράηλη είλαη γέλλεκα ηνπ εζληθηζκνχ49 ησλ Αθξηθάλεξο. Σεο

ηδενινγίαο πάλσ ζηελ νπνία ρηίζηεθε ην έζλνο απηψλ θαη θαη’ επέθηαζε ε θνηλσλία
ηελ νπνία δφκεζαλ. Αλ πξνζπαζήζνπκε λα αλαδεηήζνπκε ηε γέλλεζε ηνπ έζλνπο
ησλ Αθξηθάλεξο ζα πξέπεη λα επηζηξέςνπκε πίζσ ζην 1652. ΋πσο ήδε έρνπκε
αλαθέξεη, νη πξψηνη έπνηθνη πνπ έθηαζαλ ζηελ Νφηην Αθξηθή κε ηελ Δηαηξεία
Αλαηνιηθψλ Ηλδηψλ θαη αξγφηεξα σο κεηαλάζηεο, ήηαλ ζε έλα κεγάιν βαζκφ
Καιβηληζηέο. Οη πξψηνη απηνί έπνηθνη αλέπηπμαλ γξήγνξα ην αίζζεκα αλσηεξφηεηαο,
γεγνλφο ην νπνίν ηξνθνδνηήζεθε ηδηαίηεξα απφ ην θαζεζηψο δνπινθξαηίαο ην νπνίν
επηθξαηνχζε. Σαπηφρξνλα νη έπνηθνη αλέπηπμαλ ηελ αλάγθε απηνπξνζδηνξηζκνχ
ηνπο, αλαπηχζζνληαο ηε δηθή ηνπο γιψζζα θαη δεκηνχξγεζαλ θνηλφηεηεο καθξηά απφ
ηελ θαηαπηεζηηθή -φπσο ζεσξνχζαλ- δηνίθεζε ηεο εηαηξείαο.

Σν πξψην κεγάιν ρηχπεκα γηα ηνπο Αθξηθάλεξο ήξζε ην 1795 κε ηε Βξεηαληθή

Καηνρή50. Με ην Μεγάιν Σαμίδη «Great Trek» θαη ηε δεκηνπξγία ησλ αλεμάξηεησλ
θξαηψλ ηνπο, ζεψξεζαλ πσο πιένλ είραλ βξεη ηε γε ηεο επαγγειίαο. Σν δεχηεξν θαη
θαζνξηζηηθφ γεγνλφο πνπ έπαημε ξφιν ζηελ δεκηνπξγία ηνπ εζληθηζκνχ ησλ
Αθξηθάλεξο ήηαλ νη δχν πφιεκνη πνπ αθνινχζεζαλ κε ηνπο Βξεηαλνχο. Σφηε έλησζαλ
πσο απεηιείηαη ε ειεπζεξία ηνπο, νη αγψλεο ηνπο, ε γιψζζα ηνπο, ε θπιεηηθή ηνπο
ππεξνρή θαη ε χπαξμή ηνπο σο αλεμάξηεηνπ ιανχ, κε ην ζεφζηαιην δηθαίσκα λα
δηαρεηξίδνληαη ηηο ππνζέζεηο ηνπο θαη ηνλ ηφπν θαηνηθίαο ηνπο.51 Σν ελδηαθέξνλ ηεο
έξεπλαο βξίζθεηαη ζην ππφ ηελ επηξξνή πνηψλ παξαγφλησλ δνκήζεθε ν εζληθηζκφο
ησλ Αθξηθάλεξο. Πνηεο πεπνηζήζεηο νδήγεζαλ ζηελ δφκεζε κηαο θνηλσλίαο ππφ ηε
λνκνζεζία ηνπ Απαξηράηλη.

Γηα λα κπνξέζνπκε λα θαηαλνήζνπκε ηηο επηδηψμεηο κηαο πνιηηηθήο ζαλ ην

Απαξηράηλη, αιιά θαη ηηο ηδέεο πάλσ ζηηο νπνίεο ζεκειηψζεθε, ζα πξέπεη λα
εμεηάζνπκε ηα δνκηθά ζηνηρεία ηνπ εζληθηζκνχ ησλ Αθξηθάλεξο, ηα νπνία
απνηέιεζαλ ηαπηφρξνλα θαη δνκηθά ζηνηρεία ηεο ηδενινγίαο ηνπ Απαξηράηλη. ΢ηηο

49
Γηα ηελ έλλνηα ηνπ εζληθηζκνχ βιέπε Heywood A., Γηεζλείο ΢ρέζεηο θαη Πνιηηηθή ζηελ Παγθφζκηα
Δπνρή, κεηάθξαζε & επηκέιεηα Φξαγθνληθνιφπνπινο Υ & Πξνέδξνπ Φ, εθδ. Κξηηηθή, Αζήλα 2013
50
Bunting B., The Rice of the South African Reich, Penguin Books Ltd, 1964. ΢ει 14
51
Bunting B., The Rice of the South African Reich, Penguin Books Ltd, 1964. ΢ει 16

35
επφκελεο ελφηεηεο ζα πξνζπαζήζνπκε λα εξεπλήζνπκε ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο
νη Αθξηθάλεξο έλησζαλ θαηά ηελ πεξίνδν 1910-1948 ηελ επηηαθηηθή αλάγθε ηνπ
δηαρσξηζκνχ, ηηο επηξξνέο πνπ δέρζεθαλ, ηε δηαδηθαζία πνπ αθνινχζεζαλ, θαζψο θαη
ηηο ζεσξίεο ηηο νπνίεο επηθαιέζηεθαλ πξνθεηκέλνπ λα δψζνπλ επηζηεκνληθή
βαξχηεηα ζηε δηθή ηνπο ζεσξία.

36
 2.2.1 Ο Δθνικιζμόρ ηων Αθπικάνεπρ

Οη Αθξηθάλεξο μεθίλεζαλ λα δηεθδηθνχλ εθ λένπ ηελ πνιηηηθή ηνπο ηαπηφηεηα

ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηψλα θαη έσο ην 1948 είραλ θαηαθέξεη λα ρηίζνπλ έλα
εζληθηζηηθφ θίλεκα, ην νπνίν βξήθε αληηπξνζψπεπζε θαη αλήιζε ζηελ εμνπζία κέζσ
ηνπ Δζληθνχ Κφκκαηνο (Herenigde Nationale Party) θαη ηνπ D.F. Malan.

Ήδε απφ ην 1914 νη Botha θαη Smuts είραλ αξρίζεη λα ράλνπλ ηελ επηξξνή
ηνπο ζηνπο Αθξηθάλεξο ςεθνθφξνπο. Ζ απφθαζε ηνπ θπβεξλφληνο θφκκαηνο λα
εηζέιζεη ζηνλ Α΄ Παγθφζκην Πφιεκν ζην πιεπξφ ηεο Βξεηαλίαο κεηαθξάζηεθε απφ
ηνπο Αθξηθάλεξο σο κηα απερζήο θίλεζε. Χο εθ ηνχηνπ, νη δπζαξεζηεκέλνη απφ ηελ
θίλεζε απηή Αθξηθάλεξο ζηξάθεθαλ ζην λενζπζηαζέλ Δζληθφ Κφκκα (National
Party) ηνπ G. Hertzog, ην νπνίν ήξζε ζηελ εμνπζία ηνπ 1924. Σν λέν απηφ θφκκα
εθπξνζσπνχζε ηα ζπκθέξνληα ησλ Αθξηθάλεξο πνπ αλήθαλ ζε ρακειά θνηλσληθά
ζηξψκαηα θαη ήηαλ κέιε ηεο αζηηθήο εξγαηηθήο ηάμεο θαη κηθξνί αγξφηεο,.
Παξάιιεια φκσο, εθπξνζσπνχζε θαη Αθξηθάλεξο πνπ αζρνινχληαλ κε ηε δηθεγνξία
ή ήηαλ θαζεγεηέο, αιιά έλησζαλ πσο γίλνληαη ζχκαηα δηαθξίζεσλ ιφγσ ηεο
θηιναγγιηθήο πνιηηηθήο ηεο θπβέξλεζεο, ππφ ηελ έλλνηα πσο ε θπβέξλεζε έδεηρλε
κέζσ ησλ πνιηηηθψλ ηεο κεγαιχηεξε ζπκπάζεηα ζηνλ αγγιφθσλν ιεπθφ πιεζπζκφ.

Ο Hertzog θαη νη ππνζηεξηθηέο ηνπ πξνζπάζεζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ κηα

επξεία βάζε γηα ηελ δφκεζε ηεο ηαπηφηεηαο ησλ Αθξηθάλεξο θαη ηεο πνιηηηθήο
θηλεηνπνίεζεο. Σφληζαλ ηνλ πινχην θαη ηελ ζεκαζία ηεο γιψζζαο ησλ Αθξηθάλεξο,
θαηεγφξεζαλ ηνπο Botha θαη Smuts γηα θηινβξεηαληθέο πνιηηηθέο θαη έζηεηιαλ
αληηπξνζψπνπο ζηηο Δηξελεπηηθέο ΢πλνκηιίεο ησλ Βεξζαιιηψλ,52 πξνθεηκέλνπ λα
δηεθδηθήζνπλ ηελ δηεζλή αλαγλψξηζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο Απηνδηάζεζεο53 γηα ηνπο
πνιίηεο ηνπ Σξαλζβαάι θαη ηεο Οξγγάλεο54.

Παξάιιεια, νη Αθξηθάλεξο αλέπηπμαλ έλα δίθηπν νξγάλσζεο ηδξχνληαο

νηθνλνκηθνχο θαη πνιηηηζηηθνχο νξγαληζκνχο, ηφζν γηα λα αληηκεησπίζνπλ

52
Γηα ηηο εηξελεπηηθέο ΢πλνκηιίεο θαη ηελ ΢πλζήθε ησλ Βεξζαιιηψλ βιέπε: Υξηζηνδνπιίδεο Θ.,
Γηπισκαηηθή Ιζηνξία Σξηψλ Αηψλσλ, ηφκνο δεχηεξνο «Απφ ηε Βηέλλε ζηηο Βεξζαιιίεο 1815-1919»,
Η.΢ηδέξεο, Αζήλα, 2004 ζει. 547-572
53
Γηα ηελ έλλνηα θαη εμέιημε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο Απηνδηάζεζεο βιέπε: Quane H., The United Nations
and the Evolving Right to Self-Determination, The International and Comparative Law Quarterly, Vol.
47, No. 3 (Jul., 1998), pp. 537-572
54
Clark N.L , W.H. Worger, South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK, 2011
ζει.28

37
πξνβιήκαηα θαη δπζθνιίεο ζε νηθνλνκηθφ επίπεδν, φζν θαη γηα λα πξνσζήζνπλ θαη
λα αλαπηχμνπλ ηελ λέα ηνπο ηαπηφηεηα. Πην ζπγθεθξηκέλα, κέζσ ηεο ζπγθέληξσζεο
ησλ πεξηνξηζκέλσλ πφξσλ ηνπο, δεκηνχξγεζαλ ηνπο δηθνχο ηνπο ρξεκαηνπηζησηηθνχο
νξγαληζκνχο – SANTAM θαη SANLAM) ην 1918 – πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζνπλ
ην γεγνλφο πσο νη ηξάπεδεο Βξεηαλψλ ηδηνθηεηψλ αξλνχληαλ λα δαλεηνδνηήζνπλ
Αθξηθάλεξο. Πεξαηηέξσ, λένη επηζηήκνλεο θαη θιεξηθνί ηεο DRC πξνρψξεζαλ ζηελ
ίδξπζε ελφο νξγαληζκνχ πνπ απεπζπλφηαλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζε Αθξηθάλεξ, -
Broederbond 1918- πξνθεηκέλνπ λα ζπζπεηξψζεη ηνπο Αθξηθάλεξο κε ζηφρν ηελ
πξνζηαζία ηεο θνπιηνχξαο ηνπο. Χζηφζν, κέζα ζηα επφκελα ρξφληα ε Broederbond
είρε κεηαηξαπεί ζε κηα κπζηηθή θνηλφηεηα, ηεο νπνίαο ηα κέιε θαη νη δξάζεηο δελ
θνηλνπνηνχηαλ πνηέ ζηνλ αγγιφθσλν πιεζπζκφ.55 Δπηπιένλ, ε Broederbond επηδίσμε
λα θηλεηνπνηήζεη ηνπο Αθξηθάλεξο ζε φια ηα επίπεδα – θνηλσληθά, νηθνλνκηθά θαη
πνιηηηθά- πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ην γεγνλφο ηνπ φηη ηξάπεδεο, νξπρεία θαη ην
δίθηπν εκπνξείνπ άλεθε ζε αγγιφθσλν πιεζπζκφ κε απνηέιεζκα νη Αθξηθάλεξο λα
πξέπεη λα αληαγσλίδνληαη κε ηνπο καχξνπο γηα ηηο ζέζεηο αλεηδίθεπησλ εξγαηψλ. ΢ην
πιαίζην απηφ, ην 1929, νη εγέηεο ηεο νξγάλσζεο ζρεκάηηζαλ ηελ Federasie van
Afrikaner Kultuurorganisasies (Οκνζπνλδία ησλ Αθξηθάλεξ Πνιηηηζηηθψλ
Οξγαλψζεσλ) αθνινπζψληαο ην παξάδεηγκα ησλ Christian National Schools.

H F.A.K νξγάλσζε πνιηηηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ηελ ζπιινγή

παξαδνζηαθψλ ηξαγνπδηψλ, θαιιηηερληθέο εθζέζεηο θαη ενξηέο56. Απεχζπλε θάιεζκα
ζηνπο Αθξηθάλεξο λα ζπκεζνχλ ην παξειζφλ ηνπο. Δπηπιένλ έζεζε ζην επίθεληξν ηελ
γιψζζα ησλ Αθξηθάλεξο θαη έδσζε έκθαζε ζηελ εζληθφηεηα, δηαθξίλνληάο ηνπο απφ
ηνπο απφ ηνπο ππφινηπνπο ιεπθνχο θαη θπξίσο απφ ηνπο αγγιφθσλνπο. Μέζσ απηήο
ηεο δηαδηθαζίαο -θαη πάληα κε ηα Αθξηθάαλο ζην επίθεληξν- ε Broederbond κε ηε
ζεηξά ηεο ελζάξξπλε ηνπο Αθξηθάλεξο λα επελδχζνπλ ζε νξγαληζκνχο, ζπγθεθξηκέλα
ηνπο SANTAM θαη SANLAM. Δλψ ζηε ζπλέρεηα επηθεληξψζεθε ζηελ απφθηεζε
πνιηηηθήο εμνπζίαο πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζνχλ νη θνηλσληθνί θαη νηθνλνκηθνί
ζηφρνη. ΢ην εηήζην ζπλέδξην ηεο Broederbond ηνπ 1932 ν επηθεθαιήο ηνπ
νξγαληζκνχ εθθξάδνληαο ηνπο κειινληηθνχο ζηφρνπο είπε: « Μεηά ηηο πνιηηηζηηθέο θαη
νηθνλνκηθέο αλάγθεο, ε Broederbond πξέπεη λα αθηεξψζεη ηελ πξνζνρή ηεο ζηηο

55
Clark N.L , W.H. Worger, South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011 ζει. 28

38
πνιηηηθέο αλάγθεο ηνπ ιανχ καο. Καη ν ζηφρνο απηφο πξέπεη λα πεξηιακβάλεη κηα
πιήξσο αλεμάξηεηε, πξαγκαηηθά Αθξηθάαλο θπβέξλεζε γηα ηε Νφηηα Αθξηθή …»57.

Καηά ηα πξψηα έηε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1930 ε νξγάλσζε ησλ Αθξηθάλεξο
άξρηζε λα ζθιεξαίλεη ηε ζηάζε ηεο, αξρηθά ιφγσ ηεο δηαπξαγκάηεπζεο ησλ Hertzog
– Smuts γηα κηα πνιηηηθή ζπκκαρία θαη ηε δεκηνπξγία ελφο ελνπνηεκέλνπ θφκκαηνο,
ε νπνία θαη πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηελ δεκηνπξγία ηνπ United Party ην 1934. Ζ
θίλεζε απηή εξκελεχηεθε απφ ηνπο Αθξηθάλεξο σο μεπνχιεκα ηνπ Hertzog ζηηο
δπλάκεηο ηνπ θαπηηαιηζκνχ θαη ηνπ ηκπεξηαιηζκνχ. Παξάιιεια, ην 1933 ήηαλ ην έηνο
θαηά ην νπνίν ν A. Hitler αλήιζε ζηελ εμνπζία. Απνηέιεζκα ησλ παξάιιεισλ απηψλ
γεγνλφησλ ήηαλ ε δεκηνπξγία ηνπ Δζληθνχ Κφκκαηνο (H. N. P.) ππφ ηνλ D.F. Malan
κε ηελ ππνζηήξημε ηεο Broederbond, θαζψο θαη ε επηξξνή ηεο Ναδηζηηθήο Ηδενινγίαο
ζηνλ εζληθηζκφ ησλ Αθξηθάλεξο. ΢ην επφκελν δηάζηεκα ε Broederbond δεκηνχξγεζε
έλα θίλεκα γηα ηελ λενιαία ησλ Αθξηθάλεξο, -ηελ Voortrekker- θαη δεκηνχξγεζε
ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο νη νπνίεο απεπζχλνληαλ απνθιεηζηηθά ζε Αθξηθάλεξο,
κε ζθνπφ λα απνθιεηζηεί ε πεξίπησζε ζνζηαιηζηηθψλ επηξξνψλ.58 Ζ ηειεπηαία
νξγάλσζε πνπ έπαημε ζεκαληηθφ ξφιν θαη εμέθξαδε ηελ αθξαία κνξθή ηνπ
εζληθηζκνχ ήηαλ ε Ossewabrandwag, κηα παξαζηξαηησηηθή έλνπιε νξγάλσζε ε
νπνία ηδξχζεθε ζηα πξφηππα ηνπ εζληθνζνζηαιηζηηθνχ θηλήκαηνο ηνπ A. Hitler θαη
γλψξηζε απνδνρήο, κεηά ηελ είζνδν ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο ζηνλ Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν
ζην πιεπξφ ηεο Βξεηαλίαο.

Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ νη Αθξηθάλεξο παξέκελαλ

δηραζκέλνη. Κάπνηνη απφ απηνχο πνιεκνχζαλ ελαληίνλ ηνπ Άμνλα, ελψ άιινη
πξνέβαηλαλ ζε ζακπνηάδ ελάληηα ζηηο πξνζπάζεηεο πνπ γίλνληαλ γηα ηνλ πφιεκν ζηελ
Νφηηα Αθξηθή.59 Ζ θαηάζηαζε δηρνγλσκίαο νμχλζεθε θαηά ηε δηάξθεηα ησλ εηψλ
1940 έσο 1942. Ζ ζπκπάζεηα ησλ Αθξηθάλεξο πξνο ηελ ππφζεζε ηεο Γεξκαλίαο
κεηαθξάζηεθε σο δεθηηθφηεηα πξνο ηελ Ναδηζηηθή Ηδενινγία. ΢ε απηφ ην έληνλα
θνξηηζκέλν πεξηβάιινλ, ξεηέο ξαηζηζηηθέο ηδέεο βξήθαλ έλα έηνηκν αθξναηήξην∙
σζηφζν δελ απνξξνθήζεθαλ απηφκαηα.

57
Clark N.L , W.H. Worger, South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK, 2011
ζει. 30
58
Clark N. L., Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011 ζει. 30
59
Clark N.L, Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK, 2011
ζει.32

39
 Με ην ηέινο ηνπ πνιέκνπ θαη ηελ θαηάξξεπζε ηεο Ossewabrandwag νη
δηαθσλίεο επί ηνπ λαδηζκνχ θάκθζεθαλ. Απηφ πνπ εξρφηαλ ηψξα ζην πξνζθήλην θαη
ζα δεηνχζε επηηαθηηθά ιχζε ήηαλ ην πξφβιεκα ησλ ηζαγελψλ (native question)60. Με
ηελ έλαξμε ησλ ζπδεηήζεσλ γηα ην πξφβιεκα ησλ ηζαγελψλ έγηλε θαη ε πξψηε ζαθήο
αλαθνξά ζην Απαξηράηλη, σο κίαο κεζφδνπ εληαίαο πνιηηηθήο.

Πην ζπγθεθξηκέλα, ε F.A.K νξγάλσζε έλα ΢πλέδξην (Volkskongress), ην νπνίν

θαη πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1944 ζην Bloemfontein. ΢ην ζπλέδξην ζπκκεηείραλ
εθπξφζσπνη απφ 200 πεξίπνπ εθθιεζίεο θαη πνιηηηζηηθνχο θνξείο. Απνηέιεζκα ηεο
ζπδήηεζεο απηήο, ήηαλ ε πηνζέηεζε κηαο ζεηξάο απφ γεληθέο αξρέο ζρεηηθά κε ηε
θπιεηηθή πνιηηηθή. Οη Αξρέο απηέο ήηαλ:

(i) Η πνιηηηθή ηνπ Απαξηράηλη ζα πξέπεη λα πηνζεηεζεί ζχκθσλα κε ηα

ζπκθέξνληα ηνπ ιεπθνχ θαη ηνπ κε ιεπθνχ πιεζπζκνχ ηεο Νφηηαο Αθξηθήο,
έηζη ψζηε νη κε ιεπθέο volk - νκάδεο λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα
αλαπηπρζνχλ ζηηο δηθέο ηνπο πεξηνρέο θαη λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα
απηνδηαρείξηζεο.
(ii) Δίλαη ρξηζηηαληθφ θαζήθνλ ησλ ιεπθψλ λα ελεξγνχλ σο θεδεκφλεο επί ησλ
κε ιεπθψλ θπιψλ, έσο φηνπ απηέο θηάζνπλ ζην επίπεδν ην νπνίν είλαη
απαξαίηεην, ψζηε λα κπνξνχλ λα απνθαζίδνπλ γηα ηηο ππνζέζεηο ηνπο.
(iii) Πξνο ην ζπκθέξνλ φισλ ησλ θπιψλ θακία πεξεηαίξσ αλάκεημε αίκαηνο δελ
ζα πξέπεη λα πξαγκαηνπνηεζεί.
(iv) Κάιεζκα θαη θαζήθνλ ηεο ιεπθήο θπιήο ζηε Νφηηα Αθξηθή είλαη λα
εμαζθαιίζεη φηη ν πιήξεο έιεγρνο φισλ ησλ πηπρψλ ηεο θπβέξλεζεο ζηηο
ιεπθέο πεξηνρέο ζα παξακείλεη ζε ιεπθά ρέξηα.
(v) Οπνηαδήπνηε πνιηηηθή ε νπνία ζα νδεγνχζε ζηελ απν-θπιεηνπνίεζε ή απν-
εζληθνπνίεζε (detribalization or denationalization) ηνπ αηφκνπ ή ηελ
αλάπηπμή ηνπ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα απνθνπεί απφ ηελ νκάδα, ηε θπιή ή
ην ιαφ ηνπ ζα πξέπεη λα απνξξίπηεηαη.

60
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.216

40
 (vi) Η πξαγκαηηθή επεκεξία ησλ κε ιεπθψλ πιεζπζκηαθψλ νκάδσλ ζα πξέπεη
λα αλαδεηεζεί ζηελ αλάπηπμε κεκνλσκέλα, κε ρξηζηηαληθφ ηξφπν, απφ έλα
αίζζεκα αμηψλ θαη ππεξεθάλεηαο ζηελ νκάδα, ηε θπιή ή ην ιαφ ηνπ.61

Οη ζχλεδξνη ππνζηήξημαλ πσο ε πνιηηηθή απηή ηνπ Απαξηράηλη ήηαλ βαζηζκέλε

ζηελ Αγία Γξαθή, ηηο εκπεηξίεο ηηο νπνίεο είραλ απνθηήζεη νη Αθξηθάλεξο θαηά ηε
ζηελή ηνπο επαθή κε κε ιεπθέο νκάδεο θαη ηηο έκπεηξεο επηζηεκνληθέο γλψζεηο.
Απηέο νη ηξεηο αμηψζεηο ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ν θπιεηηθφο δηαρσξηζκφο ήηαλ
βαζηζκέλνο ζηηο δηαηαγέο ηεο Βίβινπ, ζηηο ηζηνξηθέο εκπεηξίεο ησλ Αθξηθάλεξο θαη
ζηα πνξίζκαηα ηεο επηζηήκεο φπσο πνιχ γιαθπξά δηαηππψλεηαη απφ ηνλ S. Dubow
«βξίζθνληαλ ζηελ θαξδηά ηεο ηδενινγίαο ηνπ Απαξηράηλη»62.

Γηα λα κπνξέζνπκε ινηπφλ λα απνθξππηνγξαθήζνπκε ηελ ηδενινγία ηνπ

Απαξηράηλη ζα πξέπεη λα δνχκε αλαιπηηθά ην πψο απηέο νη ηξεηο αμηψζεηο
αλαπηχρζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα δφκεζεο ηνπ εζληθηζκνχ ησλ Αθξηθάλεξο.

61
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.216
62
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.217

41
 2.2.2 Ζ Θεολογική Βάζη ηος Απαπησάινη

Οη πξνζπάζεηεο λα δνζεί κηα ζενινγηθή βάζε ζην Απαξηράηλη κέζα απφ έλα
Νέν – Καιβηληζηηθφ (neo - Calvinist) πιαίζην μεθίλεζαλ ην 1935 έπεηηα απφ ηε
ζχγθιηζε απφςεσλ ηεο DRC θαη ηεο Broederbond θαη άιισλ νξγαλψζεσλ, φζνλ
αθνξά ηηο θπιεηηθέο ζρέζεηο. Καηά ην έηνο απηφ, νη νξγαλψζεηο ζην ζχλνιν ηνπο
παξνπζίαζαλ έλα θνηλφ ελδηαθέξνλ γηα ηηο θπιεηηθέο ζρέζεηο θαη εξγάζηεθαλ απφ
θνηλνχ πξνθεηκέλνπ λα δηακνξθψζνπλ ηελ πνιηηηθή ηνπ Απαξηράηλη63.

Ζ πην ζεκαληηθή δε παξέκβαζε (κέζσ ηεο νπνίαο απνδίδνληαλ βηβιηθέο

απνδείμεηο γηα ηελ ζρέζε ησλ θπιψλ θαη έδηλε ζηήξημε ζηελ πνιηηηθή ηνπ
Απαξηράηλη) ήηαλ απηή ηνπ J.D. Totius ην 1944 ζηελ νκηιία - ζηα πιαίζηα ηνπ
ζπλεδξίνπ- κε ζέκα «Η Θξεζθεπηηθή Βάζε ηεο Φπιεηηθήο Πνιηηηθήο καο». ΢ηνλ
ππξήλα ησλ επηρεηξεκάησλ ηνπ J.D. Totius βξηζθφηαλ ν Θεφο σο «Hammabdill»
δειαδή Μεγάινο Γηαρσξηζηήο. Ο J.D. Totius ππνζηήξημε πσο ν Θεφο δελ δηαρψξηζε
κφλν ην ζθνηάδη θαη ην θσο, ηνλ νπξαλφ θαη ηε γε, ηνλ άλδξα θαη ηε γπλαίθα, αιιά
αθφκα πσο ν ίδηνο ρεηξνηφλεζε θαη ην δηαρσξηζκφ ηνπ ελφο έζλνπο απφ ην άιιν.

Σν βαζηθφ εδάθην γηα ηνλ J.D. Totius αιιά θαη ηε κεηαγελέζηεξε ζενινγία
ηνπ Απαξηράηλη ήηαλ ε ηζηνξία ηεο Βαβέι. ΢χκθσλα κε ηελ εξκελεία ηνπ ηδίνπ ν
Θεφο παξελέβε πξνθεηκέλνπ λα δηαζπάζεη ηνπο θαηαζθεπαζηέο ηνπ πχξγνπ πνπ είραλ
ζθνπφ ηελ δεκηνπξγία ελφο εληαίνπ έζλνπο θάλνληάο ηνπο λα κηινχλ δηαθνξεηηθέο
γιψζζεο. Δλ ζπλερεία ν J.D. Totius επηθαιέζηεθε ηελ ηζηνξία ησλ Αθξηθάλεξο,
ιέγνληαο πσο νη Μπφεξο έπξαμαλ ην ζέιεκα ηνπ Θενχ, κέζσ ηεο πξάμεο ηνπο λα
εγθαηαιείςνπλ ην Κέηπ γηα λα δεκηνπξγήζνπλ ην δηθφ ηνπο έζλνο θαη ηφληζε ηηο
δπζθνιίεο πνπ αληηκεηψπηζαλ νη Μπφεξο ζην ηαμίδη ηνπο, ιέγνληαο πσο απνηφικεζαλ
λα δήζνπλ ζε κηα βάξβαξε καχξε ήπεηξν, θάηνηθνη ηεο νπνίαο ήηαλ νη θαηαξακέλνη
γηνί ηνπ Υακ64 (Ham).

΢πλέρηζε δε, ιέγνληαο πσο ζε απηφ ην ζθνηάδη ν Θεφο επξφθεηην λα θέξεη

ζηελ επηθάλεηα θάηη ππέξνρν∙ ην έζλνο ησλ Μπφεξο, αλεπηπγκέλν κέζα απφ ηελ

63
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.214
64
Ο Υακ ήηαλ γηνο ζηνπ Νψε ζχκθσλα κε ηε Παιαηά Γηαζήθε, Γέλεζηο 9:21-27 θαη θαηαξακέλνο απφ
ηνλ παηέξα ηνπ ζχκθσλα κε ηελ εξκελεία ηνπ Totius.

42
ζαπκαηνπξγή αλάκημε ηνπ ιεπθνχ αίκαηνο65. Ο J.D. Totius ζηε ζπλέρεηα ηεο νκηιίαο
ηνπ αληιεί κέζα απφ απηά ηα παξαδείγκαηα δχν ζπκπεξάζκαηα. Πξψηνλ πσο φ,ηη
ζπλέλσζε ν Θεφο δελ πξέπεη λα δηαρσξίδεηαη απφ ηνλ άλζξσπν (ππνλνψληαο ηνλ ιαφ
ησλ Μπφεξο). Καη δεχηεξνλ πσο φ,ηη ρψξηζε ν Θεφο δελ ζα έπξεπε λα ελσζεί66.

Δπηπιένλ ,θαζ’ φιε ηε δηάξθεηα ηεο νκηιίαο ηνπ, έθαλε αλαθνξά ζε δηάθνξεο
απζεληίεο -ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ J.G Strydom θαη F.G. Baderhost-, ε δηαηξηβή
ησλ νπνίσλ εμέηαδε ην θπιεηηθφ πξφβιεκα ζηε Νφηηα Αθξηθή ππφ ην πξίζκα ηεο
Αλαζρεκαηηζκέλεο Θενινγίαο. Ζ βαζηθή φκσο πεγή έκπλεπζεο ηνπ J.D. Totius ήηαλ
ν Οιιαλδφο ζενιφγνο θαη πνιηηηθφο Abraham Kuyper67. Ο Kuyper είρε αλαιάβεη ην
Οιιαλδηθφ λέν-θαιβηληζηηθφ θίλεκα ην 1876, θαη ήηαλ εθείλνο πνπ είρε εηζάγεη ηελ
έλλνηα ηνπ Θενχ σο κεγάινπ δηαρσξηζηή. Ήηαλ αληίζεηνο ζηηο ηδέεο ηνπ
Γηαθσηηζκνχ θαη ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο.

Οη ηδέεο ηνπ Kuyper ππνζηήξηδαλ ηελ παληνδπλακία ηνπ Θενχ ζε φιεο ηηο
ζθαίξεο ηηο δσήο ελφο αηφκνπ. Δπίζεο ην φξακα ηνπ γηα κηα Υξηζηηαλν- Δζληθφ-
Καιβηληζηηθή θνηλφηεηα ζηελ Οιιαλδία παξείρε έλα πξαθηηθφ κνληέιν ηεξάξρεζεο
ηεο θνηλσλίαο. Χζηφζν, δελ είλαη ζίγνπξν ην θαηά πφζν νη ζεσξίεο ηνπ Οιιαλδνχ
ζενιφγνπ έγηλαλ θηήκα ηεο DRC ζην ζχλνιν ηνπο, ή θαηά πφζν εξκελεχηεθαλ
πξνζαξκνζκέλεο ζηηο αλάγθεο ησλ Αθξηθάλεξο.68

Παξάιιεια, κηα άιιε επηξξνή πνπ έπαημε ξφιν ζηελ ηδενινγία ηνπ
Απαξηράηλη, ήηαλ απηή ηνπ Γεξκαληθνχ Ρνκαληηζκνχ69 θαη πην ζπγθεθξηκέλα νη
ζεσξίεο ησλ J. Herder θαη J.G Fichte, ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηνπ Volksgeist (εζληθφ
πλεχκα) σο νξγαληθή νληφηεηα κε ηελ δηθή ηεο μερσξηζηή ηδηνθπία ή ςπρή70. Οη ηδέεο
απηέο ηέζεθαλ ππφ ζπδήηεζε ην 1930 θαη ελψ πξψηα είραλ πξνζαξκνζηεί ζηηο
αλάγθεο ηνπ εζληθηζκνχ ησλ Αθξηθάλεξο, εθπξφζσπνη ησλ ηδεψλ απηψλ ήηαλ κεηαμχ
άιισλ νη Nico Piederichs, Piet Meyer θαη Geof Cronje. Οη ζεσξεηηθνί απηνί
65
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.218
66
Corrado E., The Godliness of Apartheid Planning, The legitimizing role of the Dutch Reformed
Church, University of Lllinois, 2013. ζει. 10
67
Γηα ηνλ Kuyper θαη ην Νέν-Καιβηληθφ θίλεκα ζηελ Οιιαλδία βιέπε: Justus M. van der Kroef,
Kuyper and the Rise of Neo-Calvinism in the Netherlands, Church History, Vol. 17, No. 4 (Dec.,
1948), pp. 316-334
68
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.219
69
Γηα ην Γεξκαληθφ Ρνκαληηζκφ βιέπε: Εηάθαο Θ, Κνξνβίλεο Β. Αλαδεηψληαο Μηα Θεσξία γηα Σν
Έζλνο, Δθάηε, Αζήλα,1998
70
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.220

43
πξνζπάζεζαλ λα επελδχζνπλ ηνλ εζληθηζκφ ησλ Αθξηθάλεξο κε κηα
εζληθνζνζηαιηζηηθή71 ρξνηά.

Αξρηθά νη ζεσξίεο Kuyper - Fichte έκνηαδαλ ζπγθιίλνπζεο θαζψο θαη νη δχν

έδηλαλ έκθαζε ζηελ νξγαληθή ζχλδεζε κεηαμχ πνιηηηζκνχ θαη έζλνπο θαη
ηαπηφρξνλα κνηξάδνληαλ ηελ πεπνίζεζε πσο ηα έζλε ππφθεηληαη ζε έλα ζετθά
ηζηνξηθφ πεπξσκέλν. Χζηφζν, ε ηάζε ηεο γεξκαληθήο ζεσξίαο λα εμηδαληθεχεη ην
έζλνο θαη λα ηνπ παξέρεη κηα πξσηνθαζεδξία άλσ φισλ ησλ ππνινίπσλ, βξηζθφηαλ ζε
αληίζεζε κε ηελ λεν- θαιβηληζηηθή ζεσξία, ε νπνία απαηηνχζε ηελ απφιπηε θπξηαξρία
ηνπ Θενχ.

Ζ κεηαθπζηθή έλλνηα ηνπ έζλνπο, ζχκθσλα κε ηνπο Αθξηθάλεξο εζληθηζηέο

ζεσξεηηθνχο, απέδηδε κηα θαιχηεξε αηηηνιφγεζε ζηελ ιεπθή ππεξνρή, ρσξίο λα
ρξεηάδεηαη λα γίλεη αλαθνξά ζε ξαηζηζηηθέο ηδενινγίεο.72 Ζ ηδέα φηη ν Θεφο είρε
νξίζεη ηελ πνιπκνξθία θαη ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα, δηεπθφιπλε ηνλ ηζρπξηζκφ φηη ε
δηαθνξά δελ ζπλεπάγεηαη θαη’ αλάγθε αλσηεξφηεηα ή θαησηεξφηεηα73.

Έλαο αθφκα ζεσξεηηθφο πνπ ππνζηήξημε ηελ ζενινγηθή εξκελεία ηεο

αλσηεξφηεηαο ήηαλ ν Koot Vorster. Ο Vorster ππνζηήξημε φηη ην αίζζεκα θπιεηηθήο
αλσηεξφηεηαο δελ κπνξνχζε λα απνδνζεί κφλν ζε ςπρνινγηθνχο παξάγνληεο κίαο
θπξίαξρεο νκάδαο αλζξψπσλ. Αληίζεηα, θαηά ηελ άπνςή ηνπ, ην ρξψκα ησλ
αλζξψπσλ δελ ήηαλ κηα απιά εμσηεξηθή δηαθνξά, αιιά ε έθθξαζε κηαο ζεκαληηθήο
ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο δηαθνξάο. Αλαθεξφκελνο ζην πεξηερφκελν ηεο Αγίαο Γξαθήο,
ππνζηήξημε φηη ην ρξψκα ζα έπξεπε λα δηαηεξεζεί φρη απιά επεηδή ήηαλ έλα
εμσηεξηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αλζξψπσλ, αιιά επεηδή ν Θεφο ην θαζφξηζε ιφγσ ηεο
επζπιαρλίαο ηνπ, έηζη ψζηε λα απνθεπρζεί ε ακαξηία.

΋πσο έρνπκε δεη, ε ζενινγία ηνπ Απαξηράηλη ρξεζηκνπνίεζε εδάθηα ηεο

Αγίαο Γξαθήο πξνθεηκέλνπ λα πεξηγξάςεη σο ζετθή εληνιή ηνλ δηαρσξηζκφ ησλ
θπιψλ θαη σο αλζξψπηλν θαζήθνλ ηε δηαηήξεζε απηήο ηεο δηαίξεζεο. ΢χκθσλα κε

71
Γηα ηνλ Δζληθνζνζηαιηζκφ βιέπε: Λαλαξάο Κ., Δζληθνζνζηαιηζκφο, Κίλεκα – Κφκκα – Κξάηνο, εθδ.
Δληφο, Αζελά, 2004, ζει. 159-347
72
Γηα ηηο ξαηζηζηηθέο ηδενινγίεο βιέπε: Shipman P., Η Δμέιημε ηνπ Ραηζηζκνχ, Οη αλζξψπηλεο
δηαθνξέο θαη ε ρξήζε θαη θαηάρξεζε ηεο επηζηήκεο, κεηάθξαζε, Βεξπθνθάθε Α., εθδ. «Νέα ΢χλνξα»-
Α.Α. Ληβάλε, Αζήλα 1998
73
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.221

44
ηελ αλάιπζε ηεο Δ. Corrado κπνξνχκε λα δνχκε πνηά αθξηβψο ήηαλ ηα εδάθηα απηά.
΋πσο ινηπφλ ε ίδηα ηα παξαζέηεη, είλαη ηα εμήο74:

«ὅηε δηεκέξηδελ ὁ ῞Τςηζηνο ἔζλε, ὡο δηέζπεηξελ πἱνὺο ᾿Αδάκ, ἔζηεζελ ὅξηα ἐζλ῵λ θαηὰ
ἀξηζκὸλ ἀγγέισλ Θενῦ»75.

«ἐπνίεζέ ηε ἐμ ἑλὸο αἵκαηνο πᾶλ ἔζλνο ἀλζξώπσλ θαηνηθεῖλ ἐπὶ πᾶλ ηὸ πξόζσπνλ ηῆο
γῆο, ὁξίζαο πξνζηεηαγκέλνπο θαηξνὺο θαὶ ηὰο ὁξνζεζίαο ηῆο θαηνηθίαο αὐη῵λ»76.

«Καζάπεξ γὰξ ηὸ ζ῵κα ἕλ ἐζηη θαὶ κέιε ἔρεη πνιιά, πάληα δὲ ηὰ κέιε ηνῦ ζώκαηνο ηνῦ
ἑλόο, πνιιὰ ὄληα, ἕλ ἐζηη ζ῵κα, νὕησ θαὶ ὁ Υξηζηόο· θαὶ γὰξ ἐλ ἑλὶ Πλεύκαηη ἡκεῖο
πάληεο εἰο ἓλ ζ῵κα ἐβαπηίζζεκελ, εἴηε Ἰνπδαῖνη εἴηε Ἕιιελεο, εἴηε δνῦινη εἴηε
ἐιεύζεξνη, θαὶ πάληεο εἰο ἓλ Πλεῦκα ἐπνηίζζεκελ. θαὶ γὰξ ηὸ ζ῵κα νὐθ ἔζηηλ ἓλ κέινο,
ἀιιὰ πνιιά.»77

«θαὶ ἔπηελ ἐθ ηνῦ νἴλνπ θαὶ ἐκεζύζζε θαὶ ἐγπκλώζε ἐλ ηῶ νἴθῳ αὐηνῦ. θαὶ εἶδε Υὰκ ὁ
παηὴξ Υαλαὰλ ηὴλ γύκλσζηλ ηνῦ παηξὸο αὐηνῦ θαὶ ἐμειζὼλ ἀλήγγεηιε ηνῖο δπζὶλ
ἀδειθνῖο αὐηνῦ ἔμσ. θαὶ ιαβόληεο ΢ὴκ θαὶ ᾿Ιάθεζ ηὸ ἱκάηηνλ ἐπέζελην ἐπὶ ηὰ δύν λ῵ηα
αὐη῵λ θαὶ ἐπνξεύζεζαλ ὀπηζζνθαλ῵ο θαὶ ζπλεθάιπςαλ ηὴλ γύκλσζηλ ηνῦ παηξὸο
αὐη῵λ, θαὶ ηὸ πξόζσπνλ αὐη῵λ ὀπηζζνθαλ῵ο, θαὶ ηὴλ γύκλσζηλ ηνῦ παηξὸο αὐη῵λ νὐθ
εἶδνλ. ἐμέλεςε δὲ Ν῵ε ἀπὸ ηνῦ νἴλνπ θαὶ ἔγλσ ὅζα ἐπνίεζελ αὐηῶ ὁ πἱὸο αὐηνῦ ὁ
λεώηεξνο, θαὶ εἶπελ· ἐπηθαηάξαηνο Υαλαάλ· παῖο νἰθέηεο ἔζηαη ηνῖο ἀδειθνῖο αὐηνῦ.
θαὶ εἶπελ· εὐινγεηὸο Κύξηνο ὁ Θεὸο ηνῦ ΢ήκ, θαὶ ἔζηαη Υαλαὰλ παῖο νἰθέηεο αὐηνῦ.
πιαηύλαη ὁ Θεὸο ηῶ ᾿Ιάθεζ, θαὶ θαηνηθεζάησ ἐλ ηνῖο νἴθνηο ηνῦ ΢ὴκ θαὶ γελεζήησ
Υαλαὰλ παῖο αὐηνῦ.»78

«ἦλ πᾶζα ἡ γῆ ρεῖινο ἕλ, θαὶ θσλὴ κία πᾶζη. θαὶ ἐγέλεην ἐλ ηῶ θηλῆζαη αὐηνὺο ἀπὸ
ἀλαηνι῵λ, εὗξνλ πεδίνλ ἐλ γῇ ΢ελλαὰξ θαὶ θαηῴθεζαλ ἐθεῖ. θαὶ εἶπελ ἄλζξσπνο ηῶ
πιεζίνλ αὐηνῦ· δεῦηε πιηλζεύζσκελ πιίλζνπο θαὶ ὀπηήζσκελ αὐηὰο ππξί. θαὶ ἐγέλεην
αὐηνῖο ἡ πιίλζνο εἰο ιίζνλ, θαὶ ἄζθαιηνο ἦλ αὐηνῖο ὁ πειόο. 4θαὶ εἶπαλ· δεῦηε
νἰθνδνκήζσκελ ἑαπηνῖο πόιηλ θαὶ πύξγνλ, νὗ ἔζηαη ἡ θεθαιὴ ἕσο ηνῦ νὐξαλνῦ, θαὶ
πνηήζσκελ ἑαπηνῖο ὄλνκα πξὸ ηνῦ δηαζπαξῆλαη ἡκᾶο ἐπὶ πξνζώπνπ πάζεο ηῆο γῆο. θαὶ
θαηέβε Κύξηνο ἰδεῖλ ηὴλ πόιηλ θαὶ ηὸλ πύξγνλ, ὃλ ᾠθνδόκεζαλ νἱ πἱνὶ η῵λ ἀλζξώπσλ.

74
Corrado E., The Godliness of Apartheid Planning, The legitimizing role of the Dutch Reformed
Church, University of Lllinois, 2013. ΢ει. 14 - 17
75
Παιαηά Γηαζήθε, Γεπηεξνλφκηνλ 32:8
76
Καηλή Γηαζήθε, Πξάμεηο ησλ Απνζηφισλ 17:26
77
Καηλή Γηαζήθε, ‘Α Πξνο Κνξηλζίνπο, 12: 12-14
78
Παλαιά Διαθήκη, Γζνεςισ 9:21-27

45
θαὶ εἶπε Κύξηνο· ἰδνὺ γέλνο ἓλ θαὶ ρεῖινο ἓλ πάλησλ, θαὶ ηνῦην ἤξμαλην πνηῆζαη, θαὶ
λῦλ νὐθ ἐθιείςεη ἀπ᾿ αὐη῵λ πάληα, ὅζα ἂλ ἐπηζ῵ληαη πνηεῖλ. δεῦηε θαὶ θαηαβάληεο
ζπγρέσκελ αὐη῵λ ἐθεῖ ηὴλ γι῵ζζαλ, ἵλα κὴ ἀθνύζσζηλ ἕθαζηνο ηὴλ θσλὴλ ηνῦ
πιεζίνλ. θαὶ δηέζπεηξελ αὐηνὺο Κύξηνο ἐθεῖζελ ἐπὶ πξόζσπνλ πάζεο ηῆο γῆο, θαὶ
ἐπαύζαλην νἰθνδνκνῦληεο ηὴλ πόιηλ θαὶ ηὸλ πύξγνλ. δηὰ ηνῦην ἐθιήζε ηὸ ὄλνκα αὐηῆο
΢ύγρπζηο, ὅηη ἐθεῖ ζπλέρεε Κύξηνο ηὰ ρείιε πάζεο ηῆο γῆο, θαὶ ἐθεῖζελ δηέζπεηξελ
αὐηνὺο Κύξηνο ἐπὶ πξόζσπνλ πάζεο ηῆο γῆο.»79

΢χκθσλα ινηπφλ κε ηελ αλάιπζε ηεο Δ. Corrado, θαζψο θαη ηελ νκηιία ηνπ
Toitus (ηελ νπνία έρνπκε δεη), ν Θεφο κέζα απφ ηελ – θαηά ηνπο νξακαηηζηέο ηνπ
Απαξηράηλη – εξκελεία ηεο Βίβινπ, ήηαλ εθείλνο πνπ είρε δηαρσξίζεη ηα έζλε.
Καζψο θαη κέζα απφ ηελ ηζηνξία ηεο Βαβέι, ε ζενινγία ηνπ Απαξηράηλη εξκήλεπζε
ηελ αδπλακία ησλ αλζξψπσλ λα επηθνηλσλήζνπλ, σο επηβεβαίσζε πσο ην ζρέδην ηνπ
Θενχ, ήηαλ ν δηαρσξηζκφο ησλ εζλψλ.80

79
Παλαιά Διαθήκη, Γζνεςισ 11: 1-9
80
Corrado E., The Godliness of Apartheid Planning, The legitimizing role of the Dutch Reformed
Church, University of Lllinois, 2013. ΢ελ. 16

46
 2.2.3 Οι Δπιζηημονικέρ «Αποδείξειρ»

Πέξαλ ηεο ζενινγηθήο βάζεο πνπ απνδφζεθε ζηελ πνιηηηθή ηνπ Απαξηράηλη
απφ ηνπο εκπλεπζηέο ηνπ, έγηλε θαη κηα ζπληνληζκέλε πξνζπάζεηα λα απνδνζνχλ
επηζηεκνληθέο απνδείμεηο γηα ηελ νξζφηεηα ηεο πξαθηηθήο πνπ απαηηνχζε ην θπιεηηθφ
δηαρσξηζκφ. Έηζη, απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1930 μεθίλεζαλ νη πξνζπάζεηεο ζχλδεζεο
ηεο ηδενινγίαο ησλ Αθξηθάλεξο κε εθείλε ησλ Ναδί, ζρεηηθά κε ηελ θπιεηηθή
ππεξνρή. Αλ θαη αξρηθά απηφ έγηλε κε ηελ πξνζπάζεηα πξνζαξκνγήο θαη πηνζέηεζεο
ηεο ζεσξίαο ηνπ Fichte κέζα απφ ηελ παξάδνζε θαη ηζηνξηνγξαθία ησλ Αθξηθάλεξο,
ζηε ζπλέρεηα ε επίθιεζε επηζηεκνληθψλ απνδείμεσλ γηα ηελ θπιεηηθή ππεξνρή θαη
ηελ νξζφηεηα ηεο πνιηηηθήο ηνπ Απαξηράηλη νινθιήξσζε ηελ δηαδηθαζία απηή, θαη
θαη’ επέθηαζε ηελ ηδενινγία ηνπ Απαξηράηλη.

Οη επηζηεκνληθέο απνδείμεηο, ηηο νπνίεο επηθαιέζηεθαλ νη ζεσξεηηθνί ηνπ

Απαξηράηλη, ήηαλ βαζηζκέλεο ζηελ επηζηήκε ηεο Δπγνληθήο81. Ο θπξηφηεξνο
εθθξαζηήο ησλ απφςεσλ απηήο, ήηαλ ν γελεηηζηήο Gerrie Eloff. O Eloff κέζα απφ κία
ζεηξά άξζξσλ ηνπ πεξηέγξαςε ηξφπνπο κέζα απφ ηνπο νπνίνπο ε εθθιεζία θαη νη
θξαηηθνί θνξείο ζα κπνξνχζαλ λα εκπλεχζνπλ ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο «ζεηηθήο
επγνληθήο» κε ηελ ελζάξξπλζε γάκσλ ησλ θαηάιιεισλ δεπγαξηψλ. Δπεθηεηλφκελνο
δε ζηηο αξρέο ηεο «racial biology», πξνεηδνπνίεζε γηα ηνπο θηλδχλνπο ηεο επηκημίαο.
Δπίζεο, κέζα απφ ηα βηβιία ηνπ, -ηα νπνία είραλ ζέκα ηε θπιεηηθή ζεσξία θαη ην
έζλνο ησλ Μπφεξο-, θαζφξηζε ηελ θπιή απηψλ σο έλα έζλνο, ηνλίδνληαο ηα ηδηαίηεξα
βηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο θαη ηζρπξίζηεθε πσο είλαη ηεξή απνζηνιή ηνπ έζλνπο
λα πξνζηαηεπζεί απφ ηελ επηκημία.82

Πην ζπγθεθξηκέλα, κέζα απφ ην βηβιίν ηνπ In Rasse en Rasvermenging

(Races and Race Mixing) πεξηέγξαςε ηηο θπιέο δηαθξίλνληαο ηηο ζε ιεπθέο, θίηξηλεο
θαη καχξεο, φπσο θαη ηα πλεπκαηηθά θαη βηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά απηψλ θαη
αλέθεξε γηα ηε θπιή ησλ Μπφεξο : « Ζ δηαηήξεζε ηεο θαζαξφηεηαο ηεο θπιήο θαη
παξάδνζεο ηνπ έζλνπο ησλ Μπφεξο πξέπεη λα πξνζηαηεπζεί κε θάζε θφζηνο θαη κε
θάζε δπλαηφ ηξφπν σο κηα ηεξή ππφζρεζε πνπ αλαηέζεθε ζε εκάο απφ ηνπο
81
Για τισ θεωρίεσ τησ Ευγονικήσ βλζπε Παπαδεκεηξίνπ Εήζεο Γ., Ο Δπξσπατθφο Ραηζηζκφο, Δηζαγσγή
ζην Φπιεηηθφ Μίζνο, Ιζηνξηθή, θνηλσληνινγηθή θαη πνιηηηθή κειέηε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα, Αζήλα
2000, ζει163-175
82
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.226-227

47
πξνγφλνπο καο, σο κέξνο ηνπ ζρεδίνπ ηνπ Θενχ …θάζε θίλεκα, ζρνιείν ε άηνκν πνπ
ακαξηάλεη ελαληίνλ απηνχ ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη σο θπιεηηθφο εγθιεκαηίαο
απφ ηηο ηθαλφηεξεο αξρέο».83

Δπίζεο, ν Eloff πξνζπάζεζε λα δψζεη επηζηεκνληθέο απνδείμεηο γηα ην πφζν

νιέζξηα ζα κπνξνχζε λα απνβεί ε κίμε ιεπθήο θαη καχξεο θπιήο. Δπηθαινχκελνο
εξγαζίεο ζεσξεηηθψλ ηεο Δπγνληθήο ππνζηήξημε πσο νη απφγνλνη ιεπθψλ θαη καχξσλ
παξνπζηάδνπλ πξνβιήκαηα πγείαο θαη ζσκαηηθή δπζαξκνλία. Έρνπλ -παξαδείγκαηνο
ράξε- κεγάια δφληηα ηζαγελψλ ζε κηθξά επξσπατθά ζηφκαηα. Δπίζεο, ζχκθσλα κε
ηνλ Eloff, ν H.B. Fantham είρε απνδείμεη πσο ζηνπο απφγνλνπο ιεπθψλ θαη καχξσλ
ππήξρε ςπρηθή θαη εζηθή δπζαξκνλία∙ ήηαλ δειαδή πεξηζζφηεξν νμχζπκνη,
καηαηφδνμνη θ.α.. Χο εθ ηνχηνπ, νη γάκνη αλάκεζα ζε ιεπθνχο θαη καχξνπο ήηαλ
αλεπηζχκεηνη (απφ ηελ άπνςε πσο ζα έπξεπε λα πξνζηαηεπηεί ε πγηεηλή ηεο θπιήο).
Ο Eloff θπζηθά δελ ζα κπνξνχζε λα κελ αλαθεξζεί ζε αλζξσπνινγηθέο κειέηεο
φπσο απηέο ηνπ Δ. Fischer.84

Χζηφζν, ν G. Cronje ήηαλ εθείλνο πνπ έθαλε ηελ πξψηε ζπζηεκαηηθή

επεμεξγαζία ηεο ζεσξίαο ηνπ Απαξηράηλη. Σα ζέκαηα ηα νπνία απαζρφιεζαλ ηνλ
Cronje θαη ζηα νπνία αλαθεξφηαλ επαλεηιεκκέλα, ήηαλ ε ξεηή απαίηεζε λα
πξνζηαηεπηεί ε θαζαξφηεηα ηνπ αίκαηνο ησλ Μπφεξο σο έζλνο, ε εληνιή ηνπ Θενχ
γηα ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ εζλψλ, θαζψο θαη ην θαζήθνλ ησλ
Αθξηθάλεξο λα ελεξγνχλ σο θεδεκφλεο επί ησλ κε ιεπθψλ θπιψλ.

΢χκθσλα κε ηνπο ηζρπξηζκνχο ηνπ ηδίνπ, φια απηά ζα κπνξνχζαλ λα

επηηεπρζνχλ κφλν κέζσ ηεο πηνζέηεζεο κηαο ζπλνιηθήο πνιηηηθήο∙ ηεο πνιηηηθήο ηνπ
Απαξηράηλη, ε νπνία ζα κπνξνχζε λα ιχζεη νξηζηηθά ην πξφβιεκα ηεο θπιήο ζηε
Νφηηα Αθξηθή. Έηζη, κέζα απφ κηα ζεηξά δεκνζηεπκάησλ θαη βηβιίσλ ηνπ,
ππνζηήξημε πσο κέζα απφ δνθηκέο λνεκνζχλεο είρε απνδεηρζεί φηη νη καχξνη ήηαλ
πλεπκαηηθά θαηψηεξνη απφ ηνπο ιεπθνχο85. Χζηφζν, ιφγσ ηνπ φηη ήηαλ ν πξψηνο πνπ

83
Σhompson L., «The History of South Africa», Yale University Press, USA, 2001, ζει. 184
84
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.228
85
Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’, The Journal of
African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237, ζει.229

48
έδσζε κηα ζπζηεκηθή δνκή ζην Απαξηράηλη κέζα απφ ηα έξγα ηνπ, έρεη απνθαιεζηεί
θαη σο «ην κπαιφ ηνπ Απαξηράηλη».86

Πέξαλ ησλ ηδενινγηθψλ θαηαβνιψλ ηνπ, θαη ηηο ζπδεηήζεηο πνπ έιαβαλ ρψξα
εληφο ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο, ησλ εθθιεζηψλ θαη ησλ δηάθνξσλ νξγαληζκψλ,
ην Απαξηράηλη πήξε κνξθή πξνηεηλφκελεο πνιηηηθήο εληφο ηνπ Κνηλνβνπιίνπ ηνλ
Μάην ηνπ 1944. ΋ηαλ ν Malan κίιεζε απφ ηε ζέζε ηεο αληηπνιίηεπζεο, εθθψλεζε κηα
νκηιία ζηελ νπνία ππνζηήξημε πσο ζα πξέπεη λα αθνινπζεζεί κηα πνιηηηθή ζχκθσλα
κε ηελ νπνία νη θπιέο ζα πξέπεη λα αλαπηπρζνχλ ρψξηα ππφ ηελ θεδεκνλία ησλ
ιεπθψλ, ψζηε έηζη λα βνεζεζνχλ πξνθεηκέλνπ λα αλαπηχμνπλ ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηηο
δπλαηφηεηέο ηνπο, αλεβάδνληαο ην επίπεδν ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπο. Τπνζηήξημε πσο νη
έγρξσκνη θαη νη καχξνη ήηαλ δπζαξεζηεκέλνη δηφηη έλησζαλ πσο δελ είραλ θάηη δηθφ
ηνπο θαη πσο ζα γίλνληαλ πην επηπρηζκέλνη αλ ηνπο δηλφηαλ ε επθαηξία λα
αλαζπγθξνηεζνχλ.

΢χκθσλα κε ηνλ ίδην, απηφ ζα ζήκαηλε ηελ ίδξπζε μερσξηζηψλ πφιεσλ, κε

ηνπο δηθνχο ηνπο γηαηξνχο, ηε δηθή ηνπο δηνίθεζε θαη αζηπλνκία. ΢χκθσλα κε κία
ηέηνηα πνιηηηθή, νη ιεπθνί, νη έγρξσκνη θαη νη καχξνη ζα κπνξνχζαλ λα δήζνπλ ν έλαο
δίπια ζηνλ άιιν ζε πλεχκα θηιίαο θαη ζπλεξγαζίαο87. Δπίζεο ν Μalan ήηαλ εθείλνο
πνπ ιίγν θαηξφ πξηλ ρξεζηκνπνηνχζε γηα πξψηε θνξά ηνλ φξν ‘‘Απαξηράηλη’’ εληφο
ηνπ θνηλνβνπιίνπ ιέγνληαο «Γελ ρξεζηκνπνηψ ηνλ φξν δηαρσξηζκφο (segregation),
γηαηί έρεη εξκελεπζεί σο πεξίθξαμε θαη πξνηηκψ ηνλ φξν ‘‘Απαξηράηλη’’ (apartheid),
γηαηί απηφο ζα δψζεη ζηηο δηάθνξεο θπιέο ηε δπλαηφηεηα αλακφξθσζήο ηνπο βάζε
απηψλ»88

΢ηελ ίδηα νκηιία, ν P. Sauer πξφηεηλε κηα ξεαιηζηηθή πνιηηηθή, ε νπνία ζα

απέηξεπε ηνπο καχξνπο θαη ηνπο έγρξσκνπο απφ ην λα θαηαπαηνχλ ηηο πεξηνρέο πνπ
δνπλ, εξγάδνληαη θαη αζθνχλ ην εθινγηθφ ηνπο δηθαίσκα νη ιεπθνί. Τπνζηήξημε πσο
κφλν αλ πάςεη λα πθίζηαηαη ν θπιεηηθφο αληαγσληζκφο, νη ιεπθνί ζα κπνξέζνπλ λα
δνπλ κε ζπκπάζεηα ηηο πξνζπάζεηεο αλάπηπμεο ησλ έγρξσκσλ.

86
Coetzee M. J., The mind of apartheid: Geoffrey Cronjé (1907‐), Social Dynamics, Volume 17, No 1 ,
(June 1991), pp. 1-35
87
Giliomee H., The Making of the Apartheid Plan, 1929-1948, The Journal of African Studies, Vol. 29,
No. 2 (Jun., 2003), pp. 373-392, ζει.389
88
Giliomee H., The Making of the Apartheid Plan, 1929-1948, The Journal of African Studies, Vol. 29,
No. 2 (Jun., 2003), pp. 373-392, ζει.374

49
 Σν 1945 κηα θνκκαηηθή επηηξνπή πνπ είρε δηνξηζηεί απφ ηνλ Malan, ζπλέζηεζε
κηα πνιηηηθή θνηλσληθνχ, βηνκεραληθνχ θαη πνιηηεηαθνχ δηαρσξηζκνχ, ε νπνία ζα
αλαθεξφηαλ ζηνλ έγρξσκν πιεζπζκφ θαη παξάιιεια ζα ήηαλ σθέιηκε γηα απηνχο
θαη ζα βειηίσλε ηηο ζπλζήθεο δσήο ηνπο. Απηή ε πνιηηηθή δελ ήηαλ άιιε απφ ηελ
πνιηηηθή ηνπ Απαξηράηλη.

Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο έξεπλαο απηήο, δεηήζεθε ε γλψκε αθαδεκατθψλ,

επηθαλψλ δεκνζηνγξάθσλ θαη επηζηεκψλ. Ζ ηειηθή αλαθνξά ηεο επηηξνπήο
δεκνζηεχηεθε ην 1947 θαη ελζσκαηψζεθε ζην πνιηηηθφ πξφγξακκα ηνπ N.P γηα ηηο
εθινγέο ηνπ 1948. ΢ηηο εθινγέο απηέο θαη κέζα απφ ηελ έθζεζε, ην Απαξηράηλη είρε
εκθαληζζεί σο κηα πνιηηηθή πνπ απνζθνπνχζε ζηελ αλάπηπμε ησλ εζλνηηθψλ νκάδσλ
ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο ζε έλα παηεξλαιηζηηθφ πλεχκα θαη δελ επέηξεπε νχηε ππαηληγκφ
πεξί βηνινγηθψλ αληζνηήησλ ιεπθψλ θαη καχξσλ. Δπέκεηλε φκσο ζηελ αλάγθε λα
αθνινπζεζεί ην ζέιεκα ηνπ Θενχ, πνπ απαηηνχζε ηε δηάθξηζε ζε ρσξηζηνχο ιανχο89.

89
Giliomee H., The Making of the Apartheid Plan, 1929-1948, The Journal of African Studies, Vol. 29,
No. 2 (Jun., 2003), pp. 373-392, ζει.390

50
 3. H ΝΟΜΟΘΔ΢ΗΑ ΣΟΤ ΑΠΑΡΣΥΑΗΝΣ

΢ηηο εθινγέο ηνπ 1948 ην NP ήξζε ζηελ εμνπζία κε βάζε ην πξφγξακκά ηνπ γηα
ηνλ πιήξε θπιεηηθφ δηαρσξηζκφ ησλ θαηνίθσλ ηεο ρψξαο. Με ηελ εθαξκνγή ηνπ
Απαξηράηλη νη θπιεηηθέο δηαθξίζεηο ζηε Νφηηα Αθξηθή πήξαλ κηα εληειψο λέα
δηάζηαζε. Ζ πνιηηηθή ηνπ Απαξηράηλη εθαξκφζηεθε ζε δχν ζηάδηα.

΢ην πξψην, (ην νπνίν πινπνηήζεθε θαηά ηα έηε 1948-1976) κε ηελ πηνζέηεζε
κηαο ζεηξάο λνκνζεηηθψλ κέηξσλ, ν θπιεηηθφο δηαρσξηζκφο επεθηάζεθε ζε θάζε
ηνκέα ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ. Μεηαμχ ησλ κέηξσλ απηψλ ήηαλ ν Νφκνο ηνπ 1949 γηα
ηελ Απαγφξεπζε Μηθηψλ Γάκσλ (Prohibition of Mixed Marriages Act No 55), ν
Νφκνο ηνπ 1950 γηα ηελ Δγγξαθή Πιεζπζκνχ ( Population Registration Act No 30),
ν Νφκνο επίζεο ηνπ 1950 γηα ηηο Πεξηνρέο Φπιεηηθψλ Οκάδσλ (Group Areas Act No
41), ν Νφκνο ηνπ 1951 γηα ηηο Αξρέο ησλ Μαχξσλ (Bantu Authorities Act) θαη ν
Νφκνο ηνπ 1952 γηα ηελ Δθπαίδεπζε ησλ Μαχξσλ (Bantu Education Act). Απηνί
είλαη κεξηθνί κφλν λφκνη απφ εθείλνπο πνπ πινπνηήζεθαλ ζηα πξψηα ρξφληα ηνπ
Απαξηράηλη.

Δλ ζπλερεία, ζε δεχηεξν ζηάδην -θαη κε ηελ ςήθηζε κηαο καθξάο ιίζηαο Νφκσλ-,
δεκηνπξγήζεθαλ νη πξνυπνζέζεηο γηα ην πέξαζκα (θαη ζπληαγκαηηθά) ηνπ
ζπζηήκαηνο ησλ θπιεηηθψλ δηαθξίζεσλ ζην ζηάδην ηνπ πιήξνπο εδαθηθνχ
δηαρσξηζκνχ ιεπθψλ θαη καχξσλ. Απηφ έγηλε κε ηελ κεηαηξνπή ησλ απηνδηνίθεησλ
πεξηνρψλ ησλ καχξσλ ζε αλεμάξηεηα θξάηε, κε έηνο εθθίλεζεο απηήο ηεο
δηαδηθαζίαο ην 1976, θαη ηελ δηαθήξπμε αλεμαξηεζίαο ηεο Transkei, ελψ
αθνινχζεζαλ ε Bophuthatswana ην 1978, ε Venda ην 1979 θαη ε Ciskei ην 1981.

Χζηφζν, ην 1983 έγηλε κηα αλαδηνξγάλσζε ηνπ ζπζηήκαηνο θπιεηηθψλ

δηαθξίζεσλ, κε βάζε ην λέν ΢χληαγκα πνπ θξίζεθε αλαγθαίν ιφγσ ησλ λέσλ
ζπλζεθψλ πνπ είραλ δηακνξθσζεί. Σαπηφρξνλα, έληνλν ήηαλ θαη ην ελδηαθέξνλ θαη ν
πξνβιεκαηηζκφο, δηφηη αθφκα θαη αλ νινθιεξσλφηαλ ην πξφγξακκα ησλ
Μπαληνπζηάλ, ζα άθελε εθηφο εθαηνκκχξηα καχξνπο πνπ δηέκελαλ ζηηο ιεπθέο
πεξηνρέο, θαζψο επίζεο δελ δηλφηαλ ιχζε ζηα πνιηηηθά θηλήκαηα ησλ κεγάισλ
θνηλνηήησλ κηγάδσλ θαη Ηλδψλ.

51
 Ζ ζέζπηζε ηνπ ΢πληάγκαηνο ηνπ 1983 γηα ηε Γεκνθξαηίαο ηεο Νφηηαο Αθξηθήο
(Republic of South Africa Constitution Act),ην νπνίν ηέζεθε ζε ηζρχ απφ ηηο 3
΢επηεκβξίνπ 1984, πξνέβιεπε ηξεηο μερσξηζηέο Βνπιέο κε βάζε θπιεηηθά θξηηήξηα.
Μηα Βνπιή γηα ηνπο ιεπθνχο (House of Assembly, ε νπνία απνηεινχηαλ απφ 178
κέιε, κία δεχηεξε Βνπιή ησλ Αληηπξνζψπσλ γηα ηνπο κηγάδεο, θαη ηέινο ηε Βνπιή
ησλ Απεζηαικέλσλ γηα ηνπο Ηλδνχο κε κφιηο 130 κέιε. Οη ηξείο απηέο Βνπιέο
απέθιεηαλ πιήξσο ηνπο καχξνπο θαη δηαζθάιηδαλ ηελ κφληκε πιεηνςεθία ησλ
ιεπθψλ.

Δλ ζπλερεία ,θαη ζην παξαπάλσ πιαίζην, ζηελ πξψηε ζχλνδν ηνπ λένπ
Κνηλνβνπιίνπ εμαγγέιζεθαλ κέηξα γηα ηνπο καχξνπο ησλ ιεπθψλ πεξηνρψλ. Σα
επφκελα ρξφληα, θαη κέζα απφ κηα ζεηξά πξφζζεησλ κεηαξξπζκηζηηθψλ κέηξσλ,
δεκηνπξγήζεθε έλα πνιχπινθν ζχζηεκα θπιεηηθψλ δηαθξίζεσλ, πνπ απνηεινχηαλ
απφ έλα κεγάιν αξηζκφ θπιεηηθά μερσξηζηψλ ζεζκψλ, ππεξεζηψλ, ζπκβνπιίσλ θαη
γξαθείσλ.

Σν πνιπδαίδαιν απηφ ζχζηεκα αλαπηχρζεθε ζε δχν βάζεηο: ην δίθηπν ησλ

«ίδησλ ππνζέζεσλ» κε μερσξηζηά φξγαλα ιεπθψλ, κηγάδσλ, θαη Ηλδψλ θαη ην δίθηπν
«γεληθψλ ππνζέζεσλ», κε μερσξηζηά φξγαλα γηα ηνπο καχξνπο -πνπ φκσο
δηνηθνχληαλ απφ ιεπθνχο-. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηηο ππνζέζεηο ησλ καχξσλ
δηαρεηξηδφηαλ ν ιεπθφο Πξφεδξνο ηεο Γεκνθξαηίαο ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο ν νπνίνο
ζχκθσλα κε ην άξζξν 93 ηνπ ΢πληάγκαηνο είρε «ηνλ έιεγρν θαη ηε δηνίθεζε ησλ
ππνζέζεσλ ησλ καχξσλ». Ζ ζέζπηζε απηνχ ηνπ λένπ ζπληαγκαηηθνχ πιαηζίνπ
ζπλνδεχηεθε ζηελ πξάμε απφ κηα ρσξίο πξνεγνχκελν παξαβίαζε ησλ αλζξσπίλσλ
δηθαησκάησλ (θξαηήζεηο ρσξίο δίθε, βαζαληζηήξηα, ζάλαηνη ζηε θπιαθή, απαγσγέο
θαη θφλνη πνιηηηθψλ αληηπάισλ).

52
 3.1 ΑΠΟ ΣΖΝ ΑΠΟΓΡΑΦΖ ΠΛΖΘΤ΢ΜΟΤ ΢ΣΟΝ ΠΛΖΡΖ ΓΗΑΥΩΡΗ΢ΜΟ

Σν Απαξηράηλη απνηεινχηαλ απφ έλα πνιπδαίδαιν λνκηθφ ζχζηεκα πνπ

πξνέβιεπε ηνλ δηαρσξηζκφ ησλ θπιψλ ζε φια ηα επίπεδα. Γηα λα κπνξέζνπκε λα
θαηαλνήζνπκε ηνπο επηκέξνπο δηαρσξηζκνχο ζα πξέπεη πξψηα λα εμεηάζνπκε ηνλ
λφκν ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν νη θάηνηθνη ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο δηαθξίλνληαλ ζε
δηαθνξεηηθέο θπιέο.

΢χκθσλα κε ηελ Πξάμε Απνγξαθήο Πιεζπζκνχ ηνπ 1950 (Population

Registration Act No 30) πξνβιεπφηαλ ε ηαμηλφκεζε θαη θαηαρψξηζε θάζε θαηνίθνπ
ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο σο ιεπθνχ (white person), έγρξσκνπ (coloured person), ή
ηζαγελή (native person). Οη δχν ηειεπηαίεο θαηεγνξίεο ζα ππν-θαηεγνξηνπνηνχληαλ
ζχκθσλα κε ηελ θπιή ή φπνηα άιιε νκάδα ζηελ νπνία αλήθαλ. 90 ΢χκθσλα ινηπφλ κε
ην λφκν, σο ιεπθφο κπνξνχζε λα θαηαρσξεζεί εθείλνο ν νπνίνο ζχκθσλα κε ηελ
εμσηεξηθή ηνπ εκθάληζε ήηαλ ζαθψο ιεπθφο ή ήηαλ γεληθά απνδεθηφο σο ιεπθφο.
Αληίζεηα, έλα άηνκν πνπ ζχκθσλα κε ηελ εμσηεξηθή ηνπ εκθάληζε ήηαλ ιεπθφο,
αιιά δελ ήηαλ ηαπηφρξνλα γεληθά απνδεθηφο σο ηέηνηνο, δελ κπνξνχζε λα
θαηαρσξεζεί σο ιεπθφο.91 Χο έγρξσκα λννχληαλ ηα άηνκα εθείλα πνπ δελ ήηαλ
ιεπθά ή ηζαγελείο92, ελψ σο ηζαγελείο λννχληαλ ηα άηνκα εθείλα πνπ είηε πξαγκαηηθά
ήηαλ ηέηνηα ή ήηαλ απνδεθηά ζε θάπνηα θπιή απηνρζφλσλ ηεο Αθξηθήο σο ηέηνηα.93
Δπηπιένλ, νη Ηλδνί ηνπο νπνίνπο ην PN ην 1948 είρε αξλεζεί λα αλαγλσξίζεη σο
κφληκνπο θαηνίθνπο ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο, θαηαρσξήζεθαλ ην 1959 ζηελ θαηεγνξία
Αζηάηεο94 .

Χζηφζν, ε θαηαγξαθή ήηαλ κηα ρξνλνβφξα δηαδηθαζία, θαη ε θαηαρψξηζε ησλ

αηφκσλ πνιιέο θνξέο γηλφηαλ κε απζαίξεην ηξφπν. Γηα παξάδεηγκα, θξηηήξην γηα ην
αλ θάπνηνο ζα θαηαγξαθεί σο ηζαγελήο ή έγρξσκνο κπνξνχζε λα απνηειέζεη έλα
κνιχβη ην νπνίν πεξλνχζαλ κέζα απφ ηα καιιηά ηνπ αηφκνπ. Δάλ απηφ θνιινχζε
κέζα ζηα καιιηά, ην άηνκν θαηαρσξνχηαλ σο ηζαγελήο, ελψ εάλ γιηζηξνχζε θη

90
Population Registration Act No 30, Αξζ. 5, παξ. 2-3
91
Population Registration Act No 30, Αξζ. 1 (xv)
92
Population Registration Act No 30, Αξζ. 1 (iii)
93
Population Registration Act No 30, Αξζ. 1 (x)
94
Clark N. L., Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει.49

53
έπεθηε θαηαρσξνχηαλ σο έγρξσκνο (κε ηελ ινγηθή πσο ηα καιιηά ηνπ ήηαλ
καιαθφηεξα απφ ελφο ηζαγελή).95

Δλ ζπλερεία, έπεηηα απφ ηελ θαηαρψξηζε, παξερφηαλ ζην άηνκν έλα δειηίν
ηαπηφηεηαο, φπνπ αλαγξάθνληαλ ηα ζηνηρεία, φπσο ην φλνκα, ην θχιν, ε θαηεγνξία
ζηελ νπνία είρε ππαρζεί, ε εζληθφηεηα, ν αξηζκφο ηνπ δειηίνπ θαη ε εκεξνκελία
ιήμεο ηνπ.

Καηά ην ίδην έηνο λνκνζεηήζεθε θαη ν πεξίθεκνο λφκνο γηα ηνλ θπζηθφ
δηαρσξηζκφ ησλ θπιψλ ζηηο αληίζηνηρεο πεξηνρέο (Group Areas Act No 41). Ο
καθξνζθειήο απηφο λφκνο επέηξεπε ζηελ Κπβέξλεζε λα δηαρσξίζεη ηηο αζηηθέο
πεξηνρέο ζε δψλεο εληφο ησλ νπνίσλ νη θπιεηηθέο νκάδεο ζα κπνξνχζαλ λα δνπλ θαη
λα εξγάδνληαη. ΢ε πνιιέο πεξηπηψζεηο πεξηνρέο πνπ είραλ πξηλ θαηαιεθζεί απφ
καχξνπο, πιένλ νξίδνληαλ σο πεξηνρέο απνθιεηζηηθά γηα ιεπθνχο. Μηα απφ ηηο
δηαζεκφηεξεο πεξηνρέο -φπνπ θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ λφκνπ απηνχ καχξνη
αλαγθάζηεθαλ λα απνρσξήζνπλ δηα ηεο βίαο-, ήηαλ ε Sophiatown, κηα πφιε ηέζζεξα
κίιηα έμσ απφ ην θέληξν ην Γηνράλεζκπνπγθ, θαζψο θαη ε District Six ε νπνία
βξηζθφηαλ θνληά ζην θέληξν ηνπ Κέηπ Σάνπλ θαη θαηνηθνχηαλ απφ κηα θνηλφηεηα
έγρξσκσλ απφ ηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα.

Χζηφζν, πέξαλ ηνπ δηαρσξηζκνχ ησλ θπιψλ θαη ηνπ ηφπνπ θαηνηθίαο ηνπο, ε
θπβέξλεζε πξνρψξεζε ηφζν ζηε δεκηνπξγία μερσξηζηψλ ππεξεζηψλ γηα ηελ θάζε
θπιή, φζν θαη ζηελ απαγφξεπζε ησλ ηδησηηθψλ ζρέζεσλ απηψλ. Πην αλαιπηηθά, κε ην
λφκν Reservation of Separate Amenities Act ηνπ 1953, θαη ηηο κεηέπεηηα
ηξνπνπνηήζεηο απηνχ, πξνβιεπφηαλ ε μερσξηζηή ρξήζε δεκφζησλ ρψξσλ γηα ιεπθνχο
θαη κε ιεπθνχο. ΢ηνπο ρψξνπο απηνχο πεξηιακβάλνληαλ έσο θαη ηα παγθάθηα ησλ
πφιεσλ.

Δπηπξνζζέησο, κε ηνπο λφκνπο Prohibition of Mixed Marriages Act (1949) θαη

Immorality Act (1957) απαγνξεχηεθαλ νη κεηθηνί γάκνη θαη νη ζεμνπαιηθέο ζρέζεηο
κεηαμχ ιεπθψλ θαη κε ιεπθψλ. ΢χκθσλα, κε ηνλ λφκν πεξί αλεζηθφηεηαο, νη
παξαβάηεο απηνχ ηηκσξνχληαλ κε ρξεκαηηθφ πξφζηηκν θαη πνηλή θπιάθηζεο. Μία
απφ ηηο ζπλέπεηεο απηήο ηεο λνκνζεηηθήο ξχζκηζεο ήηαλ ε δίσμε κεηθηψλ δεπγαξηψλ

95
Bunting B., The Rice of the South African Reich, Penguin Books Ltd, 1964, ζει. 144

54
πνπ κπνξεί λα δνχζαλ αθφκα θαη ρξφληα καδί, κε απνηέιεζκα ηε δηάιπζε
νηθνγελεηψλ.96

Ο πιήξεο δηαρσξηζκφο ησλ θπιψλ πξνζπάζεζε λα επηηεπρζεί πεξαηηέξσ, κέζσ

ηεο ίδξπζεο ησλ Μπαληνπζηάλο, ζθνπφο ησλ νπνίσλ ήηαλ ε ζπλάζξνηζε ηνπ
έγρξσκνπ πιεζπζκνχ ζε νξηζκέλα εδάθε ηεο ρψξαο, έηζη ψζηε λα κεησζνχλ νη
θπιεηηθέο αληηδξάζεηο ζην ελαπνκείλαλ ηκήκα ηνπ εδάθνπο πνπ θαηείραλ νη ιεπθνί.

Ο Νφκνο ηνπ 1951 Bantu Authorities Act δεκηνχξγεζε ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο

δηακνλήο ηζαγελψλ θπιεηηθά φξγαλα κε πεξηνξηζκέλεο εμνπζίεο απφ ηζαγελείο
θχιαξρνπο – ζπλεξγάηεο ηνπ θαζεζηψηνο. Ζ πξψηε ηέηνηα αξρή ήηαλ ε πεξηνρή
Transkei, ε νπνία μεθίλεζε λα ιεηηνπξγεί ην 1959. Δλψ ην ίδην έηνο ςεθίζηεθε ν
Νφκνο Promotion of Bantu Self – Government Act, πνπ δεκηνχξγεζε νθηψ αθφκα
«εζληθέο νκάδεο καχξσλ» παξέρνληαο πεξηνξηζκέλεο εμνπζίεο ζηηο θπιεηηθέο αξρέο
δηνίθεζεο πνπ ηηο ζπγθξνηνχζαλ. Ζ αηηηνινγία ε νπνία ρξεζηκνπνηήησ απφ ηελ
θπβέξλεζε γηα ηελ δεκηνπξγία ησλ Μπαληνπζηάλο ήηαλ ε «μερσξηζηή αλάπηπμε».
΢χκθσλα, κε ηελ άπνςε απηή νη ηζαγελείο ζα έπξεπε λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα
αλαπηπρζνχλ ρσξίο ηηο επηξξνέο ηνπ δπηηθνχ πνιηηηζκνχ, νη νπνίεο δελ ηαίξηαδαλ
ζηνλ δηθφ ηνπο πνιηηηζκφ, ελψ ηαπηφρξνλα ηνληδφηαλ ε αλάγθε θεδεκνλίαο ησλ
ηζαγελψλ απφ ηνπο ιεπθνχο.97

96
Landis Elizabeth S., South., South African Apartheid Legislation II: Extension, Enforcement and
Perpetuation, The Yale Law Journal , Vol. 71, No. 3 (Jun., 1962), pp. 437-500, ζει. 454-455
97
King Brian H. and McCusker Brent, Environment and Development in the Former South African
Bantustans, The Geographical Journal, Vol. 173, No. 1 (Mar., 2007), pp. 6-12, ζει. 7-9

55
 3.2 ΑΠΑΡΣΥΑΗΝΣ ΚΑΗ ΠΑΗΓΔΗΑ

Ζ πξψηε θαη ζεκαληηθφηεξε ξχζκηζε γηα ηελ Παηδεία ππφ ην θαζεζηψο ηνπ
Απαξηράηλη ήξζε ην 1953 κε ην λφκν γηα ηελ Παηδεία ησλ Μπαληνχ (Bantu Education
Act No 46). Ο Νφκνο απηφο ήηαλ βαζηζκέλνο ζην πφξηζκα κηαο επηηξνπήο πνπ είρε
νξηζηεί ην 1949, πξνθεηκέλνπ λα εξεπλήζεη θαη λα πξνηείλεη έλαλ νξζφ ηξφπν
εθπαίδεπζεο ησλ Μπαληνχ.98 Οη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ηεο επηηξνπήο κεηαμχ
άιισλ πξφηεηλαλ ηελ εθκάζεζε ηεο Αγγιηθήο θαη ηεο Αθξηθάαλο έσο εθείλν ην
επίπεδν πνπ ζα παξείρε ηε δπλαηφηεηα ζε έλα παηδί Μπαληνχ λα βξεη ην δξφκν ηνπ
ζηηο επξσπατθέο θνηλφηεηεο, λα ιάβεη πξνθνξηθέο θαη γξαπηέο νδεγίεο απφ έλαλ
Δπξσπαίν θαη λα έρεη ηε δπλαηφηεηα λα πξνβεί ζε κηα απιή ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ηε
δνπιεηά ηνπ ή άιια ζέκαηα θνηλνχ ελδηαθέξνληνο. Δπίζεο, ε επηηξνπή ζπληζηνχζε ηηο
ρεηξνηερλίεο θαηά ηα πξψηα ηέζζεξα έηε ηεο ζρνιηθήο δηαπαηδαγψγεζεο ψζηε λα
ππάξρεη θαζηέξσζε ηεο ζπλήζεηαο ηεο ρεηξσλαθηηθήο εξγαζίαο99.

Πην ζπγθεθξηκέλα, ν λφκνο γηα ηελ παηδεία ησλ Μπαληνχ πξνέβιεπε ηξεηο
θαηεγνξίεο ζρνιείσλ:

(i) Σα ζρνιεία ησλ θνηλνηήησλ ησλ Μπαληνχ (Bantu community schools), ηα

νπνία είραλ δεκηνπξγεζεί ή επξφθεηην λα δεκηνπξγεζνχλ κε πξσηνβνπιία
νπνηαζδήπνηε Μπαληνχ θνηλφηεηαο. Σα ζρνιεία απηά ζα ππφθεηληαη ζην
ππνπξγείν γηα ηηο ππνζέζεηο ησλ ηζαγελψλ ην νπνίν ζα έρεη ην δηθαίσκα λα
πεξηνξίζεη, λα αλαζηείιεη ή λα θαηαξγήζεη ηελ θξαηηθή επηρνξήγεζε.
(ii) Σα Γεκφζηα Μπαληνχ ζρνιεία (Government Bantu schools), ηα νπνία ζα
δεκηνπξγεί θαη ζα δηεπζχλεη ην ππνπξγείν γηα ηηο ππνζέζεηο ησλ ηζαγελψλ,
ζηελ αξκνδηφηεηα ηνπ νπνίνπ ππάγνληαη ζην εμήο φια ηα πξνυπάξρνληα
Μπαληνχ ζρνιεία.
(iii) θαη ηα ζρνιεία ησλ ηεξαπνζηφισλ (other (privet and mission) schools,) γηα
ηα νπνία ε νηθνλνκηθή βνήζεηα ηνπ θξάηνπο ππάγεηαη ζηελ δηαθξηηηθή
επρέξεηα ηνπ Τπνπξγνχ .100

98
Landis Elizabeth S., South African Apartheid Legislation II: Extension, Enforcement and
Perpetuation , The Yale Law Journal , Vol. 71, No. 3 (Jun., 1962), pp. 437-500, ζει.490
99
Landis Elizabeth S., South African Apartheid Legislation II: Extension, Enforcement and
Perpetuation , The Yale Law Journal , Vol. 71, No. 3 (Jun., 1962), pp. 437-500, ζει.491
100
Bantu Education Act No 46 Άξζ. 6-8

56
 ΢χκθσλα κε ηνλ ίδην λφκν, ν ππνπξγφο κπνξνχζε λα δηνξίδεη ηνπο
εθπαηδεπηηθνχο θαη λα ειέγρεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπο, θαζψο θαη λα απνβάιεη
πξνζσξηλά ή νξηζηηθά ηνπο καζεηέο. Δπίζεο απαγνξεπφηαλ λα δεκηνπξγήζεη θάπνηνο
ή λα εθκεηαιιεπζεί έλα ζρνιείν ηεο πξψηεο θαη ηξίηεο θαηεγνξίαο, εάλ απηφ δελ
ήηαλ επίζεκα θαηαρσξεκέλν θαη ν ππνπξγφο κπνξνχζε λα αξλεζεί ηελ επίζεκε
θαηαρψξηζή ηνπ101.

Με ηελ εηζαγσγή ηνπ λφκνπ γηα ην ζχζηεκα εθπαίδεπζεο ησλ Μπαληνχ θαη
ηελ αλάζεζε επνπηείαο ηνπ ζπζηήκαηνο ζηνλ ππνπξγφ ππνζέζεσλ ησλ ηζαγελψλ,
μεθίλεζε έλα ζχζηεκα πιήξνπο ειέγρνπ ηνπ ηξφπνπ εθπαίδεπζεο ησλ Μπαληνχ. Γηα
παξάδεηγκα ζε πεξίπησζε πνπ νη δάζθαινη ησλ Μπαληνχ ζρνιείσλ αζθνχζαλ
θξηηηθή γηα ηελ θπιεηηθή πνιηηηθή πνπ αζθνχηαλ απφ ηελ θπβέξλεζε ηφηε ππήξραλ
θπξψζεηο. Δπηπιένλ, ηα βηβιία πνπ ππήξραλ ζηηο βηβιηνζήθεο ησλ ζρνιείσλ ήηαλ
πξνζεθηηθά επηιεγκέλα, θαη νη δάζθαινη δελ είραλ ηε δπλαηφηεηα λα δαλείζνπλ ζηνπο
καζεηέο ηνπο θάπνην δηθφ ηνπο βηβιίν, εθηφο θαη αλ απηφ βξηζθφηαλ ζηελ ιίζηα.102

Σν 1956 κε κηα ηξνπνινγία ηνπ λφκνπ (Bantu Education Amendment Act, No.
36) ν ππνπξγφο είρε ην δηθαίσκα λα αξλεζεί ηελ θαηαρψξηζε ή θαη λα αθπξψζεη
απηήλ θαηά βνχιεζε. Με ηελ ηξνπνινγία απηή ε θπβέξλεζε εμαζθάιηδε ηνλ πιήξε
έιεγρν ησλ ζρνιείσλ ηεο ηξίηεο θαηεγνξίαο, δειαδή απηήο ησλ ηεξαπνζηφισλ.
Παξάιιεια αζθήζεθαλ ζηα ζρνιεία απηά νηθνλνκηθέο πηέζεηο, ελψ ν λφκνο ηνπ 1953
πξνέβιεπε ηελ παξνρή νηθνλνκηθήο επηρνξήγεζεο απφ ην θξάηνο κε ηελ έγθξηζε ηνπ
ππνπξγνχ. Οη επηρνξεγήζεηο απηέο κεηψζεθαλ ζηαδηαθά θαη ην 1958 θαηέιεμαλ λα
είλαη κεδεληθέο, ελψ παξάιιεια απαγνξεχηεθε ζηα ζρνιεία απηά ε ιήςε
δηδάθηξσλ.103Απνηέιεζκα ηεο θαηάξγεζεο ηεο επηρνξήγεζεο ήηαλ ε πιεηνςεθία ησλ
ζρνιείσλ απηψλ λα πνπιεζεί ζην θξάηνο ή λα θιείζεη.104

Δπηπιένλ, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζηεί πσο δελ ζα ππάξρνπλ «παξάλνκα»

ζρνιεία, ε θπβέξλεζε κέζσ ηνπ λφκνπ γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ Μπαληνχ θαζηζηνχζε
παξάλνκα ηα κε δεισκέλα ζρνιεία θαη πξνέβιεπε πνηλή πξνζηίκνπ πελήληα ιηξψλ,
ελψ ζε πεξίπησζε πνπ ππήξρε ακέιεηα πιεξσκήο ηνπ πξνζηίκνπ πξνβιεπφηαλ πνηλή
101
Bantu Education Act No 46 Άξζ. 9-10
102
Landis Elizabeth S., South African Apartheid Legislation II: Extension, Enforcement and
Perpetuation, The Yale Law Journal , Vol. 71, No. 3 (Jun., 1962), pp. 437-500, ζει.494
103
Landis Elizabeth S., South African Apartheid Legislation II: Extension, Enforcement and
Perpetuation, The Yale Law Journal , Vol. 71, No. 3 (Jun., 1962), pp. 437-500, ζει.495
104
Clark N.L, Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011 ζει.52

57
θπιάθηζεο έμη κελψλ105. Ο φξνο Bantu Schools ήηαλ έηζη δηαηππσκέλνο, ψζηε αθφκα
θαη ε δηδαζθαιία ζε πεξηζζφηεξσλ ηνπ ελφο ελήιηθνπ ή αλήιηθνπ αηφκνπ, λα
εκπίπηεη ζην λφκν. Γπλαίθεο θαηεγνξνχληαλ θαη ηνπο επηβάιινληαλ πξφζηηκν γηα
δηδαζθαιία παηδηψλ ζε ππαίζξηνπο ρψξνπο, αξθεί λα ππήξρε σο απνδεηθηηθφ ζηνηρείν
κηα ζρνιηθή πιάθα, ρσξίο ηελ ρξήζε βηβιίσλ.106

Χζηφζν, ην ζχζηεκα δηαρσξηζκνχ επεθηάζεθε ζην Παλεπηζηεκηαθφ επίπεδν

εθπαίδεπζεο ην 1959 κε ην λφκν Extension of University Education Act, No 45.
΢χκθσλα κε ην λφκν απηφ, πξνβιεπφηαλ ν δηαρσξηζκφο ησλ κε ιεπθψλ απφ ηνπο
ιεπθνχο θνηηεηέο, θαζψο θαη ν δηαρσξηζκφο ησλ Μπαληνχ θνηηεηψλ απφ φινπο ηνπο
ππφινηπνπο. Έηζη, πξνέβιεπε ηελ δεκηνπξγία παλεπηζηεκηαθψλ θνιεγίσλ γηα «κε
ιεπθά πξφζσπα» (non – white persons) θαζψο θαη ηε δεκηνπξγία θνιεγίσλ γηα
«Μπαληνχ πξφζσπα» (Bantu persons).107

Δπηπιένλ ,ν αξκφδηνο ππνπξγφο είρε ηε δπλαηφηεηα λα πεξηνξίζεη ηελ

εηζαγσγή κε ιεπθψλ ζηα θνιέγηα, ηα νπνία πξνβιέπνληαλ γηα απηνχο, θαη ν
πεξηνξηζκφο απηφο κπνξνχζε λα αθνξά κία ή πεξηζζφηεξεο θπιεηηθέο ή άιιεο κε
ιεπθέο νκάδεο108. Παξάιιεια, πξνέβιεπε θαη ηελ απαγφξεπζε εγγξαθήο ιεπθψλ
θνηηεηψλ ζηα θνιέγηα,109 θαζψο θαη ηελ εγγξαθή ησλ κε ιεπθψλ ζε άιια
παλεπηζηήκηα110. Ο λφκνο απηφο ζηελ πξάμε απέθιεηε ηνπο κε ιεπθνχο θαη Μπαληνχ,
κεηαμχ άιισλ, απφ ηα παλεπηζηήκηα ηνπ Αθξσηεξίνπ θαη ηνπ Γηνράλεζκπνπξθ, ηα
νπνία πξηλ ηελ ςήθηζε ηνπ λφκνπ δέρνληαλ ρσξίο δηαθξίζεηο θαη ζε ίζε βάζε
ιεπθνχο θαη κε ιεπθνχο θνηηεηέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ Μπαληνχ111.

Δλ ζπλερεία, θαη κε κία ζεηξά ζπκπιεξσκαηηθψλ θαη ηξνπνπνηεηηθψλ

πξάμεσλ, ε θπβέξλεζε πξνρψξεζε ζηελ ίδξπζε ηξηψλ θνιεγίσλ κφλν γηα
Μπαληνχ112, φπνπ ζην θαζέλα απφ απηά ζα κπνξνχζε λα πεγαίλεη κηα ζπγθεθξηκέλε

105
Bantu Education Act No 46 Άξζ. 9, παξ.3
106
Landis Elizabeth S ., South African Apartheid Legislation II: Extension, Enforcement and
Perpetuation, The Yale Law Journal , Vol. 71, No. 3 (Jun., 1962), pp. 437-500, ζει.496
107
Extension of University Education Act, No 45, Αξζ. 2-3
108
Extension of University Education Act, No 45, Άξζ.13 παξ. 5
109
Extension of University Education Act, No 45, Άξζ.17
110
Extension of University Education Act, No 45, Άξζ.31 θαη 32.
111
Νζλςον Μ., Το Απαρτχάιντ, μετάφραςη Αςτερίου Ε., Ηρόδοτοσ, Αθήνα 2006, ςελ. 32
112
The University College of Fort Hare in Cape Province for Xhosas, the University
College of the North at Turfloop in Pietersburg, Transvaal, for Sotho-speaking people, and

58
εζλφηεηα, θαη ζε απηά ηα θνιέγηα ππήξρε ν απφιπηνο έιεγρνο ηεο θπβέξλεζεο. Ο
αξκφδηνο ππνπξγφο είρε ην δηθαίσκα λα αξλεζεί ηελ εγγξαθή θνηηεηή ρσξίο
πξνεγνχκελε αθξφαζε, εάλ έθξηλε πσο ε απφθαζή ηνπ απηή ήηαλ γηα ην θαιφ ηνπ
θνιεγίνπ. Δπηπιένλ, ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ ππφθεηλην ζε έιεγρν γηα ηελ
πξφζιεςε, ηελ πξναγσγή, θαζψο θαη ηελ απφιπζε ηνπ.113 Σν ζχζηεκα απηφ
εθπαίδεπζεο γηα ηνπο Μπαληνχ, κεηά θαη ηελ ίδξπζε ησλ ρσξηζηψλ παλεπηζηεκίσλ,
δηαρψξηζε φρη κφλν ηνπο Μπαληνχ απφ ηηο ππφινηπεο θνηλσληθέο νκάδεο, αιιά
πξνρψξεζε θαη ζε κηα εζσηεξηθή δηαίξεζε ηεο θνηλφηεηάο ηνπ,ο θαζψο ηα
παλεπηζηήκηα ζπλδένληαλ κε ζπγθεθξηκέλεο θπιεηηθέο θαη γισζζηθέο νκάδεο.

Χζηφζν, ην ζχζηεκα εθπαίδεπζεο ηνπ Απαξηράηλη επεθηάζεθε ζε αθφκα

κεγαιχηεξεο δηαηξέζεηο κε ηνπο Coloured Persons Education Act ηνπ 1963, Indian
Education Act ηνπ 1964 θαη National Education Policy Act ηνπ 1967. Αλάκεζα ζηα
ηέζζεξα –πιένλ- εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο (ζχζηεκα Λεπθψλ,
Μπαληνχ, Ηλδψλ θαη Έγρξσκσλ) ππήξραλ επδηάθξηηεο αληζφηεηεο, ζε φια ηα επίπεδα,
ζηα πξνζφληα ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηηο θηεξηαθέο ππνδνκέο, ηνλ πιηθνηερληθφ
εμνπιηζκφ (φπσο βηβιία θαη γξαθηθή χιε), θαζψο θαη ζηελ επηρνξήγεζε πνπ
παξέρνληαλ θαηά άηνκν. Σα «ιεπθά ζρνιεία» ήηαλ ζε πιενλεθηηθή ζέζε ζε ζρέζε κε
φια ηα ππφινηπα ζρνιεία, θαη ηα ζρνιεία ησλ έγρξσκσλ θαη Ηλδψλ ήηαλ ζε θαιχηεξε
κνίξα απφ εθείλα ησλ Μπαληνχ. Δπίζεο ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε πξνβιέπνληαλ γηα
φινπο, πιελ ησλ Μπαληνχ.114

Πην αλαιπηηθά, ν λφκνο ηνπ 1967 γηα ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ησλ ιεπθψλ
έθαλε ππνρξεσηηθή ηελ δηαίξεζε ηνλ καζεηψλ πνπ είραλ σο κεηξηθή γιψζζα ηα
Αθξηθάαλο, απφ εθείλνπο πνπ είραλ ηελ Αγγιηθή∙ ηα ζρνιεία πνπ θηινμελνχζαλ
ηαπηφρξνλα Αθξηθαάλνθσλνπο θαη Αγγιφθσλνπο καζεηέο θαηαξγήζεθαλ. Σέινο, κε
ηνλ Educational Services Act ηνπ 1967, φιεο νη απνθάζεηο ζρεηηθά κε ην ζχζηεκα
εθπαίδεπζεο ησλ ιεπθψλ ιακβάλνληαλ απφ ην Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο,
ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ καζεκάησλ, ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ, ησλ

the University College of Zululand in Natal Province. Βιέπε Landis Elizabeth S., South African
Apartheid Legislation II: Extension, Enforcement and Perpetuation , The Yale Law Journal , Vol. 71,
No. 3 (Jun., 1962), pp. 437-500, ζει.499, ππνζεκείσζε 446
113
Landis Elizabeth S., South African Apartheid Legislation II: Extension, Enforcement and
Perpetuation, The Yale Law Journal, Vol. 71, No. 3 (Jun., 1962), pp. 437-500, ζει.499
114
Morrow W. E., Aims of Education in South Africa, International Review of Education, Vol. 36, No.
2 (1990), pp. 171-181, ζει.174

59
εμεηάζεσλ, ησλ εξεπλψλ θαη ηνπ ζρεδηαζκνχ. Ζ θνίηεζε ζε ζρνιείν γηα ηνπο
ιεπθνχο ήηαλ εληειψο δσξεάλ (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ βηβιίσλ θαη ηεο γξαθηθήο
χιεο), θαζψο θαη ππνρξεσηηθή απφ ην έβδνκν έσο θαη ην δέθαην έθην έηνο ηεο
ειηθίαο ελφο παηδηνχ. Ζ ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε ησλ ιεπθψλ καζεηψλ πεξηιάκβαλε
δχν έηε λεπηαγσγείνπ, ηέζζεξα έηε θνίηεζεο ζε δεκνηηθφ ζρνιείν θαη έμη ρξφληα ζε
δεπηεξνβάζκην ζρνιείν. Σα ππνρξεσηηθά καζήκαηα πνπ πξνβιέπνληαλ κεηαμχ άιισλ
ήηαλ ηα Αθξηθάαλο θαη Αγγιηθά θαζψο θαη κηα ηξίηε μέλε γιψζζα, ηα καζεκαηηθά,
θαη νη θπζηθέο θαη θνηλσληθέο επηζηήκεο.115

Δλ αληηζέζεη, ε εθπαίδεπζε γηα ηνπο Μπαληνχ δελ ήηαλ νχηε ππνρξεσηηθή,

νχηε δσξεάλ. Οη Μπαληνχ έπξεπε λα επσκίδνληαη ην θφζηνο ηνλ βηβιίσλ θαη ηεο
γξαθηθήο χιεο -ζε αληίζεζε κε ηνπο ιεπθνχο-, θαζψο θαη λα πιεξψλνπλ δίδαθηξα.116
Σν πξφγξακκα εθπαίδεπζήο ηνπο απνηεινχηαλ απφ έλα πξσηνβάζκην επίπεδν νρηψ
εηψλ, ζην νπνίν ηα κφλα καζήκαηα πνπ ήηαλ ππνρξεσηηθήο παξαθνινχζεζεο,
πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζεη λα πάξεη θάπνηνο πηζηνπνηεηηθφ ήηαλ ε Αγγιηθή θαη ε
Αθξηθάαλο. ΢ην δεπηεξνβάζκην επίπεδν εθπαίδεπζεο πξνβιέπνληαλ πέληε έηε
θνίηεζεο θαη ηα κφλα ππνρξεσηηθά καζήκαηα ήηαλ ηα Αγγιηθά, ε κεηξηθή γιψζζα
ηνπ καζεηή, ε αξηζκεηηθή θαη νη θνηλσληθέο επηζηήκεο.

Χζηφζν, ιφγσ ηνπ φηη ηα πεξηζζφηεξα Μπαληνχ παηδηά εγθαηέιεηπαλ ην

ζρνιείν ζηα πξψηα θηφιαο έηε, ππήξρε ε πξφβιεςε λα ιακβάλνπλ έλα πηζηνπνηεηηθφ
κεηά ηελ ζπκπιήξσζε ηνπ ηέηαξηνπ έηνπο ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Παξ’ φια
απηά, ζχκθσλα κε έξεπλα ηνπ 1968, κφλν ην 3,8% εθ ηνπ ζπλφινπ ησλ Μπαληνχ
καζεηψλ ζπλέρηδε ην ζρνιείν κεηά ην ηέηαξην έηνο θαη κφλν ην 0,26% βξηζθφηαλ ζηα
ηειεπηαία έηε ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο117.

Θα κπνξνχζακε λα αλαηξέμνπκε ζε έλαλ κεγάιν αξηζκφ βηβιηνγξαθίαο

πξνθεηκέλνπ λα βξνχκε θαη λα πεξηγξάςνπκε πνηφο ήηαλ ηειηθά ν αληίθηππνο ηνπ
ζπζηήκαηνο παηδείαο γηα ηνπο Μπαληνχ θαη πψο απηνί ην εθιακβάλαλ θαηά ηηο
πξψηεο δεθαεηίεο ηηο εθαξκνγήο ηνπ. Πξνηηκφηεξν φκσο απηνχ ζα ήηαλ λα

115
Johnson Walton R., Education: Keystone of Apartheid, Anthropology & Education Quarterly, Vol.
13, No. 3, (1982), pp. 214-237, ζει. 218- 220
116
Beryl A. Geber, Education Under Apartheid, Patterns of Prejudice, Vol. 10, No. 6 (Jan., 1976), pp.
25-29, ζει. 25-26
117
Johnson Walton R., Education: Keystone of Apartheid, Anthropology & Education Quarterly, Vol.
13, No. 3, (1982), pp. 214-237, ζει. 220

60
πξνζπαζήζνπκε λα ην αληηιεθζνχκε κέζα απφ ηε καξηπξία ελφο Μπαληνχ πνπ ην
έδεζε θαη θαηάθεξε λα ην αιιάμεη. Έηζη ζα θαηαθχγνπκε ζηελ καξηπξία ηνπ Νέιζνλ
Μαληέια, έηζη φπσο απνηππψλεηαη κέζα απφ ηελ απνινγία ηνπ ζηε δίθε ηεο Ρηβφληα
(1963-1964).

« […] Η θηψρηα ζπκβαδίδεη κε ηνλ ππνζηηηζκφ θαη ηα αξξψζηηεο. Η θπκαηίσζε, ε

πειιάγξα, νη γαζηξεληεξίηηδεο θαη ην ζθνξβνχην ζεξίδνπλ. Η παηδηθή ζλεζηκφηεηα είλαη
απφ ηηο πςειφηεξεο ζηνλ θφζκν. ΢χκθσλα κε ηνλ δηεπζπληή ηεο ππεξεζίαο πγηεηλήο
ζηελ Πξαηηφξηα, ε θπκαηίσζε ζθνηψλεη ζαξάληα άηνκα ηελ εκέξα- ζρεδφλ φινπο
Αθξηθαλνχο- κφλν ην 1961 παξνπζηάζηεθαλ 58.491 λέεο πεξηπηψζεηο. […]. Ωζηφζν,
απηφ γηα ην νπνίν παξαπνληνχληαη θπξίσο νη Αθξηθαλνί δελ είλαη ηφζν ην γεγνλφο φηη
είλαη θησρνί ελψ νη ιεπθνί είλαη πινχζηνη, φζν ε δηαπίζησζε φηη νη λφκνη ηνπο νπνίνπο
επηβάιινπλ νη ιεπθνί έρνπλ σο ζηφρν λα δηαησλίζνπλ απηή ηελ θαηάζηαζε. Τπάξρνπλ
δχν ηξφπνη λα μεθχγεη θαλείο απφ ηελ θηψρεηα: είηε απνθηψληαο δίπισκα αλσηέξσλ
ζπνπδψλ, είηε - αλ θαλείο είλαη εξγάηεο - απνθηψληαο κεγαιχηεξε εηδίθεπζε ζηελ
εξγαζία ηνπ θαη επνκέλσο πςειφηεξν κηζζφ. Η λνκνζεζία ρξεζηκνπνηείηαη ζπλεηδεηά
γηα λα θξάδεη θαη ηνπο δχν απηνχο δξφκνπο θνηλσληθήο πξναγσγήο γηα ηνπο
Αθξηθαλνχο.

Η ζεκεξηλή θπβέξλεζε επηδίσμε πάληνηε λα βάιεη εκπφδηα ζηελ επηδίσμε πάληνηε λα

βάιεη εκπφδηα ζηελ επηζπκία ησλ Αθξηθαλψλ γηα κφξθσζε. Μηα απφ ηηο πξψηεο ηεο
απνθάζεηο κεηά ηελ άλνδν ηεο ζηελ εμνπζία ήηαλ λα θαηαξγήζεη ηηο επηδνηήζεηο γηα ηελ
θαληίλα ζηα αθξηθάληθα ζρνιεία, ελψ απφ απηέο εμαξηηφηαλ ε δηαηξνθή πνιιψλ
αθξηθαλφπαηδσλ πνπ πεγαίλνπλ ζρνιείν.

Η εθπαίδεπζε είλαη ππνρξεσηηθή θαη πξαθηηθά δσξεάλ κφλν γηα φια ηα παηδηά ησλ
ιεπθψλ, είηε νη γνλείο ηνπο είλαη πινχζηνη είηε θησρνί. Γελ ππάξρνπλ παξφκνηεο
δηεπθνιχλζεηο γηα ηα παηδηά ησλ Αθξηθαλψλ, αθφκα θαη αλ ζ’ νξηζκέλα δίλεηαη ηέηνηα
βνήζεηα. Γεληθά, ηα παηδηά ησλ Αθξηθαλψλ πξέπεη λα πιεξψλνπλ αθξηβφηεξα απφ ηνπο
ιεπθνχο γηα λα πάλε ζρνιείν. Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία πνπ δίλεη ην
Ννηηναθξηθαληθφ Ιλζηηηνχην γηα ηηο Γηαθπιεηηθέο ΢ρέζεηο ζην ηεχρνο ηνπ 1963 ηεο
επηζεψξεζεο ηνπ, πεξίπνπ ην ζαξάληα ηνηο εθαηφ ησλ παηδηψλ ησλ Αθξηθαλψλ ειηθίαο
επηά έσο δεθαηεζζάξσλ εηψλ δελ πεγαίλνπλ ζρνιείν. Η κφξθσζε πνπ δίλεηαη δελ είλαη

61
κε θαλέλαλ ηξφπν ε ίδηα κ’ εθείλε πνπ δίλεηαη ζηα παηδηά ησλ ιεπθψλ. Σν 1960- 1961,
ηα θπβεξλεηηθά θνλδχιηα πνπ δφζεθαλ γηα ηνπο Αθξηθαλνχο καζεηέο ζηα ζρνιεία ηα
νπνία επηρνξεγνχληαη απφ ην θξάηνο εθηηκνχληαλ ζε 12,46 ξαλη θαηά θεθαιή. Σελ ίδηα
επνρή, νη επηρνξεγήζεηο γηα ηα παηδηά ησλ ιεπθψλ ζηελ επαξρία ηνπ Αθξσηεξίνπ – ηα
κνλαδηθά ζηνηρεία πνπ δηαζέησ – ήηαλ 144,57 ξαλη θαηά θεθαιή. Μπνξνχκε λα
πξνζζέζνπκε ρσξίο θίλδπλν ιάζνπο φηη ηα παηδηά ησλ ιεπθψλ γηα ηα νπνία μνδεχνληαλ
144,57 ξαλη ήηαλ κέιε εππνξφηεξσλ νηθνγελεηψλ απφ εθείλεο ησλ αθξηθαλφπαηδσλ,
γηα ηα νπνία μνδεχνληαλ 12,46 ξαλη.

Σν επίπεδν κφξθσζεο είλαη επίζεο δηαθνξεηηθφ. ΢χκθσλα κε ηελ Bantu Educational

Journal, ην 1962 ζ΄ νιφθιεξε ηε Νφηηα Αθξηθή κφλν 5.660 Αθξηθαλνί πήξαλ
απνιπηήξην δεκνηηθνχ, ελψ 362 πήξαλ απνιπηήξην δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Απηφ
είλαη αλακθίβνια ζχκθσλν κε ηελ πνιηηηθή πνπ θαζφξηδε ν πξσζππνπξγφο ην 1953
ζηελ δηάξθεηα ηεο ζπδήηεζεο ε νπνία πξνεγήζεθε ηεο ςήθηζεο ηνπ λφκνπ γηα ηελ
Δθπαίδεπζε ησλ Μπαληνχ: « Όηαλ ζα έρσ ηνλ έιεγρν ηεο εθπαίδεπζεο ησλ ηζαγελψλ,
έιεγε ζα ηελ κεηαξξπζκίζσ έηζη ψζηε νη ηζαγελείο απφ ηελ παηδηθή ηνπο ειηθία λα
θαηαλννχλ φηη δελ ππάξρεη θακία πεξίπησζε λα γίλνπλ ίζνη κε ηνπο Δπξσπαίνπο (…).
Οη εθπαηδεπηηθνί πνπ πηζηεχνπλ ζ’ απηή ηελ ηζφηεηα δελ είλαη θαηάιιεινη γηα ηνπο
ηζαγελείο. Όηαλ ην ππνπξγείν κνπ ζ’ απνθηήζεη ηνλ έιεγρν ηεο εθπαίδεπζεο ησλ
ηζαγελψλ, ζα μέξεη ηη είδνπο αλψηεξε παηδεία ηαηξηάδεη ζ’ έλαλ ηζαγελή θαη ζε πνην
βαζκφ απηφο ζα έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα ρξεζηκνπνηήζεη αξγφηεξα ηηο γλψζεηο ηνπ»
[…].118

Ο Μαληέια δελ είρε πεη νχηε έλα ςέκα ζην θνκκάηη απηφ ηεο θαηάζεζήο ηνπ.
Οη αληζφηεηεο αλάκεζα ζηελ παηδεία ησλ Μπαληνχ θαη εθείλε ησλ ιεπθψλ ήηαλ
παζηθαλείο. Μέζα ζηα επφκελα φκσο ρξφληα, ηφζν νη θνηηεηέο φζν θαη νη καζεηέο ζα
δεκηνπξγνχζαλ κηα ζεηξά νξγαλψζεσλ θαη ζα μεθηλνχζαλ δηαδειψζεηο θαη ζρνιηθά
ζακπνηάδ, επηκέλνληαο φιν θαη πην ζζελαξά ζηελ δηεθδίθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπο
γηα ηζφηεηα θαη ειεπζεξία, κε απνηέιεζκα λα γίλεη αθφκα πην επδηάθξηην ην
απάλζξσπν πξφζσπν ηνπ Απαξηράηλη.

118
Μαληέια Ν., Σν Απαξηράηλη, κεηάθξαζε Αζηεξίνπ Δ., εθδ. Ζξφδνηνο, Αζήλα 2006, ζει.111-
114

62
 3.2.1 Σο ΢ύζηημα Δκπαίδεςζηρ και η Δξέγεπζη ηος Soweto

΋πσο γιαθπξά πεξηγξάθεηαη απφ ηνπο Clark θαη Worger, έσο ην 1970 ην
ζχζηεκα ηεο Μπαληνχ Δθπαίδεπζεο κεηά ηελ εηθνζαεηή εθαξκνγή ηνπ, παξήγαγε
ηελ πξψηε γεληά Μπαληνχ Φνηηεηψλ, εθπαηδεπκέλνπο λα θαηαλνήζνπλ ηελ ζέζε
ηνπο ζηελ θνηλσλία ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο- ρσξίο δηθαηψκαηα, πξνλφκηα ή επθαηξίεο- ε
γεληά ηεο Μπαληνχ εθπαίδεπζεο έπξεπε λα πάξεη πεηζήληα ηε ζέζε ηεο σο ππεξέηεο
ησλ ιεπθψλ, ρσξίο λα έρεη νλεηξεπηεί πνηέ ηίπνηε άιιν. 119 Χζηφζν ε αληίδξαζε ησλ
θνηηεηψλ δελ άξγεζε λα έξζεη.

Σν Γεθέκβξε ηνπ 1968 κηα νκάδα κε ιεπθψλ θνηηεηψλ,

ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη Μπαληνχ, κε πξσηνζηάηε ηoλ S. Biko απνθάζηζε ηελ
απνρψξεζε απφ ηελ θπξηαξρνχκελε απφ ιεπθνχο NUSAS (National Union of South
African Students). Έηζη ην 1969 δεκηνπξγήζεθε ε SASO (South African Students’
Organisation), κε πξψην ηεο πξφεδξν ηνλ S. Biko. Αίηεκα ησλ κε ιεπθψλ θνηηεηψλ,
ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ Μπαληνχ, ήηαλ λα πάςεη ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ησλ
Μαχξσλ (ζχκθσλα κε ηνλ φξν πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ νη θνηηεηέο πξνθεηκέλνπ λα
πεξηγξάςνπλ ην ζχλνιν ηνπ κε ιεπθνχ πιεζπζκνχ)120 .

Υαξαθηεξηζηηθά είρε εθθξαζηεί ην αίηεκα απηφ απφ ηνλ S. Biko : «εθφζνλ νη

Μαχξνη ππνθέξνπλ απφ έλα θφκπιεμ θαησηεξφηεηαο-έλα απνηέιεζκα ησλ 300 ρξφλσλ
ζθφπηκεο θαηαπίεζεο, δπζθήκηζεο θαη ριεπαζκνχ […] Απηφ πνπ είλαη απαξαίηεην[…]
είλαη κηα ηζρπξή εθ βάζξσλ ζπζπείξσζε ηεο Μαχξεο ζπλείδεζεο, έηζη ψζηε, νη Μαχξνη
λα κάζνπλ λα επηβάιινπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο θαη λα δηεθδηθνχλ ηηο λφκηκεο απαηηήζεηο
ηνπο»121.

Χζηφζν, ε SASO έσο ην 1975 είρε απαγνξεπηεί ζε φια ηα Μαχξα θνιέγηα θαη
ν S. Biko, πνπ ζήκεξα απνηειεί ζχκβνιν ησλ αγψλσλ ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο, έπεηηα
απφ κία ζεηξά απφ θαηεγνξίεο θαη δίθεο πέζαλε ζηα ρέξηα ηεο Αζηπλνκίαο ζηηο 12
119
Clark N. L,. Worger W.H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει.79

120
Franklin V. P., Patterns of Student Activism at Historically Black Universities in the United States
and South Africa, 1960-1977, The Journal of African American History, Vol. 88, No. 2, (Spring, 2003),
pp. 204-217, ζει. 210-211
121
Clark N. L., Worger W.H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011 ζει.80

63
΢επηεκβξίνπ ηνπ 1977. Παξ’ φια απηά ε Μαχξε ΢πλείδεζε δελ είρε ζβήζεη∙ αληίζεηα
ζηνλ ηνκέα ηεο παηδείαο νη εμεγέξζεηο δελ είραλ ηέινο. ΢ηε δεπηεξνβάζκηα
εθπαίδεπζε ε ζεκαληηθφηεξε εμ΄ απηψλ ήηαλ ε εμέγεξζε ησλ καζεηψλ ηνπ Soweto
ζηηο 16 Ηνπλίνπ ηνπ 1976.

Σν 1976 ν Andries Treurnicht απφ ηε ζέζε ηνπ Τθππνπξγνχ Μπαληνχ

Γηνίθεζεο θαη Δθπαίδεπζεο απνθάζηζε λα ζέζεη ζε εθαξκνγή ηελ ζε αλελέξγεηα122
δηάηαμε ηνπ 1974 (Afrikaans Medium Decree) ζχκθσλα κε ηελ νπνία πξνβιεπφηαλ ε
εηζαγσγή ησλ Αθξηθάαλο σο κέζσ δηδαζθαιίαο ζηηο ηξεηο ηειεπηαίεο ηάμεηο ηεο
δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο (ζε ζπλδπαζκφ κε ηα Αγγιηθά θαη ηε κεηξηθή γιψζζα).
Ζ απφθαζε απηή πξνθάιεζε ηελ αληίδξαζε ησλ καζεηψλ θαη θάπνησλ
εθπαηδεπηηθψλ, θαζψο ηα Αθξηθάαλο ζεσξνχηαλ φπσο έρεη δηαηππσζεί απφ ησλ D.
Tutu « ε Γιψζζα ηνπ Σπξάλλνπ».

΢ηηο 16 Ηνπλίνπ 1976 δηαδήισζαλ 15.000 κε 20.000 καζεηέο θξαηψληαο

πιαθάη κε ζπλζήκαηα φπσο «Afikaans stinks» θαη « Away with Oppressive
Afrikaans». Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δηαδήισζεο νη καζεηέο απνθιείζηεθαλ θαη
δέρζεθαλ δαθξπγφλα θαη ζθαίξεο απφ ηελ αζηπλνκία. O Zolile Hector Pieterson ήηαλ
έλα απφ ηα παηδηά πνπ ζθνηψζεθαλ εθείλε ηελ εκέξα. H θσηνγξαθία123 ηνπ αγνξηνχ
λα πεζαίλεη ζηελ αγθαιηά ηνπ Mbuyisa Makhubo, θαη ηεο παληθφβιεηεο αδεξθήο ηνπ
Antoinette λα ζηέθεηαη ζην πιάη ηνπ, έθαλε ην γχξν ηνπ θφζκνπ κεηαηξέπνληαο ηνλ
Hector Pieterson ζε ζχκβνιν ηνπ αγψλα θαηά ηνπ Απαξηράηλη.124

Δπαθφινπζν ηνπ γεγνλφηνο απηνχ, ήηαλ νη καζεηέο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ

δηαδήισζε λα ελσζνχλ κε ηνπο νξγηζκέλνπο θαηνίθνπο ηνπ Soweto θαη λα
ππξπνιήζνπλ κεηαμχ άιισλ θηίξηα ηεο Γηνίθεζεο. Σελ επφκελε εκέξα ε θπβέξλεζε
έθιεηζε ηα ζρνιεία θαη έζεζε ην ζηξαηφ ηεο ρψξαο ζε επηθπιαθή. Ο Andries
Treurnicht δήισζε: «ζηηο ιεπθέο πεξηνρέο ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο είλαη ε Κπβέξλεζε
εθείλε πνπ αλεγείξεη ηα θηήξηα, ρνξεγεί ηηο επηδνηήζεηο θαη πιεξψλεη ηνπο
δαζθάινπο∙ είλαη δηθαίσκά καο λα απνθαζίδνπκε γηα ηελ γισζζηθή πνιηηηθή». Δλψ ν
Τπνπξγφο Γηθαηνζχλεο Jimmy Kruger εμαπέιπζε θαηεγνξίεο θαηά ησλ καζεηψλ,

122
Γηα ηελ έλλνηα θαη ηηο κνξθέο αλελέξγηαο ηνπ λφκνπ βιέπε: Καιηζψλεο Γ., Κξάηνο θαη Αλελέξγεηα
ηνπ Νφκνπ, εθδ. Αλη.Ν. ΢άθθνπια, Αζήλα – Κνκνηελή, 1998.
123
ηνπ δεκνζηνγξάθνπ Sam Nzima
124
Dubow S., Apartheid 1948-1994, Oxford University Press, USA 2014. ΢ει. 180

64
ηζρπξηδφκελνο πσο είλαη θνκκνπληζηέο : « Γηαηί πεξπαηνχλ κε ζεθσκέλεο γξνζηέο;
΢ίγνπξα απηφ είλαη ζεκάδη ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο». Καη ν Πξσζππνπξγφο
John Vorster δήισζε : « Ζ Κπβέξλεζε δελ ζα πηνεζεί, νη εληνιέο πνπ έρνπλ δνζεί
είλαη λα δηαηεξεζεί ε αζθάιεηα κε θάζε θφζηνο»125.

΢χκθσλα κε ηελ θπβέξλεζε, κέζα ζηελ επφκελε εβδνκάδα έραζαλ ηε δσή ηνπο
176 άηνκα θαη 1.139 ηξαπκαηίζηεθαλ. ΢ην επφκελν δηάζηεκα, νη δηαδειψζεηο
εμαπιψζεθαλ ζε πεξηζζφηεξα απφ εθαηφ αζηηθά θέληξα θαη θάπνηεο πφιεηο ηεο
ππαίζξνπ, θαη ε εμέγεξζε ζπλερίζηεθε γηα πεξηζζφηεξν απφ έλα ρξφλν κε ηε κνξθή
ηαξαρψλ, πχξηλσλ νδνθξαγκάησλ, ιηζνβνιηζκψλ απηνθηλήησλ θαη κε ηελ
θαηαζηξνθή θπβεξλεηηθψλ θηεξίσλ. Παξάιιεια ε αζηπλνκία, ρσξίο θαλέλαλ
πεξηνξηζκφ, ππξνβνινχζε αδηαθξίησο θαη ρξεζηκνπνηνχζε δαθξπγφλα.

΢ε φιε απηή ηε δηαδηθαζία, ηα ζρνιεία απνηεινχζαλ ζεκείν επίζεζεο ηφζν γηα

ηνπο καζεηέο φζν θαη γηα ηνπο αζηπλνκηθνχο. Σν 1977 κε ηελ θάκςε ηεο εμέγεξζεο ν
απνινγηζκφο ηνλ ζπκάησλ ζχκθσλα κε ηελ Κπβέξλεζε ήηαλ 575 : 496 Μπαληνχ, 75
Έγρξσκνη, 2 Ηλδνί, θαη 2 Λεπθνί. ΋ έλαο ιεπθφο ήηαλ θηιειεχζεξνο ππάιιεινο
πξφλνηαο θαη θνηλσληνιφγνο, ν νπνίνο μπινθνπήζεθε κέρξη ζαλάηνπ ηελ εκέξα ηεο
καζεηηθήο δηαδήισζεο ηνπ Soweto. Καηά ηξαγηθή εηξσλεία είρε πξηλ δεκνζηεχζεη κηα
έξεπλα πνπ πξνεηδνπνηνχζε γηα ηελ νξγή ηεο λενιαίαο ζην Soweto.126

125
Clark N. L., Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει.79
126
Dubow S., Apartheid 1948-1994, Oxford University Press, USA 2014. ΢ει. 181

65
 3.3 ΑΠΑΡΣΥΑΗΝΣ ΚΑΗ ΔΡΓΑ΢ΗΑ

Με κηα ζεηξά λνκνζεηηθψλ πξάμεσλ, ην θαζεζηψο ηνπ Απαξηράηλη πξνέβιεπε

ηφζν ηνλ απζηεξφ έιεγρν φζν θαη ηνλ απνθιεηζκφ ησλ ηζαγελψλ ζηνλ ηνκέα ηεο
εξγαζίαο. Λφγσ ηεο απνγξαθήο βάζεη θπιήο πνπ είρε πξνεγεζεί θαη ηνπ δηαρσξηζκνχ
ηνπ ηφπνπ δηακνλήο απηψλ, ε θπβέξλεζε έπξεπε λα νξηνζεηήζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ
νπνίν ζα ζπλέρηδε λα παξέρεηαη ε εξγαζία ησλ κε ιεπθψλ ζηηο ιεπθέο πεξηνρέο, ρσξίο
φκσο απηφ λα επηηξέπεη ηελ άλαξρε είζνδν ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο πεξηνρέο απηέο.
Χζηφζν, ιφγσ ησλ πνιπάξηζκσλ λνκνζεζηψλ πνπ αθνξνχλ ηηο ζρέζεηο εξγαζίαο ζηελ
παξνχζα εξγαζία, ζα πξνζπαζήζνπκε λα αλαδείμνπκε ην πεξηερφκελν θαη ηηο
επηπηψζεηο ησλ βαζηθφηεξσλ εμ’ απηψλ.

Σν 1952 ε θπβέξλεζε κε ηελ ζέζπηζε ηνπ λφκνπ Native Laws Amendment Act,
No 54127 πξνέβε ζηελ αλαζεψξεζε κηαο ζεηξάο ήδε πθηζηάκελσλ λφκσλ πνπ
επεξέαδαλ ηνπο ηζαγελείο ησλ αζηηθψλ πεξηνρψλ. Μέζσ ηνπ λφκνπ απηνχ παξερφηαλ
ζηα θξαηηθά φξγαλα ην δηθαίσκα ζχιιεςεο ηζαγελψλ ζε πεξίπησζε πνπ απηνί
ζεσξνχηαλ πσο βξίζθνληαλ εληφο ιεπθψλ αζηηθψλ πεξηνρψλ, ρσξίο λα πιεξνχλ
νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο.

Πηo ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ην άξζξν 10 παξ. 1 ηνπ λφκνπ ήηαλ «παξάλνκν

γηα ηνπο Αθξηθαλνχο λα βξίζθνληαη ζε πξνθαζνξηζκέλεο θσκνπφιεηο θαη αζηηθά θέληξα
γηα πεξηζζφηεξν απφ 72 ψξεο, εθηφο θαη αλ είραλ γελλεζεί ζηελ πεξηνρή, έρνπλ δήζεη
εθεί αδηαιείπησο γηα 15 ρξφληα, ή έρνπλ εξγαζζεί ζηνλ ίδην εξγνδφηε γηα 10 ρξφληα».
Δπηπιένλ, ην δηθαίσκα απηφ παξακνλήο ζα κπνξνχζε λα ραζεί αλ θαηά απηή ηελ
πεξίνδν ην άηνκν είρε παξαβηάζεη ην λφκν.128

Παξάιιεια θαη ζχκθσλα κε ηελ πξφβιεςε ηνπ λφκνπ, ε θπβέξλεζε θαζηέξσζε

γξαθεία εξγαζίαο (αξρηθά ζηηο ιεπθέο πεξηνρέο, ελψ απφ ην 1968 ηα γξαθεία απηά
επεθηάζεθαλ θαη ζηηο πεξηνρέο ησλ ηζαγελψλ –homelands-), ζηα νπνία άλεξγνη
ηζαγελείο 16 έσο 64 εηψλ ππνρξενχληαλ λα πξνζέιζνπλ πξνθεηκέλνπ λα
θαηαγξαθνχλ απφ ηνλ αξκφδην ππάιιειν. Σα γξαθεία εξγαζίαο θνηλνπνηνχζαλ ζηνπο
ελδηαθεξφκελνπο εξγάηεο ηηο δηαζέζηκεο ζέζεηο εξγαζίαο θαη ηνπο ππνρξέσλαλ λα

127
O νόμοσ αυτόσ αποτελοφταν από μια ςειρά τροποποιήςεων των προχπάρχοντων νόμων
128
Dubow S., Apartheid 1948-1994, Oxford University Press, USA 2014. ςελ. 62

66
ππνγξάςνπλ κηα λνκηθά δεζκεπηηθή ζχκβαζε πξνθεηκέλνπ λα ιάβνπλ ηε ζέζε
εξγαζίαο.

Χζηφζν, ζε πεξίπησζε πνπ ν ηζαγελήο έραλε ηελ εξγαζία ηνπ, απαηηνχηαλ ε

επαλεγγξαθή ηνπ θαη ελ ζπλερεία ην γξαθείν ηνπ παξείρε κηα άδεηα έμη εβδνκάδσλ
πξνθεηκέλνπ λα βξεη λέα εξγαζία. ΢ηελ πεξίπησζε πνπ παξέξρνληαλ νη έμη εβδνκάδεο
θαη ν ηζαγελήο εμαθνινπζνχζε λα είλαη άλεξγνο, κεηαθεξφηαλ ππνρξεσηηθά κε
ιεσθνξείν ζηελ πεξηνρή κφληκεο θαηνηθίαο ηνπ. ΢ε απηή ηελ πεξίπησζε ν άλεξγνο
φθεηιε λα εγγξαθεί εθ λένπ ζην γξαθείν ηεο πεξηνρήο ηνπ θαη κφλν ζηελ πεξίπησζε
πνπ ηνπ αλαζέηνληαλ εξγαζία κέζσ απηνχ είρε ην δηθαίσκα λα εηζέιζεη μαλά ζε
ιεπθή πεξηνρή. Παξάιιεια, νη εξγνδφηεο απαγνξεπφηαλ λα πξνζιακβάλνπλ
ηζαγελείο πνπ δελ είραλ πξηλ θαηαγξαθεί.129

Σν πξφβιεκα ζρεηηθά κε ην πνηφο έρεη θαηαγξαθεί θαη απαζρνιείηαη λφκηκα

απφ έλαλ εξγνδφηε, έιπλε ν λφκνο Natives (Abolition of Passes and Co-ordination of
Documents) Act, No 67 (1952). Ο λφκνο απηφο πξνέβιεπε ηα βηβιία αλαθνξάο
(reference book), ηα νπνία ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα έρεη ζηελ θαηνρή ηνπ θάζε
ηζαγελήο άλσ ησλ 16 εηψλ (Άξζ. 2 παξ. 1). ΢ηα βηβιία απηά επηθνιινχηαλ ζηελ
πξψηε ζειίδα ην δειηίν ηαπηφηεηαο ηνπ ηζαγελή, ελψ πεξηείρε θαη έλαλ αξηζκφ
ζειίδσλ γηα ηηο εγγξαθέο ησλ γξαθείσλ εξγαζίαο, ηηο ππνγξαθέο ησλ εξγνδνηψλ
θαζψο θαη θνξνινγηθά ζηνηρεία.

Ο ηζαγελήο έπξεπε λα θέξεη ην έγγξαθν απηφ πάληα καδί ηνπ, δηαθνξεηηθά ζε

πεξίπησζε ειέγρνπ κπνξνχζε λα ζπιιεθζεί, ζε αληίζεζε κε ηηο ππφινηπεο θπιέο, νη
νπνίεο είραλ δηθαίσκα πξνζθφκηζεο ηνπ δειηίνπ ηαπηφηεηάο ηνπο έσο θαη επηά
εκέξεο απφ ηελ εκέξα ηνπ ειέγρνπ.130 Έηζη, κέζσ ηνπ βηβιίνπ απηνχ ν έιεγρνο γηα ην
αλ θάπνηνο απαζρνιείηαη ζε κηα ιεπθή πεξηνρή θαη αλ απηφ γηλφηαλ λφκηκα ήηαλ πην
εχθνινο, θαζψο ν εξγνδφηεο ππνρξενχηαλ λα ππνγξάθεη θάζε κήλα ζην βηβιίν,
πξνθεηκέλνπ λα απνδεηθλχεηαη πσο ν ηζαγελήο εξγάδεηαη ζπλερφκελα θαη παξακέλεη
λφκηκα ζηελ ιεπθή πεξηνρή.

Χζηφζν, νη ηζαγελείο εξγαδφκελνη ειέγρνληαλ φρη κφλν γηα ην πνχ κπνξνχλ λα

εξγάδνληαη θαη λα δνπλ, αιιά θαη γηα ην πνηα είδε εξγαζίαο κπνξνχζαλ λα αζθήζνπλ.

129
Clark N. L., Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει.75-76
130
Bunting B., The Rice of the South African Reich, Penguin Books Ltd, 1964, ζει. 147

67
΢ηελ λνκνζεζία ηνπ Απαξηράηλη πξνζηέζεθε ην 1956 ν λφκνο Industrial Conciliation
Act, No 28, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν o ππνπξγφο Δξγαζίαο ζα είρε ζην εμήο ηε
δπλαηφηεηα λα επηθπιάζζεη ηελ άζθεζε νξηζκέλσλ επαγγεικάησλ ζηα κέιε
θπιεηηθψλ νκάδσλ, ηηο νπνίεο ν ίδηνο ζα θαζφξηδε, ελψ παξάιιεια απαγφξεπε ηελ
αλαγλψξηζε ησλ λέσλ κεηθηψλ ζπλδηθάησλ.

Δπηπιένλ, κε ην λφκν Native Labour – Settlement of Disputes Act, No 48 (1953)

θαη ηελ ηξνπνπνίεζή ηνπ (1955) απαγφξεπε ζηνπο ηζαγελείο λα είλαη κέιε
εξγνζηαζηαθψλ επηηξνπψλ ή λα εθπξνζσπνχλ ηνπο κηζζσηνχο ζηηο «επηηξνπέο
ζπκθηιίσζεο», ελψ επηπξνζζέησο θαζηζηνχζε παξάλνκε ηελ απεξγία θαη ηελ
ππνθίλεζε απεξγίαο ηζαγελψλ εξγαηψλ.

Πην αλαιπηηθά, ν λφκνο Industrial Conciliation Act φξηδε σο ζπλδηθάην

νπνηνδήπνηε αξηζκφ εξγαδνκέλσλ ζε θάζε επηρείξεζε, βηνκεραλία, ή επάγγεικα,
αιιά σο εξγαδφκελν φξηδε νπνηνδήπνηε πξφζσπν (εθηφο ελφο ηζαγελή) πνπ
εξγάδεηαη. Σέινο, κε ηελ ηξνπνινγία ηνπ λφκνπ (1959) ζίγνληαλ θαη ηα δηθαηψκαηα
ησλ κηθηψλ ελψζεσλ, πνπ κε ην λφκν ηνπ 1956 είραλ αλαγλσξηζζεί. Πιένλ
απαηηνχηαλ ε δεκηνπξγία μερσξηζηψλ θιάδσλ γηα ιεπθνχο θαη έγρξσκνπο θαη
απαγφξεπε ηηο κηθηέο ζπλεδξηάζεηο ζε νπνηνδήπνηε επίπεδν. Δπηπιένλ ην εθηειεζηηθφ
ζψκα κηαο έλσζεο ζα κπνξνχζε πιένλ λα απνηειείηαη κφλν απφ ιεπθνχο, ελψ λέεο
ελψζεηο ζα κπνξνχζαλ λα εγγξαθνχλ κφλν ζηελ πεξίπησζε πνπ ήηαλ ελψζεηο
ιεπθψλ. Παξάιιεια, κηα κνλν-θπιεηηθή νκάδα πνπ απνηεινχζε κέξνο ελφο κηθηνχ
ζπλδηθάηνπ, εθφζνλ ήηαλ επαξθψο εθπξνζσπνχκελε κπνξνχζε λα δεηήζεη λα
αλαγλσξηζηεί σο κηα μερσξηζηή έλσζε. Ο λφκνο απηφο είρε ζεκαληηθφ αληίθηππν ζην
ζχλνιν ησλ εξγαηηθψλ θηλεκάησλ. Μεηαμχ 1956 θαη 1959 ν αξηζκφο ησλ κηθηψλ
ζπλδηθάησλ έπεζε απφ ηα 113 ζηα 56, ελψ ηα κνλν – θπιεηηθά απμήζεθαλ απφ 69 ζε
121.131

Με ηνλ λφκν Native Labour – Settlement of Disputes Act, No 48 (1953) θαη ηελ
ηξνπνπνίεζή ηνπ (1955) πξνβιεπφηαλ πσο θαλέλαο εξγαδφκελνο (ηζαγελήο) ή άιιν
πξφζσπν επηηξεπφηαλ λα νξγαλψλεη ή λα ιάβεη κέξνο ή λα ζπλερίζεη κηα απεξγία132 ∙
ζε πεξίπησζε πνπ θάπνηνο θαηά παξάβαζε ηεο δηάηαμεο έπξαηηε θάηη απφ ηα

131
Landis Elizabeth S., South African Apartheid Legislation II: Extension, Enforcement and
Perpetuation , The Yale Law Journal , Vol. 71, No. 3 (Jun., 1962), pp. 437-500, ζει. 438-439
132
Native Labour – Settlement of Disputes Act, No 48, Άξζ. 18, παξ. 1

68
παξαπάλσ ζεσξνχηαλ έλνρνο θαη ηηκσξνχηαλ είηε κε πνηλή θπιάθηζεο φρη
κεγαιχηεξε ησλ ηξηψλ εηψλ, ή κε πξφζηηκν 500 ιηξψλ ή θαη κε ηα δχν καδί.133

΢ηελ δε έλλνηα ηεο απεξγίαο, κε ηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ 1955 δφζεθε έλαο
εθηεηακέλνο νξηζκφο πξνθεηκέλνπ λα εκπίπηεη ζε νπνηαδήπνηε ζπιινγηθή δξάζε.
΢πγθεθξηκέλα, ε απεξγία νξηδφηαλ σο νπνηαδήπνηε ζπκπεξηθνξά δηαπξάηηνληαλ απφ
θνξέα ή αξηζκφ εξγαδνκέλσλ (ελφο ή πεξηζζνηέξσλ εξγνδνηψλ), φπσο : ε άξλεζε
ζπλέρηζεο ηεο εξγαζίαο, ε ζπκκφξθσζε κε ηνπο φξνπο θαη ηηο ζπλζήθεο απηήο, ε
παξεκπφδηζε έξγνπ θαη ν ηεξκαηηζκφο ή παξαβίαζε εξγαζηαθήο ζχκβαζεο. Καη φια
απηά ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ε ζπκπεξηθνξά δηαπξάηηεηαη κε απψηεξν ζθνπφ λα
εμαλαγθάζεη νπνηνλδήπνηε εξγνδφηε λα ζπκθσλήζεη ζε φξνπο θαη ζπλζήθεο
εξγαζίαο πνπ απαηηνχληαη απφ ηνλ απεξγφ, ή λα απέρεη απφ ηελ ηξνπνπνίεζε ησλ
φξσλ εξγαζίαο ή ηνλ ηεξκαηηζκφ ηεο απαζρφιεζεο ελφο πξνζψπνπ.134

Χζηφζν, πέξαλ ησλ ξπζκίζεσλ ζην ζέκα ησλ απεξγηψλ, ν λφκνο ηνπ 1953
πξνέβιεπε επίζεο ηελ δεκηνπξγία κηαο θεληξηθήο επηηξνπήο γηα ηελ εξγαζία ησλ
ηζαγελψλ (Central Natives Labour Board), ε νπνία ζα απνηεινχηαλ απφ ιεπθνχο θαη
ζα ήηαλ επηθνξηηζκέλε κε ην λα ζπκβνπιεχεη ηνλ ππνπξγφ θαη λα παξέρεη άδεηα γηα
ηελ εγθαηάζηαζε πεξηθεξεηαθψλ επηηξνπψλ εξγαζίαο (γηα ηζαγελείο). Οη
πεξηθεξεηαθέο απηέο επηηξνπέο ζα απνηεινχηαλ απφ ην ιηγφηεξν ηξεηο ηζαγελείο θαη
έλαλ ιεπθφ, ν νπνίνο ζα νξηδφηαλ σο πξφεδξνο θαη ζα είραλ ελεκεξσηηθέο θαη
επηθνηλσληαθέο αξκνδηφηεηεο.135

Οη ηζαγελείο πνπ εξγάδνληαλ ζε εγθαηαζηάζεηο κε πεξηζζφηεξνπο απφ είθνζη

ππαιιήινπο, ζα κπνξνχζαλ λα δεκηνπξγνχλ -ππφ ηελ θαζνδήγεζε ηνπ
πεξηθεξεηαθνχ επηηξφπνπ- αληηπξνζσπεπηηθέο νκάδεο εξγαδνκέλσλ απνηεινχκελεο
απφ ηξία έσο πέληε άηνκα136. Κάζε θνξά πνπ έλα βηνκεραληθφ ζπκβνχιην (πνπ είρε
ζπζηαζεί ζην πιαίζην ηνπ λφκνπ Industrial Conciliation Act γηα κε ηζαγελείο
εξγαδνκέλνπο) πξνηίζεην λα θαζνξίζεη ηνπο φξνπο εξγαζίαο ζηε βηνκεραλία, ην
εκπφξην, ή επαγγέικαηα πνπ απαζρνινχληαλ θαη ηζαγελείο, ε Central Native Labour
Board θαη νη αξκφδηεο πεξηθεξεηαθέο επηηξνπέο ζα έπξεπε λα ην θνηλνπνηνχλ ζηηο

133
Native Labour – Settlement of Disputes Act, No 48, Άξζ. 18, παξ. 2
134
Landis Elizabeth S., South African Apartheid Legislation II: Extension, Enforcement and
Perpetuation , The Yale Law Journal , Vol. 71, No. 3 (Jun., 1962), pp. 437-500, ζει. 440
135
Native Labour – Settlement of Disputes Act, No 48, Αξζ.3,4,6
136
Native Labour – Settlement of Disputes Act, No 48, Αξζ.7

69
επηηξνπέο ησλ ηζαγελψλ θαη ζα ππήξρε ε δπλαηφηεηα λα ιάβνπλ κέξνο ζηηο
ζπδεηήζεηο κέζσ αληηπξνζψπσλ, αιιά φρη λα έρνπλ δηθαίσκα ςήθνπ.

Δπηπιένλ, φηαλ ην βηνκεραληθφ ζπκβνχιην ιάκβαλε κηα απφθαζε ν δηεπζπληήο

ηνπ Central Native Labour Board ελεκέξσλε ηνλ ππνπξγφ γηα ην αλ ε ππεξεζία ήηαλ
ζχκθσλε κε ηελ απφθαζε ηνπ βηνκεραληθνχ ζπκβνπιίνπ, ελψ κπνξνχζε λα πξνβεί
θαη ζε ζπζηάζεηο ζρεηηθά κε ην αλ ζα έπξεπε λα ιεθζνχλ απνθάζεηο ζρεηηθά κε ηνπο
κηζζνχο ησλ ηζαγελψλ απφ ην Wage Board137. Πεξαηηέξσ ν λφκνο πξνέβιεπε πσο ν
ιεπθφο ππάιιεινο ηεο ηνπηθήο επηηξνπήο εξγαζίαο, ήηαλ επηθνξηηζκέλνο κε ηνλ
έιεγρν ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ θαη δηαθνξψλ πνπ ηπρφλ πξνέθππηαλ κεηαμχ
εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ.

Γηαθνξέο πνπ δελ έβξηζθαλ ιχζε κέζσ ηεο ηνπηθήο ή θεληξηθήο ππεξεζίαο
κεηαβηβάδνληαλ ζηελ επηηξνπή κηζζψλ, πξνθεηκέλνπ εθείλε ελ ζπλερεία λα πξνβεί ζε
ζπζηάζεηο ζρεηηθά κε ηνπο φξνπο εξγαζίαο. Οη ζπζηάζεηο απηέο δεκνζηεχνληαλ ζηελ
Δθεκεξίδα ηεο Κπβέξλεζεο (Government Gazette) θαη ε παξαβίαζε ησλ φξσλ πνπ
δεκνζηεχνληαλ απνηεινχζε αδίθεκα.138

Χζηφζν, πέξαλ ηνπ ίδηνπ ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ λφκνπ, ελδηαθέξνλ πξνθαινχλ
νη ζπδεηήζεηο πνπ έιαβαλ κέξνο εληφο ηνπ θνηλνβνπιίνπ θαηά ηελ επεμεξγαζία ηνπ
ζρεδίνπ λφκνπ πξηλ ηελ ςήθηζή ηνπ, νη ζθνπνί -νη νπνίνη θαίλεηαη απφ ηηο ίδηεο
ζπδεηήζεηο λα εμππεξεηνχληαλ ζην κέιινλ απφ ην λφκν-, θαζψο θαη νη θξηηηθέο πνπ
αζθήζεθαλ ζε απηφλ. Καηά ηελ ζπδήηεζε ηνπ λνκνζρεδίνπ -θαη ελψ ππήξραλ
ακθηβνιίεο γηα ηελ δεκηνπξγία ησλ ηνπηθψλ επηηξνπψλ κε ηε ζπκκεηνρή ηξηψλ
ηζαγελψλ-, ν Τπνπξγφο Δξγαζίαο Schoeman δηαβεβαίσζε ην θνηλνβνχιην πσο ήηαλ
αξθεηά ζίγνπξνο πσο ζα βξεη ηνπο θαηάιιεινπο αλζξψπνπο γηα λα ηνπο δηνξίζεη ζε
απηέο ηηο επηηξνπέο, ρσξίο λα έξζεη ζε δηαβνχιεπζε κε ηα ζπλδηθάηα ή ηνπο ίδηνπο
ηνπο ηζαγελείο εξγαδνκέλνπο. Αληηζέησο κέζσ δηαβνπιεχζεσλ κε άιινπο
νξγαληζκνχο ή αξρεγνχο ησλ ηζαγελψλ ζεσξνχζε πσο ζα κπνξνχζε λα δηνξίζεη
αλζξψπνπο πνπ ζα ραίξνπλ ηεο εκπηζηνζχλεο ησλ ηζαγελψλ εξγαδνκέλσλ.

΢χκθσλα κε ηνλ Alex Lichtenstein, ν λφκνο ηνπ 1953 δελ είρε απιά σο ζηφρν
λα θηκψζεη ηα ζπλδηθάηα ησλ ηζαγελψλ, αιιά θαη λα πξνζθέξεη κηα ελαιιαθηηθή
ιχζε κέζσ ηεο νπνίαο νη ηζαγελείο εξγαδφκελνη ζα δηαηεξνχληαλ καθξηά απφ ηηο

137
Native Labour – Settlement of Disputes Act, No 48, Άξζ .9
138
Native Labour – Settlement of Disputes Act, No 48, Άξζ .8, 10, 11, 15(1)

70
ηαξαρνπνηέο πξνηξνπέο θαη ζα ζηξέθνληαλ πξνο ηνλ «απνπληθηηθφ, παηεξλαιηζηηθφ,
ελαγθαιηζκφ ηνπ θξάηνπο ηνπ Απαξηράηλη». ΋πσο δηαπηζηψλεη ν Alex Lichtenstein ην
θπβεξλφλ θφκκα ζεσξνχζε πσο νη ηζαγελείο δελ ήηαλ ψξηκνη γηα ζπλδηθαιηζκφ. Έηζη,
αλ επηηξέπνληαλ ε πιήξεο αλαγλψξηζε ρσξίο ηνλ θαηάιιειν έιεγρν απφ ηελ
θπβέξλεζε ζα γίλνληαλ εχθνιε ιεία γηα ηνπο θνκκνπληζηέο θαη άιινπο
ηαξαρνπνηνχο, νη νπνίνη ήηαλ απνθαζηζκέλνη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηνπο ηζαγελείο
εξγαδνκέλνπο πξνθεηκέλνπ λα εμππεξεηήζνπλ ηνπο δηθνχο ηνπο ζθνπνχο.139

΢χκθσλα κε ηνλ Τπνπξγφ Δξγαζίαο νη ηζαγελείο ελδηαθέξνληαλ γηα ηα

ζπλδηθάηα κφλνλ φηαλ ζεσξνχζαλ πσο δελ παίξλνπλ αμηνπξεπείο κηζζνχο θαη φηαλ
δελ ήηαλ ηθαλνπνηεκέλνη απφ ηνπο φξνπο εξγαζίαο. Έηζη, ζεσξνχζε πσο αλ
δεκηνπξγνχηαλ έλαο κεραληζκφο κέζσ ηνπ νπνίνπ νη ηζαγελείο ζα κπνξνχζαλ λα
κεηαθέξνπλ ηα παξάπνλά ηνπο θαη ηαπηφρξνλα έζηξεθε ηελ πξνζνρή ηνπο ζηε
δηνίθεζε, ηφηε ζα έπαπαλ λα ελδηαθέξνληαη γηα ηνλ ζπλδηθαιηζκφ. Χζηφζν ν
Schoeman είρε θαηαζηήζεη ζαθέο πσο ν λφκνο δελ είρε ζθνπφ ηελ δεκηνπξγία ελφο
κεραληζκνχ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ κεηαμχ εξγαδνκέλσλ θαη εξγνδνηψλ.
Αληίζεηα ηφζν ε θεληξηθή φζν θαη νη πεξηθεξεηαθέο επηηξνπέο, ζα είραλ ην ξφιν
δηαηηεηή ζηηο δηαθνξέο εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ, φπσο δηαηππψζεθε απφ ηνλ
βνπιεπηή ηνπ εξγαηηθνχ θφκκαηνο (Labour Party MP) Alex Hepple: «ηηο ζπιινγηθέο
δηαπξαγκαηεχζεηο ππνθαζηζηά ε απηαξρηθή εμνπζία ζηα ρέξηα ησλ θξαηηθψλ
ππαιιήισλ».140

Χζηφζν, παξά ηνπο λνκηθνχο πεξηνξηζκνχο νη ηζαγελείο εξγαδφκελνη ζπλέρηζαλ

λα κάρνληαη γηα ηα δηθαηψκαηά ηνπο, αθφκα θαη αλ απηφ ηνπο έζεηε εθηφο λφκνπ θαη
ηνπο έθεξλε αληηκέησπνπο κε ηε ζχιιεςε. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ε
απεξγία ηνπ 1957 ζην Port Elizabeth, φπνπ νη θνξηνεθθνξησηέο, ελ κέζσ ηεο θξίζεο
ηνπ ΢νπέδ, θαη ελψ ην ιηκάλη βξηζθφηαλ ζε πιήξε εξγαζία, απαίηεζαλ δηπιφ κηζζφ
θαη πξνθεηκέλνπ λα επηβάιινπλ ηελ απαίηεζή ηνπο, αξλήζεθαλ λα δνπιέςνπλ
ππεξσξίεο θαη ελ ζπλερεία δελ επέζηξεςαλ εθ λένπ ζην ρψξν εξγαζίαο ζηνπο.

139
Lichtenstein Α., Making Apartheid Work: African Trade Unions and the 1953 Native Labour
(Settlement of Disputes) Act in South Africa, The Journal of African History, Vol. 46, No. 2 (2005),
pp. 293-314, ζει. 300, 302
140
Lichtenstein Α., Making Apartheid Work: African Trade Unions and the 1953 Native Labour
(Settlement of Disputes) Act in South Africa, The Journal of African History, Vol. 46, No. 2 (2005),
pp. 293-314, ζει. 300, 302

71
 Απηή ήηαλ κία απφ ηηο απεξγίεο πνπ δελ επέηξεςαλ ζηηο αξρέο λα πξνρσξήζνπλ
ζε ζπιιήςεηο, δηφηη ε Κεληξηθή Δπηηξνπή ζην πφξηζκά ηεο κεηαμχ άιισλ αλέθεξε
πσο, εθ’ φζνλ νη εξγάηεο απαζρνινχληαλ πεξηζηαζηαθά θαη απιά αξλήζεθαλ λα
επαλαπξνζθέξνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο, δελ κπνξνχζε λα ζεσξεζεί πσο είραλ
δηαπξάμεη ην αδίθεκα ηεο απεξγίαο. Ζ απεξγία απηή έζπαζε έπεηηα απφ δέθα εκέξεο,
φηαλ ν πξφεδξνο ηεο Κεληξηθήο Δπηηξνπήο αληηθαηέζηεζε ηνπο εξγάηεο κεηαθέξνληαο
άιινπο απφ ην Αλαηνιηθφ Λνλδίλν. Δλ ζπλερεία ηεο έθζεζήο ηεο, ε Κεληξηθή
Δπηηξνπή επεζήκαλε πσο δελ ππήξραλ επαξθείο ελδείμεηο πσο ε παχζε εξγαζίαο είρε
ππνθηλεζεί απφ ην ΑNC, θαη πσο ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν νη πξνζπάζεηέο ηνπο είραλ
απνβεί άθαξπεο, είρε ιεηηνπξγήζεη επεξγεηηθά γηα ηελ έγρξσκε εξγαηηθή δχλακε ζε
γεληθέο γξακκέο.141

Μία άιιε κνξθή αληίζηαζεο ζηνπο λφκνπο ηνπ Απαξηράηλη εθ κέξνπο ησλ
εξγαδνκέλσλ, ήηαλ εθείλε ησλ κπντθνηάδ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε
απφθαζε ησλ θαηνίθσλ ησλ πεξηνρψλ Αιεμάλδξα θαη Δχαηνλ θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ
1950, νη νπνίνη αξλήζεθαλ λα ζπλερίζνπλ λα πιεξψλνπλ ην ππέξνγθν εηζηηήξην ησλ
ιεσθνξείσλ πξνθεηκέλνπ λα κεηαβνχλ ζηνλ ηφπν εξγαζίαο ηνπο ζην
Γηνράλεζκπνπξθ.

΢ην Δχαηνλ 2.500 θάηνηθνη νη νπνίνη ζα έπξεπε λα δηαλχζνπλ κηα απφζηαζε 30

κηιίσλ πξνθεηκέλνπ λα βξεζνχλ ζηνλ ηφπν εξγαζίαο ηνπ, κπντθφηαξαλ ηα ιεσθνξεία
γηα πεξίπνπ έλα ρξφλν θαη αλη’ απηψλ ρξεζηκνπνηνχζαλ σο κέζσ κεηαθνξάο ην
ηξέλν, ην νπνίν είρε ρακειφηεξε ηηκή εηζηηεξίνπ. ΢πγρξφλσο, νη 50.000 θάηνηθνη ηεο
Αιεμάλδξα πνπ έπξεπε λα κεηαβνχλ θαζεκεξηλά ζην Γηνράλεζκπνπξθ πξνθεηκέλνπ
λα εξγαζζνχλ, επέιεμαλ λα θάλνπλ ηε δηαδξνκή γηα ηξεηο κήλεο κε ηα πφδηα.
Απνηέιεζκα ησλ κνξθψλ απηψλ αληίζηαζεο ήηαλ ηνλ Απξίιην ηνπ 1957 ε εηαηξία
κεηαθνξψλ λα ξίμεη ηελ ηηκή ησλ εηζηηεξίσλ θαη λα νξίζεη ηα δξνκνιφγηα ησλ
ιεσθνξείσλ έπεηηα απφ δηαβνχιεπζε κε ηνπο θαηνίθνπο, ελψ δχν κήλεο αξγφηεξα ε

141
Lichtenstein Α., Making Apartheid Work: African Trade Unions and the 1953 Native Labour
(Settlement of Disputes) Act in South Africa, The Journal of African History, Vol. 46, No. 2 (2005),
pp. 293-314, ζει. 304

72
θπβέξλεζε θαηέζεζε λφκν πξνθεηκέλνπ νη εξγαδφκελνη λα έρνπλ κηα εηδηθή κεληαία
θαηαβνιή εηζηηεξίνπ.142

Χζηφζν, θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ αγψλα ησλ Αθξηθαλψλ ππήξμαλ ακέηξεηεο
ζπιιήςεηο θαη θαηαδίθεο. Σν 1956, κφλν, ζπλειήθζεζαλ εθαηφλ πελήληα έμη
Αθξηθαλνί θαη Έγρξσκνη εγέηεο ηνπ θηλήκαηνο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ν Νέιζνλ
Μαληέια. Σν ππνπξγείν Γεκφζηαο Σάμεο ηνπο θαηεγφξεζε γηα ζπκκεηνρή ζε
ζπλσκνζία, ηελ νπνία ελέπλεε ν δηεζλήο θνκκνπληζκφο πξνθεηκέλνπ λα πξνθιεζεί ε
βίαηε αλαηξνπή ηνπ θαζεζηψηνο. Αληηθείκελν ηνπ θαηεγνξεηεξίνπ απνηεινχζε
νιφθιεξε ε πνιηηηθή ηνπ ANC απφ ην 1952 έσο ην 1956.

Έπεηηα απφ ηξία ρξφληα θαη ελψ ε δίθε δελ είρε αθφκα νινθιεξσζεί ην
Παλαθξηθαληθφ Κνγθξέζν (PAC), απνθάζηζε λα νξγαλψζεη καδηθέο δηακαξηπξίεο.
Μία απφ ηηο δηακαξηπξίεο απηέο έκεηλε γλσζηή ζηελ ηζηνξία σο ε ΢θαγή ηνπ
΢άξπεβηι (Sharpeville Massacre).143

142
Gurney C., 'A Great Cause': The Origins of the Anti-Apartheid Movement, June 1959-March 1960,
Journal of Southern African Studies, Vol. 26, No. 1 (Mar., 2000), pp. 123-144, ζει.125
143
Μαληέια Ν., Σν Απαξηράηλη, κεηάθξαζε Αζηεξίνπ Δ., εθδ. Ζξφδνηνο, Αζήλα 2006, ζει. 33-35

73
 3.3.1 Ο Νόμορ ηων Πάζο και ηο ΢άππεβιλ

Σν 1959 θαη ελψ νη πεξηζζφηεξνη εγέηεο ηνπ Αθξηθαληθνχ Δζληθνχ

Κνγθξέζνπ βξίζθνληαλ ππφ θξάηεζε ελφςεη ηεο δίθεο γηα πξνδνζία, ε δπλακηθή ηνπ
ιατθνχ αγψλα θαηά ηνπ Απαξηράηλη είρε απνδπλακσζεί, ελψ ην θελφ εμνπζίαο πνπ
δεκηνπξγνχηαλ ζην εζσηεξηθφ ηνπ ANC ήηαλ πιένλ θαλεξφ. ΢ην δηάζηεκα απηφ
(ζχκθσλα κε ηε δηαηχπσζε ηνπ Dubow S.) νη Africanists πνπ βξίζθνληαλ εληφο ηνπ
ANC, άδξαμαλ ηελ επθαηξία πξνθεηκέλνπ λα επαλαβεβαηψζνπλ ηελ ξηδνζπαζηηθή
εζληθηζηηθή αηδέληα πνπ είρε μεθηλήζεη απφ ηνλ Anton Lembede θαη ηελ A. P. Mda ηε
δεθαεηία ηνπ 1940, ππνζηεξίδνληαο πσο ην Πξφγξακκα Γξάζεο πνπ είρε
δηαθεξπρζεί ην 1949 απφ ην ANC, πιένλ είρε αλαηξαπεί απφ ηηο πνιχ – θπιεηηθέο
δηαθξίζεηο.

Καηά κία δεχηεξε δηαηχπσζε, απηή ησλ Clark θαη. Worger W.H ε θξηηηθή πνπ
αζθήζεθε ζηηο πξαθηηθέο ηνπ ANC απφ θάπνηα κέιε ηνπ, αθνξνχζε ηηο ζπκκαρίεο
ηνπ Κνγθξέζνπ κε άιιεο πνιηηηθέο νκάδεο θαη ηδηαίηεξα κε ην ιεπθφ Congress of
Democrats, θαζψο ζεσξνχζαλ πσο νη ζπκκαρίεο απηέο είραλ γίλεη ε αηηία ην ANC λα
πξνβεί ζε πνιινχο ζπκβηβαζκνχο. ΢χκθσλα κε ηελ δηθή ηνπο νπηηθή, ην ANC έπξεπε
λα πηνζεηήζεη πην δξαζηηθέο κνξθέο αληίζηαζεο απέλαληη ζην θαζεζηψο ηνπ
Απαξηράηλη θαη λα ζέζεη ζε πξνηεξαηφηεηα ηα ζπκθέξνληα ησλ Αθξηθαλψλ. ΋πνηα
απφ ηηο δχν δηαηππψζεηο θη αλ αθνινπζήζνπκε ην απνηέιεζκα παξακέλεη ην ίδην,
θαζψο θάπνηα κέιε ηνπ ANC απνρψξεζαλ απφ απηφ ην 1959 θαη ίδξπζαλ ηνλ δηθφ
ηνπο νξγαληζκφ, ην Pan-Africanist Congress (PAC), ππφ ηελ εγεζία ηνπ Robert
Sobukwe. 144

Σνλ Μάξηην ηνπ 1960 ην PAC μεθίλεζε κηα εζληθή εθζηξαηεία ελαληίνλ ηνπ
λφκνπ πνπ πξνέβιεπε ην βηβιίν αλαθνξάο (ή πάζν) θαη θάιεζε ηνπο Αθξηθαλνχο λα
ζπγθεληξσζνχλ έμσ απφ ηα αζηπλνκηθά ηκήκαηα, ρσξίο λα έρνπλ καδί ηνπο ηα πάζν,
θαη λα πξνθαιέζνπλ ηελ αζηπλνκία λα ηνπο ζπιιάβεη. Μία απφ ηηο δηαδειψζεηο πνπ
πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηα πιαίζηα απηήο ηεο εθζηξαηείαο ήηαλ θαη εθείλε ηνπ
Sharpeville, κηαο αζηηθήο πεξηνρήο ηζαγελψλ ζηε βηνκεραληθή πεξηνρή Vereeniging

144
Clark N. L., Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει. 61, θαη Dubow S., Apartheid 1948-1994, Oxford University Press, USA 2014. ςελ. 72

74
ζηα λφηηα ηνπ Γηνράλεζκπνπξγθ. Καηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο δηακαξηπξίαο θαη ελψ
νη δηαδεισηέο είραλ ζπγθεληξσζεί ζε έλα ρακειφ θξάρηε έμσ απφ ην ηνπηθφ
αζηπλνκηθφ ηκήκα, ε αζηπλνκία άλνημε ππξ ζθνηψλνληαο 69 άηνκα θαη
ηξαπκαηίδνληαο άιια 186. ΢χκθσλα κε πιεξνθνξίεο πνπ ήξζαλ ζην θσο ηεο
δεκνζηφηεηαο ηα επφκελα ρξφληα, νη πεξηζζφηεξνη δηαδεισηέο είραλ ππξνβνιεζεί
ζηελ πιάηε.145

«Δλψ ζηεθφκαζηαλ εθεί θαη ηξαγνπδνχζακε, μαθληθά είδακε ηελ αζηπλνκία λα

παξαηάζζεηαη θαη λα καο ζεκαδεχεη κε ηα φπια. ΢πλερίζακε λα ηξαγνπδάκε, ρσξίο λα
πνχκε ιέμε, ρσξίο θακία ινγνκαρία. Αθνχζακε απιά ηα φπια λα γεκίδνπλε. Σφηε
πξνζπάζεζα λα ηξέμσ […]. Δλψ έηξερα, έλησζα θάηη λα κε ρηππά ζηελ πιάηε,
πξνζπάζεζα λα θνηηάμσ πίζσ κνπ. Άλζξσπνη έπεθηαλ δηάζπαξηα. Έηξερε αίκα απφ ην
πφδη κνπ. […]. Πάιεςα λα θηάζσ ζπίηη κνπ.»146

΋ηαλ νη ππξνβνιηζκνί ζηακάηεζαλ, ε αζηπλνκία ζπλέρηζε λα ζθνηψλεη

εθείλνπο πνπ θείηνληαλ ηξαπκαηηζκέλνη, ελψ ηνπνζεηψληαο καραίξηα θαη πέηξεο ζηα
ρέξηα ησλ λεθξψλ πξνζπάζεζαλ λα απνδψζνπλ ηηο πξάμεηο ηνπο ζηε βίαηε
ζπκπεξηθνξά ησλ δηαδεισηψλ. Δλ ζπλερεία ηα πηψκαηα θνξηψζεθαλ απφ ηνπο
αζηπλνκηθνχο ζε θνξηεγά κε άγλσζην πξννξηζκφ.

«Έπεηηα απφ δέθα ιεπηά νη ππξνβνιηζκνί ζηακάηεζαλ. Η ζθελή ήηαλ ζπαξαθηηθή. Σα

πηψκαηα θνξηψζεθαλ ζε θνξηεγά θαη πάξζεθαλ καθξηά κε άγλσζην πξννξηζκφ. Οη
αζηπλνκηθνί πεξπαηνχζαλ αλάκεζα ζηνπο λεθξνχο απνηειεηψλνηαο εθείλνπο πνπ ήηαλ
αθφκα δσληαλνί.»

«Δίδα αζηπλνκηθνχο λα βάδνπλ καραίξηα θαη πέηξεο ζηα ρέξηα ησλ λεθξψλ,
πξνθεηκέλνπ λα θαλεί πσο ήηαλ νπιηζκέλνη θαη βίαηνη. Σα πηψκαηα θνξηψζεθαλ ζε
θνξηεγά, ην έλα πάλσ ζην άιιν κε άγλσζην πξννξηζκφ»147

145
Clark N.L., Worger W.H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει. 62
146
Lodge T., Sharpeville, An Apartheid Massacre and its Consequences, Oxford University Press,
2011. ζει. 10
147
Lodge T., Sharpeville, An Apartheid Massacre and its Consequences, Oxford University Press,
2011. ζει. 13

75
 Χζηφζν, ηελ επνκέλε ησλ γεγνλφησλ ζην Sharpeville ν Πξσζππνπξγφο ηεο
ρψξαο Verwoerd, αλαθεξφκελνο ζηα γεγνλφηα εληφο ηνπ θνηλνβνπιίνπ, δήισζε πσο
νη ηαξαρέο ζηε Νφηηα Αθξηθή ήηαλ έλα πεξηνδηθφ θαηλφκελν πνπ έθαλε θχθινπο σο
απνηέιεζκα ππνθίλεζεο ζε ζρέζε κε λνκηθά θαη κε ζέκαηα. Απφ ηελ πιεπξά ηνπ, ην
ANC θάιεζε ζε απεξγία ζε έλδεημε εζληθνχ πέλζνπο. Οη δηακαξηπξίεο ζπλερίζηεθαλ,
κε απνθνξχθσκα ηελ εηξεληθή πνξεία δηακαξηπξίαο 30.000 Αθξηθαλψλ. Ζ
θπβέξλεζε αληέδξαζε θεξχζζoληαο ηε ρψξα ζε θαηάζηαζε εθηάθηνπ αλάγθεο,
ζπιιακβάλνληαο 18.000 δηαδεισηέο θαη ζέηνληαο εθηφο λφκνπ ην ANC θαη ην
PAC.148

Σελ 1ε Απξηιίνπ ην ΢πκβνχιην Αζθαιείαο ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ εμέδσζε

ςήθηζκα θαηαδηθάδνληαο ηηο δνινθνλίεο ζην Sharpeville θαη θάιεζε ηελ θπβέξλεζε
ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο λα εγθαηαιείςεη ηελ πνιηηηθή ηνπ Απαξηράηλη θαη ησλ
θπιεηηθψλ δηαθξίζεσλ. Απφ ην ςήθηζκα απηφ απείραλ Βξεηαλία θαη Γαιιία, ελψ έλα
κήλα αξγφηεξα ε Γεληθή ΢πλέιεπζε δηαθήξπμε πσο ε πνιηηηθή ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο
απνηειεί θαηάθνξε παξαβίαζε ηνπ Υάξηε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ. Ζ Βξεηαλία, ζε
αληίζεζε κε ηελ πξνεγνχκελε ζηάζε, θαηά ηελ νπνία ππνζηήξηδε πσο νη θπιεηηθέο
ζρέζεηο ήηαλ νπζηαζηηθά εζσηεξηθφ ζέκα ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο, ππνζηήξημε ηε
δηαθήξπμε απηή.149

Δπηπιένλ, ην 1966 ε Γεληθή ΢πλέιεπζε έζεζε θαη πάιη ην ζέκα ηεο θαηάθνξεο
παξαβίαζε ηνπ Υάξηε, θαηαδίθαζε γηα άιιε κηα θνξά ηελ θπιεηηθή πνιηηηθή ηνπ
Απαξηράηλη θαη θήξπμε ηελ 21ε Μαξηίνπ, εκέξα πνπ έγηλαλ νη δνινθνλίεο ζην
Sharpeville σο Παγθφζκηα Ζκέξα γηα ηελ Δμάιεηςε ησλ Φπιεηηθψλ Γηαθξίζεσλ150.

Χζηφζν, παξά ηηο δηεζλείο δηαθεξχμεηο θαη ηελ αλαηαξαρή πνπ ππήξρε ζην
εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο, ε θπβέξλεζε ζεσξψληαο πσο ηα κέηξα γηα ηελ παηδεία θαη ην
θπιεηηθφ δηαρσξηζκφ δελ ήηαλ επαξθή, πξνθεηκέλνπ νη Αθξηθαλνί λα πάςνπλ λα
δηεθδηθνχλ ηα δηθαηψκαηα ηνπο. Δπέθηεηλε ηελ λνκνζεζία ηνπ Απαξηράηλη,
ιακβάλνληαο αθφκα πεξηζζφηεξα κέηξα γηα φζνπο ήηαλ αληίζεηνη κε ην θαζεζηψο.
Πην ζπγθεθξηκέλα, θαζ’ φιε ηε δεθαεηία ηνπ 1960 ε θπβέξλεζε αχμεζε ζηαζεξά ηηο

148
Clark N. L, Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει. 62, θαη Dubow S., Apartheid 1948-1994, Oxford University Press, USA 2014. ζει. 83
149
Dubow S., Apartheid 1948-1994, Oxford University Press, USA 2014. ζει. 83
150
General Assembly of the United Nations, 1452 nd plenary meeting, 26 October 1966

76
αζηπλνκηθέο δπλάκεηο, ζε απάληεζε ησλ δηακαξηπξηψλ, έζεζε φπσο έρεη ήδε εηπσζεί
εθηφο λφκνπ ην ANC, ην PAC, ην Umkhonto we Sizwe, θαη άιιεο ζχκθσλα κε ην
λφκν παξάλνκεο νξγαλψζεηο Unlawful Organizations Act ηνπ 1960, ελψ νη εγέηεο
ησλ νξγαλψζεσλ απηψλ δηψθνληαλ ζχκθσλα κε ην λφκν Suppression of Communism
Act.

Σν 1963 ν λφκνο General Laws Amendment Act επέηξεςε ζηελ θπβέξλεζε λα

ζέηεη άηνκα ζε θξάηεζε γηα 90 θαη αξγφηεξα γηα 180 εκέξεο, ρσξίο λα έρεη
απαγγειζεί θαηεγνξία, λα έρεη γίλεη δίθε ή λα πξνβιέπεηαη λνκηθή αληηπξνζψπεπζε.
Καηά ην ίδην έηνο εηζήρζε εληφο ηνπ ίδηνπ λφκνπ ε πεξηβφεηε δηάηαμε Sobukwe
Clause, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν ππνπξγφο δηθαηνζχλεο είρε δηθαίσκα λα παξαηείλεη
ηελ πνηλή θπιάθηζεο πέξαλ απηήο πνπ είρε νξηζηεί απφ ην δηθαζηήξην, έπεηηα απφ
θαηαδίθε ζχκθσλα κε ην λφκν Suppression of Communism Act (ε ζπγθεθξηκέλε
δηάηαμε εθαξκφζηεθε κφλν γηα ηνλ εγέηε ηνπ PAC, Robert Sobukwe). Με ηνλ λφκν
Terrorism Act ηνπ 1967 επεθηεηλφηαλ ην είδνο ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ ζα
κπνξνχζαλ ζα ζεσξεζνχλ επηθίλδπλεο γηα ηε δεκφζηα αζθάιεηα,
ζπκπεξηιακβάλνληαο θάζε ελέξγεηα πνπ ζα κπνξνχζε λα ελζαξξχλεη ηελ αληίζηαζε
ζηελ θπβέξλεζε.151

Μέζσ ησλ λφκσλ απηψλ ε θπβέξλεζε ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο πξνέβε ζηε θίκσζε
ησλ πνιηηηθψλ ηεο αληηπάισλ, θαζψο θαη ζηε δνινθνλία απηψλ. Γηα ηα επφκελα 20
ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ ππήξμε κηα ζεηξά βαζαληζηεξίσλ, αλεμήγεησλ ζαλάησλ
ζηα ρέξηα ηεο αζηπλνκίαο, θαζψο θαη ζαλαηηθέο θαηαδίθεο, γεγνλφηα φκσο ηα νπνία
ζα δνχκε αλαιπηηθά ζηε ζπλέρεηα.

151
Clark N. L., Worger W.H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει.84

77
 4. ΣΟ ΟΛΟΚΛΖΡΩΣΗΚΟ ΚΑΘΔ΢ΣΩ΢

4.1 ΟΗ ΠΟΛΗΣΗΚΟΗ ΚΡΑΣΟΤΜΔΝΟΗ

Έπεηηα απφ ηα γεγνλφηα ηνπ Sharpeville θαη ηελ φιν θαη απμαλφκελε αληίζηαζε
ησλ Αθξηθαλψλ ζην θαζεζηψο ηνπ Απαξηράηλη ε θπβέξλεζε πξνψζεζε ηελ άπνςε
πσο νη εμεγέξζεηο ήηαλ εκπλεφκελεο απφ ηνλ Κνκκνπληζκφ θαη πσο απηφο ήηαλ ε
αηηία ησλ αλαηαξαρψλ. Δπηπιένλ, θαιιηέξγεζε ηελ άπνςε πσο νη πεξηζζφηεξνη
Αθξηθαλνί ήηαλ δεθηηθνί ζην Απαξηράηλη θαη ε κεηνςεθία πνπ αληηδξνχζε ζε απηφ
ήηαλ απιά ζχκα πξνπαγάλδαο. Ο B. J. Vorster, ν νπνίνο έγηλε Τπνπξγφο Γηθαηνζχλεο
ην 1961 δηαβεβαίσζε ηνλ Verwoerd πσο ν Κνκκνπληζκφο δελ ζα κπνξνχζε λα
θαηαπνιεκεζεί αλ παξέκελαλ πξνζθνιιεκέλνη ζηνπο «Queensberry rules»152.

Έηζη, ε θπβέξλεζε ηνπ Απαξηράηλη πξνρψξεζε ζηε ζέζπηζε κηαο ζεηξάο λφκσλ
ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ εγθαζίδξπζε ελφο αξηζκνχ κπζηηθψλ ππεξεζηψλ αζθαιείαο,
πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηείιεη ηελ ππφ αλάπηπμε επαλάζηαζε θαη λα εμνληψζεη ηνπο
πνιηηηθνχο ηεο αληηπάινπο πνπ επεδίσθαλ ηελ θαηάξγεζε ηνπ Απαξηράηλη.

Πην αλαιπηηθά, ν πξψηνο λφκνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ην θαζεζηψο ηνπ

Απαξηράηλη πξνθεηκέλνπ λα ζέζεη ην ANC θαη ην PAC εθηφο λφκνπ, ήηαλ ν
Suppression of Communism Act No 44 ηνπ 1950. ΢χκθσλα κε ηνλ λφκν απηφ,
ζέηνληαλ έλαο πνιχπινθνο νξηζκφο ηνπ Κνκκνπληζκνχ θαη ηνπ θνκκνπληζηή, πνπ
επέηξεπε κηα επξεία εξκελεία.

(i) «Κνκκνπληζκφο» ζεκαίλεη ην δφγκα ηνπ Μαξμηθνχ ζνζηαιηζκνχ φπσο απηφ

εξκελεχζεθε απφ ηνλ Λέληλ ή ηνλ Σξφηζθη, […] ηελ Κνκηληέξλ ή […] ηελ
Κνκηλθφξκ ή νπνηαδήπνηε ζπγγεληθή κνξθή ηεο ζεσξίαο […] ζπγθεθξηκέλα,
θάζε ζεσξία ή ζρέδην,
a) ην νπνίν ζηνρεχεη ζηελ εγθαζίδξπζε ελφο δεζπνηηθνχ ζπζηήκαηνο
δηαθπβέξλεζεο πνπ βαζίδεηαη ζηελ δηθηαηνξία ηνπ πξνιεηαξηάηνπ, ππφ ηελ
νπνία έλαο πνιηηηθφο νξγαληζκφο αλαγλσξίδεηαη κφλν θαη φινη νη ππφινηπνη
πνιηηηθνί νξγαληζκνί θαηαζηέιινληαη ή εμαιείθνληαη, ή

152
Dubow S., Apartheid 1948-1994, Oxford University Press, USA 2014. ςελ. 95-96

78
 b) ην νπνίν ζηνρεχεη λα επηθέξεη φπνηεο πνιηηηθέο, βηνκεραληθέο, θνηλσληθέο ή
νηθνλνκηθέο αιιαγέο εληφο ηεο Έλσζεο κε ηελ πξνψζεζε αλαηαξαρψλ ή
αηαμίαο, κε παξάλνκεο πξάμεηο ή παξαιείςεηο ή κε ηελ απεηιή ηέηνησλ
πξάμεσλ ή παξαιείςεσλ […]
c) πνπ απνζθνπεί λα επηθέξεη φπνηεο πνιηηηθέο, βηνκεραληθέο, θνηλσληθέο ή
νηθνλνκηθέο αιιαγέο εληφο ηεο Έλσζεο, ζχκθσλα κε ηηο νδεγίεο ή ππφ ηελ
θαζνδήγεζή ηνπ ή ζε ζπλεξγαζία κε νπνηαδήπνηε μέλε θπβέξλεζε, ή
νπνηνπδήπνηε μέλνπ ή δηεζλή νξγαληζκνχ ηνπ νπνίνπ πξφζεζε είλαη ε
εγθαζίδξπζε εληφο ηεο Έλσζεο νπνηνπδήπνηε πνιηηηθνχ, βηνκεραληθνχ,
θνηλσληθνχ ή νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο παλνκνηφηππν ή παξφκνην κε
νπνηνδήπνηε ζχζηεκα ζε ιεηηνπξγία ζε νπνηαδήπνηε ρψξα πνπ έρεη
πηνζεηήζεη έλα ζχζηεκα δηαθπβέξλεζεο, φπσο πεξηγξάθεηαη ζηελ
παξάγξαθν (α) ή
πνπ απνζθνπεί ζηελ ελζάξξπλζε ηεο ερζξφηεηαο κεηαμχ ησλ Δπξσπατθψλ
θαη κε Δπξσπατθψλ θπιψλ ηεο Έλσζεο, νη ζπλέπεηεο ησλ νπνίσλ
ππνινγίδνπλ λα πξνάγνπλ ηελ επίηεπμε ησλ αληηθεηκέλσλ ηεο παξαγξάθνπ
(α) ή (b).
(ii) «Κνκκνπληζηήο» λνείηαη έλα πξφζσπν πνπ δηαθεξχζζεη φηη είλαη θνκκνπληζηήο
ή πνπ, αθνχ ηνπ δνζεί κηα εχινγε επθαηξία λα δηαηππψζεη ηηο παξαζηάζεηο
απηέο, φπσο ν ίδηνο κπνξεί λα θξίλεη αλαγθαία, ζεσξείηαη απφ ηε Γεληθή
Κπβέξλεζε ή, ζηελ πεξίπησζε ελφο θαηνίθνπ ηεο πεξηνρήο ηεο Νφηηαο Γπηηθήο
Αθξηθήο , απφ ην Γηαρεηξηζηή ηνπ ελ ιφγσ εδάθνπο, λα είλαη θνκκνπληζηήο, κε
ηελ αηηηνινγία φηη ν ίδηνο είλαη ππέξκαρνο, ηελ παξνρή ζπκβνπιψλ, ηελ
ππεξάζπηζε ή έρεη αλά πάζα ζηηγκή κεηά ηελ εκεξνκελία έλαξμεο ηεο πξάμεο
απηήο ππνζηήξημε, ελεκέξσζε, ππεξαζπίζηεθε ή ελζάξξπλαλ ηελ επίηεπμε
νπνηνπδήπνηε απφ ηα αληηθείκελα ηνπ θνκκνπληζκνχ ή νπνηαδήπνηε πξάμε ή
παξάιεηςε δηαζθνξπηζκέλεο ππνινγίδεηαη λα επηζπεπζζεί ε επίηεπμε κηαο
ηέηνηαο.153

153
Suppression of Communism Act No 44, Άξζ. 1

79
 Πέξαλ ησλ νξηζκψλ πνπ δίλνληαη ζηα πξψηα άξζξα ηνπ λφκνπ, φξηδε επηπιένλ
ην Κνκκνπληζηηθφ Κφκκα ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο σο κηα παξάλνκε νξγάλσζε154 θαη
εμνπζηνδνηεί ηνλ Γεληθφ Κπβεξλήηε λα θεξχηηεη παξάλνκε, κε αλαθνίλσζε ζηελ
Δπίζεκε Δθεκεξίδα ηεο Γεκνθξαηίαο, νπνηαδήπνηε άιιε νξγάλσζε εάλ ν ίδηνο έρεη
πεηζζεί πσο κεηαμχ ηεο 5εο Μαΐνπ ηνπ 1950 θαη ηελ εκέξα ηζρχνο ηνπ λφκνπ,
θαλεξφο ζθνπφο ηεο νξγάλσζεο είλαη λα δηαδψζεη ηηο αξρέο ή λα πξνσζήζεη ηελ
εμάπισζε ηνπ Κνκκνπληζκνχ· ή ζθνπφο ηεο ήηαλ λα δηαδψζεη ή λα πξνάγεη ηελ
επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηνπ Κνκκνπληζκνχ· ή φηη εκπιέθεηαη ζε δξαζηεξηφηεηεο
γλσξίδνληαο πσο απηέο πξνάγνπλ ηελ επίηεπμε ελφο απφ ηνπο ζηφρνπο ηνπ
Κνκκνπληζκνχ φπσο νξίδεηαη· ή πσο απηή ειέγρεηαη άκεζα ή έκκεζα απφ ην
θνκκνπληζηηθφ θφκκα ή άιιε παξάλνκε νξγάλσζε.155

Πεξαηηέξσ, κεηαμχ άιισλ ν λφκνο γηα ηελ θαηαζηνιή ηνπ Κνκνπληζκνχ

πξνέβιεπε ηελ θαηάξηηζε ιίζηαο κε ηα νλφκαηα ησλ πξνζψπσλ εθείλσλ πνπ
ζεσξνχηαλ κέιε, ελεξγνί ππνζηεξηθηέο ή ζηειέρε ηεο παξάλνκεο νξγάλσζεο, θαηά
ην παξφλ ή ην παξειζφλ, φηαλ απηφ απαηηεζεί απφ ηνλ ππνπξγφ δηθαηνζχλεο.156
Παξάιιεια πξνβιέπνληαλ θαη πξνιεπηηθά κέηξα ζε ζρέζε κε νξγαλψζεηο πνπ
κπνξεί λα ζεσξνχηαλ χπνπηεο. ΢πγθεθξηκέλα, εάλ ν Τπνπξγφο ππνςηαδφηαλ πσο νη
δξαζηεξηφηεηεο, ή νη ζηφρνη νπνηαζδήπνηε νξγάλσζεο ηελ θαζηζηνχζαλ παξάλνκε
ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ, ηφηε κπνξνχζε λα νξίζεη έλαλ ππάιιειν
πξνθεηκέλνπ λα εξεπλήζεη ηελ νξγάλσζε.157 ΢ε πεξίπησζε πνπ έλαο αμησκαηηθφο
πξαγκαηνπνηνχζε έξεπλα γηα θάπνην πξφζσπν πνπ ζεσξνχηαλ χπνπην γηα παξάλνκε
νξγάλσζε, είρε ηε δπλαηφηεηα λα εηζέιζεη ζε νπνηνλδήπνηε ρψξν θαη νπνηαδήπνηε
ζηηγκή, πξνθεηκέλνπ λα πξαγκαηνπνηήζεη έξεπλα, φηαλ απηφ θξίλνληαλ αλαγθαίν.
Πεξαηηέξσ, κπνξνχζε λα πξνβεί ζε αλαθξίζεηο ησλ χπνπησλ πξνζψπσλ.158

Πέξαλ ηνπ λφκνπ γηα ηελ θαηαζηνιή ηνπ Κνκκνπληζκνχ, ε θπβέξλεζε κε ην

λφκν General Laws Amendment Act ηνπ 1963 πξνέβιεπε φηη θάζε αμησκαηηθφο πάλσ
απφ ην βαζκφ ηνπ αζηπλνκηθνχ δηεπζπληή Β,΄ είρε ηε δπλαηφηεηα λα θξαηήζεη
θάπνηνλ ζηελ απνκφλσζε ζηεξψληαο ηνπ ην δηθαίσκα λα δεη δηθεγφξν, γηαηξφ ή κέιε
ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ γηα ρξνληθή πεξίνδν 90 εκεξψλ, ελψ ν ρξφλνο απηφο

154
Suppression of Communism Act No 44, Άξζ. 2 παξ 1
155
Suppression of Communism Act No 44, Άξζ. 2 παξ 2
156
Suppression of Communism Act No 44, Άξζ. 4 παξ 10
157
Suppression of Communism Act No 44, Άξζ. 7 παξ 1(α)
158
Suppression of Communism Act No 44, Άξζ. 7 παξ 3

80
δηπιαζηάζηεθε ην 1965. Σν 1967 κε ην λφκν Terrorism Act ε αζηπλνκία
εμνπζηνδνηνχηαλ λα παξαηείλεη ηελ θξάηεζε ρσξίο δίθε γηα αθαζφξηζην ρξφλν.

Απφ ην 1982 ην θχξην λνκνζέηεκα γηα ηελ θξάηεζε ρσξίο δίθε απνηεινχζε ν
λφκνο γηα ηελ εζσηεξηθή αζθάιεηα Internal Security Act. Ο καθξνζθειήο απηφο
λφκνο, ν νπνίνο απνηεινχηαλ απφ 8 θεθάιαηα θαη 74 άξζξα, πξνέβιεπε κεηαμχ
άιισλ, ηελ δπλαηφηεηα ηεο αζηπλνκίαο λα θξαηά επ’ αφξηζηνλ ζε απνκφλσζε έλαλ
θξαηνχκελν πξνθεηκέλνπ λα ηνλ αλαθξίλεη, ρσξίο ηε δπλαηφηεηα επαθήο κε δηθεγφξν
ή ζπγγεληθά ηνπ πξφζσπα γηα ην ρξνληθφ δηάζηεκα πνπ δηαξθεί ε αλάθξηζε, ελψ ε
αζηπλνκία δελ ππνρξενχηαλ λα δψζεη νπνηαδήπνηε πιεξνθνξία γηα ηνπο
θξαηνχκελνπο.159

Παξάιιεια, εμνπζηνδνηνχζε ηνλ ππνπξγφ Γεκφζηαο Σάμεο λα δηαηάζζεη ηελ

πξνιεπηηθή θξάηεζε θάζε πξνζψπνπ ην νπνίν, θαηά ηελ θξίζε ηνπ, ζεσξείηαη φηη
αλαπηχζζεη ή ελδέρεηαη λα αλαπηχμεη δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζέηνπλ ζε θίλδπλν ή
απνβιέπνπλ λα ζέζνπλ ζε θίλδπλν, ηελ αζθάιεηα ηνπ θξάηνπο θαη ηε δηαηήξεζε ηνπ
λφκνπ θαη ηεο ηάμεο. Δπηπιένλ, νη εληνιέο γηα ηελ πξνιεπηηθή θξάηεζε κπνξνχζαλ
ζχκθσλα κε ην λφκν λα αλαλεψλνληαη γηα απεξηφξηζην ρξνληθφ δηάζηεκα, ρσξίο ν
Τπνπξγφο λα ππνρξενχηαη λα αηηηνινγήζεη ηελ εληνιή ηνπ γηα θάζε εηδηθή
πεξίπησζε. Σα δε δηθαζηήξηα νξίδνληαλ απφ ην λφκν σο αλαξκφδηα λα θξίλνπλ ηηο
απνθάζεηο ηνπ.160

Πεξαηηέξσ, ζχκθσλα κε ηνλ ίδην λφκν, ν Γεληθφο Δηζαγγειέαο κπνξνχζε λα

εθδψζεη δηαηαγή ,κέζσ ηεο νπνίαο λα απαγνξεχεηαη ζηα ηαθηηθά δηθαζηήξηα λα
δέρνληαη εγγπήζεηο γηα ηελ απνθπιάθηζε θαηεγνξνπκέλσλ, ππφ ηελ πξνυπφζεζε πσο
ε άξλεζε απηή ζεσξείηαη απαξαίηεηε γηα ην ζπκθέξνλ ηεο αζθάιεηαο ηνπ θξάηνπο
θαη γηα ηε δηαηήξεζε ηνπ λφκνπ θαη ηεο ηάμεο.161

Δπηπιένλ, θαηά ηνλ ίδην λφκν ν Γεληθφο Δηζαγγειέαο κπνξνχζε λα επηηξέςεη

ηελ θξάηεζε πξνζψπσλ ζε απνκφλσζε, πνπ ελδέρεηαη λα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο
κάξηπξεο απφ ηελ θαηεγνξνχζα αξρή, έσο ην ηέινο ηεο δίθεο ζηελ νπνία πξφθεηηαη
λα θαηαζέζνπλ. Αλ αξλνχληαλ λα θαηαζέζνπλ, ήηαλ δπλαηφ λα θαηαδηθαζηνχλ ζε
θπιάθηζε κέρξη πέληε εηψλ γηα πεξηθξφλεζε ηνπ δηθαζηεξίνπ. Δλψ, αλ αλαηξνχζαλ

159
Internal Security Act, No 74, Άξζ, 29
160
Internal Security Act, No 74 Άξζ, 28
161
Internal Security Act, No 74 Άξζ, 30

81
πξνεγνχκελε θαηάζεζε ηνπο, ε νπνία δφζεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θξάηεζήο ηνπο
απφ ηελ αζηπλνκία, κε ην επηρείξεκα πσο ε καξηπξία ηνπο απνζπάζηεθε δηα ηεο βίαο,
θηλδχλεπαλ λα θαηεγνξεζνχλ γηα ςεπδνξθία162.

Χζηφζν, πέξαλ ηνλ λνκηθνχ πιαηζίνπ πνπ ζεζπίζηεθε απφ ην θαζεζηψο ηνπ
Απαξηράηλη, πξνθεηκέλνπ λα θαηαπλίμεη νπνηαδήπνηε πξνζπάζεηα αλαηξνπήο ηνπ,
παξάιιεια ζεζπίζηεθε θαη κηα ζεηξά κπζηηθψλ θαη άιισλ ππεξεζηψλ, πξνθεηκέλνπ
ην λνκηθφ απηφ ζχζηεκα θαηαζηνιήο λα είλαη απνηειεζκαηηθφ.

Ξεθηλψληαο ην 1963, ε θπβέξλεζε απνθάζηζε λα δεκηνπξγήζεη κηα ζεηξά απφ

θνξείο γηα ην ζπληνληζκφ ησλ ζεκάησλ αζθαιείαο θαη πιεξνθνξηψλ. Καηά ην ίδην
έηνο δεκηνπξγήζεθε ε πξψηε ππεξεζία State Security Council (SSC) πξνθεηκέλνπ λα
εμεηάζεη απηά ηα ζέκαηα.

Σν 1969 ε θπβέξλεζε ζπλέζηεζε επηζήκσο ην Bureau for State Security163

(BOSS), πξνθεηκέλνπ λα ζπκπιεξψλεη θαη λα ζπληνλίδεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ
Security Branch ηεο αζηπλνκίαο θαη ηνπ ζηξαηνχ. Οη δξαζηεξηφηεηεο ηεο ππεξεζίαο
απηήο παξέκελαλ κπζηηθέο θαη αλαθέξνληαλ γηα απηέο κφλν ζηνλ πξσζππνπξγφ. Σν
1972 ην SSC ζπζηάζεθε πξνθεηκέλνπ λα ζπκβνπιέςεη ηνλ πξσζππνπξγφ, ζρεηηθά κε
ηελ πνιηηηθή εζληθήο αζθάιεηαο πνπ ζα έπξεπε λα αθνινπζεζεί. ΢ηα κέιε ηνπ SSC
κεηαμχ άιισλ πεξηιακβάλνληαλ ν Πξσζππνπξγφο, νη ππνπξγνί Γηθαηνζχλεο,
Άκπλαο, Αζηπλνκίαο θαη Δμσηεξηθψλ Τπνζέζεσλ. Δπηθεθαιήο ηνπ BOSS ήηαλ ν J.
H. van den Bergh, ν νπνίνο απνηεινχζε πξψελ κέινο ηεο Ossewabrandwag θαη θαηά
ηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ Παγθφζκηνπ Πνιέκνπ είρε θπιαθηζηεί κε ηελ θαηεγνξία ηνπ θίιν
– Ναδηζκνχ.164

Καηά ηα επφκελα ρξφληα, ε θπβέξλεζε ζα είρε δεκηνπξγήζεη κέζσ απηνχ ηνπ

ζπλδπαζκνχ λφκσλ θαη ππεξεζηψλ αζθαιείαο φια ηα θαηάιιεια κέζα πξνθεηκέλνπ
λα κπνξέζεη λα θαηαπνιεκήζεη νπνηαδήπνηε δξαζηεξηφηεηα αληηηίζελην ζην
θαζεζηψο. Έσο ην 1990 θαη ηελ ζηαδηαθή θαηάξξεπζε ηνπ Απαξηράηλη, ήηαλ πνιινί
εθείλνη πνπ πέζαλαλ ζηα ρέξηα ηεο αζηπλνκίαο θαηά ηελ πξνθπιάθηζή ηνπο, θαζψο
πνιιέο ήηαλ θαη νη καξηπξίεο γηα βαζαληζηήξηα θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο θξάηεζεο ελφο

162
Internal Security Act, No 74 Άξζ, 31
163
Γηα κηα αλαιπηηθή πεξηγξαθή ηνπ ηξφπνπ δεκηνπξγίαο ηνπ BOSS βιέπε Hepple, A., South
Africa’s Bureau for State Security, Royal Institute of International Affairs, Vol 25, No 10 (Oct. 1969),
pp. 436-439
164
Clark N. L, Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει.84, θαη Dubow Saul, Apartheid 1948-1994, Oxford University Press, USA 2014. ΢ει. 95-96

82
αηφκνπ. Παξάιιεια, ε δηθαηνζχλε ζε θαηαγγειίεο πνπ έγηλαλ δελ απέδσζε πνηέ
ππαηηηφηεηα ζηνπο αζηπλνκηθνχο γηα ην ζάλαην θάπνηνπ απφ ηνπο θξαηνπκέλνπο. ΋ια
απηά φκσο ζα ηα δνχκε αλαιπηηθά ζηελ επφκελε ελφηεηα.

83
 4.2 ΟΗ ΘΑΝΑΣΟΗ ΢ΣΑ ΥΔΡΗΑ ΣΖ΢ Α΢ΣΤΝΟΜΗΑ΢

΢ηελ παξνχζα ελφηεηα ζα πξνζπαζήζνπκε λα παξνπζηάζνπκε αλαιπηηθά

κεξηθέο κφλν απφ ηηο ππνζέζεηο ζαλάηνπ πξνθπιαθηζκέλσλ αηφκσλ, νη νπνίεο έγηλαλ
αληηθείκελν δηθαζηηθήο έξεπλαο θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Απαξηράηλη, θαζψο θαη ηελ
αλαηξνπή ησλ δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ πνπ πάξζεθαλ ηφηε, έπεηηα απφ ηελ
επαλεμέηαζή ηνπο απφ ηελ Δπηηξνπή Αιήζεηαο θαη ΢πκθηιίσζεο (TRC). Χζηφζν,
πξψηα ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν εξεπλψληαλ νη ζάλαηνη
απηνί, θαζψο θαη λα παξνπζηάζνπκε ηηο γεληθέο επηπηψζεηο ησλ δηαηάμεσλ πνπ
πξνέβιεπαλ ηελ θξάηεζε ρσξίο δίθε γηα αθαζφξηζην ρξφλν.

Έπεηηα απφ ηελ εηζαγσγή ηνπ Νφκνπ πεξί Σξνκνθξαηίαο ην 1967 θαη ηελ
εμνπζηνδφηεζε πνπ δίλνληαλ ζηελ αζηπλνκία κέζσ απηνχ γηα ηελ θξάηεζε ρσξίο
δίθε επί αθαζφξηζηνπ ρξφλνπ, μεθίλεζε ην θαηλφκελν κηαο ζεηξάο αλεμήγεησλ ή
θαηδξά αηηηνινγεκέλσλ απφ ηελ Αζηπλνκία Αζθαιείαο, ζαλάησλ αηφκσλ πνπ
βξίζθνληαλ ππφ θξάηεζε. Οη κφλνη κάξηπξεο γηα ηηο ζπλζήθεο θξάηεζεο θαη ζαλάηνπ
απηψλ ησλ αηφκσλ ήηαλ αζηπλνκηθνί ή δεζκνθχιαθεο, ελψ ηνλ απφιπην έιεγρν είρε
ε Αζηπλνκία Αζθαιείαο (BOSS), ε νπνία είρε θαη ηελ επζχλε γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο
αζθάιεηαο ηνπ θξάηνπο θαη ήηαλ απφ κφλε ηεο ν λφκνο.

΢ηε Νφηηα Αθξηθή ηφηε -φπσο θαη ηψξα- ζε πεξίπησζε αθχζηθνπ ζαλάηνπ
δηεμάγεηαη έξεπλα. Οη έξεπλεο γηα ηνπο ζαλάηνπο ησλ θξαηνπκέλσλ δηεμάγνληαλ απφ
δηθαζηηθνχο. Οη αζηπλνκηθνί ηεο Αζθάιεηαο ήηαλ πεπεηζκέλνη πσο κπνξνχζαλ
εχθνια λα παξνπζηάζνπλ πνηαπέο ηζηνξίεο, θαζψο ήηαλ ζίγνπξνη πσο νη δηθαζηηθνί
φληαο ππνρσξεηηθνί ζα ηηο δερζνχλ. Μεξηθέο απφ ηηο ζπλήζεηο ηζηνξίεο πνπ
παξνπζηάδνληαλ σο αηηία ζαλάηνπ απφ ηνπο αζηπλνκηθνχο ήηαλ πηψζεηο απφ ζθάιεο,
πξνζπάζεηεο απφδξαζεο απφ ηα παξάζπξα πνιπψξνθσλ θηεξίσλ, θαζψο θαη ην
γιίζηξεκα απφ ζαπνχλη. ΢πρλά φκσο, ηα ζεκάδηα ζηα ζψκαηα ησλ λεθξψλ
απνθάιππηαλ έλα κέξνο ηεο αιήζεηαο ζηνπο ηαηξνδηθαζηέο. Χζηφζν, νη δηθαζηηθνί κε
ηνλ έλα ή ηνλ άιιν ηξφπν, θαηφξζσλαλ λα αγλνήζνπλ ηα ηαηξηθά πνξίζκαηα θαη νη
εηπκεγνξίεο πνπ πξνέθππηαλ απφ ηηο έξεπλεο πνιιέο θνξέο νδεγνχζαλ ζηελ
θαηαζνξχβεζε ηνπ θνηλνχ.

΢χληνκα, ε Αζηπλνκία Αζθαιείαο άιιαμε κεζφδνπο. Οη κέζνδνη βαζαληζκνχ

επηθεληξψλνληαλ ζηελ ςπρνινγηθή θαη φρη ζσκαηηθή βία. Απνκφλσζε, ζηέξεζε

84
χπλνπ θαη ελαιιαζζφκελεο δφζεηο άλεζεο θαη θαθνκεηαρείξηζεο εμαζζελνχζαλ ηηο
δπλαηφηεηεο άκπλαο ηνπ θξαηνπκέλνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αησξνχκελε απεηιή
θπζηθνχ πφλνπ, έθαλαλ πνην απνηειεζκαηηθή ηελ κεηαρείξηζε. Χζηφζν, νη
θξαηνχκελνη εμαθνινπζνχζαλ λα πεζαίλνπλ, κε απνηέιεζκα ηα θψηα ηεο δεκφζηαο
έξεπλαο λα πέθηνπλ μαλά ζηελ Αζηπλνκία Αζθαιείαο. Αλ θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο
πεξηπηψζεηο θαλείο δελ θξίλνληαλ έλνρνο, ην πνιηηηθφ θφζηνο ήηαλ κεγάιν. Έηζη ε
Αζηπλνκία Αζθαιείαο πξνζπαζνχζε λα απνθεχγεη ηελ επηθέληξσζε ηνπ θφζκνπ ζηηο
δξαζηεξηφηεηέο ηεο.

Οη ζπλερείο ζάλαηνη αηφκσλ ππφ θξάηεζε ζε φιε ηε δεθαεηία ηνπ 1960

απνθνξπθψζεθαλ ην 1969 κε επηά ζαλάηνπο, ελψ, νη επφκελνη ζάλαηνη ήξζαλ ην
1971 θαη ήηαλ εθείλνη ηνπ Άρκαλη Σίκνι θαη ηνπ Μηαγηέλη Κνπηζέια. Ζ δεκνζηφηεηα
πνπ δεκηνπξγήζεθε γχξσ απφ ην ζάλαην ηνπ Σίκνι νδήγεζε ζε ηέζζεξα ρξφληα ρσξίο
ζαλάηνπο έσο ην 1976 θαη ην 1977, φπνπ θάζε έηνο πέζαλαλ δεθαηξείο θξαηνχκελνη.
Μεηαμχ απηψλ ήηαλ θαη ν ζάλαηνο ηνπ Steve Biko. Ζ δηθαζηηθή έξεπλα γηα ην ζάλαηφ
ηνπ επηθέληξσζε ηελ πξνζνρή ηνπ θφζκνπ ζηελ σκφηεηα ηεο Αζηπλνκίαο Αζθαιείαο
θαη έηζη ν αξηζκφο ησλ ζαλάησλ ειαηηψζεθε μαλά.

85
 4.2.1 Ο Θάναηορ ηος Steve Biko

Οη ππνζέζεηο πνιηηηθψλ θξαηνπκέλσλ πνπ έραζαλ ηε δσή ηνπο ζηα ρέξηα ηεο
αζηπλνκίαο ήηαλ πνιιέο θαη δελ ζα ήηαλ δπλαηφ λα παξνπζηαζηνχλ φιεο ζην πιαίζην
ηεο παξνχζαο κειέηεο. Χζηφζν, έγηλε κηα κεγάιε πξνζπάζεηα λα παξνπζηαζηνχλ
θάπνηεο απφ εθείλεο πνπ είραλ ην κεγαιχηεξν πνιηηηθφ θφζηνο γηα ην θαζεζηψο ηνπ
Απαξηράηλη.

Μία απφ απηέο ήηαλ θαη ε ππφζεζε ηνπ S. Biko. Σφζν ν αθξαίνο ηξφπνο κε
ηνλ νπνίν έραζε ηε δσή ηνπ ν Biko, φζν θαη ην ζνθ πνπ πξνθάιεζε ζηελ παγθφζκηα
θνηλή γλψκε, ηελ θαζηζηά κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ππνζέζεηο ζαλάηνπ πνιηηηθνχ
θξαηνπκέλνπ ζηα ρέξηα ηεο αζηπλνκίαο. ΢ε θακία πεξίπησζε νη ππνζέζεηο άιισλ
πνιηηηθψλ θξαηνπκέλσλ πνπ είραλ ην ίδην ηέινο κε εθείλν ηνπ Biko δελ είλαη
κηθξφηεξεο αμίαο. Ζ ηζηνξία φκσο απηνχ ηνπ αλζξψπνπ είλαη απφ εθείλεο πνπ φζεο
θνξέο θη αλ ηηο δηαβάζεη θάπνηνο, αδπλαηεί λα πηζηέςεη πσο πξφθεηηαη γηα κηα
πξαγκαηηθή ηζηνξία πνπ έιαβε ρψξα κφιηο ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970.

Ο Steve Biko φπσο έρεη αλαθεξζεί ζε πξνεγνχκελε ελφηεηα ήηαλ ν

εκπλεπζηήο θαη πξψηνο πξφεδξνο ηεο South African Students’ Organisation. Δθείλν
φκσο πνπ ζχκθσλα κε ηνλ Μπίδν Γ. επέηεηλε ην κίζνο ηεο αζηπλνκίαο γηα ηνλ Biko,
ήηαλ ε εμέγεξζε ηνπ Soweto ην 1976, θαζψο ζεσξήζεθε ππεχζπλνο γηα απηή. Σν
1977 ε αζηπλνκία ρξεζηκνπνίεζε φια ηα κέζα πνπ είρε ζηε δηάζεζε ηεο πξνθεηκέλνπ
λα ηνλ ζπιιάβεη. Απφ ηνλ Μάξηην έσο ηνλ Ηνχιην ηνπ ίδηνπ έηνπο είρε παξνπζηαζηεί
ηέζζεξεηο θνξέο ζην δηθαζηήξην κε δηάθνξεο θαηεγνξίεο χζηεξα απφ αγσγέο ηεο
Αζηπλνκίαο Αζθαιείαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη κίαο γηα παξαβίαζε ζήκαηνο
πξνηεξαηφηεηαο. ΢ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο αζσψζεθε.

Χζηφζν, ζηηο 18 Απγνχζηνπ ηνπ 1977 ζπλειήθζε ζε έλα κπιφθν ηεο

αζηπλνκίαο, κε ηελ θαηεγνξία πσο παξαβίαδε ηελ πεξηνξηζηηθή απαγφξεπζε πνπ ηνπ
είρε επηβιεζεί. ΢χκθσλα κε ηνλ Μπίδν Γ. ε αζηπλνκία πίζηεπε πσο ν Biko είρε
κεηαβεί ζην Κέηπ Σάνπλ πξνθεηκέλνπ λα δηεπζεηήζεη δηαθνξέο κέζα ζην Κίλεκα ηεο
Μαχξεο ΢πλείδεζεο. Απηή ηελ θνξά δελ απαιιάρηεθε. Πξηλ ηνπ απαγγειζεί
νπνηαδήπνηε θαηεγνξία, είρε πεζάλεη ζηα ρέξηα ηεο αζηπλνκίαο ζηηο 12 ΢επηεκβξίνπ.

86
 Ζ γλσζηνπνίεζε ηνπ ζαλάηνπ ηνπ Biko πξνθάιεζε έλα ηφζν εζληθφ, φζν θαη
δηεζλέο θχκα αληηδξάζεσλ. Μεηαμχ άιισλ, ν δεκνζηνγξάθνο Dolald Woods δήισζε
: «Σνλ γλσξίδσ κφιηο ηξία ρξφληα. Μέζα ζε απηή ηελ πεξίνδν απέθηεζα ηελ αηξάληαρηε
πεπνίζεζε φηη ήηαλ ν ζεκαληηθφηεξνο πνιηηηθφο εγέηεο ζε νιφθιεξε ηε ρψξα θαη
εηιηθξηλά ν κεγαιχηεξνο άλδξαο πνπ είρα πνηέ ηελ ηηκή λα γλσξίζσ». Δλψ ν
Γεξνπζηαζηήο ησλ ΖΠΑ Dick Clark, πξφεδξνο ηεο Τπνεπηηξνπήο γηα ηελ Αθξηθή,
ηεο Δπηηξνπήο γηα ηηο Δμσηεξηθέο ΢ρέζεηο ηεο Γεξνπζίαο, απνθάιεζε ην ζάλαην ηνπ
S. Biko σο θάηη «εμνξγηζηηθφ». ΢ηελ θεδεία ηνπ παξεπξέζεζαλ πεξηζζφηεξα απφ
10.000 άηνκα θαη 12 Γηπισκάηεο Γπηηθψλ ρσξψλ.

΢ηνλ αληίπνδα απηνχ ηνπ θιίκαηνο ήξζαλ νη δειψζεηο ηνπ ππνπξγνχ

Γηθαηνζχλεο Jimmy Kruger. Μία εκέξα κεηά ην ζάλαην ηνπ S. Biko, ν ππνπξγφο
δήισζε ζηνλ Σχπν πσο: ν Biko βξηζθφηαλ ζε απεξγία πείλαο απφ ηηο 5 ΢επηεκβξίνπ
θαη κεηαθέξζεθε ζηελ Πξαηηφξηα γηα πεξίζαιςε, φπνπ θαη πέζαλε. Δλψ κηα κέξα
κεηά, παξεπξηζθφκελνο ζε έλα ζπλέδξην ηνπ National Party δήισζε γηα ηνλ ζάλαην
ηνπ Biko: «Γελ είκαη νχηε επραξηζηεκέλνο, νχηε ζιηκκέλνο. Με αθήλεη αδηάθνξν».165

Χζηφζν, ηα δεκνζηεχκαηα ηνπ Σχπνπ πνπ δεηνχζαλ απαληήζεηο γηα ηα αίηηα

ηνπ ζαλάηνπ ηνπ Biko, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ δπζάξεζηε εηθφλα θαηά ηεο θπβέξλεζεο
-πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ δήισζε ηνπ ππνπξγνχ Γηθαηνζχλεο-, ηνλ νδήγεζε ζε
αιιαγή ηεο ζηάζεο ηνπ ζε κηα επφκελε δήισζε. Αλαθεξφκελνο ζην πξφζσπν ηνπ
Biko δήισζε: «Έλαο άλδξαο έρεη πεζάλεη θαη δελ ζπλάδεη κε ην ξφιν κνπ λ’ αξρίζσ
λα πεηψ ιάζπε ζηνλ θ. Μπίθν». ΢ην επφκελν δηάζηεκα ηα ζελάξηα ηνπ Σχπνπ, γηα ην
ζάλαην ηνπ Biko πιήζαηλαλ. Οη εθεκεξίδεο πνπ ήηαλ θίιηα πξνζθείκελεο πξνο ηελ
θπβέξλεζε ηάζζνληαλ ππέξ ηεο αζηπλνκίαο κε δεκνζηεχκαηα πνπ απέδηδαλ ην
ζάλαηφ ηνπ ζε παζνινγηθά αίηηα, ελψ ν αγγιφθσλνο ηχπνο αζθνχζε θξηηηθή ζηηο
πξαθηηθέο αλάθξηζεο ηεο αζηπλνκίαο θαη ηε ζηάζε ηνπ ππνπξγνχ Γηθαηνζχλεο.

Σειηθά, έπεηηα απφ δηαξξνέο ζρεηηθά κε ην ηαηξνδηθαζηηθφ πφξηζκα, ν J.

Kruger ζηηο 9 Ννεκβξίνπ παξαδέρηεθε πσο ν Biko είρε πεζάλεη απφ εγθεθαιηθέο
θαθψζεηο, πξνζζέηνληαο: «θάπνηνο κπνξεί λα πάζεη θαθψζεηο κε πνιινχο ηξφπνπο».
Ζ πεξίεξγε αληίιεςε ηνπ ρηνχκνξ ηνπ, πνπ θαηαδείθλπε ηελ απάζεηά ηνπ γηα ην
ζάλαην ηνπ Biko, γίλεηαη εκθαλήο κέζα απφ έλα ζρφιην ηνπ. ΢ε έλα γεχκα πνπ

165
Μπίδνο Γ, Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 77

87
παξέζεζε ζηνπο αληαπνθξηηέο ηνπ μέλνπ Σχπνπ, ζρνιίαζε: «Πνιιέο θνξέο έρσ θη εγψ
αηζζαλζεί ζαλ λα βαξάσ ην θεθάιη κνπ πάλσ ζ’ έλα ηνίρν απφ ηνχβια. Μεηά φκσο ηε
λεθξνςία ηνπ Biko θαηάιαβα φηη απηφ κπνξεί λα είλαη ζαλαηεθφξν, γη’ απηφ δελ ην
έθαλα».166

Σν δηεζλέο ελδηαθέξνλ κεηά ηνπ ζάλαην ηνπ Biko ζηξεθφηαλ φιν θαη
πεξηζζφηεξν ζηα κέηξα θαηαζηνιήο πνπ εθαξκφδνληαλ απφ ην θαζεζηψο ηνπ
Απαξηράηλη. Σα Ζλσκέλα Έζλε θαη ε θπβέξλεζε ησλ ΖΠΑ εμέθξαζαλ ηελ αλεζπρία
ηνπο γηα ηηο ζπλζήθεο ζαλάηνπ ηνπ θαη ην Κνγθξέζν ησλ ΖΠΑ πξφηεηλε ηε ζχζηαζε
κηαο δηεζλνχο νκάδαο πνπ ζα εμέηαδε ηνπο λφκνπο θαη ηηο πξαθηηθέο πνπ
εθαξκφδνληαη ζρεηηθά κε ηελ θξάηεζε θαη εηδηθφηεξα κε ην ζάλαην ηνπ Biko. ΢ε
απάληεζε απηψλ ησλ δειψζεσλ ε θπβέξλεζε ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο, ζηηο 19
Οθησβξίνπ 1977 θήξπμε παξάλνκεο 18 νξγαλψζεηο, ζπλέιαβε 70 Αθξηθαλνχο
εγέηεο, θαη έθιεηζε εθεκεξίδεο πνπ επέθξηλαλ ηελ θπβέξλεζε. Ο ππνπξγφο Kruger
δηθαηνιφγεζε ηα κέηξα απηά, ιέγνληαο πσο νη νξγαλψζεηο θαη ηα άηνκα πνπ
επιήγεζαλ απνηεινχζαλ απεηιή γηα ην λφκν θαη ηελ ηάμε.167

Χζηφζν, ε δηθαζηηθή έξεπλα γηα ην ζάλαην ηνπ Biko μεθίλεζε ζηηο 27

Οθησβξίνπ 1977 ελψπηνλ ηνπ αξρηδηθαζηή ηεο Πξαηηφξηα Μαξηίλνπο Πξηλο (ιφγσ
ηνπ πιήζνπο ησλ νλνκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δηθαζηηθή ππφζεζε, ζην παξφλ
κέξνο ηεο εξγαζίαο ζα απνδίδνληαη κε ειιεληθνχο ραξαθηήξεο) θαη ηνπο θαζεγεηέο
Γθφξληνλ θαη Οιηβηέξ σο εθηηκεηέο. Ζ αζηπλνκία εθπξνζσπνχηαλ απφ ηνλ Ρέηηεθ
θαλ Ρνχγηελ, ελψ ε νηθνγέλεηα Μπίθν εθπξνζσπνχηαλ απφ ηνλ Γεψξγην Μπίδν.

΢ηηο θαηαζέζεηο ησλ αζηπλνκηθψλ ππήξρε κηα ζεηξά εθδνρψλ γηα ην πφηε θαη
κε πνην ηξφπν πξνθιήζεθαλ νη εγθεθαιηθέο θαθψζεηο ζηνλ Μπίθν. Ζ Αζηπλνκία
Αζθαιείαο ηνπ Πνξη Διίδακπεζ, θαη ηδηαίηεξα ν αζηπλνκηθφο δηεπζπληήο Α΄ Πίηεξ
Γθνχδελ, -ππεχζπλνο γηα ηελ Αζηπλνκία Αζθαιείαο ζην Αλαηνιηθφ Αθξσηήξην-,
θαζψο θαη ν αζηπλνκηθφο Α΄ Υάξνιλη ΢λάηκαλ, -επηθεθαιήο ηεο αλαθξηηηθήο
νκάδαο-, παξνπζίαζαλ ηελ δηθή ηνπο ηζηνξία. Δπίζεο, ππήξραλ θαηαζέζεηο απφ ηνπο
γηαηξνχο πνπ είραλ εμεηάζεη ηνλ Μπίθν, θαζψο θαη θαηαζέζεηο απιψλ αζηπλνκηθψλ
θαη θπιάθσλ απφ ην Πνξη Διίδακπεζ θαη ηηο θπιαθέο ηεο Πξαηηφξηα.

166
Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 81
167
Clark N. L., Worger W.H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει.86

88
 Έπεηηα απφ ηε ζχιιεςε ηνπ, ν Μπίθν θξαηήζεθε γηα είθνζη εκέξεο ζηνλ
αζηπλνκηθφ ζηαζκφ Βάικεξ ηνπ Πνξη Διίδακπεζ. Γπκλφο θαη κε ρεηξνπέδεο, ελψ δελ
ηνπ επεηξάπε λα αθήζεη ην θειί ηνπ νχηε γηα λα πιπζεί. Δλ ζπλερεία -ζχκθσλα κε ηηο
αξρηθέο θαηαζέζεηο-, ην πξσί ηεο 6εο ΢επηεκβξίνπ κεηέθεξαλ ηνλ Μπίθν ζηα γξαθεία
ηεο Αζηπλνκίαο Αζθαιείαο ζην κέγαξν ΢άλιακ, πξνθεηκέλνπ λα αλαθξηζεί απφ ηνλ
αζηπλφκν Α΄ ΢λάηκαλ. Σν απφγεπκα ηεο ίδηαο εκέξαο, -θαη πάληα ζχκθσλα κε ηηο
αξρηθέο θαηαζέζεηο-, ν Μπίθν αλαθξίζεθε έσο ηηο 6 ε ψξα ην απφγεπκα θαη έπεηηα
αιπζνδέζεθε γηα ηελ ππφινηπε λχρηα.

Ο αζηπλνκηθφο δηεπζπληήο Γθνχδελ δήισζε πσο είδε ηνλ Μπίθν λσξίο ην

πξσί ηεο 7εο ΢επηεκβξίνπ, έπεηηα απφ κηα «ζπκπινθή» ηνπ θξαηνπκέλνπ κε ηνπο
δεζκνθχιαθεο ηνπ. Ο Γθνχδελ ηζρπξίζηεθε φηη, επεηδή αλεζπρνχζε γηα πηζαλφ
ηξαπκαηηζκφ ηνπ Μπίθν, θάιεζε ηνλ πεξηθεξεηαθφ ρεηξνχξγν Άηβνξ Λαλγθ. Ο Γξ.
Λαλγθ αθνχ εμέηαζε ηνλ Μπίθν, έπεηηα απφ πξνηξνπή ηνπ Γθνχδελ ζπλέηαμε έλα
ηαηξηθφ πηζηνπνηεηηθφ, ζην νπνίν αλέθεξε πσο δελ ππήξραλ ίρλε θάπνηαο αλσκαιίαο
ή παζνινγίαο ζηνλ αζζελή. Μέρξη ηελ επφκελε εκέξα ν Μπίθν παξέκεηλε
αιπζνδεκέλνο, ρσξίο λα έρεη θάεη θαη είρε θηλεζεί ειάρηζηα.

Ο Γξ. Λαλγθ θάιεζε ηνλ Γξ. Μπέληδακηλ Σάθεξ, επηθεθαιήο πεξηθεξεηαθφ

ρεηξνχξγν ηνπ Πνξη Διίδακπεζ, γηα λα εμεηάζεη ηνλ Μπίθν. Σα κπαηδάθηα ηνπ
παληεινληνχ πνπ θνξνχζε ν Μπίθν ήηαλ κνπζθεκέλα κε νχξα, φπσο θαη νη
θνπβέξηεο. Οη γηαηξνί απνθάζηζαλ λα ηνλ κεηαθέξνπλ ζην λνζνθνκείν ηεο θπιαθήο.
Σν πξσί ηεο 9εο ΢επηεκβξίνπ, έπεηηα απφ ηε ζπκβνπιή ελφο ηξίηνπ γηαηξνχ, έγηλε
νζθπτθή παξαθέληεζε ζηνλ Μπίθν. Δλ ζπλερεία θαη αθνχ είραλ παξαηεξεζεί ίρλε
αίκαηνο ζην εγθεθαινλσηηαίν πγξφ, ζπλερίζηεθε ε παξαθνινχζεζε ηνπ αζζελνχο.

΢ηηο 11 ΢επηεκβξίνπ κεηέθεξαλ ηνλ Μπίθν ζην θειί ηνπ, φπνπ ηνλ
αλαθάιπςαλ λα θείηεηαη κε απιαλή κάηηα θαη ζάιηα γχξσ απφ ην ζηφκα ηνπ. Σφηε ν
Γθνχδελ απνθάζηζε λα ηνλ κεηαθέξνπλ ζηελ Πξαηηφξηα, ζην πίζσ κέξνο ελφο Λαλη
Ρφβεξ. Έπεηηα απφ έλα ηαμίδη 1.200 ρηιηνκέηξσλ θαη έληεθα σξψλ άθεζαλ ηνλ Μπίθν
ζην λνζνθνκείν ηεο θπιαθήο ηεο Πξαηηφξηα. Σελ ίδηα λχρηα ν Μπίθν πέζαλε.

΢χκθσλα κε ηνλ ζπλήγνξν ηεο νηθνγέλεηαο Γ. Μπίδν απηέο ήηαλ νη πξψηεο

θαηαζέζεηο αζηπλνκηθψλ θαη γηαηξψλ πνπ ήξζαλ ζε επαθή κε ην Μπίθν ηηο
ηειεπηαίεο εκέξεο ηεο δσήο ηνπ. Οη θαηαζέζεηο απηέο φκσο αλαηξάπεζαλ θαηά ηελ
αθξνακαηηθή δηαδηθαζία, ελψ αθφκα πεξηζζφηεξα ήξζαλ ζην θσο γηα ηελ πξαγκαηηθή

89
θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξηζθφηαλ ν Μπίθν, θαζψο θαη γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν
ηξαπκαηίζηεθε.

Καηά ηελ αθξνακαηηθή δηαδηθαζία ηεο δηθαζηηθήο έξεπλαο ηνπ 1977 έγηλε
πξνζπάζεηα λα δνζεί κηα απάληεζε γηα ηνλ αθξηβή ηξφπν κε ηνλ νπνίν είρε
ηξαπκαηηζηεί ν Μπίθν θαζψο θαη λα δνζνχλ απαληήζεηο γηα ηε ζηάζε ηελ νπνία
θξάηεζαλ νη γηαηξνί πνπ ήξζαλ ζε επαθή καδί ηνπ. ΢χκθσλα κε ηνπο ηζρπξηζκνχο
ησλ αζηπλνκηθψλ πνπ θαηέζεζαλ, ππήξμε κηα ζπκπινθή αλάκεζα ζηνλ Μπίθν θαη
εθείλνπο (5 ζηνλ αξηζκφ), φηαλ ηνπ παξνπζίαζαλ κηα ζεηξά καξηπξηψλ, γλσζηψλ θαη
θίισλ ηνπ, πνπ ηνλ θαζηζηνχζαλ ππεχζπλν γηα ηελ αλαπαξαγσγή θαη δηαθίλεζε
παξάλνκσλ θπιιαδίσλ, κε ηα νπνία θαινχζε ηνπο κε ιεπθνχο ζε πξάμεηο βίαο.

Σν επηρείξεκα απηφ, βέβαηα ηεο αζηπλνκίαο δελ θαηάθεξε λα επζηαζήζεη,

θαζψο ε ζπκπινθή ζχκθσλα κε ηνπο ίδηνπο είρε ιάβεη κέξνο ην πξσί ηεο 7εο
΢επηεκβξίνπ, ελψ νη θαηαζέζεηο πνπ ηνλ ελνρνπνηνχζαλ είραλ παξζεί, πξνθαλψο κε
ηε βία, κεηαμχ 14 θαη 30 ΢επηεκβξίνπ, έπεηηα δειαδή απφ ην ζάλαην ηνπ Μπίθν,
ζπλεπψο ζα ήηαλ αδχλαην λα ηνπ έρνπλ εθηεζεί σο απνδεηθηηθά ζηνηρεία ηεο ελνρήο
ηνπ ζηηο 7 ΢επηεκβξίνπ. Ζ δηθαηνινγία ησλ αζηπλνκηθψλ ήηαλ πσο δελ είραλ ηα
επίζεκα έγγξαθα ησλ θαηαζέζεσλ ζηα ρέξηα ηνπο φηαλ ελεκέξσλαλ ηνλ Μπίθν. Γηα
ηνλ ηξφπν, σζηφζν, κε ηνλ νπνίν ηξαπκαηίζηεθε ν Μπίθν δελ είρε θαλείο απάληεζε,
θαλείο δελ ηνλ είρε ρηππήζεη, θαλείο δελ είρε δεη πσο αθξηβψο ηξαπκαηίζηεθε θαηά
ηελ ζπκπινθή θαη θαλείο δελ είρε αζθήζεη βία ελαληίνλ ηνπ∙ πξνζπαζήζαλ κφλν λα
ηνλ εξεκήζνπλ.

Απφ ηελ πιεπξά ησλ γηαηξψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αθξνακαηηθήο

δηαδηθαζίαο, έγηλε ζαθέο πσο ηα ζηνηρεία πνπ είραλ θαηαζέζεη βαζίδνληαλ ζηα
ιεγφκελα ηεο αζηπλνκίαο, θαη απφ εθεί θαη πέξα δελ έπξαμαλ ην παξακηθξφ ψζηε λα
βνεζήζνπλ ή λα πξνζηαηεχζνπλ ηνλ αζζελή ηνπο. Καη φηαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
αλη’ εμέηαζεο εξσηήζεθαλ γηαηί δελ ην έθαλαλ, δελ είραλ θακία πεηζηηθή απάληεζε
λα δψζνπλ.

«΢αο αλέθεξαλ φηη ν Μπίθν αξλήζεθε λα ιάβεη ηξνθή θαη λεξφ, φηη επηδείθλπε
αδπλακία ζε φια ηνπ ηα άθξα θαη ππήξρε ν θφβνο λα έρεη ππνζηεί απνπιεμία. Ση έρεηε
λα πείηε;»

«Όια είλαη αθξηβή»

90
«΢ην πηζηνπνηεηηθφ ζαο, φκσο, ην κφλν πνπ δειψλεηε είλαη φηη ζαο είπαλ φηη δελ ζα
κηιήζεη. Λνηπφλ γηαηί δελ θαηαγξάςαηε ηηο ππφινηπεο πιεξνθνξίεο ζην πηζηνπνηεηηθφ
ζαο;»

«Γελ κπνξψ λα απαληήζσ, δελ δχλακαη, είλαη αλεμήγεην»

«Γελ κπνξείηε ηη … αθξηβψο;»

«Δίλαη αλεμήγεην, δελ κπνξψ λα ζαο ην εμεγήζσ»168

Ο Λαθγθ είπε πσο ήζειε λα ζηείιεη ηνλ Μπίθν ζην λνζνθνκείν, αιιά ε
Αζηπλνκία Αζθαιείαο ην αξλήζεθε. Δλψ, παξαδέρζεθε πσο νη παξαηεξήζεηο ηνπ
επεξεάζηεθαλ απφ ηηο ππνδείμεηο ηνπ αζηπλνκηθνχ δηεπζπληή Γθνχδελ, ν νπνίνο
ηζρπξηδφηαλ πσο ν Μπίθν πξνζπνηνχηαλ. Παξφκνηα ζηάζε είρε θαη ν Γξ. Σάθεξ φηαλ
εξσηήζεθε γηαηί επέηξεςε λα κεηαθεξζεί ν Μπίθν ζην λνζνθνκείν ηεο θπιαθήο ηεο
Πξαηηφξηα ζην πίζσ κέξνο ελφο βαλ.

«[…] ν αζηπλνκηθφο δηεπζπληήο Α΄ Γθνχδελ επέκελε φηη απηφο ν άλζξσπνο δελ έπξεπε
λα εηζαρζεί ζ’ έλα πεξηθεξεηαθφ λνζνθνκείν;»

«Δληηκφηαηε, δελ ζα έιεγα φηη επέκελε. Απνζηξεθφηαλ ηελ ηδέα»

«Γηαηί ινηπφλ δελ ππεξαζπηζηήθαηε ηα ζπκθέξνληα ηνπ αζζελή ζαο;»

«Δληηκφηαηε, θνβνχκαη φηη δελ έρσ επίγλσζε, δελ γλσξίδσ εάλ θάπνηνο ζε κα ηέηνηα
θαηάζηαζε, φηη θάπνηνο κπνξεί λα ππεξθεξάζεη…»

«Σελ Αζηπλνκία Αζθαιείαο;»

«Η απφθαζε ιακβάλεηαη απφ έλαλ ππεχζπλν αμησκαηηθφ ηεο αζηπλνκίαο»

«Λνηπφλ δελ ζθεθηήθαηε φηη κάιινλ είραηε – δελ ζέισ λα ζαο θέξσ ζε δχζθνιή ζέζε-
θαη κηα εζηθή επζχλε, σο άηνκν, λα επηρεηξεκαηνινγήζεηε ππέξ ηεο ππφζεζήο ζαο θαη
λα πείηε ζηνλ αζηπλνκηθφ δηεπζπληή Γθνχδελ φηη αλ δελ είλαη δπλαηφλ λα κεηαθεξζεί
αεξνπνξηθψο απηφο ν άλζξσπνο ζηελ Πξαηηφξηα, ηφηε ζα πξέπεη λα ζηαιεί εθεί κε
αζζελνθφξν θαη λα πξνζπαζήζεηε λα δηαπξαγκαηεπηείηε έλα αζζελνθφξν;»

«Απηφ είλαη ζσζηφ πξάγκαηη»

168
Μπίδνο Γ, Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 102

91
«Πξνζπαζήζαηε λα επεξεάζεηε ηνλ αζηπλνκηθφ δηεπζπληή κε θάπνην ηξφπν, ψζηε λα
ελεξγήζεη γηα έλα αζζελνθφξν;»

«Όρη, δελ ην έθαλα»

«΢χκθσλα κε ηνλ φξθν ηνπ Ιππνθξάηε, ηνλ νπνίν ζεσξψ φηη έρεηε νξθηζηεί λα
αθνινπζείηε, δελ είλαη ην ζπκθέξνλ ηνπ αζζελνχο ζαο πςίζηεο ζπνπδαηφηεηαο;»

«Μάιηζηα, εληηκφηαηε»

«΢ηελ ζπγθεθξηκέλε φκσο πεξίπησζε, ην ζπκθέξνλ ηνπ αζζελνχο ππνηάρζεθε ζηα

ζπκθέξνληα ηεο Αζηπλνκίαο Αζθαιείαο. Απνδίδεη απηή ε δήισζε ηελ αιήζεηα;»

«Μάιηζηα»169

Παξά ηηο πξνζπάζεηεο ησλ ζπλεγφξσλ ηεο νηθνγέλεηαο Μπίθν λα απνδείμνπλ

πσο ν ηξαπκαηηζκφο ηνπ Μπίθν είρε πξνέιζεη απφ μπινδαξκφ πνπ είρε ππνζηεί απφ
ηνπο αζηπλνκηθνχο, θαη παξά ηηο αληηθαηηθέο θαηαζέζεηο απηψλ, θαζψο θαη ησλ
ηαηξψλ, ε απφθαζε ηνπ δηθαζηεξίνπ πνπ αλαθνηλψζεθε απφ ηνλ δηθαζηή Πξηλο ηελ
2αο Γεθεκβξίνπ 1977 ήηαλ απνθαξδησηηθή.

«Απηφ είλαη ην πφξηζκά κνπ ζχκθσλα κε ην Νφκν 58/1959 πεξί Δξεπλψλ:

Η ηαπηφηεηα ηνπ απνζαλφληνο είλαη ΢ηίβελ Μπαληνχ Μπίθν, καχξνπ αλζξψπνπ,
πεξίπνπ 30 εηψλ ·
εκεξνκελία ζαλάηνπ: 12 ΢επηεκβξίνπ 1977·
αηηία ή πηζαλή αηηία ζαλάηνπ: Σξαχκα θεθαιήο κε ζπλνδφ εθηεηακέλε εγθεθαιηθή
θάθσζε, πνπ αθνινπζήζεθε απφ θπθινθνξηαθή θαηαπιεμία, δηάρπηε ελδναγγεηαθή
πήμε θαζψο θαη απφ λεθξηθή αλεπάξθεηα κε νπξαηκία. Σα εγθεθαιηθά ηξαχκαηα
πηζαλφλ λα έιαβαλ ρψξα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πξσηλνχ ηεο Σεηάξηεο, 7εο ΢επηεκβξίνπ
1977, φηαλ ν απνζαλψλ ελεπιάθε ζε ζπκπινθή κε ηα κέιε ην Σκήκαηνο Αζθαιείαο ηεο
Ννηηναθξηθαληθήο Αζηπλνκίαο ζην Πνξη Διίδακπεζ.
Σα δηαζέζηκα ζηνηρεία δελ απνδεηθλχνπλ φηη ν ζάλαηνο πξνθιήζεθε απφ νπνηαδήπνηε
πξάμε ή παξάιεηςε πνπ αθνξά ή ηζνδπλακεί κε θάπνην παξάπησκα εθ κέξνπο
νπνηνπδήπνηε πξνζψπνπ. Απηφ νινθιεξψλεη απηή ηελ έξεπλα».170

169
Μπίδνο Γ, Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 106
170
Γ. Μπίδνο, Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 112

92
 Χζηφζν, ε αιήζεηα ζε ζρέζε κε ηνλ ηξφπν ηξαπκαηηζκνχ ηνπ ΢ηηβ Μπίθν ζα
εξρφηαλ ζην θσο 20 ρξφληα αξγφηεξα ελψπηνλ ηεο Δπηηξνπήο Αιήζεηαο θαη
΢πκθηιίσζεο, έπεηηα απφ ηηο αηηήζεηο ακλήζηεπζεο ησλ ΢λάηκαλ, ΢ίκπεξη, Μαξμ,
Μελπέθε, θαη Νηνχβνπλη. ΢ε απηήλ ηε δηθαζηηθή έξεπλα, νη εθδνρέο πνπ
παξνπζηάζηεθαλ ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν ηξαπκαηηζκνχ ηνπ Μπίθν ήηαλ ιίγν έσο πνιχ
δηαθνξεηηθέο απφ εθείλεο ηνπ 1977.

Ο ΢λάηκαλ δήισζε πσο κεηά ην ζάλαην ηνπ Μπίθν, ν αζηπλνκηθφο δηεπζπληήο

Α΄ Γθνχδελ ηνπ δήηεζε λα νξγαλψζεη κία ζπλάληεζε φισλ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ. Ο
Γθνχδελ ηνπο είπε πσο ην ζπκβάλ ζα είρε ζνβαξέο ζπλέπεηεο, ηφζν γηα ηελ
Αζηπλνκία Αζθαιείαο φζν θαη γηα ηελ ίδηα ηελ θπβέξλεζε. Έηζη, δηαηάρζεθαλ λα
θαηαζέζνπλ κηα δήισζε, αθνχ πξψηα ζπκθψλεζαλ ζηελ εθδνρή ηελ νπνία ζα
πξνέβαιαλ, θαιχπηνληαο ηα πξαγκαηηθά γεγνλφηα.

Μεηαμχ ησλ εθδνρψλ ηνπ 1977 θαη ηνπ 1997 ππήξραλ πιένλ ηξεηο κεγάιεο
δηαθνξέο. Οη ηξαπκαηηζκνί ηνπ Μπίθν δελ είραλ πξνθιεζεί ζηηο 7, άιια ζηηο 6
΢επηεκβξίνπ, ζχκθσλα κε ηελ αίηεζε ακλήζηεπζεο ησλ αζηπλνκηθψλ, είραλ
κεηαθέξεη ηελ εκεξνκελία ησλ γεγνλφησλ, πξνθεηκέλνπ λα απνθχγνπλ ηα αξλεηηθά
ζρφιηα (ιφγσ ηνπ φηη παξέιεηςαλ λα θαιέζνπλ γηαηξφ ζηηο 6 ηνπ κήλα). Δπηπιένλ,
δελ ηζρπξίδνληαλ πιένλ πσο ν Μπίθν ζπλέρηζε λα παιεχεη αθ’ φηνπ ηξαπκαηίζηεθε
ρηππψληαο ην θεθάιη ηνπ ζηνλ ηνίρν. Αληίζεηα έιεγαλ φηη πεξηήιζε ζε ζχγρπζε ή
έκεηλε εκηαλαίζζεηνο. Καη ελψ φινη είραλ αξρηθά αξλεζεί πσο είρε πξαγκαηνπνηεζεί
θάπνην είδνο θαθνπνίεζεο, πιένλ παξαδέρνληαλ πσο ν Μπίθν είρε ρηππεζεί κε κία
ππξνζβεζηηθή αληιία απφ ηνλ Νηνχβνπλη, αιιά φρη ζην θεθάιη. Δλψ, πάλσ απ’ φια
παξαδέρνληαλ πσο ε θαζαξία δελ είρε μεθηλήζεη δηφηη είραλ θέξεη αληηκέησπν ην
Μπίθν κε ηηο έγγξαθεο καξηπξηθέο θαηαζέζεηο πνπ ηνλ ελνρνπνηνχζαλ, αιιά επεηδή
επέκελε λα θάζεηαη ζε κηα θαξέθια.

Πην αλαιπηηθά, ν ΢λάηκαλ παξαδέρζεθε πσο ε ζπκπινθή -θαη θαη’ επέθηαζε

ν ηξαπκαηηζκφο ηνπ Μπίθν-, είρε πξαγκαηνπνηεζεί ζηηο 09:30 π.κ. ζηηο 6
΢επηεκβξίνπ∙ δειαδή, έλα εηθνζηηεηξάσξν πξηλ θιεζεί ν Γξ. Λαλγθ. Δλψ ζηελ
ζπλέρεηα παξαδέρζεθε πσο έπεηηα απφ ην ζπκβάλ, ν Μπίθν αιπζνδέζεθε, κε
ηελησκέλα ηα ρέξηα θαη ηα πφδηα πάλσ ζε κηα πχιε, αλίθαλνο λα θηλεζεί ή λα θαζίζεη.
΋ηαλ αξγφηεξα νη αλαθξηηέο θάιεζαλ ην δηνηθεηή ηνπο, αζηπλνκηθφ δηεπζπληή Α΄
Γθνχδελ, απηφο πξνζπάζεζε λα κηιήζεη ζηνλ Μπίθν, αιιά δελ θαηάθεξε λα ιάβεη

93
απφ εθείλνλ θάπνηα απάληεζε. ΋ηαλ ν ΢λάηκαλ ξσηήζεθε απφ ηνλ ζπλήγνξν ηεο
νηθνγελείαο Μπίδν γηα ηελ κεηαρείξηζε πνπ επεθχιαμαλ ζηνλ Μπίθν εθείλνο
απάληεζε171:

«Θα ζπκθσλνχζα φηη ήηαλ απάλζξσπν, αιιά δξνχζακε θάησ απφ εληνιέο»

«Απηή ήηαλ κία απφ ηηο πην εηιηθξηλείο απαληήζεηο πνπ δψζαηε ζήκεξα. Γελ ζπληζηνχζε
απηφ κηα κνξθή βαζαληζκνχ;»

«Θα κπνξνχζε λα είλαη έηζη, πξάγκαηη»172

Δλψ, φηαλ δεηήζεθε απφ ην ΢λάηκαλ λα εμεγήζεη πψο μεθίλεζε ε ζπκπινθή,

έγηλε αθφκα πνην μεθάζαξν κέζσ ησλ απαληήζεψλ ηνπ, ην πφζν βαζηά ήηαλ
ξηδσκέλνο ν ηξφπνο ζθέςεο ηνπ γηα ηελ ππεξνρή ηεο ιεπθήο θπιήο.

«Η αηηία ηνπ θαβγά, εάλ πξάγκαηη ήηαλ θαβγάο θη φρη ζπάζηκν ζην μχιν, ήηαλ
απνηέιεζκα ηεο άξλεζήο ηνπ λα ζεθσζεί απφ ηελ θαξέθια. Δίλαη απηφ αθξηβέο;»

«Μάιηζηα, εληηκφηαηε»

«Απηφ δελ ζπληζηά άξλεζε γηα ηελ παξνρή πιεξνθνξηψλ. Δδψ έρνπκε ηελ πεξίπησζε
ηεο άξλεζεο ελφο αλζξψπνπ πνπ ζεψξεζε σο ζηνηρείν ηεο αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο
ηνπ φηη είρε ην δηθαίσκα λα θαζίζεη εθφζνλ ππήξρε κηα θαξέθια δηαζέζηκε»

«Έηζη έρνπλ ηα πξάγκαηα, εληηκφηαηε. Η αλζξψπηλε αμηνπξέπεηά ηνπ ζα κπνξνχζε

θάιιηζηα λα έρεη θαηαπαηεζεί…»173

Ο ΢λάηκαλ ζπλέρηζε λα επηκέλεη πσο ν Μπίθν δελ έπξεπε λα θαζίζεη ζηελ

θαξέθια, θαζψο ππήξραλ ζαθείο νδεγίεο απφ ηνπο αλψηεξνχο ηνπο λα κελ ηνπ ην
επηηξέςνπλ, θαη πξφζζεζε πσο απφ ηελ αξρή ηεο αλάθξηζεο ν Μπίθν δηαηεξνχζε κηα
ζαθψο αξλεηηθή ζηάζε πξνο ην λα ζπλεξγαζηεί κε ηνπο αλαθξηηέο ηνπ. Χζηφζν, θαηά
ηε δηάξθεηα ηεο ίδηαο δηθαζηηθήο έξεπλαο, ν Πίηεξ Σδφνπλο -ν νπνίνο είρε ζπιιεθζεί
καδί κε ηνλ Μπίθν-, ππνζηήξημε πσο ππήξρε κηα κέζνδνο βαζαληζκνχ, θαηά ηελ
νπνία ππνρξέσλαλ ηνλ αλαθξηλφκελν λα ζηαζεί φξζηνο, κε ην θάζε ηνπ πφδη λα παηά

171
http://www.justice.gov.za/trc/media%5C1997%5C9709/s970910k.htm (τελ. προ. 30/11/15)
172
Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 144
173
Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 141

94
πάλσ ζε κηζφ ηνχβιν, θξαηψληαο πάλσ απφ ην θεθάιη ηνπ δχν θαξέθιεο. Ίζσο λα
ήηαλ απηφο ν ηξφπνο, κε ηνλ νπνίν δήηεζαλ θαη απφ ηνλ Μπίθν λα ζηαζεί φξζηνο.

΋ηαλ ν θ. Μπίδνο είρε πιένλ γίλεη επίκνλνο δεηψληαο απφ ηνλ ΢λάηκαλ λα ηνπ
εμεγήζεη γηαηί ήηαλ ηφζν εμνξγηζηηθφ ην γεγνλφο πσο ν Μπίθν επέκελε λα θάζεηαη
ζηελ θαξέθια θαη λα αγλνεί ηηο εληνιέο πνπ ηνπ δίλνληαλ λα ζεθσζεί, νη απαληήζεηο
πνπ δφζεθαλ, ήηαλ ηξαλή απφδεημε ηεο άπνςεο πνπ είραλ νη αζηπλνκηθνί ηφζν γηα
ηνλ καχξν άλζξσπν, φζν θαη γηα ηελ έλλνηα ηεο Γεκνθξαηίαο.

«΢ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν κεγαιψζαηε θαη ζην νπνίν εθπαηδεπηήθαηε – δελ κηιάκε γηα
ηελ ζεκεξηλή θαηάζηαζε, ζήκεξα δειψλεηαη φηη είζηε δεκνθξάηεο, αιιά γηα εθείλε ηελ
πεξίνδν- ππήξρε γεληθά ε αληίιεςε φηη έλαο καχξνο άλζξσπνο έπξεπε λα ππαθνχεη ηηο
εληνιέο ελφο ιεπθνχ αλζξψπνπ, ηδηαηηέξσο ελφο ιεπθνχ αλζξψπνπ πνπ αλήθε ζηελ
Αζηπλνκία Αζθαιείο;»

«Δληηκφηαηε, ζχκθσλα κε ην θξαηηθφ ζχζηεκα ή ηελ θξαηηθή ηάμε εθείλεο ηεο επνρήο
ζεσξνχζακε φηη έηζη ζα έπξεπε λα είλαη ηα πξάγκαηα»

«Μάιηζηα, ζχκθσλα κε ηνλ ηξφπν ζθέςεο ζαο εθείλε ηελ επνρή, φπσο δηαθαίλεηαη απφ
ηα ιφγηα πνπ ρξεζηκνπνηήζαηε ζηελ αίηεζε ζαο, ζεσξνχζαηε φηη ν καθαξίηεο θ. Μπίθν
ήηαλ μεξνθέθαινο θαη ηδηαίηεξα αιαδνληθφο γηα καχξνο;»

«Πξάγκαηη. Απηή είλαη ε εληχπσζε πνπ δεκηνχξγεζε ζ’ εκάο· φηη ζηε πξαγκαηηθφηεηα
δελ ήζειε λα καο αθνχζεη»

«Ναη, αιιά ήηαλ έλαο πεξήθαλνο άλδξαο θαη ε απηνεθηίκεζή ζαο ζα πξνζβαιιφηαλ αλ
ζπλέρηδε λα θάζεηαη ζηελ θαξέθια;»

«Δληηκφηαηε, έπξεπε λα αλαγλσξίζνπκε φηη ήηαλ πξφζσπν πεξηνπήο ζηηο νξγαλψζεηο

ηεο Μαχξεο ΢πλείδεζεο. Ήηαλ πξφεδξνο ζε κία απφ απηέο ηηο νξγαλψζεηο θαη αλ
θαζφηαλ δηαηεξνχζε ην θχξνο ηνπ»

«Καηάιαβα. Γη’ απηφ πξνζβιεζήθαηε, ζαο πξφζβαιε πξνζσπηθά ην γεγνλφο φηη εζείο,
έλαο ιεπθφο άλζξσπνο, είραηε ελψπηφλ ζαο έλα δηεθδηθεηή πνιηηηθήο εμνπζίαο θαη απηφ
δελ ήηαλ δπλαηφλ λα ην αλερηείηε θαη ηφηε ηνπ δεηήζαηε λα ζεθσζεί. Δίλαη απηφ
αθξηβέο;»

95
«Δίλαη αθξηβέο, εληηκφηαηε».174

Ο ΢λάηκαλ παξνπζίαζε ηελ ίδηα ηζηνξία κε ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπ∙ πσο

ηξάβεμαλ ηνλ Μπίθν απφ ηελ θαξέθια, εθείλνο ζηελ ζπλέρεηα αληέδξαζε θαη
πξνζπάζεζε λα ηνπο επηηεζεί θαη ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα ηνλ ζπγθξαηήζνπλ,
δεκηνπξγήζεθε κηα ζπκπινθή κε απνηέιεζκα ν Μπίθν λα ρηππήζεη ην θεθάιη ηνπ
ζηνλ ηνίρν. Ο επφκελνο πνπ θαηέζεζε ήηαλ ν Νηάληει ΢ίκπεξη. Ζ θαηάζεζή ηνπ δελ
παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ –απφ ηελ άπνςε φηη έξημε θσο ζηελ ππφζεζε ζαλάηνπ ηνπ
Μπίθν-, αληίζεηα επαλέιαβε ηνπο ηζρπξηζκνχο ηεο «αηπρνχο ζπκπινθήο». Σν
ελδηαθέξνλ ζηε καξηπξία ηνπ ΢ίκπεξη εδξάδεη ζην φηη καο δίλεη κηα ιεπηνκεξή
εηθφλα ζρεηηθά κε ηελ άπνςή ηνπ γηα ηνπο ζθνπνχο θαη ηηο αμίεο πνπ πξέζβεπε ην
Απαξηράηλη.

«[…] νη πεξηζηάζεηο εθείλεο ηεο επνρήο […] παξαθηλνχζαλ θάπνηνλ λα δξάζεη πξνο ην
ζπκθέξνλ θαη ηε ζέιεζε ηνπ θξάηνπο, θαζψο θαη πξνο ην ζπκθέξνλ ηεο θνηλφηεηαο ηεο
Ννηίνπ Αθξηθήο, φρη κφλν ηεο ιεπθήο θνηλφηεηαο, αιιά θαη πξνο ην ζπκθέξνλ ηεο
καχξεο θνηλφηεηαο, δειαδή ησλ αλζξψπσλ πνπ θάζνληαη ζήκεξα εδψ, θαζψο απηνί
έθεξαλ ην βάξνο ησλ δεηλψλ πνπ πξνθιήζεθαλ απφ ηνπο θφλνπο, ηνπο εκπξεζκνχο ησλ
νρεκάησλ, ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ νηθηψλ ηνπο. […]».175

«Λνηπφλ, πνηά ήηαλ ε ζπγθεθξηκέλε αξρή ηελ νπνία πξνζηαηεχαηε ηφηε κε ηηο πξάμεηο
ζαο;»

«Σηο δνκέο ηνπ θξάηνπο. […] εθείλε ηελ επνρή εληείλνληαλ ε δπζαξέζθεηα, ππήξραλ
πξνβιήκαηα κε ηελ εθπαίδεπζε, ηε δηαρείξηζε ησλ δεηεκάησλ πνπ ηνπο απαζρνινχζαλ,
ηελ ‘‘απηνδηεχζπλζή’’ ηνπο, φπσο έιεγαλ. Όια απηά ηα πξνβιήκαηα ζπλέβαιαλ ζηελ
φμπλζε ησλ αλαηαξαρψλ, ησλ απεξγηψλ, ησλ κπνυθνηάδ θαη άιισλ παξφκνησλ
ελεξγεηψλ, θαη ηελ εμάπισζε ηεο βίαο θαη ησλ απεξγηψλ, γεγνλφηα πνπ επέδξαζαλ
αξλεηηθά ζηηο μέλεο επελδχζεηο»176

΢ηελ αίηεζε ακλήζηεπζήο ηνπ ν ΢ίκπεξη είρε δειψζεη πσο νη πξάμεηο ηνπ
είραλ ζηφρν ηελ πεξηθξνχξεζε ηεο χπαξμεο κηαο «θαλνληθήο δπηηθήο δεκνθξαηίαο»,

174
Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 142
175
Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 146
176
Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 147-148

96
ηεο δεκνθξαηίαο πνπ εθείλνο γλψξηδε, θαζψο θαη ηελ εμαζθάιηζε ηεο επηβίσζήο ηεο.
΋ηαλ ξσηήζεθε αλ ζεσξνχζε πσο ππήξρε ζε εθείλε ηε ρξνληθή πεξίνδν δεκνθξαηία
ζηε ρψξα, απάληεζε: « Με φιν κνπ ην ζεβαζκφ θχξηε πξφεδξε, κπνξεί λα ππάξρεη κηα
δηαθνξά άπνςεο θαη ίζσο απνηνικήζσ λα ξσηήζσ ‘‘πνηά είλαη ζήκεξα ε ζέζε ελφο
ιεπθνχ πξνζψπνπ’’. Γη’ απηφ πξαγκαηηθά δελ ζέισ λα ζρνιηάζσ. ΢χκθσλα κε ηε
γλψκε κνπ, ηφηε ππήξρε δεκνθξαηία ζηε ρψξα. ΢ίγνπξα νη καχξνη άλζξσπνη έσο έλα
βαζκφ απνθιείνληαλ».177

Σέινο, έπεηηα θαη απφ ηηο θαηαζέζεηο ησλ Μαξμ θαη Μπελέθε, νη νπνίεο δελ
παξνπζίαδαλ κεγάιεο δηαθνξέο απφ ησλ ππνινίπσλ, ν ΢λάηκαλ δήισζε: «Δίκαη
πεπεηζκέλνο βαζηά κέζα κνπ φηη ε ζπκπεξηθνξά καο ήηαλ ιαλζαζκέλε θαη ιππνχκαη γη’
απηφ πνπ ζπλέβε». Καλείο ηνπο δελ δήηεζε θαηεγνξεκαηηθά ζπγλψκε, φινη ηφληζαλ
πσο ήηαλ ππέξκεηξα επεξεαζκέλνη απφ ην πνιηηηθφ θιίκα ηεο επνρήο, θαη επέκεηλαλ
πσο ν ζάλαηνο ηνπ Μπίθν ήηαλ νπζηαζηηθά έλα αηχρεκα. Ζ Δπηηξνπή, κε απφθαζή
ηεο ην 1999 απέξξηςε ηηο αηηήζεηο ακλήζηεπζεο, θαζψο ζεψξεζε κεηαμχ άιισλ πσο
νη πξνζθεχγνληεο δελ είραλ απνθαιχςεη ηα πξαγκαηηθά γεγνλφηα θαη πσο έδξαζαλ
κε πξφζεζε λα επηηεζνχλ ζηνλ Μπίθν. Σν ηη αθξηβψο ζπλέβε, ίζσο λα κελ ην
κάζνπκε πνηέ, θαζψο έσο θαη ζήκεξα δελ έρεη έξζεη ζην θσο ηεο δεκνζηφηεηαο
θαλέλα λέν ζηνηρείν ή δήισζε ζε ζρέζε κε εθείλε ηε λχρηα.

177
Μπίδνο Γ, Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 148

97
 5. ΣΟ ΚΡΑΣΟ΢ ΣΡΟΜΟΚΡΑΣΗΑ΢ ΚΑΗ Ζ ΠΣΩ΢Ζ ΣΟΤ ΑΠΑΡΣΥΑΗΝΣ

5.1 ΟΗ ΠΟΛΗΣΗΚΔ΢ ΓΟΛΟΦΟΝΗΔ΢

Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1980, έπεηηα απφ ηελ αξλεηηθή δεκνζηφηεηα πνπ είρε
πξνθιεζεί ηα πξνεγνχκελα ρξφληα, απφ ηηο ππνζέζεηο ησλ Σίκνι, Μπίθν, Άγθεη θαη
άιισλ, ε Αζηπλνκία Αζθαιείαο πξνέβε ζε πνιηηηθέο δνινθνλίεο, έζεζε ηε ρψξα ζε
θαηάζηαζε εθηάθηνπ αλάγθεο θαη δεκηνχξγεζε ηηο επνλνκαδφκελεο «νκάδεο
θξνχζεο», νη νπνίεο απνηεινχζαλ θαη ην ηειεπηαίν φπιν ηνπ Απαξηράηλη. ΢ηηο
νκάδεο απηέο εξγάδνληαλ άλζξσπνη εθηφο λφκνπ, κε άηππε αζπιία, πξνθεηκέλνπ λα
εμνινζξεχζνπλ ηνπο ερζξνχο ηνπ θαζεζηψηνο ρσξίο λα δίλνπλ ζηφρν. Δλψ
πξνεγνπκέλσο νη χπνπηνη πξνθπιαθίδνληαλ, αλαθξίλνληαλ θαη δηθάδνληαλ, ηψξα
απιψο εμαθαλίδνληαλ.

΢χκθσλα κε ηε δήισζε ηνπ ηαμίαξρνπ Σδαθ Κξφληε ην 1996 ελψπηνλ ηεο

Δπηηξνπήο Αιήζεηαο θαη ΢πκθηιίσζεο, ήηαλ ην 1986 φηαλ εθδφζεθαλ νη δηαηαγέο γηα
ηελ άξζε θάζε εζηθήο επηθχιαμεο ζηηο πξαθηηθέο ηεο αζηπλνκίαο. « Γελ είρε ζεκαζία
απηφ πνπ γίλνληαλ ή ν ηξφπνο πνπ γηλφηαλ, ζην βαζκφ πνπ ε πιεκκχξα ηεο
απνζηαζεξνπνίεζεο, ηεο αλαζηάησζεο θαη ηεο βίαο αλαραηηηδφηαλ». Δλψ, ν ζηξαηεγφο
θαη πξψελ επίηξνπνο ηεο Αζηπλνκίαο Αζθαιείαο Γηφραλ θαλ ληεξ Μέξβε
επηβεβαίσζε πσο ε αζηπλνκία δηεμήγαγε έλα βξφκηθν πφιεκν ελαληίνλ ησλ ερζξψλ
ηνπ Απαξηράηλη, ζεσξψληαο πσο «ν ερζξφο ζα έπξεπε λα θαηαζηξαθεί κε νπνηνδήπνηε
κέζν».178

Χζηφζν, ε δξάζε απηή ησλ ζσκάησλ αζθαιείαο δελ ήηαλ κηα απζαίξεηε
πξσηνβνπιία, ρσξίο ηελ έγθξηζε ηεο πνιηηηθήο εγεζία ηεο ρψξαο. Απφ ηα ηέιε ηεο
δεθαεηίαο ηνπ 1970, ε θπβέξλεζε εηζήγαγε κία λέα πνιηηηθή, ηελ απνθαινχκελε
Total Strategy. Ζ πνιηηηθή απηή είρε πξνηαζεί απφ ηνλ P.W. Botha ην 1977, ελψ
βξηζθφηαλ ζηε ζέζε ηνπ Τπνπξγνχ Ακχλεο θαη πινπνηήζεθε απφ ηνλ ίδην, φηαλ ην
1978 πήξε ηε ζέζε ηνπ πξσζππνπξγνχ θαη αξγφηεξα ηνπ Πξνέδξνπ ηεο ρψξαο.
΢χκθσλα κε ηνλ Botha ε ρψξα είρε αλάγθε απφ κηα λέα πνιηηηθή δηαθπβέξλεζεο,

178
Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 13-21

98
πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ηνπο εζσηεξηθνχο θαη εμσηεξηθνχο ερζξνχο ηεο,
ελλνψληαο εθείλνπο πνπ αληηηίζνληαλ ζην θαζεζηψο ηνπ Απαξηράηλη.179

Σν 1979, ν Botha ζε ζπλελλφεζε κε ηνλ επηθεθαιήο ησλ ελφπισλ δπλάκεσλ

General Magnus Malan, ίδξπζε ην Δζληθφ ΢χζηεκα Γηαρείξηζεο Αζθαιείαο (National
Security Management System (NSMS)). ΢χκθσλα κε ην NSMS δεκηνπξγνχληαλ
ηέζζεξα ππνπξγηθά ζπκβνχιηα: ΢πληαγκαηηθψλ Τπνζέζεσλ, Οηθνλνκηθψλ
Τπνζέζεσλ, Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ θαη Τπνζέζεσλ Αζθαιείαο, ελψ ζηελ θνξπθή
απηψλ βξηζθφηαλ ην ΢πκβνχιην Αζθαιείαο. Παξάιιεια δεκηνπξγήζεθαλ 500
πεξηθεξεηαθά θαη ηνπηθά Κέληξα Κνηλήο Γηαρείξηζεο (Joint Management Centres)
πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζεί έλα ζπληνληζκέλν ζχζηεκα αζθαιείαο πςεινχ
επηπέδνπ αθφκα θαη ζηηο κηθξφηεξεο θνηλφηεηεο.180 Πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηαινχλ νη
εμεγέξζεηο, ν έιεγρνο απηψλ αλαηέζεθε ζηελ Αζηπλνκία ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο θαη
ζηελ Ακπληηθή Γχλακε Ννηίνπ Αθξηθήο (South African Defence Force (SADF)).

Ζ θπβέξλεζε ηνπ Απαξηράηλη, ππφ ην πξφζσπν ησλ δχν απηψλ ππεξεζηψλ, απφ
ην 1979 έσο ην 1983, ήηαλ ππεχζπλε γηα πεξίπνπ ζαξάληα πνιηηηθέο δνινθνλίεο,
απαγσγέο, θαη εμαθαλίζεηο πνιηηηθψλ αληηπάισλ ηνπ Απαξηράηλη. Δπί ηεο νπζίαο
θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1980 ε Νφηηα Αθξηθή θπβεξλνχηαλ απφ ηελ Αζθάιεηα θαη ηνπο
ζηξαηησηηθνχο αμησκαηνχρνπο ηεο SSC.181

Ζ δεθαεηία ηνπ 1980 ζθξαγίζηεθε απφ κηα άλεπ πξνεγνπκέλνπ ζεηξά

εθηεηακέλσλ παξαβηάζεσλ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, θαζψο θιηκαθψλνληαλ νη
εμεγέξζεηο θαηά ηεο πνιηηηθήο ηνπ Απαξηράηλη έπεηηα θαη απφ ηελ ςήθηζε ηνπ
΢πληάγκαηνο ηνπ 1984. ΢χκθσλα κε απηφ πξνβιέπνληαλ ηξεηο μερσξηζηέο βνπιέο:
ιεπθψλ, κηγάδσλ θαη Ηλδψλ, απνθιείνληαο ηνπο καχξνπο. Κξαηνχκελνη ζπλείδεζεο
βξίζθνληαλ ζηελ θπιαθή ή ηελ εμνξία. Υηιηάδεο χπνπηνη σο αληηπνιηηεπφκελνη ηελ
θπβέξλεζε θπιαθίζηεθαλ ρσξίο δίθε, ελψ ππήξμαλ ζπρλέο αλαθνξέο ζηελ Γηεζλή
Ακλεζηία γηα βαζαληζκνχο θξαηνπκέλσλ. Ζ θπβέξλεζε ήηαλ αλακεκηγκέλε ζε
πνιηηηθέο δνινθνλίεο θαη εμαθαλίζεηο επηθαλψλ επηθξηηψλ ηεο, ελψ παξάιιεια
θαηαδίθαδε πνιινχο απφ απηνχο ζε ζάλαην.
179
Davies R. and Dan O'Meara, Total Strategy in Southern Africa: An Analysis of South African
Regional Policy Since 1978, Journal of Southern African Studies, Vol. 11, No. 2 (Apr., 1985), pp. 183-
211, ζει. 189-193
180
Truth and Reconciliation Commission of South Africa Report, Vol 2, Truth and Reconciliation
Commission of South Africa , Cape Town, 1998, ζει. 29
181
Clark N. L., Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει. 88

99
 Πην αλαιπηηθά, ηνλ Ηνχιην ηνπ 1985 ε θπβέξλεζε ηνπ Απαξηράηλη θήξπμε
αξθεηέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο ζε θαηάζηαζε εθηάθηνπ αλάγθεο. ΢χκθσλα κε ηηο
δηαηάμεηο έθηαθηεο αλάγθεο, φια ηα φξγαλα επηβνιήο ηνπ λφκνπ (νπνηνπδήπνηε
βαζκνχ) είραλ ηελ εμνπζία λα πξνρσξνχλ ζε ζπιιήςεηο ρσξίο έληαικα θαη λα
πξνρσξνχλ ζε θξάηεζε ρσξίο θαηεγνξία. ΢πγρξφλσο, ε αζηπλνκία δελ ππνρξενχηαλ
λα απαγγείιεη θαηεγνξία ή λα πξνζθνκίζεη απνδεηθηηθά ζηνηρεία ζην δηθαζηήξην,
νχηε ππήξρε θαλέλα έλδηθν κέζσ πξνθεηκέλνπ λα εθεζηβιεζεί ε απφθαζε ηεο
θξάηεζεο. Οη αξρέο δελ είραλ ππνρξέσζε αηηηνιφγεζεο ηεο θξάηεζεο, νχηε
ππνρξέσζε λα απνθαιχςνπλ ηνλ ηφπν απηήο.

Ζ δε θνηλνπνίεζε ηνπ νλφκαηνο ελφο θξαηνπκέλνπ, ρσξίο πξνεγνχκελε

εμνπζηνδφηεζε, απνηεινχζε αδίθεκα θαη ηηκσξνχηαλ κε θπιάθηζε έσο δέθα εηψλ.
Παξάιιεια, ε θπβέξλεζε εμαζθάιηδε εθ ησλ πξνηέξσλ ηελ αηηκσξεζία φισλ ησλ
νξγάλσλ επηβνιήο ηνπ λφκνπ, θαζψο θαη ησλ ππνπξγψλ θαη θξαηηθψλ αμησκαηνχρσλ
γηα θάζε πξάμε πνπ ελεξγνχζαλ «θαιή ηε πίζηεη» θαηά ηελ άζθεζε ησλ εμνπζηψλ
ηνπο ππφ θαζεζηψο έθηαθηεο αλάγθεο. Τπφ ην θαζεζηψο απηφ θαη ζχκθσλα κε
ζηνηρεία ηεο Γηεζλνχο Ακλεζηίαο, πεξηζζφηεξνη απφ 1.000 άλζξσπνη θξαηήζεθαλ
κφλν θαηά ηελ πξψηε εβδνκάδα, ελψ ζηα ηέιε ηνπ Οθησβξίνπ ηνπ ίδηνπ έηνπο, νη
ίδηεο νη αξρέο παξαδέρζεθαλ πσο βξίζθνληαλ ππφ θξάηεζε 4.300 άηνκα∙ αλάκεζα
ζηνπο θξαηνχκελνπο βξίζθνληαλ αθφκα θαη παηδηά. ΢ηηο 22 θαη 23 Απγνχζηνπ 1985
πάλσ απφ 800 καζεηέο ζπλειήθζεζαλ δηφηη βξίζθνληαλ έμσ απφ ηηο ζρνιηθέο
αίζνπζεο θαηά ηηο ψξεο δηδαζθαιίαο. Μεξηθνί απφ απηνχο ήηαλ παηδηά Γεκνηηθνχ, φρη
κεγαιχηεξα απφ επηά εηψλ.182

΢χκθσλα κε δηαηάμεηο ηεο λνκνζεζίαο έθηαθηεο αλάγθεο, νη θξαηνχκελνη

ππφθεηλην ζε δηάθνξεο ηηκσξίεο γηα «πεηζαξρηθέο παξαβάζεηο», φπσο
πξνζδηνξίδνληαλ ζε απφθαζε ηνπ ππνπξγνχ Γηθαηνζχλεο ηεο 21εο Ηνπιίνπ ηνπ 1985.
΢χκθσλα κε ηελ απφθαζε απηή, σο πεηζαξρηθέο παξαβάζεηο, κεηαμχ άιισλ
νξίδνληαλ: νη εζθεκκέλεο ςεπδείο απαληήζεηο ηνπ θξαηνπκέλνπ πξνο ην πξνζσπηθφ
ησλ θπιαθψλ, ε αλππαθνή ζε «λφκηκε εληνιή ή δηαηαγή», θαη ε «αλαηδήο ή αζεβήο
ζπκπεξηθνξά» πξνο αζηπλνκηθνχο ή άιινπο αμησκαηνχρνπο. Δπηπιένλ, έλαο
θξαηνχκελνο κπνξνχζε λα ηηκσξεζεί ζηελ πεξίπησζε πνπ «ηξαγνπδά, ζθπξίδεη ή
θάλεη πεξηηηφ ζφξπβν».

182
Γηεζλήο Ακλεζηία, Νφηηα Αθξηθή, Αζήλα, 1986, ζει. 4

100
 Κξαηνχκελνη πνπ παξαπνλνχληαλ, ήηαλ δπλαηφ λα επηδεηλψζνπλ ηε ζέζε ηνπο,
εάλ ηα παξάπνλά ηνπο ζεσξνχηαλ απφ ηηο αξρέο σο «ςεπδή, επηπφιαηα θαη
θαθεληξερή». Οη πνηλέο πνπ πξνβιέπνληαλ απφ ηνλ πεηζαξρηθφ θψδηθα,
πεξηιάκβαλαλ ζσκαηηθέο ηηκσξίεο φπσο ν ξαβδηζκφο έσο έμη ρηππήκαηα κε ξαβδί.
Αθφκα, νη θξαηνχκελνη κπνξνχζαλ λα θαηαδηθαζηνχλ ζε πιήξε απνκφλσζε επί 30
εκέξεο θαη’ αλψηαην φξην, κε «ιηηή δηαηξνθή» ηηο πξψηεο 18 κέξεο, πεξηνξηζκέλε
δηαηξνθή ηηο επφκελεο 6 θαη θαλνληθή δηαηξνθή ησλ θπιαθψλ ηηο ππφινηπεο εκέξεο.

Χζηφζν, κηα άιιε κέζνδνο εθθνβηζκνχ ησλ θξαηνπκέλσλ θαη εηδηθά ησλ
πνιηηηθψλ θξαηνπκέλσλ πνπ βξίζθνληαλ ζε απνκφλσζε, ήηαλ απηή ησλ
βαζαληζηεξίσλ, ε νπνία ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο γηλφηαλ κέζσ εμαλαγθαζκνχ
πξνθεηκέλνπ νη θξαηνχκελνη λα «νκνινγήζνπλ» θαη λα ελνρνπνηήζνπλ άιινπο σο
ζπλελφρνπο ζε πνιηηηθά αδηθήκαηα. ΢χκθσλα κε ζηνηρεία ηεο Γηεζλνχο Ακλεζηίαο
θξαηνπκέλσλ κεξηθέο απφ ηηο κεζφδνπο βαζαληζκνχ ήηαλ νη εμήο: ε θάιπςε ηεο
θεθαιήο κε θνπθνχια θαη κεξηθή αζθπμία, μπινδαξκνί κε ξαβδηά, καζηίγηα ή άιια
αληηθείκελα, ην ειεθηξνζφθ, ε παξαηεηακέλε νξζνζηαζία κε βαξηά αληηθείκελα
ηνπνζεηεκέλα ζην θεθάιη, ε έθζεζε ζε κεγάιν ςχρνο θαη ε παξαηεηακέλε ζηέξεζε
χπλνπ.

Οη θξαηνχκελνη ππνβάιινληαλ επίζεο ζε ηαπεηλψζεηο θαη εμεπηειηζκνχο, φπσο

ε απαγφξεπζε λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηνπαιέηα θαη λα πιπζνχλ θαη ε νιηθή γχκλσζε
θαηά ηελ αλάθξηζε. Χζηφζν, κηα αθφκα κνξθή βαζαληζκνχ απνηεινχζε ην ιεγφκελν
«ειηθφπηεξν», θαηά ην νπνίν ην ζχκα δελφηαλ κε ρεηξνπέδεο ζηνπο θαξπνχο θαη ηνπο
αζηξαγάινπο, θξεκφηαλ αλάπνδα απφ κηα κπάξα πεξαζκέλε αλάκεζα ζηα γφλαηα θαη
ζηξηθνγχξηδε ελψ μπινθνπνχηαλ. Αθφκε πην ζνθαξηζηηθέο είλαη νη καξηπξίεο εθείλσλ
πνπ έπεζαλ ζχκαηα βαζαληζκνχ ζηα ρέξηα ηεο αζηπλνκίαο.

Ο Vusi Dlamini, κέινο ηεο ζπνπδαζηηθήο νξγάλσζεο COSAS, θξαηήζεθε

βάζεη ηνπ Αξζ.29 ηνπ Νφκνπ Δζσηεξηθήο Αζθάιεηαο ζηηο 27 Απγνχζηνπ 1985. ΢ηηο
3 ΢επηεκβξίνπ ελεκέξσζε ηε κεηέξα ηνπ πσο βξηζθφηαλ ζην ηδησηηθφ λνζνθνκείν
Shifa ηνπ Νηαξκπαλ. Δίρε μπινθνπεζεί θαηά ηελ θξάηεζή ηνπ, δελ άθνπγε απφ ην έλα
απηί, θαη ην ζαγφλη ηνπ ήηαλ ζπαζκέλν.

Ο Yunis Shaik, 27 εηψλ, δηθεγφξνο θαη γξακκαηέαο ηεο Έλσζεο Δξγαηψλ

Βηνκεραλίαο Δλδπκάησλ, ζπλειήθζε ζηηο 4 Ηνπιίνπ 1985 ζηελ πεξηνρή Νηάξκπαλ,
θαη αθέζεθε ειεχζεξνο ρσξίο λα ηνπ απαγγειζνχλ θαηεγνξίεο ζηηο 19 Ηνπιίνπ. Σφηε

101
πιεξνθφξεζε έλα δηθεγφξν πσο είρε βαζαληζηεί θαηά ηελ αλάθξηζε. ΢χκθσλα κε ηνλ
ίδην, ηνλ απνγχκλσζαλ, θαη θάιπςαλ ην θεθάιη ηνπ κε κηα πάληλε ζαθνχια, ελψ έλαο
αζηπλνκηθφο άξρηζε λα αλαδεχεη έλα δάρηπιν ζηνλ απεπζπζκέλν ηνπ θαη λα αζθεί
πίεζε ζηα λεθξά ηνπ.

Χζηφζν, ρξήζε βαζαληζηεξίσλ αλαθέξζεθε θαη ζηα Bantustans, ν ηεξέαο

Tshenuweni Simon Farisani, ζπλειήθζε απφ ηα φξγαλα Αζθαιείαο ηνλ Ννέκβξην ηνπ
1981. Ο βαζαληζκφο ηνπ ήηαλ ηφζν ζθιεξφο, ψζηε ππέζηε δχν θαξδηαθέο πξνζβνιέο
θαη ρξεηάζηεθε λα κεηαθεξζεί ζε λνζνθνκείν πξηλ θαη κεηά ηελ απνθπιάθηζή ηνπ ην
1982. Ο ίδηνο πεξηέγξαςε πσο κία εβδνκάδα κεηά ηελ ζχιιεςή ηνπ, νη αλαθξηηέο ηνπ
ηνλ ελεκέξσζαλ πσο ζθφπεπαλ λα ηνλ ζθνηψζνπλ. Σνπ δήηεζαλ λα γξάςεη ζηε
γπλαίθα ηνπ θαη ηνπο εθθιεζηαζηηθνχο πξντζηακέλνπο ηνπ πσο είρε δξαπεηεχζεη απφ
ηε θπιαθή θαη είρε θαηαθχγεη ζηελ Μνδακβίθε.

Σνπ εμήγεζαλ πσο ζα ηνλ εθηεινχζαλ ακέζσο αλ έγξαθε ηελ επηζηνιή ελψ αλ
αξληφηαλ (φπσο θαη έθαλε), ζα ηνλ βαζάληδαλ αξγά κέρξη λα πεζάλεη. ΢ηηο αξρέο ηνπ
Ηαλνπαξίνπ 1982 μπινθνπήζεθε κε ξαβδηά θαη γξνλζνθνπήζεθε ζην θεθάιη θαη ην
ζψκα. ΢πρλά νη αλαθξηηέο ηνπ, ρηππνχζαλ ην θεθάιη ηνπ ζηνλ ηνίρν. Σνπ μεξίδσλαλ
ηνχθεο απφ ηα καιιηά θαη ηα γέληα ηνπ, ηνλ ζήθσλαλ νιφθιεξν ζηνλ αέξα θαη ηνλ
άθελαλ λα πέθηεη ζην ηζηκεληέλην δάπεδν. Πέξαλ απηψλ, κηα κέξα ηνλ μεγχκλσζαλ
θαη ζθέπαζαλ ην θεθάιη ηνπ κε πάληλν ζάθν. Καηφπηλ έβξεμαλ ην ζάθν κε λεξφ θαη
ηνπ έθαλαλ ειεθηξνζφθ ζηνπο ινβνχο ησλ απηηψλ θαη ην πίζσ κέξνο ηνπ θεθαιηνχ.
Σα ειεθηξνζφθ ζπλερίζηεθαλ κε ειεθηξφδηα πξνζαξκνζκέλα ζηα δάρηπια ησλ
πνδηψλ θαη ηα γελλεηηθά φξγαλα. Έπεηηα απφ φια απηά ρξεηάζηεθαλ κήλεο ηαηξηθήο
πεξίζαιςεο πξνθεηκέλνπ λα μεπεξάζεη ηηο δχν θαξδηαθέο πξνζβνιέο πνπ ππέζηε ιίγν
κεηά ην βαζαληζκφ ηνπ.183

Καη αλ γη’ απηή ηε κνξθή «πνιέκνπ» πνπ εμαπέιπζε ην νινθιεξσηηθφ πιένλ

θαζεζηψο ηνπ Απαξηράηλη ελαληίνλ ησλ πνιέκηψλ ηνπ ππάξρνπλ καξηπξίεο, δελ
ζπκβαίλεη ην ίδην ζρεηηθά κε ηηο δνινθνλίεο θαη ηηο απαγσγέο ησλ πνιηηηθψλ ηνπ
αληηπάισλ. Κάπνηεο απφ απηέο ηηο ππνζέζεηο θαηάθεξαλ λα απνδεηρζνχλ κέζα απφ ηηο
έξεπλεο πνπ δηεμήρζεζαλ απφ ηελ Δπηηξνπή Αιήζεηαο θαη ΢πκθηιίσζεο θαη ηηο
καξηπξίεο πνπ θαηαηέζεθαλ ζην πιαίζην απηψλ ησλ εξεπλψλ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο
δξψληεο, ελψ άιιεο παξέκεηλαλ έλα άιπην κπζηήξην, θαζψο ηα απφξξεηα θαη

183
Γηεζλήο Ακλεζηία, Νφηηα Αθξηθή, Αζήλα, 1986, ζει. 10-13

102
θσδηθνπνηεκέλα έγγξαθα πνπ αλαθέξνληαλ ζε απηέο θαηαζηξάθεθαλ ην 1990, φηαλ
ήηαλ πιένλ μεθάζαξν πσο ην θαζεζηψο ηνπ Απαξηράηλη ζα ιάκβαλε ηέινο.

Μπνξνχκε λα δνχκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νξγαλψλνληαλ θαη εθηεινχληαλ νη

πνιηηηθέο δνινθνλίεο κφλν κέζα απφ ηα ζηνηρεία πνπ ήξζαλ ζην θσο κέζσ ηεο
Δπηηξνπήο Αιήζεηαο θαη ΢πκθηιίσζεο. Γη’ απηφ ην ιφγν ζα δνχκε αλαιπηηθά κηα εμ’
απηψλ ησλ ππνζέζεσλ, ηνπο ηέζζεξηο ηνπ Κξάληνθ.

103
 5.1.1 Οι Σέζζεπιρ ηος Κπάνηοκ

Οη πνιηηηθέο δνινθνλίεο θαη απαγσγέο πνπ απνηεινχζαλ έξγν ηνπ

θαζεζηψηνο ηνπ Απαξηράηλη, ελψ ζην παξειζφλ ζεσξνχηαλ κχζνο, ζήκεξα
απνηεινχλ έλα πξαγκαηηθφ γεγνλφο. Αλ ιάβεη θάπνηνο ππφςηλ ηνπ ηηο θαηαζέζεηο ηνπ
Eugene Alexander de Kock θαη κφλν ελψπηνλ ηεο Δπηηξνπήο Αιήζεηαο θαη
΢πκθηιίσζεο, ζα κπνξέζεη λα αληηιεθζεί ην κέγεζνο ηηο εμσδηθαηηθήο δξάζεο ηνπ
Απαξηράηλη. Μία πνιηηηθή δνινθνλία απνηεινχζε κηα αζθαιή κέζνδν
εμνπδεηέξσζεο ηνπ «ερζξνχ» θαζψο κπνξνχζε λα απνδνζεί ζην ANC.

Ζ εμαθάληζε θάπνηνπ κέζσ ηεο δνινθνλίαο θαη ε απνπζία ησλ ζσκάησλ ησλ
ζπκάησλ ήηαλ πεξηζζφηεξν ειθπζηηθή, θαζψο δελ έγεηξαλ ηελ αλάγθε έξεπλαο. Θα
κπνξνχζε θάιιηζηα λα παξνπζηαζηεί κηα ηζηνξία πσο νη αγλννχκελνη άθεζαλ ηε
ρψξα γηα λα ζπκκεηάζρνπλ ζην ANC ζηελ εμνξία. Μηα ηέηνηα ηζηνξία είλαη θαη
εθείλε ησλ Σεζζάξσλ ηνπ Κξάληνθ. Σν κνλαδηθφ ίζσο επηχρεκα ζε απηή ηελ ηζηνξία
ήηαλ πσο ιφγσ ηεο απξνζεμίαο ησλ εθηειεζηψλ θαηάθεξε λα απνδεηρζεί πσο πίζσ
απφ απηή ηε δνινθνλία βξηζθφηαλ ην θξάηνο ηνπ Απαξηράηλη.

Οη άλζξσπνη πνπ έκεηλαλ γλσζηνί σο νη Σέζζεξηο ηνπ Κξάληνθ (The Cradock

Four) ήηαλ νη Μάζηνπ Γθνλίνπε (Mathew Goniwe), Φνξη Καιάηα (Fort Calata),
΢πάξννπ Μθφλην (Sparrow Mkonto) θαη ν ΢ηζέιν Μριάνπη (Sicelo Mhiauli). Οη
Μάζηνπ Γθνλίνπε θαη Φνξη Καιάηα ήηαλ θαζεγεηέο ζε ζρνιείν ηνπ Κξάληνθ, ελψ ηε
δεθαεηία ηνπ 1980, ζην Αλαηνιηθφ Αθξσηήξην ν Μάζηνπ Γθνλίνπε ήηαλ ν λνχκεξν
έλα ερζξφο ηνπ θαζεζηψηνο ηνπ Απαξηράηλη.

Σν πξσί ηεο 27εο Ηνπλίνπ 1985 μεθίλεζε απφ ην Κξάληνθ καδί κε ηνπο άιινπο
ηξεηο πξνθεηκέλνπ λα παξεπξεζνχλ ζε κία ζπλάληεζε ζηα γξαθεία ηνπ Δληαίνπ
Γεκνθξαηηθνχ Μεηψπνπ (United Democratic Front) ζην Πνξη Διίδακπεζ. Δθείλν ην
απφγεπκα, έπεηηα απφ ηε ζπλάληεζε έλαο θίινο ηνπ ζπκβνχιεςε ηνλ Γθνλίνπε λα
δηαλπθηεξεχζνπλ ζην Πνξη Διίδακπεζ πξνθεηκέλνπ λα κελ ηαμηδέςνπλ βξάδπ.
Δθείλνο αξλήζεθε ιέγνληαο φηη δελ ζα ζηακαηνχζε γηα θαλέλαλ, εθηφο απφ ηελ
αζηπλνκία.

Σν κεζεκέξη ηεο επφκελεο εκέξαο, βξέζεθε ζηνπο ζάκλνπο ηεο πεξηνρήο

Μπινπγνπφηεξ Μπέη έλα ζψκα· αξγφηεξα αλαγλσξίζηεθε σο ην ζψκα ηνπ ΢πάξννπ

104
Μθφλην. Έθεξε πνιιαπιέο πιεγέο απφ ρηππήκαηα θαη ηνλ είραλ ππξνβνιήζεη ζην
θεθάιη. Σελ ίδηα κέξα βξέζεθε ηπραία θαη ην θξπκκέλν θαη θακέλν απηνθίλεην ηνπ
Γθνλίνπε. Ο αζηπλνκηθφο πνπ δηεμήγαγε ηελ έξεπλα γηα ην θακέλν απηνθίλεην
θάιεζε ηε γπλαίθα ηνπ Γθνλίνπε γηα λα ξσηήζεη γηα ηνλ αξηζκφ ηνπ απηνθηλήηνπ.

Σν ζψκα ηνπ ΢ηζέιν Μριάνπη βξέζεθε ηελ επφκελε κέξα. Σνλ είραλ
καραηξψζεη πάλσ απφ ηξηάληα θνξέο, είραλ θφςεη ην ιαηκφ ηνπ θαη ην δεμί ηνπ ρέξη
είρε ραζεί. Σα ζψκαηα ησλ Μάζηνπ Γθνλίνπε θαη Φνξη Καιάηα βξέζεθαλ ζηηο 2
Ηνπιίνπ έπεηηα απφ εθηεηακέλε έξεπλα. Καη ηα δχν έθεξαλ ζεκάδηα απφ πνιιαπιέο
καραηξηέο, ελψ ηα ζθπιηά είραλ θαηαζπαξάμεη ηηο ζάξθεο ηνπ Καιάηα. Σα ζψκαηα
ησλ ζπκάησλ είραλ θαεί, ελψ ε απφζηαζε ησλ ζσκάησλ απφ ην απηνθίλεην
απνδείθλπε πσο εζθεκκέλα είραλ κεηαθεξζεί. Σν έλα ζψκα βξέζεθε ζε απφζηαζε 1,7
ρηιηνκέηξσλ απφ ην απηνθίλεην, ηα άιια δχν ζε απφζηαζε 4 θαη 5 ρηιηνκέηξσλ θαη ην
ηέηαξην ζε απφζηαζε 14 ρηιηνκέηξσλ απφ ην ακάμη. Χζηφζν, νη πηλαθίδεο ζην
απηνθίλεην ηνπ Γθνλίνπε είραλ αληηθαηαζηαζεί κε εθείλεο ελφο απηνθηλήηνπ πνπ είρε
ζηαιεί γηα θαηαζηξνθή απφ ην 1983. Απφ ιάζνο ησλ εθηειεζηψλ ε κηα πηλαθίδα ηνπ
Γθνλίνπε είρε πέζεη θνληά ζην απηνθίλεην.

Σν ΢αββαηνθχξηαθν θαηά ην νπνίν ζα ηεινχληαλ νη θεδείεο ησλ ζπκάησλ

ζπλέξξεπζαλ ζην Κξάληνθ ζαξάληα ρηιηάδεο άηνκα. ΢ηελ ηειεηή παξεπξέζεζαλ
δηπισκάηεο απφ ηελ Γαιιία, ηε Ννξβεγία, ηνλ Καλαδά, ηελ Απζηξαιία θαη ηε
΢νπεδία, ελψ δηαβηβάζηεθαλ κελχκαηα ζπκπάζεηαο απφ ηηο πξεζβείεο ησλ ΖΠΑ, ηεο
Οιιαλδίαο θαη ηεο Βξεηαλίαο. Μία θαιεζκέλε ζηελ ηειεηή, ε Βηθηφξηα Μμέλγθε
(Victoria Mxenge) – δηαθεθξηκέλε δηθεγφξνο πνπ κεηαμχ άιισλ αζρνινχηαλ κε
ππνζέζεηο παξαβίαζεο αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ- απεπζπλφκελε ζηνπο πελζνχληεο
κεηαμχ άιισλ δήισζε: «είκαζηε έηνηκνη λα πεζάλνπκε γηα ηελ Αθξηθή». ΢ε δηάζηεκα
κηθξφηεξν ησλ δχν εβδνκάδσλ ηελ ππξνβφιεζαλ θαη ηε ζθφησζαλ έμσ απφ ην ζπίηη
ηεο. Μεξηθά ρξφληα λσξίηεξα είρε δνινθνλεζεί ν ζχδπγφο ηεο Griffiths. Σνλ είραλ
καραηξψζεη, ηνπ είραλ θφςεη ην ιαηκφ θαη ηνπ είραλ θάςεη ην απηνθίλεην. Σφζν νη
εθηειεζηέο ησλ Σεζζάξσλ ηνπ Κξάληνθ, φζν θαη εθείλνη ηνπ Griffiths Mxenge,
παξαδέρζεθαλ ηηο πξάμεηο ηνπο, ελψ γηα ηε Βηθηψξηα Μμέγθε δελ νκνιφγεζε πνηέ
θαλείο ηελ ελνρή ηνπ. Χζηφζν, ηελ επνρή πνπ δνινθνλήζεθε ελεξγνχζε γηα

105
ινγαξηαζκφ 16 εγεηψλ ηνπ UDF πνπ επξφθεηην λα δηθαζηνχλ γηα πξνδνζία ζην
Αλψηαην Γηθαζηήξην ηνπ Πηηεξκάξηηνκπνπξγθ.184

Ζ πξψηε έξεπλα γηα ηνπο ζαλάηνπο ησλ Σεζζάξσλ ηνπ Κξάληνθ μεθίλεζε ην
Φεβξνπάξην ηνπ 1989. Λφγσ ηνπ φηη ηα ζηνηρεία γηα ηελ ππφζεζε ηφηε ήηαλ ιίγα, ν
ζπλήγνξνο ησλ νηθνγελεηψλ ησλ ζπκάησλ πξνζπάζεζε λα ηεθκεξηψζεη ην γεγνλφο
πσο ήηαλ κηα πξνζρεδηαζκέλε δνινθνλία θπξίσο βάζεη ηεο απφζηαζεο ησλ
πησκάησλ, ηνπ γεγνλφηνο πσο είρε γίλεη πξνζπάζεηα λα αιινησζνχλ ηα
ραξαθηεξηζηηθά ηνπο ψζηε λα κελ είλαη αλαγλσξίζηκνη θαη ιφγσ ηεο χπαξμεο ησλ
πιαζηψλ πηλαθίδσλ. ΋πσο πνιχ εχζηνρα παξαηήξεζε « […] Βξήθε έλα θακέλν
απηνθίλεην πνπ ήηαλ θξπκκέλν, έλα απηνθίλεην πνπ ηνπ έδεημε έλα εξγάηεο νδνπνηίαο
πνπ είρε βγεη απφ ην δξφκν. […] βξήθε ηελ πηλαθίδα CAT (Κξάληνθ), ε νπνία είρε
αθεζεί ζην γξαζίδη. Μέζσ ηνπ αζπξκάηνπ κεηέδσζε ηνλ αξηζκφ ηεο πηλαθίδαο πνπ είρε
αθαηξεζεί απφ ην απηνθίλεην[…]. Καη απηνί ηνπ είπαλ απηφ είλαη ην απηνθίλεην ηνπ
Γθνλίνπε […] Όκσο εάλ δελ είρε βξεζεί απηή ε πηλαθίδα […] θαη είρε βξεζεί κφλν ε
πηλαθίδα κε ην CB (Πνξη Διηδακπεζ) […] ν θ. Μπάζν ζα είρε ζηείιεη κε ηνλ αζχξκαην
ηηο πιεξνθνξίεο ηνπ θαη ε απάληεζε πνπ ζα είρε ιάβεη ζα ήηαλ : ‘‘Απηφ είλαη έλα παιηφ
ζαξαβαιηαζκέλν απηνθίλεην πνπ έρεη ζηαιεί γηα παιηνζίδεξα ην 1983’’. Γελ ππήξρε
θαλέλα ζψκα θνληά ζην απηνθίλεην[…]».185

Χζηφζν, δελ κπνξνχζε λα απνδεηρζεί ηίπνηα πεξηζζφηεξν πέξαλ ηνπ

γεγνλφηνο φηη απηνί νη ηέζζεξηο άλζξσπνη είραλ δνινθνλεζεί. Έηζη, ε απφθαζε ηνπ
δηθαζηή Νηε Μπεξ ήηαλ : «[…] Σν κφλν πφξηζκα πνπ κπνξψ λα εθθξάζσ αλαθνξηθά
κε απηφ ην δήηεκα, ζην νπνίν έρνπλ ζπκθσλήζεη φιεο νη πιεπξέο, είλαη φηη νη ζάλαηνί
ηνπο πξνθιήζεθαλ απφ θάπνην πξφζσπν ή πξφζσπα ή νκάδα πξνζψπσλ πνπ είλαη
άγλσζηα»186. Παξ΄ φια απηά, έλα δεκνζίεπκα θαη κηα ζεηξά γεγνλφησλ νρηψ πεξίπνπ
κήλεο κεηά ηελ έξεπλα ζα πξνθαινχζε ζχειια αληηδξάζεσλ ζηε ρψξα θαη ζα άλνηγε
μαλά ηελ ππφζεζε ησλ Σεζζάξσλ ηνπ Κξάληνθ.

΢ηηο 19 Οθησβξίνπ 1989, έλαο πξψελ αζηπλνκηθφο ηεο Αζθαιείαο ν Άικνλη

Ννθεκέια, ν νπνίνο πεξίκελε ηελ εθηέιεζή ηνπ ην επφκελν πξσί, θαηέζεζε κηα
184
Διεθνήσ Αμνηςτία, Νότια Αφρική, Αθήνα, 1986, ςελ. 10-13 και Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο
Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο, εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 255-263
185
Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 262
186
Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει. 267

106
έγγξαθε καξηπξηθή θαηάζεζε πξνο ηνπο Γηθεγφξνπο γηα ηα Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα.
΢ηελ θαηάζεζε απηή ν Ννθεκέια πεξηέγξαθε ηηο δνινθνλίεο ζηηο νπνίεο είρε
εκπιαθεί σο κέινο απηνχ πνπ απνθαινχζε «εθηειεζηηθφ απφζπαζκα ηνπ Σκήκαηνο
Αζθαιείαο». Μηα απφ απηέο ήηαλ θαη ε δνινθνλία ηνπ Γθξίθηζο Μμέλγθε. Μεηαμχ
άιισλ ζηελ έγγξαθε θαηάζεζή ηνπ ν Ννθεκέια έθαλε αλαθνξά θαη ζε έλα άιιν
κέινο ηνπ απνζπάζκαηνο, ηνλ αζηπλνκηθφ Β΄ Νηηξθ Κνέηδε (Dirk Johannes Coetzee),
ν νπνίνο ακέζσο κεηά ηηο απνθαιχςεηο έθπγε απφ ηε ρψξα, θνβνχκελνο πσο ζα
γηλφηαλ ην εμηιαζηήξην ζχκα θαη πσο ζα ζαλαησλφηαλ πξνθεηκέλνπ λα κελ
απνθαιχςεη ηελ αιήζεηα.

Χζηφζν ν Κνέηδε είρε δψζεη πιεξνθνξίεο γηα ηηο πξάμεηο ηνπ δηθνχ ηνπ
εθηειεζηηθνχ απνζπάζκαηνο ζηνλ δεκνζηνγξάθν Εαλ Πάνπβ (Jacques Pauw). Δλ
ζπλερεία ν ππνπξγφο Νφκνπ θαη Σάμεο Αληξηάλ Φφιθ (Adriaan Johannes Vlok), ζε
κηα ηειενπηηθή ηνπ δήισζε ζηηο 16 Ννεκβξίνπ 1989, αξλήζεθε ηελ χπαξμε
εθηειεζηηθψλ απνζπαζκάησλ ηεο αζηπλνκίαο. Παξ’ φια ηαχηα, ην επφκελν πξσί ε
εθεκεξίδα Vrye Weekblad, δεκνζίεπζε ηνπο ηζρπξηζκνχο ηνπ Κνέηδε.

Δθείλε ηελ πεξίνδν θαη κεηά απφ φζα έβιεπαλ ην θσο ηεο δεκνζηφηεηαο, ν
Πξφεδξνο ληε Κιέξθ βξέζεθε ππφ πίεζε πξνθεηκέλνπ λα δηελεξγεζεί δηθαζηηθή
έξεπλα κε αληηθείκελν ηνπο ηζρπξηζκνχο πεξί απνζπαζκάησλ ζαλάηνπ. Αλη’ απηνχ, ν
ππνπξγφο Γηθαηνζχλεο, Hendrik Jacobus (Kobie) Coetsee, αλέζεζε ζηνλ γεληθφ
εηζαγγειέα ηνπ Ναηάι, Tim McNally, θαη ηνλ επηθεθαιήο ηεο Γηεχζπλζεο Γίσμεο
ηνπ Δγθιήκαηνο, ζηξαηεγφ Alwyn Conradie, λα δηεξεπλήζνπλ ηνπο ηζρπξηζκνχο ηνπ
Ννθεκέια. Ζ αλαθνξά παξαδφζεθε ζηνλ ληε Κιέξθ ζηα ηέιε ηνπ 1989 θαη
δεκνζηνπνηήζεθε έλα ρξφλν αξγφηεξα. Σν πφξηζκα δηαπίζησλε πσο δελ ππήξραλ
ζηνηρεία πνπ λα απνδεηθλχνπλ ηα ιεγφκελα ησλ Ννθεκέια θαη Κνέηδε.

Χζηφζν, ιφγσ ηεο απμαλφκελεο πίεζεο πνπ δερφηαλ ε θπβέξλεζε Νηεθιέξθ

ζπζηάζεθε κηα δηθαζηηθή εξεπλεηηθή επηηξνπή ππφ ηελ πξνεδξία ηνπ δηθαζηή Λνπίο
Υαξκο. Παξ’ φια απηά, νη δπλαηφηεηεο ηεο επηηξνπήο ήηαλ επί ηεο νπζίαο
πεξηνξηζκέλεο θαζψο δελ ηεο παξερφηαλ ε δπλαηφηεηα λα δηεξεπλήζεη πεξηπηψζεηο
θφλσλ εθηφο ηεο επηθξάηεηαο ηεο ρψξαο, παξ’ φιν πνπ ππήξραλ πνιιέο ηέηνηεο
πεξηπηψζεηο. Δπηπιένλ ε επηηξνπή δελ είρε δηθαηνδνζία λα ζηείιεη θιήζεηο ζε
κάξηπξεο, νχηε κπνξνχζε λα ηνπο πξνζθέξεη πξνζηαζία ή αζπιία. Σέινο, εθείλνο
πνπ ζα δηεχζπλε ηηο θαηαζέζεηο ζα ήηαλ ν McNally.

107
 Σν πφξηζκα ηεο Δπηηξνπήο Υαξκο δεκνζηνπνηήζεθε ην Ννέκβξην ηνπ 1990. Ο
δηθαζηήο Υαξκο ζηελ έθζεζή ηνπ δήισζε: «Η επηηξνπή δελ ζηάζεθε δπλαηφ λα
εθπιεξψζεη έλαλ απφ ηνπο θχξηνπο ζηφρνπο ηεο, δειαδή λα απνθαηαζηήζεη ηελ
εκπηζηνζχλε ηνπ θνηλνχ πξνο έλα ηκήκα ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο». ΢ην πφξηζκα ηεο
επηηξνπήο αλαθεξφηαλ πσο ην Γξαθείν Πνιηηηθήο ΢πλεξγαζίαο ελέρνληαλ ζε
δξαζηεξηφηεηεο ησλ απνζπαζκάησλ ζαλάηνπ, αιιά απήιιαμε απφ θάζε επζχλε ηελ
αζηπλνκία θαη ην ζηξαηφ. Χζηφζν ε ππφζεζε ησλ Σεζζάξσλ ηνπ Κξάληνθ, ζα
εξρφηαλ μαλά ζην πξνζθήλην ην 1992 έπεηηα απφ έλα δεκνζίεπκα εθεκεξίδαο πνπ
αλαθεξφηαλ ζηελ εληνιή ζαλάηνπ ησλ Σεζζάξσλ.187

Ζ έθδνζε ηεο εθεκεξίδαο New Nation ηεο εβδνκάδαο 30 Απξηιίνπ – 7 Μαΐνπ

1992 αλέθεξε ζηελ πξψηε ζειίδα πσο δηέζεηε απνδεηθηηθά ζηνηρεία, ζχκθσλα κε ηα
νπνία νη δνινθνλίεο ησλ Σεζζάξσλ ηνπ Κξάληνθ πηζαλφλ έιαβαλ ρψξα κε ηελ
εμνπζηνδφηεζε ηεο Γξακκαηείαο ηνπ Κξαηηθνχ ΢πκβνπιίνπ Αζθαιείαο. Μία
εβδνκάδα αξγφηεξα δεκνζίεπζε κε ηίηιν «Γηαηαγή ζαλάηνπ απφ έλα ζηξαηεγφ» ην
θσηναληίγξαθν ελφο ρεηξφγξαθνπ ζήκαηνο. Έδεηρλε πσο ην ζήκα είρε ζηαιεί απφ
αζηπλνκηθφ δηεπζπληή Α΄ du Plessis, ην γξακκαηέα ηνπ Κέληξνπ ΢πλδηαρείξηζεο ηεο
Αλαηνιηθήο Πεξηθέξεηαο (SADF’s Eastern Province Command) πξνο ηε Γξακκαηεία
ηνπ Κξαηηθνχ ΢πκβνπιίνπ Αζθαιείαο (SSC Secretariat). Φαηλφηαλ δε, πσο είρε
ζπληαρζεί ππφ ηηο νδεγίεο ηνπ ζηξαηεγνχ Joffel van der Westhuizen – δηεπζπληή ηνπ
Κέληξνπ ΢πλδηαρείξηζεο ηεο Αλαηνιηθήο Πεξηθέξεηαο, θαη παξαιήπηεο ηνπ ζα ήηαλ ν
ζηξαηεγφο Frederick Johannes van Rensburg, ν νπνίνο ήηαλ δηεπζπληήο ηνπ ηκήκαηνο
ζηξαηεγηθήο ηνπ Κξαηηθνχ ΢πκβνπιίνπ Αζθαιείαο.

Σν ζήκα είρε ηαμηλνκεζεί σο άθξσο απφξξεην, έθεξε ηελ έλδεημε «επείγνλ»

θαη είρε απνζηαιεί κε ηελ έλδεημε «άκεζε απνζηνιή». Σν πεξηερφκελν απηήο ήηαλ:

«2. Ολφκαηα σο αθνινχζσο: Μάζηνπ Γθνλίνπε

Μπνπιέιν Γθνλίνπε…
Φνξη Καιάηα

187
Μπίδνο Γ, Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο,
εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει.268 -270

108
3. πξνηείλεηαη ηα πξναλαθεξζέληα πξφζσπα λα απνκαθξπλζνχλ κνλίκσο απφ ηελ
θνηλσλία, σο δήηεκα επείγνπζαο αλάγθεο»188

Πεξαηηέξσ, ζην ζήκα αλαθεξφηαλ πσο ζα πξέπεη λα αλακέλεηαη επξεία

αληίδξαζε θαη ζε ηνπηθφ θαη ζε δηεζλέο επίπεδν, ιφγσ ηεο ζεκαζίαο πνπ είραλ γηα ηνλ
ερζξφ απηά ηα πξφζσπα∙ ηδηαίηεξα ν πξψηνο. Σν ζήκα απηφ έθεξε εκεξνκελία 7
Ηνπλίνπ 1985, είρε δειαδή ζηαιζεί 20 κέξεο πξηλ ηε δνινθνλία ησλ Σεζζάξσλ.

Ζ δεκνζίεπζε ηνπ ζήκαηνο πξνθάιεζε αληηδξάζεηο ζε φιε ηε ρψξα, θαζψο

θαηλφηαλ λα αλαηξέπεη ην πφξηζκα ηεο Δπηηξνπήο Υαξκο. ΢ηε ζπλέρεηα, ν ίδηνο ν van
Rensburg, πνπ ελέρνληαλ ζην ζήκα, νξίζηεθε ππεχζπλνο, πξνθεηκέλνπ λα βξεζεί
θάζε πηζαλφο ζχλδεζκφο κεηαμχ ηνπ ζέκαηνο ηνπ Γθνλίνπε θαη ηεο Γξακκαηείαο ηνπ
Κξαηηθνχ ΢πκβνπιίνπ Αζθαιείαο. Σειηθά ν ληε Κιέξθ ππφ ηελ πίεζε ηεο θνηλήο
γλψκεο έδσζε εληνιή λα αλνίμεη θαη πάιη ε Έξεπλα.

΢ηελ δεχηεξε έξεπλα, σζηφζν, ζα γηλφηαλ αξθεηά ζαθέο ηφζν ην γηαηί

εθδφζεθε ε εληνιή εθηέιεζεο, φζν θαη ην κε πνηφλ ηξφπν θπβεξλνχηαλ εθείλε ηελ
επνρή ε ρψξα. ΢ηα πιαίζηα ηεο έξεπλαο απηήο ν van Rensburg θαηέζεζε φηη «ν
ερζξφο ζηνπο αληεπαλαζηαηηθνχο πνιέκνπο είλαη φινη νη επαλαζηάηεο πνπ
επηθεληξψλνπλ ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο ζηελ αλαηξνπή ηνπ θξάηνπο κε
αληηζπληαγκαηηθνχο ηξφπνπ». Ο αζηπλνκηθφο πνπ ζπλέηαμε ην ζήκα πνπ πεξηείρε ηελ
εληνιή ζαλαηηθήο εθηέιεζεο δήισζε πσο ε θαηάζηαζε ήηαλ ηφζν θξίζηκε, πνπ ν
ζηξαηεγφο Westhuizen θηλδχλεπε λα ράζεη ηε δνπιεηά ηνπ, εάλ δελ ηελ έζεηε ππφ
έιεγρν. Πξάγκαηη φ ππνπξγφο Ακχλεο Magnus Malan είρε αζθήζεη ζθιεξή θξηηηθή
ζηνλ Westhuizen, ελψ θαη ν ίδηνο επηβεβαίσζε πσο δερφηαλ πνιηηηθέο πηέζεηο. Έηζη,
πάξζεθε ε απφθαζε ν Γθνλίνπε λα κεηαηεζεί ζην Γθξαθ – Ράηλεη πξνθεηκέλνπ λα
θάκςνπλ ηελ επηξξνή ηνπ, θαη ηνπ αλέθεξαλ πσο ζα αλαιάκβαλε θαζήθνληα απφ ηηο
αξρέο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο ηνπ 1984.

Χζηφζν, ν θφζκνο ηνπ Κξάληνθ εμνξγίζηεθε θαη πάξζεθε ε απφθαζε ν

Γθνλίνπε λα κε δερζεί ηελ κεηάζεζε. Έπεηηα απφ κηα ζεηξά άθαξπσλ ζπλαληήζεσλ
κε εθπξνζψπνπο ηνπ ππνπξγείνπ Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο θαη αθνχ παξήιζε ε

188
Truth and Reconciliation Commission of South Africa Report, Vol 2, Truth and Reconciliation
Commission of South Africa , Cape Town, 1998, ζει.227 θαη Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο
Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε: Γεσξκάο Κψζηαο, εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001, ζει.271

109
πξνζεζκία εληφο ηεο νπνίαο ν Γθνλίνπε ζα κπνξνχζε λα απνδερζεί ηελ κεηάζεζή ηνπ,
ηνπ αλαθνηλψζεθε πσο ε ζχκβαζή ηνπ δηαθφπηεηαη. Έπεηηα απφ ηηο ζπλερηδφκελεο
δηακαξηπξίεο ηεο θνηλφηεηαο ηνπ Κξάληνθ ελεκεξψζεθε πσο ζα κπνξνχζε λα
θαηαζέζεη αίηεζε γηα ηελ επαλαηνπνζέηεζε ηνπ.

Μεηά ηελ εκέξα ηνπ ΢άξπεβηι 21 Μαξηίνπ ηνπ 1984, ζηα πιαίζηα κηάο
ζπγθέληξσζεο εθθσλήζεθαλ νκηιίεο απφ ηνπο Μπνπιέιν θαη Μαζηνπ Γθνλίνπε θαη
ηνλ Φνξη Καιάηα. Έπεηηα απφ απηέο, φιεο νη δεκφζηεο ζπγθεληξψζεηο
απαγνξεχηεθαλ θαη ζηηο 31 Μαξηίνπ νη Γθνλίνπε, φπσο θαη ν Καιάηα, ζπλειήθζεζαλ
ζχκθσλα κε ην Κεθάιαην 28 (8) ηνπ Νφκνπ πεξί Δζσηεξηθήο Αζθάιεηαο θαη
πξνθπιαθίζηεθαλ. ΢ε φιν ην Αλαηνιηθφ Αθξσηήξην πξαγκαηνπνηήζεθαλ κπνυθνηάδ
κε ηε ζπκκεηνρή 7.000 καζεηψλ, ελψ παξάιιεια δελ έιεηςαλ θαη ηα θαηαλαισηηθά
κπνυθνηάδ. Πιένλ ήηαλ μεθάζαξν πσο ε πξνθπιάθηζε ηνπ Γθνλίνπε δελ απνηεινχζε
ιχζε. Έπεηηα απφ ηελ απνθπιάθηζή ηνπ θαη ηελ απφξξηςε ηεο αίηεζήο ηνπ γηα
επαλαηνπνζέηεζε, ήηαλ μεθάζαξν πσο ππήξραλ αληηηηζέκελεο δπλάκεηο θαη απφςεηο
ζηελ θπβέξλεζε.

΋πσο έγηλε αξγφηεξα γλσζηφ, νη δπλάκεηο Αζθαιείαο δελ επηζπκνχζαλ ηελ

επαλαηνπνζέηεζή ηνπ. ΢ηηο 13 Μαΐνπ ηνπ 1985 πξαγκαηνπνηήζεθε κηα ζπλάληεζε
ζην δηνηθεηήξην ησλ εηδηθψλ δπλάκεσλ ηνπ Κξάληνθ. ΢ηε ζπλάληεζε απηή κεηαμχ
άιισλ παξεπξίζθνληαλ ν γεληθφο δηεπζπληήο ηνπ ππνπξγείνπ Δθπαίδεπζεο θαη
Καηάξηηζεο θαη ε Αζηπλνκία Αζθαιείαο. Ο δηεπζπληήο ηνπ ππνπξγείνπ αλαθνίλσζε
ζηελ ζπλάληεζε απηή, πσο ε δηεχζπλζή ηνπ έβιεπε ζεηηθά ην ελδερφκελν
επαλαηνπνζέηεζεο ηνπ Γθνλίνπε. ηελ πιεξνθνξία απηή κεηέθεξε ε Αζηπλνκία
Αζθαιείαο ζηνλ ππνπξγφ Νφκνπ θαη Σάμεο, θαζψο ε ίδηα δηαθσλνχζε. Ο ππνπξγφο
Νφκνπ θαη Σάμεο κε ηε ζεηξά ηνπ ελεκέξσζε ηνλ ππνπξγφ Δθπαίδεπζεο θαη
Καηάξηηζεο λα κελ πξνβεί ζε θακία ηέηνηα ελέξγεηα πξνηνχ ζπλαληεζεί καδί ηνπ,
ελψ παξάιιεια ν ίδηνο πξαγκαηνπνίεζε κηα ζπλάληεζε κε ηνλ Γθνλίνπε,
πξνθεηκέλνπ λα εθηηκήζεη ν ίδηνο ηελ ζηάζε απηνχ.

Χζηφζν, ηίπνηα απφ φια απηά δελ έβξηζθε ζχκθσλε ηελ Αζηπλνκία
Αζθαιείαο∙ αληίζεηα ζηάιζεθε απφ απηήλ έλα ζήκα ζηελ Γξακκαηεία ηνπ Κξαηηθνχ
΢πκβνπιίνπ, ζην νπνίν δήισλε πσο δελ έπξεπε ζε θακία πεξίπησζε νη Κνλίνπε θαη
Καιάηα λα ηνπνζεηεζνχλ ζε θάπνηα ζέζε πνπ λα αλήθε ζην ππνπξγείν. Σν ζήκα

110
έθεξε ηελ ππνγξαθή ηνπ Joffel van der Westhuizen (δηεπζπληή ηνπ Κέληξνπ
΢πλδηαρείξηζεο ηεο Αλαηνιηθήο Πεξηθέξεηαο) θαη παξαδφζεθε ζηνλ Johannes van
Rensburg, (δηεπζπληή ηνπ ηκήκαηνο ζηξαηεγηθήο ηνπ Κξαηηθνχ ΢πκβνπιίνπ
Αζθαιείαο). Γηα ην πεξηερφκελφ ηνπ ελεκεξψζεθε ην ππνπξγείν Δθπαίδεπζεο θαη
Καηάξηηζεο. ΋κσο, ιφγσ ησλ αληηθξνπφκελσλ απφςεσλ ηνπ ππνπξγείνπ θαη ηεο
Αζηπλνκίαο Αζθαιείαο, ην ππνπξγείν έζεζε πάιη ην δήηεκα ζε κηα ζπλάληεζε ηνπ
΢πλεξγαδφκελνπ Πξνζσπηθνχ Αζθαιείαο ζηηο 6 Ηνπλίνπ, φπνπ πξνέδξεπε ν
πθππνπξγφο Νφκνπ θαη Σάμεο Adriaan Volk. ΢ηε ζπλέρεηα ην δήηεκα παξαπέκθζεθε
ζε κηα επηηξνπή ππφ ηελ θαζνδήγεζε ηεο Γξακκαηείαο.

Ζ επηηξνπή απηή ζπλεδξίαζε ζηηο 7 Ηνπλίνπ 1985, ηελ ίδηα εκέξα πνπ
ζηάιζεθε ην ζήκα «ζαλαηηθήο εθηέιεζεο» ζηνλ van Rensburg. Χζηφζν, ζχκθσλα κε
εθπξφζσπν ηνπ ππνπξγείνπ πνπ ήηαλ παξψλ ζηε ζπλάληεζε, έπεηηα απφ θάπνηεο
αςηκαρίεο κεηαμχ ησλ εθπξνζψπσλ ηνπ ππνπξγείνπ θαη ηνπ ζπληαγκαηάξρε ηεο
Αζηπλνκίαο Αζθαιείαο, έγηλε δεθηή ε άλεπ φξσλ επαλαηνπνζέηεζε ηνπ Γθνλίνπε. Δλ
ζπλερεία ε Αζηπλνκία Αζθαιείαο θξφληηζε λα δηαβηβαζηνχλ θάπνηα έγγξαθα απφ
εθείλε, ηα νπνία λα απνδεηθλχνπλ πσο νη αληηξξήζεηο ηεο, ζρεηηθά κε ηελ
επαλαηνπνζέηεζε ηνπ Γθνλίνπε, είραλ θακθζεί. Πην ζπγθεθξηκέλα ζηηο 25 Ηνπλίνπ
1985, δχν εκέξεο πξηλ ην ζάλαην ηνπ Γθνλίνπε, ν αζηπλνκηθφο επίηξνπνο Γηφραλ
Κνέηδε, απέζηεηιε έλα κλεκφλην ζην ππνπξγείν Νφκνπ θαη Σάμεο ζχκθσλα κε ην
νπνίν πξνηεηλφηαλ ε επαλαηνπνζέηεζε ηνπ Γθνλίνπε θαη έθιεηλε κε ηελ παξαηήξεζε
πσο νπνηαδήπνηε ελέξγεηα ελαληίνλ ηνπ ζα επέθεξε ηελ έληνλε θξηηηθή ζε εζληθφ θαη
δηεζλέο επίπεδν. Ζ νκνηφηεηα κε ηελ θαηαιεθηηθή παξάγξαθν ηνπ ζήκαηνο
«ζαλαηηθήο εθηέιεζεο» είλαη αμηνζεκείσηε.

΢ηε δεχηεξε έξεπλα θαηέζηε ζαθέο πσο νη δπλάκεηο Αζθαιείαο -φηαλ νη

πεξηζηάζεηο ην απαηηνχζαλ-, δελ δίζηαδαλ λα θαηαθχγνπλ ζηελ πξαθηηθή ησλ
δνινθνληψλ. Ο ζηξαηεγφο Westhuizen επηβεβαίσζε ζηελ θαηάζεζή ηνπ φηη νη
δνινθνλίεο πνιηηηθψλ αθηηβηζηψλ ζεσξνχληαλ πάληνηε έλαο απφ ηνπο πηζαλνχο
ηξφπνπο δξάζεο. Γελ απνθιείνληαλ γηα ιφγνπο αξρήο, ελψ ην αλ ζα εθαξκφδνληαλ
ζε κηα δεδνκέλε πεξίπησζε ε ζπγθεθξηκέλε πξαθηηθή, απνηεινχζε κηα ζηξαηεγηθή
απφθαζε πνπ ιακβαλφηαλ ζε επίπεδν θνξπθήο.

111
 Δπηπιένλ, έλα απφ ηα ηεθκήξηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεχηεξεο έξεπλαο ήηαλ
ηα πξαθηηθά απφ κία ζπλάληεζε ηνπ Γξαθείνπ Πνιηηηθήο ΢πλεξγαζίαο ζηηο 28
Απξηιίνπ 1987. ΢ε απηά, ν αξρεγφο ησλ δπλάκεσλ Ακχλεο J. Geldenhuys δηαηχπσλε
ηνλ νξηζκφ ηεο δνινθνλίαο σο εμήο: «Μέζνδνη πνπ εθαξκφδνληαη: ν αξρεγφο ησλ
ελφπισλ δπλάκεσλ ηεο Νφηηαο Αθξηθήο δελ ζεσξεί ηηο ελέξγεηεο ‘‘δνινθνλία’’ θαη
ηηο νξίδεη σο εμήο: ‘‘Δπίζεζε θαηά αηφκνπ-ζηφρνπ (ερζξνχ) κε αλνξζφδνμν νπιηζκφ,
έηζη ψζηε λα κελ επεξεαζηνχλ αζψνη άλζξσπνη’’». Δπηπιένλ, θαηά ηε δεχηεξε
έξεπλα έγηλε ζαθέο πσο ζην ζήκα είρε ρξεζηκνπνηεζεί ζπγθεθαιπκκέλε γιψζζα.
Παξ’ φια απηά, ιφγσ ησλ αληηθαηηθψλ θαηαζέζεσλ ησλ καξηχξσλ θαη δεδνκέλνπ
ηνπ φηη ηα ζηνηρεία δελ ήηαλ αξθεηά πξνθεηκέλνπ λα απνδεηρζεί ε ζχλδεζε αλάκεζα
ζην ζήκα θαη ηε δνινθνλία ησλ Σεζζάξσλ, ε απφθαζε ηνπ δηθαζηή ήηαλ πσο ηα
ζηνηρεία δελ ήηαλ αξθεηά πξνθεηκέλνπ λα δησρζνχλ θάπνην ή θάπνηα άηνκα.

Σέινο, έλα κέξνο ηεο αιήζεηαο ήξζε ζην θσο έπεηηα απφ ηηο Αηηήζεηο
Ακλήζηεπζεο έμη αζηπλνκηθψλ γηα ην θφλν ησλ Σεζζάξσλ ηνπ Κξάληνθ, θαη εθείλεο
ηνπ Eugene de Kock, γηα ζπλέξγεηα. Αλαιπηηθφηεξα, αηηήζεηο είραλ θαηαζέζεη νη J.
van Rensburg, GJ Lotz, Eric Taylor, H. Snyman, H. B. du Plessis θαη JM van Zyl.189
Καλείο φκσο δελ δέρηεθε λα θαηαδείμεη πνηά ήηαλ ε ηεξαξρία εθείλσλ πνπ έπαηξλαλ
ηηο απνθάζεηο, νχηε έγηλε ζαθέο πνηά ήηαλ ε ζρέζε ηνπ ζηξαηνχ. Αξλήζεθαλ λα
απαληήζνπλ φηαλ εξσηήζεθαλ κε πνηφλ αθξηβψο ηξφπν ιακβάλνληαλ νη απνθάζεηο,
ιέγνληαο κφλν πσο απηέο ιακβάλνληαλ απφ κία επηηξνπή πνπ ήηαλ επηθνξηηζκέλε κε
ηέηνηα ζέκαηα. Αθφκα θαη ρσξίο ηελ απνθάιπςε ηνπ αθξηβνχο ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν
ιακβάλνληαο νη απνθάζεηο, είλαη ζαθέο πσο νη θφλνη θαη άιιεο ηξνκνθξαηηθέο
ελέξγεηεο, φπσο ε ρξήζε βηνινγηθψλ φπισλ θαη δειεηεξίσλ190, απνηεινχζαλ κέξνο
ηεο θξαηηθήο πνιηηηθήο ηνπ Απαξηράηλη.

189
Truth and Reconciliation Commission of South Africa Report, Vol 2, Truth and Reconciliation
Commission of South Africa, Cape Town, 1998, ζει. 228
190
Purkitt Helen E. and Burgess Stephen, South Africa's Chemical and Biological Warfare Programme:
A Historical and International Perspective, Journal of Southern African Studies, Vol. 28, No. 2 (Jun.,
2002), pp. 229-253

112
 5.2 Ζ ΠΣΩ΢Ζ ΣΟΤ ΑΠΑΡΣΥΑΗΝΣ ΚΑΗ Ζ ΢ΤΓΥΡΟΝΖ ΝΟΣΗΑ ΑΦΡΗΚΖ

Σν πξψην ίζσο ζαθέο ζεκάδη πσο είρε έξζεη ε ψξα ην Απαξηράηλη λα ιάβεη
ηέινο, ήηαλ ε πξφηαζε ηνπ Πξνέδξνπ Botha ην 1985 γηα ηελ απνθπιάθηζε ηνπ Ν
.Μαληέια. Ο Botha εμέθξαζε ηελ πξφζεζή ηνπ λα απειεπζεξψζεη ηνλ Ν. Μαληέια
εάλ απηφο απνθήξπηηε ηε βία σο πνιηηηθή ζηξαηεγηθή. Δθείλνο φκσο αξλήζεθε, θαη
ζηηο 10 Φεβξνπαξίνπ, ε θφξε ηνπ Είληδη δηάβαζε ηελ απνξξηπηηθή δήισζή ηνπ ζε
ζπγθέληξσζε ζην ΢νβέην.191 Οη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ζηελ απφθαζε πσο ε πνιηηηθή
ηνπ Απαξηράηλη ήηαλ πιένλ αλαπνηειεζκαηηθή, ήηαλ πνιινί. Ζ Νφηηα Αθξηθή βίσλε
πιένλ έλα θιήκα δηεζλνχο απνκφλσζεο θαη νηθνλνκηθήο δπζπξαγίαο. Δλψ
παξάιιεια ην νηθνλνκηθφ θφζηνο πνπ απαηηνχηαλ γηα ηε δηαηήξεζε ελφο ζπζηήκαηνο
φπσο απηφ ηνπ Απαξηράηλη, ήηαλ πιένλ δπζβάζηαρην.

«[…]Πνηά ειεπζεξία κνπ πξνζθέξεηαη, ελψ ε νξγάλσζε ηνπ ιανχ εμαθνινπζεί λα

απαγνξεχεηαη; […] Πνηά ειεπζεξία κνπ πξνζθέξεηαη φηαλ κπνξεί λα ζπιιεθζψ γηα ην
αδίθεκα άδεηαο εηζφδνπ; […] Πνηά ειεπζεξία κνπ πξνζθέξεηαη φηαλ πξέπεη λα δεηήζσ
άδεηα γηα λα δήζσ ζε κηα αζηηθή πεξηνρή; […]»192

Πην αλαιπηηθά, ζχκθσλα κε ηελ επίζεκε απνγξαθή πιεζπζκνχ, ν ιεπθφο

πιεζπζκφο ηεο ρψξαο ην 1985 απνηεινχζε ην 15% επί ηνπ ζπλνιηθνχ, ελψ ην 1936 -
νπφηε θαηαγξαθφηαλ θαη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ – απνηεινχζε ην 21%. Σν 1988
ππνινγηδφηαλ πσο ην 2005 ην πνζνζηφ απηφ ζα έρεη κεησζεί ζην 10%, θάηη ην νπνίν
θαη ζπλέβε ην 1999. Παξάιιεια, ιφγσ ηεο δηαξθνχο επηδείλσζεο ησλ ζπλζεθψλ
δηαβίσζεο ζηα Μπαληνπζηάλο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θπζηθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ,
ελψ ην 1952 ν αξηζκφο ησλ ηζαγελψλ ζηηο πφιεηο θαηαγξαθφηαλ ζηα 5,2 εθαηνκκχξηα,
ην 1980 είρε αλέιζεη ζην δηπιάζην πνζνζηφ (10,6 εθαηνκκχξηα). Έλα βήκα πην
κπξνζηά, νη επηζηήκνλεο ηφηε πξνέβιεπαλ πσο ε αληηζηνηρία ιεπθψλ – ηζαγελψλ ζηηο
αζηηθέο πεξηνρέο έσο ην 2000 ζα ήηαλ 1 πξνο 5.193

191
Μαληέια Ν. ΢πδεηήζεηο κε ηνλ εαπηφ κνπ, κεηάθξαζε: Νίλα Μπνχξε, εθδ. Παηάθε, Αζήλα, 2013.
ζει. 507
192
Clark N. L., Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει. 99
193
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει.242

113
 Έλα, δεχηεξνο παξάγνληαο ήηαλ εθείλνο ηεο νηθνλνκίαο. Σν θξάηνο ηνπ
Απαξηράηλη ήηαλ νηθνλνκηθά δπζβάζηαρην θαη αληηπαξαγσγηθφ, κε ην πξφβιεκα λα
νμχλεηαη ιφγσ ηεο δηεζλνχο απνκφλσζεο ηεο ρψξαο θαη ηεο θπγήο θεθαιαίσλ. Σξία
ήηαλ ηα γεγνλφηα-ζηαζκνί πνπ ζπλνδεχηεθαλ απφ έληνλεο νηθνλνκηθέο θξίζεηο (ηφζν
ηεο ίδηαο ηεο λνηηναθξηθαληθήο νηθνλνκίαο φζν θαη ζηηο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο ηεο
Ννηίνπ Αθξηθήο κε ηνλ ινηπφ θφζκν). Σα γεγνλφηα απηά ήηαλ ε ζθαγή ηνπ
Sharpeville ην 1960, νη εμεγέξζεηο ηνπ Soweto ην 1976 θαη ε επηβνιή ηεο θαηάζηαζεο
έθηαθηεο αλάγθεο ην 1985. Ήδε απφ ην 1963, ην ΢πκβνχιην Αζθαιείαο ηνπ ΟΖΔ
ζπλέζηεζε λα κελ πσινχληαη φπια ζηε Νφηηα Αθξηθή, ελψ νη δηαδνρηθέο ζπδεηήζεηο
θαηά ηηο επφκελεο δχν δεθαεηίεο, θαηέιεγαλ ζε φιν θαη πην δεζκεπηηθέο απνθάζεηο
ζρεηηθά κε ηελ απνηξνπή πσιήζεσλ νπιηζκνχ θαη ζηξαηησηηθνχ πιηθνχ, ηελ αγνξά
πνιχηηκσλ κεηάιισλ θαη ηελ κείσζε ή πιήξε δηαθνπή ησλ άκεζσλ επελδχζεσλ θαη
ησλ δαλείσλ.

Ζ απαγφξεπζε πψιεζεο φπισλ θαη ζηξαηησηηθνχ πιηθνχ νδήγεζε ζε

εγρψξηεο επελδχζεηο ζηελ ζηξαηησηηθή βηνκεραλία -επελδχζεηο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα
είραλ γίλεη ζε πην παξαγσγηθνχο θιάδνπο-. Να ζεκεησζεί φηη ζε επίπεδν μέλσλ
επελδχζεσλ ην 1985, νη κνλάδεο πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ πνπ ιεηηνπξγνχζαλ ζηελ
ρψξα ήηαλ νη κηζέο ζε ζρέζε κε ην 1984. Φπζηθά, ην εμσηεξηθφ εκπφξην ήηαλ
κείδνλνο ζεκαζίαο γηα ηελ νηθνλνκία ηεο Νφηηνπ Αθξηθήο, θαζψο έθζαλε ην 60%
ηνπ ΑΔΠ, θαη απνηεινχηαλ απφ εμαγσγέο αγαζψλ θαη πνιχηηκσλ κεηάιισλ.

Σν ζχλνιν ησλ γεγνλφησλ απηψλ νδήγεζαλ ηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο ζε

θξίζε, πνπ είρε σο απνηέιεζκα ηελ δηφγθσζε ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο ηεο ρψξαο.
΢πγθεθξηκέλα, ην εμσηεξηθφ ρξένο αλέβεθε απφ 6 δηο. δνιάξηα ην 1980 ζε 24 δηο.
δνιάξηα ην 1985. Οη δηαπξαγκαηεχζεηο κε ηηο δαλείζηξηεο ηξάπεδεο ηεο ρψξαο έγηλαλ
έσο έλα βαζκφ ζε πνιηηηθφ πιαίζην. Ζ θπβέξλεζε ηεο ρψξαο αλαγθάζηεθε λα
ππνζρεζεί πσο ζα πξνβεί ζε πνιηηηθέο «παξαρσξήζεηο» πξνο ηελ καχξε πιεηνςεθία
ησλ θαηνίθσλ ηεο. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ, ν Botha θαη ζηηο δχν
νκηιίεο ηνπ (πνπ έκεηλαλ γλσζηέο σο «Ρνπβίθσλεο» (I θαη II) ), δήισζε πσο ε ρψξα

114
ήηαλ έηνηκε «λα δηαβεί ην Ρνπβίθσλα», παξνπζηάδνληαο ζπγθεθξηκέλεο ππνζρέζεηο
γηα πνιηηηθά κέηξα ζε δεκνθξαηηθή θαηεχζπλζε.194

Χζηφζν, πέξαλ ησλ πνιηηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ πηέζεσλ πνπ αζθήζεθαλ ζηελ
εγεζία ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο πξνθεηκέλνπ απηή λα απνθεξχμεη ην θαζεζηψο ηνπ
Απαξηράηλη, ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο έλα -θαηά παξάδνμν ηξφπν- θαζνξηζηηθφ
γεγνλφο άλνημε ην δξφκν ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ∙ αλαθεξφκαζηε ζηελ απφζπξζε ηνπ
Botha απφ ηελ πνιηηηθή ζθελή ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1989, φηαλ ππέζηε εγθεθαιηθφ
επεηζφδην, κε απνηέιεζκα λα παξαηηεζεί απφ πξφεδξνο ηνπ NP. Δλ ζπλερεία
αλαγθάζηεθε ζε παξαίηεζε απφ πξφεδξνο ηεο ρψξαο, ιφγσ ηεο νμείαο αληίδξαζεο
ηνπ ππνπξγηθνχ ηνπ ζπκβνπιίνπ.

Σε ζέζε ηνπ Botha αλέιαβε ν Willem de Klerk. Ο de Klerk ζε αληίζεζε κε

ηνλ Botha, είρε αληηιεθζεί πσο ε ζπλέρηζε ηεο πνιηηηθήο ηνπ Απαξηράηλη ζα ήηαλ
αλέθηθηε θαη πσο ήηαλ απαξαίηεην λα αληαπνθξηζεί ζηηο εγρψξηεο θαη δηεζλείο
πηέζεηο γηα ηελ θαηάξγεζε ηνπ Απαξηράηλη. Έηζη, έπεηζε ην ππνπξγηθφ ηνπ
ζπκβνχιην λα εγθξίλεη κηα ζεηξά ξηδνζπαζηηθψλ πξσηνβνπιηψλ. ΢ηηο 2 Φεβξνπαξίνπ
ηνπ 1990 αλαθνίλσζε ζην θνηλνβνχιην ηελ άξζε απαγφξεπζεο ησλ ANC, PAC, ηνπ
Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο Ννηίνπ Αθξηθήο (South African Communist party),
θαζψο θαη πεξηζζνηέξσλ απφ 33 νξγαλψζεσλ (ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ UDF), ηελ
απειεπζέξσζε πνιηηηθψλ θξαηνπκέλσλ πνπ είραλ ζπιιεθζεί γηα κε βίαηεο ελέξγεηεο
θαη ηελ αλαζηνιή ηεο ζαλαηηθήο πνηλήο. Δλλέα εκέξεο αξγφηεξα ν Μαληέια
απειεπζεξψζεθε άλεπ φξσλ έπεηηα απφ είθνζη επηά ρξφληα θπιάθηζεο.

΢ην επφκελν δηάζηεκα αθνινχζεζε κηα ζεηξά δηαπξαγκαηεχζεσλ, ε νπνία

ζπλνδεχηεθε απφ κηα ζεηξά ηαμηδηψλ ηφζν ηνπ Μαληέια φζν θαη ηνπ de Klerk ζε
ρψξεο ηεο Δπξψπεο θαη ησλ ΖΠΑ. Καηά ηε δηάξθεηα απηψλ ησλ ηαμηδηψλ ν Μαληέια
αληηκεησπίζηεθε σο ήξσαο, θαη ν de Klerk έγηλεο δέθηεο ζεξκνχ θαισζνξίζκαηνο
απφ πνιηηηθνχο θαη επηρεηξεκαηίεο. Έπεηηα απφ ηέζζεξα ρξφληα, ζηηο 27 Απξηιίνπ
1994 πξαγκαηνπνηνχληαη νη πξψηεο δεκνθξαηηθέο εθινγέο ζηε Νφηην Αθξηθή.

194
Φαηνχξνο Α., «Πνιηηηθή, Γίθαην θαη Απνηειεζκαηηθφηεηα: Ζ Πξνβιεκαηηθή ησλ Γηεζλψλ
Κπξψζεσλ θαηά ηεο Νφηηαο Αθξηθήο» ζην : Θενδσξφπνπινο Υ., Σζάιηαο Γξ.Η., Απαξηράηλη- Γηεζλείο
Δμειίμεηο – Διιάδα, Η. ΢ηδέξεο, Αζήλα 1991 ζει. 78-85 θαη ΢ηψθνο ΢., «Παξέκβαζε Πηζησηηθφ
΢χζηεκα θαη Απαξηράηλη» ζην : Θενδσξφπνπινο Υ., Σζάιηαο Γξ.Η., Απαξηράηλη- Γηεζλείο Δμειίμεηο –
Διιάδα, Η. ΢ηδέξεο, Αζήλα 1991 ζει. 124

115
 ΢ηηο 10 Μαΐνπ 1994, ηξηαθφζηα ζαξάληα δχν ρξφληα κεηά ηελ πξψηε
δηακφξθσζε ηνπ νηθηζκνχ ηνπ Αθξσηεξίνπ απφ ηελ νιιαλδηθή Δηαηξεία Αλαηνιηθψλ
Ηλδηψλ πνπ νδήγεζε ζηελ ππνδνχισζε θαη ηελ ηπξαλλία ησλ ηζαγελψλ ηεο Ννηίνπ
Αθξηθήο, ν Νέιζνλ Μαληέια νξθίδεηαη Πξφεδξνο ηεο ρψξαο, παξνπζία ηνπ Γεληθνχ
Γξακκαηέα Ζλσκέλσλ Δζλψλ, ζαξάληα πέληε αξρεγψλ θξαηψλ, θαη αληηπξνζσπηψλ
απφ ηηο ΖΠΑ, Ρσζία, Κίλα, Ηαπσλία, Γεξκαλία, θαη Μεγάιε Βξεηαλία. Κπξίαξρν
ζέκα ζηελ ελαξθηήξηα νκηιία ηνπ ήηαλ ε ζπκθηιίσζε.

«Μέζα απφ ηελ εκπεηξία κηαο αμηνζεκείσηεο αλζξσπηζηηθήο θαηαζηξνθήο πνπ θξάηεζε
πάξα πνιχ θαηξφ, πξέπεη λα γελλεζεί κία θνηλσλία ζηελ νπνία νιφθιεξε ε
αλζξσπφηεηα ζα είλαη ππεξήθαλε […] Πνηέ, πνηέ θαη πνηέ μαλά δελ ζα πξέπεη ε
φκνξθε απηή γε λα βηψζεη μαλά ηελ θαηαπίεζε ηνπ ελφο απφ ηνλ άιιν».195

Ζ θαηάξγεζε ηνπ Απαξηράηλη εθθξάζηεθε θαη επίζεκα κέζα απφ ην

΢χληαγκα ηνπ 1997. ΢ε αληίζεζε κε εθείλα ηνπ 1910 θαη ηνπ 1983, ηα νπνία είραλ
νπζηαζηηθά βαζηζηεί ζηηο αξρέο ηνπ θπιεηηθνχ δηαρσξηζκνχ θαη ηελ αληζφηεηα, ην
΢χληαγκα ηνπ 1997 (ζχκθσλα κε ην πξννίκηφ ηνπ), ππνζηήξηδε ηε δεκηνπξγία κίαο
θνηλσλίαο πνπ ζα βαζίδεηαη ζηηο δεκνθξαηηθέο αμίεο, ηελ θνηλσληθή δηθαηνζχλε θαη
ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ. Δπηπιένλ ην ζεκαληηθφηεξν ίζσο κέξνο ηνπ
΢πληάγκαηνο ήηαλ ην bill of rights, ην νπνίν αλαγλψξηδε ηελ ηζφηεηα ηνπ θάζε
αηφκνπ ελψπηνλ ηνπ λφκνπ θαη απαγφξεπε ηηο δηαθξίζεηο γηα νπνηνλδήπνηε ιφγν.

«Δκείο, ν ιαφο ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο, αλαγλσξίδνπκε ηηο αδηθίεο ηνπ παξειζφληνο καο.
Σηκνχκε εθείλνπο πνπ ππέθεξαλ γηα δηθαηνζχλε θαη ειεπζεξία ζηε γε καο. ΢εβφκαζηε
φζνπο εξγάζηεθαλ γηα ηελ νηθνδφκεζε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ρψξαο καο. Πηζηεχνπκε
φηη ε Νφηηα Αθξηθή αλήθεη ζε φινπο φζνπο δνπλ ζε απηή, ελσκέλνη ζηελ πνιπκνξθία
καο. […] έηζη ψζηε λα επνπιψζεη ηηο δηαηξέζεηο ηνπ παξειζφληνο θαη λα δεκηνπξγήζεη
κηα θνηλσλία πνπ ζα βαζίδεηαη ζε δεκνθξαηηθέο αμίεο, ζηελ θνηλσληθή δηθαηνζχλε θαη
ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ. Να ζέζεη ηα ζεκέιηα γηα δεκνθξαηηθή θαη αλνηθηή
θνηλσλία, ε θπβέξλεζε ηεο νπνίαο βαζίδεηαη ζηε βνχιεζε ηνπ ιανχ θαη θάζε πνιίηεο
ζα είλαη εμ’ ίζνπ πξνζηαηεπκέλνο απφ ην λφκν […]»196

195
Σhompson L., The History of South Africa, Yale University Press, USA, 2001, ζει. 264
196
Constitution of The Republic of South Africa No. 108, 1996

116
 ΢ηελ κεηά – Απαξηράηλη επνρή ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο δηαθνξεηηθή ήηαλ θαη ε
πνιηηηθή ζθελή, θαζψο ην NP (ππφ ηελ λέα ηνπ νλνκαζία ‘’New National Party ‘’),
ζηηο εθινγέο ηνπ 2004 έιαβε κφιηο ην 1,65% ησλ ςήθσλ θαη δηαιχζεθε ην ίδην έηνο.
Σν θπξίαξρν θφκκα ησλ εθινγηθψλ αλακεηξήζεσλ θαηά ηα έηε 2004, 2009 θαη 2014
ήηαλ ην ANC, ην νπνίν θέξδηζε θαη ηηο ηξεηο εθινγηθέο αλακεηξήζεηο, ελψ ηε ζέζε
ηεο αληηπνιίηεπζεο έρεη πιένλ πάξεη ην Democratic Alliance.197

Χζηφζν, νη πιεγέο ηνπ Απαξηράηλη παξακέλνπλ θαλεξέο ζε θνηλσληθφ

επίπεδν κέρξη θαη ζήκεξα. Απηφ γίλεηαη θαλεξφ κέζσ ελφο γεγνλφηνο πνπ έιαβε
ρψξα ην 2010, φηαλ ν Terre Blanche (ηδξπηήο ηεο AWB) βξέζεθε λεθξφο ζην θξεβάηη
ηνπ ζηηο 4 Απξηιίνπ ηνπ 2010, καραηξσκέλνο κέρξη ζαλάηνπ απφ δχν Αθξηθαλνχο
εξγάηεο. Σν ζπκβάλ απηφ δελ ήηαλ ηπραίν, θαζψο ε δηακάρε κεηαμχ νξηζκέλσλ
Αθξηθάλεξο θαη νξηζκέλσλ Αθξηθαλψλ παξακέλεη δσληαλή.

Αλαθνξηθά κε ηελ νηθνλνκία ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο ζηελ κεηά-Απαξηράηλη

επνρή, παξαηεξήζεθε ήδε απφ ην 1994 κηα ζεκαληηθή πξνζπάζεηα πεξηνξηζκνχ ησλ
δαπαλψλ ηνπ θξάηνπο θαη κία ζηξνθή ζε δεκνζηνλνκηθέο πνιηηηθέο ελάληηα ζε
«ιατθίζηηθεο πηέζεηο». Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο ηδησηηθνπνηήζεθαλ, νη μέλεο επελδχζεηο
ζηε ρψξα άλζηζαλ κε εθξεθηηθνχο ξπζκνχο ζηελ επηαεηία 1994-2001, θηάλνληαο ζην
απφγεηφ ηνπο κε δείθηεο-ξεθφξ ην 2008. Υαξαθηεξηζηηθά, ην ΑΔΠ ηεο ρψξαο απφ ηνλ
εηήζην ξπζκφ αχμεζεο ηεο ηάμεο ηνπ 2% γηα ηα έηε 1997-2001, αλήιζε ζην 5% κέζα
ζηελ ηξηεηία 2004-2007. Σν ηξνκαθηηθφ θαη ζπλάκα απνγνεηεπηηθφ γεγνλφο ήηαλ φηη
αθφκε θαη κε ηελ νηθνλνκηθή επαλαθνξά ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο, ηα πνζά πνπ
αλαινγνχζαλ ζηηο νηθνγέλεηεο ησλ ζπκάησλ ηνπ Απαξηράηλη ήηαλ εμαηξεηηθά
κεησκέλα, ελψ κεγάιν ηκήκα ηεο αλάπηπμεο απηήο είρε ρηηζηεί πάλσ ζηα ίδηα ζεκέιηα
πνπ είραλ πξσηχηεξα ζηεξίμεη ην Απαξηράηλη.

Δπίζεο, ην πνζνζηφ ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ ιεπθψλ εξγαηψλ, παξέκελε ζηελ

πιεηνςεθία ηνπ θαηά πνιχ πςειφηεξν απφ απηφ ησλ καχξσλ (ζρεδφλ πεληαπιάζην),
ελψ παξάιιεια δεκηνπξγνχηαλ κία ειίη Αθξηθαλψλ, έγρξσκσλ θαη Ηλδψλ. Απηφ δελ
ζήκαηλε βέβαηα φηη ε αλεξγία -αθφκε θαη ζην πνιχ πξφζθαην παξειζφλ-, δελ κάζηηδε
ηε λενιαία ησλ Αθξηθαλψλ. Δλδεηθηηθά, κφιηο ην 2010 ηα πνζνζηά αλεξγίαο ησλ
λεαξψλ Αθξηθαλψλ (ειηθίαο 15-24 εηψλ), έθηαζαλ ζε πνζνζηά πςειφηεξα απφ
197
Clark N. L., Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει.124

117
εθείλα ηνπ 1990, Αληηθαηνπηξίδνληαο ηελ θνηλσληθή δηαζηξσκαηνπνίεζε, ηα
πνζνζηά αλεξγίαο ζηνπο λένπο ήηαλ ρακειφηεξα γηα ηνπο ιεπθνχο θαη ηνπο Αζηάηεο.

Μέρξη θαη ζήκεξα, ην 50% ησλ λνηθνθπξηψλ ησλ Αθξηθαλψλ δεη θάησ απφ ην
φξην ηεο θηψρεηαο, ελψ κεηαμχ 1994 θαη 2006, ε θπβέξλεζε θαηάθεξε λα κεηψζεη ην
πνζνζηφ ησλ λνηθνθπξηψλ πνπ δελ είρε πξφζβαζε ζε θαζαξφ πφζηκν λεξφ απφ 40%
(ην 1994) ζε κφιηο 19% (ην 2006). Αθφκε, φζνλ αθνξά ηελ παξνρή ειεθηξηθνχ
ξεχκαηνο, κεηαμχ 1994-2003 ηέζζεξα εθ. ζπίηηα –ζρεδφλ φια Αθξηθαλψλ-
απέθηεζαλ ειεθηξηθφ ξεχκα, φκσο έσο ην 2010 πάλσ απφ ην 50% ηνπ πιεζπζκνχ
πνπ δνχζε ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο εμαθνινπζνχζε λα κελ έρεη πξφζβαζε. Δπηπιένλ,
ην εζληθφ δίθηπν ειεθηξηθήο ελέξγεηαο δελ ήηαλ ηθαλφ λα θαιχςεη ηφζν ηηο νηθηαθέο
φζν θαη ηηο βηνκεραληθέο αλάγθεο ελέξγεηαο, κε απνηέιεζκα, ζπρλά λα απεηιείηαη κε
κπιαθάνπη φιε ε ρψξα.

Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη ην θξάηνο έρηηζε ζρεδφλ 250.000

νηθήκαηα, ηα ιεγφκελα «ζπίηηα Μαληέια» (Mandela houses). Απηά δεκηνπξγήζεθαλ
κε ζθνπφ λα παξάζρνπλ ζηνλ θησρφηεξν πιεζπζκφ κία αμηνπξεπή ζηέγαζε, σο
αληίκεηξν γηα ηηο θαιχβεο θαη ηα γθέην ζηα νπνία ήηαλ εμαλαγθαζκέλνη λα κέλνπλ νη
Αθξηθαλνί απφ ηελ επνρή ηνπ Απαξηράηλη. ΋κσο, ν ξπζκφο αζηηθνπνίεζεο ησλ
Αθξηθαλψλ ήηαλ ηφζν κεγάινο, κε απνηέιεζκα ην κέηξν απηφ λα απνδεηρζεί
αλεπαξθέο. Έηζη, ζπλέρηζαλ λα δεκηνπξγνχληαη, παξαγθνππφιεηο γχξσ απφ ηηο
κεγάιεο πφιεηο.

Αηηία ηεο απμαλφκελε αζηηθνπνίεζεο ήηαλ ε άληζε εμέιημε κεηαμχ αζηηθψλ

θαη αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, κε απνηέιεζκα λα σζήζεη ηνπο Αθξηθαλνχο λα
κεηαθηλεζνχλ ζηηο πφιεηο. Οη πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο εξγαζηαθήο απνθαηάζηαζεο,
αιιά θαη νη επθαηξίεο κφξθσζεο θαη εθπαίδεπζεο –αγαζνχ πνπ ηφζν είραλ ζηεξεζεί
νη Αθξηθαλνί θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Απαξηράηλη-, ήηαλ απφ ηα θπξηφηεξα θίλεηξά
ηνπο.

Με ηελ απνδνρή Αθξηθαλψλ ζηα παλεπηζηήκηα ηεο Πξαηηφξηα, ηνπ

Γηνράλεζκπνπξγθ θαη ηνπ Κέηπ Σάνπλ, ν αξηζκφο λέσλ Αθξηθαλψλ θνηηεηψλ
δηπιαζηάζηεθε ην 1990, κε κεγάιν πνζνζηφ εμ’ απηψλ λα απεπζχλεηαη ζε ηερληθέο
ζρνιέο. Με απφθαζε ηνπ Αλψηαηνπ Γηθαζηεξίνπ ην 1996, φια ηα δεκφζηα ζρνιεία
ππνρξενχληαλ πιένλ λα πξνζθέξνπλ εθπαίδεπζε ζε φινπο ηνπο λένπο, αλεμαξηήησο

118
θπιήο. Χζηφζν, έσο ην 2009 ηα πεξίπνπ 25.000 δεκφζηα ζρνιεία, πξσηνβάζκηαο θαη
δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο εμαθνινπζνχζαλ λα αληηκεησπίδνπλ κεγάια
πξνβιήκαηα. Σν 70% εμ’ απηψλ δελ δηέζεηε βηβιηνζήθε, ην 77% δελ είρε
ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο θαη ην 85% δελ δηέζεηε εξγαζηήξηα.

Δπηπιένλ, ε αζηπλνκία ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο έζηξεςε ηελ πξνζνρή ηεο ζηελ
πξνζηαζία ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ, θαη φρη κφλν ησλ ιεπθψλ φπσο ζπλέβαηλε θαηά
ηελ πεξίνδν ηνπ Απαξηράηλη. ΢πγθεθξηκέλα, απφ ην 1994 ,φπνπ ην πνζνζηφ
δνινθνληψλ ήηαλ 68 ζαλάηνπο αλά 100.000 άηνκα, 2008-2009 είρε κεησζεί ζρεδφλ
ζην κηζφ (37 ζάλαηνη αλά 100.000 άηνκα). ΢ε αληίζεζε κε ηελ έσο ηψξα γλσζηή
κνξθή βίαο, πςειά είλαη ηα πνζνζηά μελνθνβίαο πνπ καζηίδνπλ ηα ηειεπηαία ρξφληα
ηε Νφηηα Αθξηθή. Ζ εηζξνή Αθξηθαλψλ απφ ρψξεο φπσο ην Κνλγθφ, ηε Μνδακβίθε,
ηε Νηγεξία θαη ηε Εηκπάκπνπε, κε ζθνπφ ηελ αλαδήηεζε εξγαζίαο, νδήγεζαλ ζηελ
έμαξζε εμεγέξζεσλ θαη δνινθνληψλ ηελ πεξίνδν 2008-2009 θαζψο νη άλεξγνη καχξνη
ζεσξνχζαλ πσο νη άλζξσπνη απηνί ηνπο παίξλαλ ηηο δνπιεηέο.

Σέινο ηε κεγαιχηεξε απεηιή γηα ηελ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθή ηζνξξνπία ηεο

ρψξαο απνηειεί ε κάζηηγα ηνπ HIV/Aids. Σν 2001 ηα θξνχζκαηα αλήιζαλ ζηα
5.000.000, κε εηήζην δείθηε ζλεζηκφηεηαο ηεο ηάμεο ησλ 360.000 αηφκσλ. ΢ε
αληίζεζε ην 1992 ππήξραλ κφιηο 1.352 θαηαγεγξακκέλεο πεξηπηψζεηο αηφκσλ κε
HIV. Καηά ηελ πεξίνδν 2002 – 2003 ήηαλ ε αηηία γηα ην 57% ζαλάησλ παηδηψλ θάησ
ησλ πέληε εηψλ θαη ην 53% γηα ην ζπλνιηθφ αξηζκφ ζαλάησλ ζηε ρψξα. Δπηπιέσλ
έκκεζα ζχκαηα ηνπ ηνχ απνηεινχλ ηα 600.000 νξθαλά παηδηά (θάησ ησλ δεθαπέληε
εηψλ) αθνχ ν έλαο ή θαη νη δχν γνλείο είραλ πεζάλεη ιφγσ ηνπ ηνχ.198

Πέξαλ ησλ πνιηηηθψλ επζπλψλ πνπ επηξξίθζεθαλ γηα ην δήηεκα φρη κφλν ηεο
ίδηαο ηεο εμάπισζεο ηνπ ηνχ, αιιά θαη ησλ ζπλεπεηψλ ηεο ζηνλ πιεζπζκφ, παξακέλεη
ζην πξνζθήλην έλα θιέγνλ εζηθφ δήηεκα γηα ηνλ Αθξηθαληθφ πιεζπζκφ θαη αθφκε
πεξηζζφηεξν γηα ηελ ίδηα ηελ Δπξψπε∙ απηφ ηεο πξφζβαζεο ησλ λνζνχλησλ ζε
αληηξεηξντθά θάξκαθα. Σελ ζηηγκή πνπ ε Δπξψπε, ε Ακεξηθή θαη ν ππφινηπνο
θφζκνο κηιάεη γηα θαηλνηνκία ζην ρψξν ηνπ θαξκάθνπ θαη αλαθάιπςε λέσλ
ζεξαπεηψλ, ε Νφηηνο Αθξηθή ππνθέξεη ππφ ην βάξνο ηεο πίεζεο ηνπ ηειεπηαίνπ
ηξνρνχ ηεο ακάμεο. Σν 2003 κφιηο 2% ησλ παζρφλησλ είρε πξφζβαζε ζε
198
Clark N. L., Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor & Francis, UK,
2011, ζει.126-130

119
αληηξεηξντθή ζεξαπεία, εηθφλα πνπ έρεη παξνπζηάζεη ζεκαληηθή βειηίσζε. ΢χκθσλα
κε ζηνηρεία ηνπ 2012 έρεη παξνπζηάζεη βειηίσζε ην πξνζδφθηκν δσήο (απφ ηα 56 ζηα
60 ρξφληα)199, θαη κέζσ ησλ δξάζεσλ πξφιεςεο πνπ πξαγκαηνπνηνχλε ζηε ρψξα έρεη
επηηεπρζεί έσο έλα πνζνζηφ ε κείσζε ησλ θξνπζκάησλ.

Δίθνζη έλα ρξφληα κεηά ηηο πξψηεο ειεχζεξεο εθινγέο ζηε ρψξα ηεο Ννηίνπ
Αθξηθήο, δελ ζα κπνξνχζακε λα πνχκε πσο έρνπλ αιιάμεη πνιιά πξάγκαηα ζηελ
νπζία ηνπο. Αλ θαη ηε ηππηθή ηζφηεηα αλάκεζα ζηνπο πνιίηεο έρεη απνθαηαζηαζεί,
ηεξάζηηεο νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο, νηθνλνκηθή θξίζε, πςειή αλεξγία θαη
εγθιεκαηηθφηεηα εμαθνινπζνχλ λα απνηεινχλ κέξνο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο γηα ηνπο
Ννηηναθξηθαλνχο.

199
Αλαιπηηθά βιέπε:
http://www.unaids.org/sites/default/files/en/media/unaids/contentassets/documents/pcb/2012/20121129
_31PCB_Strategic_Investment_Final_en.pdf (ηειεχ. πξφ. 13/12/2015)

120
 Αντί επιλόγοσ

Δίλαη ζαθέο πσο ην Απαξηράηλη ήηαλ έλα ζχζηεκα θπιεηηθψλ δηαθξίζεσλ, δελ
ήηαλ φκσο κφλν απηφ. ΢ίγνπξα, ηφζν ην δνπινθηεηηθφ ζχζηεκα ηεο απνηθηνθξαηίαο,
φζν θαη νη ξαηζηζηηθέο ηδενινγίεο έπαημαλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηνλ ηξφπν
δηακφξθσζήο ηνπ. Παξάιιεια, φκσο, ηα πιηθά νθέιε πνπ ζα απνθφκηδε ν ιεπθφο
πιεζπζκφο απφ ηελ επηβνιή ελφο ηέηνηνπ ζπζηήκαηνο ήηαλ ηεξάζηηα.
΢πκπεξαζκαηηθά, ηα νηθνλνκηθά θίλεηξα έπαημαλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ηφζν ζηνλ ηξφπν
δηακφξθσζήο ηνπ, φζν θαη ζηελ καθξνβηφηεηα ηνπ.

Μέζσ ηνπ Απαξηράηλη θαη θαη’ επέθηαζε κέζσ ηνπ απνθιεηζκνχ ηεο
πιεηνςεθίαο ηνπ πιεζπζκνχ, απφ εμεηδηθεπκέλεο ζέζεηο εξγαζίαο, εμαζθαιηδφηαλ ε
νηθνλνκηθή επεκεξία ηνπ ιεπθνχ πιεζπζκνχ. Απηφο, ίζσο, ήηαλ θαη ν θπξηφηεξνο
ιφγνο πνπ ε θνηλφηεηα ησλ ιεπθψλ, ζηελ πιεηνςεθία ηεο, παξείρε ζηήξημε ζηηο
θπβεξλήζεηο ηνπ Απαξηράηλη. Δπηπιένλ, ζηελ θνηλφηεηα απηή ήηαλ βαζηά ξηδσκέλε ε
ηδέα πσο ν κε ιεπθφο πιεζπζκφο ζηεξνχηαλ ηεο ηθαλφηεηαο λα δηαρεηξηζηεί ηηο
ππνζέζεηο ηνπ, ζε θάζε επίπεδν, ρσξίο ηελ θαζνδήγεζε ησλ ιεπθψλ.

Πεξαηηέξσ, ην Απαξηράηλη αλέπηπμε κηα ζεηξά κέηξσλ, ρεηξαγψγεζεο,

πξνθεηκέλνπ ε παξαπάλσ αληίιεςε λα γίλεηε ην ίδην απνδεθηή θαη απφ ην κε ιεπθφ
πιεζπζκφ. Παξαδείγκαηνο ράξηλ, ε εθπαίδεπζε πνπ παξέρνληαλ, εηδηθά ζηνπο
Μπαληνχ, είρε ζηφρν ε θνηλσληθή απηή νκάδα λα απνδερηεί ηε ζέζε ηεο ζηελ
θνηλσλία, ρσξίο λα ηελ ακθηζβεηεί.

΋ζεο, φκσο, ηδενινγίεο θη αλ επηζηξαηεχηεθαλ. ΋ζα κέηξα θαη αλ πάξζεθαλ.

΋ζνη λφκνη θη αλ ςεθίζηεθαλ, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίζνπλ ηελ ππνηαγή ηνπ κε
ιεπθνχ πιεζπζκνχ ζην θξάηνο ηνπ Απαξηράηλη, δελ ζηάζεθαλ ηθαλά λα θαηαπλίμνπ
ηελ ελζηηθηψδε αλάγθε, ησλ αλζξψπσλ γηα ηζφηεηα θαη ειεπζεξία.

Κακία κνξθή αληζφηεηαο δελ κπνξεί λα εξκελεπζεί ζεηηθά θαη λα γίλεη

απνδεθηή απφ εθείλνλ πνπ ηε βηψλεη. Δηδηθά ζηελ πεξίπησζε πνπ απηή παίξλεη ηε
κνξθή ηνπ «Άληζνπ Γηθαίνπ». Ζ ξεηή άξλεζε ελφο θξάηνπο λα αλαγλσξίζεη ηζφηηκα
ηνπο πνιίηεο ηνπ, απνηειεί ηελ αθξφηαηε κνξθή θνηλσληθήο αληζφηεηαο.

121
 Σν Απαξηράηλη άθεζε πίζσ ηνπ ρηιηάδεο ζχκαηα θαη βαζηέο πιεγέο ζην ιαφ
ηεο Ννηίνπ Αθξηθήο, ελψ παξάιιεια έγηλε έλα, ηξαλφ, παξάδεηγκα πξνο απνθπγή γηα
ηνλ ππφινηπν θφζκν. Έηζη, ζα θιείζνπκε ηελ κειέηε απηή κε ηελ επρή πνπζελά ζηνλ
θφζκν· πνηέ μαλά· θαλέλαο ιαφο· λα κελ γίλεη ζχκα ηέηνησλ πνιηηηθψλ, δηφηη ην
Απαξηράηλη, ήηαλ έλα έγθιεκα θαηά ηεο αλζξσπφηεηαο.

122
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Δλληνόγλωζζη βιβλιογπαθία

1. Εηάθαο Θ, Κνξνβίλεο Β. Αλαδεηψληαο Μηα Θεσξία γηα Σν Έζλνο, εθδ. Δθάηε,

Αζήλα,1998
2. Θενδσξφπνπινο Υ., Σζάιηαο Γξ.Η., Απαξηράηλη- Γηεζλείο Δμειίμεηο – Διιάδα, εθδ.
Η. ΢ηδέξεο, Αζήλα 1991
3. Καιηζψλεο Γ., Γίθαην θαη θνηλσλία ηνλ 21ν αηψλα, Γίθαην Οηθνλνκηθή Κξίζε θαη
Γεκνθξαηία, εθδ. Σφπνο, Αζήλα, 2014
4. Καιηζψλεο Γ., Κξάηνο θαη Αλελέξγεηα ηνπ Νφκνπ, εθδ. Αλη.Ν. ΢άθθνπια, Αζήλα
– Κνκνηελή, 1998.
5. Λαλαξάο Κ., Δζληθνζνζηαιηζκφο, Κίλεκα – Κφκκα – Κξάηνο, εθδ. Δληφο, Αζελά,
2004
6. Μαληέια Ν. ΢πδεηήζεηο κε ηνλ εαπηφ κνπ, κεηάθξαζε: Νίλα Μπνχξε, εθδ.
Παηάθε, Αζήλα, 2013
7. Μαληέια Ν., Σν Απαξηράηλη, κεηάθξαζε Αζηεξίνπ Δ., εθδ. Ζξφδνηνο, Αζήλα
2006
8. Μπίδνο Γ., Καλείο Τπφινγνο; Έλαο Έιιελαο θαηά ηνπ Απαξηράηλη, κεηάθξαζε:
Γεσξκάο Κψζηαο, εθδ. Κνριίαο, Αζήλα 2001
9. Παπαδεκεηξίνπ Εήζεο Γ., Ο Δπξσπατθφο Ραηζηζκφο, Δηζαγσγή ζην Φπιεηηθφ
Μίζνο, Ιζηνξηθή, θνηλσληνινγηθή θαη πνιηηηθή κειέηε, εθδ. Διιεληθά Γξάκκαηα,
Αζήλα 2000
10. Σζάιηαο Γξε.Η., Μαπξνγέλεο ΢., Μπνχξηδνο Σ., Ρνδνζεάηνο Γ. Η Γεσγξαθία ζηηο
Γηεζλείο ΢πνπδέο, εθδ. Η. ΢ηδέξεο, Αζήλα 2011
11. Υξηζηνδνπιίδεο Θ., Γηπισκαηηθή Ιζηνξία Σξηψλ Αηψλσλ, ηφκνο δεχηεξνο «Απφ ηε
Βηέλλε ζηηο Βεξζαιιίεο 1815-1919», εθδ. Η.΢ηδέξεο, Αζήλα, 2004
12. Υξηζηνθηιφπνπινο Γ.Γ, Δηζαγσγή ζην Γίθαην, Βαζηθέο έλλνηεο – ζεζκνί θαη αξρέο
Ιδησηηθνχ – Γεκνζίνπ – Δπξσπατθνχ Γηθαίνπ, εθδ. Γίθαην & Οηθνλνκία Π. Ν.
΢άθθνπιαο, Αζήλα, 2007
13. Heywood A., Γηεζλείο ΢ρέζεηο θαη Πνιηηηθή ζηελ Παγθφζκηα Δπνρή, κεηάθξαζε &
επηκέιεηα Φξαγθνληθνιφπνπινο Υ & Πξνέδξνπ Φ, Κξηηηθή, Αζήλα 2013

123
14. Shipman P., Η Δμέιημε ηνπ Ραηζηζκνχ, Οη αλζξψπηλεο δηαθνξέο θαη ε ρξήζε θαη
θαηάρξεζε ηεο επηζηήκεο, κεηάθξαζε, Βεξπθνθάθε Α., εθδ. «Νέα ΢χλνξα»-Α.Α.
Ληβάλε, Αζήλα 1998
15. Weber M. Η πξνηεζηαληηθή Ηζηθή θαη ην Πλεχκα ηνπ Καπηηαιηζκνχ, κεηάθξαζε
Κνπξηνβηθ Γ, εθδ. Κάιβνο, Αζήλα, 1980

Ξενόγλωζζη βιβλιογπαθία

16. Beryl A. Geber, Education Under Apartheid, Patterns of Prejudice, Vol. 10, No. 6
(Jan., 1976), pp. 25-29
17. Brian H. King and Brent McCusker, Environment and Development in the Former
South African Bantustans, The Geographical Journal, Vol. 173, No. 1 (Mar.,
2007), pp. 6-12
18. Bunting B., The Rice of the South African Reich, Penguin Books Ltd, 1964
19. Clark N. L., Worger W. H., South Africa, The Rise and Fall of Apartheid, Taylor
& Francis, UK, 2011
20. Coetzee M. J., The mind of apartheid: Geoffrey Cronjé (1907‐), Social Dynamics,
Volume 17, No 1, (June 1991), pp. 1-35
21. Corrado E., The Godliness of Apartheid Planning, The legitimizing role of the
Dutch Reformed Church, University of Lllinois, 2013
22. Dubow S., Afrikaner Nationalism, Apartheid and the Conceptualization of ‘Race’,
The Journal of African History, Vol. 33, No. 2 (1992), pp. 209-237
23. Dubow Saul, Apartheid 1948-1994, Oxford University Press, USA, 2014
24. Elphick R. and Giliomee H., The Shaping of South African Society, 1652-1840,
Wesleyan University Press, 1979
25. Garson N. G., 'Het Volk': The Botha-Smuts Party in the Transvaal, 1904-1, The
History Journal, Vol. 9, No. 1 (1966), pp. 101-132
26. Giliomee H., The Making of the Apartheid Plan, 1929-1948, The Journal of
African Studies, Vol. 29, No. 2 (Jun., 2003), pp. 373-392
27. Gurney C., 'A Great Cause': The Origins of the Anti-Apartheid Movement, June
1959-March 1960, Journal of Southern African Studies, Vol. 26, No. 1 (Mar.,
2000), pp. 123-144

124
28. Hepple A., South Africa’s Bureau for State Security, Royal Institute of
International Affairs, Vol 25, No 10 (Oct.1969), pp. 436-439
29. Johnson Walton R., Education: Keystone of Apartheid, Anthropology &
Education Quarterly, Vol. 13, No. 3, (1982), pp. 214-237
30. Justus M. van der Kroef, Kuyper and the Rise of Neo-Calvinism in the
Netherlands, Church History, Vol. 17, No. 4 (Dec., 1948)
31. Landis Elizabeth S., South African Apartheid Legislation II: Extension,
Enforcement and Perpetuation, The Yale Law Journal , Vol. 71, No. 3 (Jun.,
1962), pp. 437-500
32. Lichtenstein Α., Making Apartheid Work: African Trade Unions and the 1953
Native Labour (Settlement of Disputes) Act in South Africa, The Journal of
African History, Vol. 46, No. 2 (2005), pp. 293-314
33. Lipton M., Capitalism and Apartheid South Africa, 1910-1986, Wildwood House
Ltd, England, 1986
34. Lodge T., Sharpeville, An Apartheid Massacre and its Consequences, Oxford
University Press, 2011
35. Marquard Leo, The Peoples and Policies of South Africa, Oxford University
Press, New York, 1962
36. Marx, Antony W., Making Race and Nation, a comparison of South Africa, the
United States and Brail, Cambridge University Press, USA, 1998
37. Morrow W. E., Aims of Education in South Africa, International Review of
Education, Vol. 36, No. 2 (1990), pp. 171-181
38. Mr B.M. Mahlangeni, Reflections on the impact of the Natives’’ Land Act, 1913,
On Local Government In South Africa, , Research Unit, Parliament of the
Republic of South Africa, 20 May 2013
39. Power Paul F., Gandhi in South Africa, The Journal of Modern African Studies,
Vol. 7, No. 3 (Oct., 1969), pp. 441-455
40. Purkitt Helen E. and Burgess Stephen, South Africa's Chemical and Biological
Warfare Programme: A Historical and International Perspective, Journal of
Southern African Studies, Vol. 28, No. 2 (Jun., 2002), pp. 229-253
41. Quane H., The United Nations and the Evolving Right to Self-Determination, The
International and Comparative Law Quarterly, Vol. 47, No. 3 (Jul., 1998), pp.
537-572

125
42. Robert Davies and Dan O'Meara, Total Strategy in Southern Africa: An Analysis
of South African Regional Policy Since 1978, Journal of Southern African
Studies, Vol. 11, No. 2 (Apr., 1985), pp. 183-211
43. Savage Μ., The Imposition of Pass Laws on the African Population in South
Africa 1916-1984, African Affairs, Vol. 85, No. 339 (Apr., 1986), pp. 181-205
44. Σhompson L., «The History of South Africa», Yale University Press, USA, 2001
45. V. P. Franklin, Patterns of Student Activism at Historically Black Universities in
the United States and South Africa, 1960-1977, The Journal of African American
History, Vol. 88, No. 2, (Spring, 2003), pp. 204-217

126
ΠΖΓΔ΢

 Γηεζλήο Ακλεζηία, Νφηηα Αθξηθή, Αζήλα, 1986

 Bantu Education Act No 46 (1953)
 Constitution of The Republic of South Africa No. 108 (1997)
 Extension of University Education Act, No 45 (1959)
 General Assembly of the United Nations, 1452nd plenary meeting, 26 October
1966
 Immorality Act, No 5 (1927)
 Internal Security Act No 74 (1982)
 Native Labour – Settlement of Disputes Act, No 48 (1953)
 Population Registration Act No 30 (1950)
 Suppression of Communism Act No 44 (1950)
 The South Africa Act (1909)
 Truth and Reconciliation Commission of South Africa Report, Vol 2, Truth
and Reconciliation Commission of South Africa, Cape Town, 1998
 http://www.justice.gov.za/trc/media%5C1997%5C9709/s970910k.htm (ηει.
πξν. 30/11/2015)
 http://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022015.pdf (ηει. πξν.
5/10/2015)
 http://www.unaids.org/sites/default/files/en/media/unaids/contentassets/docum
ents/pcb/2012/20121129_31PCB_Strategic_Investment_Final_en.pdf (ηειεχ.
πξφ. 13/12/2015)

127
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ

128
Sharpeville 21 Μαξηίνπ 1960, εκέξα πνπ έκεηλε γλσζηή σο ε ΢θαγή ηνπ ΢άξπεβηι
Πεγή:http://www.magnumphotos.com/C.aspx?VP3=SearchResult&ALID=29YL53F2A35U

Μαζεηέο ηνπ Soweto, 16 Ηνπλίνπ 1976

Πεγή : http://www.apartheidmuseum.org/significance-1976

129
Hector Pieterson ζηελ αγθαιία ηνπ Mbuyisa Makhubo αθνχ έρεη ππξνβνιεζεί απφ
ηελ αζηπλνκία.Ζ αδειθή ηνπ, Αληνπαλέηα Sithole, ηξέρεη δίπια ηνπο. (Soweto 16
Ηνπλίνπ 1976).Πεγή: http://africasacountry.com/2015/06/soweto-youths-of-1976-
deserve-better-than-badvertising/

130
Ηζαγελείο ελεκεξψλνληαη γηα ηελ δηαδηθαζία ςεθνθνξίαο πξνθεηκέλνπ λα
εμαζθήζνπλ ην εθινγηθφ ηνπο δηθαίσκα ζηηο πξψηεο δεκνθξαηηθέο εθινγέο ηνπ 1994
Πεγή:http://www.magnumphotos.com/C.aspx?VP3=SearchResult&ALID=29YL53KHS4R&PN
=4

131
Bar φπνπ επηηξέπεηε ε είζνδνο κφλν ζε ιεπθνχο (1968). Πεγή:
http://www.magnumphotos.com/C.aspx?VP3=SearchResult&VBID=2K1HZOLL5O5
GY4&SMLS=1&RW=1366&RH=667#/SearchResult&VBID=2K1HZOLL5OVQN5
&SMLS=1&RW=1366&RH=667&PN=2

132