-1-

-2-

ΗΟΝΗΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ
ΣΜΖΜΑ ΜΟΤ΢ΗΚΧΝ ΢ΠΟΤΓΧΝ ΚΔΡΚΤΡΑ΢
ΔΡΓΑ΢ΣΖΡΗΟ ΔΛΛΖΝΗΚΖ΢ ΜΟΤ΢ΗΚΖ΢

΢ηαληκίξα Νηεξκεληδίεβα
ΒΑ΢ΗΛΖ΢ Π. ΚΑΛΑΦΑΣΖ΢ (1869-1942):
Ζ ΕΧΖ ΚΑΗ ΣΟ ΔΡΓΟ ΔΝΟ΢ ΛΖ΢ΜΟΝΖΜΔΝΟΤ ΢ΤΝΘΔΣΖ ΚΑΗ
ΜΟΤ΢ΗΚΟΠΑΗΓΑΓΧΓΟΤ ΣΖ΢ ΡΧ΢ΗΑ΢

Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή

Σξηκειήο Δπηηξνπή:

1. ΥΑΡΖ΢ ΞΑΝΘΟΤΓΑΚΖ΢, Καζεγεηήο ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθώλ

΢πνπδώλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ (Δπόπηεο).
2. ΜΗΛΣΗΑΓΖ΢ ΛΟΓΗΑΓΖ΢, Καζεγεηήο ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθώλ
΢πνπδώλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ.
3. ΠΑΝΑΓΗΧΣΖ΢ ΒΛΑΓΚΟΠΟΤΛΟ΢, Δπίθνπξνο θαζεγεηήο ηνπ
Σκήκαηνο Μνπζηθώλ ΢πνπδώλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ.

ΚΔΡΚΤΡΑ
2011
 -3-

1. Δηζαγσγή.

1.1. Γεληθά ζηνηρεία.

Αθνξκή γηα ηελ εθπφλεζε ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο απνηέιεζε θαηαξρήλ ε
δηαπίζησζε φηη ειάρηζηεο θαη δηαζθνξπηζκέλεο είλαη νη αλαθνξέο ζηνπο Έιιελεο
κνπζηθνχο ηεο Γηαζπνξάο θαη ηδηαίηεξα ηεο Ρσζηθήο (΢νβηεηηθήο) Γηαζπνξάο.
Δπηπιένλ, είλαη δηαπηζησκέλε ε ηεξάζηηα ζπκβνιή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κνπζηθψλ
ζηελ παγθφζκηα κνπζηθή παηδεία θαη εμέιημε. Δίλαη αιήζεηα φηη νη άλζξσπνη απηνί, νη
νκνγελείο, νη νπνίνη βξέζεθαλ ζε ζπγθεθξηκέλνπο γεσγξαθηθά ρψξνπο, ζπγθεθξηκέλεο
ρξνληθέο πεξηφδνπο, επλνήζεθαλ απφ ηηο ζπλζήθεο πνπ αληηκεηψπηζαλ ζηηο ρψξεο ηεο
πξψελ Δ΢΢Γ (αλαθεξφκαζηε ζηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία πνπ έδηλαλ ζεζκηθά ηα θξάηε απηά,
ζηελ αλάπηπμε ηεο κνπζηθήο παηδείαο θαη ζηελ πξνψζεζε θαη αλάδεημε λέσλ
θαιιηηερληθψλ ηαιέλησλ), αιιά θαη νη ίδηνη ζπλέβαιαλ θαηά πνιχ ζηελ πξφνδν ησλ
κνπζηθψλ ζπνπδψλ ηεο πξψελ ΢νβηεηηθήο Έλσζεο. Κάπνηνη απφ απηνχο έγηλαλ δηάζεκνη,
εμαηηίαο ηνπ έξγνπ θαη ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο, ελψ θάπνηνη άιινη, θαηά ζπγθπξία,
έκεηλαλ ιηγφηεξν γλσζηνί, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη ην έξγν ηνπο ππνιεηπφηαλ απφ ην
έξγν άιισλ.
Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο κνπζηθνχο (ζπλζέηεο ή
εθηειεζηέο) ηεο ξσζηθήο Γηαζπνξάο δελ είλαη ηδηαίηεξα γλσζηνί ζηελ Διιάδα, ηφζν νη
ίδηνη φζν θαη ην έξγν ηνπο. Ζ δηαπίζησζε απηή απνηέιεζε ην δεχηεξν βαζηθφ θίλεηξν ηεο
ζπγγξαθέσο: ην λα θέξεη δειαδή πην θνληά ζηνπο ζχγρξνλνπο Έιιελεο ηνπο δηάζεκνπο
κνπζηθνχο, λα ηνπο θάλεη γλσζηνχο θαη λα αλνίμεη έηζη θαηλνχξγηνπο δξφκνπο ζηηο
κνπζηθέο ζπνπδέο ηεο ρψξαο καο (άιισζηε απηφ ην λφεκα έρεη θαη ε φιε δηαδηθαζία
εθπφλεζεο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο).
Ο Βαζίιεο Καιαθάηεο είλαη έλαο απφ ηνπο εθπξνζψπνπο ηεο ειιεληθήο δηαζπνξάο
ζηε Ρσζία. ΋ρη ηδηαίηεξα γλσζηφο ζηελ Διιάδα, ηνπιάρηζηνλ ζηνπο φρη ακηγψο κνπζηθνχο
θχθινπο, αιιά κε πνιχ ζεκαληηθφ έξγν ζηε Ρσζία (ζπλζέηεο ηνπ κεζνπνιέκνπ1, καζεηήο
ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, δάζθαινο κεγάισλ Ρψζσλ κνπζνπξγψλ φπσο ν ΢ηξαβίλζθη θ.ά.).
Με ηελ παξνχζα πξσηνβνπιία γίλεηαη πξνζπάζεηα λα ιπζνχλ επηπιένλ θαη νξηζκέλα
βαζηθά δεηήκαηα κνπζηθνινγηθήο πθήο:
1. Παξνπζηάδεηαη έλα κέξνο απφ ηα ηππσκέλα θαη ηα ρεηξφγξαθα έξγα ηνπ Β.
Καιαθάηε θαζψο θαη ν Πιήξεο Καηάινγνο Έξγσλ ηνπ ζπλζέηε (ν νπνίνο ζπληάρζεθε κε
δηεμνδηθφ ηξφπν), ηα νπνία καο πξνζθέξνπλ ηε δπλαηφηεηα λα θάλνπκε ηηο απαξαίηεηεο
πξνζζέζεηο θαη δηνξζψζεηο ζηηο ιαλζαζκέλεο ρξνλνινγίεο ησλ έξγσλ ηνπ κνπζνπξγνχ ζε
φιεο ηηο κεγάιεο δηεζλείο εγθπθινπαίδεηεο. Γηα ηα έξγα ηνπ Καιαθάηε, γξακκέλα κεηά ηελ
Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε, ππήξραλ κέρξη ζήκεξα κφλν ζχληνκεο πιεξνθνξίεο ζηα ιεμηθά·
ηίπνηα δελ είρε εθδνζεί, ηίπνηα δελ ππήξρε ζηα Σκήκαηα ρεηξνγξάθσλ ησλ Μνπζηθψλ
1
Πξφζθαηα ζηε Ρσζία παξαηεξήζεθε ελδηαθέξνλ γηα ηα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε:
1. To λπρηεξηλφ ηνπ B. Καιαθάηε, Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ γηα πηάλν, ζε ΢η χθεζε κείδνλα, έξγν 5
(1900), πνπ παίρζεθε ζην 16ν δηεζλέο κνπζηθφ θεζηηβάι ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο «Zemlya
detey» (Ζ γε ησλ παηδηψλ) ζηηο 22-3-2005, ζηελ αίζνπζα ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
ζηα πιαίζηα ηεο ζπλαπιίαο «Οη ζπλζέηεο ηνπ Λέληλγθξαλη ζηα ρξφληα ηνπ Μεγάινπ Παηξησηηθνχ Πνιέκνπ».
2. Σν εκβαηήξην Zvezdy Kremlya (Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ) (1941) παίρηεθε ζηηο 17-3-2010, ζηα
πιαίζηα ηνπ 19νπ δηεζλνχο Φεζηηβάι Σέρλεο «Απφ ην αβαλγθάξλη έσο ζήκεξα» ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο. ΢ηε ζπλαπιία κνπζηθήο δσκαηίνπ, πνπ ήηαλ αθηεξσκέλε ζηε 65ε επέηεην απφ ηε ιήμε ηεο
πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη, ην κνπζηθφ θνηλφ άθνπζε θαη κεξηθά απφ ηα θσλεηηθά θαη πηαληζηηθά έξγα ηνπ
ζπλζέηε: Σν ζετθό πνπιί δελ μέξεη, θσλεηηθφ θνπαξηέην έξγν 3 (1899), Ζ ζάιαζζα δελ αθξίδεη, ξνκάληδα,
έξγν 1 αξ. 1 (1897), Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ, έξγν 5 θαη Γύν λνβειέηεο γηα πηάλν, έξγν 6 (1901).
3. ΢ηα πιαίζηα ηνπ δηεζλνχο ζπλεδξίνπ «Ν.Α. Rimsky-Korsakov and his heritage in historical
perspective» (15/22-3-2010) ηνπ Κξαηηθνχ Μνπζείνπ Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζε
ζπλαπιία κνπζηθήο δσκαηίνπ ζην παιάηη ΢εξεκέηεθ, παίρζεθαλ ηα Πέληε πξεινύληηα, έξγν 7 (1901) ηνπ Β.
Καιαθάηε.
 -4-

Βηβιηνζεθψλ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη ηεο Μφζραο. Ζ εξγαζία απηή θσηίδεη θαη ηελ
ηδηαίηεξα δεκηνπξγηθή «΋ςηκε πεξίνδν» ηνπ ζπλζέηε (1929-1942).
2. Με ηα ζηνηρεία γηα ηελ ειιεληθή θαηαγσγή ηνπ Β. Καιαθάηε, ηα νπνία
παξνπζηάδνληαη ζηε δηαηξηβή, αλνίγεη κηα λέα ζειίδα ζηελ Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο ηεο
Νενειιεληθήο Γηαζπνξάο.
3. Παξάιιεια, παξνπζηάδεηαη ην έξγν ηνπ Καιαθάηε θαη ζηελ ππφ έθδνζε
επηζηεκνληθή ζεηξά ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο Μνπζηθήο κε ζέκα «Μλεκεία
Νενειιεληθήο Μνπζηθήο». Ζ ζεηξά πεξηιακβάλεη ηα έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ ηνπ
ζπλζέηε, ζηνλ 4ν θαη 5ν ηφκν, κε ηίηιν «Β. Καιαθάηεο, Κνπαξηέηα εγρφξδσλ»2 θαη «Β.
Καιαθάηεο, Πηάλν Σξίν θαη Κνπηληέην κε πηάλν».
4. Δπηπιένλ, καδί κε ηα έξγα, ηηο θσηνγξαθίεο, ηηο αθίζεο, ηελ αιιεινγξαθία ηνπ Β.
Καιαθάηε θ.ά. (ηα νπνία ζπκπιήξσζαλ ηε βηνγξαθία ηνπ ζπλζέηε), ζηνλ Έιιελα
αλαγλψζηε πξνζθέξεηαη θαη πινχζην θσηνγξαθηθφ πιηθφ απφ ηε κνπζηθή δσή ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, γηα κηα πεξίνδν ζρεδφλ εθαηφ εηψλ, απφ ηελ ίδξπζε ηνπ Χδείνπ –ην 1862–
κέρξη ην ζάλαην ηνπ Β. Καιαθάηε –ην 1942– θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θνβεξήο πνιηνξθίαο
ηνπ Λέληλγθξαλη (Β΄ Παγθφζκηνο Πφιεκνο) (βι. ηνπο πίλαθεο θαη ηνλ Καηάινγν απφ ηελ
Έθζεζε ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε, θαζψο θαη ην DVD θαη ην CD κε νπηηθνανπζηηθφ πιηθφ,
ηα νπνία εηνίκαζαλ νη ζπλάδειθνη απφ ην Σειιφγιεην Ίδξπκα Α.Π.Θ.).
5. Ξερσξηζηή κλεία ζηε δηαηξηβή γίλεηαη ζην παηδαγσγηθφ έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε –
ζηνπο πάλσ απφ 150 θαηαγεγξακκέλνπο καζεηέο ηνπ, ζπλζέηεο (πάλσ απφ δέθα απφ
απηνχο κε δηεζλή θαξηέξα), δηεπζπληέο νξρήζηξαο, κνπζηθνζεσξεηηθνχο θαη εθηειεζηέο.
6. ΢ην θεθάιαην «Απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο – ν Β. Καιαθάηεο ζηε ζχγρξνλε
Διιάδα» γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ ηζηνξηθή ζεκαζία ηνπ έξγνπ ηνπ Β. Καιαθάηε θαη ηελ
πξνβνιή ηνπ ζηε ζχγρξνλε Διιάδα.
Ο ηξφπνο, κε ηνλ νπνίν εξγαζηήθακε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο έξεπλαο γηα ηελ
νινθιήξσζε ηεο δηαηξηβήο βαζίζηεθε ζε κειέηε πεγψλ, έξεπλα ζην δηαδίθηπν, αξρεηαθή
θαη βηβιηνγξαθηθή έξεπλα, ζπγθξφηεζε, ζχληαμε, θαηαγξαθή θαη ειεθηξνληθή
επεμεξγαζία ηνπ Αξρείνπ B. Καιαθάηε3, κνπζηθή εηθνλνγξαθία, ηζηνξηθή θαη
κνπζηθνινγηθή αλάιπζε θ.ιπ. θαη, θπζηθά, ζηηο νδεγίεο ηνπ επηβιέπνληα θαζεγεηή.
Μεγάιν κέξνο ηεο έξεπλαο αθηεξψζεθε ζηελ επηηφπηα έξεπλα Αξρείσλ ζηελ Αγ.
Πεηξνχπνιε (ην 2005 θαη ην 2010)4. Σν πιηθφ πνπ ζπιιέρζεθε απφ ηα αξρεία απηά, έγηλε
αληηθείκελν πξνζεθηηθήο επεμεξγαζίαο απφ ηελ εξεπλήηξηα. Σα αξρεία ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο θπιάζζνληαη ζην Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο πφιεο [πξψελ
GIALO]5 (1862-1917) θαη ζην Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο

2
Μλεκεία Νενειιεληθήο Μνπζηθήο: Σφκνο (Γ΄): Βαζίιεο Π. Καιαθάηεο (1899-1942): Κνπαξηέηα
εγρόξδσλ Έξγα 15 θαη 22, επηκ. Λνπΐδα Σζνπγθαξάθε (Κέξθπξα, Ηφλην Παλεπηζηήκην, Σκήκα Μνπζηθψλ
΢πνπδψλ, Δξγαζηήξην Διιεληθήο κνπζηθήο) (ππφ έθδνζε).
3
Σν πξψην βήκα ήηαλ ε θαηαγξαθή ηνπ δηαζέζηκνπ πιηθνχ ζην «ΑΡΥΔΗΟ ΚΑΛΑΦΑΣΖ, Γειηίν
πεξηγξαθήο ζε επίπεδν Φαθέινπ ηνπ ππφ ηαμηλφκεζε αξρείνπ ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ
Παλεπηζηεκίνπ», ζχκθσλα κε ην Γηεζλέο Πξφηππν Αξρεηαθήο Πεξηγξαθήο (ΓΗΠΑΠ).
4
Σν πιηθφ πνπ ζπιιέρζεθε ήηαλ ε βαζηθή πεγή γηα ηελ αλαθνίλσζε ζην ΢πλέδξην ηνπ Σκήκαηνο
Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ, κε ζέκα «΋ςεηο ηεο ειιεληθφηεηαο ζηελ κνπζηθή», ζην
Μέγαξν Μνπζηθήο Αζελψλ (5-7 Μαΐνπ 2006), κε ηνλ εμήο ηίηιν: «Διιεληθήο θαηαγσγήο ζπλζέηεο ηεο
Ρσζίαο. Σα πξψηα απνηειέζκαηα κηαο έξεπλαο». Ζ αλαθνίλσζε πεξηιάκβαλε α) Παξνπζίαζε ησλ ειιεληθήο
θαηαγσγήο κνπζνπξγψλ ζηελ ΢ρνιή ζχλζεζεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο απφ ηνλ 19ν θαη αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα,
β) παξνπζηάζεηο πνξηξέησλ θνξπθαίσλ ελ δσή κνπζνπξγψλ (δχν άξζξα ζην πεξηνδηθφ Πνιύηνλν ηεο
Έλσζεο Διιήλσλ Μνπζνπξγψλ) θαη γ) λέεο ειιεληθέο παξνηθίεο ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ (Καδαθζηάλ θαη
Αξκελία).
5
Central State Historical Archive of St.Petersburg (CSHA SPb). Δδψ ππάξρνπλ παξαπάλσ απφ 2500
ηεθκήξηα (κε πεξίπνπ 2.000.000 αξρεία) γηα ηε δσή ζηελ πξψελ ξσζηθή πξσηεχνπζα (1703-1917). Ζ
ειεθηξνληθή επεμεξγαζία ηνπο άξρηζε ην 1994, αιιά δελ είλαη δηαζέζηκε αθφκα ζην δηαδίθηπν.
(http://consortium.ruslan.ru/spb/assoc_csha.html).
 -5-

(ΣSGALI)6 (1918-1979). Σν Αξρείν ζην Χδείν ιεηηνπξγεί σο μερσξηζηή ππεξεζία.

Δπηπιένλ, ζηνλ ηειεπηαίν (3ν) φξνθν ηνπ Χδείνπ θπιάζζνληαη νη θαξηέιεο φισλ ησλ
θνηηεηψλ θαη δηδαζθφλησλ πνπ πέξαζαλ απφ εθεί· θαη ρξεηάδεηαη εηδηθή άδεηα γηα λα δεη
θαλείο ηηο θαξηέιεο απηέο. Σκήκαηα ρεηξνγξάθσλ, φπνπ θπιάζζνληαη θαη παξηηηνχξεο,
ππάξρνπλ ζηε Δπηζηεκνληθή κνπζηθή βηβιηνζήθε ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο7, ζην
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ8, ζηελ Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο9
θαη ζε άιινπο θνξείο10 (Μνπζηθή βηβιηνζήθε ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο11,
Οίθνο ηνπ Ραδηφθσλνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο12 θ.ά.). Μέρξη ην 2010 δελ ππήξραλ
νινθιεξσκέλνη ειεθηξνληθνί θαηάινγνη φζνλ αθνξά ηα ρεηξφγξαθα ζηνπο παξαπάλσ
αλαθεξφκελνπο θνξείο.

1.2. Μεζνδνινγία θαη ζηάδηα ηεο έξεπλαο (2003-2011)

΋πσο ζε θάζε ζχγρξνλε κνπζηθνινγηθή έξεπλα, ε νπνία πξσηνπνξεί ζηνλ ρψξν ηεο,
ε θνηλή ινγηθή καο νδήγεζε ζηελ ρξήζε κεζφδσλ απφ ζπγγελείο επηζηήκεο, νη
πεξηζζφηεξεο πξαθηηθέο ησλ νπνίσλ πξνέξρνληαη απφ ηελ κεζνδνινγία ησλ θνηλσληθψλ
επηζηεκψλ. Σέηνηεο πξαθηηθέο είλαη:
 Ζ επηηφπηα έξεπλα
 Σα εξσηεκαηνιφγηα ηαπηφηεηαο (΢ηαηηζηηθέο επηζηνιέο ησλ δηδαζθφλησλ ζην
Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο γηα ηα έηε 1928, 1936)
 Σα εξσηεκαηνιφγηα ζπλέληεπμεο, θαηαγξακκέλνο πξνθνξηθφο (εθθσλνχκελνο)
ιφγνο
 Ζ εμσηεξηθή θξηηηθή ησλ πεγψλ (έιεγρνο γλεζηφηεηαο θαη απζεληηθφηεηαο)
 Ζ δηαρείξηζε ηνπ ηζηνξηθνχ πιηθνχ (επξεηηθή- θξηηηθή ησλ πεγψλ- εξκελεία ησλ
πεγψλ- ζχλζεζε)
 Ζ βηβιηνζεθνλνκηθή ηαμηλφκεζε θαη θαηαινγνγξάθεζε
 Σα νπηηθν-αθνπζηηθά κέζα, εθζέζεηο, ηειενπηηθέο εθπνκπέο, ΜΜΔ, ειεθηξνληθά
ΜΜΔ.
Μέζα απφ ηελ ελφηεηα απηή πξνζεγγίδνληαη θάπνηα ζέκαηα πνπ έρνπλ γεληθφηεξν
ελδηαθέξνλ, ελψ παξάιιεια απνηεινχλ εξέζηζκα θαη εθαιηήξην γηα πεξαηηέξσ έξεπλα
ζηνλ ηνκέα ηεο Νενειιεληθήο κνπζηθήο ηεο Διιεληθήο Γηαζπνξάο ζηε Ρσζία θαη ζηελ
πξψελ Δ΢΢Γ.

6
Central State Archive of Arts History (http://spb.rusarchives.ru/St_Petersburg_TSGALI/Contact).
7
The Scientific Music Library, Saint-Petersburg State Conservatory, named after N.A. Rimsky-
Korsakov (http://biblio.conservatory.ru/Eng/English.htm).
8
Russian Institute of Arts History. Δθεί θπιάζζνληαη αξθεηά ληνθνπκέληα γηα ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
θαη ηελ νηθνγέλεηά ηνπ (http://www.artcenter.ru/. Γπζηπρψο, ε ηζηνζειίδα είλαη κφλν ζηα ξσζηθά).
9
Manuscript Department of Russian National Library (http://www.nlr.ru/eng/coll/manuscripts/
music.html). ΢ηελ Δζληθή βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ, ν αλαγλψζηεο
ζπλαληά δχν εηδψλ θαξηέιεο: γηα αξρεηαθά πιηθά (π.ρ. γξάκκαηα, εκεξνιφγηα θ.α.) θαη μερσξηζηφ Μνπζηθφ
Σκήκα (κφλν ρεηξφγξαθεο παξηηηνχξεο).
10
Δπίζεο ππάξρεη έλα πνιχ ρξήζηκν ζάηη (δπζηπρψο κφλν ζηα ξσζηθά), ην νπνίν πεξηέρεη φιεο ηηο
πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηα ξσζηθά αξρεία (http://www.rusarchives.ru/new.shtml).
11
Δθεί βξέζεθε ην κνπζηθφ ιεμηθφ ηνπ Β. Καιαθάηε, Sputnik muzykanta (Ο ζπλνδνηπφξνο ηνπ
κνπζηθνχ, Αγ. Πεηξνχπνιε, 1911) θαη ε αρξνλνιφγεηε αληηγξαθή απφ ηελ ργ παξηηηνχξα ηεο φπεξαο ηνπ
Αρηιιέα Αιθεξάθε (Υάξθνβν, 3-7-1846 – Πεηξνγθξάλη, 27-12-1919), Kupal‟naya noch‟ (St John's Eve /
Νχρηα βάπηηζεο ή Ζ παξακνλή ηνπ Αε Γηαλληνχ) (1912, δεχηεξε κνξθή), γηα ηελ νπνία γλσξίδακε απφ ηα
ιήκκαηα ηνπ Ν. Slonimlsky φηη έρεη δηαζσζεί.
12
΢ηε Μνπζηθή βηβιηνζήθε ηεο Σειεφξαζεο & Ραδηνθψλνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (Notnaya
biblioteka Teleradiokompanii St. Petersburg - Chanel 5, Οίθνο ηνπ Ραδηφθσλνπ, νδφο Italianskaya 37),
θπιάζζεηαη ην ηειεπηαίν έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε, ην εκβαηήξην γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα Zvezdy Kremlya
(Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ) (1941), βξαβεπκέλν κε έπαηλν (Β΄ βξαβείν) ζην δηαγσληζκφ ζχλζεζεο, θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη ζην Β΄ΠΠ.
 -6-

Σα ζηάδηα ηεο έξεπλαο (2002 - 2011):

1. Αθαδεκατθά έηε 2002-2003 (απφ ην έηνο 2003 σο ππνςήθηα δηδάθηνξαο) θαη
2004-2005.
Α. Αξρηθφ ζηάδην (ζπγγξαθή ηνπ άξζξνπ «Σξεηο άγλσζηεο ειιεληθέο
παξνπζίεο ζην ρψξν ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο», ην νπνίν παξφηη δε δεκνζηεχζεθε
πνηέ, ρξεζηκνπνηήζεθε σο αθεηεξία γηα ηηο κειινληηθέο αλαδεηήζεηο καο).
Β. Δπηηφπηα έξεπλα ζηε Ρσζία (Ηνχληνο, 2005).
2. Αθαδεκατθφ έηνο 2006-2007. Απφθηεζε θαη κεηαθνξά ηνπ Αξρείνπ Β.
Καιαθάηε ζην Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο. Μειέηε, ηαμηλφκεζε θαη 1ε θαηαγξαθή
ηνπ Αξρείνπ Β. Καιαθάηε. Δθηέιεζε ηνπ Θξύινπ (1928) ηνπ Καιαθάηε απφ ηελ Κξαηηθή
Οξρήζηξα Αζελψλ, ζην 2ν θχθιν ησλ Διιεληθψλ Μνπζηθψλ Γηνξηψλ ηνπ Μεγάξνπ
Mνπζηθήο Αζελψλ (2006).
Πξνηνχ αζρνιεζνχκε απνθιεηζηηθά κε ην Β. Καιαθάηε, έγηλε κηα ζπλνπηηθή
εθηίκεζε ηνπ ρψξνπ ηεο Νενειιεληθήο Μνπζηθήο ηεο Γηαζπνξάο ζηε Ρσζία, ελψ ηα
απνηειέζκαηα απφ ηελ επηηφπηα έξεπλα ζηε Ρσζία (2005) αλαθνηλψζεθαλ ζην ΢πλέδξην
ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ, κε ζέκα «΋ςεηο ηεο
ειιεληθφηεηαο ζηελ κνπζηθή» ζην Μέγαξν Μνπζηθήο Αζελψλ (5-7 Μαΐνπ 2006), ζε
κειέηε κε ηίηιν: «Διιεληθήο θαηαγσγήο ζπλζέηεο ηεο Ρσζίαο. Σα πξψηα απνηειέζκαηα
κηαο έξεπλαο» (ηα πξαθηηθά ηνπ ζπλεδξίνπ δελ έρνπλ δεκνζηεπζεί πξνο ην παξφλ).
3. Αθαδεκατθφ έηνο 2007-2008. ΢ην Σειιφγιεην Ίδξπκα Σερλψλ Α.Π.Θ., κε ηε
ζπλεξγαζία ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ, θηινμελήζεθε ε
έθζεζε κε ην Αξρείν ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε (30 Ννεκβξίνπ 2007- 31 Ηαλνπαξίνπ 2008).
4. Αθαδεκατθφ έηνο 2008-2009. Μειέηε θαη κνπζηθνινγηθή αλάιπζε επηιεγκέλσλ
έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε. 2ε θαηαγξαθή θαη ηαμηλφκεζε ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε ζε
θαθέινπο.
5. Αθαδεκατθά έηε 2010-2011. ΢πγγξαθή θαη νινθιήξσζε ηεο δηαηξηβήο.
Παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ζε κνπζηθνινγηθά ζπλέδξηα ζηε Ρσζία θαη ζηελ Αγγιία.
Σειηθέο δηνξζψζεηο. Τπνζηήξημε ηεο δηαηξηβήο.
Ζ ηαμηλφκεζε θαη 2ε θαηαγξαθή ηνπ Αξρείνπ Β. Καιαθάηε πεξηιάκβαλε ηα
ζηάδηα:
1. ΑΡΥΔΗΑΚΖ ΔΡΔΤΝΑ: Σαμηλνκήζεθε θαη θαηαγξάθζεθε ζε επίπεδνπ Φαθέινπ
φιν ην πιηθφ ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε (ζε 10 Φαθέινπο), ζχκθσλα κε ην Γηεζλέο Πξφηππν
Αξρεηαθήο Πεξηγξαθήο (ΓΗΠΑΠ), κε ηε βνήζεηα ηεο Γηεπζχληξηαο ησλ Γ.Α.Κ. Κέξθπξαο
Γξ. Αιίθεο Νηθεθφξνπ (βι. ΑΡΥΔΗΟ ΚΑΛΑΦΑΣΖ, Γειηίν πεξηγξαθήο ζε επίπεδν
Φαθέινπ ηνπ ππφ ηαμηλφκεζε αξρείνπ ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ
Παλεπηζηεκίνπ).
2. ΚΑΣΑΓΡΑΦΖ ΑΡΥΔΗΟΤ ΠΡΟ΢ ΓΖΜΟ΢ΗΔΤ΢Ζ: Έγηλε ε θαηαγξαθή ζε
ςεθηαθή κνξθή ησλ Έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε (βι. ΑΡΥΔΗΟ ΚΑΛΑΦΑΣΖ, ΦΑΚΔΛΟ΢ 1-
ΔΡΓΑ), ην νπνίν ζα δεκνζηεπζεί ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο Μνπζηθήο.
3. ΢ΤΓΚΡΟΣΖ΢Ζ ΚΑΗ ΢ΤΝΣΑΞΖ ΣΟΤ ΑΡΥΔΗΟΤ Β. ΚΑΛΑΦΑΣΖ: Απφ ηα
δεδνκέλα ηνπ Αρξείνπ Καιαθάηε, ηελ επηηφπηα έξεπλα ζηελ Ρσζία θαη ηελ αιιεινγξαθία
ηνπ ζπλζέηε, δεκηνπξγήζεθε ν ΠΛΖΡΖ΢ ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΔΡΓΧΝ ΣΟΤ ΚΑΛΑΦΑΣΖ.
4. Βάζεη ηνπ Καηαιφγνπ Έξγσλ νινθιεξψζεθε θαη ν ΠΗΝΑΚΑ΢ ΔΡΓΧΝ ΚΑΣΑ
ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ ηνπ ζπλζέηε Καιαθάηε.
5. Δμεηάζηεθε ηεξάζηηα πνζφηεηα πιηθνχ, ην νπνίν ρσξίζηεθε (ζχκθσλα κε ην
πεξηερφκελν) ζε δέθα θαηεγνξίεο:
Α. Έξγα-ηππσκέλα θαη ρεηξφγξαθα (25 ππνθάθεινη κε πεξίπνπ 130
ρεηξφγξαθεο παξηηηνχξεο, 220 ρεηξφγξαθεο πάξηεο θαη 58 ηππσκέλα έξγα),
Β. Φσηνγξαθίεο,
Γ. Αθίζεο,
 -7-

Γ. Πξνγξάκκαηα απφ ζπλαπιίεο,

Δ. Απνζπάζκαηα απφ ξσζηθέο εθεκεξίδεο ηεο επνρήο,
΢Σ. Αιιεινγξαθία ηνπ ζπλζέηε,
Ε. Πξνζσπηθά ζηνηρεία,
Ζ. Έξγα καζεηψλ κε αθηέξσκα ζηνλ Καιαθάηε.
Θ. ΢πλεληεχμεηο κε ηνπο απνγφλνπο ηνπ ζπλζέηε,
Η. Οπηηθνανπζηηθφ πιηθφ, ζηνηρεία απφ ηελ επηηφπηα έξεπλα ζηελ Αγ.
Πεηξνχπνιε θαη ζηε Μφζρα, θαη επηπιένλ νη αλαθνξέο ζηνλ ειιεληθφ ηχπν γηα
ηελ παξνπζίαζε ησλ έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε.
΢ε γεληθέο γξακκέο, ζεσξνχκε φηη ρξεηάδεηαη αθφκε αξθεηή δνπιεηά γηα ηελ
νινθιήξσζε ηεο εξγαζίαο• θπξίσο πξέπεη λα γίλεη κηα 3ε ηειηθή θαηαγξαθή ηνπ φινπ
πιηθνχ θαη επηπιένλ αξθεηή δνπιεηά ζην νπηηθνανπζηηθφ πιηθφ θαη δεκηνπξγία
ειεθηξνληθνχ αξρείνπ (ε εξγαζία απηή βξίζθεηαη ζε εμέιημε).

1.3. Πεξηγξαθή ησλ θεθαιαίσλ ηεο δηαηξηβήο.

Ζ δηαηξηβή ρσξίζηεθε ζε ηέζζεξα ηκήκαηα: 1. Δηζαγσγή - Ηζηνξηθφ κέξνο, 2.
Βηνγξαθία ηνπ ζπλζέηε, 3. Σν Γηδαθηηθφ έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο θαη 4. Απνηειέζκαηα απφ ηελ έξεπλα, ελψ ζην ηέινο ηεο δηαηξηβήο ππάξρεη
Παξάξηεκα. ΢ηελ πξψηε θαη ζηε δεχηεξε ελφηεηα, κεηά απφ κηα ζχληνκε εηζαγσγή ζηελ
ηζηνξία ηεο Ρσζηθήο/΢νβηεηηθήο κνπζηθήο θαη ζηε ΢ρνιή ΢χλζεζεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο (2ν θεθάιαην), έρεη γίλεη πξνζπάζεηα γηα ηε ζχληαμε ηεο βηνγξαθίαο ηνπ Β.
Καιαθάηε, ε νπνία έρεη θαηαιάβεη θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο έξεπλαο (θεθάιαηα 3-6).
Ζ ηξίηε ελφηεηα πεξηιακβάλεη δχν βαζηθά ζέκαηα: 7. «Σν δηδαθηηθφ έξγν ηνπ Β.
Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο» θαη 8. «Απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο – ν Β.
Καιαθάηεο ζηε ζχγρξνλε Διιάδα». Σέινο, ζην ηέηαξην ηκήκα ππάξρνπλ θαηάινγνη
[Πιήξεο Καηάινγνο Έξγσλ, κε ηνπο ηίηινπο θαη ηα βαζηθά ζηνηρεία ηνπ ζπλφινπ ησλ
κνπζηθψλ έξγσλ, ηα νπνία θπιάζζνληαη ζην Αξρείν Καιαθάηε ηνπ Δξγαζηεξίνπ
Διιεληθήο Μνπζηθήο ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ (ή δελ δηαζψζεθαλ) θαη Πίλαθαο Έξγσλ
θαηά Καηεγνξία], βηβιηνγξαθία θαη πεξηερφκελν.
΢ην ηζηνξηθφ κέξνο ηεο δηαηξηβήο, ηα ξσζηθά νλφκαηα γξάθηεθαλ ζηελ ειιεληθή
γιψζζα, κε ηελ επηθξαηέζηεξε ειιεληθή ηνπο κεηάθξαζε (πξάγκα ην νπνίν αιινηψλεη
θάπσο ηε ζσζηή κεηαθνξά ησλ νλνκαηεπσλχκσλ θαη γηα απηφ ζηηο ππνζεκεηψζεηο
ρξεζηκνπνηείηαη δηπιή γξαθή, ειιεληθά/αγγιηθά). ΢ηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ ηνπ Β.
Καιαθάηε φκσο, γηα δηεπθφιπλζε ηνπ Έιιελα αλαγλψζηε, δε γξάςακε ηνλ πξσηφηππν
ηίηιν ζηε ξσζηθή γιψζζα, αιιά κε ιαηηληθνχο ραξαθηήξεο, ρξεζηκνπνηψληαο ην ζχζηεκα
ηνπ Jerald Abraham13 γηα ην ιεμηθφ The New Grove Dictionary of Music and Musicians
(2001), ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη ζε αξθεηέο κειέηεο γηα ηε ξσζηθή κνπζηθή ζηελ αγγιηθή
γιψζζα. Σν ίδην ζχζηεκα ρξεζηκνπνηήζεθε θαη ζηνπο ππφινηπνπο θαηαιφγνπο έξγσλ θαη
καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε, γηα πην ζσζηή πξνθνξά ησλ νλνκαηεπσλχκσλ. Ζ δηπιή
γξαθή, ξσζηθά κε ιαηηληθνχο ραξαθηήξεο θαη ειιεληθή κεηάθξαζε, ρξεζηκνπνηήζεθε θαη
ζηελ παξνπζίαζε ηεο βηβιηνγξαθίαο, ζην ηέινο ηεο δηαηξηβήο.
Έλα επηπιένλ δήηεκα πνπ καο απαζρφιεζε, ήηαλ ε παξνπζίαζε ζηηο ζχγρξνλεο
κνπζηθνινγηθέο κειέηεο ηνπ ξσζηθνχ ζπζηήκαηνο αξρεηνζέηεζεο ησλ Κξαηηθψλ αξρείσλ,
ην νπνίν είλαη ρσξηζκέλν ζε ηξεηο θπξίεο θαηεγνξίεο: Fond (F.), opis‟ (op.) θαη delo (d.).
Πηζαλφηαηα ππάξρεη αληηζηνηρία κε ην ειιεληθφ ζχζηεκα [Φάθεινο (Φ.), ππνθάθεινο

13
Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο βι. The New Grove, Dictionary of Music and Musicians, Stanley
Sadie (επ.), 29 ηνκ. (Macmillan Publisher Limited: London, 2001 i: xvi-xvii “Introduction. 7.
Transliteration”), The New Grove‟s Dictionary of Opera, Stanley Sadie (επ.), 4 ηνκ. (London: Macmillan
Press Ltd, 1990, 1992 i: xxi-xxii, “Introduction. 11. Transliteration”) θαη Abraham, Gerald, The New Grove:
Russian Masters 1 & 2 (New York: W.W. Norton & Company, 1986).
 -8-

(ππ.), έγγξαθν (εγγ.)], ην νπνίν ρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ θαηαγξαθή ηνπ δηαζέζηκνπ πιηθνχ
ζην Αξρείν Καιαθάηε. ΢ηελ εξγαζία καο, γηα λα δηεπθνιχλνπκε ηνπο κειινληηθνχο
εξεπλεηέο, δε κεηαθξάζακε ηε ξσζηθή νξνινγία ζηελ ειιεληθή γιψζζα. ΢ηνλ Πίλαθα
΢πκβνιηζκψλ θαη ΢πληκήζεσλ, πνπ επηζπλάπηεηαη ζην ηέινο ηεο Δηζαγσγήο,
παξνπζηάδνπκε ηελ αγγιηθή κεηάθξαζε ηεο ξσζηθήο νξνινγίαο, ζηελ νπνία δελ ππάξρεη
απφιπηε αληηζηνηρία, θαη ηελ επηθξαηέζηεξε ειιεληθή νξνινγία.
Θεσξείηαη ζθφπηκν, πξηλ νινθιεξσζεί ε εηζαγσγή ηεο δηαηξηβήο λα αλαθεξζνχκε
ζπλνπηηθά θαη ζηελ Ηζηνξία ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε. Αθεηεξία ζηηο αλαδεηήζεηο καο
απνηέιεζε ε αλαθάιπςε ησλ ζεκεηψζεσλ ηνπ Β. Καιαθάηε γηα ην κνπζηθφ ιεμηθφ Sputnik
Muzïkanka (Ο ζπλνδνηπφξνο ηνπ κνπζηθνχ) (1911¹) ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ Ρσζηθνχ
Ηλζηηηνχηνπ Ηζηνξίαο Σερλψλ. Σα έγγξαθα παξαδφζεθαλ εθεί απφ ηνλ Α. ΢κνιηέθζθη
(Smoltevsky), ην 1946, εθ κέξνπο ηεο ρήξαο ηνπ ζπλζέηε ΋ιγαο Μφξξηζνλ-Καιαθάηε ηνπ
Μηραήι (F. 125, op. 1, delo 57). Μέρξη εθείλε ηε ζηηγκή δελ είρακε πιεξνθνξίεο γηα ηελ
νηθνγελεηαθή δσή ηνπ Καιαθάηε. ΢ηε ζπλέρεηα, απφ ηηο πιεξνθνξίεο ηειεθσληθνχ
θαηαιφγνπ ελεκεξσζήθακε φηη ζηνλ θαηάινγν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ππάξρνπλ ηξεηο
ζπλδξνκεηέο κε ην επψλπκν Καιαθάηε• γηα λα αλαδεηήζνπκε ηηο δηεπζχλζεηο ηνπο ζα
έπξεπε λα απεπζπλζνχκε ζε ζπγθεθξηκέλν αζηπλνκηθφ ηκήκα. Ζ Γηεπζχληξηα ηνπ
Σκήκαηνο ρεηξνγξάθσλ Γθαιίλα Β. Κνπίηνβα (Kopïtova), ε νπνία ελδηαθέξζεθε γηα ην
δήηεκα θαη γηα ηε ζπκπιήξσζε ηνπ Αξρείνπ ηνπ ζπλζέηε κε λέα πιηθά, καο βνήζεζε ζηελ
αλαδήηεζε ησλ δηεπζχλζεσλ ησλ απνγφλσλ ηνπ Καιαθάηε.
Ο πξψηνο πνπ κειέηεζε ην έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε ήηαλ ν γηνο ηνπ, ν Αλαηφιη
Καιαθάηεο (γελ. 1911), επίζεο κνπζηθφο θαη ζπλζέηεο. Ο Αλαηφιη αλαθέξεη φηη ζηε
δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο «θαηαζηξάθεθαλ ηα πάληα κε βάξβαξν θαη άθαξδν ηξφπν: ηα
πξνζσπηθά αληηθείκελα ηνπ παηέξα ηνπ, ηα ζεκεηψκαηα, ηα εκεξνιφγηά ηνπ, νη
θσηνγξαθίεο κε ηα απηφγξαθα». Σν Αξρείν (έξγα, αθίζεο, πξνζσπηθφ αξρείν, εθεκεξίδεο,
πεξηνδηθά, ζπιινγή απφ παιηά ξνιφγηα θ.ά.) παξέκεηλε ζην ζπίηη ηνπ Β. Καιαθάηε, κεηά ην
ζάλαηφ ηνπ, ην 1942 (ζηε δηεχζπλζε: Λέληλγθξαλη, νδφο Μνζθόβζθαγηα, αξηζκφο 6). Μεηά
ηε ιήμε ηεο πνιηνξθίαο ηεο πφιεο, ην Αξρείν πέξαζε ζην γην ηνπ Αλαηφιη, ν νπνίνο δψξηζε
θάπνηα απφ ηα έξγα ηνπ παηέξα ηνπ ζε βηβιηνζήθεο θαη Σκήκαηα ρεηξνγξάθσλ ηνπ
Λέληλγθξαλη. Ο Α. Καιαθάηεο ηαμηλφκεζε ην πιηθφ θαη έθηηαμε ηνλ πξψην ζπγθεληξσηηθφ
θαηάινγν έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε, θαηά ρξνλνινγηθή ζεηξά, κε πιεξνθνξίεο γηα ηηο
πξψηεο θαη δεχηεξεο εθηειέζεηο. Σν ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ αξρείνπ θξαηήζεθε ζην ζπίηη ηνπ
έσο ην 2004. Αξγφηεξα, νιφθιεξν ην Αξρείν πνπιήζεθε. Δκείο αλαθαιχςακε ηα
ρεηξφγξαθα ζε παιαηνπσιείν ζηελ Αζήλα, ζην Μνλαζηεξάθη, θαη απφ εθεί ην Αξρείν
αγνξάζηεθε απφ ην Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ
ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ θαη κεηαθέξζεθε ζηελ Κέξθπξα.

ΠΗΝΑΚΑ΢ ΢ΤΜΒΟΛΗ΢ΜΧΝ ΚΑΗ ΢ΤΝΣΜΖ΢ΔΧΝ

1. F. = fond (Fund, holding)…………………………………… Σεθκήξην

2. op. = opis‟ (register)………………………………………… Δπξεηήξην
3. d. = delo (file)………………………………………………. Αξρείν
4. l.= list (sheet or page)……………………………………..... Φπιιν
5. ll.= listy (sheets or pages)…………………………..………. Φχιια
6. ob. = oborot (reverse side of the page)……………..……….. Πίζσ πιεπξά ηνπ θχιινπ
7. papka (briefcase)……………………………………………. Υαξηνθχιαθαο
8. ed. hr. = (edinitsa hranenii) (conservation number)………… Αξηζκφο ηαμηλφκεζεο/ αξρεηνζέηεζεο
9. Razdel (part, section / parcelling)…………………………… Σκήκα/ δηακνηξαζκφο
10. inv. = inventarniy nomer (inventoty number)…..........……. Αξηζκφο θαηαιφγνπ
11. indv. = individualniy nomer (personal number) …………... Πξνζσπηθφο αξηζκφο
12. povt.= povtorniy nomer (repeated number) ……… ……… Δπαλαιεπηηθφο αξηζκφο
 -9-

2. H ΢ΥΟΛΖ ΢ΤΝΘΔ΢Ζ΢ ΣΟΤ ΧΓΔΗΟΤ ΣΖ΢ ΑΓ. ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ΢

Από ηελ ίδξπζε ηνπ Χδείνπ (1862) σο ην Β΄ Παγθόζκην Πόιεκν.

2.1. Δηζαγσγή. Μεηά ην 1991, κε αθνξκή ηελ πηψζε ηνπ θνκκνπληζκνχ ζηελ πξψελ
Δ΢΢Γ, ε ξσζηθή κνπζηθνινγία αλαζεψξεζε ξηδηθά ηηο απφςεηο ηεο ζρεηηθά κε ην «ηη
ζεσξείηαη ζήκεξα „ζνβηεηηθή κνπζηθή‟». Αλακθίβνια, ν φξνο απηφο έρεη πνιιαπιή
ζεκαζία: ε άπνςε ηεο ζνβηεηηθήο ηδενινγίαο δηαθέξεη απφ απηή ησλ ίδησλ ησλ ζπλζεηψλ·
ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κηιάκε γηα δχν εληειψο αληίζεηεο απφςεηο. Πνιινί ζπλζέηεο πνπ
αλήθαλ ζηελ θαηεγνξία ησλ «καζηφξσλ ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο» έκεηλαλ γηα δεθαεηίεο ζηε
ζθηά. Ζ ζησπή ηνχο θπλεγνχζε επίκνλα ζηελ παηξίδα ηνπο. Μφλν αδηαθνξία ππήξρε γη‟
απηνχο, απφ ηνπο θαιιηηερληθνχο θχθινπο ηνπ εμσηεξηθνχ, νη νπνίνη, σζηφζν, θαηαμίσζαλ
πνιινχο άιινπο ζπλαδέιθνπο ηνπο. Με ιίγα ιφγηα, εθείλνη δελ είραλ ηελ ηχρε ησλ
ζπλζεηψλ ηνπ ζνβηεηηθνχ αβαλγθαξληηζκνχ.
Έληνλεο ζπδεηήζεηο θαη αληηζέζεηο ππήξμαλ πξφζθαηα θαη γηα ην ηη ζεκαίλεη
«κνπζηθή ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ». Ζ επίζεκε ξσζηθή ζέζε είλαη φηη «ε κνπζηθή απηή
πεξηιακβάλεη ηα έξγα, ηα νπνία γξάθηεθαλ κέρξη ηα κέζα ηνπ 1991 απφ κνπζνπξγνχο πνπ
εξγάζηεθαλ ζηα θξάηε-κέιε ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο· είλαη ε κνπζηθή, ε νπνία
δεκηνπξγείηαη ζηελ επνρή καο απφ ζπλζέηεο πνπ δνπλ ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ· ε κνπζηθή, ε
νπνία ζήκεξα είλαη ζπλδεδεκέλε κε ηελ επξσπατθή θαιιηηερληθή δεκηνπξγία, αιιά
γξακκέλε απφ ζπλζέηεο, νη νπνίνη έρνπλ αθνκνηψζεη ηηο αξρέο ηνπ ξσζηθνχ πνιηηηζκνχ»14.
Γελ ππνινγίδνπλ ηνπο ζπλζέηεο πνπ πξνέξρνληαη απφ θξάηε-κέιε ηεο πξψελ Δ΢΢Γ,
νη νπνίνη ζέινπλ λα μεράζνπλ ηε ζρέζε ηνπο κε ηελ πξψελ ΢νβηεηηθή Έλσζε, δε ζέινπλ λα
ζπγθαηαιέγνληαη ζηνπο ζνβηεηηθνχο ζπλζέηεο θαη απαγνξεχνπλ θαηεγνξεκαηηθά
δεκνζηεχζεηο γηα ην έξγν ηνπο ζηε ξσζηθή γιψζζα15. Δίλαη θαηαλνεηφ φηη ζηηο νξνινγίεο
«ζνβηεηηθή κνπζηθή»16, «πξψελ Δ΢΢Γ», «ζνβηεηηθφο ζπλζέηεο», αληηθαηνπηξίδνληαη νη
ζχλζεηνη θαη πνιιέο θνξέο ζπγθξνπφκελνη πξνβιεκαηηζκνί ηεο ζεκεξηλήο κνπζηθήο
δεκηνπξγίαο.
΢ήκεξα, ζηα κνπζηθά αξρεία ε πξφζβαζε είλαη ειεχζεξε γηα ηνπο εξεπλεηέο· ήδε
έρνπλ γξαθηεί πνιιέο κειέηεο γηα ζπλζέηεο, νη νπνίνη δνχιεςαλ ζην πξψην κηζφ ηνπ 20νπ
αηψλα (πξηλ απφ ηελ Οθησβξηαλή επαλάζηαζε θαη ζηε ΢νβηεηηθή Έλσζε). Ζ παξνπζίαζή
ηνπο, φκσο, γίλεηαη κε κηα λέα θαη δηαθνξεηηθή καηηά. Δίλαη ηδηαίηεξν ην ελδηαθέξνλ ηεο
ζχγρξνλεο κνπζηθνινγίαο θαη ησλ αλζξσπηζηηθψλ ζπνπδψλ (εηδηθά ζε ακεξηθαληθά
παλεπηζηήκηα θαη ζηε Φηλιαλδία17) γηα ηε ζπγθεθξηκέλε επνρή, κε απνηέιεζκα ζην
δηαδίθηπν λα ππάξρνπλ πνιιέο κειέηεο κε λέεο θαη αλαζεσξεκέλεο απφςεηο γηα ηελ
ηζηνξηθή ζεκαζία θαη ηνλ ηξφπν παξνπζίαζεο ηεο κνπζηθήο θαη ησλ ζπλζεηψλ ζηηο πξψηεο
κεηεπαλαζηαηηθέο δεθαεηίεο, Σν ελδηαθέξνλ πηα δε ζηξέθεηαη πιένλ ζε κεκνλσκέλα
γεγνλφηα θαη ζπλζέηεο, αιιά εμεηάδεηαη πξνζεθηηθά ζην ζπλνιηθφηεξν ηζηνξηθφ πιαίζην.
΢ηε Ρσζία έρνπλ δηεπξπλζεί νη νξίδνληεο ηνπ ζχγρξνλνπ κνπζηθνιφγνπ. Γηπισκαηηθέο
εξγαζίεο θαη δηδαθηνξηθέο δηαηξηβέο (ζε πεξίιεςε), θαζψο θαη κηα πιεζψξα άξζξσλ γηα
ζπλζέηεο ζχγρξνλνπο ηνπ Καιαθάηε (ζπλαδέιθνπο θαη καζεηέο ηνπ), είλαη ήδε
δεκνζηεπκέλα ζην δηαδίθηπν.

14
βι. Muzïka iz bïvshego SSSR. Sbornik statey. Redaktor- sostavitel‟ Valeria Tsenova [Μνπζηθή από
ηελ πξώελ Δ΢΢Γ, ζπιινγή από δνθίκηα, (επηκ.) Βαιέξηα Σζέλνβα (Μφζρα: Kompozitor, 1996 ii:3-7)].
15
Ο ιφγνο γηα ην Ληζνπαλφ ζπλζέηε Osvaldas Balakauskas (γελ. 1937).
16
Σν πεξηερφκελν ηνπ φξνπ «ζνβηεηηθφ» ζηε κνπζηθή ζπλερψο θαη ρσξίο επηζηξνθή άιιαδε: ζηηο
αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟20 ήηαλ έλα «αξηζηεξφ θίλεκα» (Ρφζιαβεηο, Μνζνιφθ, Πνινβίλθηλ), ελψ ζηελ
πεξίνδν 1950-1980 κεηακνξθψζεθε ζε «δεμηφ θίλεκα» (κε ηελ έλλνηα φηη ήηαλ ππνζηεξηδφκελν απφ ην
΢νβηεηηθφ θαζεζηψο) (Κακπαιέθζθη, Υξέλληθνθ) (Tsenova, 1996 ii: 3).
17
βι. http://www.helda.helsinki.fi/bitstream/handle/10138/19573/borisasa.pdf?sequence=2 θαη
http://www.jyx.jyu.fi/dspace/bitstream/handle/.../9789513930158.pdf.
 - 10 -

Οη Ρψζνη νλνκάδνπλ ηνπο ζπλζέηεο απηνχο «ζπλζέηεο ηεο δεχηεξεο γξακκήο»,

«ζπλζέηεο δεχηεξεο θαηεγνξίαο» θαη, θάπνηεο θνξέο, δεκηνπξγνχληαη δπζθνιίεο θαη ζηε
κεηάθξαζε. Να ηνπο νλνκάζνπκε ειάζζνλεο ζπλζέηεο; Μπνξεί λα ήηαλ φινη ηνπο άξηζηνη
κνπζηθνί, ζπλζέηεο ή δάζθαινη, αιιά δε ζα κπνξνχζαλ λα ζπγθξηζνχλ κε ηνλ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, ηνλ Γθιαδνπλφθ, ηνλ Ληάληνθ, ηνλ ΢θξηάκπηλ, ηνλ Ραρκάληλνθ, ηνλ
΢ηξαβίλζθη, ηνλ Πξνθφθηεθ, ηνλ ΢νζηαθφβηηο, ηνλ Μηαζθφθζθη θ.ά. Απηφ ην γεγνλφο θάλεη
δχζθνιε ηε ζχγθξηζε ησλ «ειαζζφλσλ ζπλζεηψλ» κε ηηο «κνπζηθέο ηδηνθπΐεο».
΢ήκεξα ε ειιεληθή κνπζηθνινγία αζρνιείηαη θαη κε ηε κειέηε ησλ Διιήλσλ
κνπζνπξγψλ ηεο Γηαζπνξάο. ΋πσο νη Ρψζνη εθηηκνχλ θαη ζπγθαηαιέγνπλ ζηνπο Ρψζνπο
ζπλζέηεο ηνπο κνπζνπξγνχο ηνπο ζην εμσηεξηθφ, έηζη θαη ζηελ Διιάδα θαηξφο είλαη λα
κάζνπκε πεξηζζφηεξα γηα ηνπο ζπλζέηεο απφ ηηο ειιεληθέο παξνηθίεο ζηε Ρσζία, κεξηθνί
απφ ηνπο νπνίνπο κε πεξεθάληα δειψλνπλ «Έιιελεο». Πξέπεη λα αλαγλσξηζηεί ε κέγηζηε
πξνζθνξά ηνπο ζηε κνπζηθή εθπαίδεπζε θαη ε θαηαμίσζή ηνπο ζηελ δεχηεξε παηξίδα ηνπο.
Mε αθνξκή ηελ επαλεμέηαζε ηεο ζνβηεηηθήο κνπζηθήο ζηνλ 21ν αηψλα,
παξνπζηάδνπκε έλαλ άγλσζην ζηελ Διιάδα ζπλζέηε, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη ε
απνθαηάζηαζε ησλ έξγσλ ηνπ. Ο Βαζίιεο Καιαθάηεο (Δπηαπφξηα Κξηκαίαο, 1869 -
Λέληλγθξαλη, 1941) είλαη ε γλσζηφηεξε πεξίπησζε ζπλζέηε ειιεληθήο θαηαγσγήο, πνπ
αλήθεη ζηε Ρσζηθή Δζληθή ΢ρνιή (Grove‟s, 1980; Βaker‟s, 1984). Ήηαλ αθαδεκατθφο θαη ε
δεκηνπξγηθή πνξεία ηνπ είρε ζρέζε κε ηνλ θχθιν ηνπ Μ.Π. Μπειηάγηεθ (1836-1903/4) –κηα
νκάδα ζπλζεηψλ ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο νπνίνπο ήηαλ καζεηέο
ηνπ Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1844-1908). Ο Β. Καιαθάηεο αλήθεη επηπιένλ ζηελ
θαηεγνξία ησλ μεραζκέλσλ Ρψζσλ κνπζνπξγψλ. Σν έξγν ηνπ δελ έρεη γλσξίζεη ζχγρξνλεο
θξηηηθέο θαη δελ έρεη ζεκαληηθή ζέζε ζηε κνπζηθή ηεο παηξίδαο ηνπ. Τπάξρεη, σζηφζν,
αηηία γη‟ απηφ· κεηά ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε ηνλ θαηέηαμαλ ζηελ θαηεγνξία ησλ
ζπλζεηψλ «ηεο κπνπξδνπαδίαο». Δλψ νη αλαδεηήζεηο ησλ λέσλ ζπνπδαζηψλ (ζηα ζνβηεηηθά
κνπζηθά παλεπηζηήκηα) θαη ηεο λέαο γεληάο ζπλαδέιθσλ ηνπ (πνπ νη πεξηζζφηεξνη ήηαλ θαη
καζεηέο ηνπ) νδεγνχζαλ πξνο «ηηο λέεο φρζεο», ν Καιαθάηεο ηνπο ζχκηδε «ην παιηφ θαη ην
θαηεζηεκέλν»18. Ζ κνπζηθή ηνπ εληάζζεηαη ζηα γελεαινγηθά πιαίζηα ηεο Νέαο Ρσζηθήο
΢ρνιήο19 (ζπκίδεη ηνλ Σζατθφθζθη θαη ην ζχγρξνλν ηνπ Sibelius, 1865-1957)20 θαη δελ είλαη
αζπλήζηζηε. Σα λενξνκαληηθά αθνχζκαηά ηεο έδσζαλ ην δηθαίσκα λα ηελ θαηαηάμνπλ
ζηελ παιαηά ζρνιή. Αιιά ε κνπζηθή ηνπ είλαη δχζθνιε θαη ζνβαξή θαη δεηάεη απφ ηνλ
εθηειεζηή παξαπάλσ πξνζπάζεηεο γηα ηε ζχιιεςε θαη ηελ θαηαλφεζή ηεο.
Ο Καιαθάηεο θάλεη πνιχ θαιφ μεθίλεκα ηελ πξψηε δεθαεηία ηνπ 20νπ αηψλα (σο ην
1912), επνρή πνπ έκεηλε γλσζηή σο «ηα αζεκέληα ρξφληα» ζηε ξσζηθή ηέρλε. Ζ
δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο θαιιηηερληθήο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ λεαξνχ
ζπλζέηε γηλφηαλ κέζα ζηελ δεκηνπξγηθή θαη έληνλα θαιιηηερληθή αηκφζθαηξα ηεο
Πεηξνχπνιεο. Οη δχν πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηψλα ήηαλ γεκάηεο κε κηα πνηθηιία
πξσηνθαλψλ κνπζηθψλ ξεπκάησλ: λενθιαζηθηζκφο, λενξνκαληηζκφο, ζπκβνιηζκφο θαη
λαηνπξαιηζκφο, αθαδεκατζκφο θαη κνληεξληζκφο, αηζζεηηζκφο –κε ηηο γλσζηέο δηαθνξέο
ηεο ζχιιεςήο ηνπο θαη ηηο ηξνπνπνηήζεηο ηνπο.
Απφ ηελ πξνεγνχκελε έξεπλά καο (πξηλ λα αζρνιεζνχκε απνθιεηζηηθά κε ηνλ Β.
Καιαθάηε), γηα ηνπο ηξεηο ζπλζέηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο (Αρηιιέαο Αιθεξάθεο21,

18
βι. Υ. Κνπζλαξηφθ, «΢ηηο θαηλνχξγηεο φρζεο», Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο (1962: 88).
19
«Νέα Ρσζηθή Μνπζηθή ΢ρνιή»: κε ην φλνκα απηφ αξρηθά έγηλαλ γλσζηνί νη ζπλζέηεο ηεο «Οκάδαο
ησλ πέληε» θαη χζηεξα νη ζπλζέηεο ηνπ θαιιηηερληθνχ θχθινπ ηνπ Μ. Μπειηάγηεθ.
20
Jan Sibelius (1865-1957), Φηιαλδφο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο.
21
Αρηιιέαο Νηθνιάγηεβηηο Αιθεξάθεο (1846–1919): Ρψζνο ζπλζέηεο. Ο Μπειηάγηεθ εμέδσζε
παξαπάλσ απφ 100 ηξαγνχδηα θαη ξνκάληδεο γηα θσλή θαη πηάλν θαη θνκκάηηα γηα πηάλν ηνπ Αιθεξάθε. ΢ηηο
ξνκάληδεο ηνπ ν ζπλζέηεο απνθαιχπηεη «ζπκπαζεηηθφ» ηαιέλην, θπξίσο ιπξηθφ, νκνξθηά ηεο κεισδίαο,
εηιηθξηλή, αλ θαη φρη ιακπξή, απαγγειία, πξνζεθηηθή κεηαρείξηζε ηνπ πνηεηηθνχ θεηκέλνπ, πνηθηιία ζηελ
αξκνλία, ε νπνία ζπλνδεχεηαη πάληνηε απφ επγεληθφ γνχζην θαη θαιαηζζεζία
 - 11 -

Καιαθάηεο, Β. Ενινηαξηφθ/Κνπγηνπκηδήο)22, κέιε ηνπ θαιιηηερληθνχ θχθινπ ηνπ Μ.

Μπειηάγηεθ, ν νπνίνο ήηαλ θαη εθδφηεο ηνπο, θξίλνπκε φηη αλαθαιχπηνληαη θνηλά ζηνηρεία
ζηε κνπζηθή δεκηνπξγία ηνπο. Ο Β. Καιαθάηεο θαη ν Β. Ενινηαξηφθ ζπνχδαζαλ ΢χλζεζε
ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο κε ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ελψ ν Α. Αιθεξάθεο ζπνχδαζε
κε ηνπο Volange23, Πξαθο θαη Β.Η. ΢νπθ (1861-1933)24. Έρνπλ θνηλά ζηνηρεία ζηα έξγα
ηνπο, ραξαθηεξηζηηθά ηεο Νέαο Ρσζηθήο ΢ρνιήο, απφ ην ηέινο ηνπ 19νπ θαη ηηο αξρέο ηνπ
20νπ αηψλα. Αγσλίδνληαλ γηα ηνλ εζληθφ ραξαθηήξα ζηηο ζπλζέζεηο ηνπο, ρξεζηκνπνηψληαο
ην μερσξηζηφ θαη ηδηφκνξθν ξσζηθφ θνιθιφξ, γηα ην νπνίν πίζηεπαλ φηη είλαη αληάμην ηεο
δπηηθήο κνπζηθήο. Οη κνπζηθέο επηξξνέο απφ ηελ αλαηνιή είλαη εκθαλείο, ηδηαίηεξα ζην
Ενινηαξηφθ. Παξνπζηάδνπλ κία αίζζεζε γηα ηε ινγηθή ηεο κηθξήο θφξκαο θαη δείρλνπλ
ηδηαίηεξε θιίζε πξνο ηε κνπζηθή δσκαηίνπ. Δπίζεο, δείρλνπλ αλακθηζβήηεηε πξνηίκεζε
ζηελ πξνγξακκαηηθή κνπζηθή. Μεινπνηνχλ ηνπο ζχγρξνλνπο ηνπο Ρψζνπο πνηεηέο25 πνπ
αλήθαλ ζην θίλεκα ηνπ ΢πκβνιηζκνχ. ΢ηε δνπιεηά ηνπο θπξηαξρεί ν αθαδεκατθφο
επαγγεικαηηζκφο (αξκνλία, αληίζηημε, θφξκα).
Γεληθφηεξα ζηε Νέα Ρσζηθή ΢ρνιή αληηθαηνπηξίδνληαη νη θνηλέο γηα ηελ επνρή
ηάζεηο: αθκή ηνπ αθαδεκατζκνχ, επηγνληζκφο (κε έξγα ζρνιαζηηθά θαη ξνπηίλαο),
decadance απφ ηα «αζεκέληα ρξφληα», επηδξάζεηο απφ ηε ξσζηθή πνίεζε ηνπ ΢πκβνιηζκνχ
θη απφ ηελ θίλεζε «mir isskustva» (Ο θφζκνο ηεο ηέρλεο)26 ζηε δσγξαθηθή, ε νπνία

(http://www.rulex.ru/01019289.htm). ΋πσο ήδε αλαθέξακε, δηαζψδεηαη ε φπεξά ηνπ Kupal‟naya Noch‟

(Νχρηα βάπηηζεο), βι. ππ. 11.
22
Βαζίιε Αληξέγεβηηο Ενινηαξηφθ (Κνπγηνπκηδήο) (Σαγθαλξφγθ, 1872/3-Μφζρα, 1964): Ρψζνο
ζχλζεηεο, ζεσξεηηθφο θαη δάζθαινο. ΢πνχδαζε κε ηνπο Μ. Μπαιάθηξεθ (1836/7-1910), Ν. Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ (1844-1908) θαη Α. Ληάληνθ (1855-1914). Σν παηδαγσγηθφ έξγν ηνπ Ενινηαξηφθ έρεη κεγάιε
ζεκαζία γηα ηελ εμέιημε ησλ Δζληθψλ ΢ρνιψλ ηεο Οπθξαλίαο θαη ηεο Λεπθνξσζίαο. Αλαγλσξίζηεθε απφ ηε
΢νβηεηηθή κνπζηθνινγία σο έλαο απφ ηνπο ηδξπηέο ηνπ «εζληθνχ ζηπι ζηελ ζπκθσληθή κνπζηθή ηεο
Λεπθνξσζίαο» (Ηζηνξία ηεο Ρώζηθεο/΢νβηεηηθήο κνπζηθήο, 1935-1941 (1959: ii32). Ο Ενινηαξηφθ μεθηλά ηε
δεκηνπξγηθή ηνπ πνξεία, κε επηξξνέο απφ ην ξνκαληηζκφ (R. Schumman). ΢πλερίδεη ηηο παξαδφζεηο ηεο
Ρσζηθήο Κιαζηθήο ΢ρνιήο θαη ηνπ δαζθάινπ ηνπ Α. Ληάληνθ ζηηο πξνζαξκνγέο ησλ δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ.
Σα θαιιηηερληθά ελδηαθέξνληα ηνπ φςηκνπ ζηπι ηνπ ζπλζέηε ηνλ θέξλνπλ θoληά ζηε ζπκθσληθή
δξακαηνπξγία ηνπ Σζαïθφθζθη θαη ζηελ πνιπθσληθή γξαθή ηνπ ΢. Σαλέγηεθ. ΢ηα έξγα ηνπ απφ ηε
ιεπθνξσζηθή θαη ηελ φςηκε πεξίνδν δηεπξχλεη ηα φξηα ηεο αξκνλίαο, αιιά ε κνπζηθή ηνπ παξακέλεη θαζαξά
ηνληθή (Nisnevich 1964, 1989. Ζ κνπζηθή θνπιηνύξα ηεο Λεπθνξσζηθήο ΢νβηεηηθήο ΢νζηαιηζηηθήο
Γεκνθξαηίαο, 1977). Ο θάζε ελδηαθεξφκελνο κπνξεί λα πιεξνθνξεζεί γηα ηνλ θαηάινγν έξγσλ ηνπ ζην The
New Grove (2001: xxviii 865), ζην Die Musik in Geschichte and Gegenwart (1949: xiv1391), θ.ιπ.
23
Pierre Jeane Auguste Maria Volange: αξηζηνθξαηηθφο δάζθαινο κνπζηθήο, πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο,
ν νπνίνο απέθηεζε δεκνζηφηεηα σο δάζθαινο κνπζηθήο ηνπ βαζηιηά ηνπ Αλνβέξν. Ο Α. Αιθεξάθεο
μεθίλεζε καζήκαηα πηάλνπ καδί ηνπ ζε ειηθία 7 εηψλ (Nataliya Mikhaylovna, Opera Alferaki “Kupal‟skaya
noch“ , Taganrog: Ikar, 2000:46 ).
24
Václav Suk [Váńa, Vyacheslav Ivanovich Suk] (1861-1933): Σζερηθήο θαηαγσγήο Ρψζνο,
δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο. Απφθνηηνο ηνπ Χδείνπ Πξάγαο (1879). Απφ ην 1880 έδεζε κφληκα ζηε
Ρσζία. Ίδξπζε (καδί κε ηνλ Αιθεξάθε) θαη δηεχζπλε ηε ΢πκθσληθή Οξρήζηξα ηνπ Σαγθαλξφγθ, ζην
δηάζηεκα (1886-1889). Απφ ην 1906 δηεχζπλε ηελ νξρήζηξα ηνπ ζεάηξνπ Μπνιζόη. Μεηά ην 1924 ην φλνκά
ηνπ ζπλδέζεθε κε ην Θέαηξν ηεο φπεξαο ζην φλνκα ηνπ «΢ηαληζιάθζθη». Σν ηαιέλην ηνπ ΢νπθ ην
εθηηκνχζαλ νη Σζατθφθζθη θαη Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Πξαγκαηνπνίεζε πνιιέο παξαζηάζεηο κε ξσζηθέο φπεξεο
θαη ε θαιιηηερληθή δξαζηεξηφηεηά ηνπ είρε κεγάιε ζπκβνιή ζηα πξψηα βήκαηα ηεο ζνβηεηηθήο κνπζηθήο
θνπιηνχξαο. ΢πλέζεζε ηελ φπεξα Lesův pán (Ο βαζηιηάο ηνπ δάζνπο), ηζέρηθν ιηκπξέην ηνπ J. V. Frič, πάλσ
ζην πνίεκα Maj (Ο Μάεο) ηνπ Κ. H. Μácha (1900, Υάξθνβν). Ζ ξσζηθή πξεκηέξα ηεο φπεξαο ήηαλ ην 1900
θαη ε ηζερηθή ζηελ Πξάγα, ην 1903. (Grove‟s, 2001 xxiv: 688, Bol‟shoy entsiklopedicheskiy slovar‟, 1998:
528, Mikhaylovna, 2000).
25
O Kαιαθάηεο ζπλέζεζε ηξαγνχδηα ζε πνίεζε ησλ Ν.Α. Νεθξάζνθ (1821-1877), Α.Ν. Απνχρηηλ
(1840-1893), Α.΢. Πνχζθηλ (1799-1837), Α.Ν. Πιεζηέγηεθ (1825-1893), Α.Κ. Σνιζηφη (1817-1875) θ.ιπ. Ο
Ενινηαξηφθ κεινπνίεζε πνίεζε ησλ Κ.Νη. Μπάικνλη (1867-1942), Φ.Η. Σηνχηζηεθ (1803-1873), Μ. Ηνχ.
Λέξκνληνθ (1803-1841) , Α.Α. Φεη (΢έλζηλ) (1820-1892), Α.Κ. Σνιζηφη, Νεθξάζνθ, Πνχζθηλ, Απνχρηηλ,
Α.Β. Κνιηζφθ (1809-1942), Η.΢. Νηθίηηλ (1824 –1861) θ.ιπ.
26
Μir isskustva [Ο θφζκνο ηεο ηέρλεο]: Ρψζηθε θίλεζε ζηε δσγξαθηθή (Α. Μπελνπά, ΢. ΢φκνξ, Ν.
Ρέξηρ, Κ. Κνξoβίλ θ.ιπ.), ε νπνία πξνζέθεξε πάξα πνιιά ζηελ αλαλέσζε ηνπ κπαιέηνπ, ηνπ ζεάηξνπ θαη
 - 12 -

ζπκβάιιεη πνιχ ζηελ αλάπηπμε ηνπ κπαιέηνπ θαη ηεο φπεξαο θ.ιπ. (Taruskin, 1996: 23-24,
64, 71-73).
Οη ζχγρξνλνη θαη νη λεφηεξνη ζπλζέηεο ηεο γεληάο ηνπ Καιαθάηε –ν Ενινηαξηφθ, ν
Φ. Αθηκέλθν27, ν Κ. Γθαιθφθζθη28, ν Μ. ΢ηέηλκπεξγθ29, ε Γηνπ.Λ. Βέηζκπεξγθ30, ν Μ.
Γθλέζηλ31, Α. ΢ελζίλ32, Λ. ΢ηξέηρεξ, Μ. Σζεξλφθ33 θ.ά.– μεθίλεζαλ λα ζπλζέηνπλ ζηελ
αηκφζθαηξα ηεο απνκίκεζεο θαη ηνπ αθαδεκατζκνχ. Μηα πιεηάδα καζεηψλ ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ αθνκνίσζαλ δεκηνπξγηθά ηηο κνπζηθέο παξαδφζεηο ηνπ θχθινπ ηνπ Μπειηάγηεθ,
ηηο πξνζάξκνζαλ θαη ηηο παξνπζίαζαλ σο δηθέο ηνπο δεκηνπξγίεο. ΋ζνλ αθνξά φκσο ηε
κνπζηθή γιψζζα, αηζζάλνληαλ θάπνηα «θνχξαζε», απφ ηελ αλαπαιαίσζε ηεο κνπζηθήο
θφξκαο θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ. Δληνχηνηο, κεξηθνί αξράξηνη ηφηε ζπλζέηεο απφ ηνλ πεξίγπξν
ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, πιένλ αλήθνπλ ζηε λέα γεληά, ε νπνία επεδίσθε λα μεπεξάζεη ηα
φξηα ηνπ αθαδεκατζκνχ. ΢ηελ αλαδήηεζε ηεο αλαλέσζεο γελλήζεθαλ άιιεο αμίεο θαη
λφξκεο. Γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα δχζθνια αλαπαξάγνληαλ νη λέεο αμίεο (απφ ηελ
αληίζηαζε κε ηελ αδξάλεηα) ζηνλ πφιεκν κεηαμχ ησλ «αξρατθψλ» ή «παξαδνζηαθψλ» θαη
ησλ «λεσηεξηζηψλ» ή «πξσηνπφξσλ». Απφ έλα παξφκνην θαιιηηερληθφ πεξηβάιινλ
πξνήιζαλ νη ζπλζέηεο παγθφζκηαο θήκεο ΢ηξαβίλζθη θαη ΢θξηάκπηλ.
Ο Καιαθάηεο θαηαθηά ηε κνπζηθή ζθελή ηεο πξσηεχνπζαο, κε θαιέο θξηηηθέο ζην
ξσζηθφ ηχπν, δηδάζθεη ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο σο θαζεγεηήο ΢χλζεζεο (απφ ην 1914).
Γηαθπιάζζεη θαη κεηαδίδεη ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο Ρσζηθήο Δζληθήο ΢ρνιήο θαη ηνπ
δαζθάινπ ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηηο λέεο γεληέο κνπζνπξγψλ. Ζ ξσζηθή-ζνβηεηηθή
κνπζηθνινγία αλαγλσξίδεη ην παηδαγσγηθφ ηνπ έξγν (ζηα πιαίζηα ηεο ΢ρνιήο ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ) θαη ηελ πξνζθνξά ηνπ ζηελ εζληθή ζρνιή ηνπ Αδεξκπατηδάλ [ν ζεκειησηήο ηεο
Οπ. Γθαληδηκπέθνθ34 (1898-1950) ζπνχδαζε καδί ηνπ]. Με κηα λέα καηηά φκσο, κε άμνλα

ηεο φπεξαο. Ζγέηεο ήηαλ ν ΢.Π. Νηηάγθηιεθ (1872-1929), Ρψζνο πξνζηάηεο ησλ ηερλψλ θαη αλαλεσηήο ηνπ
κπαιέηνπ, ην φλνκα ηνπ νπνίνπ ζπλδέζεθε κε ηα κπαιέηα ηνπ ΢ηξαβίλζθη, θαη ν Α. Μ. Μπελνπά (1870-
1960), Ρψζνο ζθελνζέηεο ηνπ ζεάηξνπ, δσγξάθνο θαη ιηκπξεηίζηαο κπαιέηνπ. Ζ θίλεζε ππνζηεξηδφηαλ απφ
ηα πεξηνδηθά Muδyka, Mir isskustva θαη Apollon – φξγαλα ησλ κνληεξληζηψλ ζηε Μφζρα. Βι. «World of art»
ζην Taruskin (1996, 1997); K. Bartlett, Wagner and Russia (1995: 65-72); C. Gray, H Ρώζηθε πξσηνπνξία:
πξσηνεπαλαζηαηηθή θαη επαλαζηαηηθή ηέρλε ζηελ Ρσζία, 1863-1927 (Αζήλα: Τπνδνκή, 1987: 7-23, 51-55,
115-117, 157-159); Larry Sitsky, Music of the Russian avent-garde, 1900-1929 (Wesport, Coon.: Greenwood
Press, 1994: i-xii, 1-9, 133-147, 171-181, 232- 241, 254- 263, 335- 339) θ.ιπ.
27
Φηφληνξ ΢ηεπάλνβηηο Αθηκέλθν (Akimenko/Yakimenko) (1876-1945): Οπθξαληθήο θαηαγσγήο
Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο θαη ζπγγξαθέαο. Γίδαζθε ζην Χδείν Πεηξνγθξάλη (1919-23) θαη έπεηηα
κεηαλάζηεπζε ζηε Γαιιία.
28
Κνλζηαληίλ Μηράηινβηηο Γθαιθάνπζθαο (Γθαιθφθζθη) (Galkauskas/Galkovsky)(1875-1963):
Ληζνπαλφο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο.
29
Μαμηκηιηάλ Οζέγηεβηηο ΢ηέηκπεξγθ (Steinberg/Shteynberg) (1883-1946): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη
δάζθαινο, καζεηήο θαη γακπξφο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Δθαλε επηκέιεηεο ζηα βηβιία ηνπ Κφξζαθνθ,
Πξαθηηθό εγρεηξίδην αξκνλίαο (έλαηε-δέθαηε έλαηε επηκέιεηα, Αγ. Πεηξνχπνιε/Λέληλγθξαλη, 1912-56) θαη
Οη βάζεηο ηεο ελνξρήζηξσζεο, Αγ. Πεηξνχπνιε, 1913.
30
Γηνχιηα Λαδάξεβλα Βέηζκπεξγθ-Ρίκζθαγηα-Κφξζαθνβα (1879/80-1942): Ρσζίδα ζπλζέηξηα,
καζήηξηα ΢χλζεζεο ηνπ Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ζχδπγνο ηνπ Αληξέη Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Δπηπιένλ
ζπνχδαζε κε ηνλ Α. Γθιαδνπλφθ θαη ηνλ M. Reger. ΢ηνλ Καηάινγν καζεηψλ ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ε
ζπλζέηξηα είλαη γξακκέλε σο Βέηζκπεξγθ-Λαληάνπ Γηνχιηα Λάδαξεβλα, ε νπνία ζπνχδαζε καδί ηνπ
Αληίζηημε, Φνχγθα, ΢χλζεζε (1902-1905).
31
Μηραήι Φακπηάλνβηηο Γθλέζηλ (Gnesin) (1883-1957): εβξατθήο θαηαγσγήο Ρψζνο ζπλζέηεο,
δάζθαινο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
32
Αιεμάληξ Αιεμάληξνβηηο ΢ελζίλ (Shenshin) [6[18]/11/1890 Μφζρα- 18/2/1944 Μφζρα (ζχκθσλα
κε ην Grove‟s, 2001, xxiii:252), θαη 1949 (Bol‟shoy entsiklopedicheskiy slovar‟, 1998: 636)]: Ρψζνο
ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη δάζθαινο.
33
Μηραήι Μηραήινβηηο Σζεξλφθ (Chernov) (1879-1938): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο (ζην Χδείν
Πεηξνχπνιεο, απφ ην 1910, ην 1918 εμειέγε θαζεγεηήο).
34
Οπδείξ Γθαληδηκπέθνθ [Uzeir Abdul Gusein ogly Gajibekov (Hajibekov, Hajibeyov,
Khadzhibekov)] (18/09/1885 Agdjabedi–23/11/1948 Μπαθνχ): Αδεξκπατηδαλφο ζπλζέηεο, δάζθαινο,
 - 13 -

ηε ιίζηα ησλ καζεηψλ ηνπ (ε νπνία ζε θακηά πεξίπησζε δελ είλαη πιήξεο –κφλν 160
νλφκαηα έρνπλ θαηαγξαθεί), εθηφο απφ ηνπο πεξίπνπ 10 ζπλζέηεο κε δηεζλή θαξηέξα
(΢ηξαβίλζθη, Οκπνχρνθ35, ΢ίιελγθεξ36, Γηάθνκπν Φίζεξ37, Ν. ΢ινλίκζθη, Β. Λακπνχλζθη38
θ.ά.) καδί ηνπ ζπνπδάδνπλ θαη πνιινί ζπλζέηεο πνπ έγξαςαλ ηζηνξία ζηηο εζληθέο ζρνιέο
ηεο Αξκελίαο, ηεο Δζζνλίαο, ηνπ Νηαγθεζηάλ, ηνπ Αδεξκπατηδάλ θ.ιπ.

2.2. ΢ύληνκε Ηζηνξία ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο39.

Σν δήηεκα ηη είλαη «ξσζηθή» κνπζηθή θαη πνηα ζρέζε έρεη κε ηελ «επξσπατθή»
κνπζηθή άιιαδε νπζηαζηηθά ζηελ εμέηαζε ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο ηζηνξίαο, ε νπνία γηα
κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα ήηαλ ε κνπζηθή ηζηνξία ηεο Πεηξνχπνιεο. Ο ξπζκόο ησλ
αιιαγώλ ζηε ξσζηθή κνπζηθή αληηζηνηρεί ζην ξπζκό, κε ηνλ νπνίν νη αιιαγέο απηέο
ζπληεινύληαλ ζηελ Δπξώπε. Με ιίγα ιφγηα, ε ξσζηθή κνπζηθή θαηνξζψλεη λα θζάζεη
ζηηο θνξπθέο ηεο κνπζηθήο δεκηνπξγίαο κφλν κέζσ ησλ ζπλαιιαγψλ κε μέλε κνπζηθή,
κέζσ ηεο ζηελήο επαθήο κε άιινπο κνπζηθνχο πνιηηηζκνχο, νη νπνίνη βνήζεζαλ ηε δηθή
ηεο απηνδηάζεζε. Υσξίο απηφ ην δηάινγν, ε ηέρλε, θαη ηδηαίηεξα ε κνπζηθή, παξακέλεη ζηελ
νπζία ηεο επαξρηαθή, πεξηνξίδεη ηα φξηά ηεο ζε ζηελά πιαίζηα θαη δε βξίζθεη δηεζλή
αλαγλψξηζε. Απηφ ζπκβαίλεη κε ηε ξσζηθή κνπζηθή σο ην 1700 θαη, ζε κεγάιν βαζκφ, κε
ηε κνπζηθή ηεο ζνβηεηηθήο πεξηφδνπ40. Σν «ηη είλαη ξσζηθή κνπζηθή» (ή γεληθφηεξα
κνπζηθή, ραξαθηεξηζηηθή γηα απηφ ή γηα ην άιιν έζλνο), κπνξεί απφ ηε κηα πιεπξά λα
πξνζδηνξηζζεί απφ ηελ άπνςε ηεο χιεο θαη ηεο ππφζεζεο ηνπ έξγνπ (π.ρ. ε παξαπνκπή ζε
ζηνηρεία θαη απνζπάζκαηα ηεο δεκνηηθήο κνπζηθήο, πιηθφ απφ ηελ ηζηνξία ηνπ έζλνπο), κε
απνηέιεζκα ηα κνπζηθά ζηνηρεία ηνπ έξγνπ λα είλαη κε έλαλ ηδηαίηεξν ηξφπν εζληθά θαη
ραξαθηεξηζηηθά. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε κνπζηθή κπνξεί λα εμεηαζηεί θαη απφ ηελ νπηηθή
γσλία ηεο κεζφδνπ: πφηε ν ζπλζέηεο ρξεζηκνπνηεί ζηνηρεία απφ ην θνιθιφξ θαη ππνζέζεηο
απφ ηελ εζληθή ηζηνξία θαη ην έξγν ηνπ κεηά κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο ξσζηθφ, ηηαιηθφ,
γεξκαληθφ, ειιεληθφ θ.ιπ.. Ζ πξαθηηθή απηή έρεη λα θάλεη κε ηνλ θάζε ζπλζέηε πνπ ζέιεη

κνπζηθφο παξάγνληαο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (1912-1913). Βι. Handbook of Soviet musicians
(1988), ην ιήκκα γηα ηνλ Uzeir-Abdul-Hussein-Ogli Gadzhibekov.
35
Νηθνιάη Μπνξίζνβηηο Οκπνχρνθ (Nicolas Obouhow/Obukhov) (1892-1954): Ρψζνο ζπλζέηεο,
κεηαλάζηεπζε ζηε Γαιιία. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο
΢χλζεζεο.
36
Ηφδεθ Μνηζέγηεβηηο ΢ίιελγθεξ (Joseph Schillinger) (31/08/1895 Υάξθνβν – 23/03/1943 Νέα
Τφξθε): Ρψζνο ζπλζέηεο (κάιινλ κε εβξατθή θαηαγσγή). Μεηαλάζηεπζε ζηε Γαιιία θαη αξγφηεξα ζηηο
ΖΠΑ. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο.
37
Γηάθνκπν Φίζεξ (Jacobo Ficher) (14/11/1896 – 1978 Μπνπέλνο Άηξεο): Ρσζηθήο θαηαγσγήο
(κάιινλ Οπθξαλφο εβξαίνο) Αξγεληηλφο ζπλζέηεο, δάζθαινο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη βηνινλίζηαο.
Απφθνηηνο ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο, 1912.
38
Wiktor Łabuński (14/4/1895 Αγ. Πεηξνχπνιε – 26/1/1974 Λέλεμα, Κάλζαο): Πνισλφ- Ακεξηθάλνο
πηαλίζηαο, δάζθαινο θαη ζπλζέηεο. ΢ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο ζπνχδαζε πηάλν θαη ζχλζεζε (κε ηνπο
Καιαθάηε θαη Μέηλεξ).
39
Ζ ζπγγξαθή ηεο ελφηεηαο ζηεξίρηεθε ζηε δεκνθηιέζηεξε βηβιηνγξαθία ζηε ξψζηθε θαη αγγιηθή
γιψζζα [Abraham 1969, 1980, 1986, 1990; Asaf‟yev 1979, 1881; Bokshchanina 1978; Campbell 1989;
2006; Gordeyeva, 1985; Rakhmanova 1995; Stasov 1954; Taruskin 1996, 1997; Tret‟yakova, 1979, Istoriya
Russkoy Sovetskoy muzïki/Ηζηνξία ηεο Ρσζηθήο ΢νβηεηηθήο Μνπζηθήο, 4 ηνκ (1956-1963); Istoriya Russkoy
muzïki/ Ηζηνξία ηεο Ρσζηθήο Μνπζηθήο, 10 ηνκ (1994); Muzïka XX veka. Ocherki /Ζ κνπζηθή ηνπ 20νπ αηώλα:
θείκελα, 4 ηνκ. (1976); Ρσζηθή κνπζηθή γξακκαηνινγία – ηεύρνο IV. Γηδαθηηθφ εγρεηξίδην γηα ηα Μνπζηθά
ζρνιεία (IV 1977). Δγθπθινπαδεηεο: Bol‟shoy entsiklopedicheskiy slovar‟/Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό
1998, Entseklopedicheskiy Muzïkal‟niy slovar‟/Μνπζηθό εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό 1990, Muzïkal‟naya
entsiklopediya/ Μεγάιε (΢νβηεηηθή) εγθπθινπαίδεηα, 1969-1981, Muzïkal‟naya entsiklopediya/ Μνπζηθή
εγθπθινπαίδεηα, 1973-1982, The New Grove, Dictionary of Music and Musicians (2001), The New Grove‟s
Dictionary of Opera (1992), The New Grove: Russian Masters 1 & 2 (1986) θ.ά.].
40
βι. Redepenning, “Russian content in a European form. The dialogue of cultures in music”,
http://www.eurozine.com/articles/2004-09-14-redepenning-en.html.
 - 14 -

λα γξάςεη έλα εζληθφ έξγν θαη ρξεζηκνπνηεί κεζφδνπο θαη ηερληθέο, νη νπνίεο είλαη δηεζλείο
–θαη ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε επξσπατθέο.
Καηά ην Μεζαίσλα ζηελ αλαηνιηθή Δπξψπε θαη ζηελ Τπεξθαπθαζία αλαπηχζζνληαη
ηδηαίηεξνη κνπζηθνί πνιηηηζκνί, κε δηθά ηνπο ζπζηήκαηα ηξφπσλ, εηδψλ θαη κνξθψλ. ΢ην
Βπδάληην, ζηε Βνπιγαξία, ζηε Ρσζία ηνπ Κηέβνπ θαη αξγφηεξα ζην Ννβγθνξφλη αθκάδεη
ην βπδαληηλφ κέινο («δλακέλη» ζηα ξσζηθά), πνπ βαζίδεηαη, επίζεο, ζε δηαηνληθνχο
ηξφπνπο (ζχζηεκα «ήρσλ»), αιιά πεξηνξίδεηαη ζε θαζαξά θσλεηηθά είδε (ηξνπάξηα,
ζηηρεξά, χκλνη θ.ιπ.) θαη ρξεζηκνπνηεί έλα ηδηαίηεξν ζχζηεκα ζεκεηνγξαθίαο (λεχκαηα).
Σν 14ν-16ν αηψλα (Αλαγέλλεζε), ζηε Ρσζία, κεηά ηελ απειεπζέξσζή ηεο απφ ην
κνγγνιν-ηαηαξηθφ δπγφ, αθκάδεη ε ιατθή κνπζηθή, ελψ ζηελ επαγγεικαηηθή κνπζηθή
παξνπζηάδεηαη πάιη ε ςαικσδία, αλαπηχζζεηαη ε δεκηνπξγηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ
ζπλζεηψλ-ςαιηψλ (Φηφληνξ Υξηζηηάληλ41), γελληέηαη κηα πξσηφηππε πνιπθσλία
(«ζηξφηζλνε») θαη ιεηηνπξγνχλ κεγάια κνπζηθά ζπγθξνηήκαηα (ρνξσδία ησλ «βαζηιηθψλ
ςαιηψλ», 16νο αη.).
΢ηελ έληερλε κνπζηθή πνιινί ιανί ηεο πξψελ Δ΢΢Γ δηαζέηνπλ καθξφρξνλε
παξάδνζε. Σνλ 4ν αηψλα ζηε Γεσξγία θαη ζηελ Αξκελία εκθαλίζηεθαλ δηαθνξεηηθέο
κνξθέο εθθιεζηαζηηθήο ςαικσδίαο, ελψ ηνλ 8ν θαη 9ν αηψλα, δηακνξθψζεθε έλα ηδηαίηεξν
ζχζηεκα ζεκεηνγξαθίαο ηνπο. Πιεξνθνξίεο γηα ηε κε ζξεζθεπηηθή κνπζηθή ππάξρνπλ ζην
αξκεληθφ εξσηθφ έπνο «Γαβίδ ΢αζνχλζθη» (10νο αηψλαο) θαη ζην πνίεκα ηνπ Γεσξγηαλνχ
πνηεηή ΢. Ρνπζηαβέιη (12νο αηψλαο). Σφηε γελλήζεθε ε θνπιηνχξα ησλ ηξηψλ αδειθψλ
ζιαβηθψλ ιαψλ: ηνπ ξσζηθνχ, ηνπ νπθξαληθνχ θαη ηνπ ιεπθνξσζηθνχ. Σελ ίδηα πεξίνδν
έρνπκε ηα πξψηα δείγκαηα ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο γξαθήο ζηε κεινπνίεζε ησλ
εθθιεζηαζηηθψλ χκλσλ, ηε ιεγφκελε ζεκεηνγξαθία. Απφ ην 12ν αηψλα εκθαλίζηεθε ε
ζεκεηνγξαθία κε ηα «Κξηνχθη» (αγθχιεο). Φνξείο ηεο θνζκηθήο κνπζηθήο ζηελ αξραία
Ρσζία ήηαλ νη ηξαγνπδηζηέο-αθεγεηέο θαη νη γεισηνπνηνί, πνπ ε ηέρλε ηνπο, παξά ηηο
αληηζέζεηο απφ ηελ πιεπξά ηεο Δθθιεζίαο, ήηαλ δηαδεδνκέλε θαη ιανθηιήο.
Πνιινί ιανί, κέρξη θαη ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε ηνπ 1917, δελ είραλ κνπζηθή
γξαθή θαη ε αλάπηπμε ηεο κνπζηθήο ηνπο ηέρλεο βαζηδφηαλ κφλν ζηελ πξνθνξηθή
παξάδνζε. ΢ηελ επαγγεικαηηθή κνπζηθή πνιιψλ ιαψλ, πνπ κεηαδφζεθε κε ηελ πξνθνξηθή
παξάδνζε, εκθαλίζηεθαλ έξγα θσλεηηθήο θαη ελφξγαλεο κνπζηθήο, φπσο π.ρ. ην καθάκ
(ζηνπο Σαηδίθνπο θαη ζηνπο Οπδκπέθνπο) θαη ην κνπγθάκ (ζηνπο Αδεξκπατηδάλνπο). Σν
16ν αηψλα δεκηνπξγήζεθε ην θεληξναζηαηηθφ ζαζκαθφκ, έλαο θχθινο απφ έμη καθφκ. ΢ην
κεηαίρκην κεηαμχ ηνπ 17νπ-18νπ αηψλα, ζηελ Αξκελία θαη ζην Αδεξκπατηδάλ θπξηαξρνχλ νη
αζνχγθ, δει. νη επαγγεικαηίεο ιατθνί κνπζηθνί.
Αξγφηεξα, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 17νπ θαη 18νπ αηψλα, παξνπζηάδεηαη ζηε Ρσζία
αλάθακςε ηεο πνιπθσλίαο ζηε ζξεζθεπηηθή κνπζηθή (ρνξσδηαθά θνλζέξηα θαη
πνιπθσληθφ ηξαγνχδη). Σαπηφρξνλα, θαηά ηελ πεξίνδν ησλ κεηαξξπζκίζεσλ ηνπ Πέηξνπ
ηνπ Α΄ αξρίδεη ε αλάπηπμε ηεο θνζκηθήο επαγγεικαηηθήο κνπζηθήο (παλεγπξηθά θάληη),
θαζψο θαη ηεο θαζεκεξηλήο κνπζηθήο ησλ πφιεσλ (ιπξηθά θάληη θαη ςαικνί).
΢ηηο αξρέο πιένλ ηνπ 19νπ αηψλα, ζηε κνπζηθή ησλ ζιαβηθψλ ιαψλ (Ρσζία, Πνισλία,
Βνεκία) ζπλερίδεηαη ε αλάπηπμε ησλ θσλεηηθψλ εηδψλ (ρνξσδηαθά θνλζέξηα ησλ Μ.΢.
Μπεξεδφθζθη42 θαη Νη.΢. Μπνξηληάλζθη43 ζηε Ρσζία, έληερλα ηξαγνχδηα), εκθαλίδνληαη νη

41
Φηφληνξ Υξηζηηάληλ ή Κξεζηηάληλ (Krest‟yanin) (νη ρξνλνινγίεο γέλλεζεο θαη ζαλάηνπ ηνπ είλαη
άγλσζηεο): Ρψζνο ςάιηεο απφ ηε Μφζρα, καζεηήο ηνπ ΢άββα Ρνγθφθ. Δθδφζεθε ην έξγν ηνπ Stikharï (ειι.
΢ηηρεξαξηθόλ), δεκνζίεπζε θαη απνθσδηθνπνίεζε απφ ηνλ Μάμηκ Μπξάδληθνθ (καζεηή ηνπ Καιαθάηε),
Μφζρα, 1974 (Bol‟shoy entsiklopedicheskiy slovar‟/Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 278).
42
Μαμίκ ΢νδφλνβηηο Μπεξεδφθζθη (Berezovsky) (1745-1777): Οπθξαληθήο θαηαγσγήο Ρψζνο
ζπλζέηεο (Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 66).
43
Νηκίηξη ΢ηεπάλνβηηο Μπνξηληάλζθη (Bortnyansky) (1751-1825): Οπθξαληθήο θαηαγσγήο Ρψζνο
ζπλζέηεο, καζεηήο ηνπ B. Galuppi, ην δηάζηεκα 1769-79 έδεζε ζηελ Ηηαιία. Γηεχζπλε ηε Βαζηιηθή ρνξσδία
παξεθθιεζίνπ (Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 79).
 - 15 -

πξψηεο ληφπηεο φπεξεο θαη πξνεηνηκάδεηαη ην έδαθνο γηα ηε δεκηνπξγία θιαζηθήο εζληθήο
κνπζηθήο. ΢ε φιε ηελ επξσπατθή επαγγεικαηηθή κνπζηθή ηα πνιπθσληθά χθε εθηνπίδνληαη
απφ ηα κνλνθσληθά.
΢ηηο ηξεηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 18νπ αηψλα ε Ρσζία δεκηνχξγεζε ηε δηθή ηεο
΢ρνιή ΢χλζεζεο. Παξφιν πνπ νη κνπζηθνί ζηελ ηζαξηθή Ρσζία είραλ κηα δχζθνιε θαη
ρσξίο δηθαηψκαηα δσή, λένη ζπλζέηεο φπσο νη Φ.Μ. Νηνπλπηάλζθη44 (1760-1796), Β.Α.
Παζθέβηηο45, Μπεξεδφθζθη, Μπνξηληάλζθη, Δ.Η. Φνκίλ46, А.N. Βεξζηφθζθη47, А.А.
Αιηάκπηεθ48, A.Λ. Γθνπξηιηφθ49, A.E. Βαξιάκνθ50 θ.ά. ζπλέζεζαλ ξνκάληδεο κε
εθθξαζηηθή κεισδία, πξνζαξκνγέο ιατθψλ ηξαγνπδηψλ, θνκκάηηα γηα πηάλν θαη βηνιί,
ζπκθσληθέο εηζαγσγέο θαη φπεξεο.
Οη πξψηνη Ρψζνη ζπλζέηεο (Μπνξηληάλζθη, Μπεξεδφθζθη, A.Λ. Βέληει51 θαη Φφκηλ)
κπήζεθαλ ζηα επηηεχγκαηα ηεο δπηηθήο κνπζηθήο θαη ζηηο βάζεηο ηεο ζεσξίαο ηεο κνπζηθήο
θαη ηεο ζχλζεζεο. Ζ δηακφξθσζε ηεο ξσζηθήο εζληθήο κνπζηθνζπλζεηηθήο ζρνιήο
νινθιεξψζεθε θαηά ην ηειεπηαίν ηξίην ηνπ 18νπ αηψλα, φηαλ ε επαγγεικαηηθή κνπζηθή
ηέρλε απνδεζκεχζεθε απφ ηελ θπξηαξρία ηεο Δθθιεζίαο θαη απέθηεζε κεγάιε θνηλσληθή
ζεκαζία. Σν έξγν ησλ ζπλζεηψλ Μπεξεδφθζθη, Μπνξηληάλζθη, Φφκηλ, Η.Δ. Υαληφζθηλ
(Khandushkin), Παζθέβηηο θ.ά. βξηζθφηαλ ζε ζηελή ζρέζε κε ηελ πξννδεπηηθή εζληθή
θνπιηνχξα εθείλεο ηεο επνρήο.

2.2.1. Ο 19νο αηώλαο ζηε Ρσζία.

Καηά ην 19ν αηψλα, ν νπνίνο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ αγψλα γηα ξεαιηζκφ θαη
ιατθφηεηα ζηε κνπζηθή, νινθιεξψλεηαη ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο θαη ζηε
Βφξεηα Ακεξηθή ε δηακφξθσζε ηνπ κνπζηθνχ πνιηηηζκνχ, «θιαζηθνχ» αζηηθνχ ηχπνπ.
Απηή ε δηαδηθαζία ζπληειείηαη ππφ ηελ επίδξαζε κηαο έληνλεο δεκνθξαηηθνπνίεζεο ηεο
θνηλσληθήο θαη κνπζηθήο δσήο θαη ζε κηα πξνζπάζεηα λα μεπεξαζηνχλ νη θενπδαξρηθνί
θνηλσληθνί θξαγκνί. Απφ θνηλσληνινγηθή άπνςε, είλαη πνιχ βαζηθφ λα ζεκεησζεί ε
αλάπηπμε ηεο κπνπξδνπαδίαο, ηεο ηάμεο ησλ εκπφξσλ (θνππέληζεζηβν) ην 19ν αηψλα, ηα
παηδηά ησλ νπνίσλ πιένλ απνθηνχζαλ θαη κηα αζηηθνχ ηχπνπ κνπζηθή παηδεία. Απφ ηα
αξηζηνθξαηηθά ζαιφληα, ηα απιηθά ζέαηξα θαη ηα παξεθθιήζηα, απφ ηηο κηθξέο αίζνπζεο
ζπλαπιηψλ, πνπ πξννξίδνληαλ γηα έλαλ θιεηζηφ θχθιν πξνλνκηνχρνπ θνηλνχ, ε κνπζηθή
βγαίλεη ζε κεγάινπο ρψξνπο (αθφκα θαη ζε πιαηείεο), πξνζηηνχο γηα ην κε αξηζηνθξαηηθφ
θνηλφ. Δκθαλίδνληαη πνιιά κνπζηθά ζέαηξα, αίζνπζεο ζπλαπιηψλ, κνξθσηηθνί νξγαληζκνί,
κνπζηθνί εθδνηηθνί νίθνη θαη κνπζηθά εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, φπσο ηα Χδεία. Καηά ηηο
πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 19νπ αηψλα ηδξχζεθαλ αξθεηέο εηδηθέο κνπζηθέο ζρνιέο, φπσο π.ρ. ε

44
Φηφληνξ Μηράηινβηηο Νηνπλπηάλζθη (Dubyansky) (1760-1796): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη βηνινλίζηαο
(Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 185).
45
Βαζίιε Αιεμέγηεβηηο Παζθέβηηο (Pashkevich) (1742-1797): Ρψζνο ζπλζέηεο, βηνινληζειίζηαο θαη
δάζθαινο κνλσδίαο (Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 415).
46
Γηεθζηηγθλέη Ηπαηφβηηο Φνκίλ (Fomin) (1761-1800): Ρψζνο ζπλζέηεο (Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό
ιεμηθό, 1998: 580).
47
Αιεμάληξ (Αιεμέη) Νηθνιάγηεβηηο Βεξζηφθζθη (Verstovsky) (1799-1862): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη
ζεαηξηθφο παξάγνληαο (Grove‟s, 2001 xxvi: 501).
48
Αιεμάληξ Αιεμάληξνβηηο Αιηάκπηεθ (Аlyab‟iev) (1787-1851): Ρψζνο ζπλζέηεο (Μεγάιν
εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 29).
49
Αιεμάληξ Λβφβηηο Γνπξηιηφθ (Gurilyov) (1803-1858): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο, βηνινλίζηαο θαη
βηνιίζηαο (Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 158).
50
Αιεμάληξ Δγθφξνβηηο Βαξιάκνθ (Varlamov) (1801-1848): Ρψζνο ζπλζέηεο (κνιδαβηθήο
θαηαγσγήο), ηξαγνπδηζηήο θαη δάζθαινο (Grove‟s, 2001 xxvi: 326).
51
Αξηέκη Λνπθηάλνβηηο Βέληει (Vedel‟) (Έρνπκε 3 πηζαλέο ρξνλνινγίεο ζηηο ξσζηθέο πεγέο- 1767,
1770, 1772- 1808): Οπθξαλφο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο ρνξσδίαο θαη ηξαγνπδηζηήο (ηελφξνο) (Μεγάιν
εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 98).
 - 16 -

«Σάμε κνπζηθήο» ηνπ Νη. Κάζηλ52 ζηε Μφζρα. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1860 ηδξχζεθαλ ηα
πξψηα Χδεία: ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ην 1862, θαη ηεο Μφζραο, ην 1866. Απφ ηα κέζα ηνπ
19νπ αηψλα άξρηζαλ λα ιεηηνπξγνχλ κνπζηθέο ζρνιέο ζηα παξαξηήκαηα ηεο
Απηνθξαηνξηθήο Ρσζηθήο Μνπζηθήο Δηαηξείαο [ΗRΜΟ]. ΢ηε Μφζρα, ζηελ Πεηξνχπνιε θαη
ζε άιιεο πφιεηο ηδξχζεθαλ πξνζηηά γηα φινπο κνπζηθά εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, ηα
ιεγφκελα «ιατθά σδεία», φπσο ε Διεχζεξε Μνπζηθή ΢ρνιή53 πνπ ηδξχζεθε κε
πξσηνβνπιία ηνπ Μ.Α. Μπαιάθηξεθ θαη ιεηηνχξγεζε ππφ ηε δηθή ηνπ δηεχζπλζε, απφ ην
1862 σο ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1870 θαη, αξγφηεξα, απφ ην 1881 σο ην 1908. Με ην
πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ νη κνπζηθέο ζρνιέο νινέλα θαη πιήζαηλαλ.
Μέζα ζην πξψην κηζφ ηνπ 19νπ αηψλα ζπγθξνηείηαη ζηε Ρσζία θιαζηθή εζληθή
ζρνιή, πνπ απνθηά παγθφζκηα ζεκαζία· δηακνξθψλνληαη πξσηφηππα είδε ιατθήο,
ηζηνξηθήο θαη επηθήο φπεξαο, θαζψο θαη ζπκθσληθή κνπζηθή πάλσ ζε ιατθά ζέκαηα
(Γθιίλθα) θαη αθκάδεη ην έληερλν ηξαγνχδη, ζην νπνίν βαζκηαία σξηκάδνπλ ζηνηρεία
ςπρνινγηθνχ θαη εζνγξαθηθνχ ξεαιηζκνχ (Νηαξγθνκίδζθη).
΢ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα εθδειψλνληαη, ηδηαίηεξα μεθάζαξα θαη πιαηηά, νη ηάζεηο
ηνπ Ρνκαληηζκνχ ζηε ξσζηθή κνπζηθή απηήο ηεο πεξηφδνπ, πνπ ζπλδέεηαη ηδενινγηθά κε
ην δεκνθξαηηθφ θνηλσληθφ θίλεκα θαη ηελ πξννδεπηηθή ινγνηερλία (ην κεηαγελέζηεξν
έξγν ηνπ Νηαξγθνκίδζθη, νη ζπλζέηεο Μ.Α. Μπαιάθηξεθ, Α.Π. Μπνξνληίλ, Μνπζζφξγζθη,
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη Σζ.Α. Κνπί, γλσζηνί ζαλ «ε νκάδα ησλ Πέληε»54, θαζψο θαη ν
Σζατθφθζθη). Με βάζε ην ξσζηθφ ιατθφ ηξαγνχδη θαη ηε ιατθή κνπζηθή ηεο Αλαηνιήο, νη
Ρψζνη ζπλζέηεο (Μνπζφξγζθη, Μπνξνληίλ θαη ελ κέξεη ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ)
δηακνξθψλνπλ λέα κεισδηθά, ξπζκηθά θαη αξκνληθά κέζα θαη πινπηίδνπλ ζεκαληηθά ην
επξσπατθφ ζχζηεκα κνπζηθψλ ηξφπσλ. ΢χκθσλα κε ηνλ Έξηθ ΢άιηζκαλ, «ν „Ρσζηζκφο‟
ησλ „Πέληε‟ πεξηέρεη ζηνηρεία κε δπηηθά, πνπ είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ δηαθνζκεηηθά·
ζηε κνπζηθή ηνπ Μνπζφξγθζθη ην ξσζηθφ ζηνηρείν είλαη βαζηά έληνλν θαη εηζρσξεί ζηνλ
ππξήλα ηνπ ζηπι ηνπ. Οη ιεγφκελεο „σκφηεηεο‟ ηνπ Μνπζφξγζθη ήηαλ ζηελ
πξαγκαηηθφηεηα απνκαθξχλζεηο απφ ηνπο παξαδεδεγκέλνπο θαλφλεο ηεο ηνληθφηεηαο ζηε
δπηηθή κνπζηθή» (Salzman, 1983: 49-53).
΢ηα ηέιε ηνπ 19νπ-αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα ζηε Ρσζία ζπλερίδεηαη ε αλάπηπμε ησλ
παξαδφζεσλ ησλ «Πέληε» θαη ηνπ Σζατθφθζθη (΢.Α. Σαλέγηεθ, Α.Κ. Γθιαδνπλφθ, Α.Κ.
Ληάληνθ, ΢.Β. Ραρκάληλνθ), ελψ ηαπηφρξνλα εκθαλίδνληαη θαη λέα θαηλφκελα: ν
ζπκβνιηζκφο (΢θξηάκπηλ), ν (εθ)κνληεξληζκφο ηεο ιατθήο κπζνπιαζίαο θαη ηεο
«βαξβαξηθήο» αξραηφηεηαο (ηα πξψηα έξγα ηνπ ΢ηξαβίλζθη θαη ηνπ Πξνθφθηεθ)55.
52
Νηαλαίι Νηθίηηηο Κάζηλ (Kashin) (1770-1841): Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο,
πηαλίζηαο, εμέδσζε ζπιινγέο κε ξσζηθά δεκνηηθά ηξαγνχδηα (Bol‟shoy entsiklopedicheskiy slovar‟, 1998:
242).
53
Ηδξπηέο ηεο Διεχζεξεο Μνπζηθήο ΢ρνιήο ήηαλ νη Μπαιάθηξεθ θαη Γαβξηήι Γηάθνβιεβηηο Λνκάθηλ
(1812-1885). ΢ηηο ζπλαπιίεο ηεο ΢ρνιήο παξνπζηαδφηαλ θπξίσο έξγα λέσλ Ρψζσλ κνπζνπξγψλ. Ο
Μπαιαθίξεθ ίδξπζε ην 1862 ηελ Διεχζεξε Μνπζηθή ΢ρνιή, κε ρακειά δίδαθηξα θαη δσξεάλ καζήκαηα ζε
ηαιαληνχρνπο κνπζηθνχο, αληηδξψληαο έηζη ζηελ ίδξπζε ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ηελ ίδηα ρξνληά,
απφ ηνλ Αληφλ Ρνπκπηλζηάηλ, κε νξγαλσηηθή δνκή γεξκαληθήο κνπζηθήο αθαδεκίαο θαη αθξηβά δίδαθηξα.
54
Ζ θξάζε «Ζ Οκάδα ησλ Πέληε» ή απιψο «Οη Πέληε» ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ ηζηνξία ηεο δπηηθήο
κνπζηθήο αλαθνξηθά κε ηνπο παξαθάησ πέληε Ρψζνπο ζπλζέηεο, νη νπνίνη έδξαζαλ ζην πιαίζην ηεο εζληθήο
ξσζηθήο ζρνιήο ηεο κνπζηθήο ηνπ 19νπ αηψλα: Μίιη Αιεμέγηεβηηο Μπαιάθηξεθ (ν νξζφο ηνληζκφο ζηα
ξψζηθα, θαη δελ πξνθεξεηαη Μπαιαθίξεθ)(1837-1910), ΢εδάξ Αληφλνβηηο Κηνπί (1835-1918), Αιεμάληεξ
Μπνξνληίλ (1833-1887), Μνληέζη Πεηξφβηηο Μνχζζνξγθζθη (δελ πξνθεξεηαη Μνπζζφξγθζη) (1839-1881)
θαη Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1844-1908). Ζ νλνκαζία ηεο «Οκάδαο ησλ Πέληε» ζηα ξψζηθα
είλαη «Moguchaya kuchka», πνπ ζεκαίλεη «Ηζρπξή Υνχθηα». Ο ραξαθηεξηζκφο απηφο θαζηεξψζεθε απφ ηνλ
θξηηηθφ Βιαληηκίξ ΢ηάζνθ ην 1867, κεηά απφ κηα ζπλαπιία ζε έλα παλζιαβηθφ ζπλέδξην ζηελ Αγία
Πεηξνχπνιε, κε ζθνπφ λα πεξηγξάςεη ηηο θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο ησλ πέληε ζπλζεηψλ γηα ηελ θαιιηέξγεηα
θαη ηελ πξνβνιή ζηελ Δπξψπε κηαο ξσζηθήο κνπζηθήο κε εζληθφ ραξαθηήξα (Stasov, 1954).
55
΢χκθσλα κε ηα ζεκειηψδε έξγα ηνπ R. Taruskin, Stravinsky and the Russian traditions: a
biography of the works through Mavra (1996i: 16-52) θαη Defining Russia musically: historical and
 - 17 -

Γεκηνπξγνχληαη νη βάζεηο γηα θιαζηθή εζληθή κνπζηθή ζρνιή ζηελ Οπθξαλία (Ν.Β.
Ληζέλθν56, Ν.Νη. Λενληφβηηο57), ζηε Γεσξγία (Ε.Π. Παιηαζβίιη58), ζηελ Αξκελία
(Κνκηηάο59, Α.Α. ΢πεληηάξνθ60), ζην Αδεξκπατηδάλ (Οπδείξ Γθαληδηκπέθνθ, καζεηήο ηνπ
Καιαθάηε), ζηελ Δζζνλία (Α. Καππ61), ζηε Λεηνλία (Γ. Βίηνι62), ζηε Ληζνπαλία (Μ.
Σζηνπξιηφληο63) θαη ζηε Φηιαλδία (Sibelius).

2.2.2. Οη κνπζηθέο ππνδνκέο ηνπ 19νπ αηώλα.

Πξνθεηκέλνπ λα πξνζεγγίζνπκε θαιχηεξα ηε κνπζηθή δσή ηεο Πεηξνχπνιεο, θαηά
ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν, είλαη ζθφπηκν λα αλαθεξζνχλ θάπνηεο επηπιένλ πιεξνθνξίεο γηα
ζπγθεθξηκέλα δεηήκαηα θαη νξηζκέλεο πξνζσπηθφηεηεο ζην κνπζηθφ ρψξν ηεο Ρσζίαο, γηα
ηα νπνία ζα γίλνπλ αλαιπηηθφηεξεο αλαθνξέο ζηα επφκελα θεθάιαηα ηεο δηαηξηβήο.
΢ηε Ρσζία, κνπζηθνί ζχιινγνη εκθαλίζηεθαλ γηα πξψηε θνξά θαηά ηα ηέιε ηνπ 18νπ
αηψλα. Ο πξψηνο κεγάινο ζχιινγνο, πνπ έλσλε ηνπο επαγγεικαηίεο κνπζηθνχο νξρήζηξαο,
ήηαλ ν ΢χιινγνο ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Πεηξνχπνιεο, ν νπνίνο ηδξχζεθε ην 1802 θαη
δηνξγάλσλε ηαθηηθά θνλζέξηα ζπκθσληθήο κνπζηθήο θαη νξαηφξησλ. Σν 1840 ηδξχζεθε
ζηελ Πεηξνχπνιε ν ΢πκθσληθφο ΢χιινγνο. Ο ΢χιινγνο θνλζέξηνπ, πνπ ήηαλ αθηεξσκέλνο
ζηελ εθιαΐθεπζε ηεο θιαζηθήο κνπζηθήο, ηδξχζεθε ζηε ξσζηθή πξσηεχνπζα ην 1850. Σν
1859 νξγαλψζεθε ν Ρσζηθφο Μνπζηθφο ΢χιινγνο. Σα Ρσζηθά ΢πκθσληθά Κνλζέξηα είραλ
ειεχζεξε είζνδν γηα ην θνηλφ ζηελ Πεηξνχπνιε, απφ ην 1885 έσο ην 1918, κε ηελ
νηθνλνκηθή ζηήξημε ηνπ Μ. Μπειηάγηεθ. ΢ηηο ζπλαπιίεο γίλνληαλ πνιιέο θνξέο θαη ε
πξψηε εθηέιεζε έξγσλ Ρψζσλ κνπζνπξγψλ (θπξίσο ζπκθσληθά, αιιά– ζηα πξψηα
ρξφληα– θαη κνπζηθήο δσκαηίνπ), νη νπνίνη ήηαλ κέιε ηνπ θχθινπ ηνπ Μπειηάγηεθ ή είραλ
θαιέο ζρέζεηο καδί ηνπ. Σηο ζπλαπιίεο δηεχζπλαλ ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ν Σζατθφθζθη, ν
Γθιαδνπλφθ, ν Ληάληνθ θ.ά.
Σελ ίδηα πεξίνδν εθδίδνληαη κνπζηθά πεξηνδηθά θαη εθεκεξίδεο. Σν πεξηνδηθφ κε
παξηηηνχξεο Μπζηζηνξηνγξάθνο θπθινθφξεζε ην 1842 ζηελ Πεηξνχπνιε. Έλα ινγνηερληθφ
παξάξηεκα πνπ ηνπ πξνζηέζεθε ην 1844 θαη πεξηείρε θπξίσο αλαδεκνζηεχζεηο άξζξσλ θαη
εηδήζεσλ απφ μέλα πεξηνδηθά, κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ην πξψην ξσζηθφ πξαγκαηηθφ
κνπζηθφ πεξηνδηθφ. Απφ ηφηε εθδφζεθαλ πνιιά κνπζηθά πεξηνδηθά, κε ζηφρν ηε δηάδνζε
ηεο κνπζηθήο παηδείαο. Απφ ηηο πξνεπαλαζηαηηθέο εθδφζεηο ζεκαληηθφηεξεο είλαη: ε
Ρσζηθή κνπζηθή εθεκεξίδα (Πεηξνχπνιε, 1894-1918), ε Μνπζηθή (Μφζρα, 1910-1916),
πεξηνδηθφ αθηεξσκέλν ζηα λεφηεξα κνπζηθά ξεχκαηα, ν Μνπζηθόο ζύγρξνλνο
(Πεηξνχπνιε), νη Υνξσδηαθέο θαη ρνξαξρηθέο ππνζέζεηο (Πεηξνχπνιε). ΢ην κεηαίρκην ηνπ

hermeneutical essays (1997: 411-414), ν «επξαζηαζκφο» απνθηά κεγάιε ζεκαζία γηα ηα έξγα ησλ
΢ηξαβίλζθη θαη Πξνθφθηεθ ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20 , βι. ζει. 27- 28.
56
Νηθνιάη Βηηάιηεβηηο Ληζέλθν (Ν. Lysenko/ Lïsenko) (1842-1912): Οπθξαλφο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο,
δηεπζπληήο νξρήζηξαο, θνιθινξίζηαο, κνπζηθφο παξάγνληαο θαη δάζθαινο.
57
Νηθνιάη Νηκίηξηεβηηο Λενληφβηηο (Leontovich) (1877-1921): Οπθξαλφο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο, θνιθινξίζηαο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
58
Εαράξη Πεηξφβηηο Παιηαζβίιη (Paliashvili) (1871-1933): Γεσξγηαλφο ζπλζέηεο, δάζθαινο,
νξγαλίζηαο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο, κνπζηθφο παξάγνληαο θαη θνιθινξίζηξαο.
59
Κνκηηάο (Komitas) (πξαγκαηηθφ φλνκα ΢νγθνκφλ Γθ. ΢νγθνκνληηάλ) (1869-1935): Αξκέληνο
ζπλζέηεο, θνιθινξίζηαο, ηξαγνπδηζηήο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
60
Αιεμάληξ Αθαλάζηεβηηο ΢πεληηάξνθ (Spendiarov/Spendiarian) (1871-1928): Αξκεληθήο θαηαγσγήο
ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο, δάζθαινο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο. Απφ ην 1924 έδεζε ζην Δξεβάλ. O Β.
Καιαθάηεο έθαλε ηελ κεηαγξαθή γηα ηξαγνπδηζηέο κε ζπλνδεία πηάλνπ (δχν ρέξηα, 4 ηεηξάδηα) ηεο φπεξαο
Almast (1930 Μφζρα, 1933 Δξεβάλ) ηνπ ΢πεληηάξνθ.
61
Αξηνχξ Καππ (Kapp) (11878-1952): Δζζνλφο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο, νξγαλίζηαο θαη δάζθαινο.
62
Jāseps Vītols (Joseph Withol/ Vītols) (1886-1918): Ληζνπαλφο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη κνπζηθφο
παξάγνληαο. ΢ην δηάζηεκα 1886-1918 δίδαζθε ζην Χδείν Πεηξνχπνιεο (απφ ην 1901 σο θαζεγεηήο), απφ ην
1918-1940 έδεζε ζηε Ρίγα θαη απφ ην 1944 ζηε Γεξκαλία.
63
Μηθαιφγηνπο-Κσλζηαληίλαο Σζηνπξιηφληο (Čiurlionis) (1875-1911): Λεηνλφο ζπλζέηεο θαη
δσγξάθνο.
 - 18 -

20νπ αηψλα, ζε πνιιέο εθεκεξίδεο πξνζηίζεληαη επηπιένλ θαη κνπζηθέο ζηήιεο (π.ρ. νη
αλαθνξέο ζηνλ ηχπν ηεο Πεηξνχπνιεο γηα ηνλ Καιαθάηε, γηα ηηο νπνίεο ζα γίλεη εθηελήο
ιφγνο ζηα επφκελα θεθάιαηα).
Σν 19ν αηψλα, ζηνλ αγψλα γηα ξεαιηζκφ θαη ιατθφηεηα ζηε κνπζηθή εγνχληαη νη
Ρψζνη κνπζηθνθξηηηθνί, φπσο νη Β.Β. ΢ηάζνθ64, Α.Ν. ΢εξφθ65, Β.Φ. Οληνέθζθη66, Γθ.ά.
Λαξφο67 θαη Νη.Ν. Κάζθηλ. Δμάιινπ, πνιχ ζεκαληηθέο γηα ηελ εμέιημε ηεο πξννδεπηηθήο
ζθέςεο ζηε κνπζηθή αηζζεηηθή ήηαλ νη γλψκεο πνπ εμέζεζαλ νη δηαθεθξηκέλνη ξεαιηζηέο
ζπλζέηεο Γθιίλθα, Νηαξγθνκίδζθη, Μπαιάθηξεθ, Μνπζφξγθζθη, Μπνξνληίλ, Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ θαη Σζατθφθζθη. Οη Ρψζνη θξηηηθνί ππεξαζπίζηεθαλ ην δεκηνπξγηθφ έξγν ησλ
θιαζηθψλ ζπλζεηψλ ζηνλ αγψλα ηνπο, αιιά θαη ησλ θνζκνπνιίηηθσλ ηάζεσλ ησλ θχθισλ
επγελψλ θαη αξηζηνθξαηηθψλ, νη απφςεηο ησλ νπνίσλ αληηθαηνπηξίδνληαη ζην έξγν
αληηδξαζηηθψλ θξηηηθψλ, φπσο νη Φ.Μ. Σνιζηφη68 θαη Α.΢. Φακίληζηλ69. Πξννδεπηηθέο
θπζηνγλσκίεο ηεο ξσζηθήο κνπζηθνινγίαο, πνπ εθηηκνχζαλ ηα επηηεχγκαηα ηεο μέλεο
ηέρλεο, ζπλέγξαςαλ πνιχηηκεο κειέηεο γηα δπηηθνχο θιαζηθνχο ζπλζέηεο.
΋πσο ήδε έρεη αλαθεξζεί, απφ ην 1860 ε κνπζηθή δσή ζηε Ρσζία αιιάδεη ξηδηθά, κε
ηελ ίδξπζε ησλ Σκεκάησλ ηεο Πεηξνχπνιεο (κε δηεπζπληή ηνλ Α.Γθ. Ρνπκπηλζηάηλ70) θαη
ηεο Μφζραο (κε δηεπζπληή ην Ν.Γθ. Ρνπκπηλζηάηλ71) ηεο Απηνθξαηνξηθήο Ρσζηθήο
Μνπζηθήο Δηαηξίαο (IRMO). Σα ηκήκαηα απηά άξρηζαλ λα παξνπζηάδνπλ θχθινπο κε
ζπκθσληθή κνπζηθή θαη κνπζηθή δσκαηίνπ, κε αλνηθηέο γηα φινπο ζπλαπιίεο, ελψ επηπιένλ
δηνξγάλσλαλ θαη κνπζηθνχο δηαγσληζκνχο. Ζ Δηαηξία ίδξπζε θαη ηα δχν Χδεία, ηεο
Πεηξνχπνιεο (1862) θαη ηεο Μφζραο (1866), ηα νπνία δηεχζπλαλ επίζεο νη αδειθνί
Ρνπκπηλζηάηλ. ΢ην δηάζηεκα 1860-1890 νη ηδξπκέλεο απφ ηελ Δηαηξία κνπζηθέο ηάμεηο ζε
πνιιέο κεγάιεο πφιεηο κεηαηξάπεθαλ ζε κνπζηθέο ζρνιέο ή Χδεία.
Παξάιιεια κε ηα Χδεία δεκηνπξγήζεθαλ θαη κνπζηθνί εθδνηηθνί νίθνη· νη πην
δξαζηήξηνη, ζε ζρέζε κε ηελ θιαζηθή θαη ζχγρξνλε κνπζηθή, ήηαλ νη εηαηξίεο ηνπ Βαζίιη
Β. Μπέζζει72, ζηελ Πεηξνχπνιε (απφ ην 1869) θαη ηνπ Πηνηξ Η. Γηνχξγθελζνλ73, ζηε

64
Βιαληίκηξ Βαζίιηεβηηο ΢ηάζνθ (Stasov) (1824-1906): Ρψζνο κνπζηθνθξηηηθφο θαη θξηηηθφο ηεο
ηέρλεο, αζρνιήζεθε κε ηελ ηζηνξία ησλ ηερλψλ ζηε Ρσζία, αθαδεκατθφο.
65
Αιεμάληξ Νηθνιάγηεβηηο ΢εξφθ (Serov) (1820-1871): Ρψζνο ζπλζέηεο, κνπζηθνθξηηηθφο θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο.
66
Βιαληίκηξ Φηφληνξνβηηο Οληνέθζθη (Odoevsky) (1804- 1869): Ρψζνο πξίγθηπαο, ζπγγξαθέαο,
θηιφζνθνο κνπζηθνζεσξεηηθφο θαη κνπζηθνιφγνο. Βι. Campbell, James Stuart, V. F. Odoyevsky and the
formation of Russian musical taste in the nineteenth century (New York: Garland, 1989).
67
Γθέξκαλ Ανπγθνπζηφβηηο Λαξφο (Larosh) (1845-1904): Ρψζνο κνπζηθνθξηηηθφο θαη δάζθαινο
(Χδεία Μφζραο θαη Πεηξνχπνιεο).
68
Φενθίι Μαηβέγηεβηηο Σνιζηφη (Tolstoy) (ρξεζηκνπνίεζε ην ςεπδψλπκν Ρνζηηζιάθ) (1810-1881):
Ρψζνο κνπζηθφο θξηηηθφο, ινγνηέρλεο, ζπλζέηεο θαη εξαζηηέρλεο ηξαγνπδηζηήο.
69
Αιεμάληξ ΢εξγθέγηεβηηο Φακίηζηλ (Famïtsin/ Famytsin) (1841-1896): Ρψζνο κνπζηθνθξηηηθφο,
ζεσξεηηθφο θαη ζπλζέηεο.
70
Αληφλ Γθξηγθφξηεβηηο Ρνπκπηλζηάηλ (Rubinstein) (1829-1894): Ρψζνο πηαλίζηαο, ζπλζέηεο,
δηεπζπληήο νξρήζηξαο, δάζθαινο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
71
Νηθνιάη Γθξηγθφξηεβηηο Ρνπκπηλζηάηλ (Rubinstein) (1835-1881): Ρψζνο πηαλίζηαο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο, δάζθαινο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
72
Βαζίιε Βαζίιηεβηηο Μπέζζει (Bessel‟) (1842/43-1907): Ρψζνο κνπζηθφο εθδφηεο (έηνο ίδξπζεο
1869- κνπζηθέο εθδφζεηο, 1871- ηππνγξαθείν), βηνινλίζηαο, κνπζηθφο ζπληάθηεο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
Ο πξψηνο ζηε Ρσζία πνπ ηχπσλε παξηηηνχξεο απφ φπεξεο.
73
Γηνχξγθελζνλ (Jurgenson/Jürgenson): Ρσζηθή νηθνγέλεηα κνπζηθψλ εθδνηψλ. Ο κνπζηθφο νίθνο
Jurgenson ηδξχζεθε αξρηθά ζηε Μφζρα (1867), δεκηνχξγεζε παξάξηεκα ζηε Λεηςία (1897) θαη ζρεδφλ
απνθιεηζηηθά αζρνιήζεθε κε εθδφζεηο έξγσλ Ρψζσλ ζπλζεηψλ. Μεηά ηελ θξαηηθνπνίεζή ηνπ, ην 1918, ν
νίθνο κεηνλνκάζηεθε ζε «Muzgiz» (Μνπζηθή Κξαηηθή έθδνζε), ην 1930 θαη ζε «Muzïka» (Μνπζηθή), ην
1964 [ηφηε ζπγρσλεχζεθε κε ηνλ εθδνηηθφ νίθν «Sovetskiy kompozitor» (΢νβηεηηθφο ζπλζέηεο), αιιά ην
1967 ρσξίζηεθαλ μαλά]. Απφ ην 2004 ν κνπζηθφο νίθνο «Π. Γηνχξγθελζνλ» πήξε ηελ αξρηθή ηνπ νλνκαζία.
΢ήκεξα ζηε Μφζρα, ην ζπίηη ηνπ ηδξπηή ηνπ νίθνπ Πηφηξ Ηβάλνβηηο Γηνχξγθελζνλ (1836-1903/4) έρεη
κεηαηξαπεί ζε κνπζείν.
 - 19 -

Μφζρα (απφ ην 1861). Λίγν αξγφηεξα, αληαγσλίζηεθαλ κε απηνχο θαη νη κε θεξδνζθνπηθνί

νξγαληζκνί, νη νπνίνη αζρνιήζεθαλ κφλν κε ηε ξσζηθή κνπζηθή (ν «Μ.Π. Μπειηάγηεθ»74,
απφ ην 1885 θαη ε «Ρσζηθή κνπζηθή έθδνζε» ηνπ ΢εξγθέη Α. Κνπζεβίηζθη75, απφ ην 1909).
Μεηά ηελ θαηάξγεζε ηνπ κνλνπσιίνπ ζην δξακαηηθφ ζέαηξν, ην νπνίν ειεγρφηαλ
απφ ηα απηνθξαηνξηθά ζέαηξα, θπξίσο φζνλ αθνξά ηελ όπεξα θαη ην κπαιέην, θαη απφ ην
1880 δεκηνπξγήζεθαλ πνιινί ηδησηηθνί ζίαζνη θαη ζπγθξνηήκαηα κπαιέηνπ. Ηδηαίηεξε
ζεκαζία απέθηεζαλ ε «Ηδησηηθή Ρσζηθή ΋πεξα ηεο Μφζραο» ηνπ ΢άββα Ηβάλνβηηο
Μάκνληνθ76 θαη ην «Θέαηξν ΋πεξαο» ηνπ ΢εξγθέη Ηβάλνβηηο Εηκίλ77 («Ζ ΋πεξα Εηκίλ»),
ηα νπνία θηινμέλεζαλ κηα ζεηξά απφ λέεο ξσζηθέο θαη μέλεο φπεξεο. Δπηπξφζζεηα, ζρεδφλ
ζε φιε ηε ρψξα ζπλέρηδαλ λα πξαγκαηνπνηνχληαη δχν θχθινη παξαζηάζεσλ κε ηηαιηθή θαη
ξσζηθή φπεξα.
΢ηα κέζα ηνπ 1907 μεθηλά ηε ιεηηνπξγία ηνπ ν ζίαζνο ηνπ ΢εξγθέη Παχινβηηο
Νηηάγθηιεθ78, ν νπνίνο ηαμίδεςε θαη ζην εμσηεξηθφ κε ηηο επσλπκίεο «Οη ξσζηθέο επνρέο»
θαη «Σν ξσζηθφ κπαιέην ηνπ ΢εξγθέη Νηηάγθηιεθ». Γλσξίδνπκε ζήκεξα ηε κεγάιε
ζεκαζία ηεο πξσηνβνπιίαο απηήο, φρη κφλν γηα ηελ ηέρλε ηνπ κπαιέηνπ, αιιά θαη γηα ηε
ξσζηθή θαη επξσπατθή κνπζηθή δεκηνπξγία. Αλάκεζα ζηνπο ζπλζέηεο πνπ ζπλέζεζαλ γηα
ην «Ρσζηθφ κπαιέην» είλαη ν ΢ηξαβίλζθη, ν Πξνθφθηεθ, ν Ν.Ν. Σζεξεπλίλ θαη επίζεο ν C.
Debussy, o M. Ravel, o D. Milhaud, F. Poulenc, E. Satie, Zh. Orik, M. de Falla θ.ά.
Με ηε ζχγρξνλε κνξθή ηνπο νη κνπζηθνί δηαγσληζκνί πξσηνεκθαλίζηεθαλ ην 19ν
αηψλα. ΢ηελ πξνεπαλαζηαηηθή Ρσζία κνπζηθνχο δηαγσληζκνχο νξγάλσλαλ ε Ρσζηθή
Μνπζηθή Δηαηξία (απφ ην 1860) θαη ε Δηαηξία Μνπζηθήο Γσκαηίνπ ηεο Πεηξνχπνιεο,
θαζψο θαη ηδηψηεο ή ηδησηηθνί νξγαληζκνί. Σν 1890 ν Α. Γθ. Ρνπκπηλζηάηλ, κε δηθά ηνπ
έμνδα, δηνξγάλσζε έλα δηεζλή δηαγσληζκφ γηα πηαλίζηεο θαη ζπλζέηεο ζηελ Πεηξνχπνιε, ν
νπνίνο δηεμαγφηαλ απφ ηφηε θάζε πέληε ρξφληα ζε δηάθνξεο επξσπατθέο πξσηεχνπζεο, έσο
ην 191079.
Ο Μ. Π. Μπειηάγηεθ (1836-1903) ζπρλά ζπγθξίλεηαη κε ηνλ Π. Μ. Σξεηηαθφθ80· ε
πξνζθνξά ηνπο αληίζηνηρα ζηε κνπζηθή θαη ζηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο ηεο Ρσζίαο είλαη φ,ηη
θαιχηεξν ζα κπνξνχζε λα παξαγάγεη ε ηδησηηθή πξσηνβνπιία. Μηα νκάδα ζπλζεηψλ,
θπξίσο απφ ηελ Πεηξνχπνιε (αιιά θαη απφ ηε Μφζρα), ε νπνία ελ κέξεη ζπλερίδεη ηηο
παξαδφζεηο ησλ «Πέληε», γίλεηαη γλσζηή σο «Κχθινο ηνπ Μπειηάγηεθ». Ζ πξνζσπηθφηεηα
ηνπ Μπειηάγηεθ πεξηγξάθεηαη ζπζηεκαηηθά απφ ηνπο ζχγρξνλνχο ηνπ ζπλζέηεο θαη
κνπζηθνχο θξηηηθνχο, νη νπνίνη ήηαλ θαη κέιε ηνπ θχθινπ ηνπ. Πνιιέο πιεξνθνξίεο θαη
ζπγθξίζεηο κεηαμχ ησλ «Πέληε» θαη ηνλ θχθιν ηνπ Μπειηάγηεθ βξίζθνπκε ζην Υξνληθό ηεο

74
Σα δηθαηψκαηα ηεο «Edition Belaieff-Leipzig» (έηνο ίδξπζεο 1885) αγνξάζζεθαλ απφ ην
Γεξκαληθφ εθδνηηθφ νίθν ηνπ Hans Sikorski, Hamburg. Βι. The New Grove (2001: xxxiii 380/1; iii218
«Belyayev»).
75
΢εξγθέη Αιεμάληξνβηηο Κνπζεβίηζθη (Kussevitzky) (1874-1951): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο,
θνληξακπαζίζηαο, κνπζηθφο παξάγνληαο θαη εθδφηεο. Οξγάλσλε θχθινπο κε ζπλαπιίεο ζηελ Αγ.
Πεηξνχπνιε, φπνπ εθηεινχζαλ έξγα ζπγρξφλσλ Ρψζσλ θαη Γπηηθνεπξσπαίσλ ζπλζεηψλ. Σν 1913
πξνζθάιεζε ηνλ Debussy ζηελ Πεηξνχπνιε. Μεηαλάζηεπζε ζην Παξίζη ην 1920 θαη αξγφηεξα ζηηο ΖΠΑ,
φπνπ έθαλε ζπνπδαία θαξηέξα σο δηεπζπληήο νξρήζηξαο.
76
΢άββα Ηβάλνβηηο Μάκνληνθ (1841-1918): Ρψζνο επηρεηξεκαηίαο, ζεαηξηθφο παξάγνληαο, ίδξπζεο
ηεο Ηδησηηθήο Ρσζηθήο ΋πεξαο ηεο Μφζραο, ην 1885. Ήηαλ επηπιένλ ζθελνζέηεο, ιηκπξεηίζηαο θαη
κεηαθξαζηήο.
77
΢εξγθέη Ηβάλνβηηο Εηκίλ (1875-1942): Ρψζνο ζεαηξηθφο παξάγνληαο θαη επεξγέηεο, ίδξπζεο ηνπ
Θεάηξνπ φπεξαο «Εηκίλ» (1904, Μφζρα). Βι. H ηζηνξία ηεο όπεξαο ηνπ Εηκίλ, 1903-1917 (2005).
78
΢εξγθέη Παχινβηηο Νηηάγθηιεθ (Diaghilev) (1872-1929): Ρψζνο ζεαηξηθφο παξάγνληαο, ηδξπηήο
ησλ «Ρσζηθψλ επνρψλ» (1907-1913) θαη ηνπ «Ρσζηθνχ κπαιέηνπ ηνπ ΢. Νηηάγθηιεθ» (1911-29).
79
΢ηελ Δπηηξνπή ηνπ δηαγσληζκνχ ηνπ 1910 ζπκκεηείρε θαη ν Καιαθάηεο.
80
Πάβει Μηράεινβηηο Σξεηηαθφθ (Tretyakov) (1832-1898): Ρψζνο επηρεηξεκαηίαο, πξνζηάηεο ησλ
ηερλψλ, ζπιιέρηεο, θηιάλζξσπνο θ.ηι. Ζ Κξαηηθή πηλαθνζήθε ζην φλνκα ηνπ «Σξεηηαθφθ» βξίζθεηαη ζηε
Μφζρα. Βι. http://www.tretyakovgallery.ru/russian/history/1850-1892/.
 - 20 -

κνπζηθήο κνπ δσήο (1955) ηνπ Ρίκζθη-Κφξαζαθνθ. Ο Μπειηάγηεθ ζηήξημε εζηθά θαη
νηθνλνκηθά ηνλ Γθιαδνπλφθ, ην ΢θξηάκπηλ θαη φια ηα κέιε ηνπ θχθινπ ηνπ, πξνσζψληαο
ηελ εθηέιεζε θαη εθδίδνληαο ηα έξγα ηνπο. Μέρξη πνπ «ν θχθινο ηνπ έγηλε θαη Μνπζηθή
Αθαδεκία», φπσο καο αλαθέξεη ν ΢ηξαβίλζθη, ν νπνίνο ζηα ληάηα ηνπ επίζεο πήγαηλε ζηηο
«Παξαζθεπέο» ηνπ ρξεκαηνδφηε ηνπ.
Ο Μπειηάγηεθ έδεημε ηελ επηρεηξεκαηηθή ηνπ πξαθηηθφηεηα, ηδξχνληαο ην κνπζηθφ
νίθν ηνπ ζηε Λεηςία ηεο Γεξκαλίαο. Με απηή ηελ επηινγή ηνπ ν Μπειηάγηεθ πέηπρε λα
σθειεζεί απφ ηελ πξνρσξεκέλε γλψζε ησλ Γεξκαλψλ ζρεηηθά κε ηελ ηππνγξαθηθή ηέρλε
θαη παξάιιεια εγγπήζεθε ηα πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα ησλ ζπλζεηψλ (επεηδή ζηε Ρσζία δελ
ήηαλ αζθαιηζκέλα απφ αληηγξαθή ζην εμσηεξηθφ). Γηα ηε γεληθφηεξε πξνζθνξά ηνπ ζηε
κνπζηθή ηέρλε αλαθέξνπκε –επηγξακκαηηθά– γεγνλφηα ήδε γλσζηά ζην ειιεληθφ θνηλφ:
1. Γηνξγάλσζε δεκφζηεο εθηειέζεηο κνπζηθήο (ηα πεξηζζφηεξα έξγα ήηαλ έξγα
Ρψζσλ ζπλζεηψλ). Υξεκαηνδφηεζε ηα «Ρσζηθά ΢πκθσληθά Κνλζέξηα», ζηα νπνία ην
κνπζηθφ θνηλφ άθνπζε ηα έξγα ησλ Σζατθφθζθη, Σαλέγηεθ, ΢θξηάκπηλ, Ραρκάληλνθ θ.ά.
2. Υξεκαηνδφηεζε ηελ πξψηε παξνπζίαζε ζπλαπιηψλ ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο ζηε
Γηεζλή Έθζεζε ηνπ Παξηζηνχ (1899).
3. Γηα ηε ζηήξημε λέσλ ηαιέλησλ, ν Μπειηάγηεθ ίδξπζε δχν δηαγσληζκνχο ζχλζεζεο,
φπνπ ζηνπο ληθεηέο απνλεκήζεθαλ ην «Βξαβείν ζην φλνκα ηνπ Γθιίλθα»81 (ν πξψηνο πνπ
ην θέξδηζε ήηαλ ν Σζατθφθζθη) θαη ην «Βξαβείν ζην φλνκα ηνπ Μπειηάγηεθ» (γηα κνπζηθή
δσκαηίνπ). Γηα 20 ρξφληα απνλεκήζεθαλ 130 βξαβεία (ζπλνιηθά 60.000 ξνχβιηα). Ο
Μπειηάγηεθ άθεζε σο δηαζήθε ρξεκαηηθφ θεθάιαην, γηα λα ζπλερηζηεί ε παξάδνζε απηή,
κεηά ην μαθληθφ ζάλαηφ ηνπ, ην 1903. Σα ρξήκαηα (75.000 ξνχβιηα) αξγφηεξα
δηαρεηξίζηεθαλ ν Κφξζαθνθ, ν Γθιαδνπλφθ θαη ν Ληάληνθ82.
4. Ζ ζπκβνιή ηνπ Μπειηάγηεθ ζηελ εμέιημε ηεο κνπζηθήο δσκαηίνπ ζηε ΢ρνιή ηεο
Πεηξνχπνιεο, θαη ηδηαίηεξα ηνπ θνπαξηέηνπ εγρφξδσλ, ήηαλ ζπνπδαία (πνιιά λέα έξγα
γξάθηεθαλ θαη γηα πξψηε θνξά εθηειέζηεθαλ ζηηο «Παξαζθεπέο» ηνπ Μπειηάγηεθ).
Σν ζηαζεξφ ελδηαθέξνλ ηνπ κνπζηθνχ θνηλνχ γηα ην θνπαξηέην εγρφξδσλ, ε
ζεκαληηθή ζέζε ηνπ ζηε κνπζηθή εθπαίδεπζε θαη ζηα επαγγεικαηηθά θαη εξαζηηερληθά
ζχλνια δσκαηίνπ, ψζεζαλ αξθεηνχο ζπλζέηεο λα αζρνιεζνχλ κε ηε ζχλζεζε θνπαξηέηνπ
εγρφξδσλ. Ζ πεξίνδνο απηή δηαθξίλεηαη γηα ην πςειφ θαιιηηερληθφ επίπεδν ησλ έξγσλ γηα
θνπαξηέην εγρφξδσλ ησλ Ρψζσλ ζπλζεηψλ (Σζατθφθζθη, Μπνξνληίλ, Γθιαδνπλφθ,
Σαλέγηεθ)· νη παξαδφζεηο ηνπο βξήθαλ ηε ζπλέρεηά ηνπο ζηα έξγα ησλ Μηαζθφθζθη,
Πξνθφθηεθ, ΢νζηαθφβηηο θ.ά.
Δληνχηνηο, ζηε δηακφξθσζε ηνπ θνπαξηέηνπ εγρφξδσλ σο νινθιεξσκέλνπ θαη
ζπλνιηθνχ ζπκπιέγκαηνο ζην ζπγθεθξηκέλν ρψξν θαη ρξφλν (Αγ. Πεηξνχπνιε, ηέινο ηνπ
19νπ – αξρέο ηνπ 20νπ αη.), ζεκαληηθφ ξφιν έπαημαλ νη ζπλζέηεο «ηεο δεχηεξεο γξακκήο»
(νη ειάζζνλεο ζπλζέηεο), ζηνπο νπνίνπο ζπκπεξηιακβάλνληαη θαη κεξηθά κέιε ηνπ θχθινπ
ηνπ επεξγέηε Μ. Μπειηάγηεθ, φπσο νη Α. Βίλθιεξ (3 θνπαξηέηα εγρφξδσλ), Η. Βίηνι (1
81
Απφ ην 1884 ν Μπειηάγηεθ αλψλπκα (κέρξη ην ζάλαην ηνπ, ην 1903) ζηήξηδε ηνπο Ρψζνπο ζπλζέηεο
κε ην «Βξαβείν ζην φλνκα ηνπ Μ. Γθιίλθα», ζε εηήζηα βάζε θαη κε ην πνζφ ησλ 3000 ξνπβιίσλ. ΢πλνιηθά
πελήληα δχν δηάζεκνη Ρψζνη ζπλζέηεο έιαβαλ ην βξαβείν (κεξηθνί πεξηζζφηεξεο απφ κηα θνξέο). Οη
πεξηζζφηεξνη ήηαλ νη ηδξπηέο ηεο Ρσζηθήο ζρνιήο ζχλζεζεο ή αλήθαλ ζηε δεχηεξε γεληά Ρψζσλ
κνπζνπξγψλ (Μπνξνληίλ, Κηνπί, Ληάληνθ, Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Σζατθφθζθη, Γθιαδνπλφθ, ΢θξηάκπηλ,
Αξέλζθη, Γθιηέξ, Ραρκάληλνθ, Σαλέγηεθ, Μινπκελθέιλη, Βίλθιεξ, Ληαπνχλνθ, ΢νθνιφθ, Μπαιάθηξεθ, Α.
Ρνπκπηλζηάηλ, Ηππνιίηνθ- Ηβάλνθ, Μηαζθφθζθη, ΢πεληηάξνθ, ΢ηξαβίλζθη, Γθλέζηλ, Γθξεηζάληλνθ,
Καιαθάηεο, Ενινηαξηφθ). V. Traynin, Belyayev, M.P. i ego kruzhok (L. Muzτka: Leningradskoe otdelenie,
1975) [Β.Σξάηληλ, Ο Μ.Π. Μπιειηάγηεθ θαη ν θύθινο ηνπ (Λέληλγθξαλη, Μνπζηθή: Σκήκα Λέληλγθξαλη,
1975)].
82
Γηα ην δηάζηεκα 1903-1917 βξαβεχηεθαλ νη ζπλζέηεο Αξέλζθη, Γθιηέξ, Ραρκάλνλνθ, Σαλέγηεθ,
Φ.Μ. Μπινπκελθέιλη, Βίλθιεξ, Ληαπνχλνθ, ΢νθνιφθ θαη Καιαθάηεο. Μεηά ην 1917, ην ΢νβηεηηθφ θξάηνο
θξαηηθνπνίεζε ην θεθάιαην ηνπ Μπειηάγηεθ θαη ν ζεζκφο ηνπ δηαγσληζκνχ (φπσο απηφ ζπκβαίλεη θαη κε
άιινπο δηαγσληζκνχο ζηελ πξνεπαλαζηαηηθή Ρσζία) έπαςε λα ιεηηνπξγεί (Traynin, 1975: 5-75).
 - 21 -

θνπαξηέην εγρφξδσλ, 1899), Β. Μαιηζέθζθη (3 θνπαξηέηα εγρφξδσλ), Φ. Μπινχκελθειλη

(1 θνπαξηέην εγρφξδσλ), Ν. ΢νθνιφθ (3 θνπαξηέηα εγρφξδσλ), Β. Ενινηαξηφθ (6
θνπαξηέηα εγρφξδσλ), Ν. Σζεξεπλίλ (1 θνπαξηέην εγρφξδσλ), Α. Κνπίινθ (2 θνπαξηέηα
εγρφξδσλ), Β. Καιαθάηεο (2 θνπαξηέηα εγρφξδσλ). ΢ηε ζχλζεζε θνπαξηέησλ εγρφξδσλ
ζηξάθεθαλ νπζηαζηηθά φινη νη καζεηέο ΢χλζεζεο ηνπ Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (θαη ν Α.
Ληάληνθ ζπλέζεζε έλα θνπαξηέην εγρφξδσλ, 1887-88). Κνηλά ραξαθηεξηζηηθά κε ηα
εμεηαδφκελα έξγα ηεο επνρήο έρνπλ επίζεο ηα θνπαξηέηα εγρφξδσλ ησλ ΢εδάξ Κηνπί
(θνπαξηέηα ζε λην ειάζζνλα 1890 θαη ζε Ρε κείδνλα 1906, Μη χθεζε κείδνλα 1913), Α.
Αξέλζθη (θνπαξηέηα ζε ΢νι κείδνλα 1988, ια ειάζζνλα 1894), Μ. Ηπνιίηνθ-Ηβάλνθ
(θνπαξηέην ζε ια ειάζζνλα 1896), νη νπνίνη δε ζπκκεηείραλ επίζεκα ζηνλ θαιιηηερληθφ
θχθιν. ΢χκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο, θαηά ηελ πεξίνδν 1880-1917 (φπνπ
ζπκπεξηιακβάλνληαη, ζχκθσλα κε ηε κνπζηθνινγηθή ηεθκεξίσζε θαη ηα αρξνλνιφγεηα
θνπαξηέηα ηεο παξνχζαο ζπιινγήο), ζπληέζεθαλ παξαπάλσ απφ νγδφληα θνπαξηέηα
εγρφξδσλ ζπλνιηθά, απφ ζπλζέηεο πνπ εθπξνζσπνχζαλ ηηο ΢ρνιέο ζχλζεζεο ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο θαη ηεο Μφζραο (Γθ. Καηνπάξ, ΢. Ραρκάληλνθ, Ρ. Γθιηέξ).
΢ηηο ιίγεο εξγαζίεο πνπ είλαη αθηεξσκέλεο ζηελ ηζηνξία ηεο εμέιημεο ηεο κνπζηθήο
δσκαηίνπ (ζηα έξγα ησλ Μπ. Αζάθηεθ, Λ. Ραάκπελ, Σ. Βνζθξεζέλζθη, Δ. ΢ξάγν,) θαη ζηελ
αλάιπζε ηνπ θνπαξηέηνπ εγρφξδσλ σο κνπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθν-ηζηνξηθνχ θαηλνκέλνπ (Η.
Γηακπφιζθη, Λ. ΢ηληάθζθαγηα, Α. Πξνθνχπηζηθ), δελ ππάξρεη αλαθνξά ζηα δχν θνπαξηέηα
εγρφξδσλ ηνπ Β. Καιαθάηε, ηα νπνία παξνπζηάδνληαη ζηελ ππφ έθδνζε επηζηεκνληθή
ζεηξά ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο Μνπζηθήο κε ηίηιν «Μλεκεία Νενειιεληθήο
Μνπζηθήο». Πξφθεηηαη γηα ηηο πξψηεο ζπλζέζεηο θαη πξσηφηππν πιηθφ άγλσζην ζην επξχ
θνηλφ.
Ο Β. Καιαθάηεο ήηαλ θη απηφο κέινο ηνπ θχθινπ ηνπ Μπειηάγηεθ· απηφ ην
καξηπξνχλ νη πνιπάξηζκεο αλακλήζεηο ησλ άιισλ κειψλ θαη ζπλαδέιθσλ ηνπ. Ο
Μπειηάγηεθ ηνλ ζηήξημε θαη ήηαλ ν εθδφηεο ησλ πξψησλ έξγσλ ηνπ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ
φηη γηα ηε κεηαγξαθή ζην πηάλν ηεο Γεύηεξεο ζπκθσλίαο ηνπ ΢θξηάκπηλ (1902) δε ξψηεζε
θαλέλαλ· ε εξγαζία δφζεθε απεπζείαο ζηνλ Καιαθάηε (νη ζρεηηθέο καξηπξίεο βξίζθνληαη
ζηελ αιιεινγξαθία ηνπ Μπειηάγηεθ). Ζ ΢πκθσλία ζε ια ειάζζνλα (1899), δηπισκαηηθή
εξγαζία ηνπ Καιαθάηε, παξνπζηάζζεθε αξθεηέο θνξέο ζηα Ρσζηθά ΢πκθσληθά Κνλζέξηα.
Ο Καιαθάηεο είλαη πηζαλφλ λα ζπλέζεζε θαη κνπζηθή δσκαηίνπ γηα ηηο
ζπγθεληξψζεηο ησλ κειψλ. ΢ηα ρεηξφγξαθα ησλ 2 θνπαξηέησλ εγρφξδσλ, έξγα 15 θαη 22
(ηα έξγα απηά θπιάζζνληαη ζην αξρείν καο), ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη έρνπλ εθηειεζηεί,
αιιά δελ αλαθέξεηαη εκεξνκελία (ελψ ν ζπλζέηεο ήηαλ πνιχ ζρνιαζηηθφο ζ‟ απηά). Γηα ηε
ρξνλνιφγεζή ηνπο (1906-07) ζηεξηρζήθακε ζηνλ πξψην Καηάινγν έξγσλ, ηνλ νπνίν
ζπλέηαμε ν γηνο ηνπ Καιαθάηε, ν Αλαηφιη Καιαθάηεο (γελ. 1911) (ε αξίζκεζε ησλ
θνπαξηέησλ είλαη κεηαγελέζηεξε83). Σα δηθά καο θξηηήξηα ρξνλνιφγεζεο ήηαλ πεξηζζφηεξν
ζηηιηζηηθά (ηα έξγα απηά έρνπλ θνηλά ραξαθηεξηζηηθά κε άιια έξγα ηεο ρξνλνινγηθήο
πεξηφδνπ 1900-1912, φζνλ αθνξά ηε κνπζηθή χιε, ηνλ ηξφπν επεμεξγαζίαο ηεο, ηε γξαθή
γηα ηα έγρνξδα φξγαλα, ε νπνία εμειίζζεηαη ζηαδηαθά· επηπιένλ, απφ ηηο ηζηνξηθέο πεγέο
απνδεηθλχεηαη φηη ν Β. Καιαθάηεο δελ ζπλέζεζε ηίπνηα ζην δηάζηεκα 1912-1928).
Δίκαζηε βέβαηνη πσο ν Καιαθάηεο θέξδηζε ην «Βξαβείν Μπειηάγηεθ» ην 1907, κε ην
Κνπηληέην κε πηάλν (1906)84. Έξγν ησλ κειινληηθψλ επηζηεκφλσλ είλαη ε έξεπλα ηνπ
83
Γηα ην έξγν 15 πηζαλφλ λα έγηλε ζην δηάζηεκα 1913-1927 (πξηλ απφ ηελ εκηηειή θαληάηα Ησάλλεο
ν Γακαζθελόο, 1913, έξγν 18) θαη γηα ην έξγν 22, ζην δηάζηεκα 1928-1931 (πξηλ απφ ην Πηάλν Σξίν, έξγν
23). ΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟30 (θαη πην αλαιπηηθά, γξαθηθφο ραξαθηήξαο απφ ην 1937) γξάθηεθε ε δεχηεξε
κνξθή ηνπ έξγνπ 22. βι. ην «Δξσηεκαηνιφγην 1928, 1936», Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη
Σέρλεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (TsGALI. Spb).
84
΢χκθσλα κε ηνλ Traynin (1975), ν Β. Καιαθάηεο θέξδηζε ην «Βξαβείν Γθιίλθα». Γηαζψδεηαη ην
άξζξν ηεο Α΄ εθηέιεζεο ηνπ Κνπηληέηνπ, βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξ. 47 (απφ εθεί πξνέξρεηαη ε
κεηάθξαζε).
 - 22 -

Zapisnaya knizhka (ην Βηβιίν ζεκεηψζεσλ) ηνπ Μπειηάγηεθ, ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο
Δπηζηεκνληθήο Μνπζηθήο Βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, φπνπ
αλαγξάθνληαη φια ηα έξγα πνπ εθηειέζηεθαλ ζηηο «Παξαζθεπέο» ηνπ Μπειηάγηεθ. Μεηά
ην ζάλαην ηνπ Μπειηάγηεθ, ν εθδνηηθφο νίθνο ηνπ άξρηζε ζηαδηαθά λα ράλεη ηελ αίγιε ηνπ.
Ήδε απφ ην 1903 νη ζρέζεηο κε ηνλ ΢θξηάκπηλ είραλ αξρίζεη λα ραιαξψλνπλ θαη ην 1906
ήηαλ πιένλ αλχπαξθηεο. Ο Μπειηάγηεθ έκεηλε κφλν κε ηηο αλακλήζεηο ησλ πνιπάξηζκσλ
θίισλ ηνπ, νη νπνίνη δπζαξεζηήζεθαλ ηδηαίηεξα κε ηελ αλαπάληερε απψιεηά ηνπ (Stasov,
1954; Tret‟yakova ,1979: 51-58; Traynin, 1975: 5-75; Vitols, 1969: 59-72).
Ζ εθηέιεζε ηεο κνπζηθήο δηαρσξίδεηαη νξηζηηθά απφ ηε δεκηνπξγία ηεο, σο
απηφλνκν είδνο κνπζηθήο δξαζηεξηφηεηαο, πνπ εθπξνζσπείηαη απφ έλα ηεξάζηην αξηζκφ
απφ ζπγθξνηήκαηα θαη ζνιίζηεο. Ο δηαρσξηζκφο αλάκεζα ζηε δεκηνπξγία θαη ζηελ
εθηέιεζε θαη ε ζηξνθή πξνο ην καδηθφ θνηλφ ζπληεινχλ ζηε ξαγδαία αλάπηπμή ηνπο.
Σαπηφρξνλα, φκσο απμάλεηαη θαη ε εκπνξηθφηεηα ζηε κνπζηθή δσή, θάηη πνπ ηδηαίηεξα
πνιεκνχλ νη πξννδεπηηθνί κνπζηθνί. Ζ κνπζηθή πιένλ γίλεηαη κέξνο ηεο
θνηλσληθνπνιηηηθήο δσήο.
Ζ ηέρλε ηεο κνπζηθήο εθηέιεζεο έθηαζε ζε πςειφ επίπεδν ην 19ν αη. θαη ζηηο αξρέο
ηνπ 20νπ αη. Οη ξσζηθέο ζρνιέο πηάλνπ (Α.Γ. Ρνπκπηλζηάηλ, Α.Ν. Γηεζίπνβα85, Λ.
Νηθνιάγηεθ86, ΢. Ραρκάληλνθ θ.ά.), βηνινληζέινπ (Καξι Γηνπ.- Ο. Νηαβίληνθ87, Α.Α.
Μπξαληνπθφθ88, Α.Β. Βεξδκπίινβηηο89 θ.ά.), βηνιηνχ (Ν.Νη. Νηκίηξηεθ- ΢βέηζηλ90. Λ.΢.
Άνπεξ91, Η.Β. Γθξδηκάιη92, Β.Β. Μπεδεθίξζθη93 θ.ά.) θαη φπεξαο (Οζίπ Α. Πεηξφθ94, Φ.Η.
΢ηξαβίλζθη95, Φ.Η. ΢αιηάπηλ96, Λ.Β. ΢φκπηλνθ97, Α.Β. Νεδληάλνβα 98θ.ά.) αλαγλσξίζηεθαλ
παγθφζκηα.

85
Άλλα Νηθνιάγηεβλα Γηεζίπνβα-Λεζεηίηζθαγηα (Yesipova) (1851-1914): Ρσζίδα πηαλίζηξηα θαη
δαζθάια, δεκηνχξγεζε δηθή ηεο ΢ρνιή πηάλνπ (δίδαζθε απφ ην 1893 -απφ ην 1901 σο θαζεγήηξηα- ζην
Χδείν Αγ. Πεηξνχπνιεο).
86
Λενλίλη Βιαληηκίξνβηηο Νηθνιάγηεθ (Nikolayev) (1878-1942): Ρψζνο πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο,
δεκηνχξγεζε δηθή ηνπ ΢ρνιή πηάλνπ. Απφθνηηνο ηνπ Χδείνπ Μφζραο, φπνπ ζπνχδαζε κε ηνπο Νη. ΢αθάλνθ
(πηάλν) θαη ΢. Σαλέγηεθ (ζχλζεζε). Γίδαζθε ζην Χδείν Πεηξνχπνιεο – Πηάλν (1909) θαη ΢χλζεζε (1923,
απφ ην 1912 σο θαζεγεηήο).
87
Καξι Γηνχιηεβηηο Νηαβίληνθ (Davidov/Davydov/Davidoff) (15[3]/3/1838- 26[14]/2/1889): Ρψζνο
ηζειίζηαο, ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Ολνκάζζεθε απφ ηνλ Π. Σζατθφθζθη «ν ηζάξνο ησλ ηζειίζησλ» θαη ην
βηνινληζέιν ηνπ ήηαλ Stradivarius.
88
Αλαηφιη Αληξέγηεβηηο Μπξαληνπθφθ (Brandukov) (1856-1930): Ρψζνο ηζειίζηαο, κνπζηθφο
παξάγνληαο θαη ζπλζέηεο, βι. Λ. Γθίλζκπνπξγθ, Α.Α. Μπξαληνπθόθ, Μφζρα- Λέληλγθξαλη, 1951.
89
Αιεμάληξ Βαιεξηάλνβηηο Βεξδκπίινβηηο (Verzhbilovich) (1949/50-1911): Ρψζνο βηνινληζειίζηαο,
ζπλζέηεο θαη δάζθαινο.
90
Νηθνιάη Νηκίξηεθ ΢βεηζίλ (Dmitriev-Svechin) (1824-1865): Ρψζνο βηνινλίζηαο θαη ζπλζέηεο.
91
Λενλίλη ΢εκηφλνβηηο Άνπεξ (Auer) (1845-1930): νπγγξηθήο θαηαγσγήο Ρψζνο βηνινλίζηαο,
δάζθαινο θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο, κνπζηθφο ζπγγξαθέαο (αζρνιήζεθε κε ηε κεζνδνινγία δηδαζθαιίαο
ηνπ βηνιηνχ). Έδεζε ζηε Ρσζία ζην δηάζηεκα 1868-1917, θαη θαηφπηλ ζηηο ΖΠΑ.
92
Ηβάλ Βνπηζεθφβηηο Γθξδηκάιη (Grzhimali) (1844-1915): ηζερηθήο θαηαγσγήο Ρψζνο βηνινλίζηαο
θαη δάζθαινο ζην Χδείν Μφζραο, απφ ην 1869 έδεζε κφληκα ζηε Μφζρα.
93
Βαζίιε Βαζίιηεβηηο Μπεδεθίξζθη (Bezekirsky) (1835-1919): Ρψζνο βηνινλίζηαο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο, δάζθαινο, ζπλζέηεο θαη κνπζηθφο ζπγγξαθέαο (ηζηνξία θαη κεζνδνινγία ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ
βηνιηνχ).
94
Οζίπ (Ησζήθ) Αθαλάζηεβηηο Πεηξφθ (Petrov) (1807 Διηζάβεηγθξαλη, ηψξα Κίξνβνγθξαλη – 1878
Αγ. Πεηξνχπνιε): Ρψζνο ηξαγνπδηζηήο ηεο φπεξαο (κπάζνο). Ο Πεηξφθ ήηαλ ειιεληθήο θαηαγσγήο, ην
φλνκα ηεο κεηέξαο ηνπ ήηαλ Δπδνθία (βι. Γηάζηξεκπνθ, 1882: 365-375 θαη ηελ αλαθνίλσζε καο ζην
ζπλέδξην κνπζηθνινγίαο ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ κε ζέκα «΋ςεηο ηεο ειιεληθφηεηαο ζηελ
κνπζηθή», πνπ έιαβε ρψξα ζην Μέγαξν Μνπζηθήο Αζελψλ (5-7 Μαΐνπ 2006), κε ην αθφινπζν ζέκα:
«Διιεληθήο θαηαγσγήο ζπλζέηεο ηεο Ρσζίαο. Σα πξψηα απνηειέζκαηα κηαο έξεπλαο»). Μηα ζχγρξνλε
κειέηε γηα ηνλ Πεηξφθ είλαη ην βηβιίν ησλ V. Shurapov, R. Turbay, Elisavetgads‟kiy Susanin [Β. ΢νπξάπνθ,
Ρ. Σνπξκπάτ, Ο ΢νπζάληλ ηεο Διηζαβεηγθξάλη (TOV ”KOD”, 2002)] (ζηελ Οπθξαληθή γιψζζα).
95
Φηφληνξ Ηγθλάηηεβηηο ΢ηξαβίλζθη (Stravinsky) (1843-1902): Ρψζνο ηξαγνπδηζηήο ηεο φπεξαο
(κπάζνο).
 - 23 -

Ζ κνπζηθνινγία ζηε Ρσζία γηα πνιχ θαηξφ ήηαλ ζπλδεδεκέλε κε ηνπο ζαπκάζηνπο
κνπζηθνχο ζπγγξαθείο θαη θξηηηθνχο ηνπ 19νπ αηψλα, νη νπνίνη δεκνζίεπαλ ηα άξζξα ηνπ
θπξίσο ζηνλ ηχπν ηεο Πεηξνχπνιεο θαη ηεο Μφζραο. Ζ Μνπζηθνινγία σο μερσξηζηή
επηζηήκε μεθηλάεη ηελ παξνπζία ηεο απφ ην 19ν αηψλα, κε ηηο δχν βαζηθέο θαηεπζχλζεηο:
α) ηε ξσζηθή ιατθή κνπζηθή θαη
β) ηελ εθθιεζηαζηηθή παξάδνζε ηεο Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο (΢.Β. ΢κνιέλζθη)99.
Χο βνεζήκαηα γηα ηε κνπζηθή εθπαίδεπζε ζηα Χδεία ηεο Πεηξνχπνιεο θαη ηεο
Μφζραο εθδίδνληαη νη πξψηεο κειέηεο ζηε κνπζηθή ζεσξία, απφ ηηο νπνίεο ζα ζεκεηψζνπκε
ηα Δγρεηξίδηα αξκνλίαο ηνπ Σζατθφθζθη (1872)100 θαη ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1884-
1885)101, ηα νπνία αθφκα θαη ζήκεξα ρξεζηκνπνηνχληαη ζε δηάθνξεο ρψξεο. Δπίθαηξεο είλαη
ζήκεξα θαη νη κειέηεο Οη βάζεηο ηεο ελνξρήζηξσζεο ηνπ Κφξζαθνθ (πνπ δεκνζηεχζεθαλ
ην 1913, κεηά ην ζάλαηφ ηνπ) θαη Κηλνύκελε αληίζηημε ηνπ απζηεξνύ ζηπι (1909), θαζψο θαη
Ζ ζεσξία γηα ηνλ θαλόλα (1929, κεηά ην ζάλαηφ ηνπ) ηνπ ΢. Σαλέγηεθ. Γηα ηηο αλάγθεο ηεο
δηδαθηηθήο πξαθηηθήο, ν Καιαθάηεο ζπλέηαμε ην κνπζηθφ ιεμηθφ Ο ΢πλνδνηπόξνο ηνπ
κνπζηθνύ (1911¹, 1914²), ην νπνίν ζεσξείηαη έλα απφ ηα πξψηα κνπζηθά εγρεηξίδηα ζην
είδνο ηνπ.
Ζ αιιαγή θξνπξάο ζηε κνπζηθνθξηηηθή θαη ζηε κνπζηθνινγία, ζην κεηαίρκην ηνπ
20 αηψλα, έδσζε κεγαιχηεξε αμία ζηε ζπλεηζθνξά ηνπ Β.Γθ. Καξαηίγθηλ102 θαη ηνπ Α.Β.
νπ

Οζζφθζθη103, νη νπνίνη δίδαζθαλ Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο.

2.2.3. ΢ην ηέινο ηνπ 19νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηώλα ζηε Ρσζία ππήξραλ δύν
΢ρνιέο ΢ύλζεζεο: ε ΢ρνιή ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο) θαη ε
΢ρνιή ηεο Μφζραο (Χδείν ηεο Μφζραο), νη νπνίεο δεκηνχξγεζαλ παξαδφζεηο, πνπ
ζπλερίδνληαη κέρξη θαη ζήκεξα. Δπηθεθαιήο ηεο ΢ρνιήο ΢χλζεζεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
ήηαλ ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (Γθιαδνπλφθ, Ληάληνθ, Πξνθφθηεθ, ΢νζηαθφβηηο θ.ά.). ΢ηε
Μφζρα επηθεθαιήο ήηαλ ν Σζατθφθζθη (απφθνηηνο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο) θαη
έπεηηα ν ΢. Σαλέηεθ [Μ. Ηππνιίηνθ-Ηβάλνθ, ΢. Ραρκάληλνθ (1873-1943), Α.΢. Αξέλζθη
(1861- 1906, καζεηήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ), Α. ΢θξηάκπηλ, Μέηλεξ, Β.΢. Καιίλληθνθ104
θ.ά.]. Πνιινί ζπλζέηεο απφ ην ηέινο ηνπ 19νπ θαη ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα πξνζπάζεζαλ λα

96
Φηφληνξ Ηβάλνβηηο ΢αιηάπηλ (Chaliapin/ Shalyapin) (1873-1938): Ρψζνο ηξαγνπδηζηήο ηεο φπεξαο
(κπάζνο).
97
Λενλίλη Βηηάιηεβηηο ΢φκπηλνθ (Sobinov) (1872-1934): Ρψζνο ηξαγνπδηζηήο (ιπξηθφο ηελφξνο) θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο.
98
Αληνλίλα Βαζίιηεβλα Νεδληάλνβα (Nezhdanova) (1873-1950): Ρσζίδα ηξαγνπδίζηξηα (ιπξηθφ
ζνπξάλν).
99
΢ηεπάλ Βαζίιηεβηηο ΢κνιέλζθη (Smolensky) (1848-1909): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο, παιαηνγξάθνο,
δηεπζπληήο ρνξσδίαο θαη δάζθαινο.
100
Καζεγεηήο Π.Η. Σζατθφθζθη, Δγρεηξίδην αξκνλίαο (Π. Γηνχξγθελζνλ, ²1896). Μεηάθξαζε απφ ηε
γαιιηθή γιψζζα (ηνπ Σζατθφθζθη), κε πξφζζεζε παξαδεηγκάησλ απφ ξσζηθά έξγα. Θεσξεκέλν σο
εγρεηξίδην ζηα Χδεία ηεο Μφζραο θαη ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (εληνπίζακε ην βηβιίν ζην Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην
Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ). Πξφζθαηα ην βηβιίν θπθινθφξεζε θαη ζηελ Διιάδα (Πηνηξ
Ίιηηο Σζατθφθζθπ, Οδεγόο γηα ηελ πξαθηηθή κειέηε ηεο Αξκνλίαο, επηκέιεηα-κεηάθξαζε: Γηψξγνο Π.
Πινπκπίδεο, Αζήλα: Παπαγξεγνξίνπ-Νάθαο, 2008).
101
Ν.Α. Rimsky-Korsakov, Polnoye sobraniye sochineniy: literaturnïya proizvedeniya I perepiska,
vol. 4: Uchebnik garmonii [Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Σα Άπαληα: ινγνηερληθά έξγα θαη αιιεινγξαθία, ηφκνο
4, Δγρεηξίδην αξκνλίαο (Μφζρα: Δθδφζεηο Muzgiz, 1960)].
102
Βηάηζεζιαθ Γθαβξαίινβηηο Καξαηίγθηλ (Karatïgin/Karatygin) (1875-1925): Ρψζνο
κνπζηθνθξηηηθφο, κνπζηθνιφγνο θαη ζπλζέηεο, δίδαζθε ζην Χδείν Πεηξνχπνιεο (1916, απφ ην 1919 σο
θαζεγεηήο).
103
Αιεμάληξ Βηαηζεζιάβνβηηο Οζζφθζθη (Ossovsky) (1871-1957): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο θαη
κνπζηθνθξηηηθφο, κνπζηθφο παξάγνληαο, αθαδεκατθφο. Γίδαζθε ζην Χδείν Πεηξνχπνιεο-Λέληλγθξαλη
(1915-18 θαη 1921-52).
104
Β.΢. Καιίλληθνθ (Kalinnikov) (1866-1900/01): Ρψζνο ζπλζέηεο.
 - 24 -

ελψζνπλ ηηο δεκηνπξγηθέο αξρέο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ηνπ Σζατθφθζθη (Αξέλζθη,
Γθξεηζάληλνθ –καζεηήο ηνπ Κφξζαθνθ, Ηππνιίηνθ-Ηβάλνθ, Καιίλληθνθ θ.ά.). Οη δηαθνξέο
κεηαμχ ησλ δχν ΢ρνιψλ αθνξνχζαλ πην πνιχ «ηδησηηθά δεηήκαηα….(ζηε ζηπιηζηηθή
θαηεχζπλζε ζε ζρέζε κε ηελ θιαζηθή θιεξνλνκηά θαη ηηο δηάθνξεο ηάζεηο ηεο επξσπατθήο
κνπζηθήο απφ εθείλν ηνλ θαηξφ) θαη δελ είραλ ζρέζεηο κε ηηο ηδεψδεηο αξρέο θαη ηηο
αηζζεηηθέο βάζεηο ηεο κνπζηθήο δεκηνπξγίαο» (Muzïkal‟naya entsiklopediya/ Μνπζηθή
Δγθπθινπαίδεηα, 1974). Χζηφζν, δελ είλαη δπλαηφλ φια ηα θαιιηηερληθά κνπζηθά δξψκελα
λα εληαρζνχλ νπσζδήπνηε ζηε κία ή ηελ άιιε ΢ρνιή εθείλε ηελ επνρή. Δίλαη
αμηνζεκείσην φηη κέρξη ην ηέινο ηνπ 19νπ αηψλα ν αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ δχν ΢ρνιψλ
ήηαλ νξαηφο.
Ζ ΢ρνιή ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο105 ήηαλ πην πξσηνπνξηαθή· πξνζαλαηνιίζζεθε ζηηο
αξρέο ηνπ «ιατθνχ πλεχκαηνο θαη ραξαθηήξα» (κε έκθαζε ζε ζέκαηα ηεο εζληθήο ηζηνξίαο,
ηεο ςπρνινγίαο, ηνπ θνιθιφξ, ηεο ιατθήο παξάδνζεο) θαη ζην «ξεαιηζκφ» (αληίδξαζε ζηηο
θιαζηθέο λφξκεο, αλαδήηεζε ηεο πξσηνπνξηαθήο λέαο εζληθήο γιψζζαο). Απφ ηελ άιιε
πιεπξά, ζηεξηδφηαλ ζηα επηηεχγκαηα ηεο δπηηθήο κνπζηθήο (Schumann, Berlioz, Liszt). Σα
βαζηθά είδε ηεο κνπζηθήο πνπ ζπλέζεζαλ νη εθπξφζσπνη ηεο ΢ρνιήο ήηαλ ε φπεξα (θπξίσο
πάλσ ζε ξσζηθά ζέκαηα), ζπκθσληθά έξγα, ξνκάληδεο ζε φιεο ηηο δπλαηέο εξκελείεο θαη
παξαιιαγέο ηνπο θαη κνπζηθήο δσκαηίνπ. Δμαίξεζε απνηεινχλ νη δχν ΢πκθσλίεο ηνπ
Μπνξνληίλ, νη νπνίεο είλαη γξακκέλεο ζε κηα ηέιεηα θιαζηθή θφξκα, αιιά πάλσ ζε ξσζηθά
επηθά θαη ιπξηθά κνηίβα θαη ε κνλαδηθή φπεξα ηνπ ζπλζέηε Ο πξίγθηπαο Ηγθόξ (ηειεησκέλε
απφ ηνλ Κφξζαθνθ θαη ηνλ Γθιαδνπλφθ, ην 1890). Άιιν έλα ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο
΢ρνιήο ηεο Πεηξνχπνιεο είλαη ε αγάπε γηα ηηο κνξθέο ηεο Αλαηνιήο (είηε παξακπζέληα θαη
ξεαιηζηηθά, είηε ηζηνξηθά θαη εζλνγξαθηθά). Γεληθά, ε αλαδήηεζε ησλ κνηίβσλ ηεο
Αλαηνιήο θαη ηνπ «εμσηηθνχ» είλαη θάηη ζπλεζηζκέλν γηα πνιινχο ξνκαληηθνχο. Αιιά ζηε
Ρσζία ν «κνπζηθφο νξηεληαιηζκφο» είλαη πην ζπγθεθξηκέλνο (πνιιέο θνξέο απφ ηνλ
Καχθαζν) θαη ε «Αλαηνιή» παξνπζηάδεηαη κε έλα «ππφγεην ηξφπν», κέζσ κνπζηθψλ
ζεκάησλ, ξπζκψλ θαη ρξνηψλ (θζάλεη λα ζπκεζνχκε ηε Φαληαζία γηα πηάλν ηνπ Islamey ηνπ
Μπαιάθηξεθ θαη ην ζπκθσληθφ πνίεκα ΢ερξαδάη ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ).
Πην απζεληηθή έθθξαζε ηεο αηζζεηηθήο ηεο «Οκάδαο ησλ Πέληε» βξίζθνπκε ζηηο δχν
ηδηαίηεξα πξσηνπνξηαθέο φπεξεο ηνπ Μνπζζφξγζθη: ζηελ ηζηνξηθνςπρνινγηθή ηξαγσδία
Μπνξίο Γθνληνπλόθ (1868, δεχηεξε επηκέιεηα 1872)106 θαη ζην ιατθφ κνπζηθφ δξάκα
Υνβάλζηηλα (1881)107. ΋πσο αλαθέξεη ε Μαξίλα Ραρκάλνβα, ην πην πνιχηηκν ζηνηρείν ζηελ
ηέρλε ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ είλαη «ε θηινζνθία γηα ηελ ελφηεηα ηνπ αλζξψπνπ κε ην
ζχκπαλ, ε ηδέα γηα ηελ πξνζθχλεζε ηεο νκνξθηάο θαη ην κπζηήξην ηνπ θφζκνπ»
(Ραρκάλνβα, 1995:10). Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζπλέζεζε πνιπάξηζκεο φπεξεο, νη νπνίεο έρνπλ
ζρέζε κε:

105
Γηα ηε ΢ρνιή ζχλζεζεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο βι. The New Grove (2001:xxi 929-933): Musik in
Geschicte and Gegenwart- «Sankt Petersburg» (1994:x 970-986 ), L. Sabaneyeff (1975: 222-225 ) θ.ιπ.
106
H δεχηεξε επηκέιεηα ηεο φπεξαο Μπνξίο Γθνληνπλόθ αλήθεη ζηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ε Σξίηε
ζηνλ ΢νζηαθφβηηο. Μεγάιε έληαζε δεκηνπξγήζεθε ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20 κεηαμχ ησλ ππνζηεξηθηψλ ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (ν Γθιαδνπλφθ θαη ε νκάδα ηνπ) θαη ησλ πξσηνπφξσλ (Αζάθηεθ, Λακ –έθαλε κηα λέα 3ε
επηκέιεηα απφ ηηο ζεκεηψζεηο ηνπ Μνπζζφξγθζθη- ζήκεξα ζηηο ξσζηθέο πεγέο ην γεγνλφο απηφ αλαθέξεηαη
σο πξνζαξκνγή ζχκθσλα κε ηνλ ζπλζέηε ηεο φπεξαο) γηα ην δήηεκα «πνηα επηκέιεηα πξέπεη λα
παξνπζηάδεηαη; Δθείλε ηνπ Κφξζαθνθ ή ε λέα ηνπ Λακ;». ΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟40 ν Αζάθηεθ αλαζεψξεζε ηηο
απφςεηο ηνπ ζρεηηθά κε ηελ επηκέιεηα ηνπ Κφξζαθνθ θαη ππνζηήξημε φηη ε φπεξα πξέπεη λα παξνπζηάδεηαη
πάληα απφ ηελ δεχηεξε επηκέιεηα (βι. Asaf‟yev, 1974 θαη ζειο. 204-208, Ζ ζπληαμηνδφηεζε ηνπ Καιαθάηε).
107
O Ρίκζθη-Κφξζαθνθ επηκειήζεθε επίζεο θαη ηα έξγα ηνπ Μνπζζφξγθζθη: ηελ φπεξα Υνβάλζηηλα
(Khovanshchina) (1872-1881) ην 1883 (βι. ην άξζξν γηα ηελ φπεξα ζην The New Grove‟s Dictionary of
Opera, 1992: 983-987), ην κνπζηθφ πίλαθα Ivanova noch‟ na lïsnoy gore (St. John‟s Night on the Bare
Mountain) (1867), αιιάδνληαο ην φλνκα ηνπ έξγνπ ζε Νoch‟ na lïsnoy gore (A Night on the Bare Mountain)
(1886), θαη επηπιένλ θάπνηα ηξαγνχδηα ηνπ Μνπζζφξγθζθη.
 - 25 -

α) ην κπζνινγηθφ θχθιν, ζπλδεδεκέλν κε ηα αξρατθά ζιαβηθά έζηκα [Mayskaya

noch‟ (Νχρηα Μαΐνπ), Snegurochka (Ζ Υηνλάηε)108, Mlada109, Noch‟ pered Rozhdestvom
(Νχρηα πξηλ ηελ Αλάζηαζε), Sadko (1878-1897)].
β) ηηο ηξεηο φπεξεο-παξακχζηα [Kashtey bessmertniy, (Ο Καζηέη ν αζάλαηνο), Skazka
o tsare Saltane (Παξακχζη γηα ηνλ βαζηιηά ΢αιηάλ), Zolotoy petushok (Ο ρξπζφο πεηεηλφο),
1898-1908].
γ) ζξεζθεπηηθφ θαη θηινζνθηθφ πεξηερφκελν [Skazanie o nevidimom grade Kitezhe I
deve Fevronii (Παξακχζη γηα ηελ αφξαηε πφιε Κηηέδ θαη ηελ παξζέλα Φεβξσλία), 1905].
Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη, φζν δνχζε ν Σζατθφθζθη, ήηαλ ζαλ λα εκπφδηδε ηνλ
Κφξζαθνθ λα ζπλζέηεη φπεξεο. Μφιηο εθείλνο απεβίσζε, ν αληαγσληζηήο ηνπ, ζε ζχληνκν
ρξνληθφ δηάζηεκα, ζπλέζεζε κεγάιν αξηζκφ απφ φπεξεο.
΋ζνλ αθνξά ηνπο ζπλζέηεο απφ ην θχθιν ηνπ Μπειηάγηεθ, ζεκαληηθά έξγα γηα ηε
ξσζηθή κνπζηθή (πάληα ζχκθσλα κε ηε γλψκε ησλ ζχγρξνλσλ Ρψζσλ κνπζηθνιφγσλ),
είλαη ηα ζπκθσληθά έξγα ηνπ Α. Γθιαδνπλφθ (νθηψ ζπκθσλίεο, ζνπίηεο, εηζαγσγέο,
πνηήκαηα θαη κπαιέηα) θαη ηα ζπκθσληθά έξγα θαη έξγα γηα πηάλν ηνπ Ληάληνθ. «Οη
ζπλζέηεο απφ ηε γεληά απηή ζηεξίδνληαλ ζηα επηηεχγκαηα ηεο „Οκάδαο ησλ Πέληε‟, αιιά
ήηαλ πην κεηξηνπαζείο ζηηο αλαδεηήζεηο ηνπο», δηαβάδνπκε ζε άξζξν ζην δηαδίθηπν
(www.belcanto.ru/belyaevky.html).
΢ε ζχγθξηζε κε ηε ΢ρνιή ηεο Πεηξνχπνιεο, ε αηζζεηηθή ηεο ΢ρνιήο ηεο Μφζραο
(απηή ε ζρνιή δεκηνπξγήζεθε ρσξίο επίζεκνπο θχθινπο θαη δεζκεχζεηο), ήηαλ
πεξηζζφηεξν ζπληεξεηηθή θαη πην πνιχ ζπλδεδεκέλε απφ ηε κηα πιεπξά κε ηα κνηίβα ηεο
«θαζαξήο» κνπζηθήο θαη απφ ηελ άιιε κε ηνλ ηξφπν δσήο ηεο παιηάο πξσηεχνπζαο. Ζ
θαιιηηερληθή δεκηνπξγία ηνπ Σζατθφθζθη έρεη λα θάλεη πξηλ απφ φια κε ηνπο
πξνβιεκαηηζκνχο ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ. Σελ θνξπθή ησλ πην ζπνπδαίσλ έξγσλ ηεο
΢ρνιήο απνηεινχλ νη πνιπάξηζκεο φπεξεο ηνπ ζπλζέηε [Δπγέληνο Ολέγθηλ (1878), Ζ ληάκα
πίθα (1890), νη έμη ζπκθσλίεο (1866-1893), κπαιέηα, ζπκθσληθέο ζνπίηεο, εηζαγσγέο,
θνλζέξηα, πνηήκαηα, ξνκάληδεο].
Σα έξγα ηνπ Σζατθφθζθη γλψξηζαλ κεγάιε δηάδνζε ζηε Ρσζία θαη ζην εμσηεξηθφ,
φηαλ αθφκα ν ζπλζέηεο ήηαλ ελ δσή. Αληηζέησο, ε ΢ρνιή ηεο Πεηξνχπνιεο, έσο ην ηέινο
ηνπ 19νπ αηψλα ήηαλ γλσζηή κφλν ζε έλα πεξηνξηζκέλν αξηζκφ αθξναηψλ. Μηθξή εμαίξεζε
απνηέιεζαλ νη ζπκθσλίεο ηνπ Μπνξνληίλ, νη νπνίεο παίρζεθαλ ζην εμσηεξηθφ (φζν δνχζε ν
ζπλζέηεο), θαη ε ζπκθσληθή κνπζηθή ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (ζην πέξαζκα πξνο ηνλ 20ν
αηψλα). Οη φπεξεο ηνπ Μνπζζφξγθζθη αλαγλσξίζζεθαλ γηα ηελ αμία ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα
ηνπ 20νπ αηψλα, 20 ρξφληα κεηά ην ζάλαην ηνπ ζπλζέηε. Ζ κεγάιε επηηπρία πνπ είραλ νη
φπεξεο ηνπ Κφξζαθνθ ηνπνζεηείηαη πιένλ ζηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηψλα.
Οθείινπκε, ζην ζεκείν απηφ, λα αλαθεξζνχκε ζπλνπηηθά θαη ζηε ΢ρνιή ηεο
Μφζραο. ΢ηελ αξρή ηνπ 20νπ αηψλα νη λέεο ηάζεηο ζηε ξσζηθή κνπζηθή παξνπζηάζζεθαλ κε

108
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξηζκφο 32, ην ηππνγξαθηθφ δνθίκην ηεο φπεξαο, δσξεά απφ ηνλ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ ζηνλ Καιαθάηε ( http://www.christies.com/LotFinder/lot_details.aspx?intObjectID=1794061).
109
Ζ κνπζηθή ηνπ κπαιέηνπ Mlada ήηαλ ζρεδηαζκέλν λα γξαθζεί ην 1871 απφ ηνλ Αιεμάληεξ
΢εξφθ (1820-1971), ρνξνγξαθία Marius Petipa θαη ζθελνζεζία ηνπ ΢ηεπάλ Γθεληεφλνθ. Μεηά απφ ην
ζάλαην ηνπ ΢εξφθ, ε επηκέιεηα ηεο νκψλπκεο φπεξαο-κπαιέηνπ (ζε ηέζζεξηο πξάμεηο), απφ ην 1872, ήηαλ
(κεηαηξάπηθε ζε) νκαδηθή πξνζπάζεηα ησλ ζπλζεηψλ Κηνπί, Λέσλ, Μίλθνπο, Μνπζζφξγθζθη, Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ θαη Μπνξνληίλ, ιηκπξέην Βίθησξ Κξηιφθ. Ζ πξφηαζε δελ νινθιεξψζεθε πνηέ θαη δελ
εθηειέζηεθε. Ο Γεξκαλφο κνπζηθνιφγνο Albrecht Gaub (Παλεπηζηήκην ηνπ Ακβνχξγνπ) αζρνιήζεθε κε ην
δήηεκα απηφ θαη ζηε δηαηξηβε ηνπ δεκνζηεχεηαη ην ιηκπξέην ηεο φπεξαο-κπαιέην (βι. Gaub, Albrecht. Die
kollektive Ballett-Oper "Mlada": Ein Werk von Kjui, Musorgskij, Rimskij-Korsakov, Borodin und Minkus.
Studia Slavica Musicologica 12. Berlin: Ernst Kuhn, 1998. 624 pages). Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζπλέζεζε ηε
δηθή ηνπ Mlada, ην 1890, κε βάζε ην ίδην ιηκπξέην. Μεηά απφ ην ζάλαην ηνπ Μπνξνληίλ, ν Κφξζαθνθ
επηκειήζεθε θαη εμέδσζε ην Φηλάιε απφ ηελ Σέηαξηε πξάμε, σο νξρεζηηθφ θνκκάηη.
 - 26 -

ιακπξφηεηα ζηα έξγα ηνπ ΢. Σαλέγηεθ110, ηνπ εξεπλεηή θαη κάζηνξα ηεο πνιπθσληθήο
γξαθήο, θαη ζηνπο καζεηέο ηνπ Ραρκάληλνθ θαη ΢θξηάκπηλ. Ο πξψηνο ζπλέρηζε ηηο εζληθέο
παξαδφζεηο (θαη ησλ δχν ΢ρνιψλ), ηα έξγα ηνπ δηέζεηαλ κεγάιε έληαζε θαη λνζηαιγία ζηε
ρξνηά ηνπο. Ο δεχηεξνο είλαη απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο ζπλζέηεο ηνπ ΢πκβνιηζκνχ
παγθνζκίσο· ε πξσηνπνξηαθή «θνζκνγνληθή» θηινζνθία ηνπ βξήθε έθθξαζε ζε κηα
αλαλεσκέλε κνπζηθή γιψζζα, ε νπνία επεξέαζε φιε ηε κνπζηθή δεκηνπξγία ηνπ 20νπ
αηψλα. Να ζεκεηψζνπκε θαη ηα νλφκαηα ηνπ Μέηλεξ111 θαη ηνπ Γθξεηζάληλνθ θαη ηελ
πξσηνπνξηαθή ζρνιή ησλ ζπλζεηψλ ηεο νξζφδνμεο ρνξσδηαθήο κνπζηθήο112. ΢ην δηάζηεκα
1896-1912, ζηε Μφζρα, ιεηηνχξγεζε ν θχθινο ησλ «Φίισλ ηεο Ρσζηθήο Μνπζηθήο» ή
«Κχθινο ηνπ Κέξδηλ»113.
Λίγν αξγφηεξα μεθηλνχλ ηε δεκηνπξγηθή ηνπο πνξεία νη ζπλζέηεο ηεο λέαο γεληάο: ν
΢ηξαβίλζθη, ν Πξνθφθηεθ θαη ν ΢νζηαθφβηηο. ΋ινη ηνπο ήηαλ απφ ηελ Πεηξνχπνιε, φινη
ηνπο είραλ ζηα πξψηκα έξγα ηνπο επηξξνέο απφ ηε ΢ρνιή ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (ν
΢ηξαβίλζθη θαη ν Πξνθφθηεθ ήηαλ θαη καζεηέο ηνπ). ΋ζνλ αθνξά ηνλ Πξνθφθηεθ, αηζζεηή
είλαη θαη ε επηξξνή πνπ δέρζεθε απφ ηνλ ΢θξηάκπηλ, ε νπνία θέξεη πιένλ πζηεξνζπκβνιηθφ
ραξαθηήξα θαη ζπλνξεχεη κε ηηο λέεο λενθιαζηθέο, θνλζηξνπθηηβηζηηθέο θαη
θνπηνπξηζηηθέο ηάζεηο ηεο ζχγρξνλεο κνπζηθήο.

2.2.4. Ζ δηακόξθσζε θαη ε αλάπηπμε ηεο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο ζηε Ρσζία,

θαηά ηελ πεξίνδν απηή, ζπλδέεηαη κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ Χδείσλ ηεο Πεηξνχπνιεο θαη
ηεο Μφζραο. Μηα δεθαεηία λσξίηεξα, ν Αληφλ Ρνπκπηλζηάηλ πξνζπαζνχζε λα αλνίμεη ην
Χδείν ζηελ Αθαδεκία Καιψλ Σερλψλ (φπνπ ιεηηνπξγνχζε ήδε κηα ζρνιή κε δηδαζθαιία
κνπζηθήο θαη ρνξνχ, απφ ην 1764). Ο Ρνπκπηλζηάηλ πξφζθεξε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο
ίζσο θαη πεξηζζφηεξα απφ απηά πνπ πξφζθεξε ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (ην 1944 ην Χδείν
νλνκάζηεθε „Χδείν Κφξζαθνθ‟), αιιά αδηθήζεθε, εμαηηίαο ηεο εβξατθήο θαηαγσγήο ηνπ114.
Νσξίηεξα, ζηελ Πεηξνχπνιε είρε γίλεη άιιε κηα πξνζπάζεηα γηα ζπλδπαζκφ ηεο
σδεηαθήο θαη ηεο ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο115. Ζ βαζηιηθή ρνξσδία ηνπ Παξεθθιεζίνπ ζηελ
Αγ. Πεηξνχπνιε (κε ηζηνξία απφ ην 1479)116, σο έλα πξφηππν κνπζηθφ ζρνιείν απφ ηελ
αξρή ηνπ 19νπ αηψλα ήηαλ ζην επίθεληξν φιεο ηεο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο ηεο Ρσζίαο, κε ην
πςειφ επίπεδν ησλ κνπζηθψλ γλψζεσλ, ηηο νπνίεο πξφζθεξε ζηνπο ζπνπδαζηέο ηεο,
πξνεηνηκάδνληάο ηνπο θαηάιιεια λα αθνινπζήζνπλ επαγγεικαηηθή κνπζηθή θαξηέξα.
Δπηηξνπέο ηαμίδεπαλ ζε φιε ηε Ρσζία θαη δηάιεγαλ παηδηά κε σξαίεο θσλέο (ν Μ. Γθιίλθα
επίζεο ζπκκεηείρε ζηηο επηηξνπέο ηεο επνρήο ηνπ).

110
΢ην κεηαίρκην ηνπ 20νπ αηψλα, ζηηο θαληάηεο ηνπ Ησάλλεο ν Γακαζθελόο, θείκελν Α. Σνιζηφη,
1884 θαη Γηαβάδνληαο ηελ ςαικσδία, θείκελν Α.΢. Υνκγηαθφθ, 1915, θαζψο θαη ζηα έξγα κνπζηθήο
δσκαηίνπ θαη ιηγφηεξν ζηελ φπεξα Οξέζηεηα, 1895.
111
Νηθνιάη Κάξινβηηο Μέηλεξ (Medtner) (1879/80 -1951): Γεξκαληθήο θαηαγσγήο Ρψζνο ζπλζέηεο
θαη πηαλίζηαο, ζνιίζηαο, δίδαζθε ζην Χδείν Μφζραο (1909-21) θη έπεηηα κεηαλάζηεπζε ζην εμσηεξηθφ.
112
Αιεμάληξ Νηκίηξηεβηηο Καζηάιζθη, Πάβει θαη Αιεμάληεξ Γθξηγθφξηεβηηο Σζεζλνθφθ, Νηθνιάη
΢εκηφλνβηηο Γθνινβάλνθ θ.α. Θξεζθεπηηθή κνπζηθή ζπλέζεζαλ θαη ν Ραρκάληλνθ, ν Γξεηζάληλνθ, ν Ν.Ν.
Σζεξεπλίλ, ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θ.ά.
113
Ηδξπηέο θαη εγέηεο ηνπ θχθινπ ήηαλ νη Α.Μ. Κέξδηλ (Kerzin) (1856-1914) θαη Μαξία ΢εκηφλνβλα
Κέξδηλα (1864-1926). Αλάκεζα ζηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηνλ θχθιν ήηαλ νη ζπλζέηεο Κηνπί, Ραρκάλνλνθ,
Σαλέγηεθ, N. Μέηλεξ, Λ.Β. Νηθνιάγηεθ, νη κνπζηθνθξηηηθνί Β.Β. ΢ηάζνθ, ΢.Ν. Κξνπγθιηθφθ, Νη. Κάζθηλ
θαη νη εθηειεζηέο Μ.Α. Νηέηζα- ΢ηνλίηζθαγηα (Deysha- Sionitskaya), Λ.Β. ΢φκπηλνθ, Η.Β. Γθξηδνχλνθ θ.ά.
114
Ζ ππεχζπλε ηνπ Αξρείνπ ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο Ρ.Α. ΢κνιηάληλνβα καο αλάθεξε ην
2005 φηη γηα έλα ρξφλν αζρνιήζεθε κε ηε δηθνγξαθία ηνπ Α. Ρνπκπηλζηάηλ, ν νπνίνο (σο Δβξαίνο) έπξεπε λα
παίξλεη άδεηεο απφ θξαηηθνχο θνξείο γηα ηα ηαμίδηα ηνπ ζην εμσηεξηθφ θ.ιπ.
115
Με ρξνλνινγίεο απφ ην 1740- 1844.
116
Βι. ην ιήκκα γηα ηε «κνπζηθή εθπαίδεπζε ζηε Ρσζία» (Court Chapel Choir) ζην The New Grove
(2001:xxi 926/7) θ.ιπ.
 - 27 -

Ο ζεζκόο ηεο κνπζηθήο ζρνιήο, ν νπνίνο ζπλδπάδεη ηε ζρνιηθή κε ηελ σδεηαθή

κνπζηθή εθπαίδεπζε πξσηνιεηηνχξγεζε ζηε Γεξκαλία, κηα ρψξα κε πινχζηα κνπζηθή
παξάδνζε, κεηά ηελ ελνπνίεζε ηνπ γεξκαληθνχ θξάηνπο, ην 1871. Ήδε ην 19ν αηψλα ζε
πνιιέο γεξκαληθέο πφιεηο άξρηζαλ λα ηδξχνληαη Χδεία. Ζ πξψηε ζρνιή, ην Βαζηιηθφ
Κνιέγην Μνπζηθήο, ηδξχζεθε ζην Βεξνιίλν ην 1869. Αθφκε φκσο θαη απφ ηελ επνρή ηεο
Μεηαξξχζκηζεο, ζην εβδνκαδηαίν πξφγξακκα ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο ζηηο
πξνηεζηαληηθέο ρψξεο ππήξραλ ψξεο θσλεηηθήο.
Σα γλσζηά «θνλζεξβαηφξηα» ζηελ Ηηαιία, ηα νπνία είλαη ν πξφδξνκνο ησλ κνπζηθψλ
ζρνιείσλ, ππήξραλ ζε πνιιέο ηηαιηθέο πφιεηο απφ ηνλ 17ν αηψλα. Ήηαλ θηιαλζξσπηθά
ηδξχκαηα ζηα νπνία θαιιηεξγνχζαλ ζπζηεκαηηθά θαη ηε κνπζηθή. ΢ηα ηέιε ηνπ 18νπ αηψλα,
ε ηδέα «νη καζεηέο λα πιεξψλνπλ δίδαθηξα θαη θαηαμησκέλνη κνπζηθνί θαη ζπλζέηεο λα
θαηαιακβάλνπλ ζέζεηο δαζθάισλ θαη δηεπζπληψλ, ψζηε λα πξνζθέξνληαη εηδηθεπκέλεο
κνπζηθέο γλψζεηο» δηαδίδεηαη ζε φιε ηελ Δπξψπε. ΋ιε απηή ε θίλεζε είρε σο απνηέιεζκα
ηελ ίδξπζε ηνπ Κνλζεξβαηνπάξ ηνπ Παξηζηνχ (1755), ηνπ πξψηνπ ηδξχκαηνο ην νπνίν
ζηεξίρζεθε νηθνλνκηθά ζε θξαηηθνχο πφξνπο. Σν 19ν αηψλα μεθίλεζαλ ηελ ιεηηνπξγία ηνπο
πνιιά Χδεία ζε πνιιά επξσπατθά θξάηε (Γαιιία, Γεξκαλία, Σζερία, Απζηξία, Οπγγαξία,
Αγγιία, Ρσζία θ.ιπ.). Ζ κνπζηθή, σο κάζεκα ζηε γεληθή εθπαίδεπζε, βξήθε ηε ζέζε ηεο
ζηα ζρνιηθά πξνγξάκκαηα κεηά ην 1800, επνρή ηεο γέλλεζεο ηεο ζχγρξνλεο παηδαγσγηθήο
(Δθπαηδεπηηθή Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα, 1999, xxviii: 231-232).
Δλδηαθέξνπζεο πιεξνθνξίεο γηα ηε Βαζηιηθή Υνξσδία ηνπ Παξεθθιεζίνπ (κε
ηζφηηκα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ κε ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο), παξέρνληαη απφ ηνλ Β.
Ενινηαξηφθ, ζην βηβιίν ηνπ Αλακλήζεηο γηα ηνπο κεγάινπο δαζθάινπο θίινπο θαη
ζπληξόθνπο (1957). ΢ηε ρνξσδία απηή επηιέρηεθε λα θνηηήζεη ν ίδηνο, θαηά ην αθαδεκατθφ
έηνο 1883-1884. Πξσηεξγάηεο ηεο ζχγρξνλεο κνξθήο ηεο ζρνιήο ήηαλ ν Μπαιάθηξεθ θαη ν
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Σα καζήκαηα ηνπ γεληθνχ θχθινπ μεθηλνχζαλ θάζε πξσί ζηηο ελλέα θαη
θαζεκεξηλά νη κηθξνί ςάιηεο έθαλαλ πξφβεο κε ηε ρνξσδία. Σα παηδηά δηάιεγαλ λα
αζρνιεζνχλ κε έλα κνπζηθφ φξγαλν (βηνιί, βηνινληζέιν, πηάλν θαη αξγφηεξα θαη πλεπζηά
φξγαλα). Δπηπιένλ, κάζαηλαλ Θεσξία ηεο κνπζηθήο, ΢νιθέδ θαη ππνρξεσηηθά πηάλν. ΢ηνπο
δεμηνηέρλεο επέηξεπαλ λα δηαιέμνπλ σο ηξίην φξγαλν θάπνην πλεπζηφ, ε κάζεζε ηνπ
νπνίνπ ήηαλ πην εχθνιε θαη γξήγνξε. Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ νξγάλσζε θαη δηεχζπλε ηε
καζεηηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα. Ο Α.Κ. Ληάληνθ δίδαζθε Θεσξία ηεο κνπζηθήο, Αξκνλία,
Μνπζηθή αλάιπζε θαη Αληίζηημε. Σν Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη ε Βαζηιηθή Υνξσδία
ηνπ Παξεθθιεζίνπ είραλ παξφκνην πξφγξακκα ζπνπδψλ (παξαηεξεί θαλείο φηη ηα ίδηα
πξφζσπα δίδαζθαλ θαη ζηα ζεσξεηηθά καζήκαηα). ΋ζνλ αθνξά ηε δηδαζθαιία ησλ
κνπζηθψλ νξγάλσλ θαη ηα δηπιψκαηα, νη δχν ζρνιέο ήηαλ ηζφηηκεο. Ο H. Berlioz (1803-
1869), ζην ηαμίδη ηνπ ζηε Ρσζία, άθνπζε ηε Βαζηιηθή Υνξσδία Παξεθθιεζίνπ θαη
δηέθξηλε ην ζαπκάζην «νξγαληθφ χθνο», ην νπνίν ραξαθηήξηδε ηελ εθηέιεζε ησλ κηθξψλ
ηξαγνπδηζηψλ. Δπίζεο ζπλέθξηλε ηε ρνξσδία απηή κε ηε δηάζεκε ζηελ Δπξψπε Παηδηθή
Υνξσδία ηνπ Βαηηθαλνχ (Ενινηαξηφθ, 1957: 28-75 θαη
htpp://www.kapellanin.ru/biblio/html). Με ην λέν ηεο φλνκα «Αθαδεκατθή Υνξσδία ηεο
Αγ. Πεηξνχπνιεο» ζην φλνκα ηνπ «Γθιίλθα», ν κνπζηθφο απηφο νξγαληζκφο ζπλερίδεη
ζήκεξα ηελ επηηπρεκέλε πνξεία ηνπ. Γελ δηαθφπεθε επίζεο θαη ε παξάδνζε λα ζπλερίδεη ηε
ιεηηνπξγία ηεο θαη ε ρνξσδία ηνπ Χδείνπ.

2.3. Ζ ξσζηθή κνπζηθή ηνπ 20νπ αηώλα.

2.3.1. «Σα αζεκέληα ρξόληα» (ζηηο δεθαεηίεο 1910 θαη 1920). ΢ηε ξσζηθή κνπζηθή,
απφ ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα, ππήξραλ δηάθνξα ζηπι θαη θαηεπζχλζεηο. Δθείλε ηελ επνρή
εκθαλίδνληαη νη ζπλζέηεο πνπ αλέπηπμαλ ηηο παξαδφζεηο ηεο «Οκάδαο ησλ Πέληε» ή ηνπ
χζηεξνπ Ρνκαληηζκνχ, καδί κε ηνπο λένπο ζπλζέηεο, ην ελδηαθέξνλ ησλ νπνίσλ ήηαλ πιένλ
ζηξακκέλν πξνο ηηο λέεο κνπζηθέο θφξκεο θαη ηάζεηο. Σν κνπζηθφ θνηλφ ζηε Ρσζία γλψξηδε
 - 28 -

ήδε ηα ζπνπδαία επηηεχγκαηα ηεο δπηηθήο κνπζηθήο. ΢ηηο κεγάιεο πφιεηο, Μφζρα θαη
Πεηξνχπνιε, έξρνληαλ γηα ζπλαπιίεο δηάζεκνη ζπλζέηεο, δηεπζπληέο νξρήζηξαο θαη
βηξηνπφδνη απφ δηάθνξεο ρψξεο. Γηα ηε ξσζηθή κνπζηθή δεκηνπξγήζεθε θαη ζηε Γχζε
ελδηαθέξνλ, ην νπνίν έδσζε ηε δπλαηφηεηα ζηνπο Ρψζνπο κνπζνπξγνχο λα παξνπζηάδνπλ
ηα έξγα ηνπο ζηα θαιχηεξα ζέαηξα θαη ζηηο φπεξεο θαη ζηνπο εθηειεζηέο λα
παξνπζηάδνληαη ζε ζπλαπιίεο. Ζ δεθαεηία ηνπ ‟10 ραξαθηεξίδεηαη επίζεο απφ ηε ξαγδαία
εμέιημε ζηε ξσζηθή ζεσξεηηθή ζθέςε, κε πνιιέο κνπζηθέο επηζηεκνληθέο κειέηεο.
Γηα ην ξσζηθφ κνπζηθφ avant-garde απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1910 (ν Λνπξηέ117, ν
Μνζνιφθ118, ν Ρφζιαβεηο119 θαη ν μεραζκέλνο ν Ρέκπηθνθ120) θαη ηνπ 1920 (ν
Βηζλεγθξάληζθη121, ν Γθνιίζεθ122, ν Οκπνχρνθ θ.ά.) ραξαθηεξηζηηθέο αιιαγέο
ζεκεηψζεθαλ ζηε λέα αξκνληθή γιψζζα, ζην ξπζκφ, ζηε δνκή, ζηελ ελνξρήζηξσζε θαη
ζπλνιηθά ζην λέν ηξφπν ηεο κνπζηθήο ζθέςεο, ν νπνίνο ζηεξίρζεθε ζηε αλαθάιπςε
εληειψο λέσλ ηξφπσλ (θαη θνξκψλ) ηεο κνπζηθήο έθθξαζεο. Οη ρξνληέο-ζηαζκνί γηα ηηο
λέεο ηάζεηο ζηε κνπζηθή ηεο Ρσζίαο είλαη:
α) 1908-1909: νη πξψηεο αηνληθέο ζπλζέζεηο ηνπ Arnold Schoenberg (1874-1951) θαη
ηνπ ΢θξηάκπηλ.
β) 1913-1915: ηα έξγα ηνπ ΢ηξαβίλζθη Ηεξνηειεζηία ηεο άλνημεο, ηνπ Ρφζιαβεηο
Πξώηε ζνλάηα γηα βηνιί θαη πηάλν, ηνπ Λνπξηέ Οη θόξκεο ζηνλ αέξα θ.ά.
΢ηε δεθαεηία ηνπ 1910 ν ΢θξηάκπηλ θαη ν Charles Ives, νη νπνίνη δνχζαλ ζε ηφζν
δηαθνξεηηθά κέξε ηνπ θφζκνπ, δεκηνχξγεζαλ κπζηηθέο ζπλζέζεηο, ζηηο νπνίεο γίλεηαη
ιφγνο γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ ζχκπαληνο, ηελ ηζηνξία ηνπ θαη γηα ηελ ηειεπηαία
νινθιήξσζε θαη κεηαηξνπή ησλ αιιαγψλ ηνπ ζχκπαληνο θαη ησλ αλζξψπσλ. Οη ππφινηπνη
ζχλζεηεο ηεο πξσηνπνξίαο (Βηζλεγθξάληζθη, Schoenberg123) επίζεο ζπλέζεζαλ έξγα,
επεξεαζκέλα απφ ηελ θνζκνγνληθή ζεσξία124.
΢ηε δεθαεηία ηνπ 1920 ην λεσηεξηζηηθφ ζηπι πνιιψλ ζπλζεηψλ απφ ην avant-garde
(Schoenberg, ΢ηξαβίλζθη, Ρφζηιαβεηο) ράλεη ηνλ αξρηθφ ηνπ ξηδνζπαζηηζκφ θαη κπζηηθηζκφ
θαη γίλεηαη πεξηζζφηεξν θνλζηξνπθηηβηζηηθφ θαη γήηλν. Σν 1929 ζεκεηψλεηαη ζαλ δηάζιαζε
(ζηελ αληίιεςε θαη ζηελ εξκελεία) ηνπ αβαλγθαξληηζκνχ, ν νπνίνο ζα αξρίζεη λα
ζπζπεηξψλεηαη ακέζσο κεηά ην Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν (Δπξψπε θαη ΖΠΑ) θαη ιίγν
αξγνπνξεκέλα ζηε Ρσζία.
Ζ κεηαλάζηεπζε. Μεηά ηα γεγνλφηα ηνπ 1917, πνιινί θαηαμησκέλνη θαιιηηέρλεο
ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο κεηαλάζηεπζαλ ζην εμσηεξηθφ· ν Αιεμάληεξ Σηρφλνβηηο
Γθξεηζάληλνθ (1864-1956) απφ ην 1925, ν Νηθνιάη Κάξινβηηο Μέηλεξ (1879/80-1951) ην

117
Αξηνχξ Βίλζελη Λνπξηέ (Arthur Vincent Lourié) (14.5.1892/1891 Αγ. Πεηξνχπνιε – 12.10.1966
Princeton New Jersey): Ρψζνο ζπλζέηεο.
118
Αιεμάληξ Βαζίιηεβηηο Μνζoιφθ (Mosolov) (1900-1973): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη κνπζηθφο
παξάγνληαο.
119
Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο Ρφζιαβεηο (Roslavets) (1881-1944): Ρψζνο ζπλζέηεο, βηνινλίζηαο θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο, ν πξψηνο ζηε Ρσζία πνπ ζπλέζεζε αηνληθή κνπζηθή (1913-1915).
120
Βιαληίκηξ Ηβάλνβηηο Ρέκπηθνθ (Rebikov) (1866-1920): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο θαη κνπζηθφο
παξάγνληαο.
121
Ηβάλ Αιεμάληξνβηηο Βηζλεγθξάληζθη (Vïshnegradsky) (1893-1979): Ρψζνο ζπλζέηεο. Δθεί
θαηαηάζζεηαη επίζεο ν Αξζέλη Μηράηινβηηο Αβξαάκνθ (Avraamov) (1886-1944): Ρψζνο ζπλζέηεο,
ζεσξεηηθφο, θνιθινξίζηαο θ.ά.
122
Δθίκ Γθνιίζεθ (Golïshev/Golyshev) (20.9.1897- 25.9.1970): Ρψζνο ζπλζέηεο.
123
Ο Α. Schoenberg πξνζθιήζεθε ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε ην 1912, γηα λα δηεπζχλεη ηελ νξρεζηηθή
ηνπ ζνπίηα Pelleas und Melisande, έξγν 5 (1903). Σν κνπζηθφ θνηλφ άθνπζε επίζεο ηα θνκκάηηα ηνπ γηα
πηάλν, έξγν 11 θαη ην 2ν θνπαξηέην εγρφξδσλ, έξγν 10. Ζ κνπζηθή θξηηηθή ζπλέθξηλε ηελ επηξξνή ηνπ
Schoenberg κε ηελ επηξξνή ηνπ Wagner, ν νπνίνο ήηαλ ζηε Ρσζία ην έηνο 1863. Βι. Boris Schwarz, “Arnold
Schoenberg in Soviet Union”, URL: http://www.jstor.org/stable/i234501.
124
Βηζλεγθξάληζθη, Ζκέξα ηεο „ύπαξμεο‟ (1917), Schoenberg, Δπηπρηζκέλν ρέξη, Ζ ζθάια ηνπ
Ηαθώβνπ.
 - 29 -

1921, ν Νηθνιάη Νηθνιάγηεβηηο Σζεξεπλίλ (1873-1945) επίζεο ην 1921, ν ΢εξγθέη Β.

Ραρκάληλνθ (1873-1943) ην 1917, ν Φηφληνξ Ηβάλνβηηο ΢αιηάπηλ (ηξαγνπδηζηήο ηεο
φπεξαο), (1873-1938) ην 1922, ν Φηφληνξ ΢ηεπάλνβηηο Αθηκέλθν (1876-1945) ην 1923, ν
΢εξγθέη ΢εξγθέγηεβηηο Πξνθφθηεθ (1891-1953) ην 1918 θαη επηζηξέθεη ην 1933, ν Λενλίλη
Λενλίληνβηηο ΢ακπαλέγηεθ (Sabaneyeff) (1881-1968) ην 1926, ν Νηθνιάη Λενλίληνβηηο
΢ινλίκζθη (N. Slonimsky), (1894-1995) ην 1923, ν Αιεμάληεξ Κσλζηαληίλνβηηο
Γθιαδνπλφθ (1865-1936) ην 1928 θαη πάξα πνιινί άιινη. Οη θαηξνί ήηαλ πξαγκαηηθά
δχζθνινη! Ζ επαλάζηαζε ηνπ 1917 ήηαλ κηα κεγάιε έθπιεμε γηα ηνπο αθαδεκατθνχο
ζπλζέηεο ζηε Ρσζία, νη νπνίνη απείραλ πνιχ απφ ην θέληξν ηνπ Ρσζηθνχ θαη ΢νβηεηηθνχ
avant-garde ζηε δσγξαθηθή, ζηελ πνίεζε θαη ζηε ινγνηερλία.
Απφ ηε λεφηεξε γεληά κνπζνπξγψλ κεηαλαζηεχνπλ νη Βηζλεγθξάληζθη, Οκπνχρνθ,
Νηθνιάη Νηκίηξηεβηηο Νακπνχθνθ125, Λνπξηέ, ΢ίιηλγθεξ, νη νπνίνη γηα πνιινχο ιφγνπο ήηαλ
νη πξφδξνκνη ηνπ avant-garde ηνπ 20νπ αηψλα. ΢ήκεξα γίλεηαη ε πξαγκαηηθή εθηίκεζε θαη
αμηνιφγεζε ζηε Ρσζία, γηα ηε ζπλεηζθνξά ησλ παξαπάλσ ζπλζεηψλ, εθηειεζηψλ θαη
ξσζηθψλ ζπλφισλ (Γαιιία) ζηελ επξσπατθή κνπζηθή, ζηηο ΖΠΑ (΢ίιηλγθεξ θ.ά., ε
παηδαγσγηθή εξγαζία δηάζεκσλ εθηειεζηψλ) θαη ζε άιια θξάηε, φπνπ είραλ
κεηαλαζηεχζεη. Γειαδή, ιίγν θαζπζηεξεκέλα «γξάθεηαη ην ηειεπηαίν κέξνο ηεο ελφηεηαο
γηα ηε ξσζηθή θαιιηηερληθή δεκηνπξγία ηνπ 20νπ αηψλα», ην νπνίν ήδε εθηίκεζαλ νη
κνπζηθνιφγνη ηεο Γχζεο.
Οη θχξηνη εθπξφζσπνη ηνπ επξαζηαζκνχ ζηε ξσζηθή κνπζηθή ηεο δεθαεηίαο 1920-30
ήηαλ νη έμη Ρψζνη κεηαλάζηεο: ν κνπζηθνιφγνο θαη δεκνζηνγξάθνο Πηνηξ ΢νπθηζέλζθη126
θαη νη ζπλζέηεο Αξηνχξ Λνπξηέ, Ηγθφξ ΢ηξαβίλζθη, ΢εξγθέη Πξνθφθηεθ, Βιαληίκηξ
Νηνπθέιζθη θαη Ηγθφξ Μαξθέβηηο127. ΋ινη δέρηεθαλ επηξξνή απφ ηελ πνιχ δεκνθηιή ηφηε
κνπζηθή ηνπ ΢θξηάκπηλ θαη ηελ πνίεζε ησλ Ρψζσλ θνπηνπξηζηψλ. ΢ρεδφλ ηαπηφρξνλα
πξνβιεκαηίδνληαλ κήπσο είλαη θαηξφο λα ηειεηψζνπλ κε ηελ επξσπατθή (θαη ηδηαίηεξα ηε
γεξκαληθή) επηξξνή ζηε ξσζηθή κνπζηθή. Καλέλαο δελ είρε ακθηβνιία φηη ζε πνιιέο
πιεπξέο ηεο ηερληθήο, ηεο επηζηήκεο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ νη μέλνη ήηαλ νη δάζθαινη ηνπο,
«νη νπνίνη άζειά ηνπο έβαιαλ ηνλ Ρψζν άλζξσπν θάησ απφ ηε γξακκή ηνπο»128. Ο R.
Taruskin ζηα ζεκειηψδε έξγα ηνπ Stravinsky and the Russian traditions: a biography of the
works through Mavra (1996 i: 16-52) θαη Defining Russia musically: historical and
hermeneutical essays (1997: 411-414), θαη ζε κηα πιεζψξα απφ άξζξα θαη αλαθνηλψζεηο ζε
κνπζηθνινγηθά ζπλέδξηα, πξψηνο επηθέληξσζε ην ελδηαθέξνλ ηεο ζχγρξνλεο

125
Νηθνιάη Νηκίηξηεβηηο Νακπφθνθ (Nicolas Nabokov) (1903-1973): ξσζηθήο θαηαγσγήο
Ακεξηθάλνο ζπλζέηεο, απφ ην 1933 έδεζε ζηηο ΖΠΑ. ΢πλδχαζε ηηο παξαδφζεηο ηεο ξσζηθήο ζρνιήο
ζχλζεζεο κε ηνλ γαιιηθφ ηκπξεζηνληζκφ.
126
Πηνηξ Πεηξφβηηο ΢νπθηζέλζθη (Suvtsensky) (1892-1985): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο θαη
δεκνζηνγξάθνο, κεηαλάζηεπζε ζην εμσηεξηθφ ην 1920. Τπήξμε ζηελφο θίινο ηνπ ΢ηξαβίλζθη. Απφ ην 1925
δνχζε ζην Παξίζη, φπνπ δηεχζπλε ηηο εθδφζεηο «Δπξαζία» ζηε Γαιιία θαη Γεξκαλία (1922-28).
127
Ηγθφξ (Μπνξίζνβηηο) Μαξθέβηηο (Markevich): Γάιινο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, πηαλίζηαο θαη
ζπλζέηεο.
128
Βι. Igor Vishnevsky, "Evraziyskoe uklonenie" v muzïke 1920-1930-kh godov: Istoria voprosa.
Stat‟i i materialτ (Moskva: Novoe literaturnoe obozrenie, 2005) [Ηγθφξ Βηζλέθζθη, "Ο Δπξαζηαζκόο ζαλ
ηάζε/θιίζε" ζηε κνπζηθή ηεο δεθαεηίαο 1920-1930: Ζ ηζηνξία ηνπ δεηήκαηνο. Άξζξα θαη πιηθά (Μφζρα: Νέα
ινγνηερληθή αλαζθφπεζε, 2005)]. Ο θιαζηθφο επξαζηαζκφο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟20 ήηαλ έλα γεληθφ ξεχκα.
Οη επξαζηαζηέο αλαδεηνχζαλ ηε ζχλζεζε ηνπ αζηαηηθνχ ζηνηρείνπ κε ηε ξσζηθή απηνθξαηνξηθή ηδέα, ηελ
ηερληθή πξφνδν κε ηελ Οξζνδνμία, ηελ ηδεαιηζηηθή θηινζνθία κε ηε κπνιζεβηζηηθή ζέιεζε γηα εμνπζία. Σν
θνκκνπληζηηθφ ζρέδην, πνπ δεκηνπξγήζεθε ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟20 ηνπο θαηλφηαλ θάπσο «δπηηθφ»,
θάπσο «κπνπξδνπά». ΢ηα άξζξα θαη ζηα καληθέζηα ηνπο νη επξαζηαζηέο αλέπηπμαλ ηα «πηζηεχσ» ηνπο γηα
ηελ νηθνλνκία, ηελ πνιηηηθή, ηελ ηδενινγία, ηνλ πνιηηηζκφ, ην ζξεζθεπηηθφ ζχζηεκα ηεο λέαο «δπηηθν-
αλαηνιηθήο» Ρσζίαο.
 - 30 -

κνπζηθνινγίαο ζηνλ επξαζηαζκφ129 θαη ζηνλ νξηεληαιηζκφ ζηε ξσζηθή κνπζηθή, εμεγψληαο
κε απηφ ηνλ ηξφπν ηηο επξαζηαζηηθέο ηάζεηο ζηα έξγα ησλ ΢ηξαβίλζθη, Πξνθφθηεθ θ.ιπ.130.

2.3.2. Ζ ΢νβηεηηθή κνπζηθή. Οη πξώηεο ΢νβηεηηθέο δεθαεηίεο (1921-1932). Γηα

ηνπο ζπλζέηεο πνπ παξέκεηλαλ ζηε ρψξα ηνπο πξνέθπςαλ λέεο δπλαηφηεηεο. Χο ηα ηέιε ηεο
δεθαεηίαο ηνπ 1920 ζηε Ρσζία δηαηεξήζεθε ε παιηά πινχζηα κνπζηθή δσή (ζπλαπιίεο,
κνπζηθνζεαηξηθέο παξαζηάζεηο, κνπζηθέο εθδφζεηο θ.ά., νη νπνίεο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο
ήηαλ πξνζαλαηνιηζκέλεο πξνο ην λέν κνπζηθφ θνηλφ). ΢πλέρηζαλ λα ιεηηνπξγνχλ ηα παιηά
ελψ δεκηνπξγήζεθαλ θαη λέα κνπζηθά ηδξχκαηα131. Πνιινί ζπλζέηεο πξνζπαζνχζαλ λα
κεγεζχλνπλ ηνλ θχθιν ησλ αθξναηψλ ηεο θιαζηθήο κνπζηθήο θαη ζπλέζεζαλ έξγα, ηα νπνία
απφ ηε κηα πιεπξά ήηαλ πξνζηηά ζην επξχ θνηλφ θαη, απφ ηελ άιιε, ήηαλ βαζηζκέλα ζηηο
ηειεπηαίεο ζχγρξνλεο ηάζεηο ηεο κνπζηθήο ηέρλεο. Γελ ήηαλ ηπραίν ην φηη ζηελ πεξίνδν
απηή δεκηνπξγηθά αθνκνίσλαλ ηα έξγα ηεο γαιιηθήο «Οκάδαο ησλ Έμη», ηνπ
λενθιαζηθηζκνχ θ.ά.
Σα πξψηα κεηεπαλαζηαηηθά ρξφληα, ζηα νπνία γηλφηαλ ιφγνο γηα «πνιηηηζηηθή
επαλάζηαζε», ήηαλ ηδηαίηεξα δχζθνια. Με ην Γηάηαγκα ηνπ ΢πκβνπιίνπ Λατθψλ
Δπηηξνπψλ, ην νπνίν έθεξε ηελ ππνγξαθή ηνπ Λέληλ θαη ηνπ Λνπλαηζάξζθη, ζηηο 12
Ηνπιίνπ 1918132, ηα Χδεία ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη ηεο Μφζραο έγηλαλ Κξαηηθέο
Μνπζηθέο Παλεπηζηεκηαθέο ΢ρνιέο θαη έπξεπε λα ζπκβάιινπλ ζηε δηάδνζε ηεο
ζνζηαιηζηηθήο θνπιηνχξαο. Γεκηνπξγήζεθε ε αλάγθε ησλ ζνβηεηηθψλ ζπλζεηψλ «λα
αλαζεσξήζνπλ» ηηο απφςεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηα θαηλνχξγηα ξεχκαηα ηεο δπηηθνεπξσπατθήο
κνπζηθήο (Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, 1978: iv 776). Μέρξη ην 1932, φηαλ δεκηνπξγήζεθε ε
Έλσζε ΢νβηεηηθώλ Μνπζνπξγώλ (πεξεζηξφηθα ζηνπο ινγνηερληθνχο-θαιιηηερληθνχο
νξγαληζκνχο, κε ην λφκν ηεο Κεληξηθήο Δπηηξνπήο ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο133) θαη

129
Κχξηνο εθθξαζηήο ηεο ξσζηθήο αληίιεςεο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ππήξμε ν θηιφζνθνο Νηθνιάη
Νηαληιέθζθη (1822-1885). ΢ην θιαζηθφ ηνπ έξγν «Ρσζία θαη Δπξψπε», πνπ πξσηνεθδφζεθε ην 1869, έζεζε
ηηο επηζηεκνληθέο βάζεηο ηεο ξσζηθήο «επξσθνβίαο» θαη ηαπηφρξνλα ηηο ξίδεο ηεο επξαζηαηηθήο ζεσξίαο,
πνπ δηακνξθψζεθε αξθεηέο δεθαεηίεο αξγφηεξα. Σν πιένλ ζεκειηψδεο ζπκπέξαζκα ηνπ πξνθήηε ηνπ
επξαζηαζκνχ είλαη θπζηθά ε ζχιιεςε ηεο έλλνηαο ηεο Ρσζίαο σο απηφλνκεο γεσπνιηηηζκηθήο ππφζηαζεο,
δηαθνξεηηθήο απφ ηελ Δπξψπε θαη απφ ηελ Αζία. Ζ Ρσζία δελ είλαη παξά κφλν ν θνξέαο ελφο πνιηηηζκνχ
πνπ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα απνξξνθά ζηνηρεία θαη απφ ην δπηηθφ θαη απφ ηνλ αλαηνιηθφ θφζκν,
παξακέλνληαο φκσο ακεηάβιεηνο σο πξνο ηνλ ίδην, ρσξίο λα «δπηηθνπνηείηαη» ή λα «αλαηνινθνπνηείηαη»,
θαηαθέξλνληαο λα δηαθπιάμεη ηελ πιήξε απηνηέιεηά ηνπ. Ζ ηδηφξξπζκε ξσζηθή γεσγξαθία νδεγεί θαη απηή
ζην ίδην ζπκπέξαζκα. ΢ηελ πεξίνδν 1920-30 αλαπήδεζαλ έηζη δχν παιηέο «αθξαίεο» ξσζηθέο ζεσξήζεηο,
μεραζκέλεο επί ζεηξά δεθαεηηψλ νινθιήξσλ, ν επξαζηαηηζκφο θαη ν εζλνκπνιζεβηθηζκφο, εκπινπηηζκέλεο
φκσο κε φια ηα λεφηεξα ζηνηρεία θαη πξνζαξκνζκέλεο ζην πλεχκα ησλ ζχγρξνλσλ θαηξψλ.
130
βι. Richard Taruskin (1992). „Entoiling the falconet‟: Russian musical orientalism in context.
Cambridge Opera Journal, 4, pp 253-280 doi:10.1017/S0954586700003797 θαη R. Taruskin, “The birth of
Conteporary Russia out of the Spirit of Russiaan Music (Stanford University, κνπζηθνινγηθφ ζπλέδξην
“Russia and the End of Twenthieth Century”, 5-11-1998, http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/1450-
9814/2006/1450-98140606063T.pdf). Ο Taruskin εθθξάδεη ηελ θξηηηθή ηνπ ζηελ άπνςε ησλ δπηηθψλ
κνπζηθνιφγσλ, πνπ ζπλερίδνπλ λα πεξηγξάθνπλ ηε ξσζηθή κνπζηθή σο έλα γεγνλφο μέλν ηεο «γεληθήο»
κνπζηθήο. ΢ηελ παξαηήξεζε καο φηη νη Ρψζνη κνπζηθνιφγνη θάλνπλ ην ίδην θαη ζήκεξα, νη πεξηζζφηεξνη
δηαρσξίδνπλ ηε δηαθνξά κεηαμχ ξσζηθήο θαη μέλεο («zarubezhnaya») κνπζηθήο, καο απάληεζε φηη απηφ
φληνο είλαη αιήζεηα, αιιά πην πνιχ αθνξά ηε Μφζρα, ελψ νη ζπλάδειθνη απφ ηελ Αγ. Πεηξνχπνιε είλαη
«πεξηζζφηεξν ζησπεινί».
131
π.ρ. ην Κξαηηθφ Ηλζηηηνχην Μνπζηθήο Δπηζηήκεο, Μφζραο θαη ην Μνπζηθφ Σκήκα ηνπ Ηλζηηηνχηνπ
Ηζηνξίαο ηεο Σέρλεο Πεηξνγθξάλη/Λέληλγθξαλη.
132
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξηζκφο 143, «Γηάηαγκα απφ ηηο 12-7-1918». Τπάξρνπλ αξθεηέο
ζχγρξνλεο κειέηεο, κε ζέκα ηα πξψηα δηαηάγκαηα ζηε κνπζηθή ζηα πξψηα κεηαεπαλαζηαηηθά ρξφληα (ζηα
ξσζηθά), βι. http://www.terle.ru/article/toccata/imu/muzyka_19171920.htm, http://www.
5ka.su/ref/music/0_object16622.html.
133
Με ην λφκν απηφ αθπξψζεθαλ φιεο νη θαιιηηερληθέο νξγαλψζεηο, εθηφο απφ απηέο πνπ βξίζθνληαλ
ππφ ηνλ απζηεξφ έιεγρν ηνπ ζνβηεηηθνχ θξάηνπο (απηφ ην ζχζηεκα δηαηεξήζεθε έσο ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο
 - 31 -

ε κνπζηθή δσή ζηε ΢νβηεηηθή Έλσζε βειηηψζεθε ζεκαληηθά, ππήξραλ νξγαληζκνί φπσο ην
«RΑPΜ» [Ρσζηθή Έλσζε Πξνιεηαξηαθψλ Μνπζηθψλ] (1922-32)134 ζηε Μφζρα θαη ζην
Λέληλγθξαλη, ην «ASM» [΢χλδεζκνο ΢χγρξνλεο Μνπζηθήο] (1923, αξρέο ηεο δεθαεηίαο
ηνπ 1930, Λέληλγθξαλη θαη Μφζρα)135 θαη ε «ORKIMD» [Έλσζε ησλ Eπαλαζηαηηθψλ
Mνπζνπξγψλ θαη Mνπζηθψλ Παξαγφλησλ], «PROKOLL» (Παξαγσγηθή νκάδα ησλ
θνηηεηψλ ζην Χδείν Μφζραο) θ.ιπ. (Οη θνξείο απηνί δηέζεηαλ δηθά ηνπο κνπζηθά πεξηνδηθά
θαη εθδνηηθνχο νίθνπο θαη βξίζθνληαλ ζε ζπλερή δηακάρε, κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζην
«ASM» θαη ζην «RΑPΜ»).
Οη νξγαληζκνί απηνί «κε κνλφπιεπξν θαη ιαλζαζκέλν πξφγξακκα βνήζεζαλ ζηε
δηάδνζε ηεο καδηθήο κνπζηθήο θνπιηνχξαο, αιιά επαλέιαβαλ θαη πνιιά ιάζε ηεο
επαλαζηαηηθήο θνπιηνχξαο (Proletkult)136, φζνλ αθνξά ηελ θιαζηθή θιεξνλνκηά, ην
κνπζηθφ επαγγεικαηηζκφ, ηελ νξγαληθή κνπζηθή θ.ιπ.» (Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, 1978: iv
776). Πίζηεπαλ φηη ε θφξκα θαη ηα κνπζηθά εθθξαζηηθά κέζα ηεο ιεηηνπξγίαο, ηεο φπεξαο,
ηνπ νξαηφξηνπ θαη ηεο ζπκθσλίαο είραλ παιηψζεη [Νη. Εηηνκίξζθη (επηκ.), 1989: 164].
Έπαζραλ απφ «ρπδαία θαη πξφζηπρε θνηλσληνινγηθή επηπνιαηφηεηα ζηηο ιχζεηο
ζεσξεηηθψλ δεηεκάησλ» (Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, 1978: iv 776). ΋ινη νη νξγαληζκνί,
αλεμάξηεηα απφ ηηο πιαηθφξκεο ηνπο, «πάγσλαλ ηελ θαιιηηερληθή δσή… Καηέιεμαλ λα
δεκηνπξγνχλ κεγάιε έληαζε ζηηο αξρέο ηνπ 1930» (Ηζηνξία ηεο Ρσζηθήο- ΢νβηεηηθήο
κνπζηθήο, 1956: i).
΢ηελ πεξίνδν 1920-1930 φκσο, ε θαηάζηαζε άξρηδε λα αιιάδεη κε ξηδηθφ ηξφπν. Σν
Κνκκνπληζηηθφ Κφκκα, ην νπνίν θπβεξλνχζε ηε ρψξα απφ ην 1917, κε θάζε ηξφπν είρε ηνλ
έιεγρν φρη κφλν ζηελ νηθνλνκία, ζηελ πνιηηηθή θαη ζηελ ηδενινγία, αιιά επηπιένλ θαη ζηελ
θαιιηηερληθή δσή ηεο ρψξαο. Έπαςε ζηαδηαθά λα παξνπζηάδεηαη ε ζχγρξνλε δπηηθή
κνπζηθή θαη ηα ζεκάδηα απφ ζχγρξνλεο δπηηθέο ηάζεηο ζηα έξγα ησλ Ρψζσλ ζπλζεηψλ
νλνκάζζεθαλ «θνξκαιηζκφο ηεο κπνπξδνπαδίαο» (θνξκαιηζκφο= απμεκέλν ελδηαθέξνλ
γηα ηε θφξκα, ζε βάξνο ηνπ πεξηερνκέλνπ). ΢ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν ζρεηηθή
άλζεζε παξνπζηάδνπλ ην καδηθφ ηξαγνχδη θαη ε ρνξσδηαθή κνπζηθή, θαζψο θαη ε ζνβαξή-
ζπκθσληθή κνπζηθή, νη πξψηεο φπεξεο (κε επαλαζηαηηθά ζέκαηα), ην κπαιέην, ε κνπζηθή
εθπαίδεπζε, ε εθηέιεζε θαη ε θαιιηηερληθή εξαζηηερλία. Οη φπεξεο πνπ γξάθηεθαλ απηή
ηελ πεξίνδν είλαη θπξίσο Ζ αγάπε γηα ηα ηξία πνξηνθάιηα ηνπ Πξνθφθηεθ (1921) θαη Ζ
κύηε ηνπ ΢νζηαθφβηηο (1927/28), νη νπνίεο έρνπλ πιένλ έλα λεσηεξηζηηθφ λφεκα θαη
θαηαηάζζνληαη ζηνπο κνπζηθνχο ζεζαπξνχο ηνπ 20νπ αηψλα.
Ζ ξσζηθή πξσηνπνξία (1920-1929) θαηάθεξε λα πξνθαιέζεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ
κνπζηθνχ θνηλνχ, φρη κφλν ζηε Ρσζία, αιιά θαη ζηελ Δπξψπε. Σν θνπηνπξηζκφ ηνπ
Πξνθφθηεθ –ζπλζέηε θαη πηαλίζηα– θαη ηα θνλζηξνπθηηβηζηθά έξγα ηνπ Μνζνιφθ θαη ηνπ
΢νζηαθφβηηο νξγαληθά ζπλδέζεθαλ κε ηηο πιένλ νξνζεηεκέλεο ηάζεηο ηεο
«νπξκπαληζηηθήο» ηέρλεο ηεο επνρήο ηνπο. Αιιά, ζε γεληθέο γξακκέο, ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20
ε κνπζηθή επεξεάζηεθε ζε κηθξφηεξν βαζκφ απφ ηε ινγνηερλία θαη ηηο θαιέο ηέρλεο, απφ
ην θνπηνπξηζκφ θαη ηνλ θνλζηξνπθηηβηζκφ. ΢ηελ θαηεχζπλζε απηή θαηαηάζζνληαη ηα έξγα

ηνπ ‟80), θαη αθξηβψο έηζη ήηαλ εμαξηψκελεο απφ ηελ θεληξηθή δηνίθεζε νη θηιαξκνληθέο, νη εθδνηηθνί νίθνη
θαη ε επηζηεκνληθφ-θξηηηθή δξαζηεξηφηεηα. Απφ ηελ πεξίνδν απηή (1932), έσο ηε δεθαεηία ηνπ ‟60
κεηψλεηαη δξακαηηθά ε αληαιιαγή ηδεψλ κεηαμχ ησλ Ρψζσλ θαη μέλσλ θαιιηηερλψλ (βι. ην άξζξν «Ρσζηθή
κνπζηθή», http:// www.numerov.ru/stranica395.html-56k).
134
Δπηθξαηέζηεξε κεηάθξαζε: «Έλσζε Δπαλαζηαηηθψλ ΢πλζεηψλ θαη Μνπζηθψλ», ζε νξηζκέλεο
εγθπθινπαίδεηεο αλαθέξνληαη νη ρξνλνινγίεο 1923–1932. Ζ Ρσζηθή Έλσζε Πξνιεηαξηαθψλ Μνπζηθψλ
«RΑPΜ» ήηαλ ην κνπζηθφ παξαθιάδη ηεο Ρσζηθήο Έλσζεο Πξνιεηαξηαθψλ ΢πγγξαθέσλ («RΑPP», 1920-
1932). Λεηηνπξγνχζαλ σο φξγαλα ηεο κνξθσηηθήο πνιηηηθήο ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ θφκκαηνο.
135
Δπηθξαηέζηεξε κεηάθξαζε: «΢χιινγνο Μνληέξλαο Μνπζηθήο», ζε νξηζκέλεο εγθπθινπαίδεηεο
αλαθέξνληαη νη ρξνλνινγίεο 1924- 1932.
136
Ο νξγαληζκφο απηφο, κε πνιηηηζηηθφ-κνξθσηηθφ πεξηερφκελν, ππήξμε απφ ην ΢επηέκβξην 1917 έσο
ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1930.
 - 32 -

ησλ ζπκκεηερφλησλ ζην «ΑSΜ», ηνπ Νηθνιάη Α. Ρφζιαβεηο θαη ηνπ Αιεμάληξ Β.
Μνζνιφθ, θαη επίζεο ηα λεσηεξηζηηθά ερεηηθά πεηξάκαηα ησλ κειψλ ηνπ «RΑPΜ», π.ρ.
ηνπ Αξζέλη Μηράηινβηηο Αβξαάκνθ, νη δνθηκέο ηνπ λα ζπλζέζεη «θνλθξεηηθή» κνπζηθή κε
ήρνπο απφ ην εξγνζηάζην, Simfonia gudkov, 1922, ή λα ρξεζηκνπνηήζεη κηθξνηνληθέο δνκέο
ζηελ θιίκαθα («νπιηξαρξσκαηηζκφο». Αξγφηεξα ε ηδέα απηή βξήθε αληαπφθξηζε ζηα έξγα
ηνπ Η.Α. Βηζλεγθξάληζθη θαη ζε αξθεηνχο δπηηθνεπξσπαίνπο ζπλζέηεο).
Πξφνδνο ζηε κνπζηθή, ε νπνία ζηεξίρζεθε ζηηο εζληθέο παξαδφζεηο, ζεκεηψζεθε θαη
ζηηο Γεκνθξαηίεο ηεο Γεσξγίαο (Παιηαζβίιη, φπεξα Daney), ηεο Αξκελίαο (΢πεληηάξνθ,
φπεξα Αlmast, 1930, ζηελ νπνία ν Καιαθάηεο θάλεη ηε κεηαγξαθή γηα πηάλν), ηνπ
Αδεξκπατηδάλ (Γθαηδηκπέθνθ –καζεηήο ηνπ Καιαθάηε– φπεξα Ker-Oglï) θ.ιπ.

2.3.3. Ζ πεξίνδνο 1932-1941. Ο ζνζηαιηζηηθφο ξεαιηζκφο (απφ ην 1932 θαη κεηά)

απνηεινχζε ηνλ θαλφλα ηνπ εθαξκφζηκνπ θαη ηνπ θαηάιιεινπ-επηηξεπφκελνπ ζηελ ηέρλε
θαη ζηελ κνπζηθή. Ήηαλ ζπρλά έλα φρη ηφζν ειθπζηηθφ πβξίδην απφ θιαζηθηζκφ, ξσζηθφ
εζληθηζκφ θαη δηαθήκηζε ηεο ιατθήο κνπζηθήο απφ άιια έζλε ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο. ΢ην
είδνο ηεο ζπκθσλίαο, ι.ρ., έπξεπε λα εληάζζνληαη επαλαζηαηηθά ηξαγνχδηα σο κνπζηθά
ζέκαηα, θαζψο θαη δεκνηηθή κνπζηθή, φρη κφλν ξψζηθε (Grove‟s 2001: xxi 936).
Ζ θαηάζηαζε έγηλε ηξαγηθή, φηαλ άξρηζε λα εθαξκφδεηαη ν λφκνο ηεο Κεληξηθήο
Δπηηξνπήο ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο ησλ ΢πλδηθάησλ (Μπνιζεβηθηθφ) [Ts.K.
VKP(b)] ζηηο 10-2-1948 [«Γηα ηελ φπεξα ηνπ Β.Η. Μνπξαληέιη137, Velikaya druzhba
(Μεγάιε Φηιία)»], κε βάζε ηνλ νπνίν «θνξκαιηζηέο» νλνκάζηεθαλ ηειηθά φινη νη κεγάινη
ζπλζέηεο ηεο Δ΢΢Γ: ν Πξνθφθηεθ, ν ΢νζηαθφβηηο, ν Υαηζαηνπξηάλ, ν Μηαζθφθζθη, ν Β.Γ.
΢εκπαιίλ138, ν Γαβξηήι Ν. Πνπφθ (1904-1972)139 (ν νπνίνο θαη αληηθαηέζηεζε ηνλ Νηκίηξη
Κακπαιέθζθη)140, ν Β. ΢ηεξκπαηζηφθ141 θ.ά. Σν ληνθνπκέλην απηφ, ε καχξε ιίζηα, ηελ
νπνία εηνίκαζε ν Εληάλνθ142 «γηα ηελ αληηιατθή θνξκαιηζηηθή ηάζε ζηε ΢νβηεηηθή
κνπζηθή», αλάγθαζε ηνπο ζπλζέηεο λα «ηξαβηνχληαη» κε ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο.
Μεηά απφ κηα δεθαεηία κφλν κπφξεζαλ λα μεπεξάζνπλ ην πιήγκα ηνπ Μνπξαληέιη.
Αληίζεηα, απφ ηελ αληηθνξκαιηζηηθή εθζηξαηεία ηνπ 1936, πνπ είρε πνιιά «ζχκαηα», ην
θνξκαιηζηηθφ θίλεκα ηνπ 1948 έγηλε ην ζνβαξφηεξν δήηεκα ζηε δεκφζηα δσή εθείλνπ ηνπ
θαηξνχ. ΢ήκεξα νη Ρψζνη κνπζηθνιφγνη νλνκάδνπλ ηα ηζηνξηθά γεγνλφηα απηά «ιεπθέο
θειίδεο» ζηελ ηζηνξία ηεο ζνβηεηηθήο κνπζηθήο. (Βι. Αλαθνηλώζεηο ζην ζπλέδξην ηεο
Έλσζεο Μνπζνπξγώλ, Δ΢΢Γ 1948; Ryzhskin, 1951; Vlasova, 2010).
Αλεμάξηεηα απφ ηελ ηδενινγία απηή, ε κνπζηθή ηέρλε ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ, θαηά ηελ
πεξίνδν 1930-1940, δηαηήξεζε πςειά θξηηήξηα. Πνιιά απφ ηα έξγα ησλ ζπλζεηψλ, ηνπο
νπνίνπο ε επίζεκε πξνπαγάλδα νλφκαζε «θνξκαιηζηέο», ήηαλ αλεθηίκεηεο αμίαο θαη

137
Βάλν Ηιηηο Μνπξαληέιη (Muradeli) (1908-1970): Γεσξγηαλήο θαηαγσγήο ζνβηεηηθφο ζπλζέηεο θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο.
138
Βηζζαξηφλ Γηάθνβιεβηηο ΢εκπαιίλ (Shebalin) (1902-1963): Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο.
139
Γαβξηήι Νηθνιάεβηηο Πνπφθ (Popov) (1904-1972): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο (Κξαηηθφ
Χδείν Λέληλγθξαλη).
140
Νηκίηξη Μπνξίζνβηηο Κακπαιέθζθη (Kabalevsky) (1904-1987): Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο, αθαδεκατθφο. Δπίθαηξα είλαη αθφκα ηα δεηήκαηα κνπζηθήο παηδαγσγηθήο θαη
αηζζεηηθήο, ηα νπνία αλάπηπμε ν Κακπαιέθζθη.
141
Βιαληίκηξ Βιαληηκίξνβηηο ΢ηεξκπαηζφθ (Shcherbachyov) (12/24-1-1889 Βαξζνβία – 5-3-1952
Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο ηνπ 1914, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ.
Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία.
142
Aληξέη Αιεμάληξνβηηο Εληάλνθ (Zhdanov) (1896 Μαξηνχπνι Οπθξαλία – 1948 Μφζρα):
αμησκαηηθφο ηεο ζνβηεηηθήο θπβέξλεζεο θαη ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο. Βι. «δληαλνθηζκφο» (ξσζ.
zhdanovshchina) ή «Zhdanov Doctrine» ζηα ιεμηθά θαη ζην δηαδίθηπν: ε πνιηηηθή πνπ αθνπινχζεζε ε
΢νβηεηηθή Δλσζε ζηνλ ηνκέα ηεο πλεπκαηηθήο δεκηνπξγίαο θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ ιεγφκελνπ «ςπρξνχ
πνιέκνπ», ακέζσο κεηά ηνλ Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν.
 - 33 -

κπνξνχζαλ λα ζπγθξηζνχλ γηα ην βάζνο ηνπο θαη ηε ζεκαζία ηνπο κε ηα έξγα κνπζνπξγψλ
απφ ηε δπηηθή Δπξψπε. Γηα απηφ άιισζηε αλαγλσξίζηεθαλ ζε παγθφζκην επίπεδν.
Μέγηζηε ζεκαζία γηα ηελ θαιιηηερληθή δσή ηεο ρψξαο ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν
απέθηεζαλ θαη νη ζρνιέο εθηέιεζεο (ηδηαίηεξα αλάκεζα ζηνπο πηαλίζηεο, βηνινλίζηεο θαη
ηξαγνπδηζηέο). ΢ην δηάζηεκα 1920-1950, λένη ελδηαθέξνληεο ζπλζέηεο εκθαλίζηεθαλ ζηηο
Γεκνθξαηίεο ηεο Δ΢΢Γ (νη νπνίνη θαηά θαλφλα είραλ ζπνπδάζεη ζηα Χδεία ηεο Μφζραο θαη
ηνπ Λέληλγθξαλη) θαη ζπλέδεζαλ ηε ξσζηθή θιαζηθή θιεξνλνκηά κε ζηνηρεία απφ ηελ
εζληθή ηνπο θνπιηνχξα. Ο πην ζπνπδαίνο απφ απηνχο αλακθηζβήηεηα ήηαλ ν Αξκέληνο
Αξάκ Υαηζαηνπξηάλ. Πνιινί Ρψζνη κνπζηθνί θαη ζπλζέηεο δνχιεςαλ απνδνηηθά ζηνλ
Καχθαζν θαη ζηηο Γεκνθξαηίεο ηεο Κεληξηθήο Αζίαο143. Απηφ ζπλέβαιε ζηελ αλάπηπμε
ησλ Δζληθψλ ΢ρνιψλ ΢χλζεζεο θαη Δθηέιεζεο ησλ θξαηψλ απηψλ.
Μεηά ην ΢ηάιηλ. Ζ ζηξνθή ζηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηθή δσή ζηελ Δ΢΢Γ, θαηά ην
δεχηεξν κηζφ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950 θαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, έθεξε πνιιά
λέα ζηνηρεία ζηε δσή ησλ θαηνίθσλ ηεο ρψξαο. Ζ ηζηνξία ηεο κνπζηθήο, απφ ηα ηέιε ηνπ
1950 έσο ηα ηέιε ηνπ 1990 απέθηεζε κηα πην πιήξε θαη αληηθεηκεληθή εξκελεία.
΢ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950 θαη ζηα κέζα ηνπ 1960-1970, ζηε ζνβηεηηθή
κνπζηθή εκθαλίζηεθε ε ηάζε ηνπ λενθνιθινξηζκνχ θαη πνιινί ζπλζέηεο αλαζεψξεζαλ ηηο
απφςεηο ηνπο. Βέβαηα, απηή ε ηάζε πξνυπήξρε θαη ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 1930 θαη ηνπ 1940. Ζ
απαζρφιεζε ησλ Ρψζσλ ζπλζεηψλ κε ηε δεκνηηθή κνπζηθή ηεο παηξίδαο ηνπο (θαη φρη
κφλν) πάληνηε ππήξρε, ηδηαίηεξα απφ ηε ζηηγκή πνπ εκθαλίζηεθαλ νη επαγγεικαηίεο
ζπλζέηεο ζηε Ρσζία. Καηά ηελ πεξίνδν 1930-1940 ε ιατθή κνπζηθή πνιιέο θνξέο
αιινησλφηαλ θαη παξακνξθσλφηαλ. Οη κεηαγξαθέο πνπ έθαλαλ νη ζπλζέηεο πνιιέο θνξέο
έθεξλαλ πην θνληά ην δεκνηηθφ ηξαγνχδη ζηα καδηθά ηξαγνχδηα, ηα νπνία ήηαλ γεκάηα
«έληνλε ραξά θαη δσεξφηεηα». Γελ είλαη ηπραίν φηη ν Βιαληίκηξ Φξνχκθηλ144 πξφζθαηα
νλφκαζε ηα καδηθά ηξαγνχδηα ηεο πεξηφδνπ «ην ειαθξχ ηππηθφ ηνπ πξνιεηαξηάηνπ». Μηα
εμέηαζε ζε βάζνο αλαδεηθλχεη φηη ε ξσζηθή ιατθή κνπζηθή είλαη δηαπεξαζηηθά
ζπλαηζζεκαηηθή θαη ηξαγηθή. Σα αθνχζκαηα ησλ ιατθψλ ηξαγνπδηψλ πξφζζεζαλ ζηα έξγα
ηεο θιαζηθήο κνπζηθήο θαη ζην πεξηερφκελφ ηνπο κηα πην έληνλε έθθξαζε θαη κηα
θξεζθάδα (ξεαιηζκφο). Ζ επίδξαζε ηνπ λενθνιθινξηζκνχ είλαη εκθαλήο επίζεο θαη ζηε
κνπζηθή άιισλ ιαψλ, νη νπνίνη ηφηε ήηαλ κέιε ηεο Δ΢΢Γ (ηδηαίηεξα ζηε Βαιηηθή θαη ζηνλ
Καχθαζν).
΢ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1960 θαη 1970, ζηε Ρσζία, ζηγά-ζηγά δεκηνπξγήζεθε ην
νλνκαδφκελν «δεχηεξν avant-garde». Ζ Ρσζία άξγεζε ζρεηηθά ζηελ πνξεία πξνο απηή ηελ
θαηεχζπλζε –ήδε ζηε δπηηθή Δπξψπε κηα παξφκνηα δηαδηθαζία είρε νινθιεξσζεί–, γηα
απηφ νη Ρψζνη δαλείζηεθαλ ηηο κεζφδνπο θαη ην ζηπι, κε κηα ήδε έηνηκε κνξθή. Οη
πξνζπάζεηεο ησλ ζπλζεηψλ ήηαλ φρη ηφζν λα θάλνπλ ερεηηθέο δνθηκαζίεο, φζν λα
αλαδεηήζνπλ λέν πεξηερφκελν. Οη Ρψζνη ζπλζέηεο ηεο πξσηνπνξίαο δελ ήζειαλ λα
εληππσζηάζνπλ ηνλ αθξναηή, αιιά λα ηνλ θάλνπλ λα ζθεθηεί. ΢νβαξή επηξξνή ζην ξσζηθφ
avant-garde είραλ νη ηδέεο ηνπ επξσπατθνχ λενθιαζηθηζκνχ, κε ηα έξγα ηνπ νπνίνπ ην
κνπζηθφ θνηλφ άξγεζε ιίγν λα γλσξηζηεί. Πνιχ δεκνθηιή ζηνπο θχθινπο ηνπ avant-garde,
ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 1970 θαη ηνπ 1980, έγηλαλ ηα αξρατθά ιατθά ηξαγνχδηα, ηα αξρατθά
ξσζηθά εθθιεζηαζηηθά ηξνπάξηα, ε πην πξφζθαηε εθθιεζηαζηηθή κνπζηθή, ηα Γξεγνξηαλά

143
Οη ζπλζέηεο έγξαθαλ κνπζηθή, κεξηθέο θνξέο πνιχ πξσηφηππε, ζηε βάζε ηνπ ληφπηνπ κνπζηθνχ
θνιθιφξ. Σν γεγνλφο απηφ κπνξεί λα εξκελεπζεί σο έλαο λένο ξσζηθφο κνπζηθφο νξηεληαιηζκφο. Απφ ηελ
άιιε, ηα δνζκέλα κνληέια κεξηθέο θνξέο δελ επέηξεπαλ λα θαλεί ε ηδηαηηεξφηεηα ηνπ εζληθνχ κνπζηθνχ
πινχηνπ, ηδηαίηεξα γηα ηα θξάηε ηεο Κεληξηθήο Αζίαο (Αδεξκπατηδάλ), ηα νπνία είραλ κηα πξνθνξηθή
επαγγεικαηηθή κνπζηθή παξάδνζε.
144
Βιαληίκηξ Φξνχκθηλ (Βηξηδίληα, ΖΠΑ), «Σν ειαθξχ ηππηθφ ηνπ κπνιζεβηθηζκνχ»,
http://www.vestnik.com/issues/2004/0303/win.
 - 34 -

κέιε (ρνξηθά) θαη ε θαηάθηεζε θαη ε αθνκνίσζε ηεο πείξαο ηνπ παγθφζκηνπ κνπζηθνχ
πνιηηηζκνχ.

2.3.4. Ζ πνιηηηθή ηνπ ΢νβηεηηθνύ θξάηνπο ζηε ζθαίξα ηεο κνπζηθήο θαη ηεο
κνπζηθήο εθπαίδεπζεο. Ζ ζνβαξφηεξε πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο «ζνζηαιηζηηθήο
κνπζηθήο θνπιηνχξαο» ήηαλ ε δεκηνπξγία θξαηηθήο κνπζηθήο ππνδνκήο. Σν θξάηνο
αλάιαβε ηε δηεχζπλζε ησλ κεγαιχηεξσλ κνπζηθψλ ηδξπκάησλ (σδεία, ζέαηξα, ην Μπνιζόη
θαη ην πξψελ Μαξηίλζθη), κνπζηθψλ εθδνηηθψλ νίθσλ, εξγνζηαζίσλ κνπζηθψλ νξγάλσλ
θ.ιπ. Γεκηνπξγήζεθαλ επίζεο θαη πνιινί λένη κνπζηθνί θνξείο.
΢ηε ζρέζε κεηαμχ ησλ κνπζηθψλ θαη ηνπ θξάηνπο ππήξρε κεγάιε αληηθαηηθφηεηα.
Απφ ηε κηα, ππήξρε ε δπλαηφηεηα γηα δσξεάλ κνπζηθή εθπαίδεπζε θαη ζηε ζπλέρεηα γηα
ηελ εθηέιεζε θαη έθδνζε ησλ έξγσλ ησλ ζπλζεηψλ. Απφ ηελ άιιε, νη ηαιαληνχρνη
κνπζηθνί θαη ζπλζέηεο ακέζσο έπεζαλ ζχκαηα ηεο θξαηηθήο κεραλήο, ελψ βξίζθνληαλ
δηαξθψο ππφ απζηεξφ έιεγρν. Σν πξψην ζχκα ηεο θξαηηθήο κεραλήο ήηαλ ν ΢νζηαθφβηηο,
γηα ηελ φπεξά ηνπ Ζ ιαίδε Μάθκπεη ηνπ Μηζελζθ (1932), (Καηεξίλα Ηζκαΐινβα, ε δεχηεξε
επηκέιεηα)· σζηφζν, ζηε ζπλέρεηα ηνπ απνλεκήζεθαλ πνιιά θξαηηθά βξαβεία θαη
αμηψκαηα.
Μεηά ηελ επηθξάηεζε ηεο Οθησβξηαλήο Δπαλάζηαζεο ζηε Ρσζία θαη κεηά ην Β΄
Παγθφζκην Πφιεκν (1939-1945), ζε κηα ζεηξά απφ ρψξεο πνπ αθνινχζεζαλ ην δξφκν ηνπ
΢νζηαιηζκνχ, δηακνξθψζεθε έλαο «κνπζηθφο πνιηηηζκφο», ν ζνζηαιηζηηθφο, γηα ηνλ νπνίν
γηα πνιιά ρξφληα πίζηεπαλ φηη ζα κπνξνχζε λα είλαη πνιηηηζκφο «ξηδηθά λένπ ηχπνπ». Έλα
ζεηηθό ζηνηρείν ηνπ ήηαλ ε δεκηνπξγία δηαθιαδσκέλνπ δηθηχνπ πξνζηηψλ γηα φινπο
κνπζηθψλ ηδξπκάησλ, ζπγθξνηεκάησλ φπεξαο θαη ζπλαπιηψλ. ΢ε αιιειεπίδξαζε κε ηελ
επαγγεικαηηθή ηέρλε αλαπηχζζεηαη ε καδηθή κνπζηθή δεκηνπξγία θαη εθηέιεζε, κε ηηο
κνξθέο ηεο εξαζηηερληθήο απαζρφιεζεο θαη ηνπ θνιθιφξ. ΋ια ηα έζλε θαη νη εζλφηεηεο,
καδί θη εθείλεο πνπ δελ είραλ πξνεγνπκέλσο γξαπηφ κνπζηθφ πνιηηηζκφ, απέθηεζαλ ηε
δπλαηφηεηα λα εθθξάζνπλ θαη λα αλαπηχμνπλ ζην αθέξαην ηα πξσηφηππα ραξαθηεξηζηηθά
ηεο δηθήο ηνπο ιατθήο κνπζηθήο θαη ηαπηφρξνλα λα έξζνπλ ζε επαθή κε ηα θνξπθαία
επηηεχγκαηα ηεο παγθφζκηαο ηέρλεο, λα αθνκνηψζνπλ κνπζηθά είδε φπσο ε φπεξα, ην
κπαιέην, ε ζπκθσλία θαη ην νξαηφξην. Οη εζληθνί κνπζηθνί πνιηηηζκνί βξίζθνληαλ ζε
ελεξγφ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπο, κε αληαιιαγέο θαιιηηερληθψλ ζηειερψλ θαη
δεκηνπξγηθψλ ηδεψλ θαη επηηεπγκάησλ, πξάγκα πνπ νδήγεζε ζε κηα έληνλε ζπζπείξσζή
ηνπο.
Μπξνζηά απφ ηνπο ζπλζέηεο, φκσο, ζε κνξθή ηεηειεζκέλνπ, ην Κξάηνο «έβαιε ηελ
άζθεζε» λα ζπληεζνχλ έξγα πνπ λα έρνπλ ζρέζε κε ηε «ζνζηαιηζηηθή πξαγκαηηθφηεηα»·
π.ρ. κηα φπεξα πάλσ ζε έλα ζχγρξνλν «εξγαηηθφ» ζέκα, θάηη ζρεηηθφ κε ηα επαλαζηαηηθά
θηλήκαηα ηνπ παξειζφληνο ή θάηη γηα ην αγαπεκέλν ζέκα «ν πφιεκνο γηα ηελ εηξήλε» θ.ιπ.
΢ε πνιιέο πεξηπηψζεηο έξγα ρσξίο ηδηαίηεξε αμία ηχγραλαλ ηεο θαηαμίσζεο απφ ηνλ ηχπν
θαη ην θξάηνο, κφλν επεηδή πεξηείραλ «θνηλσληθέο εληνιέο». Σελ πεξίνδν απηή νπσζδήπνηε
ζπλαληνχκε θαη ην θαηλφκελν ησλ «θαηά παξαγγειία» θαηαζθεπαζκέλσλ κνπζηθψλ έξγσλ,
κε αθνξκή θάπνηα θνκκνπληζηηθή επέηεην ή θάπνηα πξνζσπηθφηεηα ηεο εγεζίαο.
Παξά ηαχηα, νη πεξηζζφηεξνη ζπλζέηεο δηαθχιαμαλ ηελ θαιιηηερληθή ηνπο
αλεμαξηεζία. Ζ πιήξεο ππνηαγή ζηελ εθάζηνηε εμνπζία είλαη βέβαηνο «θαιιηηερληθφο
ζάλαηνο», άξα νη πεξηζζφηεξνη ζπλζέηεο επέιεγαλ ην κεζαίν δξφκν: έθαλαλ φ,ηη απφ ηα
παξαπάλσ δελ εξρφηαλ ζε ζχγθξνπζε κε ηε ζπλείδεζή ηνπο θαη κε ην δηθφ ηνπο «δξφκν ηεο
αιήζεηαο». Δάλ έλαο ζπλζέηεο δελ ήζειε λα θξαηήζεη ηα έξγα ηνπ γηα ην ζπίηη ηνπ, έπξεπε
λα ζπκθσλήζεη κε ηε λέα ηδενινγηθή θαη αηζζεηηθή βάζε ηεο ζνβηεηηθή κνπζηθήο, «κε ηηο
αξρέο ηεο θνκκνπληζηηθφηεηαο θαη ιατθφηεηαο ηεο ηέρλεο» θαη κε ηηο αξρέο ηνπ
ζνζηαιηζηηθνχ ξεαιηζκνχ. Ζ φπεξα, ην κπαιέην θαη ε ζπκθσλία, δηαηεξψληαο ηε κεγάιε
θαη κλεκεηψδε θιαζηθή κνξθή ηνπο (πνπ ζε κεγάιν βαζκφ είρε ραζεί ζηε Γχζε), είραλ
 - 35 -

αλακνξθσζεί εζσηεξηθά θάησ απφ ηελ επίδξαζε ησλ ζεκάησλ ηεο Δπαλάζηαζεο θαη ηεο
ζχγρξνλεο δσήο. Πάλσ ζηε βάζε ηεο ηζηνξηθνεπαλαζηαηηθήο θαη ιατθνπαηξησηηθήο
ζεκαηνινγίαο παξνπζηάζηεθε άλζεζε ηεο ρνξσδηαθήο θαη θσλεηηθήο-ζπκθσληθήο
κνπζηθήο (νξαηφξην, θαληάηα, πνηήκαηα). Ζ ζνβηεηηθή πνίεζε, παξάιιεια κε ηελ
θιαζζηθή θαη ηε ιατθή, απνηέιεζε θίλεηξν γηα ηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ έληερλνπ ηξαγνπδηνχ.
Νέν είδνο ηεο επαγγεικαηηθήο ζπλζεηηθήο δεκηνπξγίαο απνηέιεζε ην καδηθφ ηξαγνχδη
(απαζρφιεζε κηα πιεηάδα κνπζνπξγψλ), ην νπνίν έπαηδε ηεξάζηην ξφιν ζηε δσή ησλ
ιατθψλ καδψλ θαη άζθεζε ηζρπξφηαηε επίδξαζε ζηα άιια κνπζηθά είδε. Οη παξαδφζεηο
ηνπ θνιθιφξ φισλ ησλ ιαψλ ηεο Δ΢΢Γ αλακνξθψζεθαλ θαη αλαπηχρζεθαλ, ελψ
ηαπηφρξνλα, ζηε βάζε ηνπ «ζνζηαιηζηηθνχ πεξηερνκέλνπ», εκπινπηίζζεθαλ θαη
κεηαζρεκαηίζηεθαλ νη εζληθέο κνπζηθέο ηερλνηξνπίεο, πνπ αθνκνίσζαλ πνιιά λέα ηνληθά
θαη άιια εθθξαζηηθά κέζα.
Παξάιιεια ηδξχζεθαλ δεκφζηεο κνπζηθέο νξγαλψζεηο, πνπ πεξηιακβάλνπλ ην
΢χιινγν ΢χγρξνλεο Μνπζηθήο, ηελ Έλσζε Δπαλαζηαηηθψλ ΢πλζεηψλ θαη Μνπζηθψλ θ.ά.
Απφ ην 1931 κέρξη ην 1935 είρε εγθαηαζηαζεί ζηε Μφζρα ην Παγθφζκην Γξαθείν
Μνπζηθήο, έλαο ζχιινγνο απφ εξγαηηθέο θαη επαλαζηαηηθέο κνπζηθέο νξγαλψζεηο
(Απζηξία, Γεξκαλία, ΖΠΑ, Δ΢΢Γ, Γαιιία, Ηαπσλία). Δπίζεο, ε Έλσζε ζπλζεηψλ ηεο
Δ΢΢Γ ηδξχζεθε ζηελ Μφζρα ην 1932.
Πξσηνπνξηαθφο ξφινο ζηελ παγθφζκηα κνπζηθή ηέρλε ηνπ 20νπ αηψλα αλήθεη ζηε
ζνβηεηηθή κνπζηθή, πνπ αλέδεημε πιήζνο δηαπξεπψλ ζπλζεηψλ, εθηειεζηψλ, κνπζηθνιφγσλ
θαη άιισλ παξαγφλησλ ηεο κνπζηθήο δσήο. Παγθφζκηα αλαγλψξηζε απέθηεζαλ νη Ρψζνη
ζπλζέηεο Μηαζθφθζθη, Γηνχξη ΢απφξηλ145, Πξνθφθηεθ, Β.Γθ. ΢εκπαιίλ, Νη. Μπ.
Κακπαιέθζθη, ΢νζηαθφβηηο, Σ.Ν. Υξέλληθνθ146, Γθ.Β. ΢βηξίληνθ147, Ρ.Κ. ΢ηέλζηλ148 θ.ά.
Απφ ηνπο καζεηέο ηνπ Καιαθάηε, νη νπνίνη εξγάζηεθαλ ζηηο παηξίδεο ηνπο, πξσηνπφξνη
ηεο κνπζηθήο ηνπ 20νπ αηψλα έγηλαλ νη Οπ. Γθαληδηκπέθνθ (Οπδκπεθηζηάλ) θαη Γθ.
Γθαζάλνθ149 (Νηαγθεζηάλ).

2.4. Ζ ΢ρνιή ΢ύλζεζεο ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνύπνιεο (Λέληλγθξαλη)150.

«Ζ κνπζηθή δεκηνπξγία απνηειεί ηελ αλώηεξε έλδεημε ηνπ κνπζηθνύ ηαιέληνπ θαη ηνλ αλώηαην θιάδν
ζηελ ηέρλε ηεο κνπζηθήο».
«Ο θάζε ηαιαληνύρνο θαιιηηέρλεο πξέπεη λα είλαη θαη ηερλίηεο θαη πνηεηήο».
Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ

145
Γηνχξη (Γθεφξγθη) Αιεμάληξνβηηο ΢απφξηλ (Shaporin) (1887-1966): Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο
θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
146
Σηρφλ Νηθνιάγηεβηηο Υξέλληθνθ (Khrennikov) (γελ. 1913): Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο.
147
Γθεφξγθη (Γηνχξη) Βαζίιηεβηηο ΢βηξίληνθ (Sviridov) (γελ. 1915): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο.
148
Ρ.Κ. ΢ηελζίλ (Stensin): Ρψζνο ζπλζέηεο.
149
Γθφηθξηλη Αιίγηεβηηο Γθαζάλνθ (Gotfrid Aladdin xva Gasanov/ Hasanov) (18-4/1-5-1900 Derbent
– 28-5-1965 Μφζρα): ν πξψηνο εζληθφο ζπλζέηεο ηνπ Νηαγθεζηάλ. Απφθνηηνο ηνπ Χδείνπ Λέληλγθξαλη ην
1926. ΢πνχδαζε ζχλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε. Βι. http://www. aksakal.info/.../print:page,1,7137-gotfrid-
gasanov-otec-dagestanskoj-muzyki.html.
150
Ζ ζπγγξαθή ηεο ελφηεηαο ζηεξίρζεθε ζηηο εμήο πεγέο: Sabaneyeff, Modern Russian composers
(1975: 222-249, “The Leningrad Group”); Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (ζε αλακλήζεηο), 1862-1962 (1962¹); Σν
Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη γηα 100 ρξόληα. 1862-1962. Ηζηνξηθό θείκελν (1962); Pervaya russkaya
konservatoriya. Osnovana v 1862 / Σν πξώην ξώζηθν Χδείν. Έηνο ίδξπζεο 1862 (1987); Kremlev (1937); Από
ηελ ηζηνξία ηνπ Χδείνπ Λέληλγθξαλη. Τιηθά θαη ληνθνπκέληα (1964); Ζ κνπζηθή θνπιηνύξα ηεο Αγ.
Πεηξνύπνιεο γηα 50 ρξόληα (1967); Ζ κνπζηθή δσή ηνπ Λέληλγθξαλη: ζπιινγή από θείκελα (1961).
 - 36 -

To θνλζεξβαηφξην (Χδείν) ηεο Αγίαο Πεηξνχπνιεο, ην πξψην αλψηαην κνπζηθφ

εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα ηεο Ρσζίαο, μεθίλεζε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζηηο 20 ΢επηεκβξίνπ (8
΢επηεκβξίνπ κε ην παιηφ εκεξνιφγην) ηνπ 1862. Ζ ίδξπζε ηνπ Χδείνπ ήηαλ κηα νκαδηθή
πξνζπάζεηα αμηφινγσλ πξσηνπφξσλ κνπζηθψλ θαη δηαθσηηζηψλ ηoπ 19νπ αηψλα, αλάκεζα
ζηνπο νπνίνπο ηελ πην δξαζηήξηα ζπκκεηνρή είρε ν δηεζλνχο θήκεο πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο
A. Ρνπκπηλζηάηλ. Πξνζθιήζεθαλ λα δηδάμνπλ εθεί νη πην ζπνπδαίεο κνπζηθέο
πξνζσπηθφηεηεο ηεο Ρσζίαο θαη ηνπ εμσηεξηθνχ· αλάκεζά ηνπο νη G. Wieniawski (1835-
1880) (βηνιί), A. Zappel151 (άξπα), Ts. Chiardi (θιάνπην), F. Leszetytski152 (1830-1915)
(πηάλν) θ.ά. ΢ηελ πξψηε ηάμε απφθνηησλ ηνπ Χδείνπ (1865) ήηαλ θαη ν Π. Σζατθφθζθη
(1840-1893), κεγάινο Ρψζνο ζπλζέηεο ζπκθσληψλ θαη ρνξνδξακάησλ. Ηδηαίηεξε ζεκαζία
γηα ηε κνπζηθή δσή ηεο Ρσζίαο ζην κεηαίρκην ηνπ 20νπ αηψλα απέθηεζαλ νη ΢ρνιέο
Δθηέιεζεο πνπ αλαπηχρζεθαλ ζην Χδείν (πηάλν, βηνιί, βηνινληζέιν, κνλσδία), ελψ γηα ηε
΢ρνιή ΢χλζεζεο ηνπ N.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1844-1908) έσο θαη ζήκεξα ζηε Ρσζία δελ
ππάξρεη θάηη αλάινγν.
΢ηελ ηζηνξία ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο ε ΢ρνιή ΢χλζεζεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγίαο
Πεηξνχπνιεο θαηέρεη εμέρνπζα ζέζε. Ζ ζρνιή απηή αληηπξνζσπεχεη ζε κεγάιν βαζκφ ηε
Ρσζηθή Δζληθή ΢ρνιή ζην ζχλνιφ ηεο θαη είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηα νλφκαηα ησλ
ζεκειησηψλ ηεο: ηνπ Μπνξηηηάλζθη, ηνπ Γθιίλθα, ηνπ Νηαξγθνκίδζθη θαη ηνπ Μπαιάθηξεθ.
Απηνί νη δηάζεκνη ζπλζέηεο δεκηνχξγεζαλ ζηε βάζε ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο ηέρλεο κηα
παξάδνζε, ε νπνία, κε ηελ ηδηφηεηα ηεο αηζζεηηθήο «κεζ‟ εβδφκεο», αλέβαζε (ζχκθσλα κε
ηα ιφγηα ηνπ ΢ηξαβίλζθη γηα ηνλ Γθιίλθα) «ηε ξσζηθή πξνζέγγηζε ζηε δπηηθή κνπζηθή»
θαη δεκηνχξγεζε έλα εχπιαζην θξάκα απφ εζληθέο θαη δηεζλείο αξρέο. «Ζ ΢ρνιή ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ παξακέλεη ζεκαία ηνπ επαγγεικαηηζκνχ γηα ηηο ηειεπηαίεο γεληέο
ζπλζεηψλ θαη ζεσξεηηθψλ έσο ηηο κέξεο καο», δηαβάδνπκε ζηελ αλαθνίλσζε ηνπ ηφηε
Πξχηαλε ΢εξγθέη Ρνιληνχγθηλ (2002)153, γηα ηελ επέηεην ησλ 140 ρξφλσλ απφ ηελ ίδξπζε
ηνπ Χδείνπ.
Σν Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο πάληα εθνδίαδε ηνπο κειινληηθνχο ζπλζέηεο
ηαπηφρξνλα σο ειεχζεξνπο θαιιηηέρλεο, σο κάζηνξεο ζηελ ηέρλε θαη σο επηζηήκνλεο κε
αλαιπηηθή ζθέςε. Δπηπιένλ, ππνζηήξηδε ηηο δεκηνπξγηθέο αλαδεηήζεηο ησλ ζπνπδαζηψλ κε
ηερληθέο ηθαλφηεηεο θαη επξείεο γλψζεηο ζηε κνπζηθή ζεσξία. ΋πσο είλαη γλσζηφ, απηφο ν
πξνζαλαηνιηζκφο βξήθε ηελ θιαζζηθή ηνπ κνξθή ζηελ παηδαγσγηθή κέζνδν ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ154. Ζ αληίιεςε θαη ε ακνηβαία θαηαλφεζε γηα ην ξφιν ηεο κνπζηθήο ζεσξίαο
ζηελ ηέρλε εθδειψλεηαη ζηελ επηδίσμε ε κνπζηθή αγσγή λα γίλεηαη κε έλα ζπζηεκαηηθφ
ηξφπν, ηνλίδνληαο ηελ πνιχπιεπξε εθπαίδεπζε ηνπ ζπλζέηε θαη νπιίδνληάο ηνλ κε γλψζεηο
λα εξγαζηεί παξάιιεια θαη σο ζεσξεηηθφο θαη σο παηδαγσγφο. Απφ ην 1871 ν Ρίκζθη-

151
Άιθξελη Γέλξηρνβηηο Σζάκπει (Zappel) (1834-1910): γεξκαληθήο θαηαγσγήο Ρψζνο αξπίζηαο,
ζπλζέηεο θαη δάζθαινο, απφ ην 1855 θαηνηθνχζε κφληκα ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε.
152
Theodor Leszetycki (1830-1915): Πνισλφο πηαλίζηαο, ζπλζέηεο θαη δάζθαινο (καζεηή ηνπ K.
Czerny- 1791-1857). ΢ην δηάζηεκα (1852-78) ν Leszetycki έδεζε ζηελ Πεηξνχπνιε (απφ 1862 θαζεγεηήο
ζην Χδείν) θαη κεηά ζηε Βηέλλε. Ο Leszetycki ήηαλ έλαο απφ ηνπο θαιχηεξνπο δαζθάινπο πηάλνπ ζηελ
Δπξψπε θαη ζεκειησηήο κηαο παγθφζκαο θήκεο πηαληζηηθήο ΢ρνιήο. Μαζήηξηα θαη ζχδπγνο ηνπ (γηα
ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα) ζηε Ρσζία ήηαλ ε Άλλα Ν. Γηεζίπνβα-Λεζεηίηζθαγηα (θαζεγήηξηα πηάλνπ ζην
Χδείν Πεηξνχπνιεο, 1893-1914).
153
΢ην ΢εξγθέη Π. Ρνιληνχγθηλ (Roldugin) (Ρψζν ηζειίζηα) ην Ηφλην Παλεπηζηήκην ρξσζηάεη ηελ
αξρηθή έξεπλα γηα ηνλ Καιαθάηε, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα Αξρεία ηνπο ην 2004.
154
Σα πξνγξάκκαηα γηα ηε ΢χλζεζε θηηάρηεθαλ απφ ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ην 1886, ελψ ζην Χδείν
ηεο Μφζραο ηα πξνγξάκκαηα γηα ην κάζεκα Μνπζηθέο Φφξκεο, Διεχζεξε ΢χλζεζε θαη γεληθά γηα ην
ζεσξεηηθφ θχθιν καζεκάησλ ζε φιεο ηηο θαηεπζχλζεηο δηνξγαλψζεθαλ απφ ηνλ ΢εξγθέη Σαλέγηεθ, ζην
δηάζηεκα 1897-1902. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ην κάζεκα ηεο Δλνξρήζηξσζεο (κε ηε κέζνδν ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ) δηδαζθφηαλ θαιχηεξα ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζε ζχγθξηζε κε ην Χδείν ηεο Μφζραο
(Ν.Α. Μηξφλνβα, «Σν Χδείν ηεο Μφζραο. Πεγέο. Πσο αλαπηχρζεθε ην Χδείν ηεο Μφζραο, κέξνο 2» ζην
www.old.mosconsv.ru/page.phtml?11139).
 - 37 -

Κφξζαθνθ γίλεηαη θαζεγεηήο ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο θαη ηεο Δλνξρήζηξσζεο θαη
αλνίγεη λέα ζειίδα ζηε ξσζηθή κνπζηθή παηδαγσγηθή· ζηελ νπζία γίλεηαη επηθεθαιήο ηεο
΢ρνιήο ΢χλζεζεο ηεο Πεηξνχπνιεο, εθπξφζσπνη ηεο νπνίαο είλαη ν Α. Ληάληνθ, ν Η.
΢ηξαβίλζθη, ν ΢. Πξνθφθηεθ, ν Ν. Μηαζθφθζθη, ν Νη. ΢νζηαθφβηηο θαη πνιινί άιινη
δηάζεκνη ζπλζέηεο.
Απφ ηελ ίδξπζε ηνπ Χδείνπ (1862) σο θαη ην 1925, ηε ιχζε ηνπ δεηήκαηνο «πψο
δηδάζθεηαη ε ΢χλζεζε» απνηεινχζε ε πξαθηηθή ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ζχλζεζεο θαη
ελνξρήζηξσζεο ζηε ζεηξά καζεκάησλ ηεο «Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο». Ζ θαηεχζπλζε
πεξηιάκβαλε ηε Βαζηθή Θεσξία ηεο Μνπζηθήο, ην ΢νιθέδ, ηελ Αξκνλία, ηελ Αληίζηημε, ηε
Φνχγθα, ηε Μνπζηθή Αλάιπζε, ελψ κφλν ζηα ηειεπηαία ηξία ρξφληα επηηξεπφηαλ λα
γίλεηαη πξαθηηθή ζηε ζχλζεζε θαη ζηελ ελνξρήζηξσζε. Δθηφο απηνχ, ζηε «Θεσξία ηεο
΢χλζεζεο» νη ζχλζεηεο εθπαηδεχνληαλ καδί κε ηνπο εθηειεζηέο. ΢πρλά, νιφθιεξνο ν
ζεσξεηηθφο θχθινο δηδαζθφηαλ κφλν απφ έλα θαζεγεηή, ν νπνίνο είρε ηε δπλαηφηεηα λα
ρξεζηκνπνηεί εχζηξνθα ηελ αηνκηθή κέζνδν, λα κεηακνξθψζεη ηελ εθπαηδεπηηθή
δηαδηθαζία ζε έλα δεκηνπξγηθφ εξγαζηήξη, κε ιίγα ιφγηα λα δεκηνπξγήζεη ΢ρνιή. Μεηά ην
ζάλαην ηνπ Κφξζαθνθ, ην 1908, νη ηδέεο ηνπ ζπλέρηζαλ λα βξίζθνπλ απήρεζε ζηνπο πην
θνληηλνχο ηνπ καζεηέο· ζηνλ Α. Γθιαδνπλφθ (επηθεθαιήο ηνπ Χδείνπ, 1905-1928), ηνλ Ν.
Σζεξεπλίλ155, ηνλ Α. Ληάληνθ (απφ ηελ ηάμε ηνπ απνθνηηνχλ ν ΢. Πξνθφθηεθ, ν Μ.
Γθλέζηλ θαη ν Α. Εηηνκίξζθη156), ηνλ Ηα. Βίηνι, ηνλ Ν. ΢νθνιφθ (Γηνπ. ΢απφξηλ), ηνλ Β.
Καξαηίγθηλ (δίδαζθε Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο, 1916-1925), ηνλ Γηνπ. Σηνχιηλ157 (Θεσξία ηεο
Μνπζηθήο απφ ην 1925), ηνλ Μ. ΢ηέηλκπεξγθ (αλάκεζα ζηνπο καζεηέο ηνπ ζηελ
πξνεπαλαζηαηηθή πεξίνδν ήηαλ ν Β. ΢ηεξκπαηζηφθ θαη ν ΢νζηαθφβηηο), ην Β. Καιαθάηε
(Μπ. Αζάθηεθ158, Β. ΢ηεξκπαηζφθ, Γηνπ. Σηνχιηλ, Υ. Κνπζλαξηφθ159, Μ. Γηνχληηλ160 θ.ά.),
ηνλ Μ. Σζεξλφθ θαη ηνλ Α. Εηηνκίξζθη.
Ο Μπ. Αζάθηεθ (1884-1949), ν νπνίνο έκειιε λα δεκηνπξγήζεη ην πξψην Σκήκα
Μνπζηθνινγίαο ζε ξσζηθφ Χδείν161, ην 1926 (κεηά ηε δηάζπαζε ηεο «Θεσξίαο ηεο

155
Νηθνιάη Νηθνιάγηεβηηο Σζεξεπλίλ (Tcherepnin) (1873-1945): Ρψζνο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο θαη δάζθαινο, απφ ην 1921 κεηαλάζηεπζε ηε Γαιιία.
156
Αιεμάληξ Μαηβέγηεβηηο Εηηνκίξζθη (Zhitomirsky) (1881-1937): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο
(ζην Χδείν Πεηξνχπνιεο/Λέληλγθξαλη, απφ ην 1915. Σν 1919 εμειέγε θαζεγεηήο).
157
Γηνχξη Νηθνιάγηεβηηο Σηνχιηλ (Tyulin/ Tyuleen) (14-28-12-1893 Σάιηλ – 8-5-1978 Μφζρα): Ρψζνο
ζεσξεηηθφο (απφ ηνπο πην ζπνπδαίνπο ηνπ 20νπ αηψλα), κνπζηθνιφγνο, δάζθαινο θαη ζχλζεηεο. Απφθνηηνο
ηνπ 1917, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Ν.Α. ΢νθνιφθ. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία θαη Αληίζηημε
γηα 3 ρξφληα (καξηπξία).
158
Μπνξίο Βιαληηκίξνβηηο Αζάθηεθ (Asaf‟yev) [Igor‟ Glebov] (1884 Αγ. Πεηξνχπνιε –1949
Μφζρα): Ρψζνο/΢νβηεηηθφο κνπζηθνιφγνο (έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηεο ΢νβηεηηθήο κνπζηθνινγίαο),
ζεσξεηηθφο, ζπλζέηεο, κνπζηθνθξηηηθφο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο. ΢πνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε ΢νιθέδ θαη
Αξκνλία (ηδηαίηεξα καζήκαηα- καξηπξία, 1904) θαη κεηά ηελ εγγξαθή ηνπ ζην Χδείν Πεηξνχπνιεο ζπλέρηζε
ζηελ Σάμε Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο ηνπ ίδηνπ θαζεγεηή.
159
Υξηζηνθφξ ΢ηεπάλνβηηο Κνπζλαξηφθ (Kushnaryov /Kushnaryoff) (6-4-1890 ΢πκθεξνχπνιε – 25-
1-1960 Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο, ζεσξεηηθφο θαη δάζθαινο, απφθνηηνο ηνπ 1925 ζηε ΢χλζεζε
(Εηηνκίξζθη). Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία θαη Αληίζηημε.
160
Μηραήι Αιεμέγηεβηηο Γηνχληηλ (Yudin /Yudeen) (29-9-1893 Αγ. Πεηξνχπνιε – 8-2-1948 Καδάλ):
Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο ηνπ 1926 ζηε ΢χλζεζε κε ηνλ Εηηνκίξζθη. Με ηνλ Καιαθάηε
ζπνχδαζε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη Φνχγθα.
161
Ζ αλψηαηε εθπαίδεπζε ζηε κνπζηθνινγία ζηε Ρσζία μεθίλεζε ην 1920, φηαλ ζην Ηλζηηηνχην
Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ ηνπ Πέηξνγθξαλη δεκηνπξγήζεθε ην Σκήκα Ηζηνξίαο ηεο Μνπζηθήο (ππήξρε σο ην
1929, κε ηνλ ηίηιν «Κνχξζα γηα πξνεηνηκαζία επηζηεκφλσλ, κε εηδίθεπζε ζηελ Ηζηνξία ηεο Σέρλεο»). ΢ηε
δεθαεηία ηνπ ‟20 ζηα Χδεία ηνπ Λέληλγθξαλη θαη ηεο Μφζραο ε πξνεηνηκαζία ησλ κνπζηθνιφγσλ γηλφηαλ
ζηα επηζηηκνληθν-ζεσξεηηθά ηκήκαηα. ΢ηηο αξρέο ηνπ ‟30 ζηα Χδεία δεκηνπξγήζεθαλ ηζηνξηθν-ζεσξεηηθέο
έδξεο, αλεμάξηεηα ηζηνξηθν-ζεσξεηηθά ηκήκαηα, ελψ ζην δηάζηεκα 1940-1950 - Σκήκαηα Μνπζηθνινγίαο
ζε φια ηα αλψηαηα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα ηεο πξψελ Δ.΢.΢.Γ. Απφ ηζηνξηθέο πεγέο γλσξίδνπκε φηη ην 1871
ζην Χδείν ηνπ Παξηζηνχ δεκηνπξγήζεθε ε πξψηε έδξα δηδαζθαιίαο ηεο Ηζηνξίαο ηεο Μνπζηθήο (Histoire de
la musique), βι. http://www.cnsmdp.fr/conservatoire/historique/histori.htm.
 - 38 -

ζχλζεζεο») θαη ν νπνίνο επίζεκα ζπγθξνχεηαη κε ηηο παξαδφζεηο ηεο ΢ρνιήο ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, ζην βηβιίν Ρσζηθή κνπζηθή ηνπ 19νπ αηώλα θαη αξρέο ηνπ 20νπ αηώλα (1979:
246-247) επηζεκαίλεη ηηο επηξξνέο πνπ δέρεηαη ε ΢ρνιή ΢χλζεζεο ηεο Αγίαο Πεηξνχπνιεο:
1. Ζ ξσζηθή κνπζηθή απφ ηελ αληίζηνηρε πεξίνδν δέρεηαη επηδξάζεηο, πνιιέο απφ ηηο
νπνίεο πξνέξρνληαη απφ ηε γεξκαληθή κνπζηθή, π.ρ. απφ ηνπο F. Schubert , R. Schumann, F.
Chopin, F. Liszt, R. Wagner, ην γεξκαληθφ Lied θ.ιπ.
2. Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (ν ίδηνο θαη ε ΢ρνιή ηνπ), ηδηαίηεξα ζηε κνπζηθή γηα θσλή
θαη πηάλν, θηλείηαη κεηαμχ ησλ ηδεψλ ηεο «Οκάδαο ησλ Πέληε» θαη ηεο λέαο επνρήο, πνπ
ζηεξεψλεη ηηο θαηαθηήζεηο ηεο θαη ηνπο εληάζζεη ζηνλ παλεπξσπατθφ αθαδεκατζκφ
(Αζάθηεθ, 1979:89).
3. Ο γαιιηθφο ηκπξεζηνληζκφο κε ηελ πξφζεζή ηνπ γηα εμσηηζκφ είρε ζρέζεηο κε ηα
ηκπξεζζηνληζηηθά ζηνηρεία ηεο ΢ρνιήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ε νπνία ραξαθηεξηδφηαλ απφ
ηελ ηάζε ηεο γηα δηάθαλε νξρεζηηθή πθή, γηα ηελ θαηαγξαθή ησλ εληππψζεσλ απφ ηε
θχζε, ηε ιακπξφηεηα θαη ηηο θσηνζθηάζεηο. Παξά ηηο ππαξθηέο πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο θαη
ην πνηθίιν ζπλαηζζεκαηηθφ ππέδαθνο, έξγα ηα νπνία εθπξνζσπνχλ απφ θνηλνχ απηή ηελ
ηάζε είλαη ε Δηζαγσγή-Φαληαζία Νύρηα ζηε Μαδξίηε (1851) ηνπ Μ. Γιίλθα (1804-1857), ε
φπεξα Ο ρξπζόο πεηεηλόο (1907) ηνπ Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ην έξγν ηνπ C. Debussy,
Πξεινύληην ζην απόγεπκα ελόο θαύλνπ, (1892-94). Ζ αηκφζθαηξα ηνπ «ζεξκνθεπίνπ» (κε
ηελ έλλνηα ηνπ εμσηηζκνχ θαη ησλ ζπλζεθψλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ) ζηα έξγα κνπζηθήο
δσκαηίνπ ηεο ΢ρνιήο είλαη ραξαθηεξηζηηθή θαη ζηα έξγα ησλ ηκπξεζηνληζηψλ (Αζάθηεθ,
1979: 92, 94).
4. Παξάιιεια κε ηηο ηκπξεζηνληζηηθέο ηάζεηο θαη ηηο επηξξνέο απφ ηελ θίλεζε Ο
θόζκνο ηεο ηέρλεο, ππάξρεη θαη έληνλε ηάζε κε ζπλαηζζεκαηηθή θαη εμπξεζηνληζηηθή
θαηεχζπλζε (κε ηνλ εγσθεληξηζκφ ηεο), ε νπνία είλαη «κηα παζηαζκέλε πξνζπάζεηα γηα
ελζνπζηψδε ζπγθέληξσζε ησλ εζσηεξηθψλ βησκάησλ», επεξεαζκέλε απφ ηε ξσζηθή
ζπκβνιηθή πνίεζε (Αζάθηεθ, 1979:94).
5. Ο λεσηεξηζκφο (ν κνληεξληζκφο, ζχκθσλα κε ηνλ Αζάθηεθ), σο ηχπνο κνπζηθήο
έθθξαζεο, έρεη κηα θπζηθή ζρέζε κε ηα εθθξαζηηθά κέζα, ηα νπνία πξσηνεκθαλίδνληαη
ζηηο κεζφδνπο ζχλζεζεο ησλ Μ. Γθιίλθα, Α. Νηαξγθνκίδζθη, Μ. Μνπζφξγθζθη θ.ιπ. (π.ρ. ε
ρξήζε ηεο αλεκηηνληθήο θιίκαθαο θαη ε αληίζηνηρε ελαξκφληζή ηεο, ε ρξήζε παξάιιεισλ
ζπγρνξδηψλ, νη εηδηθέο κεηαηξνπίεο θ.ιπ.). ΋ια απηά έρνπλ βξεη θπζηθή ζέζε ζηελ κνπζηθή
ησλ C. Debussy θαη E. Satie.
Ζ ξσζηθή κνληέξλα πνίεζε θαη δξακαηνπξγία επηδξνχλ ζηε ξσζηθή κνπζηθή
(Ρέκπηθνθ, Γθξεζηάληλνθ, ΢ηξαβίλζθη), ζην ξσζηθφ αηζζεκαηηθφ ηξαγνχδη θαη πξηλ αθφκε
απφ ηνλ θαηξφ ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηηο κπαιάληεο ηνπ Γθιίλθα, Νηαξγθνκίζθη,
Μνπζφξγζθη, Μπνξνλίλ θ.ιπ.
Παξφια απηά, ε ΢ρνιή ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, κε επηθεθαιήο ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ,
ν νπνίνο ήηαλ ηδηαίηεξα θαρχπνπηνο απέλαληη ζην δπηηθνεπξσπατθφ ηκπξεζηνληζκφ, δελ
απνδέρεηαη ην κνληεξληζκφ θαη ζπγθξνχεηαη κε απηφλ· θαηαξρήλ κε ηνλ Debussy, θαη
αξγφηεξα κε ηνλ Α. Shoenberg162 θαη ηνλ R. Strauss (Αζάθηεθ, 1979: 50, 51, 92). Ο Β.
Καιαθάηεο ήηαλ ηδηαίηεξα ζηελνρσξεκέλνο κε ην γεγνλφο φηη νη λένη ζπλζέηεο
ελδηαθέξνληαλ πεξηζζφηεξν γηα θαηλνχξγηεο ζπγρνξδίεο (Stravinsky, 1962: 43). Ζ κνπζηθή
ηνπ Β. Καιαθάηε ζεσξείηαη απφ ηνπο A. Ho θαη D. Feofanov (1984: 230) φηη ηείλεη ζπρλά
πξνο ηε κνπζηθή δσκαηίνπ, φηη είλαη αηζζεηηθά ζπγθξαηεκέλε θαη φηη ραξαθηεξίδεηαη απφ
εθιεπηπζκέλε επγέλεηα. Ο Ν. Slonimsky πηζηεχεη φηη ε κνπζηθή ησλ Β. Καιαθάηε θαη Β.
Ενινηαξηφθ έρεη «άςνγε αξκνληθή επθσλία» (Bakers, 1992: 879, 2111). ΋ζν γηα ηνλ
Ενινηαξηφθ, ν Αζάθηεθ (1979: 188) ηνλ ραξαθηεξίδεη σο «παζεηηθνχ ραξαθηήξα», ηνπ
νπνίνπ ηα έξγα έρνπλ ιπξηθή θξεζθάδα θαη ν ηξφπνο ζθέςεο ηνπ είλαη αδξαλήο. Γη‟ απηφ
162
Γηα ηνλ Β. Ενινηαξηφθ ηα έξγα ηνπ Α. Shoenberg απνηεινχζαλ παξάδεηγκα πξνο απνθπγή
(Die Musiθ in Geschichte und Gegenwart, 1949 xiv: 1392).
 - 39 -

εθθξάδεηαη θαιχηεξα ζηηο κηθξέο θφξκεο (ξνκάληδεο, ρνξσδηαθά ηξαγνχδηα), απφ φ,ηη ζηηο
κεγάιεο θφξκεο, νη νπνίεο ρξεηάδνληαη «αλαθεθαιαηψζεηο, γεληθεχζεηο, ζπγθέληξσζε
ελέξγεηαο ζε νξηζκέλα ζεκεία ηνπ έξγνπ». Σνλ Α. Αιθεξάθε, ηέινο, ν Αζάθηεθ (1979:
263) ηνλ ζπγθαηαιέγεη ζηνπο ζπλζέηεο, γηα ηνπο νπνίνπο ε πηαληζηηθή κηληαηνχξα «είλαη ε
ζθαίξα ηνπο» (ππνλνψληαο φηη ήηαλ ηθαλφο κφλν ζηηο κηθξέο θφξκεο).

2.4.1. To Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο ζην κεηαίρκην ηνπ 1910 - 1920. Δληνχηνηο, καδί
κε ηελ θνηλσληθή έθξεμε, ηελ αλαζεψξεζε ησλ «πλεπκαηηθψλ αγαζψλ», ηνπο ξηδηθνχο
λεσηεξηζκνχο ζηελ ηέρλε ζην κεηαίρκην ηνπ 1910-1920, ζην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ ηνπ
Χδείνπ παξνπζηάζηεθε ην εμήο επίθαηξν δήηεκα: θαηά πόζν είλαη βηώζηκε ε ΢ρνιή, πσο
πξέπεη λα ζπκβηώζνπλ θαη λα ζπλππάξμνπλ ε παξάδνζε θαη ε θαιιηηερληθή
θαηλνηνκία; Δλψ απφ ηε ΢ρνιή ηεο Πεηξνχπνιεο μεθίλεζαλ ηελ θαιιηηερληθή ηνπο
πνξεία σο ζπλζέηεο ν ΢ηξαβίλζθη, ν Πξνθφθηεθ, ν ΢νζηαθφβηηο θ.ά., ε δηδαζθαιία ηεο
΢χλζεζεο ζην Χδείν παξάκεηλε ρσξίο ηδηαίηεξεο αιιαγέο. Οη πξψελ καζεηέο ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ αθφκα θαηέρνπλ ηηο ζέζεηο-θιεηδηά θαη ε ΢ρνιή παξακέλεη ελσκέλε σο ην
1925. Σα πξψηα ξήγκαηα άξρηζαλ λα παξνπζηάδνληαη αλάκεζα ζηνπο θνηηεηέο αθφκα
ζηελ πξνεπαλαζηαηηθή πεξίνδν, κε απνηέιεζκα νη λένη ζπλζέηεο λα ζηξέςνπλ ηελ
πξνζνρή ηνπο πξνο ηηο λέεο ηάζεηο ηεο επνρήο ηνπο, νη νπνίεο αληηθαηνπηξίδνληαλ ζηε
ξσζηθή θαη ζηε δπηηθή κνπζηθή. Ήδε, κεηά ην ζάλαην ηνπ ΢θξηάκπηλ, ην 1914, πνιινί
θνηηεηέο πίζηεπαλ φηη ν δξφκνο πνπ ράξαμε ν ζπλζέηεο ήηαλ θαη ν κφλνο ζσζηφο δξφκνο
γηα ηελ αλαλέσζε ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο.
Σν 1918, κεηά ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε θαη ηηο ηζηνξηθέο εμειίμεηο πνπ
αθνινχζεζαλ, ην Χδείν κεηαηξέπεηαη ζε Κξαηηθφ Κνλζεξβαηφξην-Μνπζηθή Αθαδεκία ηνπ
Πέηξνγθξαλη163, εληάζζεηαη ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, ε δηνίθεζε ηεο νπνίαο
ειέγρεηαη απφ ην NARKOMPROS164. Πξχηαλεο σο ην 1928 παξακέλεη ν Α. Γθιαδνπλφθ
θαη αληηπξχηαλεο ν κνπζηθνιφγνο Α. Οζζφθζθη. Αλάκεζα ζηνπο πην θαηαμησκέλνπο
θαζεγεηέο ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν ήηαλ ν Ηβάλ Δξζφθ (κνλσδία)165, ν Λ. Νηθνιάγηεθ
(πηάλν), ν Μ. ΢ηέηλκπεξγθ – ν πην πηζηφο θχιαθαο ησλ παξαδφζεσλ ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ,
καζεηήο θαη ζχδπγνο ηεο κεγάιεο θφξεο ηνπ Κφξζαθνθ Ναληέδληαο.
΢ηηο αλακλήζεηο ηνπ ν δεκνθηιήο ζπλζέηεο Γηνχξη ΢απφξηλ αλαθέξεη: «ν
΢ηέηλκπεξγθ, φπσο κνπ θαίλεηαη, έβαιε ζαλ άζθεζε ζηνλ εαπηφ ηνπ λα κάζεη λα
ελνξρεζηξψλεη ηα έξγα ηνπ έηζη, ψζηε λα κπνξεί λα ηα δείμεη ζην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ν
νπνίνο, θάπσο αφξαηα, πάληα ήηαλ παξψλ ζηελ ηάμε. Ζ δχλακε ησλ επηρεηξεκάησλ ηνπ
ήηαλ ηφζν αδηάςεπζηε, πνπ θαλέλαο απφ καο πνηέ δε κπνξνχζε λα ηνπ πεη θάηη». Απηή ε
δχλακε, σζηφζν, έδσζε ηζρπξφ θίλεηξν ζηνπο καζεηέο ηνπ ΢ηέηλκπεξγθ. Λίγν αξγφηεξα,
φηαλ απνθνίηεζε ν ΢νζηαθφβηηο, κε ηελ Πξώηε ζπκθσλία ηνπ (1926), ηελ νπνία ζπλέζεζε
ππφ ηελ «αθαδεκατθή πηέξπγα» ηνπ Χδείνπ, αθφκα κε ηελ πξψηε εθηέιεζή ηεο ε κνπζηθή
ηεο ηνλ εληάζζεη ζηνπο θαηαμησκέλνπο ζπλζέηεο ηνπ αβαλγθαξληηζκνχ (Α. Λνπξηέ, Γθ.
Πνπφθ, Π. Ρηαδάλνθ166, Σηνχιηλ θ.ά.). ΋ηαλ ν Α. Γθάνπθ167 εμέθξαδε ηε δπζαξέζθεηα ηνπ

163
Σν αξρηθφ φλνκα ηεο πφιεο ΢αλθη Πέηεξζκπνπξγθ άιιαμε 2 θνξέο κέζα ζε κηα δεθαεηία. Σν
δηάζηεκα 1914-1924 νλνκαδφηαλ Πέηξνγθξαλη (ζηελ αξρή ηνπ Α΄ Παγθφζκην πνιέκνπ νη Ρψζνη ζεψξεζαλ
νηη ην φλνκα ηεο πφιεο αθνχνληαλ πνιχ «γεξκαληθφ») θαη απφ ην 1924 νλνκάζηεθε Λέληλγθξαλη. ΢ήκεξα
έρεη επαλέιζεη ε αξρηθή νλνκαζία ηεο πφιεο «Αγ. Πεηξνχπνιε».
164
«NAR-KOM-PROS»: Λατθφ Δπηηξνπάην (Δπηηξνπή) ηεο Δπηκφξθσζεο, κε Πξφεδξν ην
Λνπλαηζάξζθη.
165
Ηβάλ Βαζίιηεβηηο Δξζφθ (Ershov) (1867-1943): Ρψζνο ηξαγνπδηζηήο (δξακαηηθφο ηελφξνο) θαη
δάζθαινο. Γίδαζθε κνλσδία ζην δηάζηεκα 1916-1941, έλαο απφ ηνπ ηδξπηέο ηνπ ΢ηνχληην ΋πεξαο ηνπ
Χδείνπ.
166
Πηνηξ Μπνξίζνβηηο Ρηαδάλνθ (Ryazanov) (1899-1942): Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο (΢χλζεζε ζην
Χδείν Λέληλγθξαλη, 1925-1942), κνπζηθνιφγνο θαη θνιθινξίζηαο.
 - 40 -

ζρεηηθά κε δεηήκαηα κνπζηθνχ χθνπο ζηνλ Β. Καιαθάηε, απηφο πάληα απαληνχζε: «έηζη
καο έκαζε ν Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο (Ρίκζθη-Κφξζαθνθ)». Άξα, ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
ζπλέρηζε λα «δεη» κέζα ζηνπο καζεηέο ηνπ!
Σν Χδείν πέξαζε κε κεησκέλν αξηζκφ θνηηεηψλ θαη ρσξίο ζέξκαλζε ηε δχζθνιε
πεξίνδν 1917-1923. Σν δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ θαη νη θνηηεηέο έθαλαλ ζπνπδαίεο
πξνζπάζεηεο, αλέβαδαλ παξαζηάζεηο, κε δεδνκέλν φηη ζε νξηζκέλεο πεξηφδνπο ήηαλ
επηθίλδπλν αθφκε θαη λα πεξπαηά θαλείο ζην Πέηξνγθξαλη. Σν δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ,
φκσο, ήηαλ ελσκέλν. Ζ ηχρε πνιιψλ κνπζηθψλ βξηζθφηαλ ζηα ρέξηα ηνπ Γθιαδνπλφθ, ν
νπνίνο ζπλέρηδε ηνλ αγψλα γηα ηελ επηβίσζε ηεο ΢ρνιήο. Ο Β. Καιαθάηεο, ν νπνίνο
ζηεξηδφηαλ ζηνλ Γθιαδνπλφθ, παξαηηείηαη ην 1929168 απφ ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
κε κπνξψληαο λα αληέμεη ην «λέν θχκα» ζπλαδέιθσλ θαη θνηηεηψλ
΢ε αληηπαξαβνιή κε ηνλ Καιαθάηε, ν Ενινηαξηφθ, έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο
εθπξνζψπνπο ηεο ΢ρνιήο ηεο Πεηξνχπνιεο, θαηφξζσζε αξθεηά θαιά λα εληαρζεί ζην
πλεχκα θαη ζηε ινγηθή ηνπ ζνβηεηηθνχ θαηξνχ. Ο Β. Ενινηαξηφθ θξαηηέηαη καθξηά απφ
ηνπο δηάθνξνπο νξγαληζκνχο, νη νπνίνη αλαπηχρζεθαλ θαη εμαθαλίζηεθαλ ζηα πξψηα
κεηανθησβξηαλά ρξφληα. Ήηαλ ζε απφζηαζε απφ ην Πξνιεηθνχιη, ην νπνίν είρε κηα άθξσο
αξλεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηνπ παξειζφληνο. Σν 1917-1918 ν
ζπλζέηεο θάλεη παξέα κε ηνπο Ν. Μηαζθφθζθη, Α.Α. Οιέληλ (1865-1944), Α.Σ.
Γθξεηζαλίλνθ θ.ά. (Νηζλέβηηο, 1964: 43-44). Ξεθηλψληαο ηελ πνξεία ηνπ, επεξεαζκέλνο
απφ ην ξνκαληηζκφ θαη αλαπηχζζνληαο ηηο παξαδφζεηο ηεο Ρσζηθήο Κιαζηθήο ΢ρνιήο, ν
ζπλζέηεο ζηα φςηκα ρξφληα ηνπ θαηνξζψλεη λα απνθαιχςεη κνπζηθέο παξαζηάζεηο φρη
κφλν απφ ην παξειζφλ, αιιά θαη απφ ηε ζχγρξνλε επνρή. Δπηπιένλ, πέηπρε λα πξνζδψζεη
έληνλν εζληθφ ραξαθηήξα ζηα έξγα ηνπ, ηα νπνία πεξηέρνπλ «ζνζηαιηζηηθφ λφεκα». Ο
Ενινηαξηφθ απνθηά ηελ επσλπκία «επαλαζηαηηθφο ζπλζέηεο» κε ηελ φπεξά ηνπ Dekabristτ
(Οη Γεθεκβξηζηέο, 1924)169, κηα απφ ηηο πξψηεο ζνβηεηηθέο φπεξεο, αθηεξσκέλε ζηηο
επαλαζηαηηθέο θηλήζεηο ηνπ παξειζφληνο (L. Sabaneev, 1975: 225). Ο ζπλζέηεο φκσο
θαηνξζψλεη πάληα λα δηαθπιάμεη ηελ θαιιηηερληθή αλεμαξηεζία ηνπ. Ζ δσή ηνπ δελ είλαη
εχθνιε, αιιά αλ ιάβνπκε ππφςε ηελ θαιιηηερληθή εμέιημή ηνπ, ν Β. Ενινηαξηφθ έδεζε
έλαλ αμηνπξφζεθην βίν: έθηαζε κέρξη ηα 90, έθαλε αλαζεψξεζε έξγσλ θαη ζπγγξακκάησλ,
έγξαςε απνκλεκνλεχκαηα.

2.4.2. Σν 1925, ε λέα γεληά πνπ έκειιε λα «θαζαξίζεη ην Χδείν απφ ηνλ
αθαδεκατζκφ» θαη ε νπνία, επίζεο, θαηέζηξεςε πνιιά απφ ην ζχζηεκα δηδαζθαιίαο ηνπ
167
Αιεμάληξ Βαζίιηεβηηο Γθάνπθ (Gauk) (03-08-1893 Οδεζζφο – 30-03-1963 Μφζρα): Ρψζνο
δηεπζπληήο νξρήζηξαο, δάζθαινο, ζπλζέηεο θαη ζπγγξαθέαο. Με ηνλ Β. Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία θαη
Αληίζηημε (απφθνηηνο 1917). Γίδαζθε Γηεχζπλζε νξρήζηξαο ζηα Χδεία ηνπ Λέληλγθξαλη (1927-1933), ηεο
Σηθιίδαο θαη ηεο Μφζρα (1950 θαζεγεηήο).
168
Σν 1929, ε πην ζεκαληηθή ρξνληά γηα ηε κεηέπεηηα πνξεία ηνπ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη ζηηο
επφκελεο δεθαεηίεο, αιιάδεη φιε ε δηνίθεζε ηνπ Χδείνπ· θεχγεη απφ ηε ζέζε ηνπ ν Αληηπξχηαλεο Α.Β.
Οζζφθζθη (ηα αξρεία ηνπ δηαζψδνληαη θαη είλαη ε βαζηθή πεγή γηα κειέηε ζρεηηθά κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ
ηδξχκαηνο ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν, φπσο ην βηβιίν ηνπ Γηνχιη Κξεκιηφθ, Σν Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη, 1937).
Έσο ην ηέινο ηεο αθαδεκατθήο ρξνληάο 1929 ν θαζεγεηήο Γηεβγθέλη Β. Βνιθ-Ηδξαέι (1872-1956, Ρψζνο
βηνινληζειίζηαο θαη δάζθαινο) αλαιακβάλεη ηα θαζήθνληα ηνπ Πξχηαλε θαη ηνπ Αληηπξχηαλε
Αθαδεκατθψλ ππνζέζεσλ. ΢ηελ αξρή ηνπ 1930 δηεπζπληήο (ζηελ αξρή αλαπιεξσηήο ηνπ Πξχηαλε) εμειέγε
ν θαζεγεηήο Α.Η. Μαζίξνθ. Σν 1930 αλαγθαζηηθά απνρσξεί θαη ν Β. ΢ηεξκπαηζηφθ.
169
Ζ φπεξα ηνπ Ενινηαξηφθ, Οη Γεθεκβξηζηέο (1924), ιηκπξέην Β.Α. Γηαζηλφθζθη (4 πξάμεηο, 6
ζθελέο), παξνπζηάζζεθε ζην ζέαηξν Μπνιζότ, ζηνλ ενξηαζκφ γηα ηα 100 ρξφληα απφ ηε Γεθεκβξηαλή
Δπαλάζηαζε ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε (14 (26)-12-1825). Ζ δεχηεξε επηκέιεηα ηεο φπεξαο κε ην φλνκα
Kondraty Ryl‟yeyev, κε ιηκπξέην Ηαζηλφθζθη, παξνπζηάζηεθε concertante ζηηο 28-8-1957, ζηε Μφζρα. Ζ
παξάζηαζε έγηλε ζηνλ Κεληξηθφ Οίθν ηεο Έλσζεο ΢νβηεηηθψλ Μνπζνπξγψλ, κε ηηο δπλάκεηο ηνπ
Καιιηηερληθνχ ΢πλφινπ γηα ηε ΢νβηεηηθή φπεξα ηεο Παλξσζηθήο Θεαηξηθήο Έλσζεο (βι. Asaf‟yev, «Οη
Γεθεκβξηζηέο ηνπ Β. Ενινηαγηφθ», ζην βηβιίν Γηα ηελ όπεξα, δηαιεθηά άξζξα, 1976: 296-297 θαη
Shteinpress, Οη πξεκηέξεο ηεο όπεξαο ζηνλ 20ν αηώλα, 1901-1940: ιεμηθό, 1983).
 - 41 -

Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, νη πξψελ καζεηέο ηνπ Καιαθάηε Β. ΢ηεξκπαηζφθ (δίδαζθε ην 1923-

1931 θαη ην 1944-1948) θαη ν Μπ. Αζάθηεθ (θαζεγεηήο απφ ην 1925), έπξεπε λα ιχζνπλ
ην δήηεκα «πσο κπνξεί λα γίλεη βηψζηκε ε ΢ρνιή». Απφ ηε κηα, κε ηε ζηήξημή ηνπο ην
Χδείν γεκίδεη απφ κηα πιεηάδα ηαιαληνχρσλ λέσλ δαζθάισλ, νη νπνίνη αλαδεηνχλ «λέεο
φρζεο» ζηε κνπζηθή επηζηήκε, ηε δεκηνπξγία θαη ηελ παηδαγσγηθή. Αλάκεζα ηνπο ήηαλ ν
Γηνπ. Σηνχιηλ, καζεηήο ηνπ Καιαθάηε, πνπ δίδαμε Αξκνλία θαη ν ΢. Γθίλζκπνπξγθ170, ν
νπνίνο δίδαζθε Θεσξία θαη Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο απφ ην 1925. Ο Υ. Κνπζλαξηφθ, ν
νπνίνο δίδαμε αξρηθά Αληίζηημε, θαη ν Μ. Γηνχληηλ (΢νιθέδ) επίζεο ζπνχδαζαλ κε ηνλ
Καιαθάηε. ΢ηελ φιε δηαδηθαζία ζπκβάιινπλ επίζεο ν Π. Ρηαδάλνθ (1899-1942) θαη ν Β.
Πνπζθφθ (1896-1971)171, ν Μπ. Αξάπνθ (γελ. 1905)172 θ.ά. Απφ ηελ άιιε, ν ΢ηεξκπαηζφθ
θαη ν Αζάθηεθ θαη καδί ηνπο θαη ν αληηπξχηαλεο Α. Οζζφθζθη θ.ά., είραλ δξαζηήξηα
ζπκκεηνρή ζηελ πξνεηνηκαζία θαη ζηε δηεμαγσγή ησλ αιιαγψλ ζην Χδείν, ην 1925. Απφ
εθείλε ηελ επνρή ζην Χδείν άξρηζε λα ιεηηνπξγεί λέν ζχζηεκα, κε παλεπηζηεκηαθέο ζρνιέο
(ηκήκαηα). Ζ δηδαζθαιία ηεο Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο ρσξίζηεθε ζε δχν θχθινπο: θχθινο
ζεσξεηηθψλ καζεκάησλ, ζηα πιαίζηα ηεο θαηεχζπλζεο ηεο Μνπζηθήο επηζηήκεο, θαη
΢χλζεζε, ζηα πιαίζηα ηεο θαηεχζπλζεο ηεο ΢χλζεζεο. Με απηφ ηνλ ηξφπν ε εμεηδίθεπζε
ζηελ επηζηεκνληθή θαη ζεσξεηηθή θαηεχζπλζε (αξγφηεξα Θεσξεηηθή θαηεχζπλζε-΢χλζεζε
θαη, απφ ην 1996, ΢χλζεζε θαη Ηζηνξηθφ-ζεσξεηηθφ ηκήκα) ηνπ ζπλζέηε θαη ηνπ
κνπζηθνιφγνπ απφθηεζαλ κφληκν status, ην νπνίν έδσζε ηε δπλαηφηεηα ε κνπζηθή
εθπαίδεπζε λα πξαγκαηνπνηείηαη κε πην ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο θαη πην ζπζηεκαηηθά ζε
θάζε εηδηθφηεηα.
Γλσζηέο θαη αληηπξνζσπεπηηθέο, γηα ηηο νκάδεο πνπ ζπγθεληξψλνληαη απφ ηνπο
δηδάζθνληεο ζην Χδείν, είλαη νη αληηπαξαζέζεηο κεηαμχ ηνπ Γθιαδνπλφθ (Αθαδεκατθνί)
θαη ηνπ Αζάθηεθ (Πξσηνπφξνη/Νενηεξηζηέο), ζην δηάζηεκα 1925-1929. Ο Γθιαδνπλφθ
δήισλε φηη αηζζάλεηαη ζαλ ην βαζηιηά ηεο Αγγιίαο, ν νπνίνο πξνΐζηαηαη, αιιά ζηελ νπζία
δηνηθνχλ νη άιινη. Μεηά ην δηαγσληζκφ ηεο Columbia (1928)173, θεχγεη γηα ηε Βηέλλε θαη
δελ επηζηέθεη πνηέ. Ο Καιαθάηεο ζπληαμηνδνηήζεθε ην 1929, ζηελ νπζία φκσο «ηνλ
απέιπζαλ, επεηδή δίδαζθε κε ηνλ παιηφ ηξφπν», φπσο δειψλεη ε θφξε ηνπ Λχδηα
Καιαθάηε.
Παξάιιεια κε ηηο εμειίμεηο ηεο λέαο ΢νβηεηηθήο ΢ρνιήο ΢χλζεζεο θαη
Μνπζηθνινγίαο, δξνκνινγνχληαη θαη νη εμειίμεηο ζηηο κνπζηθέο ζπνπδέο ζην Κξαηηθφ
Χδείν-Μνπζηθφ Παλεπηζηήκην ηνπ Λέληλγθξαλη (απφ ην 1918). Οη παξαδφζεηο ηεο ξσζηθήο
θιαζηθήο ζρνιήο αλάκεζα ζηνλ Α΄ θαη ζηνλ Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν ζπλερίζηεθαλ θαη
αλαπηχρζεθαλ απφ ηνπο Μ. ΢ηέηλκπεγθ θαη Β. ΢ηεξκπαηζηφθ. ΢ρεδφλ 40 ρξφληα απφ ηε δσή
ηνπ αθηέξσζε ν ΢ηέηλκπεξγθ γηα ην Χδείν· ηα 20 απφ απηά σο δηεπζπληήο ηνπ Σκήκαηνο
Μνπζηθήο επηζηήκεο θαη ΢χλζεζεο. Ζ ΢ρνιή ηνπ ΢ηέηλκπεξγθ παξνπζηάδεηαη ζε δχν
επίπεδα: 1. είλαη ρξνλνινγηθά λεφηεξε απφ εθείλε ηνπ ΢ηεξκπαηζηφθ θαη 2. καδί ηνπ
ζπνχδαζε ν Νη. ΢νζηαθφβηηο (1906-1975), ν νπνίνο απνθνίηεζε απφ ην Χδείν ην 1925 θαη
άξρηζε λα δηδάζθεη ην 1937 (δίδαμε ζηα δηαζηήκαηα 1937-1941, 1945-1948, 1961-1966).
Ζ ΢ρνιή ηνπ ΢νζηαθφβηηο, απφ ηα ηέιε ηνπ 1930 θαη αξρέο ηνπ 1940, εθπξνζσπήζεθε απφ

170
΢εκηφλ Λβφβηηο Γθίλζκπνπξγθ (Ginsburg) (1901-1987): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο θαη δάζθαινο (ην
1935 εμειέγε θαζεγεηήο).
171
Βελεληίθη Βελεληίθηνβηηο Πνπζθφθ (Pushkov) (1896-1971): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο (απφ
ην 1935 δίδαζθε ζην Χδείν Λέληλγθξαλη, ην 1970 εμειέγε θαζεγεηήο).
172
Μπνξίο Αιεμάληξνβηηο Αξάπνθ (Arapov) (γελ. 1905): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Γίδαζθε
ζην Χδείν απφ ην 1930, ην 1940 εμειέγε θαζεγεηήο (ην 1974 Τπεχζπλνο ηεο Έδξαο ηεο ΢χλζεζεο).
173
Γίλεηαη ιφγνο γηα ηνλ ηειηθφ ηνπ δηαγσληζκνχ ηεο Columbia Records (1928), ζηε Βηέλλε,
αθηεξσκέλν ζηα 100 ρξφληα απφ ηνλ ζάλαην ηνπ Schubert. Ο Β. Καιαθάηεο ιακβάλεη Β΄ βξαβείν
(Παξάξηεκα Ρσζίαο) γηα ην Θξύιν (1928).
 - 42 -

δηάζεκνπο ζπλζέηεο, φπσο ν Γθ. ΢βηξίληνθ, Ο. Δβιάρνθ174, Γθ. Οπζηβφιζθαγηα175, Νη.

Σνιζηφη176. Αξγφηεξα καζεηέο ηνπ ΢νζηαθφβηο γίλνληαη πνιινί ζχγρξνλνη ζπλζέηεο, φπσο
νη Μπ. Σηζηέλθν177, Γθ. Οθνχλεθ178, Β. Οπζπέλζθη179, Ν. Μαξηίλνθ180, Γθ. Μπέινθ181, Β.
Ναγθνβίηζηλ182.
΢ηε πεξίνδν 1920 έσο ηηο αξρέο ηνπ 1930, ν ΢ηεξκπαηζφθ ήηαλ ν πην δεκνθηιήο
αληηπξφζσπνο ηεο αλαδεκηνπξγίαο ηνπ λένπ ηκήκαηνο Θεσξεηηθήο θαηεχζπλζεο-
΢χλζεζεο. Ζ πξνζθνξά ηνπ ζπγθξίλεηαη κε ηελ πξνζθνξά ηνπ Ν. Μηαζθφθζθη ζηελ
κνπζηθή δσή ηεο Μφζραο. Ζ επηξξνή ηνπ εμαπιψζεθε πέξα απφ ηνλ θχθιν ησλ καζεηψλ
ηνπ, αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο ήηαλ νη Γθ. Πνπφθ, Β, Βνινζίλνθ, Μπ. Αξάπνθ, Β. Πνπζθφθ,
Μηραήι Σζνπιάθε183, Γηεβγθέλη Μξαβίλζθη184. Μεηά ηελ αλαγθαζηηθή απνρψξεζε ηνπ
΢ηεξκπαηζφθ απφ ην Χδείν185, νη παξαδφζεηο ηεο ΢ρνιήο ηνπ ζηε δεθαεηία ηνπ 1930
ζπλερίζηεθαλ απφ ηνπο καζεηέο ηνπ Μπ. Αξάπνθ (ν νπνίνο δίδαμε ηελ πεξίνδν 1930-
1992), Β. Βνινζίλνθ (δίδαμε ην 1932-1960), Β. Πνπζθφθ (δίδαμε απφ ην 1932), Μηραήι
Σζνπιάθε (1933-1935, 1945-1949) θ.ά. Μεγάιε πξνζθνξά ζηελ εθαξκνγή ησλ ηδεψλ ηνπ
΢ηεξκπαηζφθ είρε θαη ν Α. Εηηνκίξθη (ν νπνίνο ήηαλ καζεηήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ,
αλήθεη ζηελ «αθαδεκατθή πηέξπγα ηνπ Χδείνπ» θαη ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Καιαθάηε ηελ
δεθαεηία ηνπ 1920). Πνιινί απφ ηνπο καζεηέο ησλ Καιαθάηε θαη Εηηνκίξζθη, νη νπνίνη
ζπνχδαζαλ ΢χλζεζε ζην Χδείν, εθπαηδεχηεθαλ θαη απφ ηνπο δχν απηνχο θαζεγεηέο (π.ρ. ν
Βέπξηθ, ν Υ. Κνπζλαξηφθ, ν Μ. Γηνχληηλ θ.ιπ.). ΢ηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο ππάξρεη
αζάθεηα γχξσ απφ ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα· νξηζκέλνη απφ ηνπο ζπλζέηεο πνπ
αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ, θαηαηάζζνληαη ζηνπο καζεηέο ηνπ ελφο ή ηνπ αιινχ απφ ηνπο
δχν θαζεγεηέο.

174
Οξέζη Αιεμάληξνβηηο Δβιάρνθ (Evlakhov) (1912-73): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφ ην
1947 δίδαζθε ζην Χδείν Λέληλγθξαλη, ην 1963 εμειέγε θαζεγεηήο.
175
Γθαιίλα Ηβάλνβλα Οπζηβφιζθαγηα (Ustvol‟skaya) (γελ. 1919): Ρσζίδα ζπλζέηξηα.
176
Νηκίηξη Αιεμέγηεβηηο Σνιζηφη (Tolstoy) (γελ. 1923): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο, γηνο ηνπ Α.
Σνιζηφη.
177
Μπoξίο Ηβάλνβηηο Σηζηέλθν (Tishchenko) (γελ. 1939): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφ ην
1965 δίδαζθε ζην Χδείν Λέληλγθξαλη.
178
Γθέξκαλ Γθξηγθφξηεβηηο Οθνχλεθ (Okunev) (1931-1973): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη κνπζηθνιφγνο.
179
Βιαληηζιάθ Αιεμάληξνβηηο Οπζπέλζθη (Uspensky) (γελ. 1937): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο.
Απφ ην 1965 δηδάζθεη ζην Χδείν Λέληλγθξαλη (απφ ην 1982 σο θαζεγεηήο).
180
Έρνπκε βξεη ζηνηρεία γηα ηνλ Ηβάλ Ηβάλνβηηο Μαξηίλνθ (Martïnov/Martynov) (γελ. 1908), Ρψζνο
κνπζηθνιφγνο, ν νπνίνο ππήξμε γξακκαηέαο ηεο Έλσζεο κνπζνπξγψλ ηεο Δ΢΢Γ ζηελ Μφζρα, γηα ην
δηάζηεκα 1960-68 θαη ήηαλ ν παηέξαο ηνπ Βιαληίκηξ Η. Μαξηίλνθ (γελ. 20-12-1946 Μφζρα): Ρψζνπ
ζπλζέηε.
181
Έρνπκε βξεη ζηνηρεία γηα ηνλ Βιαληίκηξ Μπέινθ (Belov) (1906-1989): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο
θαη δάζθαινο, ππήξμε ν επηθεθαιήο ηεο γεληάο κνπζνπξγψλ, γελλεκέλνη κεηά ην Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν.
182
Βηάηζεζιαθ Ναγθνβίηζηλ (Nagovitsin) (γελ. 1939): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη βηνινλίζηαο.
183
Μηραήι Ηβάλνβηηο Σζνπιάθε (Chulaki) (1908-1989): Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη κνπζηθφο
παξάγνληαο. Απφθνηηνο ηνπ Χδείν Λέληλγθξαλη (1931 ζπνπδάδεη ΢χλζεζε κε ηνλ Β. ΢ηεξκπαηζηφθ). ΢ην Β΄
Παγθφζκην Πφιεκν ήηαλ αξρηθά επηθεθαιήο νκάδαο γηα ηε κεηαθνξά παηδηψλ απφ ην Λέληλγθξαληζε
αζθαιή κέξε πίζσ απφ ην Βφιγα. ΢πλέζεζε ην πξψην ηνπ κπαιέην (γηα ην ζέαηξν Μάιη ζην Οξελκπνχξγθ),
Παξακύζη γηα ηνλ παπά θαη ηνλ εξγάηε ηνπ Μπαιληά, ελψ αξγφηεξα έγηλε θαιιηηερληθφο δηεπζπληήο ζπλφινπ
απφ ην ζέαηξν Μάιη ζην κέησπν ηεο ιίκλεο Βνιρφβα (θνληά ην Λέληλγθξαλη), ην 1943. Ο Αλαηφιη
Καιαθάηεο δηεχζπλε κνπζηθφ ζχλνιν ζην ίδην κέησπν. Ο Α. Καιαθάηεο ηνλ θαηάηαμε ζηνπο καζεηέο ηνπ
παηέξα ηνπ.
184
Γηεβγθέλη Αιεμάληξνβηηο Μξαβίλζθη (Mravinsky) (4-6-1903 Αγ. Πεηξνχπνιε – 19-1-1988
Λέληλγθξαλη): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο, κε αξηζηνθξαηηθή θαηαγσγή. Απφθνηηνο 1931
(ζχλζεζε θαη δηεχζπλζε νξρήζηξαο). Ο Αλαηφιη Καιαθάηεο ηνλ θαηάηαμε ζηνπο καζεηέο ηνπ παηέξα ηνπ.
185
Σν 1930, εμαηηίαο ηνπ πξψηνπ θχκαηνο ελάληηα ζην θνξκαιηζκφ ζηε κνπζηθή. Ο ΢ηεξκπαηζηφθ
επέζηξεςε γηα δηδαζθαιία ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (1944-48) θαη ππήξμε αθφκε κηα θνξά ζχκα
ηνπ δεχηεξνπ θαη ζνβαξφηεξνπ θχκαηνο ελάληηα ζην θνξκαιηζκφ, ην νπνίν βηαία δηέθνςε ηηο δηδαθηηθέο ηνπ
δξαζηεξηφηεηεο. Βι. ην άξζξν ηνπ Β. Ληρη, «΢ηεξκπαηζηφθ Βιαληίκηξ Βιαληηκίξνβηηο», πεξηνδηθφ
«Μνπζηθή», Μφζρα 1990, ζην www. mymusicbase.ru/comp/vomposers%20f2.htm-56k.
 - 43 -

Ζ παξάδνζε ζπλερίζηεθε απφ ηνπο δχν καζεηέο ηνπ ΢ηεξκπαηζφθ, ηνλ Π. Ρηαδάλνθ
θαη ηνλ Υ. Κνπζλαξηφθ, νη νπνίνη επίζεο δεκηνχξγεζαλ ζρνιή. Ο Ρηαδάλνθ δίδαμε ηελ
πεξίνδν 1925-1942, ελψ νη πην γλσζηνί καζεηέο ηνπ ήηαλ νη Η. Νηδεξδίλζθη186, Β.
΢νινβηφθ-΢εληφη187, Ν. Μπνγθνζιφθζθη188, Η. Πνπζηίιληθ θαη Ο. Σζίζθν189. Ο Υ.
Κνπζλαξηφθ δίδαμε ην 1925-1960, κε δηάζεκνπο καζεηέο ηνλ ΢. Μπνγθνγηαβιέλζθη
(δίδαζθε Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο), ηελ Σ. Μπεξζάληζθαγηα θ.ά.
Μηα λέα επνρή ζηελ ηζηνξία ηεο ΢ρνιήο ζχλζεζεο ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ ηεο
Λέληλγθξαλη αξρίδεη ηε δεθαεηία ηνπ 1930, φπνπ αξρίδνπλ λα δηδάζθνπλ ν Μ. Γθλέζηλ θαη
ν Μ. Γηνχληηλ (δίδαμε ην 1926-1942). Ο πξψηνο ζπνπδαίνο ζπλζέηεο, ν Μ. Γθλέζηλ (ην
Μνπζηθφ Ηλζηηηνχην «Γθλέζηλ» ζηε Μφζρα πήξε ην φλνκά ηνπ), δίδαμε ζηνπο Β.
΢αικάλνθ190, Α. Λέκαλ191 θαη Η. Φίλθειζηεηλ (δίδαμε ζηελ πεξίνδν 1937-1970).
Γηα λα νινθιεξσζεί ε εμεηαδφκελε πεξίνδνο, πξέπεη λα αλαθέξνπκε ηηο δχζθνιεο
δεθαεηίεο ηνπ 1940 θαη ηνπ 1950, φπνπ ε ΢ρνιή δνθηκάζζεθε μαλά. ΢ηα ρξφληα ηνπ Β΄
Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ απεβίσζαλ νη δηαθεθξηκέλνη θαζεγεηέο ηεο έδξαο ηεο ΢χλζεζεο, ν
Β. Καιαθάηεο θαη ν Π. Ρηαδάλνθ. Σν 1946 πεζαίλεη θαη ν ΢ηέηλκπεξγθ.
Σν 1944 ην Κξαηηθφ Χδείν Λέληλγθξαλη πήξε ην φλνκα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. ΢ηα
κέζα ηνπ 1969, 125 ρξφληα απφ ηε γέλλεζε ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, δεκηνπξγήζεθε ην
Μνπζείν ηεο Ηζηνξίαο, ζην νπνίν παξαδφζεθαλ αξρεηαθά θαη ρεηξφγξαθα ληνθνπκέληα.

1. Καζεγεηέο ηνπ Σκήκαηνο (ηεο Έδξαο) ηεο ΢χλζεζεο ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη,
θσηνγξαθία, κεηά 1937192. Απφ αξηζηεξά πξνο δεμηά νη: Ν. Υέηθεηο, Μ. Γηνχληηλ, Νη. ΢νζηαθφβηηο, Υ.
Κνπζλαξηφθ, Γηνπ. Σηνχιηλ, Λ. Ακπ. Καζηζκέλνη είλαη νη Μ. Γθλέζηλ, Ρ. Μέξβνιθ, Μ. ΢ηέηλκπεξγθ, Λ.
Νηθνιάγηεθ, Α. Εηηνκίξζθη, Ν. Φφκηλ (Καηάινγνο ηεο Έθζεζεο, αξ. 166).
2. To Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη κεηά ηε ιήμε ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, θσηνγξαθία.

Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ (1939-1945), ην Κξαηηθφ Χδείν, καδί

κε έλα κέξνο απφ ηα απνζέκαηα ηεο βηβιηνζήθεο ηνπ, εθθελψζεθε, κεηαθέξζεθε ζηελ
Σαζθέλδε ην 1941, θαη επέζηξεςε ζην Λέληλγθξαλη ην θζηλφπσξν ηνπ 1944. ΢ηελ νξνθή

186
Ηβάλ Ηβάλνβηηο Νηδεξδίλζθη (Dzerzhinsky) (1909-1978): Ρψζνο ζπλζέηεο.
187
Βαζίιε Παχινβηηο ΢νινβηφθ-΢εληφη (Solov‟yov-Sedoy): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη κνπζηθφο
παξάγνληαο.
188
Νηθίηα Βιαληηκίξνβηηο Μπνγθνζιφθζθη (Boguslovsky) (γελ. 1913): Ρψζνο ζπλζέηεο.
189
Οιέο (Αιεμάληξ) ΢εκηφλνβηηο Σζίζθν (Chishko) (1895-1976): νπδκπεθηθήο θαηαγσγήο Ρψζνο
ζπλζέηεο, ηξαγνπδηζηήο ηεο φπεξαο (ηελφξνο) θαη δάζθαινο (Χδείν Λέληλγθξαλη, 1944-1965, απφ ην 1957
πθεγεηήο).
190
Βαληίκ Νηθνιάγηεβηηο ΢αικάλνθ (1912-1978): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο (Χδείν
Λέληλγθξαλη- 1951, απφ 1965 εμειέγε θαζεγεηήο).
191
Άικπεξη ΢εκηφλνβηηο Λέκαλ (Leman/Lehmann) (γελ. 1915): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο θαη
δάζθαινο.
192
Ο Νη. ΢νζηαθφβηηο μεθηλάεη ηελ εξγαζία ηνπ ζην Χδείν ην 1937.
 - 44 -

ηνπ Χδείνπ, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ, ιεηηνπξγνχζε νκάδα ηεο αληηαεξνπνξηθήο
άκπλαο, ζηελ νπνία ππεξέηεζε γηα ιίγν δηάζηεκα θαη ν ΢νζηαθφβηηο. ΢ην πφζην απηφ
άξρηζε λα ζπλζέηεη ηελ πεξίθεκε Έβδνκε ζπκθσλία (1942). Σν θηίξην ηνπ Χδείνπ ππέζηε
ζνβαξέο δεκηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη. Σν Χδείν ηεο Μφζραο
επίζεο εθθελψζεθε (κεηαθέξζεθε ζην ΢αξάηνθ) θαη επέζηξεςε ζηε Μφζρα ην 1945, κεηά
ηε ιήμε ηνπ πνιέκνπ. Σελ ίδηα γξακκή –ηεο πξνζηαζίαο κέζσ ηεο εθθέλσζεο–
αθνινχζεζαλ πνιινί δηαθεθξηκέλνη θαιιηηέρλεο θαη γλσζηά θαιιηηερληθά ζπγθξνηήκαηα.
Μεηά ηε ιήμε ηνπ πνιέκνπ, νξηζκέλνη απφ ηνπο εξγαδφκελνπο ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο, ζπλζέηεο θαη ζεσξεηηθνί, ζπλδέζεθαλ θαιιηηερληθά κε ηε Μφζρα· ν
Αζάθηεθ (ν νπνίνο επέδεζε απφ ηελ πνιηνξθία ηνπ Λέληλγθξαλη), νη Μ. Σζνπιάθε, Μ.
Γθλέζηλ θαη ν Μ. Γηνχληηλ. Σν κεγάιν θχκα, ν αλνηρηφο πφιεκνο κε ην θνξκαιηζκφ
δηαθφπηεη γηα πάληα ηηο παηδαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ Β. ΢ηεξκπαηζφθ θαη ζηακαηά
ηνλ Νη. ΢νζηαθφβηο.
΢ηηο δεθαεηίεο ηνπ ‟50 θαη ηνπ ‟60 ζην ίδξπκα δεκηνπξγείηαη έλα λέν δηδαθηηθφ ζψκα
ζηε ΢χλζεζε. Οη πεξηζζφηεξνη ζπλζέηεο θαη δηδάζθνληεο ήηαλ θαη απφθνηηνη ηνπ Χδείνπ.
Σν ζεκαληηθφ είλαη φηη ε παξάδνζε πνηέ δε δηαθφπεθε. Απφ ηνπο παιηνχο παξακέλεη κφλν
ν Μπ. Αξάπνθ, ν νπνίνο γίλεηαη Τπεχζπλνο ηεο Έδξαο ηεο Δλνξρήζηξσζεο (1951-1973)
θαη θαηφπηλ Τπεχζπλνο ηεο Έδξαο ηεο ΢χλζεζεο (1973-1992)· δεκηνπξγεί δηθή ηνπ ζρνιή,
ε νπνία έρεη κέγηζηε ζεκαζία γηα ηελ εμέιημε ηνπ κνπζηθνχ πνιηηηζκνχ ηεο πξψελ Δ΢΢Γ.
Σν 1961 επηζηέθεη ν ΢νζηαθφβηο, γηα λα αζρνιεζεί κε ηνπο ππνςήθηνπο δηδάθηνξεο193.

2.4.3. Δπίινγνο. Ζ εμέηαζε ηεο ΢ρνιήο ΢χλζεζεο ηνπ Χδείνπ, απφ ην δεχηεξν κηζφ
ηνπ 20νπ αηψλα σο θαη ζήκεξα, δελ εκπίπηεη ζην ζέκα ηεο παξνχζαο κειέηεο. Αμίδεη λα
ζεκεησζεί φκσο κηα πξφζθαηε ζηαηηζηηθή θαηαγξαθή ηνπ 21νπ αηψλα: ηα ηειεπηαία ρξφληα
ζην Σκήκα ΢χλζεζεο ηεο Μνπζηθήο Αθαδεκίαο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ζπνπδάδνπλ
παξαπάλσ απφ 60 θνηηεηέο. Ο αξηζκφο απηφο πεξηιακβάλεη θαη ηνπο ππνςήθηνπο
δηδάθηνξεο, ηνπο μέλνπο θνηηεηέο θαη εθείλνπο πνπ θάλνπλ πξαθηηθή εμάζθεζε. Έλα
πξάγκα δελ έρεη αιιάμεη: φια ηα κνπζηθν-ζεσξεηηθά καζήκαηα δηδάζθνληαη απφ ηνπο
δηαθεθξηκέλνπο θαζεγεηέο ΢χλζεζεο, φπσο θαη πξηλ απφ 100 ρξφληα, ζε φιεο ηηο άιιεο
εηδηθφηεηεο. Γηα ηα 125 ρξφληα απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ Χδείνπ (1862-1997), εθπαηδεχηεθαλ
9000 θνηηεηέο, ηα 2/3 κεηά ην Β΄ΠΠ.
΢ήκεξα, ζηνλ 21ν αηψλα πιένλ, ε Μνπζηθή Αθαδεκία «Ρίκζθη-Κφξζαθνθ» ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο αλαγέλλεζε θαη ηξηπιαζίαζε ηηο παξαδφζεηο ησλ παιηψλ δαζθάισλ. Ζ ΢ρνιή
ιεηηνπξγεί κε επηά Σκήκαηα: ΢χλζεζε, Πηάλν, Οξρεζηηθά φξγαλα, Μνλσδία θαη
΢θελνζεζία ηνπ κνπζηθνχ ζεάηξνπ, Ηζηνξηθφ-Θεσξεηηθφ θαη Λατθά κνπζηθά φξγαλα. ΢ηελ
αξρή ηνπ 21νπ αηψλα μαλαδεκηνπξγήζεθε ν ΢χιινγνο ησλ Κεδεκφλσλ, δεκηνπξγήζεθε
΢χιινγνο Απνθνίησλ, πνιινί απφ ηνπο νπνίνπο αλαδείρζεθαλ ληθεηέο ζε δηεζλείο
κνπζηθνχο δηαγσληζκνχο θαη θέξδηζαλ επάμηα κηα ζέζε ζηε κνπζηθή δσή ηεο παηξίδαο
ηνπο, αιιά θαη ζην εμσηεξηθφ. ΢ηελ Αθαδεκία πξαγκαηνπνηνχληαη δηεζλή κνπζηθά
ζπλέδξηα θαζψο θαη Master classes, ζηε ΢ρνιή ή ζην εμσηεξηθφ. Παξαδφζεηο πνιιψλ εηψλ
ελψλνπλ ηε Μνπζηθή Αθαδεκία κε ηηο δηαθεθξηκέλεο κνπζηθέο ζρνιέο ηνπ Ακβνχξγνπ, ηεο
Γξέζδεο, ηεο Κνισλίαο, ηνπ Βξφηζιαθ, ηνπ Ρφηεξληακ, ηεο Βνζηφλεο, ηνπ Μπίξκηλγθακ
θ.ιπ. Απφ ην 2001 νξγαλψλεηαη θεζηηβάι κε ηελ νλνκαζία «Ζ δηεζλήο εβδνκάδα ηνπ
Κνλζεξβαηνπάξ». Σν 1995, κε επηζηνιή ηνπ Πξσζππνπξγνχ ηεο Ρσζηθήο Έλσζεο, ε
΢ρνιή θαηαηάρζεθε αλάκεζα ζηα πην πνιχηηκα ηδξχκαηα ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ηεο
Ρσζία.

193
Γίρξνλε κεηαπηπρηαθή εθπαίδεπζε (αζπηξαληνχξα).
 - 45 -

3. Ζ ΠΡΧΗΜΖ ΠΔΡΗΟΓΟ΢

3.1. Σα λεαληθά ρξόληα

3.1.1. Σν νηθνγελεηαθό πεξηβάιινλ. Ο ζπλζέηεο,
δάζθαινο, καέζηξνο θαη πηαλίζηαο Βαζίιεο Καιαθάηεο
γελλήζεθε ζηηο 29 Ηαλνπαξίνπ 1869194 ζηελ πφιε Δππαηφξηα195
ηεο Κξηκαίαο (ζην ηφηε Κπβεξλείν ηεο Σαπξίδαο). Ο παηέξαο ηνπ,
ν Παχινο Kαιαθάηεο, ήηαλ έκπνξνο θαη δάζθαινο ηεο ξσζηθήο
γιψζζαο· ην νλνκαηεπψλπκν ηεο κεηέξαο ηνπ ήηαλ Αιεμάλδξα
Υξπζαλνπνχινπ (ζην ξσζηθά πξνθέξεηαη σο Υξπζαλφπνπιν). Ζ
νηθνγέλεηα ηνπ Παχινπ Καιαθάηε ήηαλ κηα γλήζηα ειιεληθή
νηθνγέλεηα (κε πνιινχο απνγφλνπο). Χζηφζν, δελ ππάξρνπλ
πιεξνθνξίεο γηα ην πφηε θαη απφ πνπ έθηαζαλ ζηε Ρσζία. ΢ην
αξρείν Καιαθάηε θπιάζζεηαη ε «άδεηα κεηαθηλήζεσλ ηνπ Έιιελα εκπφξνπ Βαζίιεηνπ
Καιαθάηε ηνπ Παχινπ γηα ηε Ρσζηθή Απηνθξαηνξία», απφ ηηο 2-11-1899196, πνπ
επηβεβαηψλεη απηά ηα ζηνηρεία. Σα παηδηά ηνπ Βαζίιε γλσξίδνπλ φηη ε θαηαγσγή ηνπο ήηαλ
απφ Έιιελεο ηεο Κξηκαίαο, νη νπνίνη δνχζαλ εθεί, θαη φηη δηαηήξεζαλ επαθέο κε ζπγγελείο
ηνπο σο ην Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν. Ο Αλαηφιη Καιαθάηεο ζπκάηαη φηη ε γηαγηά ηνπο
ζεσξνχζε ηνλ εαπηφ ηεο θαηαγφκελν απφ «αξηζηνθξαηηθή γεληά θαη, φηαλ παληξεχηεθε, δελ
ήζειε λα πάξεη ην επψλπκν ηνπ ζπδχγνπ ηεο».
Μηα κε δηαζηαπξσκέλε πιεξνθνξία καο παξαπέκπεη ζηε Λεπθάδα, ζηα Ηφληα Νεζηά.
Ο θαζεγεηήο ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ θ. Υάξεο Ξαλζνπδάθεο ζπκάηαη φηη ζε θάπνην
θείκελν ν Η. ΢ηξαβίλζθη αλαθέξεη πσο ν δάζθαιφο ηνπ, ν Καιαθάηεο, ήηαλ λεζηψηεο (δε
βξέζεθε, σζηφζν, θάπνηα ζρεηηθή γξαπηή καξηπξία). Ζ δξ. Αιίθε Νηθεθφξνπ, Γηεπζχληξηα
ησλ Κξαηηθψλ Αξρείσλ ηεο Κέξθπξαο, ηεο νπνίαο ε θαηάξηηζε γηα ηα Ηφληα Νεζηά είλαη
πιήξεο θαη βνήζεζε ζηελ ζχληαμε ηνπ αξρείνπ ηνπ ζπλζέηε, καο ζπκβνχιεςε λα
απεπζπλζνχκε ζηα Γ.Α.Κ. ηεο Λεπθάδαο. Χζηφζν, παξφηη ηα επψλπκα ησλ γνληψλ ηνπ
Καιαθάηε είλαη γλσζηά, δε γλσξίδνπκε πνηα αθξηβψο ρξνληθή πεξίνδνο πξέπεη λα
εμεηαζηεί, θάηη πνπ θαζηζηά δχζθνιε ηελ έλαξμε ζρεηηθήο έξεπλαο.
Μεγάιε έθπιεμε γηα καο απνηέιεζε κηα πξφζθαηε δεκνζίεπζε ζηελ επίζεκε
ηζηνζειίδα ηεο γελέηεηξαο ηνπ Καιαθάηε, ζηελ Δππαηφξηα (ηελ νπνία αλαθαιχςακε κεηά
ηελ νινθιήξσζε ηεο έξεπλαο) θαη ε κεηάθξαζε ζηε ξσζηθή γιψζζα κέξνπο ηνπ
«Καηαιφγνπ ηεο Έθζεζεο ηνπ Αξρείνπ Β. Καιαθάηε», ζπκπαξαγσγή ηνπ Σειιφγιεηνπ
Ηδξχκαηνο Σερλψλ ηνπ Α.Π.Θ. θαη ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηήκηνπ. ΢ην άξζξν ηεο N.
Pavlenkova, “Ζ επηζηξνθή ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε”197, βξήθακε πνιχηηκεο πιεξνθνξίεο
ζρεηηθά κε ηελ ειιεληθή παξνπζία ησλ πξνγφλσλ ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε, ηηο νπνίεο
παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε:
«Τπάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηνπο ζπγγελείο ηνπ Β. Καιαθάηε απφ ηελ πιεπξά ηεο
κεηέξαο ηνπ. ΢ηνπο „Καηαιφγνπο ηεο Δππαηφξηαο γηα ην έηνο 1897‟ αλαθέξεηαη φηη ν
έκπνξνο Γθ.Η. Υξηζαλφπνπιν, έρεη ζηνλ θφιπν Μπνθάι (ζε απφζηαζε 70 βέξζηηα απφ ηελ
Δππαηφξηα) δηθφ ηνπ εξγνζηάζην επεμεξγαζίαο ςαξηψλ. ΢ην επξεηήξην ηεο Δππαηφξηαο
απφ ηελ αξρή ηνπ 20νπ αηψλα ππάξρεη ε πιεξνθνξία φηη ζην ζπίηη ηνπ δήκαξρνπ ηεο πφιεο

194
Ο ίδηνο ν Καιαθάηεο δειψλεη ζηελ Απηνβηνγξαθία θαη ζην «Δξσηεκαηνιφγηφ» ηνπ, απφ ην 1936,
φηη γελλήζεθε ζηηο 29-1-1869. ΢ε άιιεο πεγέο ππάξρνπλ κηθξέο δηαθνξέο, π.ρ. ζην «Curriculum vitae» ηνπ
ζπλζέηε αλαθέξεηαη ε εκεξνκελία 30-1-1869 θαη ζε νξηζκέλεο πεγέο σο έηνο γελλήζεσο αλαθέξεηαη ην
1870.
195
Δupatoria/Yevpatoria ζηε ξσζηθή γιψζζα, Kezlev ζηελ ηαηαξηθή γιψζζα, Κεξθηληηίο ζηα
ειιεληθά.
196
βι. Καηάινγν Έθζεζεο Β. Καιαθάηε ζην Σειιφγιεην Ίδξπκα Α.Π.Θ., αξηζκφο 5.
197
βι. N. Pavlenkova, “Vozvrashchenie Vasiliya Kalafati” [“Ζ επηζηξνθή ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε”],
Obozreniya krymskikh del, 20-27/11/2009, No 44, http://evpatoriya-history.info/art/kalafati.php.
 - 46 -

΢.Δ. Νηνπβάλ, ζηελ νδφ ΢νκπόξλαγηα (ζήκεξα νδφο Σνύηζηλ) βξηζθφηαλ ην

ζπκβνιαηνγξαθείν ηνπ Α.Β. Υξηζαλφπνπινπ.
΢ην Κξαηηθφ Αξρείν ηεο Απηφλνκεο Γεκνθξαηίαο ηεο Κξηκαίαο δηαζψδεηαη έλα
ληνθνπκέλην, ζην νπνίν αλαθέξεηαη φηη «…ν ηδηνθηήηεο ηνπ ζπηηηνχ Νηθνιάη (Νηθφιανο)
Καιαθάηε (αδειθφο ηνπ παηέξα ηνπ Β. Καιαθάηε) ππνρξεψλεηαη έσο ηηο 13 Μαξηίνπ 1900
λα θηηάμεη ην πεδνδξφκην ηεο λφηηαο πιεπξάο ηεο δηθή ζαο νηθείαο, ην νπνίν βξίζθεηαη
απέλαληη απφ ην ιηκάλη, δίπια ζηελ νηθεία ηνπ Παλαγηφηνθ». Σν ζπίηη ηνπ Έιιελα έκπνξνπ
Αθαλάζη (Αζαλάζην) Φεληφξνβηηο Παλαγηφηνθ ρηίζηεθε ην 1899 ζηελ θχξηα νδφ
Λαδαξέθζθαγηα ηεο Δππαηφξηαο (ζήκεξα νδφο Ρεβνιηνύηζηα, νδφο ηεο Δπαλάζηαζεο),
απέλαληη απφ ην ιηκάλη ηεο Ρσζηθήο Έλσζεο Ναπηηιίαο θαη Δκπνξίνπ [Rossiyskoe
obshchestvo parakhodstva I torgovli (ROPiT)]. Σν δηψξνθν θηίξην κε πξσηφηππε
αξρηηεθηνληθή, δηαθνζκεκέλν κε ιεπηεπίιεπηα αλάγιπθα ζηνιίδηα κε ζαιαζζηλή
ζπκβνιηθή, ην νπνίν αλαθέξεηαη ζην θείκελν, αλαθεξχρηεθε ην 1984 σο κλεκείν ηεο
αξρηηεθηνληθήο ζηελ Δππαηφξηα. ΢ηελ αλαηνιηθή πιεπξά ηνπ θηηξίνπ παιηφηεξα ππήξραλ
κηα ζεηξά απφ κνλψξνθα εκπνξηθά θαηαζηήκαηα. ΢ηελ δπηηθή πιεπξά ηεο νηθείαο
βξηζθφηαλ έλα κνλψξνθν θηήξην, ην νπνίν ρξεζηκνπνηνχζαλ γηα καγαδί. Σν 1890 ηα
αδέιθηα Παύινο (ν παηέξαο ηνπ Βαζίιε) θαη Νηθόιανο Καιαθάηε πήξαλ ηελ άδεηα λα
αλνίμνπλ εθεί ηαβέξλα (θάηη ζαλ παλδνρείν-ράλη). Αξγφηεξα, ζηε ζνβηεηηθή πεξίνδν θαη
γηα επλφεηνπο ιφγνπο, ν Βαζίιεο Καιαθάηεο δελ αλαθεξφηαλ ζην είδνο ηεο εξγαζίαο ηεο
νηθνγέλεηαο ηνπ ζηελ Δππαηφξηα, παξά κφλν έιεγε φηη ε θαηαγσγή ηνπ ήηαλ απφ εκπφξνπο.
Οη νηθνγέλεηα ηνπ Παχινπ Καιαθάηε δνχζε κε αξθεηή άλεζε θαη γη‟ απηφ νη γνλείο
έδεημαλ κεγάιν ελδηαθέξνλ γηα ηε κφξθσζε ησλ παηδηψλ ηνπο. Ο Βαζίιεο ζπνχδαζε ζην
Γπκλάζην Αξξέλσλ, ην νπνίν άλνημε ηηο πχιεο ηνπ ζηελ Δππαηφξηα ζηηο 14 ΢επηεκβξίνπ
1876. ΢ηελ αξρή ην Γπκλάζην δελ είρε δηθφ ηνπ θηίξην θαη ηα καζήκαηα γίλνληαλ ζε
κηζζσκέλν ρψξν, ζηελ νδφ Λαδαξέθζθαγηα 52 (ζήκεξα νδφο Ρεβνιηνύηζηα). ΢ηελ αξρή ζην
Γπκλάζην ηεο Δππαηφξηαο δελ ππήξρε πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ· αξρηθά ηδξχζεθαλ κφλν
ηξεηο ηάμεηο θαη άιιε κηα ηάμε γηα πξνεηνηκαζία. Σέηνηνπ είδνπο ζρνιέο ζηε Ρσζία
εθείλεο ηεο επνρήο νλνκάδνληαλ «πξνγπκλάζηα». ΢χκθσλα κε ηε δηάηαμε ηνπ 1864, ηα
πξνγπκλάζηα έγηλαλ αλεμάξηεηεο ζρνιέο. Απφ ην 1866 ηα πξνγπκλάζηα απέθηεζαλ ην
δηθαίσκα λα δηεμάγνπλ εμεηάζεηο ζηνπο απνθνίηνπο ηνπο, νη νπνίνη απνθηνχζαλ αξγφηεξα
ην δηθαίσκα λα εξγαζηνχλ σο πηζηνπνηεκέλνη δάζθαινη ζηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε.
Σν εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα ζηα πξνγπκλάζηα αληηζηνηρνχζε ζην πξφγξακκα ησλ πξψησλ
ηάμεσλ ηνπ θαλνληθνχ Γπκλαζίνπ θαη έδηλε ηε δπλαηφηεηα ζηνπο απνθνίηνπο λα
ζπλερίζνπλ ηε εθπαίδεπζε ηνπο ζην «πιήξεο ή θαλνληθφ γπκλάζην», ζηε ΢πκθεξνχπνιε ή
ζε άιιε πφιε. Ζ εθπαίδεπζε ηνπ λεαξνχ Καιαθάηε ζηηο μέλεο γιψζζεο πξσηνμεθίλεζε
ζην Γπκλάζην ηεο Δππαηφξηαο, φπνπ κεγάιε ζεκαζία δηλφηαλ ζηε δηδαζθαιία ηεο
Γεξκαληθήο θαη Γαιιηθήο γιψζζαο πνπ μεθηλνχζε απφ ηελ πξψηε ηάμε. ΢ηα καζεηηθά
ρξφληα ηνπ ν λεαξφο ζπλζέηεο αλαθάιπςε ηελ αγάπε ηνπ γηα ηε κνπζηθή. ΢ηελ
απηνβηνγξαθία ηνπ γξάθεη φηη ηξαγνπδνχζε ζηε ρνξσδία ηνπ Γπκλαζίνπ θαη ζπρλά
αληηθαηέζηεζε ην δάζθαιν ηεο κνπζηθήο (βι. N. Pavlenkova, “Ζ επηζηξνθή ηνπ Βαζίιε
Καιαθάηε”, http://evpatoriya-history.info/art/kalafati.php θαη 3.1.3. Οη κνπζηθέο ζπνπδέο
ηνπ λεαξνχ Καιαθάηε ζηελ Δππαηνξία).
΢ηε κειέηε ηνπ Β. Καξδάζε, Έιιελεο νκνγελείο ζηε Νόηηα Ρσζία (1775-1861),
(εθδφζεηο Αιεμάλδξεηα, 1998), ζηελ νπνία γίλνληαη αλαθνξέο ζηηο νηθνλνκηθέο θαη
εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηεο ησλ Διιήλσλ, παξνπζηάδεηαη πίλαθαο κε ηηο πην επθαηάζηαηεο
ειιεληθέο νηθνγέλεηεο ζηελ Οδεζζφ. Αλαθέξνληαη θαη ζηνηρεία γηα ηελ πξνέιεπζε ησλ
Διιήλσλ πξνζθχγσλ, ζχκθσλα κε ηηο ξσζηθέο πεγέο, απφ δηάθνξα κέξε ηεο Οζσκαληθήο
Απηνθξαηνξίαο, ηελ Πεινπφλλεζν, ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ, ηα λφηηα παξάιηα ηνπ Δχμεηλνπ
Πφληνπ, ηηο εγεκνλίεο ηεο Μνιδνβιαρίαο. ΢ηνλ πίλαθα κε ηνπο Έιιελεο εκπφξνπο ηεο
 47

Μεηάθξαζε: Ζ ζθξαγίδα ηεο άδεηαο

«1. Θξήζθεπκα: Υξηζηηαλόο νξζόδνμνο
2. Έηνο γελλήζεσο θαη ειηθία: 29 ρξνλώλ
3. Δπάγγεικα: -
4.Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε: άγακνο
5. ΢πγθαηνηθεί καδί ηνπ: -
6. Καηάζηαζε ζηξαηησηηθήο ππεξεζίαο:
7. Τπνγξαθή ηνπ θαηόρνπ:
΢ε πεξίπησζε πνπ ν πξνθάηνρνο είλαη
αγξάκκαηνο, ζεκεηώλνληαη ηα
ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά
Αλάζηεκα: 2,40¹⁷⁴
Υξώκα καιιηώλ: καύξν
Ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά: όρη
Έρεη ηζρύ γηα έλα ρξόλν
Ο πξνθάηνρνο ηνπ παξόληνο εγγξάθνπ πνπ θαηάγεηαη
από ην Κπβεξλείν ηεο Σαπξίδαο, ν Έιιελαο έκπνξνο Βαζίιεηνο
Καιαθάηεο ηνπ Παύινπ, έρεη άδεηα λα κεηαθηλείηαη ζηηο πόιεηο
θαη ηα ρσξηά ηεο Ρσζηθήο Απηνθξαηνξίαο, από ηελ ζεκεξηλή
εκεξνκελία, έσο ηηο 29 Ννεκβξίνπ 1898.
Αξηζκόο 1148
Ζ εκεξνκελία: 29 Ννεκβξίνπ1898 (νινγξάθσο)
Ζ ππνγξαθή ηνπ Γηνηθεηηθνύ ππαιιήινπ:
Ν. Κηληξηάλνθ
Ο Γξακκαηέαο (ε ππνγξαθή δελ δηαβάδεηαη).

Υνξεγείηαη δσξεάλ από ηελ ππεξεζία».

Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ, Κέξθπξαο, Φ. 4, ππ. 1, εγγ. 2.

Οδεζζνχ γηα ην 1800, ν Γεκήηξεο Καιαθάηεο, ηεο Γεχηεξεο «Γίιληαο»198, ιακβάλεη ηελ
έβδνκε ζέζε, αλάκεζα ζηνπο πην πινχζηνπο, κε θεθάιαην 6.000 ξνχβιηα (ε θαηαγσγή ηνπ
δε ζεκεηψλεηαη). Νσξίηεξα (1798) βξίζθνπκε ην ίδην πξφζσπν, θαηαρσξηζκέλν ζηελ Σξίηε
«Γίιληα», λα δηαηεξεί παληνπσιείν. Αιιά ζηνλ πίλαθα ησλ Διιήλσλ εκπφξσλ ηεο Πξψηεο
«Γίιληαο», γηα ην έηνο 1812, βξίζθνπκε ην Γεκήηξε Καιαθάηε θαη ηνλ Υ. Καιαθάηε ζηελ
έλαηε θαη δέθαηε ζέζε αληίζηνηρα. Χο ρξφλνο εγθαηάζηαζεο ηνπο ζηελ Οδεζζφ
ζεκεηψλεηαη ην 1801, ην νπνίν είλαη έλα θνηλφ ζηνηρείν θαη γηα ηα ππφινηπα κέιε.
΢ε άιιν πίλαθα, φπνπ ζεκεηψλνληαη νη Έιιελεο ηδηνθηήηεο αθηλήησλ ζηελ πφιε
Οδεζζνχ, ν ΢ηέθαλνο θαη ν Δπζηάζηνο Καιαθάηεο βξίζθνληαη ζηε δσδέθαηε ζέζε, κε
θεθάιαην ζε ξνχβιηα 80.000 (1830), κεηά απφ ερεξά νλφκαηα, φπσο ηνπ ΢ηέθαλνπ Ράιιε,
ηνπ Γξεγφξε Μαξαζιή, ηνπ Θεφδσξνπ Ρνδνθαλάθε199θ.ά. Οη Έιιελεο ηεο Κξηκαίαο θαη
ηεο Αδνθηθήο γξάθνπλ ηζηνξία ζηελ επνρή ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο ηνπ 18νπ αηψλα
ζηε Ρσζία, ελψ απνηεινχλ θαη ζεκαληηθφ κέξνο ηεο Νεφηεξεο Διιεληθήο Ηζηνξίαο (Β.
Καξδάζεο, 1998: 138, 140, 144, 225). Σν 1861 πξνζθιήζεθε απφ ηελ ειιεληθή θνηλφηεηα
ηεο Οδεζζνχ ν Αιέμαλδξνο Καηαθνπδελφο (1824-1892), γηα λα δηεπζχλεη ηε ρνξσδία ηνπ

198
Γίιληα: εκπνξηθφο ζχιινγνο ζηα πιαίζηα ηνπ ξσζηθνχ ηδηαίηεξνπ θαπηηαιηζκνχ (ν ηζάξνο έρεη ηνλ
έιεγρν, είδνο γξαθεηνθξαηηθνχ κεξθαληηιηζκνχ. ΢ηε «Νέα Ρσζία» νη Έιιελεο ήηαλ γξακκέλνη ζε ηξεηο
«Γίιληεο», ζχκθσλα κε ην εηήζην εηζφδεκα ηνπο).
199
Γε κπνξνχκε λα πνχκε κε βεβαηφηεηα ηη κνλάδα κέηξεζεο ρξεζηκνπνηνχζαλ ζηε Ρσζία ηνλ θαηξφ
εθείλν. Απφ ηηο γλσζηέο κνλάδεο κήθνπο, ην κφλν πνπ ηαηξηάδεη ζηελ πεξίπησζε είλαη ν ηεθηνληθφο πήρεο
(2,40 x 0,75= 1.80 κέηξα).
 48

λανχ ηεο ειιεληθήο εθθιεζίαο ηεο Αγίαο Σξηάδνο σο ην 1870 (Κ. Ρσκαλνχ, 2006: 93).
Πξφζθαηα, κέξνο απφ ηα αξρεία ηεο Δθθιεζίαο δεκνζηεχζεθαλ ζηελ ειεθηξνληθή ζειίδα
ησλ Διιήλσλ ηεο Οδεζζνχ.
΢ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ ζπλαδέιθνπ ηνπ Β. Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, ηνπ ΢ακνπήι Μ. Ματθάπαξ (1867-1938)200, ν νπνίνο ζπνχδαζε ζην
Γπκλάζην ηνπ Σαγθαλξφγθ, πεξηγξάθνληαη νη κνπζηθέο πξνηηκήζεηο ηεο «ειιεληθήο
αξηζηνθξαηίαο» ηεο πφιεο. Οη βαζχπινπηνη Έιιελεο ρξεζηκνπνηνχζαλ έλα κέξνο ησλ
ρξεκάησλ ηνπο, γηα λα νκνξθαίλεη ε κνπζηθή δσή ηεο.πφιεο. Κάζε ρξφλν εξρφηαλ
θαιεζκέλνο ηνπο έλαο λένο ζίαζνο απφ ηελ Ηηαιία, ελψ παξάιιεια ζπληεξνχζαλ
ζπκθσληθή νξρήζηξα απφ ηνπο Ηηαινχο κνπζηθνχο, νη νπνίνη ήηαλ έηνηκνη αθφκε θαη λα
εγθαηαζηαζνχλ κφληκα ζηε Ρσζία. Απφ ηελ Ηηαιία πξνζθαινχζαλ επίζεο δηεπζπληέο
νξρήζηξαο θαη ρνξσδίαο. Ο πξψηνο δάζθαινο ηνπ Ματθάπαξ ήηαλ ν Ηηαιφο Gaetano
Molla201, κε ην γην ηνπ νπνίνπ –ηνλ Βεληακίλ Μφιια– ν Β. Καιαθάηεο αξγφηεξα ζπνχδαζε
ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (ζην κάζεκα ηεο Γηεχζπλζεο νξρήζηξαο). Ζ πεξηγξαθή
ηεο κνπζηθήο δσήο ηνπ Σαγθαλξφγθ ζπκπίπηεη ρξνλνινγηθά κε ηε δεκαξρία ηνπ Αρηιιέα
Αιθεξάθε ζηελ πφιε απηή (1800-1888), φπνπ ππήξραλ δχν ζίαζνη (ηεο ηηαιηθήο θαη ηεο
ξσζηθήο φπεξαο) θαη παξνπζηάζηεθαλ ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα πεξίπνπ 80 φπεξεο202
(Maykapar, 1938: 15-19).
Άιιε κηα πεγή απφ εθεκεξίδα ηνπ 19νπ αηψλα, ηελ νπνία αλαθάιπςε ν θαζεγεηήο Υ.
Ξαλζνπδάθεο ζηελ Δξκνχπνιε ηεο ΢χξνπ, καο πιεξνθνξεί φηη θάπνηνο θάηνηθνο ηνπ
λεζηνχ (ν νπνίνο ήηαλ έλα είδνο ξαθνζπιιέθηε), θιεξνλφκεζε κεγάιν ρξεκαηηθφ πνζφ
απφ ζπγγελή ηνπ κε ην επψλπκν «Καιαθάηεο» απφ ηελ Οδεζζφ. Αλαθέξεηαη, σζηφζν, φηη
ν ΢πξηαλφο δε γλψξηδε ηελ χπαξμε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπγγελή ηνπ.
΢χκθσλα κε ηηο δηθέο καο εθηηκήζεηο, ν Βαζίιεο Καιαθάηεο είλαη πηζαλφ λα αλήθεη
ηνπιάρηζηνλ ζηελ ηξίηε γεληά. Γε κηινχζε ηελ ειιεληθή γιψζζα –γηα απηφ καξηπξνχλ νη
αλακλήζεηο ηνπ ζπκθνηηεηή ηνπ Β. Ενινηαξηφθ (Κνπγηνπκδή). Απφ ηηο αλακλήζεηο ηνπ
Γεκήηξε Μεηξφπνπινπ, ηηο νπνίεο καο κεηάθεξε ν Βχξσλαο Φηδεηδήο (Αξρηκνπζηθφο ηεο
Κξαηηθήο Οξρήζηξαο Αζελψλ), γίλεηαη θαλεξφ φηη ν Μεηξφπνπινο θαη ν δηάζεκνο
καέζηξνο Οδπζζέαο Γεκεηξηάδεο, ζπλαληήζεθαλ κεηαμχ ηνπ 1934 θαη ηνπ 1937203 κε ηνλ
ζπκπαηξηψηε ηνπο Β. Καιαθάηε ζην Λέληλγθξαλη θαη εθείλνο δε γλψξηδε ειιεληθά.
Χζηφζν, άιινο δηάζεκνο καζεηήο ηνπ Καιαθάηε, ν Nicolas Slonimsky (1894-1995), ζηελ
πεξηγξαθή ηνπ δαζθάινπ ηνπ δε ζπκθσλεί φηη ν Καιαθάηεο δε γλψξηδε ηελ ειιεληθή
γιψζζα. Αληίζεηα καο έρεη αθήζεη ηελ πιεξνθνξία φηη ν Καιαθάηεο κηινχζε ηε ξσζηθή
γιψζζα, κε κηαλ ειιεληθή πξνθνξά θιεξνδνηεκέλε απφ ηελ νηθνγέλεηά ηνπ (N.

200
΢ακνπήι Μσπζέγηεβηηο Ματθάπαξ (Maykapar) (1867, Υεξζφλ – 1938, Λέληλγθξαλη): Ρψζνο
πηαλίζηαο, ζπλζέηεο, ζεσξεηηθφο θαη παηδαγσγφο. Δξγάζηεθε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο ζην δηάζηεκα
1910-1930 (απφ ην 1915 σο θαζεγεηήο).
201
Gaetano Molla: Ηηαιφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ρνξσδίαο, ζπλζέηεο θαη παηδαγσγφο, απφ ηε
Γέλνβα. Πξνζθιήζεθε λα εξγαζηεί ζην Σαγθαλξφγθ. O γηνο ηνπ, ν Βεληακίλ Μφιια, ζπνχδαζε ζην Χδείν
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο πηάλν θαη Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο, καδί κε ην Β. Καιαθάηε, θαη επέζηξεςε ζην
Σαγθαλξφγθ, φπνπ πήξε ηε ζέζε ηνπ παηέξα ηνπ σο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλδέζεθε κε ηε κνπζηθή
δσή ηεο πφιεο. Αξγφηεξα επέζηξεςε ζηελ Ηηαιία, παίξλνληαο καδί ηνπ ηελ νηθνγέλεηά ηνπ θαη ην πξνζσπηθφ
αξρείν ηνπ παηέξα ηνπ.
202
βι. Natalia Mikhaylovna, Opera Alferaki “Kupal‟skaya noch“ (Ikar: Taganrog, 2000).
203
Ο Γεκήηξεο Μεηξφπνπινο, ην 1934, βξέζεθε γηα 10 κέξεο ζην Λέληλγθξαλη. Ο Οδπζζέαο
Γεκεηξηάδεο αλαθέξεη φηη απηέο νη κέξεο έκεηλαλ αμέραζηεο γηα πάληα ζηε κλήκε ηνπ, δηφηη κπνξνχζε «λα
δεη, λα αθνχζεη θαη –θάηη παξαπάλσ απφ ηηο πξνζδνθίεο ηνπ– λα αληαιιάδεη απφςεηο θαη λα ζπλάςεη θηιίεο».
Δπίζεο ηνλ ζπκβνχιεςε θαηεγνξεκαηηθά λα κελ επηζηξέςεη ζηελ Διιάδα, αλαθέξνληαο φηη «ην κέιινλ ηεο
κνπζηθήο είλαη εδψ, ζηε Ρσζία». Ο Μεηξφπνπινο θαηέθηεζε ην ξσζηθφ θνηλφ. Ο Νη. ΢νζηαθφβηηο, κε ηνλ
νπνίν γλσξίζηεθε ηελ ίδηα ρξνληά (1934), ηνλ ραξαθηήξηζε «ν πην κεγάινο δηεπζπληήο νξρήζηξαο ζηνλ
θφζκν» (www.greek.ru/news/diaspora/33223, www.famous-greeks.ru/famous/5/OADimitriadi.php).
 - 49 -

Slonimsky, 1988)204. Πξφθεηηαη πάλησο γηα γλσζηφ

θαηλφκελν πνπ παξαθνινπζήζεθε θαη ζηηο ΖΠΑ, κε Έιιελεο
ηξίηεο γεληάο, νη νπνίνη δε γλσξίδνπλ πιένλ θαιά ηε κεηξηθή
ηνπο γιψζζα, αιιά ζηελ πξνθνξά ηνπο δηαηεξήζεθαλ
ειιεληθά ζηνηρεία.
Ζ νηθνγέλεηα απέθηεζε 11 ή 12 παηδηά (Βαζίιεο,
Φηφληνξ, ΋ιγα, Μηραήι, Εελαΐδα, Έιελα, Γεκήηξεο θ.ά.). Ο
εγγνλφο ηνπ Καιαθάηε, o Γηνχξη Βιαληηκίξνβηηο Διηέθνθ,
γηνο ηεο Λχδηαο (1912-2009), πξνζπάζεζε λα ζπληάμεη ηα
γελεαινγηθφ δέληξν ηεο νηθνγέλεηαο Καιαθάηε205. ΢ηελ
ηειεπηαία καο ζπλάληεζε, ην 2010, ηα εγγφληα ηνπ ζπλζέηε
καο δηεγήζεθαλ φηη ν Β. Καιαθάηεο έκεηλε κε ηελ αδειθή
ηνπ Εελαΐδα, κέρξη πνπ παληξεχηεθε ζηα 43 ηνπ. Ζ Εελαΐδα
Μηα απφ ηεο αδειθέο ηνπ Β. ήηαλ φκνξθε θαη «ν Α. Γθιαδνπλφθ ηε θιέξηαξε». Ο
Καιαθάηε, θσηνγξαθία ηνπ ΢. Καιαθάηεο ζηήξηδε νηθνλνκηθά φια ηα αδέιθηα ηνπ. ΋ηαλ ν
Ρίρηεξ, Δππαηφξηα. Βαζίιεο μαλαπαληξεχηεθε (πεξίπνπ 10 ρξφληα κεηά, ην
Αξρείν Λύδηαο Β. Καιαθάηε 1922) θαη ε λέα ηνπ ζχδπγνο ΋ιγα Μφξξηζνλ-Καιαθάηε ηνπ
έζεζε φξν λα είλαη ρσξίο ηα παηδηά ηνπ, ν Βαζίιεο θψλαμε ηελ νηθνγέλεηα ηνπ αδειθνχ
ηνπ Φηφληνξ απφ ηελ Δππαηφξηα ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ηνπο έθαλε ηα έμνδα θαη ηνπο
παξαρψξεζε ην ζπίηη ηνπ. Έηζη ε Λχδηα θαη ν Αλαηφιη Καιαθάηε δνχζαλ γηα θάπνην
δηάζηεκα κε ηα μαδέιθηα ηνπο.
Βεβαησζήθακε απφ ηηο ζπλνκηιίεο καο κε ηε Λχδηα Καιαθάηε, ην 2005 (θαη
αξγφηεξα απφ ην δηαδίθηπν), φηη ν γλσζηφο ζνζηαιδεκνθξάηεο Γεκήηξεο Καιαθάηεο ηνπ
Παχινπ (Μίηζνθ) (1871-1940)206 ήηαλ αδεξθφο ηνπ Βαζίιε. Ο Γεκήηξεο ήηαλ
εθπξφζσπνο ηνπ «Κέληξνπ» ηεο Δπηηξνπήο απφ ηελ πεξηνρή ηνπ Νηθνιάγηεθζθ (ζήκεξα
βξίζθεηαη ζηελ Οπθξαλία) ζηε δεχηεξε ζπλάληεζε ηνπ Ρσζηθνχ ΢νζηαιδεκνθξαηηθνχ
Δξγαηηθνχ Κφκκαηνο (RSDRP)207, ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηηο 30 Ηνπιίνπ 1902 σο
ηηο 23 Μαξηίνπ 1903, αξρηθά ζηηο Βξπμέιιεο θαη κεηά ζην Λνλδίλν. Οη ζχλεδξνη ήηαλ
ρσξηζκέλνη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: α) ζηνπο «Ηζθξφβηζη» (ην φλνκα πξνέξρεηαη απφ ηελ
εθεκεξίδα Iskra (΢πίζα), ησλ Λέληλ, Γθ. Πιεράλνθ, Π. Άθζειξνλη θ.ά.), β) ζηνπο «Άληη-
ηζθξφβηζη» (νη ζθιεξνί ήηαλ κε ηνλ Λέληλ, νη κεηξηνπαζείο έγηλαλ γλσζηνί σο κεηνςεθηθνί
ή κελζεβίθνη) θαη γ) ζην «Κέληξν» (Γ. Καιαθάηεο, Η. Μνζίλζθη, Λ. Σζεηηιίλ, νη νπνίνη
παξέκελαλ δσληαλνί κεηά ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε). Ζ πιεηνςεθία ηνπ «Κέληξνπ»

204
«Ζ δηδαθηηθή κέζνδνο ηνπ Καιαθάηε ήηαλ παξάμελε. Υσξίο λα πεη νύηε κηα ιέμε, έγξαθε ζην καύξν
πίλαθα ιίγα κέηξα κε αξκνλία γηα ηέζζεξηο θσλέο, έπεηηα έξηρλε κηα δεύηεξε καηηά ζε απηό πνπ είρε γξάςεη θαη
έιεγε κε κηα απαιή θσλή, ζρεδόλ αλέγγηρηε από πξνγνληθή ειιεληθή πξνθνξά (barely touched by an ancestral
Greek acsent): „Κη εζύ κπνξείο λα ην θάλεηο έηζη‟, θαη έγξαθε έλα άιιν παξάδεηγκα» [Ν. Slonimsky, Perfect
pitch: a life story (Oxford University Press: Oxford, 1988: 39)].
205
Ζ νηθνγέλεηα ηνπ Β. Καιαθάηε θξάηεζε επαθή κε ηνπο απνγφλνπο ησλ Φηφληνξ, ΋ιγα, Μηραήι,
θαη Εελαΐδα. Σν γελεαινγηθφ δέληξν ησλ Καιαθάηε (3 ζειίδεο κε ζεκεηψζεηο) βξίζθεηαη ζην Φ. 4 -
«Πξνζσπηθά ζηνηρεία», καδί κε ηα αληίγξαθα απφ ην πξνζσπηθφ αξρείν ηεο Λχδηαο, ηα νπνία δσξίζηεθαλ
ζην Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο.
206
Ο Γεκήηξεο Π. Καιαθάηεο ήηαλ κέινο ηνπ Ρσζηθνχ ΢νζηαιδεκνθξαηηθνχ Δξγαηηθνχ Κφκκαηνο
απφ ην 1891. Μεηά ην δεχηεξν ζπλέδξην ηνπ θφκκαηνο (1902) έγηλε κελζεβίθνο θαη κεηά ην 1913 ζηακάηεζε
ηελ πνιηηηθή ηνπ δξάζε. Οη πεγέο ζην δηαδίθηπν αλαθέξνπλ φηη έδεζε ηελ ππφινηπε δσή ηνπ θαη πέζαλε ζην
Λέληλγθξαλη ην 1940, ελψ ε βηβιηνγξαθία αλαθέξεη φηη κεηαθφκηζε ζηε Μφζρα (θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο
εξγάζηεθε σο ινγηζηήο).
207
Ζ δεχηεξε ζπλάληεζε ηνπ Ρσζηθνχ ΢νζηαιδεκνθξαηηθνχ Δξγαηηθνχ Κφκκαηνο (RSDRP)
πξαγκαηνπνηήζεθε ζην δηάζηεκα 30-7-1903 – 23-8-1903. Οη πξψηεο ζπλεδξίεο ηεο έγηλαλ ζηηο Βξπμέιιεο,
αιιά κεηά νη ζχλεδξνη έπξεπε λα κεηαθνκίζνπλ ζην Λνλδίλν, επεηδή ε βειγηθή αζηπλνκία αληηδξνχζε ζηηο
ζπγθεληξψζεηο. Μάιηζηα, γηα κεξηθνχο ζπλέδξνπο εθδφζεθαλ εληάικαηα γηα απέιαζε απφ ηε ρψξα.
 - 50 -

αληηπξνζψπεπε ζπλδηθαιηζηηθέο νξγαλψζεηο· ζηελ Οπθξαλία (Νηθνιάγηεθ, Υάξθνβν,

Δππαηφξηα θ.ά.).
Γλσζηή ήηαλ ε ζέζε ηνπ Γ. Καιαθάηε θαηά ηεο αγξνηηθήο κεηαξξχζκηζεο· ε
κεηαξξχζκηζε απηή απνηέιεζε ιφγν αληηπαξάζεζήο ηνπ κε ηνλ Π.Ν. Μηιηνχθνθ (1859-
1943)208, ν νπνίνο ππνζηήξηδε ην Λέληλ. Ο Γ. Καιαθάηεο έθαλε θξηηηθή ζηνλ Μηιηνχθνθ,
θαη πξνζπάζεζε λα απνδείμεη φηη ν θενπδαξρηζκφο ζηε Ρσζία ππήξρε αθφκε θαη κεηά ηελ
θαηάξγεζή ηνπ, αιιά ζε δηαθνξεηηθή κνξθή. Ο Γεκήηξεο πίζηεπε φηη ε κεηαξξχζκηζε δε
ρξεηαδφηαλ· ηζρπξηδφηαλ φηη «εάλ γίλεη θάπνηε επαλάζηαζε, δελ ζα είλαη επαλάζηαζε,
αιιά αληίδξαζε. Απηή ε επαλάζηαζε ζα καο ζηείιεη πίζσ θαη κφλν κεηά απφ 20 ρξφληα ζα
επηζηξέςνπκε ζηε ζεκεξηλή θαηάζηαζε». O Γεκήηξεο Καιαθάηεο δελ ήηαλ νπαδφο ηνπ
Λέληλ θαη κεηά ην 1917, φπσο θαη νη ππφινηπνη ζπλεξγάηεο ηνπ, ζηακαηάεη ηελ πνιηηηθή
ηνπ δξάζε. Μεηαθνκίδεη ζηε Μφζρα, φπνπ σο ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ εξγάδεηαη σο
ινγηζηήο. Σξαγηθή ήηαλ ε κνίξα ησλ δχν άιισλ νπαδψλ ηνπ «Κέληξνπ», ηνπ Α. Λφθεξκαλ
θαη ηνπ Β. Ρφδαλνθ209, νη νπνίνη κεηά ην 1917 θαηαδηθάζηεθαλ γηα αληεπαλαζηαηηθή
δξάζε.
΢ήκεξα, κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ ζηελ Δ΢΢Γ, κε ηελ
πηψζε ηεο δηθήο ηεο ηεξάζηηαο θξαηηθήο ζπγθεληξσηηθήο κεραλήο, ηα πνξίζκαηα ηνπ
δεχηεξνπ ΢πλεδξίνπ ηνπ Ρσζηθνχ ΢νζηαιδεκνθξαηηθνχ Κφκκαηνο είλαη εμαηξεηηθά
επίθαηξα. Γελ ππάξρνπλ ζηνηρεία γηα ηελ ηνπνζέηεζε ηνπ Β. Καιαθάηε απέλαληη ζηα
γεγνλφηα απηά, νχηε δηαπηζηψλεηαη άκεζε απήρεζή ηνπο ζηε δσή θαη ζην έξγν ηνπ.
Χζηφζν, ν γηνο ηνπ αλάθεξεη φηη ν Καιαθάηεο είρε επαηζζεζία ζην δήηεκα ηεο
επαλάζηαζεο θαη ηαθηηθά ηνλίδεη ηε κε έληαμή ηνπ ζε πνιηηηθφ θφκκα (Δξσηεκαηνιφγηα
1928, 1936).
Γλσξίδνπκε ηξία αθφκε κέιε ηεο νηθνγέλεηαο Καιαθάηε. Ο ίδηνο ν Βαζίιεο
Καιαθάηεο αθηεξψλεη δχν απφ ηα Πέληε πξεινύληηα, γηα πηάλν, έξγν 7 (1901), Belaieff-
Leipzig 1902, ζε αδειθέο ηνπ: ην 1ν, Μηληαηνύξα, ζηελ αδειθή ηνπ Έιελα Καιαθάηε θαη
ην 3ν, Παζηνξάιε, ζηελ αδειθή ηνπ Εελαΐδα. Σν δεχηεξν φλνκα ην ζπλαληάκε μαλά ζηελ
αιιεινγξαθία ηνπ ζπλζέηε. Ζ Εελαΐο ήηαλ καδί ηνπ ζην Weggis ηεο Διβεηίαο ην 1905/6
θαη δνχζε καδί ηνπ ζηελ Πεηξνχπνιε, πξνηνχ ν Β. Καιαθάηεο παληξεπηεί. Ο Αλαηφιη
Καιαθάηεο αλαθέξεη φηη ζπκάηαη έληνλα ην ζείν ηνπ, ηνλ Μηραήι Καιαθάηε, ζηε
ζπλέληεπμε πνπ καο έδσζε ην 2006.
΢ην δηαδίθηπν βξίζθνπκε καξηπξία γηα ηε ΢νθία Καιαθάηε ηνπ Παχινπ (1866-
πξψην κηζφ ηνπ 20νπ αηψλα), ε νπνία ήηαλ παηδαγσγφο, απφ ην 1879 δηεπζχληξηα ηνπ
Γεκνηηθνχ ΢ρνιείνπ ζην φλνκα ηνπ «Λνκνλφζνθ», ζην Νηθνιάγηεθζθ θαη απφθνηηε ηνπ
«Γπκλαζίνπ» ηεο ίδηαο πφιεο [GANO (Κξαηηθφ Αξρείν ηνπ Ννκνχ Νηθνιάγηεθζθ), Φ.
230, νξ. 1]. Οη θιεξνλφκνη ηνπ Καιαθάηε δελ έδσζαλ μεθάζαξε απάληεζε ζην αλ ε
΢νθία ήηαλ φλησο αδειθή ηνπ Βαζίιε.

208
Πάβει Νηθνιάγηεβηηο Μηιηνχθνθ (Milyukov) (1859 – Παξίζη, 1943): Ρψζνο ηζηνξηθφο,
πνιηηηθφο, ζπγγξαθέαο. Έθαλε κηα ζνβαξή πξνζπάζεηα λα εθζέζεη θαη λα εμεηάζεη ηελ ηζηνξία ηνπ ξσζηθνχ
πνιηηηζκνχ θαη ηε ζρέζε ηνπ κε ηνλ επξσπατθφ. Μεηαλάζηεπζε ζηε Γαιιία, φπνπ ζην δηάζηεκα 1921-1941
ήηαλ αξρηζπληάθηεο ηεο πην δεκνθηινχο εθεκεξίδαο ησλ Ρψζσλ κεηαλαζηψλ «Σα ηειεπηαία λέα». ΢ην
άξζξν ηνπ Μηιηνχθνθ, «Mezhdu naukoy I politikoy» (Αλάκεζα ζηελ επηζηήκε θαη ηελ πνιηηηθή), ζην βηβιίν
ηνπ Trtudï I dni (΢πγγξάκκαηα θαη κέξεο), ν ζπγγξαθέαο αλαθέξεη ηνλ Γ. Καιαθάηε (ζει. 283, 405, 417,
418, 420, 422, 433, βι. http://www.nd.edu/~nriid/ru/books/v1/v1_123-227.pdf-). Βι. επίζεο K.M.
Khoruzhenko, Kul‟turologia: Entsiklopedicheskiy slovar (Rostov-na-Don: Feniks, 1997) (Κ.Μ. Υνξνπδέλθν,
Ηζηνξία ησλ ηερλψλ: εγθπθινπαηδηθφ ιεμηθφ, Ρνζηφθ-λα-Νηφλ: Φνίλημ, 1997).
209
Οη Λφθεξκαλ θαη Ρφδαλνθ εθηειέζηεθαλ. Aπφ ηνπο νκντδεάηεο ηνπο ν Η. Μνζίλζθη έγηλε
λνκηθφο, θαη ν Λ. Σζεηηιίλ έγηλε εθδφηεο. Βι. ην άξζξν ηνπ Vitaliy Shibko, «II saezd rossiyskikh sotsial-
demokratov. Idei I sudbi lyudskie» (Βηηάιη ΢ίκπθν, «Γεχηεξε ζπλάληεζε ησλ Ρψζσλ ΢νζηαιδεκνθξαηψλ.
Οη ηδέεο θαη νη κνίξεο ησλ αλζξψπσλ») ζην site ησλ ΢νζηαιδεκνθξαηψλ ηεο Οπθξαλίαο
(www.tovarish.com.ua/, htpp://www.news/ Za_rubezhom/17-07-2003/II_sezd_rossyis1140629.html.).
 - 51 -

Απφ ηελ έξεπλα ζην δηαδίθηπν επηβεβαηψλεηαη φηη ην επψλπκν «Καιαθάηεο»

ππάξρεη θαη ζήκεξα ζηε Ρσζία. Μαδί κε ηα έξγα ηνπ ζπλζέηε, ζηνλ Καηάινγν ηεο
Ρσζηθήο Κξαηηθήο Βηβιηνζήθεο (R.S.L.) ηεο Μφζραο βξέζεθαλ 5 θνηηεηηθά εγρεηξίδηα γηα
ην Ηλζηηηνχην Δλέξγεηαο ηεο Μφζραο θαη ζπγθεθξηκέλα ηα ζπγγξάκκαηα ηνπ Γεκήηξε
Καιαθάηε ηνπ Γεκεηξίνπ, ν νπνίνο αζρνιήζεθε κε ηε Θεξκνδπλακηθή. Έγηλε πξνζπάζεηα
επηθνηλσλίαο θαη κε ην Γηνχξη Καιαθάηε ηνπ Γεκεηξίνπ, δηδάθηνξα Φπζηθνκαζεκαηηθψλ
Δπηζηεκψλ θαη Γεληθφ δηεπζπληή ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Ραδηνηερληθήο θαη Ζιεθηξνληθήο ηεο
Ρσζηθήο Αθαδεκίαο ησλ Δπηζηεκψλ ηεο Μφζραο, αιιά ν ηειεπηαίνο δελ αληαπνθξίζεθε
ζηα εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηε ζπγγεληθή ηνπ ζρέζε κε ηνλ Β. Καιαθάηε.
(kalafati@controlchaostech.com). Ζ πην παξάμελε αλαθάιπςή καο ζην δηαδίθηπν ήηαλ ην
φλνκα ηνπ Hadi Kalafati, ν νπνίνο ζπλέζεζε ηε κνπζηθή ηεο Γαιιηθήο βηληενηαηλίαο Titus
(1997)210, ζεαηξηθή κεηαθνξά ηνπ νκψλπκνπ έξγνπ ηνπ Shakespeare.
«Καιαθάηεδεο» ππάξρνπλ αθφκα ζηελ Οπθξαλία θαη ζην Σαγθαλξφγθ ηεο Ρσζίαο·
κεξηθνί ήξζαλ ζηελ Διιάδα, αιιά γηα ηελ θαηαγσγή ηνπο δελ γλσξίδνπλ πνιιά. ΢ηελ
επίζεκε ηζηνζειίδα ησλ Διιήλσλ ηεο Αδνθηθήο
(www.azovgreeks.org/genbd/view_family), κεηαθξάδνληαη γλσζηά ειιεληθά επψλπκα.
Γηα παξάδεηγκα, ην επψλπκν Καιαθάηεο (φξνο λαπηηθήο νξνινγίαο) κεηαθξάδεηαη σο
«άλζξσπνο πνπ μέξεη λα θαιαθαηίδεη». ΢ηελ Κξηκαία, ην φλνκα «Καιαθάη»
ρξεζηκνπνηείηαη θαη σο παξαηζνχθιη. ΢ηε γιψζζα ησλ «Οπξνχκ»211, ε ιέμε απηή είλαη ην
παξαηζνχθιη ελφο αλζξψπνπ, ν νπνίνο είλαη ακειήο θαη ηζαπαηζνχιεο ζηε δνπιεηά ηνπ.
Οη απφγνλνη ηνπ Β. Καιαθάηε θαηνηθνχλ ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ελψ ζην αξρείν ηνπ
ζπλζέηε ππάξρεη κηα θαηάζηαζε κε ηα νλφκαηα θαη ηηο δηεπζχλζεηο ηνπο. Ο κνλαδηθφο γηνο
ηνπ Αλαηφιη είλαη ν Λέαλδξνο Καιαθάηεο, ηνπ νπνίνπ ηα δχν παηδηά έρνπλ κεηαλαζηεχζεη
ζην Λαο Βέγθαο ησλ ΖΠΑ. Ζ Λχδηα έρεη δχν παηδηά, ην Γηνχξη θαη ηε Ρηλθνιίηα. Ζ θφξε
ηεο απφθηεζε ηξία παηδηά θαη ηξία εγγφληα. Ζ πην λεαξή απφγνλνο ζήκεξα είλαη ε
δεθαελληάρξνλε Σαηηάλα Ρνγθαηζφβα, ρνξεχηξηα212, θάηνρνο πνιιαπιψλ δηαθξίζεσλ απφ
δηαγσληζκνχο ζηε Ρσζία θαη ζην εμσηεξηθφ.
Μφλν ν Αλαηφιη Καιαθάηεο κέλεη ζην Σζεκπνθζάξη, πφιε ηεο Απηφλνκεο
Γεκνθξαηίαο ηεο Σζνπβαζίαο213, ζην Βφιγα, θαη ζηηο 23 Μαξηίνπ 2010 έθιεηζε ηα
ελελήληα ελλέα ρξφληα. Παξά ηελ πξνρσξεκέλε ειηθία, ε κλήκε ηνπ είλαη αξθεηά θαιή.
΢ηε δεθαεηία ηνπ 1970 ηνλ θάιεζαλ, καδί κε ηε δεχηεξε ζχδπγφ ηνπ, ηελ ηξαγνπδίζηξηα
Μαξγαξίηα Γξίζηλα, λα εξγαζηεί σο αθνκπαληαηέξ (ζπλνδφο-πηαλίζηαο) ζηε λέα ΋πεξα
ηεο πφιεο. Σν θαιιηηερληθφ δεχγνο έπαημε ζπνπδαίν ξφιν ζηε κνπζηθή δσή ηεο πεξηνρήο
θαη έδσζε πνιιέο ζπλαπιίεο. Μαδί κε ην θιαζηθφ ξεπεξηφξην παξνπζίαζε έληερλε

210
Ζ γαιιηθήο βηληενηαηλία Titus (1997) έγηλε ζην «Cinephix Film Propertiz, Fr.», κε ζθελνζέηεο
ηνπο Vensane de Breau θαη Stephanie Gusty (http://www.mincultrf.ru).
211
΢χκθσλα κε ηε γισζζνινγηθή νξνινγία, νη Έιιελεο ηεο λνηηναλαηνιηθήο Οπθξαλίαο κηινχλ δχν
γιψζζεο: ηε ξνπκαίηθε θαη ηελ νπξνπκηθή (απφ ηελ ίδηα ξίδα, φπσο ε ιέμε «Ρνπκαίνο» πνπ ζεκαίλεη ηνλ
«Έιιελα-Βπδαληηλφ» θαη πξνέξρεηαη απφ ην κεζαησληθφ ειιεληθφ «Ρψκε»-Βπδάληην, αλαηνιηθή επαξρία
ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο), απφ ηηο νπνίεο κφλν ε ξνπκαίηθε είλαη ειιεληθήο πξνέιεπζεο, ελψ ε
νπξνπκηθή είλαη κηα απφ ηηο δηαιέθηνπο ηεο θξηκαην-ηαηαξηθήο γιψζζαο, πνπ αλήθεη ζηελ ηνπξαληθή
νηθνγέλεηα γισζζψλ (βι. Αηθαηεξίλα Πάππνπ-Ενπξαβιηφβα, «Ζ Σαπξνξνπκαίηθε δηάιεθηνο ησλ Διιήλσλ
ηεο Αδνθηθήο ζηε Ννηηναλαηνιηθή Οπθξαλία (πεξηνρή ηεο Μαξηνχπνιεο)» ζην πεξηνδηθφ Αξρείνλ Πόληνπ,
ηφκνο 46, 1995, Αζήλα ζ.ζ. 162-274).
212
Ζ αδειθή ηεο πξψηεο ζπδχγνπ ηνπ Β. Καιαθάηε Γηεβγθέληα Λβφβλα ήηαλ πξίκα κπαιαξίλα ζηε
Φηλιαλδία, φπσο καο αλέθεξαλ ηα εγγφληα ηνπ ζπλζέηε (ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα εμεγήζνπλ αλ ην ράξηζκα
ηεο Σ. Ρνγθαηζφβα ήηαλ θιεξνλνκηθφ).
213
΢ηηο 24-6-1920 ηδξχζεθε ε Απηφλνκε πεξηνρή ηεο Σζνπβαζίαο θαη ζηηο 21-4-1925 κεηαηξάπεθε ζε
Απηφλνκε ΢νβηεηηθή ΢νζηαιηζηηθή Γεκνθξαηία ηεο Σζνπβαζίαο. Βξίζθεηαη ζηελ αλαηνιηθή επξσπατθή
πεδηάδα θαη θαηαιακβάλεη θπξίσο ζηε δεμηά φρζε ηνπ Βφιγα. Ο πιεζπζκφο ηεο απνηειείηαη απφ
Σζνπβάζηνπο, Ρψζνπο, Σάηαξνπο, Μφξληβα, Οπθξαλνχο, θ.ά. Βι. Μεγάιε ΢νβηεηηθή Δγθπθινπαίδεηα (1983:
xxxiii: 436).
 - 52 -

κνπζηθή ζπλζεηψλ ηεο Σζνπβαζίαο θαη επάμηα θέξδηζε ηνλ ηίηιν ηνπ «ηηκεκέλνπ
θαιιηηέρλε ηεο Α΢΢Γ ηεο Σζνπβαζίαο». Πηζαλφηαηα ε αληίζεζε αλάκεζα ζην «δχζθνιν»
θαη πγξφ θιίκα ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη ζην μεξφ, παξαπνηάκην θιίκα ηεο πεξηνρήο ηνπ
Βφιγα, «κε ηνπο ινπφκελνπο θαη ηνπο θηιφμελνπο θαηνίθνπο απέλαληη ζην δεχγνο ησλ
θαιιηηερλψλ απφ ηε πξσηεχνπζα», ήηαλ κάιινλ ηδηαίηεξα επράξηζηε ζην ζπλζέηε.

3.1.2. Ζ αιιεινγξαθία κε Κξαηηθά Αξρεία ηεο Οπθξαλίαο.

Πάλσ απφ ηξία ρξφληα δηήξθεζε ε αιιεινγξαθία καο κε ηζηνξηθά αξρεία, κνπζεία
θαη ηδξχκαηα ζηελ Οπθξαλία, κε ηηο επίζεκεο ηζηνζειίδεο ησλ Διιήλσλ ηεο Ρσζηθήο
Έλσζεο (www.hellas.ru) θαη (www.greek.ru), ηεο Αδνθηθήο (www.azov.ru) θαη ηεο
Οδεζζνχ (www.odessitclub.org), κε ην Δζλνγξαθηθφ κνπζείν ηνπ Σαγθαλξφγθ, ην νπνίν
ζηεγάδεηαη ζην Μέγαξν Αιθεξάθε θ.ιπ. ΢πιιέρζεθαλ πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα ηνλ
Απφδεκν Διιεληζκφ ηεο Κξηκαίαο. Γπζηπρψο δελ είρακε αθξηβείο πιεξνθνξίεο, παξά
κφλν γηα θάπνηα ειιεληθή νηθνγέλεηα Καιψηε. Απφ ηελ αιιεινγξαθία καο κε ηα Κξαηηθά
Αξρεία ηεο Οπθξαλίαο γηα ηε δηεπθξίληζε ησλ πξνζσπηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ Β. Καιαθάηε,
ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη απαληήζεηο απφ ηξεηο θξαηηθνχο θνξείο:
1. Κξαηηθό Αξρείν ηεο Απηόλνκεο Γεκνθξαηίαο ηεο Κξηκαίαο.
΢ε επηζηνιή αλαθέξεηαη φηη «ηα κεηξηθά βηβιία ηνπ κεηξνπνιηηηθνχ (θαζεδξηθνχ)
λανχ „Νηθνιάγηεθζθ‟ ζηελ πφιε Δππαηφξηα, γηα ηα έηε 1865 (΢νθία Π. Καιαθάηε), 1869
(Βαζίιεο Π. Καιαθάηεο) θαη 1871 (Γεκήηξεο Π. Καιαθάηεο), δελ έρνπλ παξαδνζεί ζην
Κξαηηθφ Αξρείν ηεο Απηφλνκεο Γεκνθξαηίαο ηεο Κξηκαίαο, γη‟ απηφ δελ ππάξρνπλ
πιεξνθνξίεο γηα ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο. Δπίζεο δελ ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ην εάλ
ζην Δζλνγξαθηθφ Μνπζείν ηεο Δππαηνξίαο214, κπνξεί λα ππάξρεη νπνηαδήπνηε
πιεξνθνξία γηα ηνπο Καιαθάηεδεο» (ηελ ελεκέξσζε απηή ππνγξάθνπλ ν ππνδηεπζπληήο
Σ.Νη. Κξηθνπλέλθν θαη ε ππεχζπλε Σκήκαηνο Λ.Π. Κξαθηζφβα).
2. Σν πξνζσπηθφ αξρείν ηεο νηθνγέλεηαο Καιαθάηε δελ έρεη δνζεί ζην Κξαηηθό
Αξρείν ηεο Απηόλνκεο Γεκνθξαηίαο ηεο Κξηκαίαο (Gosarchive), γη‟ απηφ δελ
ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ην κε ηη αζρνιήζεθε ν Βαζίιεο Π. Καιαθάηεο σο ηελ εγγξαθή
ηνπ ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Δπίζεο δελ έρνπλ δπλαηφηεηα λα αλαθνηλψζνπλ
νηηδήπνηε γηα ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. Γελ έρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ην πνπ θαηνηθνχζε
ε νηθνγέλεηα, γηα απηφ δε κπνξνχλ λα πνπλ εάλ ην θηίξην ζπληεξήζεθε (σο ζήκεξα). ΢ηε
Φηιαξκνληθή ηεο Κξηκαίαο, ζην Μνπζηθφ ΢ρνιείν ηεο ΢πκθεξνχπνιεο, ζην Κξηκατθφ
Σκήκα ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ δελ ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ην ζπλζέηε. Σν Αξρείν
δελ έρεη ηελ πιεξνθνξία εάλ ζήκεξα ζηελ Δππαηφξηα ππάξρεη ν λαφο, ζηνλ νπνίν λα
έςαιιε ν Καιαθάηεο (ηελ ελεκέξσζε επηβεβαηψλεη ε Γηεπζχληξηα Λ.Β. Γθνπξκπφβα θαη
ε Λ.Π. Κξαθηζφβα 22-84-45).
3. Κξαηηθό Αξρείν ηνπ Ννκνύ Νηθνιάγηεθζθ (GANO), 30-11-2004, αξηζ.
πξσηνθφιινπ Κ-24 in. Μαο δεηήζεθε λα πιεξψζνπκε ζπλδξνκή γηα ηελ έξεπλα ζην
αξρείν, ζρεηηθά κε ηε δηεπθξίληζε ηεο θαηαγσγήο ηνπ Β. Καιαθάηε. Δζηάιε, φκσο,
πιήξεο αλαθνξά γηα ην Γεκήηξε Καιαθάηε ηνπ Παχινπ θαη ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, γηα ην
δηάζηεκα 1902-1941. Σν Αξρείν αλαθνηλψλεη, φηη αλάκεζα ζηα ληνθνπκέληα, ηα νπνία
ππάξρνπλ εθεί, ππάξρεη θαη κηα ιίζηα αλζξψπσλ, νη νπνίνη βξίζθνληαη ππφ ηελ ηδηαίηεξε
παξαθνινχζεζε ηεο αζηπλνκίαο, ιφγσ ησλ πνιηηηθψλ ηνπο πεπνηζήζεσλ, θαη έκελαλ ζην
Νηθνιάγηεθζθ κέρξη ην 1902. Δθεί είλαη γξακκέλνο θαη ν Γεκήηξεο Π. Καιαθάηεο,
πξψελ θνηηεηήο, έκπνξνο απφ ην Κεξηο-Δληθάιε, Έιιελαο, ν νπνίνο κέλεη ζηε δηεχζπλζε
«Νηθνιάγηεθζθ, νδφο Πνηέκθηλζθαγηα, αξ. 19». Σν 1903 αλαρσξεί γηα ηελ πφιε Κξηβφη
Ρνγθ, απφ φπνπ θαη εμαθαλίδεηαη. ΢ην Νηθνιάγηεθζθ δε κπνξεί πιένλ λα επηζηξέςεη. Δηο
βάξνο ηνπ εθθξεκεί έληαικα ζχιιεςεο, ππνγξακκέλν απφ ην Γήκαξρν ηεο Οδεζζνχ.

214
Σν Δζλνγξαθηθφ Μνπζείν ηεο Δππαηφξηαο δελ αληαπνθξίζεθε ζηελ επηζηνιή καο.
 - 53 -

Δμνξίδεηαη γηα 4 ρξφληα ζην Κπβεξλείν ηεο Βνιγνγθξάλη. Φαίλεηαη, σζηφζν, φηη ν Γ.
Καιαθάηεο δε δηέθνςε ηελ επηθνηλσλία κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ. ΢ηηο 2-2-1911 γελληέηαη ν
γηνο ηνπ, ν Πέηξνο Καιαθάηεο215 ηνπ Γεκεηξίνπ θαη ηεο Αλαζηαζίαο Mηξφλνβλα (γελ.
1879)216, ε νπνία ήηαλ ινπζεξαλή θαη βαπηίζηεθε ζηηο 5-10-1912. Ννλνί ηνπ Πέηξνπ
γίλνληαη ν αξηζηνθξάηεο Βηαηζεζιάθ Α. Ηδληεκπέηζθη θαη ε αλχπαληξε θφξε ηνπ επίηηκνπ
θαηνίθνπ ηνπ Νηθνιάγηεθζθ Γθξηγθφξη Κξαζλνθέιλη, ε Γηειέλα. Τπάξρνπλ έγγξαθα πνπ
απνδεηθλχνπλ φηη ε γπλαίθα ηνπ Γεκήηξε, ε Αλαζηαζία Mηξφλνβλα, θαη ε θφξε ηνπ Κχξα
(γελ. 1913) δνχζαλ ζηελ πφιε απηή σο ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1941.

Ζ Δππαηφξηα, γελέηεηξα ηνπ Β. Καιαθάηε, αεξνθσηνγξαθία.

4. ΢ην Κξαηηθό Αξρείν ηεο Δππαηόξηαο217 δηαηεξνχληαη κφλν έγγξαθα, ηα νπνία

αθνξνχλ ηε λεφηεξε ηζηνξία ηεο πφιεο γηα ηελ πεξίνδν 1945-1998. Γε ζπιιέρζεθαλ
αθφκα πιεξνθνξίεο απφ ηε γελέηεηξα ηνπ ζπλζέηε· π.ρ. απφ πνηεο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο
δέρζεθε κεηαλάζηεο, φπσο έρεη γίλεη κε άιιεο ειιεληθέο θνηλφηεηεο ζηελ Οπθξαλία.
Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε πφιε ηεο Δππαηφξηαο (Δππαηφξηνλ) ππάξρεη γηα
πεξηζζφηεξνπο απφ 25 αηψλεο. Καηά ηνλ 6ν θαη 5ν αηψλα π.Υ., ζηελ ηνπνζεζία ηεο
ζεκεξηλήο Δππαηνξίαο ππήξρε ε ειιεληθή πφιε Κεξθηληηίδα (αξρηθά Καξθηληηίδα), γηα ηελ
νπνία παξέρνπλ ζηνηρεία ν Δθαηαίνο ν Μηιήζηνο θαη ν Ζξφδνηνο. Μεηά ηνλ 4ν αη. π.Υ. ε
Δππαηφξηα πεξηήιζε ζην Βαζίιεην ηεο Υεξζφλεζνπ. Σν ζεκεξηλφ φλνκά ηεο (Δππαηφξηα,
νλνκάζηεθε έηζη ην 1783), ε πφιε ην θέξεη απφ ην κπζηθφ βαζηιηά ηνπ Πφληνπ, ηνλ
Μηζξηδάηε ΢Σ΄ ην Μέγα ή Δππάησξα (132- 63 π.Υ.), ν νπνίνο είρε αλαηξαθεί κε ειιεληθή
παηδεία θαη κε ην ζηξαηεγφ ηνπ Γηφθαλην ειεπζέξσζε ηελ Κεξθηληηίδα απφ ηνπο ΢θχζεο.
Παξά ηηο έληνλεο πξνζπάζεηέο καο, κπνξέζακε λα ξίμνπκε κφλν ιίγν θσο ζηελ
θαηαγσγή ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ Β. Καιαθάηε. ΋λησο, ε γεληά ήηαλ κεγάιε, επθαηάζηαηε
θαη κνξθσκέλε. Γελ θξίζεθε απαξαίηεην λα δηεμαρζεί επηηφπηα έξεπλα ζηελ Οπθξαλία,
απφ ηελ ζηηγκή πνπ επηηεχρζεθε ε κεηαθνξά ησλ αξρείσλ ηνπ ζπλζέηε ζηελ Διιάδα.

215
΢ε κεξηθά βηβιία ηεο Δθθιεζίαο «΢εκηφλνθζθαγηα» ηεο πφιεο Νηθνιάγηεθζθ ππάξρεη ε
θαηαγξαθή κε αξηζκφ 152 (2-2-1911) γηα ηε γέλλεζε ηνπ Πηνηξ (Πέηξνο) ηνπ Γεκήηξε Π. Καιαθάηε
(ξσζηθήο ηζαγέλεηαο, ρξηζηηαλφο νξζφδνμνο) θαη ηεο Αλαζηαζίαο Μηξφλνβλα (ινπζεξαλή). ΢ρεηηθά κε ηνλ
Πέηξν Γ. Καιαθάηε (αλ θαη δελ γλσξίδνπκε εάλ πξφθεηηαη γηα ην ίδην πξφζσπν), πξφζθαηα βξέζεθε ζην
δηαδίθηπν κηα πιεξνθνξία, ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ Mathematics Genealogy Project, Department of
mathematics, North Dakota State University φηη αλαθεξχρζεθε δηδάθηνξαο Μαζεκαηηθψλ Δπηζηεκψλ ζην
Παλεπηζηήκην ηεο Οδεζζνχ. Δπίζεο φηη δελ είλαη γλσζηά ηα νλφκαηα ησλ καζεηψλ ηνπ (άξα δίδαζθε ζε
θάπνην Παλεπηζηήκην) («Petr Dmitrievich Kalafati, Ph.D., Odessa State University, 1937. Dissertation:
Mathematics Subject Classification: 34- ordinary differential equations. Advisor: Mark Krein», βι.
http://genealogy.math.ndsu.nodak.edu/html/id.phtml?id=88078).
216
Σν γεγνλφο φηη ε Α. Μηξφλνβλα-Καιαθάηε ήηαλ ινπζεξαλή, καο δείρλεη φηη ε νηθνγέλεηα
Καιαθάηε ήηαλ θηιειεχζεξε.
217
Σα αξρεηαθά πιηθά ζην Κξαηηθφ Αξρείν ηεο Δππαηφξηαο, γηα ηελ πεξίνδν (1945–1998),
πεξηιακβάλνπλ 8304 δηνηθεηηθά έγγξαθα, 568 έγγξαθα κε πξνζσπηθφ πεξηερφκελν, 98 έγγξαθα γηα ην
πξνζσπηθφ ηνπ Αξρείνπ θαη 1130 θσηνγξαθίεο.
 - 54 -

3.1.3. Οη κνπζηθέο ζπνπδέο ηνπ λεαξνύ Καιαθάηε ζηελ Δππαηνξία

Ο Βαζίιεο Καιαθάηεο αζρνιήζεθε κε ηε κνπζηθή απφ πνιχ λεαξή ειηθία. Πήξε ηα
πξψηα καζήκαηα πηάλνπ ζε ειηθία 8 ρξνλψλ. Αιιά ζε κηα ηφζν κηθξή επαξρηαθή πφιε
ήηαλ δχζθνιν λα βξεζεί θαιφο δάζθαινο κνπζηθήο, θαη γη‟ απηφ ην ιφγν ν καζεηήο
πξαγκαηηθά δε ζεκείσζε κεγάιε πξφνδν. Δίρε παξαηεξεζεί φηη ν λεαξφο ήηαλ πνιχ
πξνηθηζκέλνο κνπζηθά. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζπλερίζηεθαλ νη κνπζηθέο ζπνπδέο ηνπ κέρξη
ηα 18 ρξφληα ηνπ θαη γη‟ απηφ ην ρξνληθφ δηάζηεκα ν λεαξφο Καιαθάηεο άιιαμε ηέζζεξηο
δαζθάινπο πηάλνπ. Παξάιιεια ζπκκεηείρε ζηελ εθθιεζηαζηηθή ρνξσδία ηεο ειιεληθήο
Δθθιεζίαο, επεηδή είρε σξαία παηδηθή θσλή (πςίθσλνο). Ήηαλ κέινο θαη ζηε ρνξσδία ηνπ
Γπκλαζίνπ πνπ θνηηνχζε θαη ζπρλά ηνλ επέιεγαλ γηα ρνξάξρε (regent). Ο ίδηνο δειψλεη
φηη ζπρλά αληηθαζηζηνχζε ηνλ θαζεγεηή ηεο κνπζηθήο, φηαλ εθείλνο έιεηπε απφ ην
΢ρνιείν, ελψ ζηα καζήκαηα ζπλφδεπε ηε ρνξσδία ζην πηάλν ή ζην harmonium218. Ο
Βαζίιεο γξήγνξα θαλέξσζε θαη ην ηαιέλην ηνπ ζηε ζχλζεζε. ΢ε ειηθία 18 εηψλ ζπλέζεζε
ηα πξψηα ηνπ θνκκάηηα γηα πηάλν θαη ην Νηνπέην γηα δχν βηνιηά.
΢πνχδαζε πηάλν θαη ζχλζεζε αξρηθά κε ηνλ Γθνχζηαθ Κάξινβηηο Λέν219, ν νπνίνο
εξρφηαλ ζηελ Δππαηφξηα γηα ζεξαπεία220. O Λέν (απφθνηηνο ηνπ Χδείνπ ηεο Λεηςίαο) ήηαλ
έλαο ζαπκάζηνο πηαλίζηαο, ζπλζέηεο θαη ζεσξεηηθφο. ΢ηα ηξία ρξφληα πξνεηνηκαζίαο καδί
ηνπ απέθηεζε αξθεηά ζεκαληηθή ηερληθή ζην πηάλν, ήξζε ζε επαθή κε ηε κνπζηθή
γξακκαηνινγία, ηδηαίηεξα κε ηνπο Γεξκαλνχο ζπλζέηεο θαη έκαζε λα ζπλζέηεη αξθεηά
ηθαλνπνηεηηθά. Ο Λέν θαιιηέξγεζε ηελ αγάπε ηνπ λεαξνχ Βαζίιε γηα ηε ζχλζεζε. Ο
Καιαθάηεο αζρνιηφηαλ κε ην παίμηκν ζην πηάλν κε ηφζν δήιν, ψζηε θαηάθεξε λα
«ραιάζεη» ην δεμί ηνπ ρέξη221. ΢εκαληηθή επηξξνή άζθεζε πάλσ ηνπ ε κνπζηθή ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ.
Σν νπθξαληθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη222, ην νπνίν αγάπεζε ν λεαξφο Καιαθάηεο, επίζεο
ηνλ επεξέαζε ζηε κεηέπεηηα πνξεία ηνπο σο επαγγεικαηία ζπλζέηε. Σν γεγνλφο απηφ
ζεκεηψλεηαη ζε αξθεηέο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο.

3.1.4. Έξγα από ηελ πξώηκε πεξίνδν ηνπ Καιαθάηε (1869- 1892).
΢ην αξρείν Β. Καιαθάηε θπιάζζνληαη ζπλνιηθά πέληε έξγα απφ ηελ πξψηκε
πεξίνδν ηνπ ζπλζέηε (Δππαηφξηα), ηα νπνία απνηεινχληαη απφ έλα Μελνπέην γηα
θνπαξηέην εγρφξδσλ (αξ. 2 ζηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ, 1889), ην νπνίν είλαη θαη ην
πην παιηφ έξγν ηνπ Καιαθάηε πνπ δηαζψδεηαη θαη ηέζζεξα θνκκάηηα γηα πηάλν (αξ. 3- αξ.
6). Σν αξ. 3 είλαη ε εκηηειήο ΢νλάηα ζε λην ειάζζνλα, έξγν 4 (παιηά αξίζκεζε) (1890-
1891), ην αξ. 4 Andante cantabile γηα πηάλν, ζε ΢νι χθεζε κείδνλα (03/02/1891), ην αξ. 5
Nocturne I γηα πηάλν, ζε Ρε χθεζε κείδνλα (25/05/1891), θαη ην αξ. 6 Nocturne II γηα
πηάλν ζε Λα κείδνλα (1891).

218
Σν κνπζηθφ φξγαλν «harmonium» εθεπξέζεθε ην 1810, απφ ην Γάιιν J. Grenie.
219
Γθνχζηαθ Κάξινβηηο Λέν (Gustav Leo): Γεξκαλφο (ή γεξκαληθήο θαηαγσγήο) πηαλίζηαο, ζπλζέηεο
θαη θαζεγεηήο ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Γελ ππάξρνπλ ζηνηρεία γηα απηφλ νχηε ζηηο γλσζηέο
κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο, νχηε ζην δηαδίθηπν. Γελ έρεη γίλεη έιεγρνο ζηα αξρεία ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο. Σν φλνκα ηνπ Λέν δελ είλαη θαηαρσξηζκέλν ζηα ειεθξνληθά αξρεία ησλ Γηδαζθφλησλ ζην
Χδείν, ελψ ν Β. Καιαθάηεο ππάξρεη γξακκέλνο απφ ην 1906 (ζηνηρεία απφ ην Μνπζείν Ηζηνξίαο ηνπ Χδείνπ
Αγ. Πεηξνππνιεο, Μάξηηνο 2010).
220
Ζ πφιε ηεο Δππαηφξηαο είλαη γλσζηή γηα ηα ηακαηηθά ινπηξά ηεο.
221
Ζ πιεξνθνξία είλαη απφ ην «Curriculum vitae» ηνπ Β. Καιαθάηε (Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο
Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, inv. 747). Δπίζεο αλαθέξεηαη φηη ην
γεγνλφο απηφ ηνλ έθαλε λα επηιέμεη ηηο ζπνπδέο ζηε ζχλζεζε.
222
βι. ζειο 231-233 θαη ηνλ Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξ. 101: Reve ta stogne Dnipr shirokiy (Βνπίδεη
θαη ζηελάδεη ην λεξό ζην πιαηύ πνηάκη ηνπ Γλείπεξνπ), νπθξαληθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη, γηα κηθηή ρνξσδία θαη
κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα, 26-03-1940, ζε πνίεζε T. Shevchenko, ρεηξφγξαθε
παξηηηνχξα, 1 ζει.
 - 55 -

Σν πην παιηφ θαηαγεγξακκέλν έξγν ζηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε
είλαη ην αξ. 1. Μελνπέην γηα νξρήζηξα εγρφξδσλ, ζε Ρε κείδνλα (1889). ΢χκθσλα κε ηνλ
πξψην Καηάινγν έξγσλ ηνπ ζπλζέηε, ην έξγν δηαζψζεθε, αιιά δελ εληνπίζηεθε απφ καο
ζην Αξρείν Καιαθάηε. Μηα πηζαλή εθδνρή είλαη πσο ν Αλαηφιη Καιαθάηεο, ν νπνίνο
ζχληαμε ηνλ Καηάινγν (θαηά ηε γλψκε καο ζηε δεθαεηία ηνπ ‟60), ίζσο ελλννχζε ην αξ.
2. Μελνπέην γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ, ζε Ρε κείδνλα, έξγν 2 θαη δελ πξφζεμε ην ζχλνιν
γηα ην νπνίν ήηαλ γξακκέλν ην θνκκάηη ή λα είρε άιιεο πιεξνθνξίεο απφ ηνλ παηέξα ηνπ.
Σν Μελνπέην γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ, ζε Ρε κείδνλα, έξγν 2 (παιηά αξίζκηζε)
(18/10/1889) είλαη ην πην παιηφ έξγν ηνπ ζπλζέηε, φπσο δηαζψζεθε ζην Αξρείν
Καιαθάηε. Σν Μελνπέην απνδεηθλχεη φηη ν εηθνζάρξνλνο ζπλζέηεο έρεη κάζεη θαη θαηέρεη
ηελ αξκνλία, ηηο κεηαηξνπίεο, ιίγα ζηνηρεία απφ ηελ αληίζηημε θαη ηε δνκή ησλ εγρφξδσλ
νξγάλσλ. Γξάθεη απιά, ρσξίο δχζθνια πεξάζκαηα, αλαζέηνληαο ηε κεισδία ζην πξψην
βηνιί. Σν θνκκάηη είλαη κηα αθαδεκατθή άζθεζε γηα ην γξάςηκν ηνπ κελνπέηνπ θαη,
κάιινλ, θαη ε ιχζε κηαο άζθεζεο αξκνλίαο. Ζ κεισδία είλαη φκνξθε (μερσξίδεη ην πξψην
κνηίβν), ηεηξαγσληζκέλε θαη δπηηθφηξνπε. Τπάξρεη κηα κνλνηνλία ζην θνκκάηη, θπξίσο
απφ ην πξψην ζέκα, ην νπνίν παξνπζηάδεηαη κε επαλάιεςε, απνκίκεζε θαη κεηαηξνπίεο.
Αληίζεζε κε ην ραξνχκελν χθνο ηνπ θνκκαηηνχ ππάξρεη ζην Σξίν ζε ζνι ειάζζνλα, ην
νπνίν αθνχγεηαη θάπσο ιππεκέλα. Δδψ ν ζπλζέηεο ληνπκπιάξεη ην πξψην βηνιί κε ην
βηνινληζέιν.
Ζ εκηηειήο ΢νλάηα ζε λην ειάζζνλα, έξγν 4 (παιηά αξίζκηζε) (1890- 1891)223 είλαη
ε πξψηε ζχλζεζε ζε κεγάιε θφξκα απφ ηελ Πξψηκε πεξίνδν ηνπ Β. Καιαθάηε. Πνιιά
δεηνχκελα ζε ζρέζε κε ηε θφξκα, ηε ζεκαηηθή επεμεξγαζία, ηελ αξκνλία, ηε γξαθή γηα
πηάλν (ζχκθσλα κε ηνπο απινχο ζρνιηθνχο θαλφλεο) παξνπζηάδνληαη θαη ιχλνληαη απφ ην
λεαξφ ζπλζέηε. Σν πξψην κέξνο είλαη κία αθαδεκατθή άζθεζε γηα ην γξάςηκν ηνπ αιέγξν
ζηε θφξκα ηεο ζνλάηαο. Σα δχν ζέκαηα αληηπαξαηίζεληαη. Σν πξψην, δπλακηθφ, ζε κνξθή
αξπίζκαηνο θαη ζε δπλακηθή θνξηίζηκν, καο εηζάγεη ζην θνκκάηη. Σν δεχηεξν, πάιη ζε
κνξθή αξπίζκαηνο (αιιά δηαδνρηθά κε ηα δχν ρέξηα, αθνχγεηαη κνλφθσλα,
παξαθνινπζνχκε ην ίδην ραξαθηεξηζηηθφ θαη αξγφηεξα ζηελ Πεξίνδν ΢πνπδψλ) είλαη πην
ιπξηθφ, έρεη ζηνηρεία απφ ηελ θαηηνχζα αξκνληθή θιίκαθα. ΋ζνλ αθνξά ηελ επεμεξγαζία,
ηα ζέκαηα παξνπζηάδνληαη κε επαλαιήςεηο, παξαιιαγέο, κεηαηξνπίεο (ε ζεκαηηθή
παξνπζίαζε είλαη θάπσο βαξεηή θαη ηεηξαγσληζκέλε). ΢ην Αληάηδην (εκηηειέο, 6/8)
ππάξρνπλ ζηνηρεία πεληαηνληθήο (δεμί ρέξη ζηνπο ςειφηεξνπο θζφγγνπο), αληίζηημεο θαη
γεληθά θαιέο ηδέεο. ΢ην ΢θέξηζν, ην θιίκα ηεο ζνλάηαο αιιάδεη θαη γίλεηαη πην ραξνχκελν
θαη παηρληδηάξηθν, αιιά ζην Σξίν ε κνπζηθή αθνχγεηαη μαλά πην ζνβαξή θαη θάπσο
ιππεκέλε. Ζ γξαθή γηα πηάλν είλαη απιή, ζπλήζσο κε αξπίζκαηα θαη ζπγρνξδίεο (ζπλερψο
ληνπκπιάξεηαη ε νθηάβα). Ζ ζνλάηα, παξφηη είλαη εκηηειήο, ήδε απνθαιχπηεη ζηνηρεία ηνπ
πξνζσπηθνχ ζηπι ηνπ ζπλζέηε: κηα ζνβαξφηεηα (ν Καιαθάηεο δε γξάθεη πνηέ ραξνχκελε
κνπζηθή), κεισδηθφ ηαιέλην, εθεπξεηηθφηεηα, αγάπε γηα ηα ρξσκαηηθά πεξάζκαηα (θαη
αξγφηεξα γηα ηε ρξσκαηηθή θιίκαθα). Γεληθά, ζε θάπνηα ζεκεία ε κεισδία θαη ε αξκνλία
είλαη αξθεηά πεηπρεκέλεο.
Σν Andante cantabile γηα πηάλν, ζε ΢νι χθεζε κείδνλα (03/02/1891) είλαη θνκκάηη
κηθξνχ κεγέζνπο, ζε δηκεξή θφξκα θαη κε κηα φκνξθε κεισδία ζε 6/8 (ληνπκπιαξηζκέλε
ζε παξάιιειεο έθηεο ζην δεμί ρέξη), ε νπνία αλεβαίλεη κε ξνκαληηθφ ηξαλζπφξην (αιιά
πξηλ ηελ επαλάιεςε αθνχγεηαη ε ραξαθηεξηζηηθή γηα ηε ξσζηθή κνπζηθή αληνχζα θίλεζε,
ζε δηάζηεκα κ. 6, θάηη ην νπνίν ζα βξνχκε αξγφηεξα ζε πνιιά έξγα ηνπ ζπλζέηε). Λπξηθφ,
ηξπθεξφ, λνζηαιγηθφ, ζε ρακειή δπλακηθή. Ζ αξκνλία είλαη απιή (ζε θάπνηα ζεκεία δελ
θνιιάεη κε ηε κεισδία).

223
Ο Αλαηφιη Καιαθάηεο αλαθέξεη δηαθνξεηηθέο εκεξνκελίεο (1899-1903).
 - 56 -

Σν επφκελν έξγν, Nocturne I γηα πηάλν, ζε Ρε χθεζε κείδνλα (25/05/1891) είλαη κηα
ελδηαθέξνπζα αλαδήηεζε ηνπ εηθνζηδπάρξνλνπ ζπλζέηε. ΢ην Νπρηεξηλό Η ππάξρνπλ
ζηνηρεία ηεο κεζφδνπ ηνπ Θέκαηνο θαη Παξαιιαγψλ (ε κνξθή ηεο θφξκαο ηνπ έξγνπ δελ
είλαη αθφκε νινθιεξσκέλε). Οη κεηαηξνπίεο αθνινπζνχλ ην ζρήκα: Ρε χθεζε κείδνλα –
΢νι χθεζε κείδνλα, Ρε κείδνλα – Ρε χθεζε κείδνλα, θαη ην θνκκάηη έρεη ηξηκεξή θφξκα.
΢ηε ζεκαηηθή θαη ζηε κεισδηθή επεμεξγαζία ηνπ θνκκαηηνχ απνθαιχπηνληαη απφ λσξίο
ζηνηρεία ηνπ πξνζσπηθνχ ζηπι ηνπ ζπλζέηε (ε επαηζζεζία, ε γαιήλε, ην λνζηαιγηθφ ζηπι,
ην κεισδηθφ ηαιέλην θαη ε εθεπξεηηθφηεηά ηνπ, φπσο παξαηεξνχκε ζε άιια έξγα ηνπ απφ
ηελ Πξψηκε θαη ηελ Πξψηε πεξίνδν). Παξφηη ε πηαληζηηθή ζπλνδεία ηνπ Νπρηεξηλνύ είλαη
γξακκέλε απιά, ην ζχζηεκα ησλ κεηαηξνπηψλ θαη ε επεμεξγαζία ηνπ ζεκαηηθνχ
πεξηερνκέλνπ είλαη πνιχ αμηφινγα. Σν ζέκα απφ ην Nocturne I ρξεζηκνπνηήζεθε αξγφηεξα
απφ ην ζπλζέηε ζην Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ, λπρηεξηλφ γηα πηάλν, ζε Ρε χθεζε κείδνλα – ΢η
χθεζε κείδνλα, έξγν 5, αληί ζε ⅜ ζε ¶ (έρνπκε ηε δήισζε ζηελ «Απηνβηνγξαθία» ηνπ
ζπλζέηε φηη ην έξγν 5 είλαη κεηαπνίεζε απφ ηηο ζπλζέζεηο ηνπ, πξηλ απφ ηηο ζπνπδέο ηνπ
ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο).
Σν Nocturne II γηα πηάλν ζε Λα κείδνλα (1891) είλαη δνκεκέλν επίζεο κε ηε κέζνδν
ηνπ Θέκαηνο θαη ησλ Παξαιιαγψλ θαη επίζεο έρεη ηξηκεξή θφξκα (κνξθή). Δθηφο απφ ηηο
αιιαγέο ζηελ ηνληθφηεηα (Φα ειάζζνλα – Νην δίεζε κείδνλα – Φα ειάζζνλα), ν ζπλζέηεο
ρξεζηκνπνηεί θαη ελαιιαγέο ζην ηέκπν (Adagio sostenuto – Rissoluto Marciale – Agitato –
Adagio sostenuto) θαη ηεο δπλακηθήο. Σν ζέκα, κε ιπξηθφ θαη λνζηαιγηθφ ραξαθηήξα,
παξνπζηάδεηαη κνλφθσλα ζην δεμί ρέξη, ελψ ην αξηζηεξφ απαιά ζπλνδεχεη κε αξπίζκαηα.
Σν κέηξν ¶ βνεζάεη ζην λα κεηαδψζεη ηε ράξε, ηελ θίλεζε θαη ηα ζηνηρεία ηνπ ρνξνχ. ΢ην
Rissoluto Marciale έρνπκε ελαιιαγέο κεηαμχ ¶ θαη 4/4 θαη δηαθνξεηηθφ ραξαθηήξα. Ζ 3ε
παξαιιαγή απνθαιχπηεη πάζνο, κε ηηο αληνχζεο θιίκαθεο, κε αξπίζκαηα, κε ζπγθνπείο,
παξά ηε ρακειή δπλακηθή ηεο, ε νπνία πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα ε κνπζηθή λα επηζηξέςεη
ζην tempo primo, φπνπ ν ζπλζέηεο παξνπζηάδεη μαλά ην πξψην ζέκα κε δηαθνξεηηθή
ζπλνδεία, ελαιιαγέο ζηε δπλακηθή θαη ε κνπζηθή ζβήλεη απαιά.
Σα πηαληζηηθά έξγα απφ ηελ Πξψηκε πεξίνδν ηνπ Β. Καιαθάηε είλαη εμαηξεηηθά
ελδηαθέξνληα γηα ηε κεηέπεηηα εμέιημε ηνπ λεαξνχ ζπλζέηε, σο πξψην δείγκα ηεο
απνθξπζηάιισζεο ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ ζηπι θαη ραξαθηήξα. Γελ ππάξρνπλ αθφκε ηα
γλσζηά ξσζηθά ζηνηρεία (αθφκε δε θαίλεηαη ε επηξξνή ηεο ζρνιήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ).
Ο ζπλζέηεο δελ έρεη κπεη ζε «ηππνπνίεζε», αλ θαη δηαθαίλνληαη γεξκαληθέο επηξξνέο,
επεηδή ν δάζθαινο ηνπ ήηαλ ν Γθνχζηαθ Λέν, απφθνηηνο ηνπ Χδείνπ ηεο Λεηςίαο.
 - 57 -

3.2. ΠΔΡΗΟΓΟ΢ ΢ΠΟΤΓΧΝ ΢ΣΖΝ ΑΓΗΑ ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ.

Σν Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα224. ΢ηε δηπιαλή θσηνγξαθία: ν Νηθνιάη
Βιαληηκίξνβηηο Γθάιθηλ (1856-1906).

3.2.1. Βαζηθά ζηνηρεία ηεο εθπαίδεπζεο ηνπ Καιαθάηε.

Δθπαηδεπκέλνο απφ ηνλ Γθνχζηαθ Λέν, ν Β. Καιαθάηεο κεηαθνκίδεη ζηελ
Πεηξνχπνιε ην 1892, γηα λα ζπλερίζεη ηηο κνπζηθέο ζπνπδέο ηνπ ζηελ ηφηε πξσηεχνπζα
ηεο Ρσζίαο. Σνλ είρε καγέςεη ε νκνξθηά, ε πξσηνηππία θαη ην αζπλήζηζην θαιιηηερληθφ
γνχζην ησλ έξγσλ ηνπ δεκνθηινχο ζπλζέηε Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ηνλ νπνίν είρε
πξσηαθνχζεη ζηελ Κξηκαία. Οη ζπλζέζεηο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ηνπ άξεζαλ ηφζν (παξφηη
δελ άξεζαλ ζην δάζθαιφ ηνπ Λέν), ψζηε λα ηνλ νδεγήζνπλ, φηαλ έγηλε δεθηφο ζην Χδείν
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, λα επηιέμεη ηελ ηάμε ηεο ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ. Σν 1892 εγθαηαζηάζεθε κφληκα ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, φπνπ ζπλέρηζε ηηο
ζπνπδέο ηνπ ζην Χδείν ηεο πφιεο κε θαζεγεηέο ηνλ Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηε ΢χλζεζε
(1892-1899) θαη ηνλ Νηθνιάη Γθάιθηλ (1856-1906)225 ζηε Γηεχζπλζε Οξρήζηξαο.
Παξάιιεια αθνινχζεζε θαη παηδαγσγηθή θαξηέξα (ν ζπλζέηεο δειψλεη ην 1936 φηη ηελ
παηδαγσγηθή ηνπ ελαζρφιεζε ηελ άξρηζε πεξίπνπ ην 1892 θαη ηελ θαιιηηερληθή απφ ην
1890, πξηλ αθφκε θνηηήζεη ζην Χδείν). ΢πκκεηείρε ζηα καζήκαηα ηεο ηάμεο ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ (Αξκνλία, Αληίζηημε, Φνχγθα, ΢χλζεζε) ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο παξακνλήο
ηνπ ζην Χδείν, απφ ην νπνίν απνθνίηεζε ην 1899 κε ηνλ ηίηιν ηνπ «ειεχζεξνπ
θαιιηηέρλε»226. Σν 1900 πήξε ην Γίπισκα ΢χλζεζεο κε ηε ΢πκθσλία ζε ια ειάζζνλα,
έξγν 12, ηελ νπνία δηεχζπλε ν ίδηνο.
Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ζε ζρέζε κε ηε ζχγρξνλε επνρή ην πεληαεηέο ζχζηεκα
δηδαζθαιίαο ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο, απφ ηελ ίδξπζε ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο. ΢ηελ Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο πφιεο θπιάζζνληαη δψδεθα ελεκεξσηηθά
θπιιάδηα γηα ηνλ θχθιν ζπνπδψλ ζην βηβιίν Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο. Φπιιάδην

224
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 11, θσηνγξαθία απφ ην 1896.
225
Νηθνιάη Βιαληηκίξνβηηο Γθάιθηλ [Galkin] (1856-1906): Ρψζνο βηνινλίζηαο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο, ζπλζέηεο θαη παηδαγσγφο. Μαζεηήο ηνπ Λ.΢. Άνπεξ, ζπνχδαζε επίζεο κε ηνπο Joachim θαη
Wieniawsky. Γηεχζπλε ηηο θαινθαηξηλέο ζπκθσληθέο ζπλαπιίεο ζηελ Πάβινθζθ (1892-1903), ζηηο νπνίεο
παξνπζίαδε θαη έθαλε πξνπαγάλδα ησλ έξγσλ ησλ ζπλζεηψλ ηεο «Νέαο Ρσζηθήο Μνπζηθήο ΢ρνιήο».
Γηεχζπλε θαη ηε ΢πκθσλία ηνπ Καιαθάηε. Απφ ην 1888 εμειέγε θαζεγεηήο ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
(βι. ζει. 80 θαη ζει. 81, ππ. 309).
226
Σν Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο δελ ήηαλ θξαηηθφο θνξέαο, αιιά ηνλ δηνηθνχζε ε Απηνθξαηνξηθή
Ρσζηθή Μνπζηθή Έλσζε [IRMO] (έσο ην 1917). Γηα ην ιφγν απηφ, ζηνπο απφθνηηνπο ρνξεγνχζαλ ηνλ ηίηιν
ηνπ «ειεχζεξνπ θαιιηηέρλε», ν νπνίνο ζηελ νπζία ηνπο έδηλε πνιχ ιίγα δηθαηψκαηα γηα ηε κεηέπεηηα
εξγαζία ηνπο. Έσο ην 1902, νη δηπισκαηνχρνη απφθνηηνη ησλ Χδείσλ, κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηνλ
ηίηιν ζπνπδψλ ηνπο κφλν γηα λα κεηψζνπλ ηε ζηξαηησηηθή ζεηεία ηνπο, λα απνθηήζνπλ ηνλ ηίηιν ηνπ
«επίηηκνπ θάηνηθνπ» κηαο πφιεο, λα κελ πιεξψλνπλ θφξν θ.ιπ. Με θξαηηθφ λφκν απφ ηηο 16-12-1902, ε
ηαπεηλσηηθή απηή θαηάζηαζε έιαβε ηέινο θαη νη απφθνηηνη ησλ Χδείσλ θαη ησλ Μνπζηθψλ ΢ρνιψλ ηεο
Απηνθξαηνξηθήο Ρσζηθήο Μνπζηθήο Έλσζεο απέθηεζαλ ην δηθαίσκα λα δηνξίδνληαη σο δεκφζηνη ππάιιεινη
(θξαηηθνί ιεηηνπξγνί). Με άιιν ζεκαληηθφ λφκν, απφ ηηο 19-7-1905 δφζεθε ην δηθαίσκα ζπληαμηνδφηεζεο
ζην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ ησλ Χδείσλ.
 - 58 -

αμηνιόγεζεο θαη ειέγρνπ γηα ηηο ηάμεηο ηνπ έηνπο 1872 (Έθδνζε ηνπ Χδείνπ ηεο
Πεηξνχπνιεο, 1872-1898). ΢ην πξφγξακκα βξίζθνπκε ηηο ζθέςεηο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
γηα ηελ επαγγεικαηηθή κνπζηθή εθπαίδεπζε, νη νπνίεο δηαηππψζεθαλ ζε 2 άξζξα, ηνλ
Αχγνπζην ηνπ 1892, θαη εθδφζεθαλ αξγφηεξα ζηε ζπιινγή ηνπ Μνπζηθά άξζξα θαη
ζεκεηώζεηο (Αγ. Πεηξνχπνιε, 1911).

3.2.2. Σν Πξόγξακκα ΢πνπδώλ γηα ηελ εμεηδίθεπζε ζηε Θεσξία ηεο ΢ύλζεζεο
ζην Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο (1872-1898).

Έηνο ΔΗΓΗΚΑ ΤΠΟΥΡΔΩΣΗΚΑ ΜΑΘΖΜΑΣΑ

ΜΑΘΖΜΑΣΑ
1 Αξκνλία
(2 θνξέο ηελ εβδνκάδα, από 2
ώξεο)
΢νιθέδ
(2 θνξέο ηελ εβδνκάδα, από 1
ώξα, ζε 8 θνηηεηέο)
2 Αληίζηημε
(2 θνξέο ηελ εβδνκάδα, από 2
ώξεο, ζε 6 θνηηεηέο)
3 Καλόλαο θαη Φνύγθα
(2 θνξέο ηελ εβδνκάδα, από 2
ώξεο, ζε 5 θνηηεηέο)
Δλνξρήζηξσζε
(2 θνξέο ηελ εβδνκάδα, από 2
ώξεο, ζε 5 θνηηεηέο)
4 Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο
Πξαθηηθή ζηε ΢ύλζεζε
γηα 2 έηε
5 (2 θνξέο ηελ εβδνκάδα, από 2
ώξεο, ζε 5 θνηηεηέο)
Μαζήκαηα Υνξσδία a cappella
πηάλνπ (1 κάζεκα ηελ εβδνκάδα, από 2
γηα 4 έηε (2 καζήκαηα ώξεο)
ηεο εβδνκάδαο, από 1
ώξα, ζε 4 θνηηεηέο)
Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο
(γεληθά καζήκαηα)
(1 κάζεκα ηελ εβδνκάδα,
από 1.30 ώξα)
(εηδηθά καζήκαηα)
2 έηε (1 κάζεκα ηελ
εβδνκάδα, από 1.30 ώξα)
Ηζηνξία ηεο Γηεύζπλζε Υνξσδίαο θαη
Μνπζηθήο Οξρήζηξαο, Αλάγλσζε
(εηδηθά καζήκαηα) παξηηηνύξαο.
2 έηε (1 κάζεκα ηελ Αηζζεηηθή θαη Ηζηνξία
εβδνκάδα, από 1.30 ηέρλεο (1 κάζεκα ηελ εβδνκάδα,
ώξα) από 1 ώξα)
Αθνπζηηθή (1 κάζεκα ηελ
εβδνκάδα, από 1 ώξα)

Με ζθνπφ κηα πξψηε γλσξηκία κε ηηο εμειίμεηο ηεο κνπζηθήο παηδαγσγηθήο θαη ηεο
κνπζηθήο ςπρνινγίαο απφ ην ηέινο ηνπ 19νπ αηψλα ζηε Ρσζία (κηα ζρνιή, ε νπνία δελ
είλαη θαη ηφζν γλσζηή ζηνλ ειιεληθφ επηζηεκνληθφ ρψξν), πξνρσξνχκε ζε κηα ζχληνκε
παξνπζίαζε ηνπ παηδαγσγηθνχ ζπζηήκαηνο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, κε ην ζθεπηηθφ φηη νη
αξρέο ηνπ παξακέλνπλ δσληαλέο, αθφκα θαη ζήκεξα, ζηε κνπζηθή δεκηνπξγία θαη
εθπαίδεπζε ηεο παηξίδαο ηνπ.
Σα δχν άξζξα ηνπ Κφξζαθνθ έρνπλ έλα θνηλφ ηίηιν «Γηα ηε κνπζηθή εθπαίδεπζε».
΢πγθεθξηκέλα, ζηηο 24-8-1892 έγξαςε ην πξψην ηκήκα: «Μνπζηθέο ηθαλόηεηεο θαη
ηαιέλην». ΢ηηο 15 ή 17-8-1892 έγξαςε ηα ηκήκαηα «Αλώηεξεο κνπζηθέο ηθαλόηεηεο ή
κνπζηθό πξνίθηζκα. Παηδαγσγηθέο κέζνδνη γηα ηελ αλάπηπμή ηνπο. Ζ ηθαλόηεηα λα
ζπιιακβάλεηο ηε ρξνηά θαη ηε δπλαηή έθθξαζε. Αξρηηεθηνληθή αθνή θαη ην ζπλαίζζεκα ηεο
ινγηθήο. Δζσηεξηθό άθνπζκα. Σαιέλην. Γηδαζθαιία θαη ηθαλόηεηεο. Σν κνπζηθό ζρνιείν»
(Οξιφβα, Ν.Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, 1971 ii: 31-38, 178-188). Απηέο νη ζθέςεηο
παξνπζηάζηεθαλ ζηελ Καιιηηερληθή Δπηηξνπή ηνπ Χδείνπ, σο ζπζηεκαηηθφ ζρέδην γηα
αιιαγή ζην πξφγξακκα ΢πνπδψλ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο θαη ζηελ Πξαθηηθή ζηελ
 - 59 -

΢χλζεζεο. Σν ζρεδηάγξακκα δεκνζηεχζεθε ζηε Ρσζηθή κνπζηθή εθεκεξίδα, 1907, αξ. 47

θαη ην 1908 έλα κέξνο κπήθε ζε εθαξκνγή ζην Χδείν.

1 έηνο – Αξκνλία Παξάιιεια, πξαθηηθή ζην δηάβαζκα ηνπ Basso continuo, θσλεηηθώλ
2 έηνο – Αληίζηημε παξηηηνπξώλ θαη παίμηκν κεηαηξνπηώλ (ζην πηάλν)

3 έηνο – Παξάιιεια, Μνπζηθή Αλάιπζε, Δλνξρήζηξσζε, Αλάγλσζε παξηηηνύξαο

Φνύγθα
4 έηνο Πξαθηηθή ζηε ΢ύλζεζε, π.ρ. αζθήζεηο γηα ηελ Παξάιιεια, ε ηάμε ηεο
5 έηνο ζύλζεζε αλώηεξσλ θσλεηηθώλ θαη νξρεζηηθώλ Γηεύζπλζεο Οξρήζηξαο
6 έηνο θνξκώλ

Απφζπαζκα απφ ην άξζξν ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηε Ρσζηθή κνπζηθή εθεκεξίδα, 1907, αξ. 47.

Υεηξφγξαθα ζρφιηα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ βξέζεθαλ ζην Κξαηηθφ Απνζεηήξην F.

361 ηνπ Κεληξηθνχ Κξαηηθνχ Ηζηνξηθνχ Αξρείνπ227 ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, κε πηζαλή
ρξνλνινγία 1892-1900. Σα ζρφιηα απηά είραλ παξαδνζεί ζπλεκκέλα ζηα Πξαθηηθά ηεο
Καιιηηερληθήο Δπηηξνπήο ηνπ Χδείνπ (είλαη δεκνζηεπκέλα ζην Π.Α. Βνχιθηνπο, «Σα
πξνγξάκκαηα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ γηα ηε Θεσξία θαη ηελ Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο», ζην Ο
Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη ε κνπζηθή εθπαίδεπζε (επηκ.) Γθίλζκπνπξγθ, 1959: 231-234).
Αθνινπζνχλ ηα ζρφιηα ζε κεηάθξαζε:

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΢ΠΟΤΓΩΝ ΣΖ΢ ΔΗΓΗΚΖ΢ ΘΔΩΡΗΑ΢

ΘΔΩΡΗΑ ΣΖ΢ ΢ΤΝΘΔ΢Ζ΢
΢ηε Θεσξία ηεο ΢ύλζεζεο ν θνηηεηήο γίλεηαη απνδεθηόο, αθνύ δηδαρζεί ζην πξώην έηνο ππνρξεσηηθά
Αξκνλία θαη πεξάζεη κε επηηπρία ην κάζεκα απηό· επίζεο ΢νιθέδ κε βαζκνινγία 4 (Λίαλ Καιώο). Οη
εμσηεξηθνί καζεηέο, νη νπνίνη ζπνπδάδνπλ θαηεπζείαλ ζηε Θεσξία ηεο ΢ύλζεζεο, είλαη ππνρξεσκέλα λα
δώζνπλ ην αληίζηνηρν κάζεκα. Απαξαίηεηε είλαη θαη ε βαζηθή ηθαλόηεηα - γλώζε ζην πηάλν.
Πξώην έηνο
α) Αξκνλία. ΋ιν ην έηνο αθηεξώλεηαη ζε αζθήζεηο θαη πξαθηηθή ζην πηάλν. (Σν ζεσξεηηθό κέξνο
ζεσξείηαη ήδε γλσζηό ζην θνηηεηή).
β) Μαζήκαηα πηάλνπ ή βηνιηνύ (1 έηνο).
΢ηελ εμέηαζε: αζθήζεηο γηα ηελ ελαξκόληζε ρνξηθνύ κε ζπγρνξδίεο θαη κε δηαβαηηθνύο ηόλνπο,
κεηαηξνπή ηνπ πξεινπληίνπ ζε θόξκα228· ελαξκόληζε θνζκηθήο ειεύζεξεο κεισδίαο θαη κπάζν, κεηαηξνπία κε
ζπγρνξδίεο ζε απνκαθξπζκέλε ηνληθόηεηα. ΢ην πηάλν: πξεινύληηα θαη κεηαηξνπίεο.
Γεύηεξν έηνο
α) Αληίζηημε, απζηεξή θαη ειεύζεξε, απιή θαη δηπιή. Μίκεζε.

227
΢ην Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο [CSHA SPb] θπιάζζνληαη φια ηα
έγγξαθα απφ ηε δηνίθεζε ηνπ Χδείνπ γηα ηελ πεξίνδν 1862- 1917.
228
βι. ζει. 62-63, ηηο Αλακλήζεηο ηνπ ν Ενινηαξηφθ (1957: 182) θαη ζει. 63, ππ. 240 - ηα αλέθδνηα
Απνκλεκνλεχκαηα ηνπ M. ΢ηέηλκπεξγθ, (Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο Σέρλεο , Αξρείν Μ.Ο. ΢ηέηλκπεξγθ,
Fond G, razdel VII, αξηζκφο 26). ΢ηηο εμεηάζεηο ηεο Αξκνλίαο (1903), δεηήζεθε απφ ηνπο ππνςήθηνπο λα
ζπλζέζνπλ ρνξηθφ κε κεισδηθέο θηγνχξεο ζε ζρήκα ηεηάξηνπ θαη νγδφνπ θαη πξεινύληην κε κεηαηξνπία ζε
ειεχζεξν αξκνληθφ ζηπι, κε κεισδηθέο θηγνχξεο, ζε ηξηκεξή θόξκα, πάλσ ζε δνζκέλε κεισδία.
 - 60 -

β) Γλσξηκία κε ηηο πην απιέο κνπζηθέο θόξκεο: πξόηαζε, πεξίνδν, θίλεζε θαη ιεηηνπξγία, δηκεξή θαη
ηξηκεξή θόξκα, ηξαγνύδη κε ηξίν. Ζ ζύλζεζε ζηηο θόξκεο απηέο είλαη κόλν γηα ηνπο «ζεηηθά» ηθαλνύο θνηηεηέο·
ζηελ αληίζεηε πεξίπησζε (αλ θξηζεί όηη δελ έρνπλ ηηο δπλαηόηεηεο) πεξλνύλ κόλν ηε ζεσξία.
΢ηελ εμέηαζε:
α) Σεηξάθσλε αληίζηημε κε cantus firmus θαη ζπλνδεία ηεο δνζκέλεο κεισδίαο, κε απνκίκεζε (γηα
όινπο).
β) ΢ύλζεζε ζηε κνπζηθή θόξκα ηνπ ηξαγνπδηνύ κε ηξίν (γηα κεξηθνύο).
Σξίην έηνο
α) Φνύγθα θαη θαλόλαο (ην πξώην πιήξεο, ην δεύηεξν ιηγόηεξν) θαη επίζεο εμάθσλε θαη ηξηπιή
αληίζηημε.
β) Μνπζηθέο θόξκεο: ζνλαηίλα, κηθξό ξόλην θαη παξαιιαγέο (γηα ηνπο ηθαλνύο ζηε ζύλζεζε, ζεσξεηηθά
θαη πξαθηηθά, αιιά γηα ηνπο ππόινηπνπο κόλν ζεσξεηηθά). Μνπζηθή αλάιπζε ζε όιεο ηηο πάγηεο κνπζηθέο
θόξκεο.
γ) Δλνξρήζηξσζε γηα κηθξή (θιαζηθή) νξρήζηξα.
δ) Πξαθηηθή: όινη νη θνηηεηέο ππνρξεσηηθά ζπκκεηέρνπλ ζηε ρνξσδία, ηε δηεπζύλνπλ θαη καζαίλνπλ
ρνξσδηαθά ηξαγνύδηα ππό ηελ επηκέιεηα ηνπ θαζεγεηή.
΢ηηο εμεηάζεηο:
α) Σεηξάθσλε θνύγθα (γηα όινπο).
β) Αληάηδην κε παξαιιαγέο ή ζε θόξκα κηθξνύ ξόλην, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (γηα κεξηθνύο).
Αλάιπζε όισλ ησλ κνπζηθώλ θνξκώλ (γηα όινπο). Ν.Β.229. Μεξηθνί απνθνηηνύλ κε πηζηνπνηεηηθό θνίηεζεο,
ελώ άιινη, νη νπνίνη έρνπλ απνδείμεη όηη έρνπλ ηθαλόηεηεο ζηε ζύλζεζε, ζπλερίδνπλ γηα Γίπισκα.
Σέηαξην έηνο
α) ΢ύλζεζε ζηα νξρεζηηθά είδε: εηζαγσγή, ζπκθσληθό αιέγθξν, θνπαξηέην εγρόξδσλ, θνλζέξην θ.ά.
Μηθξέο θσλεηηθέο θόξκεο: ξνκάληδα, ξεηζηηαηίβν, ρνξσδία a cappella. ΢πλερηδόκελεο αζθήζεηο ζηελ
ελνξρήζηξσζε.
΢ηηο εμεηάζεηο: εηζαγσγή ή ην πξώην κέξνο από κηα ΢πκθσλία κε ηξνκπόληα. ΝΒ. Ζ βαζκνινγία από
ηελ άζθεζε απηή ζηε ζύλζεζε ιακβάλεηαη ππόςε γηα ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηνπ έηνπο.
Πέκπην έηνο
α) ΢ύλζεζε: θσλεηηθή κνπζηθή. ΢θελή από όπεξα, θαληάηα θ.ά.
β) Πξαθηηθή: δηεύζπλζε θσλεηηθώλ έξγσλ, κε νξρήζηξα ή ζπλνδεία κε ζόιν όξγαλν. Αλάγλσζε
παξηηηνύξαο.
΢ηηο εμεηάζεηο: ζύλζεζε θσλεηηθνύ-ελόξγαλνπ έξγνπ, κε δνζκέλν θείκελν (νπεξεηηθή ζθελή ή
θαληάηαο).
Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ρεηξφγξαθα, Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
[CSHA SPb] (F. 361, d. 11, op. 155, ll. 107-108).

To ζχζηεκα δηδαζθαιίαο πνπ αθνινχζεζαλ νη δηδάζθνληεο ηεο ΢χλζεζεο ζην Χδείν

(νη πεξηζζφηεξνη ήηαλ θαη καζεηέο ηνπ Κφξζαθνθ) θαη, ζε κεγάιν βαζκφ, ν ίδηνο ν
Καιαθάηεο, ζπλερίδεη λα είλαη επεξεαζκέλν πνιχ απφ ην ζχζηεκα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ,
κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1930, νπφηε θαη γίλεηαη ζεκαληηθή αιιαγή ησλ πξνγξακκάησλ. Γηα
λα ζηεξίμνπκε ηηο απφςεηο καο, παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε κία απφ ηηο «΢πζηαηηθέο
επηζηνιέο ηνπ Γθιαδνπλφθ γηα ηνπο θνηηεηέο ζην Χδείν ηεο Λέληλγθξαλη»:

«Σάμε Πξαθηηθήο ΢ύλζεζεο ηνπ Καζεγεηή Καιαθάηε. Οη γξακκέλεο ζπλζέζεηο θαηά ηε δηάξθεηα
ησλ ηξηώλ εηώλ παξακνλήο ζηε Σάμε ηεο Πξαθηηθήο ΢ύλζεζεο (ε αθαδεκατθή ζεηξά καζεκάησλ). Κνπαξηέην
εγρόξδσλ, Πηάλν ηξίν, ξνκάληδεο, ρνξσδίεο θαη όπεξα καξηπξνύλ γηα ηα επηηεύγκαηα θαη ηε κνπζηθή
σξηκόηεηα ηνπ ζπλζέηε. Θεσξείηαη όηη απνθνίηεζε από ην Χδείν, κε νινθιεξσκέλεο γλώζεηο,
ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη ηελ αθαδεκατθή ζεηξά καζεκάησλ. 15/6/1925, Α. Γθιαδνπλόθ» (Γθιαδνπλφθ, 1960
ii: 457-458).

΢πλερίδνπκε κε ην Πξφγξακκα ΢πνπδψλ γηα ηελ εμεηδίθεπζε ζηε Θεσξία ηεο

΢χλζεζεο ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο (1872-1898). Γηα ηα Τπνρξεσηηθά καζήκαηα,
απφ ηε βαζκνινγηθή θιίκαθα απφ ην 1 κέρξη ην 5, κε άξηζηα ην 5 (ηελ θιίκαθα απηή
ρξεζηκνπνηνχλ αθφκα θαη ζήκεξα ζηε Ρσζία), νη θνηηεηέο πεξλνχζαλ κε 3´ ζηα
καζήκαηα: Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, Δλνξρήζηξσζε, Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο θαη
229
Ν.Β. [Nota bene (ιαη.)] είλαη κηα ζπλεζηζκέλε εηζαγσγή γηα έλα ζρφιην, ην νπνίν ζεκαίλεη:
πξφζεμε (φπσο ην ιέηε).
 - 61 -

Αηζζεηηθήο, Υνξσδία a cappella, πηάλν (απνθνηηνχζαλ κε ην πξφγξακκα ηεο Δθηέιεζεο

ζην πηάλν), ελψ γηα ηε Φνχγθα ε ρακειφηεξε βαζκνινγία έπξεπε λα είλαη 4 (Λίαλ θαιψο).
Οη ζπνπδέο νινθιεξψλνληαλ κε ηε ζπγγξαθή δηπισκαηηθήο εξγαζίαο.
Οη θνηηεηέο ζηελ Δθηέιεζε ζην Χδείν (ην νπνίν μεθίλεζε κε ιεηηνπξγία ηκεκάησλ
ζε θάπνηα φξγαλα: πηάλν, φξγαλν, βηνιί, βηφια, βηνινληζέιν, θνληξακπάζν, άξπα, μχιηλα
πλεπζηά –θιάνπην, φκπνε, θιαξηλέην, θαγθφην–, ράιθηλα πλεπζηά –θφξλν, ηξνκπέηα,
θνξλέηα, cornet à pistos, ηξνκπφλη–, κνλσδία θαη ε ηάμε ηεο φπεξαο) εμεηάδνληαλ θάζε
ρξφλν ζηε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο, ζηελ Δλνξρήζηξσζε θαη ζηελ Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο. Οη
αξρέο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ απφ ην πξφγξακκά ηνπ γηα ηε κνπζηθή εθπαίδεπζε ησλ
εθηειεζηψλ ζην Χδείν αθφκε θαη ζήκεξα βξίζθνπλ πξαθηηθή εθαξκνγή ζηα Χδεία230.
΋πσο ζεκεηψλνπλ νη Ρψζνη, ζην ζεκεξηλφ Πξφγξακκα ΢πνπδψλ (βι. ην θεθάιαην 2.
Ζ ΢ρνιή ΢χλζεζεο ηνπ Χδείνπ), έλα πξάγκα δελ έρεη αιιάμεη γηα πεξηζζόηεξα από 100
ρξόληα: νη δηδάζθνληεο ζηε ΢χλζεζε εθπαηδεχνπλ θαη ηνπο ζεσξεηηθνχο θαη ηνπο
εθηειεζηέο ζηα κνπζηθνζεσξεηηθά καζήκαηα. Ζ παξάδνζε δε δηαθφπηεηαη, ην πξφγξακκα
παξακέλεη κε ιίγεο αιιαγέο έσο ην 1925. Ο Καιαθάηεο αξγφηεξα δίδαμε θαη ζηνπο
εθηειεζηέο· απηφ θαηαγξάθεηαη ζε ζρεηηθέο καξηπξίεο (π.ρ. Μαξία Γηνχληηλα231, ε
ζξπιηθή πηαλίζηξηα, ε βαζκνινγία ηεο ζηελ Αληίζηημε). Παξνπζηάδεηαη ζε κεηάθξαζε
πίλαθαο εμεηάζεσλ γηα ηα Τπνρξεσηηθά καζήκαηα ζηελ Δθηέιεζε (Α) θαη ζηε ΢χλζεζε
(Β) θαη ην Δηδηθφ κάζεκα ζηε ΢χλζεζε (Β) (Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο. Φπιιάδην
αμηνιόγεζεο θαη ειέγρνπ, γηα ηηο ηάμεηο ηνπ έηνπο 1872, Έθδνζε ηνπ Χδείνπ ηεο
Πεηξνχπνιεο: 1872-1898).

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΩΝ ΔΞΔΣΑ΢ΔΩΝ ΣΟΤ ΩΓΔΗΟΤ ΣΖ΢ ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ΢

Α. ΔΚΣΔΛΔ΢Ζ –Τπνρξεσηηθά καζήκαηα

1. Θεσξία ηεο ΢ύλζεζεο
α) Πξνθνξηθή εμέηαζε
β) Γξαπηή εμέηαζε, ελαξκόληζε δνζκέλεο κεισδίαο (βι. ην Πξσηόθνιιν ηεο 47εο ΢πλέιεπζεο ηεο
Δπηηξνπήο ηνπ Χδείνπ & 4 (δελ είλαη ππνρξεσηηθό γηα ηελ Μνλσδία). Γηα ην Δθθιεζηαζηηθό όξγαλν:
α) Πξνθνξηθή εμέηαζε θαη πξαθηηθέο αζθήζεηο, από ην πξόγξακκα γηα ηελ εμεηδίθεπζε ζηε ζεσξία έσο
ηε Θεσξία ηεο ΢ύλζεζεο.
β) Μνπζηθή αλάιπζε ελόο έξγνπ ζε ζρέζε κε ηελ αξκνλία θαη ηε ζύλζεζε ηνπ (ραξαθηήξα θαη
ηνληθόηεηα).
2. Δλνξρήζηξσζε
Γηα ηνπο άλδξεο: κεηαγξαθή γηα νξρήζηξα δνζκέλνπ έξγνπ.
Γηα ηηο γπλαίθεο: κεηαγξαθή νξρεζηηθνύ έξγνπ γηα πηάλν.
3. Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο

Β. ΘΔΧΡΗΑ ΣΖ΢ ΢ΤΝΘΔ΢Ζ΢ – Δηδηθό κάζεκα

α) Παξνπζίαζε ζηηο εμεηάζεηο θσλεηηθήο, ελόξγαλεο ζύλζεζεο, από δνζκέλν πξόγξακκα.
β) Λεπηνκεξήο αλάιπζε κνπζηθνύ έξγνπ, ζε ζρέζε κε ηελ αξκνλία θαη ηε ζύλζεζή ηνπ.
Τπνρξεσηηθά καζήκαηα
1. Δθηέιεζε ζην πηάλν
α) ΢νιηζηηθό θνκκάηη γηα πηάλν, από ηα πην δύζθνια έξγα (π.ρ. θνύγθα).
β) Πηαληζηηθή ζπλνδεία ελόξγαλεο ή θσλεηηθήο κνπζηθήο.
γ) Πξώηε αλάγλσζε παξηηηνύξαο θαη ε κεηαηξνπία ηεο ζε άιιε ηνληθόηεηα.
δ) Πξώηε αλάγλσζε παξηηηνύξαο.
2. Γηεύζπλζε Οξρήζηξαο.
3. Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο.

230
βι. N. А. Rimsky-Korsakov i muzïkal‟noe obrazovanie. Stat‟i i materialï. Sostavitel‟ S. L.Ginsburg.
(Leningrad: Gossudarstvennoe muzïkal‟noe izdatel‟stvo, 1955) [Ν. Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη ε κνπζηθή
εθπαίδεπζε, (επηκ.) ΢. Λ. Γθίλζκπνπξγθ (Λέληγθξαλη: Κξαηηθή κνπζηθή έθδνζε, 1995)].
231
Μαξία Βεληακίλνβλα Γηνχληηλα (Youdina) (29-8/10-9-1899 Νέβει – 19/20-11-1970 Μφζρα):
Ρσζίδα πηαλίζηξηα, δαζθάια, κνπζηθφο ζπγγξαθέαο.
 - 62 -

3.2.3. Τπάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηε θνίηεζε ηνπ Καιαθάηε ζηα δηδαζθφκελα

καζήκαηα, ηα νπνία βξίζθνληαη ζην Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ζηελ Αγ.
Πεηξνχπνιε, ζην Κξαηηθφ Απνζεηήξην 361. Οη ζπνπδέο ηνπ Καιαθάηε ζην Χδείν
δηήξθεζαλ επηά ρξφληα (1892-1899), δειαδή πέληε ρξφληα βαζηθή κνπζηθή εθπαίδεπζε θαη
δχν ρξφληα γηα Γίπισκα232.

44/2, Θεσξία ηεο Τπνρξεσηηθή Γίπισκα

Καιαθάηεο ΢ύλζεζεο, κε ηνλ Γαιιηθή γιώζζα- ΗΗΗ γηα ηελ εμέηαζε ζηα
Βαζίιεο ηνπ Παύινπ θαζεγεηή Ρίκζθη- έηνο, Σζέξλη- 4½ επηζηεκνληθά
Έκπνξνο ηεο Κόξζαθνθ, από ην Δλνξρήζηξσζε (γεληθά)
Δππαηόξηαο 1892 (εηδηθό κάζεκα)- 4½ καζήκαηα
Υξηζηηαλόο νξζόδνμνο Βαζκνινγία γηα ην Ηζηνξία ηεο κνπζηθήο-
Γελλεκέλνο: 29/01/1869 έηνο 3½
1898-1899- Αηζζεηηθή -3½
4½ (4) θαζαξό
Ενι. 38 Θεσξία ηεο Απνθνίηεζε ην 1900 Τπνρξεσηηθή… Γίπισκα
Ενινηαξηόθ ΢ύλζεζεο (δε δηαβάδεηαη)
1898-1899 Δλνξρήζηξσζε
4½ (4) θαζαξό (εηδηθό
Γίπισκα γηα ηελ κάζεκα)- 4½
εμέηαζε ζηα Ηζηνξία ηεο
Δπηζηεκνληθά κνπζηθήο- 3½
(γεληθά) καζήκαηα Αηζζεηηθή- 3½
98. Ενινηαξηόθ από ην Θεσξία ηεο ΢πζηαηηθή Τπνρξεσηηθά Γίπισκα
ειιεληθό Κνπγηνπκδήο, ΢ύλζεζεο ζηνλ Δπηζηνιή καζήκαηα ηνπ ΗΗΗ
Βαζίιεο ηνπ Αλδξέα. θαζεγεηή Ρίκζθη- από ηελ Βαζηιηθή έηνπο - 4
Βηνινλίζηαο ζην Κόξζαθνθ, από 1898 ρνξσδία Παξεθθιεζίνπ, Δλνξρήζηξσζε
Απηνθξαηνξηθό Θέαηξν 1899-1900- 19/05/1892, αξ. 264 (εηδηθό κάζεκα) - 5
ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο 5 (5) θαζαξό Ηζηνξία ηεο
Υξηζηηαλόο κνπζηθήο- 3½
νξζόδνμνο Αηζζεηηθή- 3½
Γελλεκέλνο:
23/02/1873

Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο [CSHA SPb], F. 361, op. 4, d. 8- 9, d. 9,
20, l. 8 (νλνκαζηηθέο θαηαζηάζεηο ησλ ηάμεσλ 1898-1899, 1899-1900).

Ο ζπκθνηηεηήο ηνπ Καιαθάηε, ν Ενινηαξηφθ, ζπλαληήζεθε ην 1898 ζηελ ίδηα ηάμε

κε ηνπο Καιαθάηε, Δκίιηο Μέιλγθαηιηο (1874-1954) (Λεηνλφ, ηνπ νπνίνπ ην έξγν
αλαγλσξίζηεθε αξγφηεξα ζηελ παηξίδα ηνπ) θαη Δθ (ηθαλφ πηαλίζηα θαη κνπζηθφ). Ο
Ενινηαξηφθ έδσζε θαηαηαθηήξηεο εμεηάζεηο, θαηαηάρζεθε απεπζείαο ζην 3ν έηνο (1ν ζηε
΢χλζεζε) ζην Χδείν, επεηδή ε κνπζηθή εθπαίδεπζε ζηελ Βαζηιηθή ρνξσδία ηνπ
Παξεθθιεζίνπ233 γηλφηαλ κε ηα πξνγξάκκαηα ηνπ Χδείνπ. Σελ επνκέλε ρξνληά (1899-
1900)234, επεηδή είρε ηε δπλαλφηεηα λα ζπγρσλεχζεη δχν ρξνληέο ζε κία, ν Ενινηαξηφθ
βξέζεθε κε ηνπο Ν. Ακάλη235, Φ.΢. Αθηκέλθν236, Η. Κξηδαλφθζθη237 θαη Άξζνπξ Καππ238
232
Μφλν ζε πεξίπησζε πνπ ν θνηηεηήο είρε αλαπηπγκέλεο δεκηνπξγηθέο ηθαλφηεηεο ηνπ επηηξεπφηαλ
λα κεηψζεη ην ρξφλν ηεο παξακνλήο ηνπ ζην Χδείν. Σν ζχλζεκα ηεο κεζφδνπ δηδαζθαιίαο ήηαλ: «απφθηεζε
ζεσξεηηθέο γλψζεηο θαη έπεηηα ρξεζεκνπνίεζέ ηεο ζηελ πξαθηηθή» (δηαβάζνπκε ζηηο αλακλήζεηο ηνπ Υ.
Κνπζλαξηφθ, ν νπνίνο ζπνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε ην 1912). Απηφ ην ζχζηεκα ζεσξήζεθε «ειαηησκαηηθφ»
απφ ηηο επφκελεο γεληέο θαη πνιεκήζεθε, επεηδή είρε κεγάιε ρξνληθή δηάξθεηα. Δπηπιένλ, νη θνηηεηέο δε
κάζαηλαλ λα ζπλζέηνπλ ζηα πξψηα ρξφληα ησλ ζπνπδψλ ηνπο.
233
Ο Ενινηαξηφθ απνθνίηεζε απφ ηε Βαζηιηθή Υνξσδία Παξεθθιεζίνπ ην 1892 (κε Γίπισκα ζην
βηνιί. ΢πνχδαζε επίζεο ζχλζεζε κε ηνλ Μ. Μπαιάθηξεθ θαη ηνλ Α. Ληάληνθ).
234
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξηζκφο 15: Ο Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ην 1899, κε ηελ ηάμε ηεο
΢χλζεζεο απφ ην 1899 ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
235
Νηθνιάη Νηθνιάεβηηο Ακάλη (Amani) (1872-1904): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο.
 - 63 -

(απφ ηελ Δζζνλία), κε ηνπο νπνίνπο θαη απνθνίηεζε ην 1900 (Ενινηαξηφθ, 1957: 180,
186-187).
Ο Βιαληίκηξ Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1882-1970)239, επηκειεηήο ησλ Αλακλήζεσλ ηνπ
Ενινηαξηφθ (ν νπνίνο ήηαλ καζεηήο βηνιηνχ ηνπ Ενινηαξηφθ, κε ηε ζπκβνπιή ηνπ παηέξα
ηνπ Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ), ζηελ εηζαγσγή ηνπ βηβιίνπ ηνπ επηζεκαίλεη φηη δε ζπκθσλεί κε
ηνλ ηξφπν πνπ παξνπζηάδεηαη απφ ην ζπγγξαθέα ην παηδαγσγηθφ ζχζηεκα ηνπ Ν.Α.
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηε ΢χλζεζε. Ο Ενινηαξηφθ δε ιακβάλεη ππφςε ηνπ παηδαγσγηθέο
κεζφδνπο πνπ ν Κφξζαθνθ δηαηχπσλε δεκφζηα απφ ην 1892 (Ενινηαξηφθ, 1957: 9-10).
Βέβαηα, δηαζψδνληαη πνιιέο αλακλήζεηο καζεηψλ ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ γηα ην ίδην ζέκα,
φπσο νη καξηπξίεο ησλ Γθιαδνπλφθ, Ηππνιίηνθ-Ηβάλνθ, Μ. Γθλέζηλ, Μ. ΢ηέηλκπεξγθ,
Αζάθηεθ, Πξνθφθηεθ θαη πνιιψλ άιισλ δηάζεκσλ ζπλζεηψλ, κε ηηο νπνίεο είλαη δπλαηφλ
λα γίλεη ζχγθξηζε. ΢ηε δηαηξηβή απηή δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζην Ενινηαξηφθ, επεηδή ε
καξηπξία ηνπ είλαη ε κνλαδηθή θαη ηδηαίηεξα ρξήζηκε.
΢ηηο Αλακλήζεηο ηνπ ν Ενινηαξηφθ (1957: 182) αλαθέξεη φηη «γηα λα πάξεηο
ππνηξνθία, έπξεπε ζηηο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ηνπ Χδείνπ λα πεξάζεηο ηα εηδηθά
καζήκαηα κε ηελ ςειφηεξε βαζκνινγία (κε 5). ΢ηελ Aξκνλία έπξεπε λα γξάςεηο
πξεινχληην κε δνζκέλε κεηαηξνπία ζε απνκαθξπζκέλε ηνληθφηεηα, αιιάδνληαο ηηο
κεισδηθέο θηγνχξεο θαη κε δχν πεληάι –κηα αξθεηά πνιχπινθε ζχλζεζε. Ο εμεηαδφκελνο
έκελε κφλνο ζε άδεηα αίζνπζα, ρσξίο πηάλν. Αξγφηεξα ζηελ παηδαγσγηθή πξαθηηθή κνπ,
επέκελα έληνλα ν εμεηαδφκελνο λα έρεη πξφζβαζε ζην πηάλν».
Ο Ενινηαξηφθ, επίζεο, πεξηγξάθεη ιεπηνκεξψο ην ζχζηεκα δηδαζθαιίαο ηεο
Αληίζηημεο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ240, κε ην νπνίν πξνεηνηκάζζεθε γηα ηηο εηζαγσγηθέο

236
βι. ζει. 12, ππ. 27.
237
Ηβάλ Ηβάλνβηηο Κξηδαλφθζθη (Krïzhanovsky/ Kryzhanovsky) (1867-1924): κνπζηθφο παξάγνληαο,
παηδαγσγφο, ζπλζέηεο, ζπγγξαθέαο θαη δηδάθηνξαο ηαηξηθήο (1909). Αληηπξχηαλεο ηεο Ηαηξηθήο ΢ρνιήο ηεο
Πεηξνχπνιεο (Πεηξνγθξάλη) (1901-1924), δνχιεςε θαη ζην εξγαζηήξην ηνπ Η. Παπιφθ. Μέινο ηνπ θχθινπ
ηνπ Μπειηάγηεθ θαη έλαο απφ ηνπο νξγαλσηέο ησλ «Βξαδηψλ ΢χγρξνλεο Μνπζηθήο». Δμειέγε θαζεγεηήο
ζην Χδείν (1923-1924) (Θεσξία ηεο ηερληθήο ζην πηάλν). Αζρνιήζεθε κε δεηήκαηα φπσο: θπζηνινγηθέο
βάζεηο ηεο ηερληθήο ζην πηάλν, βηνινγηθέο βάζεηο ηεο κνπζηθήο θ.ά.
238
Άξζνπξ Καππ (1878-1952): Δζζνλφο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο, νξγαλίζηαο, παηδαγσγφο,
έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηεο Δζζνληθήο ΢ρνιήο ΢χλζεζεο.
239
Βιαληίκηξ Νηθνιάγηεβηηο Ρίκζθη–Κφξζαθνθ (1882–1970): Ρψζνο βηνινλίζηαο θαη κνπζηθνιφγνο.
Αζρνιήζεθε κε ηα αξρεία ηνπ παηέξα ηνπ Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ηνπ αδειθνχ ηνπ Αληξέη Ν. Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ (1878-1940 ). Βι. Bol‟shoy Entsiklopedicheskiy Slovar‟ (1998: 461).
240
Έρνπκε άιιε κηα αμηφπηζηε αλαιπηηθή πεγή: ηα αλέθδνηα Απνκλεκνλεχκαηα ηνπ M. ΢ηέηλκπεξγθ,
(Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο Σέρλεο , Αξρείν Μ.Ο. ΢ηέηλκπεξγθ, Fond G, razdel VII, αξηζκφο 26).
Δμεηάζεηο: Αξκνλία, 1903: ρνξηθφο κε κεισδηθέο θηγνχξεο ζε ζρήκα ηεηάξηνπ θαη νγδφνπ θαη
πξεινχληην κε κεηαηξνπία ζε ειεχζεξν αξκνληθφ ζηπι, κε κεισδηθέο θηγνχξεο, ζε ηξηκεξή θφξκα, πάλσ ζε
δνζκέλε κεισδία.
Αληίζηημε, κάζεκα 1903: ρξεζηκνπνηνχζαλ κφλν ην κείδνλα θαη ηνλ ειάζζνλα ηξφπν. Ζ εθπαίδεπζε
ηειείσλε κε ηε γξαθή ζε θάζε cantus firmus –έμη θσλέο κε αληίζηημε– ηξεηο απφ πάλσ θαη ηξεηο απφ θάησ
ηνπ cantus firmus. Σα καζήκαηα ήηαλ δηαδνρηθά δνκεκέλα.
Αθνινπζνχζε ε ζχλζεζε πηαληζηηθήο ζπλνδείαο (αθνκπαληακέλην) ζε δνζκέλε κεισδία. Ο
Κφξζαθνθ έγξαθε ζηνλ πίλαθα κεισδίεο κε κεγάιε γθάκα, γεληθή επξσπατθή κνπζηθή, ξσζηθέο, κεισδίεο
απφ Αλαηνιή, ηζπαληθέο, πνισληθέο θ.ιπ. «΋ιεο απηέο ηηο εξγαζίεο ηηο ζπγθξάηεζα θαη ζεσξψ φηη είραλ
αλεθηίκεηε αμία γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηερληθήο ηνπ ζπλζέηε θαη ηδηαίηεξα ηεο αίζζεζεο ηνπ γηα ην ζηπι. ΢ε
απηή ηελ θαηεχζπλζε ν Κφξζαθνθ ήηαλ … θαη απζηεξφο».
Φνχγθα, 1904: Ο θαζέλαο ιάκβαλε κηα κεισδία κε cantus firmus, θιεηλφηαλ ζε κηα αίζνπζα κε πηάλν,
θαη έπξεπε ηελ ίδηα κέξα λα γξάςεη εμάθσλε αληίζηημε ηνπ cantus firmus. Γεχηεξνλ: εμέηαζε γηα λα
ζπλζέζνπλ αθνκπαληακέλην ζε δνζκέλε κεισδία (κε ηνλ ίδην ηξφπν ήηαλ ε εμέηαζε). Τπήξρε θαη «πξαθηηθή
εμέηαζε»: λα παίμνπλ έξγα, γξακκέλα ζε δηάθνξα θιεηδηά ησλ Palestrina, Orlando di Lasso θ.ά. (απφ ηελ
ζπιινγή Musica divina). Σελ πξαθηηθή ηελ έθαλαλ κε ηνλ Γθιαδνπλφθ. Ζ πξαθηηθή πεξηιάκβαλε επίζεο
θαη έξγα γηα πηάλν (4 ρέξηα) (θνπαξηέηα εγρφξδσλ, ζπκθσληθά έξγα), αιιά δελ ήηαλ ζπζηεκαηηθά.
Γηα ηνλ Κφξζαθνθ ην θχξην δήηεκα ήηαλ νη θνηηεηέο λα παίδνπλ θαη λα αλαιχνπλ ηα έξγα ηνπ Bach
ζην “Wohtemperiertes Klavier”. ΢πκβνχιεπε ηνπο καζεηέο ηνπ θάζε κέξα λα αθήζνπλ ιίγν ρξφλν, γηα ηε
 - 64 -

εμεηάζεηο ζην Χδείν. ΢ηηο Αλακλήζεηο ηνπ αλαθέξεη, φηη «γξήγνξα πεξάζακε φια ηα
θεθάιαηα ηεο Αληίζηημεο θαη θζάζακε ζηε Φνχγθα, ζηελ αξρή ζε απζηεξφ ζηπι θαη κεηά
ζε ειεχζεξν. Ζ ηερληθή κνπ ήηαλ πιένλ ζε ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν, αιιά ην ζηπι ηεο
θνχγθαο δε κνπ ήηαλ εχθνιν. Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ πξφηεηλε λα παξαθνινπζήζνπκε ηε
δνκή ηεο θνχγθαο ηνπ Bach, λα πξνζπαζήζνπκε λα εκβαζχλνπκε ηηο γλψζεηο καο, λα
βπζηζηνχκε ζηα έξγα ηνπ θαη κεηά λα κπνχκε ζην λφεκα θαη ζην πλεχκα. Με ηε
ζπζηεκαηηθή ελαζρφιεζε απέθηεζα ηε ζπγθεθξηκέλε κνπζηθή γιψζζα, ε νπνία ήηαλ
ραξαθηεξηζηηθή γηα απηφ ηνλ ηχπν ζπλζέζεσλ, ρσξίο ηελ εθκάζεζε ηεο νπνίαο δε
κπνξνχζεο λα αξρίζεηο λα ζθέθηεζαη γηα ηελ ηερληθή ηεο θνχγθαο. Απφ ηηο ηξίθσλεο
θνχγθεο κε εχθνιε καζεηηθή δνκή, θζάζακε ζε πεληάθσλεο απιέο θαη δηπιέο, κε πην
επθίλεην ξπζκφ. ΢ην κάζεκα έθεξλα 2-3 θνχγθεο. Οη εξγαζίεο καο ζην απζηεξφ
θνληξαπνχλην (θαλφλαο θαη θνχγθα) είραλ ηε κνξθή πνιπάξηζκσλ αζθήζεσλ, νη νπνίεο
γξάθηεθαλ ππφ ηελ επηκέιεηα ηνπ Κφξζαθνθ θαη κεηά ζηέιλνληαλ γηα εμέηαζε ζηελ
επηηξνπή (Ληάληνθ, Μπέξλγθαξλη241, Γηφραλζελ242)» (Ενινηαξηφθ, 1957: 174,178). Γελ
είλαη ηπραίν φηη ην βηβιίν ηνπ Ενινηαξηφθ γηα ηε θνχγθα243 ρξεζεκνπνηήζεθε γηα ηε
δηδαζθαιία ηνπ καζήκαηνο γηα πεξηζζφηεξα απφ ηξηάληα ρξφληα ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ.
΢ην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ Ρσζηθνχ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο Σερλψλ, ζηελ Αγ.
Πεηξνχπνιε, θπιάζζνληαη δχν θνηηεηηθά ηεηξάδηα ηνπ Καιαθάηε απφ ην κάζεκα ηεο
Αληίζηημεο, κε ζεκεηψζεηο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1893-1895). ΢‟ απηά κπνξνχκε λα
παξαθνινπζήζνπκε απεπζείαο ην ζχζηεκα δηδαζθαιίαο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζην
κάζεκα ηεο Αληίζηημεο. ΢ηα δχν κεγάια θαη θαζαξνγξακκέλα ηεηξάδηα ηνπ λεαξνχ
Καιαθάηε ππάξρνπλ πάξα πνιιέο αζθήζεηο. Ξεθηλνχλ κε ηε ζχλζεζε ηεηξάθσλνπ
θαλφλα, κεηά πεληάθσλνπ θαλφλα, δηπιήο θνχγθαο, δίθσλεο θνχγθαο, θνχγθαο-ρνξηθφ κε
ειεχζεξν κπάζν, θνχγθαο κε ρνξηθφ, «θαλφλαο» απφ ην ρνξηθό, αξ. 6 ηνπ Bach. Οη
αζθήζεηο δπζθνιεχνπλ κε ηξίθσλε θνχγθα, πεληάθσλν θαλφλα θαη ηειεηψλνπλ κε ηε
ζχλζεζε πεληάθσλεο θνχγθαο.
Δλδεηθηηθά, απφ ην πξψην θνηηεηηθφ ηεηξάδην ηεο αληίζηημεο (1893-1894),
θξαηήζακε ζεκεηψζεηο απφ ηε ζει. 21. Δθεί ππήξραλ γξακκέλεο δχν αζθήζεηο: κίκεζε
(Imitazia) κε κεηαηξνπία θαη κίκεζε κε c.f. ζηε δεχηεξε θσλή. To c.f. ήηαλ γξακκέλν ζην
θιεηδί ηνπ Νην (άιην, ηελφξν θαη βαξχηνλν), ελψ ζηε δεχηεξε θσλή ζην θιεηδί ηνπ ΢νι. Ζ
ηξίηε θσλή ήηαλ γξακκέλε επίζεο ζην θιεηδί ηνπ Νην (ηελφξν, βαξχηνλν, κπάζν). Ζ
επφκελε άζθεζε ήηαλ ε ζχλζεζε ηξίθσλεο απνκίκεζεο.
Ο Ενινηαξηφθ αλαθέξεη: «παξά ην γεγνλφο φηη ζηελ ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, απφ ην 1899, ππήξρε θαινπξναίξεηε άκηιια ζηε δνπιεηά, δελ ππήξρε νχηε
ίρλνο δήιηαο θαη νπνηαδήπνηε θαρππνςία ζηηο ζρέζεηο κε ηνπο ζπκθνηηεηέο. ΋ινη
δνχιεπαλ κε πνιχ δήιν. Οη απνπζίεο απφ ηα καζήκαηα –ηφζν απφ ηελ πιεπξά ηνπ
Κφξζαθνθ, φζν θαη απφ ηελ πιεπξά ησλ ζπνπδαζηψλ– ήηαλ ζπάληεο (κφλν ζε πεξηπηψζεηο
αζζέλεηαο ή θάπνηνπ έθηαθηνπ γεγνλφηνο). ΢ηα καζήκαηα ήηαλ παξνχζα φιε ε ηάμε θαη
κε απηφ ηνλ ηξφπν άθνπγαλ φρη κφλν ηηο δηθέο ηνπο ζπλζέζεηο, αιιά –θαη απηφ είλαη ην πην
ζεκαληηθφ– άθνπγαλ θαη ζπδεηνχζαλ γηα ηα έξγα ησλ ζπκθνηηεηψλ ηνπο πάλσ ζην ίδην

κειέηε ηνπ έξγνπ. Μαδί κε ηε Φνχγθα, μεθηλνχζε ε εθπαίδεπζε ζηηο κηθξέο θφξκεο. Ξεθίλεζαλ κε θνκκάηηα
κε ρνξεπηηθφ ραξαθηήξα (γθαβφη, πφιθα, βαιο, αληάηδην, καδνχξθα). ΋ιν ην ζχζηεκα δηδαζθαιίαο
πεξηγξάθεηαη ιεπηνκεξψο.
241
Ο Απγνχζη Ρνπληφιθνβηηο Μπέξλγθαξλη (Bernhard) δηεχζπλε ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο θαηά
ηελ πεξίνδν 1897-1905.
242
Γηνχιη Ηβάλνβηηο Γηφραλζελ (Johansen) (1826-1904): γεξκαληθήο θαηαγσγήο Ρψζνο
κνπζηθνζεσξεηηθφο, παηδαγσγφο θαη ζπλζέηεο, εγθαηαζηάζεθε ζηε Ρσζία ην 1848. ΢ηελ πεξίνδν 1891-
1897 ήηαλ ν δηεπζπληήο ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο.
243
V. Zolotorev, Fuga: rukovodstvo k prakticheskomu izucheniyu. Redaktor S. Evseyev. (Moskva:
Izdatel‟stvo Muzïka, 19653) [Β. Ενινηαξηφθ, Φνύγθα: Μέζνδνο γηα ηελ πξαθηηθή εθκάζεζε, (επηκ.) ΢.
Δπζέγηεθ (Μφζρα: Δθδφζεηο Μνπζηθήο, 19653)].
 - 65 -

κάζεκα. Ζ δνπιεηά γηλφηαλ νκαδηθά: ν θαζέλαο θαηαξράο άθνπγε ηηο ζπκβνπιέο ηνπ
θαζεγεηή θαη θαηφπηλ κάζαηλε θαη απφ ην δηπιαλφ ηνπ». Απηήλ ηελ αξρή, ην λα δηδάζθεη
θαλείο νκαδηθά θαη ηαπηφρξνλα ζηνλ θαζέλα ηδηαίηεξα (αιιά φρη θαη αηνκηθά ή
κεκνλσκέλα) ν Ενινηαξηφθ ηε ρξεζηκνπνίεζε ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο παηδαγσγηθήο
πξαθηηθήο ηνπ. Αθνινπζψληαο ην παξάδεηγκα ηνπ κεγάινπ δαζθάινπ, πάληα ηελ
αθνινπζνχζε θαη πάληα απέδηδε γφληκα απνηειέζκαηα. Ο Καιαθάηεο άληιεζε απφ ηε
κέζνδν ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, κε ηελ αλάπηπμε ηδηαίηεξνπ παηδαγσγηθνχ ηχπνπ θαηά ηε
δηδαθηηθή ηνπ δξάζε.
Ο Ενινηαξηφθ πίζηεπε φηη ν Ρψζνο δσγξάθνο Βαιεληίλ Αιεμάληξνβηηο ΢εξφθ
(1865-1911)244 πνιχ ζσζηά δσγξάθηζε ηνλ Ρίκζθη-Κνξζαθνθ, απαζαλαηίδνληαο κηα
ζηηγκή απφ ηε δεκηνπξγηθή δνπιεηά ηνπ. Ο πίλαθαο απηφο δηαηήξεζε ζηε κλήκε ηελ
εηθφλα ηνπ ζπλζέηε, ν νπνίνο θξαηά ζην έλα ρέξη ηελ παξηηηνχξα, ελψ ηαπηφρξνλα κε ην
άιιν ρέξη κεηξά ην ξπζκφ. Μαο άθεζε θαη καξηπξίεο γηα ηελ πεξίνδν ζπνπδψλ ηνπ καδί
κε ηνλ Καιαθάηε, πεξηγξάθνληαο ηελ αηκφζθαηξα ζηελ Σάμε θαη ζην ΢χζηεκα
Γηδαζθαιίαο ηνπ Κφξζαθνθ.
΋πσο ζπλήζσο ζπκβαίλεη, θνηηεηήο κφλνο ηνπ έπαηδε ζην πηάλν ηα έξγα ηνπ θαη ν
δάζθαινο (Κφξζαθνθ), θαζηζκέλνο απφ ηε δεμηά πιεπξά, κεξηθέο θνξέο αζηεηεπφηαλ θαη,
αθνχ νινθιεξσλφηαλ ε εθηέιεζε, έθαλε παξαηεξήζεηο, ζχληνκεο θαη νινθιεξσκέλεο:
«λα ζπκπιεξψζεηο ή –αληίζεηα– λα αθαηξέζεηο απηφ ή ην άιιν κέξνο απφ ηε ζχλζεζε, λα
αιιάμεηο ην ζρεδηάγξακκα ηεο κεηαηξνπίαο, αλ ζα ρξεηαζηεί» θ.ιπ. Ο Κφξζαθνθ, φπσο
θαίλεηαη, είρε γηα αθεηεξία ηε δηθή ηνπ πξαθηηθή σο ζπλζέηε θαη πάληα έθηαλε ζην ζηφρν.
Οη παξαηεξήζεηο ηνπ ήηαλ πάληα ζσζηέο θαη νπζηψδεηο. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη έδηλε
κφλν πξνθνξηθέο ζπκβνπιέο· ν καζεηήο ηνπ δελ ηνλ ζπκάηαη πνηέ ζην πηάλν.
Σν ζχζηεκα δηδαζθαιίαο ηνπ ήηαλ ηειείσο αληίζεην απφ ην ζχζηεκα ηνπ
Μπαιάθηξεθ, ν νπνίνο ήηαλ έλαο ζαπκάζηνο πηαλίζηαο θαη ηελ παξακηθξή ηνπ ππφδεημε
ηελ εθάξκνζε κε άλεζε ζην πηάλν. Αλαθέξεη φηη ν Κφξζαθνθ, ν Γθιαδνπλφθ θαη ν
Σζατθφθζθη «δελ ήηαλ πηαλίζηεο», αιιά «καθάξη ν θάζε ζπλζέηεο-πηαλίζηαο λα κπνξνχζε
λα γξάςεη ηφζν θαιά έξγα γηα πηάλν».
Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ έιεγε φηη έλα θνκκάηη, ην νπνίν δελ αθνχγεηαη θαιά ζην πηάλν,
ζα αθνπζηεί άζρεκα θαη ζηελ νξρήζηξα. Δμαίξεζε απνηεινχλ νη παξηηηνχξεο ηνπ Berlioz,
νη νπνίεο, αληίζεηα, ζαπκάζηα αθνχγνληαη ζηελ νξρήζηξα, αιιά δε κπνξείο λα ηνπο θάλεηο
κεηαγξαθή γηα πηάλν, γηαηί εθεί αθνχγνληαη σρξά. Ο απηνζρεδηαζκφο ζην πηάλν, ζε
πνιιέο πεξηπηψζεηο είλαη ε ζηηγκή ηεο γέλλεζεο ελφο κνπζηθνχ έξγνπ. Γη‟ απηφ ην ιφγν, νη
θνηηεηέο κάζαηλαλ πηάλν κε ην πξφγξακκα ηεο εθηέιεζεο. Ο Ενινηαξηφθ ζηελ πξνζσπηθή
ηνπ πξαθηηθή πνιιέο θνξέο ζπλέζεηε ρσξίο φξγαλν, αιιά πάληα εξρφηαλ λα «δηνξζψζεη»
ηε δνπιεηά ηνπ ζην πηάλν.
΢χκθσλα κε ηε ξσζηθή-ζνβηεηηθή κνπζηθή ςπρνινγία, ν πξψηνο πνπ επηζηεκνληθά
πεξηέγξαςε ηη είλαη ην «εζσηεξηθφ άθνπζκα», ήηαλ ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Γηα ηελ αλάπηπμε
ηνπ εζσηεξηθνχ αθνχζκαηνο νη καζεηεπφκελνη έγξαθαλ ππαγνξεχζεηο, φρη κφλν
κεισδηθέο, αιιά θαη αξκνληθέο. Έθαλαλ αζθήζεηο ρσξίο ην φξγαλν, άθξσο απαξαίηεηεο,
αιιά κε ζπρλφηεηα ηέηνηα γηα έλα θνηηεηή ζηε ΢χλζεζε, «πνπ θαηέιεγαλ ζε κέζνδν άδηθε
θαη απεξίζθεπηε».
΋πσο φηαλ κάζαηλε λα γξάθεη θνχγθεο, ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ηνπ έιεγε λα κειεηήζεη
ηελ πξσηαξρηθή πεγή, ηνλ Bach, έηζη αθξηβψο ηνπ δήηεζε λα κειεηήζεη ηηο παξηηηνχξεο
ηνπ Σζατθφθζθη θαη εηδηθά ηελ Σέηαξηε ΢πκθσλία ηνπ. Ο Κφξζαθνθ ζπκβνχιεπε ηνπο
θνηηεηέο:

244
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο Β. Καιαθάηε, αξηζκφο 16, Πνξηξέην ηνπ Ν.Α. Rimsky-Korsakov
(1844-1908), θαζεγεηή ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο (απφ ην 1871), θηινηερλεκέλν απφ ηνλ Valentin
Aleksandrovich Serov ην 1898. Κξαηηθή πηλαθνζήθε «Tretyakovskaya» Μφζραο.
 - 66 -

α) λα κειεηήζνπλ πξψηα κε ιεπηνκέξεηα θαη πην πνιχ «κε ην κάηη» ην πξψην κέξνο
κηαο ΢πκθσλίαο, δίλνληαο αλαθνξά ζηνλ εαπηφ ηνπο,
β) λα παξαηεξήζνπλ ηη είδνπο ηερληθή ρξεζηκνπνίεζε ν ζπλζέηεο ζηηο αιιαγέο ηεο
νξρήζηξαο, πφηε νη ζπγρνξδίεο ζηεξίδνπλ ηηο αξκνληθέο κεισδηθέο θηγνχξεο,
γ) λα εληνπίζνπλ πνην είλαη ην πεξηερφκελν ηεο νξρήζηξαο, φηαλ ζπλνδεχεη ην ζφιν
ζε θάπνην φξγαλν, ηη ζέζε έρνπλ ηα ράιθηλα πλεπζηά ζε έλα νξρεζηηθφ tutti θ.ά.
«Μειέηεζε έηζη ηελ παξηηηνχξα θαη κεηά πήγαηλε ζηε ζπλαπιία κε ηελ παξηηηνχξα ζην
ρέξη λα αθνχζεηο ην ήρν ηεο νξρήζηξαο», έιεγε ν Κφξζαθνθ (Ενινηαξηφθ, 1957: 172-
195). Καη ζηνλ Καιαθάηε αλαθαιχπηνπκε κεγάιε επηξξνή απφ ηνλ Σζατθφθζθη θαη
ηδηαίηεξε πξνηίκεζε ζηα ράιθηλα πλεπζηά, γεγνλφο ην νπνίν αλαθέξνπλ θαη αξθεηνί
κνπζηθνί θξηηηθνί.

1. Β. Καιαθάηεο, Δηζαγσγή-θαληαζία (1903-1904), κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα). Αθηέξσκα ζηνλ

αγαπεηό δάζθαιν Ρίκζθη-Κόξζαθνθ Καηάινγνο ηεο έθζεζεο, αξ. 71.
2. Β. Ενινηαξηφθ, Δηζαγσγή-θαληαζία (1907), κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα).
Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο Μνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.

Πξάγκαηη ην ηξίρξνλν πξφγξακκα ηεο Δηδηθήο ΢χλζεζεο (3-5 έηνο ζην πξφγξακκα
ηνπ Χδείνπ) παξαηίζεηαη ιεπηνκεξψο ζηηο Αλακλήζεηο ηνπ Ενινηαξηφθ. Οη θνηηεηέο ηεο
΢χλζεζεο είραλ απέξαληε εκπηζηνζχλε ζε απηφλ ην ζαπκάζην άλζξσπν θαη θαζεγεηή, ζην
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ν νπνίνο δίδαζθε ζπζηεκαηηθά θαη απαηηνχζε απφ ηνπο καζεηέο ηνπ λα
απνθηήζνπλ ηηο ζπγθεθξηκέλεο γλψζεηο. Σν ηξίρξνλν ζχζηεκα δηδαζθαιίαο ηνπ ζηε
ζχλζεζε είρε πιένλ παγησζεί θαη πεξηιάκβαλε φιεο ηηο ηερληθέο πνπ ρξεηάδνληαη ζην
ζπλζέηε, απφ ηελ απιή θφξκα ηνπ ηξαγνπδηνχ σο ηελ φπεξα.
1 έηνο: Γλσξηκία κε ηε κνπζηθή θφξκα ηνπ ηξαγνπδηνχ, απιή θαη ζχλζεηε, ε νπνία
απνηειεί ηε βάζε γηα ηηο ππφινηπεο. Δδψ θαηαηάζζνληαη θαη ε θφξκα ηνπ ξόλην θαη ζαλ
νινθιήξσζε ηεο εθκάζεζεο ησλ απιψλ θνξκψλ θαη ην Θέκα κε παξαιιαγέο. Γηα ηηο
εμεηάζεηο έπξεπε λα παξνπζηάζεηο Θέκα κε παξαιιαγέο, γηα νπνηνδήπνηε φξγαλν ή
νξρεζηξηθφ ΢θέξηζν θαη Αληάληε ζε κνξθήο παξηηηνχξαο.
2 έηνο: Μηα ζεηξά καζεκάησλ γηα ηελ εθκάζεζε ηεο θφξκαο ηεο ζνλάηαο, κε
έκθαζε ζην πξψην κέξνο (Αιέγξν). ΢ην ηέινο έπξεπε λα παξνπζηαζηεί παξηηηνχξα κε ην
πξψην κέξνο απφ ΢πκθσλία ή ΢χλζεζε, απνηεινχκελε απφ έλα κέξνο (φπσο εηζαγσγή,
θαληαζία).
3 έηνο: Μειέηεο ζηα βαζηθά κέξε ηεο φπεξαο: άξηεο, ξεηζηηαηίβα, ρνξσδίεο,
θσλεηηθά ζχλνια. Δδψ θαηαηάζζνληαη θαη νη ξνκάληδεο. Απφδεημε γηα ηε γλψζε απηψλ
ησλ θνξκψλ ήηαλ ε παξνπζίαζε παξηηηνχξαο (νξρεζηηθή θαη κεηαγξαθή γηα πηάλν)
κνλφπξαθηεο φπεξαο απφ δνζκέλν ιηκπξέην ή κηα θαληάηα απφ δνζκέλν θείκελν
(Ενινηαξηφθ, 1957: 182).
 - 67 -

Ο ίδηνο ν Ενινηαξηφθ παξνπζίαζε ζηηο εμεηάζεηο ηνπ Παξαιιαγέο γηα βηνιί θαη
πηάλν θαη Διεγεία γηα πηάλν (1ν έηνο). ΢ην 2ν έηνο παξνπζίαζε ζπκθσληθή εηζαγσγή, ελψ
ζην 3ν ηελ εηζαγσγή Fête villageoise (Γηνξηή ζην ρσξηφ) ζε θφξκα ηεο ζνλάηαο, ηελ νπνία
δηεχζπλε ν ίδηνο ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. ΢ηε κέζε ηεο ηειεπηαίαο ρξνληάο ηνπο δφζεθε ην
θείκελν Lalla Rookh (1817) ηνπ Thomas Moor (1779-1852)245, γηα λα ζπλζέζνπλ θαληάηα
γηα ζνιίζηεο, ρνξσδία θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα γηα ηε δηπισκαηηθή ηνπο εξγαζία. Ο
Ενινηαξηφθ θέξδηζε κε ηελ θαληάηα ηνπ Ο Παξάδεηζνο θαη ν Πέξη (γηα ηηο δηπισκαηηθέο
εμεηάζεηο) ην Βξαβείν ζην φλνκα ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ. Μαδί ηνπ απνθνίηεζαλ (κε εξγαζία
πάλσ ζην ίδην θείκελν) ζηηο 9-10/05/1900 θαη νη Ακάλη, Κξηδαλφθζθη, Καππ, Αθηκέλθν
(θαζεγεηήο Ρίκζθη- Κφξζαθνθ) θαη Μπνπθο (θαζεγεηήο ΢νινβηφθ246).
Γηα λα κελ πιεγψζεη θαλέλαλ ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ζηελ παξνπζίαζε ησλ
δηπισκαηηθψλ εξγαζηψλ επέιεγε ηα θαιχηεξα θνκκάηηα απφ ηνλ θαζέλα θαη ρψξηδε ηελ
θαληάηα ζε κέξε, κε απνηέιεζκα λα πέζεη ζηνλ Ενινηαξηφθ ην κεζαίν κέξνο θαη ε
Απνζέσζε (ην θηλάιε), κε ηε ζπκκεηνρή ηεο ρνξσδίαο θαη ησλ ζνιηζηψλ.

3.2.4. Έξγα ηνπ Καιαθάηε από ηελ Πεξίνδν ζπνπδώλ (1892-1900).

΢ην Αξρείν Καιαθάηε ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο Μνπζηθήο ππάξρνπλ 29
νινθιεξσκέλα έξγα247 ηνπ ζπλζέηε, απφ ηελ πεξίνδν ζπνπδψλ ηνπ ζην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο (1892-1899), ηα νπνία έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ην παξαπάλσ πξφγξακκα. Σα
έξγα απηά ρσξίδνληαη ζε ηξηο θχξηεο θαηεγνξίεο:
α) Έξγα γηα πηάλν
β) Φσλεηηθή κνπζηθή (ξνκάληδεο, φπεξεο)
γ) ΢πκθσληθή κνπζηθή (ελνξρεζηξψζεηο έξγσλ γηα πηάλν θαη ε ΢πκθσλία ζε ια
ειάζζνλα, 1899)
΋ζνλ αθνξά ηε κνπζηθή δσκαηίνπ, έρνπκε κφλν κηα θαηαγξαθή: ην Menuetto Trio
γηα βηνιί, βηφια θαη βηνινληζέιν, ζε Νην κείδνλα, έξγν 7 (παιηά αξίζκεζε) (3-11-1894).
Σα έξγα απηά, ηα νπνία ζπκπεξηιακβάλνπλ ζνλάηεο, δχν φπεξεο, κηα ζπκθσλία,
Θέκα κε παξαιιαγέο, ΢θέξηζν, ξνκάληδεο θαη άιια θνκκάηηα κηθξνχ κεγέζνπο φπσο
κελνπέηα, Γθαβόη, Αληάληε, Αληάηδην, Βαιο, λπρηεξηλά θ.ιπ., είλαη νη γξαπηέο καξηπξίεο
γηα ην πσο αθξηβψο ήηαλ ηα καζήκαηα ΢χλζεζεο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, γηα ηελ
πξνζεθηηθή ζηαδηαθή εθκάζεζε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ηερληθήο ζηε ΢χλζεζεο σο έλα
νινθιεξσκέλν θαη ζηξσηφ ζχζηεκα, ην νπνίν ζηεξίδεηαη ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ ζηπι ηνπ
θάζε καζεηή, ζηελ αλαθάιπςε ηεο ηδηνκνξθίαο ηνπ ξσζηθνχ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ, ζηελ
ηερληθή θαηάξηηζε θαη ζηηο ζεσξεηηθέο γλψζεηο.
΢ηνλ Καηάινγν Έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε δελ ππάξρνπλ θαηαρσξηζκέλα έξγα γηα
ηελ πεξίνδν 1892-1893. Σν 1894 μεθηλάεη έληνλε ζπλζεηηθή δξάζε θαη έρνπκε πιένλ ην
πξψην έξγν, ζην νπνίν ν ζπλζέηεο μεθηλά λέα αξίζκεζε: Menuetto II, γηα πηάλν, ζε Ρε
κείδνλα, έξγν 1248 (02/1894).

245
Thomas Moor (1779-1852), Άγγινο πνηεηήο, Ηξιαλδηθήο θαηαγσγήο. Με κεγάιν ελζνπζηαζκφ
έγηλε δεθηφ ζηε Ρσζία ην αξηζηνχξγεκά ηνπ Lalla Rookh (1817) πνπ αλαθέξεηαη ζηα ζαχκαηα ηεο Αλαηνιήο
θαη νη Ηξιαλδηθέο κεισδίεο (1807-1834), πνπ εμπκλνχλ ηνλ αγψλα θαη ηα βάζαλα ηνπ ηξιαλδηθνχ ιανχ.
246
Νηθνιάη Φενπέκπηνβηηο ΢νινβηφθ (Solovev/Solovyov)(1846-1916): Ρψζνο ζπλζέηεο, κνπζηθφο
θξηηηθφο, παηδαγσγφο. ΢ην δηάζηεκα 1874-1909 δίδαζθε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο (σο θαζεγεηήο
΢χλζεζεο απφ ην 1885). Σν 1886 ζην Χδείν ππήξραλ ηξεηο παξάιιειεο ηάμεηο ζχλζεζεο ησλ Γηνπ.Η.
Γηφραλζελ, Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ΢νινβηφθ.
247
Δπίζεο ππάξρνπλ πεξίπνπ 10 εκηηειή έξγα θαη απνζπάζκαηα έξγσλ απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ
(1892-1900)· απηφ απνδεηθλχεηαη κε βάζε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηνπ ζπλζέηε, ηηο ελδείμεηο ζην ραξηί θαη ην
ζηπι ησλ θνκκαηηψλ.
248
Σν έξγν έρεη παιηά αξίζκεζε. Ζ θαλνληθή αξίζκεζε ησλ έξγσλ ηνπ Καιαθάηε μεθηλάεη κε ηηο
Σέζζεξηο ξνκάληδεο γηα θσλή θαη πηάλν (1897), έξγν 1 (βι. αξ.19 ζηνλ Καηάινγν ηεο έθζεζεο).
 - 68 -

Η. Σν 1894 ζπλζέηεη αξθεηά έξγα γηα πηάλν, κε απιή δηκεξή ή ηξηκεξή θφξκα: πνιιά
κελνπέηα249, ηξίν, Gavotte, Θέκα κε παξαιιαγέο (1ν έηνο), ΢θέξηζν, Αληάληε, Αληάηδην,
Βαιο. Γηαζψδνληαη επίζεο νη ηέζζεξηο ξνκάληδεο: Podrazhanie arabskomu (Αξαβηθή
απνκίκεζε), Krasa moya rïbachka (Σν σξαίν κνπ ςαξάθη), Τa ne skazhu tebe (Δγψ δελ ζα
ζνπ ην πσ) θαη Ρνκάληδα, γηα θσλή θαη πηάλν, κε πνίεζε ησλ Πνχζθηλ, Heine (κεηάθξαζε
Α. Ν. Μαηθφθ250), Λ. Πάικηλ251, Gνethe252. ΢ην αξρείν καο ππάξρεη θαη έλα έξγν κνπζηθήο
δσκαηίνπ, κε ηελ ίδηα ρξνλνινγία: ην Menuetto-Trio (1894), γηα βηνιί, βηφια θαη
βηνινληζέιν, ζε Νην κείδνλα.
ΗΗ. Σν 1894 ζπλζέηεη ην Αληάηδην πηάλν, ην νπνίν ελνξρεζηξψλεη θαη παξνπζηάδεη σο
Αληάηδην γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (10/1/1895)253, ην νπνίν είλαη ην πξώην δείγκα
νξρεζηηθήο γξαθήο πνπ δηαθπιάζζεηαη ζην Αξρείν Καιαθάηε. Σν έξγν αθνχγεηαη πην
νινθιεξσκέλα, ε νξρεζηηθή γξαθή είλαη πην ππθλή, ηα φξγαλα ρξεζηκνπνηνχληαη ζηηο
θαιχηεξεο εθηάζεηο ηνπο θ.ιπ. Σν Αληάηδην είλαη έλα απφ ηα πην πησρπκέλα θαη κεισδηθά
θνκκάηηα ζε ζηπι ηεο ξνκαληηθήο κνπζηθήο (κε επηξξνέο απφ ηνλ Schumann) θαη ν
ζπλζέηεο δεκηνπξγεί άιιεο ηξεηο λέεο κνξθέο ηνπ ζηελ πξψηε θαη ζηελ φςηκε πεξίνδν254.
΢ηελ πεξίνδν 1906-07, ν Β. Καιαθάηεο μαλαγπξίδεη ζηηο παιηέο ηνπ ζπλζέζεηο απφ ηελ
Πεξίνδν ζπνπδψλ θαη κεηαηξέπεη ην Αληάηδην θαη Menuetto-Trio (1894) σο ΗΗ θαη ΗΗΗ κέξνο

249
Θεσξψληαο ηηο καζεηηθέο ηνπ ζπλζέζεηο ζεκαληηθέο, ν ζπλζέηεο ελνξρήζηξσζε άιιεο δχν θνξέο
ην αξ. 9 α) Μελνπέην ΗΗΗ γηα πηάλν, ζε Μη κείδνλα, έξγν 4 (παιηά αξίζκεζε) (8/10/1894): γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα, ζε Φα κείδνλα, έξγν 31 (25- παιηά αξίζκεζε) (πηζαλφηεξε εκεξνκελία 1906-1907, λέα αξίζκεζε
1931) θαη γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Μη κείδνλα (1936).
250
Σν θείκελν δεκνζηεχεηαη ζηε ζπιινγή Αλζνινγία ηεο ξσζηθήο ξνκάληδαο. Ο ρξπζόο αηώλαο,
(επηκ.) Β. Καινχγθηλ (Μφζρα: Exmo, 2006). Πξφθεηηαη κάιινλ γηα κηα ειεχζεξε κεηάθξαζε ηνπ Απφιισλα
Μαηθφθ, απφ ην Heine, ην 1866. Μεινπνηήζεθε απφ ηνπο ζπλζέηεο Α.Ν. Σζεξληάθζθη (1905) θαη ΢. Λάππν-
Νηαληιέθζθη (1900).
251
Λ.Η. Πάικηλ (Pal‟min) (1841-1891): Ρψζνο πνηεηήο. ΢ην δηαδίθηπν εκθαλίδεηαη ην γλσζηφ πνίεκα
ηνπ Πάικηλ «Μελ θιαηο πάλσ απφ ηα ζψκαηα ησλ λεθξψλ», ζηελ θαηεγνξία «Ρσζηθά επαλαζηαηηθά
ηξαγνχδηα». Λατθφ ηξαγνχδη, ην ηξαγνχδεζαλ ζηελ Οπθξαλία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Οθησβξηαλήο
επαλάζηαζεο. Ο πξσηφηππνο ηίηινο ηνπ πνηήκαηνο ηνπ Πάικηλ ήηαλ «Requiem» θαη ηππψζεθε ζην
πεξηνδηθφ «Iskra» (΢πίζα), 1865. (http://www.sovmusic.ru/english/forum/c_read.php?fname=ne_plach).
252
Πξνθαλψο, ην θείκελν αλήθεη ζηνλ Gνethe θαη ν Φ. Μίιιεξ, ην φλνκα ηνπ νπνίνπ ζεκεηψλεηαη
ζηε ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα, ήηαλ κφλν ν κεηαθξαζηήο. Σν πνίεκα κεινπνηήζεθε απφ ηνπο Πάβει
Μπνπράινθ (1861), Β. Καιαθάηε θαη Αλαηφιη Σηηφθ. Σν θείκελν δεκνζηεχεηαη επίζεο ζηελ Αλζνινγία ηεο
Ρσζηθήο ξνκάληδαο. Ο ρξπζόο αηώλαο (2006).
253
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξηζκφο 18, Πιήξεο Καηάινγνο Έξγσλ, αξ. 18 (α-δ).
254
Ο Β. Καιαθάηεο ζπλέζεζε πξψηα ην Adagio γηα πηάλν, ην 1894. Ο αξρηθφο ηίηινο ηνπ θνκκαηηνχ
ήηαλ Sostenuto (δηαγξακκέλν) Adagio. ΢ηε ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα πιένλ δε δηαθξίλεηαη ε αξίζκεζε ηνπ
έξγνπ. Πάλσ ζηα πεληάγξακκα ππάξρνπλ ζεκεηψζεηο ηνπ ζπλζέηε γηα ηελ ελνξρήζηξσζε. Απηφ καο
νδήγεζε ζην λα γίλεη ζχγθξηζε κε έλα άιιν έξγν απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ, ην Adagio γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα, ζε Νην κείδνλα (1895), ζην νπνίν φλησο δηαθξίλακε παξφκνην κνπζηθφ θείκελν. Σν γεγνλφο απηφ
καο νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ν Β. Καιαθάηεο ζπλέζεζε πξψηα ζην πηάλν. Γε γλσξίδνπκε εάλ ε ζχλζεζε
ηνπ έξγνπ εμππεξεηνχζε θάπνηνπο ζθνπνχο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θνίηεζεο ηνπ ζπλζέηε ή αλ ήηαλ κηα
δνζκέλε άζθεζε. Έπεηηα, αθνινχζεζε ε λέα επηκέιεηα ηνπ Adagio ζαλ Σξίην κέξνο ηνπ ΢εζηέηνπ γηα
θιάνπην, θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν (1906), ζηελ νπνία ην πηάλν θαη ην θιάνπην απνηεινχλ κηα νκάδα
θαη δεκηνπξγνχλ αληίζεζε κε ην θνπαξηέην εγρφξδσλ. Δπίζεο ηα φξγαλα απηά έρνπλ ζνιηζηηθή γξαθή θαη
είλαη νη θχξηνη θνξείο ηεο κεισδίαο. Έλα ρξφλν αξγφηεξα αθνινχζεζε ε κεηαπνίεζε ηνπ θνκκαηηνχ ζαλ
Σξίην κέξνο ηνπ Κνπηληέηνπ γηα πηάλν, δχν βηνιηά, βηφια θαη βηνινληζέιν ζε ΢νι κείδνλα, έξγν 11 (1907),
ζηνλ νπνίν ε πηαληζηηθή γξαθή αιιάδεη, είλαη δχζθνιε θαη ζνιηζηηθή. Ζ κνξθή απηή, θαηά ηε γλψκε καο,
είλαη ε θαιχηεξε θαη ε πην ηέιεηα κεηαθνξά «α ια ΢νχκαλ» (φπσο ζπκθσλνχλ νη κνπζηθνθξηηηθνί απφ
Ρσζία θαη Διιάδα) ηνπ έξγνπ γηα ζχλνιν κνπζηθήο δσκαηίνπ.
Αξγφηεξα, ζηελ ΋ςηκε πεξίνδν, ν Β. Καιαθάηεο έθαλε κηα λέα κνξθή ηνπ Adagio, θάλνληαο ηε
ζπκθσληθή ξνή βειηησκέλε, αιιάδνληαο θαηά πνιχ ην κεζαίν κέξνο ηνπ έξγνπ, πξνζζέηνληαο πηάλν, ην
νπνίν παίδεη ζνιηζηηθφ ξφιν. Παξαηεξνχκε φηη ηα θχξηα ραξαθηεξίζηεθα ζηελ πηαληζηηθή γξαθή
παξακέλνπλ αλαιινίσηα, ζε ζχγθξηζε κε ην νκψλπκν έξγν γηα πηάλν απφ ην 1894. Οη δηαθνξέο ζηελ
ελνξρήζηξσζε αλακθηζβήηεηα ππάξρνπλ. Σν έξγν αθνχγεηαη πην νινθιεξσκέλα, ε νξρεζηηθή γξαθή είλαη
πην ππθλή, ηα φξγαλα ρξεζηκνπνηνχληαη ζηηο θαιχηεξεο εθηάζεηο ηνπο θ.ιπ..
 - 69 -

πξψηα ζην ΢εζηέην (1906) θαη χζηεξα ζην Πηάλν Κνπηληέηνπ, νξ. 7 (1907), κε ην νπνίν
θεξδίδεη ην βξαβείν ζην φλνκα ηνπ «Γθιίλθα» ηελ αληίζηνηρε ρξνληά.
ΗΗΗ. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο πξψηεο πεξηφδνπ ηνπ Καιαθάηε απνθαιχπηνληαη ζηηο Γύν
ζνλάηεο γηα πηάλν (1895)255, ηππσκέλεο ην 1900 απφ ηνλ Μπειηάγηεθ. Κξίλνληαο απφ ην
γεγνλφο πνπ αλαθέξεη ν Ενινηαξηφθ, φηη ν ίδηνο ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηήξηδε ηηο θαιέο
θνηηεηηθέο εξγαζίεο θαη ζπλέβαιε ζην λα εθδνζνχλ, κάιινλ νη ζνλάηεο γηα πηάλν ήηαλ θαη
ην πξψην ψξηκν έξγν ηνπ Καιαθάηε. Οη ζνλάηεο απηέο κπνξεί λα παξνπζηάζηεθαλ ζηηο
εμεηάζεηο. Έρνπλ κηα νινθιεξσκέλε ηεηξακεξή θφξκα ηεο ζνλάηαο. Γηα έλα ρξφλν ν
Βαζίιεο Καιαθάηεο θάλεη έλα ηεξάζηην άικα πξνφδνπ. Σν πην αμηνζεκείσην ζηηο ζνλάηεο
(θαη εηδηθά ζηα 2α κέξε) είλαη ε αλαθάιπςε ηεο ξσζηθήο ηαπηφηεηαο ηνπ ζπλζέηε, γηα
πξψηε θνξά, παξφηη ε πηαληζηηθή γξαθή ηνπ παξακέλεη απιή, έλα έξγν ηνπ πιεζηάδεη ηε
ξνκαληηθή κνπζηθή παξάδνζε θαη έρεη ηφζν αλεπηπγκέλε αξκνλία (είλαη θαλεξή ε
επίδξαζε ηεο ΢ρνιήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ).
Ξερσξηζηά παξνπζηάζηεθαλ ηα νξρεζηξηθά κέξε απφ ηε ΢πκθσλία ηνπ Καιαθάηε
(1899), έξγν 12, δηπισκαηηθή εξγαζία: Η. Allegro moderato (πξφγξακκα 2νπ έηνπο), ΗΗ.
΢θέξηζν θαη ΗΗΗ. Αληάληε (1ν έηνο), κε θαιέο θξηηηθέο ζην ξσζηθφ ηχπν (γηα ηα νπνία ζα
γίλεη ιφγνο ζηηο αλαθνξέο γηα ην έηνο 1899).
IV. ΢ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπ ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε ν Β. Καιαθάηεο
επέζηξεθε ζηελ γελέηεηξα ηνπ. Απφ ηελ πεξίνδν 1894-1896 έρνπκε ηηο πξψηεο καξηπξίεο
γηα ηηο δεκφζηεο εκθαλίζεηο ηνπ Καιαθάηε, κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ ζπλζέηε-πηαλίζηα (ή
ζπλνδνχ ζην πηάλν) θαη ηνπ δηεπζπληή νξρήζηξαο. Γηαζψδνληαη δχν αθίζεο ηεο πεξηφδνπ
1894-1896, πνπ απνδεηθλχνπλ φηη ν Καιαθάηεο ζπλερίδεη ηε ζπλεξγαζία ηνπ κε ηνλ
Γθνχζηαθ Λέν. Πξαγκαηνπνηνχλ καδί δεκφζηεο εκθαλίζεηο ζηελ Δππαηνξία. Αξγφηεξα,
ζηελ απηνβηνγξαθία ηνπ, γξακκέλε κεηά απφ ηε ζπληαμηνδφηεζή ηνπ, ζα δψζεη ηνλ
αλάινγν ζεβαζκφ ζηνλ πξψην ηνπ δάζθαιν, αθηεξψλνληαο ηνπ κεγάιν κέξνο απφ ην
θείκελν.

1. «Ζ αγγειία γηα ηελ εξαζηηερληθή ζπλαπιία απφ ηελ 19ε Ηαλνπαξίνπ 1894 ζηελ Δππαηνξία. Ο
Καζεγεηήο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο Gustav K. Leo, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ καζεηή ηνπ θ.
Καιαθάηε, ζα εθηειέζεη ζηα δηαιείκκαηα ηεο παξάζηαζεο ηα θαιχηεξα έξγα απφ ην ξεπεξηφξηφ ηνπ ζην
πηαλίλν». (Καηάινγνο Έθζεζεο, αξ. 26).
2. Αθίζα απφ ηε «Λνγνηερληθή θαη κνπζηθή βξαδηά», Δππαηνξία, 28/7/1896, πάλσ ζε ραξηνπεηζέηα.
(Καηάινγνο Έθζεζεο, αξ. 27- ε νιφθιεξε αθίζα).

΢ην πίζσ κέξνο ηνπ 1νπ πξνγξάκκαηνο (19ε Ηαλνπαξίνπ 1894) ππάξρεη έλα
ζεκείσκα κε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηνπ Καιαθάηε:

«Νηνπέην γηα πηάλν, 4 ρέξηα.

1. Ρνπκπηλζηάηλ (Rubinstein), Βαιο- Καπξίηζην.

255
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξηζκφο 24. Β. Καιαθάηεο, ρεηξφγξαθν απφ ην πξψην κέξνο (Allegro
moderato) ηεο Πξώηεο ζνλάηαο γηα πηάλν, ζε Ρε κείδνλα (27/02/1895), έξγν 4, Δθδφζεηο Μπειηάγηεθ, 1900.
 - 70 -

2. Brahms, Οπγγξηθνί ρνξνί ζε Ρε ύθεζε κείδνλα, Λα ειάζζνλα, Μη κείδνλα, ΢νι ειάζζνλα.

Δπίζεο ζηηο 21 ε Γεθεκβξίνπ:
Νηνπέην γηα πηάλν (4 ρέξηα).
1. Brahms, Οπγγξηθνί ρνξνί.
2. Schubert, Δκβαηήξην».

Γηαζψδεηαη θαη ην πξφγξακκα απφ ηε «Λνγνηερληθή θαη κνπζηθή βξαδηά ζηηο 28

Ηνπιίνπ 1896, ζηελ αίζνπζα ηεο Δππαηνξηθήο Γεκφζηαο ΢πλέιεπζεο». Ζ ζπλαπιία
πξαγκαηνπνηήζεθε γηα ηελ νηθνλνκηθή ελίζρπζε ησλ ηειεηφθνηησλ καζεηψλ ηνπ
Γπκλαζίνπ ηεο ΢πκθεξνχπνιεο, νη νπνίνη ζπνχδαδαλ ζηα Απηνθξαηνξηθά Παλεπηζηήκηα
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ηεο Μφζραο, ηνπ Υάξθνβν θαη ηνπ Αγ. Βιαδίκεξνπ. ΢ην πξψην
κέξνο ηεο ζπλαπιίαο εθηειέζηεθε ην έξγν ηνπ Haydn, Σξίν, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ Β.
Καιαθάηε ζην πηάλν. ΢ην δεχηεξν κέξνο πξαγκαηνπνηήζεθε ε πξψηε εθηέιεζε ηνπ
΢εζηέην-κελνπέην (ρακέλν)256 ηνπ Καιαθάηε, επίζεο κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε. ΢ηελ
πηαληζηηθή ζπλνδεία ηεο ζπλαπιίαο ζπκκεηείραλ o Β. Καιαθάηεο θαη o ΢.Ρ. ΢νρ.
Ζ N. Pavlenkova έρεη ζπιιέμεη πιεξνθνξίεο γηα ηηο ζπλαπιίεο ηνπ Β. Καιαθάηε
ζηελ Δππαηφξηα. Γηα πνιιά ρξφληα θπιαζζφηαλ σο νηθνγελεηαθφ θεηκήιην ζην αξρείν ηνπ
ζπλζέηε ην πξφγξακκα απφ ηελ εξαζηηερληθή ζπλαπιία, ζηηο 19 Ηαλνπαξίνπ 1894, ζην
ζέαηξν ηεο Δππαηφξηαο (ηππνγξαθείν ηνπ Μ. Μνπξνβάλζθη). Τπάξρνπλ δχν πηζαλέο
αίζνπζεο, ζηηο νπνίεο ζα κπνξνχζε λα είρε γίλεη ε πξψηε ζπλαπιία: ζην εξαζηηερληθφ
ζέαηξν, νδφο Μπνπιβάξλαγηα (ζήκεξα νδφο Ρεβνιηνύηζηα/ Δπαλάζηαζεο)257 ή ζηελ αίζνπζα
ηεο Δππαηνξηθήο Γεκφζηαο ΢πλέιεπζεο (φπσο ε δεχηεξε ζπλαπιία), ζηελ νδφ
Σζεξθόβλαγηα (Οδόο ηεο Δθθιεζίαο) (ζηελ νδφ Μνξζθάγηα, ζήκεξα νδφο Καξάγηεθ), ε
αίζνπζα ηεο νπνίαο ήηαλ πην θαηάιιειε γηα ρεηκεξηλέο παξαζηάζεηο.
V. Καιέο θξηηηθέο ιακβάλεη ε παξνπζία ηνπ Καιαθάηε σο δηεπζπληή νξρήζηξαο.
Ξεθηλψληαο απφ ην 1896, ν ζπλζέηεο απαζρνιεί ηνλ ηχπν ζηε ξσζηθή πξσηεχνπζα. ΢ηελ
πξψηε ηνπ δεκφζηα εκθάληζε σο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, εξκελεχεη ηελ εηζαγσγή ηεο
φπεξαο Don Giovanni ηνπ Mozart ζηηο 27-1-1896. Ζ ζπλαπιία ησλ ζπνπδαζηψλ ζην Χδείν
ιακβάλεη ζεηηθέο θξηηηθέο απφ ηέζζεξηο εθεκεξίδεο ηεο Πεηξνχπνιεο· απνζπάζκαηα απφ
ηηο θξηηηθέο απηέο δηαζψδνληαη ζην Αξρείν Καιαθάηε.
Γηα ηνλ ίδην, ε εθεκεξίδα Peterburgskiy list (Σν ηππνγξαθηθφ θχιιν ηεο
Πεηξνχπνιεο) (29-1-1986, ζπληάθηεο ν Β.Λ.)258 αλαθέξεη φηη: «ζηελ αξρή θαη ζην ηέινο
ηεο ζπλαπιίαο εξκελεχηεθαλ ην πξψην κέξνο ηεο Πξώηεο ΢πκθσλίαο ηνπ Σζατθφθζθη θαη
ε Δηζαγσγή απφ ηελ φπεξα Don Govanni ηνπ Mozart, ππφ ηε δηεχζπλζε ησλ ζπνπδαζηψλ

256
Τπάξρνπλ δχν ππνςήθηα έξγα: α) Μελνπέην-ζεζηέην, Π.Δ: 28/7/1896, Δππαηφξηα, Κξηκαίαο,
Αίζνπζα Δππαηνξηθήο Γεκφζηαο ΢πγθέληξσζεο, ρακέλν (δηαζψδεηαη ε αθίζα –ζε ραξηνπεηζέηα– αιιά δε
γλσξίδνπκε ηε ζχλζεζε ηνπ ζπλφινπ) θαη β) ΢εζηέην, γηα θιάνπην, θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν, ζε ΢νι
κείδνλα, 18/2/1906, ΗΗ. Menuetto, ζην νπνίν ηαηξηάδεη ε πεξηγξαθή ηνπ ζπλφινπ.
257
Σν ζέαηξν ζηελ νδφ Μπνπιβάξλαγηα (νδφο Λεσθόξνπ) –ην πξψην ζέαηξν ζηελ Δππαηφξηα– άλνημε
ην 1880, κε ηε βνήζεηα ηεο ζεαηξφθηιεο Αηθαηεξίλα Φξαληζφβα Νηκηηξνθνπνχιν, ζπδχγνπ ηνπ απιηθνχ
ζπκβνχινπ, ππεχζπλνπ λα επηβιέπεη ην Σεισλείν ηεο Δππαηφξηαο. Σν θηίξην ήηαλ κνλψξνθν· ζηελ νπζία
ήηαλ κηα παιηά επηζθεπαζκέλε απνζήθε, αιιά ζηελ εηζήγεζε ηνπ δηνηθεηή ηεο πεξηθέξεηαο αλαθέξεηαη φηη
«…ην ζέαηξν απηφ είλαη αξθεηά θαιφ θαη έρεη δηαθφζηεο ζέζεηο». Έλαο εξαζηηερληθφο ζχιινγνο έδηλε δσξεάλ
παξαζηάζεηο δχν θνξέο ην κήλα, θαηά πξνηίκεζε ην ρεηκψλα. Σν θαινθαίξη ζην ζέαηξν έξρνληαλ γηα
παξαζηάζεηο επαγγεικαηηθνί ζίαζνη. Γελ απνθιείεηαη λα γίλνληαλ θαη κνπζηθέο παξαζηάζεηο· θαη εθεί ν
λεαξφο ν Καιαθάηεο ίζσο άθνπζε γηα πξψηε θνξά ηε κνπζηθή ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (N. Pavlenkova,
“Vozvrashchenie Vasiliya Kalafati”, Obozreniya krymskikh del, 20-27/11/2009, No 44, http://evpatoriya-
history.info/art/kalafati.php).
258
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξηζκφο 132.
 - 71 -

ηεο ηάμεο ηεο Γηέπζπλζεο Οξρήζηξαο ηνπ Καζεγεηή N. Β. Γθάιθηλ, θαη πην ζπγθεθξηκέλα
ησλ Καιαθάηε θαη Μφιια259, ε πξψηε πξνζπάζεηα ησλ νπνίσλ ζηέθζεθε κε επηηπρία».
΢ην άξζξν ηεο εθεκεξίδαο St. Peterburgskie vedomosti (Σα ρξνληθά ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο) (29/1/1896, αγλψζηνπ ζπληάθηε)260 αλαθέξεηαη φηη «ηελ ίδηα βξαδηά
αλέβεθε ζηε ζθελή ν θ. Καιαθάηεο, κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ δηεπζπληή νξρήζηξαο, ν νπνίνο
δηεχζπλε ηελ εηζαγσγή απφ ηελ φπεξα ηνπ Mozart Don Giovanni, δσεξά θαη ραξνχκελα,
αιιά αξθεηά ζηνηρεησδψο, κε ηελ έλλνηα φηη δελ απέδηδε ηνπο ρξσκαηηζκνχο θαη δελ
εμέζεηε ηηο ιεπηνκέξεηεο ηνπ παξνπζηαδφκελνπ έξγνπ. Ο ρεηξηζκφο ησλ ρεξηψλ ζηε
δηεχζπλζε ησλ θ.θ. Καιαθάηε θαη Μφιια ήηαλ ζίγνπξνο, ζαθήο θαη μεθάζαξνο. Έλα
θνηλφ ειάηησκα θαη ζηνπο δχν δηεπζπληέο ήηαλ ε ππεξβνιηθή ηνπο αγάπε γηα ηα ράιθηλα
πλεπζηά, κε απνηέιεζκα ζπρλά λα αλαγθάδνπλ ηα φξγαλα απηά λα παίδνπλ δπλαηά εηο
βάξνο ησλ πξνζέζεσλ ηνπ ζπλζέηε ηνπ έξγνπ».
Καιέο είλαη επίζεο νη θξηηηθέο ζηηο εθεκεξίδεο Peterburgskaya gazeta (Δθεκεξίδα
ηεο Πεηξνχπνιεο), ζηηο 29 Ηαλνπαξίνπ 1896 (ζπληάθηεο ν Β. Μπ.)261 θαη Novoe Vremya
(Νένο θαηξφο) ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζηηο 29-1-1896262, αγλψζηνπ ζπληάθηε, ηελ νπνία
παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε:

«Ζ κνπζηθή βξαδηά (΢άββαην 27 Ηαλνπαξίνπ 1896), δηνξγαλσκέλε γηα ηε ζπγθέληξσζε ρξεκάησλ γηα
ηνπο άπνξνπο θνηηεηέο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο, είρε ζεηηθά απνηειέζκαηα, όζνλ αθνξά ηελ
θαιιηηερληθή επηηπρία. Αιιά, όζνλ αθνξά ην ρξεκαηηθό όθεινο, κπνξνύκε λα θξίλνπκε ηελ επηηπρία ηεο από ην
πεξηνξηζκέλν θνηλό.
΢ην πξόγξακκα ηεο ζπλαπιίαο ππήξραλ νξρεζηηθά έξγα, ελόξγαλε θαη θσλεηηθή κνπζηθή, ζπκκεηείραλ
15 ζνιίζηεο θνηηεηέο, δύν από ηνπο νπνίνπο ζπνύδαδαλ ζηελ ηάμε ηεο Γηεύζπλζεο νξρήζηξαο ηνπ θαζεγεηή
Ν.Β. Γθάιθηλ.
Ζ βξαδηά νινθιεξώζεθε κε ηελ εηζαγσγή ηεο όπεξαο Don Giovanni (ηνπ Mozart), ηελ νπνία εθηέιεζε
ε ζπκθσληθή νξρήζηξα ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ θ. Καιαθάηε. Απηό ην έξγν ήηαλ έλα από ηα πην επηηπρεκέλα
κέξε νιόθιεξνπ ηνπ πξνγξάκκαηνο, θαη αθνύζηεθε απεπζείαο κε άςνγν ηξόπν, ελώ αθόκα θαη νη αθξναηέο
μέραζαλ όηη εκπξόο ηνπο ζηέθνληαη θνηηεηέο, πνπ αμίδνπλ ην κεγαιύηεξν έπαηλν».

VI. ΢ην δηάζηεκα 1897-1898, απαζρφιεζε έληνλα ηνλ Καιαθάηε ε κεινπνίεζε ηεο
ξσζηθήο πνίεζεο απφ ην θίλεκα ηνπ ΢πκβνιηζκνχ θαη έξγα δηάζεκσλ πνηεηψλ ζε
κεηάθξαζε ζηε ξσζηθή γιψζζα. Οη αλαδεηήζεηο ηνπ ζπλζέηε ζηνλ ηνκέα απηφ πξέπεη λα
βαζίζηεθαλ ζην πξφγξακκα ηεο ΢χλζεζεο ζηελ ηάμε ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ζην πξψην
έηνο γηα Πηπρίν ΢χλζεζεο, ην νπνίν ιεηηνπξγνχζε επηπιένλ σο εξγαζηήξη γηα ηε ζχλζεζε
φπεξαο ζην δεχηεξν έηνο. ΢ην Αξρείν Καιαθάηε θπιάζζεηαη έλα πξφρεηξν ηεηξάδην απφ
ην 1897, κε ηα πξσηφηππα ρεηξφγξαθα απφ αξθεηέο ξνκάληδεο ηνπ, έξγα 1 θαη 2 θαη απφ
ηηο Δθηά ξνκάληδεο γηα θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, έξγν 17 (παιηά αξίζκεζε, κε ην
ςεπδψλπκν Βηη. Αθαιάθ). Μέζα απφ ην εξγαζηήξη απηφ, ν ζπλζέηεο ηππψλεη ηηο δχν
ζπιινγέο ηξαγνπδηψλ Σέζζεξηο ξνκάληδεο γηα ςειή θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, έξγα 1
(1897)263 θαη 2 (1897-1899), ζε πνίεζε ησλ A. Σνιζηφη264, N. Νεθξάζνθ265, A.

259
Βεληακίλ Μφιια: ηηαιηθήο θαηαγσγήο Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο (γηνο ηνπ
Gaetano Molla). ΢πλδέζεθε κε ηε κνπζηθή δσή ηνπ Σαγθαλξφγθ. Γλσξίδνπκε (απφ ηηο κειέηεο καο γηα ηνλ
Α. Αιθεξάθε) φηη ηα παηδηά ηνπ Μφιια επέζηξεςαλ ζηελ Ηηαιία θαη πήξαλ ηα αξρεία ηνπ καδί ηνπο.
260
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξηζκφο 130.
261
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξηζκφο 131.
262
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξηζκφο 129.
263
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξηζκφο 20, Β. Καιαθάηεο, Σέζζεξηο ξνκάληδεο, γηα θσλή θαη πηάλν,
έξγν 1 (1897).
264
Αιεμέη Κσλζηαληίλνβηηο Σνιζηφη (Tolstoy) (1817-1875): Κφκεο, Ρψζνο πνηεηήο πεδνγξάθνο θαη
ζεαηξηθφο ζπγγξαθέαο. Γελλήζεθε ζηε Μφζρα θαη πέζαλε ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε. Καηαγφηαλ απφ
αξηζηνθξαηηθή νηθνγέλεηα θαη ήηαλ αλψηεξνο ηζαξηθφο αμησκαηνχρνο. Παξφια απηά επέθξηλε ζθνδξά ην
ηζαξηθφ θαζεζηψο κε ηα ζαηηξηθά ηνπ πνηήκαηα, κε ηελ θσκσδία "Φαληαζία", πνπ ηελ είρε απαγνξεχζεη ε
ινγνθξηζία. Ήηαλ ιακπξφο ιπξηθφο θαη έγξαςε, κεηαμχ ησλ άιισλ, κπαιάληεο κε ηζηνξηθά ζέκαηα θαη
 - 72 -

Πιεζηέγηεθ266, A. Απνχρηηλ267, K.R.268, Heine θαη J. von Eichendorff (κεηάθξαζε Α.

Πιεζηέγηεθ), ηα νπνία ν Μπειηάγηεθ ηππψλεη ην 1900. ΢ηα έξγα απηά ν ζπλζέηεο ηνικά
λα βάιεη πιένλ θαλνληθή αξίζκεζε. Οη Σέζζεξηο ξνκάληδεο απνθαιχπηνπλ κηα βαζηά
ηξπθεξφηεηα, θξπκκέλν πάζνο, ειεγεία, καιαθή πιαζηηθή ηεο κεισδίαο, ραξαθηεξηζηηθά
ηα νπνία παξακέλνπλ γηα πάληα ζηα έξγα ηνπ ζπλζέηε. Ο ζπλζέηεο έρεη ζπιιάβεη ζσζηά
ηελ πξνζσδία ηεο ξσζηθήο γιψζζαο, ε πηαληζηηθή ζπλνδεία πιαηζηψλεη ην θνκκάηη θαη
θαλεξψλεη ηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ξνκάληδσλ. ΢ηνλ αγαπεηφ δάζθαιν ν Β.
Καιαθάηεο αθηέξσζε ην αξ. 1 απφ ηελ πξψηε ζπιινγή, ηε ξνκάληδα κε θξπζηάιιηλε
θαζαξφηεηα ηεο κεισδίαο Ne penitsja more269 (H ζάιαζζα δελ αθξίδεη) (19/09/1897), ηελ
νπνία είρε κεινπνηήζεη θαη ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ αθξηβψο ηελ ίδηα ρξνληά, ην 1897, θαη
παξνπζίαζε ζην θσλεηηθφ ηνπ θπθιν U morja (΢ηε ζάιαζζα) έξγν 46 σο αξ. 2 Ne
penitsja more, ne pleshchet volna (H ζάιαζζα δελ αθξίδεη θαη ην θχκα δελ ζπάεη
παθιάδνληαο) (βι. http://www.recmusic.org/lieder/r/rimsky.html).
Σηο Σέζζεξηο ξνκάληδεο γηα θσλή θαη πηάλν, έξγα 1270 θαη 2 ηνπ Καιαθάηε,
ηξαγνχδεζε ε Σεξέδα Φηνληφξνβλα Λεζεηίηζθαγηα-Νηνιίληλα (πςίθσλνο)271 ζηελ
Πεηξνχπνιε θαη ζην Ρέβει (πξηλ ην 1905). Οη ξνκάληδεο παξνπζηάζηεθαλ θαη ζηε Μφζρα
(δελ έρνπκε ζηνηρεία γηα ην πνηνο ηηο ηξαγνχδεζε). ΢ηελ πξψηε ηνπο εξκελεχηξηα T.
Λεζεηίηζθαγηα-Νηνιίληλα, ν ζπλζέηεο αθηεξψλεη ηηο ξνκάληδεο ΢πγρώξα κε (22/9/1897),

πνηήκαηα ζε ιατθφ χθνο. Σν 1862 έγξαςε ην δξακαηηθφ πνίεκά ηνπ "Γνλ Ενπάλ". Έγξαςε επίζεο κεξηθά
ηζηνξηθά δξάκαηα, φπσο ε ηξηινγία πνπ απνηειείηαη απφ ηα δξάκαηα "Ο ζάλαηνο ηνπ Ηβάλ ηνπ Σξνκεξνχ",
"Ο ηζάξνο Φηνληφξ Ηβάλνβηηο" θαη "Ο ηζάξνο Μπφξηο". Απφ ηα κπζηζηνξήκαηά ηνπ ην πην γλσζηφ είλαη "Ο
πξίγθηπαο ΢εξεκπξηάλη" ("Knyaz‟ Serebryanïy") (1866).
265
Νηθνιάη Αιεμέγηεβηηο Νεθξάζνθ (Nekrasov/Necrasov) (1821-1878 ): Ρψζνο πνηεηήο, ζπγγξαθέαο
θαη δεκνζηνγξάθνο, αξηζηνθξαηηθήο θαηαγσγήο. Σν 1840 εμέδσζε ηνλ πξψην ηφκν ησλ πνηεκάησλ ηνπ.
Μεηά ην 1846 εμέδσζε ην ινγνηερληθφ πεξηνδηθφ "΢χγρξνλνο", πνπ απαγνξεχηεθε απφ ην ηζαξηθφ θαζεζηψο
ηνπ 1866. Απφ ηα πνηεηηθά ηνπ έξγα πνπ αθνινπζνχλ, μερσξίδνπλ: "΢άζα" (1855), "Πνηεηήο θαη πνιίηεο"
(1856), "Ζ Παγσληά κε ηελ θφθθηλε κχηε" (1863), "Ρσζίδεο γπλαίθεο" (1871), "Πνηνη δνπλ θαιά ζηε Ρσζία"
θ.ά. Απφ ην 1868 κέρξη ηέινπο ηεο δσήο ηνπ εμέδηδε, ζε ζπλεξγαζία κε ην κεγάιν ζαηηξηθφ πνηεηή
΢αιηηθφθ-΢ηζεληξίλ, ην αγσληζηηθφ πεξηνδηθφ "Υξνληθά ηεο παηξίδαο".
266
Αιεμέη Νηθνιάγηεβηηο Πιεζηέγηεθ (Plesheyev) (1926-1893): Ρψζνο ζπγγξαθέαο, πνηεηήο,
κεηαθξαζηήο, επαλαζηάηεο (θαηαδηθάζηεθε γηα επαλαζηαηηθή δξάζε), θαηαγφηαλ απφ επγεληθή νηθνγέλεηα
(ε νπνία πηψρεπζε). ΢πνχδαζε ζην Παλεπηζηήκην ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (1843-1845), σζηφζν δελ
απνθνίηεζε θαη αθηεξψζεθε ζηε ινγνηερλία, ζηελ αξρή σο πνηεηήο θαη χζηεξα σο κπζηζηνξηνγξάθνο.
Ξεθίλεζε λα δεκνζηεχεη ηα έξγα ηνπ ην 1844. Πνιιά απφ ηα πνηήκαηα ηνπ Πιεζηέγηεθ κεινπνίεζαλ ν
Σζατθφθζθη θαη ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Σα Άπαληα ηνπ Πιεζηέγηεθ εθδφζεθαλ ην 1887, ε δεχηεξε
αλαζεσξεκέλε έθδνζε ην 1894, κεηά ην ζάλαηφ ηνπ, θαη χζηεξα αθνινχζεζαλ νη "Ννπβέιεο θαη δηεγήκαηα"
ηνπ ζπγγξαθέα.
267
Αιεμέη Νηθνιάγηεβηηο Απνχρηηλ (Apouktine) (1840-1893): Ρψζνο πνηεηήο θαη ζπγγξαθέαο,
θνληηλφο θίινο ηνπ Σζατθφθζθη. Σν ζπγθεθξηκέλν πνίεκα αλήθεη ζην Γάιιν Αιθξέλη Μηνπζζέ (1810-1857)
θαη είλαη απφ ην πνίεκα "La nuit de mai" (1856), ζε κεηάθξαζε ηνπ Απνχρηηλ, ην νπνίν εθδφζεθε ην 1886.
Σν κεινπνίεζαλ νη ΢. Ραρκάληλνθ, Κ. Ακπίζνθ, Καιαθάηεο, Αξηνχξ Γθ. Λέκπα (Λεκπφη) (1885-1963), Β.Η.
Ρέκπηθνθ, ΢.Α. Υαιάηνθ, Ν.Η. Υαξίην.
268
K.R.: ην ςεπδψλπκν ηνπ Πξίγθηπα Κσλζηαληίλνπ Κσλζηαληίλνβηηο Ρνκαλφθ (1858-1915), ν
νπνίνο ήηαλ κέινο ηεο απηνθξαηνξηθήο νηθνγέλεηαο (εγγνλφο ηνπ Νηθνιάνπ Α΄), ζηξαηεγφο, ζηξαηεγφο-
επηζεσξεηήο ησλ ΢ηξαηησηηθψλ Δθπαηδεπηηθψλ Ηδξπκάησλ, Πξφεδξνο ηεο Αθαδεκίαο ησλ Δπηζηεκφλσλ Αγ.
Πεηξνχπνιεο (1889), Πξφεδξνο ηεο Απηνθξαηνξηθήο Ρσζηθήο Μνπζηθήο Δηαηξείαο (ΗRΜΟ), πνηεηήο,
κεηαθξαζηήο, δξακαηνπξγφο θ.ιπ. Καηέιαβε κηα ζέζε ζηε ξσζηθή ινγνηερλία. Ήηαλ ηεο «παιηάο θιαζηθήο
ζρνιήο», ελψ πνιιά απφ ηα πνηήκαηα ηνπ κεινπνηήζεθαλ απφ Ρψζνπο ζπλζέηεο (Σζατθφθζθη –νη πην
γλσζηέο ξνκάληδεο, Α. Ρνπκπηλζηάηλ, Ρ. Γθιηέξ, Β. Καιίλληθνθ, Α. Αιθεξάθεο θ.ά.).
269
βι. ζει. 334, ππ. 962.
270
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξηζκφο 20, Σέζζεξηο ξνκάληδεο, γηα θσλή θαη πηάλν, έξγν 1 (1897).
271
Ζ Σεξέδα Φηφληνξνβλα Λεζεηίηζθαγηα-Νηνιίληλα (πςίθσλνο) ήηαλ θαζεγήηξηα κνλσδίαο ζην
Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο. Πηζαλφηεξα λα ήηαλ απφγνλνο ηνπ Σ. Leszetycki (1830-1915), Πνισλνχ πηαλίζηα,
θαζεγεηή ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο (καζήηξηα ηνπ ζηε Ρσζία, θαη γηα ζχληνκν δηάζηεκα θαη ζχδπγφο
ηνπ, ήηαλ ε Άλλα Γηεζίπνβα-Λεζεηίηζθαγηα, θαζεγήηξηα πηάλνπ ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο 1893-1914).
 - 73 -

θείκελν ηνπ Ν. Νεθξάζνθ, έξγν 1, αξ. 2 θαη Μέξα θαη λύρηα νλεηξεύνκαη (1899), έξγν 2,
αξ. 3, ζε πνίεζε ηνπ Heine θαη κεηάθξαζε ηνπ Πιεζηέγηεθ. ΢ην ζχδπγν ηεο
ηξαγνπδίζηξηαο Γηεβγθέλην Ηβάλνβηηο Νηνιίληλ, ν ζπλζέηεο αθηεξψλεη ηε ξνκάληδα
Φεγγαξόινπζηε λύρηα (1899), έξγν 2, αξ. 4, ζε πνίεζε ηνπ Josef Karl Benedikt von
Eichendorff θαη κεηάθξαζε ηνπ Α. Πιεζηέγηεθ, γηα ηελ νπνία έρνπκε ζηνηρεία φηη ε πξψηε
εθηέιεζή ηεο πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 22/2/1909 ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Οη
πιεξνθνξίεο πξνέξρνληαη απφ ην Βηνγξαθηθφ ΢εκείσκα (Curriculum vitae)272 ηνπ
ζπλζέηε, ην νπνίν πξέπεη λα γξάθηεθε πεξίπνπ ην 1905, απφ άγλσζην ζπληάθηε.
Απφ ηελ ίδηα πεξίνδν (1897-1898) θπιάζζνληαη ζην ηεηξάδην «Πξφρεηξα» 11
ρεηξφγξαθα απφ ηξαγνχδηα γηα θσλή θαη πηάλν, κεξηθά απφ ηα νπνία ζπκπιεξψλνπλ ηηο 7
Ρνκάληδεο, έξγν 17, κε πνίεζε ησλ Ν. ΢βηάηζθη, Κ.R.273, Μ. Λέξκνληνθ, Ο. Κεξέγηεθ,
Νεθξάζνθ, Σνιζηφη, Μπνξεηίλζθη. Τπάξρνπλ θαη άιια ηξαγνχδηα γηα θσλή θαη πηάλν απφ
ηελ ίδηα πεξίνδν, φπσο ην Tï, nebesnïiy, tï, svyatoy (Δζχ, νπξάλην, εζχ, άγην) ζε θείκελν
ηνπ Gνethe (1897) θαη ην Hotel‟ bï ya (Θα ήζεια εγψ) ζε θείκελν ηνπ Δβξείλνθ274 (1897-
1898).
VII. ΋κνξθε κεισδία έρνπλ ηα λπρηεξηλά γηα πηάλν Na beregu morya (΢ηελ άθξε
ηεο ζάιαζζαο) (1898), έξγν 5 (παιαηά αξίζκεζε)275 θαη Noch‟ v Gurzufe / La nuit à
Goursouf (Νχρηα ζηε Γθνπξδνχθ), ζε ΢η χθεζε κείδνλα, έξγν 5 (1900)276. Ζ γελέηεηξα ηνπ
ζπλζέηε, ε Δππαηφξηα, δελ είλαη καθξηά απφ ηε Γθνπξζνχθ277. Παξφηη δηαθέξνπλ, ηα
θνκκάηηα δείρλνπλ ην κεισδηθφ ηαιέλην ηνπ λεαξνχ ζπλζέηε, ηελ αγάπε ηνπ γηα ηα
ρξσκαηηθά πεξάζκαηα θαη ηελ φκνξθε (θνκςή) αξκνλία. Ζ κνπζηθή ηνπο αθνχγεηαη ζαλ
πνίεζε κε ιεπηή ζθηαγξάθεζε, ζπλερφκελε θίλεζε (ηδηαίηεξα φηαλ ν ζπλζέηεο πεξηγξάθεη
ηελ θίλεζε ηεο ζάιαζζαο), φκνξθα ρξψκαηα θαη λνζηαιγία. Ζ κεισδία ηεο Νύρηαο ζηε
Γθνπξδνύθ ζπκίδεη ηνλ Σζατθφθζθη θαη έρεη ζηνηρεία δηηνληθφηεηαο278.
VIII. Γηαζψδνληαη έληεθα ρεηξφγξαθα απνζπάζκαηα (απφ ελνξρεζηξσκέλεο
παξηηηνχξεο θαη ζπαξηίην), απφ ηελ εκηηειή φπεξα ηεο πξψηκεο πεξηφδνπ

272
Βξίζθεηαη ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο (inv. 774). Ζ ρξνλνιφγεζε ηνπ Βηνγξαθηθνχ ζεκεηψκαηνο (απφ ην 1905), ζηεξίρηεθε ζηελ
αλαθνξά ζην θείκελν φηη ηφηε ν Β. Καιαθάηεο εξγαδφηαλ σο βνεζφο επηζεσξεηήο ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο. ΢ηνλ Καηάινγν έξγσλ ηνπ ζπλζέηε, πνπ αθνινπζεί ην Βηνγξαθηθφ ζεκείσκα, ζεκεηψλνληαη
ηα έξγα 4, 5, 6, 7, 12 θαη ε ρακέλε Poème lyrique pour grand orchestre (1900-1905, αξ. 36 ζηνλ Πιήξε
Καηάινγν Έξγσλ).
273
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 22. Σν αεδόλε, έξγν 17 (παιηά αξίζκεζε), αξηζκφο 2, ζε πνίεζε K.R.
274
Νηθνιάη Δβξείλνθ (Evreinov) (1879-1953): Ρψζνο πνηεηήο πνπ άλεθε ζην θίλεκα ηνπ
ζπκβνιηζκνχ. Δπεηδή ην ηξαγνχδη κεινπνηήζεθε ην 1897/98, δελ είκαζηε βέβαηνη εάλ πξφθεηηαη γηα ηνλ ίδην
πνηεηή ή γηα θείκελν ηνπ Νηθνιάη Νηθνιάγηεβηηο Δβξείλνθ, καζεηή ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (Αληίζηημε, 1902-
1905) ή απιψο πξφθεηηαη γηα ζπλσλπκία.
275
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ.23, ΢ηελ άθξε ηεο ζάιαζζαο (1898), έξγν 5 (παιαηά αξίζκεζε).
276
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 43, ην ηππνγξαθηθφ δνθίκην ηνπ έξγνπ.
277
Να επηζεκαλζεί φηη ε πφιε απηή είλαη ζπλδεδεκέλε επίζεο κε ηελ αξραηφηεξε ειιεληθή ηζηνξία
ηεο Κξηκαίαο απφ ηελ 3ε, ηε 2ε θαη ηελ 1ε ρηιηεηία π.Υ. Σν αξρηθφ ηεο φλνκα ήηαλ Γνξδνβίηε (Υνξζνβίηε)
θαη ρηίζζεθε σο κεζαησληθφ θξνχξην απφ ηνλ απηνθξάηνξα Ηνπζηηληαλφ ηνλ Α΄ (527-565), ηνλ 6ν αηψλα
κ.Υ., ζχκθσλα κε ηνλ ηζηνξηθφ Πξνθφπην απφ ηελ Καηζάξεηα. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1880 ε πφιε ηεο
Γθνπξδνχθ άξρηζε λα γίλεηαη δεκνθηιέο ηνπξηζηηθφ ζέξεηξν ηεο ξσζηθήο αζηηθήο ηάμεο. ΢ην ηέινο ηνπ 19νπ
αηψλα ε πφιε απηή ήηαλ ην θαιχηεξα νξγαλσκέλν κέξνο γηα ηνπξηζκφ, ζηα λφηηα παξάιηα ηεο Κξηκαίαο.
Αλαθέξνπκε ην γξάκκα ηνπ Α. ΢θξηάκπηλ, ν νπνίνο ην θαινθαίξη ηνπ 1902 επηζθέθηεθε ηε Γθνπξζνχθ θαη
πεξηγξάθεη πνηεηηθά ζηε γπλαίθα ηνπ ηηο αλακλήζεηο ηνπ απφ ηηο «κπξσδηέο απφ ηηο ζαπκάζηεο καλφιηεο, ηηο
κηκφδεο, ηηο ηεξάζηηεο θαξπδηέο, ηα ηξηαληάθπιια, νη δάθλεο, ην ηαμίδη κε ην θαξαβάθη απφ ηε Γηάιηα» θ.ιπ.
(Κξαηηθφ Μνπζείν «΢θξηάκπηλ», Μφζρα, αξηζκφο θαηαγξαθήο 1118/83).
278
Βι. ππ. 1 θαη 2. Γελ είλαη ηπραίν φηη ην λπρηεξηλφ παίρζεθε πξφζθαηα ζην 16ν δηεζλέο κνπζηθφ
θεζηηβάι «Zemlya detey» (Ζ γε ησλ παηδηψλ), ζηηο 22-3-2005, ζηελ αίζνπζα ηεο Έλσζεο κνπζνπξγψλ ηεο
Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζηα πιαίζηα ηεο ζπλαπιίαο «Οη ζπλζέηεο ηνπ Λέληλγθξαλη ζηα ρξφληα ηνπ Μεγάινπ
Παηξησηηθνχ Πνιέκνπ». Σν έξγν παίρηεθε ζηηο 17-3-2010, ζηα πιαίζηα ηνπ 19νπ δηεζλνχο θεζηηβάι Σέρλεο
«Απφ ην αβαλγθάξλη έσο ζήκεξα» ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
 - 74 -

΢αξδαλάπαινο279(1897-1899) (3ν έηνο). Γηα ηε ζχλζεζε ηεο φπεξαο ρξεζηκνπνηήζεθαλ

επηιεγκέλα απνζπάζκαηα απφ ηελ νκψλπκε ηξαγσδία Sardanapalus (1821)280 ηνπ Byron
(1788-1824)281, ζε κεηάθξαζε ηνπ Ρ. Weinberg282. Σν θείκελν ηνπ δηάζεκνπ Άγγινπ
ξνκαληηθνχ πνηεηή ήηαλ γλσζηφ ζηνπο κνπζηθνχο θχθινπο ζηε Ρσζία, θαζψο εθηφο απφ
δξακαηηθφ έξγν, ρξεζηκνπνηήζεθε απφ αξθεηνχο ζπλζέηεο, νη νπνίνη ζπλέζεζαλ φπεξεο
θαη θαληάηεο283 πάλσ ζε επηιεγκέλα απνζπάζκαηα ηεο ηξαγσδίαο. Αιιά ν Καιαθάηεο
ζρεδίαζε ηελ φπεξά ηνπ, κε αθξηβψο αληίζεην λφεκα απφ ηελ νκψλπκε ηξαγσδία ηνπ
Byron (ε φπεξα νινθιεξψλεηαη κε ζεακαηηθφ ζξηακβεπηηθφ θηλάιε (ην κνλαδηθφ
ηειεησκέλν κέξνο ηεο φπεξαο), ελψ ε ηξαγσδία κε ην ζάλαην ηνπ βαζηιηά ΢αξδαλάπαινπ.
Ο ΢αξδαλάπαινο είλαη ν ήξσαο ηνπ πνιέκνπ (θαη δελ έρεη θακηά ζρέζε κε ηνλ ηχπν
εξψσλ ηνπ Byron).
Τπφζεζε: Ο βαζηιηάο ΢αξδαλάπαινο πνιεκάεη ελάληηα ζην ΢άρε, γηα ηελ ειεπζεξία
ηνπ ιανχ ηνπ, θαη ηνλ θαηαηξνπψλεη.
΢πκκεηέρνπλ:
΢αξδαλάπαινο, ν βαζηιηάο (βαξχηνλνο).

279
Ο Ashurbanipal (ah-shur-BA-neh-pal) ή Sardanapal (685- 627 π.Υ., βαζίιεςε απφ ην 669 έσο 627
π.Υ.) (΢αξδαλάπαινο ειι., Sardanapalus ιαη.): ν ηειεπηαίνο κεγάινο βαζηιηάο ηεο Αζζπξίαο, γλσζηφο ζηνλ
αξραίν θφζκν γηα ηηο πνιεκηθέο ηνπ θαηαθηήζεηο θαη γηα ηελ επξχηεξε κφξθσζή ηνπ. Οη ηξεηο Διακίηεο
πξίγθηπεο θαη ν «Βαζηιηάο ηεο Αξαβίαο» παξέιαζαλ καδί ηνπ ζηα ΢νχζα (639 π.Υ.), θπξηνιεθηηθά δεκέλνη
ζην άξκα ηνπ.
280
George Gordon, Lord Byron, Sardanapalus (1821). Ζ ηξαγσδία ήηαλ γξακκέλε ζηε Ραβέλλα, κε
πξεκηέξα ην 1834 (Βξπμέιιεο, ζε γαιιηθή γιψζζα, Sardanapale, Tragedie Imitee de Lord Byron, par L.
Alvin, Theatre Royal at Brussels, January 13, 16, 1834, Λνλδίλν, Sardanapalus, a Tragedy, Drury Lane
Theatre, April 10, 1834).
281
Βι. ην θείκελν ζην δηαδίθηπν: htpp://www.gutenberg.org/browse/authors/1#al1708: «The Works
of Lord Byron, Vol. 7, (ed.) Coleridge, Ernest Hartley, 1846-1920» θαη
http://engphil.astate.edu/gallery/sardan.html: «Sardanapalus, By George Gordon, Lord Byron (Notes by E.
H. Coleridge from Works / Lord Byron, 1898-1904). Scanned and edited by Jeffrey D. Hoeper, Arkansas
State University» , κε πιεξνθνξίεο γηα ηε ζπγγξαθή θαη ηηο εθηειέζεηο ηνπ ζεαηξηθνχ έξγνπ (απφ ηνλ ίδην
επηκειεηή E.H. Coleridge). ΢ηε ξσζηθή γιψζζα ζην δηαδίθηπν δεκνζηεχεηαη ε κεηάθξαζε ηνπ Γθ. ΢ελγθέιη
(G. Shengeli): Byron, Sobranie sochineniy v chetїrekh tomakh, Tom 4, Moskva, Pravda, 1981 [Μπάηξνλ, Σα
άπαληα ζε ηέζζεξηο ηόκνπο, ηφκνο 4 (Pravda: Μφζρα, 1981) (OSR Bїchkov M.N. mailto:bmn@lib.ru)].
282
Οη πξψηεο κεηαθξάζεηο ηνπ Μπάηξνλ ζηε Ρσζία εκθαλίζηεθαλ ην 1821-22. Απφ ηφηε, πνιινί
δηάζεκνη Ρψζνη πνηεηέο αζρνιήζεθαλ κε κεηαθξάζεηο έξγσλ ηνπ δηάζεκνπ Άγγινπ ξνκαληηθνχ πνηεηή (νη
Β. Ενπθφθζθη, Η. Κνδιφθ, Μ. Λέξκνληνθ, Λ. Μέη, Α. Γθξηγθφξηεθ, Π. Βάηλκπεξγθ, Νη. Μηλάγηεθ, Β.
Μπξνπζφθ, Α.Κ. Σνιζηφη, Ν. Υνινληθφθζθη θ.α).
Ο Πηνηξ Ηζάγηεβηηο Βάηλκπεξγθ (Weinberg) (1831-1908) είλαη Ρψζνο πνηεηήο, κεηαθξαζηήο,
ηζηνξηθφο ηεο ινγνηερλίαο, πνπ δεκηνχξγεζε ηε θήκε ηνπ σο έλαο θαηαπιεθηηθφο κεηαθξαζηήο,
παξνπζηάδνληαο ζηε ξσζηθή γιψζζα έξγα ησλ Shakespeare, Byron (Sardanapal), Shelley (Cenci), Sheridan,
Coppe, Gutzkow, Heine, θ.ά. θαη σο επηκειεηήο ησλ έξγσλ ηνπ Goethe θαη ηνπ Heine ζε ξσζηθή κεηάθξαζε
[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/ literature/russianlit_ch5.html].
283
Απνζπάζκαηα απφ ηελ ηξαγσδία ΢αξδαλάπαινο ηνπ Byron κεινπνηήζεθαλ απφ ηνπο εμήο
ζπλζέηεο:
1. Ο H. Berlioz (1803-1869) θέξδηζε ην «Βξαβείν ηεο Ρψκεο» γηα ηελ θαληάηα ηνπ ΢αξδαλάπαινο
(1830), φηαλ δνχζε κε ππνηξνθία ζηελ Ηηαιία.
2. M. Victorin Joncieres, Sardanapale, φπεξα ζε ηξεηο πξάμεηο, ιηκπξέην M. Henry Becque, πξεκηέξα
ζην Theatre Imperial-Lyrique Βξπμέιιεο, 8 Φεβξνπαξίνπ, 1867.
3. Ο Μπνξηληάλζθη ζπλέζεζε ηελ θαληάηα ΢αξδαλάπαινο, πάλσ ζε θείκελν (κεηάθξαζε/ιηκπξέην)
ηνπ Β. Ενπθφθζθη .
4. Ο Αιεμάληξ ΢. Φακίηζηλ (1841-1896) ζπλέζεζε ηελ φπεξα ΢αξδαλάπαινο (1875), ε νπνία
παξνπζηάζηεθε ρσξίο ηδηαίηεξε επηηπρία ζην Θέαηξν Μαξίηλζθη, Αγ. Πεηξνχπνιε.
5. Ο Ν. Σζεξεπλίλ ζπλέζεζε ηελ θαληάηα ΢αξδαλάπαινο (1898), Γηπισκαηηθή εξγαζία ηεο ηάμεο
΢χλζεζεο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (ν ΢. Σαλέγηεθ ήηαλ ε επηηξνπή πνπ ηνπ ράξηζε ηνλ ηίηιν ηνπ «ειεπζέξνπ
θαιιηηέρλε»).
Χο δξακαηηθφ έξγν, ε ηξαγσδία ΢αξδαλάπαινο δελ έρεη ηζηνξία ζηε Ρσζία. Παξνπζηάζηεθε κφλν δχν
θνξέο ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε (1907, 1924) θαη πξφζθαηα (2003) έθαλε ηελ πξεκηέξα ηεο ζηε Μφζρα.
 - 75 -

΢αιηκέλ, ν θίινο ηνπ βαζηιηά (βαζχθσλνο).

Mίξξα, ζθιάβα απφ ηελ Ησλία, ε αγαπεκέλε ηνπ βαζηιηά (πςίθσλνο).
Οη ηξεηο Άξαβεο πξίγθηπεο: ν ΢άρεο, ν Ναληίξ, θαη ν ΢εΐρεο, (ηελφξνο).

Ο Καιαθάηεο ίζσο λα εκπλεχζηεθε απφ ηε κεγάιε λίθε ηνπ ΢αξδαλάπαινπ θαηά

ησλ Αξάβσλ ζηα ΢νχζα, ηελ νπνία ν βαζηιηάο γηφξηαζε κε κεγάιε δφμα (φπσο θαίλεηαη
θαη ζην θηλάιε ηεο φπεξαο). Ζ ζχλζεζε ηεο φπεξαο βξίζθεηαη ζε πξψηκν ζηάδην, ην
ιηκπξέην είλαη ειεχζεξν θαη δελ αθνινπζεί ηα ηζηνξηθά γεγνλφηα (ζπκκεηέρνπλ ιηγφηεξνη
πξσηαγσληζηέο, ζε ζχγθξηζε κε ηελ νκψλπκε ηξαγσδία).
΢ην αξρείν ηνπ ζχλζεηε θπιάζζεηαη ην ρεηξφγξαθν ηεο ελνξρήζηξσζεο ηνπ
«Φηλάιε θαη ρνξσδία» ηεο φπεξαο, θαζαξνγξακκέλν, ελψ ζην ηέινο ππάξρεη δηπιή
δηαζηνιή (40 ζει.), θάηη πνπ εκθαλίδεηαη ζην ζηπι ησλ ζπλζέζεσλ ηεο Πεξηφδνπ
ζπνπδψλ. Γηαζψδνληαη επίζεο θαη ελλέα πξφρεηξεο ρεηξφγξαθεο παξηηηνχξεο (ζπαξηίην θαη
ελνξρεζηξσκέλεο, βι. ηελ θαηαγξαθή ηνπο ζην Φ. 1, ππ. 15. Ζκηηειή-Αρξνλνιφγεηα), απφ
ηηο νπνίεο κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε ηε ξνή ησλ γεγνλφησλ ζηελ φπεξα:
1. Απφζπαζκα απφ ηελ «Πξψηε ζθελή, 42 ζει.». ΢πκκεηέρνπλ: ν ΢άρεο, ν Ναληίξ, ν
΢εΐρεο θαη ε ρνξσδία (10 ζει.) (θαη άιιεο 14 ζει., φπνπ ζπκκεηέρνπλ ηα ίδηα πξφζσπα),
ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα (24 ζει.). Οη Άξαβεο ζπγθεληξψλνπλ ζηξαηφ θαη εηνηκάδνληαη γηα
εηζβνιή (ηα κνπζηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά έρνπλ επηξξνέο απφ Αλαηνιή).
2. Ζ Mίξξα, ε αγαπεκέλε ηνπ ΢αξδαλάπαινπ, ηνλ απνραηξεηά γηα λα πάεη ζηνλ
πφιεκν, νη ζηξαηηψηεο ηξαγνπδνχλ ληθεθφξν εκβαηήξην, ελψ παξνπζηάδεηαη ζε άιιν
ζθεληθφ ε Μίξξα λα θαζεζπράδεη ηηο αηρκάισηεο Διιελίδεο (ηξίθσλε γπλαηθεία ρνξσδία),
ργ. παξηηηνχξα.
3. Ζ άξηα ηνπ ΢αιηκέλ, ζεκείσζε ηνπ Καιαθάηε: «ζχληνκν ζέκα», ργ. πξφρεηξε
παξηηηνχξα, ζπαξηίην, κε κνιχβη (3 ζει.). Ο ΢αιηκέλ ηξαγνπδάεη: «Ζ λίθε καο
ρακνγειάεη. Οη ερζξνί δηψρηεθαλ απφ ην παιάηη». Δπηθεθαιίδα (ζεκεηψζεηο ηνπ ζπλζέηε:
«΢χληνκν ζέκα»).
4. Ο βαζηιηάο είλαη πιεγσκέλνο, επηζηξέθεη απφ ηνλ πφιεκν κε ην ρέξη ηνπ δεκέλν, ε
Μίξξα πέθηεη πάλσ ηνπ κε αγσλία· έπεηηα γίλεηαη κηα κεγάιε γηνξηή ζην παιάηη, νη
ζηξαηηψηεο πίλνπλ θαη ηξαγνπδνχλ γηα ηε λίθε «Σν θξαζί είλαη δσηηθφ πγξφ, ην θξαζί
αλαλεψλεη ηελ θαξδηά καο….» (ππάξρνπλ πνιιά απνζπάζκαηα απφ ηελ ρνξσδία).
5. Φηλάιε-απνζέσζε ηεο κεγάιεο λίθεο. Ζ ρνξσδία θαη νη ηξεηο βαζηθνί
πξσηαγσληζηέο πκλνχλ ηε κεγάιε λίθε, επραξηζηψληαο γηα ην ζάξξνο ηνπ ην βαζηιηά ηνπο
θαη ειπίδνληαο φηη ν ιαφο ηνπο ζα είλαη επηπρηζκέλνο ζην κέιινλ.
IX. Ζ κνλφπξαθηε φπεξα Οη ηζηγγάλνη ηνπ Καιαθάηε (πξψηε κνξθή)284, πάλσ ζην
νκψλπκν πνίεκα Οη ηζηγγάλνη ηνπ Πνχζθηλ (1824)285 ήηαλ έηνηκε θαη ελνξρεζηξσκέλε ην
1899 (απνθνίηεζε ηνπ Β. Καιαθάηε). Γηαζψδεηαη ε ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα θαη ην
ζπαξηίην ηεο φπεξαο (ππνρξεσηηθφ γηα ην πξφγξακκα ηνπ 3νπ έηνπο). Ζ θαληάηα Οη
ηζηγγάλνη ηνπ Καιαθάηε (ε νπνία δελ δηαζψζεθε) ήηαλ γξακκέλε σο άζθεζε, κε δνζκέλν
θείκελν γηα ηηο εμεηάζεηο286. Ο Ενινηαξηφθ ζπκάηαη φηη ππφ ηελ επηκέιεηα ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ επίζεο ζπλέζεζε ην κεισδηθφ ξεηζηηαηίβν ηνπ Αιέθνπ.

284
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξηζκφο 121, Οη ηζηγγάλνη, πξψηε κνξθή (1899), ρεηξφγξαθε
ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα θαη αξηζκφο 122, ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα ζπαξηίην (1899).
285
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξηζκφο 119, Πνξηξέην ηνπ Α. Πνχζθηλ (1799-1837), θηινηερλεκέλν απφ
ηνλ Β.Α. Σξνπίληλ.
286
Δζληθή βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ, Αξρείν Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ.
«Ν.Α., Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Οη ηζηγγάλνη. Κείκελν ηεο θαληάηαο γηα ηνπο απφθνηηνπο ηνπ Χδείνπ. Πάλσ ζε
θείκελν ηνπ Α. Πνχζθηλ. Απηφγξαθν, κειάλη, ργ ζεκεηψζεηο κε ην ρέξη ηνπ Ν. Ακπξακίηζεθ, 2 ζει.
(Πξφινγνο - ρνξσδία θαη ε 1ε ζθελή).
 - 76 -

Σν πνίεκα ηνπ Πνχζθηλ Οη ηζηγγάλνη ήηαλ επξχηεξα γλσζηφ ζηε Ρσζία287. Δθηφο
απφ ηελ εξγαζία ηνπ Καιαθάηε ζηελ φπεξά ηνπ, σο βάζε γηα ην ιηκπξέην, ην ίδην πνίεκα
αξγφηεξα ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνπο:
Α.΢. Ραρκάληλνθ (1873-1943), ε κνλφπξαθηε φπεξα Αιέθν (1892), (δηπισκαηηθή
εξγαζία ηεο ηάμεο ηεο ΢χλζεζεο ηνπ Α.΢. Αξέλζθη288, 1861-1906, Χδείν ηεο Μφζραο).
Ληκπξέην Β.Η. Νεκίξνβηηο- Νηαληζέλθν289, πξψηε εθηέιεζε 27 Απξηιίνπ (9 Μαΐνπ) 1893,
Μφζρα, ζέαηξν Μπνιζφη.
Α.Ν. ΢έθεξ, ε φπεξα Οη ηζηγγάλνη, 3 πξάμεηο, 4 ζθελέο, ιηκπξέην πάλσ ζην νκψλπκν
πνίεκα ηνπ Πνχζθηλ (κε πξφζζεζε απφ άιια πνηήκαηά ηνπ). Πξψηε εθηέιεζε 17 (30)-12-
1901, Αγ. Πεηξνχπνιε.
Κ.Μ. Γθαιθάνπζθαο (Γθαιθφθζθη) (1875-1963), ε φπεξα Οη ηζηγγάλνη (1908)
(δηπισκαηηθή εξγαζία), 2 πξάμεηο, 3 ζθελέο. Ληκπξέην Κ.Μ. Γθαιθάνπζθαο, ππφ ηελ
επηκέιεηα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Πξψηε εθηέιεζε 4(17)-3-1908, Αγ. Πεηξνχπνιε, ζηε
Λεηνλία, 13(26)-12-1908, Βίιλα.
Ruggerio R. Leoncavallo (1857-1919), ε φπεξα Gli zingari (1912). Ληκπξέην ησλ E.
Cavacchioli θαη L. Emanuel (ν Αιέθν ηνπ Πνχζθηλ κεηαηξέπεηαη ζην Ρνπκάλν πξίγθηπα
Ράληνπ). Πξψηε εθηέιεζε 16/9/1912, Λνλδίλν. ΢ηελ Ηηαιία 30/10/1912, Μηιάλν (Βι. The
New Grove Dictionary of Opera (1994: i 76-77; ii 1148-1149); B.S. Steinpress (1983: 321-
322).
Walter von Goethe (o εγγνλφο ηνπ πνηεηή), Zigäunen (1883). Τπάξρνπλ πάλσ ζην
ίδην ιηκπξέην επίζεο θαη κηζή ληνπδίλα απφ κπαιέηα290.
Ο Νη. ΢νζηαθφβηηο αλαθέξεη ζηηο Μαξηπξίεο ηνπ φηη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ
ηνπ ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο (ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ην Μ. ΢ηέηλκπεξγθ θαη πηάλν κε
ηνλ Ν. Νηθνιάγηεθ), επίζεο ζπλέζεζε κηα φπεξα, πάλσ ζην πνίεκα ηνπ Πνχζθηλ Οη
ηζηγγάλνη, ηελ νπνία έθαςε αξγφηεξα, επεηδή ηνπ ζχκηδε ηνλ θαζεγεηή ηνπ ζηε ΢χλζεζε
θαη ηηο αθαδεκατθέο αξρέο ηνπ (΢. Βνιθφθ, 1982: 134).
Πηζαλφηαηα, απηή δελ είλαη ε πιήξεο πεξηγξαθή ησλ έξγσλ. Ζ Αλαζηαζία
Μπέιηλα291, κεηαδηδαθηνξηθή εξεπλήηξηα ηνπ Παλεπηζηήκην Leeds Αγγιίαο αζρνιήζεθε
κε ην ζέκα: «Pushkin‟s Gypsies in the stage works of Rimsky-Korsakov pupils». Ζ
εξεπλήηξηα έρεη έξζεη ζε επαθή κε ην Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο.
Γε γλσξίδνπκε αλ ε κεισδία ηνπ Σζηγγάληθνπ ηξαγνπδηνύ, κέξνο απφ ηε δεχηεξε
ζθελή ηεο φπεξαο Οη Σζηγγάλνη (1899-1937), πνπ ρξεζηκνπνίεζε ν Καιαθάηεο, ήηαλ δηθή

287
Γξακκέλν θαηά ηελ εμφξκεζε ηνπ Πνχζθηλ ζηνλ Καχθαζν, ην πνίεκα Οη ηζηγγάλνη πεξηέρεη
πξνζσπηθά ζηνηρεία απφ ηε δσή ηνπ πνηεηή. Ζ ππφζεζε αλαθέξεηαη ζηελ αγάπε ηεο λεαξήο ηζηγγάλαο
Εεκθίξα κε ηνλ Αιέθν, άλζξσπν ηεο πφιεο, πνπ δε κπνξεί λα δήζεη ζχκθσλα κε ηνπο παξαδνζηαθνχο
λφκνπο ησλ ηζηγγάλσλ. Ζ Εεκθίξα εξσηεχεηαη έλα λεαξφ ηζηγγάλν θαη ν Αιέθνο ηελ ζθνηψλεη. Γησγκέλνο
απφ ηνπο ηζηγγάλνπο, ν Αιέθνο ζπλερίδεη ηελ πεξηπιάλεζή ηνπ. Βι. Pushkin, Σα άπαληα ζε 10 ηόκνπο (1974).
288
βι. The New Grove‟s Dictionary of Opera (1992 i: 76-77), ην ιήκκα γηα ηελ φπεξα Αιέθν. Σν 1892
ην θείκελν ηνπ ιηκπξέηνπ ηνπ Νεκίξνβηηο-Νηαληζέλθν, πάλσ ζην νκψλπκν πνίεκα ηνπ Πνχζθηλ Οη
Σζηγγάλνη (1824), δφζεθε ζηνπο ηξηο ηειεηφθνηηνπο ηεο ηάμεο ΢χλζεζεο ηνπ Αξέλζθη ζην Χδείν ηεο Μφζραο:
΢. Ραρκάληλνθ, Λέσλ Κνληνχο (Léon Conus/Konyus) (1871-1944) θαη Νηθήηα Μνξφδνθ. Απφ απηέο
επηιέρζεθε ε φπεξα Αιέθν ηνπ Ραρκάληλνθ, ε νπνία έθαλε ηελ πξεκηέξα ηεο ζην ζέαηξν Μπνιζφη, ζηηο 27-
4/9-5/ 1893. Μηα άιιε φπεξα, πάλσ ζην ίδην ιηκπξέην απφ ηνλ ζπλζέηε Paul Juon παξνπζηάζηεθε ζηελ
Σηθιίδα ην 1897.
289
Βιαληίκηξ Νεκίξνβηηο-Νηαληζέλθν (1858-1943): Ρψζνο ζθελνζέηεο, ιηκπξεηίζηαο θαη ζπλεξγάηεο
ηνπ Κσλζηαληίλ ΢ηαληζιάθζθη, ην 1898 ίδξπζαλ καδί ην Θέαηξν Σέρλεο ηεο Μφζραο. ΢ην ιηκπξέην ηεο
φπεξαο ππάξρνπλ πνιιέο δηαθνξέο απφ ην πξσηφηππν πνίεκα θαη θπξίσο ηνλίδεηαη ε δηαθνξά κεηαμχ ηνπ
Αιέθνπ θαη ησλ ηζηγγάλσλ.
290
Gasparov, Boris, "Pushkin in music", The Cambridge Companion to Pushkin. Ed. Andrew Kahn.
Cambridge University Press, 2006. Cambridge Collections Online. Cambridge University Press. 04 May
2007, http://cco.cambridge.org/extract?id=ccol0521843677_CCOL0521843677A015).
291
Σν ζέκα ηεο δηαηξηβήο ηεο Α. Belina είλαη «A Critical Re-Evaluation of Taneyev's 'Oresteia'», κε
επφπηεο ηνπο Dr. Stephen Muir θαη Clive Brown, School of Music, University of Leeds.
 - 77 -

ηνπ ή πξνεξρφηαλ απφ θαηαγξαθέο ηζηγγάληθσλ ηξαγνπδηψλ. Ζ ππφινηπε φπεξα δελ έρεη
ζρέζε κε ην ηζηγγάληθν θνιθιφξ (αλαθνξά ζην ζέκα απηφ γίλεηαη ζηελ εμέηαζε ηεο
δεχηεξεο κνξθήο ηεο φπεξαο Οη Σζηγγάλνη, 1937). Πνιινί ζπλζέηεο, φπσο ν Haydn, ν
Brahms, ν Ραρκάληλνθ (ε φπεξα Αιέθν), ν ΢. Βαζηιέλθν (ην κπαιέην Οη ηζηγγάλνη)292 θ.ά.
ρξεζηκνπνίεζαλ ζηηο ζπλζέζεηο ηνπο ηηο γλήζηεο ηζηγγάληθεο κεισδίεο, φπσο θαη δηθέο
ηνπο κεισδίεο, ζε ηζηγγάληθν χθνο. Μειεηψληαο ηελ ηζηνξία ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, δηαπηζηψζακε φηη ην 1899 ν ζπκθνηηεηήο ηνπ Καιαθάηε ν Αξηνχξ Λέκπα
(1885-1963), ζηα πιαίζηα ησλ πξσηλψλ ινγνηερληθψλ-κνπζηθψλ ζπλαπιηψλ, έθαλε
δηάιεμε κε ζέκα «Ζ κνπζηθή ησλ ηζηγγάλσλ»293.
΢ηε Ρσζία, ηα ηζηγγάληθα ηξαγνχδηα294 (ζπλζεηψλ θαη θνιθινξηθά) ήηαλ έλα
ηδηαίηεξν είδνο κνπζηθήο, ην νπνίν έραηξε κεγάιεο θήκεο 19ν θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ
αηψλα. Σα ηζηγγάληθα ηξαγνχδηα εθηεινχληαλ απφ ζπγθξνηήκαηα ηζηγγάληθνπ ηξαγνπδηνχ
θαη ρνξνχ. Απφ ηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα δηαδφζεθαλ νη ηζηγγάληθεο ρνξσδίεο, κε
ηξαγνπδηζηέο ζνιίζηεο θαη ζπλνδεία απφ θηζάξεο. Απφ ηελ πξαθηηθή εθηέιεζε
δηακνξθψζεθε έλα ηδηφηππν είδνο κνπζηθήο, ην ηζηγγάληθν ηξαγνχδη.
Ο ξσζηθφο ηχπνο θάλεη αλαθνξά ζηελ εθηέιεζε απνζπαζκάησλ απφ ηελ θαληάηα Οη
ηζηγγάλνη ηνπ Καιαθάηε, ζηελ ηειεηή ησλ απφθνηησλ ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
ζηηο 19 Μαΐνπ 1899. Πεγέο καο είλαη: Οη αλακλήζεηο ηνπ Β. Ηάζηξεκπηζεθ295, ν νπνίνο
ήηαλ παξψλ ζηε ζπλαπιία θαη έλα αρξνλνιφγεην άξζξν, απφ άγλσζηε εθεκεξίδα θαη
ζπληάθηε ζην αξρείν καο, ην νπνίν παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε:

«΢ηνπο ζπλζέηεο θ.θ. Καιαθάηε (ηάμε ζύλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Ρίκζθη-Κόξζαθνθ) θαη Υέζζηλ296
(θαζεγεηή ΢νινβηόθ), πξνηάζεθε ην θείκελν ηνπ πνηήκαηνο Οη ηζηγγάλνη ηνπ Πνύζθηλ. Από απηνύο, ν πξώηνο
πέξαζε ζρεδόλ απαξαηήξεηνο θαη αθνύζηεθαλ κόλν δύν λνύκεξα από ην έξγν ηνπ297. Οη ηθαλόηεηεο ηνπ
δεύηεξνπ εθδειώζεθαλ πην ιακπξά, ε κεινπνίεζε ηνπ πνηήκαηνο ήηαλ εηθνλνγξαθεκέλε κε ζπγθεθξηκέλε θαη
πην θαηάιιειε κνπζηθή από ηηο ζπλζέζεηο ηνπ θ. Καιαθάηε, ηηο νπνίεο αθνύζακε πξνεγνπκέλσο.
΢ην δηάιεηκκα, από ηνλ αμηόηηκν Πξόεδξν ηεο Ρσζηθήο Μνπζηθήο Έλσζεο κνηξάζζεθαλ δηπιώκαηα
θαη ζπζηαηηθέο επηζηνιέο ζηνπο ηειεηόθνηηνπο ηεο θεηηλήο ρξνληάο».

O Bαζίιε Βαζίιηεβηηο Γηάζηξεκπηζεθ298 γλσξίζηεθε κε ηνλ Β. Καιαθάηε ζηε

γεληθή πξφβα ηνπ 1νπ Ρσζηθνχ ΢πκθσληθνχ θνλζέξηνπ ζηηο 19 Ηαλνπαξίνπ 1897. Ζ νκάδα

292
Έρνπκε πιεξνθνξίεο γηα ην κπαιέην Οη Σζηγγάλνη ηνπ ΢εξγθέη Νηθηθφξνβηηο Βαζηιέλθν (1972-
1919), ρνξνγξαθηθφ πνίεκα ζε ηξεηο πξάμεηο, ζε ζθελνζεζία Υφιθηλ, ζθεληθά Βνιθφθ θαη πξεκηέξα ην
1937, ζην ζέαηξν «Νεκίξνβηηο-Νηαληζέλθν» ηνπ Λέληλγθξαλη. Ο ζπλζέηεο δήισζε φηη πξηλ αζρνιεζεί κε ηε
ζχλζεζε, κειέηεζε ηελ ηζηγγάληθε κνπζηθή, ηελ νπνία θαη ρξεζηκνπνίεζε ζην κπαιέην ηνπ.
293
Artur Lemba (1885-1963): Δζηνλφο ζπλζεηεο θαη πηαλίζηαο (Γηνχξη Κξεκιηφθ, Χδείν ηνπ
Λέληλγθξαλη, 1937: 68).
294
Σν ηζηγγάληθν θνιθιφξ δέρζεθε ηελ επίδξαζε ηνπ θνιθιφξ ησλ ιαψλ, κε ηνπο νπνίνπο νη
ηζηγγάλνη ήξζαλ ζε επαθή. Παξφιαπηα, νη εζληθέο νκάδεο ησλ ηζηγγάλσλ πνπ δνχζαλ ζε ζεκαληηθή
απφζηαζε ε κία απφ ηελ άιιε, είραλ θνηλά θνιθινξηθά ζέκαηα. Σα θαζαξά ηζηγγάληθα ζέκαηα ππεξηεξνχλ
ζηα ηξαγνχδηα, πνπ αληαλαθινχλ ηε δσή ησλ ηζηγγάλσλ θαηά ην παξειζφλ, ελψ ηα ζέκαηα ησλ παξακπζηψλ
ηα έρνπλ πάξεη σο επί ην πιείζηνλ απφ άιινπο ιανχο. Σν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηζηγγάληθεο κνπζηθήο είλαη ε
αθζνλία ησλ ρξσκαηηζκψλ θαη ε ηδηαίηεξε εθθξαζηηθφηεηα.
295
Ν. Α Rimsky-Korsakov. Vospominaniya V. V. Yastrebtseva, tom 2 1898-1908 (Gossudarstvennoe
Muzïkal‟noe izdatel‟stvo, Leningrad: II 1960: 82) [Ν. Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Οη Αλακλήζεηο ηνπ Β. Β.
Γηάζηξεκπηζεθ, ηόκνο 2, 1898-1908, (επηκ.) Α. Οζζφθζθη (Λέληλγθξαλη: Μνπδγθίδ)].
296
Aιεμάληξ Μπνξίζνβηηο Υέζζηλ (Hessin) (1869-1955): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη
δάζθαινο.
297
Πηζαλφηαηα ν Καιαθάηεο θάλεη πξνζαξκνγή ηεο νκψλπκεο φπεξαο ηνπ ζε θαληάηα, απφ ηελ νπνία
αθνχζηεθαλ κφλν δχν απνζπάζκαηα, ζχκθσλα κε ηελ πξαθηηθή πνπ αθνινπζνχζαλ νη θαζεγεηέο ζηε
΢χλζεζε ζην Χδείν (έγηλε αλαθνξά ζε κηα αληίζηνηρε πεξίπησζε ζηε δηπισκαηηθή εξγαζία ηνπ
Ενινηαξηφθ).
298
Ο Βαζίιε Βαζίιηεβηηο Γηάζηεκπηζεθ (Yastrebtsev): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο, θνληηλφο θίινο ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ζπκκεηείρε ζηηο ζπγθεληξψζεηο (ζε εβδνκαδηαία βάζε, «νη Σξίηεο») ζην ζπίηη ηνπ.
 - 78 -

καζεηψλ ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ299 ζπκπεξηιάκβαλε ηνπο Ν. Σζεξεπλίλ, Σνκπηάο θαη

Καιαθάηε, κε ηνπο νπνίνπο άθνπζαλ ηελ 3ε ζπκθσλία ηνπ Κφξζαθνθ, ηελ εηζαγσγή Ο
πξίγθηπαο Ηγθόξ ηνπ Μνπζζφξγθζθη (Γθιαδνπλφθ) θαη Utes ηνπ Ραρκάληλνθ300,
παξαθνινπζψληαο ηαπηφρξνλα ηηο παξηηηνχξεο ησλ έξγσλ. ΢ην δηάιεηκκα ν Γηάζηξκπηζεθ
ζπδήηεζε κε ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ γηα ηελ φπεξα Werther (1892) ηνπ Massenet301, ηε
ζνπίηα ηνπ Ηππνιίηνθ- Ηβάλνθ θ.ιπ. (Γηάζηξεκπηζεθ, 1959 i: 341).
Ο Γηάζηξεκπηζεθ ήηαλ παξψλ ζηελ ενξηαζηηθή ζπλαπιία ζηηο 19 Μαΐνπ 1899 γηα
ηελ νινθιήξσζε ηνπ δηδαθηηθνχ έηνπο, ράξε ζην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ν νπνίνο ηνπ ράξηζε
δχν εηζηηήξηα. Αλαθέξεη φηη απφ ηελ ηάμε Θεσξία ηεο ζχλζεζεο απνθνίηεζαλ ν
Καιαθάηε (ηάμε ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ) θαη ν Αιεμάληεξ Μπνξίζνβηηο Υέζζηλ (ηάμε ηνπ
΢νινβηφθ). Σν πηάλν κε νπξά ηνπ εξγνζηαζίνπ ΢ξέληεξ302 θέξδηζε ν Αιεμάληεξ Μέληε
(ηάμε πηάλνπ ηνπ θαζεγεηή Φαλ-Αξθ). ΢ην δηάιεηκκα ραηξέηεζε ηνλ Κφξζαθνθ γηα ηελ
νλνκαζηηθή γηνξηή ηνπ θαη έκαζε φηη ν Κφξζαθνθ έθεπγε ηελ ίδηα κέξα γηα ην
Διηζάβεηγθξαλη. Γελ ππάξρεη αλαθνξά ζηελ θαληάηα ηνπ Β. Καιαθάηε, Οη ηζηγγάλνη
(1899) απφ ηνλ ζπγγξαθέα (Γηάζηξεκπηεθ, 1960 ii:82).
Αξγφηεξα, ζηελ φςηκε πεξίνδν ηεο δσήο ηνπ, ν Καιαθάηεο ζπλέζεζε κηα δεχηεξε
κνξθή ηεο φπεξαο Οη ηζηγγάλνη (1/2/1937), ιηκπξέην ΢. Λέβηθ, θάλνληαο ηε κνπζηθή ξνή
πην ζθεληθή θαη πην νινθιεξσκέλε. ΢ην αξρείν ηνπ ζπλζέηε δηαζψδεηαη ε ρεηξφγξαθε
παξηηηνχξα ζπαξηίην (1937)303 θαη κεξηθά ελνξρεζηξσκέλα απνζπάζκαηα. Τπάξρνπλ
επίζεο θαη ρεηξφγξαθεο ζεκεηψζεηο γηα ην ιηκπξέην. ΢ε φιεο ηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο
ιαλζαζκέλα αλαγξάθεηαη σο εκεξνκελία ζχλζεζεο ηεο φπεξαο ε πεξίνδνο 1939-1941. ΢ην
ιήκκα γηα ηνλ Καιαθάηε, ζηελ Δγθπθινπαίδεηα ηνπ Alberto Basso, Enciclopedico
universale della musica e dei musicisti (Torino: Unione Tipografico, 1986), δηαβάδνπκε
φηη ν Καιαθάηεο, ην 1936, ζπλέζεζε ηε ζπκθσληθή ζνπίηα Οη ηζηγγάλνη γηα ζνιίζηεο,
ρνξσδία θαη νξρήζηξα. Σν Σζηγγάληθν ηξαγνύδη, γηα θσλή θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη
ειάζζνλα, ν ζπλζέηεο παξνπζίαζε σο έξγν 19 (1927). Σν ηξαγνχδη είλαη θαη κέξνο απφ ηε
δεχηεξε ζθελή ηεο φπεξαο Οη ηζηγγάλνη (1899- 1937)304.

Κξαηνχζε εκεξνιφγην, ην νπνίν εθδφζεθε αξγφηεξα σο δίηνκν βηβιίν: Ν.Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ: Οη

Αλακλήζεηο ηνπ Β.Β. Γηάζηξεκπηζεθ, 1898-1908, Λέληλγθξαλη 1959, 1960. Αξγφηεξα ην ζχγγξακκα
κεηαθξάζηεθε ζηα αγγιηθά απφ ηνλ F. Jonas θαη εθδφζεθε σο Reminiscences of Rimsky-Korsakov (New
York: Columbia University Press, 1985). Σν εκεξνιφγην ηνπ Γηάζηξεκπηζεθ ζεσξείηαη βαζηθή βηβιηνγξαθία
γηα ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ηα πξψηκα ρξφληα ηνπ ΢ηξαβίλζθη, θαζψο θαη γηα ηε ξσζηθή κνπζηθή ηεο
αληίζηνηρεο πεξηφδνπ.
299
Βι. Απνκλεκνλεχκαηα ηνπ M. ΢ηέηλκπεξγθ, αλέθδνηα, Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο Σέρλεο
(πξψελ NIITMK· απφ θεη είλαη θαη ε θαηαγξαθή). Αξρείν Μ.Ο. ΢ηέηλκπεξγθ, Fond. G, razdel VII, αξηζκφο
26. [Μέξνο απφ απηά δεκνζηεπνληαη ζην βηβιίν Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη ε κνπζηθή εθπαίδεπζε (1955: 196-
209)]. Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ήηαλ ζηηο πξφβεο, κε ηελ παξηηηνχξα ζην ρέξη, πάληα ζπλνδεπφκελνο απφ 2-3
καζεηέο ηνπ. Παξαθνινπζνχζε ηελ εθηέιεζε θαη ηαπηφρξνλα έθαλε ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ, εθθξάδνληαο ηα
ζπλαηζζήκαηα ηνπ γηα ηηο ζπγθεθξηκέλεο ιεπηνκέξεηεο ηεο παξηηηνχξαο. Ζ αληίδξαζή ηνπ ήηαλ ζρεδφλ
πάληα έληνλε: είηε κε ζαπκαζκφ είηε κε ζπκφ. ΋ηαλ παξαηηήζεθε, ην 1905, δελ δηέθνςε ηα καζήκαηα· απηά
ζπλέρηζαλ λα γηλφηαλ ζην ζπίηη ηνπ, φπσο αλαθέξεη θαη ν ίδηνο ζηα Υξνληθά ηεο κνπζηθήο κνπ δσήο. ΢πρλά
έθαλε κνπζηθέο βξαδηέο ζην ζπίηη ηνπ. Απφ ηνπο κφληκνπο επηζθέπηεο ήηαλ νη ΢ηξαβίλζθη θαη Μηηνχζνθ.
300
Βι. ΢. Ραρκάληλνθ, ζπκθσληθή θαληαζία «Utes» γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 7 (1893).
301
Jules (Émile Frédéric) Massenet (12-5-1842 – 13-8-1912): Γάιινο ζπλζέηεο, επξχηεξα γλσζηφο
γηα ηηο φπεξεο ηνπ.
302
βι. «Johann Shreder» ζηελ αλαθνίλσζε ηεο Anne Swartz, «Piano Makers In Russia: The
Transition To Russian-Owned Firms During Alexander Ii‟s Reign», ζην εηήζην ζπλέδξην ηνπ The British
Association for Slavonic and East European Studies, Fitzwilliam College, Cambridge University, 27-30
Μαξηίνπ, 2010 (http://www.paceprojects.co.uk/BASEES2010-Swartz.pdf).
303
βι. Καηάινγν έθζεζεο, κε αξηζκφ 123 θαη 124, ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα θαη ρεηξφγξαθεο
ζεκεηψζεηο γηα ηε δεχηεξε κνξθή ηεο φπεξαο Οη Σζηγγάλνη (1937).
304
βι. Καηάινγν έθζεζεο, αξηζκφο 127.
 - 79 -

X. Γηα ηηο εθηειέζεηο ησλ έξγσλ ηνπ Καιαθάηε απφ ηελ πεξίνδν ζπνπδψλ, ηηο νπνίεο
αλαθέξνπκε ζην θείκελν παξαθάησ, δπζηπρψο δελ έρνπκε αθξηβείο εκεξνκελίεο (1900-
1905). Οη πιεξνθνξίεο πξνέξρνληαη απφ ην Βηνγξαθηθφ ΢εκείσκα (Curriculum vitae) ηνπ
ζπλζέηε, ην νπνίν βξίθεηαη ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο
βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (inv. 774), θαη πξέπεη λα γξάθηεθε πεξίπνπ
ην 1905, απφ άγλσζην ζπληάθηε.
1. Σν θσλεηηθφ ζχλνιν, κε ην νπνίν αξρίδεη ην ηξαγνπδηζηηθφ κέξνο ηεο φπεξαο Οη
ηζηγγάλνη, ην θνπαξηέην γηα ηέζζεξηο κηθηέο θσλέο κε ζπλνδεία πηάλνπ Ptichka bozhiya ne
znaet / Glücklich lebt vor Noth geborgen (To ζετθφ πνπιί δελ μέξεη) εθηειέζηεθε ζηε
Βέξλε ηεο Διβεηίαο. Σν έξγν ήηαλ αθηεξσκέλν ζην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ηππψζεθε απφ
ηνλ Μπειηάγηεθ ην 1900, ζηε ξσζηθή θαη ζηε γεξκαληθή γιψζζα (γηα ζνιίζηεο θαη πηάλν
θαη κεηαγξαθή γηα ζνιίζηεο θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα).
2. ΢ηε Βέξλε, ν ζπλζέηεο παξνπζίαζε ζε θηιαλζξσπηθή ζπλαπιία ην λπρηεξηλφ La
nuit à Goursouf / Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ, ζε ζη ειάζζνλα, έξγν 5, Δθδφζεηο Belaieff-
Leipzig, 1901. Ο ίδηνο δειψλεη ζηελ απηνβηνγξαθία ηνπ φηη ην έξγν απηφ απνηειεί
κεηαπνίεζε απφ ηηο ζπλζέζεηο ηνπ, γξακκέλεο πξηλ απφ ηηο ζπνπδέο ηνπ ζην Χδείν (1891).
΢ηε Γεξκαλία ν Καιαθάηεο παξνπζίαζε επίζεο θαη απνζπάζκαηα απφ ηε ζνλάηα, ζε ξε
ειάζζνλα (6), έξγν 4, αξ. 2 (1895), γξακκέλε ζηελ Δππαηφξηα.
3. Δθηφο απφ απηά, κεξηθά θνκκάηηα ηνπ ζπλζέηε παίρζεθαλ ζηηο πφιεηο Γηάιηα,
θάπνηα νξρεζηηθά απνζπάζκαηα, Δππαηφξηα, Μελνπέην γηα πηάλν, δχν βηνιηά, βηφια,
βηνινληζέιν θαη θιάνπην305 (ππάξρνπλ δχν ππνςήθηα έξγα: ΢εζηέην, ΗΗ. Menuetto, πξψηε
εθηέιεζε ζηηο 18-2-1906 θαη ΢εζηέην-κελνπέην, ρακέλν 1896) θαη Βέληελ (ζήκεξα ζηε
Ληζνπαλία), φπνπ παξνπζηάζηεθαλ ην έξγν γηα πηάλν Νύρηα ζην Γθνπξδνύθ (πξψηε
εθηέιεζε ζηηο 7-9-1902) θαη ηα Πξεινύληηα, απφ ηνλ πηαλίζηα Γαβίδ ΢φνζηε.
4. Γηα ηα Πέληε πξεινύληηα γηα πηάλν, έξγν 7 (1901), έγηλε αλαθνξά επεηδή ν
ζπλζέηεο αθηέξσζε δχν απφ απηά ζηηο αδειθέο ηνπ Διέλα (αξ. 1) θαη Εελαΐδα Καιαθάηε
(αξ. 3). Ο ίδηνο δειψλεη ζηελ απηνβηνγξαθία ηνπ φηη ην Παζηνξάιε, αξ. 3. είλαη γξακκέλν
ζηελ πεξίνδν 1890-1891 θαη δηνξζσκέλν ην 1902, καδί κε ηα ππφινηπα πξεινχληηα, ηα
νπνία ηππψζεθαλ απφ ηηο Δθδφζεηο Belaieff-Leipzig ην 1902. Σν πξεινύληην αξ. 1
παίρηεθε ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο απφ ηελ πηαλίζηξηα Μπαξηλφβα306
5. ΢ε απηή ηελ θαηεγνξία αλήθνπλ θαη νη Σέζζεξηο ξνκάληδεο γηα θσλή θαη πηάλν,
έξγα 1 θαη 2 ηνπ Καιαθάηε, ηα νπνία ηξαγνχδεζε ε Σ.Φ. Λεζεηίηζθαγηα-Νηνιίληλα
(πςίθσλνο) ζηελ Πεηξνχπνιε θαη ζηε Ρέβει (έρεη γίλεη ήδε αλαθνξά γηα ηηο ξνκάληδεο).

3.2.5. Παξνπζηάζεηο ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο ηνπ Καιαθάηε.

Ο ξσζηθφο ηχπνο αζρνιήζεθε έληνλα κε ηελ παξνπζίαζε ηεο δηπισκαηηθήο
εξγαζίαο ηνπ Καιαθάηε ΢πκθσλία, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ια ειάζζνλα,
έξγν 12. Αξρηθά, πξαγκαηνπνηήζεθε ε πξψηε εθηέιεζε ηνπ πξψηνπ κέξνπο Allegro
moderato ηεο ΢πκθσλίαο, ζηε κεγάιε αίζνπζα ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, θαηά
πάζα πηζαλφηεηα ην ΢επηέκβξην ή ην Ννέκβξην ηνπ 1899. Γηα ηε ζπγθεθξηκέλε ζπλαπιία,
ζην Αξρείν Καιαθάηε δηαζψδνληαη ηέζζεξα άξζξα:

305
Έρνπκε ζην Αξρείν Καιαθάηε ηελ αθίζα ηνπ δεχηεξνπ έξγνπ απφ ηε «Λνγνηερληθή θαη
κνπζηθή βξαδηά», Δππαηνξία, 28/7/1896 (αιιά δε γλσξίδνπκε ηε ζχλζεζε ηνπ ζπλφινπ). ΢ην πξψην
ππνςήθην έξγν –΢εθζηέην γηα θιάνπην, θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν, ζε ΢νι κείδνλα, 18/02/1906, ΗΗ.
Menuetto– ηαηξηάδεη ε πεξηγξαθή ηνπ ζπλφινπ (αιιά καο πξνβιεκαηίδεη ε πξψηε εθηέιεζε ηνπ έξγνπ ην
1906, ελψ ην “Curicculum vitae” γξάθηεθε, φηαλ ν Καιαθάηεο ήηαλ βνεζφο-επηζεσξεηήο ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο, ην 1904-1905).
306
Μαξία Νηθνιάγηεβλα Μπαξίλνβα: καζήηξηα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (Αληίζηημε, Φνχγθα, ΢χλζεζε-
1900-1903), απφθνηηε 1903 θαη 1902 (Πηάλν, ΢.Α. Μαινδέκνβα). Ρσζίδα πηαλίζηξηα θαη ζπλζέηξηα,
δηδάζθνπζα πηάλνπ ζην Χδείν Αγ. Πεηξνχπνιεο (φπνπ ζπλέρηζε ηελ εξγαζία ηεο θαη κεηά ην 1917).
 - 80 -

1. Άξζξν ζηελ εθεκεξίδα Svet (Κφζκνο), αρξνλνιφγεην (πηζαλή εκεξνκελία- ΢επηέκβξηνο 1899),
άγλσζηνο ζπληάθηεο307.
«Από ηελ ηάμε ηεο Γηεύζπλζεο νξρήζηξαο ηνπ θαζεγεηή N. Γθάιθηλ μερώξηζε ν θ. Καιαθάηεο, ν νπνίνο
δηεύζπλε ηελ νξρήζηξα ζίγνπξα θαη επηηπρεκέλα θαη έδεημε ηηο ηθαλόηεηέο ηνπ ζηνλ ηνκέα ηεο δηεύζπλζεο. Ο θ.
Καιαθάηεο παξνπζηάζηεθε θαη κε ηελ ηδηόηεηα ηνπ ζπλζέηε (ζπνπδάδεη ππό ηελ επηκέιεηα ηνπ θ. Ρίκζθη-
Κόξζαθνθ). Σν ζπκπεξηιακβαλόκελν ζην πξόγξακκα „πξώην κέξνο‟ ηεο ΢πκθσλίαο ηνπ δε ζηεξείηαη
νξηζκέλσλ κνπζηθώλ αμηώλ .…».

2. Άξζξν ζηελ εθεκεξίδα Peterburgskiy listok (Σν θπιιάδην ηεο Πεηξνχπνιεο), πεξίπνπ 19
Ννέκβξίνπ 1899, ζπληάθηεο ν Β.Λ.
«Ζ παξνπζία ησλ ζπνπδαζηώλ από ην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνύπνιεο, κε ηελ ηδηόηεηα ηνπ δηεπζπληή νξρήζηξαο, από ηε
πξαθηηθή ζθνπηά, αμίδεη έπαηλν. Απηό βνεζάεη ηνπο λένπο
ζεσξεηηθνύο λα γλσξηζηνύλ κε ηελ νξρήζηξα. Έλα κέξνο ηνπ
πξνγξάκκαηνο ήηαλ αθηεξσκέλν ζηελ εθηέιεζε ηνπ „πξώηνπ
κέξνπο‟ ηεο ΢πκθσλίαο ηνπ θ. Καιαθάηε (καζεηή ηνπ
θαζεγεηή Ρίκζθη-Κόξζαθνθ), ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ ζπλζέηε.
Σν έξγν ηνπ λένπ κνπζνπξγνύ, από ηελ πξώηε θηόιαο
ζηηγκή, έθαλε ζεηηθή εληύπσζε. ΢ηε ζύλζεζε, ην πξώην ζέκα
είλαη αξθεηά επηηπρεκέλν, είλαη επεμεξγαζκέλν πνιύ θαιά, ε
δηάζεζε ηνπ είλαη θσηεηλή θαη ε ελνξρήζηξσζε, ζε γεληθέο
γξακκέο, θαιή».

3. Άξζξν ζηελ εθεκεξίδα Birzhevïe Vedomosti (Οη ρξεκαηηζηεξηαθέο θαηαζηάζεηο), 1899, άγλσζηνο
ζπληάθηεο.
«Γελ πέξαζε αλακθίβνια ε παξνπζίαζε ηεο θαηλνύξγηαο
καζεηηθήο ζύλζεζεο. Σν πξώην κέξνο ηεο ΢πκθσλίαο (έξγν 12) ηνπ θ.
Καιαθάηε θαλεξώλεη ηελ ύπαξμε θάπνηαο δηαθνξεηηθόηεηαο ηνπ
ζπλζέηε, ζηελ ίδηα ηε ζύλζεζε θαη ζηελ ελνξρήζηξσζε. Ο θ. Καιαθάηεο
πξέπεη λα ιάβεη ππόςε ηνπ ηελ αληίδξαζε ηεο αξκνλίαο, δήηεκα ην νπνίν
ραιάεη θάπνπ-θάπνπ ηε ξένπζα ξπζκηθή θίλεζε ηνπ θνκκαηηνύ.
Πνιύ παξεγνξεηηθή εληύπσζε καο πξνθάιεζε ην νξρεζηηθό
ηκήκα. ΢ε απηό παξνπζηάζηεθαλ κηα νιόθιεξε ζεηξά από λένπο
δηεπζπληέο νξρήζηξαο. ΋ινη απηνί νη λεόθνπνη δηεπζπληέο, νη θ.θ.
Βάξγθηλ308, Φ.΢. Αθηκέλθν, N.N. Ακάλη, Kαιαθάηεο, A.B. Υέζζηλ, έθαλαλ
επζπλείδεηα ηε δνπιεηά ηνπο, δηεπζύλνληαο ηελ νξρήζηξα, όηαλ ππήξραλ
μερσξηζηά νξρεζηηθά κέξε, όπσο Ο Ηβάλ ν ηξνκεξόο, κνπζηθόο πίλαθαο
ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ θαη νη ρνξνί από ην κπαιέην Vinogradskaya loza (Σν
θξαζνζηάθπιν) ηνπ ίδηνπ ζπλζέηε, ή δηεπζύλνληαο ηελ νξρεζηηθή
ζπλνδεία ζηα θνλζέξηα γηα ζόιν όξγαλν θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα. ΢ε
θάζε πεξίπησζε πξέπεη λα ζεκεησζεί όηη νη καέζηξνη δηεύζπλαλ κε
γλώζεηο ηελ παξηηηνύξα θαη επηπιένλ κε θάπνηα πξνεηνηκαζία.
Δίλαη αδύλαην λα κε ζπκθσλήζεη θαλείο κε ην όηη δεκηνπξγήζεθε ηάμε ηεο Γηεύζπλζεο νξρήζηξαο, κε
πξνζήισζε ζηελ αξρή νη λένη καέζηξνη λα θάλνπλ πξαθηηθή ζην επάγεικα. Οη Ρώζνη καέζηξνη έρνπλ δήηεζε
θαη ην Χδείν θάλεη ζαπκάζηα πνπ είλαη έηνηκν λα αληαπνθξηζεί ζε απηή ηελ αλάγθε, πξνζθέξνληαο ηε
δπλαηόηεηα ζηνπο ζεσξεηηθνύο λα απνθηήζνπλ γλώζεηο θαη πξαθηηθέο δπλαηόηεηεο σο καέζηξνη».

4. Άξζξν ζηελ εθεκεξίδα Novosti (Σα Νέα), 1899, άγλσζηνο ζπληάθηεο.

«Σν δεύηεξν κέξνο ηεο ζπλαπιίαο μεθίλεζε κε ην πξώην κέξνο ηεο ΢πκθσλίαο ηνπ θ. Καιαθάηε (ηάμε
΢ύλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Ρίκζθη-Κόξζαθνθ). Από ηηο ζπλζέζεηο ησλ θνηηεηώλ δεηείηαη θπξίσο ε απόδεημε ηεο
ηθαλόηεηαο όηη κπνξνύλ λα ρεηξηζηνύλ ηε κνπζηθή θόξκα, λα θαζνδεγνύλ ζσζηά ηηο θσλέο, λα
ελνξρεζηξώλνπλ ηθαλνπνηεηηθά θ.ιπ. Σν Αιέγξν ηνπ θ. Καιαθάηε ηθαλνπνηεί όιεο απηέο ηηο απαηηήζεηο θαη, εάλ
ε ελνξρήζηξσζε αθνπγόηαλ ηόζν άρξσκα, απηό κπνξεί λα νθείιεηαη ζην γεγνλόο όηη ν ζπλζέηεο δηεύζπλε ην
έξγν ηνπ όρη πνιύ ήξεκα θαη ζίγνπξα, θάηη πνπ αληηθαηνπηξίζηεθε ζηελ νξρεζηξηθή απόδνζε. Σν πξώην ζέκα
ηνπ Αιέγξν είλαη σξαίν, κε δξακαηηθό ραξαθηήξα· ην δεύηεξν όκσο έρεη κηθξή εθθξαζηηθόηεηα, είλαη άρξσκν
θαη δε βξίζθεηαη ζε αξθεηή αληίζεζε κε ην πξώην. Ζ επεμεξγαζία ησλ ζεκάησλ είλαη «legeartis» (λόκν-

307
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξηζκφο 65.
308
Κνζκά Κνλζηαληίλνβηηο Βάξγθηλ (Vargin): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο, καζεηήο
ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (Αληίζηημε, Φνχγθα, ΢χλζεζε, 1896- 1899).
 - 81 -

ηερληθή) θαη ζε γεληθέο γξακκέο, νιόθιεξν ην Αιέγξν είλαη κηα ζνβαξή θαη επζπλείδεηε καζεηηθή εξγαζία, ε
νπνία αμίδεη έπαηλν. Δπηπιένλ ηα βαζηθά ζηνηρεία ηνπ έδεημαλ όηη ην έξγν δελ έρεη άκεζε επίδξαζε θαη δελ
κηκείηαη ηνπο ηξόπνπο ή ην ύθνο άιισλ ζπλζεηώλ».

Ζ πξψηε εθηέιεζε ηεο ΢πκθσλίαο ηνπ Καιαθάηε, γηα κεγάιε ζπκθσληθή

νξρήζηξα, ζε ια ειάζζνλα, έξγν 12, δηπισκαηηθή εξγαζία 1899, πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο
4-7-1899, ζην Σξίην Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην (RSK), ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ζηελ
αίζνπζα ηνπ «Pavlovskiy vogzal» (΢ηαζκφ Παχινθζθ), ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ ζπλζέηε.
΢ην Αξρείν Καιαθάηε δηαζψδεηαη κφλν κηα γξαπηή καξηπξία· ην άξζξν ζηελ εθεκεξίδα
Peterburgskiy List (Σν θπιιάδην ηεο Πεηξνχπνιεο), αξ. 153, 1899, ην νπνίν
παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε.

«ΣΟ ΢ΣΑΘΜΟ ΣΟΤ ΠΑΤΛΟΦ΢Κ. Σν πξόγξακκα ηνπ Σξίηνπ ΢πκθσληθνύ Κνλζέξηνπ (ζηηο 4 Ηνπλίνπ),
μερώξηδε απηήλ ηελ θνξά από ηηο ζπλεζηζκέλεο ζπλαπιίεο309, επεηδή εθηόο από ηα ζπκθσληθά έξγα μέλσλ
κνπζνπξγώλ, ηα νπνία παίδνληαλ ηηο Παξαζθεπέο, ζε απηήλ ζπκπεξηιακβαλόηαλ θαη ε ΢πκθσλία ηνπ θ.
Καιαθάηε, λένπ ζεσξεηηθνύ, καζεηή ηνπ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, ν νπνίνο απνθνίηεζε κόιηο ην θεηηλό θζηλόπσξν
από ην Χδείν καο. Ζ ΢πκθσλία ζε ια ειάζζνλα ηνπ θ. Καιαθάηε εθηειείηαη γηα πξώηε θνξά, ππό ηε δηεύζπλζε
ηνπ ζπλζέηε. Χο πξώην ζνβαξό έξγν ελόο λένπ ζπλζέηε, ν νπνίνο έθαλε ην ληεκπνύην ηνπ ζηελ ηειεηή ηεο ηάμεο
ησλ ηειεηόθνηησλ ηνπ Χδείνπ, κε κεξηθά απνζπάζκαηα από ηελ θαληάηα ηνπ Οη ηζηγγάλνη, γξακκέλε σο
άζθεζε γηα ηηο εμεηάζεηο, ε ΢πκθσλία ηνπ θ. Καιαθάηε αμίδεη πιήξνπο πξνζνρήο.
Αλ θαη ζηε κνπζηθή ηεο (΢πκθσλίαο) δε ζπλαληήζακε πνζόηεηα αξθεηή θαη επθξηλή έθθξαζε ησλ
πξνζσπηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ λένπ ζπλζέηε, ε νπνία από κόλε ηεο εθδειώζεθε κόλν ζε
έλα κηθξό βαζκό ζην πξώην ηνπ ζεκαληηθό έξγν, ιόγνο γηα ηνλ νπνίν ν ηύπνο δε ζεκείσζε ην ηδηαίηεξν ηαιέλην
ηεο πξνζσπηθόηεηαο ηνπ ζπλζέηε, από θαζαξά ηερληθή πιεπξά, ε ΢πκθσλία είλαη γξακκέλε κε κεγάιε γλώζε
ηνπ αληηθεηκέλνπ θαη κε ηδηαίηεξε καζηνξηά. Από ηα ηέζζεξα κέξε ηεο ΢πκθσλίαο, κεγαιύηεξνο πινύηνο ζε
πεξηερόκελν ππάξρεη ζην πξώην (Allegro moderato) θαη ζην δεύηεξν (Adagio) κέξνο, θαη επεηδή πεξηέρνπλ
κεξηθέο ελδηαθέξνπζεο ιεπηνκέξεηεο, θαη επεηδή έρνπλ αξθεηά επηδέμηα θαη δύζθνιε ηερληθά ζύλζεηε
επεμεξγαζία. ΢ηε κνπζηθή ηνπ πξώηνπ κέξνπο δε ιείπεη ε δξακαηηθόηεηα, ζην Adagio, ην νπνίν θέξλεη ηε
ζθξαγίδα ηεο ιύπεο, ζε νξηζκέλα ζεκεία αηζζαλόκαζηε ηε δηάζεζε ηνπ έξγνπ. Σν πεξηερόκελν ηνπ Scherzo ηεο
΢πκθσλίαο είλαη αξθεηά δύζθνιν θαη ζπγθερπκέλν. Ο αδύλακνο θξίθνο είλαη ην Φηλάιε, ην νπνίν μερσξίδεη γηα
ηε κεγάιε δηάξθεηά ηνπ θαη ηε κνπζηθή πνηθηιία. Ζ θαιύηεξε πιεπξά ηεο ζπκθσλίαο είλαη ε ελνξρήζηξσζε ηεο,
ζηελ νπνία ν θ. Καιαθάηεο αλακθίβνια απνθάιπςε ηθαλόηεηεο».

Ο Καιαθάηεο απνθνίηεζε ην 1899 απφ ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, κε ηνλ ηίηιν ηνπ
«ειεχζεξνπ θαιιηηέρλε» (ην Χδείν δελ ήηαλ θξαηηθφο θνξέαο). Ο ζπλζέηεο δήισζε ην
1936 φηη άξρηζε ηελ παηδαγσγηθή ηνπ ελαζρφιεζε πεξίπνπ ην 1892 (θνηηνχζε ηαπηφρξνλα
ζην Χδείν) θαη ηελ θαιιηηερληθή απφ ην 1890. Μεηά ηελ επηηπρία ηεο δηπισκαηηθήο
εξγαζίαο ηνπ, αλνίγνπλ λένη νξίδνληεο γηα ηνλ Καιαθάηε. Σελ 1ε-9-1900 δέρζεθε
πξφηαζε απφ ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο γηα ηε δηδαζθαιία ζεσξεηηθψλ καζεκάησλ.
Δίρε θαηαθέξεη λα θάλεη θαιή εληχπσζε κε ηηο παξνπζηάζεηο ηνπ σο ζπλζέηεο θαη
καέζηξνο.
Ο Β. Γηάζηξεκπηζεθ αλαθέξεη φηη ην Γεθέκβξην ηνπ 1900310 γηνξηάζηεθε κε κεγάιε
ιακπξφηεηα ε ηξηαθνζηή πέκπηε επέηεηνο ηεο κνπζηθήο πνξείαο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ.
΢ηελ Αγ. Πεηξνχπνιε πξαγκαηνπνηήζεθε κηα ζπλαπιία κε έξγα ηνπ Κφξζαθνθ θαη
χζηεξα αθνινχζεζε δείπλν ζην «Hôtel de France». Αλάκεζα ζηνπο νγδφληα επίζεκνπο
θαιεζκέλνπο ζπλζέηεο, θαιιηηέρλεο, κνπζηθνχο θξηηηθνχο, εθδφηεο (γεληθά φιε ε
αθξφθξεκα ηνπ θαιιηηερληθνχ θφζκνπ ηεο επνρήο), ήηαλ πξνζθεθιεκέλνο θαη ν Β.
Καιαθάηεο (Γηάζηξεκπηζεθ, 1960 ii: 161-163).
Βέβαηα, ε ΢πκθσλία γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 12 (1899) ηνπ Β.
Καιαθάηε ζπλερίδεη λα παξνπζηάδεηαη ζηε ξσζηθή πξσηεχνπζα (νη γξαπηέο καξηπξίεο ζα
παξνπζηαζηνχλ κε ρξνλνινγηθή ζεηξά).
309
Ο Γθάιθηλ νξνζέηεζε πξφγξακκα ζε εβδνκαδηαία βάζε. Καζεκεξηλά ππήξρε ζπλαπιία κε
δηαθνξεηηθφ πξφγξακκα.
310
Ζ επέηεηνο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ γηνξηάζηεθε ζηηο 19-12-1900 ζηε Μφζρα.
 - 82 -

α) Σν δεχηεξν κέξνο, Αληάηδην, θαη ην ηξίην, ΢θέξηζν, ηεο ΢πκθσλίαο αθνχζηεθαλ

ζηηο 12 θαη 14 Ηαλνπαξίνπ 1902, ζηελ αίζνπζα ηνπ «Dvoryanskoe sobranie» (Αίζνπζα
΢πλειεχζεσλ ησλ επγελψλ, ζήκεξα ε αίζνπζα ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο),
ζην Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην, καδί κε ηελ πξψηε εθηέιεζε ηεο Γεύηεξεο ΢πκθσλίαο
ηνπ Α. ΢θξηάκπηλ, πξνθαιψληαο πνηθίια ζρφιηα (θπξίσο αξλεηηθά γηα ην έξγν ηνπ
΢θξηάκπηλ) ζην ξσζηθφ ηχπν.
β) Τπάξρνπλ κνπζηθέο θξηηηθέο ζην ξσζηθφ ηχπν γηα ηελ εθηέιεζή ηεο ΢πκθσλίαο
ζηηο 12-7-1912, ζην 14ν Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην, Αγ. Πεηξνχπνιε, αίζνπζα ηνπ
«Pavlovskiy vogzal» (΢ηαζκφ Παχινβζθ).
γ) ΢ηνλ Καηάινγν έξγσλ ηνπ παηέξα ηνπ, ηνλ νπνίν ζπλέηαμε ν Αλαηφιη
Καιαθάηεο, ππάξρνπλ καξηπξίεο (θαη έλα άξζξν) γηα ηελ εθηέιεζε ηεο ΢πκθσλίαο ζηηο 30
Μαξηίνπ 1913 ζην Γεχηεξν Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ θνλζέξην. ……………………………….
 83

Β. Καιαθάηεο, Σέζζεξηο ξνκάληδεο γηα ςειή θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, Έξγν 1, αξηζκφο 1. Ne
penitsya morya/ Ζ ζάιαζζα δελ αθξίδεη (19-9-1897), θείκελν A. Σνιζηφη, αθηέξσκέλν ζην Ν. Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, M. P. Belaieff, Leipzig, 1900, εμψθπιιν θαη 1ε ζει. (Βι. ην ρεηξφγξαθν ηνπ αξηζκνχ 1 ζηνλ
Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξηζκφο 21).

125-126: Καηάινγνο ηεο Έθζεζεο. Δμψθπιιν θαη πξψηε ζειίδα απφ ην έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε,
Ptichka bozhiya ne znaet / Glücklich lebt vor Noth geborgen / To ζετθό πνπιάθη δελ μέξεη, θνπαξηέην γηα
ηέζζεξηο κηθηέο θσλέο κε ζπλνδεία πηάλνπ, ζε Ρε δίεζε κείδνλα, Έξγν 3 (1898-1899), θείκελν Α. Πνχζθηλ,
M. P. Belaieff, Leipzig, 1900. Σν έξγν είλαη κέξνο απφ ηελ φπεξα Οη Σζηγγάλνη (1899-1937).

83
 84

4. Ζ ΠΡΧΣΖ ΠΔΡΗΟΓΟ΢ ΓΗΓΑ΢ΚΑΛΗΑ΢ (1901-1912).

4.1. Βαζηθά ζηνηρεία γηα ηελ εξγαζία ηνπ Β.

Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο (1901-1905).
4.1.1. Πξνζσπηθά ζηνηρεία. Απφ ην 1901 μεθίλεζε ε
δηδαζθαιία ηνπ Β. Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, φπνπ ν ζπλζέηεο αθηέξσζε πεξίπνπ ηξεηο απφ
ηηο πην δεκηνπξγηθέο δεθαεηίεο ηεο δσήο ηνπ (1901-1929). Ο
ίδηνο δειψλεη φηη απφ ην 1900 έσο ην 1907 δίδαζθε ζην Χδείν
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ζεσξεηηθά (βνεζεηηθά) καζήκαηα:
Θεσξία ηεο Μνπζηθήο, ΢νιθέδ, Αξκνλία, Μνπζηθή Αλάιπζε
θαη Δλνξρήζηξσζε.
Ήηαλ βνεζφο επηζεσξεηήο σο ην 1905. Ζ πξφζιεςε ηνπ
Καιαθάηε, ηνπ Νηθνιάη Ηβάλνβηηο Ακπξακίηζεθ
(Αbramïchev)311 θ.ά. ζηε ζέζε απηή, έγηλε ζηηο 16-12-1904,
απφ ηελ Απηνθξαηνξηθή Ρσζηθή Μνπζηθή Δηαηξεία
[IRMO]312. Με απηή ηελ ηδηφηεηα ηνλ ζπλαληάκε ζην
«Curriculum vitae». H ζπγθεθξηκέλε ζέζε ήηαλ δηνηθεηηθή, φπσο δειψλεη ν ίδηνο ζηελ
αιιεινγξαθία ηνπ κε ην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Γηα λα εξγαζηεί θαλείο σο βνεζφο
Δπηζεσξεηήο, ρξεηαδφηαλ λα έρεη άξηζηεο γλψζεηο ζηε γαιιηθή γιψζζα, γηαηί ήηαλ
ηαπηφρξνλα θαη ππεχζπλνο δεκνζίσλ ζρέζεσλ. Πεγή καο γηα ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα
είλαη ν Γηα. Βίηνι, ζπλάδειθνο ηνπ Καιαθάηε ζην Χδείν, ζηνλ νπνίν πξφηεηλαλ ηε ζέζε,
αιιά επεηδή δελ ήμεξε γαιιηθά, έθξηλε φηη δε κπνξνχζε λα αλαιάβεη. Ο Καιαθάηεο, φπσο
θαίλεηαη, δελ είρε πξφβιεκα κε ηηο μέλεο γιψζζεο· κηινχζε αξθεηά θαιά γαιιηθά θαη
ιηγφηεξν θαιά αγγιηθά, γεξκαληθά θαη ηηαιηθά (βι. «Δξσηεκαηνιφγην», 1936).
Γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπ Καιαθάηε ζηνλ θαιιηηερληθφ θχθιν ηνπ Μ. Μπειηάγηεθ
ππάξρνπλ πνιιέο καξηπξίεο. Πεξηγξαθή ηεο παξνπζίαο ηνπ ζπλζέηε ζε απηή ηελ πξψηε
πεξίoδν ηεο θαξηέξαο ηνπ, βξίζθνπκε ζηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Βίηνι, ν νπνίνο
αλαθέξεη: «αθφκα θάπσο αβέβαηνη θαη δηζηαθηηθνί ληψζνπλ „ζηελ θνξψλα‟ νη πην λένη
ζπλζέηεο, ζηνπο νπνίνπο ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ επέηξεςε ηελ είζνδν ζηνλ θφζκν απηφ: o
γαιήληνο, θαιφθαξδνο, κηθξνθακσκέλνο Έιιελαο Καιαθάηεο, ν ακήραλνο πάλσ ζην
παξθέ Οπθξαλφο Αθηκέλθν, ν Ακάλη κε ηνλ θαρχπνπην βήρα ηνπ, εηδνπνηεκέλνο γηα ην
αθηιφμελν θιίκα ηεο Πεηξνχπνιεο» (Βίηνι, 1969:63).
Άιιε κηα καξηπξία είλαη ην γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Μ. Π. Μπειηέγηεθ,
7-11-1902313, κε ην «ζχληνκν ραξαθηεξηζκφ ηεο καζήηξηαο ηνπ ζπγγξαθέα ηνπ παξφληνο
γξάκκαηνο Μαξία Βαζίιηεβλα Γθνξνρφβα314, ε νπνία έθαλε πξνζαξκνγή (γηα πηάλν) ζηα
θνπαξηέηα εγρφξδσλ ηνπ Ρ. Γθιηέξ».

311
΢ην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δζληθήο βηβιηνζήθεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θπιάζζεηαη έλα γξάκκα ηνπ
Νηθνιάη Ηβάλνβηηο Ακπξακίηζεθ πξνο ηνλ Β. Καιαθάηε, 3/21.09.1902, Steigerwald, Γεξκαλίαο, F. 5,
Αbramïchev Ν.Η., αξηζκφο 22. Ο Ακπξακίηζεθ ήηαλ βνεζφο επηζεσξεηήο θαη δηδάζθσλ Τπνρξεσηηθνχ
πηάλνπ.
312
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (CSHA SPb), F. 508, IRMO. Πξαθηηθά
απφ ηηο ζπλειεχζεηο ηεο Γηνίθεζεο, 16/12/1904 (θαηαγξαθή ηνπ Αλαηφιη Καιαθάηε).
313
Σκήκα Υεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
Καηάινγνο απνγξαθήο ζηνηρείσλ αξηζκφο 737, 4 (3) ζει.
314
΢ηε καζήηξηα ηνπ Μ. Γθνξνρφβα (Madame Marie Gorohoff), ν ζπλζέηεο αθηεξψλεη Γύν λνβειέηεο,
έξγν 6, αξ. 2 (1901) θαη ηελ πάξηα ηνπ 1νπ πηάλνπ, ζηελ επηκέιεηα ηνπ ηππνγξαθηθνχ δνθίκηνπ ηεο
κεηαγξαθήο γηα πηάλν (4 ρέξηα) ηνπ Α. Glazunov, 2me Valse pour grand Orchestre, έξγν 51, M. P. Belaieff,
Leipzig 1901.

84
 85

4.1.2. Καιιηηερληθέο δξαζηεξηόηεηεο (1901). ΋ζνλ αθνξά ηηο θαιιηηερληθέο

δξαζηεξηφηεηεο ηνπ λένπ ζπλζέηε, ην 1901, κεηά απφ πξφηαζε ηνπ Ν.Α Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, ν Β. Καιαθάηεο έθαλε ην κεγαιχηεξν κέξνο απφ ηε κεηαγξαθή ηεο ηξίηεο
πξάμεο Noch‟ na gore Triglave (Νχρηα ζην βνπλφ Σξηγθιάθ) ηεο φπεξαο-κπαιέην ζε
ηέζζεξηο πξάμεηο Μlada, ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1890), πξνεηνηκάδνληάο ηελ γηα εθηέιεζε
απφ ζπκθσληθή νξρήζηξα. To έξγν απηφ παξακέλεη ζην ζχγρξνλν ξεπεξηφξην ηεο
ζπκθσληθήο νξρήζηξαο κε ηελ νλνκαζία Noch‟ na gore Triglave, ζπκθσληθφο πίλαθαο.
Γλσξίδνπκε φηη ε πξψηε εθηέιεζε ηνπ Noch‟ na gore Triglave πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 30-
7-1901, ζην Έθην Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην, Νφβη Οζθφι, Αγ. Πεηξνχπνιεο (Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, Υξνληθή ηεο κνπζηθήο κνπ δσήο, 1978: 403315). ΢ηε δηάξθεηα ηεο επηηφπηαο
έξεπλαο ζηε Ρσζία, αλαθαιχςακε κηα ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα ηνπ Β. Καιαθάηε, κε ηηο
δηνξζψζεηο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (ε χπαξμε ηεο νπνίαο δελ αλαθέξεηαη ζε ξσζηθέο
πεγέο), ε νπνία θπιάζζεηαη ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δζληθήο βηβιηνζήθεο ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο (Καιαθάηε Β.Π. – Ρίκζθη-Κφξζαθνθ Α.Ν., Μlada, φπεξα-κπαιέην ζε
ηέζζεξηο πξάμεηο. Πξάμε ΗΗΗ. Πξνζαξκνγή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ Β. Καιαθάηε,
30-7-1901, Ννβη Οζθφι, απηφγξαθν ηνπ Β. Καιαθάηε316).
Σν έξγν εθδφζεθε ην 1902 απφ ηνλ Μ. Μπειηάγηεθ (ζπκπεξηιακβάλνληαο –αιιά
ρσξίο λα ηελ αλαθέξεη– ηελ επηκέιεηα ηνπ Καιαθάηε317)· πεγέο καο είλαη:
α) Ο ρεηξφγξαθνο θαηάινγνο έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε (1936), ζην Κεληξηθφ
Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
β) Σν γξάκκα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηνλ Καιαθάηε, ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ
Ρσζηθνχ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (N.A. Rimsky- Korsakov,
F. 7, razdel ΗΗ, Νν 7/172).

Γξάκκα ηνπ Ν. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ ζηνλ Β. Καιαθάηε

«Κξαπαηζνύρα, 4 Απγνύζηνπ 1901

Αγαπεηέ Βαζίιε Παύινβηηο,

είκαη πάξα πνιύ επραξηζηεκέλνο επεηδή ε εξγαζία ζαο νξηζηηθά βαίλεη πξνο ην ηέινο ηεο· εάλ απηή
ζαο ήηαλ θάπσο ελδηαθέξνπζα, ζε θάζε πεξίπησζε ήηαλ αξθεηά θνπξαζηηθή. ΢αο επραξηζηώ πνιύ
Σώξα ζα απαληήζσ ζηελ εξώηεζε ζαο. Οη ζπγρνξδίεο κε 12 λόηεο ππνινγίζηεθαλ από κέλα λα ήηαλ
glissando· γηα ην ζθνπό απηό, λνκίδσ πσο ζα έπξεπε λα ηηο αθήζνπκε γηα ηηο δεύηεξεο άξπεο ζε απαξαβίαζηε
κνξθή. Θπκάκαη όηη ζηελ παξηηηνύξα ππάξρεη επίζεο θαη έλα βέινο, ην νπνίν ζεκεηώλεη ηε γξήγνξε θίλεζε ηνπ
glissando από θάησ πξνο ηα πάλσ. Σν πξόβιεκα είλαη όηη ζηηο ιύξεο (ζηε δηθή κνπ παξηηηνύξα) ην κόλν πνπ
κπνξεί λα παηρζεί είλαη ην glissando, ην νπνίν έθαλαλ νη γπλαίθεο από ηελ ρνξσδία, αθνύ νπνηαδήπνηε άιιε
κνξθή παημίκαηνο κε ηα δάθηπια ζα ηηο δπζθόιεπε.
Γηαηί βάδεηε λνύκεξα αληί γηα γξάκκαηα; Δγώ ηώξα πιένλ έρσ μεράζεη εάλ ζηελ παξηηηνύξα ηεο
«Μιάληα» ππάξρνπλ γξάκκαηα ή αξηζκνί. ΢ε θάζε πεξίπησζε πξέπεη λα παξακείλεη όπσο ήηαλ, επεηδή έρσ

315
΢ην Rimsky-Korsakov, My musical life (1989: 309, 319-326- “Cuts in Mlada”) αλαθέξεηαη φηη ε
ηξίηε πξάμε ηεο φπεξαο παίρζεθε εθ λένπ ην 1890 ζε έλα απφ ηα έμη ξσζηθά ζπκθσληθά θνλζέξηα. Όζηεξα ε
φπεξα εθδφζεθε απφ ηνλ Μ. Μπειηάγηεθ, ελψ επίζεο ππάξρνπλ αλαθνξέο γηα ηηο παξνπζηάζεηο ηεο ηε ζεδφλ
1902-03.
316
Ζ ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα ηνπ Β. Καιαθάηε κε ηηο ργ δηνξζψζεηο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ε νπνία
θπιάζζεηαη ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δζληθήο βηβιηνζήθεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (F. 640, N.A. Rimsky-
Korsakov, op. 1, ed. hr. 26), έρεη αξίζκεζε 49-131 (43 ζει.) (30-7-1901, Νφβη Οζθφι). ΢ηηο ζεκεηψζεηο γηα
ηελ αξρεηνζέηεζε ηεο βηβιηνζήθεο αλαθέξεηαη: «΢ην Νφβη Οζθφι, 30-7-1901, φπνπ έδεζε (;) ην θαινθαίξη.
Απηφ δελ είλαη αληίγξαθν, αιιά είλαη ην απηφγξαθν ηνπ Β.Κ., ν φπνηνο έθαλε ηελ κεηαγξαθή κεηά απφ ηελ
πξφηαζε ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη νινθιήξσζε ηελ πξφηαζε». Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη νη
εκεξνκελίεο ηεο Α΄ εθηέιεζεο θαη ηελ νινθιήξσζε ηεο επηκέιεηαο ηνπ Καιαθάηε ηνπ ζπκθσληθνχ πίλαθα
Noch‟ na gore Triglave είλαη αθξηβψο ίδηεο: 30-7-1901, Νφβη Οζθφι, Αγ. Πεηξνχπνιεο.
317
βι. ηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ, αξ. 107. Rimsky-Korsakov, Noch‟ na gore Triglave/ Nuit sur le
mont Triglav γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, Belaieff- Leipzig 1902, PL 385 2380- 2381, 133 ζει. Ζ παξηηηνχξα
είλαη δηαζέζηκε ζην δηαδίθηπν.

85
 86

ζθνπό λα γξάςσ μαλά κόλν ηηο πάξηεο ησλ πλεπζηώλ θαη ησλ θξνπζηώλ νξγάλσλ, θαη γηα ην θνπαξηέην λα
ρξεζηκνπνηήζσ ην ηππσκέλν έξγν, βάδνληαο ζ‟ απηό κόλν ην δηαθεθνκκέλν βηνινληζέιν. Με απηό ηνλ ηξόπν,
νθείιεηε λα ηα αθήζεηε όια έηζη, όπσο ήηαλ ζηελ ηππσκέλε παξηηηνύξα.
Δίκαη ραξνύκελνο πνπ μεθηλήζαηε λα γξάθεηε κηα νξρεζηξηθή ζύλζεζε· ήηαλ θαηξόο πηα318. Βηαζηείηε
θαη δώζηε ηελ λα παηρζεί ζηα Ρσζηθά ζπκθσληθά θνλζέξηα (αλ εθεί ζα βξείηε ρώξν)· μέξεηε όηη πηα δε κπνξώ
λα δηεπζύλσ απηά ηα θνλζέξηα, θαη ζπλεπώο κπνξώ λα επεξεάδσ ην πξόγξακκα κόλν έκκεζα.
΢αο εύρνκαη πγεία. Θα βξεζνύκε ζηελ Πεηξνύπνιε ζηηο αξρέο ηνπ ΢επηεκβξίνπ.
Με πνιιή αγάπε
Ν. Ρ. Κόξζαθνθ

4 Απγνύζηνπ 1901
Κξαπαηζνύρα
(΢η. [Παιηά] Οθνπιόθθα)»
Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ Ρσζηθνχ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Αγ. Πεηξνχπνιε (F. 7, razdel ΗΗ,
Νν 7/172).

Απφ ηηο ππνζεκεηψζεηο ηνπ γξάκκαηνο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηνλ Β. Καιαθάηε,

απφ ηηο 4 Απγνχζηνπ 1901, ην νπνίν δεκνζηεχεηαη ζηε ξσζηθή γιψζζα ζηα Άπαληα ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ηφκνο 7 (1970: 335-336), θαηαιάβακε (θαη αξγφηεξα βεβαησζήθακε)
φηη ε νκαδηθή εξγαζία ησλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη Καιαθάηε είλαη δεκνζηεπκέλε ζην N.
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Σα Άπαληα: Λνγνηερληθά έξγα θαη αιιεινγξαθία, ηφκνο 4,
ζπκπιεξσκέλε έθδνζε γηα ηνλ 4ν ηφκν319, 185 ζει. ΢ην ζεκείσκα ηνπ εθδφηε ηεο
ζπκπιεξσκέλεο έθδνζεο γηα ηνλ 4ν ηφκν δηαβάδνπκε: «ζηε βάζε ηεο παξνχζαο έθδνζεο
είλαη ε ρεηδφγξαθε παξηηηνχξα, απνηεινχκελε απφ 2 κέξε. Ζ αξρή ηεο είλαη γξακκέλε κε
ην ρέξη ηνπ Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, σο ηε ζει. 46. Απφ ηελ αξρή ηεο ζει. 47 θαη σο ην
ηέινο, ε παξηηηνχξα νινθιεξψζεθε απφ ηνλ Β. Καιαθάηε». Ζ ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα
είλαη δεκνζηεπκέλε θαη θπιάζζεηαη ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ Ρσζηθνχ Ηλζηηηνχηνπ
Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ (πξψελ ITMK, F. 7, razdel II, No 7/172).
΢χκθσλα κε ηνλ Γηάζηξεκπηζεθ, ηνλ Οθηψβξην ηνπ 1901 παίρζεθε ε Μlada
(κάιινλ ζε κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα), καδί κε έλα κέξνο απφ ηελ λέα 7ε
ζπκθσλία ζε Φα κείδνλα ηνπ Γθιαδνπλφθ. ΢ηελ πξφβα ήηαλ παξνχζα ε νηθνγέλεηα ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ν Β.Η. Μπέιζθη, ν Καιαθάηεο, ν Μπειηάγηεθ, ν Μπνπζιάγηεθ θαη ν
Γθιαδνπλφθ κε ηε κεηέξα ηνπ.
΢ηηο 15 Γεθεκβξίνπ 1901, ζηε κεγάιε αίζνπζα ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (ε
νπνία δηάζεηε ζαπκάζηα αθνπζηηθή), παίρζεθε ε 3ε πξάμε ηεο φπεξαο Μlada ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, ζε κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα. Ζ παξάζηαζε πήγε ζαπκάζηα, ν
Κφξζαθνθ βγήθε ηεζζεξηο θνξέο ζηε ζθελή, ε νξρήζηξα ηνλ ρεηξνθξφηεζε ηξεηο θνξέο
θαη ζην ηέινο δηαβάζηεθε έλα ηειεγξάθεκα κε εβδνκήληα επηά ππνγξαθέο. Γηεπζπληήο
ηεο νξρήζηξαο ήηαλ ν ΢αθφλνθ απφ ηε Μφζρα. Όζηεξα αθνινχζεζε επίζεκν δείπλν, κε
ηελ παξνπζία ηνπ Φηφληνξ ΢αιηάπηλ θ.ά. Σελ ίδηα κέξα ν Κφξζαθνθ έιαβε θαη ην εμήο

318
Γίλεηαη αλαθνξά ζην Αληάηδην θαη ζην ΢θέξηζν απφ ηε ΢πκθσλία ζε ια ειάζζνλα, έξγν 12 ηνπ Β.
Καιαθάηε, ηα νπνία αλαθέξνληαη απφ ην Ρψζν ζπληάθηε σο μερσξηζηέο ζπλζέζεηο, καδί κε ηελ πιεξνθνξία
φηη παίρηεθαλ ζηηο 12-1-1902 ζην 2ν Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην (βι. ζει. 92-96).
319
Ν. Α. Rimsky-Korsakov, Polnoye sobraniye sochineniy: literaturnïye proizvedeniya I perepiska,
vol. 4 Dop., (Μφζρα: Muzgiz, 1960-70). ΢χκθσλα κε ηνλ Dr. Albrecht Gaub (o νπνίνο γλψξηδε γηα ηελ
χπαξμε ηνπ ρεηξνγξάθνπ θαη αλαδήηεζε μαλά ην ζπγθεθξηκέλν 4ν ΢πκπιεξσκαηηθφ ηφκν απφ ηα Άπαληα ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ), ζην παξάξηεκα ηνπ βηβιίνπ ππάξρνπλ θαη κεξηθέο ζει απφ ηελ ργ παξηηηνχξα ησλ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ& Β. Καιαθάηε. Γπζηπρψο δελ καο εζηάιε ςεθηαθφ αληίγξαθν, αιιά καο αλάθεξαλ φηη ε
ζχλζεζε ηεο κηθξήο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο ηνπ ζπκθσληθνχ πίλαθα Noch‟ na gore Triglave (3.2.3.3.-
3.4.3.1.- Timp – Str) είλαη παλφκνηα κε ηελ ργ παξηηηνχξα, ηελ νπνία αλαθαιχςακε ζηελ Δζληθή βηβιηνζήθε
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Δλψ ε ηππσκέλε παξηηηνχξα ηνπ ζπκθσληθνχ πίλαθα Noch‟ na gore Triglave (M. P.
Belaieff- Leipzig, 1902) αθνινπζεί πηζηά ηελ φπεξα Mlada θαη ε ζχλζεζε ηεο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο ηεο
έθδνζεο είλαη ρσξίο αιιαγέο.

86
 87

ηειεγξάθεκα: «Σν πξψην κπνπθάιη ην ήπηακε φινη εκείο πνπ καδεπηήθακε κεηά ηε
ζπλαπιία, ζηε πγεία ηνπ αφξαηνπ εθιεηπφληνο, ν νπνίνο εθηίκεζε φινπο εκάο θαη ππήξμε ν
ηδξπηήο ησλ δηαδνρηθψλ ξσζηθψλ θνλζέξησλ, ηνπ κφληκνπ θάηνηθνπ ηεο αηψληαο πφιεο
Ρψκεο». Τπνγξάθνπλ νη Μπειηάγηεθ, Ληάληνθ, ΢ηάζνθ, Ενινηαξηφθ, Καιαθάηεο,
Έβαιλη, ΢έληε, Απληέγηεθ, Λαπξφθ, Βίλθιεξ, Βίηνι, Αξηζηκπνχζεθ, Σζεξεπλίλ θαη
Γθιαδνπλνθ, 16 Γεθεκβξίνπ 1901, 2.28 ηεο λχρηαο. (Γηάζηξεκπηζεθ, ii 1960: 208, 230).
Ζ ζρέζε κεηαμχ δαζθάινπ θαη καζεηή ήηαλ ακνηβαία θαιή. Δληνπίζηεθαλ 7 έληππα
απφ ηα πξψηα ηππσκέλα έξγα ηνπ Καιαθάηε, κε αθηέξσκα ζηνλ αγαπεηφ δάζθαιν
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ Ρσζηθνχ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Γηαζψδεηαη θαη έλα κέξνο απφ ηελ αιιεινγξαθία ησλ δχν
παξαπάλσ αλαθεξνκέλσλ ζπλζεηψλ (ζπλνιηθά νθηψ επηζηνιέο, 1901-06), ζηνλ ίδην θνξέα
θαη ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δζληθήο Βηβιηνζήθεο ηεο πξψελ ξσζηθήο πξσηεχνπζαο.
Απφ ηελ αιιεινγξαθία απηή, ε νπνία δελ έρεη εμεηαζηεί πιήξσο, έξρνληαη ζην θσο λέα
ζηνηρεία.
΢ην δηαδίθηπν εληνπίζηεθε ην ηππνγξαθηθφ δνθίκην απφ ηελ πξψηε έθδνζε ηεο
φπεξαο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ Snegurochka / The Snow Maiden (Ζ Υηνλάηε) (W. Bessel &
Co, 1898), ζε θείκελν ηνπ Ν. Οζηξφθζθη, κε δηνξζψζεηο, ηελ πξσηφηππε ππνγξαθή ηνπ
ζπλζέηε θαη αθηέξσκα: «΢ηνλ αγαπεηό Βαζίιε Παύινβηηο Καιαθάηε, ελζύκην από ηνλ
Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, 26 Ννεκβξίνπ 1900»320. Σν λα δσξίδεη ζηνπο καζεηέο ηνπ παξηηηνχξεο
κε ηηο δηθέο ηνπ φπεξεο ήηαλ θάηη πνπ ν Κφξζαθνθ ζπλήζηδε, γεγνλφο πνπ βεβαηψλεηαη
απφ πνιιέο καξηπξίεο.
Ο Καιαθάηεο αθηεξψλεη νιφθιεξν ην έηνο 1901 ζε ζπλζέζεηο γηα πηάλν. Γπζηπρψο,
δελ έρνπκε ζηνηρεία γηα ηελ αληαπφθξηζε ηνπ ξσζηθνχ ηχπνπ· είηε ηα έξγα ηνπ δελ
επηιέρζεθαλ είηε δε δηαζψδνληαη θξηηηθέο γηα απηά. Έρνπκε πνιχ ιίγεο αλαθνξέο γηα ηηο
εθηειέζεηο ηνπο –απφ ην «Curriculum vitae», ηελ απηνβηνγξαθία ηνπ Καιαθάηε θαη ηηο
αλαθνξέο ζηελ αιιεινγξαθία ηνπ ζπλζέηε.
΢ηελ πεξίνδν (1901-1906), ν Καιαθάηεο μεθηλάεη λα παξνπζηάδεη ηα έξγα ηνπ θαη
ζηε Γεξκαλία.
α) ΢ηε Βέξλε, Διβεηίαο παίρζεθαλ:
Σν Ptichka bozhiya ne znaet /Glücklich lebt vor Noth geborgen, έξγν 3, θείκελν
Πνχζθηλ (κέξνο απφ ηελ φπεξα Οη ηζηγγάλνη).
Σν λπρηεξηλφ La nuit à Goursouf/ Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ321, έξγν 5, ζε θηιαλζξσπηθή
ζπλαπιία, ην 1901.
Ζ Γεύηεξε ζνλάηα, γηα πηάλν, ζε ξε ειάζζνλα, έξγν 4, αξηζκφο 2.
β) ΢ηε Λεηςία παξνπζηάζηεθε ε Δηζαγσγή-Φαληαζία, γηα κεγάιε ζπκθσληθή
νξρήζηξα, έξγν 8, ην Ννέκβξην ηνπ 1906, απφ ηε Βαζηιηθή ρνξσδία ηνπ Παξεθθιεζίνπ
ηεο Λεηςίαο.
γ) ΢ηε Γξέζδε, Königliche Musicalische Kappelle, επίζεο παξνπζηάζηεθε ε
Δηζαγσγή-Φαληαζία (1906-07)322.
Γξακκέλα ην 1901 θαη ηππσκέλα ην 1902 απφ ην εθδνηηθφ νίθν ηνπ Μπειηάγηεθ ζηε
Λεηςία είλαη:

320
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 32, Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ην εμψθπιιν ηεο φπεξαο Ζ Υηνλάηε (1880). H
ργ παξηηηνχξα βξίζθεηαη ζην Λνλδίλν, King Street θαη πνπιηέηαη ζηελ θαηεγνξία «Important Manuscripts &
Printed Books», ππ‟ αξ. 6298, απφ ηνλ νίθν «Christie's» (ηδξπκέλν ην 1766 απφ ηνλ James Christie).
(http://www.christies.com/LotFinder/lot_details.aspx?intObjectID=1794061).
321
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ, αξ. 43, ζει. 1, αξ. 44 αθίζα ηεο πξψηεο εθηέιεζεο
ηνπ έξγνπ ζηε Ρσζία (1902).
322
βι. ζει. 140-142. Αθηεξσκέλν ζηελ Δηζαγσγή-Φαληαζία ηνπ Β. Καιαθάηε είλαη έλα άξζξν ζην
ρεηκεξηλφ πξφγξακκα ηεο ζεδφλ 1906-07 ηεο Königliche Musikalische Kapelle, Γξέζδε Γεξκαλίαο. Γεχηεξν
ζπκθσληθφ θνλζέξην, Παξαζθεπή 9 Ννεκβξίνπ 1906.

87
 88

α) 2 Nouvelletés/Γύν Ννβειέηεο γηα πηάλν, αξ. 1, ζε κη ειάζζνλα323, αξ. 2, ζη

ειάζζνλα, έξγν 6. Ο ζπλζέηεο δειψλεη (ζηελ απηνβηνγξαθία ηνπ) φηη ην ππ‟ αξ. 1 είλαη
δαλεηζκέλν απφ καζήηξηα 1894-1895324, αιιά ην ππ‟ αξ. 2 είλαη γξακκέλν ζηελ
Δππαηφξηα, ην 1895325 .
β) Πέληε πξεινύληηα γηα πηάλν, έξγν 7 (Η. Miniature. ΗΗ. Andante. ΗΗΗ. Pastorale. IV.
Allegretto. V. Lento). Σν αξ. 1, παίρηεθε ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο απφ ηελ
πηαλίζηα Μαξία Μπαξηλφβα326 (πξηλ ην 1905). Ο ζπλζέηεο δειψλεη φηη ην ππ‟ αξ. 3. είλαη
γξακκέλν ζηελ πεξίνδν 1890-1891 θαη επηδηνξζσκέλν ην 1902, καδί κε ηα ππφινηπα
πξεινχληηα.

4.1.3. Έηνο 1902. Σελ ίδηα πεξίνδν, ν Καιαθάηεο μεθηλάεη λα δίλεη ηδηαίηεξα
καζήκαηα ζηα κνπζηθνζεσξεηηθά. Ο ίδηνο ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ έρεη ηελ θξνληίδα λα ηνπ
ζηέιλεη καζεηέο, έρνληαο κεγάιε εκπηζηνζχλε ζηηο παηδαγσγηθέο ηθαλφηεηεο ηνπ πξψελ
καζεηή ηνπ.
΢ην δηάζηεκα 1902-1904, ν Καιαθάηεο εθπαηδεχεη ζηελ Αξκνλία θαη ζηελ
Αληίζηημε ην λεαξφ Ηγθόξ ΢ηξαβίλζθη, γηα πεξηζζφηεξα απφ δχν ρξφληα, απφ ην Μάξηην
ηνπ 1902 έσο ηα κέζα ηνπ 1904, φπσο δειψλεη ν ίδηνο ν ΢ηξαβίλζθη. Σνλ ΢ηξαβίλζθη ηνλ
έζηεηιε ζηνλ Καιαθάηε ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. ΢πκκαζεηήο ηνπ ήηαλ ν ΢ηεπάλ ΢ηεπάλνβηηο
Μηηνχζνθ (1878-1942)327, ν νπνίνο ζα γηλφηαλ ν κειινληηθφο ιηκπξεηίζηαο ηνπ The
Nightingale (Σν αεδφλη) (1909-1913) ηνπ ΢ηξαβίλζθη. Οη βηνγξάθνη ηνπ Μηηνύζνθ
αλαθέξνπλ φηη ζπνχδαζε κε ηνλ Β. Καιαθάηε Μνπζηθή αλάιπζε θαη Αληίζηημε,
ηαπηφρξνλα κε ηνλ Ηγθφξ ΢ηξαβίλζθη. Ζ καξηπξία ηνπ ΢ηξαβίλζθη ήηαλ ε πξψηε θαη
κνλαδηθή, φηαλ μεθηλήζακε ηηο κειέηεο καο γηα ηνλ Καιαθάηε. Γηα ην ιφγν απηφ, νη
αλαθνξέο ζηνλ Καιαθάηε, ζε ζπγγξάκκαηα γηα ην ΢ηξαβίλζθη έρνπλ γηα καο κηα ηδηαίηεξε
ζπλαηζζεκαηηθή αμία. Απφ ηηο ππνζεκεηψζεηο ησλ βηβιίσλ απηψλ μεθίλεζε λα
«μεηπιίγεηαη ην θνπβάξη». Πξέπεη λα ηαμηδέςεηο ζε «άγλσζηα πειάγε», γηα λα δεηο πσο
είλαη ην ηαμίδη, ρσξίο νδεγφ θαη ππμίδα, θαη ηφηε λα θαηαλνήζεηο θαιχηεξα πνηα αθξηβψο
δηαδηθαζία πεξηγξάθνπλ ηα ζπγγξάκκαηα, ηα αθηεξσκέλα ζηε κνπζηθνινγηθή έξεπλα.
O Ρίκζθη-Κφξζαθνθ αλαγλσξίδεη ην ηαιέλην ηνπ εηθνζάρξνλνπ ΢ηξαβίλζθη.
Παξαηεξεί φκσο ηε κε αλεπηπγκέλε αξκνληθή αθνή ηνπ θαη ηνλ ζπκβνπιεχεη λα κελ
πξνρσξήζεη ζηελ εγγξαθή ηνπ ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, αιιά λα ζπλερίζεη ηηο
ζπνπδέο ηνπ ζηελ Αξκνλία θαη ζηελ Αληίζηημε κε ηνπο πξψελ καζεηέο ηνπ Φ. Αθηκέλθν
θαη Β. Καιαθάηε, επηηξέπνληάο ηνπ πεξηνδηθά λα ηνλ ζπκβνπιεχεηαη. Ο λεαξφο
΢ηξαβίλζθη ππαθνχεη ζηηο νδεγίεο ηνπ Κφξζαθνθ. Αξγφηεξα, φηαλ απέθηεζε παγθφζκηα
θήκε, ν ΢ηξαβίλζθη ζηηο ζπλνκηιίεο ηνπ κε ηνλ Robert Craft πεξηγξάθεη απηήλ ηελ πεξίνδν
ηεο δσήο ηνπ: «Ο Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θνίηαμε ηηο δηθέο κνπ ζπγθηλεηηθέο πξνζπάζεηεο (νη
πξώηεο ζπλζέζεηο ην 1900) κε κεγάιε ππνκνλή θαη κνπ είπε όηη ζα πξέπεη λα ζπλερίζσ ηελ
εθπαίδεπζή κνπ κε ηνλ Καιαθάηε θαη όηη ζα κπνξνύζα λα πεγαίλσ ζηνλ ίδην δύν θνξέο ηελ
εβδνκάδα γηα καζήκαηα. Ήκνπλ θαηαραξνύκελνο, ηόζν πνιύ, πνπ πξαγκαηηθά, όρη κόλν

323
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, Γύν Ννβειέηεο, έξγν 6, αξ. 60, εμψθπιιν θαη αξ. 61, ηππνγξαθηθφ
δνθίκην ηνπ αξ. 1.
324
΢ηελ απηνβηνγξαθία ηνπ Καιαθάηε γξάθεη 1904/05, αιιά ίζσο λα πξφθεηηαη γηα ηππνγξαθηθφ
ιάζνο.
325
Παξφκνην ηππνγξαθηθφ ιάζνο αλαθέξεηαη ζην έηνο 1905· ίζσο ε εκεξνκελία λα αλαθέξεηαη ζε
κηα δεθαεηία λσξίηεξα.
326
βι. ζει. 79, ππ. 306.
327
΢ηεπάλ ΢ηεπάλνβηηο Μηηνχζνθ (Mitusov) (1875, Αγ. Πεηξνχπνιε – 1942, Λέληλγθξαλη): Ρψζνο
κνπζηθφο παξάγνληαο, ιηκπξεηίζηαο, δάζθαινο κνλσδίαο, πηαλίζηαο. Ήηαλ θίινο ηνπ γλσζηνχ δσγξάθνπ Ν.
Κ. Ρέξηρ, κε ηνλ νπνίν ζπλεξγάζηεθε ζηε ζρνιή ελζάξξπλζεο ησλ θαιιηηερλψλ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Μεηά
ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε παξάκεηλε ζηελ Δ΢΢Γ θαη αζρνιήζεθε κε επηκνξθσηηθή δνπιεηά. Πέζαλε ην
1942, ζηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη.

88
 89

εθάξκνζα ηηο αζθήζεηο ηνπ Καιαθάηε, αιιά επηπιένλ ζπκπιήξσζα αξθεηέο ζεκεηώζεηο από
απηέο καδί ηνπ, κέρξη ην ηέινο ηνπ θαινθαηξηνύ.
Ο επόκελνο δάζθαιόο κνπ, ν Βαζίιεο Καιαθάηεο, ήηαλ κηθξνθακσκέλνο, κειαρξηλόο
Έιιελαο κε ηεξάζηην καύξν κνπζηάθη. Ο Καιαθάηεο ήηαλ επίζεο θαη ζπλζέηεο, αιιά νη
δηδαθηηθέο ηνπ ηθαλόηεηέο ήηαλ πην δπλαηέο θαη πην ηνληζκέλεο. Δγώ έθαλα ηηο ζπλεζηζκέλεο
αζθήζεηο γηα απηόλ, ζηα είδε ηεο Αληίζηημεο [invenzia (απνκίκεζε)] θαη ζηε θνύγθα, ζηελ
ελαξκόληζε κεισδηώλ από ρνξηθά, ελώ εθείλνο ήηαλ έλαο αζπλήζηζηνο θαη, πξαγκαηηθά, ν
πην ζπλαξπαζηηθόο θξηηήο απηνύ ηνπ ηύπνπ αζθήζεσλ.
Ήηαλ ζρνιαζηηθόο ζην πσο γξάθακε ηηο παξηηηνύξεο θαη πεξηθξνλνύζε „ηηο
ελδηαθέξνπζεο λέεο ζπγρνξδίεο‟, γηα ηηο νπνίεο νη λένη ζπλζέηεο ελδηαθέξνληαλ ηόζν πνιύ.
Ήηαλ έλαο ζησπειόο άλζξσπνο, ν νπνίνο ζπάληα έιεγε θάηη πεξηζζόηεξν από „λαη‟, „όρη‟,
„θαιόο‟, „θαθόο‟. ΋ηαλ ηνλ πίεδεο λα πεη θάηη παξαπάλσ από απηέο ηηο ιέμεηο, απηόο
απαληνύζε: „κα εζύ πξέπεη λα αθνύζεηο ην γηαηί από κόλνο ζνπ‟. Ο Καιαθάηεο κε δίδαμε λα
ζηεξίδνκαη ζηελ αθνή κνπ, σο ην πξώην θαη ην ηειεπηαίν ηεζη θαη γηα απηό ηνπ είκαη
επγλώκσλ. ΢πνύδαζα καδί ηνπ παξαπάλσ από δύν ρξόληα...» (Stravinsky, Igor and Craft,
Robert, Expositions and Developments, London, Faber, 1962: 42-45).
Απφ ηα δχν γξάκκαηα ηνπ Η. ΢ηξαβίλζθη πξνο ην Β. Καιαθάηε, ζηα νπνία
αλαθέξεηαη ν Αλαηφιη Καιαθάηεο, βξήθακε ζηηο ζεκεηψζεηο ηνπ κφλν ην έλα, ζε
αληηγξαθή απφ ην πξσηφηππν, ην νπνίν θαη παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε:

Γξάκκα ηνπ Η. ΢ηξαβίλζθη πξνο ηνλ Καιαθάηε, αρξνλνιόγεην [ηέινο 1903, αξρέο 1904]328.

«Αγαπεηέ ζείε Βάζηα·

ζα ζε παξαθαινύζα πνιύ λα έξζεηο ζε κέλα ζήκεξα, επεηδή εγώ δε κπνξώ κόλνο κνπ λα ην θάλσ· κνπ
έθαλαλ εγρείξηζε ζην πόδη θαη είκαη ππνρξεσκέλνο λα είκαη μαπισκέλνο γηα κεξηθέο εκέξεο.
Πεξηκέλσ ηελ δηθή ζνπ απάληεζε,
Γηθόο ζνπ,
Ηγθόξ ΢ηξαβίλζθη».
Γξάκκα ηνπ Η. ΢ηξαβίλζθη πξνο ηνλ Β. Καιαθάηε, πάλσ ζε θάξηα, ρσξίο εκεξνκελία (1902-1904).
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ.

Ο R. Taruskin329 είλαη ν πξψηνο κνπζηθνιφγνο, ν νπνίνο αζρνιήζεθε ελ κέξεη κε

ηνλ Καιαθάηε θαη ηελ επηξξνή πνπ είρε ζην λεαξφ ΢ηξαβίλζθη. Γεκνζηεχεη επίζεο ηελ
νκαδηθή θσηνγξαθία ηεο Σάμεο ηεο ΢χλζεζεο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, απφ ην 1899, κε ην
ζρφιην φηη ν Καιαθάηεο θαη ν Αθηκέλθν ήηαλ νη πξψηνη δάζθαινη ζηελ Αξκνλία θαη ζηελ
Αληίζηημε ηνπ λεαξνχ ΢ηξαβίλζθη. Ο Σζεξεπλίλ ήηαλ πηζαλφηαηα ν ζπλδεηηθφο θξίθνο γηα
ηε ζρέζε ηνπ κε ην Νηηάγθηιεθ θαη ν Κξηδαλφθζθη ζα γηλφηαλ ν ηδξπηήο ησλ «Βξαδηψλ ηεο
ζχγρξνλεο κνπζηθήο»330. Ο R. Taruskin αλαθέξεη επίζεο φηη ζηα πξψηκα έξγα ηνπ
΢ηξαβίλζθη ππάξρεη επηξξνή απφ ηνλ Καιαθάηε (Taruskin 1996: 74, 103-115). ΢χκθσλα
κε ηε Rosamund Bartlett, “Stravinsky‟s Russian origins” ζην The Cambridge Companion
to Stravinsky, (επ.) Jonathan Cross (Cambridge University Press, 2003: 3-18), ν R.
Taruskin απφδεημε φηη κφλν φηαλ ν ΢ηξαβίλζθη ήξζε ζε επαθή κε ηνλ θαιιηηερληθφ θχθιν

328
Ζ ρξνλνιφγεζε είλαη ζχκθσλα κε ηελ αιιεινγξαθία ηνπ Η. ΢ηξαβίλζθη, δεκνζηεπκέλε ζην
δηαδίθηπν, βι. www.anaumov.ru/Lectures/Stravinsky/Letters_1888_1911.pdf. Σν θείκελν ηνπ γξάκκαηνο
εκθαλίδεηαη ζε αγγιηθή κεηάθξαζε ζηηο ππνζεκεηψζεηο ηνπ βηβιίνπ ηνπ Stephen Walsh, Stravinsky, A
Creative String. Russia and France, 1882-1934 (Jonathan Cape: London 2000: 564), θαη ν ζπγγξαθέαο ην
ρξνλνινγεί απφ ην ρεηκψλα ηνπ 1903-04.
329
Richard Taruskin (γελ. 1945): Ακεξηθαλφο κνπζηθνιφγνο θαη θαζεγεηήο ζην Παλεπηζηήκην
Berkeley ηεο Καιηθνξλίαο, θνξπθαίνο εξεπλεηήο θαη ζπγγξαθέαο πνιιψλ κειεηψλ γηα ηε ξσζηθή κνξζηθή
θαη ηνπ εμάηνκνπ ιεμηθνχ The Oxford History of Western Music, Oxford, 2004.
330
Οη «Βξαδηέο ηεο ζχγρξνλεο κνπζηθήο» ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε (1901-12) θαη ζηε Μφζρα (1910-
15).

89
 90

«Ο θφζκνο ηεο ηέρλεο», ηφηε γηα πξψηε θνξά άξρηζε λα ζπκπεξηιακβάλεη ην ξσζηθφ
θνιθιφξ σο πεγή θαη πξψηε χιε ζηε κνπζηθή ηνπ. ΢ην ίδην άξζξν γίλεηαη αλαθνξά ζην
κηθξφ, αιιά ζεκαληηθφ, ξφιν πνπ έπαημε ζηηο θαιιηηερληθέο αλαδεηήζεηο ηνπ ν θίινο ηνπ
΢. Μηηνχζνθ, ζπκκαζεηήο ηνπ ζηα καζεκαηα κε ηνλ Καιαθάηε. Σέζζεξα ρξφληα
κεγαιχηεξνο απφ ηνλ ΢ηξαβίλζθη, ν Μηηνχζνθ, γφλνο θαιήο νηθνγέλεηαο, ήηαλ έλαο
δηαβαζκέλνο θαη «κνξθσκέλνο εξαζηηέρλεο» (φπσο ν ίδηνο ν ΢ηξαβίλζθη ηνλ απνθάιπςε),
ν νπνίνο είρε εμνηθεησζεί κε ηηο ηειεπηαίεο θαιιηηερληθέο ηάζεηο ζηελ επξσπατθή ηέρλε.
Ήηαλ επίζεο θαη θνληηλφο θίινο ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ: έκελαλ ζην ίδην
θηίξην θαη είρε παξαθνινπζήζεη καζήκαηα ζην Παλεπηζηήκην καδί κε ηνπο γηνπο ηνπ
Κφξζαθνθ. Ο Μηηνχζνθ αλάθεξε ζηνλ ΢ηξαβίλζθη φηη ν Κφξζαθνθ ηνλ έζηεηιε λα
ζπνπδάζεη Αξκνλία θαη Αληίζηημε κε ηνλ Β. Καιαθάηε.
Οη Μηηνχζνθ θαη ΢ηξαβίλζθη πηζαλφλ λα ζπλαληήζεθαλ γηα πξψηε θνξά ην 1898,
αιιά ε θηιία ηνπο άξρηζε ην 1903, φπνπ πήγαηλαλ καδί ζηα καζήκαηα θαη ζηηο
ζπλαληήζεηο ζην ζπίηη ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Ο Μηηνχζνθ, ζαλ εξαζηηέρλεο, δελ έηξεθε
ηελ ίδηα «λνκηκνθξνζχλε» πξνο ηνλ δάζθαιν θαη κεζνιάβεζε, ψζηε ν ΢ηξαβίλζθη λα
αξρίζεη λα παξαθνινπζεί ηηο «Βξαδηέο ηεο ζχγρξνλεο κνπζηθήο». Σν 1904, ζην ζπίηη ηνπ
Μηηνχζνθ, ν ΢ηξαβίλζθη γλψξηζε ην δσγξάθν Ν. Ρηφξηρ331, πξνζσπηθφ ηνπ θίιν απφ ην
1899. Όζηεξα απφ έμη ρξφληα νη ΢ηξαβίλζθη θαη Ρηφξηρ ζπλεξγάζηεθαλ ζην κπαιέην Ζ
ηεξνηειεζηία ηεο άλνημεο, πνπ έθαλε ηελ πξεκηέξα ηνπ ζην Παξίζη ην 1913 (The Cambridge
Companion to Stravinsky, 2003: 3-18).
΢ηηο πξνζσπηθέο καο επαθέο κε ηνπο R. Taruskin θαη S. Walsh, ην Μάξηην 2010
ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ζην ζπλέδξην πνπ έγηλε ζην Μνπζείν-νηθία ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ332, αθηεξσκέλν ζηελ ηζηνξηθή ζεκαζία ηνπ έξγνπ ηνπ δηάζεκνπ ζπλζέηε, ηα
δχν άξζξα γηα ηνλ Μνπηίζνθ ζην Αξρείν Καιαθάηε πξνζέιθπζαλ ην ελδηαθέξνλ ησλ
ζπλέδξσλ. ΢πκθψλεζαλ γηα ην πφζν ζεκαληηθή πξνζσπηθφηεηα ήηαλ ν Μνπηίζνθ γηα ην
λεαξφ ΢ηξαβίλζθη. Σα άξζξα απηά ζπλέιεμε ν Α. Καιαθάηεο ην 1988333 θαη αθνξνχλ ηελ
Ζκεξίδα θαη ηε Μνπζηθή βξαδηά, αθηεξσκέλε ζηνλ ΢. Μηηνχζνθ ζηνλ ίδην θνξέα-
Μνπζείν-νηθία ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. ΢ηε Γχζε γλσξίδνπλ ιίγα πξάγκαηα γηα ηε δσή ηνπ
΢. Μνπηίζνθ, ν νπνίνο παξέκεηλε ζηελ ΢νβηεηηθή Έλσζε θαη ην έξγν ηνπ δελ έρεη
εμεηαζηεί πιήξσο. «Παξφηη ν ΢ηξαβίλζθη πνηέ δελ ηφληζε σο ζεκαληηθά ηα ρξφληα ησλ
ζπνπδψλ ηνπ, ν Β. Καιαθάηεο ππήξμε γηα απηφλ έλαο ζεκαληηθφο δάζθαινο, επεηδή ηνλ
έκαζε λα ζηεξίδεηαη ζηελ αθνή ηνπ», καο αλάθεξε ν S. Walsh.
Ο Αζάθηεθ ζην Βηβιίν γηα ην ΢ηξαβίζλθη (1977: 106-107), (γξακκέλν ζηε δεχηεξε
δεθαεηία ηνπ 20νπ αηψλα), αλαθεξφκελνο ζηε ξσζηθή κνπζηθή απφ ηελ αληίζηνηρε πεξίνδν
θαη ζηα πξψηκα έξγα ηνπ ΢ηξαβίλζθη, εμεηάδεη ηνπο λφκνπο θαη ηηο αξρέο ηεο κνπζηθήο
δσκαηίνπ. Θεσξεί φηη απηά είλαη «ε δπλακηθή αξρή ζηε δσή» θαη φηη πξνζζέηνπλ ζηε
κνπζηθή ηε «ζπκππθλσκέλε θαη πεξηιεπηηθή έληαζε ηεο θφξκαο», φπσο θαη φηη ην θάζε
φξγαλν έρεη ην δηθφ ηνπ ραξαθηήξα κε ηα δηθά ηνπ «γελεηηθά ραξαθηεξηζηηθά». ΋πσο καο
331
Νηνιάη Ρηφξηρ (Nicholas Roerich/Rerikh) (9/10/1874-13/12/1947): Ρψζνο δσγξάθνο, θηιφζνθνο,
αξραηνιφγνο, ζπγγξαθέαο θ.ιπ. Ο Ρηφξηρ ζρεδίαζε ηα πξσηνπνξηαθά θνζηνχκηα ηεο πξεκηέξαο ηνπ κπαιέηνπ
ηνπ ΢ηξαβίλζθη, Ηεξνηειεζηία ηεο άλνημεο, ρξεζηκνπνηψληαο αξρατθά ξσζηθά κνηίβα. Σα θνζηνχκηα ήηαλ έλα
απφ ηα βαζηθά ζηνηρεία γηα ηε κεγάιε επηηπρία (θαη ην ζθάλδαιν) ζε απηφ ην ζπγθινληζηηθφ κνπζηθφ
γεγνλφο ηνπ 20νπ αηψλα (ν Μηηνχζνθ ήηαλ μάδειθνο ηεο γπλαίθαο ηνπ Ρηφξηρ).
332
Βι. International musicological conference “N. Rimsky-Korsakov and his Heritage in Historical
Perspective”, 15th-22nd March 2010 St. Petersburg (http://www.theatremuseum.ru/eng/diagilev/heritage.html).
333
Δθεκεξίδα Vecherniy Leningrad (Βξαδηλφ Λέληλγθξαλη), 10-3-1988 (Λ. Καδάλζθαγηα) θαη 19-5-
1988 (Έξα ΢νπξέλνβα Μπαξνηζίεβα: θαζεγήηξηα ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη ηδξπηήο ηνπ
Μνπζείνπ Ηζηνξίαο ηνπ Χδείνπ). Ζ εξεπλήηξηα ήηαλ παξνχζα ζην ζπλέδξην, ην 2010. Σε ξσηήζακε (ρσξίο
λα ιάβνπκε απάληεζε) γηα κηα ζεκαληηθή δηαθνξά ζην πξψην άξζξν, απφ φπνπ πξνέξρεηαη ε πεγή ηεο Λ.
Καδάλζθαγηα. Δθεί αλαθέξεηαη φηη «ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ πξφηεηλε ζην Μηηνχζνθ λα μεθηλήζεη ηδηαίηεξα
καζήκαηα Αξκνλίαο κε ηνλ Α. Ληάληνθ θαη αξγφηεξα Μνπζηθή θφξκα θαη Αληίζηημε, καδη κε ηνλ Ηγθφξ
΢ηξαβίλζθη, κε ηνλ Β. Καιαθάηε».

90
 91

απνθαιχπηεη ε Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο ηνπ 20νπ αηψλα, νη αξρέο απηέο εληνπίδνληαη
επηπιένλ ζηηο κεγάιεο θφξκεο θαη ζηε ζεαηξηθή κνπζηθή. Γηα θάηη ηέηνην ππάξρνπλ πνιιέο
ελδείμεηο ζηα έξγα ησλ C. Debussy, G. Mahler (1860-1911), ΢ηξαβίλζθη, M. Ravel (1875-
1937), A. Schoenberg (΢πκθσλία Γσκαηίνπ γηα 15 ζφιν φξγαλα, 1906, θ.ά.), Νη.
΢νζηαθφβηηο (1906-1975 ), Β. Καιαθάηε (Οθηέην, ΋ςηκε πεξίνδνο) θ.ιπ.
΢ην δηαδίθηπν δεκνζηεχνληαη ηα «Βηβιία εμφδσλ ηνπ Φηφληνξ Η. ΢ηξαβίλζθη (1882-
1902)»334, φπνπ ζρνιαζηηθά έρνπλ ζεκεησζεί νη εκεξνκελίεο πιεξσκψλ ησλ καζεκάησλ
ηεο Θεσξίαο ηεο Μνπζηθήο ηνπ γηνπ ηνπ Ηγθφξ ΢ηξαβίλζθη, θαζψο θαη νη αγνξέο βηβιίσλ
αξκνλίαο, γηα ην δηάζηεκα 1901-2. Γηα ηα καζήκαηα ζην δηάζηεκα 20-11 [3-12]- 1901 έσο
27-1 [9-2]- 1902 (ν Ηγθφξ ήηαλ ηφηε είθνζη ρξνλψλ θαη πξσηνεηήο θνηηεηήο ζην
Παλεπηζηήκην ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο), αλαγξάθεηαη ην φλνκα ηνπ Φ. Αθηκέλθν.
Πηζαλφηεξα, ηα επφκελα καζήκαηα λα ήηαλ πιένλ κε ηνλ Καιαθάηε (επεηδή ν ίδηνο ν I.
΢ηξαβίλζθη γξάθεη φηη μεθίλεζε ηα καζήκαηα καδί ηνπ, ην Μάξηην 1902 θαη «κε ηνλ
Αθηκέλθν ζπνχδαζε γηα κηθξφ δηάζηεκα»335). ΢ε ξσζηθέο κειέηεο αλαθέξεηαη φηη «ηα
καζήκαηα κε ηνλ Αθηκέλθν επηβάξπλαλ ην λεαξφ ΢ηξαβίλζθη» θαη ν ΢ηξαβίλζθη ζπνχδαζε
καδί ηνπ έσο ην Φεβξνπάξην 1902336):

1. 13 [26] Φεβξνπαξίνπ 1902. Γηα ηνλ Ηγθόξ- πιεξώζεθαλ ηα καζήκαηα ηεο Θεσξίαο ηεο κνπζηθήο- 3
ξνύβιηα.
2. 13[26] Μαξηίνπ 1902. Γηα ηνλ Ηγθόξ- πιεξώζεθαλ ηα καζήκαηα ηεο Θεσξίαο ηεο κνπζηθήο- 6
ξνύβιηα.
3. 27 Μαξηίνπ [9 Απξηιίνπ] 1902. Γηα ηνλ Ηγθόξ- γηα ηα καζήκαηα ηεο Θεσξίαο ηεο κνπζηθήο- 6
ξνύβιηα.
4. 29 Απξηιίνπ [12 Μάηνπ] 1902. Γηα ηνλ Ηγθόξ- γηα ηα βηβιία ηνπ- 1 ξνύβιη θαη 50 θαπίθηα. Γηα ηελ
πιεξσκή ηνπ κνπζηθνύ Καιαθάηε γηα ηα καζήκαηα ηεο Θεσξίαο ηεο κνπζηθήο.
5. 5 [28] Γεθεκβξίνπ 1902. Γηα ηνλ Ηγθόξ- βηβιίν αξκνλίαο, 1 ξνύβιη θαη 35 θαπίθηα.

΢χκθσλα κε ηνλ Stephen Walsh, ν Αθηκέλθν αληηθαηαζηάζεθε απφ ηνλ Καιαθάηε,

κεηά απφ κφλν δεθαηέζζεξα καζήκαηα, ηνλ Απξίιην 1902337. O εξεπλεηήο αλαθέξεη φηη
κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε πσο ν Καιαθάηεο έδεημε ηα δηθά ηνπ έξγα ζην καζεηή ηνπ,
εμεγψληαο κε απηφ θάπνηεο νκνηφηεηεο κεηαμχ ηνπ ΢θέξηζνπ (1902), ΢νλάηαο ζε Φα
χθεζε κείδνλα (1903)338 θαη ηεο ΢πκθσλίαο (1905-07) ηνπ ΢ηξαβίλζθη, ηα νπνία ήηαλ
γξακκέλα ζην επηθξαηέζηεξν ζηπι ηνπ θχθινπ ησλ καζεηψλ ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ.
Τπνζέηεη φηη ίζσο ν Taruskin λα είρε δίθην, φηη ζηηο εβδνκαδηαίεο ζπλαληήζεηο κε ηνλ
Καιαθάηε, ν ΢ηξαβίλζθη ηνπ έδεηρλε ηηο πξψηεο ζπλζέζεηο ηνπ, αιιά είλαη αληίζεηνο κε ηε
γλψκε φηη νη καζεηέο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (Αθηκέλθν θαη Καιαθάηεο) κπνξνχζαλ λα
παξαθνχζνπλ ην δάζθαιν θαη λα απαζρνιήζνπλ ην λεαξφ ΢ηξαβίλζθη κε ηε ζχλζεζε,
334
βι. «Raskhodnïe knigi F.I. Straviskogo» ζην βηβιίν ηνπ Viktor Varunts (ed.), Perepiska s russkimi
korespondentami. Materialï k biografii, Tνm 1. 1882-1912, Moskva: Kompozitor 1998 [«Βηβιία εμφδσλ ηνπ
Φ.Η. ΢ηξαβίλζθη» ζην Ηγθόξ Φ. ΢ηξαβίλζθη. Αιιεινγξαθία κε ηνπο Ρώζνπο παξαιήπηεο. Τιηθά γηα ηελ
βηνγξαθία, ηόκνο Η. 1882-1912, (επηκ). Β.Π. Βαξνχληο (Μφζρα: Δθδνηηθφο νίθνο «΢πλζέηεο», 1998].
335
www.andron.sitecity.ru/ltext_3101202117.phtml?p_ident=ltext_3101202117.p_3101204814 - 82k.
336
βι. S. Savenko, Mir Stravinskogo: monografia (Moskva: Izdatel‟skiy dom “Kompozitor”, 2001:10)
[΢. ΢αβέλθν, Ο θόζκνο ηνπ ΢ηξαβίλζθη: κνλνγξαθία (Μφζρα: Δθδνηηθφο νίθνο «΢πλζέηεο», 2001:10)].
337
Οη πεγέο ηνπ ζπγγξαθέα είλαη νη ίδηεο κε ηηο δηθέο καο: Stravinsky, Igor and Craft, Robert,
Expositions and Developments (London, Faber, 1962: 42) θαη Η.F. Stravinsky, Perepiska s ruskimi
korrespondentami (επηκ.).Viktor Varunts (1997: 109, 112), φπνπ γηα πξψηε θνξά δεκνζηεχηεθαλ
απνζπάζκαηα απφ ηα Βηβιία εμφδσλ ηνπ Φ. ΢ηξαβίλζθη. Ίζσο νη εκεξνκελίεο αλαθέξνληαη ζε λέν ζηπι, π.ρ.
27 Μαξηίνπ [9 Απξηιίνπ].
338
Ο ίδηνο ν ΢ηξαβίλζθη αλαθέξεη φηη ε ΢νλάηα απηή «επηπρψο ράζεθε». Αιιά ηα ρεηξφγξαθα ηνπ
΢θέξηζνπ θαη ηεο ΢νλάηαο βξέζεθαλ θαη θπιάζζνληαη ζηελ Κξαηηθή Γεκφζηα βηβιηνζήθε ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο. Σν ΢θέξηζν θαη ΢νλάηα ζε Φα χθεζε κείδνλα εθδφζεθαλ ην 1973 απφ ηνλ νίθν Faber Music,
επίζεο ππάξρνπλ πνιιέο δηαζέζηκεο ερνγξαθήζεηο ηνπο ζην δηαδίθηπν. Μεξηθά απφ ηα έξγα ηνπ ΢ηξαβίλζθη
πνπ γξάθηεθαλ κεηαμχ 1902-06 παξακέλνπλ αδεκνζίεπηα. Βι. Eric Walter White (1979: 174).

91
 92

παξαγγέιινληαο ηνπ λα ζπλζέηεη κηθξά θνκκάηηα ζαλ άζθεζε γηα ηα καζήκαηα. Ο Walsh
επίζεο ζπγθξίλεη ηηο δχν πεγέο: Chronicle of My Life (London: Victor Gollancz, 1936) θαη
Expositions and Developments (1962), φπνπ ν ΢ηξαβίλζθη εθθξάδεη δηαθνξεηηθή γλψκε,
ζρεηηθά κε ηα καζήκαηα κε ηνλ Καιαθάηε. Δλψ ζην απφζπαζκα απφ ην Expositions and
Developments (ην νπνίν έρνπκε παξνπζηάζεη ζε ειιεληθή κεηάθξαζε), ν ΢ηξαβίλζθη
εκθαλίδεηαη πνιχ ραξνχκελνο απφ ηελ πξφνδφ ηνπ ζηα καζήκαηα, ζην Chronicle of My
Life αλαθέξεη φηη «είρε βαξεζεί» απφ ηα ζπλερφκελα καζήκαηα κε ηνλ Καιαθάηε, θαη
αηζζάλνληαλ φηη «ζρεδφλ δελ έθαλε πξφνδν». Ο ζπγγξαθέαο αλαθέξεη άιιν έλα
παξάδεηγκα, ηε γλψκε ηνπ Καιαθάηε γηα ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ ΢ηξαβίλζθη ζηελ Αξκνλία, ηα
νπνία καο άθεζε ν Ν. ΢ινλίκζθη: «Μνπ είπε όηη ν ΢ηξαβίλζθη είρε κεγάιεο δπζθνιίεο ζηε
κάζεζε ηεο πην απιήο αξκνλίαο θαη γηα απηό ην ιόγν πνηέ δελ παξαθνινύζεζε κηα κεζνδηθή
ζεηξά καζεκάησλ ζην Χδείν, πνηέ δελ πέξαζε εμεηάζεηο θαη πνηέ δελ πήξε πηπρίν»339. Γηα
απηφ δηαβάδνπκε ζηηο ππνζεκεηψζεηο ηνπ βηβιίνπ ηνπ Walsh, φηη ε πην αμηφπηζηε θαη
πηζαλή πεγή είλαη ηα Υξνληθά ηεο δσήο κνπ [Stephen Walsh, Stravinsky, A Creative String.
Russia and France, 1882-1934 (London: Jonathan Cape, 2000: 57-63, 70-71, 75, 563-
567)].

4.1.4. Παξνπζίαζε ησλ έξγσλ ηνπ Καιαθάηε - θξηηηθέο, 1902.

Μεγάιν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ζήκεξα ε Α΄ εθηέιεζε ηνπ δεχηεξνπ θαη ηνπ
ηξίηνπ κέξνπο (Αληάηδην θαη ΢θέξηζν) απφ ηε ΢πκθσλία, έξγν 12 (1899) ηνπ Καιαθάηε, ηα
νπνία παξνπζηάζηεθαλ μερσξηζηά. Ζ απήρεζε ζην ξσζηθφ ηχπν παξνπζηάδεηαη ζηελ
ελφηεηα «΢θξηάκπηλ340 – Καιαθάηεο» (απνζπάζκαηα απφ εθεκεξίδεο ζην Αξρείν ηνπ
ζπλζέηε), φπνπ γίλεηαη αληηπαξάζεζε θαη ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ δχν κνπζνπξγψλ. Ζ
έθπιεμε ζπλίζηαηαη ζην πψο νη επίζεκνη θαιιηηερληθνί αθαδεκατθνί θχθινη κε
ζπληεξεηηθέο απφςεηο έθξηλαλ ην ΢θξηάκπηλ, ηνλ νπνίν ζήκεξα αλαγλσξίδνπκε ζαλ
ηδηνθπία. O Arthur Hull αλαθέξεη φηη έλα έξγν, φπσο είλαη ε Γεύηεξε ΢πκθσλία ηνπ
΢θξηάκπηλ (ε νπνία ζήκεξα είλαη ζην ξεπεξηφξην ησλ πεξηζζφηεξσλ νξρεζηξψλ), κάιινλ
θαηλφηαλ πνιχ αζπλήζηζην θαη πνιχ κνληέξλν ζηνπο αθξναηέο ηεο επνρήο. Ζ εθηέιεζε
ηεο Γεύηεξεο ΢πκθσλίαο δεκηνχξγεζε μέζπαζκα θαη αγαλάθηεζε ζην κνπζηθφ θνηλφ
(Hull, 1916: 44). Σφηε ν Καιαθάηεο ηνπο άξεζε πεξηζζφηεξν!
Ζ πξψηε εθηέιεζε ηεο Γεύηεξεο ΢πκθσλίαο ηνπ ΢θξηάκπηλ, έξγν 29, ζεκαδεχηεθε
απφ πνιχ αξλεηηθά ζρφιηα ζην ξσζηθφ ηχπν, ηα νπνία εμέθξαδαλ ηνλ αθαδεκατζκφ ηεο
επνρήο. Γλσξίδνπκε φηη ν ΢θξηάκπηλ αληηκεησπίδεη κε πηθξία θαη κε εηξσλεία ηηο θξηηηθέο
γηα ην έξγν ηνπ. Γηα ηηο αληηδξάζεηο ηνπ Καιαθάηε κφλν ππνζέζεηο κπνξνχλ λα γίλνπλ (ν
Καιαθάηεο δηαηεξνχζε ζην Αξρείν ηνπ φιεο ηηο θξηηηθέο). Ζ αθίζα ηεο ζπλαπιίαο
δηαζψδεηαη ζην Κξαηηθφ Μνπζείν «΢θξηάκπηλ» ηεο Μφζραο (Αξηζκφο θαηαγξαθήο 1913).
Ο Β. Γηάζηεκπηζεθ ήηαλ παξψλ ζην 2ν Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην, ζηηο 12
Ηαλνπαξίνπ 1903, φπνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ νη πξεκηέξεο ηεο 2εο ζπκθσλίαο ηνπ
΢θξηάκπηλ θαη ηνπ Αληάηδην θαη ΢θέξηζν ηνπ Β. Καιαθάηε. Παίρζεθαλ επίζεο ε Skazka
(Σν παξακύζη γηα ηνλ βαζηιηά ΢αιηάλ, απφζπαζκα απφ ηελ φπεξα) ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
θαη ην νξρεζηηθφ απφζπαζκα απφ ηελ φπεξα Οξέζηεηα ηνπ ΢. Σαλέγηεθ.
Γηα ηε ζπλαπιία αλαθέξεη φηη ην Παξακύζη ηνπ Κφξζαθνθ πέξαζε ρσξίο λα ηνπ
δνζεί κεγάιε ζεκαζία (εηδηθά ζην θηλάιε), αιιά ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ βγήθε ηξεηο θνξέο
ζηε ζθελή. ΋ζνλ αθνξά ηα έξγα ηνπ Καιαθάηε θαη ηνπ Σαλέγηεθ, ην ΢θέξηζν ηνπ πξψηνπ
ήηαλ «κηα θαιή κνπζηθή» θαη γηα ην νξρεζηηθφ απφζπαζκα ηεο Οξέζηεηαο κπνξεί λα πεη
φηη ην πξψην κηζφ ερνχζε πξαγκαηηθά θαληαζηηθά, ελψ ζην δεχηεξν κηζφ ε κνπζηθή ήηαλ
«αδχλαηε» θαη ε ελνξρήζηξσζε θάπσο αθνινπζνχζε ηα πξφηππα. Καηαγξάθεη ηηο έληνλεο

339
βι. νιφθιεξν ην απφζπαζκα ζηε ζει. 160-161 (έηνο 1914): Slonimsky, Nicolas, Perfect pitch: a
life story (Oxford: Oxford University Press, 1988: 39)].
340
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξηζκφο 117- Αιεμάληξ ΢θξηάκπηλ, θσηνγξαθία (1913).

92
 93

αληηδξάζεηο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζε ζρέζε κε ηε 2ε ζπκθσλία ηνπ ΢θξηάκπηλ, θαη εηδηθά

γηα ηελ «άγξηα αξκνλία» ηνπ έξγνπ θαη ηε ζχγθξηζε πνπ έθαλε ν δηάζεκνο ζπλζέηεο
κεηαμχ ησλ ΢θξηάκπηλ θαη ΢νπελράνπεξ.
΢ηηο 17 Ηαλνπαξίνπ, κεηά απφ θάπνηα άιιε ζπλαπιία, ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ηνπ
αλάθεξε φηη κεηά ην 2ν Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην πήγε γηα δείπλν ζην ζπίηη ηνπ Μ.
Μπειηάγηεθ θαη δεκηνχξγεζε έλα ζθάλδαιν, γηαηί, φηαλ ήξζε ε ζεηξά ηνπ γηα πξφπνζε,
κίιεζε ππνζεηηθά γηα ην ΢θξηάκπηλ, νλνκάδνληάο ηνλ «ζχκθσλν δηάζηεκα» ή
«ζπκθσλία». Σα ιφγηα ηνπ Κφξζαθνθ πιήγσζαλ πνιχ ην ΢θξηάκπηλ θαη ηνπο νκντδεάηεο
ηνπ: «Δπηηξέςηε κνπ, θύξηνη, λα πσ ιίγα θαληαζηηθά ιόγηα θαη λα πησ ζηελ πγεία ελόο
αμηνζέβαζηνπ κνπζηθνύ δεκηνπξγνύ, θαη ζπγθεθξηκέλα - γηα ηνλ «ζύκθσλν δηάζηεκα», όηαλ
ε «ζπκθσλία» ζα είλαη γεξόο, θαη ε «δηαθσλία» (ην δηάθσλν δηάζηεκα) ζα είλαη επίζεο
γεξόο, εθθξαζηηθόο θαη ζαπκάζηνο (σξαίνο)» (Γηάζηεκπηζεθ, 1960 ii: 230-31).
Ο Α. Αξέλζθη έγξαςε ζηνλ ΢. Σαλέγηεθ, κε αθνξκή ηε ζπλαπιία: «ζην ηειεπηαίν
Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην παίρζεθε ε Γεύηεξε ΢πκθσλία ηνπ ΢θξηάκπηλ θαη, θαηά ηε
γλψκε κνπ, ζηελ αθίζα ππήξρε κεγάιν ιάζνο· αληί γηα „ζπκθσλία‟ έπξεπε λα γξάςνπλ
„θαθνθσλία‟, επεηδή ζε απηήλ ηελ, κε ηελ άδεηά ζαο λα ηελ νλνκάζνπκε „ζχλζεζε‟, ε
ζπλήρεζε δελ ππάξρεη, κνπ θαίλεηαη, θαη ζηε δηάξθεηα 30-40 ιεπηψλ ε ζησπή ραιάεη απφ
ηελ ζπζζψξεπζε πνιιψλ ρσξίο λφεκα παξαθσληψλ. Γελ θαηαιαβαίλσ πσο ν Ληάληνθ
απνθάζηζε λα δηεπζχλεη κηα ηέηνηα αλνεζία. Δγψ πήγα λα ηελ αθνχζσ, κφλν γηα λα
γειάζσ. Ο Γθιαδνπλφθ δελ πήγε θαζφινπ ζηε ζπλαπιία, αιιά ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ341, ηνλ
νπνίν ζθφκπηκα ξψηεζα, έιεγε φηη δελ θαηαιαβαίλεη πσο κπνξεί λα ππνηηκεζεί έηζη ε αμία
ηεο ζπλήρεζεο, φπσο ηελ εθαξκφδεη ν ΢θξηάκπηλ» (΢. Σαλέγηεθ, Τιηθά θαη ληνθνπκέληα,
Μφζρα, 1952 i: 173).
Γελ απνθιείεηαη ε πηζαλφηεηα, ε αληίδξαζε ηνπ Αξέλζθη λα πήγαδε απφ ηε
ζπλνιηθή θαθή ζηάζε ηνπ πξνο ην ΢θξηάκπηλ, αθφκα απφ ηα ρξφληα πνπ ν ΢θξηάκπηλ
ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Αξέλζθη ζην Χδείν ηεο Μφζραο. Γηα λα βνεζήζεη ην ΢θξηάκπηλ
λα μεπεξάζεη ηηο βαξηέο αλακλήζεηο απφ ηελ απνηπρία ηνπ έξγνπ ηνπ, ν Μπειηάγηεθ ηνλ
παξαθαιεί λα παξακείλεη γηα ιίγεο κέξεο ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε θαη νη θίινη ηνπ ΢θξηάκπηλ
ηνλ βνήζεζαλ ζε απηφ. Έλα ρξφλν κεηά, ζηηο 21-3-1903 ε Γεύηεξε ΢πκθσλία εθηειείηαη
ζηε Μφζρα γηα πξψηε θνξά, ζηε Ρσζηθή Μνπζηθή Δηαηξία, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Β.Η.
΢αθάλνθ342. Οη αληηδξάζεηο ηνπ θνηλνχ πνηθίιινπλ, αιιά νη θξηηηθέο ζηνλ ηχπν είλαη
θάπσο θαιχηεξεο. Ο Μπειηάγηεθ νινθιεξψλεη ηελ έθδνζε ηεο Γεύηεξεο ΢πκθσλίαο ηνπ
΢θξηάκπηλ ην 1903 θαη ε επηινγή ηνπ γηα ην πνηνο ζα θάλεη ηε κεηαγξαθή ηεο γηα πηάλν
είλαη ν Καιαθάηεο.

1. Άξζξν ζηελ εθεκεξίδα Peterburgskiy Listok (Σν θπιιάδην ηεο Πεηξνχπνιεο), 13 Ηαλνπαξίνπ
1902, ζπληάθηεο ν Γηνχ. K.343
(2ε παξάγξαθνο) «Ληγόηεξν θαιά απεηθνλίδεηαη ε θαιιηηερληθή δεκηνπξγία ηνπ θ. ΢θξηάκπηλ ζην
επίπεδν ηεο νξρήζηξαο. Ζ λέα ηνπ ΢πκθσλία ζπκβάιιεη, ώζηε λα νδεγεζνύκε ζε απηό ην ζπκπέξαζκα. Ο
ζπλζέηεο, πξνθαλώο ήζειε λα εθθξάζεη πάξα πνιιά· ζηε δεκηνπξγηθή ηνπ θαληαζία ππήξραλ ηεξάζηηεο
παξαζηάζεηο, αιιά ζε απηέο ηηο κνξθέο δελ ππήξρε αξθεηό ρξώκα, αξθεηή δσεξόηεηα. Απηέο έπιεαλ ζηνλ
αηέιεησην θόζκν ηεο θαληαζίαο, αθπβέξλεηεο, ρσξίο ηηκόλη θαη άλεκν, ρσξίο ζηεξεή βάζε. Γελ καο εμέπιεμε
όηη ν αθξναηήο, κεηά από ηε ζπκθσλία ηνπ θ. ΢θξηάκπηλ, δελ ήηαλ επραξηζηεκέλνο.

341
Ο Β. Γηάζηξεκηζεθ ήηαλ παξψλ ζηε ζπλαπιία ζηηο 12 Ηαλνπαξίνπ 1902, γηα ην ΢θέξηζν ηνπ
Καιαθάηε θαη αλαθέξεη φηη «ήηαλ αξθεηά θαιή κνπζηθή». Καηαγξάθεη ηηο αληηδξάζεηο ηνπ Κφξζαθνθ θαη
ηα ζρφιηά ηνπ ζε ζρέζε κε ηελ «άγξηα αξκνλία» ηεο 2εο ζπκθσλίαο ηνπ ΢θξηάκπηλ, ηελ νπνία ν δηάζεκνο
ζπλζέηεο ζπλέθξηλε «κε ην γαχγηζκα ησλ ζθχισλ» θαη ηηο ζπδεηήζεηο κεηά ηεο ζπλαπιίαο (Γηάζηεκπηζεθ,
1960ii: 230).
342
Βαζίιη Ίιηηο ΢αθάλνθ (Safanov) (1852-1918): Ρψζνο πηαλίζηαο, δάζθαινο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο
θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
343
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξηζκφο 67.

93
 94

Από ηα άιια λνύκεξα ηνπ πξνγξάκκαηνο, νξηζκέλν θαη πνιύ έληνλν ελδηαθέξνλ παξνπζίαζαλ ην
Αληάηδην θαη ην ΢θέξηζν (ΗΗ θαη ΗΗΗ κέξνο) από ηε ΢πκθσλία ηνπ θ. Καιαθάηε. Γηα ηε ΢πκθσλία απηή ππήξρε
αθηέξσκα ζηελ εθεκεξίδα καο, κε αθνξκή ηελ εθηέιεζή ηεο ζην Παύινβζθ. Σα απνζπάζκαηα από ηε ζπκθσλία
έδεημαλ κηα όκνξθε κνπζηθή ζύλζεζε, όρη ρσξίο γνύζην θαη κε θαιή ηερληθή.
Με ηεξάζηηα επηηπρία πέξαζε ε παξνπζίαζε ηνπ έξγνπ Skazke o tsare Saltane (Σν παξακύζη γηα ηνλ
βαζηιηά ΢αιηάλ) ηνπ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ…».

2. Άξζξν ζηελ εθεκεξίδα Novosti I Birzhevaya gazeta (Tα λέα

θαη ε εθεκεξίδα ηνπ ρξεκαηηζηεξίνπ) απφ ηελ 14ε Ηαλνπαξίνπ 1902,
ζπληάθηεο ν «Οξθέαο»344.
«Σν Γεύηεξν Ρσζηθό ΢πκθσληθό Κνλζέξην (RSK) ππό ηε
δηεύζπλζε ηνπ A.K. Ληάληνθ, ην νπνίν πξαγκαηνπνηήζεθε ην ΢άββαην, 12
Ηαλνπαξίνπ, ζηελ Αίζνπζα ΢πλειεύζεσλ ησλ Δπγελώλ ζηελ Αγ.
Πεηξνύπνιε345 δε ζπγθέληξσζε αξθεηνύο αθξναηέο. Σν πξόγξακκα, ην
νπνίν ζην κεγαιύηεξν κέξνο ηνπ ήηαλ αθηεξσκέλν ζε έξγα λέσλ Ρώζσλ
κνπζνπξγώλ, όπσο είλαη θαλεξό δε κπνξεί αθόκε λα ρξεζηκνπνηεζεί σο
„θάθα‟ γηα ηνπο θίινπο ηεο κνπζηθήο ζηελ Πεηξνύπνιε, νη νπνίνη αγαπνύλ
ηελ πην δεκνθηιή κνπζηθή θαη ηα θεκηζκέλα νλόκαηα. Αλακθίβνια, έξγα
όπσο ε Γεύηεξε ΢πκθσλία ηνπ ΢θξηάκπηλ, ε πξώηε εθηέιεζε ηεο νπνίαο
πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε ζπλαπιία, ζα έθνβε ηελ όξεμε θαη ησλ πην
θαλαηηθώλ επηζθεπηώλ ζε ηέηνηεο ζπλαπιίεο.
Αιήζεηα, είλαη άξαγε κεγάιε ηθαλνπνίεζε λα αθνύο γηα
πεξηζζόηεξν από κηζή ώξα έλα έξγν, ην νπνίν είλαη ζηεξεκέλν από ηε
κνπζηθή θόξκα, ηε δηάζεζε, ηελ νπνηαδήπνηε νκνξθηά, ην θείκελν, από όια
απηά, κε ηα νπνία έλα κνπζηθό έξγν είλαη εππξόζδεθην; Από ηα πέληε κέξε
ηεο ΢πκθσλίαο, κε ηε δηθή ηεο βαξηά θαη άρξσκε κνπζηθή, κε ηε ζνξπβώδε
θαη ηελ πιήξσο απνηπρεκέλε ελνξρήζηξσζε, μερσξίδεη πεξηζζόηεξν ή
ιηγόηεξν ην δεύηεξν κέξνο, ην νπνίν παξνπζηάδεηαη ζαλ κηα επράξηζηε
όαζε κέζα ζηελ αηειείσηε αξκνληθή ζπζζώξεπζε. Θα πξέπεη λα
ζεκεησζεί, όηη ν δεκηνπξγόο ηνπ έξγνπ είλαη έλαο αξθεηά ηαιαληνύρνο θαη
δεκνθηιήο ζπλζέηεο, ζηνλ νπνίν αλήθνπλ κηα ζεηξά από ηα νκνξθόηεξα
θνκκάηηα γηα πηάλν θαη κεξηθά άιια επηηπρεκέλα έξγα. Ζ κεηακόξθσζε
απηή ζα γίλεη πην θαηαλνεηή γηα καο, εάλ ζπκεζνύκε όηη ην θνλζέξην ηνπ
΢θξηάκπηλ, ην νπνίν παίρηεθε πέξζη ζην Χδείν καο, δελ είρε επηηπρία, θαη
απηό καο νδεγεί ζηε ζθέςε, όηη ηα κεγάια έξγα αθόκα δελ είλαη ζηελ
θαηνρή ηνπ ζπλζέηε.
Ζ παξνπζία ηνπ άιινπ λένπ ζπλζέηε, ηνπ θ. Καιαθάηε, ν νπνίνο κέρξη πξόζθαηα θνηηνύζε ζην Χδείν
σο καζεηήο ηνπ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, είρε πνιύ θαιύηεξε επηηπρία. Σα δηθά ηνπ Αληάηδην θαη ΢θέξηζν
απνθαιύπηνπλ έλα ζνβαξό κνπζηθό, κε ιεπηεπίιεπην γνύζην θαη έλαλ άξηζην ελνξρεζηξσηή, ν νπνίνο κε
επηδέμην ρέξη δηαρεηξίδεηαη ηα ρξώκαηα ηεο παιέηαο ηνπ. Ο θ. Καιαθάηεο βγήθε δύν θνξέο μαλά ζηελ ζθελή κε
ηα ρεηξνθξνηήκαηα ησλ αθξναηώλ.
Θπειιώδεηο θαη ζξηακβεπηηθέο επεπθεκίεο πξνθάιεζε ζην θνηλό ν Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, κεηά ηελ εθηέιεζε
ηνπ δεκνθηινύο έξγνπ ηνπ Σν παξακύζη γηα ηνλ βαζηιηά ΢αιηάλ, από ηε γλσζηή ζνπίηα. Δθηόο από απηά
αθνύζηεθε θαη ην νξρεζηηθό απόζπαζκα από ηελ όπεξα Οξέζηεηα ηνπ ΢. Σαλέγηεθ».

3. Άξζξν ζηε εθεκεξίδα Pererburgskie Vedomosti, 14-1-1902.

«Ζ Γεύηεξε ΢πκθσλία ηνπ ΢θξηάκπηλ (9 παξάγξαθνη) παξνπζηάζηεθε ρσξίο ηδηαίηεξε έκπλεπζε από ηνλ θ.
Ληάληνθ (ε νξρήζηξα εκπλεύζηεθε πεξηζζόηεξν από ηνλ ίδην ηνλ δηεπζπληή ηεο θαη ζπρλά ηνλ πξνεηδνπνηνύζε
γηα ηηο πξνζέζεηο ηεο), ν νπνίνο ππήξμε πην ηπρεξόο κε ην Αληάηδην θαη ΢θέξηζν ηνπ θ. Καιαθάηε, γηα ηα νπνία
ν ζπλζέηεο δύν θνξέο πξνζθαιέζηεθε ζηε ζθελή.
Απηά είλαη δύν θαιά θηηαγκέλα ζε ηερληθό επίπεδν θνκκάηηα, ζην Αληάηδην ππάξρεη δηάζεζε, ην ΢θέξηζν
είλαη πην νπδέηεξν….».

344
Καηάινγνο Έθζεζεο, αξ. 66, αιιά ε εηθφλα είλαη ιάζνο.
345
΢ήκεξα ε κεγάιε αίζνπζα ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.

94
 95

4. «Teatral‟noe eθho» (Θεαηξηθφ ερψ), άξζξν ζηελ εθεκεξίδα

Peterburgskaya gazeta (Δθεκεξίδα ηεο Πεηξνχπνιεο), 13-1-1902.

«Σν ρζεζηλό Ρσζηθό ΢πκθσληθό Κνλζέξην ζηελ Αίζνπζα

΢πλειεύζεσλ ησλ Δπγελώλ ζύζηεζε ζηνπο αθξναηέο ηνπ δύν λέα έξγα –
ην αλαθνηλσκέλν ηξίην δελ παξνπζηάζηεθε, ιππνύκαζηε γηα απηό. Μαο
αξθνύλ θαη κόλν ηα δύν λέα.
Σα έξγα απηά ήηαλ ε Γεύηεξε ΢πκθσλία ηνπ θ. ΢θξηάκπηλ θαη ην
Αληάληε θαη ΢θέξηζν ηνπ θ. Καιαθάηε –ε Δηζαγσγή-Φαληαζία ηνπ θ.
Αθηκέλθν δελ παξνπζηάζηεθε (1 παξάγξαθνο).
Ζ Γεύηεξε ΢πκθσλία ηνπ ΢θξηάκπηλ απνηειείηαη κόλν από πέληε
κέξε (απηό είλαη θαιύηεξν από ηα 15), ρσξίο λεσηεξηζκνύο νη ζεκεξηλνί
ζπλζέηεο δε κπνξνύλ λα θέξνπλ εηο πέξαο θαη θαλεξώζεθαλ, εθηόο από
ηα ζπλεζηζκέλα Αληάληε, ΢θέξηζν θαη Φηλάιε αθόκα θαη Tempestosν.
(Αξλεηηθά ζρφιηα ζε 2 παξαγξάθνπο. ΢χγθξηζε κεηαμχ ησλ
΢θξηάκπηλ θαη Wagner, θαη κεηά κεηαμχ ησλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη
Wagner).
Αιιά ρσξίο λα ην ζέιεη, απηό ην αλήθνπζην θαη αδνθίκαζην
θξάκα ππάξρεη ζηε λέα ζπκθσλία θαη ην πην ζεκαληηθό είλαη όηη απηό
νλνκάδεηαη „βαγθλεξηζκόο‟, εάλ κπνξνύκε λα εθθξαζηνύκε έηζη. Σα
βαγθλεξηθά ζέκαηα από ηηο όπεξεο Σαλρόηδεξ, Λόελγθξηλ, Εήγθθξηλη θ.ά.,
βξίζθνληαη θάησ από ηελ ηξαγνπδηζηηθή βάζε, κε θνηλή ζάιηζα κε
θάπνην ρξώκα ζαλ αθαηέξγαζην ηπξί (αξλεηηθά ζρόιηα: ε ζπκθσλία
είλαη κεγάιε θαη βαξεηή).
(Σειεπηαία παξάγξαθνο) Ο άιινο ζπλζέηεο, ν θ. Καιαθάηεο
καο απέδεημε, όηη αγαπάεη ηνλ Σζατθόθζθη, θη όρη ηόζν ηηο ζπκθσλίεο ηνπ,
όζν ηνλ Δπγέλην Ολέγθηλ, αιιά απηό είλαη πην ζπκπαζεηηθό, από ην λα
πιέθεηο από ηνλ Wagner θαληάηα. Γηα απηό ην ιόγν καο άξεζε
πεξηζζόηεξα ε ζύλζεζε ηνπ θ. Καιαθάηε, επεηδή απηή δελ είλαη αδύλακε
θαη ππάξρεη λόεκα ζηε δεκηνπξγία ηεο, επηπιένλ θαληαζία θαη κεισδηθή
εθεπξεηηθόηεηα».

Άιιε κηα θξηηηθή κε παξφκνην πεξηερφκελν είλαη ην

άξζξν ζηε Ρσζηθή Μνπζηθή Δθεκεξίδα, 1902, αξ. 3, ζει.
81-82 (ε νπνία δελ ππάξρεη ζηνλ αξρείν καο). Απφζπαζκα
απφ ην άξζξν απηφ δεκνζηεχεηαη ζην βηβιίν Α. ΢θξηάκπηλ,
Γξάκκαηα, (επηκ.) Α.Β. Καζπέξνθ, (Δθδφζεηο Μνπζηθήο, Μφζρα, 1965: 156-257), αιιά
δπζηπρψο εθεί δελ αλαθέξεηαη ηίπνηα γηα ηνλ Καιαθάηε.
Ο γλσζηφο Ρψζνο κνπζηθνιφγνο θαη ζπγγξαθέαο Ηβάλ ΢νιιεξηίλζθη (1902-1944)346
δελ αγαπνχζε πνιχ ηε κνπζηθή ηνπ ΢θξηάκπηλ (ην ίδην θαη ν θίινο ηνπ ν ΢νζηαθφβηηο).
Κάπνηα βξαδηά, ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ λα δηαζθεδάζεη ην θίιν ηνπ, ν ΢νιιεξηίλθη αλέβεθε
ζηε ζθελή θαη κε πάζνο απάγγεηιε: «κέζα ζηε ιακπξή νκάδα ησλ Ρψζσλ ζπλζεηψλ, ηνλ
Καιαθάηε, ηνλ Κνξεζηέλθν347, ηνλ ΢κηξέλζθη θαη άιινπο, ν ΢θξηάκπηλ ήηαλ, αλ φρη ν
πξψηνο, ηνπιάρηζηνλ πξηλ απφ ηνλ ηειεπηαίν» (΢. Βνιθφθ, 1982: 101).
Σελ ίδηα ρξνληά, ν Καιαθάηεο έθαλε ηε κεηαγξαθή γηα πηάλν (κε ηέζζεξα ρέξηα) ηεο
Γεύηεξεο ΢πκθσλίαο ηνπ ΢θξηάκπηλ, ε νπνία εθδφζεθε απφ ην Μπειηάγηεθ ην 1903.
Κξίλνληαο απφ ηε δήηεζε ηνπ έξγνπ θαη ηελ αμία ηεο πηαληζηηθήο επηκέιεηαο, ε
πξνζαξκνγή ηνπ Καιαθάηε επαλεθδφζεθε ην 1972 απφ ηνλ Δθδνηηθφ νίθν «Μνπζηθήο»
ηεο Μφζραο.

346
Ηβάλ Ηβάλνβηηο ΢νιιεξηίλζθη (Sollertinsky) (1902-1944): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο, ζπγγξαθέαο,
ζεαηξνιφγνο, κνπζηθνθξηηηθφο θαη παηδαγσγφο.
347
Αξζέλη Νηθνιάγηεβηηο Κνξέζηελθν (Koreshchenko) (1870-1921): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο,
δηεπζπληήο νξρήζηξαο, κνπζηθνθξηηηθφο θαη δάζθαινο. Μαζεηήο ηνπ Σαλέγηεθ (πηάλν) θαη Αξέλζθη
(ζχλζεζε).

95
 96

Σελ 1ε-7-1902 ν Γθιαδνπλφθ έγξαςε ζην Μπειηάγηεθ φηη έιαβε γξάκκα απφ ηνλ
Καιαθάηε, απφ ηε Βέξλε: «Ο Καιαθάηεο είλαη ληξνπαιφο άλζξσπνο θαη δε κπνξεί
απεπζείαο λα ζε ξσηήζεη πνηνο ζα ηνλ πιεξψζεη γηα ηελ κεηαγξαθή ηνπ γηα πηάλν ηεο
Γεύηεξεο ΢πκθσλίαο, εζχ ή ν ΢θξηάκπηλ. Σα ρξήκαηα, φπσο θαίλεηαη, ν Καιαθάηεο ηα
έρεη πνιχ αλάγθε…», γξάθεη ν Γθιαδνπλφθ (Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
Σκήκα ρεηξνγξάθσλ, F. 187, delo 716), δεκνζηεπκέλν ζην Γθιαδνπλφθ, (1960 ii: 357). Ο
Μπειηάγηεθ γξάθεη ζην ΢θξηάκπηλ φηη «ηελ επφκελε κέξα» ζα ηνπ ζηείινπλ ην ηξίην κέξνο
ηεο ΢πκθσλίαο, αιιά απφ ην ΢θξηάκπηλ αθφκα δελ έρεη ιάβεη επηζηνιή γηα ηελ πνηφηεηα
ηεο δνπιεηάο ηνπ Καιαθάηε. Απηφ δελ ηνπ αθήλεη ηα πεξηζψξηα λα πιεξψζεη ηε
ζπκθσλεκέλε ακνηβή ζηνλ Καιαθάηε (βι. ΢θξηάκπηλ, Γξάκκαηα, 1965:181-182).
΢ηελ αιιεινγξαθία ηνπ ΢θξηάκπηλ κε ην Μπειηάγηεθ (17-7-1902), ν ΢θξηάκπηλ
παξαρσξεί ηελ άδεηα ζηνλ εθδφηε λα πξνρσξήζεη ζηελ πιεξσκή ηνπ «άπνξνπ θαζεγεηή
απφ ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, ηνπ Καιαθάηε, ζηνλ νπνίν ν Μπειηάγηεθ, ρσξίο λα
δεηήζεη ζπκβνπιή απφ θαλέλα, εκπηζηεχηεθε ηελ επηκέιεηα γηα πηάλν» (F. Bowers, 1970²:
294-195). Γηαβάδνληαο φκσο ην πξσηφηππν γξάκκα, παξαηεξνχκε φηη ν ΢θξηάκπηλ
αλαθέξεη: «ε κεηαγξαθή, εθηφο απφ ιίγεο εμαηξέζεηο, είλαη θηηαγκέλε θαιά. Διπίδσ φηη ν
Καιαθάηεο λα κελ παξεμεγεζεί κε ην φηη έρσ θάλεη ιίγεο δηνξζψζεηο (ην κεγαιχηεξν
κέξνο απφ απηέο είλαη γηα ηελ επθνιία)» (Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο
Μνπζηθήο Βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, inventarniy nomer 2296).
΢ηηο 22-9-1902 ν Μπειηάγηεθ γξάθεη ζην ΢θξηάκπηλ: «κφλν ζήκεξα κπνξψ λα ζε
θαζεζπράζσ φηη ηα ηειεπηαία κέξε ηεο ΢πκθσλίαο ζνπ έθηαζαλ ζηε Λεηςία» (΢θξηάκπηλ,
Γξάκκαηα, 1965: 184). Ο ΢θξηάκπηλ ήηαλ αλήζπρνο, επεηδή ηνπ είραλ αλαγγείιεη φηη ηα
ρεηξφγξαθα (απφ ηελ κεηαγξαθή ηνπ Καιαθάηε) ηεο Γεύηεξεο ΢πκθσλίαο είραλ ραζεί,
θάηη ην νπνίν ηνλ εμέζεηε ηδηαίηεξα κπξνζηά ζηνλ Καιαθάηε θαη ζηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηνλ
Δθδνηηθφ Οίθν ηνπ Μπειηάγηεθ, ν νπνίνο ηνπ είρε εκπηζηεπηεί ηα ρεηξφγξαθα.
Γεκνζηεπκέλν ζε αξθεηέο ξσζηθέο πεγέο θαη ζην F. Bowers (1970: 215-216) είλαη
ην ηειεγξάθεκα, ην νπνίν ιακβάλεη ν ΢θξηάκπηλ κεηά απφ ηελ επηηπρεκέλε ζπλαπιία ηνπ
ζηηο 22-11-1901/2, ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, φπνπ παξνπζηάδεη ηα δηθά ηνπ έξγα γηα πηάλν:
Πξεινύληηα (έξγα 13, 11, 37, 39, 16, 31, 48), Etudes (έξγν 8), Fragility (έξγν 51),
Μαδνύξθεο (έξγα 3 θαη 40), Σέηαξηε ζνλάηα, ηα Πνηήκαηα- Αίληγκα (έξγν 52), Φαληαζηηθό
πνίεκα (έξγν 45), Πνισλέδα (έξγν 21) θ.ά.
Μηα εκέξα κεηά, ν Μπειηάγηεθ νξγαλψλεη κηα κεγάιε γηνξηή, γηα ηελ 25ε επέηεην
απφ ηελ ίδξπζε ηνπ εθδνηηθνχ νίθνπ ηνπ. Ο ΢θξηάκπηλ, ν νπνίνο δειψλεη φηη πξέπεη λα
επηζηέςεη ζηε Μφζρα (θαη δε κπνξεί λα παξαβξεζεί), ιακβάλεη έλα εγθάξδην
ηειεγξάθεκα απφ ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπ: «νη θίινη θαη ζαπκαζηέο ηνπ κεγάινπ ηαιέληνπ
ηνπ Αιέμαλδξνπ Ν. ΢θξηάκπηλ, ην φλνκα ηνπ νπνίνπ θνζκεί θαη απμάλεη ηελ αμία ηνπ
Δθδνηηθνχ Μνπζηθνχ Οίθνπ ηνπ Μπειηάγηεθ, ηνπ ζηέιλνπλ απηφ ην εηιηθξηλά εγθάξδην
ραηξεηηζκφ θαη εθθξάδνπλ ηε ιχπε ηνπο φηη απηφο δελ είλαη παξψλ ζε απηή ηε θηιηθή
ζπγθέληξσζε γηα ηελ επέηεην ηνπ Μ. Μπειηάγηεθ». Σν ηειεγξάθεκα ππνγξάθνπλ νη
Γθιαδνπλφθ, Ληάληνθ, Κηνπί, Εηιφηη348, Μπινχκελθειλη349, Σζεξεπλίλ, Γηνχξγθελζνλ,
Βίηνι, Οζζφθζθη, Καιαθάηεο, Νηθνιάγηεθ θ.ά.
Ζ ζχγθξηζε κε ην ΢θξηάκπηλ δε ζα ήηαλ εχθνιε ππφζεζε γηα ηνπο «ειάζζνλεο»
ζπλζέηεο ηεο επνρήο ηνπ (παξά ηηο αδπλακίεο ηνπ ΢θξηάκπηλ ζηελ ελνξρήζηξσζε, παξφιν
348
Αιεμάληεξ Ηιίηο Εηιφηη (Ziloti) (1863-1945): Ρψζνο πηαλίζηαο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο, κνπζηθφο
παξάγνληαο καζεηήο ηνπ Ν. Γθ. Ρνπκπηλζηάηλ θαη F. Listz. Ζ κνπζηθή δσή ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε ζηελ
εμεηαδφκελε πεξίνδν ήηαλ εμαηξεηηθά πινχζηα, κφλν γηα ηηο ζπκθσληθέο παξαζηάζεηο ππήξραλ ηέζζεξηο
δηαθνξεηηθνί νξγαληζκνί: νη ζπλαπιίεο ηνπ Εηιφηη, ε Ρσζηθή Μνπζηθή Έλσζε, ηα Ρσζηθά ΢πκθσληθά
θνλζέξηα (Μπειηάγηεθ), ζηα νπνία ρξεζηκνπνηνχζαλ ηελ νξρήζηξα ηνπ ζεάηξνπ Μαξηίλζθη θαη ε ζπλαπιίεο
ηνπ θφληε Αιεμάληξ Νη. ΢εξεκέηηεθ (1859-1931), ν νπνίνο είρε ηε δηθή ηνπ νξρήζηξα.
349
Φέιημ Μηράηινβηηο Μπινπκελθέιλη (Blumenfel‟d) (1863-1931): Ρψζνο πηαλίζηαο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο, ζπλζέηεο θαη δάζθαινο.

96
 97

πνπ πξνθαινχζε κε ηηο θαηλνηφκεο ηδέεο ηνπ). Ο Ενινηαξηφθ πεξηγξάθεη ζηηο Αλακλήζεηο
ηνπ πσο αηζζάλζεθε κεηά ηε ζπλαπιία ζηε Μφζρα, φπνπ παίρζεθαλ ην δηθφ ηνπ Οθηέην
θαη έξγα γηα πηάλν ηνπ ΢θξηάκπηλ. Σελ επφκελε κέξα ζηνλ Σχπν έγξαθαλ κφλν γηα ην
΢θξηάκπηλ, κε αλαιχζεηο ησλ λέσλ αηληγκάησλ ηνπ. Να θαη ε πξνζσπηθή εθηίκεζε ηνπ
ζπλζέηε: «ν ΢θξηάκπηλ ήηαλ ν ππφγεηνο θπξίαξρνο ησλ ιέμεσλ, αιιά εγψ δελ ήκνπλ θαη
πνηέ δε ζα κπνξνύζα λα γίλσ» (Ενινηαξηφθ, 1957: 226- 227).
Παξφιν πνπ ν Καιαθάηεο έθαλε ηε κεηαθνξά γηα πηάλν ηεο Γεύηεξεο ζπκθσλίαο
ηνπ ΢θξηάκπηλ θαη επηπιένλ γλψξηδε θαιά ηα πηαληζηηθά έξγα ηνπ ζπλζέηε (ζε πνιιά απφ
ηα νπνία έθαλε κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30), δελ
παξαηεξήζεθε επηξξνή ζηα δηθά ηνπ έξγα.

4.1.5. R. Schumann, Καξλάβαιν, έξγν 9, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα.

Σν έηνο 1902 πξαγκαηνπνηήζεθε έλα παιηφ φλεηξν ηνπ Α. Ρνπκπηλζηάηλ· έγηλε ε
κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα ελφο αγαπεκέλνπ έξγνπ απφ ην αμέραζην ξεπεξηφξηφ
ηνπ ζην πηάλν, R. Schumann, Καξλάβαιν, έξγν 9. Ζ κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα350 ήηαλ κηα νκαδηθή πξνζπάζεηα (θάηη πνπ νη Ρψζνη ζπλήζηδαλ ηελ πεξίνδν
εθείλε), ζηελ νπνία έιαβαλ κέξνο νη δηδάζθνληεο ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
Αξέλζθη, Γθιαδνπλφθ, Κιελφθζθη351, Πεηξφθ352, Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Καιαθάηεο,
Σζεξeπλίλ, Ληάληνθ, Βίηνι, Βίλθιεξ353 θαη ΢νθνιφθ.
Ο Καιαθάηεο έθαλε ηηο κεηαγξαθέο ζε 3 θνκκάηηα («Απηνβηνγξαθία, Καηάινγνο
έξγσλ, 1936»:
α) ην αξ. 7. Coquette354, ην αξ. 11. Charina355 (αθηεξσκέλν ζηελ Clara Wieck) (ζην
Αξρείν ηνπ Καιαθάηε δηαζψδνληαη δχν εκηηειή ρεηξφγξαθα).

350
Ζ ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα ηεο κεηαγξαθήο βξίζθεηαη ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο βηβιηνζήθεο
ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, κε αξηζκφ 1641- π. Έρεη γίλεη έιεγρνο γηα ηε κεηέπεηηα κνπζηθή πνξεία
ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο. Ζ ελνξρεζηξσκέλε κνξθή ηνπ Καξλαβαιηνύ ηνπ R. Schumann, έξγν 9, αθνχζηεθε
ζην ξαδηφθσλν ζηε Γεξκαλία ζην Program Neue Music, 12-1/18-4-1994, Music im WDR 3 Program
(htpp://www.wd.r.de/radio/neue_musik/15-1999html). Ζρνγξάθεζε απφ ην παξαπάλσ αλαθεξφκελν έξγν
εληνπίζηεθε λα πνπιηέηαη ζην δηαδίθηπν, ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ «DVD-VERLEIH», κε ηνλ ηίηιν «Great Ballet
Music» (Adam, Chopin, Delibes, Schumann) θαη κε εκεξνκελία 18-4-2000 (ASIN: B000027K9J,
Amazon.de Verkaufsrang 404.394) θ.ηι. Γηαζέζηκε ερνγξάθεζε ηνπ έξγνπ ππάξρεη ζην ειεθηξνληθφ αξρείν
ηνπ Αξρείνπ Β. Καιαθάηε (δελ έρνπκε ζηνηρεία απφ πνηα ξψζηθε νξρήζηξα είλαη ε εθηέιεζε, θαζψο ην
αξρείν καο παξαρσξήζεθε απφ ην Μνπζείν Ηζηνξίαο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ην έηνο 2010).
351
Νηθνιάη ΢εκηφλνβηηο Κιελφθζθη (Klenovsky) (1853-1915): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο
νξρήζηξαο, καζεηήο ηνπ Σζατθφθζθη θαη Ν.Α. Γθνχκπεξη.
352
Αιεμέη Αξζέληεβηηο Πεηξφθ: καζεηήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (Δλνξρήζηξσζε, ΢χλζεζε- 1900-
1903), απφθνηηνο ηνπ 1886. Καζεγεηήο ζην Χδείν (1906).
353
Αιεμάληεξ Αληφιθνβηηο Βίλθιεξ (Winkler) (1865-1935): Ρψζνο πηαλίζηαο, δάζθαινο θαη
ζπλζέηεο, δίδαζθε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, ζην δηάζηεκα 1896-1924 (θαζεγεηήο απφ 1909).
354
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξηζκφο 108, Ζ αξρηθή ζειίδα απφ ην ρεηξφγξαθν ηνπ Β. Καιαθάηε: ε
ελνξρήζηξσζε ηνπ Καξλαβαιηνύ ηνπ Schumann, αξ. 7. Coquette (6/04/1902). Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο
Δπηζηεκνληθήο Μνπζηθήο Βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, αξ. 1641 Schumann, Carnaval,
op. 9, ζει. 28. ΢ην δηαδίθηπν πσιείηαη ην άικπνπκ «Les Premières gravures», ην νπνίν πεξηέρεη: «Carnaval:
Coquette (ελνξρήζηξσζε Καιαθάηε), Diaghilev's Ballets Russes Orchestra». Ζ αλαθνίλσζε είλαη απφ ηηο 5-
2-2009 θαη ε ερνγξάθεζε είλαη δηαζέζηκε (Format: MP3, 256 Kbit/s), βι. http://www.amazon.fr/Carnaval-
Coquette-orchestration-Kalafati/dp/B0025N0PGE.
355
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 109. Σν θνκκάηη ζηελ παξηηηνχξα γηα πηάλν έρεη ηνλ αξ. 12. ΢ην
πξσηφηππν έξγν ηνπ Schumann ππάξρνπλ 22 κηθξά θνκκάηηα, αιιά ην αξ. 9 Sphinxes (ην νπνίν νπζηαζηηθά
πεξηέρεη κφλν ηξεηο παχζεηο κεγάιεο δηάξθεηαο, π.ρ. ε Clara Vick, ε γπλαίθα ηνπ, επέκελε φηη ην αξ. 9 ζε
θακηά πεξίπησζε δελ πξέπεη λα παίδεηαη, θαη ν κφλνο πνπ ηφικεζε ζηελ ηξνκαθηηθή εθηέιεζε ηνπ λα ην
αςεθήζεη ήηαλ ν ΢. Ραρκάληλνθ), ζηηο δεκνθηιέζηεξεο ερνγξαθήζεηο παξνπζηάδεηαη ελσκέλν κε ηνλ αξ. 8.
Réplique (Sphinxes) θαη ηα θνκκάηηα γίλνληαη 21. Οη Ρψζνη ζπλζέηεο δελ έρνπλ αιιάμεη ηε ζεηξά ησλ
θνκκαηηψλ ηνπ έξγνπ, αιιά ε δηαζέζηκε ερνγξάθεζε ηνπ έξγνπ πνπ καο παξαρσξήζεθε απφ ην Χδείν ηεο
Αγ. Πεηξνχπνιεο έρεη 20 κέξε. Παξακέλεη ην ππ. αξ. 7. Coquette, αιιάδεη απφ αξ. 11 ζε αξ. 10. Charina θαη

97
 98

β) Γηα ηελ ελνξρήζηξσζε ηνπ αξ. 19 Pause356 θαη ηνπ αξ. 20. Marche des
Davidsbündler357, ζπλεξγάζηεθαλ ν Γθιαδνπλφθ θαη ν Καιαθάηεο (ν νπνίνο δειψλεη φηη
ελνξρήζηξσζε ην πξψην κέξνο ηνπ αξ. 20).
΢ην αξρείν καο δηαζψδεηαη θαη ε αξρηθή ζειίδα απφ ην αξ. 8 Sphinxes (φπνπ αληί γηα
παχζεηο, φπσο ζην πξσηφηππν έξγν ηνπ Schumann, ν Καιαθάηεο πξνζπάζεζε λα θάλεη
ηελ ελνξρήζηξσζε), ην νπνίν ηειηθά επηκειήζεθε ν Γθιαδνπλφθ (23-4-1902). Σν έξγν
εθδφζεθε απφ ηνλ M. Μπειηάγηεθ, Leipzig 1902 θαη Muzgiz, Μφζρα 1956.
Πξαγκαηνπνηήζεθε επηπιένλ θαη έιεγρνο ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο
Δπηζηεκνληθήο Βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, νπφηε ελνξρεζηξψζεθαλ
ηα ππφινηπα κέξε, κε ηα νπνία απαζρνιήζεθε ν Καιαθάηεο: ην αξ. 8. Réplique (δελ
ζπκπεξηιακβάλεηαη ζηε δηαζέζηκε ερνγξάθεζε), ην αξ. 11. Charina. Ζ εκεξνκελία πνπ
αλαθέξεηαη ζηα ρεηξφγξαθα ήηαλ 12-3-1902. ΢ηνλ αξ. 20. Marche des Davidsbündler
contre les Philistins (Γθιαδνπλφθ θαη Καιαθάηεο) αλαγξάθεηαη 25-3-1902. Γηα ηε
ζπλεξγαζία ησλ δχν ζπλζεηψλ ππάξρνπλ θαη δχν γξαπηέο καξηπξίεο ζην αξρείν καο (ζε
αληηγξαθή ηνπ Α. Καιαθάηε): ην γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Γθιαδνπλφθ (7-4-
1902) θαη ην αρξνλνιφγεην γξάκκα (1902,) ηνπ Γθιαδνπλφθ πξνο ηνλ Καιαθάηε, κε
κνπζηθφ παξάδεηγκα απφ ην Marche des Davidsbündler.

Γξάκκα ηνπ Καιαθάηε πξνο ηνλ Γθιαδνπλόθ

«Καλάιη ηεο Μεγάιεο Αηθαηεξίλεο
7 Απξηιίνπ 1902
Οηθία 105, δηακέξηζκα 8

Αγαπεηέ θαη κνλάθξηβε Μαέζηξν,

πξέπεη λα ζώζνπκε ην δηθό καο «νκαδηθό» δεκηνύξγεκα (γέλλεκα) από ηα γπλαηθεία ρέξηα: ε ΢νθία
Αιεμάληξνβλα πξόηεηλε κπξνζηά κνπ ζηε (Μαξία) Μπαξίλνβα λα ελνξρεζηξώζεη ηνλ Eusebius. Ζ Μπαξίλνβα
είλαη πξόζπκε λα ην θάλεη κε ραξά θαη ππάξρεη κεγάιε πηζαλόηεηα ην δήηεκα λα ηειεηώζεη εθεί θαη ε
Μπαξίλνβα λα μεθηλήζεη λα ελνξρεζηξώλεη ηνλ Eusebius.
Αγαπεηέ Αιέμαλδξε Κνλζηαληίλνβηηο, δε ζα αλαιάβεηο εζύ ηελ εξγαζία λα ελνξρεζηξώζεηο ηνλ
Eusebius θαη κε απηό λα ζώζεηο ην δεκηνύξγεκα καο από ηελ αλεπηζύκεηε γπλαηθεία παξνπζία; Δάλ ην θάλεηο
απηό, ζα βγάιεηο όινπο εκάο από ηε δύζθνιε θαηάζηαζε, ζηελ νπνία ζα βάιεη ε Μπαξίλνβα ηνλ εαπηό ηεο θαη
όινπο εκάο, πνπ εξγαδόκαζηε ζηνλ Καξλάβαιν.
Γηθόο ζνπ
Β. Καιαθάηεο
ΤΓ. ΢ε παξαθαιώ ηώξα, απηή ηε ζηηγκή λα πάξεηο έλα θνπηί ζπίξηα θαη λα θάςεηο ην γξάκκα κνπ.
Παξαθαιώ! Ναη!
Β.Κ.
ΤΓ1. Ζ ζύδεπμε ζηα έγρνξδα ζε κέλα ήηαλ έηζη, κόλν ε αξκνλία δελ είλαη αθξηβώο ηέηνηα. Ίζσο λα
θαηαθέξσ λα ην δηνξζώζσ ζηηο πάξηεο.

΢ε κέλα είλαη θξαγκέλν έηζη:

΢ε ζέλα είλαη θαιό απηό πνπ δελ
ππάξρνπλ δύν κεγάιεο Σξίηεο : κη b - ζνι
θα – ια»

Δζληθή βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ (Αξρείν A. K. Γθιαδνπλφθ, F, ed. hr.
905).

ν θχθινο νινθιεξψλεηαη κε ην αξ. 20. Marche des Davidslündler.Σν αξ. 8. Réplique (Sphinxes) δελ
ζπκπεξηιακβάλεηαη (βι. www.amazon.de/exec/obidos/ASIN/B0000K9J/028-8085022-9487745).
356
Γηα ηελ ελνξρήζηξσζε ηνπ αξ. 20 Pause (αξ. 21 ζηελ παξηηηνχξα γηα πηάλν) απφ ηνπο
Γθιαδνπλφθ θαη Καιαθάηε, πεγή καο είλαη ην СD απφ ην www.amazon.de/exic/obidos.
357
Γηαθνξεηηθή αξίζκεζε: 21 [22] www.amazon.de/exec/obidos/ASIN/B0000K9J/028-8085022-
9487745).

98
 99

Γξάκκα ηνπ Γθιαδνπλόθ πξνο ηνλ Καιαθάηε (αξ. 87, Καηάινγνο Έθζεζεο).

«Αγαπεηέ Βαζίιε Παύινβηηο,

΢ε επραξηζηώ γηα ην γξάκκα ζνπ θαη γηα ην ελδηαθέξνλ ζνπ γηα ηελ νκαδηθή εξγαζία καο. Οπσζδήπνηε
πξέπεη λα βάινπλ ηνπο αξηζκνύο ζηελ εμήο ζεηξά: γηα ην Chopin (Γθιαδνπλόθ) έλα, γηα ηνλ Eusebius
(Βίλθιεξ) δύν (κπνξνύκε κε ηα ζεκεία επαλαιήςεσο λα κηθξύλνπκε ην δεύηεξν κηζό). ΋ζνλ αθνξά ην Pause,
ήδε κίιεζα κε ηε ΢.Α. Μνινδέκνβα358 θαη απηή απνκλεκόλεπζε ην θζνγγόζεκν κε ηξαλζπόξην (παξά λα είλαη
ια ύθεζε, είλαη ζη ύθεζε /as-b), πξέπεη απηό ην λνύκεξν λα ην αληηγξάςεη από ηελ ζει. Préambule. Πηζαλό
είλαη εθείλε λα ην μεράζεη. ΢ηελ πεξίπησζε απηή, ελεκέξσζε ηνλ αληηγξαθέα λα αθήζεη πξηλ από ην Marche
des Davidsbündler έλα ειεύζεξν αξηζκό.
Υζεο πήγα ζηε ζεαηξηθή ζρνιή, ζηελ πξόβα ηνπ κπαιέηνπ, κε ηε ζπκκεηνρή ησλ ρνξεπηώλ ηνπ Χδείνπ
θαη ησλ κίκσλ. Ήηαλ όια ζηελ εληέιεηα. Αύξην ζα γίλεη κηα γεληθή πξόβα ζην Χδείν, ζηε 13.30. Πήγαηλε ηελ
ώξα απηή ζην Χδείν θαη πηζαλόλ, κεηά ηε ζπλέιεπζε ηεο Φηιαξκνληθήο Έλσζεο, λα έξζσ θη εγώ.

ΤΓ. Καιύηεξα έηζη, παξά ζηε ζειίδα.

πλεπζηά

(Μπνξνύκε λα κεηαθέξνπκε ηελ θσλή ηνπ άιηνπ από ην ζνι (g) ζην λην (c) αληί γηα ια (a) !)».
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ (F. 15, op. 1 ).

Έλα κεγάιν κέξνο ησλ έξγσλ ηνπ γηα πηάλν ηνπ Schumann είλαη κηθξά
ιπξηθνδξακαηηθά θνκκάηηα κε «πξνζσπνγξαθηθφ» ραξαθηήξα, ζπλδεδεκέλα εζσηεξηθά
κεηαμχ ηνπο. Έλα απφ ηα πην ραξαθηεξηζηηθά ζχλνια είλαη ην Καξλαβάιη (1835), φπνπ ζε
πνηθηιφρξσκε ζεηξά δηαδέρνληαη ε κία ηελ άιιε κηθξέο ζθελέο, ρνξνί, καζθαξάδεο,
γπλαηθείεο κνξθέο (φπσο ε Charina –ε Clara Wieck), κνπζηθά πνξηξέηα ηνπ Paganini θαη
ηνπ Chopin. Παξαπιήζηνη ζην Καξλαβάιη είλαη θαη νη θχθινη Πεηαινύδεο (1837) θαη νη
Νηαβηληζκπνύληιεξ (1837). Ζ ζπκθσληθή νξρήζηξα ζηηο κεηαγξαθέο ηνπ Καιαθάηε ερεί
κε κηα πιεζψξα ρξσκάησλ: ην Coquette είλαη ιεπηεπίιεπην θαη ζθεξηζφδηθν, ην αξ. 11.
Charina είλαη ξνκαληηθφ θαη φκνξθν, ελψ ην αξ. 20. Marche des Davidsbündler- δπλακηθφ
θαη επίζεο ξνκαληηθφ.
Σν Καξλαβάιη γηα πηάλν ηνπ Schumann πεξηγξάθεηαη απφ ην ζπλζέηε ζαλ «κηθξέο
ζθελέο ζε ηέζζεξηο λφηεο». Οη λφηεο είλαη S, C, H, A (κη χθεζε, λην, ζη χθεζε, ια - ηα
γξάκκαηα είλαη θαη ηα αξρηθά ηνπ ζπλζέηε)359· ελσκέλεο ζε άιιε ζεηξά ζρεκαηίδνπλ ηε
ιέμε «ASCH»360, ην φλνκα κηαο πφιεο. Ο κνπζηθνθξηηηθφο ΢ηάζνθ αλαθέξεη γηα κηα
αγάπε ηνπ ζπλζέηε (ηελ Ernestine von Fricken361), απφ ηελ πφιε απηή.

358
H ΢. Μαινδέκνβα, ε νπνία ππήξμε καζήηξηα πηάλνπ ηνπ Α. Ρνπκπηλζηάηλ, ζπλέβαιε πάξα πνιχ
ζηελ πξνζπάζεηα λα αθνχζεη ηνλ Καξλάβαιν ηνπ ΢νχκαλ ζε ελνξρεζηξσκέλε κνξθή. Σν έξγν απηφ ήηαλ
έλα απφ ηα αγαπεκέλα έξγα ζην ξεπεξηφξην ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ.
359
Μεηαμχ ησλ άιισλ μέλσλ ζπλζεηψλ πνπ κεηαρεηξίζηεθαλ κνπζηθά γξάκκαηα ήηαλ ν Brahms, ν
Ravel θαη ν Vincent d‟Indy (1851-1931). ΢ηνπο Ρψζνπο ζπλζέηεο πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ ζπρλά απηή ηελ
πξνζέγγηζε πεξηιακβάλνληαη: α) Ο Α. Γθιαδνπλφθ, πνπ έγξαςε αξθεηέο ζπλζέζεηο, βαζηζκέλεο ζε κηα
κνπζηθή απνθξππηνγξάθεζε ησλ θζφγγσλ ζην «΢άζα» (SASHA), ην κηθξφ ηνπ φλνκα. β) Έλα θνπαξηέην
εγρφξδσλ, βαζηζκέλν ζηε ιέμε «Μπε-ια-εθ» (ην επψλπκν ηνπ Ρψζνπ εθδφηε Μπειηάγεθ), φπνπ νη θζφγγνη
ιεηηνχξγεζαλ ζαλ θζφγγνη θαη ζπιιαβέο θαη γξάθεθε απφ ηνπο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Ληάληνθ, Μπνξνληίλ θαη
Γθιαδνπλφθ. γ) ΢ηε Γέθαηε ζπκθσλία ν ΢νζηαθφβηηο κεηαρεηξίζηεθε κηα εξκελεία ησλ αξρηθψλ ηνπ DSCH
(ξε, κη πθ., λην, ζη). Μηα Παζζαθάιηα κε ηα ίδηα αξρηθά γξάθεθε απφ ηνλ Άγγιν ζπλζέηε R. Stevenson.
360
Aξ. 11. A.S.C.H - S.C.H.A. (Ληάληνθ, Lettres dansantes).
361
H Ernestine von Fricken, γελλεκέλε ζηελ Asch ηεο Βνεκίαο, ήηαλ ε πξψηε αξξαβσληαζηηθηά ηνπ
ζπλζέηε. Ζ ζρέζε ηνπο απνηέιεζε ηελ έκπλεπζε γηα ηε ζχλζεζε ηνπ θχθινπ. Ζ επηξξνή ηεο είλαη θαλεξή
ζηνπο αξ. 11. A.S.C.H- S.C.H.A, αξ. 14. Estrella (Ernestine) θαη αξ. 9. Sphinxes.

99
 100

Θέαηξν «Μαξηίλζθη», θαξη-πνζηάι. Σν ζέαηξν βξίζθεηαη αθξηβψο απέλαληη απφ ην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, ζηελ ζεκεξηλή «Πιαηεία ζεάηξνπ». H ηειεπηαία δεθαεηία ηνπ 19νπ αη. θαη νη αξρέο ηνπ 20νπ
αη. ήηαλ ε «ρξπζή επνρή» ηνπ ζεάηξνπ, φπνπ ζην ξεπεξηφξηφ ηνπ ππήξραλ θαη πνιιέο ξσζηθέο φπεξεο. (βι.
άιιε θαξη-πνζηάι, Καηάινγνο, αξ. 25).

Παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε απνζπάζκαηα από ην άξζξν362 ηνπ γλσζηνχ Ρψζνπ

κνπζηθνθξηηηθνχ Βιαληίκηξ ΢ηάζνθ (1894-1906)363, ζε άγλσζηε εθεκεξίδα (1902). Σν
άξζξν είλαη αθηεξσκέλν ζηελ πξψηε εθηέιεζε ηνπ Καξλαβαιηνύ ηνπ R. Schumann, ε
νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 19-4-1902, ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (σο παληνκίκα
κε κπαιέην)364. Ζ ζπλαπιία απηή πξνεγείηαη απφ ηηο πξψηεο ηξεηο εθηειέζεηο ηνπ έξγνπ,
ζχκθσλα κε ηνλ Καηάινγν ηνπ Αλαηφιη Καιαθάηε:
Πξψηε εθηέιεζε, ζηελ Έβδνκε Ρσζηθή κνπζηθή βξαδηά, ζην ΢ηαζκφ ηνπ
«Παχινθζθ», ζηηο 23 Ηνπιίνπ 1902365.
Γεχηεξε εθηέιεζε, ζηηο 20 Γεθεκβξίνπ 1908 ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
(δηαζψδεηαη ην πξφγξακκα).
Σξίηε εθηέιεζε, ζηηο 8 Γεθεκβξίνπ 1913, Θέαηξν Mαξίηλζθη (σο παληνκίκα κε
κπαιέην, δηαζψδεηαη ην πξφγξακκα).

«Σελ πεξαζκέλε Κπξηαθή, 19 Απξηιίνπ, ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο πξαγκαηνπνηήζεθε ζπλαπιία,
γηα ηελ ελίζρπζε ηεο Λατθήο ΢ρνιήο ζην όλνκα ηνπ «Ρνπκπηλζηάηλ»366. Ζ ζπλαπιία ζαπκάζηα πέηπρε ην ζθνπό
ηεο. Ζ αίζνπζα ήηαλ γεκάηε.
[…] Σν πην ζπνπδαίν κέξνο ηεο ζπλαπιίαο ήηαλ ε εθηέιεζε ηνπ Καξλαβαιηνύ ηνπ R. Schumann, ζε κηα
εληειώο άγλσζηε θαη γηα πξσηνεκθαληδόκελε κνξθή, κε ηε ζπκκεηνρή νξρήζηξαο θαη κηκεηηθέο ζθελέο ηνπ
ζεάηξνπ, κε ζθεληθά, κε δσληαλέο εηθόλεο θαη δσληαλή θίλεζε.
Σέηνηα παξάζηαζε νλεηξεπόηαλ από παιηά ν ίδηνο ν Ρνπκπηλζηάηλ· αξθεηνί από καο άθνπζαλ από ην
ζηόκα ηνπ λα εθθξάδεηαη ε επηζπκία θαη ε ειπίδα ηνπ – ζε εκέλα πξνζσπηθά ζπλέβε αξθεηέο θνξέο λα ηνλ
αθνύζσ….
Ζ εθηέιεζε ηνπ Καξλαβαιηνύ ηνπ Schumann ήηαλ πάληα έλα από ηα πην ζπνπδαία γεγνλόηα γηα ηνλ
ενξηαζκό ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ ζε όιεο ηηο ζπλαπιίεο ηνπ, ζηελ Δπξώπε θαη ζηελ Ακεξηθή, ζηηο κεγάιεο ζθελέο θαη
ζηα ζπίηηα ησλ αλζξώπσλ, όηαλ ζπγθεληξώλνληαλ όινη καδί. ΢ε όζνπο από ηνπο αθξναηέο είλαη αθόκε ελ δσή,
ε αλάκλεζε ηεο εθηέιεζεο ηνπ έξγνπ κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ ηνπο έρεη κείλεη ζαλ κηα εκπεηξία,
αμέραζηε θαη αζύγθξηηε γηα πάληα…
Οη ππόινηπνη λεαξνί ζπλζέηεο (πνπ ζρεδόλ όινη ήηαλ καζεηέο ηνπ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ) παξνπζίαζαλ
επίζεο κε κεγάιε ζπνπδαηόηεηα θαη ιεπηνκέξεηα ηε δηθή ηνπο νξρήζηξα. Αλάκεζα ζε απηνύο, ιεπηά θαη κε

362
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξηζκφο 107. Βιαληίκηξ ΢ηάζνθ, «΢πλαπιία ζηε κλήκε ηνπ
Ρνπκπηλζηάηλ», άξζξν ζε άγλσζηε εθεκεξίδα , 19-4-1902.
363
βι. ην πνξηξέην ηνπ Β. ΢ηάζνθ (1894-1906), θηινηερλεκέλν απφ Ηιηά Ρέπηλ, ην 1899, Κξαηηθή
πηλαθνζήθε «Σξεηηαθφθζθαγηα» Μφζρα. (αξ. 106. Καηάινγνο Έθζεζεο).
364
Πεγή γηα ηελ εκεξνκελία είλαη Γθιαδνπλφθ (1960 ii: 314). ΢χκθσλα κε ην Γηάζηξεκπηζεθ (1960
ii: 555), ε Α΄ εθηέιεζε ηεο νκαδηθήο πξνζπάζεηαο ησλ δηδαζθφλησλ ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 20 Απξηιίνπ 1902, κε ζθελνζεζία ηνπ ρνξνγξάθνπ Ν. Λεγθάη, ζηε κεγάιε αίζνπζα
ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (ζπλαπιία ζηε κλήκε ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ).
365
Β΄ εθηέιεζε ζηηο 23 Ηνπιίνπ 1903, φπνπ ν Καξλάβαινο ηνπ ΢νχκαλ παξνπζηάζηεθε θνλζεξηάληε,
ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Α. Γθιαδνπλφθ ζηε 7ν Ρσζηθή ΢πκθσληθή βξαδηά (΢ηαζκφο ηνπ Παχινθζθ). Ζ
παξηηηνχξα ηεο ελνξρεζηξσκέλεο κνξθήο ηνπ Καξλάβαινπ εθδφζεθε ην 1956 απφ ην εθδνηηθφ νίθν Muzgiz
(επηκ. Η. Γηνξληάλ θαη Γθ. Κηξθφξ).
366
Ζ ζρνιή ιεηηνχξγεζε ζην δηάζηεκα 1835-1881.

100
 101

αγάπε ήηαλ δσγξαθηζκέλα ηα Coquette (ελνξρήζηξσζε ηνπ Καιαθάηε) θαη Pantalon et colombine
(ελνξρήζηξσζε ηνπ Αξέλζθη).
Με αθνξκή ηελ εθηέιεζε ηνπ Καξλαβαιηνύ ηνπ Schumann, αλάκεζα ζην κνπζηθό θνηλό ηεο Αγ.
Πεηξνύπνιεο έγηλαλ πνιιέο ζπδεηήζεηο θαη ινγνκαρίεο γηα ην ιόγν· είλαη επηηξεπηό απηό, είλαη απαξαίηεην,
είλαη λόκηκν;… Ζ πξνζσπηθή κνπ γλώκε είλαη όηη ζηηο ινγνκαρίεο απηέο ήηαλ δίθαηνη κόλν απηνί πνπ δε
ζπκθσλνύζαλ κε ηε ρνξνγξαθία, κε ηνπο ρνξνύο ηνπ κπαιέηνπ, ηνπο όξνπο ηνπ κπαιέηνπ, ηελ θνκςόηεηα ηνπ
κπαιέηνπ θαη ηνπο κνξθαζκνύο (γθξηκάηζεο), κε ηελ αλαθξίβεηα ηνπ κπαιέηνπ. ΋ια ηα ππόινηπα είλαη θαη θαιά
θαη λόκηκα θαη επηηξεπηά…
Β. ΢ηάζνθ».

Ζ πξψηε εθηέιεζε ζηε Ρσζία ηνπ «λπρηεξηλνύ» Νύρηα ζην Γθνπξζνύθ (1900) ζε
ζη ειάζζνλα, έξγν 5 (Belaieff-Leipzig, 1901), πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Βέληελ, ζηηο 7-9-
1902. ΢ην αξρείν ηνπ ζπλζέηε δηαζψδεηαη κηα αθίζα367 κε ηελ ίδηα εκεξνκελία, ε νπνία
καο πιεξνθνξεί πνηνο ήηαλ θαη ν πξψηνο εξκελεπηήο ηνπ «λπρηεξηλνχ»: ν πηαλίζηαο
Νηαβίλη ΢φνζηε, απφ ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, πξνζσπηθφο θίινο θαη ζπλεξγάηεο
ηνπ ζπλζέηε (ππήξμε θνπκπάξνο ζην δεχηεξν γάκν ηνπ Β. Καιαθάηε, ην 1922).
Έρεη γίλεη ήδε αλαθνξά ζην «λπρηεξηλφ» Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ πέληε θνξέο ζηε
δηαηξηβή απηή:
α) φηαλ παξνπζηάζηεθαλ νη ζπλζέζεηο ηνπ απφ ηελ πεξίνδν ζπνπδψλ (ην έξγν απηφ
απνηειεί κεηαπνίεζε απφ ηηο ζπλζέζεηο ηνπ Καιαθάηε, γξακκέλεο πξηλ απφ ηηο ζπνπδέο
ηνπ ζην Χδείν, 1891).
β) ε πξψηε εθηέιεζε ηνπ έξγνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Βέξλε ηεο Διβεηίαο ην
1901, φπνπ ν ζπλζέηεο παξνπζίαζε ην «λπρηεξηλφ» ζε θηιαλζξσπηθή ζπλαπιία.
γ) Γλσξίδνπκε επίζεο φηη εθηφο ηνπ «λπρηεξηλνχ», ν Καιαθάηεο παξνπζίαζε θαη ηα
Πξεινύληηα γηα πηάλν ζηε Βέληελ (πξηλ 1905).
δ) Ζ δεχηεξε εθηέιεζε ηνπ έξγνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 24-2-1909, ζηε κνπζηθή
βξαδηά ησλ θνηηεηψλ ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
ε) Σν «λπρηεξηλφ» παίρζεθε ην 2005 ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε ζηα πιαίζηα ηεο
ζπλαπιίαο «Οη ζπλζέηεο ηνπ Λέληλγθξαλη ζηα ρξφληα ηνπ Μεγάινπ Παηξησηηθνχ
Πνιέκνπ» θαη ζηηο 17-3-2010 ζην 19ν δηεζλέο θεζηηβάι ηεο Φηιαξκνληθήο Αγ.
Πεηξνχπνιεο368.

4.1.6. Δξγα (1902-1904). ΢ην δηάζηεκα 1902-1903, ν Καιαθάηεο ζπλέζεζε ηελ

Δηζαγσγή-Φαληαζία, γηα ηξηπιή ζχλζεζε ηεο κεγάιεο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο, έξγν 8, ην
νπνίν ν Μπειηάγηεθ εμέδσζε δηαδνρηθά369, ηελ πεξίνδν 1906-1909.
Πεγή καο γηα ηηο πξψηεο εθηειέζεηο ηνπ έξγνπ είλαη ε αιιεινγξαθία ηνπ Καιαθάηε
κε ηνλ Α. Παζηέλθν (1883-1972)370, απφ ηηο 5-1-1915 (Μνπζείν «Γθιίλθα», Μφζραο, F.
236, indv. 811, povt. 10542):
α) ΢ηηο 9-11-1904 (ε ζσζηή εκεξνκελία είλαη 9-11-1906)371, απφ ηελ Königliche
Musicalische Kappelle, Γξέζδε, Γεξκαλία.

367
βι. αξ. 44, Καηάινγνο ηεο Έθζεζεο: «ζπλαπιία κε έξγα γηα πηάλν, ζηελ αίζνπζα ηεο Γεκφζηαο
ζπγθέληξσζεο ηεο πφιεο Βέληελ απφ ηε 2ε ΢επηεκβξίνπ 1902 ηνπ ΝΣΑΒΗΝΣ ΢ΟΟ΢ΣΔ απφ ην Χδείν ηεο
Αγ. Πεηξνχπνιεο». ΢ην πξφγξακκα ηνπ πξψηνπ κέξνπο: αξ. 3. Καιαθάηεο, La Nuit á Goursouf, «λπρηεξηλφ»
γηα πηάλν, έξγν 5 (πξψηε εθηέιεζε).
368
Σν έξγν παξνπζηάζηεθε ζην 16ν δηεζλέο κνπζηθφ θεζηηβάι ηεο Φηιαξκνληθήο Αγ. Πεηξνχπνιεο
«Zemlya detey» (Ζ γε ησλ παηδηψλ), ζηηο 22-3-2005 ζηελ αίζνπζα ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, βι. ζει. 3, ππ. 1 θαη ππ. 2.
369
Ο εθδνηηθφο νίθνο ηνπ Μπειηάγηεθ ζρεδφλ πάληα έθδηδε ηηο νξρεζηηθέο παξηηηνχξεο, καδί κε ηελ
πξνζαξκνγή ηνπο γηα πηάλν. Γηα ηελ Δηζαγσγή-Φαληαζία, βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 70, κεηαγξαθή γηα
πηάλν, ηππσκέλε παξηηηνχξα, εμψθπιιν θαη αξ. 71 ην ρεηξφγξαθν ηνπ ίδηνπ έξγνπ.
370
Αληξέη Φίιηππνβηηο Παζηέλθν (Pashchenko) (1883-1972): Ρψζνο ζπλζέηεο, καζεηήο ηνπ Μ.Ο.
΢ηέηλκπεξγθ. ΢ην δηάζηεκα (1921-1931) ήηαλ ππεχζπλνο γηα ηε βηβιηνζήθε ηεο Φηιαξκνληθήο ηνπ
Λέληλγθξαλη. ΢πλέβαιε ζηελ εμέιημε ηεο ΢νβηεηηθήο φπεξαο.

101
 102

β) ΢ηηο 10-3-1905, ζην Πξψην Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην, Αγ. Πεηξνχπνιε

Ρσζία (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ ζπλζέηε).
Σν έξγν έρεη παξνπζηαζηεί αθφκε αξθεηέο θνξέο ζηε Ρσζία θαη ζηε Γεξκαλία:
α) Σνλ 11/1906, Βαζηιηθή ρνξσδία ηνπ Παξεθθιεζίνπ, Λεηςία Γεξκαλίαο.
β) Ζ Δηζαγσγή-Φαληαζία παίρζεθε ζηε Ρσζία θαη ην 1906 (δηαζψδνληαη αξθεηέο
θξηηηθέο απφ ην 1907, νη νπνίεο αλαθέξνπλ ην γεγνλφο). Σν έξγν παίρζεθε επίζεο ηνλ
2/1907, Αγ. Πεηξνχπνιε θαη ζηηο 25-7-1907, ΢εζηφηεξο372, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ
Καιαθάηε θαη ηνπ Β. ΢νπθ.
Ζ πξψηε εθηέιεζε ηεο Δηζαγσγήο-Φαληαζίαο ζηελ Διιάδα πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο
4-2-2005, απφ ηελ Κξαηηθή Οξρήζηξα Θεζζαινλίθεο373, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Β.
Φηδεηδή. Ο Σχπνο ζηε ζπκπξσηεχνπζα δελ πξφβαιε ηδηαίηεξα ηε ζπγθεθξηκέλε ζπλαπιία,
φπσο καο πιεξνθφξεζαλ απφ ηε Γξακκαηεία ηεο Κ.Ο.Θ.
΢ην δηάζηεκα 1903-1904 ν Καιαθάηεο ζπλέζεζε ηελ Pohoronï ptichki / Ζ θεδεία
ηνπ πνπιηνύ, γηα πηάλν, αξ. 3, έξγν 9374. Σν θνκκάηη απηφ έρεη κείλεη έληνλα ζηηο
αλακλήζεηο ηεο Λχδηαο Καιαθάηε, ε νπνία ζπκάηαη ηνλ παηέξα ηεο λα εξκελεχεη ζην
πηάλν ην ζπγθεθξηκέλν θνκκάηη πνιιέο θνξέο. Ζ κφλε καξηπξία γηα καο είλαη ε
πξφζθιεζε απφ ηελ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ, ζηηο 31-1-1936375, ζην «Μέγαξν ηεο Νενιαίαο»
ηνπ Λέληλγθξαλη.

1) «Παηδηθφ Μέγαξν ηνπ Πνιηηηζκνχ. Ζ πξφζθιεζε γηα ηε βξαδηά-ζπλάληεζε ησλ αξηζηνχρσλ

καζεηψλ απφ ην κνπζηθφ ηκήκα ηεο ΢Σ΄ ηάμεο, κε ηνπο καζεηέο θαη ηα παηδηά ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. 31-1-
1936. Αξρή ζηηο 5 ην απφγεπκα. (Γηαγξαθή θαη αιιαγή ηεο δηεχζπλζεο ηεο ζπλαπιίαο, κε ην ρεηξφγξαθν
ραξαθηήξα ηνπ Καιαθάηε- «DDVD, Smol‟n. r-na, νδφο Μόηθα 24»).
2) Οη ζπλζέηεο θαζεγεηήο Μ.Ο. ΢ηέηλκεξγθ, Γηνπ. Λ. Βέηζκπεξγθ, θαζεγεηήο Μ.Φ. Γθλέζηλ,
θαζεγεηήο Α.Μ. Εηηνκίξζθη, θαζεγεηήο Β.Π. Καιαθάηεο ζα δηεγεζνχλ ζηα παηδηά ηηο ζπλαληήζεηο θαη ηελ
ζπλεξγαζία ηνπο κε ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ζα παίμνπλ ηα δηθά ηνπο έξγα.
΢πκπιήξσζε κε κειάλη, κε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηνπ Καιαθάηε –παίρζεθαλ νη ξνκάληδεο: Μελ
αθξίδεηο ζάιαζζα (1897)376, ΢ηελ άλεηε γσλία (1897), έξγν 1, ΢ε πεξίπαην (αρξνλνιφγεην) (πξψηε
εθηέιεζε)· εξκελεχνπλ ε ΢ίκα Γθελάληηεβλα Μπαιάληλα, ζπλνδεία ζην πηάλν: Β. Καιαθάηεο, Ζ θεδεία ηνπ
πνπιηνύ, κε ηελ ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε ζην πηάλν.

371
βι. ζειο 87-88 θαη ζειο 140-142.
372
Γεκνθηιήο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο, ε πφιε ΢εζηφηεηο είλαη γλσζηή γηα ηα ηακαηηθά ινπηξά ηεο.
Σα άξζξα, ηα νπνία καξηπξνχλ γηα ηηο ζπγθεθξηκέλεο ζπλαπιίεο, παξνπζηάδνληαη ζηηο ζει. 103-104- Έηνο
1907. ΢ηνλ Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 72, καδί κε ηηο αλαθνξέο γηα ην έηνο 1907, παξνπζηάδεηαη ε εηθφλα απφ
ηνλ αξ. 47. (ηππνγξαθηθφ ιάζνο- δηαζψδεηαη ην άξζξν γηα ηε ζπγθεθξηκέλε ζπλαπιία, αιιά ζε αληηγξαθή
ηνπ Α. Καιαθάηε).
373
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 73: Πξφγξακκα εθδειψζεσλ ηεο Κξαηηθήο Οξρήζηξαο
Θεζζαινλίθεο (Κ.Ο.Θ.), Ηαλνπάξηνο-Ηνχιηνο 2005. Παξαζθεπή, 4 Φεβξνπαξίνπ 2005: ε πξψηε εθηέιεζε ηεο
Δηζαγσγήο-Φαληαζίαο ζηελ Διιάδα.
374
Βι. ηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ, αξ. 37. Trois Bagatelles γηα πηάλν, έξγν 9 (1905- 1906), αξ. 3.
L‟Enterrement d‟on Oiseau / Pohoronï ptichki (Marche miniature) (Weggis Διβεηίαο, 1905). Ζ παξνπζίαζε
ηνπ αξ. 3 ην 1936, καο νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ν Β. Καιαθάηεο ίζσο λα ζπλέζεζε ην θνκκάηη λσξίηεξα
(ζην δηάζηεκα 1903-1904).
375
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 146, Πξφγξακκα απφ ην 1936.
376
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 21, ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα ηνπ έξγνπ, 1897, αθηέξσκα ζην
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ.

102
 103

Ο ζεζκφο απηφο, νη ζπλαληήζεηο κε ηνπο απνγφλνπο ηνπ Α.Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ,

θχθινη ζπλαπιηψλ, δηαιέμεηο, ζπλέδξηα θαη εξεπλεηηθή δνπιεηά, αθηεξσκέλε ζην έξγν ηνπ
Ρίκζθη-Κνξζαθνθ, ζπλερίδεηαη θαη ζήκεξα. ΢ήκεξα ιεηηνπξγνχλ ηξία κνπζεία πνπ
ζηεγάδνληαη ζε δηαθνξεηηθα αξρνληηθά (θαη πφιεηο), ηδηνθηεζία ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ
ζπλζέηε (ν νπνίνο θαηαγφηαλ απφ παιηά αξηζηνθξαηηθή νηθνγέλεηα, κε ξίδεο γλσζηέο απφ
ην 14ν αηψλα), ηα νπνία θαη αληηπξνζσπεχνπλ δηαθνξεηηθέο πεξηφδνπο ζηε δσή θαη ζην
έξγν ηνπ377. ΢ηηο 19 Μαξηίνπ 2010, ιάβακε πξφζθιεζε απφ ην Μνπζείν-νηθία ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε (φπνπ ν ζπλζέηεο έδεζε ηα ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο
ηνπ), γηα ζπκκεηνρή ζηελ έθζεζε κε ηα νηθνγελεηαθά θεηκήιηα, βηβιία, αθίζεο, έξγα,
θσηνγξαθηθφ πιηθφ θ.ιπ., ηηο λέεο παξηηηνχξεο πνπ αγφξαζε ην Κξαηηθφ Μνπζείν
Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο (π.ρ. ε ργ παξηηηνχξα ηεο φπεξαο Kashchey bessmertny, 1902, ηελ
νπνία o Κφξζαθνθ ράξηζε ζε θάπνην θαγθνηίζηα καζεηή ηνπ, θαη κε ηελ εμέηαζε ηνπ
γξαθηθνχ ραξαθηήξα πξφζθαηα πηζηνπνηήζεθε πσο ήηαλ δηθή ηνπ). Έπεηηα
παξαθνινπζήζακε ην ζηξνγγπιφ ηξαπέδη κε ηνπο απνγνλνπο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη
ηνπ Ηγθφξ ΢ηξαβίλζθη. Αλάκεζα ζηα λέα απνθηήκαηα ήηαλ θαη ην θσηναληίγξαθν απφ ην
πξφγξακκα ηεο ζπλαπιίαο ηνπ έηνπο 1936, απφ ην Αξρείν Καιαθάηε, ηελ νπνία νη
ππεχζπλνη ηνπ κνπζείνπ δηάιεμαλ γηα ηελ έθζεζε ηνπο.

4.1.7. Έηνο 1904. ΢ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ ΢. Πξνθφθηεθ, ηα νπνία κειεηήζεθαλ

κε ηδηαίηεξε πξνζνρή (επεηδή νη ίδηνη νη Ρψζνη ηνλ θαηαηάζζνπλ ζηνπο καζεηέο ηνπ
Καιαθάηε· θαηά ηελ πξνζσπηθή καο άπνςε είλαη αδχλαην λα έρεη γίλεη απηφ378), ν
Καιαθάηεο βξέζεθε γξακκέλνο κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ βνεζνχ-επηζεσξεηή. ΢ηελ
αιιεινγξαθία ηνπ λεαξνχ Πξνθφθηεθ κε ηνλ παηέξα ηνπ, απφ ην 1904, ν ζπλζέηεο κάο
άθεζε ηε καξηπξία: «ζήκεξα ν Αζάθηεθ (έλαο απφ ηνπο καζεηέο ζηελ Αξκνλία), είπε φηη
κπνξείο λα πάξεηο πξφζθιεζε γηα ηε γεληθή πξφβα ηνπ Εηιφηη· θαη πξφζθιεζε κπνξεί λα
δψζεη κφλν ν Γθιαδνπλφθ… Αιιά πξφζθιεζε κπνξείο λα πάξεηο αθφκα θαη απφ ηνλ
Καιαθάηε, βνεζφ-επηζεσξεηή ή θάηη ηέηνην. Με ιίγα ιφγηα, απηφο είλαη ζπλέρεηα εδψ.
΢ήκεξα δελ ήηαλ. Θα ηνλ παξαθαιέζσ αχξην» (΢. Πξνθφθηεθ, 1977: 215).
Σελ άλνημε ηνπ 1904 ν Μπνξίο Αζάθηεθ γλσξίζηεθε κε ην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη κε
δηθή ηνπ επηκνλή μεθίλεζε λα εθπαηδεχεηαη ζπζηεκαηηθά απφ ηνλ Καιαθάηε. ΢πλέρηζε ηηο
κνπζηθέο ζπνπδέο ηνπ κε ηνλ ίδην δάζθαιν ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, απφ ην
θζηλφπσξν ηεο ίδηα ρξνληάο. Μαο έρεη αθήζεη ηα εμήο:
1. «Από ην Μάξηην ηνπ 1904 μεθίλεζα ηα καζήκαηα κνπ ζην ΢νιθέδ θαη ζηελ Αξκνλία
κε ηνλ Καιαθάηε… Σελ άλνημε ηνπ 1904 έγηλαλ ηα πην πνιύηηκα καζήκαηα κνπ κε ηνλ
Καιαθάηε, γηα ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο Αξκνλίαο» (Τιηθά γηα ηε βηνγξαθία ηνπ Μπ. Αζάθηεθ,
(επηκ.) Α. Κξηνπθφθ, 1982: 25, 32, 55).

377
Σν έηνο 1970 ηδξχζεθε ην αλακλεζηηθφ κνπζείν-νηθεία ηνπ Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (N.A. Rimsky-
Korsakov Museum-flat, http://www.rimski-korsakov.narod.ru/), ζην ζπίηη φπνπ ν ζπλζέηεο έδεζε απφ ην
1893 κέρξη ην 1908. Σν κνπζείν απνηειεί ηκήκα ηνπ Κξαηηθνχ Μνπζείνπ Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο (www.theatremuseum.ru/eng/index_eng.html). Τπάξρνπλ άιια δχν ζρεηηθά κνπζεία: ην
Κξαηηθφ αλακλεζηηθφ ζπίηη-κνπζείν ηνπ Ν.Α. Ρίκζθη Κφξζαθνθ (πφιε Σηρβίλ, πεξηθέξεηα Αγ.
Πεηξνχπνιεο, γελέηεηξα ηνπ Κφξζαθνθ, 30 ρκ. απφ ην νηθνγελεηαθφ ρηήκα, www.museum.ru/M244) θαη ην
αλακλεζηηθφ κνπζείν-δάζνο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (απνηειείηαη απφ δχν εμνρηθέο θαηνηθίεο ζηελ
πεξηθέξεηα ηεο πφιεο Φθνθζθ, www.museum.ru/M1952, www.vic.spb.ru/RK/rus/NARKr.htm). ΢ε φια ηα
κνπζεία γίλεηαη έξεπλα, έρνπλ εθδνζεί (ζπνξαδηθά) βηβιία (γηα ηα έξγα πνπ ζπλέζεζε ν Κφξζαθνθ ζηα
ζπγθεθξηκέλα κέξε) θαη πξαθηηθά απφ ζπλέδξηα, ππάξρνπλ δηαζέζηκεο αίζνπζεο ζπλαπιηψλ θαη κνξθσηηθνί
ζχιινγνη, γηνξηάδνληαη νη επέηεηνη ηνπ δηαζήκνπ ζπλζέηε θ.ιπ. Χζηφζν, ν πην δηάζεκνο είλαη ν θχθινο
ζπλαπιηψλ ηνπ πξψηνπ θνξέα.
378
O Πξνθφθηεθ ήηαλ καζεηήο ησλ Ληάληνθ θαη Γθιηέξ (ζχλζεζε), Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
(ελνξρήζηξσζε), Ηα. Βίηνι (ζεσξεηηθά καζήκαηα), Α.Ν. Γηεζίπνβα (πηάλν), Σζεξεπλίλ (δηεχζπλζε
νξρήζηξαο) θ.α. Απνθνηηεί απφ ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο κε δχν εμεηδηθεχζεηο- ΢χλζεζε (1909) θαη
Δθηέιεζε ζην πηάλν (1914). ΢. Πξνθφθηεθ, Απηνβηνγξαθία (΢φθηα: Δθδφζεηο Μνπζηθήο, 1977).

103
 104

2. «Πξνζεθηηθά θαη ιεπηνκεξώο, από ηε κηα εγθξίλνληαο θαη από ηελ άιιε
ζπδεηώληαο θαη δείρλνληαο ηελ πξνρεηξόηεηα θαη ηηο ειιείςεηο ζηε κνπζηθή γξαθή ηνπ
θνκκαηηνύ (κήπσο έηζη δε ζα είλαη θαιύηεξα), ν Ρίκζθη-Κόξζαθνθ έβιεπε θαη
παξαθνινπζνύζε ηελ εθηέιεζή κνπ, όπσο έλαο πεπεηξακέλνο κεγαιύηεξνο θίινο θαη όρη σο
αλαγλσξηζκέλνο από όιε ηε ρώξα κνπζηθόο.
Μνπ θαηλόηαλ όηη νλεηξεύνκαη. Πνιύ αξγόηεξα θαηάιαβα όηη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
αθξόαζεο, ε πξνζνρή ηνπ Κόξζαθνθ είρε ζπγθεληξσζεί θπξηνιεθηηθά ζηνλ ηξόπν
ελαξκόληζεο ησλ θσλώλ.
– Σώξα ζα αζρνιεζνύκε κε ηελ αθνή ζαο.
Ο έιεγρνο είρε κεγάιε ρξνληθή δηάξθεηα θαη ήηαλ ζρνιαζηηθόο. Σα ζπκπεξάζκαηα
ήηαλ πνιύ επράξηζηα γηα κέλα.
– Δίζηε ππνρξεσκέλνο λα γξαθηείηε ζην Χδείν. Mα είζηε άπνξνο. Σν θζηλόπσξν θάηη
ζα ζθεθηνύκε. Αιιά γηα ηηο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο πξέπεη λα βάινπκε ζε ηάμε όιεο καδί ηηο
δπλαηόηεηέο ζαο. Πξέπεη λα βνεζήζνπκε λα ζπκκαδεπηείηε. Αξθεί λα καδέςεηε κεξηθά
ξνύβιηα (ν Κόξζαθνθ αλάθεξε έλα κεδακηλό πνζό), θη εγώ ζα ζαο ζηείισ ζε έλα
πεπεηξακέλν παηδαγσγό (ν ιόγνο γηα ηνλ Β. Καιαθάηε). Οθηώ-δέθα καζήκαηα ζα είλαη
ππεξαξθεηά» (απφ ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Μπ. Αζάθηεθ ζην Ν. Α. Ρίκζθη- Κόξζαθνθ, Ζ
κνπζηθή εθπαίδεπζε, άξζξα θαη πιηθά, (επηκ.) ΢. Γθίλζκπνπξγθ, Λέληλγθξαλη, 1959: 212).

Απφ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ Γθιαδνπλφθ κε ην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, γλσξίδνπκε φηη ην

1904 ν Κφξζαθνθ εκπηζηεχηεθε ζηνλ Καιαθάηε ηελ επηκέιεηα ηνπ Δγρεηξηδίνπ Αξκνλίαο
ηνπ (Γθιαδνπλφθ, 1960 ii: 209). ΢χκθσλα κε δηθέο καο εθηηκήζεηο, απηή πξέπεη λα ήηαλ ε
έθηε επηκέιεηα ηνπ εγρεηξηδίνπ. ΢ην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, Αξρείν Μ. Μπειηάγηεθ, θπιάζζνληαη ηέζζεξα γξάκκαηα απφ ην 1904379
ηνπ Καιαθάηε πξνο ηνλ Φ.Η. Γθξνπο (δηνηθεηηθφ ππάιιειν ηνπ Χδείνπ), ηα νπνία
αθνξνχλ ηα ιάζε ζην ηππνγξαθηθφ δνθίκην ηνπ βηβιίνπ θαη ηελ παξάδνζε ηνπ
ηππνγξαθηθνχ δνθηκίνπ ζηνλ Γθιαδνπλφθ. Ζ αλαθάιπςε απηή ζεσξήζεθε απφ ηνπο
Ρψζνπο κνπζηθνιφγνπο σο έλα λέν ζηνηρείν ζηηο κειέηεο γηα ην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, θαηά
ηε δηάξθεηα ηνπ δηεζλνχο ζπλεδξίνπ «Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ε θιεξνλνκηά ηνπ απφ
ηζηνξηθήο άπνςεο», Αγ. Πεηξνχπνιε, Μάξηηνο 2010. ΢ήκεξα έρεη επηθξαηήζεη ε έλαηε
επηκέιεηα ηνπ έξγνπ απφ ηνλ Μ. ΢ηέηλκπεξγθ380 (ν νπνίνο ήηαλ καζεηήο θαη γακπξφο ηνπ
Κφξζαθνθ).
Σα εγρεηξίδηα Αξκνλίαο ηνπ Σζατθφθζθη (²1896) θαη ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1883-
1884), είλαη θαη ηα πξψηα πξσηφηππα –θαη φρη κεηαθξαζκέλα– βηβιία, ηα νπνία
παξνπζηάδνπλ σο ελφηεηα ηελ παξαδνζηαθή ξσζηθή ΢ρνιή απφ ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 19νπ
αηψλα. Οη κέζνδνη ζηεξίδνληαλ ζηνλ ηξφπν γξαςίκαηνο ηεο Αξκνλίαο, ν νπνίνο
αλαπηχρζεθε ζην ηέινο ηνπ 18νπ αηψλα ζηε δπηηθή Δπξψπε. Ζ ηζηνξηθή κέζνδνο είλαη
«μέλε» θαη γηα ηηο δχν κεζφδνπο, νη νπνίεο αληηπξνζσπεχνπλ θαη ηα δχν μερσξηζηά
ξεχκαηα (΢ρνιέο ηεο Πεηξνχπνιεο θαη ηεο Μφζραο), ζχκθσλα κε ην πψο νη δεκηνπξγνί
ηνπο εμεγνχλ:
α) νη έκθπηεο ηθαλφηεηεο, ην ηαιέλην, ην έλζηηθην, κέζσ ηεο Αξκνλίαο
(Σζατθφθζθη), ηα νπνία έξρνληαη ζε αληηπαξάζεζε κε ην ηαιέλην θαη ηελ πείξα (Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ).
β) ε απφιπηε νκνξθηά ηεο Αξκνλίαο (Σζατθφθζθη) θαη λα βξεζεί έλαο ηξφπνο, ν
νπνίνο λα ελψζεη κε επηζηεκνληθφ ηξφπν ηηο λφξκεο, πνπ νδεγνχλ ζηελ απφιπηε νκνξθηά
ηεο Αξκνλίαο (Ρίκζθη-Κφξζαθνθ).

379
βι. ηελ θαηαγξαθή ησλ γξακκάησλ ζην Αξρείν Καιαθάηε, Φ. 6, Αιιεινγξαθία.
380
βι. θεθάιαην 2, ζει. 12, ππ. 29: Ν. Α. Rimsky-Korsakov, Polnoye sobraniye sochineniy:
literaturnïye proizvedeniya I perepiska, tom 4: Uchebnik garmonii [Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Σα Άπαληα:
Λνγνηερληθά έξγα θαη αιιεινγξαθία, ηφκνο 4: Δγρεηξίδην Αξκνλίαο (Δθδφζεηο Muzgiz, Μφζραο, 1960)].

104
 105

γ) ηνλ ηξφπν πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη νη κεηαηξνπίεο381ζηηο δχν ζρνιέο- ηεο Μφζραο

(Σ) θαη ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (Ρ-Κ) θ.ά.

Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Δγρεηξίδην Αξκνλίαο (Βαζηιηθή ρνξσδία ηνπ Παξεθθιεζίνπ, ιηζνγξαθεκέλε

έθδνζε, 1884382.

Γχν βαζηθά δεηήκαηα ραξαθηεξίδνπλ ην εγρεηξίδην θαη ηε ζεσξεηηθή θαηάξηηζε ηνπ

Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ηνλ δηαθνξνπνηνχλ απφ ηνλ Σζατθφθζθη:
1. Ο ζηφρνο λα γίλεη εμήγεζε ησλ λφκσλ ησλ πεξηγξαθφκελσλ γεγνλφησλ θαη λα
γίλεη κηα ινγηθή ηαμηλφκεζε θαη θαηάηαμε.
2. Σν εγρεηξίδην θηηάρηεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παηδαγσγηθήο απαζρφιεζεο ηνπ
Κφξζαθνθ θαη κε βάζε ηελ πείξα πνπ απνθφκηζε απφ εθεί (θαη απφ ηηο αζθήζεηο ηνπ σο
απηνδίδαθηνο). Ο Κφξζαθνθ ήηαλ πεξηζζφηεξν «νξζφδνμνο» ζηε ζθαίξα ηεο
παξαδνζηαθήο ζεσξίαο. Απφ εδψ πξνέξρεηαη θαη ν δνγκαηηζκφο θαη ε πεηζαξρία ησλ
ζπνπδαζηψλ, ζχκθσλα κε ηελ ηαμηλφκεζε ηεο χιεο ζην βηβιίν (βι. I. Ρίδθηλ, «Ζ
παξαδνζηαθή ζρνιή ζηε Ρσζία», ζην www.mushar.ru/Tradic_school/Russ_trad.html).
Οη εμεγήζεηο απηέο γίλνληαη κε ζθνπφ λα παξνπζηαζηεί πην θαηαλνεηά ε δηδαθηηθή
κέζνδνο ηνπ ίδηνπ ηνπ Καιαθάηε ζηελ Αξκνλία (ε νπνία ήηαλ θαηά πνιχ επεξεαζκέλε
απφ ηνλ Κφξζαθνθ). Έρνπκε καξηπξίεο θνηηεηψλ ηνπ Καιαθάηε (απφ ην 1912) φηη ε
δηδαζθαιία ηεο Αξκνλίαο γηλφηαλ κε ην βηβιίν Αξκνλίαο ηνπ Κφξζαθνθ. Δίλαη γεγνλφο φηη
αξγφηεξα ν ζπλζέηεο έιεγε ζηνπο καζεηέο ηνπ: «έηζη καο κάζαηλε ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ»
(Α. Γθάνπθ). Σα ελδηαθέξνληα ησλ λέσλ κνπζνπξγψλ ήηαλ πιένλ ζηξακκέλα ζηηο λέεο
αλαθαιχςεηο ηεο αξκνληθήο γιψζζαο ζηε ΢χλζεζε, ε νπνία ραξαθηεξίδεη ηνλ 20ν αηψλα.
Ο Γηνχξη Σηνχιηλ, ζην άξζξν ηνπ «Γηα ηελ ηζηνξηθή ζεκαζία ηνπ „Δγρεηξηδίνπ
αξκνλίαο‟ ηνπ Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ»383 (ζην Ο Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη ε κνπζηθή
εθπαίδεπζε, 1959: 91) θάλεη ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ δχν βηβιίσλ: ηεο ιηζνγξαθεκέλεο
έθδνζεο (1885) θαη ηνπ πξψηνπ ηππσκέλνπ εληχπνπ (1886), ηα νπνία θαλεξψλνπλ ηε
κεγάιε θαη απνηειεζκαηηθή εξγαζία πνπ έθαλε ν ζπγγξαθέαο ηνπο, πξηλ λα εθζέζεη ηελ
χιε νινθιεξσκέλε. Κάλεη επίζεο πνιιέο αλαθνξέο ζηελ αιιεινγξαθία θαη ηε βνήζεηα
ηνπ Σζατθφθζθη, θαη ζρνιηάδεη ην βηβιίν αξκνλίαο, απφ ηελ αιιεινγξαθία κεηαμχ ησλ δχν
ζπλζεηψλ (ε νπνία δηαζψζεθε).
Ο Σηνχιηλ ζεψξεζε φηη ην βηβιίν ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ήηαλ γξακκέλν γηα ηνπο
ζπλζέηεο ππφ εθπαίδεπζε θαη επηπιένλ γηα ηνπο θνηηεηέο ζηηο άιιεο εηδηθφηεηεο [ζεψξεζε
φηη ην δεχηεξν κέξνο ηνπ εγρεηξηδίνπ ζα ήηαλ δχζθνιν αθφκε θαη γηα ηε «ζχγρξνλε
κέζνδν ηεο δηδαζθαιίαο ηεο γεληθήο Αξκνλίαο» ηνπ θαηξνχ πνπ γξάθηεθε ην άξζξν (1957/
58)]. Αλαθέξεη, φηη ππάξρνπλ καξηπξίεο φηη, π.ρ. ν Α. Ληάληνθ, ν νπνίνο ρξεζηκνπνηνχζε
ην βηβιίν ηνπ Κφξζαθνθ, ζπλερψο έθαλε ελδηαθέξνπζεο θαη ζεκαληηθέο πξνζζήθεο. Ο
΢νθνιφθ δίδαζθε ηελ Αξκνλία «κε εθηεηακέλε κέζνδν. Αληίζεηα, ν Β. Π. Καιαθάηεο, ν

381
Οη κεηαηξνπίεο ρξεζηκνπνηνχληαη πην ειεχζεξα ζηε ΢ρνιή ηεο Μφζραο.
382
Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Πξαθηηθό εγρεηξίδην αξκνλίαο (1884), πξψηε ιηζνγξαθεκέλε έθδνζε (1885),
πξψηε ηππνγξαθηθή έθδνζε (Αγ. Πεηξνχπνιε: Μπίηλεξ, 1886). Σν βηβιίν είρε πνιπάξηζκεο εθδφζεηο.
383
Σν Δγρεηξίδην Αξκνλίαο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ είλαη κεηαθξαζκέλν ζε δηάθνξεο γιψζζεο ζηελ
Δπξψπε, Ακεξηθή θαη ζηελ Αζία.

105
 106

Η. Α. Βηζλέθζθη384 θαη κεξηθνί άιινη θαζεγεηέο, δίδαζθαλ ηελ αξκνλία ηνπ βηβιίνπ „απφ
ην Α σο ην Χ‟, κε κπνξψληαο λα παξαιείςνπλ ηα θεθάιαηα θαη ηηο κεζφδνπο ηεο κνπζηθήο
γξαθήο» (Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (ζε αλακλήζεηο), 1862-1962, 1962: 91).

1.1.8. Σν 1905 μεθίλεζε κε ηελ νινθιήξσζε ηνπ Polanaise, πφιθα, γηα κεγάιε
ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 14. Πεγή καο είλαη ην γξάκκα απφ ηηο 3 Ηαλνπαξίνπ 1905 ηνπ
Β. Καιαθάηε ζηνλ Α. Γθιαδνπλφθ, ζηνλ νπνίν ν δεκηνπξγφο ήζειε λα αθηεξψζεη ηε λέα
ηνπ ζχλζεζε.

Γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Α. Γθιαδνπλόθ.

«Καλάιη ηνπ Κξηνπθόθ,
Οηθία 11, θαηνηθία 9

Αγαπεηέ Αιέμαλδξε Κνλζηαληίλνβηηο,

ηειείσζα ην Polanaise ζηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ 1905. Σώξα ην θνηηάδσ πξνζεθηηθά. Βξήθα κεξηθά ιάζε.
Τπάξρνπλ κεξηθά δεηήκαηα, γηα ηα νπνία ζα ήζεια λα ζε ζπκβνπιεπηώ. Γεληθά, ην Polanaise βγήθε, κνπ
θαίλεηαη, αξθεηά θαιά. Θα ήζεια λα ζην δείμσ θαη λα ζην παίμσ, αιιά δελ μέξσ πώο ζα γίλεη απηό. Δάλ δελ
ζνπ ζπαηαιώ ην ρξόλν θαη εάλ έρεηο ιίγν ρξόλν ζηε δηάζεζε ζνπ, ζα εξρόκνπλ εγώ ζε ζέλα. Σν βξάδπ ζε
θαζεκεξηλή βάζε είκαη ειεύζεξνο κεηά ηηο νθηώ, ελώ ζηηο 6 Ηαλνπαξίνπ επηπιένλ θαη ηελ εκέξα. Δάλ είζαη
απαζρνιεκέλνο, ζα ρξεηαζηεί λα ην αλαβάιινπκε κέρξη 8-10 Ηαλνπαξίνπ –ηόηε ζα ζνπ ην δείμσ ζην Χδείν.
Έρσ κεγάιε ζέιεζε, εάλ ην θνκκάηη απηό (ην Polanaise) ζνπ αξέζεη, λα ζνπ ην αθηεξώζσ, επεηδή
βγήθε ζην θσο ράξε ζε εζέλα.

Αγ. Πεηξνύπνιε, Αιεζηλά αθνζησκέλνο,

3 Ηαλνπαξίνπ 1905 Β. Καιαθάηεο».
Δζληθή βηβιηνζήθε ηεο Aγ. Πεηξνχπνιεο, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ (Αξρείν Α. Γθιαδνπλφθ, F., ed. hr.
905).

Οη δεκνθξαηηθέο πεπνηζήζεηο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ εκθαλίζηεθαλ μεθάζαξα ζηα

ρξφληα ηεο πξψηεο αζηηθήο δεκνθξαηηθήο ξσζηθήο επαλάζηαζεο ηνπ 1905-1907, ε νπνία
απέθηεζε θαη πνιηηηθφ ραξαθηήξα. Σν δεκνθξαηηθφ θίλεκα βξήθε κεγάιε αληαπφθξηζε
ζηνπο Ρψζνπο δηαλννχκελνπο θαη θαιιηηέρλεο. Πνιιά ελεξγά κέιε ηεο Αθαδεκίαο Σερλψλ
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο παξαηηήζεθαλ ην 1905 (ι.ρ. ν αθαδεκατθφο δσγξάθνο ν Β. ΢εξφθ),
ζε έλδεημε δηακαξηπξίαο γηα ηελ έλνπιε επίζεζε ηεο 9εο Ηαλνπαξίνπ 1905 ελαληίνλ ηεο
εηξεληθήο δηαδήισζεο ησλ εξγαηψλ, πνπ πνξεχνληαλ πξνο ηα ρεηκεξηλά αλάθηνξα γηα λα
επηδψζνπλ ππφκλεκα ζηνλ ηζάξν (ε εκέξα απηή έκεηλε ζηελ Ηζηνξία σο «Ζ καησκέλε
Κπξηαθή»). O Taruskin (1996: 73) ζεκεηψλεη φηη ν Κφξζαθνθ κέρξη ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ
παξάκεηλε θηιειεχζεξνο, θάηη πνπ ηνλ έθαλε λα ππνθέξεη ην 1905, αιιά απηφ δελ ηνλ
απέηξεςε «γηα ην θαιφ ηεο ηέρλεο λα έρεη ζπλεξγαζία θαη κε αληηδξαζηηθνχο
θαπηηαιηζηέο» (π.ρ. ν Σέξηη Φηιίππνθ, ην δεμί ρέξη ηνπ Σζάξνπ).
Σν θζηλφπσξν ηνπ 1905 ηέζεθε ζε εθαξκνγή ν λφκνο γηα ηελ αλεμαξηεζία ησλ
Παλεπηζηεκίσλ θαη νη θνηηεηέο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο μεθίλεζαλ απεξγίεο θαη ζπλειεχζεηο.
Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ν νπνίνο ζπλέρηδε λα δηδάζθεη ζην Χδείν, κε ηελ ηδηαίηεξα ζεξκή
ζηάζε ηνπ ζηήξημε ηνπο απεξγνχο θνηηεηέο θαη θαλεξά έθξηλε ηηο πξάμεηο ησλ
αληηδξαζηηθψλ θχθισλ ηεο δηνίθεζεο ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο. Χο απάληεζε, ε
δηνίθεζε ηεο Ρσζηθήο Μνπζηθήο Δηαηξίαο πήξε ηελ απφθαζε λα απνιχζεη ηνλ Κφξζαθνθ
απφ ηελ εξγαζία ηνπ, γεγνλφο πνπ μεζήθσζε ζχειια αληηδξάζεσλ ζε φιε ηε ρψξα, απφ
φινπο ηνπο δηαλννχκελνπο ηεο Ρσζίαο. Ζ πεξίνδνο απηή είλαη επξχηαηα γλσζηή, ππάξρεη
πινχζην βηβιηνγξαθηθφ πιηθφ θαη επίζεο κηα κειέηε (ζηε ξσζηθή γιψζζα) πνπ εμεηάδεη

384
Η. Α. Βηζλέθζθη: δελ ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ην ζπγθεθξηκέλν πξφζσπν, αιιά γηα άιινπο
Ρψζνπο κνπζηθνχο κε ην ίδην επψλπκν, ην νπνίν είλαη πνισληθφ (π.ρ. o ζπλζέηεο Z. Wisznewski, γελ. 1922,
καζεηήο ηνπ Hans Sikorski, πνπ αγφξαζε ηα δηθαηψκαηα ηνπ εθδνηηθνχ νίθνπ Edition Bellaieff-Leipzig).

106
 107

ιεπηνκεξψο ηα γεγνλφηα απηά (Μ. Γηαλθφθζθη, Ο Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη ε Δπαλάζηαζε ηνπ

1905, Μφζρα-Λέληλγθξαλη: Κξαηηθή Μνπζηθή Έθδνζε, 1950).
Σνλ Ηνχλην 1905, ζε έλδεημε δηακαξηπξίαο γηα ηελ απφιπζε ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ,
ηνπ Γθιαδνπλφθ θαη ηνπ Ληάληνθ385, ν Καιαθάηεο έθαλε αίηεζε γηα παξαίηεζε από ην
Χδείν386, ε νπνία έρεη δεκνζηεπζεί ζην Γθιαδνπλφθ (1960 ii: 388). Σελ παξνπζηάδνπκε ζε
κεηάθξαζε:

«Απόζπαζκα από ηα πξαθηηθά ηεο Απηνθξαηνξηθήο Ρσζηθήο Μνπζηθήο Δηαηξείαο (IRMO), 12

Ηνπιίνπ 1905 (Καηάινγνο Δθζεζεο, αξ. 28).
Αληηθείκελν ηεο έθζεζεο:
2. Αίηεζε ηνπ θαζεγεηή Βεξδκπίινβηηο γηα ηε δηαγξαθή ηνπ από ην δηδαθηηθό ζώκα ησλ θαζεγεηώλ ηνπ
Χδείνπ, εμαηηίαο ηεο εθηόπηζεο ησλ θαζεγεηώλ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, Γθιαδνπλόθ θαη Ληάληνθ.
3. Αίηεζε ηνπ βνεζνύ-επηζεσξεηή Καιαθάηε, γηα ηελ απόιπζε ηνπ από ηε ζέζε ηνπ, εμαηηίαο ηεο
εθηόπηζεο ησλ θαζεγεηώλ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, Γθιαδνπλόθ θαη Ληάληνθ.
Απόθαζε:
2. Λακβάλεηαη ππόςε. Γίλεηαη απνδεθηό θαη ζα αλαθεξζεί ζηνλ εμνρόηαην Αληηπξόεδξν ηεο Έλσζεο.
3. Λακβάλεηαη ππόςε».
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο [CSHA SPb], F. 408, op. 50, d. 508, l. 61.
Πξαθηηθά απφ ηηο ζπλειεχζεηο ηεο Γηνίθεζεο, 1904-1905, ζει. 61.

Αθίζα απφ ηα Ρσζηθά ΢πκθσληθά Κνλζέξηα θαη ηηο ξσζηθέο βξαδηέο ηνπ Κνπαξηέηνπ (εγρφξδσλ),
ηδξπκέλα απφ ηνλ Μ. Π. Μπειηάγηεθ. Σξίην Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην, απφ ηηο 21-3-1905, ππφ ηε
δηεχζπλζε ηνπ Ν.Ν. Σζεξεπλίλ (1873-1945).
΢ην πξόγξακκα: 1. Β. Ενινηαξηφθ, ΢πκθσλία ηνπ ζπκνύ, έξγν 8 (1901); 2. Η. Βίηνι, Γηνξηή ζηε
Λίγθν 3. α) Α. Ρνπκπηλζηάηλ, Α la fenêtre (ελνξρήζηξσζε Α. Ληάληνθ); β) Α. Ληάληνθ, Μνπζηθή Σακπαθέξα,
4. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Δηζαγσγή απφ ηελ φπεξα Φθνβηηηάλθα; 5. Α. Ληάληνθ, Scène dansant (πξψηε
εθηέιεζε).

385
βι. αξ. 29, Καηάινγνο Έθζεζεο: Φσηνγξαθία ησλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Γθιαδνπλφθ θαη Ληάληνθ
(1905). ΢ην πάλσ κέξνο ηεο θσηνγξαθίαο, κε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ είλαη γξακκέλν:
«ζηε κλήκε, απφ ηηο 19-20 Μαξηίνπ 1905». Ζ 19ε Μαξηίνπ ήηαλ ε κέξα θαηά ηελ νπνία απέιπζαλ ηνλ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ απφ ην Χδείν. ΢ηηο 20 Μαξηίνπ, ζε έλδεημε δηακαξηπξίαο, ν Γθιαδνπλφθ θαη ν Ληάληνθ
παξαηηήζεθαλ απφ ην Χδείν. ΢ην θάησ κέξνο ηεο θσηνγξαθίαο είλαη γξακκέλν, κε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα
ηνπ Γθιαδνπλφθ: «5/8 Γεθεκβξίνπ 1905». ΢ηηο 5/12 ν Γθιαδνπλφθ έγηλε Γηεπζπληήο ηνπ Χδείνπ θαη ζηηο
8/12 ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ επέζηξεςε μαλά ζηελ εξγαζία ηνπ.
386
Τπάξρνπλ 3 εθδνρέο γηα ηελ θαηαγξαθή ηεο Αίηεζεο παξαίηεζεο ηνπ Καιαθάηε, ε νπνία
βξίζθεηαη ζην Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζην F. 408: α) φπσο είλαη
δεκνζηεπκέλε ζην Γθιαδνπλφθ (1960ii: 388). β) Ζ θαηαγξαθή καο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο επηηφπηαο έξεπλαο
2005 (κηθξνθίικ 51, F. 408, op. 1, еd. 508, No 16, ll. 19/61, Πξαθηηθά ηεο ζπλειεχζεηο ηεο IRMO ζηηο
12/06/1905). γ) Aπφ ην Αξρείν ηνπ Χδείνπ ηα ληνθνπκέληα παξαδφζεθαλ κε ηνλ αξηζκφ (ν νπνίνο δελ
έπξεπε λα αιιαρζεί ζην ηζηνξηθφ αξρείν): F. 408, op. 11, d. 508, l. 61, Πξαθηηθά ηεο ζπλέιεπζεο ηεο IRMO,
12/6/1905.

107
 108

Ζ ζπλαπιία ήηαλ απαγνξεπκέλε απφ ηηο αζηπλνκηθέο αξρέο, ιφγσ ηεο παξνπζίαο
ζην πξφγξακκα ηεο Δηζαγσγήο απφ ηελ φπεξα Φθνβηηηάλθα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Ζ
εμνπζία θνβφηαλ λα κελ ππάξμεη δηαδήισζε απφ ηνπο ππεξαζπηζηέο ηνπ γηα ηελ «εμνξία»
ηνπ απφ ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (1905).
Σν γεγνλφο απηφ ηάξαμε ηε δσή ηνπ Β. Καιαθάηε, ν νπνίνο έθπγε ζην εμσηεξηθφ. Ο
γηνο ηνπ Αλαηφιη, ζηε ζπλέληεπμή ηνπ, καο κίιεζε γηα ηελ επαλαζηαηηθή αιιειεγγχε ηνπ
παηέξα ηνπ. Ο Β. Καιαθάηεο κάιινλ ζθεθηφηαλ λα μεθηλήζεη κηα λέα θαξηέξα ζηελ
Διβεηία θαη ζηε Γεξκαλία, φπνπ έδεζε γηα νξηζκέλν δηάζηεκα (1905-1906). ΢ηελ
αιιεινγξαθία ηνπ Καιαθάηε ππάξρνπλ αξθεηά γξάκκαηα απφ ην Weggis ηεο Διβεηίαο·
ην πξψην είλαη απφ ην 1902 θαη ην ηειεπηαίν ηνπ γξάκκα απφ εθεί ρξνλνινγείηαη ηνλ
Αχγνπζην 1905. Μαδί ηνπ ήηαλ ν Α. Α. Πεηξφθ387.

Αλνηρηό γξάκκα ησλ Α. Πεηξόθ θαη Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ (θαξη-πνζηάι απφ
ην Weggis, Διβεηίαο θαη θείκελν “Gruss aus Weggis”). Γξακκέλν απφ ην ρέξη ηνπ Α.Α. Πεηξφθ, ππνγξαθή
θαη απηφγξαθν ηνπ Β. Καιαθάηε.
«Suisse, bei Luzern
Weggis, 11/24 Ηνπλίνπ 1905

΢ηέιλνπκε ραηξεηίζκαηα ζηνλ αγαπεηό Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο (Ρίκζθη-Κόξζαθνθ) από ηελ Διβεηία θαη
ηνπ επρόκαζηε θαιή πγεία, όπσο θαη ζηελ ππόινηπε νηθνγέλεηα.
Α. Πεηξόθ, Β. Καιαθάηεο».
Δζληθή βηβιηνζήθε Αγ. Πεηξνχπνιεο, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ. Αξρείν Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, F. 640,
op. 1, ed. hr. 962.

Ο ζπλζέηεο πέξαζε ηα δχν ζπλερφκελα θαινθαίξηα ηνπ 1904 θαη ηνπ 1905 ζηελ
Διβεηία. ΢ηελ αιιεινγξαθία ηνπ κε ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ388 αλαθέξεη φηη έθαλε θαη
ηδηαίηεξα καζήκαηα εθεί. Δίρε γπξίζεη ηε ρψξα κε πνδήιαην, φπσο δειψλνπλ ηα παηδηά
ηνπ. Απφ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ θαίλεηαη φηη εηνηκαδφηαλ λα πάεη θαη ζηε Ρψκε, κε παξέα
θαη κε ηα πνδήιαηα, αιιά «επηπρψο ην ζρέδην καηαηψζεθε».
Ο Καιαθάηεο αιιεινγξαθνχζε ζπρλά απφ ηελ Διβεηία κε ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
θαη ηνλ Γθιαδνπλφθ, ππήξρε κηα ζεξκή πξνζσπηθή ζρέζε· ήηαλ θίινη θαξδηαθνί θαη φρη
κφλν ζπλάδειθνη. Παξνπζηάδνπκε έλα γξάκκα ηνπ Καιαθάηε πξνο ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
θαη απφ ηνλ Γθιαδνπλφθ, ηα νπνία δεκνζηεχνληαη γηα πξψηε θνξά ζε ειιεληθε
κεηαθξαζε (βι. Καηάινγνο, αξ. 31 θαη 40):

Γξάκκα ηνπ Καιαθάηε πξνο ηνλ Ρίκζθη- Κόξζαθνθ.

«Weggis, 28 Ηνπιίνπ/10 Απγνύζηνπ 1905

Έιαβα ην αγαπεκέλν ζαο γξάκκα, αγαπεηέ Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο, ην πξσί, όηαλ ζην Weggis ππήξραλ νη
πξαγκαηηθέο θαηξηθέο ζπλζήθεο ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο. Από ρζεο ην βξάδπ κέρξη ηώξα βξέρεη αζηακάηεηα. Καη
μέξεηε, απηό κνπ αξέζεη πνιύ.
Ηδηαίηεξα κνπ αξέζεη λα πεξπαηάσ κε ηέηνην θαηξό ζην δάζνο. Δάλ κπνξνύζα λα πξνζζέζσ, ζε απηό
ηνλ θζηλνπσξηλό θαηξό ηα θύιια πέθηνπλ θαη ζξνΐδνπλ θάησ από ηα πόδηα θη εκέλα κε πηάλεη έλα ηέηνην
αόξαην, γιπθό θαη ιππεηεξό ζπλαίζζεκα, θαη αθνύ επηζηξέςσ ζην ζπίηη, θαηόπηλ ιππάκαη ππεξβνιηθά πνπ δελ

387
Αιεμέη Αξζέληεβηηο Πεηξφθ, βι. ζει. 97, ππ. 352.
388
΢ηελ Δζληθή βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ, Αξρείν N.A. Rimsky-
Korsakov (F. 640, op I, ed. hr. 915) ππάξρνπλ ζπλνιηθά 4 γξάκκαηα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ (1905-1906): ην παξφλ, ην αλνηρηφ γξάκκα ησλ Καιαθάηε θαη Πεηξφθ, ν ραηξεηηζκφο γηα ηα
γελέζιηα ηνπ Κφξζαθνθ, ην 1906 (Βαζίιεο & Εελαΐδα Καιαθάηε, βι. ζει. 115) θαη άιιν έλα (10/23-6-
1905, Weggis, ζε αληηγξαθή ηνπ Α. Καιαθάηε ζην Αξρείν Καιαθάηε). Σα ηέζζεξα γξάκκαηα ηνπ Β.
Καιαθάηε θαη ηα δχν γξάκκαηα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηνλ Καιαθάηε [Κξαπαηζνχρα, 4/8/1901 (βι. ζει.
85-86) θαη Βεηζάζα, 19/7/1905, ηα νπνία θπιάζζνληαη ζην Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Αγ.
Πεηξνχπνιε (F. 7, razdel II, No 7/172)], έρνπλ δεκνζηεπζεί ζην N.A Rimsky-Korsakov, Polnoye sobraniye
sochineniy. Literaturnïye proizvedeniya i perepiska/ Άπαληα, 7 ηφκνο (Moskva: Muzgiz, 1970: 336-340).

108
 109

έκεηλα έμσ πεξηζζόηεξε ώξα. Με ηέηνην θαηξό ζην δάζνο αηζζάλεζαη κηα αλεμήγεηε, ιεπηή κπξσδηά, ε νπνία
θάλεη απηό ηνλ πεξίπαην καγεπηηθό.
Αιιά εζείο, Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο, είζηε εληειώο δηαθνξεηηθόο άλζξσπνο, π.ρ. από ηνλ Αι. Αιεμέγηεβηηο.
΋ηαλ ηνπ είπα όηη έθαλα αίηεζε γηα παξαίηεζε, απηόο θώλαμε: „γηαηί ην θάλαηε;‟ θαη ηαξάρζεθε πνιύ. Άξρηζε
λα κνπ ιέεη όηη έπξεπε λα πεξηκέλνπκε θ.ιπ. Αλαγθάζηεθα λα ηνλ παξεγνξήζσ ιέγνληαο όηη ε παξαίηεζή κνπ
ζε θακία πεξίπησζε δελ ηνλ ππνρξεώλεη θ.ιπ., όηη απηόο είλαη θαζεγεηήο ελώ εγώ δηνηθεηηθό πξνζσπηθό. ΢ην
ηέινο, κνπ θάλεθε όηη εζύραζε. Ναη, πόζν δύζθνιν είλαη ζε κηα ηέηνηα ειηθία, ζηελ νπνία είλαη ν Αι.
Αιεμέγηεβηηο, λα αιιάμεηο ηε δσή ζνπ, λα ράζεηο κηα θαιή ζέζε…
΢αο δειεύσ πνπ δνπιεύεηε πνιύ, αλ θαη κεηά από ην πξώην κνπ γξάκκα, άξρηζα θη εγώ λα ζπλζέησ θαη
παξάιιεια λα επηθεληξώλνκαη ζηε ΢ύλζεζε. ΋ηαλ ηειεηώζσ, ζα ζαο γξάςσ γηα απηό.
Γηα ηελ αξξώζηηα ηνπ Αιέμαλδξνπ Κνλζηαληίλνβηηο (Γθιαδνπλόθ) γλσξίδσ ιηγάθη από ην γξάκκα, ην
νπνίν ππαγόξεπζε πηζαλόηαηα ζηελ εμαδέιθε ηνπ. Σν γξάκκα ηνπ ην έιαβα πεξίπνπ είθνζη εκέξεο λσξίηεξα.
Έιαβα γξάκκα θαη από ηνλ Βίλθιεξ. Καη απηόο είλαη άξξσζηνο…
Σνλ ηειεπηαίν θαηξό ε δνκή ηεο δσήο κνπ θάπσο άιιαμε. Μεγάινπο πεξίπαηνπο δελ θάλσ θαη γηα απηό
θάζε κέξα, αλ δε βξέρεη, θάλσ βόιηεο κε ην πνδήιαην, όρη κεγαιύηεξεο από κηα ώξα. Παίδσ πνιύ, δηαβάδσ,
ζπλζέησ. Σνλ ηειεπηαίν θαηξό απέθηεζα θαη γλσζηνύο, νη νπνίνη ζπρλά έξρνληαη ηα βξάδηα θαη αθνύλ κνπζηθή.
Δγώ ηνπο παίδσ ό,ηη κπνξώ λα πξνκεζεπηώ: Chopin, Schumann, Γθιαδνπλόθ, Mozart, Mendelssohn, Haydn –
Beethoven δελ παίδσ, δελ έρσ λόηεο–, Σζατθόθζθη, Αθηκέλθν, Καιαθάηε. Δθηόο από απηό, κνπ ζπλέβε λα
παίμσ κε ηνλ βηνινληζειίζηα Έξιηρ (από ηε Μόζρα), ζε έλα δηθό κνπ καζεηή. ΢ην Φίηζλανπ ζπλάληεζα ηνλ
βηνινλίζηα Κακέλζθη24.
Πξνο ην παξόλ, ραίξεηε. Τπνθιίλνκαη ζε όινπο ηνπο δηθνύο ζαο.
΢αο ραηξεηώ κε κηα ζεξκή ρεηξαςία.
Γηθόο ζαο,
Β. Καιαθάηεο
Weggis, 28 Ηνπιίνπ 1905

Κάηη από ην «Μπέξλγθαξλη»

Weg = !!

………………… «Briensersee,
bei Meirmgen»

Τζηεξόγξαθν:·ν Αθηκέλθν κνπ γξάθεη όηη ζα κείλεη ζην Παξίζη απηό ην ρξόλν. Ση ηπρεξόο! Β.
Καιαθάηεο».
Δζληθή βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ (Αξρείν N.A.Rimsky-Korsakov, F.
640, op. I, ed. hr. 915.)

Γξάκκα ηνπ Γθιαδνπλόθ πξνο ηνλ Καιαθάηε

«Schweiz (Διβεηία)
Weggis (Vierwaldstättersee)
Herrn V. Kalafati
Lottenbach, Wolfisegg

Αγαπεηέ Βαζίιε Παύινβηηο,

΢πγρώξα κε πνπ ηόζν πνιύ άξγεζα ηελ απάληεζή κνπ ζην δηθό ζνπ αγαπεκέλν γξάκκα. Μεξηθέο κέξεο
πξνζπαζνύζα λα ζνπ γξάςσ, αιιά ν θαηξόο ήηαλ αλππόθνξα δεζηόο, κε απνηέιεζκα λα θξπώζσ θαη έπεζα
άξξσζηνο ζην θξεβάηη γηα ηξεηο νιόθιεξεο εβδνκάδεο, έηζη πνπ κε δπζθνιία θηλνύκαη. Έρσ έλα είδνο ζπάληνπ
ξεπκαηηζκνύ, ην νπνίν δεκηνπξγεί λεπξνινγηθνύο πόλνπο θαη πξήμηκν ζηα άλσ θαη θάησ άθξα θαη, εθηόο από
απηό, κηα θιεγκνλή ζην εζσηεξηθό ηνπ απηηνύ κνπ. Αιήζεηα, δε κπνξώ λα ζνπ πσ νηηδήπνηε λεόηεξν γηα ηηο
δνπιεηέο ηνπ Χδείνπ, επεηδή δε ζπλαληηόκνπλ κε θαλέλα.
΢ην ηέινο Μαΐνπ ιάβακε, κε ην Ληάληνθ, από ηε Μνπζηθή Έλσζε επίζεκν έγγξαθν, κε ηε ζπκθσλία γηα
ηελ παξαίηεζή καο.
Πξηλ ιίγν θαηξό έκαζα όηη ν ΢αθάλνθ ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα γπξίζεη από ην Κίζζηγθελ ζηελ
Πεηξνύπνιε, γηα λα αλαιάβεη απηόο ηε δηεύζπλζε ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο. Γηα ην εάλ ζπκθώλεζε ε
Γηνίθεζε κε ηνπο όξνπο ηνπ ΢αθάλνθ δε γλσξίδσ, θαη –ην ιηγόηεξν– έλα από ηα πην πηζαλά ζελάξηα είλαη όηη ν
΢αθάλνθ ζα είλαη ν Γηεπζπληήο ηνπ Χδείνπ θαη ζα δηεπζύλεη ηα (ξσζηθά) ΢πκθσληθά Κνλζέξηα.

109
 110

΢πκθηιηώζεθα απόιπηα κε ηε ζθέςε όηη δε ζα επηζηξέςσ ζην Χδείν θαη κνπ είλαη απερζήο ε
πηζαλόηεηα, ζε πεξίπησζε πνπ ζα είκαη ν Γηεπζπληήο, λα ζπζθέπηνκαη κε απηνύο ηνπο γξαθεηνθξάηεο από ηε
Γηνίθεζε, από ηνπο νπνίνπο, ν έλαο, ν θόκεο Μπνκπξίλζθη, ήηαλ θαη ν πην έλνρνο πξνδόηεο ζην δήηεκα κε ην
Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, ν νπνίνο δηαθξίζεθε γηα άιιε κηα θνξά, κε ηελ πξάμε ηνπ λα εθθσλήζεη ζηνλ Κύξην ηνλ
δηθώλ καο389 κηα ηόζε ζηεκέλε νκηιία.
Ο Βεξδκπίινβηηο έθπγε από ην Χδείν, ε Γηεζίπνβα, όπσο θαίλεηαη, επίζεο εηνηκάδεηαη λα κελ
επηζηέςεη.
Γε κπνξώ λα ππαγνξεύσ πνιιά γξάκκαηα· επεηδή εζύ κέλεηο καδί κε ηνλ Α.Α. Πεηξόθ, κεηάδσζέ ηνπ
όηη δε κπνξώ λα ηνπ απαληήζσ θαη δώζε ηνπ κεξηθέο πιεξνθνξίεο από ην δηθό κνπ γξάκκα.
Ζ κεηέξα κνπ ζε επραξηζηεί πάξα πνιύ γηα ην γξάκκα ζνπ θαη ζνπ ππνθιίλεηαη.
Αιεζηλά αθνζησκέλνο,
Α. Γθιαδνπλόθ
27 Ηνπιίνπ 1905».
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ (F. 15, op. I, ed. hr. 22).

O Α. Γθιαδνπλόθ (1865-1936) θαηαγφηαλ απφ νηθνγέλεηα πινχζησλ εθδνηψλ,

επάγγεικα, ην νπνίν θιεξνλφκεζαλ αξθεηέο γεληέο, κε κεγάιε ζπλεηζθνξά ζηε δηάδνζε
ηεο ξσζηθήο θιαζηθήο ινγνηερλίαο. Ζ κεηέξα ηνπ ήηαλ κηα ζαπκάζηα πηαλίζηξηα θαη
έπαηξλε ζπλέρεηα καζήκαηα πηάλνπ απφ ηνπο Λεζεηίηζθη, Μπαιάθηξεθ θαη Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ. ΋ηαλ κειεηνχζε κε ηνλ Μπαιάθηξεθ (1879), ηνπ γλψξηζε θαη ηνλ λεαξφ
Αιέμαλδξν. Ο Μπαιάθηξεθ ηνλ ζχζηεζε ζην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ν νπνίνο εθηίκεζε πνιχ
ην κνπζηθφ ηαιέλην θαη ην ζαπκάζην κνπζηθφ απηί ηνπ λεαξνχ. Έηζη, ην 1879 μεθίλεζε θαη
ε επαγγεικαηηθή κνπζηθή εθπαίδεπζε ηνπ Γθιαδνπλφθ.
Απφ ην ινγνηερληθφ πεξηβάιινλ ηνπ παηέξα ηνπ, ν λεαξφο Αιέμαλδξνο επίζεο
θιεξνλφκεζε πνιιά. ΋ηαλ άξρηζε λα ζπλζέηεη ην 1881, ν Γθιαδνπλφθ μεθίλεζε κε ηελ
Πξώηε ΢πκθσλία (ήηαλ 17 εηψλ θαη ν Κφξζαθνθ ήηαλ 37). Γελ είλαη ηπραίν πνπ ηελ ίδηα
ρξνληά ζπλέζεζε δχν Δηζαγσγέο πάλσ ζε ειιεληθά ζέκαηα390 (θαη άιια έξγα, κφλν κεξηθά
απφ ηα νπνία δηαζψδνληαη).
Χο ραξαθηήξαο ν Γθιαδνπλφθ πξέπεη λα ηαίξηαδε κε ηνλ Καιαθάηε. Οη βηνγξάθνη
ηνπ αλαθέξνπλ φηη ήηαλ θιεηζηφο ραξαθηήξαο, ζησπειφο, επζπλείδεηνο, επηκειήο θαη
αλαιάκβαλε ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ. Τπάξρεη κηα ζνθή ειιεληθή παξνηκία: «δείμε κνπ ην
θίιν ζνπ, λα ζνπ πσ πνηνο είζαη». Γηα πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο ζρεηηθά κε ηνλ
Γθιαδνπλφθ, πξνηείλνπκε ζηνπο αλαγλψζηεο λα επσθειεζνχλ απφ ηα απνκλεκνλεχκαηα
ησλ ηξηψλ πξψελ θνηηεηψλ ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, έλαο απφ ηνπο νπνίνπο ζπνχδαζε
θαη κε ηνλ Καιαθάηε.
1. Ο γλσζηφο καέζηξνο Αιεμάληεξ Γθάνπθ (1893-1963) έγηλε απνδεθηφο ζην Χδείν
ην 1911. Γηα ηνλ Γθιαδνπλνθ κηιάεη κε ηα θαιχηεξα ιφγηα. Ο Πξχηαλεο ήηαλ γλσζηφο ζε
φινπο γηα ην αλακθηζβήηεην θχξνο θαη ηελ αηειείσηε θαινζχλε θαη γνεηεία ηνπ. Δίρε
αθηεξψζεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζην Χδείν. Γλψξηδε φινπο ηνπο θνηηεηέο, ηνπο νπνίνπο ζηήξηδε

389
Καηά ηε γλψκε καο, ζην γξάκκα ελλνείηαη ην φλνκα ηνπ πξίγθηπα Κνλζηαληίλ Κνλζηαληίλνβηηο
Ρνκαλφθ, επεηδή νη παξαηηήζεηο ησλ δεθανρηψ θαζεγεηψλ ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο απφ ηηο
19/03/1905, ζηηο 21/03/1905 εγθξίζεθαλ πξνζσπηθά απφ απηφλ. Ο πξίγθηπαο ήηαλ θαη πνηεηήο θαη ππφ απηή
ηνπ ηελ ηδηφηεηα ρξεζηκνπνηνχζε ην ςεπδψλπκν Κ.R. Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηα Υξνληθά ηεο κνπζηθήο κνπ
δσήο, ζει. 323 αλαθέξεη φηη έιαβε ην εμήο παξεγνξεηηθφ πνίεκα:
«Ο Κ.R., ν νπνίνο απόιπζε ηνλ R.-Κ.,
΢ε όιε ηελ αλζξσπόηεηα απέδεημε,
Ση κηθξόο πνηεηήο είλαη,
Καη πόζν πνιύ αλαηδήο» (Κξεκιηφθ, 1937: 85).
390
Με αθνξκή ηηο πξφζθαηεο εθδειψζεηο ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο Μνπζηθήο ηνπ Σκήκαηνο
Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ ζην Γαιιηθφ Ηλζηηηνχην Αζελψλ (Μάξηηνο 2007), πξέπεη λα
ζεκεηψζνπκε φηη ηα ζέκαηα γηα ηηο ειιεληθέο εηζαγσγέο, ν Γθιαδνπλφθ ηα πήξε απφ ηε ζπιινγή ηνπ Louis-
Albert Bourgault-Ducoudray, Trente mélodies populaires de Grèce et d‟Orient (Paris: Henry Lemoine et C&
Éditeurs, 1887).

110
 111

φρη κφλν κε ζπκβνπιέο, αιιά θαη νηθνλνκηθά. Αλαθάιπςε ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ Γθάνπθ, ν
νπνίνο ζπνχδαδε πηάλν θαη ηνλ ζπκβνχιεςε λα παξαθνινπζήζεη ηαπηφρξνλα θαη ην
Σκήκα ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο, φπνπ θαη ζπνχδαζε Αξκνλία θαη Αληίζηημε κε ηνλ
Καιαθάηε.
΢εκείσκα ηνπ Γθιαδνπλόθ ζηνλ Καιαθάηε (πάλσ ζε θάξηα, αρξνλνιόγεην, πηζαλή ρξνλνινγία
1913).

«Αγαπεηέ Βαζίιε Παύινβηηο, ν γξακκαηνθνκηζηήο ηνπ παξόληνο ζεκεηώκαηνο, ν Αιεμάληεξ Γθάνπθ, ν

νπνίνο είλαη θνηηεηήο ζηελ ηάμε πηάλνπ ηεο θαζεγήηξηαο Νηανπγθνβέη391, θαηά ηελ πξνζσπηθή κνπ γλώκε έρεη
δεκηνπξγηθή ηθαλόηεηα. Γελ ζα ήηαλ θαιό λα ηνλ εμεηάζεηο θαη λα καο πεηο ηε γλώκε ζνπ;
Γηθόο ζνπ, Α. Γθιαδνπλόθ».
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, F. 15, op. I.

΋ινη νη θνηηεηέο απφ ην Σκήκα απηφ πεξλνχζαλ ππνρξεσηηθά θαη ηα καζήκαηα ηεο
Γηεχζπλζεο Οξρήζηξαο θαη Υνξσδίαο, θάηη ην νπνίν βνήζεζε αξθεηνχο απφ απηνχο λα
επηιέμνπλ ηε κεηέπεηηα πνξεία ηνπο σο καέζηξνη. Απφ ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα
δεκηνπξγείηαη ε ΢ρνιή Γηεχζπλζεο Οξρήζηξαο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο392 θαη κε
ηα επηηεχγκαηά ηεο ζηε κνπζηθή δσή ηεο ρψξαο, ε ΢ρνιή θαζηεξψλεη θαη ην μερσξηζηφ
απηφ επάγγεικα ζηε ξσζηθή κνπζηθή εθπαίδεπζε (Γθάνπθ, 1975).
2. Με ζεξκά ιφγηα θαη κε πνιιή αγάπε αλαθέξεη ν Νη. ΢νζηαθφβηηο ην φλνκα ηνπ
Α. Γθιαδνπλφθ, κε ηνλ νπνίν ηνλ ζπλέδεε ζεξκή θηιία: «ν Γθιαδνπλόθ είλαη, πξηλ από
όια, κηα από ηηο ζεκαληηθόηεξεο πξνζσπηθόηεηεο ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο πνπ έρσ γλσξίζεη…
Ζ αίζζεζε πνπ είρε ν Γθιαδνπλόθ γηα ηε κνπζηθή ήηαλ πνιύ πςεινύ επηπέδνπ. Οη
αμηνινγήζεηο πνπ έθαλε ήηαλ πξαγκαηηθά θαη απζηεξέο θαη απαηηεηηθέο… Ο Γθιαδνπλόθ
είρε ηέιεην, απζύπαξθην ηόλν. Σν απηί ηνπ ήηαλ ν θόβνο θαη ν ηξόκνο ησλ ζπνπδαζηώλ… Σν
άιιν ζηνηρείν πνπ καο θαηέπιεζζε ήηαλ ην κνπζηθό ηνπ κλεκνληθό… Ο Γθιαδνπλόθ ήμεξε
θπζηθά όινπο ηνπο καζεηέο ηνπ ζην Χδείν κε ηα νλόκαηά ηνπο…
Έγξαςα επζπλείδεηα ηηο θνύγθεο κνπ ζην Χδείν. Ο Γθιαδνπλόθ δελ πεξλνύζε εύθνια
ηνπο ζπλζέηεο ζηηο εμεηάζεηο, παξόιν πνπ ήηαλ πην ειαζηηθόο κε ηνπο εθηειεζηέο. Έλαο
δάζθαινο έλησζε ελζνπζηαζκέλνο, αλ θαηάθεξλε λα πείζεη ηνλ Γθιαδνπλόθ λα δώζεη ζην
καζεηή ηνπ έλα επηπιένλ κηζό βαζκό… Μειέηεζα επζπλείδεηα ζην Χδείν, δνπιεύνληαο
ζθιεξόηεξα από πνιινύο άιινπο εθεί. Γελ παξίζηαλα ηε κεγαινθπία θαη παξαθνινπζνύζα
όια ηα καζήκαηα…
Ο Γθιαδνπλόθ ήηαλ εμαηξεηηθόο παηδαγσγόο, όκσο πξώηα έπξεπε λα απνθηήζεηο ηελ
πείξα ηνπ πώο λα κάζεηο από απηόλ… Αλ ήζειεο λα θεξδίζεηο από ηηο γλώζεηο θαη ην κπαιό
ηνπ, έπξεπε λα ηνλ ζπλαληάο όζν ην δπλαηόλ ζπρλόηεξα, λα ηνλ ηζαθώλεηο νπνπδήπνηε ήηαλ
δπλαηό, ζε θνλζέξηα, ζε ζπίηηα θαη θπζηθά ζην Χδείν… Δίλαη δύζθνιν λα γίλεη πηζηεπηό
ζήκεξα, όκσο ήηαλ παξώλ ζε θάζε εμέηαζε ηνπ Χδείνπ, ρσξίο εμαίξεζε. Πήγαηλε αθόκα θαη
ζηηο εμεηάζεηο ησλ εθηειεζηώλ ζηα θξνπζηά θαη ζπρλά ήηαλ ν κόλνο άζρεηνο εθεί… Οη
γλώζεηο ηνπ Γθιαδνπλόθ ζηελ ηζηνξία ηεο κνπζηθήο ήηαλ εθπιεθηηθέο γηα εθείλν ηνλ θαηξό…
Ο Γθιαδνπλόθ δελ ήηαλ δνγκαηηθόο ζηε κνπζηθή. Ο δνγκαηηζκόο ηνπ ήηαλ πεξηζζόηεξν
αηζζεηηθόο… ΋κσο, όπσο μέξεηο, δε ζπλέζεζε ζην πηάλν. Δδώ, ζπκθσλνύζακε απόιπηα…»
(΢. Βνιθφθ, 1982: 114- 131).
3. Αξθεηά ρξφληα κεηά, ην 1926, ν Μηραήι Σζνπιάθε, κε ηηο γξακκέλεο ζηε
΢πκθεξνχπνιε πξψηεο ζπλζέζεηο ηνπ393, πήγε λα ζπνπδάζεη ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη

391
Αηθαηεξίλα Φξαληζφβα Νηανπγθνβέη: θαζεγήηξηα πηάλνπ θαη βνεζφο ηνπ θαζεγεηή Ν.΢. Λαβξφθ
(απνκλεκνλεχκαηα Μ. ΢ηέηλκπεξγθ).
392
Απφ ηνπο θαζεγεηέο Γθάιθηλ θαη Ν. Σζεξεπλίλ θαη ηνπο καζεηέο ηνπο Α.Γθάνπθ, Δ. Μξαβίλζθη, Η.
Μνχζηλ θ.ά.
393
Τπφ ηελ επηκέιεηα ηνπ θαζεγεηή ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη Ηβάλ Ηβάλνβηηο Σζεξλφθ, καζεηή ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ.

111
 112

θαη, κε ην ζάξξνο πνπ ηνλ δηέθξηλε, ζπλαληήζεθε θαηεπζείαλ κε ην Γθιαδνπλνθ.

Αξγφηεξα, ζηα άξζξα ηνπ καο άθεζε ηελ εμήο πεξηγξαθή γηα ην δεκνθηιή ζπλζέηε:
«ζπκάκαη ηνλ Γθιαδνπλφθ, πξψηα απφ φια γηα ηελ αηειείσηε θαινζχλε ηνπ, ηελ
αζπλήζηζηε ιεπηφηεηα ηνπ ραξαθηήξα (ήηαλ άλζξσπνο ληειηθάηνο) θαη ηελ δηνξαηηθφηεηά
ηνπ (λα πξνθαζνξίδεη ηελ έθβαζε κηαο ππφζεζεο)· γηα ηελ ηειεπηαία θπξηνιεθηηθά
αθνχγνληαλ ζξχινη, ηνπο νπνίνπο –ήηαλ θαηαπιεθηηθφ– φηαλ ηνπο δνθίκαδεο, πάληα
απνδεηθλχνληαλ αιεζηλνί. Σνλ αγαπνχζαλ φινη, απφ ηνπο θαζεγεηέο σο ην ηερληθφ
πξνζσπηθφ. Οη θνηηεηέο ηνλ ιάηξεπαλ θαη ήηαλ πεξήθαλνη βιέπνληαο ζην πξφζσπφ ηνπ ην
ζπλδεηηθφ θξίθν κεηαμχ απηψλ θαη ησλ θνξπθαίσλ απφ ηελ „Οκάδα ησλ πέληε‟». Ο
Σζνπιάθε αλαθέξεη επίζεο φηη ν Γθιαδνπλφθ είρε θαηαπιεθηηθφ κνπζηθφ απηί θαη
κνλαδηθή κνπζηθή κλήκε. Σα άξζξα θαη ηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ καο ρξεζηκεχνπλ ζηε
κεηέπεηηα παξνπζίαζε ηεο κνπζηθήο δσήο ζην Χδείν (Μ. Σζνπιάθε, 1990 θαη
Σζνπιάθε,“Ο Β. ΢ηεξκπαηζηφθ θαη ε ζρνιή ηνπ”, Sovetskaya musïka, 1959, No 5).
Ο Α. Γθιαδνπλφθ ήηαλ ν κφλνο άλζξσπνο, ν νπνίνο, ππφ ηα πξνεπαλαζηαηηθά
γεγνλφηα ζηε Ρσζία θαη κεηά ηελ πξφηαζε ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ λα πάξεη ηε ζέζε ηνπ,
ην 1905, ήηαλ θαηάιιεινο γηα λα ελψζεη ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ, ηνπο θνηηεηέο θαη ηε
δηνίθεζε, ρξεζηκνπνηψληαο ην κεγάιν θχξνο θαη ηελ επηξξνή ηνπ394. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα
ηα δχζθνια ρξφληα κεηά ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε, φηαλ ε δηεχζπλζε ηνπ Κξαηηθνχ
Χδείνπ δελ εθιεγφηαλ πιένλ, αιιά ηελ αλέζεηαλ απεπζείαο ζε θάπνην πξφζσπν. Δίλαη
αμηνζεκείσην φηη γηα κία ηνπιάρηζηνλ δεθαεηία δελ ππήξρε άιιε ππνςεθηφηεηα γηα ηε
ζέζε απηή.
Ζ Λχδηα Καιαθάηε αλέθεξε φηη ν Γθιαδνπλφθ ήηαλ θάζε κέξα ζην ζπίηη ηνπο.
Ήηαλ κηθξή θαη ζπκάηαη φηη ν Γθιαδνπλφθ ήηαλ πνιχ ρνληξφο. Ήηαλ ν πην θνληηλφο ζηνλ
Καιαθάηε άλζξσπνο, γηα απηφ θαη ηα πεξηζζφηεξα γξάκκαηα πνπ δηαζψδνληαη απφ ηελ
αιιεινγξαθία ηνπ Καιαθάηε ζηα ηζηνξηθά αξρεία395 είλαη ηνπ Γθιαδνπλφθ, ελψ ηα δχν
είλαη ηνπ Καιαθάηε πξνο ηνλ Γθιαδνπλφθ. ΢ην Αξρείν Καιαθάηε έρνπκε επηπιένλ:
α) Άιιν έλα πξσηφηππν γξάκκα ηνπ Γθιαδνπλφθ, κε «Δπρέο γηα ην λέν έηνο»
(αρξνλνιφγεην)396.

«Σηο επρέο κνπ γηα ην εξρόκελν Νέν Έηνο. Αιεζηλά αθνζησκέλνο, Α. Γθιαδνπλόθ».
β) Μηα θσηνγξαθία ηνπ Γθιαδνπλφθ, κε αθηέξσζε397.
γ) Μηα νκαδηθή θσηνγξαθία ησλ Γθιαδνπλνθ, Καιαθάηε θαη καζεηξηψλ ζην Χδείν,
κε πξσηφηππεο ππνγξαθέο398.

394
Σν Χδείν θέξδηζε ελ κέξεη ηελ αλεμαξηεζία ηνπ απφ ηε Ρσζηθή Μνπζηθή Δηαηξία, ε νπνία πιένλ
αζρνιήζεθε κφλν κε ηελ νηθνλνκηθή ηνπ δηαρείξηζε. Σα πξνζσπηθά δεηήκαηα πιένλ ιχλνληαλ απφ ηελ
Καιιηηερληθή Δπηηξνπή ηνπ Χδείνπ. Καη ην πην ζπνπδαίν: ε ζέζε ηνπ δηεπζπληή θαιππηφηαλ πιένλ κε
ςεθνθνξία.
395
΢ηελ Δζληθή βηβιηνζήθε, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ζην Αξρείν Α.Κ. Γθιαδνπλφθ
(F., ed. hr. 905), ππάξρνπλ ζπλνιηθά ηξία γξάκκαηα ηνπ Γθιαδνπλφθ πξνο ηνλ Καιαθάηε.
396
βι. αξ. 75, Καηάινγνο Έθζεζεο.
397
βι. αξ. 76, Καηάινγνο Έθζεζεο.

112
 113

1. Φσηνγξαθία ηνπ Α. Γθιαδνπλφθ, ηνπ Β. Καιαθάηε θαη ηηο καζήηξηεο απφ ην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο (1907-1911), κε αθηέξσκα «΢ην ζεβαζηό θαη αγαπεηό δάζθαιό καο Βαζίιε Παύινβηηο
Καιαθάηε, από ηηο επγλώκνλεο γηα ηελ εγθάξδηα ζπκπεξηθνξά ηνπ καζήηξηέο ηνπ». (_νληεικαλ, Βέξα Άιπεξο,
_ Βνιθφβα, _εξκπάλνβα). Ζ θσηνγξαθία έγηλε ζην ζηνχληην ηνπ Reisser T.&Fliege, St. Petersburg,
Morskaja 15.
2. «΢ηνλ αγαπεηό κνπ θίιν, ηνλ ηαιαληνύρν ζπλζέηε θαη ζαπκάζην κνπζηθό Βαζίιε Παύινβηηο
Καιαθάηε. Αιεζηλά αθνζησκέλνο, Αιεμάληεξ Γθιαδνπλόθ, 20 Μαξηίνπ 1905, Αγ. Πεηξνύπνιε». Ζ
θσηνγξάθεζε έγηλε ζην ζηνχληην ηεο Hélène de Mrosovsky, Αγ. Πεηξνχπνιε, Λεσθ. Νέθζθη 20.

δ) Έλα γξάκκα απφ ηε κεηέξα ηνπ ζπλζέηε ηελ Γηειέλα Γθιαδνπλφβα πξνο ηνλ
Καιαθάηε399.

1. Γηεχζπλζε: «Πξνο ηελ απηνύ Δμνρόηεηα, ην Βαζίιε Παύινβηηο Καιαθάηε

νδόο Οθηηζέξζθαγηα (νδόο ησλ Αμησκαηηθώλ) 19».
2. Γξάκκα: «Δηδνπνηώ ηνλ αμηνζέβαζην Βαζίιε Παύινβηηο όηη ν γηνο κνπ, o Αιεμάληεξ, ζήκεξα δε ζα
είλαη ζην Χδείν. Δ. Γθιαδνπλόβα, Σξίηε, 7-12-1904».

Ζ Λχδηα Καιαθάηε ζπκάηαη φηη έκελαλ πάληνηε θνληά ζην Χδείν. ΋ηαλ ρψξηζαλ νη
γνλείο ηεο (κεηαμχ 1917-1919), ε νηθνγέλεηα θαηνηθνχζε ζην Καλάιη ηνπ Γθξηκπνγηέληνθ,
αξ. 121, νηθία 24. ΢ηηο ζεκεηψζεηο ηνπ Αλαηφιη Καιαθάηε ππάξρνπλ γξακκέλεο νη
δηεπζχλζεηο ηνπ παηέξα ηνπ, θάηη ην νπνίν θαηαιάβακε απφ ηε ζχγθξηζε κε ηελ
αιιεινγξαθία ηνπ Β. Καιαθάηε.
1. Καλάιη ηεο Μεγάιεο Αηθαηεξίλεο 105, νηθία 8.
2. Καλάιη ηεο Μεγάιεο Αηθαηεξίλεο 113.
3. Καλάιη ηεο Μεγάιεο Αηθαηεξίλεο 119, νηθία 24.
4. Καλάιη ηνπ Κξηνπθόθ 11, νηθία 9 (1903-1904).

398
βι. αξ. 12, Καηάινγνο Έθζεζεο.
399
βι. αξ. 77 θαη 78, Καηάινγνο Έθζεζεο.

113
 114

5. Οδφο Οθηηζέξζθαγηα 50, νηθία 19400 (1907. Δδψ ν Α. Καιαθάηεο κάιινλ θάλεη
ιάζνο, αλ θάλνπκε ηε ζχγθξηζε κε ηελ εκεξνκελία ηνπ γξάκκαηνο ηεο Γηειέλα
Γθιαδνπλφβα, 7-12-1904. ΢ην Αξρείν ηνπ ζπλζέηε θπιάζζνληαη θαξη-πνζηάι πνπ
απνδεηθλχνπλ φηη έκεηλε εθεί ην 1911).
4. Σηάιεβν, Νέα νδόο, βίια (εμνρηθή θαηνηθία401) αξ. 14 (θνληά ζην Παχινβζθ).
(αιιεινγξαθία, 29 Μάηνπ 1911).
5. Καλάιη ηνπ Γθξηκπνγηέληνθ, αξ. 113 θαη χζηεξα ζην αξ. 121, θαηνηθία 24, ηξίηνο
φξνθνο (ε Λχδηα Καιαθάηε αλαθέξεη φηη ζην δηάζηεκα 1912-1917/18, κεηά ην γάκν ηνπ
παηέξα ηεο, ε νηθνγέλεηά ηνπ θαηνηθνχζε ζηε δηεχζπλζε απηή θαη ην δεχηεξν ζπίηη ήηαλ
δηθφ ηνπο. Όζηεξα εθεί έκεηλαλ ηα παηδηά ηνπ σο ηε δεθαεηία ηνπ ‟30).
6. Καλάιη ηεο Αηθαηεξίλεο, νηθία 121, δηακέξηζκα 24. («΢ην ζπίηη απηφ κέλσ γηα ηξίηε
ρξνληά», δειψλεη ν ζπλζέηεο ζην γξάκκα πξνο ηνλ αδειθφ ηνπ Φ. Καιαθάηε, ην 1921-
22).
7. Ζ ηειεπηαία δηεχζπλζή ηνπ Β. Καιαθάηε ήηαλ ζηελ νδφ Μνζθόθζθαγηα 6 (1922-
1942)402.

O Αλαηόιη Κνλζηαληίλνβηηο Ληάληνθ (1855-1914)403 θαηαγφηαλ απφ γλσζηή

νηθνγέλεηα κνπζηθψλ, επάγγεικα ην νπνίν θιεξνλφκεζαλ αξθεηέο γεληέο. Αληίζεηα απφ
ηνπο ζπγρξφλνπο ηνπ, ν Ληάληνθ δε ζπλέζεζε φπεξεο θαη ζπκθσλίεο. Αιιά νη κηληαηνχξεο
ηνπ είραλ απήρεζε, αλεμάξηεηα κε ην γηα ηη είδνπο κνπζηθφ ζχλνιν είραλ γξαθηεί
(θνκκάηηα γηα πηάλν, ξνκάληδεο θαη νξρεζηηθά έξγα). Απηφ πάλησο, ζε θακία πεξίπησζε
δε ζεκαίλεη φηη ε θαιιηηερληθή ηνπ δεκηνπξγία είλαη «πεξηνξηζκέλε». Ο Ληάληνθ δελ
ήζειε λα αιιάμεη θάηη ζηελ ηέρλε θαη δελ έςαρλε δηνηθεηηθέο ζέζεηο θαη αμηψκαηα.
΢πλέζεηε κνπζηθή γηα ηνπο αγαπεκέλνπο ηνπ αλζξψπνπο θαη ήζειε «έηζη λα θάλεη ην έξγν,
ψζηε θάζε κέηξν λα πξνζθέξεη ραξά». Ο ζχλζεηεο πεξηέγξαςε ηνλ εαπηφ ηνπ σο «εζηέη»
θαη εμήγεζε πσο ήζειε λα δεη ζε έλα δηθφ ηνπ θφζκν. Γηα ηελ ηεκπειηά ηνπ, εηδηθά ζηα
ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο ηνπ, ππάξρνπλ πνιιέο καξηπξίεο απφ ηνπο καζεηέο ηνπ. Πνιιέο
δπλάκεηο ηνπ αθαηξνχζαλ ε παηδαγσγηθή απαζρφιεζε θαη ε δηεχζπλζε νξρήζηξαο, ζηηο
πξνεηνηκαζίεο γηα ηηο ζπλαπιίεο. Γπζαλαζρεηνχζε γηα ηελ παηδαγσγηθή εξγαζία, αιιά
είρε ηελ ηθαλφηεηα λα αλαγλσξίζεη ην πεγαίν απζεληηθφ ηαιέλην (καζεηέο ηνπ ήηαλ ν
Πξνθφθηεθ, ν Μηαζθφθζθη θ.ά.). ΢ηα ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ν
Ληάληνθ ήηαλ πνιχ θνληηλφο ηνπ άλζξσπνο. Δίρε παξάιιεια θαη κηα πνιχρξνλε θηιία κε
ην ΢θξηάκπηλ (Mikhailov, 1985)404.
Ο Ληάληνθ είρε νμχζπκν ρηνχκνξ, αλαθέξεη ν Αιεμάληεξ Γθάνπθ. Ο ΢νζηαθφβηηο
ηνλ νλνκάδεη «ζξπιηθφ». Γηα ην ρηνχκνξ ηνπ Ληάληνθ ππήξραλ πνιιά αλέθδνηα ζην
Χδείν. Πνιιέο παξάγξαθνη ζηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Γθάνπθ ηειεηψλνπλ κε ην ζρφιην
ηνπ Ληάληνθ γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζπκβάλ. ΢πρλά έραλε ηα καζήκαηα θαη εηδνπνηνχζε ηνπο
θνηηεηέο ηνπ κε γξάκκαηα. ΢πδεηψληαο κε ηνπο Μηαζθφθζθη θαη Αζάθηεθ, νη νπνίνη
ζπνχδαζαλ ΢χλζεζε κε ην Ληάληνθ, νη ηειεπηαίνη αλάθεξαλ, φηη θάζε ζπλάληεζε καδί ηνπ
ηνπο γέκηδε δεκηνπξγηθά, ηνπο εκπινχηηδε θαη έζεηε ελψπηφλ ηνπο ελδηαθέξνληα

400
Ζ δηεχζπλζε απηή είλαη γξακκέλε κε κνιχβη, κε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηνπ Β. Καιαθάηε, πάλσ
ζην κέξνο ΗV. Finale ηνπ ΢εζηέην, γηα θιάνπην, θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν, ζε ΢νι κείδνλα
(18/02/1906).
401
΢πλεζηζκέλε πξαθηηθή αθφκε θαη ζήκεξα είλαη νη θάηνηθνη ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο λα πεξλάλε ην
θαινθαίξη ζην εμνρηθφ ηνπο ζπίηη (ην θαινθαίξη ηνπο δελ έρεη κεγάιε δηάξθεηα).
402
΢ην Κνπαξηέην εγρόξδσλ, έξγν 22 (1906), ζεκεηψλεηαη ε δηεχζπλζε: Μπνιζάγηα Μνζθόθζθαγηα 6,
νηθία 16 (ε ηειεπηαία δηεχζπλζε ηνπ Καιαθάηε απφ ην «Δξσηεκαηνιφγην» ηνπ 1936, ε νπνία
επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηηο ζθξαγίδεο ζε θάπνηεο εθεκεξίδεο ζην Αξρείν ηνπ ζπλζέηε θαη απφ ηα
απνκλεκνλεχκαηα ησλ παηδηψλ ηνπ).
403
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 110: θσηνγξαθία ηνπ Α. Ληάληνθ.
404
βι. επίζεο http://www.sr.ru/blog/mus_ex/229.php θαη www.borovichi.net.ru/par/issue/w128.html.

114
 115

εξσηήκαηα θαη αζθήζεηο, γηα ηε ιχζε ησλ νπνίσλ ρξεηαδφηαλ αξθεηφο ρξφλνο, θαη φρη
αθξηβψο παξαθνινχζεζε ησλ καζεκάησλ δχν θνξέο ηελ εβδνκάδα.
Ο Α. Γθάνπθ αλαθέξεη: «δπζηπρώο, ηα καζήκαηα κνπ κε ηνλ Καιαθάηε (1913)
πεξλνύζαλ „μεξά‟ θαη νκαιά, ρσξίο νπνηαδήπνηε αλάιπζε ησλ έξγσλ (σο ηελ ηάμε ηεο
κνπζηθήο θόξκαο) θαη όπσο ιέκε: „από ην Α σο ην Χ‟. Δπηπιένλ, όηαλ γξάθακε αξκνληθά
ειεύζεξα πξεινύληηα, ήηαλ ελδερόκελν λα ρξεζηκνπνηήζνπκε κόλν ηηο επηηξεπόκελεο θαη
ππνρξεσηηθέο λόξκεο. Παίδνληαο ζπλέρεηα Bach, έλησζα όιν ην κεγαιείν θαη πόζν επθπήο
ήηαλ νη απεηθνλίζεηο ησλ βαζύηεξσλ παξαζηάζεσλ, νη νπνίεο ήηαλ ζθνξπηζκέλεο ζην δηθό
ηνπ ηξνκεξό Wohltemperiertes Klavier; ώζηε κνπ ήηαλ απίζαλν λα πηζηέςσ όηη καο ην
δίδαζθαλ ζαλ κάζεκα θνύγθαο. Έλησζα θάπνηεο εζσηεξηθέο ελνριήζεηο θαη αληηδξάζεηο, ηηο
νπνίεο ζπρλά αλάθεξα ζηνλ παηδαγσγό. ΢αλ απάληεζε άθνπγα απαξάιιαρηα: „έηζη καο
κάζαηλε ν Ρίκζθη-Κόξζαθνθ‟.
Αιιά ν πην θαιόο θαη ν πην ληειηθάηνο Βαζίιεο Καιαθάηεο ήηαλ έλαο παξάμελνο
άλζξσπνο. Μαο κίιαγε κε ζηγαλή θσλή, ζα λα ήζειε λα ηνλ ζπγρσξήζνπκε, θαη όπσο ιέκε
„νύηε κύγα δε κπνξνύζε λα πεηξάμεη‟. Γελ αθνύζακε από απηόλ νύηε κηα αγελή έθθξαζε ή
θαθό ραξαθηεξηζκό γηα ηνλ θαζέλα από εκάο. ΢ηε ρεηξόηεξε πεξίπησζε απηόο ζηακαηνύζε
λα κηιάεη θαη ηόηε απιώο δε κπνξνύζεο λα αθνύζεηο θάπνηα γλώκε405. Ο Ληάληνθ έιεγε γηα
απηόλ „ε θαθηά κάγηζζα Καιαθάηε!‟
Αξγόηεξα θαηάιαβα όηη δελ πξέπεη λα πεξηκέλεηο ηελ έκπλεπζε, αιιά είλαη απαξαίηεην
λα δνπιέςεηο πνιύ θαη κε δήιν. ΢ήκεξα θαηαλνώ θαη θάηη άιιν: ζηελ πξαθηηθή κνπ σο
δηεπζπληήο νξρήζηξαο, δελ αγαπάσ ηε κνπζηθή, ζηεξεκέλε από αληίζηημε ζηε βάζε ηεο»
(Γθάνπθ, 1975: 27-28).
΢ην αξρείν καο ππάξρνπλ δχν αρξνλνιφγεηα γξάκκαηα (ζε αληηγξαθή απφ ην
πξσηφηππν) ηνπ Ληάληνθ πξνο ηνλ Καιαθάηε, ηα νπνία παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε
(βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 111).

Γξάκκαηα ηνπ Α. Ληάληνθ πξνο ηνλ Καιαθάηε

1. «Αμηνζέβαζηε Βαζίιε Παύινβηηο, είκαη κέινο ηεο Δπηηξνπήο θαη γηα απηό δε κπνξώ λα απνθαζίζσ
από κόλνο κνπ αλ καο θάλεη ή δε καο θάλεη απηό ην θνκκάηη. ΢ηείιηε ηα θνκκάηηα ζαο ζην Μπειηάγηεθ θη απηόο
ζα ηα δώζεη ζε εθείλνλ πνπ πξέπεη λα ηα θνηηάμεη.
Με ζεβαζκό, Αλαηόιη Ληάληνθ».

2. Σν εηξσληθφ πνίεκα ηνπ Ληάληνθ (πηζαλή ρξνλνινγία 1904-1905, φηαλ ν Καιαθάηεο ήηαλ βνεζφο-
επηζεσξεηήο ζην Χδείν, καδί κε ηνλ Ακπξακίηζεθ), Κπξηαθή, 2 ηα κεζάλπρηα:

«Ακπξακίηζεθ, Βέληζει, Έθζηεηλ, ΢νθνιόθ,

Καη ν «ζθνηεηλόο» θαη «θαθόο» ν Καιαθάηεο
΋πσο παιηά αθόκα εγώ δελ είκαη γεξόο
΢πλέρεηα μαπιώλσ ζην θξεβάηη.

Πόηε ζα έξζσ λα ζαο δσ? Βιέπεη ν Θεόο, αιιά ζησπάεη!

Κνίηα, ηελ εκέξα, από ηηο πέληε είκαη έλα ρακέλν θνξκί,
Δηο κλήκε, επηηξέςηε κνπ γεξά λα ζαο αγθαιηάζσ,
΋ια θαιά ζε όινπο ζαο εύρνκαη».
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, F. Η, νp. 2, ed. hr. 236.

Πηζαλφηαηα ην 1904-1905 ν Καιαθάηεο έθαλε ηε κεηαγξαθή γηα πηάλν (ηέζζεξα

ρέξηα) ελφο απφ ηα πην δεκνθηιή έξγα ηνπ Α. Ληάληνθ, Baba-Yaga, Tableau musical
d‟après un conte populaire russe, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 56. Σν έξγν
ηππψζεθε ζρεδφλ ηαπηφρξνλα απφ ηνπο εθδνηηθνχο νίθνπο Belaieff-Leipzig θαη J.

405
΋ινη νη καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε αλαθέξνπλ φηη ήηαλ ιαθσληθφο θαη απαληνχζε κε «λαη» ή
«φρη».

115
 116

Jurgenson, ην 1905406. Ζ ζπλεξγαζία ηνπ Καιαθάηε κε ην Ληάληνθ ζπλερίδεηαη.

Αξγφηεξα, ην 1909, δφζεθε ζηνλ Καιαθάηε ε επθαηξία λα θάλεη θαη ηε κεηαγξαθή γηα
πηάλν ζε άιιν έλα έξγν ηνπ Ληάληνθ, ζηε Μαγηθή ιίκλε (1909)407.
΢ηηο κεηαγξαθέο γηα πηάλν ηνπ Καιαθάηε πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε ηελ χςηζηε
θνκςφηεηα, ηε ιεπηφηεηα θαη ηε ράξε, ηελ ερεηηθή γνεηεία, ηε κέγηζηε εθθξαζηηθφηεηα
ηνπ ηνληζκνχ. ΢ηελ πηαληζηηθή ππνγξαθή ηνπ πξέπεη λα ηνλίζνπκε ηνλ ρατδεπηηθφ θαη
καιαθφ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ν εθηειεζηήο θάλεη ηνλ ηνπζέ, ζαλ ηα ρέξηα ηνπ πηαλίζηα λα
είλαη απφ βεινχδν, ζαλ ε κηληαηνχξα λα είλαη έλα θφζκεκα, παξφκνηα κε κηα ζεηξά
καξγαξηηαξηψλ. Αιιά ην βαζηθφηεξν είλαη ε πνηθηιία ησλ ερνρξσκάησλ, ε νπνία καο δίλεη
ηελ ςεπδαίζζεζε ηεο ρξνηάο ησλ νξγάλσλ ηεο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο, εηδηθά φηαλ
παίδεηαη ε Μαγηθή ιίκλε.

4.1.9. Σν 1906 ν Καιαθάηεο ζπλερίδεη λα δεη ζηελ Διβεηία θαη ζηε Γεξκαλία.
Πηζαλφηαηα ήηαλ παξψλ θαη ζηηο παξνπζηάζεηο ησλ έξγσλ ηνπ ζηε Γεξκαλία.
Παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε έλα θαξπνζηάι ηνπ Καιαθάηε απφ ηε Γεξκαλία408 (ην
νπνίν δελ ήηαλ ε κνλαδηθή καξηπξία απφ ηε Γεξκαλία, απφ ηα γξάκκαηα ηνπ ζπλζέηε πνπ
θπιάζζνληαλ ζην Σκήκα Υεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο Μνπζηθήο Βηβιηνζήθεο ηνπ
Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο).

Καξπνζηάι απφ ηε Nonnthal, Berchtesgaden, Γεξκαλίαο, ην νπνίν ηππψζεθε απφ ηνλ Stengel & Co,
Dresden.

«21 Ηνπιίνπ1906
Reichenhall, Βαπαξία

Αμηνζέβαζηε Φηόληνξ Ηβάλνβηηο (Γθξνπο)409

Ζ δεύηεξε δηόξζσζε ηνπ ηππνγξαθηθνύ δνθηκίνπ (ηεο παξηηηνύξαο) ηεο νπβεξηνύξαο κνπ (Δηζαγσγή-
Φαληαζία, έξγν 8, 1902-1903) έρνπλ ειεγρζεί από κέλα θαη έρνπλ ζηαιεί ζηε Λεηςία, κηα εβδνκάδα πξηλ από
ηε Νίθαηα. Πεξίπνπ ζηηο 19-20 Ηνπιίνπ ζα είκαη πίζσ ζηελ Αγ. Πεηξνύπνιε θαη απεπζείαο ζα έξζσ ζε ζαο, γηα
λα πξνζαξκόζσ όια όζα έρνπλ ζρέζε κε ηελ Δηζαγσγή. Γηα θάζε ελδερόκελν, ηελ παξηηηνύξα κπνξείηε λα ηελ
ηππώζεηε.
Με αιεζηλό ζεβαζκό,
Βαζίιεο Καιαθάηεο
Σκήκα Υεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο Μνπζηθήο Βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
θσηνγξαθηθφ πιηθφ ππ‟ αξηζκφλ 740.

406
Σν 1933 θπθινθνξεί κηα λέα έθδνζε, απφ ηελ Κξαηηθή Μνπζηθή Έθδνζε ηεο Μφζραο.
407
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 11, ρθ. παξηηηνχξα θαη 113, ηππνγξαθηθφ δνθίκην ηεο κεηαγξαθήο
ηνπ Καιαθάηε γηα πηάλν (4 ρέξηα) ηεο Μαγηθήο ιίκλεο ηνπ Ληάληνθ.
408
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 33.
409
O Φηφληνξ Ηβάλνβηηο Γθξνπο ήηαλ δηνηθεηηθφο ππάιιεινο ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
θξηηηθφο ηεο ηέρλεο (Γεξκαληθή εθεκεξίδα ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο) θαη παληξεκέλνο κε ηελ θφξε ηνπ εθδφηε
Π. Γηνχξγθελζνλ. ΢ην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, απφ ηα 20
ζπλνιηθά γξάκκαηα ηνπ Καιαθάηε, ηα νπνία θπιάζζνληαη εθεί, ηα 13 είλαη πξνο ηνλ Φηφληνξ Ηβάλνβηηο
Γθξνπο θαη αθνξνχλ ηηο παξαδφζεηο ησλ ηππνγξαθηθψλ δνθηκίσλ ησλ έξγσλ ηνπ Καιαθάηε, έηνηκα λα
ηππσζνχλ (1904-1911, απφ ηε Ρσζία θαη ηε Νίθαηα, Γαιιίαο).

116
 117

Ο Καιαθάηεο θξαηάεη ηελ επαθή ηνπ θαη κε ηνλ αγαπεηφ ηνπ δάζθαιν Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ. ΢ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα επηζεκαλζεί φηη νη δχν κνπζηθνί θαίλεηαη πσο
αθνινχζεζαλ κηα δηαδεδνκέλε (θαη πνιχ ηξπθεξή, θαηά ηε γλψκε καο) γηα ηελ επνρή
ζπλήζεηα ησλ ζπλζεηψλ: έζηειλαλ ηνπο ραηξεηηζκνχο ηνπο κε κνπζηθή.

Γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ (βι. Καηάινγν Έθζεζεο,. αξ. 81).

«Αγ. Πεηξνύπνιε, 6 Μαξηίνπ 1906

Υαηξεηνύκε ηνλ αγαπεηό Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο, γηα ηελ επέηεην ησλ γελεζιίσλ ηνπ, θαη ηνπ επρόκαζηε
γηα πνιιά ρξόληα πγεία θαη λα κελ ζηεξεζεί πνηέ ηελ αηειείσηε πεγή ηεο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο ηνπ δηθνύ
καο αγαπεκέλνπ «Μπάγηαλ» (ν ξαςσδόο).
Με ηηο ζεξκέο επρέο καο:

Maestoso con moto

«Λάκπνπλ (ερνύλ) νη ρξπζέο ρνξδέο ....»410

Οιόςπρα αθνζησκέλνη
Εελαΐδα Καιαθάηε – Βαζίιεο Καιαθάηεο».
Δζληθή βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ (Αξρείν N.A. Rimsky-Korsakov, F.
640, op. I, ed. hr. 915).

Ο Β. Καιαθάηεο αθηεξψλεη ην έηνο 1906 ζηε ζχλζεζε Μνπζηθήο δσκαηίνπ.

Γξακκέλα ζηελ πεξίνδν απηή είλαη ηα πην δχζθνια θνκκάηηα ηνπ γηα ζφιν πηάλν:
Trios Bagatelles pour piano / Σξία θνκκάηηα γηα πηάλν, εξγν 9 (1905- 1906)411
Deux Préludes / Γύν Πξεινύληηα γηα πηάλν, έξγν 10 (1906).
Με ζθνπφ ηε ζπκκεηνρή ζε δηαγσληζκφ ζχλζεζεο κνπζηθήο δσκαηίνπ, ν ζπλζέηεο
μαλαγπξίδεη ζηα έξγα ηνπ απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ θαη ζπλζέηεη ην ΢εζηέην γηα θιάνπην,
θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν, ζε ΢νι κείδνλα (18-2-1906). Σελ επφκελε ρξνληά ν Β.
Καιαθάηεο κεηαηξέπεη ην έξγν ζε Κνπηληέην κε πηάλν, κε ην νπνίν θεξδίδεη ην «Βξαβείν
ζην φλνκα ηνπ Γθιίλθα» ηελ αληίζηνηρε ρξνληά.
Απφ ηελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν είλαη θαη ηα δχν αρξνλνιφγεηα θνπαξηέηα εγρφξδσλ:
Κνπαξηέην εγρόξδσλ ζε ζνι ειάζζνλα, έξγν 15412 (θαίλεηαη φηη ν Καιαθάηεο
ζπλζέηεη αθφκε ζην πηάλν).
Κνπαξηέην εγρόξδσλ ζε Φα κείδνλα, έξγν 22413 (ηα 4α κέξε ηνπ θνπαξηέηνπ θαη ηνπ
Κνπηληέηνπ κε πηάλν έρνπλ παξφκνηα θαηαζθεπαζηηθή δνκή θαη δπζθνιία).
΢ηα ρεηξφγξαθα ησλ δχν θνπαξηέησλ εγρφξδσλ, έξγα 15 θαη 22 (ηα έξγα απηά
θπιάζζνληαη ζην αξρείν καο), ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη έρνπλ εθηειεζηεί, αιιά δελ
αλαθέξεηαη εκεξνκελία (ελψ ν ζπλζέηεο ήηαλ πνιχ ζρνιαζηηθφο ζε ηέηνηα δεηήκαηα). Γηα
ηε ρξνλνιφγεζή ηνπο (1906) ζηεξηρζήθακε ζηνλ πξψην Καηάινγν έξγσλ ηνπ Αλαηφιη
Καιαθάηε. Σα δηθά καο θξηηήξηα ρξνλνιφγεζεο ήηαλ πεξηζζφηεξν ζηηιηζηηθά (ηα έξγα

410
Σν κνπζηθφ παξάδεηγκα είλαη απφ ηελ φπεξα ηνπ Γθιίλθα, Ruslan i Lyudmila (1837-1842),
Eηζαγσγή θαη ηξαγνχδη ηνπ Μπαγηάλ.
411
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, Σξία θνκκάηηα γηα πηάλν, αξ. 54, εμψθπιιν, αξ. 55 Η. ΢θεξηζίλν, 1 ζει.
412
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, Κνπαξηέην εγρόξδσλ, έξγν 15, αξ. 34, ργ παξηηηνχξα, 1 ζει, αξ. 35, ργ
παξηηηνχξα, 3ν κέξνο θαη αξ. 36, ρθ. πάξηα ηνπ πξψηνπ βηνιηνχ.
413
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, Κνπαξηέην εγρόξδσλ, έξγν 22, αξ. 37, ργ παξηηηνχξα, 1 ζει, αξ. 38, ργ
παξηηηνχξα ηεο πξψηεο κνξθήο ηνπ έξγνπ, αξ. 39, ργ πάξηα ηνπ πξψηνπ βηνιηνχ, αξ. 41, ργ πάξηα ηνπ
πξψηνπ βηνιηνχ απφ ηελ πξψηε κνξθή.

117
 118

απηά έρνπλ θνηλά ραξαθηεξηζηηθά κε άιια έξγα ηεο ρξνλνινγηθήο πεξηφδνπ 1900-1912,
φζνλ αθνξά ηε κνπζηθή χιε, ηνλ ηξφπν επεμεξγαζίαο ηεο, ηε γξαθή γηα ηα έγρνξδα
φξγαλα, ε νπνία εμειίζζεηαη ζηαδηαθά).
Ο θχθινο ησλ δχν θνπαξηέησλ εγρφξδσλ ηνπ Β. Καιαθάηε είλαη ηεηξακεξήο θαη
αθνινπζεί ηηο θιαζζηθέο παξαδφζεηο. Ζ θφξκα ηεο ζνλάηαο ππεξηζρχεη ζηα 1α κέξε (ην
νπνίν απνηειεί ηελ πξψηε έλδεημε γηα ηε «ιπξηθή θαηαλφεζε ηεο θφξκαο») θαη ζηα 4α
κέξε ησλ θνπαξηέησλ, ηα νπνία νινθιεξψλνληαη κε δπλακηθφ Φηλάιε. Σα κεζαία κέξε
αθνινπζνχλ ηελ παξαδνζηαθή αιιαγή ησλ αξγψλ (ιπξηθψλ) κεξψλ κε ηα ραξαθηεξηζηηθά.
Ζ θαηλνηνκία ζηα θνπαξηέηα ηνπ Καιαθάηε είλαη ν ιπξηζκφο ησλ ζεκάησλ ζηα ηξίηα
ραξαθηεξηζηηθά κέξε (παξφιν ηε κνηνξηθή θίλεζε), θάηη ην νπνίν θάπσο αιιάδεη θαη
κεηαθέξεη ηνλ ηνληζκφ ζην απνθνξχθσκα ηνπ θχθινπ. Άιιε κηα θαηλνηνκία ππάξρεη ζηα
δεχηεξα κέξε: Fuga a 4 voci (θνπαξηέην εγρφξδσλ έξγν 15) θαη Tema con Variazioni
(έξγν 22), πάλσ ζε ζέκα ζε ζηπι ξσζηθνχ ιατθνχ ηξαγνπδηνχ. Κιαζηθέο θαη ξνκαληηθέο
παξαδφζεηο ζπλππάξρνπλ, φζνλ αθνξά ηελ αξκνλία (ξνκαληηθφ ηξαλζπφξην, ελαξκφληεο
κεηαηξνπίεο, αξκνληθέο αιπζίδεο, δηεχξπλζε ηεο αξκνλίαο). Ζ πνιπθσλία παίδεη
ζεκαληηθφ ξφιν, θαη εηδηθά ζην έξγν 15 (1ν κέξνο-ρνξηθφ, 2ν κέξνο-θνχγθα) θαη ζηελ πθή
ηεο νξγαληθήο γξαθήο (ζηνηρεία απφ θαλφλαο θαη θνχγθα). Παληνχ αλαθαιχπηνπκε
ζπκκεηξία θαη απζηεξά ηεηξαγσληζκέλε δνκή (έκθαζε ζηελ θιαζζηθή ηάζε ζηε δνκή ησλ
έξγσλ)· ε γξαθή είλαη θαζαξή, δηαπγήο, ζαθήο θαη θαηαλνεηή. Ρσζηθέο επηξξνέο
ππάξρνπλ πεξηζζφηεξν ζηα δεχηεξα ζέκαηα θαη ζηα ιπξηθά επεηζφδηα ησλ θνπαξηέησλ
(επίζεο, ζην 2ν ιπξηθφ ζέκα ησλ Φηλάιε ησλ έξγσλ). ΢ην Φηλάιε ηνπ έξγνπ 22
παξνπζηάδνληαη σο ζχληνκα ζέκαηα, δίκεηξα κνηίβα κε ρνξεπηηθφ ραξαθηήξα. Ο ιπξηθφο
κνλφινγνο, ζαλ ηδηαηηεξφηεηα, παξνπζηάδεηαη ζηελ ππεξίζρπζε ηεο κε δηακάρηκεο
αλαινγίαο (κε ηελ έλλνηα φηη δελ ππάξρεη αξθεηή αληίζεζε) ησλ βαζηθψλ ζεκάησλ κέζα
ζηα φξηα ηνπ θχθινπ. Δλψ ζπλππάξρνπλ ηα «ιεθηηθά κνληέια» (απνκηκήζεηο) ηνπ
θιαζηθηζκνχ, ηνπ ξνκαληηζκνχ θαη ηνπ εζληθνχ ζηπι, εληνχηνηο δεζπφδεη ε ξνκαληηθή
κνπζηθή παξάδνζε θαη ππάξρεη εκθαλήο εηζαγσγή ησλ ζηνηρείσλ ηνπ κνπζηθνχ
ζπκβνιηζκνχ. Ο Β. Καιαθάηεο θαλεξψλεη ηελ αγάπε ηνπ γηα ηα ρξσκαηηθά πεξάζκαηα
θαη ηελ ρξσκαηηθή θιίκαθα, ηα νπνία απνηεινχλ θνηλφ ζηνηρείν ζε φια ηα έξγα ηνπ απφ
ηελ Πξψηε πεξίνδν (1900-1912).
Δχθνια παξαηεξεί θαλείο, θάλνληαο αλαζθφπεζε ζηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ ηνπ
Καιαθάηε, ηελ αξίζκεζε ησλ έξγσλ ηνπ ζπλζέηε. Σα δχν Κνπαξηέηα εγρφξδσλ, έξγα 15
θαη 22, δελ αθνινπζνχλ ηε ζεηξά ησλ άιισλ αξηζκεκέλσλ έξγσλ: Σξία θνκκάηηα γηα
πηάλν, έξγν 9 (1905-1906), Γύν Πξεινύληηα γηα πηάλν, έξγν 10 θαη Κνπηληέην γηα πηάλν,
δχν βηνιηά, βηφια θαη βηνινληζέιν ζε ΢νι κείδνλα, έξγν 11 (1907). ΋λησο, απφ ηελ
εμέηαζε ηεο γξαθήο θαη ην κνπζηθφ πεξηερφκελν, ηα δχν Κνπαξηέηα αλήθνπλ ζηελ Πξψηε
πεξίνδν ηνπ ζπλζέηε.
Ο ζπλζέηεο εμειίζζεη ηε γξαθή ηνπ, θάλνληαο ηελ πεξηζζφηεξν νξγαληθή θαη
ρξεζηκνπνηψληαο ηηο ςειέο εθηάζεηο ησλ νξγάλσλ. Σν έξγν 22 είλαη πην ζχλζεην θαη πην
δχζθνιν απφ ην έξγν 15. Δληχπσζε πξνθαιεί ην πφζν πξνζεθηηθφο ήηαλ ν Καιαθάηεο
ζηνπο δπλακηθνχο ρξσκαηηζκνχο, νη νπνίνη είλαη γξακκέλνη πνιχ αλαιπηηθά. ΢ε γεληθέο
γξακκέο, ε γξαθή γηα ηα έγρνξδα φξγαλα είλαη παξφκνηα κε ην Κνπηληέην κε πηάλν, έξγν
11 (αιιά φρη ηφζν ε ζεκαηηθή χιε, επεηδή ζην θνπηληέην ν ζπλζέηεο ρξεζηκνπνηεί ζέκαηα
απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ, 1894, ζηα δχν κεζαία κέξε, ελψ ηα Φηλάιε –Αιέγξν ζηε
θφξκα ηεο ζνλάηαο– ησλ δχν έξγσλ κνηάδνπλ). Ζ ζεκαηηθή χιε ηνπ έξγνπ 22 (1ν, 3ν θαη 4ν
κέξνο) απνηειεί κηα ελφηεηα θαη έρεη νκνηφηεηα ζην ζηπι, ηα ζέκαηα είλαη κηθξήο έθηαζεο
(ζπλήζσο 4 κέηξα), ζπκππθλσκέλα θαη ζχληνκα, ηνληζκέλα θαη ζηαθάην (ιείπνπλ ηα
δεχηεξα αληίζεηα ιπξηθά ζέκαηα ζην 1ν θαη ζην 3ν κέξνο). Σν έξγν είλαη γξήγνξν, ελψ
ιπξηθά θέληξα απνηεινχλ κφλν ην 2ν κέξνο θαη ην 2ν ζέκα ηνπ 4νπ κέξνο (ηα νπνία θάπσο
εξεκνχλ ηε γξήγνξε κνπζηθή ξνή).

118
 119

B. Καιαθάηεο, Κνπαξηέηα εγρφξδσλ, έξγα 15 θαη 22, αρξνλνιφγεηα (1906), ργ παξηηηνχξεο, 1ε ζει.
Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ, Κέξθπξαο

Σα αθφινπζα έξγα ηνπ Καιαθάηε (1913-1931) έρνπλ ηελ εμήο αξίζκεζε:

Ησάλλεο ν Γακαζθελόο, εκηηειήο θαληάηα, γηα βαξχηνλν, ρνξσδία θαη ζπκθσληθή
νξρήζηξα, έξγν 18 (1913).
Σζηγγάληθν ηξαγνύδη, γηα θσλή θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα, έξγν 19
(1927), ην νπνίν είλαη κέξνο απφ ηελ 2ε ζθελή ηεο φπεξαο Οη ηζηγγάλνη (1899-1937).
Θξύινο, ζπκθσληθφ πνίεκα ζηε Νην κείδνλα, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη
ρνξσδία, ζηε κλήκε ηνπ Schubert, έξγν 20 (1928).
Adagio θαη Allegro, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢νι κείδνλα, έξγν 10 (24-2-1929)
(ν ζπλζέηεο ηππψλεη ηα Γύν πξεινύληηα γηα πηάλν σο έξγν 10, 1906-1907).
Πηάλν ηξίν ζε Νην ειάζζνλα, γηα πηάλν, βηνιί θαη βηνινληζέιν, έξγν 23 (1929-
1931).
Πνιχ πηζαλφ είλαη λα ππάξρνπλ έξγα πνπ ράζεθαλ. ΋κσο ην Πηάλν ηξίν, έξγν 23
έρεη πνιχ πην ζχγρξνλε γξαθή (αλήθεη ζηα φςηκα έξγα ηνπ Καιαθάηε, παξφιν πνπ ε
ζχιιεςε ηεο ηδέαο γηα ηε ζχλζεζε ηνπ 1νπ κέξνπο, ζχκθσλα κε ηηο γξαπηέο καξηπξίεο ζην
Αξρείνπ Καιαθάηε, ρξνλνινγείηαη απφ 1895), απφ ην Κνπαξηέην εγρφξδσλ, έξγν 22. Ζ
αξίζκεζε ησλ Κνπαξηέησλ εγρφξδσλ είλαη κεηαγελέζηεξε θαη πηζαλφηαηα έγηλε ζηε
δεθαεηία ηνπ ‟20 (πξηλ απφ ηελ εκηηειή θαληάηα Ησάλλεο ν Γακαζθελόο, έξγν 18, γηα ην
θνπαξηέην εγρφξδσλ, έξγν 15) θαη ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30 (κεηά απφ ην Θξύιν, έξγν 20 θαη
πξηλ απφ ην Πηάλν ηξίν, έξγν 23, γηα ην θνπαξηέην, έξγν 22).
΢ην Κνπαξηέην εγρφξδσλ (Φ. 1. Δξγα, ππ. 7. Μνπζηθή δσκαηίνπ, εγγ. 13, 1ε ζει),
έξγν 22 (1906), ζεκεηψλεηαη κε κνιχβη ε δηεχζπλζε Μπνιζάγηα Μνζθόθζθαγηα 6, νηθία
16, αιιά δε καο βνεζάεη θαη πνιχ, επεηδή είλαη ε ηειεπηαία δηεχζπλζε ηνπ Καιαθάηε.
Πεγέο καο είλαη ην «Δξσηεκαηνιφγην» ηνπ ζπλζέηε (1936) θαη νη ζθξαγίδεο ζε θάπνηεο
εθεκεξίδεο ζην αξρείν ηνπ. Αιιά ην 1928 ν Β. Καιαθάηεο δειψλεη ζην
«Δξσηεκαηνιφγηφ» ηνπ φηη ηα δχν Κνπαξηέηα εγρφξδσλ, έξγα 15 θαη 22 ππάξρνπλ ζαλ
ρεηξφγξαθεο παξηηηνχξεο ζην πξνζσπηθφ ηνπ αξρείν. ΢χκθσλα κε ηηο ηζηνξηθέο πεγέο, ε
ζχλζεζε ησλ δχν Κνπαξηέησλ εγρφξδσλ ηνπνζεηείηαη κεηαμχ ηνπ 1905 (Curriculum vitae)
θαη 1928 («Δξσηεκαηνιφγην»). Παξαηεξνχκε φηη κεηά ην 1908 (ή φπσο αλαθέξεη ν Α.
Καιαθάηε 1912)414 θαη 1928, ν Β. Καιαθάηεο δελ ζπλέζεζε ηίπνηε.
Σν Κνπαξηέην εγρόξδσλ, έξγν 22 πηζαλφλ λα έρεη εθηειεζηεί ζηε Ρσζία, θάηη πνπ
κπνξνχκε λα επηβεβαηψζνπκε απφ ηα ρεηξφγξαθα ζηνλ Αξρείν Καιαθάηε. Γπζθνιία
πξνθάιεζε ην γεγνλφο φηη ν ζπλζέηεο καο άθεζε δχν ιίγν δηαθνξεηηθέο παξηηηνχξεο θαη
δχν ζεη πάξηεο γηα ηα φξγαλα, απφ ηα νπνία (ζην πξνγελέζηεξν ζεη, ην νπνίν πεξηέρεη

414
΢ην δηάζηεκα 1909-12 ν Β. Καιαθάηεο αζρνιείηαη ηηο κε κεηαγξαθέο γηα πηάλν ησλ δηθψλ ηνπ
ζπκθσληθψλ έξγσλ θαη ηεο Μαγηθήο ιίκλεο ηνπ Α. Ληάληνθ, έξγν 62.

119
 120

δαθηηιηζκνχο θαη ζεκεηψζεηο γηα ηελ εθηέιεζε415) είλαη θαλεξφ φηη ην έξγν παίρζεθε απφ
απηέο. Ζ επηκειήηξηα ηεο έθδνζεο ησλ θνπαξηέησλ εγρφξδσλ Λνπΐδα Σζνπγθαξάθε
παξαηήξεζε φηη, κηα-κηάκηζε ζειίδα πξηλ ην ηέινο ηνπ θνπαξηέηνπ, ππάξρεη δηαθνξεηηθφ
κνπζηθφ θείκελν ζηηο πάξηεο θαη δηαθνξεηηθφ ζηηο δχν παξηηηνχξεο (γηα ηξία κέηξα). Ο
ίδηνο ν ζπλζέηεο έθαλε αιιαγέο κε κνιχβη ζηηο πξνγελέζηεξεο πάξηεο, νη νπνίεο είλαη
θαλνληθά πεξαζκέλεο ζηηο κεηαγελέζηεξεο πάξηεο416. Καηά ηε γλψκε ηεο, νη
κεηαγελέζηεξεο πάξηεο έρνπλ αληηγξαθεί απφ ηηο πξνγελέζηεξεο πάξηεο θαη φρη απφ ηελ
παξηηηνχξα. Με βάζε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηνπ ζπλζέηε, ε αληηγξαθή έγηλε πεξίπνπ ην
1937. Απηφ απνηειεί έλδεημε πσο ην θνπαξηέην εγρφξδσλ, έξγν 22, εθηειέζηεθε ζηε
δεθαεηία ηνπ ‟30 (αιιά κπνξεί θαη λσξίηεξα) θαη νη δηνξζψζεηο πεξάζηεθαλ ζηελ θξηηηθή
έθδνζε ηνπ Ηφληνπ Παλεπηζηεκίνπ.

4.2. Ζ επηζηξνθή θαη ε αλαγλώξηζε ηνπ Καιαθάηε ζηε Ρσζία. Δπηηπρεκέλε

δηδαθηηθή πνξεία (1907-1912).
4.2.1. ΢ηνηρεία από ηζηνξηθά αξρεία θαη από ηελ αιιεινγξαθία ηνπ Καιαθάηε.
΋πσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ν Καιαθάηεο έθαλε αίηεζε γηα παξαίηεζε απφ ην Χδείν
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ηνλ Ηνχλην 1905, ζε έλδεημε δηακαξηπξίαο γηα ηελ απφιπζε ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ηνπ Γθιαδνπλφθ θαη ηνπ Ληάληνθ. Σν φλνκα ηνπ Β. Καιαθάηε
εκθαλίδεηαη γξακκέλν ζηε ιίζηα ησλ δηδαζθφλησλ ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο απφ
ην δηδαθηηθφ έηνο 1906 (άξα, πξέπεη λα δίδαζθε εθεί ζην δηάζηεκα 1906-07), ελψ γηα ηηο
εξγαζίεο ηνπ πξηλ απφ ηελ εκεξνκελία απηή, δελ ππάξρνπλ θαηαγεγξακκέλα ζηνηρεία ζην
πιεξνθνξηαθφ ζχζηεκα (ζηνηρεία απφ ηα ειεθηξνληθά αξρεία ηνπ Μνπζείνπ Ηζηνξίαο ηνπ
Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, απφ ην έηνο 2010). Σν 1907, ζε ζπλεδξίαζε ηεο Δηδηθήο
Δπηηξνπήο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, αλαηέζεθε ζηνλ Καιαθάηε ε δηδαζθαιία
ησλ πξνθαηαξθηηθψλ ηάμεσλ ζηνλ Σνκέα ηεο Θεσξίαο417. ΢ηηο 9-2-1908, κε πξσηφθνιιν
ηεο θαιιηηερληθήο δηεχζπλζεο, δηνξίζζεθε σο «Αλψηεξνο Γηδάζθαινο»418, απφ ηηο 12-2-
1908419. Σν 1912 εμειέγε θαζεγεηήο ΢χλζεζεο. Καηά ηελ πεξίνδν 1914-1929, ν
Καιαθάηεο ήηαλ θαζεγεηήο ΢χλζεζεο (ζηνηρεία απφ ην Αξρείν ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο).
΢ην γξάκκα ηνπ Καιαθάηε πξνο ηνλ ζπλζέηε Αληξέη Παζηέλθν (1883-1972)420, ν
ίδηνο ν Καιαθάηεο αλαθέξεη ζεκαληηθέο γηα ηελ εξγαζία ηνπ εκεξνκελίεο:
1. Σν 1908 δέρζεθε πξφηαζε λα αλαιάβεη ην κάζεκα ηεο Δηδηθήο Αξκνλίαο.
2. Σν 1910 Δηδηθή αληίζηημε.
3. Σν 1911 Φνχγθα.
4. Σν 1912 εμειέγε θαζεγεηήο ΢χλζεζεο
«Από ην 1907 σο ην 1929 ήκνπλ δηδάζθσλ θαη από ην 1914 θαζεγεηήο ζηα εηδηθά
ζεσξεηηθά καζήκαηα: Αξκνλία, Αληίζηημε, Φνύγθα ζηελ ηάμε ηεο Μνπζηθήο Αλάιπζεο,

415
Βι. Φ. 1. Δξγα, ππ. 7. Μνπζηθή δσκαηίνπ, εγγ. 19-21.
416
Βι. Φ. 1. Δξγα, ππ. 7. Μνπζηθή δσκαηίνπ, εγγ. 15-18.
417
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, F. 361, op. 11, ed. hr. 498, ζει. 4,
«Πξσηφθνιιν ηεο Δηδηθήο Δπηηξνπήο ζην Σνκέα ηεο Θεσξίαο», 24-7-1907.
418
΢χκθσλα κε ηε ζεκεξηλή ξσζηθή αθαδεκατθή ηάμε, έλαο επηζηήκνλαο κπνξεί λα δηδάζθεη ζε
ξσζηθφ παλεπηζηήκην κε ή ρσξίο ηίηιν δηδάθηνξα (ιέθηνξαο ή επηζηεκνληθφο ζπλεξγάηεο). Δλ ζπλέρεηα, κε
ηνλ ηίηιν ηνπ δηδάθηνξα κπνξεί λα πάξεη πθεγεζία θαη απφ «assistent» (βνεζφο), λα πξναρζεί ζε «Starshiy
prepodavatel‟» (αλψηεξνο δηδάζθσλ, επίθνπξνο θαζεγεηήο). Αθνινπζνχλ νη βαζκίδεο Dotsent
(αλαπιεξσηήο θαζεγεηήο) θαη Professor (ηαθηηθφο θαζεγεηήο). ΢ηελ ηειεπηαία πεξίπησζε, νθείιεη λα
εηνηκάζεη θαη δεχηεξε δηαηξηβή.
419
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ed. hr. 361, op. 11, ed. hr. 528, ζει. 9.
420
5-1-1915, F. 436, indv. 811, povt. 10542, Κξαηηθφ Κεληξηθφ Μνπζείν ηνπ Μνπζηθνχ Πνιηηηζκνχ,
ζην φλνκα ηνπ «Γθιίλθα», ηεο Μφζραο.

120
 121

Πξαθηηθή ΢ύλζεζε, Δλόξγαλε κνπζηθή θαη Δλνξρήζηξσζε», δειψλεη ν ίδηνο ν Καιαθάηεο

ζηελ απηνβηνγξαθία ηνπ.
Ο Βίηνι (1969: 79) αλαθέξεη φηη κεηά απφ ην ζάλαην ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ην
θαινθαίξη ηνπ 1908, ζην Χδείν έγηλαλ κεγάιεο αιιαγέο ζηε δηδαζθαιία ησλ εηδηθψλ
καζεκάησλ. ΢ηνλ ίδην (ν νπνίνο πξηλ δίδαζθε κφλν ππνρξεσηηθά καζήκαηα) πξφηεηλαλ ηελ
ηάμε ηεο «Δηδηθήο θφξκαο» (Μνπζηθήο Αλάιπζεο), ελψ ην κάζεκα ηεο Φνχγθαο ην
κνηξάζηεθαλ νη Ληάληνθ θαη ΢νθνιφθ. «Σελ έδξα ηεο Δηδηθήο Αξκνλίαο πξφηεηλαλ ζηνλ
πξνηθηζκέλν κε ηαιέλην ζπλζέηε Καιαθάηε» θαη ηε δηεχζπλζε ηεο Έδξαο ηεο
Δλνξρήζηξσζεο αλέιαβε ν γακπξφο ηνπ Κφξζαθνθ, ν Μ. ΢ηέηλκπεξγθ. ΢ίγνπξα ε
Γηνίθεζε ηνπ Χδείνπ εκπηζηεχηεθε ηε ζέζε απηή ζην Β. Καιαθάηε, ιφγσ ηεο επηηπρίαο
ηεο λέα επηκέιεηαο πνπ έθαλε ην έηνο 1904 ζην Δγρεηξίδην Αξκνλίαο (1884) ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ (δπζηπρψο δε βξήθακε ηελ έθδνζε ζε ξσζηθέο βηβιηνζήθεο ζηελ Αγ.
Πεηξνχπνιε θαη Μφζρα).
΋πσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, φια ηα αξρεία ηνπ Χδείνπ (1862-1917) παξαδφζεθαλ ζην
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, δηαηεξψληαο ην αξρηθφ αξηζκφ
πνπ ηνπο δφζεθε απφ ην Χδείν. Έηζη, γηα καο ήηαλ πην εχθνιν λα εληνπηζηνχλ ηα αξρεηαθά
πιηθά, ηα νπνία πξνθαινχζαλ ην ελδηαθέξνλ καο. Αιιά, επεηδή ν Καιαθάηεο ήηαλ κέινο
ηεο Γηνηθνχζαο Δπηηξνπήο (απφ ην 1912 θαη κεηά) θαη ε ππνγξαθή ηνπ εληνπίζηεθε ζε
πνιιά θείκελα θαη απνθάζεηο, ε αλαδήηεζε έπξεπε λα δηεμαρζεί πην ζπζηεκαηηθά. ΋ιν ην
πιηθφ είλαη ζσζκέλν ζε κηθξνθίικ421, αιιά ππάξρεη φξην γηα ην πφζεο θσηνγξαθίεο
κπνξεί θαλείο λα παξαγγείιεη θάζε θνξά.
Αλαθέξνπκε κεξηθέο εκεξνκελίεο απφ ηελ επηηφπηα έξεπλα, ηελ νπνία
πξαγκαηνπνηήζακε ην 2005, κε ηελ επηζήκαλζε φηη ρξεηάδεηαη επηπιένλ έξεπλα πξνο απηή
ηελ θαηεχζπλζε.
«Αξηζκόο 537 α. - Καιαθάηεο Βαζίιεο ηνπ Παύινπ
Γηδάζθσλ από ην 1901.
Αλώηεξνο δηδάζθαινο, 1-11-1908.
Καζεγεηήο δεπηέξνπ βαζκνύ, 13-9-1913.
Έιαβε σο δηάθξηζε ην παξάζεκν ηνπ «Αγίνπ ΢ηαληζιάβνπ», Σξίην βαζκό, από ηελ Καιιηηερληθή
Δπηηξνπή ηνπ Χδείνπ, ηεο 6-12-1911».
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, F. 361, Λίζηα ησλ Γηδαζθφλησλ ζην
Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.

Ο Καιαθάηεο ήηαλ κέινο ηεο Δπηηξνπήο ηνπ Σκήκαηνο ππνρξεσηηθψλ ζεσξεηηθψλ

καζεκάησλ, καδί κε ηνπο ΢αθθέηη (ήηαλ ν επηθεθαιήο ηεο αληηπνιίηεπζεο ελαληίνλ ηνπ
Γθιαδνπλφθ), Ληαγθνχλνθ, Σζεξεπλίλ, Μ. ΢ηέηλκπεξγθ, Σζεξλφθ, Κιίκνθ422 θαη ηνλ
Πξφεδξν ΢νθνιφθ. Ζ ππνγξαθή ηνπ Καιαθάηε εληνπίζηεθε ζε ζεκαληηθά έγγξαθα, κε
εκεξνκελίεο: 22-12-1911, 11-3-1912, 20-3-1912, 18-9-1912 θ.ιπ. Οη απνθάζεηο
αθνξνχζαλ:
1. Εεηήκαηα ζε ζρέζε κε ηε δηαδηθαζία ηεο δηδαζθαιίαο ησλ κνπζηθνζεσξεηηθψλ
καζεκάησλ θαη ηηο αληίζηνηρεο αιιαγέο ζηα εμεηαζηηθά πξνγξάκκαηα.
Απφθαζε:
α) Σν κάζεκα ηεο Αλάγλσζεο παξηηηνχξαο λα δηεμάγεηαη ηαπηφρξνλα κε ηελ
παξακνλή ησλ θνηηεηψλ ζηελ ηάμε ηεο Φνχγθαο.
β) Να γίλεη επηκέιεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ζην κάζεκα ηνπ ππνρξεσηηθνχ πηάλνπ, γηα
ηελ εμεηδίθεπζε ηεο Θεσξεηηθήο θαηεχζπλζεο.

421
π.ρ. ην κηθξνθίικ αξ. 51, F. 361, d. 528, op. 11, 113, ed. hr. 528.
422
Μηραήι Γθεφξγθξηεβηηο (Δγθφξνβηηο) Κιίκνθ (1881-1937): Ρψζνο δηεπζπληήο ρνξσδίαο θαη
δάζθαινο, καζεηήο ηνπ Σζεξεπλίλ. Απφ ην 1908 δίδαζθε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο (απφ ην 1916 σο
θαζεγεηήο).

121
 122

2. Σα απνηειέζκαηα ησλ εμεηάζεσλ, νη αηηήζεηο γηα ηελ απφθηεζε Γηπιψκαηνο.

3. Δθινγή Δηδηθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ αλαζεψξεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο Έδξαο ηεο
Δμεηδίθεπζεο ζην πηάλν, θ.ιπ.
Απφ ην Αξρείν ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο καο έδσζαλ πιεξνθνξίεο φηη απφ
ηελ πεξίνδν απηή καζεηέο ηνπ Καιαθάηε ήηαλ ε Λάπηλα, ν ΢φκπνι, ν ΢ηνχπει, ν
Λεφληηεθ, ν Κακέλζθη, ν Γέιιεξ, ν Βέπξηθ, ν Σαζθίλη (΢. Σάζθηλ, ρσξίο ζηνηρεία), ν
Φηχξηελκπεξγθ, ν Αληάκνβηηο, ε Δγθιηη-Γηάηζηλα, ν Γηπκζάθνθ, ν Μφλθξελη, ν Έιηζνλ, ν
Βηηθφθζθη, ε Γηειγθφθζθαγηα (Νειγθφθζθαγηα), ν ΢ηζζάαξ, ν Γηχληηλ, ν Γηπξκάο, ν
Πξαβνζνχληνβηηο, ν Σνξθ, ν Έιιεξ θ.ά. ΢ρεηηθά ιήκκαηα ζηηο εγθπθινπαίδεηεο ππάξρνπλ
γηα ηνπο Κακέλζθη423, Βέπξηθ424, Μ. Γηχληηλ, Γθ. Γηνχληηλ425 θαη Υ. Έιιεξ426, νη νπνίνη
ζπνχδαζαλ κε ηνλ Καιαθάηε κεηά ην 1912.
Βέβαηα, απηνί δελ ήηαλ νη κνλαδηθνί θνηηεηέο ηνπ Καιαθάηε. ΢ηελ νκαδηθή
θσηνγξαθία ησλ Γθιαδνπλφθ, Καιαθάηε θαη ηηο πέληε καζήηξηεο απφ ην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο (βι. ηνλ Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 12) δηαθξίλνπκε κε βεβαηφηεηα κφλν δχν
νλφκαηα: Βέξα Άιπεξο427 θαη Λ. ή Α. Βνιθφβα. ΢ηελ Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ, θπιάζζνληαη ηα ηέζζεξα εκεξνιφγηα (1910-
1916) ηεο Βέξα Άιπεξο, κε ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηε κνπζηθή δσή ζηελ Πεηξνχπνιε
θαη ηνλ ΢. Πξνθφθηεθ, γηα κηα κεγάιε ρξνληθή πεξίνδν. ΢ην «Απνζεηήξην 1201, Alpersï,
αξηζκφο 78 – Καιαθάηε Β.Π. – Άιπεξο Βέξα Βιαληηκίξνβλα. Ζκεξνιφγηα. 1905-1910.
Αγ. Πεηξνχπνιε, Παχινβζθ» δελ αλαθαιχςακε αλαθνξέο γηα ηνλ Β. Καιαθάηε·
ελδερνκέλσο νη καξηπξίεο απηέο κπνξνχλ λα εμεηαζηνχλ πην πξνζεθηηθά απφ ηνπο
κειινληηθνχο εξεπλεηέο.
Σν δεχηεξν κέξνο απφ ην αξρεηαθφ πιηθφ, ην νπνίν αθνξά ηνλ Καιαθάηε (1918-
1936), βξίζθεηαη ζην Kεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο. ΢ην αξρείν απηφ βξίζθεηαη ην εξσηεκαηνιφγην ηνπ Καιαθάηε, κε ζηνηρεία
γηα ηελ εθπαίδεπζή ηνπ θαη γηα ηελ νηθνγελεηαθή θαη επαγγεικαηηθή ηνπ θαηάζηαζε.
Τπάξρεη ε ζπλνπηηθή θαηάζηαζε ηεο πξφζιεςήο ηνπ γηα ηελ πεξίνδν 1-9-1901 κέρξη
1929· Αληηθείκελν: Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο· επαγγεικαηηθή θαηάζηαζε (ζέζε): Καζεγεηήο·
σξάξην: πιήξεο, 19 ψξεο.
Απφ ην Αξρείν ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο εζηάιε επηζηνιή, ζηελ νπνία
αλαθέξεηαη φηη ηελ πεξίνδν απηή:

423
Αιεμάληξ Νηαλίινβηηο Κακέλζθη (Kamensky) (29-11/12-12-1900 – 7-11-1952): Ρψζνο πηαλίζηαο,
δάζθαινο θαη ζπλζέηεο. Απφθνηηνο Πηάλνπ (1923), ηαπηφρξνλα ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Καιαθάηε, Μπ.
Λ. Γηαβφξζθη θαη Β. ΢ηεξκπαηζηφθ (1923-1927).
424
Αιεμάληξ Μνηζέγηεβηηο Βέπξηθ (Veprik) (11/23-6-1899 Μπάιηα, επαξρία Πνληφιζθαγηα – 13-10-
1958 Μφζρα): Ρψζνο ζπλζέηεο, κνπζηθνιφγνο θαη δάζθαινο (εβξατθήο θαηαγσγήο- ππέθεξε ζηε δεθαεηία
ηνπ ‟50). Απφθνηηνο ησλ Χδείσλ ηεο Λεηςίαο (Πηάλν, 1914) θαη ηεο Μφζραο (΢χλζεζε κε ηνλ Μηαζθφθζθη,
1923). ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Εηηνκίξζθη ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, ζην δηάζηεκα 1918-21. Με ηνλ
Καιαθάηε ζπνχδαζε κάιινλ ζεσξεηηθά καζήκαηα (δηαζψδεηαη ε ζπζηαηηθή επηζηνιή ηνπ Γθιαδνπλφθ απφ
ηελ εμέηαζε ηνπ καζήκαηνο Φνχγθα ηνπ Βέπξηθ κε ηνλ Καιαθάηε). Ο Βέπξηθ έιαβε κέξνο ζηελ
αλαζεψξεζε ηεο επαγγεικαηηθήο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ (ήηαλ απνζηαικέλνο ζηε
Απζηξία θαη ζηε Γεξκαλία). Γίδαζθε ζην Χδείν ηεο Μφζραο (1923-1943, απφ ην 1930 σο θαζεγεηήο ηεο
Σάμεο ηεο Δλνξρήζηξσζεο).
425
Γχν είλαη νη καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε κε ηνλ ίδην επψλπκν: 1. Γαβξηήι Γηάθνβιεβηηο Γηνχληηλ
(Yudin /Yudeen) (γελ. 30-5/12-6-1905 Bitebsk): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο. Απφθνηηνο ηνπ
1926, ζπνχδαζε ΢χλζεζε (Καιαθάηε, Μάιθν, Γηεχζπλζε νξρήζηξαο) θαη 2. Μηραήι Αιεμάληξνβηηο
Γηνχληηλ (29-9-1893 Αγ. Πεηξνχπνιε – 8-2-1948 Καδάλ): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο ηνπ
1926, ΢χλζεζε κε ηνλ Εηηνκίξζθη. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη Φνχγθα.
426
Heino Eller (1887-1970): Δζζνλφο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο ηνπ 1920, ΢χλζεζε κε ηνλ
Καιαθάηε (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ), καο άθεζε καξηπξία γηα ηνλ Καιαθάηε (1912).
427
Βέξα Βιαληηκίξνβλα Άιπεξο (Alpers) (1892-1982): Ρσζίδα πηαλίζηξηα θαη θαζεγήηξηα πηάλνπ ζην
Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο. Γηαηήξεζε αιιεινγξαθία κε ην ΢εξγθέη Πξνθφθηεθ ζρεδφλ ζε φιε ηε δσή ηεο.

122
 123

1. Ο Καιαθάηεο ζπκκεηείρε ζε ζπλαπιίεο σο πηαλίζηαο, ζπλνδφο ζην πηάλν θαη

δηεπζπληήο νξρήζηξαο.
2. ΢ην Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ππάξρεη ν θαηάινγνο κε
ηα έξγα ηνπ ζπλζέηε, ηα νπνία έρνπλ εθδνζεί (1900-1912) θαη ιίζηα κε ηα ρεηξφγξαθά ηνπ
(αλαθαιχςακε έγγξαθα γηα ην 1928 θαη ην 1936, γηα ηα νπνία γίλεηαη ιφγνο ζην θεθάιαην
γηα ηελ φςηκε πεξίνδν ηνπ ζπλζέηε).
3. Μαζεηέο ηνπ απφ απηή ηελ πεξίνδν ήηαλ νη Αθίκνθ428, Σζίκπηλ429, ΢ηξαβίλζθη,
Νηκίηξη Μνξφδνθ430, Α. Η. Κέληξνβα431, Σεξ- Γθεβνληηάλ432, Λακπίλζθη, ΢. ΢νινβηφθ θ.ιπ.
Βέβαηα, ν ΢ηξαβίλζθη, ν Α. Λακπίλζθη, ν Σεξ-Γθεβνληηάλ (Αξκελία) θαη ν Μνξφδνθ
ζπνχδαζαλ κε ηνλ Καιαθάηε πξηλ ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε θαη γη‟ απηφ ππάξρνπλ
γξαπηέο απνδείμεηο ζηηο βηνγξαθίεο ηνπο. Ζ ιίζηα ησλ καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε απέρεη
πνιχ απφ ην λα είλαη πιήξεο· εκείο απιά ζπγθξίλακε ηηο πιεξνθνξίεο απφ ην Χδείν θαη
θάλακε έξεπλα γηα ηνπο καζεηέο ηνπ ζην Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη
Σέρλεο.

4.2.2. Έξγα θαη θξηηηθέο (1907- 1908).

Σν 1907 ν Καιαθάηεο ζπλέζεζε ην Κνπηληέην γηα πηάλν, δχν βηνιηά, βηφια θαη
βηνινληζέιν, ζε ΢νι κείδνλα, έξγν 11, ην νπνίν εθδφζεθε απφ ην νίθν ηνπ BELAIEFF-
LEIPZIG, ην 1909. Σν έξγν βξαβεχζεθε κε «Έπαηλν» ζε κνπζηθφ δηαγσληζκφ ζην φλνκα
ηνπ Μπειηάγηεθ433, ην 1907. Ζ πξψηε εθηέιεζε ηνπ Κνπηληέηνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο
23-11-1908, ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (ζην αξρείν καο δηαζψδεηαη ε αθίζα ηεο
δεχηεξεο εθηέιεζεο, 28-12-1930). Απφ ηε ζπλαπιία ηνπ 1908, δηαζψδεηαη ε θξηηηθή ζην
άξζξν ζε άγλσζηε εθεκεξίδα ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (23-11-1908, ζπληάθηεο ν Κ.
Γηνπ.)434:

«Ζ Ρσζηθή βξαδηά ηνπ θνπαξηέηνπ εγρόξδσλ. Υζεο, 23-11-1908, ζηε κηθξή αίζνπζα ηνπ Χδείνπ,
μεθίλεζαλ νη ξσζηθέο βξαδηέο ηνπ θνπαξηέηνπ (εγρόξδσλ) ηεο θεηηλήο ζαηδόλ, ρξεκαηνδνηεκέλεο από ην
θεθάιαην, ην νπνίν άθεζε ζηε δηαζήθε ηνπ (γηα ην ζθνπό απηό) ν Μ. Π. Μπειηάγηεθ.
΢ην πξόγξακκα:
Καιαθάηεο, Κνπηληέην κε πηάλν, έξγν 11, (πξώηε εθηέιεζε),
Πνγθόδεθ (Pogozhev), Κνπαξηέην εγρόξδσλ, (πξώηε εθηέιεζε),
Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, Ληάληνθ, Μπνξόληηλ, Γθιαδνπλόθ, B- la- f, θνπαξηέην εγρόξδσλ435, 23 ρξόληα κεηά.
Καη ηα δύν πξώηα έξγα (1, 2) έιαβαλ ρξεκαηηθό έπαηλν, από ην θεθάιαην πνπ άθεζε ν Μπειηάγηεθ, ην
Κνπηληέην ζην δηαγσληζκό ην 1907, ην Κνπαξηέην ηε θεηηλή ρξνληά. Αιιά, όπσο θαηαιαβαίλνπκε, ε
επηβξάβεπζε ηνπ ελόο ή ηνπ άιινπ έξγνπ δε κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο κέηξν ζύγθξηζεο γηα ηελ αμία ηνπ.
Δίλαη ζπνπδαίν πνπ ηα λέα έξγα ησλ θ.θ. Καιαθάηε θαη Πνγθόδεθ, ρσξίο θακία επηβξάβεπζε, έρνπλ ζεκαληηθά
κνπζηθά πξνηεξήκαηα.

428
Ο Πηνηξ Βαζίιηεβηηο Αθίκνθ (Akimov) ζπνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη
Φνχγθα.
429
Βιαληίκηξ Νηθνιάγηεβηηο Σζίκπηλ (Tsïbin / Tsybin) (1877-1949): Ρψζνο θιανπηίζηαο, δάζθαινο
θαη ζπλζέηεο.
430
Νηκίηξη Βηηάιηεβηηο Μνξφδνθ (1882-1942): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη κνπζηθνιφγνο, απνθνίηεζε απφ
ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε), ην 1910. Πέξαζε κε ηνλ Καιαθάηε ηελ πιήξε
ζεηξά καζεκάησλ ηεο ΢χλζεζεο.
431
Ζ Κέληξνβα (Kedrova) ήηαλ πθεγεηήο ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε
Αξκνλία, Αληίζηημε θαη Φνχγθα.
432
Αλνπζαβάλ Σεξ-Γθεβνληηάλ (Ter-Gevondyan) (24-2-1887 – 6-6-1961): Αξκέληνο ζπλζέηεο,
δάζθαινο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
433
Ο δηαγσληζκφο ζπλέρηζε ηε ιεηηνπξγία ηνπ θαη κεηά απφ ην ζάλαην ηνπ Μπειηάγηεθ, ην 1904 έσο
ην 1917.
434
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 47.
435
Σν θνπαξηέην εγρφξδσλ είλαη βαζηζκέλν ζηε ιέμε «Μπε-ια-εθ» (ην επψλπκν ηνπ Ρψζνπ εθδφηε
Μπειηάγηεθ), φπνπ νη θζφγγνη ιεηηνχξγεζαλ ζαλ θζφγγνη θαη ζπιιαβέο.

123
 124

Ο θ. Καιαθάηεο πξέπεη λα ζεσξεζεί σο έλαο από ηνπο θαιύηεξνπο κνπζηθνύο θαη ζεσξεηηθνύο καο. Ζ
ηερληθή ηνπ σο ζπλζέηε είλαη άξηζηε. Δίλαη, αλάκεζα ζηα άιια, θαη έλαο ππέξνρνο ρεηξηζηήο ηεο Αληίζηημεο.
΢ηελ νπζία, ν ζπλζέηεο έρεη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά, γηα λα κπνξεί λα γξάςεη θαιή κνπζηθή δσκαηίνπ, ζηελ
νπνία κπνξνύκε λα ζπκπεξηιάβνπκε ην Κνπηληέην ηνπ κε πηάλν. Σα ζέκαηα από ην Κνπηληέην δελ είλαη πνιύ
δσεξά, αιιά ζε θάζε πεξίπησζε δίλνπλ θαιό πιηθό γηα επεμεξγαζία. Σν θαιύηεξν κέξνο ηνπ θνπηληέηνπ είλαη
ην Αληάληε, γξακκέλν ιίγν ζην ζηπι ηνπ Schumann.
΢πλνιηθά θαη ην Κνπαξηέην ηνπ θ. Πνγθόδεθ θαη ην Κνπηληέην ηνπ θ. Καιαθάηε αθνύζηεθαλ από ην
κνπζηθό θνηλό κε κεγάιε επραξίζηεζε. Καη νη δύν ζπλζέηεο είραλ ζαπκάζηα επηηπρία.
Ζ θαιύηεξε από ηνπο εθηειεζηέο ηνπ Κνπηληέηνπ κε πηάλν ήηαλ ε πηαλίζηξηα θα Μπξηθ436, ε νπνία
έπαημε επίζεο κε κεγάιε επηηπρία θαη κεξηθά θνκκάηηα γηα ζόιν πηάλν. Οη πάξηεο ησλ εγρόξδσλ ήηαλ ζηα ρέξηα
ησλ θαιιηηερλώλ θ.θ. Βάιηεξ, Κέληγθ, Γηνύλγθ θαη Μπεξ».

Σν Κνπηληέην ηνπ Β. Καιαθάηε παίρζεθε ζηηο 7-5-2005 απφ ην «Νέν Διιεληθφ

Κνπαξηέην», κε ζπκκεηνρή ηεο πηαλίζηξηαο Μαξίαο Αζηεξηάδνπ, ζηηο Διιεληθέο
Μνπζηθέο Γηνξηέο ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο Αζελψλ, ην 2005. Ο Γεψξγηνο Γεκεξηδήο, ην
πξψην βηνιί ηνπ «Νένπ Διιεληθνχ Κνπαξηέηνπ», καο αλέθεξε φηη εθηηκά πνιχ ηνλ
Καιαθάηε σο ζχλζεηε. Οη ζρεηηθέο θξηηηθέο απφ ηνλ ειιεληθφ ηχπν γηα ηελ παξνπζίαζε
ηνπ Κνπηληέην κε πηάλν (1907) ηνπ Καιαθάηε ζηελ Διιάδα ζπλνςίδνληαη ζηα εμήο:

1. Α/Α: 1271076. Δ
Έληππν: ΔΛΔΤΘΔΡΟΣΤΠΗΑ, Ζκ/λία:18-5-2005, ΢ειίδα: 28, Καηεγνξία: Μνπζηθή
«Διιεληθή κνπζηθή ζε ππεξβνιηθή δφζε. Ήρνη δσληαλνί», άξζξν ηνπ Γηάλλε ΢βφινπ.
5ε παξάγξαθνο «…΢ην δεύηεξν κέξνο αθνύζακε ην απζηεξνύ ιπξηζκνύ, α ια Μπάξηνθ Κνπαξηέην αξ. 7
(2001), θύθλεην άζκα ηνπ Γεκήηξε Γξαγαηάθε θαη ην Κνπηληέην κε πηάλν (1908) ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε, κε
ζπκκεηνρή ηεο Μαξίαο Αζηεξηάδνπ. Σν ηειεπηαίν ήηαλ κηα ζύλζεζε θάπσο πιαηεηάδνπζα θαη δαζθαιίζηηθε
ζηελ α ια ΢νύκαλ αλαπαξαγσγή ζηεξενηύπσλ ηνπ γεξκαληθνύ Ρνκαληηζκνύ, απνθαιππηηθή ηεο αθνκνίσζεο
ηνπ Έιιελα ζην πεξηβάιινλ ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο ησλ αξρώλ ηνπ 20νπ αηώλα. ΋ιεο νη ζπλζέζεηο εξκελεύηεθαλ
κε πεξίζζεηα ξνκαληηθνύ πάζνπο».

2. Α/Α: 1271070. Έληππν: ΔΛΔΤΘΔΡΟΣΤΠΗΑ, Ζκ/λία:22-4-2005, ΢ειίδα: 28, Καηεγνξία: Σέρλεο

έξγα. «Απφ ηελ Κξαηηθή Οξρήζηξα Αζελψλ, 4-14 Μαΐνπ. Διιεληθφ κνπζηθφ παλφξακα», άξζξν ηνπ Ν.
ΥΑΣΕ.
Πξώηε παξάγξαθνο: «Γεκήηξεο Ληάιηνο (1869-1940). Ο πξώηνο Έιιελαο ζπλζέηεο από ηελ ειεύζεξε
επεηξσηηθή Διιάδα πνπ έγξαςε έξγν γηα θνπαξηέην εγρόξδσλ437. Βαζίιεηνο Καιαθάηεο (1869-1942). Ο
Έιιελαο δάζθαινο ηνπ ΢ηξαβίλζθη ζην Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο. Πέζαλε από ηελ πείλα ζηελ πνιηνξθία ηνπ
Λέληλγθξαλη. Γεκήηξηνο Λεβίδεο (1886-1951)…».

3. ΚΑΘΖΜΔΡΗΝΖ, 22-5-2005, ζει. 7.

«Έιιελεο ζπλζέηεο ρσξίο ππνζηήξημε. ΢ην Μέγαξν», θξηηηθή Νίθνο Α. Γνληάο.
2ε παξάγξαθνο: «΢ηηο 7 Μαΐνπ ην Νέν Διιεληθό Κνπαξηέην επηβεβαίσζε ηηο μερσξηζηέο αξεηέο ηνπ:
αθξίβεηα, ζπληνληζκόο, απνρξώζεηο, κα πξν πάλησλ κνπζηθόηεηα. Από ηα έξγα ηνπ πξνγξάκκαηνο μερώξηζαλ
ηα „Ζρνρξώκαηα‟…». Γελ ππάξρεη θάπνηα ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηνλ Καιαθάηε.

4. ΝΔΑ, 22-4-2005, ζει. 27.

«Έκπξαθηε πίζηε ζηνπο Έιιελεο ζπλζέηεο», άξζξν ηνπ Μηράιε Πηκπιή.
3 ζηήιε: «Βαζίιεηνο Καιαθάηεο (1869-1942). Τπήξμε καζεηήο ηνπ Κόξζαθνθ θαη δάζθαινο ηνπ
΢ηξαβίλζθη. Γε κηινύζε ειιεληθά. Ο Γεκήηξεο Μεηξόπνπινο ηνλ ζπλάληεζε θάπνηε θαη, δηαβάδνληαο ηηο
παξηηηνύξεο ηνπ, είπε όηη πξόθεηηαη γηα πνιύ αμηόινγν ζπλζέηε Ο Καιαθάηεο πέζαλε από ηελ πείλα ζηελ
πνιηνξθία ηνπ Λέληλγθξαλη ην 1942. ΢ηελ Διιάδα δελ έρεη παηρηεί πνηέ έξγν ηνπ».

436
Δ. Ο. Μπξηθ (Brick/Brik): Ρσζίδα πηαλίζηξηα θαη θαζεγήηξηα πηάλνπ ζην Χδείν Αγ. Πεηξνχπνιεο
(απφ ην 1907).
437
Aπφ κηα άιιε πεγή: 4ν θνπαξηέην (1927, Μφλαρν). Ζ έξεπλά καο ζην Λεμηθό ειιεληθήο κνπζηθήο
ηνπ Σ. Καινγεξφπνπινπ, ζην Πάππξνο θαη ζην Grove‟s θαηαδεηθλχεη φηη ν Καιαθάηεο είλαη αλάκεζα ζηνπο
πξψηνπο ζπλζέηεο ζηνλ επξχηεξν ειιαδηθφ ρψξν πνπ έγξαςε θνπαξηέην εγρφξδσλ.

124
 125

Γξάκκα ηνπ Φηόληνξ Γθξνπο πξνο ηνλ Καιαθάηε

«Δπηηξνπή ησλ θεδεκόλσλ Αγ. Πεηξνύπνιε, 3 Γεθεκβξίνπ 1908

Γηα ελζάξξπλζε ησλ
Ρώζσλ Μνπζνπξγώλ θαη
Μνπζηθώλ
Οδόο Νηθνιάγηεθζθαγηα, νηθία αξ. 15
Σειέθσλν 669

Αμηόηηκε θύξηε Βαζίιε Παύινβηηο,

ζαο εηδνπνηώ όηη ε Δπηηξνπή έρεη ππόςε ηεο λα πξνρσξήζεη ζηελ έθδνζε ηνπ δηθνύ ζαο βξαβεπκέλνπ
Κνπηληέηνπ, γηα ην νπνίν ζαο πξνηείλεη ακνηβή ηεηξαθνζίσλ ξνπβιηώλ (400 ξ.).
΢ε πεξίπησζε πνπ ζπκθσλείηε, ζαο παξαθαιώ λα πξνζθνκίζεηε ζην δηνηθεηηθό ζπκβνύιην ηεο
Δπηηξνπήο ην ρεηξόγξαθν ηεο παξηηηνύξαο θαη ηηο πάξηεο ησλ νξγάλσλ.
Με απόιπην ζεβαζκό θαη εθηίκεζε,
Φ. Η. Γθξνπο».
Αξρείν Αλαηφιη Καιαθάηε (πξσηφηππν γξάκκα). Φσηνγξαθία ζε ςεθηαθή κνξθή ζην Αξρείν Β.
Καιαθάηε ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο Μνπζηθήο.

Παξαθάησ παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε επηιεγκέλα απνζπάζκαηα απφ ηξεηο

θξηηηθέο ηνπ 1907, νη νπνίεο αθνξνχλ ηελ Δηζαγσγή-Φαληαζία ηνπ Καιαθάηε γηα κεγάιε
ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 8 (1902-1903) (πξψηεο εθηειέζεηο: 1904, Γεξκαλία θαη 1905,
Ρσζία). ΢ηηο κνπζηθέο θξηηηθέο απνθαιχπηνληαη πνιιά ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηα
θνηλσληθά επηηεχγκαηα ηνπ Καιαθάηε, ηηο αληηδξάζεηο ηνπ θνηλνχ, ηα γνχζηα ηεο επνρήο,
ηελ εθηίκεζε ησλ ζπγρξφλσλ ηνπ θ.ιπ.

1. «Σν ζέαηξν θαη ε κνπζηθή», άξζξν ζηελ εθεκεξίδα Rech‟ (νκηιία) ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, 29-7-
1907, αξηζκφο 177, ζπληάθηεο ν Α. ΢. (Α. Sh).
«Ζ ινπηξόπνιε ΢εζηόξεηο. Σν πξόγξακκα ηεο ζπλαπιίαο ζηε ινπηξόπνιε ΢εζηόηεηο ππό ηε δηεύζπλζε
ηνπ Β.I. ΢νπθ δε καο δίλεη επθαηξίεο λα αζρνιεζνύκε πνιύ κε απηό· κε εμαίξεζε ην έξγν ηνπ λένπ ζπλζέηε ηεο
Αγ. Πεηξνύπνιεο θ. Καιαθάηε, εθηειέζηεθαλ έξγα αξθεηά γλσζηά ζην επξύ θνηλό, όπσο J. Haydn, ΢πκθσλία
ηεο Ομθόξδεο (1789), Saint-Saëns, Φαέζσλ θ.ά.
΋ζνλ αθνξά ηελ Δηζαγσγή-Φαληαζία ηνπ θ. Καιαθάηε, πξέπεη λα δηαπηζησζεί ε δπλαηή επηξξνή ηνπ
Σζατθόθζθη ζην ζπλζέηε, αιιά πξέπεη θαη λα αλαγλσξηζηεί όηη ν κνπζνπξγόο ηεο έρεη κηα ππαξθηή αλεμαξηεζία
ηεο ζθέςεο, κεισδηθό ηαιέλην θαη ηθαλόηεηα λα ρξεζηκνπνηεί ηα ρξώκαηα ηεο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο. Σα
ζέκαηα ηεο Φαληαζίαο είλαη όκνξθα θαη δνπκεξά, καο ζπκίδνπλ ην Romeo (Ρσκαίν) ηνπ Σζατθόθζθη, αιιά ε
επεμεξγαζία είλαη θάπσο πιαηηά θαη ε θαηάρξεζε ησλ ράιθηλσλ πλεπζηώλ καο δεκηνπξγεί ηελ εληύπσζε γηα
κηα κειαγρνιία. Χζηόζν, έλα είλαη αλακθηζβήηεην· ν ζπλζέηεο είλαη άλζξσπνο πξνηθηζκέλνο θαη ην ηειεπηαίν
είλαη έλα ζηνίρεκα γηα ην κέιινλ. Ζ εθηέιεζε ηεο Δηζαγσγήο-Φαληαζίαο ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ ζπλζέηε θαη ησλ
ππόινηπσλ έξγσλ ηεο ζπλαπιίαο αληαπνθξηλόηαλ ζηηο απαηηήζεηο ηνπ θαινύ γνύζηνπ».
2. Άξζξν ζηελ εθεκεξίδα «Peterburgskiy Listok» (Σν θπιιάδην ηεο Πεηξνχπνιεο), 27-7-1907, αξ.
203.

125
 126

«Ζ ινπηξόπνιε ΢εζηόξεηο. ΢ηηο 25-7-1907 […]. Μεηά αθνύζηεθε ε Δηζαγσγή-Φαληαζία, ππό ηε

δηεύζπλζε ηνπ ζπλζέηε.
Απηό ην έξγν δελ είλαη λέα είδεζε. Πξηλ από κηζό ρξόλν ε Δηζαγσγή-Φαληαζία ηνπ θ. Καιαθάηε
παίρζεθε ζε έλα από ηα Ρσζηθά ΢πκθσληθά Κνλζέξηα θαη ζηελ εθεκεξίδα καο ππήξρε αθηέξσκα γηα ην έξγν.
Απηή ηε θνξά ζα ζεκεηώζνπκε κόλν όηη ν ζπλζέηεο ηεο Δηζαγσγήο-Φαληαζίαο θαηέρεη κέγηζηε ηερληθή σο
ζπλζέηεο. Γηα απηό, ν θ. Καιαθάηεο, ν νπνίνο ζπκπεξηιακβάλεηαη ζην δηδαθηηθό πξνζσπηθό ηνπ Χδείνπ, είλαη
έλαο κνπζηθόο κε επξύηεξε κόξθσζε, ν νπνίνο έρεη θαιό γνύζην θαη ζεκαληηθή εθεπξεηηθόηεηα, ηελ νπνία
απνθάιπςε ζε κεξηθά από ηα πηαληζηηθά θαη θσλεηηθά θνκκάηηα ηνπ. Ζ Δηζαγσγή-Φαληαζία αθνύζηεθε
ζαπκάζηα θαη ν θ. Καιαθάηεο βξήθε ζην θνηλό πάξα πνιύ εγθάξδηα απνδνρή».
3. «Θέαηξν θαη κνπζηθή», άξζξν ζηελ εθεκεξίδα Tovarisht (΢χληξνθνο), 28-7-1907, αξ. 330.
΢πληάθηεο ν Α. ΢. (Α. Sh.). (΢ηνλ Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 72, αιιά έρεη άιιε εηθφλα, ην άξζξν γηα ηνλ
Κνπηληέην).
«… Ζ εθηέιεζε ηεο Δηζαγσγήο-Φαληαζίαο ηνπ θ. Καιαθάηε πέξαζε αξθεηά θαιά ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ
ζπλζέηε. Σν έξγν ηνπ Καιαθάηε απνδεηθλύεη όηη ν δεκηνπξγόο ηνπ έρεη ηαιέλην ζηε ζύλζεζε θαη ζνβαξέο
αλαδεηήζεηο. Ο ζπλζέηεο παξνπζηάδεηαη ζην θνηλό, νπιηζκέλνο κε θαιή ηερληθή γλώζε θαη απνθαιύπηεη ηε
κνπζηθή ηνπ εθεπξεηηθόηεηα. Ζ απμεκέλε δηάξθεηα, ε νπνία ζεκεηώλεηαη ζηελ Δηζαγσγή, δε ραιάεη ηηο θαιέο
εληππώζεηο ηνπ θνηλνύ. Σν έξγν άξεζε ζηνπο αθξναηέο θαη ν ζπλζέηεο επηβξαβεύζεθε κε νκαδηθά
ρεηξνθξνηήκαηα».

Σν 1908, απφ ηνλ Καηάινγν Μαζεηώλ ηνπ Καιαθάηε, έρνπκε θαη ηηο πξψηεο
καξηπξίεο θνηηεηψλ ηνπ. Ο Καιαθάηεο ήηαλ πιένλ θαη κέινο ηεο Δμεηαζηηθήο Δπηηξνπήο
ζηηο Δηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ηνπ Χδείνπ:
Ο Γθηάθνθ (Γηάθνκπ) Γηάθνβιεβηηο Πνιθέξνθ (1891-1966)438 ζπνχδαζε κε ηνλ
Καιαθάηε ζην δηάζηεκα 1908-1911 (κάιινλ Αξκνλία, Αληίζηημε θαη Φνχγθα), αιιά θαη
κε ηνπο Μ. ΢ηέηλκπεξγθ (΢χλζεζε) θαη Ν. Σζεξεπλίλ (Γηεχζπλζε νξρήζηξαο) (Μνπζηθή
εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα, 1978 iv: 370).
Ο Σεξ-Γεβνληηάλ (1887-1961), ζπλζέηεο απφ ηελ Αξκελία, ην 1908 έγηλε δεθηφο ζην
Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, φπνπ ζπνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε (Αξκνλία θαη Αληίζηημε). ΢ην
άξζξν ηνπ Σεξ-Γεβνληηάλ «Αμέραζηνο θαηξφο», ην νπνίν δεκνζηεχεηαη ζην βηβιίν Χδείν
ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο (ζε αλακλήζεηο)(1862-1962) (Λέληλγθξαλη, 1962: 51), καο άθεζε
καξηπξία γηα ην πνηνη ήηαλ ζηελ Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή ζηηο Δηζαγσγηθέο εμεηάζεηο: ν
Γθιαδνπλφθ, ν Ληάληνθ, ν Σζεξεπλίλ, ν ΢νθνιφθ, ν Μπινχκελθειλη, ν Πεηξφθ θαη ν
Καιαθάηεο.
Ο Νηθνιάη Λενλίληνβηηο ΢ινλίκζθη (Nicolas Slonimsky) (1894-2005) ζπνχδαζε
πηάλν θαη ζχλζεζε ζην δηάζηεκα 1908-1916 ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, κε ηνλ
Καιαθάηε (Αξκνλία. Άθεζε καξηπξίεο γηα ην έηνο 1914), ηνλ Μ. ΢ηέηλκπεξγθ (΢χλζεζε)
θ.ιπ.
Ο Βιαληηίκηξ Β. ΢ηεξκπαηζφθ, ν νπνίνο έκειιε λα παίμεη ζπνπδαίν ξφιν ζην Χδείν
γηα ηξεηο δεθαεηίεο θαη ζηελ νπζία κεηέθεξε ηηο παξαδφζεηο ηεο Ρσζηθήο Κιαζηθήο
΢ρνιήο ζε πνιιέο γεληέο καζεηψλ, ζε θάζε άθξε ηεο πξψελ Δ΢΢Γ, ζπνχδαζε ην 1908
Αξκνλία κε ηνλ Καιαθάηε.
Ο Βιαληίκηξ Μ. Νηεζέβνθ (1889-1955)439 μεθίλεζε ην 1908 ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε
΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (Αξκνλία), Ληάληνθ θαη Νηθνιάγηεθ (Πηάλν, Αληίζηημε).
Ο Δθίκ Μπνξίζνβηηο Βηιθνβίξ (1888-1963)440 ζπνχδαζε ζην Χδείν ζην δηάζηεκα
1910-1916, κε ηνλ Καιαθάηε (Αξκνλία), κε ηνλ Μ. ΢ηέηλκπεξγθ (Δλνξρήζηξσζε) θαη κε
ηνλ Βίηνι (΢χλζεζε).

438
Γθηάθνθ (Γηάθνκπ) Γηάθνβιεβηηο Πνιθέξνθ (Polferov) (1/13-4-1891 Ηιίλζθαγηα Κνπκπάλ – 1966
Υάξθνβν)438: νπθξαληθήο θαηαγσγήο Ρψζνο ζπλζέηεο, κνπζηθνιφγνο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη κνπζηθφο
παξάγσλ, ν νπνίνο ζπλδέζεθε κε ηε κνπζηθή δσή ηεο Πεηξνχπνιεο θαη απφ 1924 κε ηελ Οπθξαλία.
439
Βιαληίκηξ Μηράηινβηηο Νηεζέβνθ (Deshevov) (30-1-1889 Αγ. Πεηξνχπνιε – 27-10-1955
Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο, δνχιεςε ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη.
440
Δθίκ Μπνξίζνβηηο Βηιθνβίξ (Vilkovir) (1888-1963): παηδαγσγφο, κνπζηθφο, ζπγγξαθέαο,
αζρνιήζεθε κε ηε κνπζηθή γηα πλεπζηά φξγαλα

126
 127

Ο Teνdors Reiters (1884-1956)441 (Λεηνλία), ζπνχδαζε ζην δηάζηεκα 1910-1914

ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο κε ηνλ Ν. Σζεξεπλίλ (Γηεχζπλζε νξρήζηξαο) θαη κε ηνλ
Καιαθάηε (Αξκνλία θαη Αληίζηημε).
Ο Πάβει Β. Κινηζθφθ (1884-1966)442, απνθνίηεζε απφ ην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο ην 1912, φπνπ ζπνχδαζε θαη κε ηνπο Γθιαδνπλφθ, Βίηνι, ΢νθνιφθ,
Καιαθάηε (αξκνλία, αληίζηημε, θνχγθα), Σζεξεπλίλ, ηνπο νπνίνπο ζεσξνχζε σο ηνπο «πην
θαηαμησκέλνπο θαζεγεηέο ζηελ ηάμε ηεο Θεσξίαο ηεο ζχλζεζεο».
Ο Wiktor Łabuński (1895-1974) (Πνισλία), ζπνχδαζε Πηάλν (κε ηνπο Νηθνιάγηεθ
θαη Μπινπκελθέιλη) θαη ΢χλζεζε (κε ηνπο Καιαθάηε θαη Μέηλεξ) ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο ζηε δεθαεηία ηνπ ‟10. ΢ην Αξρείν καο θπιάζζεηαη κηα ρεηξφγξαθε
παξηηηνχξα ηνπ Α. Λακπίλζθη443, Pensèes d‟ automne, γηα πηάλν, έξγν 27 (1909), κε
αθηέξσκα ζηνλ Καιαθάηε, ν νπνίνο πηζαλφηαηα ζπνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε ζηελ
πξνεπαλαζηαηηθή πεξίνδν.
Απφ ηηο απνδείμεηο πνπ βξίζθνληαη ζηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο καζαίλνπκε ηα
εμήο:
1. Ο Νηκίηξη Βηηάιηεβηηο Μνξφδνθ (1882-1942) απνθνίηεζε απφ ην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο (΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε), ην 1910. ΢ηε ιίζηα καζεηψλ ηνπ, ν
Καιαθάηεο ζεκεηψλεη φηη ν Μνξφδνθ πέξαζε ηελ πιήξε ζεηξά καζεκάησλ ηεο ΢χλζεζεο
καδί ηνπ.
2. Ο Αιεμάληξ Νηθνιάγηεβηηο Νηαλίινθ (Νηξάπκαλ) (1888-1962)444 ηελ πεξίνδν
1909-1912 ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
3. Ζ Ηξέλα Δλέξη (Σζεγθνληάγηεβα-Γθνξηάληλνβα) ζπνχδαζε ζεσξία (ηεο ΢χλζεζεο)
κε ηνλ Β. Καιαθάηε ζηελ πεξίνδν 1907-08, θαη ζχκθσλα κε ηνλ Γθιαδνπλφθ, δηέζεηε
αμηνζαχκαζην ηαιέλην θαη ηδηνθπία (Γηάηζξεκπηεθ, 1960 ii: 519).
Απηέο νη καξηπξίεο καο νδεγνχλ ζηε ζθέςε φηη πξηλ απφ ην δηνξηζκφ ηνπ Καιαθάηε
σο θαζεγεηή ΢χλζεζεο, ην 1912, απηφο ήδε δίδαζθε ην κάζεκα ζε θνηηεηέο (ίζσο απφ ην
1908). Άξα, ν δηνξηζκφο ηνπ δελ ήηαλ ηπραίνο· ν Καιαθάηεο είρε απνδείμεη ηηο
δπλαηφηεηέο ηνπ ζηε δηδαζθαιία ηεο ΢χλζεζεο.
Βέβαηα, ν έιεγρνο πνπ πξαγκαηνπνηήζακε ζην Αξρείν ηνπ Χδείνπ, ζε θακηά
πεξίπησζε δε ραξαθηεξίδεηαη επαξθήο. Θα κπνξνχζαλ λα αλαδεηεζνχλ απφ ηνπο
κειινληηθνχο εξεπλεηέο νη θαηαζηάζεηο γηα θάζε κηα ρξνληά, γλσξίδνληαο πιένλ, πνηα
αθξηβψο καζήκαηα δίδαζθε ν Καιαθάηεο ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληά. Πεξηζζφηεξν ηα
δεηήκαηα απηά καο απαζρνινχλ ζην 7ν θεθάιαην ηεο δηαηξηβήο («Οη Μαζεηέο ηνπ
Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο»).

4.2.3. Σν έηνο 1909.

Ζ ηειεπηαία δεθαεηία απφ ηε δσή ηνπ Α. Ληάληνθ (1904-1914) ήηαλ θαη ε θνξπθαία
«ζπκθσληθή» πεξίνδνο ηεο δσήο ηνπ445. Ήηαλ ζαλ λα πνιεκνχζε ν ζπλζέηεο ελάληηα ζην

441
Teνdors Reiters (1884-1956): Λεηνλφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο. Βι.
www.lmuza.lv/Conductors_Reiters/cels2.htm.
442
Πάβει Β. Κινηζθφθ (Klνchkov) (9-10-1884 ΢θνχξηλζθα Κνπκπάλ – 9-10-1966): Ρψζνο ζπλζέηεο
θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο. Βι. ην Ζιεθηξνληθφ Αξρείν, φπνπ θπιάζζεηαη κηα Υξηζηνπγελληάηηθε θάξηα ηνπ
Κινηζθφθ, απφ ην 1911 (ήηαλ απφ ηνπο θνληηλνχο αλζξψπνπο ηνπ Β. Καιαθάηε).
443
Μάιινλ πξφθεηηαη γηα ηνλ Αιεμάληξ Ηβάλνβηηο Λακπίλζθη (Labinsky) (1894-1933): Ρψζνο
δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη δάζθαινο ζην Ρσζηθφ Χδείν «Ραρκάληλνθ», ζην Παξίζη, ν νπνίνο ζπνχδαζε κε
ηνλ Β. Καιαθάηε (ην φλνκα Λακπίλζθη ππάξρεη ζηε ιίζηα καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε, ε νπνία εζηάιε ην 2005
ζην Ηφλην Παλεπηζηήκην απφ ην Χδείν Αγ. Πεηξνχπνιεο).
444
Αιεμάληξ Νηθνιάγηεβηηο Νηαλίινθ-Νηξάπκαλ [Danilov (Drapman)] (20-10/1-11-1888 Ρεκξνχθ
Κνπκπάλ – 9/1962 Φενληνζία (Θενδνζία) Κξηκαίαο): Ρψζνο ζπλζέηεο, θνξλίζηαο θαη δάζθαινο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο πλεπζηψλ. Απφθνηηνο ηνπ θφξλνπ (1912, ηάμε ηνπ Γηα. Νη. Σάκκα). Παξάιιεια ζπνχδαζε
Θεσξία ΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε (1909-1912).

127
 128

ζάλαην, ζαλ λα θψλαδε «είκαη αθφκα δσληαλφο!». Ζ πεξίνδνο έγηλε γλσζηή σο «κηα
απξνζδφθεηε θαη γνεηεπηηθή κε ηε θξεζθάδα ηεο πεξίνδνο άλζηζεο ηεο θαιιηηερληθήο
δεκηνπξγίαο ηνπ ζπλζέηε, ε νπνία δίλεη ραξά ζε φινπο ηνπο κνπζηθνχο ηεο Ρσζίαο», φπσο
ηελ πεξηγξάθεη ε κνπζηθή εθεκεξίδα Μνπζηθή ηεο Μφζραο εθείλε ηελ επνρή. Χζηφζν, ε
δεκηνπξγηθή πνξεία ηνπ Ληάληνθ παξακέλεη ζπλδεδεκέλε κε ηα πξνεγνχκελα έξγα ηνπ
ζπλζέηε.
Μεηά απφ ηε Baba-Yaga, ζε δηάξθεηα κηαο εμαεηίαο (1904-1909) ν Ληάληνθ
ζπλέζεζε ηα Ορηώ δεκνηηθά ηξαγνύδηα, ηε Μαγηθή ιίκλε, ηελ Kikimora, έξγα ηα νπνία
είλαη αληηπξνζσπεπηηθά γηα ηε Νέα Ρσζηθή Μνπζηθή ΢ρνιή. Οη λέεο ζπλζέζεηο ηνπ
Ληάληνθ ακέζσο γίλνληαη πνιχ δεκνθηιείο θαη κπαίλνπλ ζην ξεπεξηφξην ησλ πην γλσζηψλ
νξρεζηξψλ ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε θαη ζηε Μφζρα (ηα Ρσζηθά ΢πκθσληθά θνλζέξηα,
Ρσζηθή Μνπζηθή Δηαηξία, Εηιφηη θ.ά.), εηζπξάηηνληαο απφ ην θνηλφ κηα «παξεγνξεηηθή»
επηβξάβεπζε, ελψ νη αθξναηέο δεηνχζαλ πάληα ηελ επαλεθηέιεζε ησλ έξγσλ. Καιέο ήηαλ
θαη νη θξηηηθέο ζην ξσζηθφ ηχπν, ν νπνίνο ζεκείσλε φηη ζηα έξγα ηνπ Ληάληνθ δελ ππάξρεη
αξθεηφο «λεσηεξηζκφο», αιιά ηείλνπλ πεξηζζφηεξν πξνο ηνλ «αθαδεκατζκφ» ησλ
ξσζηθψλ κνπζηθψλ παξαδφζεσλ, σο ηελ επηξξνή ηνπ ηκπξεζηνληζκνχ θαη ηνπ Paul Dukas
(1865-1935).
Ο Καιαθάηεο έπξεπε λα κεηαηξέςεη γηα άιιε κηα θνξά ηε ζηαζεξή θνκςφηεηα θαη
ηε ράξε ηνπ γξαςίκαηνο (θαη ηεο ελνξρήζηξσζεο) ηνπ Ληάληνθ ζην πηάλν, θάλνληαο ηελ
πξνζαξκνγή ηεο Μαγηθήο ιίκλεο446, ακέζσο κεηά ηηο πξψηεο παξνπζηάζεηο ηνπ έξγνπ, ην
1909. Γε γλσξίδνπκε αλ ε εξγαζία ηνπ Καιαθάηε ήηαλ κε αλάζεζε ή αλ ν ίδηνο ν Ληάληνθ
(ν νπνίνο ήηαλ επίζεο θαιφο πηαλίζηαο) ηνλ επέιεμε, θξίλνληαο απφ ηελ αμία θαη ηελ
ληειηθάηε πθή ηνπ πηάλνπ ηνπ ζηελ πξψηε ζπλεξγαζία ηνπ κε ηνλ Καιαθάηε (Baba-Yaga,
1904). Ζ κεηαγξαθή ηνπ Καιαθάηε ηππψλεηαη ην 1909, φπσο θαη ηελ πξψηε θνξά, ζρεδφλ
ηαπηφρξνλα απφ ηνπο γλσζηνχο κνπζηθνχο νίθνπο M. P. Belaieff, Leipzig θαη P.
Jurgenson.

4.2.4. Σα έηε 1910-1911447.

΢ηελ αξρή ηνπ 20νπ αηψλα ζηε Ρσζία θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο πνιιέο θαη
ζπνπδαίεο κνπζηθνζεσξεηηθέο κειέηεο, νη νπνίεο αλακθίβνια έρνπλ επίδξαζε ζηε
κνπζηθή δεκηνπξγία, ζηε κνπζηθνινγία θαη ζηε κνπζηθή θξηηηθή. ΢ηεξίρζεθαλ ζε
ηζηνξηθφ πιηθφ θαη ηαπηφρξνλα αλαθεθαιαίσλαλ ηελ θαιιηηερληθή πείξα ησλ δεκηνπξγψλ
ηνπο. Σν 1909 ηππψζεθε Σν θηλήκελν θνληξαπνύλην ζε απζηεξό ζηπι, ηνπ ΢. Σαλέγηεθ,
θαξπφο ηεο πνιχρξνλεο ζεσξεηηθήο ζθέςεο ηνπ ζπγγξαθέα ηνπ. Σν 1913 θπθινθφξεζε ην
έξγν Οη βάζεηο ηεο ελνξρήζηξσζεο, κε παξαδείγκαηα από ηα δηθά ηνπ έξγα ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ (κεηά ζάλαηνλ, επηκέιεηα Μ. ΢ηέηλκπεξγθ), επίζεο θαξπφο ηνπ δεκηνπξγηθνχ
θαη παηδαγσγηθνχ έξγνπ ηνπ κάζηνξα ηεο νξρεζηξηθήο ρξνηάο. Σν 1908 δεκνζηεχζεθε Ζ
αλνηθνδόκεζε-ζύληαμε ηεο κνπζηθήο γιώζζαο ηνπ Μπ. Λ. Γηαβφξζθη448, θαη ην 1915 νη

445
΋ηαλ ν Ληάληνθ ζπλέζεζε ηε Baba-Yaga (1904), έσο ηελ 35ε επέηεηφ ηνπ σο ζπλζέηε θαη
δάζθαινπ ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ην 1913 (Mikhailov, 1985).
446
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 112: Β. Καιαθάηεο, ρεηξφγξαθν απφ ηελ πξψηε ζειίδα ηεο
κεηαγξαθήο γηα πηάλν (4 ρέξηα) ηνπ Ληάληνθ, Ζ καγηθή ιίκλε, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 62. Ζ
εκεξνκελία ηνπ ρεηξνγξάθνπ είλαη 12-10-1909. Αξ. 113: ηππνγξαθηθφ δνθίκην κε δηνξζψζεηο απφ ηηο πξψηεο
ζειίδεο ηεο κεηαγξαθήο γηα πηάλν ηνπ ίδηνπ έξγνπ.
447
βι. ζηελ Δζληθή βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ππ‟ αξηζκφ 34.82.3.998, ην βηβιίν
Peterburgskaya konservatoria. Instruktsii dlya uchashtikhsya v S. Petrrburgskiy konservatorii na kontsertnïy
sezon 1910-1911 (Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο. Οδεγίεο γηα ηνπο θνηηεηέο ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, γηα ηηο
ζπλαπιίεο ηεο ζεδφλ 1910-1911, Αγ. Πεηξνχπνιε, 1910), ην νπνίν δπζηπρψο δελ είρακε ρξφλν λα
αλαδεηήζνπκε ζηε δηάξθεηα ηεο επηηφπηαο έξεπλαο, ην 2005.
448
Μπνιεζιάθ Λενπφιληνβηηο Γηαβφξζθη (Yavorsky) (1877-1942): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο, δάζθαινο,
πηαλίζηαο, ζπλζέηεο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.

128
 129

δηθέο ηνπ Αζθήζεηο ηεο δεκηνπξγίαο ζρεκάησλ ζην ξπζκό ηεο ηνληθόηεηνο (Α΄ ηφκνο), ν
νπνίνο απνηειεί ζεκέιην ιίζν ζηηο βάζεηο ηνπ ζεσξεηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο ζνβηεηηθήο
κνπζηθνινγίαο. Δλδηαθέξνπζεο κειέηεο ζηνλ ηνκέα ηεο κνπζηθήο θφξκαο έγξαςαλ νη
θαζεγεηέο ηνπ Χδείνπ ηεο Μφζραο Γθ. Λ. Καηνπάξ449 θαη Γθ. Δ. Κνληνχο450 (ν
δεκηνπξγφο ηεο ζεσξίαο ηνπ «κεηξνηεθηνληζκνχ»), ηα δηθά ηνπο αλαζεσξεκέλα έξγα
εθδφζεθαλ ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30. Πνιιέο ζεσξεηηθέο κειέηεο γελλήζεθαλ απφ ηα
δεηήκαηα ηεο κνπζηθήο θφξκαο θαη ηεο ηνληθήο γιψζζαο (ηνληθφηεηαο) θαζψο θαη ηεο
αξκνλίαο, ζηα φςηκα έξγα ηνπ ΢θξηάκπηλ. Πάλσ ζε απηά ηα δεηήκαηα έγξαςαλ νη Αξζέλη
Αβξαάκνθ451, Λ. ΢ακπαλέγηεθ, Β. Καξαηίγθηλ θ.ά. Πνιχηηκεο ζεσξεηηθέο παξαηεξήζεηο
ζηα δεηήκαηα ηεο ζχγρξνλεο κνπζηθήο βξίζθνληαη ζηηο πνιπάξηζκεο κνπζηθέο θξηηηθέο,
ζηα δνθίκηα θαη ζηηο βηβιηνθξηζίεο ησλ δεκνθηιψλ Ρψζσλ κνπζηθνθξηηηθψλ.
΋ρη ηφζν αλαπηπγκέλεο ήηαλ νη κειέηεο ζηε κνπζηθή αηζζεηηθή θαη ζηε θηινζνθία
ηεο κνπζηθήο ηέρλεο. Οπσζδήπνηε, απηά ηα δεηήκαηα ππήξραλ ζηηο εξγαζίεο ηνπ θάζε
ζνβαξνχ θξηηηθνχ, ζεσξεηηθνχ ή ηζηνξηθνχ ηεο κνπζηθήο. Ο θαζεγεηήο ηνπ Χδείνπ ηεο
Πεηξνχπνιεο Λ.Α. ΢αθθέηη452 δεκνζίεπζε ην 1896 ηε ζπιινγή δνθηκίσλ Από ηε ζθαίξα
ηεο αηζζεηηθήο θαη ηεο κνπζηθήο, ην νπνίν γηα πνιιά ρξφληα ρξεζηκνπνηήζεθε σο δηδαθηηθφ
εγρεηξίδην (φπσο θαη πνιιά άιια εθπαηδεπηηθά ζπγγξάκκαηα ηνπ ΢αθθέηη, ηα νπνία ν
Καιαθάηεο ρξεζηκνπνίεζε σο βηβιηνγξαθία), ράξε ζηνλ εθιεθηηζκφ ησλ δνθηκηψλ, ν
νπνίνο θάπσο ζπκθηιίσλε ηηο αληηζέζεηο θαη ηηο δηαθνξέο ζηα δηάθνξα αηζζεηηθά ξεχκαηα.
Σν βηβιίν ηνπ Κ. Ρ. Έηγθεο453, Γνθίκηα ζηε θηινζνθία ηεο κνπζηθήο (1912) δηέζεηε έλαλ
άθξσο ηδεαιηζηηθφ ραξαθηήξα θαη αξθεηή δφζε κπζηηθηζκνχ. ΢ην «πλεχκα ηεο κπζηηθήο
εηιηθξίλεηαο» εμεγνχζαλ ηε κνπζηθή ηνπ ΢θξηάκπηλ νη Μπνξίο ΢ιέηζεξ (Schloezer)454 θαη
Λ. ΢ακπαλέγηεθ. Δλδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο ζηε ζθαίξα ηεο ςπρνινγίαο ηεο κνπζηθήο
δεκηνπξγίαο, αιιά ρσξίο επαξθή αλάιπζε θαη αλαθεθαιαίσζε ππήξραλ ζηα ζεσξεηηθά
έξγα ηνπ Η.Η. Λαπζίλ455.
Σέινο, ζηε δεθαεηία ηνπ ‟10 δεκηνπξγήζεθαλ δεκφζηεο ελψζεηο, νη νπνίεο
αζρνιήζεθαλ κε ηα θνηλά δεηήκαηα ηεο κνπζηθήο επηζηήκεο. Με ηελ πξσηνβνπιία ηνπ
Σαλέγηεθ ζηε Μφζρα δεκηνπξγήζεθε ε «Μνπζηθνζεσξεηηθή βηβιηνζήθε», ε νπνία έλσζε
πνιιά ζπνπδαία νλφκαηα ηεο ηζηνξηθν-ζεσξεηηθήο επηζηήκεο ζηε Ρσζία456. Γηα πνιχ ιίγν

449
Γθεφξγθη Λβφβηηο Καηνπάξ (Catoire) (1861-1926): Ρψζνο ζπλζέηεο, κνπζηθνιφγνο θαη δάζθαινο.
450
Γθεφξγθη Δληνπάξληνβηηο Κνληνχο (Konyus/Conius) (1862-1933): Ρψζνο (κε Γάιιν παηέξα)
ζεσξεηηθφο, ζπλζέηεο θαη δάζθαινο.
451
Αξζέλη Μηράηινβηηο Αβξαάκνθ (Avraamav) (1886-1944): Ρψζνο ζπλζέηεο, ζεσξεηηθφο,
θνιθινξίζηαο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο. Αλήθε ζηε ξσζηθή πξσηνπνξία, ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ην έξγν ηνπ
Simfonia gudkov (1922), ζηνλ νπνίν αθνχζηεθαλ ήρνη απφ εξγνζηάζην.
452
Λαπξέληη Αληφλνβηηο ΢αθθέηη (Sakketi) (1852-1916): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο, κνπζηθνθξηηηθφο θαη
δάζθαινο (ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο απφ ην 1878· ην 1886 εμειέγε θαζεγεηήο). ΢ηηο βαζηθέο ηνπ
εξγαζίεο αζρνιείηαη κε δεηήκαηα κνπζηθήο αηζζεηηθήο θαη ηζηνξίαο ηεο κνπζηθήο. Βι. ζην δηαδίθηπν:
Sakketti, L.A., Prof., Ηstoriya Muzyki ("History of Music"). Issues 1 & 2
St. Petersburg: Shipovnik, 1913 (http://www.russianartandbooks.com/cgi-bin/russianart/01731R.html).
453
Κσλζηαληίλ Ρνκαλφβηηο Έηγθεο (Δyges) (1875-1950): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο, δάζθαινο,
κνπζηθνθξηηηθφο θαη ζπγγξαθέαο (αζρνιήζεθε κε δεηήκαηα κνπζηθήο αηζζεηηθήο θαη θηινζνθίαο).
454
Μπνξίο Φηφληνξνβηηο ΢ιέηζεξ (Boris de Schloezer, 1881-1969) (αληςηφο ηνπ Paul de Schlözer,
1841/1842 – 1898, γεξκαληθήο θαηαγσγήο Πνισλφο ή Ρψζνο πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο, θαζεγεηήο ζην Χδείν
ηεο Μφζραο): Ρψζνο θηιφζνθνο, κνπζηθφο ζπγγξαθέαο θαη κνπζηθνθξηηηθφο. Ο Α. ΢θξηάκπηλ παληξεχηεθε
(γηα δεχηεξε θνξά) ηελ αδειθή ηνπ Σαηηάλα Φ. ΢ιέηζεξ. Μεηαλάζηεπζε ζηε Γαιιία (1920/21), αζρνιήζεθε
κε δεηήκαηα κνπζηθήο αηζζεηηθήο, ςπρνινγίαο θαη θνηλσληνινγίαο ηεο κνπζηθήο θαη κε ηα έξγα ηνπ
΢θξηάκπηλ.
455
Ηβάλ Ηβάλνβηηο Λαπζίλ (Lapshin) (1870-1952): Ρψζνο θηιφζνθνο, δηδάζθσλ ζην Παλεπηζηήκην
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο· απφ ην 1923 έδεζε ζην εμσηεξηθφ.
456
Ζ Έλσζε δεκνζίεπζε πνιιέο κνπζηθέο κειέηεο θαη ηα ζπιινγηθά δνθίκηα ηνπ κνπζηθνθξηηηθνχ Γθ.
Α. Λάξνο (απφ ην 19ν αηψλα, απφ καο έρεη γίλεη αλαθνξά ζην έξγν ηνπ).

129
 130

ππήξμε ε «Έλσζε ζην φλνκα ηνπ ΢θξηάκπηλ», ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε457. Απηά ηα πξψηα
βήκαηα ηεο κνπζηθήο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο ζηηο Έδξεο ησλ Χδείσλ, θαη εηδηθά ζηηο
δχζθνιεο θαη πεξίπινθεο ζπλζήθεο ηεο Σζαξηθήο Ρσζίαο, ήηαλ έλαο δξφκνο πξνο ηε
ζπιινγηθή νκαδηθή απαζρφιεζε κε ηε κνπζηθνινγία, θάηη ην νπνίν ζπλέβε ιίγν
αξγφηεξα, ζηε ζνβηεηηθή επνρή.
΢ην πλεχκα ηεο επνρήο ηνπ, ν Καιαθάηεο αθηέξσζε ην έηνο 1910 ζηε ζχληαμε ηνπ
ιεμηθνχ κνπζηθψλ φξσλ Sputnηk muzïkanta, muzïθal‟niy slovar‟ (Ο ζπλνδνηπφξνο ηνπ
κνπζηθνχ, κνπζηθφ ιεμηθφ), ην νπνίν ηππψζεθε απφ ηηο κνπζηθέο εθδφζεηο «RUSLAN»,
ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ην 1911 (1ε έθδνζε) θαη ην 1914 (2ε αλαζεσξεκέλε θαη
ζπκπιεξσκέλε έθδνζε)458.
΢ηε δηάξθεηα ηεο επηηφπηαο έξεπλαο, θσηνηππήζακε ηελ 1ε έθδνζε ηνπ ιεμηθνχ ηνπ
Καιαθάηε (1911)459. ΢ηελ αξρηθή ζειίδα αλαθέξεηαη φηη ν ζπλζέηεο ήηαλ «Αλψηεξνο
Γηδάζθσλ ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο». Γπζηπρψο, δε κπνξνχκε λα ζπγθξίλνπκε ηηο
δχν εθδφζεηο. ΢ην ιεμηθφ ίζσο λα ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηε ζεψξεζε θαη
εμήγεζε νξηζκέλσλ κνπζηθψλ φξσλ, ζε ζχγθξηζε κε ηελ επηθξαηνχζα ζεκεξηλή νξνινγία.
Σν ιεμηθφ ηνπ Καιαθάηε δεκηνπξγήζεθε απφ ηηο αλάγθεο λα θαιχςεη ηελ πξαθηηθή
δηδαζθαιία κε ζεσξεηηθέο γλψζεηο. Σν βηβιίν πξέπεη λα είλαη έλα απφ ηα πξψηα ζηε
Ρσζία ζην είδνο ηνπ.
Να ζπκεζνχκε φηη ζηε Ρσζία, νη πξψηεο πξνζπάζεηεο δεκηνπξγίαο κνπζηθήο
εγθπθινπαίδεηαο αλάγνληαη ζην 19ν αηψλα κε ηηο εξγαζίεο: Δγρεηξίδην κνπζηθήο ηνπ Λ.Α.
΢λεγθηξηφθ (Αγ. Πεηξνχπνιε, 1837) θαη Μνπζηθό ιεμηθό. Δγθπθινπαηδηθόο νδεγόο
(Μφζρα, 1884) ηνπ Π.Νη. Πεξεπειίηζηλ. Σν 1901-04 θπθινθφξεζε ζηε Μφζρα, ζε
ηδηαίηεξε έθδνζε, κεηαθξαζκέλν ζηα ξσζηθά, κε επηκέιεηα ηνπ Γ.Νη. Έλγθει, ην Μνπζηθό
ιεμηθό ηνπ Riemann460, ζπκπιεξσκέλν κε πνιιά άξζξα αλαθεξφκελα ζην ξσζηθφ κνπζηθφ
πνιηηηζκφ (βηνγξαθίεο, κνπζηθή νξνινγία θ.ά.). Οη βαζηθέο κεηαγελέζηεξεο πξνζπάζεηεο
ζην αληηθείκελν απηφ αλήθνπλ ζηε δεθαεηία ηνπ ‟60 θαη ‟70461.
΢ηελ εηζαγσγή ηνπ ιεμηθνχ, ν Καιαθάηεο αλαθέξεη ηηο βαζηθέο πεγέο ηνπ:
1. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Δγρεηξίδην αξκνλίαο (1883-1884).
2. Λ. Μπξνχζζιεξ (Brussler), Απζηεξό ζηπι (κεηάθξαζε ΢.Η. Σαλέγηεθ).
3. Μέηεξ (Meyer), Δγθπθινπαηδηθό ιεμηθό (ην κνπζηθφ ηκήκα, ππφ ηελ επηκέιεηα ηνπ
θαζεγεηή ΢αθθέηη).
4. Καζεγεηήο ΢αθθέηη (1852-1916), ΢ύληνκεο νδεγίεο γηα ηε Θεσξία ηεο Μνπζηθήο
(φιεο νη ζεσξεηηθέο κειέηεο ηνπ ΢αθθέηη –ζνιθέδ, ζεσξία, ηζηνξία θαη αηζζεηηθή ηεο
κνπζηθήο– είραλ εγθξηζεί σο εγρεηξίδηα δηδαζθαιίαο ζηα Χδεία θαη ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα
πνιχ θαηξφ).
5. Riemann, Μνπζηθό ιεμηθό (1901-1904).
6. Ebenezer Prout (1835-1909)462, Ζ Μνπζηθή θόξκα (Μφζρα, 1891, κεηάθξαζε
΢.Λ. Σνιζηφη).
457
Δθδφζεθαλ κφλν δχν ηεχρε ηνπ πεξηνδηθνχ/εθεκεξίδαο Izvestiya (Σα Νέα).
458
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 85: ε 1ε Έθδνζε θαη αξ. 86: ε 2ε Έθδνζε ηνπ ΢πλνδνηπόξνπ ηνπ
κνπζηθνύ ηνπ Καιαθάηε.
459
Σν πξσηφηππν βηβιίν βξέζεθε ζηε Μνπζηθή βηβιηνζήθε ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
460
΢ην ηέινο ηνπ 19νπ αηψλα εθδφζεθε ην Riemann, Μνπζηθό ιεμηθό ηνπ Μπ. Γηνύξγθελζνλ (Μφζρα-
Λεηςία, 1896).
461
Σν 1966 θπθινθφξεζε ζηελ Δ΢΢Γ ε δεχηεξε αλαζεσξεκέλε θαη ζπκπιεξσκέλε έθδνζε ηνπ
Δγθπθινπαηδηθνύ κνπζηθνύ ιεμηθνύ ησλ Μπ.΢. ΢ηέηλπξεζο (Steinpress) θαη Η.Μ. Γηαλπφιζθη (1ε έθδνζε,
Μφζρα, 1959, ε εξγαζία νινθιεξψζεθε ζην δηάζηεκα 1938-59), πνπ πεξηέρεη πεξίπνπ 7000 ιήκκαηα θαη, ζε
παξάξηεκα, κνπζηθνχο φξνπο ζε μέλεο γιψζζεο (πάλσ απφ 3000). Σν 1973 έγηλε ε επφκελε αμηφινγε
πξνζπάζεηα γηα ζχληαμε κνπζηθήο εγθπθινπαίδεηαο.
462
Ebenezer Prout (1835-1909): Άγγινο κνπζηθνζεσξεηηθφο, δάζθαινο, ζπλζέηεο θαη εθδφηεο.
Γίδαμε ζην University of Dublin (1894-1909), Royal College of Music, London θ.ηι. Σν βηβιίν ηνπ Prout,
Musical form (London: Augener) είλαη δηαζέζηκν ζην δηαδίθηπν, βι. http://www.archive.org/search.php?

130
 131

Σν ιεμηθφ κνπζηθψλ φξσλ Ο ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ, ηνπ Καιαθάηε,

θηινδνμνχζε λα δψζεη:
α) Βαζηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηε Μνπζηθή νξνινγία, κεηαθξάδνληαο θαη εμεγψληαο
ζηε ξσζηθή γιψζζα ηνπο επηθξαηέζηεξνπο κνπζηθνχο φξνπο (πάλσ απφ 3500), απφ ηηο
βαζηθφηεξεο επξσπατθέο γιψζζεο (ηηαιηθά, γαιιηθά, γεξκαληθά, αγγιηθά, ιαηηληθά,
ειιεληθά θ.ά.).
β) ΢ην ιεμηθφ ππάξρεη παξάξηεκα, κε ζχληνκεο εμεγήζεηο γηα ηε Βαζηθή ζεσξία
ηεο κνπζηθήο, ην νπνίν παξνπζηάδεη ηα ζπνπδαηφηεξα θαηλφκελα ηεο κνπζηθήο
θνπιηνχξαο θαη ηνπο θπξηφηεξνπο θιάδνπο ηεο κνπζηθήο επηζηήκεο θαη πξαθηηθήο.
γ) Σν ιεμηθφ νινθιεξψλεηαη κε Αιθαβεηηθό θαηάινγν ησλ ζεκαληηθόηεξσλ
ζπλζεηώλ, κε ζχληνκα βηνγξαθηθά ζηνηρεία, πξνβάιινληαο θαη ηνλ πινχην θαη ηνλ
πξννδεπηηθφ ξφιν ηεο ξσζηθήο θιαζηθήο θιεξνλνκηάο.
Σν 1912 θπθινθφξεζε ζηε Ρσζία ε δεχηεξε αλαζεσξεκέλε θαη ζπκπιεξσκέλε
έθδνζε ηνπ Λεμηθνύ Μνπζηθώλ Όξσλ, ηνπ Καιαθάηε (1ε έθδνζε, Αγ. Πεηξνχπνιε,
1911). Σν βηβιίν εληνπίζζεθε ζην δηαδίθηπν. Σν ιεμηθφ ηνπ Καιαθάηε πνπιήζεθε ζε
δεκνπξαζία ζηε Ρσζία (Φεβξνπάξηνο 2007), ζηε Λεσθφξν ησλ Εσγξάθσλ, απφ ηελ
εηαηξία «Krashobor» (htpp://www.motolok.ru/user/689572/lots), κε αξρηθή ηηκή 900
ξνχβιηα. ΢ηελ πεξηγξαθή ηνπ βηβιίνπ αλαθέξεηαη φηη έρεη κηθξφ κέγεζνο θαη ηε ζθξαγίδα
ηνπ κνπζηθνχ καγαδηνχ ηνπ Α. Γηφραλζνλ, Αγ. Πεηξνχπνιε, Λεσθφξνο Νέθζθη 60. Ζ
έθδνζε είλαη πνιπηειήο, ην βηβιίν είλαη δεκέλν κε δέξκα, ηα ηππνγξαθηθά ζηνηρεία είλαη
κε ρξπζά γξάκκαηα. Ζ ζπλνπηηθή αλαθνξά πξνο ηνπο αλαγλψζηεο πεξηέρεη θαη
πιεξνθνξίεο γηα ην αληηθείκελν ηνπ ιεμηθνχ (κνπζηθή νξνινγία, ζχληνκεο εμεγήζεηο γηα
ηε βαζηθή ζεσξία ηεο κνπζηθήο, αιθαβεηηθφο θαηάινγνο ησλ ζπλζεηψλ). Δπίζεο
αλαθέξεηαη φηη ην ιεμηθφ βξίζθεηαη ζε θαιή θαηάζηαζε.
Αθεηεξία ζηηο αλαδεηήζεηο καο απνηέιεζε ε εχξεζε ησλ ζεκεηψζεσλ ηνπ Β.
Καιαθάηε γηα ην κνπζηθφ ιεμηθφ Ο ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ (1911) ζην Σκήκα
ρεηξνγξάθσλ ηνπ Ρσζηθνχ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο Σερλψλ. Σα έγγξαθα παξαδφζεθαλ εθεί
απφ ηνλ Α.Α. ΢κνιηέθζθη, ην 1946, εθ κέξνπο ηεο ρήξαο ηνπ ζπλζέηε ΋ιγαο Μφξξηζνλ-
Καιαθάηε ηνπ Μηραήι (F. 125, op. 1, delo 57). Χο ηφηε δελ είρακε πιεξνθνξίεο γηα ηελ
νηθνγελεηαθή δσή ηνπ Καιαθάηε. ΢ηε ζπλέρεηα, απφ ηηο πιεξνθνξίεο ηειεθσληθνχ
θαηαιφγνπ κάζακε φηη ζηνλ θαηάινγν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ππάξρνπλ ηξεηο ζπλδξνκεηέο
κε ην επψλπκν Καιαθάηε, αιιά, αλ αλαδεηνχζακε ηηο δηεπζχλζεηο ηνπο, ζα έπξεπε λα
απεπζπλζνχκε ζε ζπγθεθξηκέλν αζηπλνκηθφ ηκήκα. Ζ Γηεπζχληξηα ηνπ Σκήκαηνο
ρεηξνγξάθσλ Γθαιίλα Β. Κνπίηνβα, ε νπνία ελδηαθέξζεθε γηα ην δήηεκα θαη γηα ηε
ζπκπιήξσζε ηνπ Αξρείνπ ηνπ ζπλζέηε κε λέα πιηθά, καο βνήζεζε ζηελ αλαδήηεζε ησλ
δηεπζχλζεσλ ησλ απνγφλσλ ηνπ Καιαθάηε.
Κξαηήζακε ζεκεηψζεηο απφ ηα ρεηξφγξαθα ζρφιηα ηνπ δεκηνπξγνχ ηνπ Λεμηθνχ
(ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ Ρσζηθνχ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ), γηα ηελ
«Alemanda» θαη ην «Menuetto», ηα νπνία έρνπκε ηε δπλαηφηεηα λα ζπγθξίλνπκε κε ηελ
πξψηε έθδνζε (1911). Μάιινλ, απφ ην Λεμηθφ ιείπεη ε ηζηνξηθή δηάζηαζε θαη φξνη [π.ρ.
«Pavana»463 (ηη.), ην ίδην ζαλ ηελ Padovana; Padovana, Paduana (ηη.), παιηφο ηηαιηθφο
ρνξφο, ζε κέηξν ¶. Γελ γλσξίδνπκε άλ απηή ήηαλ ε επηθξαηέζηεξε εξκελεία ησλ
κνπζηθψλ φξσλ ζηελ Ρσζία εθείλεο ηεο επνρήο].

query=publisher:%22London%20:%20Augener%22%20AND%20subject:%22Musical%20form%22.
463
Pavana (ηη., ηζπ.): κεγαινπξεπήο αξγφο ρνξφο, δεκνθηιήο ζηελ Δπξψπε ην 16ν αηψλα. Ζ
δεχηεξε (θαη επηθξαηέζηεξε) εθδνρή είλαη φηη ην φλνκα Pavana πξνέξρεηαη απφ ηελ ιαηηληθή ιέμε «pavo»
(«παγψλη»), ην νπνίν πξνζδηνξίδεη ην επίζεκν θαη πεξήθαλν χθνο ηνπ ρνξνχ. ΢ην ζπγθεθξηκέλν ξπζκφ
ρξεζηκνπνηείηαη ην κέηξν 4/4 θαη 4/2. Απφ ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 16νπ έσο ην ηέινο ηνπ 17νπ αηψλα ε Pavana
ππήξρε σο απηνηειέο κνπζηθφ θνκκάηη ή κέξνο ηεο ζνπίηαο. Μεγάιε αλάπηπμε ηνπ είδνπο έγηλε ζηελ Αγγιία
(ζρνιή γηα ιαβηηζέκπαιν-βίξηδηλαι). Ζ Pavana αλαγελλήζεθε ην 20ν αηψλα ζε έξγα ησλ M. Raveŀ, A. Berg,
G. Fauré, Saint-Saens, R. Strauss, R. Vaughan- Williams, K. Karayev.

131
 132

Β. Καιαθάηεο, Ο ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ, κνπζηθφ ιεμηθφ

ρεηξφγξαθεο ζεκεηψζεηο, κεηάθξαζε 1ε έθδνζε (1911), κεηάθξαζε

Allemanda: (γαιιηθφο εζληθφο ρνξφο). Alemande (γαιι.): παιηφο γεξκαληθφο ρνξφο,

Νένο ρνξφο απφ ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 16 νπ
αηψλα ηνπ παιηνχ ρνξνχ Παβάλα (Pavane).
Υνξφο γηα δχν.
Μελνπέην (γαι. Menuet, ηη. Menuetto):
Παιηά γαιιηθή θφξκα ηνπ ρνξνχ, κε ηξία κέξε
(ηξηκεξή θφξκα).
ζε 2/4 ή 4/4. Μεξηθέο θνξέο έρεη ηξηκεξή θφξκα. Σν
ηέκπν ηνπ είλαη κέηξην.
Menuet (γαι.), Menuetto (ηη.): παιηφο ρνξφο
(γαιιηθφο), κε κέηξηα θίλεζε (νχηε γξήγνξνο, νχηε
αξγφο), ζε κέηξν ¶ .

Β. Καιαθάηεο, Sputnηk muzïkanta, muzïθal‟niy slovar‟ (Ο ζπλνδνηπφξνο ηνπ κνπζηθνχ), Λεμηθφ

κνπζηθήο νξνινγίαο (1911). Παξαδείγκαηα απφ ηα ηξία ηκήκαηα ηνπ ιεμηθνχ, Μνπζηθή Οξνινγία (α),
Βαζηθή ζεσξία ηεο κνπζηθήο (β) θαη Αιθαβεηηθφο θαηάινγνο ησλ ζεκαληηθφηεξσλ κνπζηθψλ (γ)464.

Μνπζηθέο εθδφζεηο «RUSLAN». Sputnηk muzïkanta, muzïθal‟niy slovar‟ (Ο ζπλνδνηπφξνο ηνπ

κνπζηθνχ, κνπζηθφ ιεμηθφ). ΢πκπιεξψζεθε απφ ηνλ Β.Π. Καιαθάηε, θαζεγεηή ζην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, ηεο Απηνθξαηνξηθήο Ρσζηθήο Μνπζηθήο Δηαηξίαο. Γεχηεξε αλαζεσξεκέλε θαη
ζπκπιεξσκέλε έθδνζε, Αγ. Πεηξνχπνιε, 1914. ΢θξαγίδα ηνπ κνπζηθνχ θαηαζηήκαηνο ηνπ Α. Γηφραλζνλ,
Αγ. Πεηξνχπνιε, Λεσθφξνο Νέθζθη 60.

464
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξηζκφο 85 θαη αξηζκφο 86.

132
 133

΢ην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ Ρσζηθνχ Ηλζηηηνχηνπ Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ βξίζθνληαη
ηα ρεηξφγξαθα ζρφιηα θαη νη ζεκεηψζεηο ηνπ Καιαθάηε, ζηηο ζειίδεο ηνπ κεηαθξαζκέλνπ
ζηε ξσζηθή γιψζζα465 βηβιίνπ ηνπ Gevaert (1828-1908)466, Δγρεηξίδην ηεο ελνξρήζηξσζεο.
Σα ρεηξφγξαθα ζρφιηα αθνξνχλ ην δηαπαζψλ γλσζηψλ νξγάλσλ (π.ρ. νη θαιχηεξνη ήρνη
ζην ξσζηθφ θαγθφην είλαη Ρε θαη Μη χθεζε), ηα θνπξδίζκαηα, ηα νλφκαηα (π.ρ. θιάνπην-
terzia, κηθξφ θιάνπην –F–, θιάνπην-decima). ΢εκεηψλεηαη επίζεο ην πψο επηηπγράλνληαη
νη αξκνληθέο, ηη δηαθνξέο ππάξρνπλ ζηα δηάθνξα θξάηε ζε ζρέζε κε ηε κνπζηθή γξαθή
(π.ρ. ην γαιιηθφ ζχζηεκα γξαθήο γηα ην θιαξηλέην). Δπηπιένλ, πνηα δηαθνξεηηθά ράιθηλα
πλεπζηά ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ Δπξψπε (π.ρ. diskant-ηξνκπφλη ζηε Γεξκαλία, θνξλέην
ζηε Γαιιία). ΢ε πνιιά φξγαλα είρε ζεκεηψζεη πψο γίλεηαη ε θπζηθή θαη ε ρξσκαηηθή
θιίκαθα (π.ρ. Άιην θαη Σελφξν ηξνκπφλη).
Σα ρεηξφγξαθα ζρφιηα θαλεξψλνπλ ηε κεγάιε γθάκα γλψζεσλ ηνπ ζπλζέηε πάλσ
ζηελ Οξγαλνινγία (ην κάζεκα ιέγεηαη Οξγαλνγλσζία), πνην είλαη ην θαιχηεξν δηαπαζψλ
θαη ερφρξσκα ζε θάζε φξγαλν, κέρξη πνπ θζάλνπλ νη ρακειέο θαη νη ςειέο ηνπ θ.ά. Δίλαη
γεγνλφο φηη φινη νη κνπζηθνθξηηηθνί, αθφκα θη εθείλνη πνπ δελ ηνλ ζπκπαζνχζαλ,
παξαδέρζεθαλ φηη ν Καιαθάηεο ήηαλ άξηζηνο ζηελ ελνξρήζηξσζε.

Σνλ Αύγνπζην ηνπ 1910, ζηε κεγάιε αίζνπζα ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο,
πξαγκαηνπνηήζεθε ν 5νο δηεζλήο δηαγσληζκφο γηα ζπλζέηεο θαη βηξηνπφδνπο πηαλίζηεο, ζην
φλνκα ηνπ «Α. Ρνπκπηλζηάηλ». Ο δηαγσληζκφο ζεζκνζεηήζεθε ιίγν κεηά ην ζάλαην ηνπ
ζπλζέηε. ΢ηελ Δπηηξνπή ηνπ δηαγσληζκνχ, ν νπνίνο ζα επαλαιακβαλφηαλ θάζε πέληε
ρξφληα, μεθηλψληαο απφ 1890, ν Α. Ρνπκπηλζηάηλ δψξηζε θεθάιαην, κε ηα επηηφθηα ηνπ
νπνίνπ δεκηνπξγήζεθαλ θαη ηα δχν βξαβεία απφ 5.000 θξάγθα (πεξίπνπ 2.000 ξνχβιηα)467
γηα ην ζπλζέηε θαη γηα ηνλ πηαλίζηα πνπ ζα ληθνχζαλ. ΢πκκεηνρή ζην δηαγσληζκφ
επηηξεπφηαλ ζε πξφζσπα ειηθίαο απφ 20 έσο 26 εηψλ, αλεμαξηήησο εζληθφηεηαο. Οη
δηαγσληζκνί έπξεπε λα γίλνληαη δηαδνρηθά ζηελ Πεηξνχπνιε, ζην Βεξνιίλν, ζηε Βηέλλε,
ζην Παξίζη. Ο πξψηνο δηαγσληζκφο έγηλε ππφ ηελ Πξνεδξία ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ, ζηελ
Πεηξνχπνιε.
Σν 1910 ν πέκπηνο δηαγσληζκφο δηεμήρζε πάιη ζηε ξσζηθή πξσηεχνπζα. Με
επηζηνιή, ηελ νπνία παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε, ν Γθιαδνπλφθ πξνζθαιεί ηνλ
Καιαθάηε λα ζπκκεηέρεη ζηελ Δπηηξνπή468.

«Ο ΓΗΔΤΘΤΝΣΖ΢ 5 ΑΤΓΟΤ΢ΣΟΤ 1910

ΣΟΤ ΩΓΔΗΟΤ
ΣΖ΢ ΑΓ. ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ΢

Αγαπεηέ Βαζίιε Παύινβηηο,

Δθκεηαιιεπόκελνο ηελ παξνπζία ζνπ ζηελ Πεηξνύπνιε θαη ηελ εκπηζηνζύλε κνπ ζε ζέλα, σο ζαπκάζην
κνπζηθνζπλζέηε θαη πηαλίζηα, ζε παξαθαιώ λα ζπκκεηέρεηο σο κέινο ηεο Δπηηξνπήο ζηνλ εζληθό δηαγσληζκό,
ζην όλνκα ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ. ΢ηέιλσ ζηελ νηθνγέλεηά ζνπ ηα ηππσκέλα έληππα.
Δπεηδή νη δηαγσληδόκελνη εθηειεζηέο είλαη εμαηξεηηθά πνιινί, ν δηαγσληζκόο ζα θξαηήζεη 7-8 εκέξεο.
Θα πεξηκέλσ από ζέλα κηα ζεηηθή απάληεζε.
Γηθόο ζνπ, Α. Γθιαδνπλνθ».
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Σκήκα Υεηξνγξάθσλ (F. 15, op. 1, ed. hr. 22).

465
Μεηάθξαζε ηνπ Π. Σζατθφθζθη, Μφζρα 1866¹, Μφζρα-Λεηςία 1901².
466
François August Gevaert (1828-1908): Βέιγνο ζπλζέηεο θαη κνπζηθνιφγνο.
467
Οη ληθεηέο ιάκβαλαλ σο δψξν έλα πνιχ θαιφ πηάλν (ξνγηάι, πηάλν κε νπξά, ηδαληθφ γηα
ζπλαπιίεο).
468
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξηζκφο 79: Σν πξσηφηππν γξάκκα ηνπ Γθιαδνπλφθ ζηνλ Καιαθάηε,
5-5-1910.

133
 134

Έρνπκε κηα καξηπξία γηα ηελ εμέιημε ηνπ δηαγσληζκνχ ζην Αξρείν Καιαθάηε ηελ
πξσηόηππε θσηνγξαθία από άγλσζηε εθεκεξίδα ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο (1910)469: «Ζ
Δπηηξνπή γηα ην δηεζλή δηαγσληζκό ΢ύλζεζεο ζην όλνκα ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ ζην Χδείν ηεο
Αγ. Πεηξνύπνιεο», 5 Απγνχζηνπ 1910 (πιεξνθνξίεο απφ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ
Καιαθάηε κε ηνλ Γθιαδνπλφθ), θσηνγξαθία ηνπ Κ.Κ. Μπνπιιά, άγλσζηνο ζπληάθηεο.
Με ηνλ αξ. 8 ν Β. Καιαθάηεο.

«Ζ επηηξνπή ηνπ δηαγσληζκνχ: 1) ν Γηεπζπληήο ηνπ Χδείνπ ν Α.Κ. Γθιαδνπλφθ, 2) ε θαζεγήηξηα

Α.Ν. Γηεζίπνβα, 3) ν θ. Γθνχκκεξη, 4) ν θ. Έμπεξ (απφ ην ΢αξάηνθ), 5) ν θ. Μεζέηζθηλ (Εηηνκίξ), 6) ν θ.
Κξέηηζεξ, 7) ν θαζεγεηήο Ηγθνπκελφθ (Μφζρα), 8) ν Βαζίιεο Π. Καιαθάηεο, αλώηεξνο δηδάζθσλ ζην
Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο, 9) ν θ. Πξέζζκαλ (Ρνζηφθ-λα-Νηνλ), 10) ν θ. Βηιινπάλ (Ν.-Ννβγθνξφλη),
11) ν θ. Μπεινξνχηζεθ-Μηληάξ (Βνξνλέδ), 12) ν θαζεγεηήο ηνπ Χδείνπ Ν.΢η. Λαπξφθ. Οη ληθεηέο ηνπ
δηαγσληζκνχ: Δ. Φξέτ (Fray) (Η) θαη Α. Γθελ (Genn) (ΗΗ)».
΢ηηο 18 Απγνχζηνπ ηνπ 1910 νινθιεξψζεθε ν δηεζλήο δηαγσληζκφο ζην φλνκα ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ. Σν
έπαζιν γηα ηε ΢χλζεζε –5000 θξάγθα– απνλεκήζεθε ζηνλ Αηκίιην Φξέη. Ο λένο ζπλζέηεο, ν νπνίνο ήηαλ
κφιηο 21 εηψλ, είρε ειβεηηθή θαηαγσγή θαη ήηαλ απφθνηηνο ηνπ Χδείνπ ηνπ Παξηζηνχ. Σν πξψην βξαβείν
ζηελ Δθηέιεζε ζην πηάλν δφζεθε ζηνλ Α. Γθελ, απφ ην Χδείν ηνπ Μνλαθφ».

Ζ επηινγή ηνπ Καιαθάηε ζηελ επηηξνπή ηνπ δηαγσληζκνχ δελ ήηαλ ηπραία. Ήηαλ ν
ίδηνο έλαο ζαπκάζηνο πηαλίζηαο θαη δεμηνηέρλεο ζπλζέηεο ζηα έξγα ηνπ γηα πηάλν, θάηη ην
νπνίν θξίλνπκε απφ φια ηα πηαληζηηθά ηνπ έξγα θαη απφ ηα έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ πνπ
ζπλέζεζε (π.ρ. Πηάλν ηξίν, 1932, Οθηέην, 1941), φπνπ πάληα ην πηάλν είρε ηελ πην δχζθνιε
θαη πεξίηερλε παξηηηνχξα, ζε ζρέζε κε ηα άιια φξγαλα. Απνθαζίζηεθε απφ θνηλνχ λα
εθδνζνχλ θάπνηα έξγα απφ ην Αξρείν ηνπ, καδί κε ηνπο δαθηπιηζκνχο ηνπ ίδηνπ ηνπ
ζπλζέηε, ν νπνίνο ήηαλ θαη έλαο θαιφο πηαλίζηαο.
Γηαζψδεηαη κηα θξηηηθή γηα ηα έξγα γηα πηάλν ηνπ Καιαθάηε απφ ην 1910: ην Άξζξν
ζην πεξηνδηθφ Rysskaya myzikal‟naya gazeta (Ρσζηθή κνπζηθή εθεκεξίδα), 31-1-1910,
αξηζκφο 5, ζηήιε 153, ζπληάθηεο ν ΢. ΢.470, ην νπνίν παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε:

«Β. Καιαθάηεο, Σξία θνκκάηηα γηα πηάλν (Trios Bagatelles-1906), έξγν 9, Belaieff-Leipzig θαη έξγν 10,
Deux preludes pour piano (ηδησηηθή έθδνζε) (1906), αξ. 1- ζε ξε ειάζζνλα , αξ. 2- ζε ΢νι κείδνλα, ηηκή 30
θαπίθηα.
Ο ζπλζέηεο αθόκα δελ θαηέρεη ην ζηπι, γηα απηό θαη ζηα θνκκάηηα ηνπ γηα πηάλν δελ είλαη
νινθιεξσκέλε ε ζύλζεζε ζηε ζθέςε ηνπ ζπλζέηε θαη ην έξγν αθνύγεηαη εκηηειέο. Ζ κεγάιε δηάξθεηα, ε
δπζθνιία θαη, ελίνηε, ε ζύγρπζε θαη ε πεξίπινθε επεμεξγαζία νθείινληαη ζ‟ απηό ην ιόγν. ΢ηα θνκκάηηα κε
κηθξή δηάξθεηα πάληα καο εκπνδίδεη ε ζύλζεζε πνπ παξαηεξήζεθε· επίζεο ν ζπλζέηεο αθόκα δελ έρεη ζπιιάβεη
ην πλεύκα θαη ηελ ειαθξόηεηα ηνπ impromptu».
Σκήκα πεξηνδηθψλ ηεο Δζληθήο βηβιηνζήθεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.

469
βι. Καηάινγν ηεο Δθζεζεο, αξηζκφο 81.
470
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 59: Κξηηηθέο γηα ηα πηαληζηηθά έξγα ηνπ Καιαθάηε, 1910.

134
 135

Πξέπεη λα ζπκθσλήζνπκε κε ηε γλψκε ηνπ κνπζηθνθξηηηθνχ, φζνλ αθνξά ηηο νξαηέο

επηξξνέο ζηα έξγα 9 θαη 10 ηνπ Καιαθάηε. Αιιά απηφ είλαη ην πξνζσπηθφ ζηπι ηνπ
ζπλζέηε, ην νπνίν απνθαιχπηεηαη ζε φια ηα έξγα ηνπ ηεο Πξψηεο πεξηφδνπ. Σα Trios
Bagatelles θαη ηα Γύν πξεινύληηα είλαη θνκκάηηα γηα ζπλαπιία, δχζθνια γηα ηνλ
εθηειεζηή, πεξίηερλα, κε ζηνηρεία απηνζρεδηαζκνχ, θαη –ηειηθά– είλαη θάηη πνπ ιείπεη απφ
ηελ ειιεληθή κνπζηθή γξακκαηνινγία ηεο αληίζηνηρεο πεξηφδνπ.
Σν έηνο 1911 θπθινθφξεζε ε πξψηε έθδνζε ηνπ κνπζηθνχ ιεμηθνχ Ο ζπλνδνηπφξνο
ηνπ κνπζηθνύ, ηνπ Β. Καιαθάηε.
΢ε ψξηκε πιένλ ειηθία θαη θαηαμησκέλνο ζηνλ επάγγεικα ηνπ, ν Β. Καιαθάηεο
παληξεχηεθε ηελ Γηεβγθέληα (Δπγελία) Λβφβλα (γελ. 1889), ξσζηθήο θαηαγσγήο, ε νπνία
εξγαδφηαλ ζην ζέαηξν Μαξίηλζθη (αθξηβψο απέλαληη απφ ην Χδείν)· εθεί εηνίκαδε θαη ηα
θνζηνχκηα γηα ηηο παξαζηάζεηο. Γε γλσξίδνπκε ηελ αθξηβή εκεξνκελία ηνπ γάκνπ ηνπο
(1909-1910). Σν 1911 γελλήζεθε ν Αλαηφιη Καιαθάηεο, φηαλ ν παηέξαο ηνπ ήηαλ 42
εηψλ. Βέβαηα, ε κεηέξα ηνπ ήηαλ πνιχ πην λέα θαη ππήξρε αλακθηζβήηεηε δηαθνξά ζηε
κφξθσζε κεηαμχ ησλ δχν (ζχκθσλα κε ηνλ Αλαηφιη). Ζ θφξε ηνπο Λχδηα αλαθέξεη φηη ν
παηέξαο ηεο είρε ηε γλψκε πσο «ε γπλαίθα δελ πξέπεη λα κνξθψλεηαη» (ίζσο ειιεληθή
ζπλήζεηα), θάηη ην νπνίν ηεο θαηλφηαλε παξάμελν, γηαηί είρε ξσζηθή λννηξνπία.
Απφ ην 1911 έρνπκε ην αλνηρηό γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Φ.Η. Γθξνπο,
ην νπνίν θπιάζζεηαη ζην Αξρείν Μ. Μπειηάγηεθ. Σν γξάκκα απηφ καξηπξεί γηα ηε
ελαζρφιεζε ηνπ ζπλζέηε κε ηε κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα) ηεο ΢πκθσλίαο ζε ια
ειάζζνλα (1899), ε νπνία εθδφζεθε ην έηνο 1912.

«Αμηνζέβαζηε Φηόληνξ Ηβάλνβηηο,

κέλσ ηώξα (θαη θξπώλσ πνιύ) ζην Σηάιεβν, ζηε Νέα νδόο, βίια (εμνρηθή θαηνηθία) αξ. 14 (θνληά ζην
Παύινβζθ). ΢ε κεξηθέο κέξεο ζθέθηνκαη λα αζρνιεζώ κε ηελ κεηαγξαθή (γηα πηάλν) γηα ηέζζεξα ρέξηα ηεο
΢πκθσλίαο.

Β. Καιαθάηεο, Σηάξιεβν, 29 Μάηνπ 1911».

Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, Αξρείν Μ.
Μπειηάγηεθ [Β.a. Νν 33-15, Inv. 4353, 56 l.]471.

4.2.5. Έξγα ηεο Πξώηεο πεξηόδνπ. Ζ πξψηε δεθαεηία ηνπ 20νπ αηψλα, ε νπνία
έκεηλε ζηελ ηζηνξία κε ηελ νλνκαζία «ηα αζεκέληα ρξφληα» ζηε ξσζηθή ηέρλε, καδί κε ηα
΋ςηκα ρξφληα ηνπ Β. Καιαθάηε ζηε δεθαεηία ηνπ 30‟, ήηαλ νη δχν πην δεκηνπξγηθέο
πεξίνδνη ζηελ θαξηέξα ηνπ. Ο ζπλζέηεο θηάλεη ζεκαληηθά επηηεχγκαηα ζηα έξγα κνπζηθήο
δσκαηίνπ θαη ζηε ζπκθσληθή κνπζηθή, θαη πιένλ κπνξνχκε λα κηιάκε γηα ην ψξηκν ζηπι
ζηα έξγα ηνπ. Ζ πεξίνδνο νινθιεξψλεηαη κε ηε ζπγγξαθή ηνπ κνπζηθνχ ιεμηθνχ Ο
ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ (1910), ην νπνίν εθδφζεθε δηαδνρηθά ην 1911 θαη ην 1914.
Σα έξγα ηεο Πξψηεο πεξηφδνπ ηνπ Β. Καιαθάηε ρσξίδνληαη ζε ηξεηο θχξηεο
θαηεγνξίεο:
1. Έξγα γηα πηάλν (Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ, λπρηεξηλφο472 θαη θχθινη απφ
κηληαηνχξεο).
α) 1900-1902: παξακέλνπλ νη επηξξνέο απφ ηα ρξφληα ζπνπδψλ ηνπ ζπλζέηε, ελψ
ζπγρξφλσο νξηνζεηείηαη ν λένο ηξφπνο πηαληζηηθήο γξαθήο, κε κέηξηα δπζθνιία, κηα κίμε
απφ ξψζηθα, ηκπξεζζηνληζηηθά θαη ξνκαληηθά ζηνηρεία (αθεηεξία απνηειεί ν λπρηεξηλφο,
έξγν 5, 1900 θαη ζπκπεξηιακβάλνληαη ηα έξγα 6 θαη 7, γξακκέλα ην 1902).

471
Ο ραξηνθχιαθαο 33 ηνπ Αξρείνπ Μ. Μπειηάγηεθ πεξηέρεη 40 γξάκκαηα θαη ζπλνιηθά 116 ζειίδεο.
Σν γξάκκα ηνπ Καιαθάηε είλαη ην ππ‟ αξηζκφλ 15 θαη βξίζθεηαη ζηε ζει. 56.
472
Έρεη γίλεη αλαθνξά απφ καο γηα ην λπρηεξηλό Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ, έξγν 5 (1900), ζηελ εμέηαζε
ησλ έξγσλ απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ ηνπ Β. Καιαθάηε.

135
 136

β) 1905-1907: ηα έξγα 9 θαη 10, ζηα νπνία θαλεξψλεηαη ην ώξηκν ζηπι ζηα
πηαληζηηθά έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε, κε ηερληθά δχζθνιε θαη πεξίηερλε γξαθή γηα ην φξγαλν
θαη κε επηξξνέο απφ ηε ξνκαληηθή κνπζηθή (αλαπαξαγσγή ξνκαληηθψλ ζηεξεφηππσλ θαη
ξσζηθέο επηξξνέο).
2. ΢πκθσληθή κνπζηθή: ζπκπεξηιακβάλνληαη δχν ζπκθσληθά έξγα (κε
αλαπηπγκέλε κνξθή ηεο ζνλάηαο): Δηζαγσγή-Φαληαζία (1903-04), έξγν 8 θαη Polonaise
(1905), έξγν 14.
3. Μνπζηθή δσκαηίνπ (1905-1907): απνηειεί κηα λέα θαηεχζπλζε, ν ζχλζεηεο
ζηαδηαθά θαηαθέξλεη λα εμειίζζεη ηε γξαθή ηνπ γηα ηα έγρνξδα φξγαλα473. Δδψ
θαηαηάζζνληαη ηα δχν αρξνλνιφγεηα θνπαξηέηα εγρφξδσλ, έξγα 15 θαη 22 (1906).
Αθνινπζεί ε ζχλζεζε ηνπ ΢εζηέηνπ (1906), ην νπνίν ν ζπλζέηεο ζχληνκα κεηαηξέπεη ζε
Κνπηληέην κε πηάλν (1907), έξγν 11, θαη θεξδίδεη ηελ ίδηα ρξνληά ην «Βξαβείν ζην φλνκα
ηνπ Γθιίλθα». Παξαηεξνχληαη επηξξνέο απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ, ηε ξσζηθή κνπζηθή
θαη επίζεο αλαπαξαγσγή ξνκαληηθψλ ζηεξεφηππσλ.
Ζ κνπζηθή δσκαηίνπ είλαη εηδηθφο ηχπνο ζηε κνπζηθή ηέρλε θαη δηαθξίλεηαη απφ ηε
κνπζηθή ηνπ ζεάηξνπ, ηε ζπκθσληθή θαη ηε κνπζηθή ηνπ θνλζέξηνπ. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο
είλαη ε νηθνλνκία θαη ε ιεπηνινγία ησλ εθθξαζηηθψλ κέζσλ. Έρεη κεγάιεο δπλαηφηεηεο
κεηάδνζεο ιπξηθψλ ζπγθηλήζεσλ θαη ιεπηψλ δηαβαζκίζεσλ ησλ ςπρηθψλ θαηαζηάζεσλ
ηνπ αλζξψπνπ. Ο Β. Καιαθάηεο έρεη φια ηα ραξαθηεξηζηηθά γηα λα γξάςεη θαιή κνπζηθή
δσκαηίνπ θαη είλαη άξηζηνο ρεηξηζηήο ηεο αληίζηημεο θαη ηεο ελνξρήζηξσζεο. Έρεη ηελ
αίζζεζε γηα ηελ ινγηθή ηεο κηθξήο θφξκαο θαη δηάθεηηαη επλντθά ππέξ ηεο κνπζηθήο
δσκαηίνπ. Γείρλεη αλακθηζβήηεηε πξνηίκεζε ζην ζηνηρείν ηεο πξνγξακκαηηθήο
κνπζηθήο θαη αγσλίδεηαη γηα ηνλ εζληθφ ραξαθηήξα ζηηο ζπλζέζεηο ηνπ, ρξεζηκνπνηψληαο
ην μερσξηζηφ θαη ηδηφκνξθν ξσζηθφ θνιθιφξ (π.ρ. Θέκα κε παξαιιαγέο, κέξνο 2ν έξγν 22).
΢ηελ δνπιεηά ηνπ θπξηαξρεί ν αθαδεκατθφο επαγγεικαηηζκφο (αξκνλία, αληίζηημε, θφξκα).
Ζ κνπζηθή ηνπ Β. Καιαθάηε ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ A. Ho θαη ηνλ D. Feofanov
(1984:230): «ζπκίδεη ζπρλά ηε κνπζηθή δσκαηίνπ, είλαη αηζζεκαηηθά ζπγθξαηεκέλε θαη κε
πνιχ εθιεπηπζκέλε επγέλεηα». Ο Ν. Slonimsky ζεσξεί φηη ε κνπζηθή ηνπ Β. Καιαθάηε
έρεη άςνγε επθσλία θαη αξκνλία (Bakers, 1984). Οη γλψκεο απηέο ηαηξηάδνπλ κε ηα έξγα
ηεο Πξψηεο πεξηφδνπ ηνπ ζπλζέηε.
Έξγα γηα Πηάλν (1900-02).
Ο θχθινο Γύν Ννβειέηεο γηα πηάλν, έξγν 6 (1901), ζηεξίδεηαη ζηελ νκνηφηεηα ηνπ
χθνπο, ηεο θφξκαο, ηνπ ηέκπν, ζηα δχν αληίζεηα ζέκαηα (ζην πξψην ζέκα θπξηαξρεί πάληα
ην κνηίβν κε ην φγδνν παξεζηηγκέλν θαη ην δέθαην έθην, ζην πξψην θνκκάηη . , ζην
δεχηεξν   ). Σν δεχηεξν ζέκα είλαη ιπξηθφ θαη κε γλήζηα ξσζηθά αθνχζκαηα, πάληα ζε
ρακειή δπλακηθή θαη πην αξγφ ηέκπν (meno mosso). Οη Γύν Ννβειέηεο είλαη δπλακηθέο
(ζηνλ πξψην θνκκάηη γίλνληαη ζπρλά νη ελαιιαγέο κεηαμχ θφξηε θαη πηάλν, ελψ ζην
δεχηεξν ε δπλακηθή αλαπηχζζεηαη ζηαδηαθά). Τπάξρνπλ επίζεο ζπρλέο ελαιιαγέο ηνπ
ηέκπν, πνπ αθνξνχλ ηελ παξνπζίαζε ηνπ δεπηέξνπ ζέκαηνο. Ζ πηαληζηηθή γξαθή είλαη
παξφκνηα (δχζθνιε, κε ζπγρνξδίεο, ελψ ζπρλά ληνπκπιάξεηαη ε νθηάβα). Σν θηλάιε ησλ
θνκκαηηψλ είλαη ηνληζκέλν (Η. martellato, II. pesante) θαη πνιχ δπλακηθφ (θφξηε
θνξηίζηκν). Οη Γύν Ννβειέηεο απνηεινχλ κηα ελφηεηα θαη έλα δείγκα γηα ηελ εμέιημε ηεο
πηαληζηηθήο γξαθήο ηνπ ζπλζέηε, κε ηελ έλλνηα φηη αθφκα δελ έρεη απνθαιχςεη ηα ζηνηρεία
ηνπ ψξηκνπ ζηηι ηνπ ζηα έξγα γηα πηάλν, φπσο απηφ γίλεηαη ζηα επφκελα έξγα ηνπ.
Πέληε πξεινύληηα, έξγν 7 (1901). Μηθξέο πξνζσπνγξαθίεο θαη εηθφλεο απφ ηε
ξσζηθή θχζε, ηελ εληχπσζε απηή αθήλεη ε πξψηε αθξφαζε ηνπ έξγνπ. Κνηλφ ζηνηρείν
ηνπ θχθινπ είλαη ε ηξπθεξφηεηα θαη ε επγέλεηα ηεο κνπζηθήο έθθξαζεο, ε ρακειή
δπλακηθή θαη ην ηέινο ησλ θνκκαηηψλ (εθηφο ην ηειεπηαίν αξ. 5), φπνπ ν ήρνο απαιά

473
Σν γεγνλφο απηφ παξαηεξείηαη θαη ζηα ζπκθσληθά έξγα ηεο πεξηφδνπ.

136
 137

ζβήλεη ζε δπλακηθή πηαλίζηκν. Σα πξεινχληηα, αλ θαη γξακκέλα ζε απιή ηξηκεξή θφξκα,

είλαη δηαθνξεηηθά ην έλα απφ ην άιιν, θαη δνκεκέλα κε ηελ αληίζεζε ζην χθνο θαη ζην
ηέκπν (γξήγνξν-αξγφ). ΢ην αξ. 1. Miniature, ην νπνίν είλαη ζε ζηηι «perpetum mobile»,
παξνπζηάδεηαη κηα γπλαηθεία κνξθή (ην θνκκάηη είλαη αθηεξσκέλν ζηελ Έιελα Καιαθάηε,
αδειθή ηνπ ζπλζέηε). Κπξηαξρεί ην ηεηξάθζνγγν κνηίβν: δχν δηαδνρηθά εκηηφληα θάησ θαη
πάλσ (π.ρ. ζνι- θα δίεζε- ζνι- ζνι δίεζε). Σν αξ. 2. Andante είλαη δηαθνξεηηθφ, κε ηελ
έλλνηα φηη αθνχγεηαη θαζαξά ξσζηθά, θαη εηδηθά ζηα ηειεηψκαηα ησλ κνπζηθψλ θξάζεσλ.
Ζ δχλακε ηεο ξσζηθήο θχζεο ζηε κεγαιεηφηεηά ηεο, μεδηπιψλεηαη κπξνζηά καο. Καη
μαθληθά έξρνληαη ηα πνπιηά (ν ζπλζέηεο ζεκεηψλεη «volante» θαη ρξεζηκνπνηεί ηα
ηππνπνηεκέλα δηαζηήκαηα ησλ θπζηθψλ θφξλσλ). Σν αξ. 3 Pastorale (αθηεξσκέλν ζηελ
αγαπεκέλε αδειθή ηνπ ζπλζέηε Εελαΐδα Καιαθάηε), είλαη πάιη κηα ηξπθεξή εηθφλα κε
πνιιή θίλεζε, ζηα αγαπεκέλα ηνπ 6/8 θαη ζε Ρε χθεζε κείδνλα (ην δεχηεξν ηνληθφ θέληξν
ζην ηέινο ηνπ θνκκαηηνχ είλαη ζε θα ειάζζνλα). Πάλσ ζε βαζχ ηζνθξάηε (ξε χθεζε)
μεδηπιψλνληαη απαιά αξπίζκαηα, γηα λα απμήζνπλ ηε δχλακε, ηε ξνή θαη ηελ ειπίδα ζην
απνθνξχθσκα ηνπ πξεινπληίνπ. Ζ κνπζηθή μαλαγπξίδεη ζην αξρηθφ ηεο χθνο. Σν αξ. 4,
κεηά απφ κηα ζχληνκε εηζαγσγή, παξνπζηάδεη κηα ραξνχκελε, ρνξεπηηθή θαη φκνξθε
κεισδία ζε ¶ (δελ ην ζπλαληάκε ζπρλά ζε έξγα ηνπ ζπλζέηε, ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα
νπνία είλαη θάπσο κειαγρνιηθά). ΢ηελ ίδηα ηε κεισδία φκσο, ζην δεμί ρέξη, ππάξρνπλ δχν
θσλέο, κε ζπρλά αληηζηηθηηθή (ηχπνπ θαλφλα) θίλεζε, ελψ ην αξηζηεξφ ζπλνδεχεη απαιά
κε αξπίζκαηα. Σν θνκκάηη εθπέκπεη δχλακε, ζε κεγαιχηεξν βαζκφ απφ ηα πξνεγνχκελα.
Σν απνθνξχθσκα, αξ. 5, μεθηλάεη θαη ηειεηψλεη κε αξγή εηζαγσγή. ΢ην κεζαίν κέξνο ηνπ
(Poco Allegro), ε αληίζεζε δεκηνπξγείηαη απφ ηα ηξίερα ζην δεμί ρέξη, ζε αληηπαξάζεζε κε
ην ξπζκφ ζε 2/4 ζην αξηζηεξφ. Ο ζπλδεηηθφο θξίθνο, ην αξρηθφ κνηίβν κε ηα εκηηφληα θαη
ηε ρξσκαηηθή θίλεζε, αιιά απηή ηε θνξά ζε ιίγν δηαθνξεηηθή κνξθή (ηφλνο, θαηηνχζα κ.
2, επαλάιεςε ηνπ ηφλνπ, αληνχζα κ. 3 θαη δχν θαηηνχζεο κ. 2) δεζπφδεη ζην κεζαίν κέξνο
ηνπ θνκκαηηνχ. Σν κπάζν είλαη εληζρπκέλν ζε νθηάβεο θαη αληηπαξαηίζεηαη ζηελ ειαθξηά
θίλεζε κε ηα ηξίερα (κε παξάιιεια δηαζηήκαηα θαη ζπγρνξδίεο) ζην δεμί ρέξη. ΢ην ηέινο
ηνπ πξεινπληίνπ (΢η χθεζε κείδνλα) παξαηεξνχκε έλα ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν γηα ηα
έξγα ηνπ ζπλζέηε: θσηεηλό θηλάιε, ην νπνίν θέξλεη ηελ ειπίδα. Σα δχν ηειεπηαία
θνκκάηηα είλαη αθηεξσκέλα ζηνλ θαξδηαθφ θίιν ηνπ ζπλζέηε Α. Γθιαδνπλφθ θαη ε
κνπζηθή ηνπο έρεη ξσζηθά αθνχζκαηα. Ζ αξκνλία νιφθιεξνπ ηνπ θχθινπ είλαη
παξαδνζηαθή, κε πξνζεθηηθά ζρεδηαζκέλεο κεηαηξνπίεο, θάηη ην νπνίν καξηπξεί ηελ
θαηαμίσζε ηνπ ζπλζέηε ζηνλ ηνκέα απηφ. Ζ πηαληζηηθή γξαθή δελ έρεη δπζθνιέςεη αθφκε
θαη ζηε κνπζηθή ππάξρεη πνηθηιία.
Πξφζθαηα, ηα έξγα πνπ επηιέρηεθαλ θαη παξνπζηάζηεθαλ ζηα κνπζηθά θεζηηβάι
ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε ην 2005 θαη 2010, ζπκπεξηιακβάλνπλ ην λπρηεξηλφ Νύρηα ζηε
Γθνπξδνύθ, έξγν 5 θαη ηα Πέληε πξεινύληηα, έξγν 7, ηα νπνία είλαη θαηάιιεια γηα ην
παηδηθφ ξεπεξηφξην.
Δξγα γηα Πηάλν (1905-07).
Ο θχθινο Trois Bagatelles γηα πηάλν (1905-06) έρεη πξνγξακκαηηθφ ραξαθηήξα· ζα
κπνξνχζακε λα ηνλ ραξαθηεξίζνπκε σο έλα «θζηλνπσξηλφ πίλαθα». Απνηειείηαη απφ ηξία
κέξε: ην αξ. 1. Scherzino474 (γξακκέλν ζην Reichenhall, 1906), είλαη αέξηλν, καο
πεξηγξάθεη κηα εηθφλα γηα ηνλ εξρνκφ ηνπ θζηλνπψξνπ, ελψ ην αξ. 2. Valse-Impromptu
(Αγ. Πεηξνχπνιε, 1906) αθνχγεηαη ζαλ κηα παιηά αλάκλεζε. ΢ην 3ν θνκκάηη L‟
Enterrement d‟un Oiseau (Weggis, 1905), ν ζπλζέηεο θαηαθέξλεη λα πεξηγξάςεη κε ηε
κνπζηθή ηνπ ην ηηηίβηζκα ησλ πνπιηψλ, ηελ θίλεζε θαη ην ξπζκφ ηνπο, ηε δχλακε ηεο
θχζεο. Σν αξ. 3 θέξλεη ζην ηέινο ηνπ έλα αηζηφδνμν κήλπκα (ηα πνπιηά ζα επηζηξέςνπλ
ηελ άλνημε), κε ηελ αιιαγή ηεο ηνληθφηεηαο ζηα ηειεπηαία κέηξα ηνπ θνκκαηηνχ (απφ λην

474
βι. Καηάινγν ηεο Δθζεζεο, αξηζκφο 55.

137
 138

ειάζζνλα ζε Νην κείδνλα). Γεληθά, ζε θακηά πεξίπησζε δε κπνξνχκε λα κηιήζνπκε γηα

κηα ραξνχκελε κνπζηθή. Κάηη θνηλφ γηα ηα ηξία θνκκάηηα είλαη ε ηξηκεξήο κνπζηθή θφξκα
ΑΒΑ (ε θφξκα ηνπ Lied). Οη ηνληθφηεηεο ζρεηίδνληαη κεηαμχ ηνπο, ελψ δεζπφδεη ε αξρηθή
Μη χθεζε κείδνλα (1. Μη χθεζε κείδνλα- 2. ΢νι κείδνλα -κεζαίν κέξνο ζε Μη χθεζε
κείδνλα- 3. λην ειάζζνλα –Λα χθεζε κείδνλα- λην ειάζζνλα- Νην κείδνλα). Ζ ρξήζε ησλ
εκηηνλίσλ θαη ησλ ζπγθνπψλ είλαη αγαπεκέλν κέζν ηνπ ζπλζέηε. Ζ αξκνλία είλαη
αλαπηπγκέλε θαη ελδηαθέξνλ (ζπκίδεη ηε ξσζηθή κνπζηθή παξάδνζε, Liszt θαη Brahms)
θαη παληνχ αλαθαιχπηνπκε ρξσκαηηθά πεξάζκαηα θαη ρξσκαηηθέο θιίκαθεο.
΢ην πξψην κέξνο (γξακκέλν ζε Μη χθεζε κείδνλα), ζην πξψην ζέκα, ν ζπλζέηεο
ρξεζηκνπνηεί ηελ πεληαηνληθή θιίκαθα475 (ξε- λην- ια♭- θα), ηελ νπνία επαλαιακβάλεη κε
ξνκαληηθφ ηξαλζπφξην. Σν δεχηεξν ζέκα (meno mosso) πεξηέρεη αθνχζκαηα απφ ξσζηθφ
δεκνηηθφ ηξαγνχδη, κε επηξξνέο απφ ηνλ Σζατθφθζθη. Σν θνκκάηη νινθιεξψλεηαη κε ηελ
επαλάιεςε ηνπ πξψηνπ ζέκαηνο θαη είλαη γεκάην ρξσκαηηθή πνηθηιία θαη έληαζε. Σν
δεχηεξν κέξνο είλαη πεξηζζφηεξν πνιπθσληθφ, ζηεξίδεηαη ζε ηέζζεξα θαηηφληα ή αληφληα
εκηηφληα. Μεηά απφ ηέζζεξα κέηξα εηζαγσγήο, φπνπ ν ζπλζέηεο ζπγθεληξψλεη ηηο θσλέο
κε αληίζεηή ρξσκαηηθή θίλεζε ζηα δχν ρέξηα, θαη θαηαιήγεη (ζε ΢νι κείδνλα) ζε κηα
κεισδία λνζηαιγηθή (θαη ξσζηθή, ε νπνία καο ζπκίδεη ηνλ Σζατθφθζθη θαη ηνλ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ).
Σν ηξίην κέξνο, γξακκέλν ζε λην ειάζζνλα, αξρίδεη κε εηζαγσγή ζε Λα κείδνλα,
θάηη ην νπνίν ηνλίδεη ηελ έληαζε. Ο ζπλζέηεο ζπλδπάδεη ηελ φκνξθε κεισδία κε ηηο
ηξίιηεο θαη ηηο επεξείζεηο, πνπ πεξηγξάθνπλ ην ηηηίβηζκα ησλ πνπιηψλ (ζην δεμί ρέξη), κε
ην βάξνο ζην αξηζηεξφ, είηε κε ηα ρξσκαηηθά πεξάζκαηα, είηε κε ην βήκα θαη ηηο ζπγθνπέο
ζε ζηπι Liszt (ην βήκα απηφ θαη άιια παξφκνηα εληνπίδνληαη ζε φιν ην θνκκάηη). Ζ
αξκνλία (φπσο θαη ν ξπζκφο ηνπ θνκκαηηνχ) ζπκίδνπλ ηελ νπγγξηθή κνπζηθή παξάδνζε,
αιιά ζηε ζει. 18 (1ν θαη 2ν πεληάγξακκν, 3ν θαη 4ν κέηξν), ηα παξάιιεια εμάρνξδα έρνπλ
επηξξνέο απφ ηνλ Μνπζζφξγθζθη (Δηθόλεο από κηα έθζεζε), ην νπνίν πάιη δελ είλαη
ηπραίν- ην βξίζθνπκε θαη ζηα Πξεινύληηα, έξγν 5).
Σα Γύν πξεινύληηα γηα πηάλν, έξγν 10 (1906-07), γξάθηεθαλ ζηε Νίθαηα ηεο Γαιιίαο
θαη ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε. Ο θχθινο απνηειείηαη απφ δχν ζνιηζηηθά θνκκάηηα, κε
απμεκέλε δπζθνιία, πεξίηερλε θαη πνιχπινθε αξκνλία, ζξηακβεπηηθφ θηλάιε θαη ηξηκεξή
θφξκα ΑΒΑ. Σνπο ελψλνπλ ζε θχθιν νη δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο ζην ηέκπν. Σν 1ν είλαη πην
αξγφ (Andantino) θαη ζε 6/8, θάηη ην νπνίν ηνλίδεη ηε κεγάιε κεισδηθή θίλεζε ηνπ
θνκκαηηνχ. Σν 2ν είλαη γξήγνξν (Allegretto)476 θαη έρεη κηα ζπλερφκελε θίλεζε ζε ζηπι
perpetum mobile. Σν πξψην ζέκα ζην 1ν πξεινχληην ζηεξίδεηαη ζε ηέζζεξηο θζφγγνπο
(ζνι- θα- κη- θα), ηνπο νπνίνπο ν ζπλζέηεο επαλαιακβάλεη κε κεηαηξνπίεο ζε
δηαθνξεηηθέο ηνληθφηεηεο θαη κε ρξσκαηηθή πνηθηιία. Φαλεξέο είλαη νη επηξξνέο απφ ηε
ξνκαληηθή κνπζηθή, θαη ν ζπλζέηεο επαλαιακβάλεη ηα αγαπεκέλα ηνπ κέζα: ηα ρξσκαηηθά
πεξάζκαηα θαη ηελ ελαξκφληζε ηεο ρξσκαηηθήο θιίκαθαο. Σν θνκκάηη ηειεηψλεη κε
ζξηακβεπηηθφ θηλάιε, ην νπνίν θέξλεη κήλπκα αηζηνδνμίαο θαη ζρεηίδεηαη κε ην θηλάιε ηνπ
δεχηεξνπ πξεινπληίνπ, ην νπνίν ν ζπλζέηεο θαηαθέξλεη κε ηε ρξήζε ζπγρνξδηψλ κε
παξάιιειεο νθηάβεο θαη ηε δπλακηθή.
Σα αθνχζκαηα απφ ην Πξεινύληην αξ. 2, γξακκέλν ζε ΢νι κείδνλα, καο ζπκίδνπλ ηε
ξσζηθή παξάδνζε (Ρψζνπο ζπλζέηεο) θαη ηνλ Brahms. Σν θνκκάηη έρεη κηα ζπλερφκελε
θίλεζε ζε ζηπι perpetum mobile θαη ηξηκεξή θφξκα ΑΒΑ. Σν πξψην ζέκα είλαη
πεληαηνληθφ (ζνι- ια- ζη- ξε- κη). Τπάξρνπλ επίζεο θαη παξάιιειεο έθηεο. ΢ην 4ν
πεληάγξακκν, 4ν κέηξν, ππάξρνπλ παξάιιειεο ζπγρνξδίεο: εμαρφξδα ζηε ΗΗ, ΗΗΗ, Η
βαζκίδα, θάηη ην νπνίν ζπκίδεη ηηο Δηθόλεο από κηα έθζεζε ηνπ Μνπζζφξγθζθη. Δληχπσζε

475
Καη ζην Γεύηεξν πξεινύληην, έξγν 10, ρξεζηκνπνηείηαη ε πεληαηνληθή.
476
βι. Καηάινγν ηεο Δθζεζεο, αξηζκφο 56-58.

138
 139

θάλεη ην ζξηακβεπηηθφ θηλάιε, ζε ξσζηθφ χθνο θαη κε πάζνο, πεξηηπιηγκέλν κε

ζπγρνξδίεο, νη νπνίεο καο πάλε πην καθξηά, ζην Μπνξνληίλ.
Σειηθά, ην πξνζσπηθφ ζηπι ηνπ ζπλζέηε απνηειείηαη απφ κηα κίμε, κέζα απφ ηελ
νπνία αλαδεηά ηελ νκνξθηά ζηε κεισδία θαη ζηελ αξκνλία, θαη απνθαιχπηεηαη ζε φια ηα
έξγα ηνπ ηεο Πξψηεο πεξηφδνπ. Ζ κνπζηθή ηνπ είλαη ήξεκε θαη γαιήληα, αιιά ηαπηφρξνλα
γεκάηε πάζνο θαη έληαζε. ΋κσο, φηαλ ρξεηάδεηαη, ε δχλακε είλαη νξαηή. Έρεη κεισδηθφ
ηαιέλην, ρξεζηκνπνηεί κεισδίεο κε θαξδηά αλαπλνή. ΋ζνλ αθνξά ηελ αξκνλία, θαίλεηαη
φηη ν ζπλζέηεο έρεη αθνκνηψζεη δεκηνπξγηθά ηηο παξαδφζεηο ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο θαη
ηνπ Όζηεξνπ ξνκαληηζκνχ, αιιά απνθαιχπηεη θαη ηκπξεζζηνληζηηθέο ηάζεηο.
΢πκθσληθά έξγα. ΢ην Αξρείν Καιαθάηε θπιάζζεηαη κφλν ε παξηηηνχξα ηεο
κεηαγξαθήο ηεο Δηζαγσγήο-Φαληαζίαο γηα πηάλν (4 ρέξηα). Τπάξρεη ερνγξάθεζε ηνπ
έξγνπ κε ηελ Κξαηηθή Οξρήζηξα Θεζζαινλίθεο, απφ ην 2005 (θαηά ηε καξηπξία ηνπ Β.
Φηδεηδή), ζηελ νπνία δπζηπρψο δελ είρακε πξφζβαζε. Ο ειιεληθφο ηχπνο δελ ζρνιίαζε
ηελ Α΄ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ.
΢ηνλ Αξρείν Καιαθάηε δηαζψδνληαη ηξεηο θξηηηθέο γηα ηηο παξνπζηάζεηο ηεο
Δηζαγσγήο-Φαληαζίαο ζηε Ρσζία απφ ην 1907 (βι. ζει. 114-115), ζηηο νπνίεο ηνλίδεηαη ε
κεγάιε ηερληθή θαηάξηηζε ηνπ Β. Καιαθάηε, ε κνπζηθή ηνπ εθεπξεηηθφηεηα, ε επηξξνή
απφ ηνλ Σζατθφθζθη θαη ε αγάπε ηνπ ζπλζέηε γηα ηα ράιθηλα πλεπζηά. Με ηηο γλψκεο
απηέο πξέπεη λα ζπκθσλήζνπκε [εηδηθά φζνλ αθνξά ηηο επηξξνέο πνπ δέρεηαη ν ζπλζέηεο
απφ ηνλ Σζατθφθζθη, π.ρ. ζην 2ν ζέκα (Meno mosso) ππάξρνπλ ραξαθηεξηζηηθά
πεξάζκαηα ζε ζηπι Σζατθφθζθη, ζε άιια ηκήκαηα ππάξρνπλ κεισδίεο κε θαξδηά
αλαπλνή· ζηε ζει. 11 ηα δηαζηήκαηα ηεο αληνχζαο ηνληζκέλεο κεισδίαο κε ηα ηξίερα
παξαπέκπνπλ θάπσο ζηε Λίκλε ησλ θύθλσλ], αιιά φια απηά είλαη επεμεξγαζκέλα ζηελ
παξακηθξή ιεπηνκέξεηα θαη θέξλνπλ ηε ζθξαγίδα ηνπ πξνζσπηθνχ ζηπι ηνπ ζπλζέηε.

1. Σν πξφγξακκα ηνπ Königliche Musikalischen Kapelle, Γξέζδε Γεξκαλίαο: «Υεηκεξηλφ

πξφγξακκα ηεο ζεδφλ 1906-07. Κχθινο Α. Γεχηεξν ζπκθσληθφ θνλζέξην. Έθδνζε κε εληνιή ηνπ Königliche
Hofbuchdruckerei C.C. Meinhold & Söhne, απφ ηνλ Johannes Reichert. Γξέζδε, Δθδνηηθφο νίθνο C.C.
Meinhold & Söhne ηνπ Königliche Hofbuchdruckerei».
2. Άξζξν ζην πξφγξακκα, ζει. 9.
Eξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ, Κέξθπξαο.

Αθηεξσκέλν ζηελ Δηζαγσγή-Φαληαζία ηνπ Β. Καιαθάηε είλαη έλα άξζξν ζην

Υεηκεξηλφ πξφγξακκα ηεο ζεδφλ 1906-07 ηνπ Königliche Musikalische Kapelle, ζηε
Γξέζδε ηεο Γεξκαλίαο. Γεχηεξν ζπκθσληθφ θνλζέξην, Παξαζθεπή, 9 Ννεκβξίνπ 1906,

139
 140

ζει. 9-12, ην νπνίν παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε. ΢ην πξφγξακκα ηεο ζπλαπιίαο

παξνπζηάζηεθαλ:
1. Johannes Brahms, 4ε ζπκθσλία ζε ια ειάζζνλα.
2. Β. Καιαθάηεο, Δηζαγσγή – Φαληαζία, έξγν 8.
3. Joseph Haydn, ΢πκθσλία ηεο Ομθόξδεο ζε ΢νι κείδνλα.
Σν πξφγξακκα ηνπ Königliche Musikallischen Kapelle είλαη έλα ραξαθηεξηζηηθφ
δείγκα γξαθήο (θαη αλάιπζεο έξγσλ) απφ ηελ πξψηε δεθαεηία ηνπ 20νπ αηψλα. Ο ηξφπνο
έθζεζεο ησλ ζεκάησλ θαη ε κνπζηθνινγηθή ηεθκεξίσζε ηνπο είλαη θνηλά θαη ζε άξζξα απφ
παιηά ξσζηθά πεξηνδηθά ηεο επνρήο, ηα νπνία δηαζψζεθαλ ζην Αξρείν Καιαθάηε.

«Β. Καιαθάηεο477, Φαληαζία- Δηζαγσγή, έξγν 8,

Έθδνζε ηνπ νίθνπ Μ. Μπειηάγηεθ ζηε Λεηςία.

Σν έξγν απηό, ην νπνίν ζπλέζεζε από ην 1903 έσο ην 1904 θαη ηππώζεθε ην 1906, είλαη γξακκέλν ζε
ειεύζεξε, πνιύ δηαθνξεηηθή από ηε ζπλεζηζκέλε, θόξκα ηεο εηζαγσγήο. Ζ εηζαγσγή ζε κη ειάζζνλα (Allegro
non troppo), είλαη δνκεκέλε δηαδνρηθά πάλσ ζηα εμήο κνηίβα:
1. Allegro non troppo, δηαπγέο, άξπα. (1 θαη 2)
(ζζ. 10-12, κεηάθξαζε). Έληνλα ρηππήκαηα θιείλνπλ ηελ εηζαγσγή πξνο ηε ζπγρνξδία:

΢ηε ζπλέρεηα, ην Meno mosso πξνζζέηεη έλα λέν κέξνο κε απαζηξάπηνπζα εηζεξρόκελε κεισδία, ε
νπνία όκσο δελ αλαπηύζζεηαη, αιιά πνιύ ζύληνκα θαηαιήγεη θαη ζβήλεη ζε έλα ρακειό πηαλίζηκν:

Μηα λέα ζθέςε ςάρλεη λα αλαπηπρζεί:

Σν θύξην ζέκα ηνπ έξγνπ παξαηεξνύκε ζην θσλεηηθό ζέκα:

477
Τπνζεκείσζε ηνπ ζπληάθηε ηνπ πξνγξάκκαηνο: «Ο Καιαθάηεο είλαη καζεηήο ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, ζηνλ νπνίν είλαη αθηεξσκέλν ην έξγν απηφ. Χζηφζν, δελ θαηαθέξακε λα κάζνπκε θάηη
παξαπάλσ γηα ηε βηνγξαθία ηνπ ζπλζέηε, θαηνίθνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, παξφηη απεπζπλζήθακε ζρεηηθά
ζηνλ εθδφηε».

140
 141

Σν 5ν ζέκα ζπλδέεη σο ζέζε θαη σο ραξαθηήξαο ζε νξηζκέλν βαζκό ην 1ν θαη ην 2ν ζέκα, αλ δε

ζεσξήζνπκε ηελ εηζαγσγή κε ην 1ν ζέκα σο θύξην ζέκα. Απηό ζα ήηαλ πνιύ ιηγόηεξν εθθξαζηηθό. Οιόθιεξν ην
1ν κέξνο ζηε δνκή ηνπ έρεη εηζαγσγηθό ραξαθηήξα, ελώ ην 4ν ζέκα, αξγόηεξα, ζην ηειεπηαίν κέξνο 11,
εκθαλίδεηαη κε ηδηαίηεξν ηξόπν, σο πξαγκαηηθό βαζηθό ζέκα. Με αθόκε πην κεγάιε ιακπξόηεηα ην απόζπαζκα
ζην ηέινο ηνπ πξνρσξάεη ζε κηα πην παζηαζκέλε θόξκα:

Ζ νινθιήξσζε ηνπ κέξνπο απηνύ είλαη έλα ηξπθεξό επεηζόδην, ην νπνίν επηζηξέθεη ζην 3:

Ζ ηνληθόηεηα Ρε κείδνλα έρεη παξακείλεη έσο ηώξα βαζηθή. Σν 4ν ζέκα πξαγκαηνπνηεί έλα είδνο
γέθπξαο, κεηά από ηελ νπνία ε ζεκαληηθή έληαζε (ζηε κνπζηθή ηνπ έξγνπ) θέξλεη έλα λέν κνηίβν, πνπ ζπκίδεη
ην 6b θαη κπαίλεη κε γξήγνξε θίλεζε:

Μηα κεγάιε αληίζεζε δεκηνπξγεί έλα επεηζόδην, θάησ από ηε ζπλνδεία πνιιαπιώλ θηγνύξσλ κε
ηξέκνιν ζηα έγρνξδα θαη ηα μύιηλα πλεπζηά όξγαλα, ην νπνίν μεθηλάεη κε ηνλ εμήο ηξόπν:

Ο ζπλζέηεο πξνζζέηεη ελδηάκεζα ην 8ν ζέκα ελώ ηειηθά γίλεηαη κηα επαλάιεςε ηνπ 1νπ ζέκαηνο ηεο
εηζαγσγήο, ζε κη ειάζζνλα. Από δσ μεθηλάεη ε επαλέθζεζε ηεο ζεκαηηθήο ύιεο, ζηελ νπνία όκσο, ε εηζαγσγή
ρξεζηκνπνηείηαη ζε πην θνινζζηαία αλαπηπγκέλε θόξκα. Σα 2ν, 3ν θαη 4ν ζέκαηα εκθαλίδνληαη ηόηε κε
κεηαηξνπία ζηελ ηνληθόηεηα Νην κείδνλα. Αθνύ ρξεζηκνπνηεζεί (Μεηά από) ην 6, νη δπλάκεηο εξεκνύλ θαη
έξρεηαη ην 9, αιιά ηώξα κε πην πινύζηα αλάπηπμε, ελώ νη αθξναηέο ληώζνπλ όηη ηώξα παηνύλ γέξα ζηε γε. ΢ην
ηέινο γίλεηαη ε επηζηξνθή κε κεηαηξνπία ζε Μη κείδνλα, κε θαξδηά αλάπηπμε κε έλα κνηίβν ζε ζηπι
εκβαηεξίνπ:

141
 142

Θξηακβεπηηθά ε κνπζηθή αλεβαίλεη ζε κηα κεγαινπξεπή νξρεζηξηθή επαλάιεςε ηνπ βαζηθνύ ζέκαηνο
5, ζε Μη κείδνλα:

Με κηα ιακπξή ζπκκεηνρή όισλ ησλ δπλάκεσλ, ην έξγν νινθιεξώλεηαη μαλά ζε Μη κείδνλα».

Απφ ηα ηέιε ηνπ 18νπ θαη ηδηαίηεξα ην 19νπ αηψλα, ζηε κνπζηθή απνθηά κεγάιε
ζεκαζία ε ελφξγαλε κηθξνγξαθία (ραξαθηεξηζηηθά κνπζηθά θνκκάηηα ζε ρνξεπηηθέο
κνξθέο θ.ιπ.). Χο ζνβαξφ έξγν ελφο λένπ ζπλζέηε, ε πόιθα Polonaise, έξγν 14 ηνπ Β.
Καιαθάηε αμίδεη πιήξνπο πξνζνρήο. Σν έξγν απνθαιχπηεη γηα άιιε κηα θνξά (φπσο ε
Δηζαγσγή-Φαληαζία) ηε κεγάιε ηερληθή θαηάξηηζε ηνπ Β. Καιαθάηε, ηε κνπζηθή ηνπ
εθεπξεηηθφηεηα, ηελ επηξξνή απφ ηνλ Σζατθφθζθη θαη ηελ αγάπε ηνπ ζπλζέηε γηα ηα
ράιθηλα πλεπζηά. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ γηα ηε Νέα Ρσζηθή ΢ρνιή478, θαη ηα αθνχζκαηα
πνπ θαλεξψλεη αλήθνπλ ζηηο ζιαβηθέο παξαδφζεηο (π.ρ. ν ραξαθηεξηζηηθφο ξπζκφο ζε ¶
ηνπ ρνξνχ πφιθα, νη ιπξηθέο κεισδίεο θ.ά.). Σν έξγν απνηειεί έλα ραξαθηεξηζηηθφ δείγκα
γξαθήο ηεο Πξψηεο πεξηφδνπ δηδαζθαιίαο ηνπ Β. Καιαθάηε θαη ν επφκελνο ζηαζκφο ζηελ
εμέιημε ηεο νξρεζηηθήο ηνπ γξαθήο, κεηά ηε ΢πκθσλία, έξγν 12 θαη ηελ Δηζαγσγή-
Φαληαζία, έξγν 8. Δπίζεο πνιιά ραξαθηεξηζηηθά απφ ηερληθήο θαη κνπζηθήο πιεπξάο ησλ
έξγσλ απηψλ είλαη θνηλά, θάηη ην νπνίν καξηπξεί ηελ εχξεζε θαη ηελ νξηνζέηεζε ηνπ
πξνζσπηθνχ ζηπι ηνπ Β. Καιαθάηε ζηε ζπκθσληθή κνπζηθή θαηά ηελ εμεηαδφκελε
πεξίνδν.
Σν Polonaise έρεη ενξηαζηηθφ θαη ζνβαξφ ραξαθηήξα, ε δηάζεζε ηνπ είλαη θσηεηλή
θαη ε ελνξρήζηξσζε θαιή479. Δίλαη γξακκέλν ζε θφξκα ηεο ζνλάηαο, κε ηα δχν αληίζεηα
ζέκαηα, κε ην ραξαθηεξηζηηθφ ξπζκφ ηεο πφιθαο. Θα κπνξνχζακε λα ηε ραξαθηεξίζνπκε
σο έλα ξνκαληηθό ζπκθσληθό πνίεκα. Σν πξψην ζέκα είλαη δπλακηθφ, κε ηνλ
ραξαθηεξηζηηθφ ξπζκφ ηεο πφιθαο ζε ¶ (     , ζηα έγρνξδα θαη θιαξηλέηα,
αθνινπζνχλ ηα φκπνε), θαη καο ζπκίδεη ιίγν έξγα ησλ Dvořák θαη Chopin. Σαπηφρξνλα
ζηα ράιθηλα πλεπζηά, ηα νπνία παίδνπλ ζπνπδαίν ξφιν θαηά ηε δηάξθεηα νιφθιεξνπ ηνπ
έξγνπ, αθνχγνληαη (ζηηο ηξνκπέηεο) νη ραξαθηεξηζηηθέο θηγνχξεο (.   |    ). Σν
δεχηεξν ζέκα (βηφιεο, θιαξηλέηα, αθνινπζνχλ ηα φκπνε) είλαη ραξνχκελν, ρνξεπηηθφ θαη
ζθεξηζφδν. Απφ ηε ζει. 14 (ζηελ ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα ζηνλ Αξρείν Καιαθάηε, αξ. 7),
αξρίδεη ε αξθεηά επηδέμηα, δχζθνιε θαη ηερληθά ζχλζεηε επεμεξγαζία, ε νπνία πεξηέρεη
κεξηθέο ελδηαθέξνπζεο ιεπηνκέξεηεο. Ο νπιηζκφο αιιάδεη ζε ΢η χθεζε κείδνλα θαη
αθνινπζεί λέν ιπξηθφ επεηζφδην, ην νπνίν αξρίδεη κε κηα κεισδία κε θαξδηά αλαπλνή480 (ε
νπνία σο ζηπι αθνινπζεί ηηο ζιαβηθέο παξαδφζεηο). Σν Polonaise νινθιεξψλεηαη κε
δπλακηθφ Φηλάιε. Σν έξγν δελ θνπξάδεη θαη δε κηκείηαη ηνπο ηξφπνπο ή ην χθνο άιισλ
ζπλζεηψλ. Ζ γξαθή γηα ηα φξγαλα ηεο νξρήζηξαο έρεη αξθεηή δπζθνιία (ζε απηφ ην
επίπεδν καο επηηξέπεη λα θάλνπκε ζχγθξηζε κε ηε γξαθή ζηα έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ
απφ ηελ αληίζηνηρε πεξίνδν).
Γελ ππάξρνπλ ελδείμεηο γηα ηελ εθηέιεζε ηνπ Polonaise ζηε Ρσζία, αιιά είλαη πνιχ
πηζαλφ λα κπεη θάπνηε ζην πξφγξακκα ηεο Κξαηηθήο Οξρήζηξαο Αζελψλ (ζχκθσλα κε ηηο

478
Σν είδνο ηεο Πνισλέδαο βξήθε αληαπφθξηζε ζηνπο Ρψζνπο ζπλζέηεο, νη νπνίνη ην ρξεζηκνπνίεζαλ
ζηηο φπεξεο ηνπο (Μνπζζφξγθζθη, Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Σζατθφθζθη θ.ά.), ελψ έξγα γηα πηάλν ζπλέζεζαλ νη
Ληάληνθ θαη ΢θξηάκπηλ.
479
Ο ζπλζέηεο νξγαλψλεη θαη αληηκεησπίδεη ηελ πξφζζεζε ησλ νξγάλσλ ζαλ ππξακίδα· απηφ ζα βξεη
ηε κεγαιχηεξε έθθξαζε ηνπ ζηελ ηερληθή ηεο ελνξρήζηξσζεο ηνπ Θξύινπ (1928).
480
Καη ζηελ επεμεξγαζία ηεο Δηζαγσγήο-Φαληαζίαο αλαθαιχπηνπκε λέα κνπζηθή χιε.

142
 143

καξηπξίεο ηνπ Αξρηκνπζηθνχ Β. Φηδεηδή, ν νπνίνο έθξηλε φηη, απφ ηερληθήο πιεπξάο, ην
Polonaise είλαη γξακκέλν κε κεγάιε γλψζε ηνπ αληηθεηκέλνπ θαη κε ηδηαίηεξε καζηνξηά).
Μνπζηθή δσκαηίνπ.
Σν Κνπηληέην κε πηάλν (1907) είλαη ζηελ νπζία κηα θαηλνχξγηα επηκέιεηα ηνπ
΢εζηέην γηα θιάνπην, θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν (1906)481. Απνηειεί κηα άξηηα, πην
δχζθνιε θαη ηερληθά άςνγε κεηαθνξά ηνπ έξγνπ, κε ιεπηνκεξή επεμεξγαζία θαη
αλαζεψξεζε ηεο πξνγελέζηεξεο γξαθήο γηα ηα φξγαλα (φζνλ αθνξά ην θνπαξηέην
εγρφξδσλ, εθεί ν ζπλζέηεο δελ αιιάδεη πνιιά). Ππθλή γξαθή, ηέιεηνο ζπληνληζκφο,
αθξίβεηα, απνρξψζεηο θαη κνπζηθφηεηα. Ζ πάξηα ηνπ πηάλνπ είλαη πνιχ πην δχζθνιε.
Κξαηάεη ηε ζνιηζηηθή ηεο ζέζε θαη αθνκνηψλεη ην θιάνπην (π.ρ. ζηελ εηζαγσγή ηνπ
Πξψηνπ κέξνο, ηα ζέκαηα πνπ ν ζπλζέηεο είρε αλαζέζεη ζην θιάνπην, ζηε λέα επηκέιεηα
ηα κεηαθέξεη ζην πηάλν). Σν πηάλν ζπλνδεχεη απαιά, φπνπ ππάξρεη ζφιν επεηζφδην ζηα
έγρνξδα, πνιιέο θνξέο επαλαιακβάλεη ηα ζέκαηα απφ ηα έγρνξδα θαη ηα αλαπηχζζεη (ν
ζπλζέηεο είλαη, αλάκεζα ζηα άιια, θαη έλαο ππέξνρνο ρεηξηζηήο ηεο Αληίζηημεο). Δάλ
φκσο ην πηάλν έρεη ηε ζφιν κεισδία, ηα έγρνξδα έρνπλ πην απιή εθαξκνγή θαη
ρξεζηκνπνηνχληαη ζαλ κνπζηθφ θφλην. Σν Κνπηληέην θξαηάεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
΢εζηέηνπ, φζνλ αθνξά ηηο δχν αληίζεηεο, αιιά ηζάμηεο νκάδεο νξγάλσλ, νη νπνίεο
βξίζθνληαη ζπλερψο ζε δηακάρε θαη αιιεινζπκπιεξψλνληαη. Δχθνιν είλαη λα
παξαηεξήζνπκε θαη ηελ εμέιημε ηεο κνπζηθήο γξαθήο, επεηδή ν ζπλζέηεο ρξεζηκνπνηεί
ηελ ίδηα αξίζκεζε (φπνπ ππάξρνπλ δηαγξαθέο ζην ΢εζηέην, π.ρ. ζην 1ν κέξνο αξ. 3, ζην
Κνπηληέην ηα βξίζθνπκε δηνξζσκέλα θαη αλαπηπγκέλα). Ο ζπλζέηεο ήηαλ ηειεηνκαλήο,
έλαο πξνηθηζκέλνο άλζξσπνο, ν νπνίνο δνχιεπε εληαηηθά θαη πξνζπαζνχζε λα πξνζθέξεη
ην θαιχηεξν δπλαηφ απνηέιεζκα· επηπιένλ δελ πεηνχζε ηηο παιηέο ηνπ ζπλζέζεηο (γηα απηφ
άιισζηε δηαηήξεζε νιφθιεξν ην αξρείν ηνπ ζην ζπίηη ηνπ).
Ζ κνπζηθή απνθαιχπηεη κεγάιν κεισδηθφ πινχην. Απφ ηα ηέζζεξα κέξε ηνπ
Κνπηληέηνπ, κεγαιχηεξνο πινχηνο ζε πεξηερφκελν ππάξρεη ζην 1ν (Larghetto-Allegrν)482
θαη ζην 3ν (Andante)483 κέξνο, θαη επεηδή πεξηέρνπλ κεξηθέο ελδηαθέξνπζεο ιεπηνκέξεηεο,
θαη επεηδή έρνπλ αξθεηά επηδέμηα, δχζθνιε θαη ηερληθά ζχλζεηε επεμεξγαζία. ΢ηε
κνπζηθή ηνπ 1νπ κέξνπο δε ιείπεη ε δξακαηηθφηεηα, ελψ ζην Αληάληε, ην νπνίν θέξλεη ηε
ζθξαγίδα ησλ ξνκαληηθψλ ζηεξενηχπσλ484, κέλεη αμέραζηε ε κεισδία, ε νπνία πνιιέο
θνξέο παξνπζηάδεηαη θαη αλαπηχζζεηαη κε ξνκαληηθφ ηξαλζπφξην485. ΢ηε κνπζηθή ηνπ
Κνπηληέηνπ, φπσο ζπκθσλνχλ νη Ρψζνη θαη Έιιελεο κνπζηθνθξηηηθνί, εκθαλήο είλαη ε
επηξξνή απφ ηε ξνκαληηθή κνπζηθή θαη απφ ηνλ Schumann486, κε έκθαζε ζην Αληάληε.
481
βι. ζει. 68-69 θαη ηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε, αξ. 40, ΢εζηέην (1906), ηνπ
νπνίνπ ην ΗΗ. Μελνπέην θαη ην ΗΗΗ. Αληάηδην είλαη ζηελ νπζία δχν λέεο επηκέιεηεο απφ έξγα ηεο Πεξηφδνπ
΢πνπδψλ, 1894 (αξ. 17 θαη 18 ζηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ).
482
Γχν αληίζεηα ζέκαηα ζηελ αξγή εηζαγσγή, δχν αληίζεηα ζέκαηα θαη ζην θχξην κέξνο ηνπ
Αιέγξν (ην πξψην ζέκα είλαη κηθξφ ζε έθηαζε, θνθηφ, ζηαθάην, ζθεξηζφδηθν, ελψ ην δεχηεξν είλαη ιπξηθφ,
κε φκνξθε κεισδία). Απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά, κε ηα δχν αληίζεηα ζέκαηα, ην ξνκαληηθφ ηξαλζπφξην, νη
ελαιιαγέο ζην ηέκπν, κε έκθαζε ζην 4ν κέξνο Φηλαιε, ε αληίζηημε ζηηο θσλέο, νη δπλακηθνί ρξσκαηηζκνί
θ.ιπ. είλαη θνηλά γηα νιφθιεξν ην Κνπηληέην. Παξφκνηα ζηνηρεία βξίζθνπκε θαη ζην θνπαξηέην εγρφξδσλ,
έξγν 22.
483
΢ηελ πιεηνςεθία ησλ εμεηαδνκέλσλ θνπαξηέησλ εγρφξδσλ ηεο επνρήο (ησλ κειψλ ηνπ θχθινπ
ηνπ Μπειηάγηεθ, 1890-1917) ππάξρεη αξγό Σξίην κέξνο (ζε κηα αλαινγία 10 πξνο 15), βι. Prokopchuk,
A.V. (Phd, Vladivostok, 2006). Σν ίδην θαηλφκελν παξαηεξνχκε ζηε ΢πκθσλία ζε ια ειάζζνλα έξγν 12,
Γηπισκαηηθή εξγαζία ηνπ Β. Καιαθάηε (1899).
484
΋ζνλ αθνξά ην ιπξηθφ Αληάληε, απηή είλαη ε ηξίηε (απφ ηηο ηέζζεξηο ζπλνιηθά) δηαθνξεηηθή
επηκέιεηα ηνπ νκψλπκν θνκκαηηνχ γηα πηάλν απφ ηελ Πεξίνδν ΢πνπδψλ ηνπ ζπλζέηε (1894, βι. αξ. 18. ζηνλ
Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε).
485
Με ξνκαληηθφ ηξαλζπφξην παξνπζηάδεηαη θαη αλαπηχζζεηαη θαη ην 1ν ζέκα ζην 2ν κέξνο
Μελνπέην.
486
Βι. ζει. 123-124, άξζξν ζε άγλσζηε εθεκεξίδα ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (23-11-1908, ζπληάθηεο ν
Κ. Γηνπ.) «Σν θαιχηεξν κέξνο ηνπ θνπηληέηνπ είλαη ην Αληάληε, γξακκέλν ιίγν ζην ζηπι ηνπ Schumann».

143
 144

Ρσζηθέο επηξξνέο απφ ην πεξηβάιινλ ηνπ ζπλζέηε ππάξρνπλ ζε φιν ην έξγν, αιιά πην
πνιχ ζην δεχηεξν κέξνο Menuetto, ην νπνίν είλαη πην νπδέηεξν. Ζ ζεκαηηθή χιε ηνπ 2νπ
θαη 3νπ κέξνο αλήθεη ζηε ιπξηθή ζθαίξα. Δπηπιένλ, ην έξγν έρεη αξγό 3ν κέξνο (θνηλή
ηάζε ζηα θνπαξηέηα εγρφξδσλ ησλ κειψλ ηνπ θχθινπ ηνπ Μπειηάγηεθ). Σν Φηλάιε ηνπ
έξγνπ μερσξίδεη γηα ηε κεγάιε δηάξθεηά ηνπ θαη ηε κνπζηθή πνηθηιία (ην πεξηερφκελν ηνπ
είλαη αξθεηά δχζθνιν θαη ζπγθερπκέλν, κε αιιαγέο ζην ηέκπν487, νη νπνίεο αθνξνχλ ηελ
παξνπζίαζε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ζεκαηηθήο χιεο κε ηε κέζνδν ησλ παξαιιαγψλ (1ν
ζέκα: γξήγνξν θαη ρνξεπηηθφ, 2ν ζέκα: πην αξγφ θαη ιπξηθφ). Ζ θαιχηεξε πιεπξά ηνπ
Κνπηληέηνπ είλαη ε ελνξρήζηξσζε ηνπ, ζηελ νπνία ν Καιαθάηεο αλακθίβνια απνθαιχπηεη
ηθαλφηεηεο. Πξέπεη λα ζπκθσλήζνπκε κε ηνπο θξηηηθνχο φηη «ηα ζέκαηα απφ ην Κνπηληέην
δελ είλαη πνιχ δσεξά», αιιά απηφ είλαη ην πξνζσπηθφ ζηπι ηνπ Β. Καιαθάηε, ην νπνίν
εκθαλίδεηαη αθξηβψο φπσο είλαη θαη ζηηο πξνεγνχκελεο ζπλζέζεηο ηνπ.
Ζ ηερληθή ηνπ Β. Καιαθάηε σο ζπλζέηε είλαη άξηζηε. Σν Κνπηληέην έρεη ζεκαληηθά
κνπζηθά πξνηεξήκαηα θαη παξνπζηάδεη αξθεηή δπζθνιία ζηελ εθηέιεζε. Λακβάλνληαο
ππφςε ηα δχν Κνπαξηέηα εγρόξδσλ, έξγα 15 θαη 22 θαη ηα πηαληζηηθά έξγα απφ ηελ Πξψηε
πεξίνδν δηδαζθαιίαο, είλαη αλακθηζβήηεην φηη ν Β. Καιαθάηεο έρεη φια ηα βαζηθά
ραξαθηεξηζηηθά, γηα λα κπνξεί λα γξάςεη θαιή κνπζηθή δσκαηίνπ, ζηελ νπνία
ζπκπεξηιακβάλεηαη ην Κνπηληέην κε πηάλν, έξγν 7. Γηα ην ιφγν απηφ ε επηζηεκνληθή ζεηξά
ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο Μνπζηθήο κε ζέκα «Μλεκεία Νενειιεληθήο Μνπζηθήο»
πεξηιακβάλεη ηα έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ ηνπ ζπλζέηε, ζην 4ν θαη 5ν ηφκν, κε ηίηιν «Β.
Καιαθάηεο, Κνπαξηέηα εγρφξδσλ» (ε επηκέιεηα ησλ έξγσλ έρεη νινθιεξσζεί ην 2009-10)
θαη «Β. Καιαθάηεο, Πηάλν Σξίν θαη Κνπηληέην κε πηάλν».

ΔΛΔΤΘΔΡΟΣΤΠΗΑ, 18-5-2005, ΢ειίδα: 28, Καηεγνξία: Μνπζηθή, «Διιεληθή κνπζηθή ζε ππεξβνιηθή

δφζε. Ήρνη δσληαλνί», άξζξν ηνπ Γηάλλε ΢βφινπ. 5ε παξάγξαθνο «Σν ηειεπηαίν ήηαλ κηα ζχλζεζε θάπσο
πιαηεηάδνπζα θαη δαζθαιίζηηθε ζηελ α ια ΢νχκαλ αλαπαξαγσγή ζηεξενηχπσλ ηνπ γεξκαληθνχ
Ρνκαληηζκνχ, απνθαιππηηθή ηεο αθνκνίσζεο ηνπ Έιιελα ζην πεξηβάιινλ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ησλ αξρψλ
ηνπ 20νπ αηψλα. ΋ιεο νη ζπλζέζεηο εξκελεχηεθαλ κε πεξίζζεηα ξνκαληηθνχ πάζνπο».
487
Σν ίδην θαηλφκελν παξνπζηάδεηαη ζηα ζπκθσληθά έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε απφ ηελ εμεηαδφκελε
πεξίνδν.

144
 145

5. Ζ Γεύηεξε πεξίνδνο δηδαζθαιίαο (1912-1929).

5.1. Ζ εθινγή ηνπ Καιαθάηε σο θαζεγεηή ΢ύλζεζεο (1912-1916).
5.1.1. Πξνζσπηθά ζηνηρεία θαη έξγα ηεο πεξηόδνπ.
Ζ επηηπρεκέλε πνξεία ηνπ Β. Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο θνξπθψζεθε
κε ηελ εθινγή ηνπ σο Καζεγεηή ΢χλζεζεο, ην 1912488. Σελ ίδηα ρξνληά γελλήζεθε ε θφξε
ηνπ ζπλζέηε, ε Λχδηα Καιαθάηε489. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο πνιχρξνλεο δηδαζθαιίαο ηνπ
ζην Χδείν, θαη ηδηαίηεξα ηελ πεξίνδν 1912-1929, δεθάδεο αλαγλσξηζκέλνη ζπλζέηεο,
ζεσξεηηθνί θαη δηεπζπληέο νξρήζηξαο ζπνχδαζαλ καδί ηνπ: o N. Οκπνχρνθ (Nicolas
Obuhow), o ΢ίιηλγθεξ (Joseph Schillinger), o Ηάθσβν Φίζεξ (Ficher) (Αξγεληηλή), o
Laurens Collingwood (Αγγιία), o A. Swan (Αγγιία)490, o H. Eller (Δζζνλία), o Cyrillos
Kreek (Δζζνλία), o N. Slonimsky, o A. Βέπξηθ, o Οπ. Γθαληδηκπέθνθ (Αδεξκπατηδάλ), o
Ρ. Μειηθηάλ (Αξκελία), o ΢αξθίο Μπαξρνπληαξηάλ (Γεσξγία), o Γηνπ. Σηνχιηλ, o Α.
Γθάνπθ, o Η. Μνχζηλ, o Μ. Μπξάδληθνθ, ε Μ. Ηνχληηλα, ν ΢. Μπνγαηηξηφθ491, ν Υ.
Κνπζλαξηφθ θ.ά. Ο Καιαθάηεο ήηαλ άλζξσπνο κε ήζνο θαη δηδαθηηθφ ηαιέλην θαη θέξδηζε
ηελ εθηίκεζε ησλ ζπλαδέιθσλ θαη ησλ καζεηψλ ηνπ· κάιηζηα, αξθεηνί απφ απηνχο ηνλ
αλάθεξαλ κε αγάπε ζηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπο.
Ίζσο ζην δηάζηεκα 1901-1911 –ηα νλνκαδφκελα «αζεκέληα ρξφληα» ζηε ξσζηθή
ηέρλε– θαηά ην νπνίν ν Καιαθάηεο δίδαμε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη Φνχγθα ζην Χδείν, λα
ήηαλ, απφ θαιιηηερληθή άπνςε, ηα πην δεκηνπξγηθά ρξφληα ηεο Πξψηεο πεξηφδνπ ηνπ σο
ζπλζέηε.
Γηα ιφγνπο πνπ δε γλσξίδνπκε αθξηβψο (ίζσο ε εκπφιεκε θαηάζηαζε ζηε Ρσζία,
νηθνγελεηαθνί θαη επαγγεικαηηθνί ιφγνη θ.ιπ.), ν Καιαθάηεο δε ζπλέζεζε ζρεδόλ ηίπνηα
από ην 1911 έσο ην 1928, νπφηε δεκηνχξγεζε ην Légende (Θξχινο) ζε Νην κείδνλα, έξγν
20, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία, θαη ζηε κλήκε ηνπ Schubert. Σν έξγν
απηφ βξαβεχζεθε ζηνλ παγθφζκην δηαγσληζκφ ηεο ακεξηθαληθήο δηζθνγξαθηθήο εηαηξίαο
«Columbia Records», κε αθνξκή ηα 100 ρξφληα απφ ην ζάλαην ηνπ Schubert, Βηέλλε 1928
(Παξάξηεκα Ρσζίαο – Β΄ βξαβείν, ν ζπλζέηεο δειψλεη φηη ην έξγν είλαη ιηζνγξαθεκέλν
ζην Λνλδίλν). Σα κφλα έξγα ηνπ Καιαθάηε ηελ πεξίνδν απηή ήηαλ:
1. Ζ εκηηειήο θαληάηα Ησάλλεο ν Γακαζθελόο (1913), γηα βαξχηνλν, ρνξσδία θαη
ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 18, κε θείκελν ηνπ Α. Σνιζηφη (δηαζψδνληαη ζπλνιηθά 3
απνζπάζκαηα, 2 ελνξρεζηξσκέλα θαη 1 ζπαηξίην). Απφ ηελ θαληάηα απηή εθδφζεθε ε
Άξηα ηνπ Ησάλλε, γηα θσλή θαη πηάλν, πξηλ ην 1917492.
2. Σν Πξεινύληην, γηα πηάλν, ζε Ρε κείδνλα (1921).
3. Σν Σζηγγάληθν ηξαγνύδη, γηα πςίθσλν θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα,
έξγν 19, κε θείκελν ηνπ Πνχζθηλ (1927), ην νπνίν ζηελ νπζία είλαη κέξνο απφ ηε Γεχηεξε
ζθελή ηεο φπεξαο Οη Σζηγγάλνη (1899-1937).

488
Απφ ην 1914 εξγάζηεθε ζηε βαζκίδα ηνπ θαζεγεηή, φπσο δειψλεη ν ίδηνο ν Β. Καιαθάηεο.
489
βι. ην παξάξηεκα κε ηηο νηθνγελεηαθέο θσηνγξαθίεο θαη ηνλ Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 9: Λχδηα
Β. Καιαθάηε (γελ. 1912), γεσιφγνο.
490
Alfred Julius Swan (9-10-1890, Αγ. Πεηξνχπνιε – 10-2-1970, Haverford): αγγιηθήο θαηαγσγήο
Ακεξηθάλνο κνπζηθνιφγνο θαη ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο κε ηνπο Καιαθάηε,
Βίλθιεξ θαη Καξαηίγθηλ. Δξγάζηεθε ζε πνιιά ακεξηθαληθά θαη επξσπατθά παλεπηζηήκηα (πάλσ ζηηο κειέηεο
ηεο παιαηάο ζιαβνληθήο ζεκεηνγξαθίαο ηεο Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο).
491
΢εκηφλ ΢εκηφλνβηηο Μπνγθαηηξηφθ (Bogatyryov/Buhguhtiryoff/Bogatyrev) (2-3/6-1890 Υάξθνβν –
12-3-1960 Μφζρα): ζπλζέηεο, ζεσξεηηθφο, κνπζηθνιφγνο θαη δάζθαινο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Βίηνι
θαη Καιαθάηε (Αξκνλία, Αληίζηημε), ΢ηέηλκπεξγθ (Δλνξρήζηξσζε) (1912-1915). Απφθνηηνο ηνπ 1916
(΢χλζεζε, Βίηνι).
492
Ζ ρξνλνιφγεζε, ε αξίζκεζε ηνπ έξγνπ θαη ε πιεξνθνξία φηη πξνεπαλαζηαηηθά εθδφζεθε ε Άξηα
ηνπ Ησάλλε είλαη ζχκθσλα κε ηνλ πξψην Καηάινγν Έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε. Γηα πεξηζζφηεξεο
πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ εκηηειή θαληάηα, βι. ζει. 119, 157-160 θαη αξ. 47 ζηνλ Πιήξε Καηάινγν
Έξγσλ ηνπ ζπλζέηε.

145
 146

1. Ο Β. Καιαθάηεο κε ηε ζχδπγφ ηνπ Γηεπγθέληα Λβφβλα θαη ην γην ηνπο Αλαηφιη (γελ. 1911), ην
1912. βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 63.
2. Φσηνγξαθία ηνπ Β. Καιαθάηε απφ ηελ αληίζηνηρε πεξίνδν. βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 64.
3. Ο Αλαηφιη Καιαθάηεο, θσηνγξαθία, 1912.
4. Λχδηα Καιαθάηε (1912 - 2009), θσηνγξαθία απφ ην 1949. βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 9.

Με δεδνκέλα ηα ζπγθεθξηκέλα ηζηνξηθά γεγνλφηα ζηε Ρσζία [έλαξμε ηνπ A΄ΠΠ ην

1914, Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε ην 1917, νπφηε, κε δηάηαγκα ηνπ Λέληλ, ην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο κεηαηξάπεθε ζε Κξαηηθή Μνπζηθή Αθαδεκία (1914-1924), θαη ηα ηδηαίηεξα
δχζθνια ρξφληα γηα ην Χδείν, θαηά ηελ πεξίνδν 1918-1923 (ρσξίο ζέξκαλζε, κε κεησκέλν
αξηζκφ θνηηεηψλ θ.ιπ.), αιιά θαη ν εκθχιηνο πφιεκνο πνπ αθνινχζεζε], ε δεχηεξε
πεξίνδνο δηδαζθαιίαο ηνπ Καιαθάηε ρσξίδεηαη ζε δχν κηθξφηεξα κέξε· ην πξψην απφ ην
1912 κέρξη ην 1916 θαη ην δεχηεξν απφ ην 1917 κέρξη ην 1929.

5.1.2. Οη καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο ηνπ έηνπο
1912. Μαξηπξίεο γηα ηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα.
Μειεηψληαο ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ καζεηή ηνπ Καιαθάηε Υξηζηνθφξ ΢.
Κνπζλαξηφθ (1890-1960), γίλεηαη θαηαλνεηφ ην γηαηί ν ζπγγξαθέαο, κεηά ην 1913, έπξεπε
λα παξακείλεη γηα ελλέα νιφθιεξα ρξφληα εθηφο Χδείνπ, ιφγσ ηεο εκπφιεκεο θαηάζηαζεο
ζηε Ρσζία493. Σν 1914 ππήξρε ζηε Ρσζία επηζηξάηεπζε494. Πνιινί κνπζηθνί
θαηαηάρηεθαλ ζην ζηξαηφ (κεηαμχ απηψλ θαη ν γηνο ηνπ A. Ληάληνθ). Ο Α΄ΠΠ δελ έγηλε
ηδηαίηεξα αηζζεηφο ζηελ Πεηξνχπνιε. Πεξίπνπ ην 1923 ε θαηάζηαζε ζηελ πξψελ
πξσηεχνπζα ηεο Ρσζίαο ζηαζεξνπνηήζεθε, θαη απηφ έδσζε ηε δπλαηφηεηα ζηνλ
Κνπζλαξηφθ λα ζπλερίζεη ηηο κνπζηθέο ζπνπδέο ηνπ. Χζηφζν, θάπνηνη άιινη καζεηέο ηνπ
Καιαθάηε δηέθνςαλ ηηο ζπνπδέο ηνπο ζην Χδείν (π.ρ. ε Μαξία Γηνχληηλα, γηα 3 ρξφληα,
απφ ην 1917 κέρξη ην 1920).

493
Ο Κνπζλαξηφθ θαηαηάρζεθε ζην ζηξαηφ ζηε δηάξθεηα ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ, φπσο αλαθέξεη ν
άιινο καζεηήο ηνπ Καιαθάηε, ν Γηνχξη Σηνχιηλ (Kushnarev, 1967).
494
΋ηαλ ζηηο 28 Ηνπιίνπ 1914 ε Απζηξία θεξχζζεη ηνλ πφιεκν ζηε ΢εξβία, ε Ρσζία πξνρψξεζε ζε
κεξηθή επηζηξάηεπζε.

146
 147

Πξηλ μεθηλήζνπκε ηελ παξνπζίαζε θαη ηελ ηεθκεξίσζε ηεο εξγαζίαο ηνπ Καιαθάηε
ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, θαηά ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν, θξίλνπκε ζθφπηκν λα
αλαθεξζνχκε ζπλνπηηθά ζηε Μνπζηθή, θαηά ηελ πξνεπαλαζηαηηθή Ρσζία θαη ηε
ξσζηθή πξσηνπνξία ζηηο δεθαεηίεο ησλ ‟10 θαη ‟20495.
Οη δεθαεηίεο ηνπ ‟10 θαη ηνπ ‟20 δε ραξαθηεξίδνληαη απφ ηδηαίηεξε αθξίβεηα θαη
ζαθήλεηα ζηε κνπζηθή, φπσο ι.ρ. ζηε ξσζηθή ινγνηερλία θαη ζηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο.
Αξθεηά ζπρλά απφ ηνπο Ρψζνπο θξηηηθνχο ηεο ηέρλεο ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο
«θνπηνπξηζκφο». Οη ζπλζέηεο πνπ ζπκκεηείραλ ζην θίλεκα ήηαλ νη Ρφζηιαβεηο,
Βηζλεγθξάληζθη, Οκπνχρνθ, Λνπξηέ, Α.Μ. Αβξαάκνθ, ΢ίιηγθεξ θ.ιπ. ΢ηελ ίδηα θαηεγνξία
κπνξνχκε λα εληάμνπκε θαη ηνπο Γθνιίζεθ θαη Α.Β. Μνζνιφθ. Μεηά ην 1917 κεξηθνί απφ
ηνπο παξαπάλσ ζπλζέηεο κεηαλάζηεπζαλ ζηε Γαιιία (Βηζλεγθξάληζθη, Οκπνχρνθ,
Λνπξηέ) θαη ζηηο ΖΠΑ (Λνπξηέ, ΢ίιηγθεξ). Οη ζπλζέηεο πνπ παξέκεηλαλ ζηε Ρσζία
(Ρφζηιαβεηο, Αβξαάκνθ θαη νη λεφηεξνί ηνπο) ππνρξεψζεθαλ, ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο
ηνπ ‟30, λα αιιάμνπλ ην κνπζηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπο θαη λα αζρνιεζνχλ κε
δηαθνξεηηθέο κνπζηθέο δξαζηεξηφηεηεο.
Απφ ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο απνθνίηεζαλ ν Οκπνχρνθ θαη ν ΢ίιηλγθεξ, νη
νπνίνη ζπνχδαζαλ κάιηζηα ππφ ηελ επίβιεςε ηεο αθαδεκατθήο παξάηαμεο ηνπ Χδείνπ. Ο
Οκπνχρνθ άξρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε ΢χλζεζε ζην Χδείν ην 1913, φπνπ ζπνχδαζε κε ηνλ
Καιαθάηε (κάιινλ Αξκνλία θαη Αληίζηημε), ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ θαη ηνλ Ν. Σζεξεπλίλ. Απφ
ην 1913 ρξνλνινγείηαη θαη ε πξψηε ηνπ ζνβαξή ζχλζεζε, ηα ηξαγνχδηα Quatre mélodies
(Rouart et Lerolle, Paris, 1921). Σν 1915 ν Οκπνχρνθ επηλφεζε ηε δηθή ηνπ κνπζηθή
ζεκεηνγξαθία. Σν ζχζηεκα απηφ, παξφκνην κε ην ζχζηεκα ηνπ Γθνιίζεθ,
ρξεζεκνπνηήζεθε απφ ην ζπλζέηε ζε φια ηα έξγα ηνπ, γξακκέλα κεηά ην 1915. ΢ηε Ρσζία
έγηλε κφλν κηα ζπλαπιία κε δηθά ηνπ εξγα, κε ηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ πεξηνδηθνχ
Muzïkal‟noy Sovremennik (΢χγρξνλνο Μνπζηθφο), ην 1916. Ο ηχπνο ηεο ξσζηθήο
πξσηεχνπζαο πνιέκεζε έληνλα ηα έξγα ηνπ Οκπνχρνθ.
΢ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟10, ν ζπλζέηεο ρξεζηκνπνίεζε ην δσδεθάθζνγγν
κνπζηθφ ζχζηεκα, κε βάζε ην νπνίν αξγφηεξα γξάθηεθε έλα απφ ηα πην γλσζηά ηνπ έξγα:
ε Predisloviye knigi zhizni (Δηζαγσγή ζην βηβιίν ηεο δσήο, 1925). Ζ αηζζεηηθή ηνπ θαη νη
ηδέεο ηνπ γηα ηε λέα ηερληθή ζηε ζχλζεζε (ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη ην λέν ζχζηεκα
γξαθήο) βξήθαλ ηελ έθθξαζή ηνπο ζην βηβιίν Traité d‟ harmonie tonale, atonale et totale
(Durand, Paris, 1947), ηελ εηζαγσγή ηνπ νπνίνπ ππνγξάθεη ν Γάιινο ζπλζέηεο Arthur
Honegger. Ο ζπλζέηεο είρε επίζεο ηελ ππνζηήξεμε ησλ Ravel θαη Messiaen.

O Βίηνι, κε ηνλ νπνίν ν Οκπνχρνθ ζπνχδαζε Μνπζηθή Αλάιπζε (κάιινλ ην 1915),

καο άθεζε ηελ εμήο καξηπξία:
«΢ε έλα κόλν θνηηεηή κνπ „έδεημα ηελ πόξηα‟. Απηόο ήηαλ θάπνηνο Οκπνύρνθ, ν
νπνίνο ηώξα ζην Παξίζη ζπκκεηέρεη ζε θάπνηα νκάδα από „κε αλαγλσξηζκέλνπο‟ ζπλζέηεο.
Γελ ηνλ έδησμα επεηδή δε κνπ άξεζε ε κνπζηθή ηνπ (απηό έγηλε ζηελ πξώηε ηάμε ηεο
Μνπζηθήο Αλάιπζεο), αιιά επεηδή απηόο, πξνηθηζκέλνο κε κνπζηθό ράξηζκα, ζαλ έλαο
ηπθιόο θαη ακόξθσηνο νπνξηνπληζηήο, αξληόληαλ λα αθνπινπζήζεη ην δξόκν ηεο κνπζηθήο
ινγηθήο. Αλαγλώξηδε ηελ νκνξθηά ηεο κνπζηθήο όρη ζηε ζπλερόκελε αλαπηπγκέλε ζθέςε,
αιιά θαη ζε θάζε μερσξηζηά παξκέλε ζπγρνξδία από „θαθό ζθπιί‟ (ελλνεί ίζσο θάπνην είδνο

495
΢ηελ ξσζηθή κνπζηθή πξσηνπνξία πξέπεη λα μερσξίζνπκε δχν θχξηεο θαηεπζχλζεηο: ε πεξίνδνο
1910-1920 (νη Ρψζνη κνπζηθνιφγνη ηελ νλφκαζαλ πξψηε ξσζηθή πξσηνπνξία) θαη ε θίλεζε ζηηο δεθαεηίεο
ηνπ ‟60 θαη ηνπ ‟80 (δεχηεξε πξσηνπνξία). Βι. Krusanov, A.V., Russkiy avangard: 1907-1932 (Istoricheskiy
obzor), Tom I. Boevoe desyatiletie, Kniga 2 (Moskva: Novoe literaturnoe obozrenie, 2010) [Κξνπζάλνθ, Α.
Β, To ξσζηθό αβαλγθάξλη: 1907-1932 (Ηζηνξηθή αλαζθόπεζε), ηφκνο Η. Ζ πνιεκηθή δεθαεηία, βηβιίν 2
(Μφζρα: Νέα ινγνηερληθή αλαζθφπεζε)].

147
 148

βνπηηνύ). Με ιηγόηεξνπο από 8-10 ήρνπο δε κπνξνύζε λα ζπκκεηέρεη. Σε δηθή κνπ

απνζηξνθή ζπκκεξίδνληαλ όινη νη ζπλάδειθνί κνπ θαη νη θνηηεηέο ηεο ηάμεο!
Ζ ζπλεξγαζία ησλ δηδαζθόλησλ ζηα εηδηθά ζεσξεηηθά καζήκαηα496 Ληάληνθ,
΢νθνιόθ, ΢ηέηλκπεξγθ, Καιαθάηε, ε δηθή κνπ θαη ιίγν αξγόηεξα ηνπ Ν. Σζεξεπλίλ ήηαλ
ηδηαίηεξα ζηελή. Αιιά θαλέλα Χδείν ζηελ Δπξώπε πιένλ δε κπνξνύζε λα αληηζηαζεί ζην
θύκα ηνπ κνληεξληζκνύ, ν νπνίνο εμαπιώζεθε ζηελ παγθόζκηα ηέρλε κε ηδηαηηεξα κεγάιε
επθνιία» (Βίηνι, 1969).

Ο ΢ίιιηλγθεξ παξάκεηλε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο απφ ην 1914 έσο ην 1918. Δθεί
ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Β. Καιαθάηε (κάιινλ ζεσξεηηθά καζήκαηα), Ν. Σζεξεπλίλ
(επηπιένλ απνθνίηεζε θαη σο δηεπζπληήο νξρήζηξαο) θαη Βίηνι. Ζ θαξηέξα ηνπ
απνγεηψζεθε ζηηο ΖΠΑ, ην πξσηνπνξηαθφ ηνπ ζχζηεκα γηα ηε δηδαζθαιία ηεο Θεσξία ηεο
΢χλζεζεο (Νέα Τφξθε, 1946) βξήθε πξφζθνξν έδαθνο ζε πνιιά Χδεία ηεο Γχζεο. Ο
΢ίιιηλγθεξ ήηαλ ν εηδηθφο ζχκβνπινο ηνπ Glen Miller, ηνπ Benny Goνdman θ.ά497.
΢πκβνχιεπε αθφκε θαη ην George Gershwin, φηαλ ζπλέζεηε ηελ φπεξά ηνπ Porgy and Bess
(1935). ΢ε πνιιά πνιηηηζηηθά θέληξα ησλ ΖΠΑ θπιάζζνληαη ζπιινγέο, ζπλδεδεκέλεο κε
ην φλνκα ηνπ ΢ίιιηλγθεξ (απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟20). Αθφκε θαη ν A. Ατλζηάηλ ζπλέθξηλε
ην ζχζηεκα ηνπ ΢ίιιηλγθεξ ζηε Μνπζηθή κε ηε δηθή ηνπ Θεσξία ηεο ΢ρεηηθφηεηαο ζηε
Φπζηθή.
Σν ζχζηεκα ηνπ ΢ίιιηλγθεξ, ην νπνίν ν ζπλζέηεο δεκηνχξγεζε ζηε γελέηεηξα ηνπ,
ζην Υάξθνβν, ην 1921, ζηεξίρζεθε ζηε ζεσξία φηη ε ηέρλε είλαη ξαζηνλαιηζηηθή
(νξζνινγηζηηθή), άξα κπνξεί λα πςσζεί ζην επίπεδν κηαο επηζηήκεο κε καζεκαηηθή
αθξίβεηα. Ο ΢ίιιηλγθεξ πξνηείλεη ηελ αληηθαηάζηαζε ηεο ζπλεζηζκέλεο κνπζηθήο
θιίκαθαο (7 βαζκίδεο) κε κηα θαηλνχξγηα θιίκαθα 8 βαζκίδσλ. Με δηαθνξά απφ ην
κείδνλα θαη ηνλ ειάζζνλα ηξφπν, ε θιίκαθα απηή παξνπζηάδεηαη πην νγθψδεο, επεηδή
ππάξρεη επηπιένλ κηα ηνληθή κεηαηφπηζε (ν ΢ίιιηλγθεξ ηελ νλφκαδε «παηρλίδηζκα ηεο
θσηνζθίαζεο»). Παξφκνηα κνπζηθή ήδε ππήξρε ζηηο ΖΠΑ απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟20.
Φαηλφηαλ φηη νη απαξαίηεηεο αιιαγέο ζηε ζχγρξνλε ηέρλε ήηαλ έηνηκεο λα αλαδπζνχλ. ΢ην
δηαδίθηπν ππάξρνπλ δεκνζηεπκέλα αξθεηά άξζξα κε βηνγξαθηθέο αλαθνξέο γηα ην
΢ίιιηλγθεξ. ΢πλαληά επίζεο θαλείο δεκνζηεχζεηο, νη νπνίεο εμεηάδνπλ ηε ζεσξία ηνπ γηα
ηε καζεκαηηθή βάζε ησλ ηερλψλ, θαζψο θαη απνζπάζκαηα απφ ην βηβιίν ηνπ The
Mathematical Basis of the Arts (Philosophical Library, New York 1948: 365). Δπηπιένλ, ν
ζπλζέηεο είλαη γλσζηφο ζην επξχ θνηλφ γηα ηα έξγα ηνπ θαη γηα ηελ έξεπλά ηνπ ζρεηηθά κε
ην πξψην ειεθηξνληθφ κνπζηθφ φξγαλν «theremin» (Termenvox) (ην νπνίν θαηαζθεχαζε ν
Λέσλ Σεξκέλ498).
Δλψ ην ζχζηεκα δηδαζθαιίαο ηεο ΢χλζεζεο ζηα Χδεία παξάκεηλε πξνζθνιιεκέλν
ζηηο παιηέο κνπζηθέο αμίεο, νη πξσηνπφξνη Ρψζνη ζπλζέηεο αζρνιήζεθαλ κε ηελ αλαλέσζε
φισλ ησλ βαζηθψλ κνπζηθψλ θαηεγνξηψλ: ήρνο, ηνληθφ ζχζηεκα, κηθξνδηαζηήκαηα,
ρξνηά, αξκνλία, κνπζηθή ζεκεηνγξαθία θ.ά. Λίγν αξγφηεξα δεκηνπξγήζεθαλ ηα ειεθηξν-
αθνπζηηθά κνπζηθά φξγαλα «theremin», «Δθίξ» θαη «Κξηζηάι» (Οκπνχρνθ) θ.ά. ΢ηε
δεθαεηία ηνπ ‟20 γηα πξψηε θνξά ζε κνπζηθά έξγα αθνχζηεθαλ ήρνη απφ εξγνζηάζηα
[Αβξαάκνθ, Symfonia gudkov (΢πκθσλία ησλ ζθπξηγκάησλ), 1922 θ.ά.], επηπιένλ ζηε
ζπκθσληθή θαη ηελ νπεξεηηθή ζθελή ηνπ Πέηξνγθξαλη /Λέληλγθξαλη αλέβεθαλ νη
πξσηνπνξηαθέο φπεξεο ηνπ ΢νζηαθφβηηο θαη Πξνθφθηεθ θ.ά.

496
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 163 θαη 164. Σν δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο,
ην 1912 (ν Καιαθάηεο βξίζθεηαη ζηε δεμηά πιεπξά).
497
βι. htpp://www.swr.de/swr2/hoergeschichte/komponisten/schillinger.html. ΢πλεξγάζηεθε κε ηνπο
Tommy Dorsey, Verton Duke, Οskar Levant, Glen Miller, John Cage θ.α.
498
Léon Theremin (γελλεκέλνο Λεθ ΢εξγθέγηεβηηο Σεξκέλ) (1896-1993): Ρψζνο θπζηθφο θαη
κνπζηθφο.

148
 149

Σν 1912 ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο ζπνχδαζαλ κε ηνλ Καιαθάηε θαη νη Υ.

Κνπζλαξηφθ, Γηνχξη Σηνχιηλ, Ηάθσβν Φίζεξ (Ficher), Laurens Collingwood, Ρ. Μειηθηάλ,
΢. Μπαξραηνπξηάλ θ.ά. Χζηφζν, δελ θαηέζηε εθηθηφ λα βξεζεί θαη λα δεκνζηεπζεί ζηε
δηαηξηβή ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ ζηε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο, ην νπνίν ήηαλ
παξφκνην γηα φια ηα Χδεία ηεο Ρσζίαο ηνλ θαηξφ εθείλν, ζχκθσλα κε ηνλ Σηνχιηλ499.
Ο Υξηζηνθφξ Κνπζλαξηφθ, ην 1912, έγηλε απνδεθηφο ζην Χδείν, φπνπ ζπνχδαζε κε
ηνλ Καιαθάηε (Αξκνλία θαη Αληίζηημε) θαη κε ηνλ Α. Εηηνκίξζθη (΢χλζεζε). Γεθαηξία
ρξφληα κεηά, άξρηζε λα δηδάζθεη Αληίζηημε θαη ΢χλζεζε ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (ην
1939 εμειέγε θαζεγεηήο). ΢ηηο αλακλήζεηο ηνπ γξάθεη: «ζπκάκαη ηελ απζηεξή θαη θάπσο
επίζεκε θαηάζηαζε ησλ εηζαγσγηθώλ εμεηάζεσλ, νη νπνίεο γηλόηαλ ζην γξαθείν ηνπ
Γθιαδνπλόθ, όπνπ ηώξα ζηεγάδεηαη ην γξαθείν ηνπ Γηεπζπληή. Ήηαλ θαηαλνεηό λα αλεζπρεί
θαλείο εμαηηίαο απηνύ ηνπ γεγνλόηνο. ΢ηελ εμεηαζηηθή επηηξνπή, κε επηθεθαιήο ην ΢. Μ
Ληαπνύλνθ, ζπκπεξηιακβάλνληαλ ηέηνηνη ζεβαζηνί θαη ζε πξνρσξεκέλε ειηθία ζεσξεηηθνί
θαη ζπλζέηεο, όπσο ν Βίηνι, ν Ν. Ν. Σζεξεπλίλ, ν Ν. Α. ΢νθνιόθ, ν Α. Α. Βίλθιεξ, ν Β.
Καιαθάηεο θαη νη λένη ηόηε Μ. Ο. ΢ηέηλκπεξγθ θαη Μ. Μ. Σζεξλόθ. ΋ινη απηνί ήηαλ
ζεσξεηηθά γλσζηνί ζηνπο ππνςήθηνπο θαη θαηλόηαλ αζπλήζηζην μαθληθά λα βξεζεί θαλείο
ζην επίθεληξν ηεο πξνζνρήο ηνπο» (Υ. Κνπζλαξηφθ, «΢ηηο θαηλνχξγηεο φρζεο», Χδείν ηεο
Αγ. Πεηξνύπνιεο, 1962: 83, 88).
Σν Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο είρε απνθηήζεη πιένλ παγθφζκηα θήκε. Σν δηδαθηηθφ
πξνζσπηθφ θνζκνχζαλ νη θεκηζκέλνη κνπζηθνί Λ. Άνπεξ (βηνιί), Δ. Γηεζίπνβα (πηάλν), Ν.
Νηθνιάγηεθ (πηάλν), Α. Ληάληνθ (ζχλζεζε) θαη άιινη εθπξφζσπνη ηεο κνπζηθήο ηέρλεο.
Ήηαλ ζπλεζηζκέλν θαηλφκελν νη ηειεηφθνηηνη άιισλ Χδείσλ (Ρψζνη θαη μέλνη) λα
έξρνληαη ζηελ Πεηξνχπνιε, γηα λα ηειεηνπνηήζνπλ ηηο κνπζηθέο ζπνπδέο ηνπο.
Ζ γεληθή εηθφλα ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο, ζε κεγάιν βαζκφ, απνδίδεηαη ζηνλ
ίδην ην Γθιαδνπλφθ. Σν θχξνο ηνπ, νη πςειέο ηνπ αξρέο ζε δεηήκαηα εζηθήο θαη κνπζηθήο
ηέρλεο, ε αθνζίσζή ηνπ ζην Χδείν θαη, ηέινο, ην πξνζσπηθφ ηνπ γφεηξν έβαιαλ ηε
ζθξαγίδα ηνπο ζηελ χπαξμε θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ Χδείνπ, θαη αληηθαηνπηξίδνληαλ ζην
γεληθφ πλεχκα πνπ ραξαθηήξηδε ην Χδείν. Οη αξρέο πνπ επηθξαηνχζαλ ζην Χδείν ήηαλ ε
επιάβεηα θαη ν ζεβαζκφο ζηα θνξπθαία επηηεχγκαηα ηεο κνπζηθήο ηέρλεο ηνπ
παξειζφληνο θαη ε εθηίκεζε ζηνπο ζπλζέηεο ηνπ Χδείνπ. Κχξηνο ζηφρνο ηνπ Χδείνπ ήηαλ
ε αληδηνηειήο ππεξέηεζε ηεο ηέρλεο.
Απφ ηνπο ππνςήθηνπο γηα ην Σκήκα Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο απαηηήζεθε θπξίσο λα
έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα ηξαγνπδνχλ άλεηα ζνιθέδ θαη λα θάλνπλ αλάγλσζε παξηηηνχξαο
prima vista ζην πηάλν, θαζψο επίζεο λα είλαη έηνηκνη λα παξνπζηάζνπλ θαη δηθή ηνπο
ζχλζεζε. Σν ηειεπηαίν θαηλφηαλ θάπσο παξάδνμν ζηνλ Κνπζλαξηφθ, επεηδή κε ηελ
πξαθηηθή ζηε ζχλζεζε νη θνηηεηέο αζρνιήζεθαλ ζηελ νπζία κφλν ηα ηειεπηαία δχν
ρξφληα. ΢ηε βάζε ηεο εθπαίδεπζεο θπξηαξρνχζε ην δφγκα: «πξψηα θαηάθηεζε ηελ ηερληθή
ηνπ γξαςίκαηνο θαη έπεηηα απφδεημε φηη κπνξείο λα ηε ρξεζηκνπνηήζεηο ζηελ πξάμε». Ζ
απφ πνιινχο ακθηζβεηνχκελε απηή αξρή, βξήθε έδαθνο αθφκα θαη ζε κεξηθέο ηάμεηο ηεο
εθηέιεζεο500.
Απηφ δελ ζήκαηλε φηη απαγνξεπφηαλ νη θνηηεηέο λα ζπλζέηνπλ ζηα πξψηα ρξφληα
ησλ ζπνπδψλ. Οη παηδαγσγνί πνηέ δελ αξλήζεθαλ λα αθνχζνπλ ηηο «ειεχζεξεο ζπλζέζεηο»
ησλ ζπνπδαζηψλ, νη νπνίεο επί ην πιείζηνλ ήηαλ ξνκάληδεο, πξεινχληηα γηα πηάλν,
θνκκάηηα κε κηθξή δηάξθεηα, αιιά φια απηά ζε πιήξε εμάξηεζε απφ ηε βνχιεζε ησλ
θνηηεηψλ.

499
βι. Γηνχ. Σηνχιηλ, «Απφ ην παιηφ ζην θαηλνχξγην», Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο (1962: 96, 100).
500
Ίζσο ν ζπγγξαθέαο ελλννχζε φηη ζην αξρηθφ ζηάδην ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ Δθηέιεζε ζην Χδείν
Αγ. Πεηξνχπνιεο δφζεθε πεξηζζφηεξε βάζε ζηελ ηερληθή θαηάξηηζε, θαη έπεηηα νη θνηηεηέο πξνρσξνχζαλ
ζηελ εθκάζεζε ηνπ ξεπεξηνξίνπ ηνπ επηιεγκέλνπ νξγάλνπ.

149
 150

Σν πξφγξακκα ζπνπδψλ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο είρε δηαθνξεηηθέο βάζεηο θαη
αξρέο, ζε ζρέζε κε ηηο ζεκεξηλέο. ΢ην επίθεληξν ηνπ ζρεδηαγξάκκαηφο ηνπ ήηαλ ηα
ζεσξεηηθά καζήκαηα· φια ηα ππφινηπα καζήκαηα ήηαλ δεπηεξεχνληα. Έηζη, ζην πξψην
έηνο ην βαζηθφ κάζεκα ήηαλ ε Αξκνλία, ε εθκάζεζε ηεο νπνίαο είρε δηάξθεηα ελφο έηνπο.
Δάλ δελ ππνινγηδφηαλ θαη ην ππνρξεσηηθφ πηάλν, ην πεξηερφκελν ηνπ πξνγξάκκαηνο
ηειείσλε εθεί.
Σν πεξηερφκελν ηνπ καζήκαηνο ηεο Δηδηθήο αξκνλίαο ην θάιππηε ην Δγρεηξίδην ηεο
αξκνλίαο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Αιιά ζε απηά ηα ζρεηηθά πεξηνξηζκέλα φξηα, ε ηερληθή
ηνπ εθπαηδεπφκελνπ έθηαλε σο ηελ πην πηζαλή ηειεηφηεηα θαη ίζσο θαη ζηε δεμηνηερλία
(π.ρ. ε ηερληθή ησλ κεισδηθψλ θηγνχξσλ ζηνπο ρνξηθνχο, κε νρηψ θζνγγφζεκα). Σα
καζήκαηα αξκνλίαο έδηλαλ θαζαξή εηθφλα γηα ηηο βαζηθέο αξκνληθέο ιεηηνπξγίεο θαη ην
ζπζρεηηζκφ αλάκεζά ηνπο. Σα καζήκαηα ήηαλ άξηζηα δνκεκέλα, κε ζπζηεκαηηθφ ηξφπν,
θαη επέηξεπαλ ζην καζεηή ζηαδηαθά θαη ρσξίο λα ην θαηαιάβεη, λα θαηαθηήζεη ηηο
δπζθνιίεο ζηελ ηέρλε ηεο αξκνλίαο θαη, επηπιένλ, λα νδεγήζεη ηελ εξγαζία ηνπ ζε αίζην
ηέινο. Χζηφζν, φρη φιεο νη ζπλήζεηεο, ηηο νπνίεο ν εθπαηδεπφκελνο ζπλζέηεο αλέπηπζζε
ζην κάζεκα, απνδεηθλπφηαλ ρξήζηκεο ζηε κεηέπεηηα πνξεία ηνπ σο επαγγεικαηία ζπλζέηε.
Απηφ θαζνξηδφηαλ απφ ηηο ζρεηηθά πεξηνξηζκέλεο ρξήζεηο ηεο ηνληθφηεηαο, ηηο βαζκίδεο
ηεο θαη ηελ αξκνληθή ηνπο ιεηηνπξγία, θαζψο θαη ηηο ππεξβνιηθά απζηεξέο κεζφδνπο ησλ
θηλήζεσλ ζηηο θσλέο (νη θηλήζεηο ησλ θσλψλ ζην Bach ζεσξνχληαλ «άζρεκεο»). ΢ε
πνιιέο πεξηπηψζεηο, φπσο ι.ρ. ζηελ ελαξκφληζε νξηζκέλσλ ηεηξαρφξδσλ, ζηνλ
εθπαηδεπφκελν ζπλζέηε πξφηεηλαλ λα ρξεζηκνπνηήζεη ηηο αιιαγέο ησλ πξνθαζνξηζκέλσλ
αξκνληθψλ αθνινπζηψλ θαη ιεηηνπξγηψλ. ΢χκθσλα κε ηε γλψκε ηνπ Κνπζλαξηφθ (ν
νπνίνο εθπαηδεπφηαλ λσξίηεξα ζηελ αξκνλία κε ηε κέζνδν ηνπ Ν.Φ. ΢νινβηφθ), ηα
σδεηαθά καζήκαηα ήηαλ πνιχ «μεξά».
Μηιψληαο γηα ηα καζήκαηα Αξκνλίαο ηνλ θαηξφ εθείλν, πξέπεη λα ζεκεησζεί ε
κεγάιε σθέιεηα πνπ είραλ νη θνηηεηέο απφ ηα πςειά θξηηήξηα θαη επηδηψμεηο ησλ
δαζθάισλ ηνπο, ηα νπνία παξνπζηάδνληαλ σο «πξαθηηθή ηεο αξκνλίαο ζην πηάλν» ή
«πξνθνξηθή αξκνλία». Οη θνηηεηέο έπξεπε λα κπνξνχλ λα ελαξκνλίζνπλ κηα prima vista
δνζκέλε κεισδία, λα παίμνπλ κεηαηξνπίεο, αξκνληθέο αιπζίδεο (secvenzia) θαη επίζεο λα
«απηνζρεδηάζνπλ» πξεινχληηα κε κεηαηξνπίεο. Σν πφζν κεγάιε ζεκαζία δηλφηαλ ζην
κάζεκα ηεο Αξκνλίαο ζην πηάλν, κπνξνχκε λα ην εηθάζνπκε θαη απφ ην γεγνλφο φηη ε
εμέηαζε ηνπ καζήκαηνο γηλφηαλ ζην γξαθείν ηνπ Γηεπζπληή, κπξνζηά ζε επηηξνπή κε
επηβιεηηθή δηαδηθαζία. Σα πξεινχληηα κε κεηαηξνπία παίδνληαλ ζε ηξηκεξή θφξκα·
θαηαξρήλ, έπξεπε λα παξνπζηάζεηο ην πξψην ζέκα, ζε κνξθή πξφηαζεο ή πεξηφδνπ, λα
πεξάζεηο δηαδνρηθά κε βαζκηαία κεηαηξνπία ζηελ ηνληθφηεηα ηνπ δεπηέξνπ ζέκαηνο, ην
νπνίν έπξεπε λα έρεη ίζε δηάξθεηα κε ην πξψην ζέκα. Μεηά έπξεπε λα θάλεηο αληίζεηε,
αιιά παξάιιεια άκεζε κεηαηξνπία ζηελ ηνληθφηεηα ηνπ πξψηνπ ζέκαηνο, θαη ζην ηέινο
λα θάλεηο επαλάιεςε ηνπ πξψηνπ ζέκαηνο, κε φξγειπνπλθη (ηζνθξάηε)501 ζηε δεζπφδνπζα
ηεο θχξηαο ηνληθφηεηαο. ΋ια απηά έπξεπε λα ηα παίμεηο ζην ηέκπν, ρσξίο ηελ παξακηθξή
θαζπζηέξεζε, κε βάζε ζπγρνξδίεο (κε κεισδηθή θηγνχξα) ζε ζρήκα ηεηάξηνπ. Χο άζθεζε
γηα ην κάζεκα ηνπ εμεηαδνκέλνπ πξφηεηλαλ δχν απνκαθξπζκέλεο ηνληθφηεηεο. Ο
Κνπζλαξηφθ αθφκα ζπκφληαλ ηηο δχν ηνληθφηεηεο πνπ ηνπ πξφηεηλε ν Βίηνι: «ια
ειάζζνλα θαη ξε χθεζε κείδνλα», ηηο νπνίεο έπξεπε λα ζπλδέζεη ζε πξεινχληην.
Ο ΢νζηαθφβηηο αλαθέξεη (γηα ην ίδην ζέκα): «ν ΢ηέηλκπεξγθ καο είρε εθπαηδεύζεη
θαιά γηα ηελ Αξκνλία. Μπνξνύζακε λα παίμνπκε κηα δνζκέλε κεηαηξνπία απίζηεπηα
γξήγνξα, ζην ξπζκό κηαο ζπνπδήο ηνπ δεμηνηέρλε ΢νπέλ» (΢. Βνιθφθ, 1982).
Παξφιν πνπ ε Αξκνλία ζην πηάλν (ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη ην παίμηκν ησλ
πξεινπληίσλ κε κεηαηξνπίεο), ήηαλ βαζηζκέλε ζε κηθξφ αξηζκφ παξαδνζηαθψλ θαλφλσλ,

501
΢ηαζεξφο κπάζνο ηφλνο, Ηζνθξάηεο (ειι.).

150
 151

απηή αλέπηπζζε ζηνλ εθπαηδεπφκελν ζπλζέηε ηελ ηθαλφηεηα γξήγνξα θαη εχθνια λα
πξνζαλαηνιίδεηαη κεηαμχ ησλ αξκνληθψλ ζρέζεσλ θαη ηεο ηνληθφηεηαο. Ο Κνπζλαξηφθ
δείρλεη λα ιππάηαη πνπ ζηα ζεκεξηλά πξνγξάκκαηα δε ζπκπεξηιακβάλνληαη πιένλ
μερσξηζηέο ψξεο γηα ηελ εθκάζεζε ηεο Αξκνλίαο ζην πηάλν (ηελ νπνία δίδαζθε γηα
νξηζκέλν δηάζηεκα θαη ν ίδηνο ν Γθιαδνπλφθ).
Χο ελφηεηα, ην ζχζηεκα εθπαίδεπζεο ζην Σκήκα Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο δελ είρε
ζθνπφ λα δψζεη ζην λέν κνπζηθφ κηα νινθιεξσκέλε θαη επξεία κνπζηθή εθπαίδεπζε.
Χζηφζν, ε αξρή «νη θνηηεηέο λα κπνξνχλ λα ζπγθεληξψλνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο ζε έλα
θχθιν ζπγθεθξηκέλσλ αζθήζεσλ» είρε θαη ηηο ζεηηθέο ηεο πιεπξέο· ην λα έρεηο ηελ
ηθαλφηεηα λα ζπγθεληξψλεζαη είλαη ππνρξεσηηθφ γηα θάζε ζνβαξή απαζρφιεζε κε ηε
δεκηνπξγηθή εξγαζία.
΢ην ζεκεξηλφ αλαγλψζηε, ζπλζέηε ή κνπζηθνιφγν, ηίζεηαη ην εξψηεκα πσο
ζπκπιήξσλαλ νη θνηηεηέο ηηο γλψζεηο ηνπο ζηα γεληθά δεηήκαηα ηεο κνπζηθήο ηέρλεο ζηελ
πξνεπαλαζηαηηθή Ρσζία. Πψο, κε απηφ ην ζχζηεκα δηδαζθαιίαο βγήθαλ ηφζνη πνιινί
ζπλζέηεο θαη κνπζηθνί, κε πνιχπιεπξε θαη πιαηηά κνπζηθή κφξθσζε; Πξνθαλψο, ηέηνηνπ
είδνπο δεηήκαηα ιχλνληαλ κε θάπνηνπ είδνπο απην-εθπαίδεπζε (κε επζχλε ησλ θνηηεηψλ).
΢πγθεθξηκέλα, απφ ην θνηηεηή-ζεσξεηηθφ δεηνχζαλ λα απνθηήζεη βαζηέο γλψζεηο γηα ηε
κνπζηθή γξακκαηνινγία θαη ην ξεπεξηφξην. Οη θνηηεηέο παξαθνινπζνχζαλ πνιπάξηζκεο
ζπλαπιίεο, πξφβεο, φπεξεο θ.ιπ., εληφο θαη εθηφο Χδείνπ, θαη επηπιένλ γλψξηδαλ ην
ξεπεξηφξην κέζσ ηνπ πηάλνπ. Ήηαλ θαζηεξσκέλν εθείλν ηνλ θαηξφ λα παίδνπλ δηάθνξα
έξγα ζην πηάλν (γηα 4 ρέξηα). Οη δηδάζθνληεο επαηλνχζαλ ηδηαίηεξα ηελ παξαθνινχζεζε
θαη ηελ εθηέιεζε κνπζηθήο· νη θνηηεηέο πνπ δελ ην έθαλαλ, πξνθαινχζαλ ηε δπζαξέζθεηα
ησλ δαζθάισλ ηνπο. Πνιιέο θνξέο κάιηζηα, πξνθεηκέλνπ νη λένη ζεσξεηηθνί λα
παξαθνινπζήζνπλ κηα ελδηαθέξνπζα ζρεηηθή εθδήισζε, ηα καζήκαηα αθπξψλνληαλ.
΢ην δεχηεξν έηνο ηνπ Χδείνπ, ην θπξηφηεξν κάζεκα ήηαλ ε Αληίζηημε ζε απζηεξφ
ζηπι. ΋ζνλ αθνξά ηε δνκή θαη ηηο αξρέο, ζηηο νπνίεο ζηεξηδφηαλ ην κάζεκα απηφ, είλαη
αλαγθαίν λα ζεκεησζεί φηη ζηελ πεξίνδν απηή, νη αξρέο ηνπ ήηαλ παξφκνηεο κε ηα άιια
Χδεία ηεο Ρσζίαο θαη ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο. Θεκέιην ηνπ καζήκαηνο ήηαλ ε κέζνδνο ηεο
αληηγξαθήο ησλ θσλψλ, ζε έλα κηθξφ κεισδηθφ παξάδεηγκα ζε ζηπι ρνξηθνχ, πνπ
νλνκαδφηαλ cantus planus. Οη θνηηεηέο έγξαθαλ δίθσλεο, ηξίθσλεο, ηεηξάθσλεο θαη
πεληάθσλεο αζθήζεηο, ελψ ην cantus planus βξηζθφηαλ ελαιιάμ ζηηο δηαθνξεηηθέο θσλέο.
Έπεηηα έπξεπε ην θνληξαπνχλην (ε θίλεζε ζηελ αληίζηημε) λα αληηγξαθεί κηα θνξά επάλσ,
άιιε θνξά απφ θάησ, θαη απηφ έπξεπε λα γίλεηαη ζε αληηπαξαβνιή, θαη θάζε θνξά θαη ζηα
πέληε ηκήκαηα.
«Σν βαζηθό ειάηησκα ηεο κεζόδνπ», ζχκθσλα κε ηνλ Υ. Κνπζλαξηφθ (1962: 86-87),
«ήηαλ ην γεγνλόο όηη ε κεισδία –ην θύξην λεύξν ηεο πνιπθσληθήο κνπζηθήο– γηλόηαλ
αληηιεπηή όρη σο αξρή πνπ θαζνδεγεί, αιιά σο παξάγνληαο, ν νπνίνο ππήξρε ιόγσ ηεο
αληηζηημηαθήο θίλεζεο ηνπ cantus planus. Δπεηδή νη ηόλνη ηνπ cantus planus εκθαλίδνληαλ
κόλν ζηα ηζρπξά κέξε ηνπ κέηξνπ, ζηε βάζε ηεο αλάπηπμεο βξίζθνληαλ θάπνηεο θξπκκέλεο
ζπγρνξδίεο, νη νπνίεο δελ είραλ ελδηαθέξνλ γηα ηε κνπζηθή ιεηηνπξγία. Αμηνζεκείσην είλαη
όηη νύηε νη ηδέεο ηνπ ΢. Σαλέγηεθ, νη νπνίεο έβξηζθαλ αληαπόθξηζε ζηα πην θσηεηλά κπαιά
ησλ Ρώζσλ ζεσξεηηθώλ, δε βξήθαλ έδαθνο ζην δηθό καο Χδείν».
Τπήξρε ε άπνςε φηη ε γλψζε ηνπ απζηεξνχ θνληξαπνχλην (αληίζηημεο) αλαπηχζζεη
ζην λέν ζπλζέηε ηελ ηθαλφηεηα λα ζπλδπάδεη πξάγκαηα. Ζ κέζνδνο πνπ εθεπξέζεθε απφ
ηνλ Fux502 ην 18ν αηψλα, ζχκθσλα κε ηελ εχζηνρε παξαηήξεζε ηνπ Ernst Kurth503

502
Johan Josef Fux (Fuchs) (1660-1741): Απζηξηαθφο ζπλζέηεο, ζεσξεηηθφο, νξγαλίζηαο. Ζ
ζεσξεηηθή κειέηε ηνπ Gradus ad Parnassum (1725, Βηέλλε, κεηάθξαζε ζηε γεξκαληθή γιψζζα 1742)
ρξεζηκνπνηήζεθε σο κεζνδηθή βάζε απφ ηνπο κνπζηθνχο ηνπ 18νπ θαη 19νπ αηψλα. Πνιιέο κέζνδνη
αληίζηημεο ηε ρξεζηκνπνηνχλ σο βάζε ηνπο (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη Ρψζσλ ζχγρξνλσλ ζεσξεηηθψλ).

151
 152

«απνδείρζεθε πνιχ ηζρπξή· νη θνηηεηέο ηελ ζπλαληνχζαλ ζηηο εμεηάζεηο πάξα πνιιέο
θνξέο».
Παξάιιεια κε ηελ Αληίζηημε, ζην δεχηεξν έηνο νη θνηηεηέο κάζαηλαλ λα ζπλζέηνπλ
θνπγθέηεο ζε ζρεηηθά πην ειεχζεξν ζηπι, ελψ έγξαθαλ θαη αθνκπαληακέληα ζε δνζκέλε
κεισδία θαη ζπνχδαδαλ ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο Δλνξρήζηξσζεο. ΢ην Θεσξεηηθφ Σκήκα
ηνπ Χδείνπ, πξηλ απφ ηελ Δπαλάζηαζε, θπξηαξρνχζε κηα ζρνιή κε ηηο ίδηεο κεζφδνπο
δηδαζθαιίαο, επεμεξγαζκέλεο θαη ζηε κηθξφηεξε ιεπηνκέξεηα, νη νπνίεο έθεξλαλ ην
ραξαθηήξα ηνπ «αλακθηζβήηεηα θαζηεξσκέλνπ». Χο πξνο ην αηζζεηηθφ πεξηερφκελν ην
ηδαληθφ ήηαλ ηα επηηεχγκαηα ηεο ξσζηθήο ΢ρνιήο θαη εηδηθφηεξα ηεο ΢ρνιήο ΢χλζεζεο ηεο
Πεηξνχπνιεο (απηφ πνπ δίδαζθαλ νη αθαδεκατθνί), ην νπνίν ρξεζίκεπε θαη ζαλ εκπφδην-
θξηηήξην γηα λα κε δηεηζδχζνπλ ζην Χδείν κνληεξληζηηθά ξεχκαηα» (Υ. Κνπζλαξηφθ,
«΢ηηο θαηλνχξγηεο φρζεο», Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο, 1962, 83- 88).
Καη άιινο δηάζεκνο καζεηήο ηνπ Καιαθάηε, ν ζπνπδαίνο κνπζηθνζεσξεηηθφο ηνπ
νπ
20 αηψλα Γηνχξη Ν. Σηνχιηλ (1893-1978), επίζεο μεθίλεζε ηηο κνπζηθέο ζπνπδέο ηνπ ζηε
΢χλζεζε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, ην 1912. Καηά ηνλ Σηνχιηλ, ην Χδείν δελ πξφζθεξε
ηελ απαηηνχκελε κφξθσζε ζηα καζήκαηα ηνπ γεληθνχ θχθινπ. Γελ ήηαλ ηπραίν ην φηη ε
κεηαξξχζκηζε ηνπ 1925 έγηλε απφ ηνπο ζπλζέηεο πνπ ηαπηφρξνλα κε ηελ σδεηαθή, είραλ
θαη παλεπηζηεκηαθή κφξθσζε (Β. ΢ηεξκπαηηφθ, Μπ. Αζάθηεθ, Υ. Κνπζλαξηφθ, Π.
Ρηαδάλνθ θ.ά.). Ήδε απφ ηα πξνεπαλαζηαηηθά ρξφληα άξρηζαλ λα δεκηνπξγνχληαη έληνλεο
αληηπαξαζέζεηο αλάκεζα ζηε «ζρνιηθή εθπαίδεπζε θαη ζηελ θαιιηηερληθή πξαθηηθή ηνπ
20νπ αηψλα, θάηη ην νπνίν έθεξε ξηδηθέο αιιαγέο ζηε κνπζηθή εθπαίδεπζε, ζηε δεθαεηία
ηνπ ‟20».
΢ην Σκήκα Θεσξίαο θαη ΢χλζεζεο (ρσξίο ηα ηκήκαηα ηεο Πξαθηηθήο ζηε ΢χλζεζε),
φπνπ ζπνχδαζαλ πεξίπνπ 120 θνηηεηέο, ζηα πξψηα ηξία ρξφληα πεξλνχζαλ ηα
ππνρξεσηηθά κνπζηθά καζήκαηα. ΢ην 4ν έηνο, ε δηπισκαηηθή εξγαζία απαηηνχζε ηε
ζχλζεζε κηαο ζνλάηαο. Μεηά ην 4ν έηνο, νη ζεσξεηηθνί θαη νη δηεπζπληέο νξρήζηξαο
νινθιήξσλαλ ηελ εθπαίδεπζε, αιιά νη ζπλζέηεο κε δεκηνπξγηθέο θαιιηηερληθέο
ηθαλφηεηεο δαπαλνχζαλ δχν επηπιένλ ρξφληα ζηελ Πξαθηηθή ζηε ΢χλζεζε. Δάλ
πξνζζέζνπκε θαη ηελ πξνεηνηκαζία γηα ηηο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο, ε ζπλνιηθή εθπαίδεπζε
ηνπ κειινληηθνχ ζπλζέηε δηαξθνχζε επηά νιφθιεξα ρξφληα (ηφζα ζπνχδαζε θη ν Β.
Καιαθάηεο).
Ο ίδηνο ν Σηνχιηλ αλαθέξεη γηα ηελ εθπαίδεπζή ηνπ κε ηνλ Καιαθάηε: «ηξία ρξόληα
εθπαηδεπόκνπλ ζηελ ηάμε ηεο Αξκνλίαο θαη ηεο Αληίζηημεο ηνπ Καιαθάηε….Οη θαζεγεηέο
ηεο Θεσξίαο, εηδηθά ζηνπο γεληθνύο θύθινπο καζεκάησλ δελ έζεηαλ ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα.
΢πλεζηζκέλνη ζηελ αθαδεκατθή ξνπηίλα, πίζηεπαλ αθξάδαληα ζηνπο θαηεζηεκέλνπο λόκνπο.
Απηό ηδηαίηεξα καο ην είρε εκθπζήζεη ν θαζεγεηήο ν Καιαθάηεο, ζηνλ νπνίν πέξαζα ηελ
Αξκνλία ζην πξώην έηνο. Ο ΢νθνιόθ ζηα ζέκαηα απηά ήηαλ αηζζεηά πην επέιηθηνο.
Σειηθά, γηα ηα ηξία ρξόληα ζπνπδώλ κε ηνλ Καιαθάηε θαη ην ΢νθνιόθ, δελ
παξαηήξεζα νύηε κηα πεξίπησζε θαηά ηελ νπνία ζπνπδαζηήο λα δείμεη ηηο καζεηηθέο
ζπλζέζεηο ηνπ ζηνλ θαζεγεηή. Ζ δηθή κνπ δνθηκαζία ζην πξώην έηνο ηειείσζε κε δάθξπα:
κνπ έγηλαλ ηέηνηεο παξαηεξήζεηο (από ην ζεκείν αλαθνξάο ηεο αληίζηνηρεο ζρνιηθήο
αξκνλίαο), νη νπνίεο ηειηθά κε νδήγεζαλ ζηελ απόθαζή κνπ λα κε δείρλσ νηηδήπνηε». (Γηνχ.
Σηνχιηλ, «Απφ ην παιηφ ζην θαηλνχξγην», Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο, 1962: 96, 100).
Θεσξήζεθε ζθφπηκν λα παξνπζηαζηεί θαη αθφκε θάηη ελδηαθέξνλ απφ ηα
απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Σηνχιηλ, ιφγσ ηεο απαζρφιεζεο ηνπ κε ηα δεηήκαηα ηεο ζχγρξνλεο
αξκνλίαο ηνπ 20νπ αηψλα (γηα ηα νπνία ζα γίλνπλ εθηελείο αλαθνξέο ζηελ εμέηαζε ηεο
κεηαξξχζκηζεο ηνπ 1925). Ο θχξηνο εθπξφζσπνο ηνπ αθαδεκατζκνχ, φζνλ αθνξά ηελ

503
Ernst Kurth (1886-1946): Διβεηφο κνπζηθνιφγνο θαη ζεσξεηηθφο. Βαζηθφ εγρεηξίδην γηα ηε
κνπζηθνινγία ηνπ πξψηνπ κηζνχ ηνπ 20νπ αηψλα είλαη ην βηβιίν ηνπ Οη βάζεηο ηεο γξακκηθήο αληίζηημεο
(ξσζηθή κεηάθξαζε- Μφζρα, 1931).

152
 153

αξκνλία, θαη ε κεγάιε απζεληία ήηαλ ν Ληάληνθ. Δλψπηφλ ηνπ ππνθιηλφηαλ θαη ν
΢νθνιφθ. ΢ηελ αξκνλία ζπδεηνχζαλ γηα ην «θαζαξφ ζηπι», ην νπνίν ήηαλ θαη ην βαζηθφ
θξηηήξην γηα ηελ εθηίκεζε ηεο αμίαο ελφο κνπζηθνχ έξγνπ. Γελ επηηξέπνληαλ νη
παξάιιειεο πέκπηεο θαη νθηάβεο (αθφκα θαη νη θξπθέο, ηηο νπνίεο ην αλζξψπηλν απηί δε
κπνξεί λα ζπιιάβεη). Θεσξνχζαλ φηη «ν Bach δε γλψξηδε αξκνλία» (ην 1926 ν
Γθιαδνπλφθ, ην αλάθεξε σο παξάδεηγκα). Θεσξνχζαλ φηη ν Beethoven είρε «αξθεηά θαθή
θαη δηθνξνχκελε ελαξκφληζε ησλ θσλψλ» (ν Ληάληνθ δε κπνξνχζε λα ηνλ αληέμεη). Μέρξη
θαη ηνλ Chopin, ν Ληάληνθ ηνλ εθηεινχζε «ππφ ηε δηθή ηνπ επηκέιεηα», θαη δηφξζσλε ηα
ιάζε ηνπ· απηφ ην είρε αλαθέξεη ν δάζθαιφο ηνπ, ν ΢νθνιφθ.
΢ε γεληθέο γξακκέο, νη θνηηεηέο ηφηε είραλ ρσξηζηεί ζε δχν παξαηάμεηο:
α) Κάπνηνη, άιινη πεξηζζφηεξν θαη άιινη ιηγφηεξν, είραλ ηπθιή αθνζίσζε ζηνπο
δαζθάινπο ηνπο. Απφ απηνχο, σζηφζν, δε βγήθε θάπνηνο αμηφινγνο, εθηφο απφ νξηζκέλνπο
θαζεγεηέο ζηε ζεσξία θαη απηνί κέηξηνπ επηπέδνπ.
β) Κάπνην άιινη επγλσκνλνχζαλ ηνπο θαζεγεηέο ηνπο γηα ηελ εθπαίδεπζή ηνπο ζην
Χδείν, αιιά κε ζθεπηηθηζκφ αλαζεσξνχζαλ ηηο απφςεηο ησλ δαζθάισλ ηνπο γηα ην
«θαζαξφ ζηπι» θαη ην «θαιφ γνχζην».
Μεηά ην ζάλαην ηνπ ΢θξηάκπηλ, ην 1915, πνιινί θνηηεηέο ζηε ΢χλζεζε πίζηεςαλ
βαζηά φηη ν δξφκνο πνπ ράξαμε ήηαλ ε «κφλε ζσζηή ιχζε γηα ηελ αλαλέσζε ηεο ξσζηθήο
κνπζηθήο». Ο γαιιηθφο ηκπξεζηνληζκφο, επίζεο, πξνζέιθπζε έληνλα ηελ πξνζνρή ησλ
λέσλ ζπλζεηψλ. Κιαζηθή πεξίπησζε ν Πξνθφθηεθ, ν νπνίνο κε ηα έξγα ηνπ έθαλε ηε
κεγάιε επαλάζηαζε ελάληηα ζηνλ αθαδεκατζκφ. Ο Πξνθφθηεθ (θαη φρη ν ΢θξηάκπηλ) θαη ν
γαιιηθφο ηκπξεζηνληζκφο έγηλε ν θχξηνο ζηφρνο επίζεζεο ησλ «παξαδνζηαθψλ».
Ο Πξνθφθηεθ –αλαθέξεη ν ΢νζηαθφβηηο– βξηζθφηαλ ζε αληηπαιφηεηα κε ην Χδείν.
Αιιά αηζζάλνληαλ ζε απηφ ηνλ αλνηρηφ πφιεκν «ζαλ ην ςάξη ζην λεξφ», αλαθέξεη ν
Σηνχιηλ. «Πάληα είρε θαιή δηάζεζε, ήηαλ πεηζαξρεκέλνο ζηε δσή θαη ζηελ εξγαζία. Πψο
κπνξνχζε λα ζπλζέηεη ηφζν πνιχ, λα παίδεη ζθάθη θαη λα δηαζθεδάδεη, λα θάλεη βφιηεο, λα
πεγαίλεη ζε ακέηξεηεο επηζθέςεηο θαη παληνχ λα παίδεη ηελ κνπζηθή ηνπ;».
Ο κνλαδηθφο απφ ηνπο θαζεγεηέο, ν νπνίνο ζηάζεθε ζην πιεπξφ ηνπ Πξνθφθηεθ,
ήηαλ ν Ν. Σζεξεπλίλ, κε ηνλ νπνίν ηφηε ζπνχδαδαλ δηεχζπλζε νξρήζηξαο νη Πξνθφθηεθ,
Γθάνπθ, Νηξαλίζληθνθ504, Σζεξλάηζθη505, Σηνχιηλ θ.ά. (νη Γθάνπθ, Νηξαλίζληθνθ θαη
Σηνχιηλ ήηαλ καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε. Μπνξεί –γηα λα δηθαηψζνπκε ηα ιήκκαηα ζηηο
εγθπθινπαίδεηεο– θαη ν Πξνθφθηεθ λα έθαλε θάπνην κάζεκα καδί ηνπ πξηλ απφ ην 1917).
΢χκθσλα κε ηνλ Σζεξεπλίλ, αλαθέξεη ν Σηνχιηλ: «ηνπ Πξνθφθηεθ ηνπ έιεηπε ην „ρέξη‟ θαη
δελ ήηαλ ηθαλφο ζηε δηεχζπλζε. Αιιά αζρνιήζεθε ηφζν πνιχ καδί ηνπ, επεηδή πίζηεπε
„φηη ηνπ έκειιε λα θαηαθηήζεη ηνλ θφζκν θαη φηη ζηελ αξρή ζα αλαγθαδφηαλ λα δηεπζχλεη
ηα έξγα ηνπ, επεηδή άιινο δε ζα ην έθαλε. Αιιά κφιηο έξζεη ε αλαγλψξηζε, ν Πξνθφθηεθ
ζα ζηακαηήζεη λα δηεπζχλεη‟. Ο Σζεξεπλίλ ήηαλ έλαο απφ ηνπο πην ελδηαθέξνληεο
κνπζηθνχο ζηελ πξνεπαλαζηαηηθή Ρσζία θαη άμηνο γηα λα ηνλ ζπκνχληαη νη Ρψζνη
κνπζηθνιφγνη» (Γηνχξη Σηνχιηλ, «Απφ ην παιηφ ζην θαηλνχξγην», Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο,
1962: 96, 100-105).

504
Βιαληίκηξ Αιεμάληξνβηηο Νηξαλίζληθνθ (Dranishnikov) (29-05/19-06-1893 Αγ. Πεηξνχπνιε – 16-
11/6-2-1938/39 Κίεβν): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο (καζεηήο ηνπ Ν. Σζεξεπλίλ), πηαλίζηαο, ζπλζέηεο θαη
κνπζηθφο θξηηηθφο. Απφθνηηνο Πηάλνπ (κε ηελ Γηεζίπνβα) θαη ΢χλζεζεο ην 1914 (κε ηνπο Ληάληνθ,
΢ηέηλκπεξγθ, Βίηνι, Καιαθάηε). Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη Φνχγθα.
505
΢εκηφλ Αιεμάληξνβηηο Σζεξλέηζθη (Chernetsky) (1881-1950): Ρψζνο ζπλζέηεο, αμησκαηηθφο,
Γηεπζπληήο νξρήζηξαο πλεπζηψλ θαη δάζθαινο.

153
 154

Σν δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο, ην 1912 (ν Καιαθάηεο βξίζθεηαη ζηε δεμηά
πιεπξά), θσηνγξαθίεο (βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 163 θαη 164).

O Δζζνλφο ζπλζέηεο Heino Eller (1887-1970), έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηνπ
εζληθνχ ζηπι ζηελ κνπζηθή ηεο Δζζνλίαο, αλαθέξεη ζηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ: «ην 1912
επαλήιζα ζην Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο, αιιά απηή ηε θνξά ζηελ Σάμε ηεο ΢ύλζεζεο ηνπ
θαζεγεηή Καιαθάηε. Απίζηεπηα θαιόο θαη επαίζζεηνο άλζξσπνο, ν δάζθαιόο κνπ ήηαλ
πνιύ επηκειήο θαη πνηέ δελ έραλε ηα δηδαθηηθά καζήκαηα» (Υ. Έιιεξ, «Μαθξηλφ θνληηλφ»,
Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο, 1962: 82).
Κη άιινο ζπλζέηεο απφ ηελ Δζζνλία, ν Cyrillos Kreek (1889-1962)506 ζπνχδαζε
΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε, ηνλ Βίηνι θαη ηνλ Σζεξεπλίλ ζην δηάζηεκα 1912-1916. Ο
Heino Eller αλαθέξεη φηη ζπνχδαζαλ καδί κε ηνλ Cyrillos Kreek ζηνλ θαζεγεηή
Καιαθάηε θαη ζπρλά ζπδεηνχζαλ δηάθνξα δεηήκαηα ηεο κνπζηθήο δεκηνπξγίαο.

5.1.3. Οη παξνπζηάζεηο ηεο ΢πκθσλίαο ζε ια ειάζζνλα, έξγν 12 (1899) ζηα έηε

1912-1913 – θξηηηθέο.
Απφ ην ΢πγθεληξσηηθφ Καηάινγν Έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε, ηνλ νπνίν ζχληαμε ν
γηνο ηνπ ν Αλαηφιη, γλσξίδνπκε γηα ηελ ηειεπηαία θαηαγξακκέλε εθηέιεζε ηεο ΢πκθσλίαο
ζε Λα ειάζζνλα, έξγν 12, ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 30 Μαξηίνπ 1913 ζην Γεχηεξν
Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην. ΢ην αξρείν καο επίζεο ππάξρεη θαη έλα άξζξν κε
πξνγελέζηεξε εκεξνκελία (12/07/1912), κε ηίηιν «Θέαηξν θαη κνπζηθή»507, ην νπνίν
(θαηά ηελ εθηίκεζή καο)508 πξνέξρεηαη απφ ηελ εθεκεξίδα ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
Peterburgskiy List [Σν θπιιάδην ηεο Πεηξνχπνιεο], κε ζπληάθηε ην Ν. Μπέξλζηεηλ·
απνζπάζκαηα απφ ην άξζξν απηφ παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε. Ο κνπζηθνθξηηηθφο, καδί
κε ηε γλψκε ηνπ γηα ηα έξγα ζηε ζπγθεθξηκέλε ζπλαπιία, έρεη θαηαγξάςεη επίζεο πνιιά
απφ ην ζχλνιν ησλ παξαζηάζεσλ θαη καο δίλεη αλεθηίκεηεο πιεξνθνξίεο. ΢ηε
ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε ηε ζεηηθή πιεπξά ζηηο αλαθνξέο πξνο
ηνλ Καιαθάηε: φηη ήηαλ έλαο νινθιεξσκέλνο κνπζηθφο πνπ «γλσξίδεη ηελ ηέρλε ηνπ
ζπλζέηε».
1. «Θέαηξν θαη κνπζηθή», άξζξν ζε άγλσζηε εθεκεξίδα ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (πηζαλφηαηα ζηελ
εθεκεξίδα Peterburgskiy List), εκεξνκελία 12/07/1912 θαη ζπληάθηεο ν Ν. Μπέξλζηεηλ.
«΢ΣΟ ΢ΣΑΘΜΟ ΣΟΤ ΠΑΤΛΟΦ΢Κ. Σν θύξην κέξνο ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπ 14νπ ζπκθσληθνύ
θνλζέξηνπ ήηαλ αθηεξσκέλν ζην ζπλζέηε Βαζίιε Π. Καιαθάηε, ν νπνίνο θαηέρεη ζέζε Αλώηεξνπ Γηδάζθνληα
ζηε δηθή καο Αλώηαηε ΢ρνιή (Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο). Ζ εηδηθόηεηά ηνπ είλαη ε Θεσξία ηεο ΢ύλζεζεο. Σν
όλνκα ηνπ, όκσο, δελ είλαη ηδηαίηεξα δεκνθηιέο νύηε ζην επξύ θνηλό, νύηε αλάκεζα ζηνπο δηθνύο καο, κνινλόηη
ζηελ νπζία ηνλ πξνζηαηεύεη ε ηπρεξή ηνπ κνίξα. Παξόηη ν ζπλζέηεο δελ έρεη ηδηαίηεξα ιακπξή θαιιηηερληθή
θπζηνγλσκία, θαηαθέξλεη λα βξίζθεη ζεκαληηθνύο εθδόηεο, κε δπλαηόηεηεο θαη θαηάιιειεο επθαηξίεο λα

506
Cyrillos/Kirillus Kreek (Konstantinovivh) (3-12-1889 Ridala Δζζνλίαο – 26-3-1962 Haapsalu):
Δζζνλφο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο ρνξσδίαο, θνιθινξίζηαο θαη δάζθαινο. ΢πνχδαζε ηξνκπφλη (1908-11) θαη
΢χλζεζε (1912-16) κε ηνπο Σζεξλφθ, Σζεξεπλίλ, Καιαθάηε θαη Βίηνι.
507
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 68.
508
Σν ζπκπεξάλακε απφ ηνλ ηίηιν θαη ηνλ παξφκνην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηεο αξρήο ηνπ άξζξνπ ΢ΣΟ
΢ΣΑΘΜΟ ΣΟΤ ΠΑΤΛΟΦ΢Κ. Γελ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί έιεγρνο.

154
 155

ζπκβάιινπλ ζηε δηάδνζε ηεο έκπλεπζεο ηνπ. Δπηπιένλ, ν Καιαθάηεο δε δηαπξέπεη πξνο ην παξόλ, ππνιείπεηαη
ηνπ Γθξεηζάληλνθ θαη ηνπ ΢πεληηάξνθ θαη απηό απνηειεί κηα δίθαηε θξίζε σο πξνο ηηο όρη πνιύ ιακπξέο
θαιιηηερληθέο ηθαλόηεηεο ηνπ ζπλζέηε.
Ο Καιαθάηεο δελ είλαη ηόζν ηαιαληνύρνο, αιιά είλαη εξγαηηθόο. Δίλαη εθιεθηηθόο θαη πξνζρσξεί ζηα
ζέκαηα, ηα νπνία έρνπλ κεγαιύηεξε επηξξνή ζηνπο κε αλεμάξηεηνπο δεκηνπξγνύο. Σα έξγα ηνπ ραξαθηεξίδνληαη
από ην πλεύκα ηνπ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη ζηηο ζπλζέζεηο ηνπ απνθαιύπηνληαη νη κέζνδνη ηνπ Γθιαδνπλόθ. Ο
Καιαθάηεο δελ μερλάεη θαη ηνλ Σζατθόθζθη. Οη επηξξνέο απηέο είλαη ηόζν δπλαηέο, ώζηε νη αθξναηέο μερλνύλ
ηνλ Καιαθάηε θαη ηνλ ζπκνύληαη κόλν όηαλ γίλεηαη ιόγνο γηα ηε ζύλζεζε ηνπ ζηπι.
Ζ απνπζία αλεμαξηεζίαο είλαη ην θύξην ραξαθηεξηζηηθό ηεο ΢πκθσλίαο ηνπ Καιαθάηε, ε νπνία
αθνύζηεθε ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ ζπλζέηε ζην ΢ηαζκό ηνπ Παύινθζθ. Από ηελ παξηηηνύξα μερσξίδνπλ πνιιέο
ιεπηνκέξεηεο, νη νπνίεο καξηπξνύλ ηελ πξνζεθηηθή εξγαζία ηνπ θ. Καιαθάηε ζε όια απηά πνπ πξέπεη λα μέξεη
έλαο θαιόο κνπζηθόο. Χζηόζν, ε κε δσεξή επεμεξγαζία, ε κνλνηνλία ηνπ έξγνπ θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ, δελ
νδεγνύλ ηνλ αθξναηή ζην λα ζπκπαζήζεη ην ζπλζέηε.
΢ηε ΢πκθσλία ηνπ ν κνπζνπξγόο δε ιέεη ηίπνηα θαηλνύξγην. Φαλεξώλεηαη σο εθπξόζσπνο ηεο ιπξηθήο-
θαζαξήο ηέρλεο θαη απνθεύγεη λα εθθξάζεη, όπσο θαίλεηαη, δπλαηά ζπλαηζζήκαηα. Ζ δηάζεζή ηνπ δελ είλαη
έληνλε θαη, αλ ζέινπκε λα εθθξαζηνύκε εμπξεζηνληζηηθά, πνπζελά δελ αλαθαιύπηνληαη κεγεζύλζεηο. ΢ε
νιόθιεξε ηελ παξηηηνύξα ηνπ βαζηιεύεη κηα γαιήλε θαη ηζνξξνπία, νη νπνίεο ζπλδπάδνληαη κε αδηαθνξία θαη
απάζεηα θαη καο πξνμελνύλ κειαγρνιηθή δηάζεζε. Ο θ. Καιαθάηεο αμίδεη πηζαλόηαηα έπαηλν, επεηδή είλαη
απιόο θαη θαηαλνεηόο, αιιά 15 ιεπηά ηέηνηαο κνπζηθήο είλαη αξθεηά γηα λα καο θνηκίζνπλ. ΢ηελ πξνζπάζεηα
απηή αλαδεηθλύεηαη κόλν ε επξπκάζεηα ηνπ ζπλζέηε, αιιά θαίλεηαη όηη ηνπ ιείπεη εληειώο ην ηαιέλην.
Αλ ε ΢πκθσλία είλαη αλεπαξθήο, σο θαιιηηερληθή καξηπξία γηα ηε κνπζηθή έκπλεπζε ηνπ ζπλζέηε, ηόζν
ην θαιύηεξν, δηόηη απηή καο παξνπζηάδεη ηνλ θ. Καιαθάηε κε έλα δηαθνξεηηθό πξόζσπν: όηη απηόο γλσξίδεη
ηελ ηέρλε ηνπ ζπλζέηε. Ζ κνπζηθή ηνπ θ. Καιαθάηε είλαη επγεληθή. Ο ζπλζέηεο θαίλεηαη όηη έθαλε ζθέςεηο γηα
θάζε κέηξν, ελώ ππνκνλεηηθά θαη κε αγάπε μερώξηδε θάζε ιεπηνκέξεηα. Από ηε ζθνπηά απηή, ε παξηηηνύξα
πξέπεη λα αλαγλσξηζηεί σο αξκόδνπζα· επίζεο θαη ε ελνξρήζηξσζε δελ είλαη θαθή.
΋ηαλ θάλνπκε ζπλνπηηθή εθηίκεζε ελόο έξγνπ, ε θξίζε ζηεξίδεηαη ιηγόηεξν ζηελ ηειεηόηεηα ηεο ηερληθήο
θαη ζε νπνηεζδήπνηε ελδηαθέξνπζεο επεμεξγαζκέλεο ιεπηνκέξεηεο, θαη ιακβάλεη ππόςε ην ζύλνιν, ηελ ηειηθή
κνξθή ηεο θαιιηηερληθήο εληύπσζεο. Με βάζε όια απηά, πξέπεη λα πνύκε όηη ε ΢πκθσλία ηνπ θ. Καιαθάηε δελ
είλαη ελδηαθέξνπζα, είλαη άρξσκε, απξόζσπε, ηεο ιείπεη ε πξαγκαηηθή εκπλεπζκέλε έμαξζε, ε νπνία ππάξρεη
ζηα έξγα ησλ πξαγκαηηθά ηαιαληνύρσλ κνπζνπξγώλ.
΢ηελ άηνλε δηάζεζε ηεο ΢πκθσλίαο ζπλέβαιε θαη ε εθηέιεζε ηεο νξρήζηξαο, ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ
ζπλζέηε. Πξόθεηηαη γηα έλα βαξεηό δηεπζπληή, ν νπνίνο θαζόινπ δε λνηάζηεθε γηα κηα πην δσεξή απόδνζε ηνπ
έξγνπ ηνπ. Ζ έιιεηςε ηακπεξακέληνπ επηδείλσζε ηελ πιήμε ησλ αθξναηώλ. ΢ην ζπλζέηε απεπζύλζεθαλ δεζηνί
ραηξεηηζκνί, αιιά ηνλ άθεζαλ λα θαηεβεί από ηελ ζθελή κε αξθεηά θξύν ηξόπν. Σν Φηλάιε ηεο ΢πκθσλίαο …».

2. «Θεαηξηθφ θνχξηεξ», άξζξν ζε άγλσζηε εθεκεξίδα ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζπληάθηεο ν Β. Λ.,
31/3/1913509.
«Σν Γεύηεξν ξσζηθό ζπκθσληθό θνλζέξην. ΢ην πξόγξακκα ηεο ρζεζηλήο (30 Μαξηίνπ) ζπλαπιίαο, ε
νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ θ. Γθιαδνπλόθ, ππήξραλ πνιιά λέα έξγα, ηα νπνία αθνύζηεθαλ
γηα πξώηε θνξά.
Πξόγξακκα:
1. Βίλθιεξ, Παξαιιαγέο ζε θηλληθό ζέκα, γηα βηνιί θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα.
2. Β. Ενινηαξηόθ, ΢θίηζα ηεο Μαινξσζίαο (Οπθξαλίαο), γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα: «από εζσηεξηθή
ηερληθή πιεπξά είλαη γξακκέλα από ην ρέξη ελόο έκπεηξνπ κνπζηθνύ θαη ζεσξεηηθνύ, αιιά ζην έξγν δελ
αλαθαιύπηνπκε δεκηνπξγία».
3. Καδαλιί510, Οξρεζηηθή θαληαζία ζην πίλαθα ηνπ Μπέθκελ (Bëkmen) “Willa am Meer”.
4. ΢. Σαλέγηεθ, Rêverie,γηα βηνιί θαη νξρήζηξα.
5. Καιαθάηεο, ΢πκθσλία, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ια ειάζζνλα, έξγν 12 (1899).
«΋ζνλ αθνξά ηε ΢πκθσλία, ζε ια ειάζζνλα ηνπ θ. Καιαθάηε, ήηαλ κεγάιεο δηάξθεηαο θαη έξγν ελόο
ηδηαίηεξα ηαιαληνύρνπ λένπ ζπλζέηε. Ζ ΢πκθσλία είλαη γξακκέλε ζε θιαζηθή θόξκα, μερσξίδεη γηα ηε
ζεκαηηθή ηεο επεμεξγαζία, γηα ην πεξηερόκελν ηεο κνπζηθήο ηεο, ην νπνίν θαηά ελόηεηα έθεξε δξακαηηθό
ραξαθηήξα, ε ζπκθσλία είλαη ελνξρεζηξσκέλε κε καζηνξηά θαη αθνύγεηαη ειθπζηηθή. Από ηα ηέζζεξα κέξε ηεο
ζπκθσλίαο, ην πην όκνξθν θαη ελδηαθέξνλ είλαη ην ηξίην κέξνο (΢θέξηζν), ελώ ην Adagio (δεύηεξν κέξνο)

509
Ζ ζπλαπιία πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 20-3-1913, κε ηε Φηιαξκνληθή ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζην 2ν
Ρσζηθφ ΢πκθσληθφ Κνλζέξην (δηαζψδεηαη ην πξφγξακκα). Γηα ην άξζξν απφ ην 1913, βι. Καηάινγν ηεο
Έθζεζεο, αξ. 69.
510
Νηθνιάη Ηβάλνβηηο Καδαλιί (Kazanli) (1869-1916): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο,
καζεηήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ.

155
 156

αθνύγεηαη κε πιήξσο ηξαγνπδηζηηθή θαη „γεκάηε‟ δηάζεζε. Ζ ΢πκθσλία είρε επηηπρία θαη ν ζπλζέηεο νκόζπκα
πξνζθιήζεθε ζηε ζθελή».

Γηα ην 1913 κηα απφ ηηο καξηπξίεο γηα ηνλ Καιαθάηε είλαη ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ
καζεηή ηνπ Α. Γθάνπθ, ηελ νπνία παξνπζηάζακε λσξίηεξα (βι. ζει. 106-109, επεηδή
ζεσξήζεθε φηη ζρεηίδεηαη κε ηελ αιιεινγξαθία ησλ Ληάληνθ-Γθιαδνπλφθ-Καιαθάηε).
Απφ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ Γθιαδνπλφθ κε ηνλ Καιαθάηε (φπνπ ηνπ δεηάεη ηε γλψκε ηνπ
γηα δηάθνξα ζέκαηα ή ην λα εμεηάζεη θνηηεηέο ζην Χδείν), γηα ην δηάζηεκα 1912-1913,
εθηφο απφ ηελ επηζηνιή ηνπ Γθιαδνπλφθ πξνο ηνλ Καιαθάηε λα εμεηάζεη ηνλ Γθάνπθ,
έρνπκε θαη ην εμήο γξάκκα:

«Αγαπεηέ Βαζίιε Παύινβηηο, παξαθαιώ λα αθνύζεηο ηνλ θνκηζηή ηεο παξνύζεο επηζηνιήο, ηνλ θύξην
Πνληγθόξλη511. ΋πσο θαίλεηαη, έρεη θαιέο ηθαλόηεηεο.
3/10/1912, Γηθόο ζνπ, Α. Γθιαδνπλόθ».
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, F. 15, op. 1, ed. hr. 22. Σα δχν γξάκκαηα είλαη γξακκέλα ζε
ραξηί κε ηε ζθξαγίδα ηνπ Γηεπζπληή ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.

5.1.4. Σν έηνο 1913. Ζ εθπαίδεπζε ηνπ Uzeir Abdul Gusein ogly Gajibekov
(1885-1948), εζληθό ζπλζέηε ηεο Αδεξκπατηδάλ.
Ζ ξσζηθή/ζνβηεηηθή κνπζηθνινγία αλαγλσξίδεη ηελ πξνζθνξά ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ ζηε δεκηνπξγία ησλ Δζληθψλ ΢ρνιψλ ηεο πξψελ Δ.΢.΢.Γ., θαη ηνπ Β.
Καιαθάηε ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ ν Οπδείξ-κπεθ Γθαληδηκπέθνθ (Υαληδηκπέγηνθ) (1885-
1948), εζληθνχ ζπλζέηε ηνπ Αδεξκπατηδάλ. ΢ην δηάζηεκα 1913-1914, ν Γθαληδηκπέθνθ
ήξζε λα ηειεηνπνηήζεη ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε ΢χλζεζε, κε ηνλ Καιαθάηε, ζην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο. ΢ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα ν Γθαληδηκπέθνθ βάδεη ηα ζεκέιηα ηεο κνπζηθήο
θνπιηνχξαο ηνπ Αδεξκπατηδάλ (ε Κξαηηθή Μνπζηθή Αθαδεκία ζην Μπαθνχ ζήκεξα έρεη
ην φλνκά ηνπ). Ζ πξψηε ηνπ φπεξα Leyli I Medzhun (Λετιά θαη Μεληδνχλ), απφ ην
νκψλπκν πνίεκα ηνπ Φηδνπιί (αλέβεθε ζηε ζθελή ην 1908), βαζίδεηαη ζε ιατθά ηξαγνχδηα
θαη απνηειεί ηελ αξρή ηεο κνπγθακηθήο φπεξαο512 (ε φπεξα απηή γηα παξαπάλσ απφ 95
ρξφληα παξακέλεη ζην ξεπεξηφξην πνιιψλ ζεάηξσλ).
Ο Καιαθάηεο είρε ηφηε ηε θήκε ελφο απφ ηνπο πην θνληηλνχο θίινπο θαη ζπλεξγάηεο
ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Ήηαλ, επηπιένλ, πεπεηξακέλνο δάζθαινο θαη κπνξνχζε λα
δνπιέςεη εληαηηθά κε ηνπο ηαιαληνχρνπο καζεηέο, πεξλψληαο ζε ζχληνκν ρξνληθφ
δηάζηεκα νιφθιεξε ηε ζεηξά ησλ καζεκάησλ. Ο Γθαληδηκπέθνθ είρε κηα μεθάζαξε εηθφλα
ησλ θαιιηηερληθψλ ηνπ αλαδεηήζεσλ θαη δνχιεςε ζνβαξά γηα λα πεηχρεη ην ζηφρν ηνπ. Ζ
πινχζηα κνπζηθή δσή ηεο Πεηξνχπνιεο εκπινχηηζε ηνλ νξίδνληα ηνπ λεαξνχ ζπλζέηε [Ζ
Ρσζηθή ζθέςε γηα ηε κνπζηθή (1895-1917) (1980:28); ΢. Λ. Γθίλδκπνπξγθ, Μνπζηθή
γξακκαηνινγία ησλ ιαώλ ηεο Δ.΢.΢.Γ. (1979: 267)].
Σν 1914 ν Γθαληδηκπέθνθ έδεημε ζηνλ Καιαθάηε ηε κνπζηθή θσκσδία ηνπ Arshin
mal alan (Ο έκπνξνο)513 (ιηκπξέην ηνπ ζπλζέηε). Σν έξγν απηφ «πξνθάιεζε ηνλ
ελζνπζηαζκφ θαη ην ζαπκαζκφ ηνπ Καιαθάηε» θαη είπε ζην καζεηή ηνπ φηη ζεσξεί
θαζήθνλ ηνπ ηε κνπζηθή θσκσδία απηή λα ηε δεη θαη ν Γηεπζπληήο ηνπ Χδείνπ, ν Α.
Γθιαδνπλφθ. Δθηηκψληαο ςειά ηελ Arshin mal alan, ν Γθιαδνπλφθ αλάθεξε φηη ην έξγν
απηφ είλαη «ε πξψηε, θαη κάιηζηα θαη πνιχ σξαία, ξσζηθή νπεξέηα» (ζεκεηψλεη ν

511
Πνληγθφξλη (Podgornïy): ξσζηθή κνπζηθή νηθνγέλεηα, πηζαλφηεξα ζηελ επηζηνιή λα αλαθέξεηαη ην
φλνκα ηνπ Βαζίιε Σηκνθέγηεβηηο Πνληγθφξλη (1894-1919), ν νπνίνο ήηαλ βηνινληζειίζηαο ή ηνπ γηνχ ηνπ
Σηκνθέη Φηιίππνβηηο (1873-1958), θαηαζθεπαζηή έγρνξδσλ νξγάλσλ.
512
Mνπγθάκ ή κνπθάκ: παξαιιαγή ηνπ καθάκ, ε νπνία αλήθεη ζηηο παξαδφζεηο ησλ ρσξψλ ηεο
Μέζεο Αλαηνιήο. Σν 1912 ν Γθαληδηκπέθνθ ζπλέζεζε άιιε κηα κνπγθακηθή φπεξα, ηελ Αζιί θαη Κεξέκ.
513
Arshin (ζηα ηνπξθηθά ην κέηξν). Απφ ηε ξσζηθή κεηάθξαζε ηεο φπεξαο, ζηα ειιεληθά ηαηξηάδεη Ο
έκπνξνο ρεηξνθίλεηνπ βάξνπο.

156
 157

Γθαληδηκπέθνθ ζην εκεξνιφγηφ ηνπ). Πξαγκαηηθά, ζχκθσλα κε ηα γεγνλφηα, σο απηή ηε

ζηηγκή θαλείο δελ είρε ζπλζέζεη νπεξέηα ζηε Ρσζία514.
Σν ζχληνκν πεξηερφκελν ηεο νπεξέηαο είλαη ε ηζηνξία ηνπ Αζθέξ, γηνπ ελφο απφ
ηνπο πην πινχζηνπο εκπφξνπο ηεο Αλαηνιήο, ν νπνίνο κεηακθηέδεηαη ζε πξακαηεπηή, γηα
λα δεη πξηλ απφ ην γάκν ην πξφζσπν ηεο ζπδχγνπ πνπ ζα ηνπ θέξνπλ (δηφηη θάηη ηέηνην ην
απαγφξεπε ε παξάδνζε θαη ε ζξεζθεία ηνπ). Γπξλάεη ηηο πφιεηο θαη ηα ρσξηά, θξαηψληαο
ην κέηξν ηνπ θαη ζπλαληά ηελ θφξε ζηξαηεγνχ, ηε Γθηνπιηζνρξά, εξσηεχνληαη θαη
πξνζπαζνχλ λα μεθχγνπλ απφ ην ζπκφ ησλ γνληψλ ηνπο.
Ζ πξεκηέξα ηεο νπεξέηαο, ζηηο 3-5/10/1913, ζην Μπαθνχ, ζεκείσζε κεγάιε
επηηπρία. Ζ νπεξέηα κεηαθξάζηεθε ζε 75 γιψζζεο (θαη ζηα ειιεληθά)515, παξνπζηάζηεθε
ζε 187 ζέαηξα, ζε 76 ρψξεο. Γηα ην ζέκα έρνπλ επίζεο γπξηζηεί δχν θηλεκαηνγξαθηθέο
ηαηλίεο ζηε Ρσζία (1916-1917). Σν 1937 ην Hollywood θάλεη λέα ηαηλία ηεο εηαηξίαο
«Magapa films», κε ζθελνζέηε θαη παξαγσγφ ηνλ ΢εληξάθ Βαξηηάλ. Ζ ηαηλία απηή
απέδσζε αξθεηά κεγάια θέξδε (ε νπεξέηα είρε παξνπζηαζηεί λσξίηεξα ζηηο ΖΠΑ, ην
1916-1917).
Σν 1943 θάπνηνη Ρψζνη, ζηε δηάξθεηα ηεο παξακνλήο ηνπο ζην Ηξάλ, βιέπνπλ ηελ
ηαηλία θαη αλαθέξνπλ φηη σο ζπλζέηεο ηεο κνπζηθήο ηεο αλαθέξεηαη θάπνηνο Μαγθαιηάλ.
Ζ Ρσζία δε ζπκκεηείρε ηφηε ζην Γηεζλή Οξγαληζκφ γηα ηα πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα. Σν
1945, ν ΢ηάιηλ ελεκεξψλεηαη γηα ηελ ππφζεζε θαη απνθαζίδεη λα θάλνπλ κηα λέα
παξαγσγή ζην Μπαθνχ, ε νπνία ζα ζεκεηψζεη κεγάιε επηηπρία (ην έξγν ζα παηρηεί ζε 136
ρψξεο). Έηζη εθπιεξψζεθε θαη ε πξφξξεζε ηνπ ΢. Ατδελζηάηλ, φηη ην έξγν «ζα θαηαθηήζεη
ηνλ θφζκν». Σελ ηαηλία αγάπεζαλ ηδηαίηεξα ν ΢ηάιηλ (ηνπ άξεζε «ε σξαία ηεο
Αλαηνιήο») θαη ν Μάν Σζε Σνπγθ (ζηελ Κίλα δεκηνχξγεζαλ δηθή ηνπο εθδνρή ηεο
ηαηλίαο).

5.1.5. Σν 1913 ν Β. Καιαθάηεο άξρηζε λα ζπλζέηεη ηελ θαληάηα Ηoann Damaskin/

Ησάλλεο ν Γακαζθελόο516, γηα βαξχηνλν θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 18, πάλσ ζε
επηιεγκέλα θείκελα (απφ ην 4ν θαη 5ν θεθάιαην) ηνπ νκψλπκνπ πνίεκαηνο ηνπ Α. Σνιζηφη,
Ηoann Damaskin (1858). Ζ θαληάηα ηνπ παξέκεηλε εκηηειήο (ίζσο ιφγσ αλνκνηνγέλεηαο
ζην ζηπι ηεο)517 θαη δηαζψζεθαλ ζην αξρείν ηνπ ζπλζέηε ζπλνιηθά ηξεηο παξηηηνχξεο, κηα
ζπαξηίην θαη δχν ελνξρεζηξσκέλεο παξηηηνχξεο (νη νπνίεο ζρεδφλ αληηζηνηρνχλ ζην
ζπαξηίην· ε «Υνξσδία ηεο εηζαγσγήο» θαη ε «Άξηα ηνπ Ησάλλε»). Ζ ρξνλνιφγεζε θαη ε
αξίζκεζε ηεο θαληάηαο έγηλαλ ζχκθσλα κε ην πξψην Καηάινγν έξγσλ ηνπ ζπλζέηε·
επίζεο απφ εθεί έρνπκε ηελ πιεξνθνξία φηη πξνεπαλαζηαηηθά εθδφζεθε ε Άξηα ηνπ
Ησάλλε, γηα βαξχηνλν θαη πηάλν, ην νπνίν επηβεβαηψλεηαη απφ ην «Δξσηεκαηνιφγην,

514
Ο Γθαληδηκπέθνθ έρεη άιιεο δχν κνπζηθέο θσκσδίεο: Άλδξαο θαη γπλαίθα, ΋ρη απηή, αιιά εθείλε,
ηηο νπνίεο ζπλέζεζε πξηλ απφ ηελ Arshin mal alan, αιιά δελ έγηλαλ γλσζηέο ζηε Ρσζία.
515
Πεγή καο είλαη ε ηζηνζειίδα www.http://karabakh-doc.gen.az/ru/articls/artc049.htm. Τπάξρεη
πινχζην θσηνγξαθηθφ πιηθφ (ε πξσηφηππε παξηηηνχξα, αθίζεο) απφ ηελ φπεξα ηνπ Γθαληδηκπέθνθ.
516
Ο Π. Σζατθφθζθη (1840-1893) ζπλέζεζε ηε ξνκάληδα Blagoslovlyayu vas, lesa (Blagoslovljaju
vas, lesa, γεξκ. νξζνγξαθία ζην δηαδίθηπν), Sem' romansov (Δθηά ξνκάληδεο) έξγν 47, αξ. 5 (1880), πάλσ
ζε απφζπαζκα απφ ην πνίεκα Ησάλλεο ν Γακαζθελόο ηνπ Α. Κ. Σνιζηφη. Σν πην γλσζηφ έξγν πάλσ ζην
νκψλπκν πνίεκα ηνπ Σνιζηφη είλαη ε θαληάηα ηνπ ΢. Σαλέγηεθ, Ησάλλεο ν Γακαζθελόο (1883) γηα ρνξσδία
θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα. Ο Βαζίιε ΢. Καιίλληθνθ (Kalinnikov) (1866-1901) ζπλέζεζε ηελ θαληάηα
Ησάλλεο ν Γακαζθελόο, γηα ζνιίζηεο, ρνξσδία θαη νξρήζηξα (1890) (βι.
http://www.recmusic.org/lieder/t/tolstoy/).
517
βι. Αξρείν Καιαθάηε, Φ. 1, ππ. 15.: ΖΜΗΣΔΛΖ-ΑΥΡΟΝΟΛΟΓΖΣΑ. ΢ηελ ίδηα θαηεγνξία αλήθεη
Son‟ Lyubï (Σν φλεηξν ηεο Ληνχκπαο), εκηηειήο θαληάηα γηα ζνιίζηεο (πςίθσλν θαη ηελφξν), ρνξσδία θαη
πηάλν, αρξνλνιφγεην (ργ παξηηηνχξα, ζπαξηίην, πξφρεηξν, κνιχβη, ηειεησκέλν σο ζει. 8).

157
 158

1928»518 ηνπ Β. Καιαθάηε (πηζαλφηεξα λα είλαη ην ελνξρεζηξσκέλν απφζπαζκα «Άξηα

ηνπ Ησάλλε» ζην Αξρείν ηνπ ζπλζέηε).
΢πκθσλψληαο κε ηελ ρξνλνιφγεζε ηνπ έξγνπ, πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη νη
πλεπκαηηθέο αλαδεηήζεηο ηνπ Β. Καιαθάηε ίζσο ηνλ νδήγεζαλ ζε κηα θνηλή ηάζε ηεο
επνρήο ηνπ. ΢ηα ρξφληα κεηαμχ ησλ δχν ξσζηθψλ επαλαζηάζεσλ (1905-1917), ην
ελδηαθέξνλ ησλ Ρψζσλ ζπλζεηψλ γηα ην είδνο ηεο θαληάηαο519 αιιάδεη ξηδηθά. Οη
θαληάηεο, γξακκέλεο ζην κηθξφ δηάζηεκα απηφ πεξηέρνπλ φιεο ηηο ζεκαληηθφηεξεο
πλεπκαηηθέο αλαδεηήζεηο ηεο ξσζηθήο κνξθσκέλεο ηάμεο («ηληειηγθέληζηαο»), ηελ
πξσηνπνξηαθή θνζκναληίιεςε ηεο επνρήο, ηελ αλαγέλλεζε ηεο ζξεζθεπηηθήο ζπλείδεζεο
ησλ Ρψζσλ, κέζσ ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ ηζηνξία ηεο νξζφδνμεο εθθιεζίαο (γηα έλα
κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, απφ ην 8ν αηψλα έσο ην 19ν αηψλα), ηε ρξήζε αξρατθψλ
ζιαβνληθψλ εθθιεζηαζηηθψλ ςαικσδηψλ θ.ιπ. Ζ ζχγρξνλε ξσζηθή επηζηήκε ηνλίδεη ηε
κεγάιε ζεκαζία ηεο πλεπκαηηθήο ζξεζθεπηηθήο αλαγέλλεζεο ζηε ξσζηθή ηέρλε θαηά ηε
δηάξθεηα ησλ «αζεκέλησλ ρξφλσλ» ζηελ αξρή ηνπ 20νπ αηψλα. ΢εκαληηθά έξγα (ηεο
πεξηφδνπ) ζην είδνο ηεο θσλεηηθήο κνπζηθήο, ζχκθσλα κε ηε ζχγρξνλε ξσζηθή
κνπζηθνινγία είλαη: ΢. Σαλέγηεθ, ε δεχηεξε θαληάηα Po prochteniya psalma (Γηαβάδνληαο
ηελ ςαικσδία), έξγν 36 (1912-14)520, ην θσλεηηθφ ζπκθσληθφ πνίεκα ηνπ Ραρκάληλνθ,
Kolokola (Οη θακπάλεο, 1913) θαη ηα φςηκα έξγα ηνπ ΢θξηάκπηλ (παξά ηηο κεγάιεο
δηαθνξέο θαη αληηζέζεηο ζηηο θηινζνθηθέο θαη αηζζεηηθέο αληηιήςεηο θαη ζεσξίεο ηνπ
δαζθάινπ Σαλέγηεθ θαη ηνπ καζεηή ΢θξηάκπηλ). Μπνξνχκε λα ππνζέζνπκε φηη ην
ελδηαθέξνλ ησλ κνπζνπξγψλ (θαη φρη κφλν ζηε Ρσζία) γηα θείκελα κε βαζχηαην
αλζξσπηζηηθφ ελδηαθέξνλ, ηα νπνία πεξηέρνπλ κηα έθθιεζε γηα αδεξθνζχλε, αγάπε,

518
Βι. ζει. 210, «Καηάινγνο, εξσηεκαηνιφγηα θαη ζπζηαηηθέο επηζηνιέο γηα ηνπο επηζηεκνληθνχο
ζπλεξγάηεο» (Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, F. 298, op. 6, d. 193,
Ηνχληνο 1928, «Πξνζσπηθφο θάθεινο 130»). Ο Β. Καιαθάηεο ζπκπιήξσζε ρεηξφγξαθα ηηο ηππσκέλεο
ζπλζέζεηο ηνπ ζηηο «Μηθξέο θφξκεο: 8 Ρνκάληδεο γηα θσλή θαη πηάλν (έξγα 1 θαη 2), Άξηα γηα βαξχηνλν κε
ζπλνδεία πηάλνπ» (πηζαλφηεξα απφ ηελ εκηηειήο θαληάηα Ησάλλεο ν Γακαζθελόο, επεηδή ν ζπλζέηεο δελ έρεη
άιιν έξγν γηα αλδξηθή θσλή θαη πηάλν).
519
Απφ ηζηνξηθήο άπνςεο, ην είδνο ηεο θαληάηαο, ην νπνίν δελ ζπγθαηαιέγεηαη ζηα αγαπεκέλα είδε
ηνπ κνπζηθνχ Ρνκαληηζκνχ, δε βξήθε κεγάιε αληαπφθξηζε ζηα έξγα ησλ Ρψζσλ κνπζνπξγψλ θαηά ηε
δηάξθεηα ηνπ 19νπ αηψλα. ΢χκθσλα κε ηε ξσζηθή κνπζηθνινγία, νη θαιχηεξεο θαληάηεο ζην ηέινο ηνπ 19νπ
αηψλα (θαη ζην κεηαίρκην ηνπ 20νπ αηψλα) είλαη: ε θαληάηα Μόζρα (1883) ηνπ Σζατθφθζθη (θάπσο
ζηπιηδαξηζκέλε ζην επηθξαηέζηεξν ηφηε «ξσζηθφ ζηπι»), ε θαληάηα ηνπ ΢. Σαλέγηεθ, Ησάλλεο ν Γακαζθελόο
(1884) θαη ηα έξγα ηνπ ΢. Ραρκάληλνθ [ε θαληάηα Vesna (Άλνημε) θ.α.]. Σα έξγα απηά αληηπξνζσπεχνπλ ηε
΢ρνιή ηεο Μφζραο θαη δηαθξίλνληαη απφ κηα ζπλέπεηα (απφ δάζθαιν πξνο καζεηή).
520
Άκεζα ζπλδένληαη ρξνλνινγηθά κε ηε Γεύηεξε θαληάηα ηνπ Σαλέγηεθ ηα έξγα ηνπ Ραρκάληλνθ,
Vsenoshchnoe bdenie (Οινλχρηηα αθνινπζία) θαη ηνπ Καζηάιζθη, Bratskoe pominovanie (Αδεξθηθφ
κλεκφζπλν). Ζ Γεύηεξε θαληάηα ηνπ Σαλέγηεθ ζηεξέσζε ην είδνο ηεο ιπξηθν-θηινζνθηθήο θαληάηαο ζηε
Ρσζία θαη νξγαληθά εληάρζεθε ζηε ξσζηθή ζπκθσληθή κνπζηθή ζηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηψλα. Δδψ
παξαθνινπζείηαη κηα ραξαθηεξηζηηθή ηάζε ηνπ θαηξνχ, ε αιιειεπίδξαζε (θαη ε ζχκπξαμε) κεηαμχ ησλ
ζπκθσληθψλ θαη θσλεηηθψλ εηδψλ (θαληάηα, νξαηφξην θ.α). Παξαδείγκαηα: ε 8ε ζπκθσλία ηνπ Μάιεξ, ε 1ε
ζπκθσλία θαη ν Πξνκεζέαο ηνπ ΢θξηάκπηλ, Οη θακπάλεο ηνπ Ραρκάληλνθ («παξάδεηγκα γηα κηα άιιε
παξαιιαγή ηνπ πξνγξακκαηηθνχ ζπκθσληζκνχ, εκπινπηηζκέλν κε θσλεηηθή κνπζηθή θαη πνηεηηθφ θείκελν»,
γξάθεη ν Α.Η. Καληίλζθη γηα ην έξγν) θ.ιπ.

158
 159

δξαζηήξηα ππεξέηεζε ζηνπο πςεινχο ζθνπνχο

νιφθιεξεο ηεο αλζξσπφηεηαο (εξγαζία κε πξάμεηο),
έρεη ζρέζε κε ηελ εμάπισζε ηνπ Α΄ ΠΠ ζηελ Δπξψπε.
Σν βαζχηαηα κνπζηθφ πνίεκα Ησάλλεο ν
Γακαζθελόο (1858) ηνπ Α. Σνιζηφη ήηαλ πνιχ γλσζηφ
ζηε Ρσζία, απνζπάζκαηα απφ ην έξγν κεινπνίεζαλ νη
Σζατθφθζθη, Σαλέγηεθ θαη Β. Καιίλληθνθ. Μνλαδηθή
ζην είδνο ηεο, ε ιπξηθν-θηινζνθηθή θαληάηα γηα
ρνξσδία θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ ΢. Σαλέγηεθ
(1856-1915), Ησάλλεο ν Γακαζθελόο, έξγν 1 (1883),
δίθαηα νλνκάζηεθε ην «Ρσζηθφ ξέθβηεκ». Ζ πξψηε
εθηέιεζε ηεο θαληάηαο έγηλε ζηηο 14/1/1884, ζηε
Μφζρα, ζε ζπλαπιία αθηεξσκέλε ζηε κλήκε ηνπ
Νηθνιάη Γθ. Ρνπκπηλζηάηλ (ηδξπηή ηνπ Χδείνπ ηεο
΢πιιεθηηθφο δίζθνο «Σξεηο ξσζηθέο Μφζραο).
θαληάηεο», ν νπνίνο εθδφζεθε γηα Μεηά απφ ηξία ρξφληα ε θαληάηα παξνπζηάζηεθε
ηελ παξαδνζηαθή «Ρσζηθή ζεδφλ» θαη ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, κε κεγάιε επηηπρία ζηηο δχν
ηνπ Παξηζηνχ (πεξηέρεη ηηο θαληάηεο: πφιεηο θαη κε θαιέο θξηηηθέο απφ ηνπο Σζατθφθζθη,
Σζατθφθζθη, Μόζρα, ΢. Σαλέγηεθ,
Ησάλλεο ν Γακαζθελόο θαη ΢. Κηνπί θαη ην ξσζηθφ ηχπν. Ο Σαλέγηεθ ήζειε λα
Ραρκάληλνθ, Άλνημε)521 ζπλζέζεη κηα «νξζφδνμε θαληάηα» (φπσο είλαη νη
πξνηεζηαληηθέο ηνπ Μπαρ), θαη απφ θαζαξά κνπζηθή
άπνςε ρξεζηκνπνίεζε αξρατθέο ξσζηθέο ςαικσδίεο [π.ρ. So syatïmi upokoy (Με ηνπο
αγίνπο θαζεζχραζε)522 θ.ά., απφ ζπιινγή πνπ εθδφζεθε ην 1770523] θαη ηηο επεμεξγάζηεθε
κε ηα κέζα ηνπ απζηεξνχ ζηπι. Απηή ε πξσηνηππία άλνημε ην δξφκν γηα ηε ιεγφκελε
«ξσζηθή πνιπθσλία» ζηα έξγα ησλ Ρψζσλ κνπζνπξγψλ ζηα επφκελα ρξφληα. Ζ ηάζε
απηή ππήξρε θαζφιε ηε δηάξθεηα ηνπ 20νπ αηψλα (ην ζέκα απηφ βξήθε κεγάιε
αληαπφθξηζε ζηελ αιιεινγξαθία ησλ Σζατθφθζθη θαη Σαλέγηεθ ζηε δεθαεηία ηνπ ‟80 ηνπ
19νπ αηψλα).
Έρνληαο ηφζν γλσζηφ παξάδεηγκα, ν Β. Καιαθάηεο επέιεμε ην δηθφ ηνπ δξφκν θαη
δελ αθινχζεζε ην παξάδεηγκα ηνπ Σαλέγηεθ ζηε δηθή ηνπ θαληάηα Ησάλλεο ν Γακαζθελόο.
Σν έξγν ηνπ ζηεξίδεηαη ζηηο παξαδφζεηο ηεο επξσπατθήο ζξεζθεπηηθήο κνπζηθήο, νη
νπνίεο δηθαηνινγνχλ θαη ηα κνπζηθά κέζα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ ηνλ ζπλζέηε
(θιαζηθή αξκνλία, ρξήζε ηεο πνιπθσλίαο, επηξξνέο ζε ζηπι Μπαρ, αιιά θαη ρξσκαηηθά
πεξάζκαηα, δειαδή παξαηεξήζεθε κηα αλνκνηνγέλεηα ζην ζηπι ηνπ έξγνπ,
ραξαθηεξηζηηθή φκσο γηα ην ζηπι ηνπ Καιαθάηε απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟10). Ζ ζεκαηηθή
χιε ηεο θαληάηαο ηνπ Καιαθάηε έρεη δηαθνξεηηθέο πεγέο:
1. ΢ηε «Υνξσδία ηεο εηζαγσγήο», έληνλε είλαη ε επηξξνή ηνπ Μπαρ. ΢ηε ρνξσδία
παξαηεξήζεθε κηα νξγαληθή πθή, δειαδή θάηη πνιχ φκνξθν θαη νινθιεξσκέλν ζαλ
άθνπζκα.
2. Μηα άιιε ζεκαηηθή ζθαίξα πεγάδεη απφ ηα ιπξηθά ζέκαηα ηνπ Σζατθφθζθη θαη
θαη‟ επέθηαζε απφ ηε κεισδηθή ηεο ξσζηθήο ξνκάληδαο («Άξηα ηνπ Ησάλλε»). Σα

521
Βι. ζην δηαδίθηπν ηε ζχγρξνλε εθηέιεζε ησλ έξγσλ, 2006: «Three Russian Cantatas.
Tchaikovsky. Taneyev. Rachmoninov, by Choir Of The Moscow Choral Academy Orchestra. Conductor:
Andrey Chistyakov». Σν ζέκα γηα ηε ζξεζθεπηηθή κνπζηθή ζηα θσλεηηθά είδε (νξαηφξην, ιεηηνπξγία,
θαληάηα) ζηα έξγα ησλ Ρψζσλ κνπζνπξγψλ είλαη επξχηεξν (Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Σζατθφθζθη, Ραρκάληλνθ
θ.ιπ.) (http://www.emusic.com/album/Choir-Of-The-Moscow-Choral-Academy-Orchestra-Cond-Three-
Russian-Cantatas-Tchaikovsky-Taneyev-Rach-MP3-Download/10990921.html).
522
Σν ζέκα απηφ (So syatïmi upokoy), ην νπνίν ν Σαλέγηεθ ρξεζηκνπνίεζε σο θχξην ζέκα ηελ πξψηε
θαληάηα ηνπ, έγηλε ζχκβνιν ηνπ ηξαγηθνχ ζηε ξσζηθή κνπζηθή (ην ρξεζηκνπνίεζε θαη ν Σζατθφθζθη ζηελ 6ε
ζπκθσλία ηνπ).
523
Obihod notnogo peniya [Δγρεηξίδην ηνπ ηξαγνπδηνχ κε λφηεο (λεχκαηα), Μφζρα, 1772].

159
 160

κνηξνιφγηα, έλα απφ ηα βαζηθά γλσξίζκαηα ηεο ιπξηθήο ηνπ Σζατθφθζθη, έρνπλ κεγάιε
ζεκαζία θαη ζηνλ Καιαθάηε. Ζ Άξηα ηνπ Ησάλλε εμεηάδεη βαζηά θηινζνθηθά θαη
ππαξμηαθά πξνβιήκαηα, ην λφεκα ηεο δσήο θαη ηνπ ζαλάηνπ.
Σν έξγν είλαη κηα καξηπξία γηα ηελ θνζκναληίιεςε ηνπ ζπλζέηε, ηηο αηζζεηηθέο θαη
ηηο θηινζνθηθέο αλαδεηήζεηο ηνπ ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20, θαζψο θαη γηα ηελ επξπκάζεηα ηνπ
θαη γηα ην ζπλερέο ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηε ξσζηθή ινγνηερλία. Γπζηπρψο, ε θαληάηα
Ησάλλεο ν Γακαζθελόο παξάκεηλε εκηηειήο θαη έρνπκε πνιχ ιίγν πιηθφ γηα εμέηαζε (ή δελ
δηαζψζεθε).

5.1.6. Σν έηνο 1914. Ζ καξηπξία ηνπ Nicolas Slonimsky (1894-1995).

Ο ξσζν-ηαπσληθφο πφιεκνο (1904-1905) ήηαλ κηα απφ ηηο αηηίεο γηα ηελ
Δπαλάζηαζε ζηελ Ρσζία, ην 1905-1907. Ζ ρψξα ιακβάλεη κέξνο ζηνλ Α΄ ΠΠ524. To 1914
ε Δπξψπε ήηαλ ρσξηζκέλε ζηα δχν. Ζ Αγγιία, ε Γαιιία θαη ε Ρσζία, γλσζηέο σο
΢πκκαρηθέο δπλάκεηο (Entente Cordiale), αληηπαξαηάρζεθαλ ζηηο Κεληξηθέο Γπλάκεηο (ηε
Γεξκαλία, ηελ Απζηξννπγγαξία, ηελ Ηηαιία, ηελ Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία θαη ηε
Βνπιγαξία).
Μηα κεγάιε κνπζηθή πξνζσπηθφηεηα ηνπ 20νπ αηψλα, ν Ρσζν-ακεξηθαλφο Ν.
΢ινλίκζθη525 ζπνχδαζε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, ζην δηάζηεκα 1908-1916, φπνπ
παξαθνινχζεζε καζήκαηα πηάλνπ θαη ζχλζεζε (κε ηνλ Καιαθάηε θαη ΢ηέηλκπεξγθ). Γηα
ηνλ δάζθαιφ ηνπ Β. Καιαθάηε καο άθεζε ηελ εμήο καξηπξία:
«Ήκνπλ πίζσ ζηε Ρσζία, ην θζηλόπσξν ηνπ 1914, θαη μαλάξρηζα ηηο ζπνπδέο κνπ ζηε
Φπζηθή, ζηελ Αζηξνλνκία θαη ζηα Μαζεκαηηθά, ζην Παλεπηζηήκην ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο.
Δπηπιένλ, έπαηξλα ηδηαίηεξα καζήκαηα ζύλζεζεο από ηνλ θαζεγεηή Καιαθάηε, ν νπνίνο
πξηλ από κηα γεληά ήηαλ ν πξώηνο δάζθαινο ηνπ ΢ηξαβίλζθη. Μνπ είπε όηη ν ΢ηξαβίλζθη είρε
κεγάιεο δπζθνιίεο ζηε κάζεζε ηεο πην απιήο αξκνλίαο θαη γηα απηό ην ιόγν πνηέ δελ
παξαθνινύζεζε κηα κεζνδηθή ζεηξά καζεκάησλ ζην Χδείν, πνηέ δελ πέξαζε εμεηάζεηο θαη
πνηέ δελ πήξε πηπρίν. Ζ δηδαθηηθή κέζνδνο ηνπ Καιαθάηε ήηαλ παξάμελε. Υσξίο λα ιέεη
νύηε κηα ιέμε, έγξαθε ζην καύξν πίλαθα ιίγα κέηξα κε αξκνλία γηα ηέζζεξηο θσλέο· έπεηηα
έξηρλε κηα δεύηεξε καηηά ζε απηό πνπ είρε γξάςεη θαη έιεγε κε απαιή θσλή, κε πξνθνξά
ειαθξά επεξεαζκέλε από ηελ ειιεληθή θαηαγσγή ηνπ: „Κη εζύ κπνξείο λα ην θάλεηο έηζη‟,
θαη έγξαθε έλα άιιν παξάδεηγκα.
Δγώ αθνινπζνύζα ηηο ζπκβνπιέο ηνπ Καιαθάηε κε κεγάιε πξνζνρή, απνθεύγνληαο κε
θάζε ηξόπν ηηο δηαδνρηθέο απαγνξεπκέλεο πέκπηεο, ην κεγάιν ηακπνύ ησλ Ρώζσλ δαζθάισλ
ζηε ζύλζεζε. Θπκάκαη ηνλ ηξόκν κνπ, αθόηνπ είρα ζπλζέζεη έλα ηξαγνύδη πάλσ ζε πνίεζε
ηνπ ζείνπ κνπ Μίλζθη θαη, θαζώο ην ζπιινγηδόκνπλ, μαθληθά αληηιήθζεθα όηη δύν
ζπλερόκελεο πέκπηεο είραλ πεξάζεη απαξαηήξεηεο αλάκεζα ζηελ –θαηά ηα άιια ήξεκε–
αξκνληθή κνπζηθή επέλδπζή κνπ. Αιιά πήξα θνπξάγην, όηαλ ν Καιαθάηεο κνπ είπε πσο
ήηαλ επηηξεπηό λα ρξεζηκνπνηείο απαγνξεπκέλεο πέκπηεο ζηε ζνπξάλν πάλσ από ηζνθξάηε
ζην κπάζν. Πήξα ζάξξνο θαη ζπλέζεζα έλα πξεινύληην, ζην νπνίν έθαλα εηζαγσγή
ηεζζάξσλ απαγνξεπκέλσλ πεκπηώλ, παξακέλνληαο κεηέσξνο ςειά, επάλσ από έλαλ βαζύ
δηπιό ηζνθξάηε ζην κπάζν. Έθεξα ην θνκκάηη ζηνλ Καιαθάηε, ν νπνίνο είπε όηη νη πέκπηεο
απηέο ήηαλ επηηξεπηέο, ππό νξηζκέλεο ζπλζήθεο. Μνπ έθαλε κηα θηινθξόλεζε γηα ην ζηπι
κνπ, παξνκνηάδνληάο ην κε απηό ηνπ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη, ηαπηόρξνλα, ζεσξώληαο ην

524
Μεηά ηε δνινθνλία ηνπ Φξαγθίζθνπ Φεξδηλάλδνπ ζην ΢εξάγηεβν, ν ηζάξνο ηεο Ρσζίαο Νηθφιανο
Β΄, θηλεηνπνίεζε ηα ζηξαηεχκαηα ηεο ρψξαο ηνπ κε ζθνπφ λα ππεξαζπηζηεί ηε ΢εξβία. Έηζη, ηελ 1ε
Απγνχζηνπ ε Γεξκαλία θήξπζζε ηνλ πφιεκν ζηε Ρσζία. Σα ξσζηθά ζηξαηεχκαηα εηηήζεθαλ ζην Αλαηνιηθφ
Μέησπν, ηα θαηάθεξαλ φκσο θαιχηεξα ζηα απζηξηαθά ζχλνξα ζηε Γαιηθία.
525
Νηθνιάη Λενλίληνβηηο ΢ινλίκζθη (Nicolas Slonimsky) (27-04-1894 Αγ. Πεηξνχπνιε – 25-12-1995
Λνο Άληδειεο): Ακεξηθάλνο κνπζηθνιφγνο, ιεμηθνγξάθνο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο, πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο.
Βι. www.musiccritics.ru/?id=3&readfull=2804.

160
 161

απόιπηα «θαιαθαηηθό», θαη ην έδεημε ζηνπο άιινπο θνηηεηέο σο παξάδεηγκα πξνο κίκεζε.
Σειηθά, δεκνζίεπζα ην πξεινύληηό κνπ σο Έξγν 1. Ο εθδόηεο κνπ είπε πσο απηή ήηαλ ε πην
όκνξθε κνπζηθή πνπ είρε αθνύζεη πνηέ. ΢ε ζύληνκν ρξνληθό δηάζηεκα απηόο έκεηλε ρσξίο
δνπιεηά» [Slonimsky, Nicolas, Perfect pitch: a life story (Oxford: Oxford University Press,
1988: 39)].
Σν 1914 ηππψζεθε απφ ηνλ Π. Γηνχξγθελζνλ ε κεηαγξαθή ηνπ Καιαθάηε γηα πηάλν
(2 ρέξηα) ηνπ έξγνπ ηνπ Αιεμάληξ Σαλέγηεθ526, Οη ρνξνί από ηελ όπεξα Υηνλνζύειια
(Μetel‟ / Le chasse-neige/ The Blizzard, φπεξα κε δχν πξάμεηο θαη 4 ζθελέο), ιηκπξέην Β.
΢βεηιφθ, πάλσ ζην πνίεκα ηνπ Νη. Σζεξηειέθ (1914).

5.1.7. Σν έηνο 1916. Νηνθνπκέληα από ξσζηθά αξρεία γηα ηε βαζκνινγία ζηελ
Αληίζηημε ηεο πηαλίζηξηαο Μαξίαο Γηνύληηλα (1899- 1970). Μαζεηέο ηνπ Καιαθάηε.
΢ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηεο πηαλίζηξηαο Μαξίαο Γηνχληηλα527, ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο, ζηελ εμέηαζε ηνπ καζήκαηνο Δηδηθήο Αληίζηημεο, ζηελ ηάμε ηνπ θαζεγεηή
Καιαθάηε (Μάηνο, 1916), ν εμεηαζηήο γξάθεη ζην πξσηφθνιιν: «Γηνχληηλα Μαξία.
Σαιαληνχρα θαη πνιχ επηκειήο. Υνξηθφο: 5 (Λίαλ Καιψο). Δμέηαζε γηα ην θζηλφπσξν:
Πξεινχληην θαη πξνθνξηθά». ΢ηελ επηηξνπή ζπκκεηείραλ νη θαζεγεηέο Βίηνι,
΢ηέηλκπεξγθ, Λ. Νηθνιάγηεθ θαη νη δηδάζθνληεο Π. Αθίκνθ, Φ. Αθηκέλθν, Β. Μπειηάγηεθ,
Α. Εηηνκίξζθη.
Μεηά απφ έλα ρξφλν, δίλνληαο ζηελ ηάμε ηνπ ίδηνπ θαζεγεηή (Β. Καιαθάηε) ην
κάζεκα Δηδηθή Αληίζηημε, ε Μαξία Γηνχληηλα πήξε ηελ εμήο πηζηνπνίεζε: «Πνιχ επηδέμηα
θαη επηκειήο. Θέιεη λα παξαθνινπζήζεη Αληίζηημε γηα άιιν έλα ρξφλν». ΢εκεηψζεηο ηνπ
Γηεπζπληή θαη ηνπ Δπηζεσξεηή: «Παξακέλεη γηα δεχηεξν ρξφλν, κε δηθή ηεο ζέιεζε, ζηελ
Σάμε ηεο Αληίζηημεο». ΢ηελ επηηξνπή ζπκκεηείραλ νη θαζεγεηέο ΢ηέηλκπεξγθ, Νηθνιάγηεθ
θαη νη δηδάζθνληεο Π. Αθίκνθ, Φ. Αθηκέλθν, ΢. Μπνγθαηηξηφθ (καζεηή ηνπ Καιαθάηε),
Α. Εηηνκίξζθη. (Μ. Γηνχληηλα, 1978: 182).
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηνπ Λέληλγθξαλη (TsGIA SPb) [ζην δηάζηεκα 1964–1988 ν
θνξέαο νλνκάδνληαλ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηνπ Λέληλγθξαλη (LGIA) θαη απφ εθεί πξνέξρεηαη ε
θαηαγξαθή: op. 8, d. 120, ll. 1310-1311 θαη op. 5, d. 40, l. 93, ob. 94].

΋πσο θαίλεηαη, «ν αζπλήζηζηνο θαη πιαηχο κνπζηθφο νξίδνληαο», ηνλ νπνίν

αλαθάιπςε ζηελ εθηέιεζε ηεο Γηνχληηλα ζην πηάλν ν Γθιαδνπλφθ, ην θζηλφπσξν ηνπ
1917, ζε κεγάιν βαζκφ νθεηιφηαλ ζηελ ηαπηφρξνλε παξαθνινχζεζε ηεο Γηνχληηλα ζηελ
ηάμε ηεο Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο. Σηο ζπνπδαίεο γλψζεηο ηεο ε Γηνχληηλα ζα ηηο
ρξεζηκνπνηήζεη ζηε κεηέπεηηα πνξεία ηεο σο ζνιίζηα θαη θαζεγήηξηαο ζην πηάλν.
Ζ Μαξία Γηνχληηλα δηέθνςε ηηο κνπζηθέο ζπνπδέο ηεο κεηά ηελ Οθησβξηαλή
επαλάζηαζε ηνπ 1917. ΢ην Χδείν επέζηξεςε ην 1920, γηα λα απνθνηηήζεη ζηελ ηάμε
Πηάλνπ ηνπ θαζεγεηή Λ.Β. Νηθνιάγηεθ. Σν φλνκα ηεο Μ. Γηνχληηλα είλαη ζηελά

526
Ο ζπλζέηεο Αιεμάληξ ΢εξγθέγηεβηηο Σαλέγηεθ (Taneyev) (17-01-1850 – 7-02-1918) νλνκάζηεθε
«ν Ρψζνο Brahms» θαη ήηαλ καθξηλφο μάδειθνο ηνπ ΢εξγθέη Η. Σαλέγηεθ (1856-1915). Σν έξγν ηνπ είλαη
άγλσζην ζην εμσηεξηθφ. ΢χκθσλα κε ηε ξσζηθή κνπζηθνινγία, ηα θνπαξηέηα εγρφξδσλ είλαη ηα θαιχηεξα
έξγα ηνπ ζπλζέηε. Ο Α. Σαλέγηεθ θάπνηε ήηαλ επξχηεξα γλσζηφο ζηε Ρσζία θαη κε επηξξνή ζηε βαζηιηθή
νηθνγέλεηα Ρνκαλφθ (ήηαλ ν παηέξαο ηεο Άλλαο Βηξνπκπφβα, θπξίαο ησλ ηηκψλ ηεο βαζίιηζζαο
Αιεμάλδξαο), ελψ ζήκεξα αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ μεραζκέλσλ κνπζνπξγψλ. βι. Καηάινγν ηεο
Έθζεζεο, αξ. 115: κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα) ηνπ έξγνπ ηνπ Α. Taneyev, Οη Υνξνί από ηελ όπεξα Metel‟
(ζηνλ θαηάινγν ιαλζαζκέλα αλαθέξεηαη ην φλνκα ηνπ S. Taneyev), P. JURGENSON, Μφζρα 1914,
ηππσκέλε παξηηηνχξα εμψθπιιν κε αθηέξσκα ηνπ Α. Σαλέγηεθ ζηνλ Καιαθάηε. Δπίζεο θαη αξ. 116: 1 ζει.
ηεο παξηηηνχξαο.
527
βι. ζει. 60, ππ. 231. Ζ Ρσζίδα πηαλίζηξηα θαη δαζθάια Μαξία Γηνχληηλα, Απφθνηηε Πηάλνπ,
1921, παξάιιεια ζπνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο, παξάκεηλε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο έσο 1930 (φπνπ
δίδαζθε πηάλν, απφ ην 1923 σο θαζεγήηξηα), θαη έπεηηα δίδαζθε ζηα Χδεία ηεο Σηθιίδαο (1932-34), ηεο
Μφζραο (1936-51) θαη ζην Ηλζηηηνχην «Γθλέζηλ» ηεο Μφζραο (1944-1960).

161
 162

ζπλδεδεκέλν κε ηε κνπζηθή δσή ηεο Πεηξνχπνιεο-Λέληλγθξαλη, γηα κεγάιν ρξνληθφ

δηάζηεκα –μεθηλψληαο απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟20– θαη παξακέλεη δσληαλή ε «ερεηηθή»
κλήκε ησλ ζπγρξφλσλ ηεο γηα ηνλ ηξφπν πνπ έπαηδε θαη γηα ην ηη κάζαηλε ζηνπο
ζπνπδαζηέο ηεο.
΢ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Νη. ΢νζηαθφβηηο (ν νπνίνο ήξζε λα ζπνπδάζεη ζην Χδείν
ην 1919), αλαθέξεηαη φηη απηφο ζπνχδαζε πηάλν κε ηε Μαξία Γηνχληηλα θαη ηνλ
΢νθξνλίηζθη528, κε ηνλ θαζεγεηή Νηθνιάγηεθ. ΢πλήζηδαλ λα παίδνπλ ληνπέην ζην πηάλν ή
λα αθνχεη ν έλαο ηελ εθηέιεζε ηνπ άιινπ θαη λα εθθξάδεη ηε γλψκε ηνπ. Σελ νλφκαδε
ρατδεπηηθά Μαξνχζγηα. Αλαθεξφκελνο ζηα δχζθνια ρξφληα ησλ ζπνπδψλ ηνπ, ν
΢νζηαθφβηηο γξάθεη: «κεξηθέο θνξέο εγψ θη άιιε κηα πεηζκαηάξα καζήηξηα, ε Γηνχληηλα,
παίξλακε απφ ηε βηβιηνζήθε δηαζθεπέο γηα δχν εθηειεζηέο θαη παίδακε γηα λα πεξάζεη ε
ψξα. Ο Νηθνιάγηεθ κνπ έιεγε ζπρλά: „Πήγαηλε λα αθνχζεηο πσο παίδεη ε Μαξνχζγηα.
Πήγαηλε λα αθνχζεηο… ΋ηαλ παίδεη κηα ηεηξάθσλε θνχγθα, θάζε θσλή έρεη ην δηθφ ηεο
ηέκπν‟. Καη βέβαηα έκεηλα κε αλνηρηφ ην ζηφκα, φηαλ αλαθάιπςα πσο ζην παίμηκν ηεο
Γηνχληηλα θαζεκία απφ ηηο ηέζζεξηο θσλέο είρε πξαγκαηηθά ην δηθφ ηεο ηέκπν, φζν θη αλ
είλαη δχζθνιν λα ην θαληαζηεί θαλείο» (΢. Βoιθφθ, 1982: 115-166).
Απφ ηα έξγα καζεηψλ (ηεο πεξηφδνπ 1911-1914, βι. ην 7ν θεθάιαην ηεο δηαηξηβήο –
Μαζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε) απφ ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, κε αθηέξσκα ζηνλ
Καιαθάηε, ζεκαληηθή ζέζε ζηε κνπζηθή δσή ηεο παηξίδαο ηνπο θαηάθηεζαλ:
1. Ο Αξκέληνο ζπλζέηεο Ρσκαλφο Μειηθηάλ (1883-1935)529 αθηέξσζε ζην δάζθαιφ
ηνπ ηα δχν πξψηα έξγα ηνπ: Γύν ηξαγνύδηα, έξγν 1, αξ. 1. Φζηλνπσξηλό ηξαγνύδη, αξ. 2.
Roza (1911)530, θαη Γύν ηξαγνύδηα, έξγν 2, αξ. 1. Ivushka, αξ. 2. Prosti [΢πγρψξα κε]
(1913). (Οη Αξκέληνη ζπλζέηεο Σεξ-Γθεβνληηάλ, Σεξ-Οβαλεζηάλ, ΢ηεπαληάλ επίζεο
ζπνχδαζαλ κε ηνλ Β. Καιαθάηε).
2. Ο Γεσξγηαλφο ζπλζέηεο ΢αξθίο Μπαξρνπληαξηάλ (1887-1973)531, αθηέξσζε ζηνλ
Καιαθάηε 2 έξγα, κε ρξνλνινγίεο 1913, 1924: Vostochnïe plyaski [Αλαηνιίηηθνη ρνξνί],
γηα πηάλν, έξγν 1, αξ. 1- 4 (1913) θαη «Πξψηε ζεηξά», αξηζκφο 1. Osennee [Φζηλνπσξηλφ],
γηα πηάλν (1924)532.
3. Ο Laurens Collingwood (1888-1982)533 ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Καιαθάηε
(Φνχγθα), ΢ηέηλκπεξγθ θαη Σζεξεπλίλ (Γηεχζπλζε νξρήζηξαο) θαη απνθνίηεζε ην 1917.
Οη θξηηηθνί ζεκεηψλνπλ ην γεγνλφο φηη απφ λσξίο πξνζέιθπζε ην ελδηαθέξνλ σο ζπλζέηεο
κε ηηο Γύν ζνλάηεο γηα πηάλν, P. Jurgenson, Μφζρα, 1913 (Oxford-Αγ. Πεηξνχπνιε, 1911-
1913), ζηηο νπνίεο ππάξρεη επηξξνή απφ ηνλ ΢θξηάκπηλ. ΢ην Αξρείν καο δηαζψδνληαη νη
δχν ηππσκέλεο παξηηηνχξεο ησλ ζνλαηψλ, κε ηελ ππνγξαθή ηνπ Collingwood θαη
αθηέξσκα, ζηελ αγγιηθή γιψζζα, ζην B. Kαιαθάηε. Δπηπιένλ, δχν αθφκε έξγα ηνπ
ζπλζέηε απφ ην 1913 (Inspiration joyeuse θαη Impression languide)534 είλαη αθηεξσκέλα
ζην δάζθαιφ ηνπ Β. Καιαθάηε.

528
Βιαληίκηξ Βιαληηκίξνβηηο ΢νθξνλίηζθη (Sofronitsky) (1901-1961): Ρψζνο πηαλίζηαο κε δηεζλή
θαξηέξα θαη δάζθαινο, δίδαζθε ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (απφ 1936 σο θαζεγεηήο). Παληξεχηεθε ηελ
θφξε ηνπ Α. ΢θξηάκπηλ θαη ζεσξείηαη ν θαιχηεξνο εθηειεζηήο ησλ έξγσλ ηνπ ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ.
529
Romanos (Osipovich/Ovakimovich) Melikηan [Mileekyan] (9-19/10-1-1883 Kyzlyar, ζήκεξα
Απηφλνκε Γεκνθξαηία ηνπ Νηαγθεζηάλ – 30-3-1935 Δξεβάλ): Αξκέληνο δηεπζπληήο ρνξσδίαο θαη ζπλζέηεο.
΢ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο ζπνχδαζε κε ηνπο Καιαθάηε, ΢ηέηλκπεξγθ θαη Βίηνι (1910-1914).
530
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 156: Μειηθηάλ, Roza (Σξηαληάθπιιν), έξγν 1, αξ. 2 (1911).
531
Barkhudaryan Sarkis (Sergey Vasilyevich) (26-8/8-9-1887 Σηθιίδα – 29-10-1972 Σηθιίδα):
Γεσξγηαλφο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. ΢ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο ζπνχδαζε κε ηνπο Καιαθάηε, ΢ηέηλκπεξγθ
θαη Βίηνι (1910-1915). Γίδαμε ζηα Χδεία ηεο Σηθιίδαο θαη ηνπ Δξεβάλ.
532
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 159: ΢. Μπαξραηνπξηάλ, Φζηλνπσξηλό, γηα πηάλν. Αθηέξσκα ζηνλ
Καιαθάηε απφ ην 1924.
533
Collingwood Laurens (14-3-1887/88 Λνλδίλν – 19-12-1982 Λνλδίλν): Άγγινο δηεπζπληήο
νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο.
534
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 153 θαη αξ. 154.

162
 163

4. Ο Μηραήι Α. Μίιλεξ (1886-1953)535 ζπνχδαζε πηάλν θαη ζχλζεζε (Ληάληνθ,

Βίηνι, Καιαθάηεο – Αξκνλία θαη Αληίζηημε, 1907-1911536) ζην Χδείν ζην δηάζηεκα
1907-1915. ΢ην δάζθαιφ ηνπ Καιαθάηε, ν Μίιλεξ αθηεξψλεη ηελ Fantaziya na narodnoyu
Temu/ Baim Reb‟n zu Mlave-malke (Φαληαζία πάλσ ζε δεκνηηθφ ζέκα), γηα πηάλν, ζε Ρε
κείδνλα (Έλσζε εβξατθήο δεκνηηθήο κνπζηθήο, Αγ. Πεηξνχπνιε, 1914). Αξγφηεξα, ην
1929, ν Μίιλεξ αθηεξψλεη ζηνλ Καιαθάηε ηελ Vokal‟naya syuita (Φσλεηηθή ζνπίηα). 10
Παηδηθά ηξαγνχδηα ζε πνίεζε I.L. Perets, γηα θσλή θαη πηάλν537 (Κξαηηθφο Δθδνηηθφο
Οίθνο Κηέβνπ, 1921). Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε γξαθή ησλ έξγσλ είλαη ζηα εβξατθά (ζηε
Φσλεηηθή ζνπίηα επηπιένλ ππάξρεη απφδνζε ηνπ θεηκέλνπ ζηα Γεξκαληθά θαη ζηα
Οπθξαληθά).

5.2. Ζ δεύηεξε πεξίνδνο δηδαζθαιίαο (1918-1929)

θαη ε ζπληαμηνδόηεζε.
5.2.1. 1917-1919.
Ζ ρξνληά ηνπ 1917 έκειιε λα αιιάμεη ηελ παγθφζκηα
ηζηνξία. Ζ Φεβξνπξηαλή αζηηθνδεκνθξαηηθή Δπαλάζηαζε
ηνπ 1917 ζηε Ρσζία απνθαζήισζε απφ ην ζξφλν ηνλ Σζάξν
Νηθφιαν Β΄. Ο Βιαληίκηξ Ίιηηο Λέληλ, εγέηεο ηνπ Κφκκαηνο
ησλ Μπνιζεβίθσλ, είρε επηζηξέςεη απφ ην εμσηεξηθφ ζηε
Ρσζία, θαη ζην ζηαζκφ «Φηλιαλδία» ηνλ ππνδέρζεθαλ ηα
πιήζε πνπ ηνλ πεξίκελαλ.
Σελ ίδηα ρξνληά, ε Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε έθεξε
ηνπο Μπνιζεβίθνπο ζηελ εμνπζία, ελψ ακέζσο κεηά
μέζπαζε ν Α΄ Παγθφζκηνο Πφιεκνο. Ζ ρψξα βξηζθφηαλ ζε
ράνο. Σν ρξήκα είρε ράζεη ηελ αμία ηνπ. Σα ηξφθηκα ήηαλ
δπζεχξεηα θαη παλάθξηβα. Σα εξγνζηάζηα θιεηζηά, ηα κεηαθνξηθά κέζα δελ
ιεηηνπξγνχζαλ. Ο Λέληλ είρε κεηαθέξεη ηε δηνίθεζε ζηε Μφζρα θαη ε Αγ. Πεηξνχπνιε
(Πέηξνγθξαλη , 1914-1924) 538 ζηγά-ζηγά άξρηζε λα αδεηάδεη.
Τπελζπκίδνπκε ζην ζεκείν απηφ φηη, κε ην Γηάηαγκα απφ ηηο 12-7-1918539,
ππνγξακκέλν απφ ην Λέληλ θαη ην Λνπλαηζάξζθη, δηαθφπεθε ε εμάξηεζε ησλ Χδείσλ ηεο
Πεηξνχπνιεο θαη ηεο Μφζραο απφ ηε Ρσζηθή Απηνθξαηνξηθή Δηαηξία. Σα Χδεία έγηλαλ
θξαηηθνί θνξείο θαη ηζφηηκα πξνο ηα παλεπηζηήκηα «κε ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο εζσηεξηθήο
ηνπο δνκήο θαη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο» (Γηαηάγκαηα ηνπ ΢νβηεηηθνχ θαζεζηψο, Μφζρα,
1964, ηφκνο 3 ζει. 11-12), θαη ηα νπνία «άκεζα άλεθαλ ζηε δηνίθεζε ηνπ Δπηηξνπάηνπ
ηεο Λατθήο Δπηκφξθσζεο (Narkompros)» (Από ηελ ηζηνξία ηεο ζνβηεηηθήο κνπζηθήο
εθπαίδεπζεο, 1969: 214-219)540. ΢ηηο 19-12-1918 ν Λέληλ ππέγξαςε δεχηεξν Γηάηαγκα γηα
ηελ θξαηηθνπνίεζε φισλ ησλ ηδησηηθψλ κνπζηθψλ θνξέσλ, ζπκπεξηιακβάλνληαο ηα
ζέαηξα θαη ηνπο εθδνηηθνχο νίθνπο.

535
Μηραήι Αξλφιληνβηηο Μίιλεξ (Μil‟ner) (18/29-12-1886 Ραθίηηλν Κίεβν – 25-10-1953
Λέληλγθξαλη): εβξατθήο θαηαγσγήο Ρψζνο ζπλζέηεο. Απφθνηηνο ηνπ 1915, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο
Ληάληνθ, ΢ηέηλκπεξγθ, Σζεξεπλίλ.
536
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 4: Καηάινγνο καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε (ππ‟ αξ. 32: Μίιλεξ).
537
βι. Καηάινγν Eθζεζεο, αξ. 155: Μίιλεξ, Φσλεηηθή ζνπίηα (1921).
538
Απφ ην ΢αηλη Πέηεξζκπνπξγθ, ε πφιε έκειιε λα αιιάμεη ην φλνκά ηεο δχν θνξέο κέζα ζε κηα
δεθαεηία· ζηα 1914 έγηλε Πεηξνγθξάλη θαη ζηα 1924 Λέληλγθξαλη. Ζ πφιε ήηαλ πξσηεχνπζα ηεο πξψελ
Δ΢΢Γ ζην δηάζηεκα 25-11-1917 – 11-3-1918.
539
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 143: «Γηάηαγκα απφ ηηο 12-7-1918, αξηζκφο πξσηνθφιινπ 155, γηα
ηελ θξαηηθνπνίεζε ησλ Χδείσλ ηεο Μφζραο θαη ηεο Πεηξνγθξάλη».
540
Βι. Iz istorii sovetsogo muzïkal‟nogo obrazovaniya. Sbornik materialov i dokumentov. 1917-1927,
red. P. A. Vul‟fius, Leningrad, 1969 (Από ηελ ηζηνξία ηεο ζνβηεηηθήο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο. ΢πιινγή από
πιηθά θαη ληνθνπκέληα. 1917-1927, επηκ. Π.Α. Βνχιθηνπο, Λέληλγθξαλη, 1969).

163
 164

Σα λέα ζηε κνπζηθή δσή (μεθηλψληαο απφ ηα πξψηα κεηεπαλαζηαηηθά ρξφληα) ήηαλ
φηη ζε ζεκαληηθέο θνκκνπληζηηθέο επεηείνπο θαη ζηξαηησηηθέο λίθεο, νη ζπλαπιίεο άξρηζαλ
λα γίλνληαη θαηεπζείαλ ζηηο πιαηείεο (κηα θφξκα γηα εηζαγσγή ηνπ ζεαηξηθνχ ζηνηρείνπ
ζηε κνπζηθή), κε ηε ζπκκεηνρή ρηιηάδσλ αλζξψπσλ, ρνξσδηψλ θαη νξρεζηξψλ. Οη πφξηεο
ησλ παιαηηψλ, ησλ κνπζείσλ, ησλ ζεάηξσλ θαη ησλ αηζνπζψλ ζπλαπιηψλ άλνημαλ
δηάπιαηα γηα ηνπο λένπο επηζθέπηεο, ηνπο εξγάηεο θαη ηνπο αγξφηεο, ηνπο ζηξαηηψηεο θαη
ηνπο λαπηηθνχο θ.ιπ., νη νπνίνη κε δένο παξαθνινπζνχζαλ ηηο παξαζηάζεηο. Μνπζηθή
αθνπγφηαλ ζε εξγαηηθνχο ζπιιφγνπο, ζην ζηξαηφ, ηαπηφρξνλα κε ηηο πνιηηηθέο νκηιίεο
(ζπγθεληξψζεηο)· ζηνπο ζηδεξνδξνκηθνχο ζηαζκνχο απνραηξεηνχζαλ ηνπο ζηξαηηψηεο κε
κνπζηθή! Άξρηζαλ λα γίλνληαη ζεκαηηθέο ζπλαπιίεο, ζπλνδεπκέλεο απφ νκηιίεο θαη
επεμεγήζεηο. Αξθεηά ηαιαληνχρα παηδηά ηεο εξγαηηθήο ηάμεο επηιέρζεθαλ λα ζπνπδάζνπλ
ζηα κνπζηθά ζρνιεία θαη ζηα Χδεία. Άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη ε θαιιηηερληθή εξαζηηερλία.
΢ηα εξγνζηάζηα, ζην ζηξαηφ θαη ζην λαπηηθφ, παληνχ δεκηνπξγήζεθαλ εξαζηηερληθνί
ζχιινγνη, ρνξσδίεο, νξρήζηξεο πλεπζηψλ, νξρήζηξεο ιατθψλ νξγάλσλ. ΋ια απηά
αλακθίβνια άζθεζαλ επηξξνή ζηνπο Ρψζνπο ζπλζέηεο, θαη κεγάινο αξηζκφο απφ απηνχο
αζρνιήζεθαλ κε ην καδηθφ ηξαγνχδη θαη ηελ θαιιηηερληθή εξαζηηερλία (φπσο θαη ν
Καιαθάηεο ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30). Οη κπνιζεβίθνη γλψξηδαλ θαιά ηα κπζηηθά ηεο καδηθήο
ςπρνινγίαο. Σα ιφγηα ηνπ πνηεηή «Σα φπια καο είλαη ην ηξαγνχδη καο», «Σα ηξαγνχδηα
καο, ζε απηά είλαη ην „πηζηεχσ‟ καο» (Μ. Γθφξθη), ζε θακία πεξίπησζε δελ είλαη
ππεξβνιή, αιιά γεγνλφο, ην νπνίν ε ηζηνξία επηβεβαηψλεη. [Βιαληίκηξ Φξνχκθηλ
(Βηξηδίληα, ΖΠΑ), «Σν ειαθξχ ηππηθφ ηνπ κπνιζεβηθηζκνχ»,
http://www.vestnik.com/issues/.../frumkin1.htm].
΢ηηο 29 Ηνπιίνπ 1918 κηα επηηξνπή απφ θαζεγεηέο ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, ππφ
ηελ πξνεδξία ηνπ Γθιαδνπλφθ πήγαλ λα ζπλαληήζνπλ «κε κεγάιν ελδηαθέξνλ θαη
πξνζπκία» ηνλ Λνπλαηζάξζθη (ν νπνίνο ήηαλ ν Λατθφο Κνκηζάξηνο ηεο Δθπαίδεπζεο), γηα
λα αθνχζνπλ γηα ηα λέα δηθαηψκαηα, ηηο λέεο ππνρξεψζεηο θαη ην λέν status ηνπ Χδείνπ.
Έπξεπε λα γίλεη κηα «ςπρνινγηθή πεξεζηξφηθα» ζηελ πιεηνςεθία ησλ δηδαζθφλησλ θαη
ήηαλ θαηαλνεηφ φηη νη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο ήηαλ αληίζεηνη κε ηα φζα ζπλέβαηλαλ
(ππήξρε κηα «ελεξγεηηθή αληίδξαζε ησλ θαζεγεηψλ ζηε δηαδηθαζία απηή», φπσο
παξνπζηάζηεθε απφ πνιινχο ζπγρξφλνπο κε ηελ επνρή κειεηεηέο)541. Γηα ηνπο
εθπξνζψπνπο ηεο αθαδεκατθήο ηέρλεο ε Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε ήηαλ έλα κεγάιν
ρηχπεκα, ην νπνίν ίζσο λα αξλήζεθαλ λα θαηαιάβνπλ, φπσο αλαθέξεη ν R. Taruskin. «Οη
πην δηαπξεπείο εθπξφζσπνη ηεο παξαδνζηαθήο θνπιηνχξαο είηε είραλ εγθαηαιείςεη ηε
Ρσζία είηε ζακπνηάξηζαλ ην λέν θαζεζηψο είηε πεξίκελαλ λα αιιάμνπλ ηα πξάγκαηα»
(Βνιθφθ, 1982:24).
Σν 1918 εθδφζεθε θξαηηθή εληνιή γηα θιείζηκν ησλ λαυδξίσλ ζηα παλεπηζηήκηα.
Πνιινί δηδάζθνληεο απφ ην Χδείν δε ζπκθψλεζαλ κε ηελ απφθζε απηή, θαη εηδηθά ν
θαζεγεηήο Ληαπνχλνθ542, ν νπνίνο ζεσξνχζε φηη «ε εθθιεζηαζηηθή ςαικσδία είλαη
απαξαίηεηε γηα ηελ εθκάζεζε ηεο αληίζηημεο»543, ελψ άιινη θαζεγεηέο έθεξαλ σο

541
Απφ ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Λνπλαηζάξζθη: «ν Λέληλ ζεσξνχζε ηνπο θαζεγεηέο επηζηήκνλεο
ζηα ξσζηθά παλεπηζηήκηα, παξφηη αλήθαλ ζηε κπνπξδνπαδία, απφιπηα ρξήζηκνπο γηα ηε Ρσζία (Α.V
Lunacharsky o literature I iskusstve. Bibliograficheskiy ukazatel‟, 1902-1963, sostavitel K.D. Muratova,
Leningrad, 1964: 252). [Ο A. Β. Λνπλαηζάξζθη γηα ηελ γξακκαηνινγία θαη ηελ ηέρλε, Βηβιηνγξαθηθό
επξεηήξην, 1902-1963, ζπληάθηεο Ξέληα Νηκίηξηεβλα Μνπξάηνβα, Λέληλγθξαλη, 1964: 252). Βι. επηπιένλ
ζην δηαδίθηπν ηελ αγγιηθή κεηάθξαζε ησλ βηβιίσλ: Lenin on Literature and Art, 2008 (ISBN: 1434464024)
θαη Lenin on Proletarian Culture, Novosti Press Agency, 1969].
542
΢εξγθέη Μηράηινβηηο Ληαπνπλφθ (Lyapunov) (1859-1924): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο, καέζηξνο,
θνιθινξίζηαο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο. Δξγάζηεθε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο/Πεηξνγθξάλη (1910-23).
543
Ο Ληαπνχλνθ ζηηο 19-9-1919 έθαλε πξφηαζε πξνο ηελ Καιιηηερληθή επηηξνπή ηνπ Χδείνπ λα κπεη
ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ ην λέν κάζεκα «Ηζηνξία ηεο εθθιεζηαζηηθήο ςαικσδίαο».

164
 165

παξαδείγκαηα ηελ πιεηάδα Ρψζσλ κνπζνπξγψλ πνπ ζπλέζεζαλ πνιχηηκα έξγα

ζξεζθεπηηθήο κνπζηθήο544 (Κξεκιηφθ, 1937: 102).
Ο Β. Καιαθάηεο δελ απνηέιεζε εμαίξεζε απφ ηνπο ζπκπαηξηψηεο ηνπ. Φαίλεηαη απφ
ηελ αιιεινγξαθία ηνπ φηη αληηκεηψπηδε θη απηφο δπζθνιίεο. Ο θίινο ηνπ ν Γθιαδνπλφθ
πξνζθέξζεθε λα ηνλ βνεζήζεη. Απφ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ Γιαδνπλφθ κε ηνλ Β.
Καιαθάηε γλσξίδνπκε φηη ζηηο 20-4-1918, ν Γθιαδνπλφθ ηνπ ζηέιλεη ην γηαηξφ
Μπεξεδθίλ, 50 εηψλ, γηα ηδηαίηεξα καζήκαηα ΢χλζεζεο545. Οη ζχγρξνλνί ηνπ αλαθέξνπλ
φηη ν Γθιαδνπλφθ βνεζνχζε φινπο ηνπο αλζξψπνπο, αιιά δελ εηζέπξαηηε ηελ
επγλσκνζχλε απφ φινπο.

Γξάκκα ηνπ Γθιαδνπλόθ πξνο ηνλ Καιαθάηε

«O Γηεπζπληήο ηνπ 15 ΢επηεκβξίνπ 1917
Ωδείνπ ηεο Πεηξνύπνιεο

Αγαπεηέ Βαζίιε Παύινβηηο,

ηελ Σεηάξηε, ζην ΢πκβνύιην ηνπ Μπειηάγηεθ, εηδνπνίεζα ηα κέιε ηνπ γηα ηε δύζθνιε θαηάζηαζή ζνπ.
Σν ΢πκβνύιην έιαβε ηα πάληα ππ‟ όςηλ, θαη ζνπ κέλεη λα θάλεηο κηα αίηεζε ζηε Γηνηθνύζα Δπηηξνπή, θαη ε
αίηεζή ζνπ ζα γίλεη απνδεθηή.
Άιινη ζπλδπαζκνί δελ πξνβιέπνληαη.
Γηθόο ζνπ, Α. Γθιαδνπλόθ».
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Αγ. Πεηξνχπνιε, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ, F. 15, op. Η.

΢χκθσλα κε ηηο αληηγξαθέο ηεο αιιεινγξαθίαο ηνπ παηέξα ηνπ, ηηο νπνίεο έθαλε ν
Α. Καιαθάηεο ζηε δεθαεηία ηνπ ‟60, ζην Αξρείν ηνπ Μ. Μπειηάγηεθ546 ζην Σκήκα
ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
θπιάζζνληαη ηέζζεξηο ργ επηζηνιέο κε ρξνλνινγίεο 1917-18, νη νπνίεο επηβεβαηψλνπλ ηα
ζηνηρεία απφ ην παξαπάλσ αλαθεξφκελν γξάκκα (ηνπ Γθιαδνπλφθ πξνο ηνλ Καιαθάηε).
΢πκπεξηιακβάλνπλ ηα δχν γξάκκαηα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηελ Δπηηξνπή θεδεκφλσλ
(Γηνηθνχζα Δπηηξνπή ηνπ ΢πκβνπιίνπ ηνπ Μπειηάγηεθ), ηα νπνία ζηελ νπζία είλαη νη
αηηήζεηο ηνπ λα ηνπ παξαρσξεζεί νηθνλνκηθή βνήζεηα θαη ε απάληεζε ηεο Δπηηξνπήο ζην
πξψην ηνπ αίηεκα, θαζψο θαη ν ραξαθηεξηζκφο ηνπ Β. Καιαθάηε γηα ην καζεηή ηνπ
Χδείνπ Βιαληίκηξ ΢εξληέηζθνθ.
Γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε, 18 ΢επηεκβξίνπ 1917
«Πξνο ηελ Δπηηξνπή θεδεκόλσλ γηα ηε ζηήξημε ησλ Ρώζσλ κνπζνπξγώλ θαη κνπζηθώλ.
Από ηνλ θαζεγεηή ηνπ Χδείνπ ηνπ Πέηξνγθξαλη Βαζίιε Παύινβηηο Καιαθάηε.

ΑΗΣΖ΢Ζ
«Έρνληαο ππόςε όηη βξίζθνκαη ζε δύζθνιε θαηάζηαζε εμαηηίαο ηνπ πνιέκνπ, παξαθαιώ γηα ηε βνήζεηα
ζαο κε ηε ρνξήγεζε ρξεκαηηθνύ πνζνύ πεληαθνζίσλ (500) ξνπβιηώλ.
Ο θαζεγεηήο ηνπ Χδείνπ,
Βαζίιεο Καιαθάηεο»

Ζ απάληεζε ηεο Δπηηξνπήο, ππ‟ αξ. 211 απφ ηηο 21 ΢επηεκβξίνπ 1917 ήηαλ ζεηηθή.
Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
Αξρείν Μ. Μπειηάγηεθ (B.a. 15- 56, 15- 57, Inv. 4353).

544
Αξρείν ηνπ Χδείνπ.
545
Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Αγ. Πεηξνχπνιε, F. 15, op. Η.
546
Καηά ηελ επίζθεςε καο ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ Χδείνπ, ην 2010, παξαηεξήζακε φηη ζην
Αξρείν Μπειηάγηεθ ππάξρνπλ μερσξηζηά δχν Υαξηνθχιαθεο, αξ. 15 (εθεί είλαη θαη ν ραξαθηεξηζηκφο ηνπ
θνηηεηή ΢εξληέηζθνθ, αξ. 22) θαη αξ. 33 (θπιάζζνληαη 40 γξάκκαηα, ην γξάκκα αξ. 15. Καιαθάηε-Γθξνπο,
29-5-1911 θπιάζζεηαη εθεί). ΢ε θάζε έλα απφ απηά θπιάζζνληαη δχν επηζηνιέο ηνπ Β. Καιαθάηε (ζπλνιηθά
ηξία γξάκκαηα θαη έλαο ραξαθηεξηζκφο).

165
 166

Γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε από ηηο 8 ΢επηεκβξίνπ 1918

«Πξνο ηελ Δπηηξνπή θεδεκόλσλ γηα ηε ζηήξημε ησλ Ρώζσλ κνπζνπξγώλ θαη κνπζηθώλ.

Έρνληαο ππόςε ηελ αζπλήζηζηε αθξίβεηα ηεο δσήο, παξαθαιώ λα κελ αξλεζείηε λα κνπ ρνξεγήζεηε
βνήζεηα πεληαθνζίσλ (500) ξνπβιηώλ.
Βαζίιεο Καιαθάηεο
Πέηξνγθξαλη , 8-12-1918».
Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
Αξρείν Μ. Μπειηάγηεθ (B.a. 15, Inv. 4353).

Υαξαθηεξηζκόο ηνπ θνηηεηή Β. ΢εξληέηζθνθ

«Ο καζεηήο ζην Χδείν ηνπ Πέηξνγθξαλη Βιαληίκηξ ΢εξληέηζθνθ, ζηελ ειηθία ησλ δεθαεθηά εηώλ,
βξίζθεηαη ζηελ ηάμε ηεο Αληίζηημεο. Σελ πξνεγνύκελε ζρνιηθή ρξνληά ζηελ ηάμε ηεο Αξκνλίαο έδεημε ζην κηζό
έηνο αλακθηζβήηεην ηαιέλην θαη άξηζηε εξγαηηθόηεηα (επηκέιεηα, θηινπνλία). ΢ην κέιινλ είλαη πηζαλόλ λα
πεξηκέλνπκε από απηόλ λα γίλεη έλαο δηαπξεπήο κνπζηθόο επηζηήκνλαο, θξίλνληαο από ηηο εξγαζίεο, ηηο νπνίεο
παξνπζίαζε ζε απηό ην ρξνληθό δηάζηεκα.
Ο θαζεγεηήο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο
Β. Καιαθάηεο
14 Ηαλνπαξίνπ 1917».
Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
Αξρείν Μ. Μπειηάγηεθ (B.a. 15- 22, Inv. 4353).

Σελ θαηάζηαζε ηνπ 1917 ηελ πεξηγξάθεη δσληαλά ν ΢νζηαθφβηηο ζηηο Μαξηπξίεο
ηνπ: ήηαλ 11 ρξνλψλ, φηαλ πήγε ζην ζηαζκφ «Φηλιαλδία» λα πεξηκέλεη καδί κε ην πιήζνο
ηελ επηζηξνθή ηνπ Λέληλ ζηε Ρσζία. Όζηεξα αθηέξσζε ζηα αζψα ζχκαηα (ηεο
Δπαλάζηαζεο) ην «Πέλζηκν Δκβαηήξην ζηε Μλήκε ησλ Θπκάησλ ηεο Δπαλάζηαζε», έξγν
γηα πηάλν, ελψ πνιχ αξγφηεξα ηε Γεύηεξε θαη ηε Γσδέθαηε ζπκθσλία ηνπ. Γηα ηε
Φεβξνπξηαλή Δπαλάζηαζε ηνπ 1917, ν ΢νζηαθφβηηο ζπκάηαη πσο ε πφιε ήηαλ
«πεξηηξηγπξηζκέλε απφ θακηφληα γεκάηα ζηξαηηψηεο πνπ ππξνβνινχζαλ. Δθείλεο ηηο κέξεο
ήηαλ θαιχηεξα λα κε βγαίλεηο απφ ην ζπίηη». Γηα ηνλ Γθιαδνπλφθ αλαθέξεη φηη «ζηα δηθά
καο ρξόληα, ν Γθιαδνπλόθ ήηαλ έλαο δσληαλόο κύζνο. ΢ηα είθνζη θαη παξαπάλσ ρξόληα πνπ
δηεύζπλε ην Χδείν ηνπ ΢αηλη Πέηεξζκπνπξγθ –αξγόηεξα νλνκάζηεθε Λέληλγθξαλη– ρηιηάδεο
ήηαλ νη καζεηέο πνπ απνθνίηεζαλ θη είκαη ζίγνπξνο πσο ζα ήηαλ δύζθνιν λα θαηνλνκάδσ
έζησ έλαλ πνπ λα κε ρξσζηνύζε θάηη ζηνλ Γθιαδνπλόθ, κε νπνηνδήπνηε ηξόπν. Ήηαλ έλαο
επγελήο, θη έγηλε ν άλζξσπνο πνπ ηνλ επγλσκνλνύζε θάζε κνπζηθόο ζηε ρώξα γηα ηηο
αμηέπαηλεο πξνζπάζεηέο ηνπ… Θπζίαζε ηα πάληα γηα ην Κνλζεξβαηνπάξ: ην ρξόλν ηνπ, ηελ
εζπρία ηνπ θαη ηειηθά ηε δεκηνπξγηθόηεηά ηνπ… Ο Γθιαδνπλόθ ήηαλ απνθαζηζηηθόο θαη
ήξεκνο ζηηο ζπλδηαιέμεηο ηνπ κε εμέρνπζεο θπζηνγλσκίεο θη απηό απνηειεί κεγάιν επίηεπγκα.
Ζ δνπιεηά ήηαλ πνπ έζσζε ηνλ Γθιαδνπλόθ. Ήηαλ ηόζν απαζρνιεκέλνο, πνπ πνηέ δελ
είρε ρξόλν λα ζθεθηεί ηνλ εαπηό ηνπ. Μεηά ηελ Δπαλάζηαζε, όια γύξσ από ηνλ Γθιαδνπλόθ
άιιαμαλ θη εθείλνο έδεζε κέζα ζε έλα θνβεξό θόζκν πνπ δελ ηνλ θαηάιαβε πνηέ. ΋κσο,
ζθεθηόηαλ πσο, αλ πέζαηλε, ζα αθαληδόηαλ καδί ηνπ θαη έλα ζνβαξό έξγν. Έλησζε
ππεύζπλνο γηα ηηο δσέο εθαηνληάδσλ κνπζηθώλ· έηζη ινηπόλ δελ άθελε ηνλ εαπηό ηνπ λα
καξαδώζεη» (΢. Βνιθφθ, 1982:56-73).

5.2.2. Σν Κξαηηθό Χδείν ηνπ Πέηξνγθξαλη/Λέληλγθξαλη ζηελ πξώηε

κεηαεπαλαζηαηηθή πεληαεηία (1917-1923). Ζ κειέηε ηεο Γηειέλα Μπξνλθίλ, Ζ κνπζηθή
θνπιηνύξα ηνπ Πέηξνγθξαλη ζηελ πξώηε κεηεπαλαζηαηηθή πεληαεηία: Έξεπλα.
(Λέληλγθξαλη, ΢νβηεηηθφο ζπλζέηεο, 1984)547, παξνπζηάδεη ζπλνιηθά ηηο κνπζηθέο
εμειίμεηο ζηνπο ηνκείο: Μνπζηθά ζέαηξα, ΢πλαπιίεο, Ζ κνπζηθή ζην Κφθθηλν λαπηηθφ ηεο
Βαιηηθήο, Μνπζηθή εθπαίδεπζε, Μνπζηθή θξηηηθή θαη Πνιηηηθν-θνηλσληθή

547
Yelena Filipovna Bronfin (γελ. 1911), Muzïkal‟naya kul‟tura Petrograda pervogo
poslerevolyutsionnogo pyatiletiya: Issledovanie (Leningrad, Sovetskiy kompozitor, 1984).

166
 167

επηθπιιηδνγξαθία. Αλαθέξνπκε κεξηθά δεηήκαηα, ηα νπνία έρνπλ ζρέζε κε ην Χδείν ηνπ

Πέηξνγθξαλη θαη ηηο ζηαηηζηηθέο γηα ηα αθαδεκατθά έηε 1917-1923.
Αθφκα ην ρεηκψλα ηνπ 1919/20 ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο εκθαλίζηεθε Νενιαία,
ε νπνία δεηνχζε αλαζεψξεζε ηεο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο. Άλζξσπνο κε κεγάιε εζσηεξηθή
πεηζαξρία, ν Γθιαδνπλφθ θαηαιάβαηλε φηη ηα λέα δεηήκαηα πξέπεη λα γίλνπλ πην
ζπγθεθξηκέλα, θαηαλννχζε φηη κφλν κεηά ηελ αλαζεψξεζε ησλ λέσλ αλαδεηήζεσλ,
κπνξνχλ λα εμνπδεηεξψζνπλ ην «παιηφ». ΢ηνπο λένπο πνπ πξνρσξνχζαλ δπλακηθά
ππήξραλ πην πνιχ ακπδξέο (δπζδηάθξηηεο, ζπγθερπκέλεο) ηδέεο, παξά ζπγθεθξηκέλεο
πξνζέζεηο. Μεγάιν ξφιν έπαημαλ θαη ηα αζπγθξάηεηα ηακπεξακέληα ησλ λεσηεξηζηψλ θαη
ζπγθεθξηκέλα ησλ κεισδηθψλ νπαδψλ ηνπ «Πξνιεηθνχιη», ζηηο αλαθνηλψζεηο ησλ νπνίσλ
«εθθξάδνληαλ νη δηθέο ηνπο ηδηνηξνπίεο» θαη παξαμέλεπαλ ηνλ Γθιαδνπλφθ γηα ηε κεγάιε
δφζε δεκαγσγίαο πνπ επηθξαηνχζε (΢. Λέβηθ548, Έλα ηέηαξην από ηνλ αηώλα ζηελ όπεξα,
1970: 252). Ο ηχπνο ηεο Πεηξνχπνιεο επίζεο αζθνχζε έληνλε θξηηηθή ζην Χδείν θαη
εθδήισλε ηελ επηζπκία ηνπ ην Κξαηηθφ Χδείν λα πξνζαξκνζηεί πην γξήγνξα ζηηο λέεο
θνηλσληθέο ζπλζήθεο.
Ζ αξρή ηεο ζνβαξήο αλαζεψξεζεο («πεξεζηξφηθα») ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο
ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο θαη ηε δνκή ηεο έγηλε θαηά ην αθαδεκατθφ έηνο 1922/23.
Δλψπηνλ ηνπ Γθιαδνπλφθ θαη ησλ πην θαηαμησκέλσλ θαζεγεηψλ ηνπ ηδξχκαηνο
παξνπζηάζηεθε ην ζνβαξφηαην δήηεκα: πψο, ζηηο λέεο απηέο ηδηαίηεξα δχζθνιεο ζπλζήθεο,
ζα δηαθπιάμνπλ ην Χδείν σο απηφλνκν νξγαληζκφ, ζα δηαθπιάμνπλ ην ζχιινγν ησλ
δηδαζθφλησλ θαη ηηο θαιχηεξεο θαη δνθηκαζκέλεο απφ ην ρξφλν παξαδφζεηο ζηελ
εθπαίδεπζε;
Παξνπζηάδνπκε απνζπάζκαηα απφ ηνλ Απνινγηζκφ-Έθζεζε ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ
ζηηο 22-5-1918: 549
«Καηά ην ηξέρνλ αθαδεκατθφ έηνο 1917/18 ζπκπιεξψζεθε ην 56ν έηνο απφ ηελ
ίδξπζε ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο θαη απνθνίηεζε ε 53ε ηάμε ησλ θνηηεηψλ.
΢ην παξφλ έηνο ζπνχδαζαλ 1136 θνηηεηέο, ελψ ην 1916/17 ζπνχδαζαλ 2509
θνηηεηέο (κεηψζεθε επίζεο θαη ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ).
΢ηε δηάξθεηα ησλ ζεηξψλ καζεκάησλ, ζηε Μηθξή αίζνπζα ηνπ Χδείνπ
πξαγκαηνπνηήζεθαλ είθνζη δχν κνπζηθέο βξαδηέο ησλ ζπνπδαζηψλ θαη δχν ζπλαπιίεο, κε
ηε ζπκκεηνρή ηεο νξρήζηξαο ησλ θνηηεηψλ. Δθηφο απηνχ, ζηε Μηθξή Αίζνπζα έγηλαλ
επηά ζπλαπιίεο ζηε κλήκε ηνπ Μπαρ, ζηηο νπνίεο σο ζνιίζηεο θαη κέιε ηεο νξρήζηξαο
ζπκκεηείραλ θαη θαζεγεηέο, δηδάζθνληεο ηνπ Χδείνπ, θαζψο θαη άιινη δηάζεκνη
εθηειεζηέο. Κάζε ζπλαπιία ζπλνδεπφηαλ απφ ππνρξεσηηθή νκηιία· ηε ρξήζηκε θαη
ζθφπηκε απηή εξγαζία επγεληθά αλάιαβε ν θ. Μπξάνπλην550 (θαζεγεηήο εθθιεζηαζηηθνχ
νξγάλνπ). ΢ηε Μεγάιε Αίζνπζα πξαγκαηνπνηήζεθαλ πέληε ζπλαπιίεο ησλ θνηηεηψλ: δχν
θνξέο ζθελέο απφ ηελ φπεξα Μπνξίο Γθνπληνπλόθ, ηξεηο θνξέο ζθελέο απφ ην Φάνπζη, κε
δηαθνξεηηθνχο εθηειεζηέο. Δθηφο απηνχ, ηέζζεξηο θνξέο παξνπζηάζηεθαλ απνζπάζκαηα
απφ ηελ Traviata, ηελ Aida, ηελ Tsarskaya nevesta (Βαζηιηθή λχθε), ηξεηο θνξέο
απνζπάζκαηα απφ ηηο φπεξεο Cherevichek (Σν ζθνπιεθάθη), ν Γαίκνλαο θαη δχν θνξέο
ζθελέο απφ ηνλ Δπγέλην Ολέγθηλ.

548
S. Levik, Chetvert' veka v opera (Moskva: «Iskusstvo», 1970) [΢. Λέβηθ, Έλα ηέηαξην ηνπ αηώλα
ζηελ όπεξα (Μφζρα: «Σέρλε», 1970)]. Ο ΢εξγθέη Γηνχξηεβηηο Λέβηθ (1883-1967) ήηαλ δεκνθηιήο Ρψζνο
ηξαγνπδηζηήο ηεο φπεξαο, ζπλζέηεο, κνπζηθνιφγνο, κνπζηθφο ζπγγξαθέαο (αζρνιήζεθε κε ηε ξσζηθή/
ζνβηεηηθή φπεξα ηνπ 20νπ αη.) θαη ιηκπξεηίζηαο (ηεο Γεχηεξεο κνξθήο ηεο φπεξαο Οη ηζηγγάλνη, 1937 ηνπ Β.
Καιαθάηε).
549
Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ηνπ Λέληλγθξαλη (LGALI), F. 7441, op. 1, d. 3.
550
Ηζάη (Ζζατα/Ηζαία) Αιεμάληξνβηηο Μπξάνπλην (Braudo) (8-7-1896/1887 Μπνγηάξθα Κίεβν – 11-
3-1970 Λέληλγθξαλη): Ρψζνο νξγαλίζηαο, πηαλίζηαο, δάζθαινο (θαζεγεηήο Οξγάλνπ ζην Χδείν ηνπ
Λέληλγθξαλη, απφ ην 1935) θαη κνπζηθνιφγνο. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Aξκνλία.

167
 168

Δπηπιένλ, ζηε Μηθξή Αίζνπζα πξαγκαηνπνηήζεθε κηα πξσηλή ζπλαπιία κε ηα λέα

έξγα ηνπ Α. Γθιαδνπλφθ.
[…] Αλεμάξηεηα απφ ηελ ηδηαίηεξα δχζθνιε ρξνληά, ε νπνία είρε σο επίπησζε ηνλ
κεησκέλν αξηζκφ θνηηεηψλ, θαζψο απηνί δελ αλαιάκβαλαλ ην ξίζθν λα έξζνπλ ζην
Πέηξνγθξαλη, εμαηηίαο ηεο κε ιεηηνπξγίαο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο θαη ηεο έιιεηςεο
ηξνθίκσλ, θαη αλεμαξηήησο απφ ηε δχζθνιε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ησλ θ.θ. θαζεγεηψλ
θαη δηδαζθφλησλ, φια απηά ηα πξφζσπα αθνζηψζεθαλ κε αγάπε ζην έξγν πνπ ηνπο είρε
αλαηεζεί θαη νινθιήξσζαλ ην δηδαθηηθφ έηνο κε επηηπρία».
Κάζε λέν έηνο παξνπζηάδνληαλ αθφκα πεξηζζφηεξεο δπζθνιίεο. Σν ΢επηέκβξην ηνπ
1918 ζεκεηψζεθε λέα κείσζε ζηηο έγγξαθεο θνηηεηψλ. Αλάκεζα ζηνπο επηηπρφληεο γηα ην
Σκήκα ΢χλζεζεο, θέξδηζε ηελ πξνζνρή ηεο επηηξνπήο ν Μηραήι Γηνχληηλ (καζεηήο ηνπ
Καιαθάηε), ν νπνίνο παξνπζίαζε δηθέο ηνπ ζπλζέζεηο, πνπ άξεζαλ ζηνλ Γθιαδνπλφθ. ΢ην
πξψην εμάκελν, εμαηηίαο ηνπ κεησκέλνπ αξηζκνχ θνηηεηψλ δελ θαηέζηε δπλαηφ λα
δεκηνπξγεζεί ζπκθσληθή νξρήζηξα. ΢ηηο 21 Ννεκβξίνπ 1918 ε εθεκεξίδα Ο θόζκνο ηεο
ηέρλεο δεκνζίεπζε: «ζην Κξαηηθφ Χδείν ε αθαδεκατθή δσή δηεμάγεηαη νκαιά. Έρνπλ
εγγξαθεί 700 θνηηεηέο551. Σε ρξνληά απηή ν δηεπζπληήο Α. Γθιαδνπλφθ δηδάζθεη ην
κάζεκα ηεο Μνπζηθήο Γξακκαηνινγίαο. Άξρηζαλ θαη πξφβεο γηα καζεηηθή παξάζηαζε
φπεξαο θαη κνπζηθέο βξαδηέο. Οη ζπνπδαζηέο νινθιεξσηηθά νξγαλψζεθαλ θαη εμέιεμαλ
απφ ην ρψξν ηνπο Δπηηξνπή Γεξφλησλ»552.
Παξά ηηο δπζθνιίεο, ην θζηλφπσξν ηνπ 1918 δηνξίζζεθαλ ηξεηο λένη δηδάζθνληεο
ζην Σκήκα κνλσδίαο553. Απφ απηφ ην αθαδεκατθφ έηνο έγηλε κηα λέα πξνζπάζεηα γηα
κεγαιχηεξε εμεηδίθεπζε ησλ απνθνίησλ ηνπ Χδείνπ, δειαδή λα εθπαηδεχνληαη φρη κφλν
ζνιίζηεο θαη βηξηνπφδνη, αιιά θαη άιινη ρξήζηκνη κνπζηθνί-εθηειεζηέο νξρεζηηθψλ
φξγαλσλ, πηαληζηηθή ζπλνδεία, δηεπζπληέο ζπκθσληθήο φξρήζηξαο θαη φπεξαο. Σελ
αθαδεκατθή ρξνληά 1918/19 δεκηνπξγήζεθαλ λέεο ηάμεηο ηεο Δθηέιεζεο ζηε Βηφια θαη
ζηελ Σνχκπα. Δπηηπρεκέλε πνξεία είρε θαη ην Σκήκα κνλσδίαο. ΢ην δεχηεξν εμάκελν
παξνπζηάζηεθαλ πέληε ζπλαπιίεο ζηε Μεγάιε Αίζνπζα ηνπ Χδείνπ554, αιιά γηα πξψηε
θνξά δε κπνξνχζαλ λα θηηάμνπλ ζπκθσληθή νξρήζηξα θνηηεηψλ θαη νη ζπλαπιίεο
γίλνληαλ κε ηε ζπλνδεία πηάλνπ. Βέβαηα, νη ζπλαπιίεο κεηψζεθαλ555, ζε ζρέζε κε ηελ
πξνεγνχκελε ρξνληά, αιιά ε δνπιεηά ζπλερίζηεθε, θαη απηφ ζε θακηά πεξίπησζε δελ
πξέπεη λα ππνηηκεζεί.
Σν Φεβξνπάξην ηνπ 1919, δεκηνπξγήζεθε κηα εηδηθή επηηξνπή δηαγσληζκνχ, ππφ ηελ
πξνεδξία ηνπ Γθιαδνπλφθ, ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ νη δεκνθηιείο θαζεγεηέο Καξαηίγθηλ,
Β.Μ. Μπειηάγηεθ556, Σ.Φ. Λεζεηίηζθαγηα (κνλσδία, ηξαγνχδεζε ηηο ξνκάληδεο ηνπ
Καιαθάηε, πξηλ ην 1905), Λ. Νηθνιάγηεθ (πηάλν θαη ζχλζεζε) θαη Μ. ΢ηέηλκπεξγθ. Σν
Μάην ηνπ 1919 δηεμήρζε ν δηαγσληζκφο γηα λένπο πηαλίζηεο, ν νπνίνο αληηκεησπίζηεθε
απφ ηνλ ηχπν ηνπ Πέηξνγθξαλη κε κεγάιν ελζνπζηαζκφ. Νηθεηέο ήηαλ νη ΢. Μπάξεξ

551
Σν δεχηεξν εμάκελν γξάθηεθαλ 943 θνηηεηέο [βι. ηελ εθεκεξίδα Zhizn‟ isskustva (Ο θφζκνο ηεο
ηέρλεο), 21-6-1919].
552
Απφ ηελ αιιεινγξαθία ηεο «΢πλέιεπζεο ησλ απεζηαικέλσλ ηνπ Μνπζηθνχ Σκήκαηνο»
(«Zasedanie emissarov muzikal‟nogo otdela»).
553
Ο ιφγνο γίλεηαη γηα ηνπο Γθ. Μπφζε, Κ. Ηζαηζέλθν θαη Νη. Μνχζηλα (ηξαγνπδηζηέο ηεο φπεξαο).
554
Έγηλαλ 14 κνπζηθέο βξαδηέο θαη 2 πξσηλέο ζπλαπιίεο ζηε κλήκε ηνπ Σζατθφθζθη (25 ρξφληα απφ
ην ζάλαηφ ηνπ) θαη κε έξγα Ρψζσλ κνπζνπξγψλ. Σν ηκήκα ηεο φπεξαο παξνπζίαζε ζθελέο απφ ηε Νηάκα
πίθα θαη ην ΢ακςώλ θαη Νηαιηληά, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ Ηβάλ Δξζφθ (Τπεχζπλνο ηνπ Σκήκαηνο) θαη κε δηθή
ηνπ ζθελνζεζία.
555
Δθεκεξίδα Ο θόζκνο ηεο ηέρλεο, 21-22/6/1919.
556
Βίθησξ Μηράηινβηηο Μπειηάγηεθ (6-2-1888 Οπξάιζθ – 1968 Μφζρα): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο,
ζπλζέηεο (καζεηήο ησλ Γθιαδνπλφθ, Ληάληνθ θαη Βίηνι), κνπζηθνθξηηηθφο, θνιθινξίζηαο (έθαλε ηελ πξψηε
ζπζηεκαηνπνίεζε ησλ κνπζηθψλ νξγάλσλ ησλ ιαψλ ηεο πξψελ Δ΢΢Γ), παιαηνγξάθνο, δάζθαινο (Χδεία
Πεηξνγθξάλη/Λέληλγθξαλη θαη Μφζραο), κνπζηθφο παξάγνληαο θ.ιπ.

168
 169

(ηάμε πηάλνπ ηνπ θαζεγεηή Φ. Μπινπκελθέιλη) θαη Γθ. Μπίθ557 (ηάμε πηάλνπ ηνπ
θαζεγεηή Λ. Νηθνιάγηεθ), νη νπνίνη ζχληνκα έθαλαλ ζπνπδαία θαξηέξα σο εθηειεζηέο.
΢ηηο 7 Ηνπλίνπ 1919 ην Χδείν δηνξγάλσζε κηα κεγάιε γηνξηαζηηθή ζπλαπιία, ζηελ
νπνία αλαθνηλψζεθαλ νη απφθνηηνη ηεο ρξνληάο (54ε ηάμε). Δθηφο απφ ηνπο ληθεηέο ηνπ
δηαγσληζκνχ, άιινη δχν πηαλίζηεο απφ ηελ ηάμε ηνπ Λ. Νηθνιάγηεθ, νη ΢.Β. Έιηζηλ558
(αξγφηεξα έθαλε θαξηέξα σο δηεπζπληήο νξρήζηξαο) θαη Η.Ε. ΢βαξηο559 θαη ε
ηξαγνπδίζηξηα Α.Β. Βηζιέλεβα. Αιιά ην δηδαθηηθφ έηνο δελ είρε ηειεηψζεη· δφζεθε
παξάηαζε σο ην ηέινο Ηνπιίνπ, γηα λα νινθιεξσζεί ε εθπαίδεπζε ησλ ηάμεσλ: Μνπζηθή
δσκαηίνπ, ΋πεξα, Ηζηνξία ηεο κνπζηθήο, Ηζηνξία ηεο ηέρλεο, Αλάγλσζε παξηηηνχξαο θαη
κεηαηξνπίεο (Αξκνλία ζην πηάλν), Πηαληζηηθή ζπλνδεία θαη Μνπζηθή γξακκαηνινγία.560
Σελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν, ε εθεκεξίδα Ο Κόζκνο ηεο ηέρλεο561 δεκνζίεπζε ηελ
αλαθνίλσζε: «ε επηηξνπή γηα ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε θαη ηελ ππνρξεσηηθή εξγαζία ησλ
θνηηεηψλ ζην Χδείν νξγαλψλεη κνπζηθά ζχλνια γηα δηεμαγσγή ζπλαπιηψλ απφ ηνπο
θνηηεηέο, γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ εξγαηηθψλ ζπιιφγσλ θαη ηνπ Κφθθηλνπ ζηξαηνχ (ηνπο
ζπιιφγνπο ζην Πέηξνγθξαλη θαη ζην κέησπν)». ΢ηηο αξρέο Απγνχζηνπ ην πξψην
θνηηεηηθφ ζχλνιν ηαμίδεςε ζην κέησπν, γηα λα αλεβάζεη ην εζηθφ ησλ ζηξαηησηψλ. Οη
θνηηεηέο έδηλαλ ζπλαπιίεο επίζεο ζηνπο ζηξαηψλεο θαη ζην Φξνχξην «Πεηξνπαπιφθζθ».
Σν θαινθαίξη ηνπ 1919, νη ζπνπδαζηέο ίδξπζαλ ην ΢χιινγν θνηηεηψλ ζην φλνκα
ηνπ «Γθιαδνπλφθ»· ηα εγθαίληα έγηλαλ ζηηο 4 Απγνχζηνπ. Απφ ηνπο θχξηνπο ζθνπνχο ηνπ
ζπιιφγνπ ήηαλ θαη ην λα ελψζεη ηνπο θνηηεηέο θαη ηνπο δηδάζθνληεο ζηε βάζε ηεο θνηλήο
κνξθσηηθήο θαη πνιηηηζηηθήο εξγαζίαο. Ηδξχζεθαλ ηξία ηκήκαηα: κνπζηθφ, ινγνηερληθφ
θαη ζεαηξηθφ, ιεηηνπξγνχζαλ κνπζηθά ζχλνια θαη ζεαηξηθφο ζίαζνο, ελψ ζπζηεκαηηθά
δηεμάγνληαλ δηαιέμεηο πάλσ ζε δεηήκαηα ηεο ηέρλεο. Θεζκνζεηήζεθαλ επίζεο νη
ιεγφκελεο «Γεπηέξεο» ηνπ Χδείνπ: θάζε εβδνκάδα ππήξρε θαη κηα δηαθνξεηηθή ζπλαπιία
κνπζηθήο δσκαηίνπ, ζηελ νπνία, καδί κε ηνπο θνηηεηέο, ιάκβαλαλ κέξνο θαζεγεηέο ηνπ
Χδείνπ θαη άιινη δηάζεκνη εθηειεζηέο. Οη «Γεπηέξεο» έγηλαλ ζχληνκα δεκνθηιείο ζηνπο
κνπζηθνχο θχθινπο ηνπ Πέηξνγθξαλη · αλάκεζα ζηνπο επηζθέπηεο ηνπο ήηαλ θαζεγεηέο
θαη εζνπνηνί απφ ηα θξαηηθά ζέαηξα θαη νη ζπλαπιίεο είραλ πάληνηε επηηπρία.
Σα επφκελα δχν αθαδεκατθά έηε έθεξαλ γηα ην Χδείν αθφκα κεγαιχηεξεο
δπζθνιίεο. ΢χκθσλα κε ηηο αλακλήζεηο ηνπ Γθιαδνπλφθ, απφ ην 1924, ε πεξίνδνο απηή
«ήηαλ o θαηξφο ηεο θαηάξξεπζεο, ηνπ ηέινπο ησλ νκαδηθψλ καζεκάησλ/δξαζηεξηνηήησλ
θαη ηεο κεγάιεο κείσζεο ησλ αξηζκψλ ησλ θνηηεηψλ (πξηλ ηελ Δπαλάζηαζε 2000
καζεηέο. Σν 1919 κφιηο 600 καζεηέο), ιφγσ ηνπ θξχνπ θαη άιισλ αηηηψλ. Σν 1919/20
πξέπεη λα ζεσξεζεί ε πην άζρεκε ρξνληά, ηνπιάρηζηνλ απφ νηθνλνκηθήο άπνςεο. Τπήξραλ
δηαζηήκαηα πνπ ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ γηα κήλεο δελ πιεξσλφηαλ, ην θηίξην δελ
ζεξκαηλφηαλ θαη ηα καζήκαηα γίλνληαλ ζηα ζπίηηα ησλ θαζεγεηψλ»562.
Αθφκα θαη ζηηο απίζηεπηεο απηέο ζπλζήθεο, ε θαιιηηερληθή δσή ζην Χδείν δε
ζηακάηεζε. Ζ ζηαηηζηηθή ησλ πξνζιήςεσλ καο δείρλεη φηη ην 1919/20 δηνξίζζεθαλ ηξεηο
λένη θαζεγεηέο: νη Δ. Κνχπεξ (δηεχζπλζε νξρήζηξαο), ΢. Αθίκνβα θαη Π. Αληξέγηεθ
(κνλσδία). Δπηπιένλ πνιινί λένη θαη θαηαμησκέλνη ζνιίζηεο εξγάζηεθαλ σο δηδάζθνληεο.
΢ην επφκελν αθαδεκατθφ έηνο 1920/21, ην δηδαθηηθφ ζψκα ησλ θαζεγεηψλ

557
Γθέξκαλ Μπίθ (Bik): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία,
Αληίζηημε θαη Φνχγθα.
558
΢εξγθέη Βηηάιηεβηηο Γηέιηζηλ (El‟tsin) (22-4-1897 – 1970): Ρψζνο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο (ηεο φπεξαο) θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο Πηάλνπ (1919) θαη ΢χλζεζεο (1923, ΢ηέηλκπεξγθ θαη
Καιαθάηεο. Γηεχζπλζε νξρήζηξαο, Κνχπεξ).
559
Ο Η. Ε. ΢βαξηο (Shvarts/Schwartz ) επίζεο ππήξμε καζεηήο ηνπ Καιαθάηε.
560
Βι. ηελ εθεκεξίδα Petrogradskaya pravda (Ζ αιήζεηα ηνπ Πεηξνγθξάλη), 1-7-1919.
561
29-7-1919.
562
Απφζπαζκα απφ ην βηβιίν Από ηελ ηζηνξία ηεο ζνβηεηηθήο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο, 1969: 235.

169
 170

ζπκπιεξψζεθε κε έμη λέα νλφκαηα563. ΢πνπδαίνη θαιιηηέρλεο κπήθαλ γηα ζπνπδέο ην

1919: ν λεαξφο Νη. ΢νζηαθφβηηο θαη ν Ηιηά Μνχζηλ, κειινληηθφο ζεκειησηήο ηεο ΢ρνιήο
Γηεχζπλζεο νξρήζηξαο ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο, νη νπνίνη καο άθεζαλ θαη καξηπξίεο
γηα ηνλ Καιαθάηε (E. Μπξνλθίλ, 1984).
΢ηα 1919, αλαθέξεη ν ΢νζηαθφβηηο, ζην κέζν απηνχ ηνπ αλαβξαζκνχ, ην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο αθφκα δηαηεξνχζε ηε θήκε ηνπ σο ε θαιχηεξε κνπζηθή αθαδεκία ηεο
ρψξαο. Σν θηίξην δελ είρε ζέξκαλζε. ΋ηαλ επέηξεπαλ νη θαηαζηάζεηο λα γίλνληαη
καζήκαηα, νη καζεηέο θαη νη θαζεγεηέο ήηαλ θνπθνπισκέλνη κε παιηά, θαπέια θαη
γάληηα. Παξφιν πνπ ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ είρε πεζάλεη πξηλ απφ κηα δεθαεηία (1908), νη
ζέζεηο-θιεηδηά εμαθνινπζνχζαλ λα θαηέρνληαη απφ ηνπο ζπλαδέιθνπο θαη ηνπ καζεηέο
ηνπ.
΢ηηο ζιηβεξέο θαηαζηάζεηο εθείλεο ηεο πεξηφδνπ «ηνπ ζηξαηησηηθνχ θνκκνπληζκνχ»
ππήξρε κφλν ε «ηέιεηα απνπζία ηεο επθαηξίαο λα πηεηο θαη λα θαο», ε «θαζνιηθή απνπζία
ηξνθήο θαη θξαζηνχ» θαη πνιινί ζάλαηνη. Γε κπνξνχζεο λα κε θνβάζαη. Αιιά ε δσή
πξνρσξνχζε. Με πνην ηίκεκα φκσο; ΢ην δηαδίθηπν δεκνζηεχνληαη ζήκεξα ζηε ξσζηθή
γιψζζα πξφζθαηεο ζηαηηζηηθέο γηα ηα ζχκαηα ηνπ «ηνπ ζηξαηησηηθνχ θνκκνπληζκνχ»·
πιένλ νη Ρψζνη δελ έρνπλ λα θξχςνπλ ηελ ηζηνξία ηνπο. Αλάκεζα ζηνπο καδηθνχο
δνινθφλνπο ζηελ ηζηνξία ηεο αλζξσπφηεηαο, ν Λέληλ θαηαηάζζεηαη ζηελ έθηε ζέζε564 θαη
ν ΢ηάιηλ θαηέρεη ηελ έβδνκε565. Ο ΢ηάιηλ, φκσο, απνδείρζεθε πην επηθίλδπλνο γηα ηνπο
θαιιηηέρλεο. Οη ηζηνξηθέο πεγέο καξηπξνχλ φηη εμφλησζε αξθεηνχο πνηεηέο, δσγξάθνπο
θαη κνπζηθνχο. ΋πσο ραξαθηεξηζηηθά θαηαγξάθεηαη: «κε κηα καηηά έβξηζθε ηνπο ερζξνχο
ηνπ!».
Ο Νη. ΢νζηαθφβηηο καο άθεζε πεξηγξαθέο γηα ηε δχζθνιε θαηάζηαζε ζην Χδείν
θαη επηπιένλ θαη κηα καξηπξία γηα ηνλ Καιαθάηε:
1. «Ο ΢ηέηλκπεξγθ (δάζθαινο ΢ύλζεζεο ηνπ ΢νζηαθόβηηο) ήηαλ παξώλ, όηαλ
κειεηνύζαλ ηνπο θαηαιόγνπο ησλ ππνςεθίσλ γηα ηελ επόκελε ρξνληά. Σν γεγνλόο ήηαλ
ζνβαξό, πνιύ πην ζνβαξό από ηηο εμεηάζεηο. Έηζη ινηπόλ όιν ην δηδαθηηθό πξνζσπηθό
ζπγθεληξώζεθε γηα λα ζπδεηήζνπλ.
Δθείλε ε πεξίνδνο, ήηαλ πεξίνδνο ηξνκαθηηθήο πείλαο. Ζ νπζία ηεο ππνηξνθίαο ήηαλ ν
θάηνρνο λα απνθηήζεη βαζηθή ηξνθή. Με κηα ιέμε, ήηαλ δήηεκα δσήο ή ζαλάηνπ. Αλ ήζνπλ
ζηνλ θαηάινγν, δνύζεο· αλ ζβελόζνπλ, ήηαλ πνιύ πηζαλό θαη λα πέζαηλεο. Ζ πεξίνδνο εθείλε
ζηηγκαηίζηεθε επίζεο θαη από εθείλεο ηηο αθξαίεο θαη αλώκαιεο θαηαζηάζεηο, πνπ ηελ
άθεζαλ ζηελ Ηζηνξία σο ηελ „αμέραζηε ρξνληά ηνπ 1919‟, ηελ πεξίνδν ηνπ ζηξαηησηηθνύ
θνκκνπληζκνύ.
Γίλεηαη εύθνια αληηιεπηό όηη κε απηά ηα δεδνκέλα δελ ήηαλ εύθνιν λα είλαη θαλείο
ζπνπδαζηήο, θαη κάιηζηα επηκειήο. Οη θαηξνί ήηαλ δύζθνινη, αθόκα θη νη δάζθαινη δελ
θαηέβαιιαλ πνιιέο πξνζπάζεηεο. ΢ην Κνλζεξβαηνπάξ είρε θξύν, δελ ππήξρε ζέξκαλζε, έηζη
ν Νηθνιάγηεθ (ν θαζεγεηήο ηνπ ζην πηάλν) βξήθε ηε ιύζε· εξρόηαλ αξγά. Σν ζθεπηηθό ηνπ
ήηαλ απιό: νη καζεηέο ζα θνπξάδνληαλ λα ηνλ πεξηκέλνπλ θαη ζα έθεπγαλ. ΋κσο εγώ
θαζόκνπλ θαη πεξίκελα». (΢. Βνιθφθ, 1982: 115-166).

563
Ν. Γθνινπκπφθζθαγηα, Μ. Μπηάλ, Η. Σαξηαθφθ, Μ. Μπνπγηάλζθη (θφξλν), Ν. Βαλαληίλ
(εθθιεζηαζηηθφ φξγαλν), Ν. Βεξρφθζθη (θιάνπην).
564
Απφ ηελ αξρή ηεο θξαηηθνπνίεζεο (Δληνιή, απφ ηηο 8-11-1917) σο ην 1920, ζηελ Δ΢΢Γ
ζθνηψζεθαλ πεξίπνπ 6.000.000 άλζξσπνη: ζηε δηάξθεηα ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ θαηαδηθάζζεθαλ ζε ζάλαην
2.000.000 θαη απφ αζηηία πέζαλαλ άιια 4.000.000. ΢ηελ ηξνκεξή πείλα απφ ηα λέα νηθνλνκηθά κέηξα ηνπ
1921/22, πξνζηέζεθε θαη κηα ηξνκεξή μεξαζία, θαη έηζη απφ ηελ «ηερληθά δεκηνπξγεκέλε» πείλα πέζαλαλ
άιια 5.000.000 άλζξσπνη. Άιινη 10.000.000 ζψζεθαλ κε ηελ ακεξηθαληθή αλζξσπηζηηθή βνήζεηα.
565
Μφλν ην ρεηκψλα ηνπ 1932/33 πεζαίλνπλ απφ πείλα 8.000.000 άλζξσπνη, 7.000.000 απφ ηνπο
νπνίνπο ήηαλ Οπθξαλνί. Σν ξεθφξ ηνπ 20νπ αηψλα γηα ζαλάηνπο απφ αζηηία ην θαηέρεη ε Κίλα (htpp://www.
geocities.com/decommunization/Articles - Sheperd 1975, Dolot 1985, Vincent 1985, Conquest 1986, Kane
1988, Becker 1998).

170
 171

2. «Κάπνηε, ν Γθιαδνπλόθ κνπ δήηεζε λα ηαμηλνκήζσ ηηο παξηηηνύξεο ηνπ. Καη ηόηε
είδα όηη θάησ από ην γξάκκα „Α‟ ππήξρε θαηαρσξηζκέλνο έλαο αξηζκόο ζπλζεηώλ, πνπ ην
γξάκκα ηνπο θάζε άιιν παξά από ην „Α‟ άξρηδε. Πεξηιάκβαλε ηνλ Καιαθάηε θαη ηνλ
Κνξέζηελθν, ηνλ Αθηκέλθν, αιιά θαη ηνλ Ηβάλνθ. Ρώηεζα ηνλ Γθιαδνπλόθ γηαηί όινη απηνί
νη ζπλζέηεο ήηαλ θαηαρσξηζκέλνη ζην γξάκκα „Α‟ θαη κνπ απάληεζε: „Γηαηί όινη απηνί είλαη
„Αζήκαληνη ζπλζέηεο‟». (΢. Βνιθφθ, 1982: 101).

΢ηα 1919, ν Ηιηά Μνχζηλ μεθηλάεη επίζεο ηηο κνπζηθέο ζπνπδέο ηνπ ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο. ΢ηελ απηνβηνγξαθία ηνπ Μαζήκαηα ηεο δσήο (1995), ν Μνχζηλ κε πνιχ
ηδηαίηεξν ηξφπν δηεγήζεθε ηηο παξαδφζεηο ηνπ Χδείνπ. Ο θάζε θαζεγεηήο ζηα ζεσξεηηθά
καζήκαηα θφιιαγε ην πξφγξακκά ηνπ (ηηο εκέξεο θαη ηηο ψξεο) ζηνλ πίλαθα, θαη θάζε
θνηηεηήο επέιεγε, ζχκθσλα κε ηελ πξνζσπηθή ηνπ γλψκε ηελ ηάμε ηνπ ελφο ή ηνπ άιινπ
θαζεγεηή. Έηζη, έλαο παηδαγσγφο κπνξνχζε λα έρεη δηπιάζην αξηζκφ θνηηεηψλ απφ έλαλ
άιιν. Οη ίδηνη νη θνηηεηέο έθξηλαλ πνηνο απφ ηνπο δαζθάινπο ηνπο είλαη πην πνιχ «ζηελ
θαξδηά ηνπο» θαη κε ηνλ ηξφπν απηφ δεκηνπξγνχληαλ ε θήκε θαη ην φλνκα ησλ
θαζεγεηψλ. Θα πεξάζνπλ ρξφληα θαη ν Μνχζηλ, κε ηε ζεηξά ηνπ ζα γίλεη θαη απηφο «ν πην
δεκνθηιήο» απφ ηνπο θαζεγεηέο θαη ζηνλ πίλαθα ηα πεξηζζφηεξα νλφκαηα ησλ θνηηεηψλ
ζα είλαη θάησ απφ ην δηθφ ηνπ φλνκα566. Πξνο ην παξφλ δέρεηαη ηελ ρεηξαςία ηνπ Πξχηαλε
Γθιαδνπλφθ (ν Γθιαδνπλφθ ραηξεηνχζε δηα ρεηξαςίαο φινπο ηνπο θνηηεηέο, κε ηνλ θαζέλα
ζπλνκηινχζε θαη ζηνλ θαζέλα εμέθξαδε ηελ πξνζσπηθή ηνπ γλψκε), βιέπεη πσο δηεπζχλεη
ν λεαξφο Μίηγηα ΢νζηαθφβηηο θαη κε επραξίζηεζε παξαθνινπζεί παξαζηάζεηο φπεξαο.
Οη θαηξνί ήηαλ εμαηξεηηθά δχζθνινη! Να ζπκεζνχκε έλα απφζπαζκα απφ πνίεκα ηεο
Άλλαο Αρκάηνβα567:
«…Δγώ ήκνπλα ηόηε κε ηνλ ιαό κνπ,
Δθεί, όπνπ ν ιαόο κνπ ήηαλ καδί κε ηε δπζηπρία».
Σν ρεηκψλα ηνπ 1920, ζε φια ηα ζπίηηα ην λεξφ θαη νη απνρεηεχζεηο πάγσζαλ, ην
θσο ήηαλ θνκκέλν. Ο Μνχζηλ έθαλε ηα καζήκαηά ηνπ, θνξψληαο ην παιηφ ηνπ. Ζ κηθξή
ηνπ ιάκπα ιεηηνπξγνχζε κε θεξνδίλε, έθνβε μχια, πεξίκελε ζηελ νπξά γηα ςσκί, έθεξλε
λεξφ απφ καθξηά, εηνίκαδε λεξφβξαζηα γεχκαηα… Αιιά ην εζηθφ ηνπ ήηαλ αθκαίν. Σν
1921 άξρηζε ηε ιεηηνπξγία ηεο ε λέα θηιαξκνληθή ηεο πφιεο, ε νπνία ηνπ πξφζθεξε ηε
δπλαηφηεηα λα γλσξίζεη θαιχηεξα ηε ζπκθσληθή κνπζηθή θαη λα παξαθνινπζεί
πνιπάξηζκεο πξφβεο· κε ιίγα ιφγηα, κηα δσληαλή ΢ρνιή!

O Ηιηά Μνχζηλ, κε ηνλ καζεηή ηνπ Ennio Nicotra, Πξφεδξν ηεο «Ilya Musin Society»568,
θσηνγξαθία.

566
Μαζεηέο ηνπ Μνχζηλ ζηε Γηεχζπλζε νξρήζηξαο ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο ήηαλ θαη νη
Οδπζζέαο Γεκεηξηάδεο, Κνλζηαληίλ ΢ηκεφλνθ, Γηνχξη Δθίκνθ, Νηδεκάι Νηαιγθάη, Μηραήι Μπνπρκπίληεξ,
Γηνχξη Σεκηξθάλνθ, Πάβει Κφγθαλ θαη πάξα πνιινί άιινη (40-50 γλσζηά νλφκαηα).
567
Άλλα Αρκάηνβα (Akhmatova) (Άλλα Αληξέγηεβλα Γθνξέλθν) (23.7/11.7-1889 - 5-3-1966): Ρσζίδα
πνηήηξηα.
568
Βι. http://www.musinsociety.com/.

171
 172

΢ηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ, ν Μνχζηλ πεξηγξάθεη φινπο ηνπο δαζθάινπο ηνπ ζην
Χδείν θαη καο κηιάεη κε ζπκπάζεηα γηα ην Β. Καιαθάηε, κε ηνλ νπνίν ζπνχδαζε Αξκνλία:
«Μπξνζηά κνπ παξνπζηάζηεθε ην δήηεκα λα μεθηλήζσ ηελ αζρνιία κνπ κε ηελ
Αξκνλία, έλα κάζεκα, ην νπνίν ήηαλ γηα κέλα αθόκα ζαλ κπζηήξην, ηπιηγκέλν κε πέπιν.
Βξέζεθα καδί κε ηνλ Μαμίκ Μπξάδληθνθ569 [αξγόηεξα έγηλε ζπνπδαίνο επηζηήκνλαο θαη
κνπζηθνιόγνο, γλώζηεο ηεο ζιαβνληθήο παιαηνγξαθίαο (παιαηάο ζιαβνληθήο ζεκεηνγξαθίαο
ηεο βπδαληηλήο κνπζηθήο)]. Σα πξώηα καζήκαηα ήηαλ γηα κέλα ζαλ απνθάιπςε. Μνπ
θαηλόηαλ όηη, θαζηζκέλνο ζην ηξαπέδη, κπνξνύζα λα γξάςσ θάπνηεο ζπγρνξδίεο, νη νπνίεο
αθνύγνληαλ ελδηαθέξνπζεο ζην πηάλν.
΢ύληνκα ν ζπκθνηηεηήο κνπ ζην ζξαλίν έθαλε ηελ εμήο πξόηαζε: «γηαηί λα θαζίζνπκε
δύν ρξόληα, αθνύγνληαο ηα καζήκαηα ελόο θαθνύ θαζεγεηή, αθνύ κπνξνύκε κε δηθή καο
πξσηνβνπιία λα παξαθνινπζήζνπκε ηελ Αξκνλία (Α΄ θαη Β΄), αζρνινύκελνη κε έλα θαιό
δάζθαιν;». ΢πκθώλεζα θαη γξήγνξα πήγακε ζην ζπίηη ηνπ θαζεγεηή Καιαθάηε (δάζθαινπ
ηνπ ΢ηξαβίλζθη). Ενύζε θνληά ζην Χδείν, ζην Καλάιη κε ην όλνκα ηεο Αηθαηεξίλεο (Καλάιη
Γθξηκπνγηέληνθ). Βξεζήθακε ζε έλα κεγάιν δσκάηην (πηζαλόλ γξαθείν) κε ζαπκάζηα
επίπισζε, όπνπ ζηε κέζε ππήξρε ζηδεξέληα ζόκπα, ηελ νπνία νλόκαδαλ «κπνπξδνπά». ΢ην
πξώην ή ζην δεύηεξν κάζεκα, ν θαζεγεηήο καο παξαθάιεζε λα αλαιάβνπκε ηελ ππνρξέσζε
λα θόςνπκε θαη λα ζθίζνπκε μύια γηα ηελ ζόκπα ηνπ. Φπζηθά δερηήθακε.
Ο Καιαθάηεο καο πήγε ζην δηπιαλό δσκάηην, όπνπ αλάκεζα ζηελ σξαηόηαηε
επίπισζε ηνπ θαζηζηηθνύ, ππήξραλ κεγάια δνθάξηα. Δκείο ακέζσο θόςακε έλα από ηα
θαδξόληα… Απηό ην θάλακε όρη κόλν κηα θνξά. Ο Καιαθάηεο ήηαλ άξηζηνο
παηδαγσγόο/δάζθαινο θαη γνεηεπηηθόο άλζξσπνο» [Ilya Musin, Uroki zhizni (Σα καζήκαηα
ηεο δσήο), Αγ. Πεηξνχπνιε, 1995].
Δπηπιένλ, ν Μνχζηλ καο άθεζε ηα νλφκαηα ησλ θαζεγεηψλ ζην Σκήκα Γηεχζπλζεο
Οξρήζηξαο θαη Υνξσδίαο: Ν.Ν. Εαγθφξλη, Β.Π. Καιαθάηεο, Α.Μ. Εηηνκίζθη, Μ.Μ.
Σζεξλφθ, Μπ. Αζάθηεθ, Β.Β. ΢ηεξκπαηζηφθ, Α.Ν. Νηκίηξηεθ570θαη Ρ.Η. Μέξβνιθ571. Άξα,
γηα ηνπο θνηηεηέο ζηε Γηεχζπλζε Οξρήζηξαο πνπ ζπνχδαζαλ καδί κε ηνλ Καιαθάηε, ζηε
ιίζηα καζεηψλ ηνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ε νξνινγία «GAΣΟΒ»572 (Gosudarstvennïy
Akademicheskiy Σeatr Operï I Baleta, δει. Κξαηηθφ Αθαδεκατθφ Θέαηξν ΋πεξαο θαη
Μπαιέηνπ). Απηφ καο νδεγεί ζηε ζθέςε φηη ν θαηάινγνο ησλ καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε ζε
θακηά πεξίπησζε δελ είλαη πιήξεο θαη φηη πξέπεη λα γίλεη έιεγρνο επηπιένλ θαη ζην Σκήκα
Γηεχζπλζε Οξρήζηξαο θαη Υνξσδίαο.

5.2.3. Πιεξνθνξίεο γηα ηελ νηθνγέλεηα Καιαθάηε ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν

(1912-1922), θαηαγξάθνληαη ζηα απνκλεκνλεχκαηα ησλ παηδηψλ ηνπ ζπλζέηε573. Ζ

569
Μάμηκ Βίθηνξνβηηο Μπξάδληθνθ (Brazhnikov) (1904-1973): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο, παιαηνγξάθνο,
πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο. Απφθνηηνο ηνπ 1927/28. ΢πνχδαζε ζχλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (πιήξε ζεηξά
καζεκάησλ). ΢ην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δζληθήο βηβιηνζήθεο ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε θπιάζζεηαη ε
«Γλσκάηεπζε/΢πζηαηηθή επηζηνιή ηνπ Μ. Β. Μπξάδληθνθ, 28-01-1929 Λέληλγθξαλη», κε ππνγξαθή θαη
απηφγξαθν ηνπ Καιαθάηε, ην νπνίν δελ είλαη δηαζέζηκν ρσξίο ηελ άδεηα ησλ απνγφλσλ ηνπ Μπξάδληθνθ (F.
ΗΗ 47, Brazhnikov M.V., No 70).
570
Αλαηφιη Νηθνληίκνβηηο Νηκίηξηεθ (1908-1978): ην κφλν ηαηξηαζηφ φλνκα, δίδαζθε ζην Χδείν απφ
ην 1932, αιιά ην 1919 ζα ήηαλ 11 ρξνλψλ.
571
Ρνχληνιθ Η. Μέξβνιθ: Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο, εξγάζηεθε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο/
Λέληλγθξαλη. Σν 1929 ηνλ είραλ απνιχζεη, καδί κε ηνλ Καιαθάηε, απφ θσηνγξαθίεο ηνπ δηδαθηηθνχ
πξνζσπηθνχ ζην Χδείν (1937), θαίλεηαη φηη ηνλ πξνζέιαβαλ μαλά.
572
Γθάνπθ θαη Νηξαλίζληθνθ: Ρψζνη δηεπζπληέο νξρήζηξαο.
573
΢ην Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο θπιάζζεηαη ε θαζέηα κε ηε ζπλέληεπμε ηνπ Αλαηφιη
Καιαθάηε (2005) θαη 33 ζειο κε απνκλεκνλεχκαηα, ηα νπνία αθνξνχλ ην δηάζηεκα 1910-1999 ηεο Λχδηαο,
ηνπ Αλαηφιη Καιαθάηε, ηεο μαδέιθεο ηνπο Βαιεληίλαο Φηφληνξνβλα Ραρκάλνβα (Καιαθάηε) θαη ηεο θίιεο
ηεο Μαξίαο Αιεμάληξνβα Μπξνχκπει. Σα απνκλεκνλεχκαηα απηά θαηέγξαςε ν γηνο ηεο Λχδηαο Καιαθάηε
Γηνχξη Διηέθνθ, ζην δηάζηεκα 1996- 99 (ζε ξσζηθή γιψζζα).

172
 173

νηθνγέλεηα Καιαθάηε έκελε πάληα θνληά ζην Χδείν. Πξνηνχ παληξεπηεί, ν Βαζίιεο
έκεηλε ζηελ νδφ Οθηηζέξθαγηα (νδφο ησλ Αμησκαηηθψλ), καδί κε ηελ αδειθή ηνπ Εελαΐδα.
Ζ Λχδηα, θφξε ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε, ζπκάηαη φηη έκελαλ ζην θαλάιη Γθξηκπνγηέληνθ, αξ.
113 θαη χζηεξα ζην αξ. 121, θαηνηθία 24, ηξίηνο φξνθνο. Σα παηδηά είραλ γθνπβεξλάληα
(δηαζψδεηαη ε θσηνγξαθία καδί ηεο). Παξά ηελ πξνρσξεκέλε ηνπο ειηθία, αθφκα θαη
ζήκεξα ζπκνχληαη έληνλα ηα γεγνλφηα, ηα ρξψκαηα, θάπνηνπο αλζξψπνπο ηεο επνρήο θαη
κεξηθνχο καζεηέο ηνπ παηέξα ηνπο. Σν δηακέξηζκα ηνπο είρε νρηψ δσκάηηα, πινχζηα
επίπισζε, ειβεηηθά έπηπια ζην γξαθείν ηνπ Β. Καιαθάηε (φπσο ην πεξηγξάθεη ν Ηιηά
Μνχζηλ). ΢ην ζαιφλη ππήξρε πηάλν κε νπξά, ελψ νη καζεηέο ηνπ Βαζίιε έξρνληαλ ζην
ζπίηη απηφ. ΢ηηο αλακλήζεηο ηεο θφξεο ηνπ ζπλζέηε έρεη παξακείλεη ε εηθφλα απφ θάπνηα
γελέζιηα ηνπ παηέξα ηεο· ε νηθία ήηαλ γεκάηε κε ηνπο καζεηέο ηνπ, νη νπνίνη ηνλ
αγαπνχζαλ πνιχ. Ο Καιαθάηεο ήηαλ ήζπρνο, ζησπειφο θαη ήξεκνο θαη ληξεπφηαλ λα
καιψζεη ηνπο καζεηέο ηνπ, φηαλ απηνί δελ ήηαλ δηαβαζκέλνη. ΢πλέζεηε κνπζηθή θαη
έπαηδε ζην πηάλν.
΢ηα 42 ρξφληα ηνπ ν Βαζίιεο Καιαθάηεο λπκθεχηεθε ηελ είθνζη ρξφληα λεφηεξε
Γηεβγθέληα (Δπγελία) Λβφβλα (γελ. 1889)· είρε ήδε ηαμηδέςεη ζηελ Δπξψπε θαη κάιηζηα
είρε γπξίζεη νιφθιεξε ηελ Διβεηία κε ην πνδήιαην. Με ηελ Γηεβγθέληα απέθηεζαλ δχν
παηδηά, ηνλ Αλαηφιη (γελ. 1911) θαη ηε Λχδηα Καιαθάηε (γελ. 1912). Ο γάκνο ηνπο ήηαλ
απνηπρεκέλνο· έδεζαλ καδί γηα 7-8 ρξφληα θαη, αθνχ ρψξηζαλ, ην 1918 ε Γηεβγθέληα
Λβφβλα αλαρψξεζε πξψηα γηα ηελ Οπθξαλία, θαη κεηά ην δηαδπγίνπ ηνπο (Ννέκβξηνο
1922) γηα ηε Φηλιαλδία, φπνπ είρε παληξεπηεί θαη δηέκελε ε αδειθή ηεο574.
Ζ Λχδηα Καιαθάηε καο αλέθεξε φηη ν ζπλζέηεο Α. Γθιαδνπλφθ ήηαλ θάζε κέξα
ζην ζπίηη ηνπο. Ήηαλ κηθξή θαη ζπκάηαη φηη ν Γθιαδνπλφθ ήηαλ πνιχ ρνληξφο. Ο δηάζεκνο
ζπλζέηεο εηνηκαδφηαλ λα ηε βαθηίζεη, αιιά αξξψζηεζε θαη έζηεηιε έλα βαπηηζηηθφ
ζηαπξφ θαη γξάκκα575 γηα ηελ επηζπκία ηνπ απηή. Σειηθά ηε βάθηηζε θάπνηνο Έιιελαο ή
Αξκέληνο, ηνλ νπνίν ζαχκαδε θαη αγαπνχζε πνιχ. ΢ηελ αιιεινγξαθία ηνπ ζπλζέηε
βξέζεθε ε γξαπηή απφδεημε γηα ην παξαπάλσ γεγνλφο.

Γξάκκα ηνπ Α. Γθιαδνπλόθ πξνο ηνλ Β. Καιαθάηε:

«Αγαπεηέ Βαζίιε Παύινβηηο,

΢νπ ζηέιλσ έλα ζηαπξό θαη ζνπ εύρνκαη όηη ην θαιύηεξν.

Γηθόο ζνπ, Α. Γθιαδνπλόθ»
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ. Αξρείν Γθιαδνπλφθ, F. 15, op. 1,
αρξνλνιφγεην, πάλσ ζε θάξηα.

Σν 1917, φηαλ μεθίλεζαλ νη ππξνβνιηζκνί ησλ ειεχζεξσλ ζθνπεπηψλ, ε ληαληά

ηνπο απνκάθξπλε απφ ηα παξάζπξα· χζηεξα άξρηζε ε πείλα. Ο Βαζίιεο δε κπνξνχζε λα

574
Ζ Γηεβγθέληα Λβφβλα επέζηξεςε μαλά ζηε Ρσζία ην 1957-58. Ζ εγγνλή ηεο Ρηλθνιίηα Καιαθάηε
καο πεξηγξάθεη απηή ηε ζπλάληεζε. Παξφηη ήηαλ 70 ρξνλψλ, ην ζψκα ηεο είρε αθφκε ηε θφξκα ηεο
θιεςχδξαο. Δίρε πνιχ καιιί κε έληνλν ηξιαλδέδηθν θφθθηλν ρξψκα. Ζ Λχδηα ηε δέρηεθε. ΢ηε ζπλάληεζε
ήηαλ θαη ε θα Μφξξηζνλ θαη ήπηαλ θξαζί. Ζ Λβφβλα είπε φηη είλαη παληξεκέλε κε αζηπλφκν ζηε Φηλιαλδία
θαη δεη θαιά, θαη φηη ζα κπνξνχζε λα βνεζήζεη. Ζ θφξε ηεο απάληεζε φηη ηα παηδηά ηεο είλαη πιένλ κεγάια
θαη πσο ηψξα πηα δελ είρε αλάγθε απφ βνήζεηα. Όζηεξα παξαθάιεζε ηε Μφξξηζνλ λα ηεο πεη λα κελ
μαλαέξζεη. ΋κσο απηή μαλαήξζε, έθεξε θφξεκα γηα ηελ εγγνλή ηεο θαη είρε ηειεθσληθέο επαθέο κε ηνλ γην
ηεο Αλαηφιη Καιαθάηε.
575
΢ην Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ θπιάζζνληαη 17 επηζηνιέο ηνπ
Α. Γθιαδνπλφθ πξνο ηνλ Β. Καιαθάηε, νη νπνίεο ππάξρνπλ θαη ζην Αξρείν Β. Καιαθάηε (ζε αληηγξαθή ηνπ
Αλαηφιη Καιαθάηε). Σέζζεξηο απφ απηέο είλαη γξακκέλεο πάλσ ζε θάξηεο (ν Α. Καιαθάηεο αξίζκεζε ηε
ζπγθεθξηκέλε επηζηνιή ππ‟ ηνλ αξ. 4). Ζ εμήγεζε ηεο επηζηνιήο ηνπ Γθιαδνπλφθ δφζεθε ζηηο πξνζσπηθέο
καο ζπλνκηιίεο κε ηε Λχδηα Καιαθάηε, ην 2005. Ζ Λχδηα αλέθεξε φηη, φηαλ ήηαλ κηθξή, πάληα θνξνχζε ην
βαπηηζηηθφ ζηαπξφ ηνπ Γθιαδνπλφθ, κέρξη πνπ «ε κεηέξα ηεο ην πήξε θαη ην έξαςε ζηα ξνχρα ηεο, φηαλ
αλαρψξεζε γηα ηε Φηλιαλδία θαη ηεο ράξηζε ζηε ζέζε ηνπ έλαλ άιιν, αζεκέλην», βι. ζει. 185.

173
 174

δείξεη ηα παηδηά ηνπ. Καζφηαλ ζαλ άξξσζηνο ζηε κεγάιε καχξε πνιπζξφλα ηνπ. Σνπο
έδεξλε ε κακά θαη εξρφηαλ ν πηαλίζηαο Νηαβίλη Δξλέζηνβηηο ΢φνζηε γηα λα δείξεη ηνλ
Σφιηα γηα ηηο παηδηθέο αηαμίεο ηνπ.
Κάπνηνη καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε αλέιαβαλ λα πξνζέρνπλ ηα παηδηά ηνπ ζηηο
δχζθνιεο ζηηγκέο πνπ αληηκεηψπηδε εθείλε ηελ πεξίνδν νιφθιεξε ε Ρσζία. Σν θαινθαίξη
ηνπ 1918 κηα Οπθξαλή καζήηξηα ηνπ παηέξα ηεο θάιεζε ηε Λβφβλα ζην ζπίηη ηεο. Ζ
κεηέξα πήξε θαη ηε κηθξή Λχδηα καδί ηεο. Σφηε πξέπεη λα ήηαλ θαη ην ηέινο ηνπ γάκνπ. Σν
1919 ε κεηέξα πήγε ζηελ νηθνγέλεηα ηνπ Φηφληνξ Καιαθάηε, ζηελ Δππαηφξηα. Σν θνξίηζη
ην άθεζε ζε κηα λεαξή ρσξηαηνπνχια, ηελ Αλνχζθα, καδί κε θάπνηα βαξηά έπηπια-
ληνπιάπα, θξεβάηη. ΢ηελ αξρή ε Λχδηα είρε φκνξθα ξνχρα, αιιά ηα ιέξσλε, επεηδή
θνβφηαλ λα κελ ηε ζθνηψζνπλ. Σελ άλνημε, ε κεηέξα ηεο έζηεηιε γξάκκα, φηη δε ζα πάξεη
ην παηδί πίζσ θαη φηη κπνξνχζαλ λα ην θάλνπλ φ,ηη ζέινπλ. Ζ θνηλφηεηα ηνπ ράξηζε
θάπνηα ζηξέκκαηα θαιιηεξγήζηκεο γεο θαη ηελ έζηεηιαλ ζηελ αδειθή ηεο Αλνχζθαο, ζην
αγξφθηεκα Κνθνιφθ. Ζ αδειθή ήηαλ παληξεκέλε κε ηνλ Αληξέη Βαζηιθφθζθη (θαιφο
άλζξσπνο, κπισλάο) θαη δνχζαλ πην πινχζηα απφ ηελ Αλνχζθα. ΋κσο, δελ ηεο θέξνληαλ
θαιά.
Ζ Λχδηα ήμεξε λα δηαβάδεη απφ ηα ηέζζεξα ηεο θαη κεηξνχζε ηα ιεθηά ηεο
νηθνγέλεηαο (κεγάια ραξηνλνκίζκαηα, φια εθαηνκκχξηα). ΢ην ρσξηφ ήηαλ κφλν άιινο έλαο
πνπ ήμεξε αλάγλσζε. Ήηαλ κφλν εθηά ρξνλψλ, αιιά έβνζθε ηα βφδηα, πξφζερε ην
λενγέλλεην κσξφ, έθαλε δνπιεηέο ζην ζπίηη. Γηα θάπνην ιφγν ηελ ήζειαλ θαη, φηαλ έθεπγε
ζηελ Αλνχζθα, ηελ επέζηξεθαλ. Σν επφκελν θαινθαίξη ε κεηέξα ηεο ήξζε θαη ηελ πήξε.
Γηα θφξεκα ηεο είραλ έλα ηζνπβάιη κε ηξχπεο γηα ηα ρέξηα θαη κε ράληξεο ζηα αλνίγκαηα.
Έηξηςε ην πξφζσπν ηεο κε ρψκα, γηα λα θάλεη ηελ θαηάζηαζε αθφκα πην νδπλεξή. Σν
κσξφ ηεο νηθνγέλεηαο ήηαλ ελφο έηνπο θαη ηξηψλ κελψλ· άξα έκεηλε ζηελ Οπθξαλία γηα
δχν ρξφληα. Οη θαηξνί ήηαλ, φπσο καο έιεγε ζηε ζπλέληεπμε ην 2005, αθξηβψο φπσο ηνπο
πεξηγξάθεη ν Μπνξίο Παζηεξλάθ ζην κπζηζηφξεκα Γόθησξ Εηβάγθν: νη άλζξσπνη
ράλνληαλ… ΋ηαλ επέζηξεςαλ ζηελ Πεηξνχπνιε, ε κεηέξα πήξε ηε Λχδηα (ήηαλ ηφηε 7-8
ρξνλψλ) θαη ηελ πήγε ζηνλ Γθιαδνπλφθ, γηα λα παξαθαιέζεη ηνλ Καιαθάηε λα ζκίμεη
μαλά κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ. Ο Καιαθάηεο, σζηφζν, αξλήζεθε.
Ζ Βαιεληίλα Φηόληνξνβλα Ραρκάλνβα (Καιαθάηε) καο δηεγήζεθε ηε δηθή ηεο
ηζηνξία. Ο Βαζίιεο είρε θέξεη ζηελ Πεηξνχπνιε ηνλ αδειθφ ηνπ Φηφληνξ, καδί κε ηελ
νηθνγέλεηα ηνπ. Μεηά ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε, ν Φηφληνξ Καιαθάηεο ήζειε λα
θχγεη θαη λα γπξίζεη ζηελ Δππαηφξηα, ιφγσ ηεο πείλαο, παξφηη ν Βαζίιεο ήηαλ αληίζεηνο.
Ήηαλ δχζθνιν ηαμίδη: ηξέλα, ζάλαηνο ηεο κηθξήο αδειθήο απφ ηχθν, θαξάβη γηα ηελ
Δππαηφξηα. ΢πίηη δελ είραλ, νη ζπγγελείο είραλ θχγεη…. ΋ηαλ θάπσο ηα θαηάθεξαλ,
έγξαςαλ ζην Βαζίιε, ζηελ Πεηξνχπνιε. Έπεηηα έιαβαλ γξάκκα απφ ηε γπλαίθα ηνπ, απφ
ηελ Οδεζζφ, ε νπνία ξσηνχζε: «ζα κπνξνχζε λα έξζεη;». Φπζηθά απάληεζαλ ζεηηθά. ΋ηαλ
πήγαλ λα ηελ πάξνπλ, απηή θαηέβαηλε απφ ην πινίν θαη ρακνγεινχζε. Οη ζπγγελείο
ξψηεζαλ: «Πνπ είλαη ε Λχδηα (Ληνχιηα);». Ζ Γηεπγθέληα θνχλεζε ηα ρέξηα ηεο: «Υα-ρα-
ρα! Απηή έκεηλε, εγψ δελ ήμεξα πσο ζα είλαη». Καη ην θνξίηζη έβνζθε ηφηε θνπάδηα.
Ζ Λβφβλα άξρηζε λα δεη καδί ηνπο. Έπεηηα «άξρηζε λα θνιιάεη ζηνλ παηέξα ηεο»,
αιιά ε γπλαίθα ηνπ, κηα ζθιεξή Δζζνλή576, ηελ πέηαμε έμσ. Πήξε ηε βαιίηζα ηεο θαη ηεο
είπε: «Να κε ζε μαλαδψ κπξνζηά κνπ».
Ζ Βαιεληίλα Καιαθάηε θξαηνχζε ζην ζπίηη ηεο απηφ ην γξάκκα γηα πεξηζζφηεξν
απφ εβδνκήληα ρξφληα:

576
΢ηελ Δππαηφξηα, ζην ηέινο ηνπ 19νπ θαη ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα, ππήξραλ πνιινί Έιιελεο θαη
Δζζνλνί κεηαλάζηεο.

174
 175

Γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε ζηνλ αδειθό ηνπ Φηόληνξ Καιαθάηε, Κξηκαία, πηζαλή ρξνλνινγία
1920-1921 (4ε, 1ε θαη 2ε , 3ε ζει.), κεηάθξαζε.

«Αγαπεηέ Φέληηα,
ζνπ έζηεηια έλα γξάκκα. Γξάθσ θαη δεύηεξν. Δίδα ηνλ Λάπθηλ κόλν κηα θνξά. Πξνο κεγάιε κνπ ιύπε
δε ξώηεζα γηα ηε δηεύζπλζε ηνπ…. Απηή ήξζε θαη δεη καδί κνπ γηα ηξίην κήλα. Πξνζπαζεί λα πάξεη ηελ
πξνεγνύκελε ζέζε ηεο, αιιά απηό δε γίλεηαη. Ζ Ληνύιηα (Λύδηα) δεη ζην Κπβεξλείν ηεο Υεξζνλήζνπ ζηελ
πεξηνρή Ληνπκπνκίξθα, αγξόθηεκα Κνθνιόθ, κε ηνλ Α. Βαζηιθόθζθη. Ζ θαιύηεξε πξόζβαζε γηα εθεί είλαη από
ηελ Οδεζζό, κε ην ηξέλν θαη έπεηηα πεξίπνπ 40 βέξζηηα577 κε άινγν.
΢νπ γξάθσ επεηδή πηζηεύσ όηη δε ζα αξλεζείο, εάλ απηό ζα ήηαλ δπλαηό, λα ηελ θέξεηο πίζσ ζηελ
Πεηξνύπνιε. Ξέξσ πσο απηό ζα είλαη πνιύ δύζθνιν. Θα κπνξνύζα λα ζηείισ ρξήκαηα γηα ηα έμνδα.
Ζ δσή εδώ είλαη αξθεηά αθξηβή, αιιά δνπιεηά ζα βξεζεί θαη ζηελ πόιε θαη ζηα ρσξηά. ΢ε έλα ρσξηό
εκείο κε ηνλ Νηαβίλη Δξλέζηνβηηο (΢νόζηε) δηδάζθνπκε κνπζηθή ζην ζρνιείν. ΢ην ρσξηό απηό ππάξρνπλ πάξα
πνιιά κνπζηθά όξγαλα: πηάλν, πηάλν κε νπξά, αθνξληεόλ… Δάλ δύν ηξεηο θνξέο παο εθεί, ζα βξεηο πνιιέο
πξνκήζεηεο (θαγώζηκα). Με απιά ιόγηα, δνπιεηά ππάξρεη πνιιή, αλ έρεηο όξεμε λα εξγαζηείο.
΢ε ιίγεο κέξεο ζθέπηνκαη λα πάσ λα ζπδεηήζσ γηα ηηο δηθέο ζνπ δνπιεηέο. Θα πξνζπαζήζσ λα θάλσ
θάηη. Σν ζέκα είλαη όηη ην ηαμίδη κέρξη εδώ είλαη απίζηεπηα αθξηβό.
Γξάςε κνπ θάηη γηα απηήλ. Λέλε όηη είλαη θαζαξή θαη θάηη άιιν αθόκε. Πξνζπαζεί κε δάθξπα, απεηιέο
θαη όια ηα δηαζέζηκα κέζα ηεο λα ζκίμεη καδί κνπ, αιιά εθηόο από ζηρακάξα γηα απηό, εγώ δε ληώζσ πιένλ
ηίπνηε. Σεο θέξνκαη κε ζεβαζκό θαη από απόζηαζε.
Γξάςε κνπ πην πνιιά, αιιά ζην γξάκκα κελ αλαθέξεηο ην όλνκα ηεο. Γξάςε απιά: απηή.
Έσο ηώξα, όια είλαη θαιά. ΢ε κεξηθέο κέξεο ζα ζηείισ θη άιιν γξάκκα.
Φηιηά ζε όινπο!

Ο δηθόο ζνπ Βάζηα,

Πέηξνγθξαλη , θαλάιη ηεο Αηθαηεξίλεο, νηθία 121, δηακέξηζκα 24. ΢ην ζπίηη απηό κέλσ γηα ηξίηε
ρξνληά».

Ζ Βαιεληίλα Καιαθάηε ζπλερίδεη κε ηελ ηζηνξία ηεο. Ήηαλ ηξνκεξή πείλα θαηά ηε
δηάξθεηα ηνπ εκθχιηνπ πνιέκνπ ζηελ Οπθξαλία. Ο παηέξαο ηεο έθεξε απφ ην θαξκαθείν
δειεηήξην θαη είπε ζηε γπλαίθα ηνπ λα απηνθηνλήζνπλ φινη καδί. Απηή θπζηθά αξλήζεθε·
πψο λα δειεηεξηάζνπλ ηα παηδηά ηνπο; ΋κσο, ν Φηφληνξ απηνθηφλεζε. Σελ θαηάζηαζε
έζσζε ν αλήιηθνο γηνο. Πήγε ζην ιηκάλη, φπνπ ηνπο γλψξηδαλ φινη, γλψξηδαλ θαη ηνλ
παππνχ ηνπο θαη ηνλ πήξαλ νη ςαξάδεο γηα δνπιεηά. Σνπ πήγαηλε πάξα πνιχ ην ςάξεκα
θαη ην εκπφξην· κάιινλ ήηαλ θιεξνλνκηθφ απφ ηνπο Έιιελεο. Σν αγφξη πήγαηλε ζηε
ιατθή, έθεξλε ςάξηα θαη ζην ζπίηη. Έηζη πέξαζαλ ην θαινθαίξη. Σν ρεηκψλα ν Βαζίιεο
Καιαθάηεο ηνπο έζηεηιε ρξήκαηα θαη έθπγαλ ηνλ Οθηψβξε ηνπ 1922 γηα ηελ Πεηξνχπνιε.
Αλαηόιη Καιαθάηεο: «΋ηαλ ε κεηέξα θαη ε αδειθή κνπ πήγαλ λφηηα, εκείο
κείλακε κφλνη καο κε ηνλ παηέξα κνπ, ζε έλα ηεξάζηην θαη άδεην ζπίηη. Θέξκαλζε δελ
ππήξρε. Κξχν. ΢ην Χδείν θάζνληαλ κε παιηά. Μεξηθέο θνξέο νη καζεηέο ηνπ παηέξα κνπ

577
Βέξζηη: κνλάδα κήθνπο πνπ ηζνδπλακεί κε 1.067 κέηξα.

175
 176

έξρνληαλ λα δεζηαζνχλ ζην ζπίηη καο. Ο παηέξαο κνπ είρε έλα ηεξάζηην ζεληνχθη κε
εθεκεξίδεο…».
Γηα ιηγφηεξν απφ έλα κήλα έκεηλε κε ηνλ παηέξα ηνπ. Έβξαδαλ ζνχπεο ζην ηδάθη....
Έπεηηα ηνλ έζηεηιε ζηνλ Δβξαίν εξγνζηαζηάξρε Εάληκαλ (δελ ήμεξε απφ πνχ
γλσξηδφληνπζαλ) θαη ζηε θίιε ηνπ Νηαβίλη ΢νφζηε. Γηα θάπνην δηάζηεκα ν κηθξφο
Αλαηφιη δνχζε κε ηελ νηθνγέλεηα ηνπ βαξφλνπ θνλ Πίζηειθνξο, ν νπνίνο δηεχζπλε ην
Ηλζηηηνχην Δπηθνηλσληψλ-΢πγθνηλσληψλ. Ζ γπλαίθα ηνπ ήηαλ καζήηξηα ηνπ Β. Καιαθάηε.
Δθεί ήηαλ θαιά. Δίραλ κηα θφξε δεθαηξηψλ εηψλ θαη ν Αλαηφιη έθιαηγε, φηαλ αξγφηεξα
απηνί έθπγαλ γηα ην εμσηεξηθφ. Θπκάηαη θάπνην ζθάλδαιν ηεο νηθνγέλεηαο: ν βαξφλνο είρε
θάλεη δχν παηδηά κε ηελ ππεξέηξηα ηνπ ζπηηηνχ, ηελ νπνία ζπκάηαη θαη ε Λχδηα (ιεγφηαλ
Αθνχιηλα, κηα απιή γπλαίθα απφ ρσξηφ πνπ εξρφηαλ ζην ζπίηη ηνπο).
Ο Καιαθάηεο κφλνο ηνπ εθπαίδεπζε ηνλ γην ηνπ Αλαηφιη ζηε κνπζηθή. Ο Αλαηφιη
ήηαλ πνιχ θαιφο ζηνλ απηνζρεδηαζκφ ζην πηάλν θαη είρε ζαπκάζηα κνπζηθή κλήκε. ΋ηαλ
ηνπ δεηνχζαλ λα παίμεη θάπνην ζπγθεθξηκέλν θνκκάηη, ακέζσο αληαπνθξηλφηαλ.
Αξγφηεξα, ν παηέξαο ηνπ ηνλ έγξαςε ζηελ πξψελ Βαζηιηθή ρνξσδία Παξεθθιεζίνπ (φπνπ
αθφκα θαη ζήκεξα ζπλερίδεη λα ιεηηνπξγεί Χδείν θαη ζηεγάδεηαη ε Αθαδεκατθή
Υνξσδηαθή Καπέια ηεο Πεηξνχπνιεο). Ο Γηεπζπληήο ηεο ζηα δχζθνια απηά ρξφληα ήηαλ
ν Μηραήι Κιίκνθ578. Δθεί ζηεγαδφηαλ ε δηάζεκε ζε φιε ηελ Δπξψπε ρνξσδία ησλ
αγνξηψλ. Καη ηξαγνπδνχζε. Μάζαηλαλε δχζθνια έξγα θαη ιαηηληθά θείκελα. Σνπο έδηλαλ
κε θάηη ιηβξέεο απφ ηελ παιηά επνρή ζε ζηπι Πνχζθηλ θαη Γθφγθνι. Έκελαλ εθεί,
κάζαηλαλ κνπζηθή θαη γεληθά καζήκαηα. Σνπο ηάηδαλ κε «φγδνα» (1/8 απφ ην θνχλην = 50
γξακκάξηα) ςσκί ην πξσί θαη βξάδπ θαη ην κεζεκέξη κε «κηζφ φγδνν».
Οη γνλείο ηνπο ρψξηζαλ νξηζηηθά, φηαλ ε Λχδηα ήηαλ ζηελ Οπθξαλία θαη ν Αλαηφιη
ζην βαξφλν Πίζηειθνξο. Ο Αλαηφιη ζπκάηαη φηη ε κεηέξα ηνπ ηνλ πήξε απφ ηελ
Υνξσδηαθή Καπέια θαη ηνλ πήγε λα θαηαζέζεη ζην δηθαζηήξην κε πνηνλ ζέιεη λα κείλεη.
Φπζηθά, ε απάληεζε ήηαλ: «κε ηνλ παηέξα κνπ». Σνλ πήγε πίζσ ζηε ΢ρνιή θαη ζηε
δηαδξνκή ηνπ έιεγε λα αιιάμεη γλψκε θαη λα έξζεη καδί ηεο. Ζ απάληεζή ηνπ ήηαλ
αξλεηηθή.
Ζ Λχδηα δε ζπκάηαη πνπ δνχζαλ κε ηε κεηέξα ηεο, αιιά ζπκάηαη φηη έηξσγαλ
δσξεάλ ζε ακεξηθάληθεο εζηίεο ηεο «ΑRΑ» (κάιινλ ηνπ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ). Ζ κεηέξα
ηεο, κεηά ην δηαδχγην, πήγαηλε ζην δσκάηην ηνπ παηέξα ηεο θαη ηνπ έθαλε ζθάλδαια. Μηα
θνξά πήγαλ καδί ζην λνζνθνκείν. Ζ κεηέξα ηεο είρε έλα θαξνχκπαιν θαη ήζειε λα πάξεη
πηζηνπνηεηηθφ φηη ν άλδξαο ηεο ηε δέξλεη, γηα λα ηνπ θάλεη δηθαζηήξην. Αιιά ε ππφζεζε
δελ πξνρψξεζε πέξα απφ ην λνζνθνκείν. Σφηε πήγαλ ζην Γθιαδνπλφθ ζηελ νδφ
Καδάλζθαγηα 7, λα παξαπνλεζνχλ γηα ηνλ Καιαθάηε. Ο Γθιαδνπλφθ ήηαλ άξξσζηνο,
κεγαιφζσκνο θαη παρχο, αθξηβψο φπσο είλαη ζηηο θσηνγξαθίεο. Μεξηθέο θνξέο
παξαθνινπζνχζαλ ηνλ Β. Καιαθάηε, ν νπνίνο πήγαηλε ζηελ θαηλνχξγηα γπλαίθα ηνπ ζηελ
νδφ Μνζθόθζθαγηα. Μεξηθέο θνξέο έζηειλε ηελ θφξε ηεο κφλε ηεο, αιιά ην θνξίηζη
θνβφληαλ λα πάεη πην καθξηά απφ ην θέληξν. Θπκάηαη απφ ηελ πφιε ρξψκαηα θαη άινγα·
γηα θάπνην ιφγν είραλ έξζεη ζηελ πφιε παξά πνιινί Κηλέδνη….
Σν θζηλφπσξν ηνπ 1922 ε Γηεπγθέληα Λβφβλα αλαρψξεζε γηα ηελ πφιε
Γθέιζηλθνξο ηεο Φηλιαλδίαο. Ζ θφξε ηεο ζπκάηαη φηη ηεο πήξε πνιχ θαηξφ λα βγάιεη
βίδεο, λα καδέςεη ρξήκαηα γηα λα κελ «πεγαίλεη ζαλ θάπνηα παξαθαηηαλή» θαη φηη

578
Ο Μηραήι Γθξηγθφξηεβηηο Κιίκνθ (1881-1937), θαζεγεηήο Γηεχζπλζεο ρνξσδίαο ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο/Λέληλγθξαλη, έκεηλε ζην πφζην απηφ γηα 15 ρξφληα. Σν 1928 ε ρνξσδία έδσζε ζπλαπιίεο ζηε
Λεηνλία, ζηε Γεξκαλία, ζηελ Διβεηία θαη ζηελ Ηηαιία. Έρνπλ δηαηεξεζεί νη καξηπξίεο ηνπ Μ. Κιηκφθ, φηη ν
Γ. Μεηξόπνπινο, ην 1933, πήγε λα αθνχζεη ηε δηάζεκε ζε φιε ηελ Δπξψπε Υνξσδία ησλ αγνξηψλ ηεο
πξψελ Βαζηιηθήο ρνξσδίαο ηνπ παξεθθιεζίνπ θαη ηνπ είπε: «΋ρη κφλν δελ άθνπζα πνηέ ηίπνηα παξφκνην,
φπσο ε εθηέιεζε ηεο ρνξσδίαο, αιιά επίζεο δελ θαληαδφκνπλ φηη κηα ρνξσδία κπνξεί λα ηξαγνπδήζεη έηζη.
Ζ Καπέια είλαη ην φγδνν ζαχκα ηνπ θφζκνπ». (www.kapella1.chat.ru/ist.htm).

176
 177

πνχιεζε πξάγκαηα ηνπ ζπηηηνχ. Πήξε ην βαπηηζηηθφ ζηαπξφ ηεο Λχδηαο, δψξν απφ ηνλ
Γθιαδνπλφθ θαη ηνλ έξξαςε ζηα ξνχρα ηεο. ΢ην θνξίηζη αγφξαζε άιιν ζηαπξφ, αζεκέλην.
΢ην ξάθη ηεο άθεζε νμχ, γηα λα ην ξίμεη ζην πξφζσπν ηεο θαηλνχξγηαο γπλαίθαο ηνπ
παηέξα ηεο θαη ακέζσο κεηά λα ηξέμεη ζηε Φηλιαλδηθή πξεζβεία.
Ήηαλ 5 Ννεκβξίνπ 1922. Ζ Λβφβλα είρε ηελ δεθάρξνλε θφξε ηεο λα θπιάεη ηηο
απνζθεπέο ζην ΢ηαζκφ Φηλιαλδίαο. Μάιινλ δελ ηεο είρε εμεγήζεη φηη δε ζα ηαμηδέςεη
καδί ηεο. Κάπνπ πήγε, επέζηξεςε ιίγν πξηλ λα θχγεη ην ηξέλν, νχηε θαλ ηελ απνραηξέηεζε,
παξά κφλν κε ην ρέξη ηεο απφ ην παξάζπξν. Άθεζε ζην παηδί πέληε εθαηνκκχξηα ξνχβιηα
θαη ηεο είπε λα πάεη ζην Πάβει Βαζίιηεβηηο Κινηζθφθ (θνξλεηίζηαο, καζεηήο θαη θίινο
ηνπ Β. Καιαθάηε579). Απηφο δνχζε ζην Καλάιη ηνπ Γθξηκπνγηέληνθ, θνληά ζην Χδείν. Γχν
εθαηνκκχξηα ράιαζε γηα ην εηζηηήξην ηνπ ηξακ θαη ηξία θχιαμε κέρξη ην ηέινο ηνπ
πνιέκνπ. Έκκεηλε κφλν κηα λχρηα ζηελ νηθνγέλεηα Κινηζθφθ θαη απφ θεη ηελ πήξαλ ν
παηέξαο ηεο θη ε ζεία ηεο Μάληα, γπλαίθα ηνπ Φηφληνξ Καιαθάηε.
5 Ννεκβξίνπ 1922. Σελ ίδηα κέξα πνπ έθεπγε ε Λβφβλα, έθηαζε ε νηθνγέλεηα ηνπ
Φηφληνξ Καιαθάηε (φ,ηη είρε απνκείλεη απφ απηήλ: ε γπλαίθα ηνπ θαη ηα δχν παηδηά ηεο)
απφ ηελ Δππαηφξηα. Ζ Βαιεληίλα Καιαθάηε δηεγείηαη φηη ηνπο άθεζαλ κε ηνλ αδειθφ ηεο
λα θπιάλε ηα πξάγκαηα ζην ζηαζκφ. Ζ κεηέξα ηνπο κφλε ηεο πήγε λα βξεη ηνλ Βαζίιε.
Σνλ βξήθε ζην Χδείν θαη πήξε ηα θιεηδηά ηνπ ζπηηηνχ ηνπ. Μπήθε κέζα θαη βξήθε ηε
Λβφβλα λα ςαρνπιεχεη ζην ζπίηη. Κάηη έςαρλε, αιιά δελ ην βξήθε. Σζαθψζεθαλ άγξηα.
Σα εγγφληα ηνπ Β. Καιαθάηε καο αλάθεξαλ φηη ε νηθνγέλεηα ηνπ Φηφληνξ
Καιαθάηε ήξζε ζηελ Πεηξνχπνιε, πξνζθαιεζκέλε απφ ηνλ Βαζίιε, κε ην ζθνπφ λα
θπιάμεη ηα παηδηά ηνπ. Σν 1922 ν Β. Καιαθάηεο πήγε λα δήζεη κε ηελ θαηλνχξγηα ηνπ
γπλαίθα θαη ηα παηδηά ηνπ έκεηλαλ κε ηε ζεία ηνπο Μάληα θαη ηα μαδέιθηα ηνπ σο ην 1930.
Ο Καιαθάηεο παξαρψξεζε ην ζπίηη ηνπ θαη βνεζνχζε νηθνλνκηθά ηελ νηθνγέλεηα ηνπ
αδηθνρακέλνπ αδειθνχ ηνπ. Ζ Βαιεληίλα Καιαθάηε ζπκάηαη φηη ην ζπίηη ήηαλ ηεξάζηην-
θξεβαηνθάκαξα, ηξαπεδαξία, ζαιφλη, γξαθείν, παηδηθφ δσκάηην, δσκάηην ηεο
γθνπβεξλάληαο θαη δσκάηην γηα ηελ ππεξέηξηα. ΋ηαλ ήξζαλ ην 1922, ήδε ην θξάηνο είρε
θαηαζρέζεη ην ζπίηη θαη ην είρε γεκίζεη κε ελνηθηαζηέο. Σνπο έδσζαλ ζηελ αξρή ηξία
δσκάηηα, αιιά κεηά ηνπο έβαιαλ ζε έλα· ηνπο άθεζαλ θαη ην ζαιφλη. Οη πεξηζζφηεξνη απφ
ηνπο λένπο θαηνίθνπο ήηαλ κνπζηθνί: ν θαζεγεηήο Έγθιηη-Γηάηζηλν, καζεκαηηθφο,
θαζεγεηήο ζην Σερλνινγηθφ Ηλζηηηνχην θαη καζεηήο ηνπ Καιαθάηε, αξθεηέο θνπέιεο
θαζεγήηξηεο ζην Χδείν· κηα απφ απηέο, ε Άλλα Παχινβλα, δίδαζθε ζηα παηδηά πηάλν.
Απηή ήηαλ ε πην αληηπαζεηηθή απφ φινπο ηνπο ελνηθηαζηέο.
Ήξζε ε αδειθή ηεο κεηέξαο ηνπο απφ ηε Φηλιαλδία θαη ηνπο έθεξε δψξα: γάληηα
γηα ην αγφξη θαη θαπέιν γηα ην θνξίηζη. Ζ Λχδηα πνηέ δελ ην θφξεζε. Δξρφηαλ θαη ε γηαγηά
ηνπο θαη κηα θνξά ηεο έδσζε δάραξε ζε θχβνπο, αιιά πάιη δελ ήζειε. Ζ γηαγηά έθιαηγε:
«Μνηάδεηο ηφζν πνιχ ζηε κάλα ζνπ!» ηεο είπε.
Σα παηδηά, ν Αλαηφιη θαη ε Λχδηα, ην 2005 ήηαλ πάλσ απφ 95 θαη 94 ρξνλψλ
αληίζηνηρα, αιιά δε ήζειαλ λα καο κηιήζνπλ γηα ηε κεηέξα ηνπο. Ζ Λχδηα ήηαλ
«παξαηεκέλε ζε έλα ζπίηη κε 7-8 δσκάηηα, κφλε ηεο, κε ηελ επίβιεςε θάπνηαο ζπγγελνχο
ηνπο». Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη απφ ηελ νηθνγελεηαθή θσηνγξαθία έθνςε κε ςαιίδη ηε
κεηέξα ηνπο. Γελ μερληέηαη ην χθνο ηεο φηαλ καο αλάθεξε: «απηή δελ αμίδεη λα είλαη καδί
καο». Ο Αλαηφιη ήηαλ θη απηφο πιεγσκέλνο. ΢ηε ζπλέληεπμε ηελ νπνία θαηαγξάςακε,
αλαθέξεη φηη ν παηέξαο ηνπ ήηαλ άλζξσπνο κε πςειή κφξθσζε, ελψ ε κεηέξα ηνπ ήηαλ
ζρεδφλ αγξάκκαηε θαη, βεβαίσο, πνιιά ρξφληα κηθξφηεξή ηνπ. Ο Καιαθάηεο, ζχκθσλα κε
ηελ θφξε ηνπ, πίζηεπε φηη «ε γπλαίθα δελ πξέπεη λα κνξθψλεηαη», θάηη ην νπνίν ηεο
θαίλνληαλ παξάμελν, γηαηί είρε ξσζηθή λννηξνπία. Κάηη πνπ δελ θαηαγξάςακε, ήηαλ ε
ζηηγκή πνπ αλεπίζεκα ν Αλαηφιη εμνκνινγήζεθε φηη ε κεηέξα ηνπ έθπγε κε εξαζηή.
579
΢ίγνπξα πξφθεηηαη γηα ηνλ Πάβει Βιαληηκίξνβηηο Κινηζθφθ (1884-1966): Ρψζνο δηεπζπληήο
νξρήζηξαο, βι. ζει. 127, ππ. 442.

177
 178

Μέζα ζην ράνο πνπ επηθξαηνχζε ζηε κεηαεπαλαζηαηηθή Ρσζία, κέζα ζηελ
νηθνγελεηαθή ηνπ ηξαγσδία θαη φηαλ δε κπνξνχζε λα πξνζέμεη ηα παηδηά ηνπ θαιά,
θαληάδεηαη εχθνια θαλείο ππφ πνηεο ζπλζήθεο ν Βαζίιεο Καιαθάηεο πξνζπαζνχζε λα
ζπλζέζεη!
Ζ δεχηεξε ζχδπγνο ΋ιγα Μηράηινβλα Μφξξηζνλ-Καιαθάηε «ζεσξνχζε ηνλ εαπηφ
ηεο Αγγιίδα». Ήηαλ πηνζεηεκέλε θφξε ηνπ ζηξαηεγνχ Μηραήι Αξηέκηεβηηο Ρεδληθφθ.
Αλάγθαζε ηνλ άλδξα ηεο λα αιιάμεη ην επψλπκν ηνπ ζε Καιαθάηε-Μφξξηζνλ. Άιινο
έλαο φξνο ηεο ήηαλ ηα παηδηά ηνπ λα κελ είλαη καδί ηνπο. Κνπκπάξνο ζην γάκν ήηαλ ν
πηαλίζηαο Νηαβίλη ΢νφζηε. ΢ηε θσηνγξαθία απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟30 πνπ είδακε ην 2005
ζην ζπίηη ηεο Λχδηαο Καιαθάηεο ε ΋ιγα Μφξξηζνλ-Καιαθάηε κε ην δεθάρξνλν γην ηεο
Μηραήι θαηλφηαλ λέα, κειαρξηλή θαη δπλακηθή (ζίγνπξα ε δηαθνξά ζηελ ειηθία ζα ήηαλ
κεγάιε).
Σα Υξηζηνχγελλα θάιεζαλ ηα κεγάια παηδηά ζηε Μεγάιε Μνζθόθζθαγηα 6. Ο
Καιαθάηεο έκεηλε κε ηνπο ζεηνχο γνλείο ηεο γπλαίθαο ηνπ, ηνλ ζηξαηεγφ Ρεδληθφθ θαη ηε
γπλαίθα ηνπ Ναηάιηα Νηθνιάγηεβλα, νη νπνίνη ήηαλ πνιχ θαινί άλζξσπνη. Ζ Λχδηα
ζπκάηαη φηη ε Μφξξηζνλ ηνπο ράξηζε κπνκπνληέξεο κε έιαην θαη θάησ απφ ην δέληξν ήηαλ
ηα δψξα γηα ηα αλίςηα ηεο, ζε κεγάια θνπηηά. Άθνπζε φηη θάπνηνο ηεο είπε: «Θα έπξεπε λα
πεξηκέλεηο κέρξη ηα παηδηά ηνπ Βαζίιε Παχινβηηο λα θχγνπλ».
Σν 1925 γελλήζεθε ν Μηραήι Βαζίιηεβηηο Καιαθάηεο-Μφξξηζνλ, ην ηξίην παηδί
ηνπ ζπλζέηε. Σν θαινθαίξη ηνπ 1925 θάιεζαλ ηα κεγάια αδέιθηα ηνπ ζην εμνρηθφ ηνπ
ζηξαηεγνχ Ρεδληθφθ, ζην Πεζφηζλαγηα. Ζ Λχδηα ζπκάηαη φηη ε γπλαίθα ηνπ ζηξαηεγνχ
ζπρλά πξνζπαζνχζε λα ηεο πηάζεη θνπβέληα. ΢ην Β. Καιαθάηε έδηλαλ θάζε πξσί ζαλ
θάξκαθν έλα πνηήξη γάια κε κεξηθέο ζηαγφλεο ηψδην (ζην αξρείν ηνπ δηαθπιάζζεηαη έλα
άξζξν απφ ξσζηθφ πεξηνδηθφ γηα ην ζπξενεηδή). Ρψηεζε ηνλ παηέξα ηεο: «Γηαηί ζπλζέηεηο
κνπζηθή; ΋ινη νη Έιιελεο γπαιίδνπλ παπνχηζηα, αιιά εζχ γξαθείο κνπζηθή!» θαη ηεο
απάληεζε κε αγάπε: «Ζιίζηα!».
Οη ππφινηπεο αλακλήζεηο αθνξνχλ ηα δχζθνια εθεβηθά ρξφληα ησλ παηδηψλ ηνπ
Καιαθάηε, ηηο ζπνπδέο θαη ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο πνξεία. Ο Αλαηφιη πήγε ζε Γεξκαληθφ
γπκλάζην ην 1922, ε Λχδηα αλαθάιπςε ηελ αγάπε ηεο γηα ηα καζήκαηα θπζηνγλσζίαο. Ζ
ζεία ηνπ Μάληα ήηαλ κηα «αγέιαζηε Δζζνλή». Έιεγε ζηε Λχδηα φηη ηε κεγαιψλεη ζαλ
θφξε ηεο, αιιά φηαλ αξγνχζε κεηά ηηο ηξεηο (ιφγσ ηνπ ζρνιείνπ), ηελ άθελε ρσξίο
κεζεκεξηαλφ θαγεηφ. Ήηαλ ζπλέρεηα πεηλαζκέλε. Άξρηζαλ λα δνπιεχνπλ απφ λσξίο. Ο
Αλαηφιη έπαηδε θξνπζηά ζε θάπνηα εζηηαηφξηα, ε αδειθή ηνπ εξρφηαλ εθεί λα ηξψεη. Ο Β.
Καιαθάηεο ηνπο έδηλε πέληε ξνχβιηα θαη πελήληα θαπίθηα, απφ 30 θαπίθηα γηα θάζε άηνκν
θαη επηπιένλ γηα δάραξε θαη γηα ην ελνίθην. Γελ ήμεξε γηαηί γηα ηε δάραξε ηνπο έδηλε
μερσξηζηά. ΋ηαλ δελ είραλ λα θάλε, ε Λχδηα πήγαηλε ζηνλ παηέξα ηνπο θαη απηφο, θξπθά
απφ ηε γπλαίθα ηνπ, ηεο έδηλε πέληε ξνχβιηα. Όζηεξα απηή έθιαηγε πίζσ απφ ηελ πφξηα.
Γεληθά, ε νηθνγέλεηα ηνπ Β. Καιαθάηε επίζεο δνχζε θησρηθά. ΢ην ζπίηη ηνπ ην ςσκί ήηαλ
πάληα θνκκέλν ζε πνιχ ιεπηέο θέηεο. ΋ηαλ ηνπ αλαθνίλσζε φηη ζέιεη λα παληξεπηεί, ήηαλ
ηξηηνεηήο θνηηήηξηα. Ο Β. Καιαθάηεο ηεο είπε: «Κνίηαμε, ζήκεξα νη λένη είλαη πνιχ
απεξίζθεπηνη» θαη χζηεξα ηνπο έθεξε έλα ζεη καραηξνπήξνπλα γηα γακήιην δψξν. ΋ηαλ
παληξεχηεθε, ζπρλά θαινχζε ηνλ παηεξά ηεο λα θάεη ην κεζεκέξη.
΢ηα απνκλεκνλεχκαηα ππάξρνπλ ελδηαθέξνληα δεηήκαηα ηεο επνρήο φπσο π.ρ. ηη
έθαλαλ ζην ζρνιείν, φηαλ πέζαλε ν Λέληλ. ΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟30 ηα παηδηά ηνπ Β.
Καιαθάηε επέιεμαλ ηελ επαγγεικαηηθή ηνπο πνξεία. Ο Αλαηφιη ζπνχδαζε γηα δχν ρξφληα
ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη θαη έγηλε δηεπζπληήο Οξρήζηξαο ηδαδ, κε ηελ νπνία έπαηδε ζην
ζηλεκά (δελ μέξνπκε θαηά πφζν επεξέαζε ηνλ παηέξα ηνπ λα θάλεη κεηαγξαθέο γηα ηε
βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ). Έπεηηα γχξηζε νιφθιεξε ηελ Δ΢΢Γ, θάλνληαο
ζπλαπιίεο. Πνιέκεζε θαη πιεγψζεθε βαξηά ζηε ιίκλε Λαληφδ, ζην βφξεην κέησπν ηνπ
Λέληλγθξαλη. ΢ηελ δεθαεηία ηνπ ‟60 ήηαλ δηεπζπληήο ηεο Φηιαξκνληθήο ηνπ Καδαθζηάλ.

178
 179

Όζηεξα, φπσο αλαθέξακε, εγθαηαζηάζεθε ζην Σζεκπνθζάξη, πξσηεχνπζα ηεο

Γεκνθξαηίαο ηεο Σζνπβαζίαο, φπνπ δηακέλεη θαη ζήκεξα. ΢ηα 99 ηνπ ζηηο ηειεθσληθέο
ζπλνκηιίεο καο ην 2010, ε κλήκε ηνπ παξακέλεη αξθεηά θαιή.
Ζ Λχδηα έγηλε γεσιφγνο, ζπνχδαζε ζηε Οπηηθν-κεραληθή Μέζε ΢ρνιή θαη ην
1930 ηε δέρζεθαλ ζην Ηλζηηηνχην Μεηαιιηνινγίαο· επίζεο γχξηζε νιφθιεξε ηε ρψξα,
ζπκκεηέρνληαο ζε απνζηνιέο. Σν 1932 θαη 1934 θπιαθίζηεθαλ αξθεηνί θαζεγεηέο
γεσινγίαο: ν Μνπζθέηνθ, ν Σζεξθέζνθ θ.ά. ΢ηα απνκλεκνλεχκαηα ηεο Λχδηαο (κεξηθά
απφ ηα νπνία είλαη πνιχ αζηεία), καο δηεγείηαη πψο δέρνληαλ νη ληφπηνη θάηνηθνη ζην
Καδαθζηάλ θαη ζην Οπδκπεθηζηάλ κηα γπλαίθα γεσιφγν, ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30, ηη κέηαιια
έςαρλαλ ζε θάζε πεξηνρή (έσο ην 1976, φηαλ ζπληαμηνδνηήζεθε). Σν 1938 ε Λχδηα
Καιαθάηε ήηαλ κέινο ηεο νκάδαο πνπ αλαθάιπςε ηα ξσζηθά απνζέκαηα ηνπ νξπθηνχ
zircon, ην νπνίν, κεηά απφ επεμεξγαζία, ρξεζηκνπνηήζεθε πνιχ ζηε βαξηά βηνκεραλία
θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ ΠΠ (κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ σο πνιχ ζθιεξφ κέηαιιν).
Σα εγγφληα ηνπ ζπλζέηε καο αλάθεξαλ φηη «ηα παηδηά ηνπ Β. Καιαθάηε ήηαλ κηα
δσή ζαλ ηζηγγάλνη· δε ζηακάηεζαλ λα ηαμηδεχνπλ φζν κπνξνχζαλ». Ζ θφξε ηνπ πήξε ην
εθάπαμ ηεο ζηελ δεθαεηία ηνπ ‟70 θαη έθαλε έλα κεγάιν ηαμίδη σο ην Αξράλγθειζθ. ΢ηε
δεθαεηία ηνπ ‟80 πήγε ζηε ΢ηβεξία, ζην Βιαδηβνζηφθ θαη μαλά ζηε Μέζε Αλαηνιή. Σα
εγγφληα ηνπ Β. Καιαθάηε ζπκνχληαη (ή πην πνιχ είραλ αθνχζεη) φηη ν Βαζίιεο Καιαθάηεο
πεξλνχζε δχζθνια ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30. Δξρφηαλ ζηα παηδηά ηνπ θαη πάληα ηνπ εηνίκαδαλ
λα θάεη, επεηδή ήμεξαλ φηη πεηλνχζε. Ζ Ρηλθνιίηα Καιαθάηε ζπκάηαη φηη ε Μφξξηζνλ, γηα
λα ηνπο θηιέςεη, ηνπο έιεγε φηη «ζήκεξα ζα θάλνπκε παηδηθφ θνιαηζηφ». Μεηά ηνλ πφιεκν
ε Λχδηα ηε ζηήξημε θαη ε Μφξξηζνλ εξρφηαλε ζην ζπίηη ηεο λα θάλεη καζήκαηα πηάλνπ ζηα
εγγφληα ηνπ Β. Καιαθάηε (ηα νπνία δελ ηελ αγαπνχζαλ).

5.2.4. Ζ δεθαεηία ηνπ 1920. Ζ επνρή ηνπ 1920 ήηαλ ε επνρή πνπ ε «αξηζηεξή»
ηέρλε ππεξίζρπζε ζηε λέα πλεπκαηηθή θαη πνιηηηζηηθή δσή ηεο Ρσζίαο. Οη ιφγνη ήηαλ
πνιινί θαη έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο ήηαλ ε πξνζπκία ηεο Πξσηνπνξίαο λα ζπλεξγαζηεί
κε ηε ζνβηεηηθή εμνπζία. ΢ε θάπνηα πεξίνδν θάλεθε πσο νη αξηζηεξνί θαζφξηδαλ ηελ
επηθξαηνχζα αηκφζθαηξα ηεο κνξθσηηθήο πνιηηηθήο. Σνπο δφζεθε ε επθαηξία λα
πξαγκαηνπνηήζνπλ θακπφζα ηνικεξά πξάγκαηα.
΢ε απηή ηελ ηάζε πξνζηέζεθαλ εμσηεξηθέο επηδξάζεηο. Καζψο ν ξπζκφο ηεο δσήο
είρε απνθαηαζηαζεί, κεηά ηελ εηζαγσγή ηεο Νέαο Οθησβξηαλήο Πνιηηηθήο (ΝΔΡ) ζηα
1921, εκθαλίζηεθαλ θαηλνχξγηα κνπζηθά ξεχκαηα, πξνεξρφκελα απφ ηε Γχζε, ηα νπνία νη
ελδηαθεξφκελνη κάζαηλαλ θαη παξνπζίαδαλ ζε παξαζηάζεηο κε ελζνπζηαζκφ. ΢ηα κέζα ηνπ
1920, ζην Λέληλγθξαλη, ζρεδφλ θάζε εβδνκάδα ππήξρε θαη κηα ελδηαθέξνπζα πξεκηέξα: ε
κνπζηθή ηνπ Hindemith (1895-1963), ηνπ Křenek, ησλ «Les Six», θαη ησλ «μέλσλ
Ρψζσλ»- ηνπ Πξνθφθηεθ (έιεηπε απφ ηελ Δ΢΢Γ κεηαμχ 1918-1933) θαη ηνπ ΢ηξαβίλζθη.
Γηαθεθξηκέλνη πξσηνπφξνη ζπλζέηεο, φπσο ν Hindemith θαη ν Bartok, ήξζαλ ζην
Λέληλγθξαλη θαη παξνπζίαζαλ ηα έξγα ηνπο.
΢ηα ηέιε ηνπ 1920 νη αγαζέο πξνζέζεηο άξρηζαλ λα μεθηίδνπλ. Ζ εμνπζία άξρηζε λα
ζπκπεξηθέξεηαη φπσο ζα έπξεπε αλέθαζελ: δεηνχζε ππνηαγή. Έηζη, γηα λα κπνξεί θάπνηνο
λα βξίζθεηαη ζε επκέλεηα, γηα λα αλαιακβάλεη ζπλζέζεηο έξγσλ θαη λα δεη εηξεληθά,
έπξεπε λα ππνηαρηεί θαη λα ππνθχςεη. Ση ζα κπνξνχζαλ λα θάλνπλ άιισζηε νη ζπλζέηεο,
εάλ δελ ήζειαλ λα θξαηήζνπλ ηα έξγα ηνπο ζην ζπίηη; Γε κπνξνχζαλ θαη δελ ήζειαλ λα
κπιερζνχλ ζε αλνηρηή δηακάρε κε ηελ εμνπζία. ΢ίγνπξα ηνπο ήηαλ μεθάζαξν φηη ε ηέιεηα
ππνηαγή έθξπβε κέζα ηεο ηελ απεηιή ελφο νινθιεξσηηθνχ θαιιηηερληθνχ ζαλάηνπ. Έηζη,
ελζπλείδεηα ή φρη, δηάιεγαλ άιιν δξφκν.

179
 180

Θεσξνχκε φηη ην βηβιίν ηνπ Α. Λνπλαηζάξζθη, ΢ηνλ θόζκν ηεο κνπζηθήο (1971)
[ζπιινγή δνθηκίσλ (πξνεπαλαζηαηηθή πεξίνδνο-1927)]580, δελ έρεη παιηψζεη αθφκα, παξά
ηα ζρεδφλ 90 ρξφληα πνπ πέξαζαλ, παξά ηηο μεπεξαζκέλεο ζήκεξα απφςεηο ηνπ «γηα ηελ
θνκκνπληζηηθφηεηα/θνκκαηηθφηεηα ζηε κνπζηθή». Απφ θεη κπνξνχκε λα αληιήζνπκε
ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ θνηλσληνινγία ηεο κνπζηθήο ζηα πξνεπαλαζηαηηθά θαη
κεηαεπαλαζηαηηθά ρξφληα ηεο πξψελ Δ΢΢Γ, θαζψο θαη γηα ην κέιινλ ηνπ ζεάηξνπ, ηεο
κνπζηθήο, ηεο πξνγξακκαηηθήο κνπζηθήο, γηα ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο κνπζηθήο σο κέζνπ
ηεο αληηθεηκεληθήο απεηθφληζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θ.ά. Ζ πξνζνρή καο ζηξάθεθε ζε
κηα «Απάληεζε ηνπ ζπγγξαθέα ζε γξάκκα θνηηεηψλ απφ ην Χδείν»581 (κάιινλ ηεο
Μφζραο), απφ ην 1926, φπνπ θαζαξά παξνπζηάδνληαη νη απφςεηο ηεο θνκκνπληζηηθήο
λενιαίαο ζηελ άξλεζε ηεο ξσζηθήο θιαζηθήο κνπζηθήο θιεξνλνκηάο θαη ηνπ έξγνπ ησλ
ζπλζεηψλ Μηαζθφθζθη, Αιεμάληξνθ582, ΢εκπαιίλ583, Κξέηλ584, ηνπο νπνίνπο νη θνηηεηέο
ζεσξνχλ «ζχγρξνλνπο ζπλζέηεο» επεηδή είλαη αθφκα ελ δσή, ελψ νη λέεο δπλάκεηο
βγαίλνπλ ζήκεξα απφ ην «RAPM» θαη «ΑSΜ». Ο Λνπλαηζάξζθη απαληάεη φηη «δελ είλαη
ζσζηφ λα ζεσξείηε φηη φια φζα νη ζχγρξνλνη Ρψζνη ζπλζέηεο έγξαςαλ, είλαη κφλν κηα
„κπνπξδνπαδηαθή έθθξαζε‟. Οη λένη ζπλζέηεο είλαη κφλν νη ειπίδεο καο θαη έρνπλ πνιιά
λα κάζνπλ απφ ηνπο καζηφξνπο ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο. Οη ζπλζέηεο νη νπνίνη δηαθχιαμαλ
ην „πηζηεχσ‟ ηνπο ζηελ παηξίδα ηνπο, δελ πζηεξνχλ ζε ζρέζε κε ηα επηηεχγκαηα ηεο
επξσπατθήο κνπζηθήο θαη ε Νενιαία θαιά ζα θάλεη λα ζπνπδάζεη φια ηα ηερληθά κπζηηθά
απφ ηνπο θαηαμησκέλνπο ζπλζέηεο». ΢ε άιιν άξζξν, πνπ αθνξά ηνπο ζπλζέηεο πνπ ήηαλ
αληίζεηνη κε ηα φζα ζπλέβαηλαλ ζηε Ρσζία, ν ζπγγξαθέαο θάλεη ηελ εμήο εξψηεζε: «κα
γηαηί δελ ην θαηαιαβαίλνπλ; Ζ Δπαλάζηαζε είλαη ζαλ κηα ζπκθσλία…». (Λνπλαηζάξζθη,
1971: 177-280, 445-446).
Αμηνζεκείσηα είλαη ηα θαηνξζψκαηα ηεο Ρσζηθήο ζπκθσληθήο κνπζηθήο (ελφξγαλε
θαη γηα ρνξσδία θαη νξρήζηξα585) ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20 (Μηαζθφθζθη, Γθλέζηλ, Ηππνιίηνθ-
Ηβάλνθ, Γθέληηθε586, Γθιηέξ, ΢νζηαθφβηηο θ.ά.). Δθείλε ηελ επνρή γξάθηεθαλ νη πξψηεο
ζνβηεηηθέο φπεξεο, αθηεξσκέλεο ζηηο επαλαζηαηηθέο θηλήζεηο ηνπ παξειζφληνο θαη ηεο
ζχγρξνλεο επνρήο (Παζηέλθν587, Ενινηαξηφθ588, Σξηεληηίλ589, Πνηφηζηη590, Γθιαληθφθζθη

580
A.V. Lunatsarsky, V mire muzïki (΢ηνλ θφζκν ηεο κνπζηθήο), 2ε ζπκπιεξσκέλε έθδνζε, Μφζρα:
΢νβηεηηθφο ζπλζέηεο, 1971. Μεηάθξαζε ζηε βνπιγαξηθή γιψζζα, (επηκ.) Λ. Καξαλιάθνθ.
581
Οη θνηηεηέο ηνπ Χδείνπ γξάθνπλ ηελ επηζηνιή σο απάληεζε ζην άξζξν ηνπ Λνπλαηζάξζθη, «Σα
επηηεχγκαηα ηεο δηθήο καο ηέρλεο», ζηελ εθεκεξίδα Πξάβληα (Αιήζεηα), 1-5-1926, αξηζκφο 100. Ζ
απάληεζε ηνπ Λνπλαηζάξζθη είλαη δεκνζηεπκέλε ζηα πεξηνδηθά Μνπζηθή θαη Οθηώβξηνο, Μφζρα 1926 θαη
Μνπζηθή εθπαίδεπζε, Μφζρα 1926 θ.ιπ.
582
Οη ππνςήθηνη ζπλζέηεο κε ηνλ ίδην επψλπκν είλαη πνιινί (δελ πξφθεηηαη γηα ηνλ Γηνχξη Μ.
Αιεμάληξνθ (γελ. 1914), καζεηή ηνπ ΢εκπαιίλ, ν νπνίνο ην 1926 ήηαλ πνιχ λένο). Γεκνθηιήο ήηαλ θαη ν
Αιεμάληξ Βαζίιηεβηηο Αιεμάληξνθ (1883-1946), Ρψζνο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο ρνξσδίαο θαη δάζθαινο ζην
Χδείν ηεο Μφζραο (1918-1943).
583
Βεζζαξίσλ Γηάθνβιεβηηο ΢εκπαιίλ (Shebalin) (1902-93): Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο ζχλζεζεο
(πνιινί ήηαλ νη ζχγρξνλνη Ρψζνη ζπλζέηεο πνπ καζήηεπζαλ καδί ηνπ ζην Χδείν ηεο Μφζραο, 1928-48) θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο. Τπήξμε καζεηήο ηνπ Μηαζθφθζθη.
584
Γχν είλαη νη ππνςήθηνη ζπλζέηεο: Αιεμάληξ Ακπξάκνβηηο Κξέηλ (Krein) (1883-1951) θαη
Γθξηγθφξη Ακπξάκνβηηο Κξέηλ (1879-1955).
585
Οη πεξηζζφηεξεο ζπλζέζεηο γηα ρνξσδία θαη νξρήζηξα ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20 ήηαλ πάλσ ζε
θνκκνπληζηηθά θείκελα.
586
Αιεμάληξ Φηφληνξνβηηο Γθέληηθε (Goedicke) (20.2.1877/ 4.3.1877 Μφζρα- 9.7.1957 Μφζρα):
Ρψζνο ζπλζέηεο, νξγαλίζηαο, πηαλίζηαο θαη δάζθαινο.
587
Α. Φ. Παζηέλθν, Orlinnïy bunt (Ζ επαλάζηαζε ηνπ αεηνχ) ή Pugachevshchina, ιηκπξέην ΢.Νη.
΢πάζθη, Λέληλγθξαλη, 7-11-1925, Κξαηηθφ ζέαηξν φπεξαο θαη κπαιέηνπ, δηεχζπλζε Β.Α. Νηξαλίζληθνθ
(καζεηήο ηνπ Καιαθάηε), ζθελνζέηεο Β.Ρ. Ράπνξη. Μφλν απηή ε φπεξα απνδείρζεθε βηψζηκε. Βέβαηα,
κέζα ζην γεληθφ θιίκα ππήξραλ θαη άιιεο φπεξεο κε παξφκνην πεξηερφκελν, π.ρ. Κ.Α. Κνξηζκαξηφθ
(Korchmar‟yov), O Ηβάλ ν ζηξαηηώηεο, πξεκηέξα ζηε Μφζρα, ην 1927.

180
 181

θαη Πξνπζζάθ591- καζεηέο ηνπ Καιαθάηε θ.ά.), κέζσ ησλ νπνίσλ αθφκα δελ
παξνπζηάζηεθαλ άξηηα θαη πιήξε έξγα, επεηδή ζηε κνπζηθή ππήξρε αξθεηή δφζε
ζρεκαηηζκνχ θαη ήηαλ απφκαθξε, επεηδή παξνπζίαδε απαγγειία ζην ιηκπξέην θαη
ειαθξφηεηα ζηηο απεηθνλίζεηο ησλ ραξαθηήξσλ. ΢ηηο φπεξεο απηέο αληηθαηνπηξίζηεθαλ νη
αλαδεηήζεηο ηνπ ζνβηεηηθνχ ζεάηξνπ ηεο αληίζηνηρεο πεξηφδνπ (Β. Μέγηεξρνιλη, Γηε.
Βαρηάλγθνθ, Α. Σαίξνθ)592. Απηφ ζεκεηψζεθε κε δηαθεξχμεηο, ζθεληθή δξάζε κε δηπιά
πιάλα, επαλαζηαηηθά ηξαγνχδηα, νκαδηθή απαγγειία θ.ιπ. Μφλν ν Πξνθφθηεθ κε ηελ
φπεξα Ζ αγάπε γηα ηα ηξία πνξηνθάιηα θαη ν ΢νζηαθφβηηο, πξνψζεζαλ ηε κνπζηθή ηέρλε
ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ θαη έδεημαλ ην βάζνο θαη ην λεσηεξηζηηθφ ραξαθηήξα ηεο. Οη δχν
φπεξεο ηνπ ΢νζηαθφβηηο, Μύηε (1927) θαη Λαίδε Μάθβεζ (1932) παξνπζηάζηεθαλ ζηε
΢ηνθρφικε, ζηελ Πξάγα, ζην Λνλδίλν, ζηε Επξίρε, ζηελ Κνπεγράγε. Ο ζπλζέηεο
ραηξεηήζεθε σο κεγαινθπία· ζηα έξγα ηνπ εθδήισζε ην ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηνπο
θαηαπηεζκέλνπο αλζξψπνπο, γηα ηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπ αλζξψπηλνπ πιήζνπο θαη
ηνπ αηφκνπ θαη εξεχλεζε πξνζεθηηθά ην κεραληζκφ ηεο ςπρνινγίαο ηεο κάδαο. Απηή ηε
ζπκπεξηθνξά ηελ απνκάθξπλε απφ ηνπο εγέηεο ηεο αξηζηεξήο ηέρλεο ζαλ ηνλ
Μέγηεξρνιλη, ηνλ Μαγηαθφθζθη θαη ηνλ Ατδελζηάηλ. Καη έπεηηα, κε ην ΢ηάιηλ, ήξζε ε
ζπκθνξά.
Απφ ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ ΢νζηαθφβηηο γλσξίδνπκε φηη ε λέα κνπζηθή πνπ
παξνπζηάζζεθε ζε ζπλαπιίεο ζην Λέληλγθξαλη ηνλ ζπγθίλεζε θαη ηνπ πξφζθεξε
εξεζίζκαηα, αιιά δελ άξεζε θαζφινπ ζηνλ Γθιαδνπλφθ, κε ηνλ νπνίν ζπδεηνχζαλ πνιχ
ζπρλά γηα ζέκαηα ηεο κνπζηθήο δεκηνπξγίαο. Γελ γλσξίδνπκε ηελ αληίδξαζε ηνπ
Καιαθάηε γηα ηα δεηνύκελα (ζίγνπξα ζα είρε παξαθνινπζήζεη ηα λέα κνπζηθά
ξεχκαηα), αιιά έρνπκε πνιιέο καξηπξίεο φηη νιφθιεξε ε νκάδα ηνπ Γθιαδνπλφθ δελ
απνδερφηαλ ηηο ζχγρξνλεο ηάζεηο ζηε κνπζηθή. Ίζσο ηνπ Καιαθάηε λα ηνπ ρξεηάζζεθε
πεξηζζφηεξνο ρξφλνο, γηα λα απνδερζεί θαη λα αθνκνηψζεη ηηο λέεο κνπζηθέο ηάζεηο ηνπ
20νπ αηψλα, θάηη ην νπνίν ζα έβξηζθε έδαθνο ζηε κνπζηθή δσκαηίνπ ηεο ΋ςηκεο πεξηφδνπ
ηνπ. ΋λησο ν Θξύινο, ηνλ νπνίν ν Καιαθάηεο ζπλέζεζε ην 1928 άλεθε ζηελ πξνεγνχκελε
επνρή (θαη δε ζα κπνξνχζε λα ζπγθξηζεί κε ηα έξγα ησλ λέσλ ζπλζεηψλ ηεο πξψελ Δ΢΢Γ,
γξακκέλα ζην ίδην ρξνληθφ δηάζηεκα, π.ρ. κε ηνλ ΢νζηαθφβηηο θαη ηνλ Πξνθφθηεθ).
Οη θάηνηθνη ηνπ Λέληλγθξαλη δελ ήηαλ εληειψο απνθνκκέλνη απφ ηηο εμειίμεηο ζηελ
επξσπατθή κνπζηθή, ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20 (απηφ, σζηφζν, έγηλε ζηηο επφκελεο δεθαεηίεο).
Υάξε ζηνλ Αζάθηεθ, ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20 παξνπζηάζηεθαλ ζηελ νπεξεηηθή ζθελή ηνπ
Λέληλγθξαλη νη φπεξεο ησλ Ernst Křenek (1900)593, Franz Schreker (1878-1934)594, (Der
helle Klang, 1925, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ ζπλζέηε), Dressel, ΢ίιηλγθεξ. Έγηλαλ πξφβεο,
αιιά δελ παξνπζηάζηεθαλ (ρσξίο επζχλε ηνπ Αζάθηεθ) νη φπεξεο ηνπ Darius Milhaud
(1892-1974)595, θαη ηνπ Karl Wilhelm (Βαζίιε Γθξηγθφξηεβηηο) Brandt (1869-1923)596.

588
Ενινηαξηφθ, Dekabristï (Γεθεκβξηζηέο), ιηκπξέην Β. Γηα. Γηαζηλφθζθη, Μφζρα, 27-12-1925,
Θέαηξν Μπνιζόη, δηεχζπλζε νξρήζηξαο Μ. Ηππνιίηνθ- Ηβάλνθ, ζθελνζεζία Α. Π. Πεηξφθζθη. Βι. ζει. 12,
ππ. 22 θαη ζει. 38, ππ. 162.
589
Π. Ν. Σξηεληίλ, ΢ηέπαλ Ράδηλ, Μφζρα, 20-12-1925, Πεηξακαηηθφ ζέαηξν, δηεχζπλζε Γθ. Γθ.
΢έηληιεξ, ζθελνζεζία Α. Νη. Νηίθη.
590
Pototsiy, Prorïv (Ζ δηάζπαζε ηνπ κεηώπνπ).
591
Gladovsky & Prussak, Za krasnïy Petrograd (For Red Petrograd) (1925).
592
Ο Βζεβνιφλη Μέγηεξρνιλη (1874-1940), ν Γηεβγθέλη Βαρηάλγθνθ (1833-1922) θαη ν Αιεμάληξ
Σαίξνθ (1885-1950) ήηαλ απηνί πνπ αλαδείρζεθαλ σο ζθελνζέηεο εληππσζηαθψλ παξαζηάζεσλ, πνπ
ζπλέβαιαλ ζηελ αλαλέσζε ηεο ηέρλεο ηεο ζθελνζεζίαο ζηα πξψηα ρξφληα κεηά ηελ Δπαλάζηαζε. βι.
Δθπαηδεπηηθή Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα (Δθδνηηθή Αζελψλ: Αζήλα, 1999 xxviii: 377-78, ην ιήκκα
«΢νβηεηηθφ ζέαηξν»).
593
Ernst Křenek (1900): Απζηξηαθήο θαηαγσγήο Ακεξηθαλφο ζπλζέηεο, κνπζηθνιφο θαη δάζθαινο.
594
Franz Schreker (1878-1934): Απζηξηαθφο ζπλζέηεο θαη καέζηξνο.
595
Darius Milhaud (1892-1974): Γάιινο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη καέζηξνο.

181
 182

Πξαγκαηνπνηήζεθαλ επίζεο παξαζηάζεηο κε ζεκαληηθέο φπεξεο ηνπ 20νπ αηψλα· ε ΢αιώκε

ηνπ Richard Strauss (1864-1949) θαη ν Wozzeck ηνπ Alban Berg (1885-1935).
Απφ ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Μνχζηλ γλσξίδνπκε φηη ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30 (θαη
λσξίηεξα) ζην Λέληλγθξαλη ήξζαλ γηα ζπλαπιίεο νη πην γλσζηνί δηεπζπληέο νξρήζηξαο ηεο
Γχζεο: ν «ελεξγεηηθφο» Oscar Friend, ν «δαηκνληθφο» Otto Klemperer (1885-1973)597, ν
«ζησπειφο θαη ήζπρνο» Herman Abendroth (1883-1956), ν «ζπγθεθξηκέλνο κε ηηο
θηλήζεηο ηνπ» Felix Weingartner, ν «γνεηεπηηθφο» Bruno Walter (1876-1962)598, ν
«ηερληθφο» Hans Knapppertsbusch (1888-1965)599, ν Γεκήηξεο Μεηξόπνπινο600, ν
νπνίνο πην πνιχ έκνηαδε κε Ηλδφ γηφγθη, παξά κε δηεπζπληή νξρήζηξαο (ηφηε καδί κε ηνλ
Οδπζζέα Γεκεηξηάδε ζπλάληεζαλ θαη ηνλ Καιαθάηε), ν «δεζηφο» ζηε δηεχζπλζε Waclav
Talich (1883-1961)601, ν «ιαθσληθφο» Herman Scherchen (1891-1966)602, o
«κνξθσκέλνο» George Szell, ν «κηθξνθακσκέλνο» George Sebastian (Sebestyen) (1903-
1989)603, ν «λεπξηθφο θαη επθίλεηνο» Erich Kleiber (1890-1956)604, ν «εθξεθηηθφο» ν
Ernest Ansermet (1883-1969)605, ν «εξσηεπκέλνο κε ηε κνπζηθή θαη ιίγν παξάμελνο» Fritz
Stiedry (1883-1968)606, ηνπ νπνίνπ ν Μνχζηλ έγηλε βνεζφο ην 1934 ζηε Φηιαξκνληθή ηνπ
Λέληλγθξαλη. ΋ζνλ αθνξά ηνπο γεξκαληθήο θαηαγσγήο δηεπζπληέο νξρήζηξαο, έλα θνηλφ
ζεκείν είλαη φηη νη πεξηζζφηεξνη (φρη φινη) κεηαλάζηεπζαλ απφ ηε Γεξκαλία ζηε δεθαεηία
ηνπ ‟30, ίζσο γηα λα κελ αλαγθαζηνχλ λα ππνηαρζνχλ ζην θαζηζκφ607. Οη Ρψζνη δελ
θαινχζαλ ηπραίνπο αλζξψπνπο-θαιιηηέρλεο· φια ήηαλ κέξνο ηεο πξνπαγάλδαο.
Τπάξρεη κηα θσκηθή καξηπξία απφ ηνλ Μνπζίλ γηα ηνλ Fritz Stiedry (εξγάζηεθε ζην
Λέληλγθξαλη, 1933-1937). Μηα θνξά, ν Γεξκαλφο, λεπξηαζκέλνο απφ θάπνηα
γξαθεηνθξαηηθά πξάγκαηα ζηε Ρσζία, είπε ζην Μνχζηλ: «κφλν εκείο, νη Γεξκαλνί, έρνπκε
ηελ αλαγθαία ππνκνλή, γηα λα μεπεξλάκε ηα εκπφδηα». Ο Μνχζηλ ηνπ απάληεζε: «δελ
ππάξρνπλ νρπξά, ηα νπνία νη κπνιζεβίθνη λα κε κπνξνχλ λα πάξνπλ». Ο Γεξκαλφο
ζθέθζεθε γηα ιίγν θαη κεηά ηνπ είπε: «απηφ γίλεηαη κφλν ζηελ πνιηηηθή» (Μνχζηλ, 1995) .
Οη δηαθεθξηκέλνη απηνί επηζθέπηεο κνπζηθνί, φπσο άιισζηε θαη πνιινί άιινη,
αληηκεηψπηζαλ κε δένο θαη ζεβαζκφ ηηο αθεγήζεηο γηα ην «πφζν πινπζηνπάξνρα ην λέν

596
Karl Wilhelm (Βαζίιε Γθξηγθφξηεβηηο) Brandt (1869-1923): Γεξκαληθήο θαηαγσγήο Ρψζνο
ηξνκπεηίζηαο θαη ζπλζέηεο, απφ ην 1900 δίδαζθε ζην Χδείν ηεο Μφζραο.
597
Otto Klemperer (1885-1973): Γεξκαλφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο.
598
O Bruno Walter (1876-1962): Γεξκαλφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο (εβξατθήο
θαηαγσγήο, γελλεκέλνο Bruno Schlesinger, κεηαλάζηεπζε ζηηο ΖΠΑ ην 1939), έθαλε ζπλαπιίεο ζηε Ρσζία
ην 1913 θαη 1914 θαη χζηεξα ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30.
599
Hans Knapppertsbusch (1888-1965): Γεξκαλφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο.
600
Βι. ζηα πξνζερή ηεχρε (2012) ηνπ Σξηκεληαίνπ Γειηίνπ ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο Μνπζηθήο
ηνπ Σ.Μ.΢. ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ ην άξζξν ηεο εξεπλήηξηαο «Ο Γεκήηξεο Μεηξφπνπινο ζηε Ρσζία».
601
Waclav Talich (1883-1961): Σζέρνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, βηνινλίζηαο θαη δάζθαινο. Γνχιεςε
ζηε Ρσζία ζην δηάζηεκα 1904-06 θαη επέζηξεςε γηα ζπλαπιίεο ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30.
602
Herman Scherchen (1891-1966): Γεξκαλφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, δάζθαινο θαη κνπζηθφο
παξάγνληαο. ΢ηε Ρσζία ήηαλ γηα ζπλαπιίεο ην 1927 θαη 1933.
603
George Sebastian (Sebestyen) (1903-1989): Οχγγξνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο. Γνχιεςε ζηε Ρσζία
ζην δηάζηεκα 1931-37 (δηεχζπλε ηελ ζπκθσληθή νξρήζηξα ηεο Παλξνζηθήο ξαδηνθσλίαο, Μφζραο) θαη
επέζηξεςε γηα ζπλαπιίεο ην 1961.
604
Erich Kleiber (1890-1956): Γεξκαλφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο. Έδσζε πνιιέο
ζπλαπιίεο ζηε Ρσζία, ζην δηάζηεκα 1924- 1927.
605
Ernest Ansermet (1883-1969): Διβεηφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο. Γηεχζπλε ηα «Ρσζηθά
κπαιέηα ηνπ Νηηάγθηιεθ» ζην δηάζηεκα 1915-23, πξαγκαηνπνίεζε πνιιέο Α΄ εθηειέζεηο κπαιέησλ ηνπ
΢ηξαβίλζθη. ΢ηε Ρσζία ήηαλ γηα ζπλαπιίεο ην 1928 θαη 1937.
606
Fritz Stiedry (1883-1968): Απζηξηαθφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, έδσζε πνιιέο ζπλαπιίεο ζηε Ρσζία
ζην δηάζηεκα 1920-30, ην 1933-37 ήηαλ θαιιηηερληθφο δηεπζπληήο ηεο Φηιαξκνληθήο Λέληλγθξαλη.
607
Πνιινί απφ ηνπο παξαπάλσ αλαθεξφκελνπο δηάζεκνπο δηεπζπληέο νξρήζηξαο είραλ
αληηθαζηζηηθέο απφςεηο ή ήηαλ εβξατθήο θαηαγσγήο.

182
 183

πξννδεπηηθφ θαζεζηψο ππνζηήξηδε ηηο θαηλνχξγηεο ειεχζεξεο ηέρλεο». Παξφια απηά,

γξήγνξα απνδείρζεθε πσο νη επίζεκνη πξνζηάηεο ησλ ειεχζεξσλ ηερλψλ ήζειαλ λα
ππνζηεξίμνπλ απνθιεηζηηθά εθείλα ηα έξγα πνπ παξέπεκπαλ ζηελ «πξνπαγάλδα».
΢ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟20, νη θνηηεηέο ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Πέηξνγθξαλη
ήηαλ ιίγνη. Οη ζηαηηζηηθέο κάο δείρλνπλ φηη ην 1920 απνθνίηεζαλ κφλν 20 άηνκα θαη ην
1921 κφλν 21. Απφ ηε θνπξληά απηή απνθνίηεζαλ ε Μαξία Γηνχληηλα (ακέζσο κεηά
παξέκεηλε εθεί σο δηδάζθνπζα πηάλνπ, ήηαλ καζήηξηα Αληίζηημεο ζηνλ Καιαθάηε,
1916/17) θαη ν Βιαληίκηξ ΢νθξνλίηζθη (ν θαιχηεξνο εθηειεζηήο ηνπ ΢θξηάκπηλ ζηελ
πξψελ Δ΢΢Γ). Άξρηζαλ ηελ εξγαζία ηνπο νη ΢. ΢αθζίλζθη, Βνιθ- Ηδξαέι608 (βηνινληζέιν
θαη θνπαξηέην εγρφξδσλ), Ν. Ακφζνθ (άξπα), ΢. Γηέιηζηλ (ηάμε θσλεηηθνχ ζπλφινπ,
επίζεο καζεηήο ηνπ Καιαθάηε) θ.ά. Παξφηη ην Χδείν έραζε ζεκαληηθνχο θαζεγεηέο ζηα
πξψηα κεηαεπαλαζηαηηθή ρξφληα, θαηάθεξε λα ζπκπιεξψζεη ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ κε
λέα ηαιέληα, δελ απνδπλακψζεθε θαη θαηάθεξε λα εμειηρζεί ζηα κεηέπεηηα ρξφληα.
΢ηνλ παγσκέλν θαη ρσξίο ηξφθηκα ρεηκψλα ηνπ 1919/20, ζην Χδείν δηνξγάλσζαλ
κηα ηειεηή, γηα λα γηνξηάζνπλ ηα 20 ρξφληα εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ ηνπ Α. Γθιαδνπλφθ.
Παξνπζηάζηεθαλ ζην κνπζηθφ θνηλφ (θαη δέρζεθαλ ζεηηθέο θξηηηθέο απφ ηνλ ηχπν ηνπ
Πέηξνγθξαλη ), κε ελσκέλεο ηηο δπλάκεηο ησλ θνηηεηψλ θαη ησλ θαζεγεηψλ ηνπ Χδείνπ,
δχν κεγάινη θχθινη κε κνπζηθή δσκαηίνπ (έμη ζπλαπιίεο ζηνλ πξψην θχθιν θαη πέληε ζην
δεχηεξν609), αθηεξσκέλεο ζηηο εμειίμεηο ηεο απζηξηαθήο θαη ηεο γεξκαληθήο κνπζηθήο, απφ
ηελ ηέρλε ησλ Μηλεδίλγθεξ ηνπ 13νπ αηψλα έσο ην έξγν ησλ θιαζηθψλ ηεο Βηέλλεο. Γηα ηελ
πξαγκαηνπνίεζε ησλ ζπλαπιηψλ απαηηήζεθε απφ φινπο ηνπο παξάγνληεο ζηαζεξφηεηα,
ζάξξνο, αλδξεία θαη κεγάιε αγάπε γηα ηε κνπζηθή. Ο ηχπνο ζεκείσζε φηη, ιφγσ ηεο
απνπζίαο ζέξκαλζεο, νη ζπλαπιίεο κεηαθέξζεθαλ απφ ηε Μηθξή Αίζνπζα, πξψηα ζην
Μέγαξν ηεο Δξγαζίαο (Δξγαηηθφ Μέγαξν), έπεηηα ζε κηα κηθξή Αίζνπζα ζπλειεχζεσλ ηνπ
Χδείνπ (θαη πάιη νη εθηειεζηέο έπξεπε λα παίδνπλ θνξψληαο ηα παιηά ηνπο). Σέινο, ην
Μάξηην 1920, νη ζπλαπιίεο νινθιεξψζεθαλ ζην Μέγαξν ησλ Σερλψλ.
Σν Ννέκβξην ηνπ 1919, ε Δπηηξνπή γηα ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε θαη ηελ
ππνρξεσηηθή εξγαζία ησλ θνηηεηψλ ζην Χδείν νξγάλσζε ζχλνια θνηηεηψλ γηα δηεμαγσγή
ζπλαπιηψλ, γηα ηνπο ζηξαηηψηεο πνπ επέζηξεθαλ απφ ην κέησπν. Σν επφκελν έηνο, ην
Μάξηην, παξνπζηάζζεθαλ λένη κνπζηθνί θχθινη κε θιαζηθή θαη ζχγρξνλε κνπζηθή. Καη ν
άιινο ΢χιινγνο θνηηεηψλ ζην φλνκα ηνπ «Γθιαδνπλφθ» έδηλε ζπλαπιίεο ζε εβδνκαδηαία
βάζε:
Γεπηέξα: θαιιηηερληθέο ζπλαπιίεο.
Σξίηε: ζπκθσληθφ πξφγξακκα (ζπλαπιίεο).
Σεηάξηε: παηδηθέο βξαδηέο.
Πέκπηε: δηαιέμεηο γηα ηε κνπζηθή (ζπλήζσο κίιαγε ν κνπζηθνιφγνο Καξαηίγθηλ).
΢άββαην: ειαθξά κνπζηθή.
Κπξηαθή: παηδηθέο πξσηλέο ζπλαπιίεο610.
΢ηνλ ηχπν ηεο επνρήο, ζην Πέηξνγθξαλη , ππάξρνπλ πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα ηηο
δξαζηεξηφηεηεο ηνπ Χδείνπ. Ηδηαίηεξε κλεία αμίδεη λα γίλεη ζηελ επέηεην ηνπ Α.
Ρνπκπηλζηάηλ (ελελήληα ρξφληα απφ ηε γέλλεζε θαη είθνζη ελλέα απφ ην ζάλαηφ ηνπ), ζηελ
νπνίν δφζεθε κεγάιε δεκνζηφηεηα θαη παξνπζηάζηεθαλ απνθιεηζηηθά δηθά ηνπ έξγα611.
Σν Σκήκα ηεο φπεξαο παξνπζίαζε επηπιένλ κεγάια απνζπάζκαηα απφ ηηο φπεξεο ηνπ
Ρνπκπηλζηάηλ, Γαίκνλαο, Feramors θαη Makavey ζην Δαξηλφ εμάκελν.

608
Γηεβγθέλη Β. Βφιθ-Ηδξαέι (1872-1956): Ρψζνο βηνινληζειίζηαο θαη δάζθαινο.
609
Ο πξψηνο θχθινο νλνκάζηεθε «O J.S. Bach, νη πξνεγνχκελνη θαη νη ζχγρξνλνί ηνπ ζπλζέηεο», ελψ
ζην δεχηεξν θχθιν παίρζεθαλ (ηα φρη ηφζν γλσζηά) έξγα ησλ Haydn, Mozart θαη Beethoven, νη εθηειέζεηο
ησλ νπνίσλ ζπαλίδνπλ ζε ζπλαπιίεο.
610
Δθεκεξίδα Ο θόζκνο ηεο Σέρλεο, 3-12-1919.
611
βι. ηελ εθεκεξίδα Ο θόζκνο ηεο ηέρλεο, 27-11-1919.

183
 184

΢ην πλεχκα ηνπ ζνβηεηηθνχ θαηξνχ, ην Χδείν πξνζαξκφζηεθε ζηηο «λέεο θφξκεο ηεο
ζχγρξνλεο κνπζηθήο εθηέιεζεο». Απφ ηηο εθζέζεηο ηεο Καιιηηερληθήο επηηξνπήο (7-2-
1920)612, γλσξίδνπκε φηη ζπδεηήζεθε ε πξφηαζε ηνπ ζηελνχ ζπλεξγάηε ηνπ Β. Καιαθάηε,
ηνπ θαζεγεηή Α. Εηηνκίξζθη, «λα δεκηνπξγεζεί δηνηθεηηθφο κεραληζκφο, κε ελσκέλεο ηηο
δπλάκεηο θαζεγεηψλ θαη θνηηεηψλ, γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ Κφθθηλνπ ζηξαηνχ θαη γηα ηε
κνξθσηηθή-πνιηηηζηηθή πξφνδν». Ακέζσο ζεζκνζεηήζεθε εηδηθή επηηξνπή κε ηνπο Α.
Γθιαδνπλφθ, Β. Μπειηάγηεθ, Α. Εηηνκίξζθη, ΢. Κνξγθάεθ613 (φινη απφ ηε ΢χλζεζε). ΢ηελ
εξγαζία απηή πήξαλ κέξνο θαη πνιινί εζεινληέο.
΢ην αθαδεκατθφ έηνο 1920/21 νη ζπλαπιίεο ηνπ Χδείνπ έγηλαλ ππφ ηηο ίδηεο
δχζθνιεο ζπλζήθεο ηεο πξνεγνχκελεο ρξνληάο, αιιά γη‟ απηέο δε δηαζψδνληαη πνιιέο
πιεξνθνξίεο. Απφ ηε ιαθσληθή Έθζεζε Απνινγηζκνχ ηνπ Κξαηηθνχ Χδείν καζαίλνπκε,
φηη ζηε κνπζηθή πεξίνδν 1920/21 «πξαγκαηνπνηήζεθαλ νρηψ κνπζηθέο βξαδηέο ησλ
θνηηεηψλ θαη δχν ζπλαπιίεο κε απνζπάζκαηα απφ φπεξεο ζηελ αίζνπζα ηνπ Αθαδεκατθνχ
ζεάηξνπ θσκηθήο φπεξαο, κε ηε ζπκκεηνρή ηεο ρνξσδίαο θαη ηεο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο
ηεο Αθαδεκατθήο φπεξαο, θαη νρηψ ζπλαπιίεο φπεξαο ησλ θνηηεηψλ, ζηε Μεγάιε αίζνπζα
ηνπ Χδείνπ, κε ζπλνδεία πηάλνπ614.
Μεγάιν θαιιηηερληθφ γεγνλφο ζηε κνπζηθή δσή ηνπ Χδείνπ ήηαλ ε επέηεηνο γηα ηα
εθαηφλ πελήληα ρξφληα απφ ηε γέλλεζε ηνπ Μπεηφβελ, ην Γεθέκβξην ηνπ 1920.
Πξαγκαηνπνηήζεθε θνηηεηηθή κνπζηθή βξαδηά, φπνπ αθνχζηεθαλ έξγα ηνπ κεγάινπ
ζπλζέηε. Με ηε ζπλεξγαζία θνηηεηψλ θαη θαζεγεηψλ εθηειέζηεθε ε Σξίηε ζπκθσλία ηνπ
Μπεηφβελ, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Γθιαδνπλφθ. Σν Γεθέκβξην έγηλε κηα ζπλαπιία κε έξγα
ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ. Σηο ίδηεο δξαζηεξηφηεηεο ζπλέρηζε λα έρεη ν ΢χιινγνο θνηηεηψλ ζην
φλνκα ηνπ «Γθιαδνπλφθ». Σν Ννέκβξην, ζηε Μεγάιε αίζνπζα ηνπ Χδείνπ ε ζεαηξηθή
επηηξνπή θνηηεηψλ δηεμάγεη κηα ζπλαπιία, ηα θέξδε ηεο νπνίαο ζα θαηεπζχλνληαλ ζην
Γπηηθφ κέησπν. Έιαβαλ κέξνο δεκνθηιείο θαζεγεηέο, κε επηθεθαιήο ηνλ Γθιαδνπλφθ θαη
θνηηεηέο, αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο έιακςε ην ηαιέλην ηνπ Β. ΢νθξνλίηζθη615.
Πνιιέο δξαζηεξηφηεηεο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ Σάμε ηεο φπεξαο. Σν θζηλφπσξν
ηνπ 1921 παξνπζηάζηεθαλ απνζπάζκαηα απφ φπεξεο616 θαη νιφθιεξε ε φπεξα ηνπ
Σζατθφθζθη Νηάκα πίθα. Οη παξαζηάζεηο είραλ επηηπρία θαη ν ηχπνο άξρηζε λα αλαθέξεη
ηελ άκεζε αλαγθαηφηεηα λα ηδξπζεί έλα ζέαηξν γηα ηνπο εθπαηδεπφκελνπο λένπο
ηξαγνπδηζηέο, ην νπνίν λα ιεηηνπξγεί αδηάθνπα· ηελ ηδέα απηή ηε ζηήξημε ηειηθά θαη ην
Χδείν. Ο ζθνπφο ηνπο ήηαλ λα αλαιάβνπλ απνθιεηζηηθά ηε δηαρείξηζε ηεο Μεγάιεο
αίζνπζαο ηνπ Χδείνπ, λα δεκηνπξγεζεί εθεί έλα ΢ηνχληην ηεο φπεξαο· απηφ θαηάθεξαλ λα
ην πεηχρνπλ ην 1923.
Σν αθαδεκατθφ έηνο 1921/22 ήηαλ ην ηειεπηαίν απφ ηα δχζθνια ρξφληα γηα ην
Χδείν ζηε κεηαεπαλαζηαηηθή πεξίνδν. Ζ κεηαξξχζκηζε δελ είρε μεθηλήζεη αθφκα, ε δνκή
ηνπ Χδείνπ δελ είρε αιιάμεη, ηα καζήκαηα δηεμάγνληαλ φπσο πξηλ, αιιά ηα ζπκπηψκαηα
ησλ αιιαγψλ ήηαλ πιένλ θαλεξά. Μεηά ην ηέινο ηνπ Δκθχιηνπ πνιέκνπ, απμήζεθαλ
ζεκαληηθά νη εγγξαθέο θνηηεηψλ ζην Χδείν. Άιιαμε ην πνζνζηφ ησλ ζπνπδαζηψλ απφ
ηελ εξγαηηθή ηάμε θαη απφ αγξνηηθέο νηθνγέλεηεο. Σν δηδαθηηθφ ζψκα ζπκπιεξψζεθε θαη
ελδπλακψζεθε.
΋ινη θαηαιάβαηλαλ ηε ζεκαζία ηνπ έξγνπ ηνπ Γθιαδνπλφθ· νη θνηηεηέο θαη νη
δηδάζθνληεο ηνλ «ζενπνίεζαλ», γηα ηελ απηαπάξλεζε ηνπ, γηα ηελ αληδηνηειή ππεξεζία

612
Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (LGALI), F. 7441, op. 1, d. 61
«Καηάζηηρν/εκεξνιφγην ηεο κηθξήο επηηξνπήο».
613
΢. Κνξγθάγεθ: Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Σνπ αλέζεζαλ λα θηηάμεη ε
λέα ΢πκθσληθή νξρήζηξα ηνπ Χδείνπ.
614
Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο, F. 7441, op. 1, d. 61.
615
βι. ηελ εθεκεξίδα Ζ Αιήζεηα ηνπ Πεηξνγθξάλη, 10-10-1920.
616
Σζατθφθζθη, Δπγέληνο Ολέγθηλ, Γθνπλφ, Φάνπζη, Μνπζζφξγθζθη, Μπνξίο Γθνληνπλόθ.

184
 185

ηνπ ηνπ ζην Χδείν, πξνο φθεινο ησλ θνηηεηψλ θαη ησλ δηδαζθφλησλ. Δάλ ην Χδείν άληεμε
«αλεμάξηεηα απφ ηηο δχζθνιεο ζπλζήθεο, ηελ έιιεηςε ζέξκαλζεο θ.ιπ. θαη ε ιεηηνπξγία
ηνπ ζπλερίζηεθε ρσξίο δηαθνπή», φινη θαηαλννχζαλ φηη ήηαλ ππνρξεσκέλνη γηα απηφ ζην
δηεπζπληή ηνπ. Απφ ηνπο θαζεγεηέο ηνπ Χδείνπ ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20, κεγάιε
δεκνηηθφηεηα είραλ «ν ηδηνθπήο» Ηβάλ Δξζφθ, δηεπζπληήο ηνπ λένπ ΢ηνχληην ηεο φπεξαο,
ν Δκίι Αικπέξηνβηηο Κνχπεξ, ν νπνίνο αλάιαβε ηε ζπκθσληθή νξρήζηξα θνηηεηψλ, ν Μ.
΢ηέηλκπεξγθ, ν νπνίνο εθπαίδεπζε αξθεηέο γεληέο λέσλ ζπλζεηψλ, ν πηαλίζηαο θαη
ζπλζέηεο Λενλίλη Νηθνιάγηεγθ, έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηελ ΢ρνιήο πηάλνπ ηνπ Χδείνπ
ηνπ Πέηξνγθξαλη /Λέληλγθξαλη, ν ειθπζηηθφο ζηηο δηαιέμεηο ηνπ γηα ηε κνπζηθή Α.
Οζζφθζθη, Αληηπξχηαλεο απφ ην 1921. Ήηαλ αλακθηζβήηεην φηη ππήξραλ θαηαμησκέλνη
δάζθαινη ζε φιεο ηηο εηδηθφηεηεο θαη ζηα ζεσξεηηθά καζήκαηα. Αξθεηά δεκνθηιέο ήηαλ
ζηελ πεξίνδν 1919-1922 ην εθπαηδεπηηθφ έξγν ησλ παξαπάλσ αλαθεξφκελσλ θαζεγεηψλ
(Αθίκνβα, Αληξέγηεθ, Μπνζζέ617, Μπξηάλ, Ν.Η. Γθνινπκπφθζθαγηα, ΢.Η. ΢αθλίζθη θ.ιπ.).
Ζ επηξξνή ησλ λέσλ ηδεψλ θάλεθαλ ζηελ πξνζπκία, κε ηελ νπνία νη θαζεγεηέο
αμηνπνηνχζαλ ηηο δπλάκεηο ηνπο «γηα ηελ πξνπαγάλδα ηεο κνπζηθήο ηέρλεο, γηα λα έξζεη ε
κνπζηθή πην θνληά ζηα ιατθά ζηξψκαηα, ζην ζηξαηφ θαη ζην λαπηηθφ». Σν Φεβξνπάξην
ηνπ 1922, κηα νκάδα θνηηεηψλ δεκηνχξγεζε παξάξηεκα ηνπ Ρσζηθνχ θνκκνπληζηηθνχ
θφκκαηνο ζην Χδείν. Οη κεγάιεο αιιαγέο ήξζαλ ζχληνκα (Μπξφλθηλ, 1984).
Δπηβάιιεηαη λα πνχκε θαη ιίγα ιφγηα γηα ην Ηλζηηηνύην Ηζηνξίαο ησλ Σερλώλ, ην
νπνίν ηδξχζεθε ην 1912, κε ελέξγεηεο θαη ρξήκαηα ηνπ επεξγέηε Β. Ενχκπνθ. Αξρηθά εθεί
ιεηηνχξγεζε κηα βηβιηνζήθε, ε νπνία ζπκπεξηιάκβαλε επηζηεκνληθέο κειέηεο ζηε ζθαίξα
ηεο εηθαζηηθήο ηέρλεο. Σν 1913 μεθίλεζαλ νκηιίεο, αλνηρηέο γηα ην επξχ θνηλφ, κε βάζε
ηελ Ηζηνξία ηεο ηέρλεο. Σν 1916 πξνζηέζεθαλ θαη δηαιέμεηο γηα ηελ Ηζηνξία ηεο κνπζηθήο.
Σελ ίδηα ρξνληά, ην Τπνπξγείν Λατθήο Δθπαίδεπζεο εμέδσζε δηαηαγή, κε ηελ νπνία ην
Ηλζηηηνχην γηλφηαλ «ειεχζεξν αλψηαην εθπαηδεπηηθφ ίδξπκα, γηα πξφζσπα απφ ηα δχν
γέλε, κε ηξίρξνλε εθπαίδεπζε»618.
Μεηά ηελ Δπαλάζηαζε, ην Ηλζηηηνχην θξαηηθνπνηήζεθε θαη κεηνλνκάζζεθε ζε
«Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο Σέρλεο». Σν 1919 ηδξχζεθε έλα μερσξηζηφ Σκήκα Ηζηνξίαο
θαη Θεσξίαο ηεο Μνπζηθήο, κε ελλέα έδξεο: ηξεηο γηα ηε Γεληθή Ηζηνξία ηεο Μνπζηθήο
(Μεζαίσλαο, Αξρή ηεο φπεξαο έσο ην ηέινο ηνπ 18νπ αηψλα θαη Ηζηνξία ηεο κνπζηθήο ηνπ
19νπ–20νπ αηψλα), ηξεηο γηα ηελ Ηζηνξία ηεο Ρσζηθήο Μνπζηθήο (Γεκνηηθή, Δθθιεζηαζηηθή
θαη Κνζκηθή κνπζηθή), κηα γηα ηελ Αθνπζηηθή θαη ηελ Φπρνινγία ηνπ ήρνπ, κηα γηα ηε
Μνπζηθή Αηζζεηηθή θαη κηα γηα ηε Θεσξία ηεο κνπζηθήο. Αλάκεζα ζηνπο δηδάζθνληεο
ήηαλ θαη νη Αζάθηεθ, ΢.Κ. Μπνχιηηο619, Καξαηίγθηλ, Β. Κνβαιέλθνθ620, ΢.Μ. Ληαπνπλφθ,
Οζζφθζθη, Α.Β. Πξενκπξαδέλζθη621 θαη ΢ηέηλκπεξγθ. Σν Μνπζηθφ ηκήκα άξρηζε ηε
ιεηηνπξγία ηνπ ζηηο 19-2-1920 θαη ήηαλ ην πξψην ζηε Ρσζία κνπζηθν-ζεσξεηηθφ θαη
ηαπηφρξνλα επηζηεκνληθφ ίδξπκα.
Αιιά ε δσή ηνπ Ηλζηηηνχηνπ δελ είρε κεγάιε δηάξθεηα. Σν 1921 κεηακνξθψζεθε ζε
εξεπλεηηθφ-επηζηεκνληθφ ίδξπκα, θαη νη επηπηψζεηο απφ απηφ ήηαλ άκεζεο: ηελ ίδηα

617
Γηνπάιηεξ Αληφλνβηηο Μπνζζέ (1878-1958): Ρψζνο ηξαγνπδηζηήο ηεο φπεξαο (κπάζνο),
ζθελνζέηεο θαη δάζθαινο
618
Απφ ηελ Ηζηνξία ηεο ΢νβηεηηθήο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο, ζει. 214.
619
Ο ΢. Κ. Μπνχιηηο (Bulich) αζρνιήζεθε κε ηελ Ηζηνξία ηεο κνπζηθήο θαη Μνπζηθή Δζλνγξαθία.
Άιιεο κειέηεο ηνπ έρνπλ ζρέζε κε ηελ Αξραηνινγία θαη Ηζηνξία ηεο Γισζζνινγίαο ζηε Ρσζία (βι.
http://www.moscowbooks.ru/book.asp?id=533121).
620
Β. Κνβαιέλθνθ (Kovalenkov): Ρψζνο εξεπλεηήο θαη θαζεγεηήο ζην Ζιεθηξνηερληθφ
Παλεπηζηήκην ηνπ Λέληλγθξαλη (1920-30), αζρνιήζεθε κε ηελ ειεθηξηθή αλακεηάδνζε (εθεδξεία) (βι. ζην
δηαδίθηπν: «magnetic circuits», «Kovalenkov‟s relay» θ.ιπ.).
621
Αληνλίλ Βίθηνξνβηηο Πξενκπξαδέλζθη (Preobrazhensky) (1970-1929): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο
(ηζηνξηθφο ηεο κνπζηθήο), παιαηνγξάθνο θαη δάζθαινο. Ο Μ. Μπξάδληθνθ ζπλέρηζε ην έξγν ηνπ ζην Χδείν
ηνπ Λέληλγθξαλη.

185
 186

ζηηγκή άξρηζε λα δηαιύεηαη ην Σκήκα Θεσξίαο ηεο ΢ύλζεζεο ηνπ Χδείνπ

Λέληλγθξαλη [(ζηελ Ηζηνξηθφ-ζεσξεηηθή θαηεχζπλζε θαη ΢χλζεζε, ην νπνίν
νινθιεξψζεθε ην 1926, κε ηελ ίδξπζε ηνπ Δπηζηηκνληθνπ-κνπζηθνχ Σκήκαηνο
(Μνπζηθνινγίαο)]. Έηζη, ε πξνεηνηκαζία ησλ κειινληηθψλ Ρψζσλ κνπζηθνιφγσλ έγηλε
απνθιεηζηηθφηεηα ησλ Χδείσλ.
Έρνπκε πνιιέο καξηπξίεο ηνπ ΢νζηαθφβηηο γηα ηε δχζθνιε θαηάζηαζε ζην Χδείνπ
ηνπ Πέηξνγθξαλη ζηα πξψηα κεηαεπαλαζηαηηθά ρξφληα. ΢ηα 1922, ζηε Μφζρα,
πξαγκαηνπνηήζεθε έλα θνλζέξην γηα ηελ εηθνζηή πέκπηε επέηεην πξνο ηηκή ηνπ
Γθιαδνπλφθ622· καο αλαθέξεη ν ΢νζηαθφβηηο: «ν Γθιαδνπλόθ πήγε θαη κεηά ην γθαιά, ν
Λνπλαηζάξζθη, ν Λατθόο Κνκηζάξηνο ηεο Δθπαίδεπζεο, έβγαιε θάπνην ιόγν. Αλαθνίλσζε
πσο ε θπβέξλεζε είρε απνθαζίζεη λα παξάζρεη ζηνλ Γθιαδνπλόθ πόξνπο δηαβίσζεο, πνπ ζα
δηεπθόιπλαλ ηε δεκηνπξγηθόηεηά ηνπ θαη ζα ήηαλ αλάινγεο κε ηα επηηεύγκαηα ηνπ… Οη
θαηξνί ήηαλ δύζθνινη θαη γεκάηνη θηώρεηα. Ο Γθιαδνπλόθ, πνπ θάπνηε ήηαλ γεξόο θαη
δπλαηόο άληξαο, είρε ράζεη πνιύ βάξνο, θάηη ην νπνίν ήηαλ θαηαζηξνθηθό γηα ηελ πγεία ηνπ.
Σα παιηά ηνπ ξνύρα έπιεαλ πάλσ ηνπ, ιεο θαη ην ζώκα ηνπ ήηαλ απιά κηα θξεκάζηξα γη‟
απηά… Ξέξακε πσο δελ είρε θαλ παξηηηνύξεο, γηα λα γξάςεη ηηο εκπλεύζεηο ηνπ. ΋κσο,
απνθάιπςε κηα εθπιεθηηθή πνηόηεηα ηεο αμηνπξέπεηάο ηνπ. Καη ηεο αθεξαηόηεηάο ηνπ. Δίπε
πσο δελ ρξεηάδεηαη απνιύησο ηίπνηα θαη δήηεζε ίζε κεηαρείξηζε, κηα κεηαρείξηζε πνπ λα κελ
ηνλ μερσξίδεη από ηνπο άιινπο πνιίηεο. Αλ ε θπβέξλεζε είρε ζηξέςεη ην ελδηαθέξνλ ηεο ζηε
κνπζηθή δσή, είπε ν Γθιαδνπλόθ, ηόηε αο ην έζηξεθαλ όιν ζην θνλζεξβαηνπάξ, πνπ ήηαλ
μεπαγηαζκέλν. Γελ ππήξραλ θαπζόμπια, ηίπνηα πνπ λα κπνξνύζε λα δεζηάλεη ην θηίξην θαη
ηηο αίζνπζέο ηνπ. Ζ ζπκπεξηθνξά ηνπ Γθιαδνπλόθ πξνθάιεζε θάπνην κηθξό ζθάλδαιν.
Χζηόζν, έδσζε ζην Κνλζεξβαηνπάξ ηελ επθαηξία λα απνθηήζεη θαπζόμπια» (Βνιθφθ,
1982).
Απφ ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν δηαζψζεθε ζην Αξρείν Καιαθάηε έλα κνλαδηθφ
έξγν: ην Prélude (La)/Πξεινύληην (Λα), γηα πηάλν, ζε Ρε κείδνλα (Πέηξνγθξαλη,
22/10/1921), πνιχ δηαθνξεηηθφ απφ ηα πξφηππα πνπ καο άθεζε ν ζχλζεηεο απφ ηελ
Πξψηε πεξίνδν. Σν Πξεινύληην, γξακκέλν ζε δηκεξή θφξκα, ρξεζηκνπνηεί ειάρηζηα
κνπζηθά ζηνηρεία: αξκνλία (κε ζπγρνξδίεο) θαη κηα ιηηή κεισδία, κε ζπλερφκελεο
παξάιιειεο νθηάβεο, φπνπ μερσξίδεη ν θζφγγνο Λα. Ξεθηλάεη κε ηζνθξάηε ζηε
δεζπφδνπζα (Λα κείδνλα), φπνπ παξνπζηάδεηαη θαη ην δίκεηξν κνηίβν ηνπ θνκκαηηνχ, ην
νπνίν ζηε ζπλέρεηα αθνχγεηαη αληίζηξνθα ζην αξηζηεξφ ρέξη. Απηφ ην παηρλίδη ζπλερίδεη
ζε φιε ηε δηάξθεηα ηνπ έξγνπ θαη απνδεηθλχεη ην κεγάιν αξκνληθφ γνχζην ηνπ Γαζθάινπ
ηεο Αξκνλίαο. Σν θνκκάηη είλαη απζηεξά ηεηξαγσληζκέλν (4+4+4+4 κέηξα), ε επαλάιεςε
ηνπ ζέκαηνο αθνινπζεί ην ζρήκα (4+4+5), θαη έπεηηα ην ζέκα αθνχγεηαη μαλά ζε Ρε
κείδνλα θαη πάιη κε παξφκνην ηξφπν (4 κέηξα ζέκα+ 4  +3 - παηρλίδη κε ηε δπλακηθή).
΢ηε κλήκε ηνπ αθξναηή κέλεη ν θζφγγνο «Λα», φπσο θαη νλνκάζηεθε ην έξγν
«Πξεινχληην ζε Λα».
Σν 1923, κε πξσηνβνπιία ηνπ Αληηπξχηαλε Οζζφθζθη, πξνζθάιεζαλ λα εθιεγεί σο
θαζεγεηήο ΢χλζεζεο ζην Χδείν ηνλ Β.Β. ΢ηεξκπαηζφθ (δίδαζθε κε δηαθνπέο απφ ην 1912
σο ην 1948)623. Ήηαλ ιίγν πξηλ απφ ηε ζχειια πνπ αθνινχζεζε, ιίγν πξηλ απφ ηελ απεηιή
ηνπ ζνβαξνχ θηλδχλνπ. Ο ΢ηεξκπαηζφθ ήηαλ έλαο αλαγλσξηζκέλνο ζπλζέηεο θαη
ζπλδηθαιηζηήο, επηπιένλ θαη Yπεχζπλνο ηνπ MUZO Narkompros624. Αθφκα, φηαλ ήηαλ
622
βι. Svetlana Glukhen‟kova, «L‟hommage Glazunovu (О prazdnovanii 25-letiya deyatel‟nosti
Glazunova)», http://conservatory.ru/files/gluhenkova.pdf.
623
Ο Β. ΢ηεξκπαηζηφθ δίδαζθε ζηα δηαζηήκαηα 1923-1931 (αξρηθά Πξαθηηθή ζηελ Αξκνλία,
Αλαγλψξηζε παξηηηνχξσλ θαη Μνπζηθή αλάιπζε) θαη 1944-1948. ΢ηάζεθε δχν θνξέο ζχκα ηνπ πνιέκνπ κε
ην «θνξκαιηζκφ ζηε κνπζηθή» θαη αλαγθάζηεθε λα δηαθφςεη ηε δηδαζθαιία ηνπ ζην Χδείν. Ο Μ. Σζνπιάθε
ζπκάηαη φηη ζηα ρξφληα πνπ ζπνχδαζε κε ηνλ ΢ηεξκπαηζηφθ (1926-1931), ν κέζνο φξνο ηεο ηάμεο ηνπ ήηαλ
κφιηο 15-17 καζεηέο (Μ. Σζνπιάθε, 1990:32).
624
Μνπζηθφ ηκήκα ηνπ Δπηηξνπάηνπ ηεο Λατθήο Δπηκφξθσζεο.

186
 187

θνηηεηήο, κε πξσηνβνπιία ηνπ Γθιαδνπλφθ, εζηάιε σο Αξρηκνπζηθφο ζην ζίαζν ηνπ

Νηηάγθηιεθ, θαη ηαμηδεχνληαο καδί ηνπο γλψξηζε ην κνπζηθφ πνιηηηζκφ πνιιψλ
επξσπατθψλ ρσξψλ. Μαο έξρεηαη ζην λνπ κηα ζχγθξηζε κεηαμχ ηνπ ΢ηεξκπαηζφθ θαη ηνπ
Α. Ρνπκπηλζηάηλ: θαη νη δχν ήηαλ γεκάηνη κε ηζρπξή ζέιεζε θαη αλεμέιεγθηε πνιιέο
θνξέο ελέξγεηα, ήηαλ άλζξσπνη κε αλεμάξηεην, εγεηηθφ, ηξαρχ θαη απφηνκν ραξαθηήξα.
Ο ΢ηεξκπαηζφθ δνχιεςε έλα ρξφλν ζην Χδείν θαη έπεηηα πξφηεηλε ηελ πνιχ
ξηδνζπαζηηθή ηδέα, γηα ηνλ θαηξφ εθείλν, νη θνηηεηέο λα μεθηλήζνπλ ηελ Πξαθηηθή ηνπο
ζηε ΢ύλζεζε από ην πξώην έηνο θαη λα ζεσξεζεί απηό σο θύξηα εηδίθεπζε.
Μαληεχνπκε εχθνια ηελ απάληεζε ησλ «αθαδεκατθψλ»: νη θνηηεηέο πξέπεη πξψηα λα
θαηαθηήζνπλ ηελ ηερληθή θη έπεηηα λα αζρνιεζνχλ κε ηε ζχλζεζε. Αιιά κε ηε βνήζεηα
ηνπ Οζζφθζθη, ε κεηαξξχζκηζε απηή, ηελ νπνία ζηήξημε θαη ην Χδείν Μφζραο,
εθαξκφζηεθε ζε φια ηα Χδεία ηεο Δ΢΢Γ, ην 1924.
Αζρνιεζήθακε κε έλα κέξνο απφ ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Υ. Κνπζλαξηφθ, ν
νπνίνο είρε εηζαρζεί ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, ην 1912. Γηέθνςε ηηο ζπνπδέο ηνπ γηα 9
νιφθιεξα ρξφληα (1914-1923), ιφγσ ηεο εκπφιεκεο θαηάζηαζεο ζηελ Πεηξνχπνιε. Σν
1923 ηνπ δφζεθε ε επθαηξία λα επηζηέςεη ζην Χδείν, γηα λα απνθνηηήζεη. ΢ην δηάζηεκα
πνπ απείρε απφ ην Χδείν, ε εζσηεξηθή φςε ηνπ είρε αιιάμεη νπζηαζηηθά. Κάηη απφ κέζα
ηνπ ζαλ λα δσληάλεςε, λα ζπγθηλήζεθε (ηαξάρηεθε θαη αλεζχρεζε), θάηη ηνλ έθαλε
πεξηζζφηεξν εθδεισηηθφ θαη ελζνπζηψδε. Δκθαλίζηεθε ν «λένο ηχπνο» θνηηεηή, πνπ
επάλσ ηνπ θαίλνληαλ ηα ζεκάδηα ζηξαηησηηθήο ζηνιήο. Ήηαλ ν θνηηεηήο πνπ είδε πνιιά,
έδεζε πνιιά θαη έθεξλε καδί ηνπ ηηο ηδέεο ηνπ λένπ θαηξνχ. Γεκηνπξγήζεθαλ γηα πξψηε
θνξά θνηηεηηθνί νξγαληζκνί, νη νπνίνη κε «πάζνο θαη δήιν» ιάκβαλαλ κέξνο ζηελ
«πεξεζηξφηθα» ηνπ Χδείνπ. Καηλνχξγηεο ηάζεηο εκθαλίζηεθαλ θαη ζηνπο θαζεγεηέο. ΢ηγά-
ζηγά άξρηζαλ λα κεηψλνληαη νη απνζηάζεηο πνπ είραλ νη θνηηεηέο κε ηνπο δαζθάινπο ηνπο.
Αιιά νπζηαζηηθέο αιιαγέο ζην ζχζηεκα εθπαίδεπζεο αθφκα δελ ππήξραλ. Παξέκεηλαλ
ακεηάβιεηεο νη παιηέο κέζνδνη ηεο δηδαζθαιίαο ζηηο ηάμεηο ηεο Θεσξίαο, κνινλφηη
ππήξραλ θξηηηθά ζρφιηα φρη κφλν απφ ηελ πιεπξά ησλ θνηηεηψλ, αιιά θαη απφ ηνπο
θαζεγεηέο.
΋πσο καξηπξεί ν Κνπζλαξηφθ, θαλεξφ ήηαλ φηη θαη ν Καιαθάηεο αληαπνθξίζεθε
ζην πλεχκα ηεο λέαο επνρήο: «νη θνηηεηέο ησλ Σάμεσλ ηεο Θεσξίαο βξήθαλ ηελ επθαηξία
λα εθδειώζνπλ ηε δηθή ηνπο δεκηνπξγηθή (θαιιηηερληθή) πξσηνβνπιία, ζε ζεκαληηθά
κεγαιύηεξν βαζκό, από ό,ηη λσξίηεξα. Απηό εγώ ην έλησζα μεθάζαξα απαζρνινύκελνο κε
ηνπο θαζεγεηέο Β.Π. Καιαθάηε (Σάμε ηεο Αληίζηημεο), Α.Μ. Εηηνκίξζθη, Σάμε ηεο
΢ύλζεζεο (ζέκα κε παξαιιαγέο θαη ζνλάηαο) θαη Μ. Σζεξλόθ (Δλνξρήζηξσζε).
Υξεζηκνπνηώ ηελ πεξίπησζε, γηα λα πσ θαιά ιόγηα γηα ηνπο δαζθάινπο κνπ· ε απαξάκηιιε
επαηζζεζία ηνπο θαη ην θαινπξναίξεην θέξζηκν ζηνπο καζεηέο ηνπο θαιιηέξγεζαλ ζε κέλα
ηελ αίζζεζεο ηεο βαζηάο θαη αηώληαο επγλσκνζύλεο» (Υ. Κνπζλαξηφθ, «΢ηηο θαηλνχξγηεο
φρζεο», Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο, 1962: 83, 88).

5.2.5. Σν έηνο 1925. Ζ αιιαγή ζην δηδαθηηθό πξνζσπηθό.

΢ηελ πεξίνδν 1923-26, κε πξσηνβνπιία ηνπ Α. Οζζφθζθη, ζην Χδείν
πξνζθιήζεθαλ θαη εθιέρηεθαλ αξθεηνί ηαιαληνχρνη λένη κνπζηθνί, παξά ηελ αληίδξαζε
ηνπ Γθιαδνπλφθ θαη ησλ θαζεγεηψλ πνπ ηνλ ζηήξηδαλ. Ηδξχζεθαλ θαη λέα ηκήκαηα:
Καζνδεγεηηθφ-Παηδαγσγηθφ (1/1/1925)625, Δπηζηεκνληθφ-Μνπζηθφ (1925-26, κε ηξεηο

625
Σν ηκήκα αλέιαβε ηελ πξνεηνηκαζία ησλ κεισδηθψλ θαζνδεγεηηθψλ ζηειερψλ γηα ηελ
θαιιηηερληθή εξαζηηερλία, ε νπνία αλζνχζε εθείλε ηελ πεξίνδν. Ηδξπηήο ηνπ ήηαλ ν Αλαηφιη
Κνλζηαληίλνβηηο Μπνπηζθφη (Butskoy) (1892-1965), Ρψζνο κνπζηθνιφγνο θαη ζπλζέηεο. Βέβαηα, νη
επίζεκνη θχθινη ηνπ Χδείνπ («νη νπηζζνδξνκηθνί») έιεγαλ φηη «ν θαζνδεγεηήο είλαη αηάιαληνο κνπζηθφο
θαη ν κνπζηθνιφγνο είλαη θάπνηνο πνπ δελ μέξεη λα ζπλζέηεη, λα παίδεη θάπνην φξγαλν θαη λα δηεπζχλεη»
(Κξεκιηφθ, 1937:112).

187
 188

εηδηθεχζεηο: ηζηνξηθν-θνηλσληνινγηθή, ζεσξεηηθή θαη θπζηθν-αθνπζηηθή)626, Γηεχζπλζε

Οξρήζηξαο (Μάξηηνο 1926), ΢θελνζεζίαο (1925). Οη θνηηεηέο μεθίλεζαλ πξαθηηθή ζην
αληηθείκελν ηνπο (Οθηψβξηνο 1924), νξγαλψζεθαλ λέεο ζεηξέο καζεκάησλ, ππφ ηελ
νλνκαζία «αθαδεκατθή θνχξζα» (Φεβξνπάξηνο 1924), απφ ηα νπνία ιίγν αξγφηεξα
πξνέθπςε ην κεηαπηπρηαθφ ηκήκα (1926-27), δεκηνπξγήζεθε ε Έδξα «Τπνρξεσηηθφ
πηάλν», ελψ παξάιιεια νη θνηηεηέο δηδάζθνληαλ (ζην πλεχκα ηνπ λένπ θαηξνχ) νη
Πνιηηηθέο Δπηζηήκεο (1925-26). Οη ηάμεηο ησλ θαζεγεηψλ ιεηηνπξγνχζαλ «κε αλνηρηέο
πφξηεο» θαη ειεχζεξε πξφζβαζε ζηνπο θνηηεηέο, γηα λα αθνχζνπλ θαη λα επηιέμνπλ κφλνη
ηνπο κε πνηνλ ζα θάλνπλ κάζεκα (1924-25). Ζ Πξαθηηθή ζηε ζχλζεζε μεθηλνχζε πιένλ
απφ ην πξψην έηνο (1925-26, πάιη κε ηελ αληίζεζε θάπνησλ θαζεγεηψλ). Ηδξχζεθε
ζπλδηθάην (1924), δεκηνπξγήζεθε κφληκν επηζηεκνληθφ γηαηξηθφ γξαθείν γηα ηε ζπλερή
παξαθνινχζεζε ησλ ηξαγνπδηζηψλ (1925), ηδξχζεθε Δζλνγξαθηθφ γξαθείν (1927). Σέινο,
ην Χδείν απέθηεζε ηε δπλαηφηεηα λα εθδφζεη δηδαθηηθά βηβιία (1926-27)627 θ.ιπ.
Ήδε απφ ην 1924 είραλ μεθηλήζεη νη «Βξαδηέο ηεο ζχγρξνλεο κνπζηθήο». Κχξηνο
ζηφρνο ηνπο ήηαλ ε γλσξηκία ηνπ θνηλνχ κε ηε δπηηθνεπξσπατθή κνπζηθή, ε νπνία έθηαλε
ζηελ Δ΢΢Γ ζε κνξθή παξηηηνχξσλ, βηβιίσλ θαη κέζσ ησλ ζπλαπιηψλ θαη επεξέαζε πνιχ
ηνπο «λεσηεξηζηέο», νη νπνίνη είραλ θαηαθηήζεη φια ηα ηκήκαηα ηνπ Χδείνπ. Ο
λεσηεξηζκφο ησλ κεζφδσλ ηνπο, κε θχξην ζηνηρείν ην δηαλνεηηθφ πάζνο, έδεημε πφζν
αλεπαξθήο είλαη, κφιηο ζπγθξνχζηεθε κε ηελ πξαγκαηηθή δσή. Οη θνηηεηέο ζηε ΢χλζεζε
αμηνπνηνχζαλ ηε «γξακκηθφηεηα» θαη ηελ «αληίζηημε» (πνιπθσληθή θαθνθσλία), θαη
ζεσξνχζαλ ηελ «αξκνληθή κνπζηθή» θαηψηεξν είδνο. Ήηαλ απφιπηα αληίζεηνη κε ηα
«ηέζζεξα θαη ηα νρηψ κέηξα», ηα νπνία έδεηρλαλ «ηεηξαγσληζκφ θαη κεραληθφηεηα» ζηε
ζχλζεζε. Τπνθιίλνληαλ κπξνζηά ζηνπο Hindemith θαη ΢ηξαβίλζθη. Δπηπιένλ,
ζπλαγσλίδνληαλ κεηαμχ ηνπο ζην «λεσηεξηζκφ». Οη θαθνθσλίεο θαη κάιηζηα νη πην
έληνλεο έγηλαλ ζεκάδηα ηνπ θαινχ ζηπι. ΢ε δχζθνιε θαηάζηαζε βξέζεθαλ νη θνηηεηέο
πνπ ζπνχδαδαλ κε θαζεγεηέο πνπ ήηαλ αληίζεηνη κε ην «λεσηεξηζκφ». Οη θαζεγεηέο Α.
Γθιαδνπλφθ, Μ. ΢ηέηλκπεξγθ, Λ. Νηθνιάγηεθ628 (κάιινλ θαη Καιαθάηεο) θ.ά.
ζεσξήζεθαλ «ρσξίο ειπίδα νπηζζνδξνκηθνί».
Σν 1927/28, κηα δεθαεηία κεηά ηελ Δπαλάζηαζε, ην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη
βξηζθφηαλ ζε ζηαπξνδξφκη θαη ζε δίιεκκα. Δίραλ δεκηνπξγεζεί ζνβαξά πξνβιήκαηα απφ
ηελ έιιεηςε κηαο εληαίαο κεζφδνπ, ελφο θνηλνχ πξνζαλαηνιηζκνχ. Υξνλνινγψληαο ηε
κειέηε ηνπ Κξεκιηφθ κε ηελ πξψηε αληηθνξκαιηζηηθή εθζηξαηεία, δηαβάδνπκε φηη αθφκα
ην 1937 ζεψξεζαλ φηη «ν θαηξφο απέδεημε πσο ζηελ πιεπξά ησλ „ξεηξφ‟ (νη αθαδεκατθνί)
ππήξρε κεγάιε δφζε αιήζεηαο, φπσο θαη λσξίηεξα δίθην είραλ ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ν
Ληάληνθ, νη νπνίνη ήηαλ ελάληηα ζην κνληεξληζκφ ηνπ Πξνθφθηεθ θαη ηνπ ΢ηξαβίλζθη,
αιιά ην ιάζνο ζηελ πξψηε θαη ζηε δεχηεξε πεξίπησζε ήηαλ φηη ε θξηηηθή ηνπ
κνληεξληζκνχ γηλφηαλ απφ ηελ ζθνπηά ηνπ παξειζφληνο θαη φρη ηνπ κέιινληνο»
(Κξεκιηφθ, 1937: 111-120).
΋ζνλ αθνξά ην Σκήκα ΢χλζεζεο, ην 1925 νη πξψελ καζεηέο ηνπ Καιαθάηε, ν Β.
΢ηεξκπαηζηφθ, ν Υ. Κνπζλαξηφθ, ν Γηνπ. Σηνχιηλ, ν Μηραήι Αιεμέγηεβηηο Γηνχληηλ, ν
Μπνξίο Αζάθηεθ (θαζεγεηήο απφ ην 1925) θαη ν Π. Μπ. Ρηαδάλνθ (δίδαζθε απφ ην 1925),
έιαβαλ κέξνο ζηελ αλαζθφπεζε ηεο κεζνδνινγίαο δηδαζθαιίαο ηεο Θεσξίαο ηεο
΢χλζεζεο. Ζ πξσηνβνπιία αλήθε ζην ΢ηεξκπαηζηφθ. Σφηε θαηαξγήζεθαλ πνιιά απφ ην
δηδαθηηθφ ζχζηεκα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Πξνζθιήζεθαλ επίζεο θαη νη ηζηνξηθνί ΢.Λ.

626
Μεηνλνκάζηεθε ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1928 ζε Μνπζηθνινγηθφ Σκήκα, κεηά απφ πξφηαζε ηνπ
Αζάθηεθ.
627
Γηνχ. Σηνχιηλ, Δηζαγσγή ζηελ αξκνληθή αλάιπζε, Κarl Nef, Ηζηνξία ηεο κνπζηθήο (ζε κηα «ξηδηθή»
επηκέιεηα θαη κεηάθξαζε απφ ηε γαιιηθή γιψζζα ηνπ Μπ. Αζάθηεθ, Λέληλγθξαλη, 1930¹, Μφζρα, 1938²).
628
βι. ηελ πξνζζήθε/παξάξηεκα ζην Πξσηφθνιιν, αξ. 82 απφ ηελ ζπλεδξίαζε ηεο Γηνίθεζεο ηνπ
Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη, 10/12/1927 (Αξρείν ηνπ Χδείνπ).

188
 189

Γθίλζκπνπξγθ629 θαη Ρ.Η. Γθξνχκπεξ630, γηα λα ζηειερψζνπλ ην λέν Ηζηνξηθφ-Θεσξεηηθφ

Σκήκα (Σκήκα Μνπζηθνινγίαο), ην νπνίν άξρηζε λα ιεηηνπξγεί ην έηνο 1926, ππφ ηελ
επίβιεςε ηνπ Μπ. Αζάθηεθ.
Ο Υξηζηνθφξ Κνπζλαξηφθ άξρηζε λα δηδάζθεη ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη
απφ ην 1925 (΢χλζεζε θαη Αληίζηημε, ηελ νπνία ζπνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε) θαη ην 1939
εμειέγε θαζεγεηήο. ΢ηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ γξάθεη φηη έπξεπε λα ιχζεη ην δήηεκα ηεο
επαλεμέηαζεο ησλ κεζφδσλ ηεο δηδαζθαιίαο ηεο Αληίζηημεο (Κνπζλαξηφθ, 1962: 91). Με
βάζε ηελ πινχζηα βηβιηνγξαθία γηα ην ζέκα απηφ, ζεσξνχκε φηη ε κεηαξξχζκηζε ζην
Χδείν πεξηγξάθεηαη θαιχηεξα ζηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ.
΢χληνκα απφ ην «RAPM» θαηεγφξεζαλ ηνπο «λεσηεξηζηέο» γηα θνξκαιηζκφ· απηφ
ηνπο πξφζθεξε αξθεηή πίθξα. «Αιιά ε δσή έδεημε φηη νη λέεο κέζνδνη πεξηείραλ πνιιέο
ινγηθέο ζθέςεηο, νη νπνίεο δελ έραζαλ ηελ επηθαηξφηεηά ηνπο θαη ζηε ζεκεξηλή επνρή»,
αλαθέξεη ν Κνπζλαξηφθ. Ζ θαζηέξσζε θαη ε εθαξκνγή ησλ λέσλ κεζφδσλ έγηλε απνδεθηή
κε κηα «δσληαλή αληίδξαζε» απφ ηελ πιεπξά ησλ θνηηεηψλ. Σφηε ε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο
δηαζπάζηεθε ζε δχν θαηεπζχλζεηο: ΢χλζεζε θαη Ηζηνξηθφ-Θεσξεηηθφ Σκήκα (ην νπνίν
ζπλδέζεθε κε ηνλ Αζάθηεθ). Σα πξνγξάκκαηα δηδαζθαιίαο δελ είραλ αθφκα
ππεξθνξησζεί, φπσο αξγφηεξα. Ο θχξηνο ζθνπφο ησλ κεηαξξπζκίζεσλ ηνπ πξνγξάκκαηνο
ήηαλ λα έξζεη πην θνληά ζηα δεηήκαηα ηεο πξαθηηθήο θαη λα γίλεη πην νινθιεξσκέλν απφ
αλαγλσζηηθήο πιεπξάο.
Ο ΢ηεξκπαηζηφθ δελ ιάκβαλε ν ίδηνο κέξνο ζηελ αλαζεψξεζε ησλ δεηεκάησλ ηεο
κεζνδνινγίαο. Ήηαλ ν βαζηθφο ππνζηεξηθηήο ησλ λέσλ ηδεψλ θαη ν ππεξαζπηζηήο ηνπο,
φηαλ έπξεπε ε λέα γεληά δηδαζθφλησλ λα έξζεη ζε ζχγθξνπζε κε ηνπο εθπξνζψπνπο ηεο
παιηάο αθαδεκατθήο ζρνιήο. Πάληα κε ην ηακπεξακέλην ηνπ θαη κε ηελ αλεβαζκέλε ηνπ
δηάζεζε ζηήξηδε εζηθά ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπ. Ο Μηραήι Σζνπιάθε (καζεηή ΢χλζεζεο
ηνπ ΢ηεξκαηζηφθ), αλαθέξεη φηη ν ΢ηεξκαηζηφθ ήηαλ «έλα πξφζσπν ηξαγηθφ». Σνπ
αλαηέζεθε ε αξκνδηφηεηα «λα θαζαξίζεη ην Χδείν απφ ην αθαδεκατζκφ». ΋ηαλ φκσο
έβιεπεο ηνπο ακέηξεηνπο καζεηέο ηνπ, ζθνξπηζκέλνπο ζε θάζε γσλία ηεο πξψελ Δ΢΢Γ,
αμηνινγνχζεο θαη κε ην παξαπάλσ ηελ πξνζθνξά ηνπ ζηε ΢ρνιή ΢χλζεζεο ηνπ Χδείνπ
(Chulaki,”V.V. Shcherbachyova i ego shkola”, Sovetskaya musïka, 1959, No 5).
Ζ «δσληάληα ηεο αηκφζθαηξαο» ζην Σκήκα ηεο ΢χλζεζεο νδήγεζε ζηελ χπαξμε δχν
θχξησλ δεκηνπξγηθψλ θαηεπζχλζεσλ (αξγφηεξα έγηλαλ πεξηζζφηεξεο): ηνπ γακπξνχ ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ηνπ θαζεγεηή Μ. ΢ηέηλκπεξγθ (καδί κε ηνπο παιηνχο εθπξνζψπνπο ηεο
΢ρνιήο) θαη ηνπ Β. ΢ηεξκαηζηφθ. Ο ηειεπηαίνο πξνζαλαηνιίζηεθε πξνο ηηο δεκηνπξγηθέο
αλαδεηήζεηο ηνπ Σζατθφθζθη θαη ηα θαιχηεξα επηηεχγκαηα ηεο ζπκθσληθήο κνπζηθήο ζηε
Γπηηθή Δπξψπε. Οη κέζνδνη πνπ εθάξκνζε ν ΢ηεξκπαηηφθ, δηεχξπλαλ ηνλ νξίδνληα ησλ
λέσλ ζπλζεηψλ θαη ηα ηερληθά κέζα, ηα νπνία πιένλ ρξεζηκνπνηνχζαλ ζηε ζχλζεζε, γηα
απηφ θαη είρε πνιινχο ππνζηεξηθηέο απφ ηελ πιεπξά ησλ θνηηεηψλ.
Ζ νκάδα ησλ λεσηεξηζηψλ είρε ηε ζηήξημε ηνπ Αληηπξχηαλε Οζζφθζθη, ηνπ
θαζεγεηή Σζεξλφθ (Δλνξρήζηξσζε) θαη αθφκα θαη ησλ θνηηεηψλ ηεο αθαδεκατθήο
παξάηαμεο. Ο Γηνχξη Σηνχιηλ αλέιαβε ηε δηδαζθαιία ηεο Αξκνλίαο (αλαθέξακε ηηο
αλακλήζεηο ηνπ απφ ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Αξκνλία θαη Αληίζηημε κε ηνλ Καιαθάηε, 1912-
1915). Ο Σηνχιηλ επίζεο παξαδέρζεθε πσο έθαλαλ πνιιά ιάζε ζηελ αλαζεψξεζε ηνπ
παιηνχ πξνγξάκκαηνο, επεηδή δελ έβξηζθαλ ακέζσο αξθεηά ρξήζηκν λέν πιηθφ, γηα λα
αληηθαηαζηήζνπλ ην παιηφ, κε απνηέιεζκα λα παξαγίλεη ε θαηάζηαζε, φπσο ηελ
πεξηγξάθεη ε αγγιηθή παξνηκία: «καδί κε ην λεξφ έξηρλαλ θαη ην παηδί».

629
΢εκηφλ Λβφβηηο Γθίλζκπνπξγθ (Ginsburg) (1901-78): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο θαη δάζθαινο. Απφ ην
1925 δίδαζθε ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (θαζεγεηήο απφ 1935).
630
Ρφκαλ Ίιηηο Γθξνχκπεξ (Gruber) (1895-1962): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο θαη δάζθαινο, εξγάζηεθε ζηα
Χδεία ηνπ Λέληλγθξαλη (απφ 1931, εμειέμε θαζεγεηήο ην 1935) θαη ηεο Μφζραο (1941-62).

189
 190

Βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 165: Γηδάζθνληεο ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (1925-1926),
θσηνγξαθία. Οζζφθζθη, Πξνθφθηεθ, Αζάθηεθ (απφ ηα αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά). Απφ ηελ άιιε πιεπξά,
αθξηβψο ζηε κέζε, ν ΢ηεξκπαηζηφθ.

Κξίλακε ζθφπηκν λα αλαθέξνπκε θάπνηεο πιεξνθνξίεο απφ ηηο ζεσξίεο ηνπ Σηνχιηλ
ζηελ Αξκνλία, ιφγσ ηεο πξνζθνξάο ηνπ ζηε ζχγρξνλε Αξκνλία ηνπ 20νπ αηψλα. Βάζε ηεο
κειέηεο ηνπ Σηνχιηλ (Ζ ζεσξία γηα ηελ αξκνλία, Λέληλγθξαλη 1937, Γηδαθηνξηθή
δηαηξηβή), ήηαλ ε αξθεηά «παξαγσγηθή» ζθέςε γηα:
α) ηηο αιιαγέο ζηηο αξκνληθέο ιεηηνπξγίεο.
β) ηα δεηήκαηα ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ηνληθφηεηαο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο αξκνλίαο, ηα
νπνία είραλ κηα λέα θαη πην πιαηηά εξκελεία.
γ) ηελ αλάπηπμε ηεο κεζνδνινγίαο γηα ηνπο δηαβαηηθνχο ηφλνπο. Γηα απηνχο ν
Σηνχιηλ απνθάιπςε θαη λέεο πηζαλφηεηεο γηα ηηο θηλήζεηο ησλ θσλψλ.
δ) ηα δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο κεηαηξνπίεο, ηα νπνία άξρηδαλ λα εμεηάδνληαη
ζηε ζθαίξα ησλ λφκσλ πνπ ζρεδηάδνπλ θαη εμειίζζνπλ ηε κνπζηθή θφξκα.
Ο ΢νζηαθφβηηο άθεζε ζηηο Μαξηπξίεο ηνπ αλαθνξέο γηα ηα επεηζφδηα ζην Χδείν:
«κηα γεληά από εζληθνύο ζπλζέηεο έθαλε ηελ εκθάληζή ηεο. Σνύηνη νη λένη άλζξσπνη
κνξθώζεθαλ ζηα θαιύηεξα Χδεία καο θη ήηαλ ηαιαληνύρνη θαη θηιόδνμνη, δύν ζηνηρεία πνπ
δίλνπλ ηε γξεγνξόηεξε ρεκηθή αληίδξαζε. Έπξεπε λα ηα θαηαθέξνπλ από κόλνη ηνπο θη νη
ηεξέο βειαληδηέο, γεκάηεο κε βξαβεία θαη κεηάιιηα, ηνπο πεξίκελαλ ζην δξόκν ηνπο… ΢ηηο
πεξηζζόηεξεο πεξηπηώζεηο, δελ ππήξρε ίρλνο γξαθηθήο αηκόζθαηξαο αλάκεζα ζηνπο γελάξρεο
θαη ηνπο λένπο, ε αληίζεζε ζηελ εθπαίδεπζε ήηαλ ηεξάζηηα… ΋κσο ηα „παηδηά‟ ηεο ΢ρνιήο
ηνπ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, πνπ ήηαλ ζπλδεκέλνη κε ηηο ηνπηθέο ηεξέο βαιαληδηέο, πξνρώξεζαλ
ζηελ αληεπίζεζε… ΢ηα ρέξηα ηνπο θξαηνύζαλ θαηαγγειίεο θαη παξάπνλα, γξακκέλα θπζηθά
από ζπλζέηεο. Ο Ρίκζθη-Κόξζαθνθ ζα γπξλνύζε ζηνλ ηάθν ηνπ από ηε ληξνπή…
Ζ θαηάζηαζε ζηελ νπζία, άιιαμε θάπσο· θάζε εζληθή θνπιηνύξα ρσξίζηεθε ζε δύν
κέξε. Σν έλα ήηαλ ε παιηά, όπνπ ηα πάληα ήηαλ ςεύηηθα, κηα απνκίκεζε, κηα δηαζηξέβισζε:
ηα νλόκαηα, νη ππνιήςεηο, νη θαηάινγνη ησλ έξγσλ. Σν άιιν κέξνο, ό,ηη θαη λα έιεγεο γη‟
απηό, ήηαλ απζεληηθό. Ζ κνπζηθή κπνξεί λα ήηαλ θαιή ή κέηξηα ή αθόκα πνιύ θαθή, όκσο
δελ ήηαλ ςεύηηθε….». Ο ΢νζηαθφβηηο εληάρζεθε ζηνπο λένπο (΢. Βνιθφθ, 1982: 348-350).

5.2.6. Ο πόιεκνο κεηαμύ ηνλ Γθιαδνπλόθ θαη ηνλ Αζάθηεθ. ΢πλαπιίεο κε έξγα
καζεηώλ ηνπ Καιαθάηε (1927-1929).
Ξερσξηζηή κλεία πξέπεη λα γίλεη γηα ηνλ Μπνξίο Αζάθηεθ θαη ηελ θφληξα ηνπ κε
ηνλ Γθιαδνπλφθ. Oη θαθέο ζρέζεηο ηνπο έπαημαλ βαζηθφ ξφιν ζηελ απνρψξεζε ηνπ
Γθιαδνπλφθ απφ ην Χδείν, ην 1929, θαη ηε κεηαλάζηεπζή ηνπ ζην εμσηεξηθφ. Ο Αζάθηεθ
γλσξίζηεθε κε ηνλ Γθιαδνπλφθ ην 1904, ζην ζπίηη ηνπ κνπζηθνθξηηηθνχ Β. ΢ηάζνθ. Αιιά
ε θαηάιιειε επθαηξία λα ζπλάςεη ζεξκέο θηιηθέο ζρέζεηο θαη κε ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
θαη κε ηνλ Γθιαδνπλφθ δελ ηνπ δφζεθε πνηέ. Καη νη δχν κεγάινη ζπλζέηεο θέξζεθαλ κε
πεξηθξφλεζε ζηηο ζπλζέζεηο ηνπ Αζάθηεθ. Ο Πξνθφθηεθ αλαθέξεη φηη ν Αζάθηεθ θφπεθε
απφ ην Χδείν, θη έπεηηα πήγε λα ζπνπδάζεη ζην Παλεπηζηήκην ηεο Πεηξνχπνιεο.
Αξγφηεξα μαλάξρηζε λα παίξλεη ηδηαίηεξα καζήκαηα ΢χλζεζεο απφ ηνλ Ληάληνθ, αιιά απφ

190
 191

ην Χδείν δελ απνθνίηεζε πνηέ. Αθφκα ζηα πξνεπαλαζηαηηθά ρξφληα, ν Αζάθηεθ ήηαλ
ζεξκφο ππνζηεξηθηήο ησλ ζπλζεηψλ πνπ πξφηεηλαλ λένπο δξφκνπο ζηελ ηέρλε θαη έθαλαλ
θξηηηθή ζηηο παξαδφζεηο ηνπ Πξνθφθηεθ (γλσζηή είλαη ε θφληξα ηνπ Πξνθφθηεθ κε ηνλ
Γθιαδνπλφθ631), ηνπ Μηαζθφθζθη, ηνπ ΢ηξαβίλζθη θαη ηνπ ΢θξηάκπηλ.
Ο Ίγθνξ Γθιέκπνθ (ην ςεπδψλπκν πνπ ρξεζηκνπνηνχζε ν Αζάθηεθ) ζεσξνχζε φηη ν
Γθιαδνπλφθ, παξά ην ηαιέλην ηνπ, θαηαηάζζεηαη ζην παξειζφλ ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο θαη
είλαη ερζξηθφο ζηηο ζχγρξνλεο ηηο ηάζεηο. ΢ε φια ηα άξζξα πνπ έγξαςε γηα ηνλ
Γθιαδνπλφθ ππάξρεη κηα θαλεξή ε θξπκκέλε πνιεκηθή ή, κε άιια ιφγηα, εθδειψλεηαη
έληνλα ε αλακέηξεζε κεηαμχ ηνπ θχιαθα ησλ παιηψλ παξαδφζεσλ θαη ηνπ ηνικεξνχ
κνπζηθνχ λεσηεξηζηή. Αληηπξνζσπεπηηθφο είλαη ν ηίηινο άξζξνπ ηνπ: «Γηα ηνλ
Γθιαδνπλφθ, ηνλ „Βαζηιηά ηεο Ηνπδαίαο‟»632 (εθεκεξίδα Μνπζηθή, 1915, αξ. 207, ζει. 54-
60). Υαξαθηεξηζηηθά είλαη θαη ηα παξαθάησ απνζπάζκαηα απφ ην άξζξν απηφ: «ην χθνο
ηεο κνπζηθήο δεκηνπξγίαο ηνπ (Γθιαδνπλφθ) γηα καο είλαη νξγαληθά μέλν θαη επηπιένλ κε
απνδεηθηφ», ζηα έξγα ηνπ «δελ ππάξρεη πάιε, δελ ππάξρεη θινγεξφο πφζνο». «Ζ
ςπρξαηκία θαη ε αηαξαμία ηνπ Γθιαδνπλφθ είλαη θαηαπιεθηηθέο. Γχζθνιν είλαη λα
ζπκθσλήζνπκε κε ηε κνπζηθή δεκηνπξγία, ε νπνία πεγάδεη απφ ηηο ιχζεηο θαζαξά
θνξκαιηζηηθψλ αζθήζεσλ».
΢ε άιιν άξζξν ηνπ Αζάθηεθ, «Απφ ην θνληηλφ παξειζφλ» (Μνπζηθή, 1916, αξ. 249),
ν θξηηηθφο ζπγθξίλεη ηνλ Γθιαδνπλφθ κε ηνλ Πξίγθηπα Ηγθόξ ηνπ Μπνξνληίλ, ν νπνίνο
επηζηξέθεη, αιιά δε κπνξεί λα αθνχζεη ηε δεκηνπξγηθή δχλακε ζηε ΢θπζηθή ζνπίηα (ηνπ
Πξνθφθηεθ), ε νπνία ηζνδπλακεί κε ηνπο «Polovetsikh plyasok» (Οη ρνξνί ηεο
Πνινβέηζθ)633 απφ ηελ φπεξα πνπ αλαθέξνπκε [Gozenpud A.A., “Glazunov I Asaf‟yev (Iz
istorii protivostoyaniya)/Ο Γθιαδνπλφθ θαη ν Αζάθηεθ (Απφ ηελ ηζηνξία ησλ
αληηζέζεσλ)”, πεξηνδηθφ Skripichnïy klyuch, 1996, No 1, ζει. 2-11,
URL: http://www.art.spb.ru/music/gozenpud.html)].
Αλαξσηεζήθακε γηα ην πσο ν Αζάθηεθ δε γξάθεη θάηη θαη γηα ηνλ δάζθαιφ ηνπ, ηνλ
Β. Καιαθάηε, κε ηνλ νπνίν επίζεο γλσξίζηεθε θαη άξρηζε λα ζπνπδάδεη θνληά ηνπ, ην
1904. ΢ην βηβιίν ηνπ Αζάθηεθ, Ζ Ρσζηθή κνπζηθή ηνπ 19νπ θαη ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηώλα,
(εθδφζεηο Μνπζηθήο: Σκήκα Λέληλγθξαλη, 1979)634, γξακκέλν ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20, ν
Αζάθηεθ καο απνδεηθλχεη φηη γλσξίδεη άξηζηα ηε δπηηθή κνπζηθή, ψζηε λα κπνξεί λα θάλεη
παξαιιειηζκνχο κε ηε ξσζηθή.
Γηα ηνπο «ηππηθνχο εθπξνζψπνπο ηεο ζπκθσληθήο κνπζηθήο ηνπ Κχθινπ ηνπ
Μπειηάγηεθ» θαη ηα έξγα ηνπο, ζηα νπνία, θαηά ηε γλψκε ηνπ παξνπζηάζηεθαλ «ηα
αδξαλή γλσξίζκαηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1890 θαη ησλ αξρψλ ηνπ 20νπ αηψλα, θαη
ζπγθεθξηκέλα ηα γξαθεηνθξαηηθά, λεθξά ζρήκαηα θαη νη ππνρξεσηηθέο ηερληθέο
πξνεπηινγέο, ηα νπνία ηνπο νδήγεζαλ ζε έλα αηζζεηηθφ θαλφλα». Να ζπκεζνχκε φηη ν
Καηάινγνο εθδφζεσλ ηνπ Μπειηάγηεθ, ην 1895, ζπκπεξηιάκβαλε 1200 παξηηηνχξεο, ελψ
ην 1914 παξαπάλσ απφ 3000.
«Οη ζπκθσλίεο ησλ Μπινχκελθειλη, Ενινηαξηφθ, Καιαθάηε, Μαιηζέθζθη635
(ηξεηο), ηα ζπκθσληθά πνηήκαηα ησλ Αθηκέλθν, Βίηνι (Γηνξηή ζηε Λίγθν, πάλσ ζε

631
Γλσζηά γεγνλφηα είλαη ν ζάινο πνπ πξνθάιεζε ζηελ εμεηαζηηθή επηηξνπή ε παξνπζίαζε ηεο
δηπισκαηηθήο εξγαζίαο ηνπ λεαξνχ Πξνθφθηεθ θαη ην γεγνλφο φηη ν Γθιαδνπλφθ απνρψξεζε απφ ηελ
αίζνπζα ζηελ πξψηε εθηέιεζε ηεο ΢θπζηθήο ζνπίηαο ηνπ Πξνθφθηεθ. Ο Ληάληνθ επίζεο δελ αληαπνθξίζεθε
ζηε κνπζηθή ηνπ Πξνθφθηεθ, ν νπνίνο ππήξμε θαη δηθφο ηνπ καζεηήο (ζηε ΢χλζεζε).
632
Γίλεηαη αλαθνξά ζηε κνπζηθή ηνπ Γθιαδνπλφθ ζην νκψλπκν ζεαηξηθφ έξγν ηνπ K.R. (ν Πξίγθηπαο
Κνλζηαληίλ Κνλζηαληίλνβηηο).
633
Πνιχ γλσζηφ θνκκάηη απφ ηελ φπεξα, εθηειείηαη θαη νξρεζηηθά.
634
Σν βηβιίν κεηαθξάζηεθε ζηελ αγγιηθή γιψζζα θαη κπνξεί λα αλαδεηεζεί ζηε Μνπζηθή
βηβιηνζήθε ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο.
635
Βίηνι Γηφζηθνβηηο Μαιηζέθζθη [Witold (Vitold) Μaliszewski (Malishevsky)] (20-7-1873
Παληφβηα Οπθξαλίαο – 18-7-1939 Βαξζνβία, Πνισλίαο): Οπθξαλφο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο.

191
 192

δεκνηηθά ζέκαηα θαη κεισδίεο ηεο Ληζνπαλίαο), ην ληηβεξηηκέλην γηα κεγάιε νξρήζηξα
ηνπ ΢νθνιφθ, νη δξακαηηθέο εηζαγσγέο θαη νη εηζαγσγέο-θαληαζίεο ησλ Βίλθιεξ (ζηε
Βξεηαλία), Βίηνι (Spiriditis, εηζαγσγή κε βάζε ην ιατθφ παξακχζη), Ενινηαξηφθ θαη
Καιαθάηε (Δηζαγσγή-Φαληαζία) θαη Μαιηζέθζθη (Υαξνύκελε εηζαγσγή), ηα
ραξαθηεξηζηηθά θνκκάηηα φπσο ε Δβξατθή ξαςσδία ηνπ Ενινηαξηφθ, νη ζνπίηεο (Βίηνι,
Δπηά δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηεο Ληζνπαλίαο), νη παξαιιαγέο (Βίηνι, ΢ηέηλκπεξγθ), φια απηά
ηα έξγα, εθηφο απφ ην έκθπην ηαιέλην ησλ ζπλζεηψλ ηνπο, δείρλνπλ θαη ηελ πεηζαξρία
κηαο ζρνιήο, κε ηελ έλλνηα φηη ζε φια αλαθαιχπηεη θαλείο θνηλέο θνλζηξνπθηηβηζηηθέο
αξρέο, παξφκνηα δνκή θαη πεξηερφκελν ηεο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο, ζρεηηθά φκνην
αξκνληθφ ζηπι θαη ζπλνιηθά κηα νκνηφηεηα ζηελ δνκή θαη ζηηο κεζφδνπο επεμεξγαζίαο
(φξνο απφ ηε κνπζηθή αλάιπζε). Γηαθνξέο εληνπίδνληαη κφλν εθεί πνπ πεξηζζφηεξν
ππάξρεη ε θιίζε πξνο ηελ πιεξφηεηα θαη ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηεο ελνξρήζηξσζεο (ζηπι
Γθιαδνπλφθ) ή ζηελ θαζαξφηεηα θαη ηελ πιαζηηθφηεηα ηεο απεηθφληζεο (ζηπι
Κφξζαθνθ), θαη επηπιένλ ζηελ πεξηπιάλεζε κεηαμχ απηψλ ησλ δχν. ΢ε φια δηαθαίλεηαη
κηα «απνκίκεζε ηεο ζθέςεο», αιιά θαη θάπνηνη πεξηνξηζκνί ζην ζπγθηλεζηαθφ ζηνηρείν·
θαίλεηαη φηη θαη ην ζπλαίζζεκα είλαη ππνδνπισκέλν ζην ζχζηεκα…
Ζ ΢ρνιή έδσζε ζε φινπο απηνχο ηνπο ζπλζέηεο κηα αλακθηζβήηεηε ηερληθή
δεμηφηεηα ζε απζηεξά πεξηνξηζκέλα φξηα θαη ζηηο αθεξεκέλεο λφξκεο ηεο ελαξκφληζεο
ησλ θσλψλ. Οη ζπλζέηεο έγξαθαλ θαιά, ζε φινπο ππήξρε αξκνληθφ γνχζην, φινη
θαηαιάβαηλαλ κε ηνλ ίδην ζρεδφλ ηξφπν ηε κνπζηθή, αιιά θαη φινη ζηεξήζεθαλ
αηνκηθφηεηά ηνπο, εθφζνλ επεμεξγάζηεθαλ ην κνπζηθφ πιηθφ κε ηνλ ίδην ηξφπν. Ζ
ηζηνξηθή ζεκαζία ηεο ΢ρνιήο ηνπ Μπειηάγηεθ είλαη αλακθηζβήηεηε. Απηή επέηξεςε λα
ζηαζνχλ ζηα πφδηα ηνπο θαη λα γίλνπλ ρξήζηκνη κνπζηθνί θαη γεληθά άλζξσπνη, νη νπνίνη
είραλ αδχλαηε θαιιηηερληθή θιέβα… Αιιά ε δσληαλή δηαίζζεζε ηεο ζπκθσληθήο
κνπζηθήο ζηγά-ζηγά άξρηζε λα εμαθαλίδεηαη απφ ηε ζπλείδεζε ησλ ζπλζεηψλ. Τπάξρεη θαη
ην γεγνλφο φηη αθφκα θαη έλα ζαπκάζην ηαιέλην, φπσο ν Η. ΢ηξαβίλζθη, ζηε δηθή ηνπ
Πξώηε θαη κνλαδηθή ΢πκθσλία (1906), θηηαγκέλε πάλσ ζηελ θιεξνλνκηά θαη ζηηο
παξαδφζεηο ηεο ΢ρνιήο, ν νπνίνο ηφηε δελ άλεθε ζηνπο θφιπνπο ηνπ Χδείνπ, δε κπνξνχζε
λα πςψζεη ην αλάζηεκά ηνπ ειεχζεξα. Μφλν κέζσ ηεο επηξξνήο κε ηε κνπζηθή ηνπ
ηκπξεζηνληζκνχ θαη κέζσ ηεο επηθνηλσλίαο κε ηελ επξσπατθή κνπζηθή, ν ΢ηξαβίλζθη έγηλε
απηφ, ην νπνίν είλαη ζήκεξα.
΋ζνλ αθνξά ην κνπζηθφ ζπλαίζζεκα, φινη παξαπάλσ ζπλζέηεο ηνπ Κχθινπ ηνπ
Μπειηάγηεθ πάζρνπλ απφ αλαηκία. ΢ε φινπο, αλεμάξηεηα απφ ηηο δηαθνξέο ηνπ ραξαθηήξα
θαη ηε δεκηνπξγηθή δχλακε ηνπ ηαιέληνπ ηνπο, σο κέηξν ζχγθξηζε ζην επίπεδν ηεο
απνκίκεζεο θαη ηεο θαιιηηερληθήο εθεπξεηηθφηεηαο, θαλεξψλνληαη πεξηζζφηεξα ή
ιηγφηεξα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά: ζηελ επηδίσμε κηαο παζεηηθήο ιπξηθήο έθθξαζεο, θάηη
πνπ δηαπηζηψλεηαη απφ ηελ θπξηαξρία ηνπ ζρήκαηνο ζηε θφξκα, ζηελ πεηζκαηηθή
επαλάιεςε ησλ ζπλεζεηψλ θαη ησλ κεζφδσλ απφ ηα γηα πάληα αθνκνησκέλα απφ απηνχο
ηδαληθά ηεο ΢ρνιήο, θάηη πνπ αληηθαηνπηξίδεηαη ζε έλα αδχλακα αλαπηπγκέλν ζπλαίζζεκα
γηα ηελ επηινγή ησλ πνιχηηκσλ, εθθξαζηηθψλ θαη δσληαλψλ ήρσλ» (Αζάθηεθ, 1979: 187-
189).
«Αξθεηά κεηψζεθε ην ελδηαθέξνλ γηα ηελ Δηζαγσγή ζηελ θιαζηθή ηεο κνξθή, ζηνλ
θχθιν ησλ ζπλζεηψλ ηεο Πεηξνχπνιεο θαη ηεο Μφζραο. ΢ε ζχγθξηζε κε ηνπο θιαζηθνχο
καο, νη ζπνξαδηθέο παξνπζηάζεηο ηεο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο ζηελ πξψηε δεθαεηία ηνπ
20νπ αηψλα ζε απηή ηε κνπζηθή θφξκα, δελ καο δίλεη θάηη νπζηαζηηθφ, γηα ηελ εμέιημε ηεο
Δηζαγσγήο. Οη Δηζαγσγέο ησλ Βίλθιεξ, Βίηνι, Ενινηαξηφθ, ΢πεληηάξνθ, ε Δηζαγσγή-
Φαληαζία ηνπ Καιαθάηε, Μαιηζέθζθη θ.ιπ. είραλ κηθξή ζεκαζία θαη, πάλσ απφ φια,
κεηά απφ κηα-δπν εθηειέζεηο εμαθαλίδνληαλ απφ ηα πξνγξάκκαηα ησλ ζπλαπιηψλ· κε αχηε
ηελ έλλνηα, φινη ηειείσλαλ ηε δηθή ηνπο κνπζηθν-θνηλσληνινγηθή χπαξμε». Ο ζπγγξαθέαο
αλαθέξεη φηη πξέπεη λα ζεκεησζεί θαη ε κεγάιε ζεκαζία ησλ Δηζαγσγψλ απφ ξσζηθέο

192
 193

φπεξεο (ην νπνίν δελ πέξαζε ρσξίο ηελ επηξξνή ησλ „Vorspiel‟ ηνπ Wagner θαη ησλ
ιπξηθψλ θνκκαηηψλ ηνπ ηχπνπ ηνπ πξεινχληην ζηε ζπκθσληθή κνπζηθή, φπσο είλαη ην
έξγν ηνπ ΢θξηάκπηλ, Rêverie, 1898). Αλάκεζα ζηηο ζεκαληηθέο Δηζαγσγέο απφ φπεξεο, νη
νπνίεο δείρλνπλ ην δξφκν ηεο εμέιημεο ηεο ξσζηθήο ζπκθσληθήο κνπζηθήο, ν ζπγγξαθέαο
θαηαηάζζεη ηα έξγα ηνπ Σζατθφθζθη, Δπγέληνο Ολέγθηλ (1878) θαη Νηάκα Πίθα, ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Μιάληα, Νύρηα πξηλ ηελ Αλάζηαζε θαη Ο ρξπζόο πεηεηλόο, ηνπ
Μνπζζφξγθζθη, Υνβάλζηηλα, ηνπ Κηνπί, Γνπίιηακ Ράηθιηθ θ.ιπ. (Αζάθηεθ, 1979: 201). Σα
θσλεηηθά, πηαληζηηθά θαη ηα έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ ηνπ Καιαθάηε, θαηά ζεηηθή
ζπγθπξία, δελ πεξηιακβάλνληαη ζηα δπζκελή ζρφιηα ηνπ ζπγγξαθέα.
Ο Ηγθφξ Γθιέκπνθ έθαλε κηα λέα επηκέιεηα (ζηελ νπνία ππάξρεη θαη αξθεηή δφζε
αληηθαηηθφηεηαο)636 ζε φια ζρεδφλ απφ φζα είρε γξάςεη γηα ηνλ Γθιαδνπλφθ. Έπεηηα νη
Αζάθηεθ-Γθιέκπνθ έλσζαλ ηα άξζξα ηνπο ζην βηβιίν Γθιαδνπλόθ. Μηα πξνζπάζεηα γηα
ραξαθηεξηζηηθή, ην νπνίν εθδφζεθε ην 1924 (ζηελ αξρηθή ζειίδα γξάθεη 1925), ιίγν πξηλ ν
Αζάθηεθ κπεη ζην δηδαθηηθφ ζψκα ησλ θαζεγεηψλ ηνπ Χδείνπ (ν Μνχζηλ αλαθέξεη φηη ην
1919 ν Αζάθηεθ δίδαζθε ζην Σκήκα Γηεχζπλζε Οξρήζηξαο).
Απφ ηε ζηηγκή απηή, ν Αζάθηεθ πήξε ηνλ έιεγρν φισλ ησλ κνπζηθψλ ηδξπκάησλ
ζην Λέληλγθξαλη. Δλψ ζηα κέζα ηνπ 1917 ήηαλ Αξρηκνπζηθφο ηνπ ζεάηξνπ Μαξηίλζθη θαη
θαζεγεηήο κνπζηθήο ζε έλα απφ ηα θαιχηεξα Γπκλάζηα ηεο Πεηξνχπνιεο, ε θαξηέξα ηνπ
απνγεηψζεθε ζηα ρξφληα ηεο ζνβηεηηθήο εγεζίαο. Έγηλε ν εηδηθφο ζχκβνπινο ζηα δχν
ζέαηξα ηεο φπεξαο θαη ζηε Φηιαξκνληθή θαη θαζφξηδε ην ξεπεξηφξηφ ηνπο. Ήηαλ
επηθεθαιήο ηνπ Μνπζηθνχ Σκήκαηνο ζην Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, φξηδε
ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ νξγαληζκνχ «Ζ ζχγρξνλε κνπζηθή», ν νπνίνο δεκηνπξγήζεθε απφ
ην ΢χιινγν Μνληέξλαο Μνπζηθήο, Σκήκα ηνπ Λέληλγθξαλη (LASM). Ήηαλ ν
νηθνδεζπφηεο ησλ ληφπησλ εθδνηηθψλ νίθσλ θαη κέινο ηεο ζχληαμήο ηνπο. Σν ίδην ηζρχεη
θαη γηα ηα κνπζηθά ηκήκαηα ησλ εθεκεξίδσλ ηνπ Λέληλγθξαλη Krasnaya gazeta (Κφθθηλε
εθεκεξίδα) θαη Zhizn‟ iskusstva (Ζ δσή ηεο ηέρλεο).
Μηζφ ρξφλν κεηά ηελ εθινγή ηνπ σο θαζεγεηή ζην Χδείν, έγηλε κέινο ηεο
Γηνηθνχζαο Δπηηξνπήο ηνπ Χδείνπ θαη αληηθαηαζηάηεο ηνπ Αληηπξχηαλε, ελψ έιαβε
ελεξγά κέξνο ζηελ αλαζεψξεζε ησλ πξνγξακκάησλ δηδαζθαιίαο. ΢ηε δηάξθεηα ησλ
αιιαγψλ, νη λεσηεξηζηέο γθξέκηζαλ πνιιά, ηα νπνία είραλ ζρέζε κε ηε ΢ρνιή ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ. Με φιν απηφ ν Γθιαδνπλφθ θαη νη πξψελ καζεηέο ηνπ Κφξζαθνθ δε
κπνξνχζαλ λα ζπκθηιησζνχλ. Οη δχν παξαηάμεηο, «ηνπ Κφξζαθνθ» θαη «ηνπ Αζάθηεθ»,
άξρηζαλ λα πνιεκνχλ αλνηρηά θαη θξπθά. Ζ ζέζε ηνπ Γθιαδνπλφθ γηλφηαλ νινέλα θαη πην
δχζθνιε· ν ίδηνο παξνκνίαδε ηνλ εαπηφ ηνπ κε ην βαζηιηά ηεο Αγγιίαο, ν νπνίνο
βαζηιεχεη, αιιά δελ θπβεξλά. Απηφ ελλννχζε θαη ζηελ αιιεινγξαθία ηνπ ν Γθιαδνπλφθ,
φηαλ δελ ήζειε λα ζθεθηεί γηα ηνπο «Ηγθφξ θαη Μπνξίο» ή ηνπο «Μπνξίο θαη Γθιέκπνθ».
Σν πξσηφθνιιν ηεο Γηνίθεζεο καξηπξεί γηα ηνλ πφιεκν. Ο Γθιαδνπλφθ
πξνζπάζεζε λα αλαλεψζεη ηε Γηνηθνχζα Δπηηξνπή θαη απέπεκςε ηνλ Αζάθηεθ. Αιιά κε
ηελ απφθαζε ηνπ ΢πλδηθάηνπ (Glavprofobmr), ν Αζάθηεθ επηζηξέθεη, επεηδή ήδε
δηνηθνχζε ην λέν επηζηηκνληθν-κνπζηθφ (κνπζηθνινγηθφ) Σκήκα ηνπ Χδείνπ, θαη επηπιένλ
εμειέγε βνεζφο ηνπ Πξνέδξνπ ηεο ΢χλζεζεο. Πξφεδξνο ηεο ΢χλζεζεο ήηαλ ν Μ.
΢ηέηλκπεξγθ. Ο πφιεκνο θνξπθψζεθε ην 1927. Παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε απφζπαζκα
απφ ηελ νκηιία ηνπ ΢ηέηλκπεξγθ, απφ ην Πξσηφθνιιν ηεο ΢πλέιεπζεο ηεο Γηνίθεζεο, ζηηο
10-12-1927: «ε παξνχζα θαηάζηαζε πξέπεη λα ζεσξεζεί απνηέιεζκα ηνπ πνιέκνπ θαη
θπξίσο ηνπ θξπθνχ πνιέκνπ, ν νπνίνο είλαη εληειψο αληίζεηνο κε ηηο απφςεηο ηνπ
Πξχηαλε ηνπ Χδείνπ Α. Γθιαδνπλφθ, θαη ν νπνίνο γίλεηαη ελάληηα ζηηο παηδαγσγηθέο
κεζφδνπο ηεο ΢ρνιήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ε νπνία έδσζε θαη ζπλερίδεη λα δίλεη ζηε

636
Ο Αζάθηεθ αλαγλσξίδεη ην ηαιέλην θαη ηε κεγάιε καζηνξηά ηνπ ζπλζέηε Γθιαδνπλφθ, αιιά
γξάθεη φηη «θαη νη θαιχηεξεο ηνπ ζπκθσλίεο είλαη ζηεξεκέλεο απφ δξακαηηζκφ θαη, ην βαζηθφ: απφ κέζα
ηνπο είλαη ζηαηηθέο» (ην ίδην, θαηά ηνλ Αζάθηεθ, κάιινλ ηζρχεη θαη γηα πνιιά έξγα ηνπ Καιαθάηε).

193
 194

ρψξα καο ακέηξεην αξηζκφ κνπζηθψλ παξαγφλησλ». Σνλ πφιεκν θαη θπξίσο ηηο κεζφδνπο
πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ ν θαζεγεηήο ΢ηέηλκπεξγθ ηα ζεσξνχζε εληειψο απαξάδεθηα, θαη
ζεσξνχζε φηη ζην Χδείν κπνξνχλ λα ζπλππάξρνπλ καδί δηαθνξεηηθά ξεχκαηα, ζε φιεο ηηο
πεξηπηψζεηο, κέρξη ε ίδηα ε δσή λα δείμεη πνηεο απφ ηηο κεζφδνπο είλαη νη πην θαηάιιειεο
γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ κνπζηθνχ πνιηηηζκνχ.
Ο Β. Καιαθάηεο πξέπεη λα ήηαλ ζηε ιίζηα ησλ θαζεγεηψλ, απφ ηνπο νπνίνπο ε λέα
νκάδα ζηε ΢χλζεζε ζα πξνζπαζνχζε λα απαιιαρζεί. Ο Γθιαδνπλφθ (παξά ηα
πξνβιήκαηα πγείαο πνπ αληηκεηψπηδε, ηα νπνία κάιηζηα ηφηε βξίζθνληαλ ζε έμαξζε), γηα
άιιε κηα θνξά πξνζθέξζεθε λα ηνλ βνεζήζεη.

Γξάκκα ηνπ Α. Γθιαδνπλόθ ζηνλ Καιαθάηε

«O Γηεπζπληήο ηνπ 9 ΢επηεκβξίνπ 1927

Ωδείνπ ηεο Πεηξνύπνιεο

Αγαπεηέ Βαζίιε Παύινβηηο,

έρσ ηελ πξόηαζε πξνο εζέλα, από ηνλ Πξύηαλε ηνπ Μνπζηθν-Γξακαηηθνύ Ηλζηηηνύηνπ ηεο Οδεζζνύ
(Χδείν), ηνπ γλσζηνύ ζνπ Γθξηγθόξη Αξλόιληνβηηο ΢ηνιηαξόθ637, λα έξζεηο ζηελ Οδεζζό θαη λα πάξεηο ηε ζέζε
ηνπ θαζεγεηή εθεί, κε εγγύεζε.
Δπεηδή εγώ είκαη θαηάθνηηνο, δε ζα έρεηο ηελ επγέλεηα λα έξζεηο ζε κέλα, ζε νπνηαδήπνηε ρξνληθή
ζηηγκή, κε κηα εηδνπνίεζε πξώηα από ην ηειέθσλν. Από ηε ζηηγκή πνπ ζα ιάβσ ηελ απάληεζή ζνπ, ζα γξάςσ
ζηνλ ΢ηνιηαξόθ.
Γηθόο ζνπ, Α. Γθιαδνπλόθ».
Ρψζηθν Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Αγ. Πεηξνχπνιε, F. 15, op. Η.

Ο Βαζίιεο Καιαθάηεο δελ ήζειε λα θχγεη απφ ην Λέληλγθξαλη, φπσο καο αλέθεξε ν
γηνο ηνπ, ν Αλαηφιη. Δίρε ξηδψζεη εθεί, είρε αγαπήζεη ηελ πφιε, ε νπνία ήηαλ θαη ζα
ζπλέρηδε λα είλαη ε πεγή, ε βάζε θαη ην ζθεληθφ πνιιψλ έξγσλ ηνπ. Παξφηη εθξσζίζηεθε,
ην «μέλν αίκα» πνπ θπινχζε ζηηο θιέβεο ηνπ κπνξεί λα ήηαλ θαη πξφθιεζε γηα ηνπο
Ρψζνπο. Ήηαλ απνθαζηζκέλνο λα παξακείλεη ζην Χδείν. Ήηαλ επίζεο πεηζκαηάξεο θαη
επίκνλνο. Δίρε εκπηζηνζχλε ζην ηαιέλην ηνπ απφ ηα κηθξά ηνπ ρξφληα, παξφηη θξαηνχζε
απηή ηελ πεπνίζεζε απνθιεηζηηθά γηα ηνλ εαπηφ ηνπ. Ίζσο θάπνηνο άιινο ζηε ζέζε ηνπ λα
είρε ζπάζεη απφ φια απηά. Παξά ηηο δπζθνιίεο πνπ αληηκεηψπηδε ζην Χδείν, ίζσο ε
αληεπίζεζε ηνπ Καιαθάηε ήηαλ ε κεγαιχηεξε ζεκαζία πνπ έδσζε ζηνπο καζεηέο ηνπ,
νξγαλψλνληαο ζπλαπιίεο κε ηα έξγα ηνπο θαη ζηεξίδνληάο ηνπο εζηθά. ΢ην αξρείν καο
ππάξρνπλ επηά πξνγξάκκαηα (3 πξσηφηππα θαη 4 ζε ειεθηξνληθή κνξθή) απφ ζπλαπιίεο
κε έξγα θνηηεηψλ ηεο ΢χλζεζεο απφ ην Χδείν (1927-1929). Δηδηθά ε ζχζηαζε ηεο πξψηεο
ζπλαπιίαο (1927) είλαη αληηπξνζσπεπηηθή γηα ηηο νκάδεο πνπ είραλ ζρεκαηηζηεί ζην Χδείν
(ν Καιαθάηεο, ν ΢ηέηλκπεξγθ, ν Σζεξλφθ). ΢ην Χδείν ηφηε πξέπεη λα ιεηηνπξγνχζαλ
πέληε παξάιιειεο ηάμεηο ΢χλζεζεο (΢ηεξκπαηηφθ, ΢ηέηλκπεξγθ, Σζεξλφθ, Καιαθάηε,
Εεηνκίξζθη).

5.2.7. Σα έηε 1927-1929. ΢πλαπιίεο κε έξγα καζεηώλ ηνπ Καιαθάηε638.

637
Γθξηγθφξη Αξλφιληνβηηο ΢ηνιηαξφθ (Stolyarov) (1892-1963): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη
δάζθαινο.
638
βι. Καηάινγν Έθζεζεο: ζπλαπιίεο κε έξγα καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε, αξ. 161 (Πξφγξακκα 1927)
θαη αξ. 162 (Πξφγξακκα 1928).

194
 195

Κξαηηθό Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη. ΢ηελ αίζνπζα «Α. Γθιαδνπλφθ» (κηθξή αίζνπζα), ζηηο 16
Απξηιίνπ 1927 πξαγκαηνπνηείηαη «ε ζπλαπιία κε έξγα θνηηεηψλ απφ ην Σκήκα ηεο ΢χλζεζεο».
Πξώην κέξνο
1. ΢. Γηέιηζηλ (5ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή Καιαθάηε).
Πνίεκα, γηα πηάλν, βηνιί θαη βηνινληζέιν. ΢πκκεηέρνπλ: ν ζπλζέηεο, ν Διηάζκπεξγθ639 θαη ν
Ενπθόθ.
1. Β. Φξίδε640 (1ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή Καιαθάηε).
Σέζζεξα θνκκάηηα, γηα πηάλν, εθηέιεζε: ν Μαζινθόβεηο.
2. Β. ΢φθηλ (5ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή ΢ηεξκπαηζηφθ).
Γύν θνκκάηηα γηα βηνιί: α) Protyazhnaya641, β) Κηλέδηθε κεισδία. ΢πκκεηέρνπλ: ν Ρνπκζέβηηο θαη ν
Εέιηρκαλ.
1. Μπ. Αξάπνθ (4ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή ΢ηεξκπαηζηφθ).
Φνύγθα, γηα κεγάιε νξρήζηξα, κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα). ΢πκκεηέρνπλ: ν Πνπόθ θαη ν
΢νζηαθόβηηο.
Γεύηεξν κέξνο
3. Β. Μηλάγηεθ (3ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή Σζεξλφθ).
Κνπαξηέην εγρόξδσλ, ζε ξε ειάζζνλα, Πξψην κέξνο. ΢πκκεηέρνπλ νη: B. ΢εξ642, ΢αθ, Μηλάγηεθ,
Ράηλεξ.
4. Μ. Μηράηινθ (4ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή ΢ηέηλκπεξγθ).
΢νλάηα, γηα πηάλν. ΢πκκεηέρεη: ν ζπλζέηεο.
5. ΢νθία Σζηηζέξηλα (2ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή ΢ηεξκπαηζηφθ).
Ρνκάληδεο: α) ΢ήκεξα ν άλεκνο ν θξύνο (θείκελν ΋ιγα Εηθ), β) Σα ινπινύδηα κνπ κηινύλ (θείκελν
Eζέληλ), Σξία ηξαγνπδάθηα (Μπάικνλη). ΢πκκεηέρνπλ: ν Μ. Κηξιηάλ θαη ν Δ. ΢ιαβίλζθη.
Σξίην κέξνο
6. Β. ΢εξ (2ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή Καιαθάηε).
΢νπίηα, γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ, κε ηελ ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε, ΢αθ, Μηλάγηεθ θαη Ράηλεξ.
9. α) Α. Κνπξγθάλζθη643(4ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή Καιαθάηε).
Γθαβόη, γηα πηάλν, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε.
β) Γηνπ. Νεθξάζνθ644(1ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή Καιαθάηε).
Γθαβόη, γηα πηάλν, κε ηελ ζπκκεηνρή ηνπ Βηλνγθξάλνθ.
γ) Νίλα Πξνπζζάθνβα (1ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή ΢ηέηλκπεξγθ).
Υνξόο, γηα πηάλν. ΢πκκεηέρεη: ε ζπλζέηξηα.
10. Γθ. Πνπφθ (Καζεγεηή ΢ηεξκπαηζηφθ).
Γύν θνκκάηηα γηα πηάλν: α) Expresia (Ζ έθθξαζε), β) Μεισδία.
11. ΢. Εαηεπιίλζθη645(5ν έηνο ζηνλ θαζεγεηή Καιαθάηε).

639
Καξι Ίιηηο Διηάζκπεξγθ (Eliasberg) (1907-1978): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, απφ ην 1932
δηεχζπλε ηε Μεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ Ραδηφθσλνπ ηνπ Λέληλγθξαλη, δηεχζπλε ηελ πξψηε εθηέιεζε
ηεο Έβδνκεο ζπκθσλίαο ηνπ ΢νζηαθφβηηο ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη, ην 1942. Ο Αλαηφιη Καιαθάηεο
ηνλ θαηαηάζζεη ζηνπο καζεηέο ηνπ παηέξα ηνπ.
640
Βιαληίκηξ Φξίδε (Frize) (1912-1941, ζθνηψζεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ,
θνληά ζην Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε θαη πέξαζε καδί ηνπ 1-2
ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο.
641
Μαθξόζπξηνο, Αξγόο: είδνο ξσζηθνχ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ.
642
Βεληακίλ Ησζεθφβηηο ΢εξ (Sher) (11/24-11-1990 Οδεζζφο – 30-12-1962): Ρψζνο βηνινλίζηαο,
δάζθαινο (απφ ην 1925 ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο) θαη ζπλζέηεο. Απφθνηηνο ηνπ 1923 (Βηνιί)· έπεηηα
ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (1-2 καζήκαηα, 1923-27). ΢πλαληήζακε ην φλνκα ηνπ αλάκεζα ζηνπο
εθηειεζηέο ηνπ Πηάλνπ Σξίν (1932, πξψηε εθηέιεζε) θαη ην Οθηέην (1950, δεχηεξε εθηέιεζε) ηνπ
Καιαθάηε.
643
Α. Κνπξγθάλζθη (Kurgansky): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη θαγθνηίζηαο. ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο
(πιήξε ζεηξά καζεκάησλ) κε ηνλ Καιαθάηε.
644
Γηνχξη Νεθξάζνθ (Nekrasov): ζπνχδαζε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο
΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε.
645
΢.Α. Εαηεπιίλζθη (Zateplinsky): Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο (πιήξε ζεηξά
καζεκάησλ) κε ηνλ Καιαθάηε.

195
 196

Θέκα κε παξαιιαγέο, γηα πηάλν, κε ηελ ζπκκεηνρή ηνπ Γθάξθειλη.

Ζ ζπλαπιία αξρίδεη αθξηβψο ζηηο 8 κ.κ.

Κξαηηθό Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη. ΢ηελ αίζνπζα «Α. Γθιαδνπλφθ» (κηθξή αίζνπζα), ζηηο 27
Φεβξναξίνπ 1928 πξαγκαηνπνηείηαη «ε ζπλαπιία κε έξγα θνηηεηψλ απφ ην Σκήκα ηεο ΢χλζεζεο».
Πξώην κέξνο
1. Α. Κνπξγθάλζθη, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β. Καιαθάηε.
Θέκα κε παξαιιαγέο, γηα πηάλν, ζε ζνι κείδνλα, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε.
2. ΢. Εαηεπιίλζθη, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Καιαθάηε.
Γύν θνκκάηηα, γηα βηνινληζέιν θαη πηάλν, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ Σζεξθάζνθ θαη ηνπ ζπλζέηε.
α) Pezzo lyricν, β) Petite ballade
3. Β. Φξίδε, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Καιαθάηε.
α) Vocalize, κε ηε ζπκκεηνρή ηεο O. Ληνπκπίκνβα θαη ηνπ ζπλζέηε.
β) Πνίεκα θαη Expromt (Απηνζρεδηαζκφο), κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε.
4. Γηνπ. Νεθξάζνθ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Καιαθάηε.
Υηνλνληθάδεο, γηα δχν πηάλα. ΢πκκεηέρνπλ νη θνηηεηέο: Δ. Πνληθακηλεξ θαη ν Μ. Λεβηληζίλγθιεξ.
Γεύηεξν κέξνο
5. Β. Βνιφζληθνθ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β.Β. ΢ηεξκπαηζηφθ.
΢νλαηίλα, γηα θιάνπην, θαγθφην θαη πηάλν. ΢πκκεηέρνπλ νη θνηηεηέο Η. Γηάλνπο, Β. Μπξνπλο, Α.
Κάξπεθ.
6. Δ. Μπξνπζίιζθη, θαζεγεηήο ΢ηέηλκπεξγθ.
α) Αιέγθξν β) ΋ρην παξαιιaγέο πάλσ ζην ζέκα: “Barïnya”, γηα πηάλν. ΢πκκεηέρεη ν θνηηεηήο
Υάιθηλ.
7. Φ. Ρνπκπηζφθ, θαζεγεηήο ΢ηέηλκπεξγθ.
Γύν ξνκάληδεο: α) Λππεηεξά θαη ζησπειά (θείκελν Α. Μπινθ), β) Έλσζε (θείκελν Γθνπκίιεθ).
΢πκκεηέρνπλ νη θνηηεηέο: ν Γθ. Σαξηάθνθ θαη ν ζπλζέηεο.
8. Γθ. Πνπφθ, θαζεγεηήο ΢ηεξκπαηζηφθ.
΢νπίηα, γηα πηάλν: 1) Invenzia 2) Υνξηθόο, 3). Σξαγνύδη, 4) Φνύγθα, κε ηελ ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε.
9. Α. Είβνηνθ646, θαζεγεηήο ΢ηεξκπαηζηφθ.
Frammenti per Nonetto: 1). Apassionato, 2). Freddo, 3). Recitato, 4). Melodioso, 5). Mesto, 6).
Bravuro, 7). Discreto, 8). Impetuoso, 9). Furioso. ΢πκκεηέρνπλ νη θνηηεηέο: ΢. Όξκαλ, Β. Παξαζίλ, Δ.
Υαίη, Μ. Ρνπκζέβηηο, Η. Λνύξη, Η. Γηάλνπο, Β. Μπξνπλο, Β. Γθέλζιεξ, Β. Κιίκνθ.
Αξρή ζηηο 8 κ.κ.».

Κξαηηθό Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη. ΢ηελ αίζνπζα «Α. Γθιαδνπλφθ» (κηθξή αίζνπζα), ζηηο 13
Μαξηίνπ 1928 πξαγκαηνπνηείηαη «ε ζπλαπιία κε έξγα θνηηεηψλ απφ ην Σκήκα ηεο ΢χλζεζεο».
Πξώην κέξνο:
1. Μηραήι Μπξάδληθνθ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β. Καιαθάηε. 5ν έηνο.
΢νλάηα γηα πηάλν, ζπκκεηέρεη ε Μ. Γθξακελίηζθαγηα.
α) Allegro.
β) Scherzo.
γ) Finale.
2. A. ΢ηεπαληάλ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β.Β. ΢ηεξκπαηζηφθ. 3ν έηνο.
1) Πνίεκα γηα βηνινληζέιν θαη πηάλν.
2) Υνξόο γηα βηνινληζέιν θαη πηάλν, ζπκκεηέρνπλ νη Η. Λνπξί, Α. ΢νπκπαηηάλ.
3. Δ. Νειγθφθζθαγηα, Καζεγεηήο Β. Καιαθάηεο. 4ν έηνο.
10 Bagatelles γηα πηάλν, ζπκκεηέρεη ε Η. ΢αβίλνβα.
4. Γηνπ. Κνηζνχξνθ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β.Β. ΢ηεξκπαηζηφθ. 1ν έηνο.
Πνίεκα γηα βηνιί θαη πηάλν, ζπκκεηέρνπλ νη Νη. Ρνύκζεβηηο, Γηα. Λεθ.
5. Γηνπ. Νεθξάζνθ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β. Καιαθάηε- 2ν έηνο
1) Υηνλνζηηβάδεο, γηα δχν πηάλα, ζπκκεηέρνπλ νη Δ. Πνληθακηλέξ, Α. Γθέηζνβα.
2) Γύν πνηήκαηα γηα πηάλν, ζπκκεηέρεη ε Α. Ενπθόθζθαγηα.
α) Καηάξα (ην αλάζεκα).
β) Μειαγρνιία.
Κξαηηθό Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη. ΢ηελ αίζνπζα «Α. Γθιαδνπλφθ» (κηθξή αίζνπζα), ζηηο 9 Απξηιίνπ
1928 πξαγκαηνπνηείηαη «ε ζπλαπιία κε έξγα θνηηεηψλ απφ ην Σκήκα ηεο ΢χλζεζεο».
Πξώην κέξνο
2. Γηνπ. Νεθξάζνθ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β. Καιαθάηε. 2ν έηνο.

646
Αιεμέη ΢εκηφλνβηηο Είβνηνθ (Zhivotov) (1904-64): Ρψζνο ζπλζέηεο.

196
 197

Γύν πνηήκαηα γηα πηάλν: α) Καηάξα. β). Μειαγρνιία, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε.
3. Π. Πηξνδθφθ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β. Καιαθάηε. 4ν έηνο.
Θέκα κε παξαιιαγέο γηα πηάλν, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ/ηεο Μπ. Μπαξβίο.
4. Β. ΢εξ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β. Καιαθάηε. 2ν έηνο.
΢νλάηα γηα βηνιί θαη πηάλν, 1ν κέξνο, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε θαη ηεο θαζεγήηξηαο Δ.
Ο. Μπξηθ.
Γεύηεξν κέξνο
8. ΢. Εαηεπιίλζθη, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β. Καιαθάηε. 5ν έηνο.
Κνπαξηέην fis-moll (ζε θα δίεζε ειάζζνλα) έξγν 10.
1). Allegro moderato 2). Andante mosso
3) Scherzo 4). Finale
΢πκκεηέρνπλ νη Β. Δθίκνθ, Νη. ΢εβαιίλ, Π. Καηζάλνθ, Γηνπ. Βηλνγθξάληνθ.
12. Λ. Πεζθφθ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β. Καιαθάηε, 5ν έηνο.
Θέκα κε παξαιιαγέο γηα πηάλν, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε.

Κξαηηθό Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη. ΢ηελ αίζνπζα «Α. Γθιαδνπλφθ» (κηθξή αίζνπζα), ζηηο 4 Μαξηίνπ
1929 πξαγκαηνπνηείηαη «ε ζπλαπιία κε έξγα θνηηεηψλ απφ ην Σκήκα ηεο ΢χλζεζεο».
Γεύηεξν κέξνο
8. Ν. Σάγθξηλ, θαζεγεηήο Β. Καιαθάηεο. 4ν έηνο.
΢νλαηίλα (κνλφθσλε), κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ/ηεο Γηνπ. Γθξέηο.
10. Β. Φξίδε, θαζεγεηήο Β. Καιαθάηεο. 3ν έηνο.
΢νλάηα γηα πηάλν, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε.

Κξαηηθό Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη. ΢ηελ αίζνπζα «Α. Γθιαδνπλφθ» (κηθξή αίζνπζα), ζηηο 25
Μαξηίνπ 1929 πξαγκαηνπνηείηαη «ε ζπλαπιία κε έξγα θνηηεηψλ απφ ην Σκήκα ηεο ΢χλζεζεο».
Πξώην κέξνο
1. Β. Βίηιηλ, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β.Β. ΢ηεξκπαηζηφθ. 2ν έηνο.
Σξία θνκκάηηα απφ ηελ ρνξεπηηθή ζνπίηα γηα πηάλν, κε ηελ ζπκκεηνρή ηνπ Κ. Κάπιαλ.
1) Γθαβόη 2) Υνξόο 3) Βάιο
2. Η. Σάγθξηλ, θαζεγεηήο Β. Καιαθάηεο. 4ν έηνο.
Σέηαξηε ζνπίηα γηα πηάλν
1) Δηζαγσγή 2) Inventio
3) Quasi gavotte……………………… 4) Inventio
5) Βαιο
3. Β. Φξίδε, θαζεγεηήο Β. Καιαθάηεο. 3ν έηνο.
Σν ρξπζό ςαξί, πνίεκα (ηξαγνπχδη) γηα θσλή θαη πηάλν ζε θείκελν ηνπ Κ.Νη. Μπάικνλη.
΢πκκεηέρνπλ νη Μ. Σνπηζέθζθαγηα θαη Α. Γθάξθειλη.
4. Ν. Ληνπκπάξζθη, θαζεγεηήο Β. Καιαθάηεο. 3ν έηνο.
α) Σξία θνκκάηηα γηα πηάλν: 1) Πξεινύληην. 2) Μαδνύξθα. 3) Γθαβόη.
β) 1) Μελνπέην. 2) Μπνιεξό. 3) Βήκα, κε ηε ζπκκεηνρή ηεο Β.Υ. Ραδνπκόθζθαγηα.
5. Β. Μηλάγηεθ, θαζεγεηήο Μ.Μ. Σζεξλφθ. 4ν έηνο.
Θέκα κε παξαιιαγέο γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα. Γηαζθεπή γηα 2 πηάλα (4 ρέξηα), κε ηε
ζπκκεηνρή ησλ Δ. Ρνζιάβιεβλα θαη Λ. Γθνιηάθν.
Γεύηεξν κέξνο
8. Δ. Νειγθφθζθαγηα, θαζεγεηήο Β. Καιαθάηεο. 5ν έηνο.
α) 2 Bagatelles γηα πηάλν.
β) Θέκα κε παξαιιαγέο γηα πηάλν, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ/ηεο ΢άλη (ζπκπιεξψζεθε κε κειάλη απφ ηνλ
ζπλζέηε).

Κξαηηθό Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη. ΢ηελ αίζνπζα «Α. Γθιαδνπλφθ» (κηθξή αίζνπζα), ζηηο 22
Απξηιίνπ 1929 πξαγκαηνπνηείηαη «ε ζπλαπιία κε έξγα θνηηεηψλ απφ ην Σκήκα ηεο ΢χλζεζεο».
Πξώην κέξνο
1. Δ. Νειγθφθζθαγηα, θαζεγεηήο Β. Καιαθάηεο. 5ν έηνο.
α) Σξία θνκκάηηα γηα πηάλν: Dance, Miniature, Verceuse Fanstastique, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ Α. Κηάλζθη.
β) Θέκα κε παξαιιαγέο γηα πηάλν, κε ηε ζπκκεηνρή ηεο πθεγήηξηαο Ε.Ο. ΢αληαξόθζθαγηα.
Γεύηεξν κέξνο
7. Ν. Σάγθξηλ, θαζεγεηήο Β. Καιαθάηεο. 4ν έηνο.
α) Fughetta.
β) ΢νπίηα γηα πηάλν: Δηζαγσγή, Inventio - quasi gavotta, Inventio- al inverse, Βαιο, κε ηε ζπκκεηνρή
ηνπ Β. Υνιηάθζθη.

197
 198

Απφ ηα έξγα καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη, κε αθηέξσκα, ηα
νπνία θπιάζζνληαη ζην Αξρείν Καιαθάηε, γλσξίδνπκε φηη ν ζπλζέηεο δηαηήξεζε ηηο
ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο πξψελ καζεηέο ηνπ Μπαξρνπληαξηάλ θαη Μίιλεξ. Ηδηαίηεξε κλεία
πξέπεη λα γίλεη ζην ζπλζέηε εβξατθήο θαηαγσγήο Μίιλεξ. Oη θσλεηηθέο ηνπ κηληαηνχξεο
(Φσλεηηθή ζνπίηα, βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 155) θαη ν θχθινο ηνπ Μίιλεξ, Mutter und
Kind (1914), είλαη έξγα ζπάληαο κνπζηθήο εθθξαζηηθφηεηαο, ραξαθηεξηζηηθήο
εηθνληθφηεηαο θαη εζληθήο έκπλεπζεο. Σν 1923 ν Μίιλεξ ζπλέζεζε ηελ πξψηε εζληθή
εβξατθή φπεξα Nebesa pïlayut (Di Himlen brenen) (πξεκηέξα ην Μάην ηνπ 1923, ζην
Πέηξνγθξαλη ). ΢ην δηάζηεκα 1924-25 ν Μίιλεξ ήηαλ Τπεχζπλνο ηνπ Μνπζηθνχ ηκήκαηνο
ηνπ εβξατθνχ ζεάηξνπ ηεο Μφζραο θαη ηνπ εβξατθνχ ζεάηξνπ ηνπ Υαξθφβνπ.
Ο ζπλζέηεο Αξζέλη Π. Γθιαληθφθζθη (1894-1945)647, ν νπνίνο ζπνχδαζε φιε ηε
ζεηξά ζεσξεηηθψλ καζεκάησλ ηεο ΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε, αθηέξσζε ζην δάζθαιφ
ηνπ δχν απνζπάζκαηα γηα θσλή θαη πηάλν απφ ηελ πξψηε φπεξά ηνπ «Γηα ηελ θόθθηλε648
Πέηξνγθξαλη» (ή «Έηνο 1919») (1925)649. Ζ φπεξα απηή ήηαλ κηα απφ ηηο πξψηεο
ζνβηεηηθέο φπεξεο κε επαλαζηαηηθά ζέκαηα θαη ν Γθιαληθφθζθη έγηλε γλσζηφο ζηελ Δ΢΢Γ
κε ηελ εξγαζία απηή, ε νπνία έθαλε ηελ πξεκηέξα ηεο ζην ζέαηξν «Μάιηη» (Maliy=κηθξφο
θαη Bolshoy=κεγάινο), ην 1925. ΢πλεξγάηεο ηνπ ήηαλ έλαο άιινο καζεηήο ηνπ Καιαθάηε,
ν Δ.Β. Πξνχζζαθ (Πξνπζάθνθ)650. Μπνξνχκε λα ππνζέζνπκε κφλν (απφ ηηο εκεξνκελίεο
ζχλζεζεο ηεο φπεξαο ην 1925 θαη ηελ απνθνίηεζε ηνπ Γθιαληθφθζθη απφ ην Χδείν ηνπ
Λέληλγθξαλη, ην 1924) φηη ε ηδέα γηα ηε ζχλζεζε ηεο φπεξαο κπνξεί θαη λα είρε ζρέζε κε
ηηο δηπισκαηηθέο εμεηάζεηο. ΋ζν γηα ηνλ Β. Καιαθάηε, θαλεξφ είλαη φηη πξνζπάζεζε λα
δείμεη επαλαζηαηηθή αιιειεγγχε θαη λα εληαρζεί ζην πλεχκα ηνπ λένπ θαηξνχ.
Απφ ηελ ίδηα πεξίνδν ππάξρεη θαη ην γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε: «Γλσκάηεπζε γηα ην
θνηηεηή ηνπ Χδείνπ Νηξνδληφθ Β.651, Πέηξνγθξαλη , 1917» (B.a. 15-22, Inv. 4335), ζην
Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, Αξρείν Μπειηάγηεθ.
Παξά ηηο αληίμνεο ζπλζήθεο, ν Β. Καιαθάηεο πξνζπαζνχζε λα δψζεη ην θαιχηεξν
δπλαηφ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ ηνπ. ΋πσο αλαθέξζεθε γηα ηνλ Γθιαδνπλφθ, πνπ
«ε δνπιεηά ηνλ έζσζε», ην ίδην κάιινλ ηζρχεη θαη γηα ηνλ Καιαθάηε. Παξνπζηάδνληαη ζε
κεηάθξαζε νη ζπζηαηηθέο επηζηνιέο απφ ηηο εμεηαζηηθέο πεξηφδνπο ησλ εηψλ 1920-1925,
ηηο νπνίεο ρνξήγεζε ν Γθιαδνπλφθ γηα καζεηέο ηνπ Καιαθάηε. Γλσξίδνπκε πφζν δίθαηνο
ήηαλ ν Γηεπζπληήο ηνπ Χδείνπ (δελ ραξηδφηαλ ζε θαλέλα), άξα κπνξνχκε λα έρνπκε κηα
πξαγκαηηθή εηθφλα γηα ηε δηδαθηηθή πξαθηηθή ηνπ Καιαθάηε.

647
Αξζέλη Παχινβηηο Γθιαληθφθζθη (Gladkovsky) (1894 – 31-07-1945, Λέληλγθξαλη): Ρψζνο
ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο ηνπ 1924, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (πιήξε ζεηξά
καζεκάησλ).
648
Ο ηίηινο ηεο φπεξαο ηνπ Γιαληθφθζθη, Za Krasnïy Petrograd κεηαθξάδεηαη «Γηα ην θφθθηλν
Πεηξνγθξάλη» (Grove‟s). Δλψ ε ζεκαζία ηεο ιέμεο «θrasnïy» ζηα ξσζηθά είλαη δηπιή: θφθθηλνο θαη
φκνξθνο.
649
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 157 θαη αξ. 158: Α.Π. Γθιαληθφθζθη, απνζπάζκαηα απφ ηελ φπεξα
Γηα ηελ θόθθηλε Πεηξνγθξάλη (1925, καδί κε ηνλ Δ.Β. Πξνπζάθνθ (Πξνπζζάθ), αξ. 1. «Άξηα ηνπ Εειέδλνθ»,
αξ. 2. «Μπαιάληα ηνπ θνκκνπληζηή». Ζ δεχηεξε επηκέιεηα ηεο φπεξαο έγηλε σο φπεξα-νξαηφξην, ρσξίο
ζπλεξγάηε, κε ην φλνκα «Σν Μέησπν θαη ηα λψηα/κεηφπηζζελ» (1930).
650
Δ.Β. Πξνπζάθνθ/Πξνπζζάθ (Prussak): Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε Αξκνλία,
Αληίζηημε θαη Φνχγθα.
651
Βιαληίκηξ Νηθνιάγηεβηηο Νηξνδληφθ (Drozsdov) (25-5-1882 ΢αξάηνθ – 3-10-1960 Νέα Τφξθε):
Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο θαη δάζθαινο (δνχιεςε ζην ξσζηθφ Χδείν Ραρκάληλνθ, ζην Παξίζη), απφθνηηνο
Πηάλνπ (1904, Γηεζίπνβα), αδειθφο ηνπ Νηξνδληφθ Αλαηφιη Νηθνιάγηεβηηο (1883-1950, ζπλζέηε θαη
κνπζηθνιφγνπ). Μάιινλ πξφθεηηαη γηα απιή ζπλσλπκία κε ην πξφζσπν ηεο ζπζηαηηθήο επηζηνιήο «γηα ην
θνηηεηή Β. Νηξνδληφθ, 1917».

198
 199

΢πζηαηηθέο επηζηνιέο ηνπ Α. Γθιαδνπλόθ γηα ηνπο θνηηεηέο ζην Κξαηηθό Χδείν ηνπ
Λέληλγθξαλη.
«Βέπξηθ Αιεμάληξ. Σάμε Φνύγθαο ηνπ θαζεγεηή Καιαθάηε.
Ζ άζθεζε δελ είλαη πιήξσο ηθαλνπνηεηηθή· είλαη παξάμελα δνκεκέλε, θηηαγκέλε αληηθαλνληθά θαη
απζαίξεηα, ην ζρεδηάγξακκα κεηαηξνπηώλ δελ είλαη ινγηθό, ελώ παξνπζηάδεηαη θαη αδέμηα θίλεζε ζηηο θσλέο.
Χζηόζν, καδί κε απηά ππάξρεη δεκηνπξγηθή θαληαζία. Βαζκόο: 4 (πνιύ θαιώο) (Α. Γθ., 1920).
Γθιαληθόθζθη Αξζέλε. Σάμε Φνύγθαο ηνπ θαζεγεηή Καιαθάηε.
Σν απνηέιεζκα από ηελ ελαζρόιεζε είλαη ηθαλνπνηεηηθό θαη ζην ζπλζέηε παξαηεξείηαη αξθεηά κεγάιε
ηερληθή ζηελ θίλεζε ησλ θσλώλ. Βαζκόο: 4 ½ (Α. Γθ., 1920).
Σάμε Πξαθηηθήο ΢ύλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Καιαθάηε.
Ζ ζύλζεζε πνπ παξνπζηάζηεθε (ηξίν γηα πηάλν, βηνιί θαη βηνινληζέιν) είλαη ελδηαθέξνπζα ζην
πεξηερόκελό ηεο, αιιά δελ είλαη δσεξή θαη πξσηόηππε. Δπηπιένλ είλαη αξθεηά ζύγρξνλε, ζύκθσλα κε ηε δνκή
θαη ηελ ηερληθή ζηελ αξκνλία θαη ζηελ αληίζηημε. Πξέπεη επίζεο λα ζεκεησζεί ε έιιεηςε ηνπ εμεδεηεκέλνπ
ύθνπο θαη ε επηηήδεπζε. Βαζκόο: 5 (1923).
Σάμε Πξαθηηθήο ΢ύλζεζεο ηνπ Καζεγεηή Καιαθάηε.
Γηα ηηο εμεηάζεηο παξνπζηάδνληαη δύν ρνξσδηαθά ηξαγνύδηα, κε θείκελν Β. Μπξηνύζνθ θαη ηέζζεξηο
ξνκάληδεο γηα θσλή θαη πηάλν. Σα έξγα απηά μερσξίδνπλ γηα ηελ όκνξθε δνκή ηνπο, αιιά δελ έρνπλ
πξσηνηππία. Αλακέλεηαη λα ζπλερίζεη ηελ επηπιένλ εθπαίδεπζε ζηελ Σάμε ηεο Πξαθηηθήο ΢ύλζεζεο (1924).
Σάμε Πξαθηηθήο ΢ύλζεζεο ηνπ Καζεγεηή Καιαθάηε.
Οη γξακκέλεο ζπλζέζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηξηώλ εηώλ παξακνλήο ζηε Σάμε ηεο Πξαθηηθήο
΢ύλζεζεο (ε αθαδεκατθή ζεηξά καζεκάησλ) Κνπαξηέην εγρόξδσλ, Πηάλν ηξίν, ξνκάληδεο, ρνξσδίεο θαη όπεξα
καξηπξνύλ γηα ηα επηηεύγκαηα θαη ηε κνπζηθή σξηκόηεηα ηνπ ζπλζέηε. Θεσξείηαη όηη απνθνίηεζε από ην Χδείν
κε νινθιεξσκέλεο γλώζεηο, ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη ηελ αθαδεκατθή ζεηξά καζεκάησλ (15-6-1925, Α.
Γθιαδνπλόθ») (Γθιαδνπλφθ, 1960 ii: 457-463).

΢αλ αλαθεθαιαίσζε, απφ ηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο γλσξίδνπκε φηη καζεηέο ηνπ
Β. Καιαθάηε, εθηφο απφ ηα πξφζσπα γηα ηα νπνία έγηλε αλαθνξά (Μηραήι Α. Γηνχληηλ, Η.
Μνχζηλ, Μ. Μπξάδληθνθ, Α. Βέπξηθ, Υ. Κνπζλαξηφθ, Α. Γθιαληθφθζθη, Δ. Πξνπζζάθ,
θαη απφ ην πξφγξακκα Βεληακίλ ΢εξ, ΢εξγθέη Γηέιηζηλ, Γηνχξη Νεθξάζνθ, Φξίδε,
Κνπξγθάλζθη, Εαηεπιίλζθη θ.ά.), ζηελ πεξίνδν 1918-1929 ήηαλ θαη νη Α. Βαζίιηεθ652, Ηιηά
Αξθάληηεβηηο Βηιέλζθη (απφθνηηνο 1918)653, Γθφηθξηλη Αιίεβηηο Γθαζάλνθ (απφθνηηνο
1926), Αιεμαληξ Αιεμαληξνβηηο Γθνινπκπέληζεθ (απφθνηηνο 1922)654, Βιαληίκηξ
Αιεμάληξνβηηο Νηξαλίζληθνθ (απφθνηηνο 1922), Μηραήι Νηξνχζθηλ (πξνεηνηκαζία γηα ην
Χδείν, ΢χλζεζε)655, Αιεμάληξ Νηαλίινβηηο Κακέλζθη656, Γθεφξγθη Παχινβηηο Οξιφθ
(απφθνηηνο 1926)657, Αιεμέη Αιεμέγηεβηηο Πνδληλέγηεθ (απφθνηηνο 1924, ΢χλζεζε Κ,
Σζεξλφθ)658, Αιεμάληξ ΢εκηφλνβηηο Ρφδαλνθ (απφθνηηνο απ. 1931)659, Άξν ΢ηεπαληάλ660,

652
Αιεμάληξ Γθνξληέγηεβηηο Βαζίιηεθ (Vasil‟yev) (1878-1948): Ρψζνο ζπλζέηεο, ζνιίζηαο
θαγθνηίζηαο θαη θαζεγεηήο θαγθφηνπ (1927-1947) ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη.
653
Ηιηά Αξθάληηεβηηο Βηιέλζθη (Vilensky) (1914-18) (γελ. 1/14-3-1896 Κξεκηζνχθ): Ρψζνο
δηεπζπληήο νξρήζηξαο, ζπλζέηεο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε θαη Πηάλν
κε ηνλ Α.Α. Βίλθιεξ, ζην δηάζηεκα 1914-18. Απφθνηηνο ηνπ 1918.
654
Αιεμάληξ Αιεμαληξνβηηο Γθνινπκπέληζεθ (Golubentsev/Guhlubyentsiff) [18/30-8-1891
(25.12.1899) – 10-4-1979]: Ρψζνο ζπλζέηεο, απφθνηηνο ηνπ 1922, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε θαη
Δλνξρήζηξσζε κε ηνλ Γθιαδνπλφθ.
655
Μηραήι ΢εκηφλνβηηο Νηξνχζθηλ (Druskin) (14-1-1905- 1991): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο. Έρνπκε ηε
καξηπξία ηνπ φηη έθαλε πξνεηνηκαζία κε ηνλ Καιαθάηε γηα ηεο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ηνπ Χδείνπ
(Θεσξεηηθά καζήκαηα θαη ΢χλζεζε) ην 1923, αιιά δελ έγηλε απνδεθηφο εθεί θαη ζπνχδαζε Μνπζηθνινγία.
656
Αιεμάληξ Νηαλίινβηηο Κακελζθη (Kamensky) (29-11/12-12-1900 Γελεχε – 7-11-1952
Λέληλγθξαλη): Ρψζνο πηαλίζηαο, δάζθαινο θαη ζπλζέηεο. Απφθνηηνο Πηάλνπ (1923), ελψ ηαπηφρξνλα
ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Καιαθάηε, Μπ.Λ. Γηαβφξζθη θαη Β. ΢ηεξκπαηζηφθ (1923-27).
657
Γθεφξγθη Παχινβηηο Οξιφθ (Orlov) (25-1/6-2-1900 Αζηξαράλ – 7-4-1940 Μφζρα): Ρψζνο
κνπζηθνιφγνο θαη ζπλζέηεο, επηζηεκνληθφο γξακκαηέαο ηνπ Μνπζηθνχ Σκήκαηνο (Muzsektsiya). ΢πνχδαζε
΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (πιήξε ζεηξά καζεκάησλ), απφθνηηνο ηνπ 1926.
658
Αιεμέη Αιεμέγηεβηηο Πνδληλέγηεθ (Pozdneyev/Pazdnyeyiff) (2-3-1904 Αγ. Πεηξνχπνιε – 3-20-
1968 ΢νπρνχκη): Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη πηαλίζηαο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Σζεξλφθ θαη
Καιαθάηε (1921-1924). Απφθνηηνο ηνπ 1924.
659
Αιεμάληξ ΢εκηφλνβηηο Ρφδαλνθ (Rozanov/Rozuhnuhff) (γελ. 29-10-1910 Αγ. Πεηξνχπνιε):

199
 200

Αιεμάληξ Ηζάαθηγηεβηηο ΢αβεξληηάλ (Αξκελία, 1924-25)661, Γαβξηήι Γηαθφβιεβηηο

Γηνχληηλ θαη πνιινί άιινη ζπλζέηεο, δηεπζπληέο νξρήζηξαο θαη κνπζηθνζεσξεηηθνί.
΢χκθσλα κε ηελ έξεπλα ηνπ Αλαηφιη Καιαθάηε, πηζαλφηαηα καζεηέο ηνπ παηέξα ηνπ λα
ήηαλ θαη νη ΢. Πξνθφθηεθ662, Καξι Ίιηηο Διηάζκπεξγθ663, Γηεβγθέλη Αιεθζάληξνβηηο
Μξαβίλζθη θαη Μηραήι Σζνπιάθε664.

5.2.8. Θξύινο (1928).

Ζ κεγαιχηεξε δηάθξηζε ηνπ Β. Καιαθάηε –ην ΢πκθσληθφ πνίεκα Légende
(Θξχινο) ζε Νην κείδνλα, έξγν 20, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία, ζηε
κλήκε ηνπ Schubert– γξάθηεθε ην 1928, κε ζθνπφ ηε ζπκκεηνρή ζηνλ παγθφζκην
δηαγσληζκφ ηεο ακεξηθαληθήο δηζθνγξαθηθήο εηαηξίαο «Columbia Phonograph Company»,
κε αθνξκή ηα 100 ρξφληα απφ ην ζάλαην ηνπ Schubert665. Οη φξνη ηνπ δηαγσληζκνχ
δεκνζηεχζεθαλ ζηνπο New York Times, ζηηο 23 θαη 30 Οθησβξίνπ 1927, θαη ζηνπο Times
(Λνλδίλν, 28 Γεθεκβξίνπ 1927). Γεκηνπξγήζεθαλ 10 πεξηνρέο γηα ην δηαγσληζκφ:
ακεξηθαληθή, απζηξηαθή, ζθαλδηλαβηθή, γαιιηθή, γεξκαληθή, αγγιηθή, ηηαιηθή, πνισληθή,
ηζπαληθή θαη ξσζηθή. ΢ηηο δηεζλείο επηηξνπέο ζπκκεηείραλ νη πην θαηαμησκέλνη ζπλζέηεο
ηελ πεξίνδν εθείλε: ν Maurice Ravel, o Ottorino Respighi (ππήξμε καζεηήο ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ), o Manuel de Falla, o Karol Szymanowski, o Ture Ranström θ.ά. Μηα απφ ηηο
πξνηάζεηο ηνπ δηαγσληζκνχ ήηαλ «λα γξαθηεί ην ηέινο» ηεο πεξίθεκεο 8εο Ζκηηεινύο
ζπκθσλίαο. Ζ ξσζηθή επηηξνπή, κε πξφεδξν ηνλ Γθιαδνπλφθ θαη κέιε ηνπο Γθιηέξ,
Μηαζθφθζθη, ΢ηέηλκπεξγθ θ.ά., παξαηήξεζε έιιεηςε ζθνπηκφηεηαο ζηνπο φξνπο ηνπ
δηαγσληζκνχ θαη πξφηεηλε λα αληηθαηαζηαζνχλ απφ θάηη δηαθνξεηηθφ, π.ρ. απφ ζχλζεζε
κηαο ζπκθσλίαο ή ζπκθσληθνχ πνηήκαηνο ζηε κλήκε ηνπ Schubert, κε ηε ρξήζε ζεκάησλ
απφ ηα έξγα ηνπ ή αθφκα θαη ρσξίο απηή.
Ο Καιαθάηεο αγαπνχζε θαη γλψξηδε θαιά ηε κνπζηθή ηνπ Ρνκαληηζκνχ. Γηα ην
ζπκθσληθφ πνίεκα Légende επέιεμε ηξία ζέκαηα απφ έξγα ηνπ Schubert, απφ ηα νπνία
ρξεζηκνπνίεζε κφλν αθνχζκαηα θαη αθνινχζεζε ηα πην γλψξηκα ραξαθηεξηζηηθά ηεο
Ζκηηεινύο ζπκθσλίαο. ΢ην Légende, γξακκέλν ζε χζηεξν ξνκαληηθφ χθνο, δελ ππάξρνπλ

Ρψζνο κνπζηθνιφγνο ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο, απφθνηηνο ηνπ 1931, ζπνχδαζε Πηάλν (Νηθνιάγηεθ) θαη
΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (κε ηνλ νπνίν ζπνχδαζε 1-2 καζήκαηα).
660
Άξν (Λεφληηεβηηο) ΢ηεπαληάλ (Haro Levoni Stepanian/Stepanyan/Stipanyan/Stephanian) (13/25-4-
1897 Διηδαβέηπνι, ηψξα Κηξνβακπάλη – 9-1-1966 Δξεβάλ): Αξκέληνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο
ηνπ 1930, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ ΢ηεξκπαηζηφθ. Με ηνλ Καιαθάηε πέξαζε 1-2 καζήκαηα ζην δηάζηεκα
1926-1930.
661
Αιεμάληξ Ηζάαθηγεβηηο/Ηζάαθνβηηο ΢αβεξληηάλ (Shaverdian) (22-6/5-7-1903 ΢ηγθλάρη Καρεηίγηα –
2-3-1954 Μφζρα): Αξκεληθήο θαηαγσγήο κνπζηθνιφγνο θαη ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε
ην 1924-25 (θαη κεηά κε ηνλ Σζεξλφθ). Απφθνηηνο ηνπ 1931 απφ ην ζεσξεηηθν-ηζηνξηθφ Σκήκα ηνπ Χδείνπ
ηεο Μφζραο.
662
βι. ζει. 103, ππ. 378. Έρνπκε καξηπξία φηη κε ηνλ Ν. Σζεξεπλίλ (πξηλ ην 1917) ζπνχδαδαλ
Γηεχζπλζε νξρήζηξαο νη Πξνθφθηεθ, Γθάνπθ, Νηξαλίζληθνθ, Σζεξλάηζθη, Σηνχιηλ θ.ά. (νη Γθάνπθ,
Νηξαλίζληθνθ θαη Σηνχιηλ ήηαλ καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε. Μπνξεί –γηα λα δηθαηνινγεζνχλ ηα ζρεηηθά
ιήκκαηα ζηηο εγθπθινπαίδεηεο– θαη ν Πξνθφθηεθ λα έθαλε θάπνην κάζεκα καδί).
663
Οη Διηάζκπεξγθ θαη Ενπθφθ ζπκκεηείραλ σο εθηειεζηέο ζε έξγν ηνπ ΢. Γηέιηζηλ (1897-1970), ζην
πξφγξακκα ηεο Σάμεο ηεο ΢χλζεζεο ηνπ Καιαθάηε, 1927-28.
664
Ο Μηραήι Σζνπιάθε, ν νπνίνο ζπνχδαζε ζην Χδείν κεηαμχ 1926-1931 (αξρηθά κε ηνλ Η.Η.
Σζεξλφθ ζηε ΢πκθεξνχπνιε), κε ηνλ Β. ΢ηεξκπαηζηφθ (ζχλζεζε, απφθνηηνο 1931) θαη ηε Μαξία Γηνχληηλα
(πηάλν), δελ αλαθέξεη ηίπνηα γηα ηνλ Καιαθάηε ζηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ. ΢ην Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν ήηαλ
αξρηθά επηθεθαιήο νκάδαο εθθελψζεσλ παηδηψλ απφ ην Λέληλγθξαλη, ζε αζθαιή κέξε πίζσ απφ ην Βφιγα,
ζπλέζεζε ην πξψην ηνπ κπαιέην (γηα ην ζέαηξν Μάιη ζην Οξελκπνχξγθ), Παξακχζη γηα ηνλ παπά θαη ηνλ
εξγάηε ηνπ Μπαιληά, έπεηηα ήηαλ θαιιηηερληθφο δηεπζπληήο ζπλφινπ απφ ην ζέαηξν Μάιη ζην κέησπν ηεο
ιίκλεο Βνιρφβα (θνληά ην Λ.), ην 1943. Ο Α. Καιαθάηεο ήηαλ ζην ίδην κέησπν θαη έθαλε ηελ ίδηα δνπιεία,
αιιά δηεχζπλε κνπζηθφ ζχλνιν.
665
βι. «The 1928 International Columbia Graphophone Competition» ζην
«http://en.wikipedia.org/wiki/Centenary» θαη «http://en.wikipedia.org/wiki/Franz_Schubert».

200
 201

ηφζν έληνλα νη γλσζηέο ξσζηθέο επηξξνέο. ΢ην έξγν, Allegro moderato ζε θφξκα ηεο
ζνλάηαο, ππάξρνπλ ζπκκεηξία, πεξίηερλε ελνξρήζηξσζε (ζεσξνχκε φηη ζπκίδεη αξθεηά
ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ666 θαη ηνλ Sibelius, βι. ηηο αλαθνξέο ησλ Διιήλσλ
κνπζηθνθξηηηθψλ) ελψ δηαζέηεη θαη ζηνηρεία ηεο πξνγξακκαηηθήο κνπζηθήο. Ζ κνπζηθή
ηνπ Θξύινπ αθνχγεηαη ζαλ πνίεκα κε ιεπηή ηέρλε, πνπ ζθηαγξαθεί ερεηηθά
νηθνδνκήκαηα. ΋κνξθε κνπζηθή, κε δχλακε, ζάξξνο θαη επαηζζεζία. Αθνχγεηαη ζα κχζνο
θαη ζξχινο (γηα καθξηλά βαζίιεηα θαη πνιέκνπο –ππάξρνπλ θαη γλψξηκα ζηνηρεία ζηε
κνπζηθή, κε έκθαζε ζηα ράιθηλα πλεπζηά), ν νπνίνο μαλαγελληέηαη θαη ζβήλεη ζηνλ απαιφ
ελαιιαζζφκελν ξπζκφ θαη βξίζθεηαη ζε κηα ζπλερφκελε θίλεζε. Σν έξγν μεθηλάεη κε αξγή
εηζαγσγή θαη νινθιεξψλεηαη κε Coda (ζαλ επίινγν, ζηνλ νπνίν βξίζθνπκε ηελ θνξχθσζε
θαη ηελ θαηάιεμε ηνπ πξψηνπ κέξνπο, κε ζηνηρεία ηεο ζεκαηηθήο χιεο ηνπ 1νπ ζέκαηνο
θαη ηεο εηζαγσγήο). Ζ ρνξσδία, ε νπνία ζπκκεηέρεη κφλν ζηελ αξρή θαη ζην ηέινο ηνπ
έξγνπ θαη ηξαγνπδάεη «βνθαιηδέ»667 (κφλν κε «α»), ζπκπιεξψλεη ηελ εληχπσζε απηή. Σν
πξψην ζέκα (Allegro moderato, αξ. 10, ζει. 10 ζηελ ργ παξηηηνχξα) είλαη δπλακηθφ,
γξήγνξν, ηνληζκέλν, απνηειείηαη απφ δχν κνηίβα (κε αληίζεηε θίλεζε, ζην δεχηεξν ηκήκα
ηνπ ηα φγδνα παξεζηηγκέλα κε ηα δέθαηα έθηα νινθιεξψλνπλ ηελ πνιεκηθή δηάζεζε). Ο
ζπλζέηεο αλαζέηεη ηελ πξψηε παξνπζίαζε ηνπ ζηα έγρνξδα θαη ηα ράιθηλα πλεπζηά. Σν 2ν
αληίζεην ζέκα (meno mosso, αξ. 24, μεθηλάεη απφ ζει. 19-20), είλαη ιπξηθφ, φκνξθν θαη
ξνκαληηθφ, παξνπζηάδεηαη γηα πξψηε θνξά ζην έγρνξδα. Ζ επηηπρήο εθεπξεηηθφηεηα, πνπ
θάλεθε ήδε απφ ηελ αξρή ηνπ έξγνπ θαη πινπηίζηεθε κε λέεο ρξσκαηηθέο απνρξψζεηο,
ελαιιαγέο ζην ηέκπν θαη ζεκαηηθέο ηδέεο, απνθαιχπηεη κεγάιν κεισδηθφ πινχην θαη
δξακαηηθφηεηα ζηελ Δπεμεξγαζία θαη Δπαλέθζεζε ηνπ Θξύινπ, ηηο γλψζεηο ηνπ ζπλζέηε
ζηνπο ηνκείο ηεο ελνξρήζηξσζεο θαη ηεο αξκνλίαο, φπσο θαη ηελ επαηζζεζία ηνπ
ερνρξσκαηηθνχ ηνπ γνχζηνπ. ΋ια ηα ηκήκαηα ηεο νξρήζηξα έρνπλ εμαηξεηηθά θσηεηλά
ρξψκαηα θαη δχζθνιε γξαθή (κε έκθαζε ζηα ηκήκαηα ησλ ράιθηλσλ πλεπζηψλ, εγρφξδσλ
θαη θξνπζηψλ νξγάλσλ).
Ο Καιαθάηεο έδηλε κεγάιε ζεκαζία ζηελ ελνξρήζηξσζε. Ήηαλ ζε ζέζε απφ ηελ
αξρή λα θαληάδεηαη ηε κνπζηθή, παηγκέλε απφ κηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ηελ έγξαθε
θαηεπζείαλ ζε παξηηηνχξα, απφ ηελ αξρή (π.ρ. ζην Θξύιν). Αιιά κπνξεί λα ζπλέβαηλε θαη
ην αληίζεην: ζε άιια έξγα λα ζπλέζεηε πξψηα ζην πηάλν θαη κεηά λα έθαλε ηελ
ελνξρήζηξσζε (θάηη ην νπνίν κπνξνχκε λα πνχκε κε βεβαηφηεηα, εμεηάδνληαο κεξηθά
έξγα απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ θαη ηηο κεηαγελέζηεξεο ελνξρεζηξψζεηο ηνπο ζηελ ΋ςηκε
πεξίνδν ηνπ ζπλζέηε)668. Σα νξρεζηηθά ηέκπν ήηαλ θάηη ην μερσξηζηφ γηα απηφλ θαη ηνπ
άξεζε λα ηα πξνζσπνπνηεί (ζηελ πεξίπησζε ηνπ Θξύινπ πάληα ην «Tempo I. Allegro
moderato» ζεκαίλεη θαη επηζηξνθή ζηε βαζηθή ζεκαηηθή χιε θαη ηδέα ηνπ έξγνπ). Οη
κνλφινγνη ησλ ζφιν νξγάλσλ ζηηο ελνξρεζηξσηηθέο ηνπ δνπιεηέο ζπρλά ζπκίδνπλ ιφγν
θάπνηνπ ξήηνξα· άιιεο θνξέο πάιη ζπκίδνπλ απφθξπθε εμνκνιφγεζε.
Γελ είλαη ηπραίν φηη, αλάκεζα ζηηο 42 ζπκκεηνρέο, ε Δπηηξνπή ηνπ δηαγσληζκνχ
έδσζε Έπαηλν (Β΄ βξαβείν) ζην ζπκθσληθφ πνίεκα ηνπ Β. Καιαθάηε Légende. Σα
απνηειέζκαηα αλαθνηλψζεθαλ ζην πεξηνδηθφ Sovremennaya muzika (΢χγρξνλε κνπζηθή),
Μφζρα, 1928, αξηζκφο 20, Μάεο, ζει. 151.

666
Ήκαζηαλ έθπιεθηνη κε ην γεγνλφο φηη ε κνπζηθή ηνπ ηνπ Θξύινπ ηνπ Καιαθάηε ήηαλ πην θνληά
ζηνλ Σζατθφθζθη, παξά ζην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Δληνχηνηο, ε αξρή ηνπ Θξύινπ καο ζχκηδε ην ζπκθσληθφ
πνίεκα ηνπ R. Glière, Les Sirènes, op. 33 (1908), ελψ ην βνθαιηδέ ζχκηδε ηελ φπεξα ηνπ Ραρκάληλνθ,
Francesca da Rimini, Op. 25 (1900-1905).
667
Vocalize (αγγι.), Vocalizzare (ηηαι.).
668
΢ηα έξγα γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε πάληα ππάξρεη θαη επηκέιεηα γηα πηάλν· ην ίδην
ζπκβαίλεη θαη ζε θάπνηα έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ (π.ρ. Έμη θνδάθηθα ηξαγνύδηα, 1936). Γε κπνξνχκε λα
πνχκε φκσο κε βεβαηφηεηα πνηα επηκέιεηα είλαη πξνγελέζηεξε θαη πνηα κεηαγελέζηεξε. Γελ έρνπλ κειεηεζεί
αθφκα θαιά ηα ζθίηζα θαη ηα απνζπάζκαηα έξγσλ, ψζηε λα δηαπηζηψζνπκε αλ κπνξνχλ λα καο δψζνπλ
απάληεζε γηα ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα.

201
 202

Βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 88: ην εμψθπιιν ηνπ Θξύινπ ηνπ Καιαθάηε (αξηζηεξά είλαη ηα ηξία
ζέκαηα απφ ηνλ ΢νχκπεξη, ηα νπνία επέιεμε ν Καιαθάηεο), αξ. 89: πξψηε ζειίδα απφ ην Θξύιν ηνπ Β.
Καιαθάηε (1928).

Ζ πξψηε εθηέιεζε ηνπ Θξύινπ ηνπ Καιαθάηε πξαγκαηνπνηήζεθε ζην Λέληλγθξαλη,

ζηηο 7 Απξηιίνπ 1929, ζε κεηαγξαθή γηα 2 πηάλα (8 ρέξηα) θαη ρνξσδία, ζχκθσλα κε ην γην
ηνπ ζπλζέηε. Ο Αλαηφιη Καιαθάηεο καο αλέθεξε φηη ην έξγν παίρζεθε αξθεηέο θνξέο ζηε
Ρσζία θαη ην δηεχζπλε ν ίδηνο ν παηέξαο ηνπ.Τπάξρεη ζνβαξή παξάιεηςε ζε ζεκαληηθέο
ξσζηθέο κνπζηθνινγηθέο κειέηεο (π.ρ. ζην Γθιαδνπλφθ: 1960 i) όηη ζηε Ρσζία ηα έξγα
από ην ζπγθεθξηκέλν δηαγσληζκό δελ παξνπζηάζηεθαλ πνηέ. Δλψ πάλσ ζηηο πάξηεο γηα
ηα φξγαλα ηνπ Καιαθάηε ππάξρεη ε ζθξαγίδα θάπνηαο βηβιηνζήθεο ηνπ Λέληλγθξαλη669.
Δπηπιένλ, ζηηο πάξηεο ππάξρνπλ θαη ελδείμεηο γηα ηνπο εθηειεζηέο. Ζ πξψηε εθηέιεζε ηνπ
Θξύινπ ηνπ Καιαθάηε ζηελ Διιάδα πξαγκαηνπνηήζεθε ην 2006 απφ ηελ Κξαηηθή
Οξρήζηξα Αζελψλ, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Βχξσλα Φηδεηδή, ζηα πιαίζηα ηνπ Γεπηέξνπ
θχθινπ ησλ Διιεληθψλ Μνπζηθψλ Γηνξηψλ. Οη πάξηεο ηνπ Καιαθάηε ρξεζηκνπνηήζεθαλ
απφ ηα κέιε ηεο νξρήζηξαο, ηαπηφρξνλα κε ηηο πάξηεο απφ ηε λέα θαηαγξαθή ηνπ έξγνπ,
απφ ηελ πξσηφηππε παξηηηνχξα ζε Ζ/Τ.
Αλάκεζα ζηα ληνθνπκέληα, ηα νπνία καο παξέδσζε ν Λέαλδξνο Καιαθάηεο,
βξίζθεηαη ε αληηγξαθή ηνπ Αλαηφιη απφ ην πξφγξακκα ηεο Α΄ εθηέιεζεο ηνπ Θξύινπ ηνπ
Β. Καιαθάηε, ηνλ νπνίν παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε:
«Σν αθξναηήξην (Ζ αίζνπζα) ηνπ Μνπζηθν-Ηζηνξηθνύ κνπζείνπ
Οδόο Λaζζάι 2670. Κπξηαθή 7 Απξηιίνπ 1929.

669
Πηζαλφλ ν κνπζηθφο θνξέαο απηφο λα πξαγκαηνπνίεζε ηελ Α΄ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ. ΋ζνλ αθνξά
ηελ Α΄ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ ζηελ Διιάδα ην 2006, ε παξηηηνχξα θαη νη πάξηεο ηνπ Θξύινπ εζηάιεζαλ ζαλ
βνήζεηα ζηελ Κξαηηθή Οξρήζηξα Αζελψλ, γηα λα ζπγθξηζνχλ κε ηε γξακκέλε ζηνλ Ζ/Τ παξηηηνχξα. Σν
έξγν δελ έρεη επηζηξαθεί ζην Ηφλην Παλεπηζηήκην. Ο κνπζηθνιφγνο Γηάλλεο Σζειίθαο έθαλε ηελ αληηγξαθή
ηνπ θεηκέλνπ ζην Finale, απφ ηηο ςεθηαθέο θσηνγξαθίεο ηνπ Θξύινπ, ηηο νπνίεο έθαλε ν παηέξαο ηνπ θνο
Σζειίθαο, θαζεγεηήο ζην Σκήκαηνο Ηζηνξίαο ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ. Δλ ζπλερεία, ν Γηάλλεο Σζειίθαο,
εληφπηζε ζηελ βηβιηνζήθε ηεο ΚΟΑ κφλν ηηο πάξηεο ηνπ Θξύινπ (θαη φρη ηε κεγάιε παξηηηνχξα θαη ηελ
πξσηφηππε θσηνγξαθία κε ηηο πξσηφηππεο ππνγξαθέο ησλ Καιαθάηε, Γθιαδνπλφθ θαη καζεηξηψλ ζην
Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, ηελ νπνία δψζακε γηα λα γίλεη ςεθηαθή θσηνγξαθία ζην κνπζείν Μπελάθε)].
670
Ζ Α΄ εθηέιεζε ηνπ Θξύινπ ηνπ Καιαθάηε πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Αίζνπζα ηεο Φηιαξκνληθήο
ηνπ Λέληλγθξαλη, ε νπνία ζήκεξα βξίζθεηαη ζηελ νδφ Μηραηιόθζθαγηα 2. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ 20νπ αηψλα ε
θεληξηθή νδφο άιιαμε ηελ νλνκαζία ηεο δχν θνξέο: ήηαλ ε νδφο Λαζζάι [ζην δηάζηεκα 1918-1939, ζην
φλνκα ηνπ Γεξκαλνχ ζνζηαιηζηή Ferdinand Lassalle (1825-1864)] θαη νδφο Μπξόληζθη [ζην φλνκα ηνπ
γλσζηνχ δσγξάθνπ Issaak Izrailevich Brodsky (1883/4-1939)]. Σν 1991 ε νδφο Μηραηιόθζθαγηα μαλαπήξε

202
 203

ΠΡΔΜΗΔΡΑ
Σσλ έξγσλ πνπ βξαβεύηεθαλ ζην δηαγσληζκό ζην όλνκα ηνπ ΢νύκπεξη
Δηζαγσγηθή νκηιία ηνπ θαζεγεηή Μ.Μ. Σζεξλόθ

Η. Μέξνο.
1. Καζεγεηήο Μ.Μ. Σζεξλόθ, ΢πκθσλία.
I. Allegro. II. Andante. III. Allegro.
Δθηέιεζε γηα δύν πηάλα, κε ηε ζπκκεηνρή ησλ θαζεγεηώλ Ε.Ο. ΢αληαξόθζθαγηα θαη Σ.΢. Ληρνληέλη.
ΗΗ. Μέξνο.
2. Ρ.Η. Μέξθνιθ, Ρόλην.
Δθηέιεζε γηα πηάλν (4 ρέξηα), κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε θαη ηνλ Η.Δ. Κηζιίλ.
3. Καζεγεηήο Β.Π. Καιαθάηεο, Θξύινο.
Δθηέιεζε γηα δύν πηάλα (8 ρέξηα) θαη ηελ ρνξσδία ησλ κνπζηθώλ δηδαζθόλησλ, ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ ζπλζέηε.
΢ην πηάλν νη Ε.Ο. ΢αληαξόθζθαγηα, Ν.Π. ΢αληαξόθζθαγηα, Δ.Ο. Μπξηθ, Σ.΢. Ληρνληέλη. Αξρή ζηηο 13.00».

΢ην Σκήκα πεξηνδηθψλ ηεο Δζληθήο βηβιηνζήθεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο Δπηηφπηαο Έξεπλαο, βξήθακε άιιν έλα άξζξν ζηελ εθεκεξίδα Υξνληθά,
1928, αξηζκόο 30, Μάηνο, ην νπνίν παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε:
«Ζ Δπηηξνπή ηνπ δηαγσληζκνύ έδσζε ην Β΄ βξαβείν ζηνλ Μ.Μ. Σζεξλόθ, ν νπνίνο παξνπζίαζε κηα
πιήξε ΢πκθσλία. Έπαηλν έιαβε ν Β. Καιαθάηεο. Σν Α΄ βξαβείν δελ απνλεκήζεθε. ΋πσο θάλεθε, νύηε έλαο
κεγάινο ζπλζέηεο ζπκθσληώλ –νύηε λεώηεξνο νύηε κεγαιύηεξνο– δελ έζηεηιε ηα έξγα ηνπ ζε απηό ην
δηαγσληζκό».

΋πσο δηαπηζηψλνπκε απφ ηνλ πξσηφηππν «Έπαηλν» ηνπ δηαγσληζκνχ, ν ζπληάθηεο

ηνπ άξζξνπ θάλεη ιάζνο, δηφηη ζηνλ Καιαθάηε απνλεκήζεθε ην Β΄ βξαβείν.
«ΔΠΑΗΝΟ΢ (1928)671
(1828-1928)
ΓΗΔΘΝΖ΢ ΓΗΑΓΧΝΗ΢ΜΟ΢ ΢ΣΟ ΟΝΟΜΑ ΣΟΤ FRANZ SCHUBERT, κε αθνξκή ηα 100 ρξόληα από
ην ζάλαην ηνπ.

Ζ θξηηηθή επηηξνπή ηνπ δηαγσληζκνύ από ηελ Δ΢΢Γ ζην Κξαηηθό Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη.
ΓΔΤΣΔΡΟ ΣΗΜΖΣΗΚΟ ΒΡΑΒΔΗΟ 250$, ην νπνίν πιεξώλεηαη από ηελ Columbia Phonograph
Company, απνλεκήζεθε ζηνλ Καιαθάηε, Βαζίιε Παύινβηηο, γηα ηε ζύλζεζε πνπ παξνπζίαζε ζην δηαγσληζκό,
ζην όλνκα ηνπ Franz Schubert – ηε Légende (Θξύινο) ζε λην ειάζζνλα.
Ο Πξόεδξνο ηεο επηηξνπήο
Α. Γθιαδνπλόθ
Σα κέιε
Μ. Βεξηθόθζθη, Ρ. Γθιηέξ, Ν. Μηαζθόθζθη , Μ. ΢ηέηλκπεξγθ.
Ο Γξακκαηέαο
Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ,
10-6-1928.
Έθδνζε ηεο θξηηηθήο επηηξνπήο ηνπ δηαγσληζκνχ ζην φλνκα ηνπ Schubert ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ
Λέληλγθξαλη».
Ζ αληαπόθξηζε ηνπ Διιεληθνύ ηύπνπ (Β. Καιαθάηεο, Θξύινο, 1928).

Σν κνπζηθφθηιν θνηλφ κπνξεί λα αλαδεηήζεη πιεξνθνξίεο γηα ηελ εθηέιεζε ηνπ

Θξύινπ ηνπ Καιαθάηε ζην Μέγαξν Μνπζηθήο Αζελψλ, απφ ην Πξφγξακκα ησλ
Διιεληθψλ Μνπζηθψλ Γηνξηψλ 2006672, φπνπ ππάξρνπλ ζχληνκα βηνγξαθηθά ζηνηρεία γηα

ηελ παιηά νλνκαζία ηεο. To κνπζηθν-ηζηνξηθφ Μνπζείν ηεο Φηιαξκνληθήο ηνπ Λέληλγθξαλη παξέδσζε ην
1938 ηα αξρεία ηνπ ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ Ρσζηθνχ Ηλζηηηνχηνπ Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ (ηε ρξνληά πνπ
ηδξχζεθε ην Ηλζηηηνχην).
671
Βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 90: Έπαηλνο- Γεχηεξν ηηκεηηθφ βξαβείν. Ο Μηραήι Μ. Σζεξλφθ
θέξδηζε ην Α΄ βξαβείν κε ηε ΢πκθσλία γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (ην Γ΄ βξαβείν δελ απνλνκεζεθε).
672
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 93: εμψθπιιν.

203
 204

ην ζπλζέηε θαη γηα ην έξγν, γξακκέλα απφ εκάο (ζην ζηάδην, ζην νπνίν βξίζθνληαλ ε
έξεπλα ηφηε). Αλαιπηηθή κνπζηθή θξηηηθή γηα φιεο ηηο ζπλαπιίεο ππάξρνπλ ζην άξζξνπ
ηνπ Γ. Λεσηζάθνπ, πεξηνδηθφ Πνιύηνλνλ, Ηνχληνο, 2006673.
Δπηπιένλ, ε Κξαηηθή Οξρήζηξα Αζελψλ επγεληθά καο παξαρψξεζε ζηνηρεία απφ ην
Αξρείν, ην νπνίν θξαηάεη γηα φιεο ηηο ζπλαπιίεο ηεο:

1. Α/Α: 1369835, Δθεκεξίδα ΔΛΔΤΘΔΡΟΣΤΠΗΑ, ζει. 28, Ζκ/λία: 24-5-2006, Καηεγνξία:

Μνπζηθή.
Διιεληθέο Μνπζηθέο Γηνξηέο 2006
«Δπράξηζην μάθληαζκα απφ ηε Θεζζαινλίθε. Ήρνη δσληαλνί», άξζξν ηνπ Γηάλλε ΢βψινπ674.
 Παξάγξαθνο 6. Θεακαηηθό θηλάιε.
«΢ηηο 13 Μαΐνπ ε ΚΟΑ, ππό ην Βύξσλα Φηδεηδή, νινθιήξσζε ζεακαηηθά ηηο δεύηεξεο ΔΜΜ. Πξώηα
παξνπζίαζε ην «Θξύιν» (91928) ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε (1869-1942), δεκηνπξγνύ ειιεληθήο θαηαγσγήο,
γεησκέλνπ ζην πεξηβάιινλ ηεο Ρσζηθήο Δζληθήο ΢ρνιήο. Σν αλελδνίαζηα ξνκαληηθό ζπκθσληθό πνίεκα
επαιήζεπζε πεξζηλέο εληππώζεηο από ην θνπαξηέην εγρόξδσλ (θνπηληέην κε πηάλν) ηνπ ηδίνπ: επξόθεηην γηα
αξηηόηαηα δηαηππσκέλε δεκηνπξγία ελόο ηθαλόηαηνπ δηδαζθάινπ, ζηαζώηε ηεο ώξηκεο θιεξνλνκηάο ηνπ
Ρνκαληηζκνύ, σζηόζν δίρσο ζαθή ππνγξαθή. Καηνλνκαζηηθέο κλήκεο Σζατθόθζθη, ΢ηκαλόθζθη, Κόξζαθνβ,
αιιά θαη Ρίραξλη ΢ηξάνπο ελαιιάζζνληαλ ζε κεγαιόζηνκε, πιαηεηάδνπζα ζπκθσληθή δξάζε ζπλζέηνληαο έλα
αθξόακα πνπ ρξεηαδόηαλ πνιύ πεξηζζόηεξα από απιώο αμηνπξεπή αλάγλσζε γηα λα πείζεη…».

2. Δθεκεξίδα ΚΑΘΖΜΔΡΗΝΖ, ζει 12., Ζκεξνκελία: 28-5-2006, Σίηινο Διιεληθέο γηνξηέο.

Φηλάιε «Διιεληθώλ Γηνξηώλ» κε παλειιήληεο πξώηεο. Δμνηθεησκέλε ε ΚΟΑ», θξηηηθή ηνπ
Νίθνπ Α. Γνληά675.
«Δπηπιένλ, αλάκεζα ζην „Θξύιν‟ ηνπ Καιαθάηε θαη ηε ΢πκθσλία αξ. 2 ηνπ Καινκνίξε, δύν ζπλζέζεηο
πνπ πξνβιέπνπλ θνινζζηαίεο δπλάκεηο, αθνύζηεθε ζε παλειιήληα πξώηε… Ζ ζύλζεζε ηνπ Καιαθάηε, πνπ
άλνημε ηελ βξαδηά, αλ θαη γξάθηεθε ην 1928, αλήθε ζηελ αλαηνιηθνεπξσπατθή αηζζεηηθή ηνπ Ρνκαληηζκνύ.
Αθνύζηεθε θη απηή ζε παλειιήληα πξώηε. Φηδεηδήο θαη ΚΟΑ δε κπόξεζαλ λα αληηζηαζνύλ ζηηο επηθέο εμάξζεηο.
Ζ ζπλαπιία, θαη καδί ηεο νη θεηηλέο „Γηνξηέο‟, νινθιεξώζεθαλ κε ηελ ΢πκθσλία „Σσλ αλίδεσλ θαη θαιώλ
αλζξώπσλ‟ ηνπ Καινκνίξε, πνπ παίρζεθε γηα πξώηε θνξά από ηελ ΚΟΑ θαη είλαη έξγν εμαηξεηηθά ππθλήο
γξαθήο…».

5.2.9. Ζ ζπληαμηνδόηεζε ηνπ Β. Καιαθάηε (1928/29).

Ο πφιεκνο κεηαμχ ηνπ Γθιαδνπλφθ θαη ηνπ Αζάθηεθ θνξπθψζεθε ζηα κέζα ηνπ
1928, φηαλ ην Κξαηηθφ Αθαδεκατθφ Θέαηξν ΋πεξαο θαη Μπαιέηνπ (πξψελ ζέαηξν
Μαξηίλζθη) άξρηζε λα εηνηκάδεη κηα λέα παξάζηαζε ηεο φπεξαο Μπνξίο Γθνληνπλόθ ηνπ
Μνπζζφξγθζη. ΋πσο γλσξίδνπκε, ε φπεξα απηή ππάξρεη ζε δχν εθδνρέο, γξακκέλεο απφ
ην ζπλζέηε (κε αξθεηά κεγάιεο δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο, νη νπνίεο αθνξνχλ νιφθιεξεο
ζθελέο). Ο πξψηνο πνπ έθαλε λέα επηκέιεηα ζηελ φπεξα ήηαλ ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (θαη κε
απηή ηε κνξθή παξνπζηάζηεθε ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ζηε δεθαεηία ηνπ 1880-1890). ΢ηα
κέζα ηνπ 1860, ζηε Ρσζία, ππήξρε ε γλψκε φηη νη ζπλζέηεο δελ πξέπεη λα εθπαηδεχνληαη·
απηφ αλαζεσξήζεθε, ράξε ζηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Δίλαη γλσζηφ φηη ζην ηέινο ηεο δσήο
ηνπ, ν Μνπζζφξγθζθη ζπλεηδεηνπνηνχζε πνηα είλαη ηα ηερληθά ηνπ πξνβιήκαηα θαη
εμέθξαζε ηελ επηζπκία ηνπ λα ζπνπδάζεη Αξκνλία θαη Αληίζηημε κε ην, λεαξφ ηφηε,
Ληάληνθ. Ζ δχλακε ηεο δεκηνπξγηθήο θαληαζίαο ηνπ Μνπζζφξγθζθη ήηαλ αηειείσηε·
κπνξνχζε λα ζπλζέζεη δηαθνξεηηθέο θαη ηζάμηεο (κεξηθέο θνξέο) κνξθέο, θάηη ην νπνίν δελ
ηνπ έδηλε ηελ δπλαηφηεηα λα ζπλεηδεηνπνηήζεη πφηε είρε νινθιεξψζεη έλα έξγν ηνπ.
Σν ζέαηξν έπξεπε λα απνθαζίζεη πνηα απφ ηηο δχν εθδνρέο ζα αλεβάζεη. Ζ
πξνεηνηκαζία ηεο παξάζηαζεο γηλφηαλ κε ηελ επηκέιεηα ηνπ Αζάθηεθ, ν νπνίνο πξφηεηλε
λα παξνπζηαζηεί κηα «εληαία» εθδνρή, κε ζθελέο θαη απφ ηηο δχν κνξθέο ηνπ

673
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 94: εμψθπιιν θαη απφζπαζκα απφ ηνλ άξζξν ηνπ Γ. Λεσηζάθνπ.
674
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 91.
675
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 92.

204
 205

Μνπζζφξγθζθη. Βάζεη ησλ ρεηξνγξάθσλ ηνπ Μνπζζφξγθζθη676, ν κνπζηθνιφγνο Π.Α.

Λακ677 έθαλε ηελ ηξίηε επηκέιεηα ηεο φπεξαο.
Ζ πξνεηνηκαζία ηνπ Μπνξίο Γθνληνπλόθ ζεκεηψζεθε κε πνιιά ζρφιηα ηνπ Αζάθηεθ
ζηνλ ηχπν ηνπ Λέληλγθξαλη. Χζηφζν, ν Αζάθηεθ ρξεζηκνπνίεζε ηελ παξάζηαζε γηα λα
εθθξάζεη ην «ζπκφ ηνπ» ζηνλ πξψην επηκειεηή ηεο φπεξαο, ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη
ηνπο ζαπκαζηέο ηεο επηκέιεηάο ηνπ, ηνπο νπνίνπο ζηελ αξρή δελ αλέθεξε νλνκαζηηθά. Ο
Ηγθφξ Γθιέκπνθ ήζειε κε θάζε ηξφπν λα κεηψζεη φινπο ηνπο ππεξαζπηζηέο ηεο επηκέιεηαο
ηνπ Κφξζαθνθ: ηνλ Γθιαδνπλφθ, ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ, ηνλ Εηηνκίξζθη θ.ά., νη νπνίνη επίζεο
δεκνζίεπζαλ άξζξα, θαη λα ηνπο θαηεγνξήζεη σο «νπηζζνδξνκηθνχο θαη αληηδξαζηηθνχο».
Με ηνλ ίδην ηξφπν έπξαμε θαη κε ηνπο αληηπάινπο ηνπ (ηνπο αθαδεκατθνχο ζπλζέηεο), νη
νπνίνη δελ έβξηζθαλ αμία ζηελ κνπζηθή ηνπ Křenek θαη ηνπ Schreker.
Μεηά ηελ πξεκηέξα, ζηηο ζειίδεο ηεο εθεκεξίδαο Krasnaya gazeta (Κφθθηλε
εθεκεξίδα) ζην Λέληλγθξαλη, μεθίλεζε «ε ζπδήηεζε» γηα ηελ παξάζηαζε, ηελ νπνία
άλνημε ν Γθιαδνπλφθ, επεηδή επίζεκα ηνπ είραλ ππνζρεζεί πιήξε ειεπζεξία ηνπ ιφγνπ. Ζ
ππφζρεζε φκσο δελ θξαηήζεθε θαη ην άξζξν ηνπ εθδφζεθε θνκκέλν· επηπιένλ, απφ ηελ
εθεκεξίδα αλαθέξζεθε φηη ε ζπληαθηηθή ηεο επηηξνπή ζπκθσλεί κε ηνλ Η. Γθιέκπνθ θαη
φηη ν Γθιαδνπλφθ «είλαη ν πην δηάζεκνο ερζξφο ηνπ πξσηφηππνπ Μνπζζφξγζθη». ΢ην
ηέινο ηνπ άξζξνπ δεκνζηεχζεθε εθηεηακκέλε αλαθνίλσζε ηνπ Αζάθηεθ, κε ηελ νπνία
δηέςεπδε φιεο ηηο ζεσξήζεηο ηνπ Γθιαδνπλφθ.
Σελ φπεξα δηεχζπλε ν Βιαληηκίξ Αιαμάληξνβηηο Νηξαλίζληθνθ (1893- 1939), ν
νπνίνο ήηαλ καζεηήο ηνπ Καιαθάηε (΢χλζεζε) θαη ηνπ Ν. Σζεξεπλίλ (Γηεχζπλζε
νξρήζηξαο). Ο Νηξαλίζληθνθ ήηαλ ηφηε ν Αξρηκνπζηθφο ηνπ ζεάηξνπ Μαξηίλζθη (1925-
1936). Τπνζηήξημε ηνλ Αζάθηεθ θαη επίζεο δεκνζίεπζε άξζξν ελάληηα ζηνλ Γθιαδνπλφθ.
Ο πφιεκνο γχξσ απφ ην Μπνξίο Γθνληνπλόθ θαη ε αζέιγεηα ζηε κλήκε ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ άθεζαλ ζηε ςπρή ηνπ Γθιαδνπλφθ βαζηά πιεγή. Γε κπνξνχζε λα ιεζκνλήζεη
απηά πνπ είρε πεξάζεη ηα πξνεγνχκελα ρξφληα ζην Χδείν. Γε γλσξίδνπκε πνηα ήηαλ ε
αληίδξαζε ηνπ Καιαθάηε ζηα γεγνλφηα, μέξνπκε φκσο φηη ήηαλ κε ηελ παξάηαμε ησλ
Γθιαδνπλφθ, ΢ηέηλκπεξγθ θαη Εηηνκίξζθη.
Σν 1946 ν Αζάθηεθ ήδε είρε αλαζεσξήζεη ηηο απφςεηο ηνπ, μέραζε γηα ηα άξζξα ηνπ
θαη ηζρπξηδφηαλ φηη ε φπεξα Μπνξίο Γθνληνπλόθ πξέπεη λα εθηειείηαη κφλν ζηελ επηκέιεηα
ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Αξγφηεξα, ν ίδηνο ζηελ απηνβηνγξαθία ηνπ Γηα ηνλ εαπηό κνπ. Οη
αλακλήζεηο γηα ηνλ Μπνξίο Β. Αζάθηεθ (Λέληλγθξαλη, 1974), πξνζπαζνχζε λα
«αλαζεσξήζεη» ηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηνλ Γθιαδνπλφθ, λα ππνγξακκίζεη «ηελ αγάπε θαη ην
ζεβαζκφ ηνπ» γηα ην πξφζσπν ηνπ Γθιαδνπλφθ, γξάθνληαο φηη «άδηθα πιήγσζα ηνλ απιφ
ζηελ θξπκκέλε κέζα ηνπ ιχπε άλζξσπν», γηαηί «γλσξίδνληαο ηνλ πφλν ηνπ, ίζσο ζα
κπνξνχζα λα κελ είρα μεθηλήζεη ηε δηαθσλία κε ην κεγάιν καέζηξν».
΢ηηο 15-6-1928 ν Γθιαδνπλφθ μεθίλεζε ην ηαμίδη ηνπ ρσξίο επηζηξνθή γηα Βηέλλε,
γηα λα ζπκκεηάζρεη ζηε δηεζλή επηηξνπή ηνπ δηαγσληζκνχ ηεο Columbia. ΢ην ζηαζκφ ηνπ

676
Ο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαηάθεξε λα ζπγθεληξψζεη ηα ρεηξφγξαθα ηνπ Μνπζζφξγθζθη απφ ηελ
φπεξα Μπνξίο Γθνληνπλόθ θη έπεηηα, καδί κε ηνλ Β. ΢ηάζνθ, ηα παξέδσζαλ γηα θχιαμε ζην Σκήκα
ρεηξνγξάθσλ ηεο Γεκφζηαο Βηβιηνζήθεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Δθεί ηα βξήθε ν Λακ, θαη κε βάζε απηά
έθαλε ηε λέα επηκέιεηα ηεο φπεξαο.
677
Πάβει Αιεμάληξνβηηο Λακ (1882-1951): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο, o νπνίνο έγηλε γλσζηφο κε ηηο
εξγαζίεο ηνπ πάλσ ζε αθαδεκατθά θείκελα, ζρεηηθά κε ηηο φπεξεο ηνπ Μνπζζφξγθζθη (καδί κε ηνλ Αζάθηεθ)
θαη ηνπ Μπνξνληίλ. ΢χκθσλα κε λέεο ζνβηεηηθέο κειέηεο, ν Λακ έθαλε θαη ηηο ελνξρεζηξψζεηο ζεκαληηθψλ
έξγσλ ηνπ Πξνθφθηεθ (νη φπεξεο Αξξαβώλαο ζην κνλαζηήξη, Πόιεκνο θαη εηξήλε, ε κνπζηθή γηα ηηο ηαηλίεο
Αιεμάληεξ Νέθζθη θαη Ηβάλ ν Σξνκεξόο), ελδείμεηο γηα απηφλ ππάξρνπλ ζην βηβιίν Ζ απηνγξαθία ηνπ ΢.΢.
Πξνθόθηεθ, Μφζρα, 1977.

205
 206

«Βηηέκπζθη» ήηαλ ζπγθεληξσκέλνη νη θίινη ηνπ, νη θαζεγεηέο Οζζφθζθη, Ναικπαληηάλ678,

Εηηνκίξζθη, Μαιθφ679, Γθνξληφλ680, ΢ηέηλκπεξγθ681 θαη πεξίπνπ 15 θνηηεηέο κε έλα
κεγάιν κπνπθέην ηξηαληάθπιια. Καλέλαο απφ απηνχο δε ζθεθηφηαλ φηη ηνλ έβιεπαλ γηα
ηειεπηαία θνξά.
Ζ ηειεπηαία πεξίνδνο απφ ηε δσή ηνπ Γθιαδνπλφθ –ηα 8 ρξφληα ζην εμσηεξηθφ,
καθξηά απφ ηελ παηξίδα, ην αγαπεκέλν ηνπ Χδείν θαη ηνπο θίινπο ηνπ– αληηθαηνπηξίδεηαη
ζην κεγάιν αξηζκφ γξακκάησλ (109 ζπλνιηθά), πνπ απνηεινχλ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ
εθείλε ηελ πεξίνδν. Γελ έρνπκε πιεξνθνξίεο γηα ην αλ ν Γθιαδνπλφθ θαη ν Καιαθάηεο
ζπλέρηζαλ ηε κεηαμχ ηνπο αιιεινγξαθία κεηά ην 1927, επεηδή νη γξαπηέο καξηπξίεο δελ
έθηαζαλ ζε εκάο.
΢ηελ αιιεινγξαθία ηνπ Γθιαδνπλφθ ππάξρνπλ πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα ην
δηαγσληζκφ ηεο Columbia θαη γηα ηηο ζρεηηθέο δηαδηθαζίεο, νη θξίζεηο ηνπ γηα ηα έξγα ησλ
δηαγσληδνκέλσλ ζπλζεηψλ, γηα ηε θαλεξή ςεθνθνξία θαη ην ηη γηλφηαλ «πίζσ απφ ηηο
θνπξηίλεο». ΢ην γξάκκα ηνπ πξνο ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ, ζηηο 22-6-1928, ν Γθιαδνπλφθ
αλαθέξεη φηη απφ ηα δψδεθα πξψηα βξαβεία δηάθνξσλ θξαηψλ κειψλ ηνπ δηαγσληζκνχ, ην
πξψην βξαβείν απνλεκήζεθε ζην ΢νπεδφ ζπλζέηε Kurt Magnus Atterberg (1887-
1974)682, γηα ηελ Έθηε ηνπ ζπκθσλία ζε Νην κείδνλα, έξγν 31. Ζ ζχλζεζε απηή δελ άξεζε
θαζφινπ ζην Γθιαδνπλφθ, ν νπνίνο έθξηλε φηη ην έξγν «ηερληθά δελ ήηαλ άςνγν»683. Σνπ
άξεζε φκσο ην έξγν ηνπ Απζηξηαθνχ ζπλζέηε Franz Schmidt (Σξίηε ζπκθσλία). Γηα ηνπο
ελδηαθεξφκελνπο, ζρεηηθά κε ην δηαγσληζκφ ηεο Columbia ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο ζην
δηαδίθηπν (http://www.musikmph.de/ musical_scores/ prefaces/ AE/atterberg_symphony).
΢ην πζηεξφγξαθν ηνπ ίδηνπ γξάκκαηνο (22-6-1928), ν Γθιαδνπλφθ αλαθέξεη:
«εγθάξδην ραηξεηηζκό ζηνπο Καιαθάηε θαη Εηηνκίξζθη, ελώπηνλ ησλ νπνίσλ είκαη έλνρνο».
(Γθιαδνπλφθ, 1960 ii: 42). Ο Εηηνκίξζθη θαη ν Καιαθάηεο ηελ πεξίνδν απηή
ζπλεξγάδνληαλ θαιά (κάιινλ είραλ θαη ηελ ίδηα ηάμε ΢χλζεζεο)· απηφ ην ζπκπεξάλνπκε
απφ ηηο βηνγξαθίεο πξψελ θνηηεηψλ ηνπο ζηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο, φπνπ ηε κηα
θνξά αλαθέξεηαη φηη ζπνχδαζαλ ΢χλζεζε κε ην Εηηνκίξζθη θαη ηελ άιιε κε ηνλ
Καιαθάηε (π.ρ. ν Α. Βέπξηθ). Ο Εηηνκίξζθη πήγε λα απνραηξεηίζεη ηνλ Γθιαδνπλφθ, ελψ ν
Καιαθάηεο δελ ήηαλ παξψλ.
΢ε άιιν γξάκκα, ζηηο 19-7-1929 πξνο ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ [Antibes (Alpes Maritimes)],
o Γθιαδνπλφθ αλαθέξεη: «όια, όζα δηάβαζα, είλαη ιίγν παξεγνξεηηθά. Ο Ρνύληνιθ684 είλαη
θαιόο κνπζηθόο, αιιά θαη ν Β.Π. Καιαθάηεο δελ ήηαλ ρεηξόηεξνο. Αθόκα θαη αλ δελ είρε
ιακπξό ηαιέλην, είλαη κεγάινο καέζηξνο, θάηη ην νπνίν δε ζέιεη λα θαηαιάβεη ην θόκκα ηνπ
Ηγθόξ (Μπ. Αζάθηεθ), ηνλ νπνίν ζηεξίδνπλ θάπνηνη θνηηεηέο πνπ δελ απνινγνύληαη ζηνλ

678
Ησάλλεο Ρνκαλφβηηο (Οβαλέο Αξαθέινβηηο) Ναικπαληηάλ (Nalbandyan) (1871-1942): αξκεληθήο
θαηαγσγήο Ρψζνο βηνινλίζηαο, δάζθαινο θαη ζπλζέηεο. Γίδαζθε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο απφ ην 1895,
απφ ην 1908 σο θαζεγεηήο. (Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 370).
679
Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο Μαιθφ (Mal‟ko) (1883-1961): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη δάζθαινο,
απφθνηηνο ΢χλζεζεο 1909 (1903-1908- Ρίκζθη-Κφξζαθνθ), ηαπηφρξνλα εθπαηδεχηεθε κε ηνλ Σζεξεπλίλ ζηε
δηεχζπλζε νξρήζηξαο. Γίδαζθε Γηεχζπλζε νξρήζηξαο ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο. (Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό
ιεμηθό, 1998: 323).
680
Αιεθζάληξ Μπεξλγθάξληνβηηο Γθνξληφλ (Gordon) (1867-1942): Ρψζνο ηξνκπεηίζηαο, θνξλίζηαο,
δηεπζπληήο νξρήζηαο πλεπζηψλ, δάζθαινο θαη ζπλζέηεο. Γίδαζθε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο απφ ην 1895,
απφ ην 1910 σο θαζεγεηήο. (Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 145).
681
Ο Μαμηκηιηάλ Οζέγηεβηηο ΢ηέηλκπεξγθ είλαη ν γεληθφο επηκειεηήο ηεο δίηνκεο εξγαζίαο:
Γθιαδνπλόθ, Έξεπλεο, Τιηθά, Γεκνζηεύζεηο, Γξάκκαηα (Λέληλγθξαλη: Muzgiz, 1959 i, 1960 ii).
682
Kurt Magnus Atterberg (1887-1974): ΢νπεδφο ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο.
683
Ο Γθιαδνπλφθ ζπρλά ρξεζηκνπνηνχζε ιαθσληθέο εθθξάζεηο, φπσο «φρη άςνγν ηερληθά»,
«άρξεζην» θ.ά. ζαλ ραξαθηεξηζηηθέο γηα ηα έξγα πνπ άθνπγε. Οη θνληηλνί ηνπ άλζξσπνη θαηαιάβαηλαλ ηη
ελλννχζε.
684
Ο Ρνχληνιθ Μέξθνιθ θαίλεηαη φηη πξνζιήθζεθε μαλά ζην Χδείν θαη ήηαλ παξψλ ζηελ νκαδηθή
θσηνγξαθία κε ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ ηεο ΢χλζεζεο ην 1937. βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 166 θαη ζει. 43.

206
 207

εαπηό ηνπο. Δίλαη πηζαλό, κεηά από θαηξό, νη ηειεπηαίνη λα κελ εθηηκήζνπλ θαη ηνλ
Ρνύληνιθ θαη ηειηθά από κόλνη ηνπο λα απνγνεηεπηνύλ πιήξσο· αιιά ηόηε ζα είλαη πηα
αξγά» (Γθιαδνπλφθ, 1960 ii: 42). Απηή ε επηζηνιή καο δίλεη κηα πξψηε εηθφλα ζρεηηθά κε
ηελ απφιπζε ηνπ Καιαθάηε! Ζ θφξε ηνπ ζπλζέηε, ε Λχδηα Καιαθάηε, αλαθέξεη φηη «ηνλ
απέιπζαλ, επεηδή δίδαζθε κε ηνλ παιηφ ηξφπν».
Γηα λα είκαζηε δίθαηνη, πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε ηε κεγίζηε πξνζθνξά ηνπ Αζάθηεθ
ζηελ ζχγρξνλε κνπζηθνινγία ηνπ 20νπ αηψλα. Οη κειέηεο ηνπ δείρλνπλ ζπνπδαίεο γλψζεηο
ζηελ ηζηνξία ηεο κνπζηθήο, ζηε κνπζηθή αηζζεηηθή θαη ζηε κνπζηθή ζεσξία. Οη ζεσξίεο
γηα ηνλ ηνληζκφ, γηα ην «ζπκθσληζκφ σο κέζνδν ζηε ζχλζεζε», γηα ηε κνπζηθή θφξκα
θ.ιπ. απνηέιεζαλ ην ζεκέιην ιίζν γηα ηε ΢νβηεηηθή κνπζηθνινγία. Δπηπιένλ, ζήκεξα ε
ξσζηθή κνπζηθνινγία ζεσξεί ηε κνλνγξαθία ηνπ Αζάθηεθ γηα ηνλ Γθιαδνπλφθ, έλα απφ
ηα θαιχηεξα βηβιία γηα ην ζπλζέηε685 .
Θεηηθά θαη κε αγάπε πεξηγξάθεη ηνλ Αζάθηεθ ζηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ ν
καζεηήο ηνπ Μηραήι Νηξνχζθηλ. Γηαβάδνληαο αλάκεζα ζηηο γξακκέο, αλαθαιχπηνπκε φηη
ν Αζάθηεθ δχζθνια πξνζπεξλνχζε ηηο απνηπρίεο ηνπ σο ζπλζέηε. Δλψ είρε φια ηα κέζα
γηα λα παξνπζηάδεη ηα έξγα ηνπ, μερλνχζε ην βαζηθφηεξν: φηη ην θνηλφ έθξηλε. Μέρξη πνπ ν
Νηξνχζθηλ απνθάζηζε πνηέ λα κε γξάςεη άζρεκε θξηηηθή γηα ηα έξγα ηνπ δαζθάινπ ηνπ.
Ο Νηξνχζθηλ καο άθεζε θαη ηε καξηπξία φηη ην 1923 έπαηξλε ηδηαίηεξα καζήκαηα απφ ηνλ
Καιαθάηε, γηα λα πξνεηνηκαζηεί γηα ηηο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ηνπ Χδείνπ ζηε ΢χλζεζε.
Γελ έγηλε φκσο απνδεθηφο ζην Χδείν θαη ζπνχδαζε κνπζηθνινγία. Αλαθαιχπηνληαο ηνλ
πξννξηζκφ ηνπ, έγηλε ζπνπδαίνο κνπζηθνιφγνο, νη κειέηεο ηνπ κεηαθξάζηεθαλ ζε πνιιέο
γιψζζεο θαη ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζαλ εγρεηξίδηα φρη κφλν ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ, αιιά θαη απφ
ηνπο θνηηεηέο ζηα Σκήκαηα Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ζε ρψξεο ηνπ πξψελ αλαηνιηθνχ κπινθ
(Νηξνχζθηλ, 1977: 253-254).
Ο Αζάθηεθ, ζηελ πεξίνδν 1948-1949, ήηαλ Πξφεδξνο ηεο Οξγαλσηηθήο επηηξνπήο
ηνπ Πξψηνπ Παλξσζηθνχ ζπλεδξίνπ ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ ηεο Δ΢΢Γ θαη έλαο απφ
ηνπο νξγαλσηέο ηεο δεχηεξεο αληηθνξκαιηζηηθήο εθζηξαηείαο, ην 1948686. Αθφκα ζηε
δεθαεηία ηνπ ‟50 (έλα ρξφλν κεηά απφ ην ζάλαην ηνπ Αζάθηεθ, ην 1949), ε κνπζηθνινγία
ζηε Ρσζία ζέιεζε λα απνθαηαζηήζεη ηε κλήκε ησλ ζπλζεηψλ, ηνπο νπνίνπο ν Αζάθηεθ
θαηάηαζζε ζηελ «κπνπξδνπαδία» θαη έβξηδε ρπδαία ζηηο κειέηεο ηνπ.
Σν 1929 ζεσξήζεθε ε πην ζεκαληηθή ρξνλνινγία γηα ηελ εμέιημε ηνπ Χδείνπ ηνπ
Λέληλγθξαλη ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30 θαη ζηηο επφκελεο ζνβηεηηθέο δεθαεηίεο. ΋πσο έρνπκε
αλαθέξεη ζην θεθάιαην 2.4.2, ηελ ίδηα ρξνληά αιιάδεη όιε ε δηνίθεζε ηνπ ηδξύκαηνο
(θεχγεη θαη ν Αληηπξχηαλεο Οζζφθζθη, άξα ε απφιπζε ηνπ Καιαθάηε δελ ήηαλ έλα
κεκνλσκέλν γεγνλφο). Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη πινχζην βηβιηνγξαθηθφ πιηθφ γηα ηηο
εμειίμεηο ζην Χδείν παξακέλεη έσο ηψξα αλαμηνπνίεην, θαζψο δηαζψδνληαη αλέθδνηα έσο
ηψξα ηα απνκλεκνλεχκαηα ησλ Οζζφθζθη687 θαη ηνπ ΢ηέηλκπεξγθ688.

685
βι. ηελ αλαθνίλσζε ηεο Irina Proskurina, «A. Glazunov and B. Asafyev in Debates about Boris
Godunov (based on materials from the Krasnaya gazeta)» ζηα πξαθηηθά ηνπ ζπλεδξίνπ «Ν. Α. Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ θαη ε θιεξνλνκία ηνπ απφ ηζηνξηθήο άπνςεο» (2010).
686
βι. http://en.wikipedia.org/wiki/Formalism_(music), ην ιήκκα «Formalism in the Soviet Union»
θαη http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,862552-1,00.html#ixzz11HynpA3e. θ.ά. ΢ε έλα
ζχγρξνλν άξζξν ζην δηαδίθηπν αλαθέξεηαη φηη ν Αζάθηεθ ήηαλ επηιεγκέλνο απφ ην θνκκνπληζηηθφ
θαζεζηψο, γηα απηφ θαη ππήξμε ν κνλαδηθφο κνπζηθνιφγνο (κε θσλή) ζηελ Αθαδεκία ησλ επηζηεκψλ ηεο
πξψελ Δ΢΢Γ. Σν 1948 πηζαλφλ δελ ηνπ ήηαλ εχθνιν, θαζψο έπξεπε λα δηθάζεη ηνπο θίινπο θαη ζπκθνηηεηέο
ηνπ Μηαζθφθζθη θαη ΢νζηαθφβηηο.
687
Σα απνκλεκνλεχκαηα απηά είλαη ε βαζηθή πεγή γηα ηελ εμέηαζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπ ζην
βηβιίν ηνπ Γηνχιη Κξεκιηφθ, Σν Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (1937).
688
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο Σέρλεο (πξψελ NIITMK. Απφ θεη είλαη θαη ε θαηαγξαθή. Γελ έρνπκε
ζηνηρεία εάλ ζήκεξα έρεη αιιάμεη): Αξρείν Μ.Ο. ΢ηέηλκπεξγθ, Απνζεηήξην «Γ/G», ηκήκα (razdel) VII,
αξηζκφο 26. Μέξνο απφ ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ ΢ηέηλκπεξγθ είλαη δεκνζηεπκέλα ζην βηβιίν Ο Ρίκζθη-
Κόξζαθνθ θαη ε κνπζηθή εθπαίδεπζε (1955: 196-209).

207
 208

΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟30 αλαζεσξήζεθαλ εθ λένπ ηα πξνγξάκκαηα δηδαζθαιίαο ζε

θάζε ηκήκα ηνπ Χδείνπ689. ΢θφπηκα αλαδεηήζεθε λέν πιηθφ γηα ηε δηδαζθαιία, άλνημαλ ην
Μνπζηθφ ζρνιείν θαη άιια παξαξηήκαηα ηνπ Χδείνπ, κε ζθνπφ λα ζπλδέζνπλ ηε
Γεπηεξνβάζκηα κε ηελ Σξηηνβάζκηα κνπζηθή εθπαίδεπζε. Ξεθίλεζε ε «καξμηζηηθή
εθπαίδεπζε ησλ θαζεγεηψλ» θαη νξγαλψζεθαλ θνηηεηηθέο εζηίεο. Γεκηνπξγήζεθαλ
νκάδεο θνηηεηψλ, νη νπνίεο κεηά απφ πξφζθιεζε, έδηλαλ ζπλαπιίεο ζε εξγνζηάζηα,
θνιρφδ θαη θαιιηηερληθνχο ζπιιφγνπο. Μαδί κε ηηο ζπλαπιίεο γίλνληαλ θαη νκηιίεο γηα ην
«πσο ρηίδεηαη ν ΢νβηεηηθφο κνπζηθφο πνιηηηζκφο»690. Έληνλα απαζρνινχζε ην δήηεκα απφ
πνηα θνηλσληθά ζηξψκαηα είλαη νη θνηηεηέο ηνπ Χδείνπ, αλ νη πξνιεηάξηνη έρνπλ αιιάμεη
ηε ζηαηηζηηθή θαη είραλ θαηαθέξεη λα εηζαρζνχλ ζηα κνπζηθά ηδξχκαηα θ.ιπ. (Κξεκιηφθ,
1937: 133-134).

5.2.10. Ζ Δπηηόπηα έξεπλα γηα ηελ πεξίνδν (1917-1929).

Σν δεχηεξν κέξνο απφ ην αξρεηαθφ πιηθφ, ην νπνίν αθνξά ηελ επαγγεικαηηθή
θαηάζηαζε ηνπ Καιαθάηε, φπσο ήδε αλαθέξακε, βξίζθεηαη ζην Kεληξηθφ Κξαηηθφ
Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζηε δηεχζπλζε 191121, St.
Petersburg, 34 Shpalernaya str. Δθεί θπιάζζνληαη φια ηα αξρεία ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ
ηνπ Λέληλγθξαλη απφ ηελ πεξίνδν 1918-1979, ηα νπνία παξαδφζεθαλ απφ ην Χδείν (κε
αξηζκφ θαηαρψξηζεο απφ ην Αξρείν ηνπ Χδείνπ, ν νπνίνο ζηε ζπλέρεηα άιιαμε ζην
Ηζηνξηθφ Αξρείν).
Απφ ην Αξρείν ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο εζηάιε Δπίζεκε επηζηνιή, ζηελ νπνία
αλαθέξεηαη φ,ηη ζην Kεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ηεο Πεηξνχπνιεο
ππάξρεη θαηάινγνο κε ηα έξγα ηνπ Καιαθάηε, ηα νπνία έρνπλ εθδνζεί. Απφ καο
εληνπίζηεθαλ έγγξαθα απφ ην 1928 θαη 1936 (παξαδνκέλα ζπλεκκέλα, καδί κε ηα
«Δξσηεκαηνιφγηα»), φπνπ, εθηφο απφ ηνλ Καηάινγν ησλ ηππσκέλσλ έξγσλ, ππήξρε θαη
Καηάινγνο ησλ ρεηξνγξάθσλ, απφ ηνπο νπνίνπο αληιήζακε πιεξνθνξίεο γηα λα
ζπκπιεξσζεί ν Πιήξεο Καηάινγνο Έξγσλ ηνπ Καιαθάηε. Σν ηέινο ηεο δηδαθηηθήο
θαξηέξαο ηνπ Καιαθάηε ήξζε ην 1928, φηαλ ν Καιαθάηεο έθαλε αίηεζε γηα
ζπληαμηνδφηεζε. Σν 1929 ζεσξήζεθε εθηφο ηνπ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ ηνπ Χδείνπ,
εμαηηίαο ηεο άξλεζήο ηνπ λα ζπκκεηάζρεη ζε δηαγσληζκφ (Δληνιή απφ ηηο 5-10-1929.
Έρνπκε ζηε δηάζεζή καο ηνπο αξηζκνχο ησλ εγγξάθσλ, κε ηνπο νπνίνπο παξαδφζεθαλ απφ
ην Χδείν θαη ζηε ζπλέρεηα άιιαμαλ ζην ηζηνξηθφ αξρείν).
΢ηελ επηηφπηα έξεπλα ζην Kεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο (2005)
αθνινπζήζακε ηελ έμεο ζεηξά:
Η. Διέγμακε ηηο «Ολνκαζηηθέο θαηαζηάζεηο ησλ θνηηεηψλ» (F. 298, op. 2, d. 193, d.
194), κε ζθνπφ ηελ αλαδήηεζε καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε θαη θνηηεηψλ κε ειιεληθή
θαηαγσγή (βι. ζηνλ πίλαθα: Αρηιιέο Αλαζηαζία Αιεμάληξνβλα: 1/1920 – 10/1926),
αξηζκφο 18 θ.ιπ.
1. Ο Αθίκνθ, Πηφηξ Βαζίιηεβηηο ήηαλ γξακκέλνο κε αξηζκφ 36, 37.
2. Ο Σεξ-Γθεβνληηάλ θαη ν Wiktor Łabuński (Πνισλφο) δελ είραλ θάθειν.
3. Έγηλε θαη πξφζζεζε καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε: ΢. ΢ηαζηιίθ (Schastliv),
Οπγθιίηζθη (Uglitsky), Σεξ-Οβαληζηάλ (Ter-Ovanisyan), Α.Α.
Γθνινπκπέληεθ (Golubentsev).
4. Απφ ηνπο γλσζηνχο απφ ηηο εγθπθινπαίδεηεο καζεηέο βξέζεθαλ
θαηαγξακκέλνη:
 ν Αλίζηκνθ (αξηζκφο 92).

689
π.ρ. γλσζηή είλαη ε θφληξα ζηελ Δθηέιεζε ζην πηάλν, φπνπ δελ ελέθξηλαλ πιένλ ην «παιηφ ηερληθφ
ζχζηεκα» ρξήζεο δαθηπιηζκνχ θαη ε πξνζνρή ζηξάθεθε πξνο ηηο λέεο αλαδεηήζεηο ηεο ςπρνινγίαο,
θάλνληαο πξνζπάζεηα λα εμεγήζνπλ ηε θπζηνινγία ηεο κνπζηθήο εθηέιεζεο.
690
βι. Krasnaya vechernaya zvezda (Κφθθηλε βξαδηλή εθεκεξίδα), 10/03/1930.

208
 209

 νη Μ.Β θαη Μ.Μ. Μπξάδληθνθ (αξ. 369).

 ν Α.Π. Γθιαληθφθζθη (αξ. 45).
 ν Γθ. Α. Γθαζάλνθ (αξ. 1960).
ΗΗ. Αλαδεηήζεθε ην F. 7441, op. 6) «Οη θάθεινη ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ Κξαηηθνχ
Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη, γηα ην δηάζηεκα 1917-1930».
ΗΗΗ. Μεηά έγηλε έιεγρνο θαη ζηνπο «Αηνκηθνχο θαθέινπο 1917-1935»
(Leningradskaya ordena Lenina Gossudarstvennaya konservatoriya, F. 298, op. 2, d. 36-
3745, Lichnïe dela 1917-1935 gg.), γηα λα γίλεη γλσζηφ πνηα πξνζσπηθά αξρεία καζεηψλ
ηνπ Καιαθάηε θπιάζζνληαη ζην Αξρείν.
΢ηνλ πίλαθα δελ ζεκεηψλνληαη νη ζειίδεο, ηηο νπνίεο πεξηέρεη ν θάζε θάθεινο (ελψ
ππάξρνπλ ζηηο ζεκεηψζεηο καο). Γπζηπρψο, κπνξνχζακε λα παξαγγείινπκε κφλν 10
θαθέινπο, ηνπο νπνίνπο έθεξλαλ δχν θνξέο ηελ εβδνκάδα. Ζ επηζηεκνληθή έξεπλα ζην
Αξρείν απαηηνχζε πεξηζζφηεξν ρξφλν απφ εθείλνλ πνπ κπνξνχζακε λα δηαζέζνπκε.

Fond № Opis’ Delo Δπηθεθαιίδα ηνπ θαθέινπ Υξνληθή Υξνληθή

№ № πεξίνδνο πεξίνδνο
298 2 36 Αθίκνθ Πηνηξ 1920

298 2 37 Αθίκνθ Πηνηξ Βαζίιηεβηηο 1924-1930 1920-1926

298. Διιεληθή 2 132 Αρηιιέο Αλαζηαζία Αιεμάληξνβλα 1/1920- 10/1926
θαηαγσγή
298 2 369 Μπξάδληθνθ Μαμίκ Βίθηνξνβηηο 1919-1927 1926
298 2 370 Μπξάδληθνθ Βίθηνξ Βίθηνξνβηηο 1919
298 2 645 Γθιαληθόθζθη Αξζέλη Πάπινβηηο 1919
298 2 690 Γθαζάλνθ Γθόηθηλη Αιίεβηηο 1922-1923 6
298 2 820 Γθνινπκπέληζεθ Αιεμάληξ 1918
Αιεμάληξνβηηο
298. Διιεληθή 2 851 Γξέθνβα Οιγα Βιαληηκίξνβλα 1925-1930
θαηαγσγή
298 2 1375 Κακέλζθη ΢εξγθέη Νηαβίληνβηηο 1919
298 2 1451 Κέληξνβα Αηθαηεξίλα Αιεμέγηεβλα 1922-1931
298 2 2097 Μίιλεξ Αληόιθ Γηνράλνβηηο 1925-1930

298 2 2212 Μνύζηλ Ηιηά Αιεμάληξνβηηο 1919-1930

298 2 3220 Σξακπίηζθη Βίθηνξ Ν. 1918-

298. Διιεληθή 2 3534 Σζνπιάθε Μηραήι Ηβάλνβηηο 1926-1935

θαηαγσγή
298 2 3742 Γηνύληηλ Μηραήι Αληόλνβηηο 1920-

298 2 3745 Γηνύληηλα Μαξία Βεληακίλνβλα 1925-1930

Kεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, «Αηνκηθνχο θαθέινπο
1917-1935» (Leningradskaya ordena Lenina Gossudarstvennaya konservatoriya, F. 298, op. 2, d. 36-3745,
Lichnïe dela 1917-1935 gg.).

΢ην ζχληνκν δηάζηεκα πνπ εξγαζηήθακε ζην Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν

Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο, θχξηνο ζθνπφο καο ήηαλ ν έιεγρνο ησλ θαηαζηάζεσλ ησλ παιηψλ
θνηηεηψλ, κε ζηφρν λα καο απνθαιπθζνχλ φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξνη Έιιελεο, νη
νπνίνη ζην παξειζφλ ζπνχδαζαλ ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο. Γε κπνξεί θαλείο λα
ηζρπξηζηεί φηη ν έιεγρνο απηφο ήηαλ ηειηθά ελδειερήο θαη νινθιεξσκέλνο. Χζηφζν,
βξέζεθαλ θάπνηα ζηνηρεία πνπ ζπκπίπηνπλ κε ηελ αλαδήηεζή καο: κηα πεξίπησζε ήηαλ ε
Γθξέθνβα, κε ιεπθνξσζηθή ηζαγέλεηα (ην ληνζηέ ηεο δελ είρακε ρξφλν λα ην
αλαδεηήζνπκε, παξφηη ζηε Λεπθνξσζία ππάξρεη κεγάιε ειιεληθή θνηλφηεηα).
Αλαδεηήζακε, φκσο, ην θάθειν ηεο Αλαζηαζίαο Αρηιιέο ηνπ Αιεμάλδξνπ (F. 298, op. 2,

209
 210

d. 132). Απφ ην θάθειν απηφ παξνπζηάδνπκε (ζε κεηάθξαζε) ηε ζπζηαηηθή επηζηνιή, ηελ
νπνία ππνγξάθνπλ ν πξχηαλεο Γθιαδνπλφθ θαη ν αληηπξχηαλεο Α. Οζζφθζθη:

«Γλσκάηεπζε-΢πζηαηηθή επηζηνιή
Σν Σκήκα αθαδεκατθώλ ππνζέζεσλ ηνπ Κξαηηθνύ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη, κε ην παξόλ έγγξαθν
πηζηνπνηεί όηη ε θνηηήηξηα Αλαζηαζία Αρηιιέο ηνπ Αιεμάλδξνπ πξαγκαηηθά εξγάδεηαη ζην ζηνύληην ηεο όπεξαο
ηνπ Χδείνπ, ζε δηάζηεκα 3 εηώλ θαη ηεο αλάζεζαλ ηελ εξκελεία ηνπ θεληξηθνύ ξόινπ ζηηο παξαθάησ όπεξεο:
Ζ Μαξγαξίηα, «Φάνπζη».
Ζ Μάξθα, «Βαζηιηθή λύθε».
Ζ Έλρελ, «Ο καγηθόο θπλεγόο».
Ζ ΢νπζάλλα, «Ο γάκνο ηνπ Φηγθαξό».
Ζ πξηγθίπηζζα Καζηέη (Ρίκζθη-Κόξζαθνθ).
θαη άιινπο ξόινπο, ππό ηελ θαζνδήγεζε ηνπ ζθελνζέηε-θαζεγεηή θαη ιατθνύ θαιιηηέρλε ηεο Δ΢΢Γ Η.Β.
Δξζόθ, καδί κε ηε Νη. Μαζιόθζθαγηα θαη Νη.Μ. Μνύζηλα.
Ζ θξίζε ηνπ Πξύηαλε ηνπ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη Α. Γθιαδνπλόθ είλαη αθξηβώο ε εμήο: „σξαία,
άξηζηα δνπιεκέλε, αξθεηά εύπιαζηε θσλή. Θαπκάζηα θνινξαηνύξα, θαζαξή πξνθνξά. Πνιύ ηθαλή κνπζηθά
θαη ηαιαληνύρα‟.
Ο Αληηπξύηαλεο Α.Β. Οζζόθζθη».
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο, Αγ. Πεηξνχπνιεο, «Anastasia Alesandrovna
Akhilles» (F. 298, op. 2, d. 132).

IV. Βξέζεθε ν «Καηάινγνο, εξσηεκαηνιφγηα θαη ζπζηαηηθέο επηζηνιέο γηα ηνπο

επηζηεκνληθνχο ζπλεξγάηεο» (F. 298, op. 6, d. 193, Ηνχληνο 1928), ηνλ νπνίν θαη
παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε:
«Πξνζσπηθόο θάθεινο 130.
 Δγθξίζεθε ε κνληκνπνίεζε ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε ζην Κξαηηθό Παλεπηζηήκην (GUS)691 ζηηο
28-10-1926.
 Δζληθόηεηα: Ρώζνο.
 Κνηλσληθή πξνέιεπζε: έκπνξνο.
 Ξεθίλεζε επηζηεκνληθή απαζρόιεζε: 1900.
 Γελ ζπκκεηέρσ ζε θόκκα.
 Μέινο ηνπ ΢πλδηθάηνπ RABIS (Δπαγγεικαηηθή Έλσζε Δπηζηεκνληθώλ ΢πλεξγαηώλ).
 Τπεξέηεζε ζην ζηξαηό: -
 Μνληκνπνηήζεθε ζηε ζέζε: 1913.
 Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε: έγγακνο.
 ΢πγθεληξσηηθή θαηάζηαζε ησλ επηζηεκνληθώλ έξγσλ θαη ηα πην βαζηθά από απηά
(ζπκπιεξώλεηαη κε ην γξαθηθό ραξαθηήξα ηνπ Καιαθάηε):
Μεγάιεο θφξκεο: ΢πκθσλία ζε ια ειάζζνλα (έξγν 12), Κνπηληέην κε πηάλν (έξγν 11),
Δηζαγσγή-Φαληαζία (έξγν 8), Πνισλέδα (έξγν 14), Γύν ζνλάηεο γηα πηάλν (έξγν 4).
Μηθξέο θφξκεο: 8 Ρνκάληδεο γηα θσλή θαη πηάλν (έξγα 1 θαη 2), Άξηα γηα βαξχηνλν κε
ζπλνδεία πηάλνπ (Ησάλλεο ν Γακαζθελόο ;;).
Κνκκάηηα γηα πηάλν: 7 Πξεινύληηα (έξγα 7 θαη 10), 2 Νπρηεξηλνί (Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ, έξγν
5), 2 Ννβειέηηεο (έξγν 6),, 3 Μπαγθαηέιεο (έξγν 9), Κνπαξηέην κε ζπλνδεία πηάλνπ (δελ είλαη ην
Κνπηληέην, έξγν 11), Ο ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ (1911), Μνπζηθφ ιεμηθφ.
Υεηξφγξαθα: Γύν θνπαξηέηα εγρόξδσλ (αρξνλνιφγεην), 4 Ρνκάληδεο γηα θσλή θαη πηάλν
(αρξνλνιφγεην), Σζηγγάληθα ηξαγνύδηα, κε ζπλνδεία νξρήζηξαο, πάλσ ζε πνίεζε ηνπ Α. Πνχζθηλ692,
Legende [Θξχινο], ζε κλήκε ηνπ ΢νχκπεξη, γηα εληζρπκέλε ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία
(Έπαηλνο) (έξγν 20).
Τπνγξαθή: Β. Καιαθάηεο
Ηνύληνο 1928».
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο, Αγ. Πεηξνχπνιεο (F. 298, op. 6, d. 193, Ηνχληνο 1928).
΋πσο είδακε, κάιινλ νη δηδάζθνληεο έθαλαλ θάζε ρξφλν απηή ηελ δήισζε. Δίρακε
ηνλ αξηζκφ παξάδνζεο απφ ην Αξρείν ηνπ Χδείνπ ζην GAORSS LO, γηα ην
«Δξσηεκαηνιφγην» ηνπ Καιαθάηε, γηα ην έηνο 1918: F. 7441, d. 36, l. 69, 69-05,

691
Gossudarstvennoe Uchebnoe Zavedenie, Κξαηηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα
692
Γηαζψδεηαη ην Σζηγγάληθν ηξαγνύδη, έξγν 19.

210
 211

27/10/1918 (αιιά δε βξέζεθε). Σν Αξρείν, φπσο ήδε αλαθέξακε, άιιαμε ηνπο αξρηθνχο
αξηζκνχο ηνπ Χδείνπ, κε απνηέιεζκα ε εχξεζε ησλ ληνθνπκέλησλ λα γίλεη αξθεηά
δχζθνιε. Βξέζεθαλ φκσο, ηα «Δξσηεκαηνιφγηα» ηνπ Καιαθάηε γηα ηα έηε 1928 θαη
1936, κε πνιχ ρξήζηκα ζηνηρεία γηα ηελ έξεπλα (γηα ηα νπνία ζα γίλεη ιφγνο ζην
αληίζηνηρν θεθάιαην).
V. ΢ην ίδην Ηζηνξηθφ Αξρείν ππάξρεη θαη ε «΢πλνπηηθή θαηάζηαζε ηεο
πξόζιεςήο» ηνπ Καιαθάηε, γηα ηελ πεξίνδν 1-9-1901– 1929: αληηθείκελν: Θεσξία ηεο
΢χλζεζεο, επαγγεικαηηθή θαηάζηαζε (ζέζε): Καζεγεηήο, σξάξην: πιήξεο, 19 ψξεο (αξ.
παξάδνζεο ζην GAOSSLO- F. 7441, d. 497, l. 117). Βξέζεθε κφλν ε «΢πλνπηηθή
θαηάζηαζε» ηνπ Καιαθάηε απφ ην 1921, φπνπ ππάξρεη ε έμεο δηαθνξά: σο έηνο
γελλήζεσο ηνπ ζχλζεηε αλαθέξεηαη ην 1870 (αληί γηα 1869) (d. 127, l. 6, 1921).
VI. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο επηηφπηαο έξεπλαο ζην Kεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν
Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο, αλαδεηήζεθαλ, αιιά δε βξέζεθαλ:
1. Σν πξσηφθνιιν ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη, 12-10-1926 &Η 1: «ε
αλαζεψξεζε ζηε βαζκίδα ηνπ Καζεγεηή ηεο Θεσξίαο ηεο ΢ύλζεζεο ηνπ
Καιαθάηε» (GAOSSLO- F. 7441, op. 1, d. 318, l. 85) (ην κνλαδηθφ πνπ βξέζεθε.
Τπήξρε αληηζηνηρία ζηνπο αξηζκνχο).
2. Σν πξσηφθνιιν ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη, 22-11-1926: «ε
αλαζεψξεζε απφ ην „GIS‟: (ν Καιαθάηεο ήηαλ) Γηδάζθσλ ζην κάζεκα ηεο Θεσξίαο
ηεο κνπζηθήο» (GAOSS LO III F. 7441, op. 1, d. 318, l. 94).
3. Πξσηφθνιιν ηνπ Χδείνπ, 29-9-1928: «λα παξακείλεη γηα νξηζκέλν ρξνληθφ
δηάζηεκα ζην κηζφ σξάξην ηνπ Καζεγεηή. Να γίλεη αίηεζε γηα ηε ρνξήγεζε ζχληαμεο
Καζεγεηνχ» (GAOSSLO III, F. 7441, V. 425, l. 198 ob.).
4. «Πξσηφθνιιν ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ επαλεμέηαζε ηεο βαζκίδα ησλ
Καζεγεηψλ», 2-5-1929: «λα ζεσξεζεί εθηφο δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ» (GAOSSLO, F.
7441 (2/5/1929), νp. 1, d. 578, l. 94).
5. Πξσηφθνιιν ηνπ Χδείνπ, Γηαηαγή απφ ηηο 5-10-1929: «λα ζεσξεζεί εθηφο
δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ, ιφγσ ηεο άξλεζεο ηνπ Καιαθάηε λα ζπκκεηάζρεη ζε
δηαγσληζκφ».
VΗΗ. ΋πσο πάληα, ζε έλα ηζηνξηθφ αξρείν βξίζθνληαη θαη άιινπ ηχπνπ αξρεία, κε κε
κνπζηθφ πεξηερφκελν, ηα νπνία επίζεο είλαη ρξήζηκα ζηελ κνπζηθνινγηθή έξεπλα. Σέηνηα
αξρεία κπνξεί λα είλαη θαηαζηάζεηο κηζζνδνζίαο, νλνκαζηηθέο θαηαζηάζεηο ησλ
δηδαζθφλησλ θαη ησλ θνηηεηψλ θ.ά. Σέηνηα αξρεία βξήθακε, ρσξίο λα έρνπκε ηνλ αξρηθφ
αξηζκφ:
1. Καηαζηάζεηο ηεο κηζζνδνζίαο ηνπ δηδαθηηθνχ θαη ηνπ δηνηθεηηθνχ πξνζσπηθνχ
(«Vedomosti na vïdachu zaplatï prepodav. Η sluzhashtim») ηνπ Χδείνπ γηα ηα έηε
1917, 1918 θαη 1920 (φπνπ ήηαλ γξακκέλνο θαη ν Καιαθάηεο):
 1917 (1/32/01-03/ζει. 140).
 1918 (8/69/ζει. 120).
 1918 (8/70/ζει. 75).
 1918 (8/71/ζει. 125).
 1920 (38/117, 3 Η.).
2. Ολνκαζηηθέο θαηαζηάζεηο ησλ δηδαζθφλησλ θαη ηα εξσηεκαηνιφγηά ηνπο
(«Spisok prepodavateley, oprosnïe listi»), γηα ην αθαδεκατθφ έηνο 1918-1919
(12/36/1918-1919/ζει. 328).
3. Αιθαβεηηθφο θαηάινγνο ησλ θνηηεηψλ γηα ηα έηε:
 1917-1918- (5/10/ζει. 263).
 1918-1919- (16/59/ζει. 41).
 1919-1920- (33/87/ζει. 243).
4. Καηάινγνο ησλ θνηηεηψλ, ν νπνίνη απνθνίηεζαλ ζηηο 6-6-1936.

211
 212

5. Καηαζηάζεηο απφ ηηο εμεηάζεηο, γηα ηα έηε:

 1917-1918 (7/7/ ζει. 306).
 1919-1920 (35/ ζει. 82).
6. Σα εξσηεκαηνιφγηα ησλ Καζεγεηψλ: (28/97/1919/ ζει. 45).

ΦΧΣΟΓΡΑΦΗΔ΢ ΑΠΟ ΣΟ ΑΡΥΔΗΟ ΣΖ΢ ΛΤΓΗΑ΢ Β. ΚΑΛΑΦΑΣΖ

Финляндию, в Усикирки.

1. 2. 3.

1. Ζ Λχδηα θαη ν Αλαηφιη Καιαθάηεο κε ηε κεηέξα ηνπο Γηεβγθέληα Λβφβλα («Απηή δελ αμίδεη λα
είλαη καδί καο», καο αλάθεξε ην 2005 ε 94ρξνλε Λ. Καιαθάηε).
2. Ζ Γηεβγθέληα Λβφβλα κε ηνλ Αλαηφιη Καιαθάηε.
3. Ο Αλαηφιη θαη ε Λχδηα Καιαθάηε.

4. 5.

4. Ζ Γηεπγθέληα Λβφβλα κε ηα παηδηά ηεο Αλαηφιη θαη Λχδηα ζηελ Οπζηθίξθ, Καξέιηα Φηλιαλδίαο
(ηφηε απνηεινχζε ηκήκα ηεο Ρσζίαο)
5. Οη Λχδηα θαη Αλαηφιη Καιαθάηε ζε λεαξή ειηθία.

212
 213

6. Ζ ΟΦΗΜΖ ΠΔΡΗΟΓΟ΢ (1929-1942).

Ο Β. Καιαθάηεο κε καζεηέο ηνπ, θσηνγξαθία κε πξσηφηππεο ππνγξαθέο, 1939. Ρσζηθφ

Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ (βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 105).

6.1. Βηνγξαθηθά ζηνηρεία. ΢ηελ «΋ςηκε πεξίνδν» ηεο δσήο ηνπ (1929-1942), ν
Καιαθάηεο αθηεξψζεθε απνθιεηζηηθά ζηε ΢χλζεζε. Χζηφζν, δε ζηακάηεζε πνηέ λα
δηδάζθεη ζην ζπίηη ηνπ, αιιά αληίζεηα απέθηεζε πεξηζζφηεξνπο καζεηέο. Σν 1929 βγήθε
ζηε ζχληαμε. ΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟30 ζηελ Έδξα ηεο ΢χλζεζεο ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ
Λέληλγθξαλη δίδαζθαλ νη θαζεγεηέο Μ. ΢ηέηλκπεξγθ, ν νπνίνο παξάκεηλε πηζηφο ζηηο
παξαδφζεηο ηεο ΢ρνιήο ηεο Πεηξνχπνιεο, Μ.Φ. Γθλέζηλ, ν νπνίνο κε πξνζνρή
αζρνιήζεθε κε θάζε έλδεημε κνπζηθνχ ηαιέληνπ ζηνπο θνηηεηέο, Νη. ΢νζηαθφβηηο, ν
νπνίνο πξνζαλαηνιίζζεθε πξνο ηα θαηλνχξγηα ξεχκαηα ηεο δπηηθήο κνπζηθήο θαη επηπιένλ
άιινη ηξεηο θαζεγεηέο: ν Π. Ρηαδάλνθ, ν Μ. Γηνχληηλ θαη ν Υ. Κνπζλαξηφθ. Απφ ηελ άιιε
πιεπξά, ε χπαξμε δηαθνξεηηθψλ ξεπκάησλ ήηαλ κηα πξνυπφζεζε γηα ηελ παξαγσγηθφηεηα
ηνπ Χδείνπ ζηελ εθπαίδεπζε ησλ ππνςήθησλ ζπλζεηψλ. Απφ ηελ ίδηα δεθαεηία νη
κνπζηθέο ζπνπδέο ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ ρσξίζηεθαλ ζε ηξία επίπεδα (ηα νπνία αληηζηνηρνχλ
ζηηο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο απφ ην δεκνηηθφ ζρνιείν σο ην παλεπηζηήκην), κε ηε
δεκηνπξγία δηθηχσλ απφ κνπζηθέο ζρνιέο θαη παηδηθψλ ηκεκάησλ ζηα κεγάια Χδεία, κε
ηελ αλάπηπμε ηεο θαιιηηερληθήο εξαζηηερλίαο θ.ιπ.
Σν 1922, φπσο έρνπκε αλαθέξεη, ν Βαζίιεο Καιαθάηεο παληξεχηεθε γηα δεχηεξε
θνξά κε ηελ ΋ιγα Μφξξηζνλ-Καιαθάηε ηνπ Μηραήι, πηνζεηεκέλε θφξε ηνπ ζηξαηεγνχ
Μηραήι Ρέδληθνθ. Ο ζπλζέηεο κεηαθφκηζε ζηελ νηθνγελεηαθή ηνπο θαηνηθία, ζηελ νδφ
Μεγάιε Μνζθνθζθαγηα 6. Απφ ην γάκν απηφ γελλήζεθε ην 1925 ν Μηραήι Καιαθάηεο-
Μφξξηζνλ, πνιχ πξνηθηζκέλνο κνπζηθά, ν νπνίνο ήηαλ ην πξψην ζχκα ηεο νηθνγέλεηαο
θαηά ηελ πνιηνξθία ηνπ Λέληλγθξαλη. Σα κεγάια παηδηά ηνπ Β. Καιαθάηε ζπνχδαδαλ ζηε
δεθαεηία ηνπ ‟30 θαη άξρηζαλ λα εξγάδνληαη. ΢ην πξνζσπηθφ αξρείν ηεο Λχδηαο Καιαθάηε
θπιάζζεηαη θσηνγξαθία κε ηελ ΋ιγα Μφξξηζνλ (ηε κφλε πνπ επέδεζε απφ ηελ
πνιηνξθία) κε ην κηθξφ Μηραήι. «΋ινη ήηαλ έθπιεθηνη πνπ ν Καιαθάηεο είρε ηφζν
κεγάιε θφξε», καο είπε ε Λχδηα Καιαθάηε ην 2005. Άξα ν Βαζίιεο Καιαθάηεο είρε
δηαηεξήζεη ην πλεχκα θαη ηελ θαιή ηνπ θπζηθή θαηάζηαζε;

213
 214

Ζ ΋ςηκε πεξίνδνο ηνπ ζπλζέηε, παξά ηηο νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο (φπσο

θαηαγξάθεηαη ζηηο ζπλεληεχμεηο ησλ απνγφλσλ ηνπ ζπλζέηε693) ήηαλ πνιχ παξαγσγηθή.
Δπηηέινπο νη επαγγεικαηηθέο θαη νη νηθνγελεηαθέο ηνπ ππνρξεψζεηο θαη ηα φζα ζπλέβαηλαλ
ζην Χδείν ηνπ άθελαλ ρξφλν λα ζπλζέηεη. Αλ θαη ζηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο ηνπ Β.
Καιαθάηε ζην Χδείν, ν ίδηνο δήισλε Ρψζνο (ην 1928), ην 1936 ν ίδηνο, κάιινλ
απνγνεηεπκέλνο απφ ην ππάξρνλ ζχζηεκα, ζπκήζεθε ηελ ειιεληθή θαηαγσγή ηνπ. ΢ηελ
ίδηα πεξίνδν εληάζζεηαη θαη ε πξνζαξκνγή ηνπ ηξαγνπδηνχ ΢ακηώηηζζα, ζε ΢η χθεζε
κείδνλα γηα δχν αλδξηθέο θσλέο θαη πηάλν (1938)694· ε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία ηνπ
Καιαθάηε καξηπξεί ηελ ειιεληθή θαηαγσγή ηνπ. ΢ηε δεθαεηία ηνπ 1930 ν κνπζνπξγφο
πξνζπάζεζε, ρσξίο ηδηαίηεξε επηηπρία, λα ζπλζέζεη έξγα ζην ζνβηεηηθφ πλεχκα ηεο επνρήο
ηνπ695, επηπιένλ έθαλε λέεο επηκέιεηεο ζε έξγα ηνπ απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ696. Ση ζα
κπνξνχζαλ λα θάλνπλ άιισζηε νη ζπλζέηεο, αλ δελ ήζειαλ λα θξαηνχλ ηα έξγα ηνπο ζην
ζπίηη; Γε κπνξνχζαλ θαη δελ ήζειαλ λα εκπιαθνχλ ζε αλνηρηή δηακάρε κε ηελ εμνπζία.
΢ίγνπξα ηνπο ήηαλ μεθάζαξν φηη ε ηέιεηα ππνηαγή έθξπβε κέζα ηεο ηελ απεηιή ελφο
νινθιεξσηηθνχ θαιιηηερληθνχ ζαλάηνπ. Έηζη, ελζπλείδεηα ή φρη, δηάιεγαλ άιιν δξφκν.
Πάλησο, ν Β. Καιαθάηεο ζηα φςηκα ρξφληα ηνπ ζπλέζεζε έξγα κε πξννπηηθή
παξνπζίαζεο ζην κνπζηθφ θνηλφ θαη φρη γηα ην «ζπξηάξη ηνπ» (φπσο ήηαλ ε επηθξαηέζηεξε
πξαθηηθή πνιιψλ Ρψζσλ κνπζνπξγψλ ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν). Γελ ππάξρνπλ ζηνηρεία
γηα ηελ ηνπνζέηεζε ηνπ Β. Καιαθάηε απέλαληη ζηα γεγνλφηα ηεο Δπαλάζηαζεο, αιιά
κφλν κία έκκεζε απήρεζε ζηε δσή θαη ζην έξγν ηνπ. Ο γηνο ηνπ Αλαηφιη αλέθεξε φηη ν
παηέξαο ηνπ είρε επαηζζεζία ζην δήηεκα ηεο Δπαλάζηαζεο θαη ν ίδηνο ηνλίδεη ηε κε
έληαμή ηνπ ζε πνιηηηθφ θφκκα (1928, 1936).
Ο Β. Καιαθάηεο δε ζηακάηεζε λα δηδάζθεη θαη ε καξηπξία γηα απηφ είλαη ηα έξγα
καζεηψλ κε αθηέξσκα απφ ην δηάζηεκα 1930-1936, ηα νπνία θπιάζζνληαη ζην Αξρείν
Καιαθάηε.
 Yakovlev N., Iz vospominaniy detstva (Απφ ηηο παηδηθέο κνπ
αλακλήζεηο), ζνπίηα γηα πηάλν (1927) κε 7 κέξε: Δηζαγσγή, Σν πξσί, Σν
αγαπεκέλν βαιο, Ζ πόιθα ηεο γηαγηάο, Σν λαλνύξηζκα ηεο κεηέξαο κνπ, Σν
βήκα ησλ εζνπνηώλ ηνπ ηζίξθνπ, Δπίινγνο, Λέληλγθξαλη: Δθδφζεηο Σξίησλ,
1930. Παξηηηνχξα, ζει. 19, αθηέξσκα, 1933.
 Serdechkov V., Kontsertniy etyud/Etude de concert (΢πνπδή γηα
θνλζέξην), γηα πηάλν, Έξγν 4, αξηζ. 1, Λέληλγθξαλη: Δθδφζεηο Σξίησλ,
1933. Παξηηηνχξα, ζει. 6, αθηέξσκα, 1934.
 Zateplinsky S., 5 Detskikh p‟es (Πέληε παηδηθά θνκκάηηα), γηα πηάλν (4
ρέξηα), Έξγν 16, Λέληλγθξαλη: Muzgiz, Σκήκα, Λέληλγθξαλη, 1936,
παξηηηνχξα, ζει. 13, αθηέξσκα, 1936.
Σν ηειεπηαίν γξάκκα πξνο ην ζπλζέηε είλαη απφ ηελ Γηνχιηα Φ. Λβφβα697
(31/01/1940, Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ), ην νπνίν έρεη πξνζσπηθφ

693
Σα εγγφληα ηνπ Β. Καιαθάηε ζπκνχληαη φηη «ην ςσκί ζην ζπίηη ηνπ ήηαλ πάληα θνκκέλν ζε ιεπηέο
θέηεο» θαη φηαλ ε γπλαίθα ηνπ ήζειε λα ηνπο θηιέςεη, ηνπο έιεγε «ζήκεξα ζα πάξνπκε παηδηθφ θνιαηζηφ (κε
κηθξέο κεξίδεο)».
694
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 8.
695
βι. Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ. Οη ηίηινη απφ ηα έξγα ηνπ Καιαθάηε καξηπξνχλ γηα απηφ· δελ
ζπλέζεζε θάηη αμηφινγν κε ηα δεκνθηιή ζέκαηα: Λέληλ, ΢ηάιηλ, εξγνζηάζην, λαπηηθφ, παηξησηηθά εκβαηήξηα,
θνκκνπληζηηθή λενιαία θ.ιπ.
696
Αληάηδην (1894-‟30), Μελνπέην έξγν 31 (1894- 1931), φπεξα Οη ηζηγγάλνη (1899-1937) θ.ηι..
697
Ζ Γηνχιηα Φ. Λβφβα ήηαλ εγγνλή ηνπ γλσζηνχ κνπζηθνχ θαη ζπλζέηε Α. Λβνβ (1833) θαη γηαγηά
ηνπ Αξζέλη Αξ. ΢κνιηέθζθη, καζεηή ηνπ Καιαθάηε, ν νπνίνο παξέδσζε ζην Ηλζηηηνχην ηηο ργ ζεκεηψζεηο
ηνπ Καιαθάηε γηα ην κνπζηθφ ιεμηθφ Ο ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ, 1911 (νη πιεξνθνξίεο είλαη απφ ηε
δηεπζχληξηα ηνπ Σκήκαηνο ρεηξφγξαθσλ ηνπ Ηλζηηηνχηνπ θα Γθαιίλα Κνπίηνβα).

214
 215

ραξαθηήξα θαη αθνξά ηελ πξφζθιεζε γηα θάπνηα ζπλεδξίαζε κνπζηθνχ θνξέα ζηηο 13.00
κεηά ην κεζεκέξη, νπφηε έπξεπε λα παξαζηεί θαη ν Β. Καιαθάηεο.

6.1.1. ΢ηνλ Καηάινγν ηεο Έθζεζεο ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε698 ππάξρνπλ πνιιέο
ζθαλαξηζκέλεο παξηηηνχξεο κε αληηπξνζσπεπηηθά έξγα, άξζξα, εθεκεξίδεο, αθίζεο θαη
πξνγξάκκαηα ζπλαπιηψλ ζηε ελφηεηα «ΥΗ. ΔΡΓΑ ΣΖ΢ ΓΔΚΑΔΣΗΑ΢ ΣΟΤ ‟30», ηα
νπνία έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηελ εξγνγξαθία ηνπ ζπλζέηε:
134. Chetïre pesni / Σέζζεξα ηξαγνύδηα, έξγν 32 (1931), εκηηειέο.
Αξηζκφο 3. O pervoy hozrazchenoy stikh (Ο πξψηνο ζηίρνο, αθηεξσκέλνο ζηνπο
εξγάηεο), ζε Φα κείδνλα, ζε πνίεζε A. Πεηξφθ, ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα γηα
ρνξσδία θαη πηάλν, 1 ζει.
135. Σέζζεξα ρνξσδηαθά ηξαγνύδηα, αξηζκφο 3. O pervoy hozrazchenoy
stikh, δίθσλν ηξαγνχδη ρσξίο ζπλνδεία πηάλνπ.
136. ΢ην Αξρείν Καιαθάηε δηαζψδεηαη ην πνίεκα ηνπ A. Πεηξφθ (αξ. 3
O pervoy hozrazchenoy stikh – δαθηπινγξαθεκέλν θείκελν), κε ζεκεηψζεηο ηνπ
Καιαθάηε: «ν Κάξθνθ είρε ηελ πξσηνβνπιία γηα ηελ ίδξπζε εξγαηηθψλ νκάδσλ
(hosraschet) θαη ήηαλ ν εξγνδεγφο ηεο πξψηεο παξφκνηαο νκάδαο ζηελ Δ΢΢Γ».
137. Povest‟ o sovetskom Vuze / Γηήγεκα γηα ην ζνβηεηηθό Παλεπηζηήκην,
12 θνκκάηηα θνλζέξηνπ, γηα πηάλν, αρξνλνιφγεην (κεηά ην 1917), εκηηειέο. Αξ.
1. «Να ζπνπδάδεηο, λα ζπνπδάδεηο, λαη, αθόκε κηα θνξά λα ζπνπδάδεηο», Λέληλ,
ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα.
138. Γηήγεκα γηα ην ζνβηεηηθό Παλεπηζηήκην, γηα πηάλν. Αξ. 4. Hegel θαη
Marks (ηεηξάθσλε θνχγθα), ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα.
139. Pionerskiy marsh / Δκβαηήξην ησλ πηνληέξσλ, γηα νξρήζηξα
πλεπζηψλ, ζε Ρε χθεζε κείδνλα, έξγν 35, 06-11-1933, ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα, 1
ζει.
140. Pesnya Komendarov / Σξαγνύδη ηνπ Πιεξώκαηνο (ησλ Ναπηηθώλ),
δίθσλν ηξαγνχδη ρσξίο ζπλνδεία πηάλνπ, ζε κη ειάζζνλα, αρξνλνιφγεην (κεηά ην
1917), ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα.
141. Ne odna vo pole dorozhen‟ka / Γελ είλαη κόλν έλα ην κνλνπάηη ζηνλ
αγξό, ξσζηθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη
ρνξσδία, 8-3-1938, ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα.
142. «Ζ ζπλαπιία ησλ ηδησηψλ ηνπ παξακπζέληνπ Μεγάξνπ», άξζξν ηνπ
Ν. Gontarbeyter ζε άγλσζηε εθεκεξίδα, κε πηζαλφηεξε ρξνλνινγία ην 1939, ην
νπνίν αθνξά ηα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε Αξκεληθόο ρνξόο γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα (1937) θαη Γελ είλαη κόλν έλα ην κνλνπάηη ζηνλ αγξό (1938):

«Ζ εηζαγσγή Ηδνκελέαο ηνπ Μόηζαξη θαη ν Αξκεληθόο ρνξόο ηνπ Β. Καιαθάηε θάζε άιιν παξά εύθνια
έξγα είλαη, εηδηθά γηα κνπζηθνύο 12-14 εηώλ, αιιά ζηελ εθηέιεζε ηεο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο ηνπ Μεγάξνπ ησλ
πηνληέξσλ, αθνύζηεθαλ κε πιεζώξα ρξσκάησλ.
Ne odna vo pole dorozhenka (Γελ είλαη κόλν έλα ην κνλνπάηη ζηνλ αγξό) (ζπκπιεξώλεηαη κε κειάλη:
«κεηαγξαθή θαη ελνξρήζηξσζε Β. Καιαθάηε»). ΢αλ λα ελώζεθαλ ζε κηα θσλή κεξηθέο εθαηνληάδεο ερεξέο
θσλέο. Ζ ρνξσδία ηξαγνύδεζε νκνηόκνξθα θαη ραξνύκελα. (Σειεπηαία παξάγξαθνο) 1100 παηδηά έιαβαλ
κέξνο ζηε ζπλαπιία. Σα πεξηζζόηεξα από απηά, ζην κέιινλ, ζα γίλνπλ κεραληθνί, γηαηξνί, αεξνπόξνη, δηνηθεηέο
ηνπ Κόθθηλνπ ΢ηξαηνύ θαη όρη θαιιηηέρλεο. Αιιά όινη απηνί αγαπνύλ ηελ ηέρλε θαη ζηα ειηόινπζηα δσκάηηα

698
βι. ην Παξάξηεκα. Κάζε αξηζκφο ζην θείκελν (π.ρ. 134), αληηζηνηρεί ζηνλ αξηζκφ ηνπ Καηαιφγνπ
ηεο Έθζεζεο ηνπ Αξρείνπ Β. Καιαθάηε, απφ ην Σειιφγιεην Ίδξπκα Σερλψλ ηνπ Α.Π.Θ θαη ην Ηφλην
Παλεπηζηήκην (2007).

215
 216

ηνπ Μεγάξνπ ησλ πηνλέξσλ, ππό ηελ επηκέιεηα ησλ πεπεηξακέλσλ παηδαγσγώλ, ηνπο δόζεθε ε επθαηξία λα
αλαπηύμνπλ ηηο δηθέο ηνπο ηθαλόηεηεο θαη ηα ηαιέληα»…

143. ΓΗΑΣΑΓΜΑ απφ ηηο 12-7-1918, αξηζκφο πξσηνθφιινπ 155, γηα ηελ
θξαηηθνπνίεζε ησλ Χδείσλ ηεο Μφζραο θαη ηεο Πεηξνχπνιεο, ππνγεγξακκέλν
απφ ην Λέληλ θαη ην Λνπλαηζάξζθη.
144. ΢ΤΛΛΟΓΉ ΑΠΟ ΔΦΖΜΔΡΗΓΔ΢ ΣΟΤ Β. ΚΑΛΑΦΑΣΖ.

«Γηαγσληζκόο ζύλζεζεο καδηθνύ ηξαγνπδηνύ θαη εκβαηήξην ηεο εθζηξαηείαο ή βήκα ησλ
αζιεηώλ», αγγειία ζε άγλσζηε εθεκεξίδα, 1932:

«Ζ Πεξηθεξεηαθή Έλσζε ησλ Δπαγγεικαηηθώλ ΢σκαηείσλ ηνπ Λέληλγθξαλη δηνξγαλώλεη κνπζηθό

δηαγσληζκό ζύλζεζεο καδηθνύ ηξαγνπδηνύ θαη εκβαηήξην ηεο εθζηξαηείαο ή ησλ αζιεηώλ».
Κξηηήξηα επηινγήο ηνπ ηξαγνπδηνύ:
3. Σν ηξαγνύδη πξέπεη λα είλαη γξακκέλν ζε δηκεξή θόξκα (θνππιέην, ξεθξέλ), ην νπνίν κπνξεί λα
απνηειέζεη ηελ πην εππξόζδεθηε κνξθή ηνπ, αιιά δελ απνθιείεη λα ρξεζηκνπνηεζνύλ θαη άιιεο κνπζηθέο
θόξκεο από ην ζπλζέηε.
4. Σν ηξαγνύδη πξέπεη λα είλαη δίθσλν, κε ελόξγαλε ζπλνδεία (πηάλνπ ή δηαθόξσλ ζπλόισλ) ή ρσξίο
ζπλνδεία. Σα κνλόθσλα θαη ηξίθσλα ηξαγνύδηα, κε ελόξγαλε ζπλνδεία ή ρσξίο ζπλνδεία επίζεο ζα
εμεηαζηνύλ.
5. Δπηζπκεηό είλαη ε πηαληζηηθή ζπλνδεία λα γξαθηεί κε ζθνπό ηε κεηέπεηηα κεηαγξαθή ηεο γηα
νξρήζηξα πλεπζηώλ ή γηα άιιεο νξρήζηξεο.
6. Ο ζπλζέηεο ελνξρεζηξώλεη ην έξγν κόλνο ηνπ ή δίλεη ηε ζπγθαηάζεζή ηνπ ε κεηαγξαθή λα γίλεη από
άιιν πξόζσπν, ην νπνίν ε Δπηηξνπή ηνπ δηαγσληζκνύ ζα επηιέμεη.
7. Σα ηξαγνύδηα κπνξνύλ λα ζηαινύλ κε έηνηκε ελνξρήζηξσζε γηα όινπο ηνπο ηύπνπο νξρεζηξώλ θαη
ζπλόισλ, αιιά είλαη ππνρξεσηηθό ε πηαληζηηθή ζπλνδεία λα ππάξρεη γξακκέλε.
Πξνηεηλόκελα ζέκαηα:
1. Ζ ηζηνξία ηνπ εξγνζηάζηνπ (π.ρ. ην εξγνζηάζην «Krasnoy putilovets») ζηα
ηξαγνύδηα.
2. Ο εκθύιηνο πόιεκνο.
3. Ζ ηζηνξία ηνπ Κόθθηλνπ ζηξαηνύ: νη άζινη ηνπ, ε θαζεκεξηλόηεηά ηνπ, ε
εθπαίδεπζή ηνπ, ν ξόινο ηνπ ζηελ αλνηθνδόκεζε ηνπ ζνζηαιηζκνύ.
4. Οη ήξσεο ηηο πεληαεηίαο (πνπ απέθηεζαλ ηνλ ηίηιν «Ήξσεο ηεο ΢νζηαιηζηηθήο
Δξγαζίαο»).
5. Σξαγνύδηα γηα ηνπο «γίγαληεο» ηεο βηνκεραλίαο.
6. Σν Κνκκνπληζηηθό Κόκκα ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο – ηκήκαηα θξνύζεσο ηεο
«Komintern».
7. Ζ ζνζηαιηζηηθή άκηιια θαη νη πξσηνπόξνη ζηε δνπιεηά («νη νπληάξληθνη»).
8. Οη θίλδπλνη ηνπ πνιέκνπ.
9. Ζ αγξνηηθή αλάπηπμε ηνπ θνιρόδ.
10. Ο πόιεκνο ηνπ εηξεληθνύ πξνιεηαξηάηνπ.
11. ΣΑ ΢ΣΔΛΔΥΖ (π.ρ. ηεο ηερληθήο εθπαίδεπζεο).
12. Ζ ΚΟΜΜΟΤΝΗ΢ΣΗΚΖ ΔΝΧ΢Ζ ΝΔΟΛΑΗΑ΢ («ε Κνκζνκόι») .
13. ΟΗ ΠΗΟΝΗΔΡΟΗ.
14. Σν θόθθηλν πνιεκηθό λαπηηθό (ν λαπηηθόο ζηόινο, ε πνιεκηθή αεξνπνξία).
15. Ζ ελσκέλε θίλεζε ηνπ ζπλδηθάηνπ.
16. Ζ ππνδεηγκαηηθή ζνζηαιηζηηθή πόιε ηνπ Λέληλγθξαλη.
Λήμε ηεο πξνζεζκίαο παξάδνζεο έξγσλ γηα ην δηαγσληζκό: 15 Μαΐνπ 1932.
Πεξηθεξεηαθή Έλσζε ησλ Δπαγγεικαηηθψλ ΢σκαηείσλ ηνπ Λέληλγθξαλη (Leningradskiy Oblasnïy
Sovet Professional‟nïkh Soyuzov- LOSPS)».

Αλάκεζα ζηα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟30, άκεζε ζρέζε κε ηα
πξνηεηλφκελα ζέκαηα ηνπ θαη ην πεξηερφκελν ηνπ δηαγσληζκνχ έρνπλ ηα έξγα:
 Stroytes‟, polki / Παξαηάμνπ ζε θάιαγγα, ζύληαγκα, ηξαγνχδη (1930),
Κείκελν: πνίεκα απφ ηελ εθεκεξίδα Krasnaya zvezda (Κφθθηλν αζηέξη), αξηζκφο
72 απφ 2/1Τ699, ρακέλν.
699
Πηζαλφηεξα IV- Απξίιηνο.

216
 217

 Krasnoflotskaya boevaya / Σξαγνύδη ηνπ Κόθθηλνπ πνιεκηθνύ λαπηηθνύ,

γηα δίθσλε ρνξσδία ρσξίο ζπλνδεία πηάλνπ, ζε πνίεζε Δ. Παπιηηζέλθν (1931),
ΣΤΠΧΜΔΝΟ ζηε ζπιινγή Pesnya boytsαm (Σξαγνχδη ησλ πνιεκηζηψλ), Δζληθή
βηβιηνζήθε, Αγ. Πεηξνχπνιε, 280-1/646. Ο Καιαθάηεο δειψλεη ην 1936 φηη
ζπλέζεζε άιια Γύν ηξαγνύδηα ηνπ Κόθθηλνπ ζηξαηνύ, γηα ρνξσδία.

1. «Σξέρνπλ θάησ από ην πέπιν ηεο νκίριεο νη ξνπθέηεο,

Άκπλα ησλ πδάησλ καο,
΢ύληνκα (2), ην μέξνπκε ζύληνκα,
Θ‟ αθνπζηεί δπλαηά ε εληνιή: Δκπξόο!»

 Chetïre pesni / Σέζζεξα ρνξσδηαθά ηξαγνύδηα, έξγν 32 (γηα ρνξσδία, θσλή

θαη πηάλν θαη δχν θσλέο θαη πηάλν) (1931), εκηηειέο.
 Βήκα ησλ αζιεηώλ, γηα κηθξή νξρήζηξα, 1920-1936, ρακέλν.
 Pesnya Komendarov / Σξαγνύδη ηνπ Πιεξώκαηνο (ησλ Ναπηηθώλ), δίθσλν
ηξαγνχδη ρσξίο ζπλνδεία πηάλνπ, ζε κη ειάζζνλα, αρξνλνιφγεην (κεηά 1917).
 Povest‟ o sovetskom Vuze / Γηήγεκα γηα ην ζνβηεηηθό Παλεπηζηήκην, 12
θνκκάηηα θνλζέξηνπ, γηα πηάλν, αρξνλνιφγεην, εκηηειέο.
΢ε απηή ηελ θαηεγνξία πξνζζέηνπκε θαη ηα πνιπάξηζκα έξγα γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα θαη αξρήζηξα πλεπζηψλ, γξακκέλα ζηε δεθαεηία ησλ ‟30:
 Na strazhe / ΢ηε ζθνπηά, εκβαηήξην γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, Έξγν 30
(1931).
 Torzhestvennïy Marsh udarnikov / Θξηακβεπηηθό εκβαηήξην ησλ
πξσηνπόξσλ, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Μη χθεζε κείδνλα, Έξγν 25
(1932).
 Pionerskiy marsh / Δκβαηήξην ησλ πηνληέξσλ, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε
Ρε χθεζε κείδνλα, Έξγν 35 (6-11-1933).
 Βαιο, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Λα χθεζε κείδνλα (9-11-1934).
 Shestvie / Ζ πνκπή, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε ΢η χθεζε κείδνλα, Έξγν 33
(17-4-1935).
 Marsh / Δκβαηήξην, αξηζκφο 1, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Νην κείδνλα
(1934- 1935).
 Marsh / Δκβαηήξην, αξηζκφο 2, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε ΢νι κείδνλα,
αρξνλνιφγεην (ρακέλν, δηαζψδνληαη νη κεηαγξαθέο γηα πηάλν, 4 ρέξηα).
145. ΢ΤΛΛΟΓΉ ΑΠΟ ΔΦΖΜΔΡΗΓΔ΢ ΣΟΤ Β. ΚΑΛΑΦΑΣΖ.
Δθεκεξίδα Μνπζηθή, αξ. 186-8-1937.

α) «Ζ έθθιεζε πξνο ηνπο ΢νβηεηηθνύο ζπλζέηεο. Ο Γεληθόο Γηεπζπληήο ηεο δεκνθηινύο νξρήζηξαο
ηεο Βαιέλζηα „Orquesta de Camara Valenciano‟ θαη Γηεπζπληήο ηνπ Χδείνπ ηεο Βαιέλζηα, ν Francisco Jil,
ζην γξάκκα, ην νπνίν έιαβε ε Έλσζε ΢νβηεηηθώλ Μνπζνπξγώλ, απεπζύλεηαη ζηνπο ζπλζέηεο ηεο Δ΢΢Γ, κε ηε
ζεξκή παξάθιεζε λα ζπλζέζνπλ ζπκθσληθά έξγα, αθηεξσκέλα ζηνπο βαζηθνύο εθπξνζώπνπο ηνπ ιατθνύ
κεηώπνπ θαη ηνπ Κνκκνπληζηηθνύ θόκκαηνο ηεο Ηζπαλίαο».

217
 218

Απφ ηνλ Καηάινγν έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε μερσξίδνπλ νη ζπλζέζεηο, γξακκέλεο

ζηελ πεξίνδν 1938-1940, πάλσ ζε ηζπαληθφ ζέκα θαη ηα έξγα πνπ απεπζχλνληαη ζηνπο
Ηζπαλνχο κεηαλάζηεο, ηνπο νπνίνπο θηινμέλεζε ε Δ΢΢Γ κεηά ηε δηθηαηνξία ηνπ Φξάλθν.
 Ηζπαληθό ηξαγνύδη, γηα 2 βηνιηά, θηζάξα, ηξνκπέηα θαη tambourine ή
κηθξφ ηακπνχξιν, 31/12/1938.
 Uvertiura na ispanskie pesni / Δηζαγσγή πάλσ ζε ηζπαληθά
ηξαγνύδηα, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, αρξνλνιφγεην.
Πξψηε εθηέιεζε ζηηο 7-1-1939, ζηε Μεγάιε αίζνπζα ηεο Κξαηηθήο θηιαξκνληθήο
ηνπ Λέληλγθξαλη.
Υακέλν, ζψδεηαη ε αθίζα ηεο ζπλαπιίαο: «Σν Μέγαξν ησλ Πηνληέξσλ ηνπ
Λέληλγθξαλη. Πξφγξακκα ηεο ζπλαπιίαο ησλ ηξνθίκσλ καζεηψλ ζηα ηζπαληθά παηδηθά
άζπια ηνπ Λέληλγθξαλη απφ ηελ 7 ε Ηαλνπαξίνπ 1939» (βι. Καηάινγν έθζεζεο, αξ.147).
 Asturiyskiy tanets / Υνξόο ηεο Αζηνύξηαο, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα,
κεηαγξαθή ησλ Α.Π. Γθιαληθφθζθη θαη B. Καιαθάηε.
Πξψηε εθηέιεζε ζηηο 7-1-1939, ζηελ αίζνπζα ηεο Κξαηηθήο θηιαξκνληθήο ηνπ
Λέληλγθξαλη.
Υακέλν, ζώδεηαη ε αθίζα ηεο ζπλαπιίαο.
 Ispanskaya tema / Ηζπαληθό ζέκα, γηα πηάλν θαη φξγαλν ζην θιεηδί
ην ζνι (ρσξίο θείκελν), θαηαγεγξακκέλε απφ ηελ Σ.Μ. Σαξηάζηλ, 23-4-1940.

β) «Σξαγνύδηα ησλ ιαώλ ηεο Δ΢΢Γ. Σν γξαθείν γηα ην κνπζηθό θνιθιόξ ηεο Σαηαξηθήο Απηόλνκεο
΢΢Γ ζηε δηάξθεηα ηνπ ηειεπηαίνπ κήλα έρεη θαηαγξάςεη κε θσλόγξαθν παξαπάλσ από εμήληα ηαηαξηθά
ηξαγνύδηα, από ηα νπνία πεξίπνπ 40 πξνζηέζεθαλ ζηα ρξόληα ηεο Οθησβξηαλήο Δπαλάζηαζεο, ελώ ηα
ππόινηπα είλαη παιηά ηαηαξηθά ηξαγνύδηα. ΢ην γξαθείν επίζεο είλαη ζπγθεληξσκέλεο παιηέο ερνγξαθήζεηο
ηαηαξηθώλ δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ, ηα νπνία βξίζθόληαη ζηα ρέξηα ηδησηώλ. Γηα ηνλ ενξηαζκό ηεο 20εο επεηείνπ
από ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε, ην γξαθείν πξόθεηηαη λα εθδώζεη ηελ πξώηε ζπιινγή, ζηελ νπνία ζα κπνπλ
ηα ηξηάληα από ηα θαιύηεξα ηξαγνύδηα».

Γε γλσξίδνπκε αλ ν Β. Καιαθάηεο ρξεζηκνπνίεζε ηηο θαηαγξαθέο ηαηαξηθψλ

ηξαγνπδηψλ, ηηο νπνίεο πξφζθεξε ε εθεκεξίδα Μνπζηθή ή αλ ν ίδηνο έθαλε ηηο
θαηαγξαθέο700. Πάλσ ζε ζέκα απφ ηαηαξηθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη ν Β. Καιαθάηεο ζπλέζεζε
ηα έξγα:
 Chatïr-Dag (Chatyr Dag)701, Σαηαξηθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη ηεο Κξηκαίαο702,
γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα, 1940.
 Σαηαξηθό θαη ηζηγγάληθν ηξαγνύδη, γηα ηε Βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ,
1920-1936.
146. Αθίζα ηνπ 1936: «ΠΑΗΓΗΚΟ ΜΔΓΑΡΟ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΟΤ. Ζ πξφζθιεζε
γηα ηελ ΒΡΑΓΗΑ-΢ΤΝΑΝΣΖ΢Ζ ησλ αξηζηνχρσλ καζεηψλ, απφ ην Μνπζηθφ ηκήκα
ηεο ΢T΄ ηάμεο, κε ηνπο καζεηέο θαη ηα παηδηά ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, 31-1-1936.
΢πκπιήξσζε κε κειάλη, κε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηνπ Καιαθάηε: „παίρζεθαλ νη

700
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 170, Καηαγξαθέο δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ ηνπ Καδαθζηάλ: αξ. 1.
Domog dun, αξ. 2. Xadün dabaan, αξ. 3. J der Zalun, αξ. 4. Notmikhan, απφ ην ξεπεξηφξην ηνπ ηξαγνπδηζηή
Gutay Dorziev, 21-8-1939, ηεηξάδην ζεκεηψζεσλ, ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα, 1 ζει.
701
Σν βνπλφ Chatyr Dag είλαη ην δεχηεξν ςειφηεξν ζηελ Κξηκαία θαη βξίζθεηαη ζην λφηην κέξνο ηεο
ρεξζνλήζνπ, φρη καθξηά απφ ηελ Δππαηφξηα, γελέηεηξα ηνπ ζπλζέηε.
702
Με ηνλ φξν Σάηαξνη ηεο Κξηκαίαο ελλνείηαη ηαηαξηθφ ηνπξθφθσλν κνπζνπικαληθφ θχιν. Καηφπηλ
καδηθήο κεηαλάζηεπζεο ζηελ ηαπξηθή ρεξζφλεζν, νη Σάηαξνη ηεο Κξηκαίαο ίδξπζαλ ην Υαλάην ηεο Κξηκαίαο
ην 1440. Σν 1475 κεηά ηηο επεθηαηηθέο θηλήζεηο ηεο νζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο νη πξίγθηπεο ηνπ Υαλάηνπ
θπβέξλεζαλ σο ππνηειείο εγεκφλεο ησλ Οζσκαλψλ. Μεηά ηελ θαηάιεςε ηεο ρεξζνλήζνπ απφ ηνπο Ρψζνπο
θαη ηε δηάιπζε ηνπ Υαλάηνπ ην 1783, πνιινί Σάηαξνη κεηαλάζηεπζαλ ζηα νζσκαληθά εδάθε, θίλεζε πνπ
ζπλερίζηεθε θαη ην 19ν αηψλα. Μεηά ην 1944 νη Σάηαξνη εθηνπίζηεθαλ βηαίσο απφ ηελ Κξηκαία.

218
 219

ξνκάληδεο Ζ ζάιαζζα δελ αθξίδεη (1897), ΢ηελ άλεηε γσλία (1897), έξγν 1, ΢ε
πεξίπαην (1932-36) (Α΄ εθηέιεζε)‟. Δξκελεχνπλ ε ΢ίκα Γθελάληηεβλα Μπαιίληλα,
πηαληζηηθή ζπλνδεία Β. Καιαθάηεο, Ζ θεδεία ηνπ πνπιηνύ, έξγν 9 (αξ. 3)703, κε ηε
ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε ζην πηάλν».
147. Πξφγξακκα απφ ζπλαπιία ηεο «Δπηζεψξεζεο ηεο θαιιηηερληθήο
εξαζηηερλίαο ησλ πηνληέξσλ θαη ησλ καζεηψλ ηνπ Λέληλγθξαλη», 25-4-1936. ΢ην
πξφγξακκα: Η. Ζ ΢πκθσληθή νξρήζηξα ηνπ ζηνχληην ηνπ Μεγάξνπ ησλ πηνληέξσλ ηνπ
Λέληλγθξαλη, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Σ.Μ. Μπέξζνλ, άλνημε ηε ζπλαπιία κε ηελ
Δηζαγσγή απφ κπαιέην ηνπ Mozart (α) θαη ην Γθξνηέζθν ηνπ Ληάληνθ, κε
ελνξρήζηξσζε ηνπ Β. Καιαθάηε (β)».
148. ΢ηελ πεξίνδν 1935-1938 έληνλα απαζρφιεζαλ ην ζπλζέηε ζέκαηα
ηεο ηζπαληθήο κεηαλάζηεπζεο πξνο ηε Ρσζία, κεηά ηε δηθηαηνξία ηνπ Φξάλθν.
Πξφγξακκα απφ ζπλαπιία: «ην Μέγαξν ησλ πηνληέξσλ ηνπ Λέληλγθξαλη. Πξφγξακκα
ηεο ζπλαπιίαο ησλ ηξνθίκσλ καζεηψλ ζηα ηζπαληθά παηδηθά άζπια ηνπ Λέληλγθξαλη
απφ ηελ 7ε Ηαλνπαξίνπ 1939. Μεγάιε αίζνπζα ηεο Κξαηηθήο θηιαξκνληθήο ηνπ
Λέληλγθξαλη». ΢ην δεύηεξν κέξνο: αξηζκφο 3, Καιαθάηεο, Δηζαγσγή πάλσ ζε
ηζπαληθά ηξαγνύδηα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, κε ηε ζπκκεηνρή ηεο ζπκθσληθήο
νξρήζηξαο ηνπ Μεγάξνπ ησλ πηνληέξσλ ηνπ Λέληλγθξαλη, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Σ.Μ.
Μπέξζνλ. Αξηζκφο 4: Υνξόο ηεο Αζηνύξηαο, πξνζαξκνγή ηνπ Α. Γθιαληθφθζθη θαη
Καιαθάηε.
Πνιχ κεγαιχηεξε επηηπρία είραλ ηα έξγα ηνπ γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, νη
κεηαγξαθέο ηνπ γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ, ηα ζπκθσληθά έξγα ηνπ κε
ρξήζε δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ, νη ζπλζέζεηο ηνπ γηα παηδηθέο ζπκθσληθέο νξρήζηξεο, ε
δεχηεξε επηκέιεηα ηεο φπεξαο Οη ηζηγγάλνη (1937) απφ ην νκψλπκν πνίεκα ηνπ Πνχζθηλ.

6.1.2. Μεηαγξαθέο έξγσλ (1929-1930)704.

Πνπζελά ζηνλ θφζκν ε έθξεμε θαη ε αλάπηπμε ηεο έβδνκεο ηέρλεο705 δελ έιαβε
ηέηνηεο δηαζηάζεηο φζν ζηελ κεηαεπαλαζηαηηθή Ρσζία. Απφ ην 1929 ζην Λέληλγθξαλη
άξρηζε λα ιεηηνπξγεί ε πξψηε ζηελ ρψξα θηλεκαηνγξαθηθή αίζνπζα κε ήρν. ΢πλεζηζκέλε
πξαθηηθή ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30 ζηε Ρσζία ήηαλ ε εθηέιεζε κνπζηθήο ζηα θνπαγηέ ησλ
θηλεκαηνγξάθσλ. Ο Αλαηφιη Καιαθάηεο, ζηα 23 ηνπ ρξφληα, δηεχζπλε Jazz νξρήζηξα
ζηνπο θηλεκαηνγξάθνπο θαη, φπσο θαίλεηαη, άζθεζε επηξξνή ζηνλ παηέξα ηνπ. ΢ην
ειεθηξνληθφ καο αξρείν θπιάζζεηαη έλα πξφγξακκα ηεο ΢νβηεηηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ
θηλεκαηνγξάθνπ, L.O.O. «Soyuzkino» (Πεξηθεξηθφο Οξγαληζκφο Λέληλγθξαλη «΢ηλεκά
ηεο Έλσζεο»), απφ ην νπνίν καζαίλνπκε φηη ζηελ πφιε ιεηηνπξγνχζε ε Διεχζεξε

703
H κεηάθξαζε ηνπ αξ. 3. L‟Enterrement d‟on Oiseau ζηα ξσζηθά είλαη Pohoronï ptichki (Ζ θεδεία
ηνπ πνπιηνχ). Βι. ηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ, αξ. 39. Trois Bagatelles γηα πηάλν, έξγν 9 (1905- 1906), αξ.
3 L‟Enterrement d‟on Oiseau (Marche miniature) θαη ηηο αλακλήζεηο ηεο Λχδηαο Καιαθάηε (ζει. 110).
704
βι. «ΗΥ. ΜΔΣΑΓΡΑΦΔ΢ ΔΡΓΧΝ» ζην Καηάινγν ηεο Έθζεζεο. Ο Β. Καιαθάηεο αζρνιήζεθε κε
ην αληηθείκελν θπξίσο ζην δηάζηεκα 1901-1929/36.
705
Ο ξσζηθφο κεηεπαλαζηαηηθφο θηλεκαηνγξάθνο νλνκάζηεθε ε «Υξπζή δεθαεηία ηνπ ‟20». Ζ
ηληειηγθέληζηα, επεξεαζκέλε απφ ην θίλεκα ησλ θνπηνπξηζηψλ, ζεψξεζε ηνλ θηλεκαηνγξάθν σο ηελ
θαηεμνρήλ ηέρλε ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο. Ζ πνιηηηθή εγεζία ζην πξφζσπν ηνπ Λέληλ δηαβιέπεη ηε
δχλακε θαη ην καδηθφ ραξαθηήξα ηνπ θαη ην 1919 ππνγξάθεη δηάηαγκα γηα ηελ εζληθνπνίεζή ηνπ. Σνλ ίδην
ρξφλν, ζηε Μφζρα, δεκηνπξγήζεθε ε πξψηε ζηνλ θφζκν ζρνιή θηλεκαηνγξάθνπ (ε ζεκεξηλή V.G.I.K-
Αλψηαην Κξαηηθφ Ηλζηηηνχην Κηλεκαηνγξάθνπ, απφ ην 1999). Χο πξνπνιεκηθή πεξίνδνο ηνπ ζνβηεηηθνχ
ζηλεκά ζεσξείηαη ην δηάζηεκα κεηαμχ 1931 θαη 1941, δειαδή απφ ηελ αξρή ηνπ εγρψξηνπ νκηινχληνο
θηλεκαηνγξάθνπ σο ηελ έλαξμε ηνπ Β΄ ΠΠ. Απφ ην 1929 ζην Λέληλγθξαλη αξρίδεη λα ιεηηνπξγεί ε πξψηε
ζηε ρψξα θηλεκαηνγξαθηθή αίζνπζα κε ήρν θαη ζηε Μφζρα ζην εξγαζηήξην ηνπ θαζεγεηή Π. Σάγγεξ,
δεκηνπξγείηαη ην ζχζηεκα ήρνπ «Σαγγλεθφλ». Ζ πξψηε νκηινχζα ζνβηεηηθή ηαηλία είλαη Ο δξόκνο ηεο δσήο
(1931) (αγνξάζηεθε απφ 26 ρψξεο θαη έηπρε παγθφζκηα αλαγλψξηζε). βι. Δθπαηδεπηηθή Διιεληθή
Δγθπθινπαίδεηα (1999 xxviii:379-381, 237) ζην ιήκκα «΢νβηεηηθφο θηλεκαηνγξάθνο».

219
 220

νξρήζηξα ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Η. Σάζζιεξ. ΢ηηο 15 Απξηιίνπ 1931, ζηε Γεληθή
ζπλέιεπζε ησλ κνπζηθψλ ηνπ ζηλεκά, παίρηεθαλ δχν έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε: «L.O.O.
SOYUZ KINO. Πξφγξακκα ηνπ ΢νβηεηηθνχ θηλεκαηνγξάθνπ, κε ηε ζπκκεηνρή ηεο
Διεχζεξεο νξρήζηξαο ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Η. Σάζζιεξ, ζε ζπλάληεζε ησλ κνπζηθψλ ηνπ
ζηλεκά, 15/04/1931, κέξνο Η, αξ. 1 – Β. Καιαθάηε, Δκβαηήξην ησλ πξσηνπόξσλ, έξγν 25
θαη αξ. 2. Καξά Σνξγθάη (αξ. 1 απφ ηα Πέληε δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ, έξγν
29)». Ο ίδηνο ν Καιαθάηεο δειψλεη ζηελ «Απηνβηνγξαθία. Καηάινγνο έξγσλ, 1936» ηνπ
φηη ην Δκβαηήξην γξάθηεθε θαηά παξαγγειία ηνπ SOYUZ-KINO ην 1931, γηα εθηέιεζε
ζηηο αίζνπζεο ησλ θηλεκαηνγξάθσλ.
Σν 1929 ν Β. Καιαθάηεο θάλεη πνιιέο κεηαγξαθέο έξγσλ Ρψζσλ (Σζατθφθζθη,
΢θξηάκπηλ706, Ληάληνθ, Καιαθάηεο θ.ά.) θαη δπηηθψλ ζπλζεηψλ (Liszt, Schumann,
Chopin) γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα. Σν 1936 ν ζπλζέηεο δειψλεη φηη νη πξνζαξκνγέο
απνηεινχλ κέξνο απφ ην έξγν 12 απνζπάζκαηα γηα κηθξφ ζχλνιν ηεο νξρήζηξαο
(νξρήζηξα δσκαηίνπ) γηα εθηέιεζε ζην ζηλεκά (βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ) (1929-
30)707. ΢ε κεξηθέο παξηηηνχξεο ππάξρεη αξίζκεζε γηα ηε ζεηξά εθηέιεζεο. ΢εκεηψζεηο ηνπ
Καιαθάηε: «΋ια απηά ηα θνκκάηηα ζπληάζζνπλ κηα παξηηηνύξα, κε πεξίπνπ 75 ζειίδεο».
Πάλσ ζε θάπνηα απφ ηα θνκκάηηα βξίζθνπκε ηε ζθξαγίδα ηεο βηβιηνζήθεο ηνπ
Ηλζηηηνχηνπ Κηλεκαηνγξάθνπ, Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (ηψξα
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ)708. Γελ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί επηηφπηα έξεπλα,
γηα λα θαηαδεηρζεί ε ζρέζε ηνπ Καιαθάηε κε ηνλ θηλεκαηνγξάθν. Αξγφηεξα ν ζπλζέηεο
θάλεη θαη άιιεο πξνζαξκνγέο γηα ηε βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ (3 Σξαγνύδηα ηεο
Καδαθζηάλ, Σαηαξηθό θαη ηζηγγάληθν ηξαγνύδη, 2 Σξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ, 1929-1936)709.
Σν 1930 ν Β. Καιαθάηεο έθαλε κεηαγξαθή γηα ηξαγνπδηζηέο κε ζπλνδεία πηάλνπ
(δχν ρέξηα, 4 ηεηξάδηα) ηεο φπεξαο Αικάζη710 ηνπ Α.Α. ΢πεληηάξνθ (΢πελδηαξηάλ) (1871-
1928), ε νπνία απνηειείηαη απφ 4 πξάμεηο, κε πξφινγν θαη επίινγν, ιηκπξέην ΢. Πάξλνθ
(πάλσ ζε έξγν ηνπ Ο. Σνπκαληάλ), (επηκ). Μ. ΢ηέηλκπεξγθ (ζην κνπζηθφ πξφινγν θαη
επίινγν) (Έθδνζε ησλ Κξαηηθψλ Θεάηξσλ ΋πεξαο θαη Μπαιέηνπ, Μφζρα, 1930)711. Ζ
φπεξα Αικάζη ήηαλ είδεζε ζηνπο κνπζηθνχο θχθινπο ηεο επνρήο ηεο θαη έπαημε κεγάιν
ξφιν ζηελ εμέιημε ηεο Αξκεληθήο κνπζηθήο. Ο ΢πεληηάξνθ ήηαλ καζεηήο ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, γλσξηδφηαλ κε ην Β. Καιαθάηε θαη ήμεξε ηελ εμαηξεηηθή δνπιεηά ηνπ ζηε
κεηαθνξά ηεο ζπκθσληθήο θαη ηεο νπεξεηηθήο κνπζηθήο, ζε πξνζαξκνγή γηα πηάλν. Μφλν
κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε (απφ ην γεγνλφο φηη ν Μ. ΢ηέηκπεξγθ έθαλε επηκέιεηα ηεο
φπεξαο) φηη ε επηινγή ηνπ Β. Καιαθάηε ήηαλ κε απεπζείαο αλάζεζε.
΢ηεξίδνληαο ην έξγν ηνπ ζηηο παξαδφζεηο ηεο ξσζηθήο θιαζηθήο φπεξαο θαη
αθνκνηψλνληαο δεκηνπξγηθά ηα αθνχζκαηα ηεο αξκεληθήο ιατθήο κνπζηθήο θαη ηνπο
πεξζηθνχο καθάκ, ν ΢πεληηάηνθ ρξεζηκνπνίεζε κηα αλαπηπγκέλε θφξκα ηεο φπεξαο, κε
δηαθξηηηθή ζπκθσληθή αλάπηπμε θαη έθαλε ρξήζε ησλ εμαγγειηηθψλ κνηίβσλ. Ο ζπλζέηεο

706
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 118, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ έξγνπ ηνπ
΢θξηάκπηλ, Πξεινύληην ζε ΢η κείδνλα, έξγν 37, αξ.3, 14-12-1929.
707
βι. αξ. 113 – αξ. 124, Πιήξεο Καηάινγνο Έξγσλ (ηα θνκκάηηα παξνπζηάδνληαη μερσξηζηά, ιφγσ
ησλ δηαθνξψλ ζηελ ελνξρήζηξσζε θαη ζηε ζχζηαζε ηεο νξρήζηξαο). βι. «Δξσηεκαηνιφγην» ηνπ Β.
Καιαθάηε (1936). ΢πλεκκέλα: Καηάζηαζε Έξγσλ, ρεηξφγξαθα, Μάξηηνο 1936, ππνγξαθή, ρεηξφγξαθα (10-
13).
708
΢ην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ ίδηνπ θνξέα θπιάζζνληαη 17 γξάκκαηα ηνπ Καιαθάηε, ηα νπνία
έρνπκε ζε αληηγξαθή (π.ρ. ΢ηξαβίλζθη-Καιαθάηεο θ.ά.), νξηζκέλα ηππσκέλα έξγα ηνπ Καιαθάηε, κε
αθηέξσκα ζηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, θσηνγξαθίεο, ηα θνηηεηηθά ηεηξάδηα ηεο Αληίζηημεο θ.ιπ. ΢ηνλ ίδην
θνξέα ιεηηνπξγεί θαη κνπζηθή βηβιηνζήθε, φπνπ ππάξρνπλ κεξηθά απφ ηα ηππσκέλα έξγα ηνπ ζπλζέηε.
709
βι. «Δξσηεκαηνιφγην» 1936, Καηάζηαζε Έξγσλ, ρεηξφγξαθα (1920-1936), Μάξηηνο 1936.
΢πκπιεξψζεθε απφ ην Βαζίιε Καιαθάηε θαη ηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ ηνπ ζπλζέηε.
710
Ζ πξεκηέξα ηεο φπεξαο ήηαλ ην 1930 ζηε Μφζρα θαη ην 1933 ζην Δξεβάλ.
711
Ρσζηθή Κξαηηθή Βηβιηνζήθε, Μφζραο (R.S.L.), αξηζκφο Ya. 40/426, 258. National Parliament
Library of Geogia, 4 πξάμεηο (4 ηεηξαδηα, 652 ζει.), UDC: 782.1.089.7. (479.25).

220
 221

εκπινχηηζε ηελ αξκεληθή κνπζηθή κε λέα ζέκαηα, δηεχξπλε ηνλ θχθιν ησλ εηδψλ ηεο
κνπζηθήο θαη ηα εθθξαζηηθά ηεο κέζα θαη έβαιε ηηο βάζεηο ηεο εζληθήο ζπκθσληθήο
κνπζηθήο ηεο παηξίδαο ηνπ. Σν φλνκα ηνπ ζήκεξα πήξε ην Αξκεληθφ ζέαηξν φπεξαο θαη
κπαιέηνπ.

6.1.3 Έξγα θαη πξνζαξκνγέο γηα νξρήζηξα ξσζηθώλ ιατθώλ νξγάλσλ.

Καηαγξαθέο δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ.
΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟30, εθηφο απφ ηηο λέεο ηάζεηο ζηα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε (π.ρ.
ζχλζεζε εκβαηεξίσλ κε παηξησηηθφ πεξηερφκελν γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ θ.ά.),
παξαηεξείηαη θαη έλα άιιν θαηλφκελν, επίζεο ζην πλεχκα ηνπ ζνβηεηηθνχ θαηξνχ. ΢ην
Αξρείν Καιαθάηε θπιάζζνληαη αξθεηά έξγα γηα Οξρήζηξα Ρσζηθψλ Λατθψλ Οξγάλσλ712,
ηα νπνία είλαη κεηαγξαθέο γηα ην ζχλνιν απηφ απφ άιια έξγα ηνπ ζπλζέηε (γηα νξρήζηξα
πλεπζηψλ θαη γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα). Ο πινχζηνο, ηξπθεξφο θαη κε κηα ηδηαίηεξε ρξνηά
φκνξθνο ήρνο απηνχ ηνπ ηχπνπ νξρήζηξαο κπνξεί λαη ζπγθξηζεί κε ηνλ ήρν ηεο
Μαληνιηλάηαο. Οη πάξηεο έρνπλ ηε ζθξαγίδα ηεο Έλσζεο ΢νβηεηηθψλ Μνπζνπξγψλ,
Σκήκα Λέληλγθξαλη. Οη κεηαγξαθέο ρξνλνινγνχληαη απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟30. Απηφ καο
νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ν ζπλζέηεο έθαλε ηηο πξνζαξκνγέο απηέο ζε ζρέζε κε ηελ
επηθξαηέζηεξε πξαθηηθή θαη γηα ζπγθεθξηκέλα ζχλνια θαιιηηερληθήο εξαζηηερλίαο, κε ηα
νπνία ζπλεξγαδφηαλ.
Απφ ηα ηεθκήξηα πνπ παξνπζηάζακε ζηελ Έθζεζε Καιαθάηε, άκεζε ζρέζε κε ηελ
πξνζαξκνγή έξγσλ γηα Οξρήζηξα Ρσζηθψλ Λατθψλ Οξγάλσλ έρεη ην ηειεγξάθεκα γηα
ηνλ ενξηαζκφ ηεο 70εο επεηείνπ ησλ γελεζιίσλ ηνπ Β. Καιαθάηε (1939) απφ ηελ
Οξρήζηξα ιατθώλ νξγάλσλ «Αληξέγηεθ»713 (αξ. 182 ζηνλ Καηάινγν ηεο Έθζεζεο).

712
΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟30 έγηλαλ θάπνηεο πξνζπάζεηεο ην κάζεκα ησλ ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ λα
ζπκπεξηιεθζεί ζηα καζήκαηα ηεο κνπζηθήο ζηε Γεληθή Δθπαίδεπζε.
713
Απφ ηζηνξηθήο άπνςεο, ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 19νπ θαη ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα ε δεκηνπξγία θαη ε
αλάπηπμε ησλ εζληθψλ ζρνιψλ ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ πξνθάιεζε κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηε ιατθή
δεκηνπξγία ησλ άιισλ ιαψλ ηνπ πνιπεζληθνχ ξσζηθνχ θξάηνπο. Απφ ηελ αξραηφηεηα ππήξραλ ζηε Ρσζία
ζχλνια ιατθψλ νξγάλσλ (φπσο απφ παίθηεο ηνπ γθνχζιη, ηνπ γθνχληνθ θαη ηνπ ληφκξα). ΢ηα ηέιε ηνπ 19 νπ
αηψλα, ν Β.Β. Αληξέγηεθ θαη νη πην ζηελνί ζπλεξγάηεο ηνπ ΢.Η. Ναιίκνθ, Φ.΢. Παζέξκπζθη θαη Ν.Π. Φφκηλ,
ηειεηνπνίεζαλ αξθεηά ξσζηθά φξγαλα, φπσο ηε κπαιαιάηθα θαη ην γθνχζιη, ελψ θαηαζθεχαζαλ θαη φξγαλα
πνπ είραλ εθιείςεη, φπσο ε ληφκξα (απφ ηακπνπξά). Απηά ηα φξγαλα ήηαλ ηα βαζηθά γηα ηελ νξγάλσζε λέσλ
ιατθψλ νξρεζηξψλ. Οη Γεκνθξαηίεο ηεο Δ΢΢Γ έρνπλ παξάδνζε πνιιψλ αηψλσλ ζηα ιατθά φξγαλα. Τπφ ηε
ζνβηεηηθή θπξηαξρία δεκηνπξγήζεθαλ πνιιέο ιατθέο νξρήζηξεο θαη ιατθά ζπγθξνηήκαηα. Πνιιή επίζεο
δνπιεηά έγηλε θαη γηα ηελ ηειεηνπνίεζε δηάθνξσλ ιατθψλ νξγάλσλ.

221
 222

Καηάινγνο Έθζεζεο, αξ. 172. Κνχξδηζκα ησλ νξγάλσλ ζηελ Οξρήζηξα Ρσζηθψλ Λατθψλ Οξγάλσλ,
ρεηξφγξαθν ζθίηζν, 1ε ζει.
΢ην ρεηξφγξαθν ζθίηζν απφ ηελ Έθζεζε (ζει. 1-2) ππάξρνπλ νη ζεκεηψζεηο ηνπ Β.
Καιαθάηε γηα ηε δνκή ηεο νξρήζηξαο, ηα θαιχηεξα δηαπαζψλ θαη ην ερφρξσκα ησλ
δηαθνξεηηθψλ ρνξδψλ ησλ νξγάλσλ, ην ηξαλζπφξην, θάπνηεο ξέγνπιεο ζηελ
ελνξρήζηξσζε θαη ζην ζχζηεκα γξαθήο γηα ηα φξγαλα, ην δηαπαζψλ φισλ ησλ νξγάλσλ
(ζηε 2ε ζει.) θ.ιπ. Παξνπζηάζνπκε έλα κηθξφ απφζπαζκα ζε κεηάθξαζε:

«1ν πεληάγξακκν: domrishko (piccolo), αθνύγεηαη κηα νθηάβα ςειόηεξα. ΢ε πεξίπησζε πεξηπινθήο, ε
πάξηα ηνπ νξγάλνπ κεηαθέξεηαη ζε κηα Κ. 4.
2ν πεληάγξακκν: Σν domrishko ζπλήζσο ληνπκπιάξεηαη κε ηε κηθξή ληόκξα: ε 1ε ρνξδή ηεο έρεη
ιακπεξό θαη δπλαηό ήρν. Ζ 2ε ρνξδή είλαη ιηγόηεξν θσηεηλή, ε 3ε κε απνρξώζεηο από ζύλλεθν.
3ν πεληάγξακκν: Νηόκξα κηθξή (δεύηεξε πάξηα). 1ε ρνξδή έρεη αξθεηά θνθηό ήρν, αλνηρηό, όκνξθν,
αιιά όρη πνιύ εθθξαζηηθό. 2ε ρνξδή, αξθεηά θσηεηλή, αιιά όρη ηόζν αλνηρηή, όπσο ε 1ε. Ζ 3ε ρνξδή
θπξηνιεθηηθά δηαθνξεηηθή».

΢ηηο κεηαγξαθέο ηνπ Β. Καιαθάηε παξαθνινπζνχκε ηε ζπλεζηζκέλε δνκή ηεο

νξρήζηξαο ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ, ε νπνία πεξηέρεη ηέζζεξηο θαηεγνξίεο νξγάλσλ (ε
ζχλζεζε ηεο νξρήζηξαο έρεη νκνηφηεηεο κε ηα έγρνξδα φξγαλα ηεο ζπκθσληθήο
νξρήζηξαο).
1. Νηφκξεο714 (πίθνιν-ληνκξίζθν, Η θαη ΗΗ κηθξή ληφκξα, Η θαη ΗΗ κεζαία ληφκξα,
ηελφξν, Η θαη ΗΗ κπάζν θαη θνληξακπάζν).
2. Γθνχζιη715 (πιεθηξνθφξα).
3. Κξνπζηά φξγαλα (πξναηξεηηθά, ζχκθσλα κε ηε γλψκε ηνπ ζπλζέηε).
4. Μπαιαιάηθεο (πξίκα, ζεθφληα, άιην, κπάζν θαη θνληξακπάζν).
Ο Καιαθάηεο έθαλε κεηαγξαθέο γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ ζε πνιιά
απφ ηα έξγα ηνπ:
1. Marsh tretiy/ Σξίην εκβαηήξην, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Μη χθεζε κείδνλα, έξγν
30 (25-1-1933). Μεηαγξαθέο: γηα πηάλν (4 ρέξηα) θαη γηα νξρήζηξα ιατθψλ
νξγάλσλ, ζε Λα κείδνλα.
2. Na strazhe/ ΢ηε ζθνπηά, Δκβαηήξην γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, έξγν 30 (1931).
Μεηαγξαθή γηα νξρήζηξα ιατθψλ νξγάλσλ (1932), πξνζαξκνγή γηα πηάλν (4
ρέξηα).
3. Pionerskiy marsh/ Δκβαηήξην ησλ πηνληέξσλ, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Ρε χθεζε
κείδνλα, έξγν 35 (6-11-1933). Μεηαγξαθέο: γηα πηάλν, ζε Νην κείδνλα (15-10-
1933) θαη γηα νξρήζηξα δεκνηηθψλ νξγάλσλ, ζε Ρε κείδνλα (14-2-1934).
5. Val‟s/ Βαιο, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Λα χθεζε κείδνλα (9-11-1934).
Μεηαγξαθέο γηα πηάλν (4 ρέξηα) θαη γηα Οξρήζηξα ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Λα κείδνλα
(Γεθέκβξεο, 1935)716.

714
Domra, dombra (απφ ηακπνπξά): Ρψζηθν θαη ηεο Κεληξηθήο Αζίαο δεκνηηθφ έγρνξδν φξγαλν κε
ηξεηο (ππάξρνπλ θαη κε δχν ή ηέζζεξηο) κεηαιιηθέο ρνξδέο, θνπξδηζκέλεο ζην δηάζηεκα Κ. 4 (Κ. 5-
Δ.΢.΢.Γ.). Σν παίμηκν γίλεηαη κε ηελ ρξήζε εηδηθήο πέλαο (plektron, plectrum). Σν φξγαλν θαηαζθεπάζηεθε
μαλά ζην ηέινο ηνπ 19νπ αηψλα απφ ηνλ Β.Β. Αλδξέγηεθ. Βι. The New Grove Dictionary of Musical
Instrument (1984i: 583); Muzikalen Terminologichen Rechnik (1979: 94, 226).
715
Gusli: Ρψζηθν δεκνηηθφ έγρνξδν φξγαλν (κε δηάθνξεο παξαιιαγέο ζηε Ρσζία), ηχπνπ άξπαο, κε
θφξκα ζρεηηθά θνληηλή ζην cymbal. Σν ξήκα «gosl‟» έρεη παιηέο ζιαβνληθέο ξίδεο θαη κεηαθξάδεηαη
«παξάγσ ήρν, παίδσ». Σν κνλφρνξδν δεκνηηθφ φξγαλν gosle (ηνπ ηχπνπ ιανχηνπ), γηα ην παίμηκν ζηνλ
νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη δνμάξη είλαη δηαθνξεηηθφ απφ ην gusli, νη δηάθνξεο παξαιιαγέο ηνπ ππάξρνπλ ζην
ζιαβηθφ ρψξν ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο. Βι. The New Grove (2001xi: 598-600; 2001iii: 158-161-
«Belarus, Traditional Music: Instruments and Instrumental music»), Muzikalen Terminologichen Rechnik
(1979:76-79).
716
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 173.

222
 223

6. Liricheskoe intermezzo/Intermezzo lyrico/Λπξηθό ηληεξκέηδν, γηα νξρήζηξα

πλεπζηψλ, ζε Μη χθεζε κείδνλα (1933 – 15-6-1934). Μεηαγξαθή γηα Οξρήζηξα
ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Μη κείδνλα.
7. Μελνπέην, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Μη κείδνλα, έξγν 31 (παιηά αξίζκεζε 24)
(1931), κεηαγξαθή γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ, 1936.
8. Pyat‟ kazaθhskih pesen/Πέληε δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ, γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα, έξγν 29 (16-3-1931 – 4/1936). Η. Kara-Torgay: Tranquillo, ζε κη
ειάζζνλα. V. Gul‟daray: Andante717
Ο ζπλζέηεο θάλεη ζε φια ηα ηξαγνχδηα κεηαγξαθέο γηα πηάλν ηξίν θαη γηα νξρήζηξα
ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ (δηαζψδεηαη κφλν ην αξ. 1). Ο Β. Καιαθάηεο ζεκεηψλεη ζηελ
παηξηηνχξα: «λα ρξεζηκνπνηείηαη ε δεχηεξε επηκέιεηα ηνπ αξ. 1, ε νπνία βξίζθεηαη ζηε
βηβιηνζήθε ηεο Έλσζεο Κηλεκαηνγξάθσλ» (σζηφζν δελ ππάξρνπλ ζηνηρεία γηα ηελ
πξψηε εθηέιεζε).
΢ηνλ Καηάινγν ηεο Έθζεζεο παξνπζηάζακε κφλν δχν δείγκαηα απφ ηηο εξγαζίεο ηνπ
Β. Καιαθάηε ζηε κειέηε ηεο ιατθήο κνπζηθήο άιισλ ιαψλ ηεο πξψελ Δ΢΢Γ:
170. Καηαγξαθέο δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ ηνπ Καδαθζηάλ: αξ. 1. Domog dun,
αξ. 2. Xadün dabaan, αξ. 3. J der Zalun, αξ. 4. Notmikhan, απφ ην ξεπεξηφξην
ηνπ ηξαγνπδηζηή Gutay Dorziev, 21-8-1939, ηεηξάδην ζεκεηψζεσλ, ρεηξφγξαθε
παξηηηνχξα, 1 ζει.
171. Καηαγξαθέο δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ ηεο Λεπθνξσζίαο: Oy, na gore
dozhdzhïk (Χ, ζην δάζνο βξέρεη), αρξνλνιφγεην, ε ρεηξφγξαθε πάξηα ησλ
θξνπζηψλ νξγάλσλ.

6.1.4. ΢ηελ ελόηεηα «Υ. ΟΗ Σ΢ΗΓΓΑΝΟΗ» (1899-1937) παξνπζηάδνληαη ζπλνιηθά

ηα κνπζηθά ηεθκήξηα απφ ηηο δχν εθδνρέο ηεο φπεξαο (νη νπνίεο απέρνπλ πνιχ
ρξνλνινγηθά):
121. Tsiganï/Οη ηζηγγάλνη, κνλφπξαθηε φπεξα, πάλσ ζην νκψλπκν πνίεκα Οη
ηζηγγάλνη ηνπ Α. Πνχζθηλ (1824). Πξψηε κνξθή: 1899, ρεηξφγξαθε
ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα.
122. Οη ηζηγγάλνη, κνλφπξαθηε φπεξα, Πξψηε κνξθή: 1899, ρεηξφγξαθε
παξηηηνχξα ζπαξηίην.
123. Οη ηζηγγάλνη, κνλφπξαθηε φπεξα, ιηκπξέην ηνπ ΢εξγθέη Γηνχξηεβηηο
Λέβηθ, πάλσ ζην νκψλπκν πνίεκα ηνπ Πνχζθηλ, Γεχηεξε κνξθή, 1-2-
1937, ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα, ζπαξηίην, 1 ζει.
124. Υεηξφγξαθεο ζεκεηψζεηο ηνπ Β. Καιαθάηε γηα ηε Γεχηεξε κνξθή ηεο
φπεξαο.
125. Ptichka bozhiya ne znaet/Glücklich lebt vor Noth geborgen/To ζετθό πνπιί
δελ μέξεη), θνπαξηέην γηα ηέζζεξηο κηθηέο θσλέο κε ζπλνδεία πηάλνπ, έξγν
3 (1898-1899), θείκελν Α. Πνχζθηλ, κέξνο απφ ηελ φπεξα Οη ηζηγγάλνη
(1899-1937)718, ηππσκέλε παξηηηνχξα, εμψθπιιν.
126. To ζετθό πνπιί δελ μέξεη, ηππσκέλε παξηηηνχξα, 1 ζει.

717
΢ην γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Αληξέη Παζηέλθν ζην Κεληξηθφ Μνπζείν Μνπζηθνχ
Πνιηηηζκνχ ζην φλνκα ηνπ «Γθιίλθα», Μφζραο (05.01.1915, f. 436, indv. 811, povt. 10542), ν ζπλζέηεο
δειψλεη φηη έρεη δεκνζηεχζεη ην αξ. 5. Gull‟daray ηεο ζπιινγήο Πέληε δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ,
γηα νξρήζηξα ιατθψλ νξγάλσλ [domra, nakri (κάιινλ ελλνείηαη ην αζηαηηθφ κνπζηθφ φξγαλν sarkari-naukri),
gusli πιεθηξνθφξα, balalaika)]. Σν Gull‟daray δηαζψδεηαη ζην αξρείν Καιαθάηε σο κεηαγξαθή γηα Πηάλν
ηξίν.
718
Σν ζνιηζηηθφ θνπαξηέην «Σν ζετθφ πνπιί δελ μέξεη» (έξγν 3, 1899) είλαη ην πξψην λνχκεξν θαη
ζηηο δχν επηκέιεηεο ηεο φπεξαο.

223
 224

127. Σζηγγάληθν ηξαγνύδη γηα θσλή θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα,

έξγν 19 (1927), ρεηξφγξαθε ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα. Σν έξγν είλαη
κέξνο απφ ηε δεχηεξε κνξθή ηεο φπεξαο (1937) 719.
128. Αρξνλνιφγεην άξζξν (1899)720, απφ άγλσζηε εθεκεξίδα θαη κε άγλσζην
ζπληάθηε. Σν άξζξν αλαθέξεηαη ζηελ απνθνίηεζε ηνπ Β. Καιαθάηε απφ
ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη ζηελ εθηέιεζε απνζπαζκάησλ απφ
ηελ θαληάηα ηνπ Καιαθάηε Οη ηζηγγάλνη, πάλσ ζην νκψλπκν πνίεκα ηνπ
Πνχζθηλ.
΢ηηο δχν κνξθέο ηεο φπεξαο ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο (νη πεξηζζφηεξεο
αθνξνχλ ηελ εηζαγσγή, ηελ πξψηε ζθελή θαη ην θηλάιε ηεο φπεξαο. Άιισζηε κεζνιάβεζε
ζρεδφλ κηζφο αηψλαο). Ζ εηζαγσγή θαη ε πξψηε ζθελή ζηε δεχηεξε κνξθή είλαη εληειψο
δηαθνξεηηθέο. Ζ ζθεληθή δξάζε ζηε δεχηεξε κνξθή είλαη πην νινθιεξσκέλε. Σν ίδην
ηζρχεη θαη γηα ηε κνπζηθή πνπ ηελ πιαηζηψλεη (δε κπνξνχκε λα κηιήζνπκε γηα ηελ χπαξμε
εμαγγειηηθψλ κνηίβσλ721. Χζηφζν, ραξαθηεξηζηηθά κνηίβα απφ ηελ εηζαγσγή, ηα νπνία
δέλνπλ ηε ζθεληθή δξάζε, αλαθαιχπηνληαη θαη ζην ηέινο ηεο φπεξαο θαη αλάκεζα ζηα
νξρεζηηθά απνζπάζκαηα). Γηαζψδνληαη νη ρεηξφγξαθεο ζεκεηψζεηο ηνπ ζπλζέηε, ν νπνίνο
ζηε δεχηεξε κνξθή ρξεζηκνπνίεζε ηε βνήζεηα ηνπ γλσζηνχ ηξαγνπδηζηή ηεο φπεξαο,
ζπλζέηε, κνπζηθνιφγνπ θαη ζπγγξαθέα ΢εξγθέη Γηνχξηεβηηο Λέβηθ (1883-1967) σο
ιηκπξεηίζηα. Καηά ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ εγγνλνχ ηνπ Καιαθάηε, ηνπ Γηνχξη
Βιαληηκφξνβηηο Διηέθνθ (παηδηνχ ηεο Λχδηαο), «ζηε ζθελή ηεο φπεξαο έπξεπε λα ππάξρεη
έλαο ηζηγγάλνο κε αξθνχδα»722.
Ζ δεχηεξε κνξθή ηεο κνλφπξαθηεο φπεξαο Οη Σζηγγάλνη (1937) έρεη ηξεηο ζθελέο:
1. Τπφζεζε: Σζηγγάληθνο θαηαπιηζκφο. Φέγγεη θσηηά. Αξθνχδα. Σα ηξαγνχδηα ησλ
γπλαηθψλ. Οη θξαπγέο ησλ παηδηψλ. Αθνχγεηαη ν ήρνο ηνπ ζηδεξά (ζεκεηψζεηο ηνπ
ζπλζέηε). Ζ λεαξή ηζηγγάλα Εεκθίξα θέξλεη ηνλ Αιέθν, ν νπνίνο έρεη πξνβιήκαηα κε ην
λφκν, λα δήζεη καδί κε ηνπο ηζηγγάλνπο θαη ηνλ παξνπζηάδεη ζηνλ παηέξα ηεο.
Οξρεζηηθή εηζαγσγή. Απαγγειία ηνπ πνηεηή Πνχζθηλ (ν νπνίνο ππνδέρεηαη ην
θνηλφ723). (Αλνίγεη ην ζθεληθφ). ΢ηε ζθελή ππάξρεη αλακκέλε θσηηά, κηα νηθνγέλεηα
ηζηγγάλσλ εηνηκάδεη ην δείπλν ηνπο θ.ιπ. Υνξσδία (βνθαιηδέ), Κνπαξηέην (Σν ζετθό πνπιί
δελ μέξεη). Ο Γέξνληαο, ε Εεκθίξα θαη ν Αιέθνο (ηξίν). Ο ηζηγγάληθνο θαηαπιηζκφο
θνηκάηαη. Ζ Εεκθίξα πιεζηάδεη ηνλ Αιέθν (ληνπέην- δελ ππάξρεη ζηελ πξψηε επηκέιεηα,
1899) θαη ηνλ ξσηάεη:
Απηό πνπ άθεζεο, πεο κνπ
Γελ ζε πξνθαιεί πάιη;

719
Σν Σζηγγάληθν ηξαγνύδη, έξγν 19, ππάξρεη θαη ζηηο δχν κνξθέο ηεο φπεξαο Οη ηζηγγάλνη (1899, φρη
νιφθιεξν θαη 1937, νιφθιεξν).
720
Ο Β. Γηάζηξεκπηζεθ ήηαλ παξψλ ζηελ ενξηαζηηθή ζπλαπιία ζηηο 19 Μαΐνπ 1899 γηα ηελ
νινθιήξσζε ηνπ δηδαθηηθνχ έηνπο (ράξε ζην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ) θαη παξαθνινχζεζε ηα απνζπάζκαηα απφ
ηελ θαληάηα Οη ηζηγγάλνη ηνπ Β. Καιαθάηε, βι. ζει. 77.
721
Ο εξρνκφο ηνπ Γέξνληα κεξηθέο θνξέο ζπλνδεχεηαη κε εμαγγειηηθφ κνηίβν ζηελ νξρήζηξα, ην
νπνίν ππάξρεη ζηελ Δηζαγσγή θαη ζην Φηλάιε ηεο φπεξαο.
722
΢ηηο ζεκεηψζεηο ηνπ Καιαθάηε κηα αξθνχδα ππάξρεη ζηελ Πξψηε ζθελή θαη ζηε Γεχηεξε, καδί κε
ηνλ Γέξνληα θαη ηνλ Αιέθν. Ο Β. Καιαθάηεο ξσηνχζε ηνλ αλήιηθν εγγνλφ ηνπ «πσο θάλεη ε αξθνχδα»,
φηαλ ν εγγνλφο ηνπ ηνλ ελνρινχζε λα ζπλζέηεη ηελ φπεξα θαη πείξαδε ην πηάλν ηνπ. Μηα ζθελή «ηζηγγάλνη
πνπ ηξαγνπδνχλ», ππάξρεη ζηελ Πξψηε κνξθή ηεο φπεξαο, κεηά απφ ην Φσλεηηθφ θνπαξηέην.
723
΢ηε δεχηεξε κνξθή ηεο φπεξαο Οη ηζηγγάλνη (1937), ν Δπίινγνο ηνπ πνηήκαηνο ηνπ Πνχζθηλ
κεηαηξέπεηαη ζε απαγγειία ηεο Δηζαγσγήο ζηελ φπεξα ηνπ Καιαθάηε. ΢ηελ παξηηηνχξα ζπαξηίην ηεο
φπεξαο, ε νπνία είλαη ηειεησκέλε, ε Πξψηε ζθελή μεθηλάεη κε ηνλ εξρνκφ ηνπ πνηεηή Πνχζθηλ, ν νπνίνο
απαγγέιιεη: «Με ηε καγηθή δύλακε ηνπ ηξαγνπδηνύ, ΢πλάληεζα εγώ αλάκεζα ζηηο ζηέπεο,
΢ηε ζπλλεθηαζκέλε πιεηάδα δηθή κνπ, Πάλσ ζηα ζύλνξα ησλ αξραίσλ ζηξαηνπέδσλ,
Έηζη μαλαδσληαλεύεη ε παξαίζζεζε, Σα θάξα ησλ εηξεληθώλ ηζηγγάλσλ,
Γηα ηηο θσηεηλέο ή γηα ηηο πηθξέο εκέξεο. Οη νπνίνη δνπλ κε ηελ ειεπζεξία ησλ παηδηώλ».

224
 225

Αιέθνο
Ση έρσ αθήζεη (παξαηήζεη;
Εεκθίξα
Μήπσο μέραζεο; Παηξίδα, αλζξώπνπο θαη πόιεηο!
2. Τπφζεζε: Μεηά απφ δχν ρξφληα. Ξαλά ε ηζηγγάληθε θαηαζθήλσζε. Ο Αιέθνο
είλαη πιένλ θαλνληθφο ηζηγγάλνο. Ζ αξθνχδα κνπγθξίδεη, ν Αιέθνο ηε γπξνθέξλεη κε ην
ινπξί…. (ζεκεηψζεηο ηνπ ζπλζέηε). Ζ Εεκθίξα είλαη ζηελ θνχληα θαη ηξαγνπδάεη έλα
εξσηηθφ ηξαγνχδη θαη ν Αιέθνο ληψζεη φηη απηή έρεη θξπψζεη πιένλ καδί ηνπ. Ο παηέξαο
ηεο δηεγείηαη ηε δηθή ηνπ ηζηνξία αγάπεο. Ο Αιέθνο δε ζπκθσλεί κε ην ζθεπηηθφ ησλ
ηζηγγάλσλ ειεχζεξα λα επηιέγνπλ ηνπο ζπληξφθνπο ηνπο, αιιά ληψζεη δηαθνξεηηθφο απφ
απηνχο θαη εθδηθεηηθφο. (Οη δχν κνξθέο κνηάδνπλ αξθεηά).
Γεχηεξε κνξθή. Ζ Εεκθίξα, ν Αιέθνο θαη ν Γέξνληαο. Μεζεκέξη. Ο Γέξνληαο έρεη
θαζήζεη ζηνλ ήιην, γηα λα δεζηάλεη ην παγσκέλν πιένλ αίκα ηνπ. ΢ηελ θνχληα ε Εεκθίξα
ηξαγνπδάεη γηα ηελ αγάπε (Σζηγγάληθν ηξαγνύδη, έξγν 19)724 θαη ν Αιέθνο έρεη ράζεη ηε
κηιηά θαη ην ρξψκα ηνπ. Νηνπέην ηεο Εεκθίξαο κε ηνλ Αιέθν, ληνπέην ηνπ Αιέθνπ κε ηνλ
Γέξνληα. Σξαγνχδη ηνπ Αιέθνπ (ν νπνίνο δελ θαηαιαβαίλεη φηη νη ηζηγγάλνη είλαη
ειεχζεξνη άλζξσπνη, παξφκνηα θαη ζηηο δχν κνξθέο). Σξαγνχδη ηνπ Γέξνληα725 (ε κεηέξα
ηεο Εεκθίξαο, ε Μαξηνχια, ηνλ παξάηεζε γηα άιινλ άλδξα, φηαλ ε θφξε ηνπ ήηαλ ελφο
έηνπο. Δπίζεο νκνηφηεηεο). Σξαγνχδη ηνπ Αιέθνπ (ν νπνίνο ζέιεη λα εθδηθεζεί γηα ηνλ
πξνδνκέλν έξσηα).
3. Τπφζεζε: Ζ Εεκθίξα απνραηξεηά ηνλ εξαζηή ηεο, αιιά έξρεηαη μαθληθά ν
Αιέθνο θαη ζθνηψλεη πξψηα ην λεαξφ ηζηγγάλν θη έπεηηα θαη ηε Εεκθίξα. Ο Γέξνληαο
δηψρλεη ηνλ Αιέθν απφ ηε θπιή, ιέγνληαο «άθεζέ καο, πεξήθαλε άλζξσπε…», εμεγψληαο
ηνπ φηη δελ έρεη ζέζε αλάκεζα ζηνπο ηζηγγάλνπο, νη νπνίνη έρνπλ ειεχζεξε βνχιεζε λα
δήζνπλ ηε δσή ηνπο ρσξίο πεξηνξηζκνχο (νη δχν επηκέιεηεο κνηάδνπλ αξθεηά. Ζ
κεγαιχηεξε δηαθνξά ηνπο είλαη φηη ζηε δεχηεξε επηκέιεηα ιείπεη ε ρνξσδία ηνπ Φηλάιε
«Γελ ππάξρεη επηπρία κεηαμχ ζαο…»).
Ο λεαξφο ηζηγγάλνο, ε Εεκθίξα, ν Αιέθνο θαη ν Γέξνληαο (ε νξρεζηηθή εηζαγσγή
είλαη δηαθνξεηηθή, ππάξρνπλ θάπνηα γλσζηά αθνχζκαηα, αιιά αιιάδεη ν ξπζκφο απφ 3/4
ζε 4/4 θαη γεκίδεη κε ζπγθνπέο, παχζεηο δέθαηνπ έθηνπ, φγδννπ, δέθαηνπ έθηνπ). Σν
ληνπέην ηνπ λένπ ηζηγγάλνπ κε ηε Εεκθίξα είλαη παξφκνην ζηηο δχν κνξθεο: ε Εεκθίξα
ηνλ απνραηξεηά, επεηδή ν άλδξαο ηεο είλαη δειηάξεο. Ο Αιέθνο ηνπο αλαθαιχπηεη, ηνπο
ζθνηψλεη θαη έπεηηα θεχγεη δησγκέλνο απφ ηνπο ηζηγγάλνπο. Μνλφινγνο ηνπ Γέξνληα.
Έξρνληαη φινη νη ηζηγγάλνη θαη παίξλνπλ ηα πηψκαηα. Ο Αιέθνο κέλεη κφλνο. Ξεκεξψλεη.
Ζ νξρήζηξα θιείλεη ηε ζθελή κε επαλάιεςε ηνπ κνηίβνπ ηνπ Γέξνληα (πεληάθσλε
θνχγθα. Ζ παξηηηνχξα έρεη δχν πεληάγξακκα ζην θιεηδί ηνπ ΢νι θαη έλα ζην θιεηδί ηνπ
Φα) θαη ζηνηρεία απφ ηελ εηζαγσγή ηεο φπεξαο. Πεζαίλεη, ηεξκαηίδεηαη θάζε θίλεζε.
΢ην ελνξρεζηξσκέλν απφζπαζκα ηεο δεχηεξεο κνξθήο, πνπ δηαζψδεηαη, βξίζθνπκε
ηηο ελδείμεηο φηη ην ραξηί ήηαλ ηππσκέλν κεηά ην 1917726. Τπάξρνπλ φκσο θάπνηα θχιια,

724
«Γέξν άλδξα, άζρεκε άλδξα,
Κόςε κε, θάςε κε.
Δγώ αιεζηλά δε θνβάκαη,
Oύηε ην καραίξη, νύηε ηε θσηηά (2).
Γε ζε αγαπώ, ζε απερζάλνκαη,
Δγώ άιινλ αγαπώ θαη πεζαίλσ από έξσηα!».
725
Σν νξρεζηηθφ Arioso θαη ην ηξαγνχδη ηνπ Γέξνληα είλαη παξφκνηα θαη ζηηο δχν κνξθέο ηεο φπεξαο.
726
π.ρ. Νν 29, Muzsektor Giz‟a (Μνπζηθφ ηκήκα ησλ Κξαηηθψλ εθδφζεσλ), ηππνγξαθείν ηνπ Giz‟a,
ηηκή 13 θαπίθηα.

225
 226

φπνπ αλαθαιχπηνπκε παιηά ξσζηθή γξαθή727, ραξαθηεξηζηηθή ηεο πξηλ ην 1917 πεξηφδνπ.
Δδψ γελληέηαη ην εξψηεκα πφηε αθξηβψο έγηλε ε δεχηεξε κνξθή. ΢ε φιεο ηηο κνπζηθέο
εγθπθινπαίδεηεο ιαλζαζκέλα αλαθέξνληαη νη ρξνλνινγίεο 1939-1941 (θάηη πνπ καο είρε
νδεγήζεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ν Καιαθάηεο είρε ξνκαληηθέο ηάζεηο θαη δνχιεπε πάλσ
ζηελ επηκέιεηα ηεο φπεξαο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ ΠΠ, ελψ πέζαηλε απφ ηελ πείλα). Απφ
ηηο ζπλνκηιίεο καο κε ηελ επηκειήηξηα ησλ Κνπαξηέησλ, έξγα 15 θαη 22 θαη ηνπ Πηάλνπ
ηξίν ηνπ Καιαθάηε, ηελ θα Λνπΐδα Σζνπγθαξάθε, γλσξίδνπκε φηη ηα εξγνζηάζηα θξαηνχλ
δείγκαηα απφ ην ραξηί, ην νπνίν ηππψζεθε θάζε ρξφλν, θαη έηζη κπνξνχκε λα
ρξνλνινγήζνπκε ηα έξγα. ΋κσο, ζηε Ρσζία πνιιά πξάγκαηα έρνπλ αιιάμεη ηφζεο πνιιέο
θνξέο θαη κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ δε κπνξέζακε λα θαηαιήμνπκε ζε αζθαιή ζπκπεξάζκαηα
γηα ηα ζεκεξηλά ηππνγξαθεία, ηα νπνία θιεξνλφκεζαλ ηα δηθαηψκαηα ηνπ Μπειηάγηεθ θαη
ηνπ Γηνχξγθελζνλ.
΋ζνλ αθνξά ηα ηδηαίηεξα κνπζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νξρήζηξαο, ελνξρεζηξσκέλα
δηαζψδνληαη κφλν ε Δηζαγσγή, ην Φσλεηηθφ θνπαξηέην θαη ην Σζηγγάληθν ηξαγνύδη (έξγν
19) απφ ηε δεχηεξε κνξθή ηεο φπεξαο (επηπιένλ θαη ηελ πξψηε κνξθή ηεο φπεξαο, κε ηελ
νπνία κπνξεί λα γίλεη ζχγθξηζε). Σν ζχλνιν, γηα ην νπνίν είλαη γξακκέλε ε φπεξα, είλαη ε
κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη αθνινπζεί ηα εηδηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο κνπζηθήο
γξαθήο ηνπ Β. Καιαθάηε ζηελ ελνξρήζηξσζε: κηα πινχζηα θαη πιεζσξηθή παιέηα ηνπ
δσγξάθνπ, ν νπνίνο μέξεη πψο λα ρξεζηκνπνηήζεη ηα ερνρξψκαηα.
Ζ νξρεζηηθή εηζαγσγή μεθηλάεη κε απνζέσζε (.    .       (κη κη ξε ζη λην ξε
κη), θνξηίζηκν, καξθάην, ηα φξγαλα παίδνπλ ζε παξάιιειεο νθηάβεο, ε ρνξσδία απαληάεη
βνθαιηδέ. Σαπηφρξνλα, ηα έγρνξδα μεθηλνχλ κηα κεισδία ζε ζηπι perpetum mobile, πνπ
αλεβαίλεη ζηελ έθηαζε, γεκίδεη κε ρξσκαηηζκνχο, γίλεηαη ζπλερψο πην δχζθνιε (ΑΒΑ).
Kάπνπ βξίζθνπκε έλδεημε φηη ζηα θξνπζηά πξέπεη λα ππάξρεη κίκεζε ηνπ ήρνπ ηνπ
άθκνλα θαη ηνπ ζθπξηνχ (ππάξρεη ζηηο ζεκεηψζεηο ηνπ ζπλζέηε).
΢ηελ φπεξα αλαθαιχπηνπκε επηθαλεηαθά κνπζηθά γλσξίζκαηα απφ ηελ ηζηγγάληθε
(νπγγξηθή) κνπζηθή (νη ζπγθνπέο ζην ξπζκφ, ε ρξήζε ηεο νπγγξηθήο θιίκαθαο θαη ηεο
πεληαηνληθήο, Φξπγηθή θαληέληζα). Οη πεξηζζφηεξεο κεισδίεο είλαη ζε ξσζηθφ χθνο, αιιά
ε αξκνλία είλαη πην πξνρσξεκέλε, ππάξρνπλ ρξσκαηηθά πεξάζκαηα θαη ε ρξήζε ηεο
απμεκέλεο θιίκαθαο (πνιιέο θνξέο αλαθαιχπηνπκε ζην ηξαγνχδη ηξεκηηφληα, απμεκέλε
εβδφκε θαη γεληθά δχζθνια δηαζηήκαηα).
Μφλν ην Σζηγγάληθν ηξαγνύδη ηεο Εεκθίξαο είλαη ζε αλαηνιίηηθν ζηπι, κε πνιιά
κειίζκαηα θαη είλαη γξακκέλν ζε δηπιή αξκνληθή ειάζζνλα θιίκαθα
(νπγγξηθή/ηζηγγάληθε θιίκαθα, κε δχν απμεκέλεο δεπηέξεο ζηε ΗΗ θαη ζηελ VΗ βαζκίδα).
Σν Σζηγγάληθν ηξαγνύδη είλαη σξαηφηαην, ν ξπζκφο ηνπ ζηα 6/8 ηνπ πξνζζέηεη κηα ηδηαίηεξε
ράξε θαη θίλεζε, ε αλάπηπμε ηνπ γίλεηαη κε ηε κέζνδν ησλ παξαιιαγψλ, ηα κειίζκαηα
καο νδεγνχλ ζηε ζθέςε γηα ρξήζε δηαζηεκάησλ, κηθξφηεξσλ απφ ην ζπλεζηζκέλν
επξσπατθφ ζχζηεκα, ηα ρξσκαηηθά ηνπ πεξάζκαηα θάπσο ζπκίδνπλ glissando. Σν
ηξαγνχδη ζπκίδεη ηα ηζηγγάληθα αξγά ηξαγνχδηα (kelimyashki dilya), κε ην ζχλζεην θαη
ζπρλά φρη ηεηξαγσληζκέλν ζρήκα ηνπ θνππιέ, κε ηε κεισδία ζε κεγάιν δηαπαζψλ. Αιιά
ην κνπζηθφ θείκελν ζην ηξαγνχδη ηεο Εεκθίξαο δελ είλαη θηηαγκέλν κε απηφ ηνλ ηξφπν
ζηελ ππφινηπε φπεξα.
Καηά ηε γλψκε καο, κπνξεί λα γίλεη ιφγνο γηα θαηαγξαθή θαη ρξήζε ηζηγγάληθσλ
ηξαγνπδηψλ απφ ην ζπλζέηε728. ΢ην ηέινο ηεο φπεξαο νη άξηεο θαη ηα ληνπέηα είλαη πνιχ

727
π.ρ. No 27 (I) P. Jurgenson v Moskvï (παιηά γξαθή ζηα ξσζηθά· ην ραξηί είλαη πξηλ 1917), ην ίδην
ηζρχεη γηα ην Σζηγγάληθν ηξαγνύδη, έξγν 19 (1929): No 21 (I) P. Jurgenson v Moskvï (ηεηξάδηα κε 5 δεκέλα
θφιηα).
728
Σν 1917 ν ηζηγγάληθεο θαηαγσγήο Ν. Ν. Κξνπηζίλη ίδξπζε ζηε Μφζρα ηζηγγάληθν θσλεηηθφ θαη
ελφξγαλν ζχλνιν (απφ ην 1920 ΢ηνχληην γηα αξρατθή ηζηγγάληθε ηέρλε, θαη κεηαμχ 1925-29 Δζλνγξαθηθφ
ζχλνιν αξρατθνχ ηζηγγάληθνπ ηξαγνπδηνχ). Σν 1931, πάιη ζηε Μφζρα, άλνημε ην ζέαηξν «Ρψκνη/Ρψκελ»,

226
 227

δχζθνια, γεκάηα ρξσκαηηζκνχο, δχζθνια πεξάζκαηα θαη δχζθνια δηαζηήκαηα. Βιέπνπκε

πφζν καθξηά έρεη θηάζεη ν ζπλζέηεο απφ ην 1899 έσο ην 1937· πνιιέο θνξέο γεκίδεη
παξφκνηεο κεισδίεο κε πνιινχο ρξσκαηηζκνχο.
Ζ φπεξα Οη ηζηγγάλνη είλαη γεκάηε κε φκνξθε κνπζηθή θαη πάζνο. Πξνζθεθιεκέλνο
απφ ηνλ Πνχζθηλ, ν ζπλζέηεο έρεη γξάςεη σξαία κνπζηθή γηα απηνχο ηνπο ζηίρνπο θαη
ίζσο, θαηά θάπνην ηξφπν, εθθξάδεη λνζηαιγία γηα ηελ πξψηε ηνπ παηξίδα, ηηο ζηέπεο, ηελ
ειεχζεξε δσή (ην κφλν πνπ ιείπεη απφ ην ηνπίν είλαη ν Γνχλαβεο). Διπίδνπκε φηη θάπνηα
απφ ηα απνζπάζκαηα ηεο φπεξαο (ε νξρεζηξηθή εηζαγσγή, ην Σζηγγάληθν ηξαγνύδη) ζα
ήηαλ εχθνιν λα παξνπζηαζηνχλ ζην κέιινλ απφ ηα κνπζηθά ζχλνια ηνπ Ηνλίνπ
Παλεπηζηεκίνπ.

6.1.5. Ηδηαίηεξε αμία παξνπζηάδεη ε κνπζηθή δσκαηίνπ από ηα «Όςηκα ρξόληα»

ηνπ ζπλζέηε: ην ζαπκάζην Σξίν ζε Νην ειάζζνλα γηα πηάλν, βηνιί θαη βηνινληζέιν, έξγν
23 (1931), ε Διεγεία ζηε κλήκε ηνπ Σζατθφθζθη, γηα βηνινληζέιν θαη πηάλν (1938), ην
Οθηέην (1941). Ζ κνπζηθή γξαθή ηνπ Καιαθάηε εθζπγρξνλίδεηαη, ππάξρνπλ δχζθνιεο
κεηαηξνπέο θαη ρξήζε θιηκάθσλ κε πνιιά ζεκεία αιινίσζεο, θάηη ην νπνίν ήηαλ
αλαπφθεπθην. Σν άλνηγκα ησλ λέσλ νξηδφλησλ θαη ε γλσξηκία κε ηηο λέεο ηάζεηο ηεο
δπηηθήο κνπζηθήο ζηηο δεθαεηίεο ησλ ‟20 θαη ‟30 ζίγνπξα επεξέαζε θαη ην Βαζίιε
Καιαθάηε.
Σα κνπζηθά ηεθκήξηα παξνπζηάδνληαη ζην παξάξηεκα «VIII. ΟΦΗΜΖ
ΠΔΡΗΟΓΟ΢»:
95. Πηάλν ηξίν ζε λην ειάζζνλα, γηα πηάλν, βηνιί θαη βηνινληζέιν,
Έξγν 23, 1929-1931729, ργ παξηηηνχξα, 1 ζει.
96. Πηάλν ηξίν έξγν 23, ργ πάξηα ηνπ βηνιηνχ, 1 ζει.
97. Πηάλν ηξίν έξγν 23, ργ πάξηα ηνπ βηνινληζέινπ, 1 ζει.
98. Αθίζα απφ ηελ πξψηε εθηέιεζε ηνπ Πηάλν-ηξίν: «Έλσζε ησλ θίισλ
ηεο κνπζηθήο δσκαηίνπ ηνπ Λέληλγθξαλη», 25 Ηαλνπαξίνπ 1932. ΢ην πξφγξακκα:
1. Evald, Κνπαξηέην εγρόξδσλ, έξγν 4. 2. Nelgovskaya, Ρνκάληδεο, έξγν 1 (πξψηε
εθηέιεζε). ΢πκκεηέρνπλ ε L.A. Prokofieva θαη ε ζπλζέηξηα. 3. Β. Καιαθάηεο,
Πηάλν ηξίν, έξγν 23, ζε Νην ειάζζνλα (1929-1931). Η. Allegro moderato, ΗΗ.
Largo, III. Vivace. ΢πκκεηέρνπλ νη εθηειεζηέο Ε.Ο. Shandarovskaya, V.Η. Sher,
Ν.Δ. Pozen».
99. Αθίζα απφ ηε δεχηεξε εθηέιεζε ηνπ Πηάλν-ηξίν: «Έλσζε ηεο
κνπζηθήο Γσκαηίνπ. Βξαδηά-επηζεψξεζε ησλ έξγσλ ΢νβηεηηθψλ κνπζνπξγψλ
(VSEROSKOMDRAMA)», ζηηο 12 Φεβξνπαξίνπ 1932. ΢ην πξφγξακκα: αξηζκφο
1. Β. Καιαθάηεο, Πηάλν ηξίν, έξγν 23, ζε Νην ειάζζνλα. ΢πκκεηέρνπλ νη
εθηειεζηέο V.Η. Sher, Ν.Δ. Pozen, Ε.Ο. Shandarovskaya. Η. Allegro moderato, ΗΗ.
Largo, III. Vivace».
100. Πξεινύληην γηα φκπνε θαη πηάλν, ζε κη ειάζζνλα, 1939, ργ
παξηηηνχξα, 1 ζει.
101. Reve ta stogne Dnipr shirokiy/Βνπίδεη ην λεξό ηνπ πιαηύ πνηακνύ
Γλείπεξνπ, νπθξαληθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη, γηα κηθηή ρνξσδία θαη κεγάιε

φπνπ δνχιεςαλ γλσζηνί ηξαγνπδηζηέο θαη θηζαξίζηεο ηζηγγάλνη. Γεκηνπξγήζεθε έλα λέν είδνο ηζηγγάληθεο
κνπζηθήο, κνπζηθή γηα δξακαηηθέο παξαζηάζεηο. Σν 1929 εθδφζεθαλ δχν ζπιινγέο κε ηζηγγάληθα ηξαγνχδηα
ηνπ Κξνπηζίλη. ΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟30, φηαλ έγηλε ε δεχηεξε κνξθή ηεο φπεξαο ηνπ Καιαθάηε (φπσο θαη
ζήκεξα), ππήξραλ πνιιά ζχλνια ηζηγγάληθνπ ρνξνχ θαη ηξαγνπδηνχ.
729
Ζ αξρηθή ζχιιεςε ηεο ηδέαο γηα ηε ζχλζεζε ηνπ 1νπ κέξνπο ηνπ Πηάλνπ Σξίν είλαη απφ ην 1895
(ζχκθσλα κε κηα πξφρεηξε ργ παξηηηνχξα ηνπ 1νπ κέξνο απφ ην 1895, ε νπνία θπιάζζεηαη ζην Αξρείν
Καιαθάηε).

227
 228

ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα, 26-3-1940, ζε πνίεζε T. Shevchenko730,

ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα, 1 ζει. (Ζ ελνξρήζηξσζε ηνπ έξγνπ είλαη εμαηξεηηθά θαιή
θαη πινχζηα).
102. Οθηέην γηα θιάνπην, φκπνε, θιαξηλέην, θαγθφην, βηνιί, βηφια,
βηνινληζέιν θαη πηάλν, ζε ΢η χθεζε κείδνλα, 6-29/09/1941, ρεηξφγξαθε
παξηηηνχξα, εμψθπιιν.
103. Οθηέην (1941), Μέξνο πξψην: Αιέγθξν κνληεξάην, ργ παξηηηνχξα, 1
ζει.
104. Αθίζα απφ ηε δεχηεξε εθηέιεζε ηνπ Οθηέηνπ ηνπ Καιαθάηε731:

«Οη ζπλαπιίεο ηνπ Κξαηηθνύ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη γηα ην αθαδεκατθό έηνο 1949-1950.
Αίζνπζα „Γθιαδνπλφθ‟. Πέκπηε ζπλαπιία ηεο δεχηεξεο ζπλδξνκήο ζηηο 7 Μαξηίνπ 1950.
΢ην πξφγξακκα ζπκκεηέρνπλ νη πθεγεηέο θαη θαζεγεηέο ζην Χδείν, βξαβεπκέλνη ζε Παλξσζηθνχο
δηαγσληζκνχο εθηειεζηψλ.
΢ην πξφγξακκα: 1. Β. Καιαθάηεο, Oθηέην γηα πηάλν, βηνιί, βηφια, βηνινληζέιν, θιάνπην,
θιαξηλέην, φκπνε θαη θαγθφην. ΢πκκεηέρνπλ νη Ε.Ο. Shandarovskaya, V.Η. Sher, Η. L. Levitin, B.V.
Trizno, V.I. Gensler, D.F. Eremin, G.S. Mikhalev, A.A. Parishin.
2. Μ. Glinka, ΢νλάηα γηα βηφια θαη πηάλν θαη Ρνκάληδεο γηα θσλή θαη πηάλν».

6.1.6. ΢ηνλ Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, ελόηεηα ΥΗΗΗ «ΓΗΑΦΟΡΑ. ΣΑ

ΣΔΛΔΤΣΑΗΑ ΥΡΟΝΗΑ (1939-1941)», παξνπζηάδνληαη ηα ηεθκήξηα γηα άιιν έλα
ζεκαληηθφ γεγνλφο ζηε δσή ηνπ Β. Καιαθάηε, γηα ηνλ ενξηαζκό ηεο 70εο επεηείνπ ησλ
γελεζιίσλ ηνπ (1939).
177. Σξία ηειεγξαθήκαηα. Αξηζκφο 1. Πξνο ηελ Έλσζε ΢νβηεηηθψλ
Μνπζνπξγψλ, Λέληλγθξαλη, νδφο «Zodvсhego Rossii» 2, νηθία 42, γηα ην Βαζίιε
Π. Καιαθάηε: «Ζ νξρήζηξα ιατθώλ νξγάλσλ „Andreyev732‟ ζαο ραηξεηά εγθάξδηα
γηα ηελ 45ε επέηεην ζαο θαη ζαο εύρεηαη καθξόρξνλε δσή θαη πνιιά ρξόληα
θαξπνθόξν έξγν γηα ην θαιό ηεο ΢νβηεηηθήο ηέρλεο».

730
Σαξάο Γξηθφξηεβηηο ΢εβηζέλθν/΢εθηζέλθν (ζηα ειιεληθά ην ζπλαληάκε θαη ζηηο δχν κνξθέο
γξαθήο): Οπθξαλφο πνηεηήο θαη θαιιηηέρλεο. Γελλήζεθε ζην ρσξηφ Μνξίληζη ηελ Πεξηθεξείαο ηνπ Κηέβνπ
ζηελ Οπθξαλία ηεο ηφηε Ρσζηθήο Απηνθξαηνξίαο ζηηο 25 Φεβξνπαξίνπ 1814 θαη πέζαλε ζηελ Αγία
Πεηξνχπνιε ζηηο 26 Φεβξνπαξίνπ 1861. Θεσξείηαη ν ηδξπηήο ηεο ζχγρξνλεο νπθξαληθήο γιψζζαο.
731
Έρεη γίλεη ιάζνο ζηνλ Καηάινγν ηεο Έθζεζεο: ζηε ζέζε ηεο αθίζαο απφ ηε δεχηεξε εθηέιεζε ηνπ
Οθηέηνπ ηνπ Καιαθάηε (1950) είλαη ε αθίζα απφ ηελ δεχηεξε εθηέιεζε ηνπ Κνπηληέηνπ ηνπ Καιαθάηε
(1930).
732
Βαζίιε Βαζίιηεβηηο Αληξέγηεθ (1861-1898): Ρψζνο κνπζηθφο, εθηειεζηήο ζηε κπαιαιάηθα,
θαηαζθεπαζηήο ξσζηθψλ δεκνηηθψλ νξγάλσλ, ζπλέγξαςε ηα πξψηα κεζνδηθά βηβιία γηα ηελ εθηέιεζε ζηε
κπαιαιάηθα, ζπλζέηεο θ.ά. Γεκηνχξγεζε ηελ πξψηε νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ (1888), κε ηελ
νπνία ηαμίδεςε ζε πνιιά θξάηε ηεο Δπξψπεο θαη ζηηο ΖΠΑ. Βι. ζει. 221, ππ. 713.

228
 229

178. Σξία ηειεγξαθήκαηα, αξηζκφο 2. Πξνο ηνλ Β. Καιαθάηε, νδφο

«Bol‟shaya Moskovskaya» 6, νηθία 16: «Ζ Έλσζε „Γθόξθη‟ θαη ην Σακείν
Αιιεινβνήζεηαο ησλ Μνπζνπξγώλ ηνπ Λέληλγθξαλη, απνζηέιιεη εγθάξδηνπο
ραηξεηηζκνύο ζηνλ αγαπεηό Βαζίιε Παύινβηηο, γηα ηελ 70ε επέηεην ησλ γελεζιίσλ
ηνπ θαη ηνπ εύρεηαη αθόκα πνιιά ρξόληα θαξπνθόξνπ δεκηνπξγηθνύ έξγνπ. Ο
Πξόεδξνο ηεο GORKOM (Κξαηηθή Έλσζε ζην όλνκα ηνπ Γθόξθη) Α.
Γθιαληθόθζθη».
179. Σξία ηειεγξαθήκαηα, αξηζκφο 3. Πξνο ηνλ Β. Καιαθάηε: «΢αο
ζηέιλσ ηνπο εγθάξδηνπο ραηξεηηζκνύο κνπ γηα ηελ 70ε επέηεην ζαο θαη ζαο εύρνκαη
αθόκα πνιιά ρξόληα δεκηνπξγηθή δνπιεηά. Sergei Margulis».
180. Πξσηφηππε αθίζα 1939733: «Αγαπεηέ ζύληξνθε! Σν πξνεδξείν ηεο
Έλσζεο ΢νβηεηηθώλ Μνπζνπξγώλ ζαο αλαθνηλώλεη ην ζρεδηάγξακκα ησλ
παξαζηάζεσλ θαη ζπλεδξηάζεσλ γηα ην θνηλό γηα ην πξώην κηζό ηνπ Απξηιίνπ 1939,
11 Απξηιίνπ 1939. ΒΡΑΓΗΑ ΠΡΟ΢ ΣΗΜΖ ΣΧΝ ΜΟΤ΢ΟΤΡΓΧΝ: Μ. Π. ΦΟΜΗΝ
(50 ρξόληα θαιιηηερληθή θαη θνηλσληθή δξαζηεξηόηεηα) Β. Π. ΚΑΛΑΦΑΣΖ΢ (45
ρξόληα θαιιηηερληθή, θνηλσληθή θαη παηδαγσγηθή δξαζηεξηόηεηα). Τπεύζπλνο ν Λ.
M. Κξηνύηο (Kryuts)».
181. Δπηζηνιή ηνπ Αληξέη Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ734 πξνο ηνλ Β.
Καιαθάηε, Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ (Β-1018, Andrei
Nikolayevich. Fond Β, Αξρείν ηνπ Α.Ν. Rimsky-Korsakov, Razdel IV- Πξφρεηξα
θαη αληηγξαθέο απφ ηηο επηζηνιέο ηνπ Α.Ν. Rimsky-Korsakov, αξηζκφο 38-
Καιαθάηεο Β.Π), κεηάθξαζε.
΢ηα ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο ηνπ ν Β. Καιαθάηεο εξγάδνληαλ κε παηδηά, θάλνληαο
κεηαγξαθέο γηα παηδηθέο ζπκθσληθέο νξρήζηξεο (ην δήισζε ν ίδηνο θαη ζην
«Δξσηεκαηνιφγην», 1936). Οη ελδείμεηο γηα ηελ εξγαζία απηή είλαη απφ ηα έξγα ηεο
πεξηφδνπ 1937-41, ηα νπνία δηαζψδνληαη ζην Αξρείν Καιαθάηε (π.ρ. ε Γεύηεξε εηζαγσγή
πάλσ ζε ξσζηθά ηξαγνύδηα, γηα κηθξή παηδηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢νι κείδνλα, 14-
1-1941). Ζ ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα έρεη ηε ζθξαγίδα ηεο θξαηηθήο παηδηθήο κνπζηθήο
ζρνιήο ηεο πεξηνρήο Κξαζλνγθβαξληέηζθ (Krasnogvardeysk) ηνπ Λέληλγθξαλη, αξ.
1283/150.
Άιια έξγα απφ ηελ πεξίνδν, γξακκέλα γηα εθηέιεζε απφ παηδηθή ζπκθσληθή
νξρήζηξα είλαη:
Δηζαγσγή-Φαληαζία πάλσ ζε ηξία ξσζηθά ηξαγνύδηα, γηα κηθξή παηδηθή ζπκθσληθή
νξρήζηξα, ζε ΢νι κείδνλα (15-12-1940).
Osetinskaya siouita “Simd”/΢νπίηα ηεο Οζεηίαο “Simd”, Αξ. 1 “Proizvodstvennaya”
(Παξαγσγηθή), ζε Μη χθεζε κείδνλα, γηα παηδηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1-7-1940). Ο Α.
Καιαθάηεο αλαθέξεη, φηη ην έξγν γξάθεθε γηα παηδηθή ρνξσδία θαη παηδηθή ζπκθσληθή
νξρήζηξα, αιιά γηα ηε ρνξσδία ππάξρεη κφλν έλδεημε, δελ ππάξρνπλ γξακκέλα κνπζηθή
θαη θείκελν.
Armyanskiy narodnïy tanets/ Αξκεληθόο δεκνηηθόο ρνξόο, γηα κηθξή ζπκθσληθή
νξρήζηξα, ζε ια ειάζζνλα (30-9-1937).

733
βι. ηελ πξσηφηππε αθίζα (1939) ζηε ζει. 229. ΢ην πξφγξακκα πηζαλφηαηα αλαθέξεηαη ην φλνκα
ηνπ Νηθνιάη Πεηξφβηηο Φνκίλ (1869-1942/43), Ρψζνπ ζπλζέηε (καζεηή ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ), πηαλίζηα,
δηεπζπληή νξρήζηξαο, θνιθινξίζηα θαη θαζεγεηή ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (1929-1942) (Bol‟shoy
entsiklopedicheskiy slovar‟, 1998: 580).
734
βι. ηε κεηάθξαζε ηεο επηζηνιήο ηνπ Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηε ζει. 262. Ο Νηθνιάη Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ είρε δχν γηνπο, ηνλ Αληξέη Νηθνιάγηεβηηο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1878-1940), πνπ ήηαλ
κνπζηθνιφγνο θαη Γξ. Φηινζνθίαο θαη ηνλ Βιαληίκηξ Νηθνιάγηεβηηο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1882-1970), πνπ
ήηαλ βηνινλίζηαο θαη κνπζηθνιφγνο. Αζρνιήζεθε κε ηα αξρεία ηνπ παηέξα ηνπ Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη
ηνπ αδειθνχ ηνπ Α.Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. (Bol‟shoy Entsiklopedicheskiy Slovar‟ , 1998: 461).

229
 230

Ne odna vo pole dorozhen‟ka/ Γελ είλαη κόλν έλα ην κνλνπάηη ζηνλ αγξό, ξσζηθφ
δεκνηηθφ ηξαγνχδη, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία (8-3-1938) [πξψηε
εθηέιεζε 4/1939. Γηαζψδεηαη ην άξζξν ηνπ Ν. Γθνιληαξκπέηηεξ (Gol‟darbeyter) γηα ηε
ζπλαπιία (1939), φπνπ ην έξγν εθηειέζηεθε καδί κε ηνλ Αξκεληθό δεκνηηθό ρνξό (1937)].
΢ην Αξρείν Καιαθάηε δηαζψδνληαη απφ ηα έηε 1941-43 έλα πξφγξακκα θαη δχν
πξσηφηππεο θσηνγξαθίεο (ν αξηζκφο ηνπο ζχκθσλα κε ηνλ Καηάινγν ηεο Έθζεζεο):
129. Πξφγξακκα απφ ηε «Βξαδηά ηεο αλάπαπζεο (κνπζηθή βξαδηά) ησλ
δηδαζθφλησλ ηεο Πνιεκηθήο Ναπηηθήο Αθαδεκίαο «Voroshilov», 27-04-1941.
΢ην πξφγξακκα εθηειέζηεθαλ έξγα γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ ηνπ Κ. Κ. Frantz,
ζε κεηαγξαθή ηνπ Β. Καιαθάηε.
151. Γχν πξσηφηππεο θσηνγξαθίεο, πξφβα ηνπ ζπλφινπ ηεο Μεξαξρίαο. Ο
Γηεπζπληήο ηνπ ζπλφινπ, ν Αλαηφιη Καιαθάηεο, ζην θέληξν, κε ην αθνξληεφλ,
Ηνχιηνο, 1943.

6.1.7. Κύξηεο θαηεγνξίεο έξγσλ ηεο Όςηκεο πεξηόδνπ.

Έπεηηα απφ κηα πξνζεθηηθή κειέηε ζηελ ηαμηλφκεζε θαη κνπζηθνινγηθή αλάιπζε
ησλ πεξηζζνηέξσλ έξγσλ ζην Αξρείν Καιαθάηε, εξγαζία κε κεγάιε δηάξθεηα, ε νπνία
καο πήξε πεξίπνπ έλα ρξφλν, πιένλ ήκαζηε ζε ζέζε λα μερσξίζνπκε πνιιέο ιεπηνκέξεηεο
απφ ηα έξγα ηνπ ζπλζέηε (φζνλ αθνξά ην ζηπι ηνπ Β. Καιαθάηε ζηηο δηαθνξεηηθέο
ρξνληθέο πεξηφδνπο θαη ηηο αιιαγέο ζην γξαθηθφ ηνπ ραξαθηήξα). Δπηπιένλ, πην
θαηαλνεηά έγηλαλ ηα δηάθνξα είδε έξγσλ θαη ζεκάησλ πνπ ηνλ απαζρφιεζαλ ζε θάζε
πεξίνδν. ΢χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, ηα νπνία απνηέιεζαλ θαη κηα ζπλνπηηθή εθηίκεζε ησλ
έξγσλ ηνπ ζπλζέηε, έγηλε ε πεξηνδνπνίεζε ζηελ εξγνγξαθία ηνπ Β. Καιαθάηε.
΢ηα έξγα ηεο ΋ςηκεο πεξηφδνπ ηνπ ζπλζέηε ππάξρνπλ ηξεηο βαζηθέο θαηεπζχλζεηο:
ζχλζεζε ζπκθσληθήο, ελφξγαλεο κνπζηθήο θαη κεηαγξαθέο έξγσλ. Νέν ζηνηρείν
απνηεινχλ ηα έξγα γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ θαη νη κεηαγξαθέο ηνπ γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ
ιατθψλ νξγάλσλ, θαζψο θαη ηα ιηγνζηά ρνξσδηαθά έξγα, πνπ δηαζψζεθαλ. Παξαηεξνχκε
θαη κηα λέα θαηεχζπλζε: ηελ απαζρφιεζε ηνπ ζπλζέηε κε παηδηθά ζύλνια, γηα ηα νπνία
ππάξρνπλ γξακκέλα αξθεηά έξγα απφ φια ηα είδε κνπζηθήο (ζπκθσληθά, έξγα γηα
ρνξσδία θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα, κνπζηθήο δσκαηίνπ, κεηαγξαθέο έξγσλ, ρνξσδηαθά
έξγα θαη ηξαγνχδηα).
1. ΢πκθσληθή κνπζηθή θαη έξγα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία. Ζ
θαηεχζπλζε απηή παξακέλεη έληνλα επεξεαζκέλε απφ ηηο ξσζηθέο κνπζηθέο παξαδφζεηο
θαη ζηεξηγκέλε ζηελ ρξήζε ιατθψλ ηξαγνπδηψλ ησλ ιαψλ ηεο πξψελ Δ΢΢Γ (ελαξκφληζε
θαη πξνζαξκνγή ηξαγνπδηψλ απφ ηε ξψζηθε, νπθξαληθή, θαδαθζηαληθή, αξκεληθή,
νζεηηαθή, ηαηαξηθή κνπζηθή). Νεφηεξν ζηνηρείν απνηεινχλ νη ζπλζέζεηο γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟30, κε θνκκνπληζηηθά ζέκαηα (Θξηακβεπηηθό εκβαηήξην ησλ
πξσηνπόξσλ 1931, Δκβαηήξην ησλ αζιεηώλ 1936, θ.ιπ.).
α) Σν πξσηφηππν ηνπ εκβαηήξηνπ ηνπ Β. Καιαθάηε, Zvezdy Kremlya (Σα αζηέξηα
ηνπ Κξεκιίλνπ, 1941), κε ην νπνίν ν ζπλζέηεο θεξδίδεη έπαηλν (Β΄ βξαβείν) ζην
δηαγσληζκφ ζχλζεζεο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη ζην Β΄ΠΠ, είλαη
γξακκέλν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (ε παξηηηνχξα θπιάζζεηαη ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ
ηνπ Οίθνπ ηνπ Ραδηφθσλν, Αγ. Πεηξνχπνιεο, Inventarniy nomer 53517, βι. ζει. 3 θαη
ζειο 240-242).
β) ΢ην είδνο ηεο ζνβαξήο κνπζηθήο ππάξρεη έλα έξγν ζε κεγάιε κνξθή θαη κε
άξηζηε ελνξρήζηξσζε: Βνπίδεη θαη ζηελάδεη ην λεξό ζην πιαηύ πνηάκη ηνπ Γλείπεξνπ,
κνπζηθφο πηλάθαο γηα κηθηή ρνξσδία θαη κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα
(1940).

230
 231

γ) ΢πκθσληθά έξγα γηα καζεηηθέο νξρήζηξεο (φια ηα ππφινηπα), κε πξνζεθηηθή

ελνξρήζηξσζε θαη επηκέιεηα (θαηαλνεηή θφξκα, πξφζζεζε νξγάλσλ κε ηε κέζνδν ηεο
ππξακίδαο θ.ιπ.).
2. Μνπζηθή δσκαηίνπ, ζε δηαθνξεηηθφ χθνο, ζηπιηδαξηζκέλε κεισδία θαη
εθζπγρξνληζκφο ηεο κνπζηθήο γιψζζαο.
α) ζνβαξή κνπζηθή: Πηάλν ηξίν, 1929-1931 (ε αξρηθή ηδέα ηεο ζχιιεςεο ηνπ 1νπ
κέξνπο είλαη απφ ην έηνο 1895) θαη Οθηέην, 1941.
β) έξγα γηα καζεηηθά ζχλνια (φια ηα ππφινηπα είλαη πξσηφηππα έξγα θαη
κεηαγξαθέο έξγσλ ηνπ ζπλζέηε).
3. Έξγα γηα νξρήζηξα πλεπζηώλ: παηξησηηθά εκβαηήξηα, κε ξσζηθέο επηξξνέο θαη
άξηζηε ελνξρήζηξσζε.
4. Μεηαγξαθέο έξγσλ.
α) βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ κε έξγα ηνπ ζπλζέηε θαη θιαζηθά έξγα,
β) θιαζηθά έξγα (π.ρ., ΢πεληηάξνθ, ε φπεξα Αζκάζη, 1930),
γ) παηδηθά ζχλνια κε έξγα ηνπ ζπλζέηε θαη θιαζηθά έξγα,
δ) νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ κε έξγα ηνπ ζπλζέηε (έλα ζπκθσληθφ θαη
κεξηθά απφ ηα έξγα ηνπ γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ).
5. Έξγα γηα ρνξσδία.
α) ρνξσδηαθά έξγα γηα εξαζηηερληθά ζχλνια, ηα πεξηζζφηεξα κε θνκκνπληζηηθφ
πεξηερφκελν (γηα ην ζηξαηφ, λαπηηθφ θαη ζέκαηα απφ ην εξγνζηάζην, π.ρ. ην εκηηειέο έξγν
32 Σέζζεξα ρνξσδηαθά ηξαγνύδηα, 1932).
β) ρνξσδηαθά ηξαγνχδηα γηα ηνπο κηθξνχο εθηειεζηέο: γηα ρνξσδία θαη ζπκθσληθή
νξρήζηξα θαη γηα ρνξσδία θαη πηάλν.

Reve ta stogne Dnipr shirokiy/Βνπίδεη θαη ζηελάδεη ην λεξό ζην πιαηύ πνηάκη ηνπ
Γλείπεξνπ, νπθξαληθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη, ζε πνίεζε Σαξάο ΢εθηζέλθν, γηα κηθηή ρνξσδία
θαη κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα (1940).
Σν θαιχηεξν ζπκθσληθφ έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε απφ ηα φςηκα ρξφληα ηνπ, κε ηελ
πην φκνξθε θαη πινχζηα ελνξρήζηξσζε (ζε ζηπι ηνπ Θξύινπ, 1928), πνπ εθθξάδεη ηηο
πεξίθεκεο αξρέο ηεο ΢ρνιήο ηνπ δαζθάινπ ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (γηα ηηο ρξήζεηο ησλ
νξγάλσλ θαη ηηο ζχλζεηεο ρξνηέο ζηελ ελνξρήζηξσζε). ΋ζνλ αθνξά ην έξγν, φιεο νη
δηεζλείο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο ζπκθσλνχλ θαη ην νλνκάδνπλ «κνπζηθφ πίλαθα»
(ζπκθσληθφ πίλαθα) θαη ιαλζαζκέλα αλαθέξνπλ σο ρξνλνινγία ζχλζεζήο ηνπ ηελ
ρξνληθή πεξίνδν «κεηά ην 1917»· επίζεο αλαθέξνπλ φηη είλαη βαζηζκέλν ζην νκψλπκν
ιατθφ ηξαγνχδη735 ζηελ νπθξαληθή γιψζζα, ην νπνίν ν ζπλζέηεο πξνζάξκνζε γηα ρνξσδία
θαη νξρήζηξα, αιιά ην έξγν απηφ παξάκεηλε άγλσζην (θξπκκέλν ζε κηα ζθνηεηλή
γσλία736). Ζ αλαθνξά γηα ηελ Α΄ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ είλαη ζπκθψλα κε ηνλ πξψην
Καηάινγν έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε.
Σν ηξπθεξφ θαη λνζηαιγηθφ ηξαγνχδη Reve ta stogne Dnipr shirokiy είλαη επξχηεξα
γλσζηφ ζηελ Οπθξαλία θαη ζηε Ρσζία, πνιπηξαγνπδηζκέλν θαη θαηάιιειν γηα ζρήκαηα
ηνπ ηχπνπ νξρήζηξαο ιατθψλ νξγάλσλ (νπθξαληθή κπαληνπξηζηψλ θαη ξσζηθή), επίζεο
θαη γηα αθνξληεφλ, ρνξσδία, καληνιηλάηα θ.ιπ. ΋κσο ιίγνη γλσξίδνπλ φηη ε αθνξκή γηα ηε
ζπγγξαθή ηνπ πνηήκαηνο ηνπ Σ. ΢εθηζέλθν737, φπνπ πεξηγξάθεηαη ε εηθφλα ηεο αλήζπρεο

735
Ο Οπθξαλφο δάζθαινο Danylo Kryzhanivsky έθαλε ηελ θαηαγξαθή ηνπ ιατθνχ ηξαγνπδηνχ, ηελ
νπνία ν Ρψζνο ζπλζέηεο Α.Β. Αιεμάληξνθ ρξεζηκνπνίεζε ζηε γλσζηή θαληάηα Οπθξαληθό πνίεκα, θείκελν
Ο. Κνιίηζεθ (1943), Α΄ εθηέιεζε 1946.
736
βι. ην άξζξν «Shevchenko's fame in music» ζηελ εθεκεξίδα «The Ukrainian Weekly Sunday,
March 31, 1985, No. 13» (http://ukrweekly.com/archive/pdf2/1985/The_Ukrainian_Weekly_1985-13.pdf).
737
«1. Βνπίδεη θαη ζηελάδεη ην (λεξό ζην) πιαηύ πνηάκη ηνπ Γλείπεξνπ,
(Ο) Θπκσκέλνο άλεκνο ιπγίδεη,

231
 232

αγξηεκέλεο θχζεο θαη ηνπ πνηακνχ Γλείπεξνπ, ρξεζηκνπνηήζεθε κηα αιεζηλή ηζηνξία ζε

Σα ζέκαηα απφ ηα δεκνηηθά ηξαγνχδηα:

1. Reve ta stogne Dnipr shirokiy/Βνπίδεη θαη ζηελάδεη ην λεξό ζην πιαηύ πνηάκη ηνπ Γλείπεξνπ,
νπθξαληθφ ηξαγνχδη.
2. Vniz po matushke po Volge/Κάησ ζηε κεηέξα ηνπ Βόιγα, ξσζηθφ ηξαγνχδη (ζην νπνίν ν Β.
Καιαθάηεο θάλεη κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία, αιιά δπζηπρψο ην έξγν δελ έθηαζε ζε
καο).

ζηπι Ρσκαίνπ θαη Ηνπιηέηηαο (απφ ηελ νπθξαληθή ιατθή παξάδνζε): ράλνληαο ηελ ειπίδα
ηεο φηη ν αγαπεκέλνο ηεο θνδάθνο ζα επηζηξέςεη, ε θνπέια απηνθηνλεί. Καη φηαλ ν
θνδάθνο επηζηξέθεη, βάδεη θη απηφο ηέινο ζηε δσή ηνπ. Ζ ηξαγσδία δελ αλαθέξεηαη ζην
πνίεκα, αιιά κπνξνχκε λα ληψζνπκε ην ηξαγηθφ ζπλαίζζεκα απφ ην ρακφ ηνπ δεπγαξηνχ
θαη ην δένο κπξνζηά ζηελ εμαγξησκέλε θχζε, ε νπνία ζπκβαδίδεη κε ην γεγνλφο απηφ (ην
αλαθαιχπηνπκε θαη ζηελ κνπζηθή ηνπ Β. Καιαθάηε).
Έρνληαο ηφζν γλσζηφ πξφηππν, ν Β. Καιαθάηεο δε κπνξνχζε λα θάλεη πνιιέο
αιιαγέο ζην απιφ δηαηνληθφ ηξαγνχδη. Σν ελζσκάησζε ζην έξγν ηνπ ζηνλ πξσηφηππν
ηφλν (κη ειάζζνλα), ζε ξπζκφ ¶ θαη αξγφ ηέκπν (βαιο). Ζ ελαξκφληζε είλαη απιή,
ζχκθσλα κε ηνπο θαλφλεο ηεο επξσπατθήο θιαζηθήο κνπζηθήο (ζε ζηπι ρνξηθνχ, αιιά
θξαηψληαο ηε ξσζηθή ηξνπηθφηεηα θαη πιάγηα αξκνλία). ΢ην κεζαίν κέξνο (αξ. 6-7)
παξαηεξήζεθαλ ζηνηρεία ξνκαληηθήο αξκνλίαο, δίθσλνπ θαλφλα θαη πεξηζζφηεξε θίλεζε
ζηηο θσλέο. Ζ ρνξσδία είλαη νθηάθσλε738, κε κεγάιν βάζνο ζηα κπάζα (ραξαθηεξηζηηθφ
γηα ηηο ξσζηθέο ρνξσδίεο), ν ήρνο είλαη πιήξεο, γεκάηνο θαη κε πνιινχο θαη δηαθνξεηηθνχο
ρξσκαηηζκνχο. Σν πηάλν ηεο ρνξσδίαο είλαη ζησπειφ, αιιά ην θφξηε ζε αλαηξηρηάδεη.
Ζ θαιχηεξε πιεπξά ηνπ έξγνπ είλαη ε ελνξρήζηξσζε, ζηελ νπνία δελ ππάξρεη

Μέρξη θάησ ηηο ςειέο ηηηέο,

Σα δάζε ζαλ βνπλό ηα ζεθώλεη.
2. Καη ην ρισκό θεγγάξη ζηε ζηηγκή απηή
Πίζσ από ηα ζύλλεθα εκθαλίδεηαη,
΢αλ ηε βάξθα ζηε γαιάδηα ζάιαζζα,
Μηα θνξά ζεθώλεηαη, κηα θνξα βνπιηάδεη.
3. Αθόκα νη ηξίηνη θόθνξεο δελ έρνπλ ιαιήζεη,
Κάλεηο ηίπνηα δελ ιέεη,
Πνπιηά ζην δάζνο ηξαγνπδνύλ
Καη ν θξάμνο πνπ θαη πνπ ηξίδεη....»
738
΢ε αξθεηά ζεκεία θαη ηα έγρνξδα είλαη κνηξαζκέλα ζε divisi.

232
 233

ηίπνηα πεξηηηφ. ΋ια είλαη επεμεξγαζκέλα κε επηδέμην ρέξη θαη ζηελ παξακηθξή
ιεπηνκέξεηα. ΢ηελ νξρεζηηθή εηζαγσγή (θαη ζην κεζαίν νξρεζηηθφ επεηζφδην), ν ζπλζέηεο
ρξεζηκνπνηεί ηε δεκνθηιή κνπζηθή ηερληθή «δσγξαθηθή κε ήρνπο»739, ε νπνία αλαπαξηζηά
κε κνπζηθή ηνπο ήρνπο ηνπ λεξνχ. Ο ζπλζέηεο αλαζέηεη ζηα έγρνξδα θαη ζην πηάλν ην
ξφιν απηφ, εηζάγνληαο ηαπηφρξνλα αθνχζκαηα απφ ην ξεθξέλ ηνπ ηξαγνπδηνχ. Μεγάιε
ζεκαζία ζην κνπζηθφ πίλαθα έρεη ην ζηνηρείν ηεο πξνγξακκαηηθήο κνπζηθήο· είλαη κηα
ηζηνξία, πνπ θάηη έρεη λα πεη, κε αξρή, απνθνξχθσζε θαη ζησπειφ ηέινο. Σα θχκαηα ηνπ
πνηακνχ (πνπ απνηεινχληαη απφ δέθαηα έθηα ή απφ ηξίερα, ε ζπλερφκελε ξνή ηνπ λεξνχ)
ζηα ρακειά έγρνξδα, ην ηξέκνιν, ε φκνηα ηνληθφηεηα (κη ειάζζνλα) θ.ά., θάπσο καο
ζπκίδνπλ φηη ν Β. Καιαθάηεο γλψξηδε θαιά ηνλ ΢κέηαλα θαη εηδηθά ην ζπκθσληθφ πνίεκα
ηνπ Μνιδάβα740.
Ο ζπλζέηεο ρξεζηκνπνηεί κηα ζπλεζηζκέλε δνκή (ηξηκεξήο θφξκα), κε αξθεηά
κεγάιε νξρεζηηθή εηζαγσγή, ε νπνία απνθηά ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ην έξγν θαη κηθξφ
ηξίην κέξνο (ε επαλάιεςε ηνπ ζέκαηνο απφ ην πξψην κέξνο είλαη ζχληνκε θαη έπεηηα
ζηακαηάεη ε θάζε θίλεζε), ελψ ε απνθνξχθσζε ηνπ θνκκαηηνχ –κε ηε ζπκκεηνρή ηεο
ρνξσδίαο θαη νιφθιεξεο ηεο νξρήζηξαο– πηάλεη ηελ ρξήζε ηνκή. Ο ζπλζέηεο κεινπνηεί
θαη ηηο έμη ζηξνθέο ηνπ ηξαγνπδηνχ θαη θάζε κηα απφ απηέο, κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν. Απηφ
δείρλεη ηε κεγάιε ηερληθή θαηάξηηζε θαη κνπζηθή θαληαζία ηνπ, κε ηελ έλλνηα φηη ην έξγν
δελ είλαη βαξεηφ θαη θάζε ηκήκα ηνπ πξνζθέξεη θαη θάηη λεφηεξν, ζε ζχγθξηζε κε θάπνηεο
δηαζέζηκεο ερνγξαθήζεηο ζην δηαδίθηπν, νη νπνίεο επαλαιακβάλνπλ πνιιέο θνξέο ην
ηξαγνχδη θαη νινθιεξψλνληαη κε δξακαηηθφ θηλάιε.

6.2. Ο απνθιεηζκόο ηνπ Λέληλγθξαλη θαη ν ζάλαηνο ηνπ B. Καιαθάηε (1941-42).

6.2.1. Οη ζπλζέηεο ηνπ κεζνπνιέκνπ ηνπ Λέληλγθξαλη, πνπ παξέκεηλαλ ζηελ

πόιε ηνπο. Σα κνπζηθά «θαηνξζώκαηα» ηνπ Β. Καιαθάηε.
Καηά ηε δηάξθεηα ησλ πξψησλ θαη ησλ πην δχζθνισλ κελψλ ηνπ Β΄ Παγθφζκηνπ
Πνιέκνπ ν γεξκαληθφο ζηξαηφο, ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα, θαηάιαβε δεθάδεο
ζνβηεηηθέο πφιεηο θαη ρσξηά θαη, νξκεηηθά θαη αζηακάηεηα, πξνρσξνχζε αλαηνιηθά. Σν
Γεθέκβξην ηνπ 1941 νη Γεξκαλνί είραλ ήδε θηάζεη ζηηο φρζεο ηνπ Νέβα. Σφηε μεθίλεζε θαη
ε θνβεξή πνιηνξθία ηνπ Λέληλγθξαλη. Οη δεθεκβξηαλέο λχρηεο ηνπ 1941 ήηαλ παγσκέλεο
θαη γεκάηεο αλεζπρία. Ζ πφιε δελ είρε ξεχκα θαη θαηλφηαλ λεθξή. Αιιά νπζηαζηηθά ε
πφιε δνχζε θαη πάιεπε. Οη θάηνηθνη δχζθνια θνηκφληαλ, δηφηη αλέκελαλ θάζε ιεπηφ ηα
αεξνπιάλα ηνπ ερζξνχ, ηα νπνία ηνπο βνκβάξδηδαλ κε βφκβεο εχθιεθηνπ πιηθνχ. Οη
πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο πνιίηεο ηνπ Λέληλγθξαλη εγθαηέιεηςαλ ηελ πφιε ηνπο. Έκεηλαλ
πίζσ θπξίσο φζνη δελ πξφθηαζαλ λα θχγνπλ θαη φζνη δε ζέιεζαλ λα αθήζνπλ ηελ πφιε,
ζε ηφζν δχζθνινπο θαηξνχο. ΢ηελ πεξίνδν ηνπ Μεγάινπ Παηξησηηθνχ Πνιέκνπ ηεο Δ΢΢Γ
(1941-45), νη θάηνηθνη ηνπ Λέληλγθξαλη ζηάζεθαλ ππφδεηγκα αλδξείαο θαη εξσηζκνχ741.

739
Γηα απηφ άιισζηε νη κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο νλφκαζαλ ην έξγν απηφ ζπκθσληθφ ή κνπζηθφ
πίλαθα. ΢ηελ πεξίπησζε καο ν ζπλζέηεο δσγξαθίδεη κε ερνρξψκαηα ηα θχκαηα ηνπ πνηακνχ Γλείπεξνπ θαη
απνδίδεη κε κνπζηθή ηα ιππεηεξά ζπλαηζζήκαηα ηνπ θεηκέλνπ (ρξεζηκνπνηεί ηηο δεκνθηιείο κνπζηθέο
ηερληθέο «tone painting» θαη «text painting»).
740
Σν γλσζηφηεξν ίζσο ζπκθσληθφ πνίεκα ηνπ θιαζηθνχ Σζέρνπ κνπζηθνζπλζέηε B. Smetana, απφ
ηα 6 ηεο ζπιινγήο «Ζ Παηξίδα κνπ» είλαη ην Vltava (ελλνείηαη ν πνηακφο Μνιδάβαο, εμειιεληζκέλε κνξθή
ηνπ γεξκαληθνχ Moldau) (1874-75) θαη αλαπαξηζηά κε κνπζηθή ηελ πνξεία ηνπ απφ ηηο πεγέο ηνπ (φπνπ
κηθξά ξπάθηα ζπλελψλνληαη), κέρξη ην ηέινο ηεο δηαδξνκήο ηνπ.
741
Ζ ινγνηερλία ζηε δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ είρε κεγάιε επηηπρία ζην κέησπν, αιιά θαη ζηα
κεηφπηζζελ. ΢ηελ αλδξεία ησλ εξψσλ ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη αθηέξσζαλ ηα έξγα ηνπο ν Φ.
Μπέξγθνιηο (Berggol‟ts), Πνίεκα ηνπ Λέληλγθξαλη θαη ν Β.Μ. Ίλκπεξ (Inber), Pulkovskom meridiane.
Αθηεξσκέλα ζηε κάρε ηνπ ΢ηάιηλγθξαλη ήηαλ ηα έξγα ηνπ Κ.Μ. ΢ηκφλνθ, Dni I nochi (Μέξεο θαη λχρηεο)
θαη ηνπ Β.΢. Γθξφζζκαλ, Napravlenie glavnogo udara (Ζ θαηεχζπλζε ηνπ θχξηνπ ρηππήκαηνο). Γηα ηελ

233
 234

΢ηηο 10-7-1941 άξρηζε ε κάρε ηνπ Λέληλγθξαλη. ΢ηηο 4-9-1941 άξρηζε ην ερζξηθφ
ππξνβνιηθφ λα βνκβαξδίδεη ηελ πφιε θαη ζηηο 8 ηνπ ίδηνπ κήλα ε ερζξηθή αεξνπνξία
πξαγκαηνπνίεζε ηνλ πξψην καδηθφ βνκβαξδηζκφ. Ζ εξσηθή άκπλα ηνπ Λέληλγθξαλη
ζπλερίζηεθε γηα 872 εκέξεο. Πάλσ απφ 17.000 ςπρέο ζθνηψζεθαλ απφ ηνπο
βνκβαξδηζκνχο, ελψ απφ ηελ πείλα πέζαλαλ 641.803 άλζξσπνη (βι. ηηο ζηαηηζηηθέο ζην
δηαδίθηπν).
Ο Βαζίιεο Καιαθάηεο παξέκεηλε κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ ζην πνιηνξθεκέλν
Λέληλγθξαλη. Γε γλσξίδνπκε αθξηβψο ηνπο ιφγνπο απηήο ηεο απφθαζεο. Δίλαη, σζηφζν,
αλακελφκελν έλαο κνπζηθνζπλζέηεο, ζε δχζθνιεο ζπλζήθεο, ζε εκπφιεκε θαηάζηαζε,
αθφκα θαη πεηλαζκέλνο, λα κπνξεί λα ππεξβεί ηνλ εαπηφ ηνπ· λα αγσλίδεηαη, λα ζπλζέηεη
έξγα, κε ηα νπνία επηδηψθεη λα δψζεη θνπξάγην θαη ζάξξνο ζηνπο ζπκπαηξηψηεο ηνπ.
Πξψηνο απφ ηελ νηθνγέλεηα, αθφκα ζε εθεβηθή ειηθία, πεζαίλεη ν κηθξφο Μηραήι (γελ.
1925), ην ηξίην παηδί ηνπ Καιαθάηε απφ ην δεχηεξν γάκν ηνπ. Γεχηεξνο, ηνλ Ηαλνπάξην
ηνπ 1942, αλαρσξεί ν Βαζίιεο. Ζ κφλε πνπ επέδεζε ηειηθά απφ ηελ πνιηνξθία ήηαλ ε
δεχηεξε ζχδπγνο ηνπ ζπλζέηε, ε ΋ιγα Μφξξηζνλ-Καιαθάηε. Απηή ηνπ έθιεηζε ηα κάηηα
θαη κεξίκλεζε, ψζηε λα κεηαθεξζνχλ ζην γην ηνπ, ηνλ Αλαηφιη Καιαθάηε, ηα ηειεπηαία
ιφγηα ηνπ άλδξα ηεο: «Ση θξίκα!».
΢ηνλ άξζξν ηεο Γηειέλα Ννβίθνβα, «Nedopetaya pesnya»742 (Σξαγνχδη πνπ δελ
ηειείσζε), αλαθέξεηαη φηη «εθπαηδεχνληαο ηνπο καζεηέο ηνπ, ν Β. Καιαθάηεο ζπλέρηζε λα
θξαηάεη επαθέο κε ηνπο δαζθάινπο ηνπ θαη κε ηνλ θχθιν κνπζηθψλ, νη νπνίνη ζπκκεηείραλ
ζην θχθιν ηνπ Μπειηάγηεθ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ, απηφο ν ηαιαληνχρνο
ζπλζέηεο ζπλέρηζε αθνχξαζηα λα εξγάδεηαη…. ΢ηελ αξρή ηνπ πνιέκνπ, ε θαιιηηερληθή
δσή ηνπ Β. Καιαθάηε δελ κεηψζεθε. Σν 1941 ν ζπλζέηεο νινθιήξσζε ηελ φπεξα ηνπ Οη
ηζηγγάλνη θαη ζθέθηεθε λα γξάςεη πνιιά λέα έξγα. Αιιά δελ ήηαλ γξαθηφ λα γίλεη απηφ.
΢ηηο 20 Ηαλνπαξίνπ 1942 ν Β. Καιαθάηεο κπήθε ζε λνζνθνκείν θαη ζηηο 30 Ηαλνπαξίνπ
απεβίσζε».
Απφ ηηο πξψηεο κέξεο ηνπ πνιέκνπ, ην θηίξην ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ ηνπ
Λέληλγθξαλη κεηαηξάπεθε ζε πνιεκηθφ επηηειείν. Σν ρεηκψλα ηνπ 1941, παξά ην
απίζηεπην θξχν (κέρξη θαη νη βνκβαξδηζκνί ζηακάηεζαλ ιφγσ ηεο παγσληάο), ζην Χδείν
ιεηηνχξγεζε Σκήκα κε θνηηεηέο θαη δηδάζθνληεο, νη νπνίνη, γηα δηάθνξνπο ιφγνπο, δελ
έθπγαλ ζηελ Σαζθέλδε κε ην ππφινηπν πξνζσπηθφ. Έκεηλαλ –θαη κάιηζηα δίδαμαλ– νη
Α.Β. Οζζφθζθη, Ρ.Η. Γθξνχκπεξ, Ε.Π. Λνληίη, Α.Νη. Κακέλζθη, Β.Η. Μέξβνιθ, Λ.Δ. Ακπ,
Σ.΢. ΢άιηηθνβα θ.ά. Άιινη κνπζηθνί θαη ινγνηέρλεο, φπσο ν γλσζηφο πηαλίζηαο Β.Β.
΢νθξνλίηζθη743, ν κνπζηθνιφγνο Α.΢. Ρακπηλφβηηο744 θ.ά. ήηαλ ζην πξφρεηξν λνζνθνκείν
γηα ππνζηηηζκέλνπο ζην μελνδνρείν «Αζηφξηα» (Νηξνχζθηλ, 1977: 222-23).
Γηα απηή ηε κνηξαία απφθαζε καξηπξεί ν απνινγηζκφο ηνπ Χδείνπ γηα ην έηνο
1942: «Μεηά ηελ εθθέλσζε ηνπ Χδείνπ ζηελ Σαζθέλδε ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1941, ζην
Λέληλγθξαλη έκεηλε κέξνο απφ ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ θαη κεγάιν κέξνο απφ ηνπο
θνηηεηέο, νη νπνίνη εξγάδνληαλ ηφηε ζε ακπληηθέο ζέζεηο. Γηα ην ιφγν απηφ ππήξμε ε
δπλαηφηεηα λα ζπλερηζηεί ε αθαδεκατθή δσή ηνπ Κξαηηθνχ Αλσηάηνπ Ηδξχκαηνο θαη λα
ηθαλνπνηεζεί ε επηζπκία ησλ θαζεγεηψλ θαη ησλ θνηηεηψλ λα ζπλερηζηνχλ ηα καζήκαηα»
(Pamyati pogibshikh kompozitorov I muzïkovedov 1941-1945, Vïpusk 1, Mνskva 1985:
41).

αληνρή θαη ηελ αλδξεία ησλ ππεξαζπηζηψλ ηεο πξσηεχνπζαο έγξαςε ζην δηήγεκά ηνπ Vokolamskoe shose (Ο
δξφκνο ηνπ Βνθνιάκ) ν Α.Α. Βεθ.
742
βι. http://www.conservatory.ru/files/alm_09_01_novikova.pdf. Σν άξζξν είλαη αθηεξσκέλν ζηνπο
ζπλζέηεο ηνπ Λέληγθξαλη, νη νπνίνη βξήθαλ ηξαγηθφ ζάλαην θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ΠΠ.
743
Ο ΢νθξνλίηζθη μεθίλεζε λα δηδάζθεη ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη, αιιά ε δηδαζθαιία δελ
έπαημε ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δσή ηνπ.
744
Αιεμάληξ ΢εκηφλνβηηο Ρακπηλφβηηο (1900-43): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο, πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο.

234
 235

΢ηαδηαθά νη δπζθνιίεο απμάλνληαλ. Ζ πφιε ηνπ Λέληλγθξαλη, γηα ηελ νπνία

πίζηεπαλ φηη πνηέ δε ζα ηελ αγγίμεη ν πφιεκνο, βξέζεθε ζην θέληξν ηεο πνιηνξθίαο. Ζ
γξακκή ηνπ κεηψπνπ ζηγά-ζηγά πιεζίαδε ηα φξηα ηεο πφιεο. Ήξζαλ ηξνκεξέο κέξεο
πείλαο. Σν θαγεηφ κνηξαδφηαλ κε θνππφληα, αιιά ην κεξίδην ηνπ ςσκηνχ κεησλφηαλ
ζπλερψο. Ζ Εφγηα Πεηξφβλα Λνληίη, δεκνθηιήο ηξαγνπδίζηξηα θαη θαζεγήηξηα κνλσδίαο
ζην Χδείν, γξάθεη ζην εκεξνιφγην ηεο: «20ε Ννεκβξίνπ. Μείσζαλ ην κεξίδην ηνπ ςσκηνχ-
250 γξακκάξηα γηα ηνπο εξγάηεο θαη 125 γηα φινπο ηνπο ππφινηπνπο - θφβνπκε ην
θνκκαηάθη απηφ ην πξσί ζε ηξεηο κεξίδεο» («Leningradskoy konservatorii», Muzïkal‟naya
zhizn‟, Leningrad, 1987, No 22: 3).
Δίλαη δχζθνιν λα θαληαζηνχκε ζήκεξα φηη ν αξηζκφο ησλ θνηηεηψλ ζην ρεηκεξηλφ
εμάκελν 1941-42 ήηαλ 150. Παξά ηηο δπζθνιίεο, ην 1ν εμάκελν νινθιεξψζεθε κε
επηηπρία. Ζ Πξχηαληο ηνπ Χδείνπ Αληνλίλα Φηφληνξνβλα Λέκπεληεβα, ππνγξάθεη εληνιή
(ζηηο 9 Ηαλνπαξίνπ 1942), κε ηελ νπνία δηνξίδεη ην πξνζσπηθφ πνπ ζα αζρνιεζεί κε ηνπο
ππνςήθηνπο δηδάθηνξεο. Ζ ιίζηα ζπκπεξηιακβάλεη ηα νλφκαηα ησλ θαζεγεηψλ Μπ.
Αζάθηεθ, Α.Β. Οζζφθζθη, Δ.Ο. Μπξηθ, Ρνχληνιθ Μέξβνιθ, Εφγηα Λνληίη, Λ.Δ. Ακπ, Η.Π.
Ηδβέθνθ, Δ.Α. Μπξφλζθαγηα, Ρ.Η. Γθξνχκπεξ θαη Π.Μπ. Ρηαδάλνθ. Γηα πνιινχο απφ
απηνχο ηνπο ηαιαληνχρνπο κνπζηθνχο, δαζθάινπο θαη κνπζηθνιφγνπο, ε ρξνληά ηνπ 1942
ζα είλαη θαη ε ηειεπηαία745.
Ο Βι. ΢νθξνλίηζθη έδσζε ην 1942 κηα απφ ηηο πην ζπνπδαίεο ζπλαπιίεο ζηελ
θαξηέξα ηνπ. Αλαθέξεη: «ζηελ αίζνπζα Αιεμαληξίλθα είρακε ηξεηο βαζκνχο ππφ ην κεδέλ.
Οη αθξναηέο, πξνζηάηεο ηεο πφιεο, θάζνληαλ ηπιηγκέλνη κε παιηά. Δγψ έπαηδα κε γάληηα,
κε θνκκέλεο ηηο άθξεο ησλ δάθηπισλ. Αιιά πσο κε άθνπγαλ θαη πσο έπαημα!… Πνιιά
έξγα πνπ αγαπνχζα κνπ θαίλνληαλ „ιίγα‟. Υξεηαδφηαλ κνπζηθή κε κεγάιν ζπλαίζζεκα,
κνπζηθή εξσηθή, ε νπνία ήηαλ πξφζθιεζε-παξφηξπλζε ζηε κάρε. Πνιχ πηζαλφλ απηέο ηηο
εκέξεο λα θαηάιαβα ηε κεγαινζχλε ηεο Απαζηνλάηαο ηνπ Μπεηφβελ θαη ηελ εξσηθή
πξφζθιεζε ηεο Σξίηεο ζνλάηαο ηνπ ΢θξηάκπηλ. ΢ηηο πξψηεο κνπ ζπλαπιίεο ήκνπλ
απίζηεπηα ραξνχκελνο, ληψζνληαο φηη βξήθα ην δξφκν γηα ηηο θαξδηέο ησλ αθξναηψλ κνπ,
νη νπνίεο ρηππνχζαλ ηαπηφρξνλα κε ηε δηθή κνπ, ηελ θαξδηά ηνπ πηαλίζηα θαη παηξηψηε,
ηνπ ζνβηεηηθνχ πνιίηε θαη θαηνίθνπ ηνπ Λέληλγθξαλη» (πεγή: δηαδίθηπν).

1. Ο Νηκίηξη ΢νζηαθφβηηο ζπλζέηεη ηελ 7ε ζπκθσλία.

2. Ο Νηκίηξη ΢νζηαθφβηηο ζηε ζθνπηά, ζηελ νξνθή ηνπ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη.

Αλάκεζα ζηνπο ζηξαηηψηεο, νη νπνίνη ακχλζεθαλ ζην Λέληλγθξαλη, απέλαληη ζηα

γεξκαληθά αεξνπιάλα, ήηαλ θαη ν λεαξφο θαζεγεηήο απφ ην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ
Λέληλγθξαλη, ν Νηκίηξη ΢νζηαθφβηηο, ν νπνίνο αξλήζεθε λα θχγεη απφ ηελ πφιε. Μαδί κε
άιινπο θαζεγεηέο θαη θνηηεηέο –φινη ηνπο ζηξαηηψηεο ηεο αληηαεξνπνξηθήο άκπλαο– ηηο

745
΢ην δηάζηεκα 1942-43 απεβίσζαλ νη δηδάζθνληεο ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη Λεθ Δθίκνβηηο
Ακπ, Ρνχληνιθ Ηβάλνβηηο Μέξβνιθ, Πηνηξ Μπνξίζνβηηο Ρηαδάλνθ, Β. Καιαθάηεο, Νηθνιάη Πεηξφβηηο
Φνκίλ (1869-1942), ΢εξγθέη Ρηηζαξληφβηηο Μνπζέιηνπο.

235
 236

λχρηεο έθαλε βάξδηεο ζηηο ζθεπέο ησλ ζπηηηψλ θαη ηελ εκέξα έζθαβε αληηαξκαηηθέο
ηάθξνπο. Ήηαλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ γηα ην ΢νζηαθφβηηο, σο πνιίηε θαη σο ζπλζέηε, λα
βξίζθεηαη εθεί εθείλεο ηηο δχζθνιεο εκέξεο γηα ηελ πφιε ηνπ θαη ν ίδηνο λα ζπκκεηέρεη
ζηελ άκπλα ηνπ Λέληλγθξαλη. Ήδε απφ κήλεο δνχιεπε ην έξγν πνπ αθηέξσζε ζηελ
αλήθνπζηε ζθιεξφηεηα ηνπ πνιέκνπ, αιιά θαη ζην ζάξξνο ηνπ ξσζηθνχ ιανχ ζην
δχζθνιν, αιιά θαη δίθαην πφιεκν ελάληηα ζην θαζηζκφ. Ο ιφγνο γηα ηελ Έβδνκε
ζπκθσλία ηνπ, ηελ επνλνκαδφκελε ΢πκθσλία ηνπ Λέληλγθξαλη. Ήηαλ ίζσο ε πξψηε θνξά
ζηελ ηζηνξία ηεο κνπζηθήο πνπ κηα ΢πκθσλία έπαηδε ηφζν ζεκαληηθφ πνιηηηθφ ξφιν. Ίζσο
ηελ ηδέα γηα ηε ΢πκθσλία απηή ν ζπλζέηεο ηελ είρε ζπιιάβεη αθφκα ζηηο πξψηεο κέξεο
ηνπ πνιέκνπ· σο ην ΢επηέκβξε ηα πξψηα ηξία κέξε ήηαλ ήδε γξακκέλα. Αιιά ηψξα, πνπ
ην Λέληλγθξαλη πνιηνξθείηαη θαη νη λαδί έρνπλ θαηαιάβεη ηελ Οπθξαλία, ηε Λεπθνξσζία,
ηψξα πνπ ε πξψηε γξακκή ηνπ κεηψπνπ απέρεη κφιηο 50 ρηιηφκεηξα απφ ηε Μφζρα, ν
΢νζηαθφβηηο ηειεηψλεη ην έξγν ηνπ θαη ην Φηλάιε ηνπ πξνκελχεη ηε λίθε απέλαληη ζηνλ
ερζξφ!
Ζ είδεζε φηη ν ΢νζηαθφβηηο γξάθεη ΢πκθσλία αθηεξσκέλε ζηνλ πφιεκν γξήγνξα
δηαδφζεθε ζε φιε ηε ρψξα. Γχζθνια πεξηγξάθεηαη ε έληαζε κε ηελ νπνία πεξίκελαλ λα
αθνχζνπλ ηελ πξψηε εθηέιεζή ηεο νη απινί άλζξσπνη. Απηφ έγηλε ην 1942, αξρηθά ζην
Κνπτκπίζεθ (ε ζεκεξηλή ΢ακάξα) (5/3/1942)746 θαη χζηεξα ζηε Μφζρα θαη ζην
Λέληλγθξαλη (9/8/1942), φπνπ ηε ζπλαπιία δηεχζπλε ν Καξι Διηάζκπεξγθ747, πνπ
παξέκεηλε ζηελ πνιηνξθεκέλε πφιε, γηα λα δηεπζχλεη ηε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ηελ νπνία
απνηέιεζαλ νη κνπζηθνί πνπ παξέκεηλαλ εθεί. ΢ην δηάζηεκα 1941-1945 νη ζπλαπιίεο
δίλνληαλ ζηε κεγάιε αίζνπζα ηεο Φηιαξκνληθήο.
Ζ αιήζεηα είλαη φηη ν ΢νζηαθφβηηο κφλν γηα ζχληνκν δηάζηεκα παξάκεηλε ζην
πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη. Γηέθπγε ζχληνκα ζην Κνπηκπίζεθ θαη έπεηηα ζηε Μφζρα748
θαη εξγάζηεθε ζην Χδείν ηεο Μφζραο ζην δηάζηεκα 1943-48749. Ίζσο λα ήηαλ κέξνο ηεο

746
Ο ΢νζηαθφβηηο αξρηθά παξέκεηλε ζην Λέληλγθξαλη ζηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηεο πφιεο,
δηάζηεκα θαηά ην νπνίν έγξαςε ηα ηξία πξψηα κέξε ηεο 7εο ΢πκθσλίαο ηνπ. ΢πλεηζέθεξε επίζεο ζηελ
θξαηηθή εθζηξαηεία εκςχρσζεο, εθθσλψληαο, κεηαμχ άιισλ, ξαδηνθσληθφ δηάγγεικα πξνο ηνλ ξσζηθφ ιαφ.
Σνλ Οθηψβξην ηνπ 1941, ν ζπλζέηεο θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ κεηαθέξζεθαλ κε αεξνπιάλν, ην νπνίν θαηάθεξε
λα πξνζπεξάζεη ηελ ερζξηθή άκπλα (γλσξίδνπκε θαη ην φλνκα ηνπ πηιφηνπ) ζην Κνπηκπίζεθ (ζεκεξηλή
΢ακάξα) θαη ην Γεθέκβξην ηνπ 1941 γξάθεη ην Φηλάιε ηεο 7εο ζπκθσλίαο, Ζ Α΄ εθηέιεζε ηεο 7εο ζπκθσλίαο
γίλεηαη ζηηο 5/3/1942 ζην Θέαηξν ΋πεξαο θαη Μπαιέηνπ ηνπ Κνπηκπίζεθ. Ζ πξεκηέξα ηνπ έξγνπ ζηε
Μφζρα, ζηηο 27/3/1942 (Οίθνο ησλ ΢νβηέη) έγηλε θάησ απφ επηθίλδπλεο ζπλζήθεο, φκσο νη ζεαηέο δελ
εγθαηέιεηςαλ ηηο ζέζεηο νχηε θαη έπεηηα απφ ζπλαγεξκφ αεξνπνξηθήο επηδξνκήο. Ο ΢ηάιηλ ήζειε λα θάλεη ην
έξγν γλσζηφ θαη εθηφο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο. Έηζη, ηνλ Ηνχλην θαη ηνλ Ηνχιην ηεο ίδηαο ρξνληάο ην έξγν
παξνπζηάζηεθε ζην Λνλδίλν θαη ζηε Νέα Τφξθε θαη έγηλε ζχκβνιν ηεο ξσζηθήο αληίζηαζεο, ηφζν ζηελ
Δ.΢.΢.Γ. φζν θαη ζηε Γχζε. Ζ επηζπκία ηνπ ΢νζηαθφβηηο λα γίλεη παξνπζίαζε ηνπ έξγνπ θαη ζην
Λέληλγθξαλη εθπιεξψζεθε αξγφηεξα· έλα αεξνζθάθνο έζπαζε ηνλ αεξνπνξηθφ απνθιεηζκφ, κεηέθεξε ηηο
παξηηηνχξεο ζηελ πφιε θαη ε ζπλαπιία, πνπ έγηλε ζηηο 8 Απγνχζηνπ, κεηαδφζεθε απφ φινπο ηνπο
ξαδηνθσληθνχο ζηαζκνχο ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο.
747
Ο Καξι Ίιηηο Διηάζκπεξγθ (1907-1978) ήηαλ ηφηε κφλν 43 θηιά. Σνπ είραλ ραξίζεη έλα πνδήιαην
γηα ηηο κεηαθηλήζεηο ηνπ ζηηο πξφβεο. Γηαζψδεηαη ε ερνγξάθεζε απφ ηε ζπλαπιία, θαζψο θαη καξηπξίεο ησλ
ζπκκεηερφλησλ κειψλ ηεο νξρήζηξαο. Ο Διηάζκπεξγθ δηεχζπλε 85 ζπλαπιίεο ζηε Φηιαξκνληθή, 254
ζπλαπιίεο ζην ξαδηφθσλν, 54 δξακαηηθέο παξαζηάζεηο ζηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο. Ήηαλ θαιφο άλζξσπνο,
πνιχ νξγαλσκέλνο θαη ζπκπεξηθεξφηαλ κε επγέλεηα ζε φινπο. Βνήζεζε πνιινχο κνπζηθνχο θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο.
748
Άιιεο πιεξνθνξίεο έξρνληαη ζην θσο απφ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ ΢νζηαθφβηηο: ην Μάξηην ηνπ
1942, δέθα εκέξεο κεηά απφ ηνλ εξρνκφ ηνπ απφ ην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη, έγξαςε απφ ηε Μφζρα ζηνλ
θίιν ηνπ Ηζαάθ Γθιίθκαλ φηη άθνπζε γηα ην ζάλαην ησλ Μπνξίο Γθξηγθφξηεβηηο Γθνιηο (1913-1942),
Καιαθάηε, Φξάληθηλ, Μπνπληηαξφθζθη θαη αξθεηψλ άιισλ ζπλζεηψλ, ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη ην καζεηή
ηνπ Βεληακίλ Φιίζκαλ (βι. D. Shostakovich, Story of a Friendship: The Letters of Dmitry Shostakovich to
Isaak Glikman, 1941-1975, London, Faber and Faber, 2001).
749
Σελ άλνημε ηνπ 1943 ε νηθνγέλεηα ηνπ ΢νζηαθφβηηο κεηαθφκηζε ζηε Μφζρα θαη έσο ην 1948 ν
ζπλζέηεο δίδαζθε ζην Χδείν ηεο Μφζραο. ΢ηελ πεξίνδν απηή καδί ηνπο ζπνχδαζαλ νη γλσζηνί Ρψζνη

236
 237

θνκκνπληζηηθήο πξνπαγάλδαο ε θαιιηέξγεηα ηεο εηθφλαο ηνπ ΢νζηαθφβηηο λα πνιεκάεη

ζην Λέληλγθξαλη θαη ηηο λχρηεο λα ζπλζέηεη (ν Πξνθφθηεθ επίζεο κεηαθφκηζε, καδί κε ηελ
νηθνγέλεηά ηνπ, ζην Ναιηζίθ θαη έπεηηα ζηελ Σηθιίδα, φπνπ εκπλεχζηεθε απφ ηελ
εκπφιεκε θαηάζηαζε θαη ζπλέζεζε ζπνπδαία έξγα750).
Σειηθά, ε εηθφλα ηνπ ΢νζηαθφβηηο σο ζηξαηηψηε-ζπλζέηε παξάκεηλε ζηελ
αλζξψπηλε ζθέςε. Ζ Έβδνκε ζπκθσλία ηνπ ΢νζηαθφβηηο έκειιε λα γίλεη ην πην δεκνθηιέο
έξγν ηνπ ζπλζέηε πέξα απφ ηα ζχλνξα ηεο Δ΢΢Γ, ελψ ζήκεξα θαηαηάζζεηαη αλάκεζα ζηα
θαιχηεξα έξγα ηεο παγθφζκηαο κνπζηθήο αλζνινγίαο. Ζ ξαδηνθσληθή πξεκηέξα ηεο
Έβδνκεο ζπκθσλίαο, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Α. Σνζθαλίλη (19-7-1942), αθνχζηεθε απφ
ρηιηάδεο Ακεξηθαλνχο. Χζηφζν, ν ζπλζέηεο ζπηιψζεθε ην 1948, φηαλ ην φλνκα ηνπ
ζπκπεξηιήθζεθε ζηε ιίζηα κε ηνπο «ζπλζέηεο-θνξκαιηζηέο». Γηα «θνξκαιηζκφ ελάληηα
ζηελ παηξίδα» ζην ρψξν ηεο ηέρλεο δηψρζεθε θαη ν Πξνθφθηεθ.
Ζ κνπζηθή ήηαλ έλα ζεκαληηθφ φπιν γηα ηνπο θαηνίθνπο ηνπ Λέληλγθξαλη. Απφ ηνπο
80 κνπζηθνχο πνπ ζπκκεηείραλ ζηε δεχηεξε εθηέιεζε ηεο 7εο ζπκθσλίαο ηνπ ΢νζηαθφβηηο,
ηνλ Αχγνπζην 1942, ζηελ 60ε επέηεην απφ ηε ιήμε ηεο πνιηνξθίαο, ελ δσή ήηαλ κφλν ηξεηο
εθηειεζηέο, ηα απνκλεκνλεχκαηα ησλ νπνίσλ δεκνζηεχνληαη ζε ζπλέληεπμε ζην ΒΒC751.
Απφ ηελ πείλα θαη ην θξχν νη κνπζηθνί κε δπζθνιία ζηέθνληαλ ζηα πφδηα ηνπο, αιιά
έδηλαλ ζπλερψο ζπλαπιίεο. Σν 1942, ιφγσ ηνπ ζαλάηνπ ησλ πεξηζζφηεξσλ κνπζηθψλ, ε
νξρήζηξα ζηακάηεζε λα ιεηηνπξγεί. Οη πεξηζζφηεξνη εθηειεζηέο είραλ πάζεη δπζηξνθία
δεπηέξνπ βαζκνχ. Ο ίδηνο ν δηεπζπληήο ήηαλ ζην μελνδνρείν «Αζηφξηα», αιιά ην Μάξηην
ηνπ 1942 ε θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπ θάπσο βειηηψζεθε θαη μεθίλεζε λα ζπγθεληξψλεη
πάιη ηελ νξρήζηξα. Γχζθνια έβξηζθαλ ηα πλεπζηά φξγαλα. Υξεηάδνληαλ νγδφληα
εθηειεζηέο, γηα λα παίμνπλ ηελ 7ε ζπκθσλία. Τπήξμε ζρεηηθή αλαθνίλσζε ζην ξαδηφθσλν,
ελψ ε ζηξαηησηηθή δηνίθεζε βνήζεζε λα βξνπλ δσληαλνχο εθηειεζηέο απφ ην κέησπν θαη
λα ηνπο θέξνπλ ζην Λέληλγθξαλη. ΢χληνκα κε αεξνπιάλν (ην νπνίν πξαγκαηνπνίεζε άζιν
πεξλψληαο κέζα απφ ηε γξακκή ηνπ κεηψπνπ), έθεξαλ ηελ 7ε ζπκθσλία θαη μεθίλεζαλ ηηο
πξνεηνηκαζίεο. Ζ πξψηε πξφβα δηήξθεζε κφλν 20 ιεπηά. Οη πεξηζζφηεξνη κνπζηθνί δε
κπνξνχζαλ λα αλεβνχλ ηηο ζθάιεο θαη λα θξαηήζνπλ ηα φξγαλα. Έθεξαλ ην δηεπζπληή κε
έιθεζξν, αιιά κε δπζθνιία ζηεθφηαλ ζηα πφδηα ηνπ. ΢ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ε
νξρήζηξα ηεο Φηιαξκνληθήο έδσζε παξαπάλσ απφ 300 ζπλαπιίεο. ΢ηηο 9 Απγνχζηνπ ν
Υίηιεξ εηνηκαδφηαλ λα θάλεη γηνξηή ζην μελνδνρείν «Αζηφξηα» (επεηδή πξνβιεπφηαλ λα
είρε θαηαθηήζεη ηελ πφιε) θαη ε εκεξνκελία απηή ζθφπηκα επηιέρζεθε απφ ηνπο
κνπζηθνχο γηα ηελ πξεκηέξα ηεο 7εο ζπκθσλίαο. Σειηθά, αληί γηα ηελ παλεγπξηθή
εθδήισζε ηνπ Υίηιεξ, ζηνπο δξφκνπο ηνπ Λέληλγθξαλη αθνχζηεθε κνπζηθή απφ
κεγάθσλα, θνληά ζηελ γξακκή ηνπ κεηψπνπ. Σελ άθνπζαλ νη Γεξκαλνί ζηξαηηψηεο752, ν

ζπλζέηεο Β.Νη. Μπηκπεξγθάλ, Ρ.΢. Μπνχληλ, Α.Νη. Γθαληδίεθ, Γθ.Γθ. Δβιάρνθ, Κ.Α. Καξάγηεθ, Γθ.Β.
΢βηξίληνθ, Μπ.Η. Σηζηέλθν, Κ.΢. Υαηζαηνπξηάλ, Μπ.Α. Σζατθφθζθη, Α.Γθ. Σζνπγθάγηεθ.
(www.ru.wikipedia.org).
750
΢εκαληηθφηεξα έξγα ηνπ Πξνθφθηεθ είλαη ε ζνπίηα «1941», ε κνπζηθή ζηελ ηαηλία ηνπ
Ατδελζηάηλ, Ηβάλ ν Σξνκεξόο, ε φπεξα Πόιεκνο θαη εηξήλε, ην κπαιέην Εόινπζθα, ε Πέκπηε ζπκθσλία, ε
Έβδνκε θαη ε ΋γδνε ζνλάηα γηα πηάλν θ.ά.
751
Viktor Orlovsky, ηξνκπφλη, Galina Yershova, θιάνπην θαη Viktor Kozlov, θιαξηλέην.
Απνζπάζκαηα απφ ηε ζπλέληεπμε ησλ ηξηψλ δσληαλψλ εθηειεζηψλ, ηελ νπνία ρξεζηκνπνηήζακε γηα ηε
ζπγγξαθή ηεο ελφηεηαο, δεκνζηεχνληαη ζε αγγιηθή γιψζζα ζην δηαδίθηπν (βι. The St. Petersburg Times, 30-
1-2009, Galina Stolyarova, «Music played its part in the defense of Leningrad during World War II»,
http://www.sptimes.ru/index.php?action_id=2&story_id=28136, Pravda on line, 17-1-1999, «Shostakovich's
Seventh Symphony sounded for the first time today sixty years ago»,
http://english.pravda.ru/culture/2002/08/09/34138.html).
752
Μεηά απφ πνιιά ρξφληα, θάπνηνη ειηθησκέλνη Γεξκαλνί ηνπξίζηεο ζπλάληεζαλ ηνλ Διηάζκπεξγθ
θαη ηνπ είπαλ φηη άθνπγαλ ηελ 7ε ζπκθσλία ζηα νρπξά ηνπο, κεξηθά ρηιηφκεηξα έμσ απφ ηελ πφιε. «Σφηε
θαηαιάβακε φηη ζα ράζνπκε ηνλ πφιεκν. Νηψζακε πσο έρεηε ηε δχλακε λα θαηνξζψζεηε λα πξνζπεξάζεηε
ηελ πείλα, ην θφβν, αθφκε θαη ην ζάλαην».

237
 238

ίδηνο ν Υίηιεξ ζην γξαθείν ηνπ, φιε ε Ρσζία θαη αξγφηεξα φινο ν θφζκνο (Νη.
΢νζηαθφβηηο, 1975).
΢ηε δηάξθεηα ηνπ απνθιεηζκνχ ε ξαδηνθσληθή νξρήζηξα ηνπ Λέληλγθξαλη ζηψπεζε
κφλν ζηε δηάξθεηα ηνπ πην βαξχ ρεηκψλα, ην 1941-42. Απφ ηηο 5 Απξηιίνπ 1942 μεθίλεζε ε
πξψηε ζπλαπιία ηεο ζεδφλ. «Ζ ζεξκνθξαζία ζηελ αίζνπζα ήηαλ 7-8 βαζκνχο θάησ απφ ην
κεδέλ, αιιά νη άλζξσπνη έθιαηγαλ απφ ραξά», ζπκάηαη ν Διηάζκπεξγθ, ν νπνίνο δηεχζπλε
ηε ζπλαπιία. Σελ 1ε Μαΐνπ ε νξρήζηξα έπαημε ηελ 6ε ζπκθσλία ηνπ Σζατθφθζθη.
΢πλνιηθά ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη παξνπζηάζηεθαλ 81 φπεξεο θαη 55 κπαιέηα.
Απφ ηε ζπλέληεπμε ζην ΒΒC γλσξίδνπκε φηη ππήξραλ άλζξσπνη πνπ αληάιιαδαλ ην
εκεξήζην γεχκα ηνπο κε εηζηηήξην γηα κηα ζπλαπιία. Γελ ήμεξαλ πφζν ζα δήζνπλ· ψξεο,
κέξεο, κήλεο… Οη αίζνπζεο ήηαλ πάληα γεκάηεο. Άιινη θάηνηθνη ηεο πφιεο πεξίκελαλ έμσ
απφ ηηο αίζνπζεο, ελψ άιιεο θνξέο νη ζπλαπιίεο κεηαδίδνληαλ απφ ην ξαδηφθσλν. Οη
δσληαλνί εθηειεζηέο απφ ηελ Φηιαξκνληθή αλάθεξαλ φηη δελ ππήξρε θαιχηεξν θνηλφ, γηα
λα θαηαιάβεη ην βάζνο ηεο κνπζηθήο, απφ ηνπο εηνηκνζάλαηνπο. Πξνζθάιεζαλ ηνλ
πηαλίζηα Α. Κακέλζθη λα παίμεη γηα κηα εηνηκνζάλαηε γπλαίθα, ε νπνία δελ είρε δχλακε λα
βγεη έμσ. Απηφο πήγε ζην ζπίηη ηεο θαη ε κνπζηθή ηνπ ηε γέκηζε κε δάθξηα θαη ραξά·
κνλνινγνχζε «ηη επηπρία!…» θαη ε θφξε ηεο θηινχζε ηα ρέξηα ηνπ πηαλίζηα. Γηα ην
ξεπεξηφξην ησλ ζπλαπιηψλ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο επηιέρζεθαλ έξγα Ρψζσλ ζπλζεηψλ,
αιιά θαη έξγα ησλ Bach, Mozart αθφκα θαη ηνπ Wagner.
Τπήξμαλ θαη άιινη κνπζηθνί θαη ζπλζέηεο, πνπ παξέκεηλαλ ζην αγαπεκέλν ηνπο
Λέληλγθξαλη. Έλαο απφ ηνπο ηπρεξνχο, πνπ επέδεζε απφ ηελ πνιηνξθία, ήηαλ ν Μπ.
Αζάθηεθ, ν νπνίνο δνχιεςε απνδνηηθά πάλσ ζηηο κειέηεο ηνπ753 ζηα δχζθνια εθείλα
ρξφληα. Μεηά ηνλ πφιεκν ζπλδέζεθε πιένλ κε ηε Μφζρα. Απφ ηνπο άιινπο καζεηέο ηνπ
Β. Καιαθάηε, μερσξηζηή κλεία πξέπεη λα γίλεη ζηνλ πηαλίζηα Αιεμάληεξ Νηαλίινβηηο
Κακέλζθη (1900-1952), ν νπνίνο ζην δηάζηεκα 1923-1927 έπαηξλε καζήκαηα ΢χλζεζεο
απφ ηνλ Καιαθάηε θαη ηνλ ΢ηεξκπαηζηφθ. Ο ζπνπδαίνο απηφο ν θαιιηηέρλεο έγηλε
πξνπαγαλδηζηήο ησλ έξγσλ ησλ ζπγρξφλσλ ηνπ Ρψζσλ ζπλζεηψλ (Πξνθφθηεθ,
΢νζηαθφβηηο, ΢ηεξκπαηζηφθ, Πνπφθ, Υαηζαηνπξηάλ θ.ά.). Πξψηνο εθηέιεζε ζηελ Δ΢΢Γ
πνιιά έξγα ησλ Schoenberg, ΢ηξαβίλζθη, Milhaud, Orik θαη ζην δηάζηεκα 1941-1945 δε
ζηακάηεζε λα δίλεη ζπλαπιίεο. Μφλν ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη έδσζε παξαπάλσ
απφ 500 ζπλαπιίεο.
Ο Βι. Νηεζέβνθ (καζεηήο ηνπ Καιαθάηε, ζπλδέζεθε κε ηε Ρσζηθή πξσηνπνξία),
παξά ηελ θαξδηαθή πάζεζή ηνπ ζε πξνρσξεκέλν ζηάδην, δελ έκεηλε καθξηά απφ ηε
κνπζηθή δσή ηεο πφιεο. Αλαιακβάλεη ηε ζχλζεζε κνπζηθήο γηα ηηο παξαζηάζεηο ηνπ
λεντδξπζέληνο δξακαηηθνχ ζεαηξηθνχ ζπλφινπ ηνπ Λέληλγθξαλη θαη ηε κνπζηθή ζε κηα
πιεηάδα απφ ξαδην-ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο (Fritsï, Klyatva, Partizanka θ.ιπ.). Χο
ζεαηξηθφο θαη θηλεκαηνγξαθηθφο ζπλζέηεο, ν Νηεζέβνθ παξνπζηάδεη ζηα έξγα ηνπ κεγάιε
δφζε εθιεθηηζκνχ. Γλψξηδε άξηζηα ηελ ηερληθή ηνπ ερεηηθνχ κνληάδ. Πξηλ λα ηνλ
θαηαβάιεη ε αζζέλεηά ηνπ, ν ζπλζέηεο δνπιεχεη πάλσ ζην κπαιέην ηνπ Πεξζέαο, ζην
νπνίν παξνπζηάδεη ηα ζχγρξνλα γεγνλφηα. Ο Νηεζέβνθ, ν νπνίνο πέξαζε απφ πνιιά
θχκαηα ζην ζπλζεηηθφ ηνπ έξγν (απφ ερεηηθά πεηξάκαηα θαη απφ ην γαιιηθφ
ηκπξεζζηνληζκφ), επέδεζε απφ ηελ πνιηνξθία θαη ε πξνζνρή ηνπ ζηελ ΋ςηκε πεξίνδν ηεο
δσήο ηνπ ζηξάθεθε πξνο ηελ παηξίδα ηνπ θαη ηηο κνπζηθέο ηεο παξαδφζεηο. Με αγάπε
753
Ο Αζάθηεθ εξεχλεζε ηε κνπζηθή ηνπ πνιηνξθεκέλνπ Λέληλγθξαλη γηα ην δηάζηεκα 1942-43. Σν
1942 μεθίλεζε λα γξάθεη ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Γηα ηνλ εαπηό κνπ. Οη αλακλήζεηο γηα ηνλ Μπνξίο Β.
Αζάθηεθ (Λέληλγθξαλη, 1974), Muzïkal‟naya forma kak protses. Kniga vtoraya. Intonatsiya (Ζ κνπζηθή
θφξκα ζαλ δηαδηθαζία. Γεχηεξνο ηφκνο. Σνληζκφο), ην νπνίν νινθιεξψζεθε ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1942 θαη
εθδφζεθε ην 1947. Σελ άλνημε ηνπ 1942 ε πξνζνρή ηνπ Αζάθηεθ ζηξάθεθε ζηνλ εξσηθφ πφιεκν ησλ
Γηνπγθνζιάβσλ, ησλ Σζέρσλ θαη ησλ Ννξβεγψλ θαη έγξαςε άξζξα γηα ηε κνπζηθή ζηα θξάηε απηά θαη κηα
κνλνγξαθία γηα ηνλ Γθξηγθ, ε νπνία εθδφζεθε ην 1948. Έγξαςε επίζεο άξζξα γηα Ρψζνπο ζπλζέηεο θαη ηε
ξσζηθή κνπζηθή (ελ κέξεη δεκνζηεχζεθαλ ην 1948-49) θ.ιπ.

238
 239

απεηθφληζε ζηα έξγα ηνπ ηε ξσζηθή θχζε, ηνπο αλζξψπνπο θαη ηα ηζηνξηθά γεγνλφηα
(Shen, 1961).
Ο καζεηήο ηνπ Β. Καιαθάηε Βιαληίκηξ Φξίδε (1912-1941)754, ην φλνκα ηνπ
νπνίνπ ζπλαληήζακε ζηα πξνγξάκκαηα ζπλαπιηψλ κε έξγα ησλ θνηηεηψλ ζην Χδείν (ηεο
Σάμεο ΢χλζεζεο ηνπ Καιαθάηε, απφ ην 1927-28), άθεζε ηελ ηειεπηαία ηνπ πλνή ζην
κέησπν ηεο ιίκλεο Βνιρφβα, φπνπ εζηάιε σο αληρλεπηήο.
Ο κνπζηθνιφγνο ΢ακνπήι Μπνξίζνβηηο Φξηλη755 ζηα ρξφληα ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ
Πνιέκνπ έθαλε δηαιέμεηο ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη, εξγάζηεθε ζε εθεκεξίδεο θαη
ήηαλ ππεχζπλνο ηνπ πνιηηηζηηθνχ ηκήκαηνο ηεο ΢ηξαηησηηθήο Ηαηξηθήο Αθαδεκίαο ηεο
πφιεο. Ο θαζέλαο πξφζθεξε φ,ηη κπνξνχζε.
Απφ ην δηαδίθηπν θαη ηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο γλσξίδνπκε φηη έρνπλ γίλεη
κνπζηθνινγηθέο κειέηεο γηα ηε κνπζηθή δσή ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη:
1. Bushen A., «Podvig pianisata», Muzïka na frontakh Velikoy Otechestvennoy Voynï,
Moskva, 1979 (Α. Mπνχζελ, «Σν θαηφξζσκα ηνπ πηαλίζηα»756, ζην βηβιίν
Μνπζηθή ζηα κέησπα ηνπ Μεγάινπ Παηξησηηθνύ πνιέκνπ, Μφζρα, 1979: 217-232).
2. Grigor‟iev L.G., Platek Ya.M., Sovremennïe dirizherï, Moskva, 1969 (Λ.Γθ.
Γθξηγθφξηεθ, Γηα. Μ. Πιάηεθ, Οη ζύγρξνλνη δηεπζπληέο νξρήζηξαο, Μφζρα,
1969)757.
3. Muzïka prodolzhala zvuchat‟. 1941-1944. Sbornik. Vstupitel‟naya stat‟ya i
sostavitelstvo A.N. Kryukova, Leningrad: Muzïka, 1969 (Ζ κνπζηθή ζπλέρηδε λα
ερεί. 1941-1944. ΢πιινγή. Δηζαγσγηθφ άξζξν θαη επηκέιεηα Α.Ν. Κξηνπθφθ,
Λέληλγθξαλη: Μνπζηθή, 1969. Βηβιηνγξαθία, ζει. 292-294)758.
4. Kryukov Andrey Nikolayevich, Muzïka v kol‟tse blokadï, Moskva: Muzïka, 1973
(Α.Ν. Κξηνπθφθ, Ζ κνπζηθή ζηε δίλε (δαθηπιίδη) ηεο πνιηνξθίαο, Μφζρα: Μνπζηθή,
1973).
5. Kryukov A.N., Muzïka v gorode-fronte, Leningrad: Muzïka, 1975 (Α.Ν. Κξηνπθφθ,
Ζ κνπζηθή ζηελ πόιε-κέησπν, Λέληλγθξαλη: Δθδφζεηο Μνπζηθήο, 1975).
6. Kryukov A.N., Muzïkal‟naya zhizn‟ srazhayushchego Leningrada. Ocherki,
Leningrad: Sovetskiy kompozitor, 1985 (Α.Ν. Κξηνπθφθ, Ζ κνπζηθή δσή ηνπ
καρόκελνπ Λέληλγθξαλη. Γνθίκηα, Λέληλγθξαλη: ΢νβηεηηθφο ζπλζέηεο, 1985).
7. Kryukov A.N., Muzïka v dni blokadï: Khronika. SPb, 2000 (Α.Ν. Κξηνπθφθ, Ζ
κνπζηθή ζηηο εκέξεο ηεο πνιηνξθίαο: Υξνληθό, Αγ. Πεηξνχπνιε, 2002).

754
Βιαληίκηξ Φξίδε (Frize) (1912-1941): Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη
(ηάμε ΢χλζεζεο ησλ Β. Καιαθάηε θαη Β. ΢ηεξκπαηζηφθ). ΢ην ιπξηθφ ηαιέλην ηνπ Φξίδε ηαίξηαδαλ ηα
πνηήκαηα ησλ Πνχζθηλ, Μπινθ, Δζέληλ, Α. Αρκάηνβα, πάλσ ζε έξγα ησλ νπνίσλ ζπλέζεζε πνιιέο
ξνκάληδεο. Αλάκεζα ζηα έξγα ηνπ ζε άιια είδε είλαη θαη ηα εμήο: Γηνξηαζηηθή εηζαγσγή γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα, ε ζνπίηα Βόξεηα ζθίηζα, ην θνλζέξην γηα πηάλν θαη νξρήζηξα, κνπζηθή γηα ζεαηξηθέο
παξαζηάζεηο, ελφξγαλε κνπζηθή, θνκκάηηα γηα δηάθνξα φξγαλα. Σν ηξαγνχδη ηνπ Ο λαύηεο ηεο Γεύηεξεο
κεξαξρίαο έιαβε έπαηλν ζε δηαγσληζκφ ΢χλζεζεο, ζηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ΠΠ. Ο Φξίδε θαηαηάρζεθε ζην ηκήκα
ηνπ αλζππνινραγνχ θαη ζπλζέηε Β. Σνκίιηλ. Σν 1941 ν Φξίδε άθεζε ηελ ηειεπηαία ηνπ πλνή ζην κέησπν
ηνπ Λέληλγθξαλη.
755
΢ακνπήι Μπνξίζνβηηο Φξηλη (16/4/1884 Πξηινχθα, Ννκαξρία Πνιηάβα - 2/5/1962 Λέληλγθξαλη):
Ρψζνο κνπζηθνιφγνο θαη βηνιηλίζηαο, ππήξμε κέξνο ηνπ θνπαξηέηνπ «΢ηξαληηβάξηνπο».
756
΢ην άξζξν γίλεηαη ιφγνο γηα ηνλ Α. Κακέλζθη θαη ηα ξεζηηάι πηάλνπ πνπ έδσζε ζην πνιηνξθεκέλν
Λέληλγθξαλη.
757
To άξζξν αθνξά ηνλ Καξι Διηάζκπεξγθ θαη ηελ εθηέιεζε ηεο 7εο ζπκθσλίαο ηνπ ΢νζηαθφβηηο.
758
Σν βηβιίν παξνπζηάδεη ζηνλ θνηλφ (γηα πξψηε θνξά) αξρεηαθά πιηθά: γξάκκαηα, απνζπάζκαηα
απφ εκεξνιφγηα, αλακλήζεηο, ληνθνπκέληα, απνινγηζκνί/πξαθηηθά, αλαθνηλψζεηο, ζεκεηψζεηο απφ νκηιίεο
γηα ηε δξάζε ησλ κνπζηθψλ θνξέσλ, ζεάηξσλ, ζπλφισλ, νη νπνίνη ζπλέρπζαλ λα δνπιεχνπλ ζηελ
απνθιεηζκέλε πφιε.

239
 240

8. Kryukov A.N.,, Muzïka v efire voennogo Leningrada, (5-7379-0275-7, 416 ζει.)

[Α.Ν. Κξηνπθφθ, Ζ κνπζηθή, (κεηαδηδόκελε) ζηνλ αέξα (ζην ξαδηόθσλν) ηνπ
ζηξαηησηηθνύ Λέληλγθξαλη]759.
9. Shostakovich D.D., Posveshchennaya leningradtsam. Rasskaz kompozitora o
rozhdenii Sed‟moy simfonii. Kogda pushki gremeli, Moskva, 1975 (Νηκίηξη Νη.
΢νζηαθφβηηο, Αθηεξσκέλε ζηνπο θαηνίθνπο ηνπ Λέληλγθξαλη. Γηήγεζε ηνπ ζπλζέηε
γηα ηε γέλλεζε ηεο 7εο ζπκθσλίαο. ΋ηαλ ηα όπια ππξνβνινύζαλ, Μφζρα, 1975.
http://www.conservatory.ru/files/alm_09_01_novikova.pdf (Βηβιηνγξαθία).
10. Leningradkaya gosudarstvennaya konservatoriya v godï Velikoy Otechestvennoy
voynï, Sankt-Petersburg, 2005. (Σν Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη ζηα ρξόληα ηνπ Μεγάινπ
Παηξησηηθνύ Πνιέκνπ, Αγ. Πεηξνχπνιε, 2005).
11. Leningradskaya konservatoriya v vospominaniyakh, Kniga 2, Leningrad, 1988. (Σν
Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη ζε αλακλήζεηο, Βηβιίν 2, Λέληλγθξαλη, 1988).
12. «Leningradskoy konservatorii», Muzïkal‟naya zhizn‟, Leningrad, 1987, No 22.
(«Γηα ην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη», ζην πεξηνδηθφ Μνπζηθή δσή, Λέληλγθξαλη,
1987, αξ. 22).
13. Pamyati pogibshikh kompozitorov I muzïkovedov 1941-1945, Vïpusk 1, Mνskva
1985. (΢ηε κλήκε ησλ λεθξώλ ζπλζεηώλ θαη κνπζηθνιόγσλ 1941-1945, Σεχρνο 1,
Μφζρα, 1985).
14. Sovetskie kompozitorï– frontu, Moskva, 1989. (Οη ΢νβηεηηθνί ζπλζέηεο– γηα ην
κέησπν, Μφζρα, 1989).
http://www.encspb.ru/en/article.php?kod=2804033930 (Βηβιηνγξαθία).
15. V‟yunik A.A., Leningradskoe radio: ot blokadï do ottepeli, Moskva, 1991 (Σν
ξαδηόθσλν ηνπ Λέληλγθξαλη: από ηελ πνιηνξθία έσο ην ιηώζηκν ησλ πάγσλ, Μφζρα,
1991).

Γλσξίδνπκε απφ ηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο φηη ζηνλ Καιαθάηε απνλεκήζεθε

Έπαηλνο ζην δηαγσληζκφ ΢χλζεζεο ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη, ζηηο 5 Ννεκβξίνπ
1941760, γηα ην εκβαηήξην ηνπ γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ Zvezdï Kremlya (Σα αζηέξηα ηνπ
Κξεκιίλνπ) (1941)761. Ο Μπνξίο Αζάθηεθ ήηαλ Πξφεδξνο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ
δηαγσληζκνχ762 (Μ. Νηξνχζθηλ, 1977). Σν εκβαηήξην Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ πξφζθαηα
παίρηεθε (ζε κεηαγξαθή γηα πηάλν), ζε ζπλαπιία κνπζηθήο δσκαηίνπ κε ηίηιν «΋ια
κέλνπλ ζηνπο αλζξψπνπο», αθηεξσκέλε ζηελ 65ε επέηεην απφ ηε ιήμε ηεο πνιηνξθίαο ηνπ
Λέληλγθξαλη, ζηα πιαίζηα ηνπ 19νπ Φεζηηβάι ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
ζηηο 17 Μαξηίνπ 2010763. ΋ια ηα έξγα ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζπλαπιίαο ήηαλ απφ ζπλζέηεο
ηνπ Λέληλγθξαλη764 (αλάκεζά ηνπο θαη καζεηέο ηνπ Καιαθάηε, φπσο νη Φξίδε θαη
Μνξφδνθ), νη νπνίνη βξήθαλ ηξαγηθφ ζάλαην θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ή

759
Σν πξψην βηβιίν, αθηεξσκέλν ζηε κνπζηθή ξαδηνθσλία ηνπ Λέληλγθξαλη. Παξνπζηάδνληαη λέα
ζηνηρεία γηα ηελ 7ε ζπκθσλία ηνπ ΢νζηαθφβηηο, θαη γηα ηα άδηθα μεραζκέλα ζχλνια ηεο Ραδηνθσλίαο: ην
ζχλνιν ζπλαπιηψλ (νξρήζηξα), ην ζχλνιν ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ, ε νκάδα ζνιηζηψλ, ε ρνξσδία.
Σαπηφρξνλα δίλνληαη ζηνηρεία γηα ηε δσή ηεο πνιηνξθεκέλε πφιε, ζηα ζπίηηα θαη ζηνπο δξφκνπο ηεο νπνίαο
ερνχζε ην ξαδηφθσλν. Αλακλήζεηο θαη πξψηε δεκνζίεπζε αξρεηαθψλ πιηθψλ.
760
Β΄ βξαβείν· βξήθακε ζηηο ζεκεηψζεηο ηνπ Α. Καιαθάηε.
761
Πιεξνθνξεζήθακε φηη ε Οξρήζηξα πλεπζηψλ Μπνπξγθάο ηεο Βνπιγαξίαο έρεη παίμεη εκβαηήξην
κε παξφκνην φλνκα. Γπζηπρψο, ε παξηηηνχξα δε βξέζεθε ζηα αξρεία ηεο νξρήζηξαο, γηα λα κάζνπκε ζε πνην
ζπλζέηε αλήθεη ην έξγν απηφ.
762
΢ε θείκελα γηα ηνλ Μπνξίο Αζάθηεθ επίζεο βξίζθνπκε πιεξνθνξίεο γηα ηε κνπζηθή δσή ηεο πφιεο
ζηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο.
763
Βι. http://www.remusik.org/en/from_the_avant_garde_to_the_present_day/.
764
Vsevolod Gamaleya (1880-1942), Sergey Bershaddky (1881-1942), Mikhail Fradkin (1893-1942),
V. Kalafati (1869-1942), Boris Goltz (1913-1942), Dmitri Morozov (1882-1941), Vladimir Frize (1912-
1941), Veniamin Fleshman (1913-1941), Viktor Tomilin (1908-1941), Leonid Nikolayev (1878-1942).

240
 241

πνιεκψληαο ζην κέησπν ηνπ Β΄ ΠΠ. Σε ζπλαπιία νινθιήξσζαλ έξγα λέσλ κνπζνπξγψλ
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο [Dinara Mazitova (γελ. 1984), Aleksey Pododed (γελ. 1984),
Yevgeni Petrov (γελ. 1973)], αθηεξσκέλα ζηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν. Οη
νξγαλσηέο ηεο ζπλαπιίαο ζπγθέληξσζαλ ην πξσηφηππν πιηθφ απφ ηα Σκήκαηα
ρεηξνγξάθσλ ηεο Δζληθήο βηβιηνζήθεο, Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη ηνλ Οίθν ηνπ
Ραδηνθψλνπ765.
Σνλ Οθηψβξην ηνπ 2010, ιίγν πξνηνχ νινθιεξσζεί ε ζπιινγή ησλ ζηνηρείσλ γηα
ηελ παξνχζα δηαηξηβή, επηθνηλσλήζακε κε ηελ θα Γηειέλα Βιαληίκηξνβλα, Τπεχζπλε
βηβιηνζεθψλ ηεο Σειεφξαζεο θαη ηνπ Ραδηνθψλνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη απνθηήζακε
θσηναληίγξαθν απφ ην εμψθπιιν θαη ηελ πξψηε ζειίδα ηνπ εκβαηεξίνπ Σα αζηέξηα ηνπ
Κξεκιίλνπ ηνπ Β. Καιαθάηε. Νέα ζηνηρεία πξνζηέζεθαλ απφ ηελ ργ παξηηηνχξα θαη ηελ
θαηαγξαθή ηνπ αξρεηαθνχ πιηθνχ. Ζ κνλαδηθή παξηηηνχξα πνπ δηαζψζεθε απφ ην έξγν
είλαη γξακκέλε γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (θαη φρη γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, φπσο
αλαθέξεηαη ζηηο εγθπθινπαίδεηεο). Ο ηίηινο ηνπ έξγνπ είλαη «Δκβαηήξην», ελψ «Σα
αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ» είλαη ε κεηαγελέζηεξε νλνκαζία ηνπ. ΢ηελ ργ παξηηηνχξα δελ
αλαθέξεηαη ε εκεξνκελία ζχλζεζεο. ΢χκθσλα κε ηε Γηειέλα Βιαληίκηξνβλα, ηα έγρνξδα
φξγαλα ληνπκπιάξνπλ ηα πλεπζηά (ζε φιε ηε δηάξθεηα ηνπ έξγνπ), θαη ζαλ γεληθφ
ζπκπέξαζκα ην εκβαηήξην κπνξεί λα παηρηεί ζε απηή ηε κνξθή απεπζείαο θαη απφ
νξρήζηξα πλεπζηψλ (απηφ δηθαηνινγεί θάπσο ηα ιάζε ζηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο φηη
«Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ» ήηαλ γξακκέλν γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ). Σν εκβαηήξην
παίρηεθε ην 1941, αθνχζηεθε ζην ξαδηφθσλν ηνπ Λέληλγθξαλη, θαη χζηεξα ηνπ
απνλεκήζεθε έπαηλνο (Β΄ βξαβείν) ζε δηαγσληζκφ ζχλζεζεο θαιχηεξνπ ηξαγνπδηνχ θαη
εκβαηεξίνπ, πνπ λα είλαη αθηεξσκέλν ζηελ 24ε επέηεην ηεο Οθησβξηαλήο επαλάζηαζεο. Ο
δηαγσληζκφο απηφο πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1941 (θαη φρη ην 1942, φπσο αλαθέξνπλ ηα
ιήκκαηα ζηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο), θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ
Λέληλγθξαλη. Γηαζέζηκε ερνγξάθεζε ηνπ έξγνπ δελ ππάξρεη, δεδνκέλνπ φηη ην Ραδηφθσλν
ηνπ Λέληλγθξαλη πξσηνιεηηνχξγεζε ζηηο 24-12-1924 θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο
δε ζηακάηεζε πνηέ λα εθπέκπεη, εκςπρψλνληαο ηνπο θαηνίθνπο ηεο πφιεο.
Αθνχ ιάβακε ην θσηναληίγξαθν απφ ην εμψθπιιν θαη ηελ πξψηε ζειίδα ηνπ
εκβαηεξίνπ Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ, καο πεξίκελε κηα αθφκα κεγαιχηεξε έθπιεμε. Ζ
αξρή ηνπ έξγνπ είλαη φκνηα κε ην εκβαηήξην Torzhestvennïy Marsh udarnikov/
Θξηακβεπηηθό Βήκα ησλ πξσηνπόξσλ, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Μη χθεζε
κείδνλα, έξγν 25 (1932). Οη ζεκεηψζεηο γηα ηε δπλακηθή αγσγή θαη ην ηέκπν είλαη πην
αλαιπηηθά γξακκέλεο ζην έξγν 25.
Όζηεξα απφ πξσηνβνπιία ηνπ θ. Υ. Ξαλζνπδάθε, έγηλε ε ςεθηαθή επεμεξγαζία ηνπ
έξγνπ 25 ηνπ Β. Καιαθάηε, ηελ νπνία ζηε ζπλέρεηα δσξίζακε ζην Οίθν ηνπ Ραδηνθψλνπ
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. ΢πκπεξηιάβακε επίζεο ηηο πιεξνθνξίεο πνπ είρακε γηα ηε ζχλζεζε
(θαηά παξαγγειία ηνπ Soyuzkino, 1931), ηελ εθηέιεζε θαη ηηο δηάθνξεο κνξθέο ηνπ έξγνπ
ζην Αξρείν Καιαθάηε. Οη ζπλεξγάηεο ηεο βηβιηνζήθεο αληαπνθξίζεθαλ θαη ζχγθξηλαλ ηηο
ργ παξηηηνχξεο ησλ δχν εκβαηεξίσλ. Ο ζθνπφο ήηαλ λα ζηγνπξεπηνχκε εάλ πξφθεηηαη γηα
ην ίδην κνπζηθφ θείκελν ή αλ ν ζπλζέηεο έθαλε δηάθνξεο παξαιιαγέο ζην βήκα Σα αζηέξηα
ηνπ Κξεκιίλνπ. Σειηθά, πξφθεηηαη γηα ηνλ ίδην έξγν, αιιά κε δηαθνξεηηθφ ηίηιν θαη ρσξίο
εκεξνκελία, κε ειάρηζηεο θαη φρη ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηε κεηαγελέζηεξε παξηηηνχξα ηνπ
εκβαηεξίνπ Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ. Ζ ζχλζεζε ηεο νξρήζηξαο είλαη αθξηβψο ίδηα, ελψ

765
Ο Οίθνο ηνπ Ραδηφθσλνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ζπγρσλεχηεθε κε ηελ Σειεφξαζε θαη ην
Ραδηφθσλν ηνπ Καλαιηνχ 5 ηεο ζπκπξσηεχνπζαο. ΢ην θνξέα απηφ ιεηηνπξγνχλ μερσξηζηά δπν βηβιηνζήθεο
(βηβιηνζήθε θαη Μνπζηθή βηβιηνζήθε, ζηελ νπνία ππάξρνπλ δχν ηκήκαηα: Σππσκέλεο παξηηηνχξεο θαη
Σκήκα ρεηξνγξάθσλ). Ζ ργ παξηηηνχξα ηνπ εκβαηεξίνπ γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ
ηνπ Β. Καιαθάηε θπιάζζεηαη ζηε Μνπζηθή βηβιηνζήθε ηνπ Οίθνπ Ραδηφθσλνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
(Inventarniy nomer 53517), βι. ζει. 3 θαη ηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ, αξ. 106. Zvezdï Kremlya.

241
 242

κεξηθέο αιιαγέο ππάξρνπλ ζηηο ζειίδεο 9 θαη 10. Μαο αλαθέξζεθαλ κεξηθά παξαδείγκαηα:
ζην εκβαηήξην Θξηακβεπηηθό Βήκα ησλ πξσηνπόξσλ ππάξρεη κηα επηπιένλ πξφζζεζε κε
κνιχβη γηα 5 κέηξα (ζην θελφ κεηαμχ ησλ θξνπζηψλ θαη ησλ έγρνξδσλ), ε νπνία δελ είλαη
πεξαζκέλε ζηε λέα κνξθή ηνπ έξγνπ. ΢ηε ζειίδα 10, ην ηειεπηαίν κέηξν ηεο 1εο
ηξνκπέηαο ηεο πξνγελέζηεξεο ργ παξηηηνχξαο δελ είλαη πεξαζκέλν ζηε λέα κνξθή ηνπ
εκβαηεξίνπ. Οη ππφινηπεο κηθξναιιαγέο είλαη ζην ίδην ζηπι· νξηζκέλα κέηξα απφ ηα
φξγαλα ηεο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο έρνπλ θαηαξγεζεί ζηε κεηαγελέζηεξε παξηηηνχξα ηνπ
έξγνπ. Κξίλακε ηελ πιεξνθνξία απηή ηδηαίηεξα ζεκαληηθή γηα ηελ έξεπλα καο, επεηδή
ηψξα είκαζηε απνιχησο βέβαηνη φηη δηαζέηνπκε κηα πξνγελέζηεξε κνξθή ηνπ ηειεπηαίνπ
έξγνπ «Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ» ζην Αξρείν Β. Καιαθάηε, δηφηη ην έξγν ζηελ νπζία
είλαη κηα αληηγξαθή κε ειάρηζηεο αιιαγέο απφ ην έξγν 25, γξακκέλν πξηλ απφ κηα
δεθαεηία.
Μηα πξνγελέζηεξε πιεξνθνξία απφ ην δηαδίθηπν, ηελ νπνία έρνπκε αλαθέξεη,
αθνξά ην 16ν δηεζλέο κνπζηθφ θεζηηβάι ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο «Zemlya
detey» (Ζ γε ησλ παηδηψλ), ζηηο 22-3-2005, ζηελ αίζνπζα ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ ηεο
Αγ. Πεηξνχπνιεο. Δθεί, ζηα πιαίζηα ηεο ζπλαπιίαο «Οη ζπλζέηεο ηνπ Λέληλγθξαλη ζηα
ρξφληα ηνπ Μεγάινπ Παηξησηηθνχ Πνιέκνπ», παξνπζηάζηεθαλ έξγα ησλ ζπλζεηψλ
Δβιάρνθ, ΢ηεξκπαηηφθ, Καιαθάηε [Νύρηα ζην Γθνπξδνύθ, έξγν 5 (1901)], Γθφιηο,
Είβνηνθ, Μπφγθληαλνθ-Μπεξεδφθζθη, ΢βάξηο (καζεηή ηνπ Καιαθάηε, δελ έρνπκε πνιιέο
πιεξνθνξίεο γηα απηφλ), Λέβη, Μαηβέγηεθ, Νη. ΢νινβηφθ, Οθνχλεθ θ.ά766.
Γπζηπρψο ζην δηαδίθηπν δε δεκνζηεχεηαη ηίπνηα ζρεηηθφ κε ην δηαγσληζκφ
ζχλζεζεο ηνπ 1941, φπνπ βξαβεχζεθε ν Β. Καιαθάηεο. Ίζσο λα ππάξρνπλ αλαθνξέο θαη
ελδείμεηο ζε πνηα ηζηνξηθά αξρεία βξίζθνληαη ηα ληνθνπκέληα ζε ζρέζε κε ην κνπζηθφ
γεγνλφο (αιιά ρξεηάδεηαη ε έξεπλα λα γίλεη ζηε Ρσζία, φπσο ε έξεπλα πνπ
πξαγκαηνπνηήζεθε πξφζθαηα απφ Ρψζνπο κνπζηθνιφγνπο, γηα ηε ζπλαπιία ζηηο 17-3-
2010). Δλψ ηνλίδεηαη ε κεγάιε πλεπκαηηθή θίλεζε θαη ε πξνζθνξά ησλ Ρψζσλ πνηεηψλ,
ζπγγξαθέσλ, κνπζηθψλ θαη εζνπνηψλ ζηηο δχζθνιεο εκέξεο ηνπ απνθιεηζκνχ, νη
πεξηζζφηεξεο αλαθνξέο ζην δηαδίθηπν αθνξνχλ ηελ 7ε ΢πκθσλία (ηνπ Λέληλγθξαλη) ηνπ
΢νζηαθφβηηο, ηελ εθηέιεζε θαη ηνπο εθηειεζηέο ηεο.
Δπίζεο, δελ έρεη δηαζσζεί ην Δκβαηήξην ηνπ Β. Καιαθάηε, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ
(1941). ΋κσο ε ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα ηνπ έξγνπ έρεη δεκνζηεπζεί ζηελ εθεκεξίδα
Krasnoznamenets (Κφθθηλε ζεκαία), ζηηο 27 Μαξηίνπ 1941767 (ζχκθσλα κε ηνλ
Καηάινγν ηνπ Α. Καιαθάηε). Ο Α. Καιαθάηεο αλαθέξεη φηη ν παηέξαο ηνπ, φζν ήηαλ ελ
δσή, ζπλέζεζε θαη ηξαγνχδηα κε παηξησηηθφ πεξηερφκελν, αιιά νχηε απηά έθηαζαλ ζε
εκάο.
΢ην Αξρείν Καιαθάηε δηαζψδεηαη έλα απφ ηα θαιχηεξα έξγα ηνπ ζπλζέηε, ην
Οθηέην γηα θιάνπην, φκπνε, θιαξηλέην, θαγθφην, βηνιί, βηφια, βηνινληζέιν θαη πηάλν, ζε
΢η χθεζε κείδνλα (6/29-9-1941). Ίζσο ν ζπλζέηεο είρε ηελ έκπλεπζε γηα ην ζπγθεθξηκέλν
έξγν θαηά ηηο πξψηεο εκέξεο ηνπ πνιέκνπ (σο ην ΢επηέκβξην ηνπ 1941 ηα πξψηα ηξία
κέξε ηεο Έβδνκεο ΢πκθσλίαο ηνπ ΢νζηαθφβηηο ήηαλ ήδε γξακκέλα). Γλσξίδνπκε φηη ε
πξψηε εθηέιεζε ηνπ Οθηέηνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 16-6-1941, ζηελ Έλσζε

766
Γελ γλσξίδνπκε εάλ θάπνηνη απφ απηνχο ηνπο ζπλζέηεο επίζεο παξέκεηλαλ ζην πνιηνξθεκέλν
Λέληλγθξαλη (ν Β. ΢ηεξκπαηζηφθ είρε αλαρσξήζεη).
767
΢χκθσλα κε ηνλ Α. Καιαθάηε, ην Δκβαηήξην δεκνζηεχζεθε ζηελ εθεκεξίδα Krasnoznamenets ηνπ
Κφθθηλνπ ζηξαηνχ, ηεο ΢ηξαηησηηθν-κεραληθήο ΢ρνιήο ζην φλνκα ηνπ ζηξαηεγνχ «Α. Εληάλνθ»
Λέληλγθξαλη, αξ. 20, ζηηο 27 Μαξηίνπ 1941. Γηαζψδεηαη ε αληηγξαθή ηνπ Α. Καιαθάηε απφ ηε
ζπγθεθξηκέλε εθεκεξίδα (δχν επηζηνιέο· ηνπ ζπλζέηε θαη ηεο ΢ηξαηησηηθήο ζρνιήο), αιιά δελ έρνπκε
αληηγξαθή απφ ην έξγν. ΢ηελ επηζηνιή ηνπ ν ζπλζέηεο αλαθέξεη φηη ην έξγν ηνπ αθηεξψλεηαη ζηελ 23 ε
επεηείνπ απφ ηελ ίδξπζε ηεο ΢ρνιήο θαη ζηελ απάληεζε ηεο ΢ρνιήο –ππνγξάθεη ν ινραγφο Σζίξκαλ– πσο
ην έξγν απηφ θαλεξψλεη ηελ αγάπε ηνπ ζπλζέηε γηα ηνλ Κφθθηλν ζηξαηφ θαη φηη ην Δκβαηήξην ηνπ Β.
Καιαθάηε έρεη γίλεη απνδεθηφ απφ ηε Γηνηθνχζα Δπηηξνπή.

242
 243

Μνπζνπξγψλ ηνπ Λέληλγθξαλη, απφ ηνπο ζνιίζηεο ηνπ ζεάηξνπ Κίξνθ (Μαξίηλζθη) θαη ηνλ
θαζεγεηή ΢αληαξφθζθη (Shandarovsky)768. Έξγν κε ζνιηζηηθή γξαθή, ζην νπνίν θάζε
φξγαλν απνθηά ηε δηθή ηνπ εθθξαζηηθή ρξνηά, ην Οθηέην εθθξάδεη ηα δπλαηά
ζπλαηζζήκαηα θαη ηελ αλζξψπηλε αλεζπρία ηεο αλακνλήο ηνπ πνιέκνπ θαη νμχλεη ηελ
αγσλία ηνπ αθξναηή.
Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, ην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη
θαη έλα κέξνο απφ ηε Βηβιηνζήθε ηνπ εθθελψζεθαλ. Σν πξνζσπηθφ θαη ηα πιηθά
κεηαθέξζεθαλ ην 1941 ζηελ Σαζθέλδε θαη επέζηξεςαλ ζηελ πφιε ην θζηλφπσξν ηνπ
1944. Σν θηίξην ηνπ Χδείνπ769 ππέζηε ζνβαξέο δεκηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο
ηνπ Λέληλγθξαλη. Μεηά ηε ιήμε ηνπ πνιέκνπ, φηαλ ε θαηάζηαζε είρε ζηαζεξνπνηεζεί,
ζηηο 7-3-1950, νη πξψελ ζπλάδειθνη θαη θαζεγεηέο ζηελ Δθηέιεζε ζην Χδείν
παξνπζίαζαλ ην Οθηέην ηνπ Β. Καιαθάηε, ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη, σο θφξν
ηηκήο ζηε κλήκε ηνπ ζπλαδέιθνπ ηνπο.
Σέινο, πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη ζηα ρξφληα ηνπ Β΄ΠΠ ην βαζηθφ ζέκα θαη ε θχξηα
θαηεχζπλζε ζηε ζνβηεηηθή ηέρλε έγηλε ν εξσηθφο πφιεκνο θαη ε αληίζηαζε ησλ ιαψλ ηεο
Δ΢΢Γ ζηνλ ερζξφ. ΢χκβνιν ηεο ελφηεηαο ηνπ ιανχ έγηλαλ ηα παηξησηηθά θαη ιπξηθά
ηξαγνχδηα. Πνιινί ζπλζέηεο αζρνιήζεθαλ κε επηηπρία κε απηφ ην είδνο770. ΋ζνλ αθνξά ηε
ζνβαξή κνπζηθή, έληνλν πάζνο πεξηέρνπλ ε 8ε ζπκθσλία ηνπ ΢νζηαθφβηηο (1943), ε 22ε
θαη 24ε ζπκθσλία ηνπ Μηαζθφθζθη (1941, 1943), ε 2ε ζπκθσλία (΢πκθσλία κε ηηο
θακπάλεο) ηνπ Α. Υαηζαηνπξηάλ (1943), ε 2ε ζπκθσλία ηνπ Σ. Υξέλληθνθ (1942), ε 5ε ηνπ
Πξνθφθηεθ (1944), ε 2ε ηνπ Μνπξαληέιη θ.ιπ. Ζ κνπζηθή παηξησηηθή θίλεζε έζηξεςε ηελ
πξνζνρή ηεο ζηε ξσζηθή ηζηνξία θαη ινγνηερλία771. ΢ηηο πξψελ Γεκνθξαηίεο ηεο Δ΢΢Γ
παξαηεξήζεθε κηα θίλεζε γηα επηζηξνθή ηνπ εζληθνχ πεξηερνκέλνπ ζηελ φπεξα θαη ζην
κπαιέην772. Ζ ζπκκεηνρή ησλ δηάζεκσλ εθηειεζηψλ773, νη νπνίνη έπαηξλαλ ην ξφιν ηνπο
ζνβαξά, ήηαλ ηδηαίηεξα έληνλε: έδηλαλ ζπλαπιίεο ζην κέησπν θαη ζηα κεηφπηζζελ θαη,
κέζσ ηνπ ξαδηνθψλνπ, ε κνπζηθή ηνπο αθνπγφηαλ ζε φιε ηελ ρψξα774. Γε ζηακάηεζαλ ηε
ιεηηνπξγία ηνπο ζπγθεθξηκέλεο νξρήζηξεο, ζέαηξα, εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα, πνιιά απφ ηα
νπνία εθθελψζεθαλ. ΢ην κέησπν ζπλέρεηα γίλνληαλ ζπλαπιίεο, γηα λα αλεβάδνπλ ην εζηθφ
θαη ην πλεχκα ησλ ζηξαηησηψλ. Σέινο, ην ζέκα ηνπ πνιέκνπ βξήθε ζέζε ζηα έξγα ησλ
Ρψζσλ κνπζνπξγψλ θαη ζηε δεχηεξε πεληαεηία ηνπ ‟40 775.

768
Μάιινλ ν Α. Καιαθάηεο έθαλε ιάζνο ζην ζπγθεθξηκέλν φλνκα. Οη ζπκκεηέρνληεο ζηε Β΄
εθηέιεζε ηνπ Οθηέην ήηαλ νη Ε.Ο. ΢αληαξφθζθαγηα, Β.Η. ΢εξ (καζεηήο ηνπ Καιαθάηε, ε ΢αληαξφθζθαγηα
θαη ν ΢εξ πξαγκαηνπνίεζαλ ηελ Α΄ θαη Β΄ εθηέιεζε ηνπ Πηάλν Σξίν, ην 1932), Η.Λ. Λεβηηάλ, Μπ.Β. Σξίδλν,
Β.Η. Γθέλζιεξ, Νη. Φ. Δξέκηλ, Γθ. ΢. Μηράιεθ, Α.Α. Παξίζηλ.
769
΢ηελ νξνθή ηνπ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ, ιεηηνπξγνχζε νκάδα ηεο
αληηαεξνπνξηθήο άκπλαο, ζηελ νπνία ππεξέηεζε γηα ιίγν δηάζηεκα θαη ν Νη. ΢νζηαθφβηηο. ΢ην πφζην απηφ
άξρηζε λα ζπλζέηεη ηελ πεξίθεκε 7ε ΢πκθσλία (1942).
770
Α.Β. Αιεμάληξνθ, Sveshchennaya voyna (Ηεξφο πφιεκνο), Β.Α. Μπέιηη, Μ.Η. Μπιάληεξ, Ν.Β.
Μπνγθνπζιφθζθη, Β.Γθ. Εαράξνθ, Κ.Γηα Ληζηφθ, Μπ.Α. Μνθξννχζνθ, Α.Γθ. Νφβηθνθ, Β.Π. ΢νινβηφθ-
΢εληφη, Μ.Γθ. Φξάληθηλ, Σ.Ν. Υξέλληθνθ θαη πνιινί άιινη ζπλζέηεο.
771
Π.ρ. ε φπεξα Πόιεκνο θαη εηξήλε ηνπ Πξνθφθηεθ (1943, είρε θαη άιιεο επηκέιεηεο), ε κνπζηθή
ζηελ ηαηλία Ηβάλ ν ηξνκεξόο ηνπ Πξνθφθηεθ (1942), ην νξαηφξην Skazanie o bitve za Russoyu zemlyu
(Παξακχζη γηα ηε κάρε γηα ηε Ρσζηθή γε) ηνπ ΢απφξηλ (1944) θ.ιπ.
772
Π.ρ. ζηηο φπεξεο ησλ Κνδιφθζθη, Ulugbeg (1942), Ενπκπαλφθ θαη Υακίληη, Abay (1944), Κ.
Καξάγεθ θαη Γθαληδίεθ, Rodina (Παηξίδα) (1945), ζην κπαιέην ηνπ Υαηζαηνπξηάλ, Gayane (1942) θ.ιπ.
773
Πάλσ απφ 473.000 ζπλαπιίεο παξνπζηάζηεθαλ ζην κέησπν, ζηα πην θνληηλά ζεκεία ηεο κάρεο.
Αθνχζηεθαλ άξηεο απφ φπεξεο, ηξαγνχδηα, κνπζηθή δσκαηίνπ θαη ζπκθσληθή κνπζηθή. Οη πην γλσζηνί
εθηειεζηέο, νη Β. Μπάξζνβα, Μ. Μηράηινθ, Νη. ΋ηζηξαρ, Δ. Γθίιειο, Γηα. Φιηέξ θ.ά., ζπκκεηείραλ ζηηο
ζπλαπιίεο.
774
΢ην ξαδηφθσλν φιε ε ρψξα άθνπγε ηηο εθηειέζεηο ησλ πηαληζηψλ Μ. Γηνχληηλα, Δ. Γθίιειο, ΢.
Ρίρηεξ, ηνλ βηνινλίζηα Νη. ΋ηζηξαρ θαη πνιινχο άιινπο αγαπεκέλνπο θαιιηηέρλεο.
775
Π.ρ. ε φπεξα ηνπ Κακπαιέθζθη, Sem‟ya Tarasa (Ζ νηθνγέλεηα ηνπ Σαξάο), Μέηηνπο, Maladaya
gvardiya (Νένη θξνπξνί) (1947-1950), ην νξαηφξην ηνπ Πξνθφθηεθ, Na strazhe mira (΢ηε ζθνπηά ηεο

243
 244

6.2.3. Δπίινγνο. Σν 1969: ε επέηεηνο γηα ηα 100 ρξόληα από ηελ γέλλεζε ηνπ
Βαζίιε Π. Καιαθάηε.
Ο πξψηνο πνπ κειέηεζε ην έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε ήηαλ ν γηνο ηνπ, ν Αλαηφιη
Καιαθάηεο (γελ. 1911), επίζεο κνπζηθφο θαη ζπλζέηεο. Ο Αλαηφιη αλαθέξεη φηη ζηε
δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο «θαηαζηξάθεθαλ ηα πάληα κε βάξβαξν θαη άθαξδν ηξφπν: ηα
πξνζσπηθά αληηθείκελα ηνπ παηέξα ηνπ, ηα ζεκεηψκαηα, ηα εκεξνιφγηά ηνπ, νη
θσηνγξαθίεο κε ηα απηφγξαθα». Σν Αξρείν (έξγα, αθίζεο, πξνζσπηθφ αξρείν, εθεκεξίδεο,
πεξηνδηθά, ζπιινγή απφ παιηά ξνιφγηα θ.ά.) παξέκεηλε ζην ζπίηη ηνπ Β. Καιαθάηε θαη
κεηά ην ζάλαηφ ηνπ, ην 1942, ζηε δηεχζπλζε «Λέληλγθξαλη, νδφο Moskovskaya, αξηζκφο
6». Μεηά ηε ιήμε ηεο πνιηνξθίαο ηεο πφιεο, ην Αξρείν πέξαζε ζην γην ηνπ Αλαηφιη, ν
νπνίνο δψξηζε θάπνηα απφ ηα έξγα ηνπ παηέξα ηνπ ζε βηβιηνζήθεο θαη Σκήκαηα
ρεηξνγξάθσλ ηνπ Λέληλγθξαλη.
΢ην αξρείν Καιαθάηε θπιάζζνληαη θαη θάπνηα άιια ρεηξφγξαθα ζεκεηψκαηα ηνπ
Αλαηφιη Καιαθάηε:
1. «Ο Β. Καιαθάηεο ζηα ηειεπηαία ρξόληα ηεο δσήο ηνπ δνύιεπε κε παηδηθέο νξρήζηξεο θαη έγξαθε γηα
απηέο πξνζαξκνγέο δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ (επηβεβαηώλεηαη από ηελ εξγνγξαθία ηνπ ζπλζέηε 1937-1941). Ο Β.
Καιαθάηεο ζπλέρηζε λα ζπλζέηεη ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη. ΢πλέζεζε ηξαγνύδηα (δε δηαζώζεθαλ), ην
Δκβαηήξην γηα νξρήζηξα πλεπζηώλ («Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ», Β΄ βξαβείν). Πέζαλε από πείλα ηνλ
Ηαλνπάξην/Μάξηην ηνπ 1942. Ο ζάλαηνο ηνπ…».
2. «΋ζνη ηνλ γλώξηδαλ, έιεγαλ όηη ήηαλ θαιόο, καιαθόο άλζξσπνο θαη όηη δε κηινύζε πνιύ. Ήηαλ
ζεκλόο θαη ληξνπαιόο. Απηά έιεγαλ νη Γθάνπθ, Εηιόηη, Γηάζηξεκπηζεθ, επίζεο θαη ν Βιαληίκηξ Ρίκζθη-
Κόξζαθνθ κνπ είπε ην ίδην».

Αθνινπζψληαο ηελ νηθνγελεηαθή παξάδνζε, ν Αλαηφιη Καιαθάηεο απφ ην ζρνιείν

μεθίλεζε λα νξγαλψλεη ζπλαπιίεο. ΢πνχδαζε ζηελ πξψελ Βαζηιηθή ρνξσδία
παξεθθιεζίνπ (ζήκεξα «Αθαδεκατθή Υνξσδία ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο» ζην φλνκα ηνπ
«Γθιίλθα»), θαη έθαλε ηξεηο ζεηξέο καζεκάησλ ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη. ΢ε ειηθία 22
εηψλ δηεχζπλε ηδαδ νξρήζηξα. ΢ηελ δεθαεηία ηνπ ‟30, πξηλ απφ θάζε παξάζηαζε, νη
κνπζηθνί έπαηδαλ ζην θνπαγηέ ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ, δηαζθεδάδνληαο ηνπο αθξναηέο.
΢χληνκα ην λέν ζχλνιν μεθίλεζε λα δίλεη ζπλαπιίεο ζε δηαθνξεηηθέο πφιεηο ηεο Ρσζίαο.
Έπαηξλε αλαβνιέο απφ ην ζηξαηφ σο ην 1940 θαη, ζην ηέινο, αλαγθάζηεθε λα ζπνπδάζεη
ζην ΢ηξαηησηηθφ–κεραληθφ Ηλζηηηνχην, ζην φλνκα ηνπ «ζηξαηεγνχ Φξνχλδε776», ην νπνίν
ηφηε ζηεγαδφηαλ ζην Μέγαξν ηνπ Παχινθζθ.
΋ηαλ μεθίλεζε ν πφιεκνο, ην Ηλζηηηνχην κεηαθέξζεθε ζηελ Κνζηξφκ. Έλα κέξνο
ησλ ζπνπδαζηψλ ζηάιζεθαλ ακέζσο ζηνλ πφιεκν. Ο Αλαηφιη Καιαθάηεο εζηάιε σο
κεραληθφο πνιπβφινπ ζηελ παζίγλσζηε 65ε κεξαξρία ηεο ΢ηβεξίαο. Ζ κεξαξρία θάιππηε
ην κέησπν ηεο ιίκλεο Βνιρφβαο, πξνζηαηεχνληαο ην Λέληλγθξαλη απφ ηελ πιεπξά ηεο
ιίκλεο Λαληφδ.
΢ην βηβιίν ηνπ Σ.Π. Αληξέηθφβηηο, Πνιεκνύζακε ζηε Βνιρόθ (Λέληλγθξαλη, 1986:
104-105), αλαθέξεηαη ην φλνκα ηνπ Αλαηφιη Καιαθάηε. Σφηε ν Αλαηφιη ζπλέζεζε
δεκνθηιή παηξησηηθά ηξαγνχδηα, ην θείκελν ησλ νπνίσλ ππάξρεη ζην ζπγθεθξηκέλν
βηβιίν. Ήηαλ επηθεθαιήο ηεο ζηξαηησηηθήο νξρήζηξαο (βι. ηηο πξσηφηππεο θσηνγξαθίεο,
αξ. 151 ζην Καηάινγν ηεο Έθζεζεο). ΢ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη, ν
Αλαηφιη ηξαπκαηίζηεθε. ΋ηαλ αλάξξσζε, ηνλ έζηεηιαλ ζην κέησπν ηεο Κνξειίαο. Σν

εηξήλεο) (1950), ην ζπκθσληθφ πνίεκα ηνπ Γθαληδίεθ, Za mir (Γηα ηελ εηξήλε) (1951), ηελ νπεξέηα ηνπ
Νηνπλαέθζθη, Volnïy veter (Διεχζεξνο άλεκνο) (1947) θ.ιπ. Αλάκεζα ζηα ζεκαληηθά ζπκθσληθά έξγα ηεο
πεξηφδνπ ήηαλ θαη ηα εμήο: ΢νζηαθφβηηο, 9ε ζπκθσλία, o θσλεηηθφο θχθινο ηνπ Από ηελ εβξατθή ιατθή
πνίεζε (1948), Πξνθφθηεθ, 6ε ζπκθσλία, Μηαζθφθζθη, 27ε ζπκθσλία θ.ιπ.
776
Μηραήι Βαζίιηεβηηο Φξνχλδε (Frunze) [2/2 (21/1) 1885 Σνπξθεζηάλ – 31/11/1925]: Ρψζνο
ζηξαηεγφο.

244
 245

1944 ν Αλαηφιη Καιαθάηεο πνιεκνχζε ζην Πζθνθ θαη θαηά ηχρε ζψζεθε απφ βέβαην
ζάλαην. Ζ ιήμε ηνπ πνιέκνπ ηνλ βξήθε ζην Βεξνιίλν.
Μεηά ηνλ πφιεκν εξγάζηεθε σο πηαλίζηαο ζηα γξαθεία ηεο Παλζνβηεηηθήο
θαιιηηερληθήο πεξηνδίαο (Vsesoyusnoy Gastrol‟byuro), ηκήκα ηνπ Λέληλγθξαλη. Σν 1960
αξξψζηεζε βαξηά απφ ηα παιηά πνιεκηθά ηξαχκαηα, ήηαλ θαηάθνηηνο γηα έλα ρξφλν θαη
ηνπ ρνξεγήζεθε αλαπεξηθή ζχληαμε, ρσξίο φκσο δηθαίσκα λα εξγάδεηαη. Σφηε ν Αλαηφιη
Καιαθάηεο έζηξεςε ηελ πξνζνρή ηνπ ζηελ θαιιηηερληθή εξαζηηερλία. ΢ην ηέινο ηεο
δεθαεηίαο ηνπ ‟60 ππήξμε δηεπζπληήο ηεο Φηιαξκνληθήο ηνπ Καδαθζηάλ (γηα κεξηθά
ρξφληα, ζχκθσλα κε ηελ αληςηά ηνπ Ρηλθνιίηα Καιαθάηε, ε νπνία ηφηε παληξεχηεθε). ΢ηε
δεθαεηία ηνπ ‟60 ζε θάπνηα ζπλαπιία γλσξίζηεθε κε ηελ ηξαγνπδίζηξηα Μαξγαξίηα
Γθξίζηλα (γελ. 1929 ζην Λέληλγθξαλη) θαη κε κεγάιε ραξά δέρζεθε λα ηελ ζπλνδεχεη ζην
πηάλν. Απφ ηφηε δε ρψξηζαλ πνηέ. Σν 1964 ην θαιιηηερληθφ δεχγνο βξέζεθε ζηε Γηάιηα.
Δθεί νξγάλσζαλ ηελ παξάζηαζε ηεο φπεξαο Pagliacci777 θαη κεξηθέο ζπλαπιίεο κε
θσλεηηθή κνπζηθή. Σνπο πξνηάζεθε λα εξγαζηνχλ ζηελ Αξκελία θαη ζηελ Οπθξαλία.
Απηνί φκσο πξνηίκεζαλ λα γπξίζνπλ ζην αγαπεκέλν ηνπο Λέληλγθξαλη. Οη γξαθεηνθξάηεο
ζηελ πξψελ πξσηεχνπζα, σζηφζν, δελ ηνπο επέηξεπαλ λα δνπιεχνπλ καδί. Απφ ηφηε, ε
ηχρε ηνπο νδήγεζε ζηνλ Γηαξνπζιάθ.
Δθεί βξηζθφηαλ ζε πεξηνδεία ην ζχλνιν ηνπ ξσζηθνχ δξακαηηθνχ ζεάηξνπ ηεο
Σζνπβαζίαο. Ο θαιιηηερληθφο δηεπζπληήο ηνπο αλαθνίλσζε φηη ππάξρνπλ ζέζεηο ζηε λέα
Φηιαξκνληθή Οξρήζηξα ηεο πφιεο. Έηζη, ην δεχγνο βξέζεθε ζηελ Σζεκπνμάξη, κηα κηθξή
επαξρηαθή πφιε, κε νξαηέο θπζηθέο νκνξθηέο. Οη θάηνηθνη ηνπο ππνδέρζεθαλ ζεξκά θαη κε
αγάπε θαη ηνπο δφζεθε ε δπλαηφηεηα λα ζπκκεηέρνπλ ζε ζπλαπιίεο. Αξγφηεξα
παξνπζίαδαλ πξσηνπνξηαθά πξνγξάκκαηα, ηα νπνία ζπκπεξηειάκβαλαλ θσλεηηθή
κνπζηθή απφ ζπλζέηεο ηεο Σζνπβαζίαο (Α. Αζιακάο, Φ. Λνχθηλ, Γθ. Λέκπεληεθ, Β.
Υνληηάληεθ). Δπάμηα θέξδηζαλ ηνπο ηίηινπο ησλ Σηκεκέλσλ θαιιηηερλψλ ηεο Απηφλνκεο
Γεκνθξαηίαο. Ζ Μαξγαξίηα Γθξίζηλα δέρζεθε λα καο παξαρσξήζεη ζπλέληεπμε, καδί κε
ηνλ Αλαηφιη, ην 2005 (Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο, Φ. 9- Οπηηθνανπζηηθφ πιηθφ).
Γελ ζπγθαηνηθνχλ πηα (ε Μ. Γθξίζηλα πηνζέηεζε παηδί), αιιά έρνπλ δηαηεξήζεη κηα ζεξκή
θηιία.
Ο Αλαηφιη Καιαθάηεο παληξεχηεθε γηα ηξίηε θνξά ηελ ηξαγνπδίζηξηα ηεο νπεξέηαο
Βαιέξηα Πεηξφβλα. Ήηαλ πνιχ εληππσζηαθή γπλαίθα, δνχζαλ καδί γηα πνιιά ρξφληα θαη
πεξίκελαλ λα πεζάλεη ν ζχδπγνο ηεο ζηε Μφζρα· ηειηθά παληξεχηεθαλ, φηαλ ν Αλαηφιη
ήηαλ νγδφληα θαη ε Βαιέξηα εβδνκήληα ρξνλψλ. Ήξζαλ ηαμίδη ηνπ κέιηηνο ζην
Λέληλγθξαλη θαη ηα αλίςηα ηνπ ζπκνχληαη φηη ε Βαιέξηα ήηαλ ραξνχκελνο άλζξσπνο θαη
κπνξνχζεο ειεχζεξα λα ζπδεηήζεηο γηα θάζε ζέκα καδί ηεο. Πέζαλε ην 2004 θαη ηφηε ν
Αλαηφιη ρξεηάζηεθε ρξήκαηα (ηελ ίδηα ρξνληά πνχιεζε ην αξρείν ηνπ παηέξα ηνπ).
«Αγαπνχζε ηίκηα φιεο ηηο γπλαίθεο ηνπ», καο αλάθεξαλ νη ζπγγελείο ηνπ. ΢ηελ θαζέηα κε
ηε ζπλέληεπμε ν Αλαηφιη καο κίιεζε γηα ηελ αγάπε ηνπ γηα ην σξαίν θχιν θαη γηα ην φηη
κε φιεο ηηο πξψελ γπλαίθεο ηνπ δηαηεξεί θηιία. ΋πσο θαίλεηαη απφ ηε βηνγξαθία ηνπ, ζηα
ληάηα ηνπ ν Αλαηφιη ηαμίδεπε πνιχ.
΢ηε δεθαεηία ηνπ 30‟ είρε παληξεπηεί κε ηε ζπκκαζήηξηα ηνπ Γθαιίλα Βαζίιηεβλα
Κνζηξέλθν (γελ. 1912) («θπξηνιεθηηθά ηελ έθιεςε» θαη αλαθέξεη φηη ηελ αγαπά αθφκε).
Απφ ην γάκν απηφ γελλήζεθε ν κνλαδηθφο γηνο ηνπ Leandr (Λέαλδξνο) Καιαθάηεο. Ο
γάκνο δελ θξάηεζε, εμαηηίαο ησλ πνιιψλ ηαμηδηψλ πνπ έθαλε σο δηεπζπληήο ηεο
νξρήζηξαο ηδαδ ζε φιε ηελ επηθξάηεηα ηεο πξψελ Δ.΢.΢.Γ. Ο Λέαλδξνο Καιαθάηεο, ν
νπνίνο θαηνηθεί ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, έθαλε θαξηέξα ζην Ναπηηθφ θαη δελ είρε ηδηαίηεξεο
επαθέο κε ηνλ παηέξα ηνπ, παξά κφλν κε ηελ νηθνγέλεηα ηεο ζείαο ηνπ Λπδίαο

777
Δλλνείηαη ε φπεξα ηνπ R. Leoncavallo, Pagliacci (1882). Ζ κεηάθξαζε ηνπ ηίηινπ ηεο πέξαζε ζηε
ξσζηθή γιψζζα σο «Payatsy/Payatsτ» θαη έθαλε ηελ πξεκηέξα ηεο ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε ζην ηέινο ηνπ 19νπ
αηψλα (ζηελ αξρή κπεξδεπηήθακε, κεηαθξάδνληαο θαηά ιέμε «Payatsy» σο «Αξάρλεο»).

245
 246

Καιαθάηε778. Καη ηα δχν ηνπ παηδηά, ε Βηθηψξηα θαη ν ΢εξγθέη779, κεηαλάζηεπζαλ ζην
Λαο Βέγθαο. Ο Λέαλδξνο ακπδξά ζπκάηαη ην Βαζίιε Καιαθάηε (κε ηε κεηέξα ηνπ
πήγαηλαλ επηζθέςεηο ζην ζπίηη ηνπ), αιιά έρεη θιεξνλνκήζεη ην γλήζην ειιεληθφ πλεχκα,
δείρλεη ραξνχκελνο άλζξσπνο θαη αγαπάεη ηα γιέληηα. Πηζηεχεη φηη «ε πνιηηηζηηθή
θιεξνλνκηά (θαη φρη κφλν ε νηθνγελεηαθή ηνπ) πξέπεη λα δσξίδεηαη ζε ζνβαξά ηδξχκαηα
θαη φρη λα πνπιηέηαη· ην δεχηεξν δελ είλαη ηίκην». Σνλ επραξηζηνχκε ζεξκά γηα ηελ
επθαηξία λα πάξνπκε αληίγξαθν απφ φ,ηη είρε απνκείλεη απφ ην Αξρείν ηνπ Β. Καιαθάηε
ζηελ θαηνρή ηνπ παηέξα ηνπ (θπξίσο αθίζεο θαη πξνγξάκκαηα ζπλαπιηψλ κε έξγα ηνπ Β.
Καιαθάηε θαη ησλ καζεηψλ ηνπ, θαζψο θαη παιηά ξσζηθά θαη γεξκαληθά πεξηνδηθά).
Υάξε ζηνλ Λέαλδξν, απνθηήζακε γηα ην Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο ην Πξφγξακκα
ηνπ 1969, γηα ηελ επέηεην ησλ 100 ρξφλσλ απφ ηε γέλλεζε ηνπ πάππνπ ηνπ Β. Καιαθάηε.
Σν 1969, ηε ρξνληά πνπ ζπκπιεξψζεθαλ εθαηφ ρξφληα απφ ηε γέλλεζε ηνπ παηέξα
ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε, ν Αλαηφιη γχξηζε φια ηα ηδξχκαηα θαη ηηο βηβιηνζήθεο ζην
Λέληλγθξαλη, φπνπ ν ίδηνο έθαλε θάπνηεο δσξεέο θαη αληέγξαςε ηα γξάκκαηα ηνπ παηέξα
ηνπ. Σελ ίδηα ρξνληά ν Αλαηφιη νξγάλσζε ζπλαπιίεο κε έξγα ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε. Σελ
πεξίνδν εθείλε ππήξραλ θαη δεκνζηεχκαηα ζηνλ ηχπν, ελψ δνχζαλ αθφκε θάπνηνη καζεηέο
ηνπ Β. Καιαθάηε. Γλσξίδνπκε φηη ν Αλαηφιη δελ παξέδσζε νιφθιεξν ην αξρείν ηνπ
παηέξα ηνπ780 θαη θξάηεζε γηα ηνλ εαπηφ ηνπ ηα πην ζεκαληηθά ηεθκήξηα.

Πξόγξακκα από ηηο 28 Φεβξνπαξίνπ 1969.

«Αγαπεηέ ζύληξνθε! Σν Σκήκα Λέληλγθξαλη ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγώλ ηεο Ρσζηθήο ΢νβηεηηθήο
Οκνζπνλδηαθήο ΢νζηαιηζηηθήο Γεκνθξαηίαο θαη ε Δπηηξνπή ηνπ Οίθνπ ηνπ ΢πλζέηε ζαο πξνζθαινύλ ηελ
Παξαζθεπή, 28 Φεβξνπαξίνπ 1969, ζηε (κνπζηθή) βξαδηά ζηε κλήκε ηνπ θαζεγεηή ηνπ Κξαηηθνύ Χδείνπ
Λέληλγθξαλη Βαζίιε Παύινβηηο Καιαθάηε (επέηεηνο γηα ηα 100 ρξόληα ηεο γέλλεζεο ηνπ).
΢αο πεξηκέλνπκε ζηηο 7.30 ην βξάδπ. Ζ δηεύζπλζε καο είλαη: νδόο Υέξηζελ 45.

΢ην πξόγξακκα:
Σξίν γηα πηάλν, βηνιί θαη βηνινληζέιν ζε λην ειάζζνλα, έξγν 23.
Η. Allegro moderato, ΗΗ. Largo, III. Vivace.

778
βι. Αξρείν Καιαθάηε, Φ. 4. Πξνζσπηθά ζηνηρεία: Ολνκαζηηθή θαηάζηαζε θαη δηεπζχλζεηο ησλ
απνγφλσλ ηνπ Β. Καιαθάηε.
779
Ο γηνο ηεο Βηθηψξηαο Καιαθάηε ην 2010 ήηαλ θνηηεηήο ζε ακεξηθαληθφ Παλεπηζηήκην. Ο ΢εξγθέη
Καιαθάηεο είλαη παληξεκέλνο κε Ακεξηθαλίδα, ζεξβηθήο θαηαγσγήο, φκσο νη γνλείο ηνπο δελ έρνπλ πάεη
πνηέ ζηηο ΖΠΑ.
780
Έρεη ζηελ θαηνρή ηνπ ηελ νκαδηθή θσηνγξαθία ηεο ηάμε ηεο ζχλζεζεο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
(1899) κε ηηο πξσηφηππεο ππνγξαθέο φισλ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζπλζεηψλ θαη ην παξαδέρηεθε ζηε
ηειεθσληθή καο ζπλνκηιία ην 2010, αιιά δελ ζπκάηαη πνπ είλαη ε ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα ηεο φπεξαο
Οη ηζηγγάλνη (δεχηεξε κνξθή 1937). Μαο είπε φηη παξέδσζε νιφθιεξν ην αξρείν ηνπ Β. Καιαθάηε.

246
 247

΢πκκεηέρνπλ νη Σ. Φίληιεξ, Β. Οβηζάξεθ, Η. Λέβηλδνλ.

Ρνκάληδεο:
I skuchno, I grustno/Καη βαξεηό θαη ιππεηεξό [Δθηά ξνκάληδεο, έξγν 17, αξ. 3 (παιηά αξίζκεζε)
(1897-1898)].
Chto tak usileno serdtse/Γηαηί ηόζν επίκνλα, θαξδηά κνπ [Σέζζεξηο ξνκάληδεο, έξγν 2, αξ. 1 (1899)].
Tebe ya videla vo sne/΢ε είδα ζη‟ όλεηξό κνπ [Σέζζεξηο ξνκάληδεο, έξγν 2, αξ. 2].
΢πκκεηέρεη ε ζνιίζη ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Σζνπβαζίαο Μ. Γθξίζηλα. Πηαληζηηθή ζπλνδεία ν Α.Β.
Καιαθάηεο.
Πξεινύληην γηα φκπνε θαη πηάλν.
΢πκκεηέρεη ν Υ. Σζηλαθάγηεθ.
Διεγεία γηα βηνινληζέιν θαη πηάλν.
΢πκκεηέρεη ν Η. Λέβηλδνλ.
Ρνκάληδεο:
Pod berezoy/Κάησ από ηε ιεύθα, ζε πνίεζε ηνπ Η. ΢βηάηζθη [Δθηά ξνκάληδεο έξγν 17, αξ. 1 (παιηά
αξίζκεζε) (1897-1898)].
Den‟ I noch‟ ya vse mechtayu/Μέξα θαη λύρηα νλεηξεύνκαη, ζε πνίεζε ηνπ Ζaine, κεηάθξαζε Α.
Πιεζηέγηεθ [Σέζζεξηο ξνκάληδεο, έξγν 2, αξ. 3].
΢πκκεηέρεη ν ζνιίζη ηνπ Lenkontsert Ο. ΢έξνθ. Πηαληζηηθή ζπλνδεία ε Ν. Γθνινβλέβα».
Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο, Φ. 4. Αθίζεο θαη πξνγξάκκαηα.

Ο Α. Καιαθάηεο ηαμηλφκεζε ην πιηθφ θαη έθηηαμε ηνλ πξψην ζπγθεληξσηηθφ

θαηάινγν έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε, θαηά ρξνλνινγηθή ζεηξά, κε πιεξνθνξίεο γηα ηηο
πξψηεο θαη ηηο δεχηεξεο εθηειέζεηο. Σν ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ Αξρείνπ θξαηήζεθε ζην ζπίηη
ηνπ σο ην 2004, φπνηε θαη πνπιήζεθε. Δκείο αλαθαιχςακε ην Αξρείν Καιαθάηε ζε
παιαηνπσιείν ζηελ Αζήλα, ζην Μνλαζηεξάθη ην 2006, θαη απφ εθεί αγνξάζηεθε απφ ην
Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ
Παλεπηζηεκίνπ θαη κεηαθέξζεθε ζηελ Κέξθπξα.
΢ηηο 23 Μαξηίνπ 2010 ν Αλαηφιη Καιαθάηεο γηφξηαζε ηα ελλελεθνζηά έλαηα (99)
γελέζιηά ηνπ· ε κλήκε ηνπ είλαη αξθεηά δπλαηή, παξφηη έρεη ράζεη ζρεδφλ ηελ φξαζε ηνπ.
΢ην δηαδίθηπν αλαθέξεηαη φηη ν Αλαηφιη Καιαθάηεο, «ηηκεκέλνο θαιιηηέρλεο» ηεο
Απηφλνκεο Γεκνθξαηίαο ηεο Σζνπβαζίαο, είλαη ν γεξαηφηεξνο απφ ηνπο δσληαλνχο
βεηεξάλνπο ηνπ Β΄ΠΠ· ην Μάξηην ηνπ 2011 ζα αθνινπζνχζνπλ εθδειψζεηο γηα ηα
εθαηνζηά (100) γελέζιηα ηνπ θαη ηε πξνζθνξά ηνπ ζηε κνπζηθή ζθελή
(www.republic.cap.ru/2005_6/61.htm, www.gov.cap.ru/news.asp?govid=12&date=07.05.).

247
 248

6.3. Παξάξηεκα. Αξρεηαθή έξεπλα.

«΢ηνλ Βαζίιε Παύινβηηο Καιαθάηε,

΢ηε κλήκε ηνπ θαινύ παιαηνύ θίινπ, από ηελ αιεζηλά ππνρξεσκέλε γηα ηε θηιηθή θαη εηιηθξηλή
ζπκπεξηθνξά ηνπ.
14-1-1931, Μ. Γθνξαρόβα»781
Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο, Φ. 2 - Φσηνγξαθηθφ πιηθφ.

ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ, 1936
(Καηάινγνο Έθζεζεο, αξηζκφο 6 θαη αξηζκφο 7).

«Δξσηεκαηνιόγην ησλ κειώλ ηνπ Σκήκαηνο ησλ Δπηζηεκνληθώλ ΢πλεξγαηώλ ηνπ „RABIS‟
(Δπαγγεικαηηθή Έλσζε Δπηζηεκνληθώλ ΢πλεξγαηώλ) θαη ησλ θπζηθώλ πξνζώπσλ πνπ έρνπλ εγγξαθεί.
΢πλεκκέλα: Καηάζηαζε Έξγσλ, ρεηξόγξαθα (1920-1936), Μάξηηνο 1936». Δξσηεκαηνιόγην ηνπ Β. Καιαθάηε
(1936), 1 θαη 2 ζει.

781
Ζ Μαξία Γνξαρφβα ππήξμε καζήηξηα ηνπ Β. Καιαθάηε, βι. ζει. 84, ππ. 314.

248
 249

Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο (TSGALI) ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (F. 283, op. 2.,
d. 3698, ll. 9, 9 ob.).
ΔΡΧΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ
Σσλ κειώλ ηνπ Σκήκαηνο ησλ Δπηζηεκνληθώλ ΢πλεξγαηώλ ηνπ “RABIS”
(Δπαγγεικαηηθή Έλσζε Δπηζηεκνληθψλ ΢πλεξγαηψλ) θαη ησλ θπζηθψλ πξνζψπσλ πνπ
έρνπλ εγγξαθεί, 1936 (κεηάθξαζε).

ΔΡΩΣΖ΢ΔΗ΢ ΑΠΑΝΣΖ΢ΔΗ΢

1. Δπώλπκν, όλνκα θαη παηξώλπκν Καιαθάηεο Βαζίιεο ηνπ Παύινπ

2. Γέλνο Αξζεληθό
3. Υξνλνινγία θαη ηόπνο γελλήζεσο Γελλεκέλνο ηελ 29ε Ηαλνπαξίνπ
1869 ζηελ πόιε Δππαηόξηα (Κξηκαίαο)
4. Κνηλσληθή πξνέιεπζε, θνηλσληθή Παηέξαο ππάιιεινο (δάζθαινο).
θαη νηθνλνκηθή θαηάζηαζε κέρξη ηελ 
Δπαλάζηαζε Έκπνξνο. Καζεγεηήο ζην Χδείν ηνπ
ΤΠΟ΢ΖΜΔΗΧ΢Ζ. Να γξαθηεί Λέληλγθξαλη σο ην 1929.
αθξηβώο ε παιαηά θνηλσληθή ηάμε, ν ηίηινο,
ην αμίσκα, ε αθίλεηε πεξηνπζία, ην
επάγγεικα θ.ιπ.
5. Δζληθόηεηα Έιιελαο
6. Ζ ηδηόηεηα ηνπ κέινπο θόκκαηνο, Γε ζπκκεηέρσ ζε θόκκα
δηάξθεηα ηεο ζπκκεηνρήο, αξηζκόο εγγξαθήο
7. α) Βαζηθή εηδηθόηεηα Καζεγεηήο ζην Κξαηηθό Χδείν ηεο
β) Άιιε εμεηδίθεπζε, ζηελ νπνία Λέληλγθξαλη. Από ην 1929 ζπληαμηνύρνο.
δνπιεύεη απηό ην ρξνληθό δηάζηεκα ΢πλζέηεο. Καζεγεηήο ηεο Θεσξίαο ηεο
΢ύλζεζεο.
8. Δθπαίδεπζε (από πνην εθπαηδεπηηθό Απνθνίηεζα από ην Χδείν ηνπ
ίδξπκα θαη κε ηη εηδηθόηεηα έρεη απνθνηηήζεη. Λέληλγθξαλη κε ηελ εηδηθόηεηα «Θεσξία
Υξνλνινγία ηεο απνθνίηεζεο). ηεο ΢ύλζεζεο».
9. Δπηζηεκνληθνί θαη ηηκεηηθνί ηίηινη Ο βαζκόο ηνπ Καζεγεηή ζην
θαη επηζηεκνληθόο βαζκόο. Κξαηηθό Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη.
10. Δηνηκάδνληαλ εμεηδηθεπκέλα γηα Με ηε κνπζηθή αζρνιήζεθα από ηελ
εξγαζία: παηδηθή κνπ ειηθία. Μεηά ηελ
α) επηζηεκνληθή; νινθιήξσζε ηνπ θύθινπ ζπνπδώλ κνπ ζην
β) θαιιηηερληθή; Χδείν κε πξνζθάιεζαλ ζηελ αξρή γηα
γ) παηδαγσγηθή; δηδάζθνληα, έπεηηα εθιέρζεθα Αλώηεξνο
΢πκκεηείρε κε ηελ ηδηόηεηά ηνπ ζε Γηδάζθσλ θαη ζην ηέινο Καζεγεηήο
εθπαηδεπηηθά ηδξύκαηα, ζε εξγαζηήξηα ηνπ Θεσξεηηθώλ Μαζεκάησλ.
Δμσηεξηθνύ, ζε εξγαζηήξηα (θαη αηειηέ)
δηαθεθξηκέλσλ δσγξάθσλ, εζνπνηώλ,
παηδαγσγώλ θ.ιπ.
Πνπ θαη πόηε;
Σειείσζε ηελ πξνεηνηκαζία, ηελ
δηέθνςε θαη γηα πνηνπο ιόγνπο;
Δίλαη πξνο ην παξόλ ππόηξνθνο
αλσηάηνπ εθπαηδεπηηθνύ ηδξύκαηνο πνπ
εηνηκάδεη δηαηξηβή;
11. Ση μέλεο γιώζζεο θαηέρεη θαη ζε ηη Αξθεηά θαιά κηιάσ γαιιηθά.
επίπεδν (κηιάεη ειεύζεξα, κόλνο ηνπ Ληγόηεξν θαιά: αγγιηθά, γεξκαληθά

249
 250

κεηαθξάδεη επηζηεκνληθά ζπγγξάκκαηα ηεο θαη ηηαιηθά.

εηδηθόηεηαο, ζπλελλνείηαη);
12. Από πνηα ρξνλνινγία άξρηζε ηελ Σελ παηδαγσγηθή απαζρόιεζε
δηθή ηνπ επηζηεκνληθή παηδαγσγηθή εξγαζία; άξρηζα πεξίπνπ ην 1892 θαη ηελ
θαιιηηερληθή από ην 1890.
13. Οη πην ζεκαληηθέο ζηηγκέο ζηελ Σα ρξόληα ηεο ππεξεζίαο κνπ ζην
επηζηεκνληθή, παηδαγσγηθή ή θαιιηηερληθή Χδείν, πεξίπνπ 30 ρξόληα (1900-1929).
εξγαζία ζην παξειζόλ. Να ηνληζηεί ε
πξνζεζκία θαη ε δηάξθεηα.

14. Ζ βαζηθή απαζρόιεζε ζηελ ΢πληαμηνύρνο.

εξγαζία πξνο ην παξόλ: Γνπιεύσ ζηελ LSSK (Έλσζε
Δπσλπκία θαη δηεύζπλζε ηνπ θνξέα; ΢νβηεηηθώλ Μνπζνπξγώλ ηνπ
Αλαιακβάλεη ηα θαζήθνληα: Λέληλγθξαλη) (νδόο Rossa, θαηνηθία 2,
α) ηεο εηδηθόηεηαο (θαζεγεηήο, δηακέξηζκα 42) σο ζπλζέηεο.
πθεγεηήο, βνεζόο, εζνπνηόο, ζθελνζέηεο) (δηαγξακκέλν)
β) δηνηθεηηθή – νξγαλσηηθή Μέινο ηεο LSSK (Έλσζεο
(δηεπζπληήο, ππεύζπλνο ηεο Έδξαο, ΢νβηεηηθώλ Μνπζνπξγώλ ηνπ
Καιιηηερληθόο ππεύζπλνο ηνπ ζεάηξνπ, Λέληλγθξαλη).
ππεύζπλνο …). Από πόηε; 
ΤΠΟ΢ΖΜΔΗΧ΢Ζ Η. Δίλαη Δξγαζία: ζύλζεζε κνπζηθώλ έξγσλ.
ππνρξεσηηθό κε ιεπηνκέξεηα λα αλαθεξζεί
θαη λα ραξαθηεξηζηεί ε εξγαζία.
ΤΠΟ΢ΖΜΔΗΧ΢Ζ ΗΗ. Σα θπζηθά
πξόζσπα, ηα νπνία είλαη γξακκέλα ζηνλ SNR
(΢ύλδεζκνο Δπηζηεκνληθώλ ΢πλεξγαηώλ),
είλαη ππνρξεσκέλα λα πξνζθνκίζνπλ επίζεκε
βεβαίσζε γηα ηελ εξγαζία ηνπο, εάλ είλαη
κόληκε.
Από πνηόλ έρνπλ κνληκνπνηεζεί ζ‟
απηή ηε ζέζε;

15. ΢πλδπαζκόο: ΢ε ηη ππεξεζίεο

εξγάδεηαη παξάιιεια:
α) ζηελ εηδηθόηεηα ___________________
β) ζηε δηνηθεηηθή ππνζηήξημε,
νξγάλσζε, νηθνλνκηθή δηαρείξηζε θ.ιπ.
Δπσλπκία ηνπ θνξέα.
Θέζε πνπ θαηέρεη.

16. Μηζζνδνζία γηα ην κήλα. ΢ύληαμε 180 ξνύβιηα θαη από ην

1935 επηπιένλ 50- 60 ξνύβιηα.

17. ΢πλνιηθό πνζό από όιεο ηηο Υξεζηκνπνηώ ηε δπλαηόηεηα λα

εξγαζίεο. εξγάδνκαη κόλνο κνπ. Ζ εξγαζία κνπ
απαηηεί πςειή πξνζπάζεηα.

250
 251

ΔΡΩΣΖ΢ΔΗ΢ ΑΠΑΝΣΖ΢ΔΗ΢
18. Σα ζεκαληηθόηεξα έξγα ηα νπνία 
έρνπλ κέγηζηε ζεκαζία (άξζξα ζε Βιέπε ην ζπλεκκέλν θαηάινγν.
εηδηθεπκέλα πεξηνδηθά, ζπγγξάκκαηα,
εθδόζεηο έξγσλ, ζπλζέζεηο, πίλαθεο,
παξαζηάζεηο, ξόινπο, ζπκκεηνρή ζε
ζπλαπιίεο θ.ά.)
Ξερσξηζηά λα ζεκεησζνύλ ηα κε
δεκνζηεπκέλα έξγα (ρεηξόγξαθα, κε
εθπνλεκέλα ζρέδηα: ζθεληθώλ
παξαζηάζεσλ, αξρηηεθηνληθώλ
εγθαηαζηάζεσλ, γιππηώλ θ.ά.)
ΤΠΟ΢ΖΜΔΗΧ΢Ζ: ΢ε πεξίπησζε
έιιεηςεο ρώξνπ ζην εξσηεκαηνιόγην νη
πιεξνθνξίεο κπνξνύλ λα δνζνύλ σο
ζπλεκκέλα.

19. Οξγαλσηηθή απαζρόιεζε ζην Δίκαη έλαο από ηνπο νξγαλσηέο ηνπ
ηνκέα ηεο επηιεγκέλεο εηδηθόηεηαο. Σακείνπ ηεο αιιεινβνήζεηαο ηεο Έλσζεο
Μνπζνπξγώλ ηνπ Λέληλγθξαλη.
20. Δίλαη κέινο ΢νβηεηηθώλ ή μέλσλ Μέινο ηεο SNR (Δπαγγεικαηηθή
επηζηεκνληθώλ θαη θαιιηηερληθώλ ζπιιόγσλ, Έλσζε Δπηζηεκνληθώλ ΢πλεξγαηώλ).
πνηώλ αθξηβώο θαη από πόηε;

21. Ήηαλ ζην εμσηεξηθό; ΢ην εμσηεξηθό ήκνπλ ζηελ Διβεηία,

ζηε Γαιιία θαη ζηε Γεξκαλία. Έρσ πεξάζεη
από ηελ Απζηξία θαη ηελ Ηηαιία.

22. Οη ζεκαληηθόηεξεο ζηηγκέο ηεο

θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο απαζρόιεζεο. Να
ζεκεησζεί ε ζπκκεηνρή ζε θπβεξλεηηθνύο θαη
θνηλσληθνύο νξγαληζκνύο κέρξη ηελ
Δπαλάζηαζε, ε ζπκκεηνρή ζην επαλαζηαηηθό
θίλεκα (αθξηβώο πνύ, πόηε θαη από πσο
κπνξεί λα πηζηνπνηεζεί), ε πνιύρξνλε
ελεξγεηηθή δξαζηεξηόηεηα σο επηθεθαιήο
ζηε ιεηηνπξγία ζνβηεηηθώλ θαη
επαγγεικαηηθώλ νξγαληζκώλ.
23. Σνπ αζθήζεθε πνηληθή δίσμε από
ηε ΢νβηεηηθή θπβέξλεζε; Σνπ είραλ ΋ρη
αθαηξεζεί ηα εθινγηθά δηθαηώκαηα;

24. ΢ε πνηα ζπλδηθάηα είλαη κέινο, Μέινο ηεο VSERABIS (Παλξσζηθή

πόηε θαη ζε πνηνπο νξγαληζκνύο ηνλ Έλσζε Δπηζηεκνληθώλ ΢πλεξγαηώλ) από
απνδέρηεθαλ; Αξηζκόο βηβιηαξίνπ ηνπ από ην 1919, αξηζκόο εγγξαθήο 56790. Μέινο
ην ζπλδηθάην, αξηζκό ηνπ Σκήκαηνο. ηεο SNR (Δπαγγεικαηηθή Έλσζε
Δπηζηεκνληθώλ ΢πλεξγαηώλ), αξηζκόο
εγγξαθήο 1534.

251
 252

25. Από πνην παλεπηζηήκην, 

επηζηεκνληθό ζύιινγν ή ηνπηθό γξαθείν είλαη
ε εγγξαθή ηνπ ζηε ΢πλδηθαιηζηηθή επηηξνπή
ηδξύκαηνο;
26. Γηεύζπλζε, ηειέθσλν εξγαζίαο θαη Οδόο Bol‟shaya Moskovskaya,
νηθίαο. αξηζκόο θαηνηθίαο 6, δηακέξηζκα 16782.
Σειέθσλν δελ ππάξρεη.
27. Δπηπιένλ ζεκεηώζεηο
28. Ζκεξνκελία ηεο ζπκπιήξσζεο ηνπ 28 Φεβξνπαξίνπ 1936
εξσηεκαηνινγίνπ θαη ππνγξαθή ηνπ Β. Καιαθάηεο
πξνζώπνπ, ν νπνίνο δίλεη πιεξνθνξίεο γηα
ηνλ εαπηό ηνπ.
29. Αμηνιόγεζε από ην Γξαθείν (ή Τπνγξαθέο, ζθξαγίδα
από ηνλ εμνπζηνδνηεκέλν) ηνπ ζπιιόγνπ
SNR ή, ζε πεξίπησζε απνπζίαο, από ηε
΢πλδηθαιηζηηθή επηηξνπή ηδξύκαηνο.
30. Ζ απόθαζε ηνπ πεξηθεξεηαθνύ
γξαθείνπ ηνπ SNR.
Σππνγξαθείν «΋γδνε GRES», παξαγγειία 1706, αξηζκφο εληχπσλ 1000.

Σα ζηνηρεία πνπ δειψλεη ν Β. Καιαθάηεο είλαη παξφκνηα κε ην αληίζηνηρν

εξσηεκαηνιφγην, απφ ην 1928 («Καηάινγνη, εξσηεκαηνιφγηα θαη ζπζηαηηθέο επηζηνιέο
γηα ηνπο επηζηεκνληθνχο ζπλεξγάηεο», Απνζεηήξην 298, θαηαγξαθή 6, κνλάδα
ζπληήξεζεο 193, Ηνχληνο 1928). Ζ κφλε δηαθνξά είλαη φηη φζν εξγαδφηαλ ζην Χδείν, ν
Καιαθάηεο δήισλε φηη έρεη ηε ξσζηθή ηζαγέλεηα. Πξέπεη λα πέξαζε θάπνηα κεγάιε
απνγνήηεπζε, ε νπνία ηνλ έθαλε λα «ζπκεζεί ηηο ξίδεο ηνπ» ζε κηα εμαηξεηηθά δχζθνιε
επνρή, φηαλ ν ΢ηάιηλ, ην 1937, μεθίλεζε λα μεξηδψλεη ην ειιεληζκφ ηεο Κξηκαίαο. Ο
ζπλζέηεο δελ ήζειε λα θχγεη απφ ην Λέληλγθξαλη. Δίρε βξεη εθεί δεχηεξε παηξίδα θαη
δεχηεξε νηθνγέλεηα. Σα παηδηά ηνπ δήισζαλ φηη δελ είραλ πνηέ πξνβιήκαηα κε ην ειιεληθφ
ηνπο επψλπκν783.
Σν ρεηξφγξαθν ληνθνπκέλην πνπ είρε ηε κεγαιχηεξε ζεκαζία γηα ηελ έξεπλα (ην
2005) ήηαλ ν «Καηάινγνο ησλ ρεηξνγξάθσλ ηνπ Καιαθάηε». Ζ εχξεζε ηνπ θαηαιφγνπ,
ζπλεκκέλνπ κε ην εξσηεκαηνιφγην ηνπ 1936, γηα πξψηε θνξά «έξηρλε θσο» ζηελ ΋ςηκε
πεξίνδν ηνπ ζπλζέηε, επεηδή ιίγα έξγα ηνπ Καιαθάηε αλαθέξνληαλ ζηα ιήκκαηα ησλ
εγθπθινπαηδεηψλ, κε ιαλζαζκέλεο εκεξνκελίεο (επίζεο έγηλε ζχγθξηζε κε ην αληίζηνηρν
ληνθνπκέλην απφ ην 1928). Σνλ παξνπζηάδνπκε ζε κεηάθξαζε.

΢πλεκκέλα: Καηάινγνο Έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε, Μάξηηνο 1936, ππνγξαθή, ρεηξόγξαθα (10-13).
Η. ΣΤΠΧΜΔΝΑ ΔΡΓΑ.
αξ. 21. Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Μlada, φπεξα-κπαιέην ζε 4 πξάμεηο784.

782
΢ην γξάκκα απφ ην 1936 ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Πηνηξ Ηβάλνβηηο Αιεμέγηεθ, ζην Κεληξηθφ
Μνπζείν Μνπζηθνχ Πνιηηηζκνχ ζην φλνκα ηνπ «Γθιίλθα», ζηε Μφζρα, ν ζπλζέηεο αλαθνηλψλεη ηελ ίδηα
δηεχζπλζε: «Λέληλγθξαλη, νδφο Moskovskaya 6».
783
Γηα λα γίλεη θαιχηεξα θαηαλνεηφ ην πλεχκα ηεο επνρήο, ζα ζέιακε λα αλαθεξζνχκε κε ζπληνκία
ζηε ζπλζέηξηα Εαλέηηα Μεηαιιίδε (γελ. 1935), απφ ηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, βαζηδφκελνη ζηελ αδεκνζίεπηε
ζπλέληεπμε πνπ καο παξαρψξεζε ην 2005. Ο παηέξαο ηεο Λάδαξνο θαη ν ζείνο ηεο Νηθφιαο Μεηαιιίδεο
εμνληψζεθαλ απφ ηε ζηαιηληθή θπβέξλεζε, ην 1937. ΋ηαλ έθαλε αίηεζε, γηα λα ζπνπδάζεη ζην Χδείν ηνπ
Λέληλγθξαλη, ηεο είπαλ: «πνπ παο κε απηφ ην φλνκα!».
784
Βι. ηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ, αξ. 107. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ & Καιαθάηεο, κεηαπνίεζε ηεο
Σξίηεο πξάμεο Noch‟ na gore Triglave ηεο φπεξαο Μlada γηα εθηέιεζε απφ ζπκθσληθή νξρήζηξα. Πξψηε
εθηέιεζε, 30-7-1901, Νφβη Οζθφι, Αγ. Πεηξνχπνιε (M. P. Belaieff 1902).

252
 253

ΗΗ. ΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΔΡΓΧΝ- ΥΔΗΡΟΓΡΑΦΑ (1920-1936).

Καηάζηαζε Έξγσλ, ρεηξόγξαθα ΢πκπιεξώλεηαη κε βάζε ηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ

(1920-1936), Μάξηηνο 1936. ΢πκπιεξώζεθε ηνπ Καιαθάηε
από ηνλ Βαζίιε Καιαθάηε.
αξ. 1. Κνπαξηέην εγρφξδσλ, ζε ζνι έξγν 15
ειάζζνλα
αξ. 2. Κνπαξηέην εγρφξδσλ, ζε Φα έξγν 22
κείδνλα
αξ. 3. Σξία ηξαγνύδηα, γηα θσλή θαη
πηάλν
α) Κάησ από ηε ιεύθα έξγν 17, αξ. 1 (παιηά αξίζκεζε) (1897-1898), θείκελν
΢βηάηζθη
β) Σν αεδόλη έξγν 17, αξ. 2 (π. α.) (1897-1898), θείκελν Κ.R.
γ) Σζηγγάληθν ηξαγνύδη απφ ηελ φπεξα Οη ηζηγγάλνη, Πξψηε κνξθή (1897-
1899), Γεχηεξε κνξθή (1937).
αξ. 4. Σζηγγάληθν ηξαγνύδη γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 19 (1927), θείκελν
Πνχζθηλ, απφ ηελ φπεξα Οη ηζηγγάλνη
αξ. 5. Γξακαηηθό απόζπαζκα γηα ρακέλν
θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ
αξ. 6. 12 θνκκάηηα γηα ηε Μεηαγξαθέο ηνπ Β. Καιαθάηε (1929-1930), αξ. 113-
Βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ γηα κηθξφ αξ. 123, ζηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ (παξνπζηάδνληαη
ζχλνιν νξρήζηξαο (νξρήζηξα δσκαηίνπ), μερσξηζηά, ιφγσ ησλ δηαθνξψλ ησλ θνκκαηηψλ ζηελ
γηα εθηέιεζε ζην ζηλεκά (75 ζει.), απφ ελνξρήζηξσζε).
έξγα ησλ ζπλζεηψλ:
1. Liszt, Υξσκαηηθό γθαιόπ ρακέλν.
2. Καιαθάηεο, Αληάληε απξνζδηφξηζην, δελ γλσξίδνπκε απφ πην έξγν είλαη ην
απφζπαζκα
3. Schumann, Ρνκάληδα, έξγν 28, αξ. 2 (αξ. 114)
4. Schumann, Ηληεξκέηδν (αξ. 115)
5. Ληάληνθ, Γθξνηέζθν (αξ. 116)
6. Σζατθφθζθη, Humoresque / (αξ. 117)
Υηνπκνξηζηηθό
7. ΢νθνινθ, Γθιαδνπλφθ, Ληάληνθ, (αξ. 118)
πφιθα Σηο Παξαζθεπέο785
8. ΢θξηάκπηλ, Πξεινύληην (αξ. 119)
9. ΢θξηάκπηλ, Etude (αξ. 121)
10. ΢θξηάκπηλ, Πξεινύληην, αξ. 3786 (αξ. 122)
11. Καιαθάηεο, Αληάηδην (αξ. 18 ε)
12. Chopin, Etude, έξγν 10, αξηζκφο 3 (αξ. 124)

5. Πξνζαξκνγέο- Δλαξκνλίζεηο, γηα ρνξσδία θαη πηάλν ή θσλή θαη πηάλν,

8 Σξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ
8. Legende / Θξύινο (1928)
αξ. 1. Υνξσδία Alkaray Kak, Allegretto, Andante
αξ. 2. Υνξσδία Oy det, 3 (2), Allegretto
αp. 4. Kara targay, Andante , (22 x 17,6)
αξ. 5. Gul‟daray, Andante
αξ. 6 Kara targay (Kurmanbeka), Allegretto- Moderato
αξ. 8. Kosh aman bil, έξγν 29, αξ. 3, Andante, 4- 4, 5 ιεπηά.
αξ. 9 Karakhat Koz, Allegretto
αξ. 10. Shïrkïlay 2
έξγν 20, Έπαηλνο.

785
΢ην δηαδίθηπν πνπιηέηαη ην CD «Polka: Les vendredis, double album, 1899 (Sokolov, Glazunov,
Lyadov)». Πνιιά απφ ηα έξγα, γξακκέλα γηα ηηο «Παξαζθεπέο» ηνπ Μπειηάγηεθ, είραλ παξφκνην φλνκα.
786
βι. Καηάινγν έθζεζεο, αξ. 118: Μεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ έξγνπ ηνπ
΢θξηάκπηλ, Πξεινύληην ζε ΢η κείδνλα, έξγν 37, αξ. 3.

253

9. Δλνξρήζηξσζε: Σξία Σξαγνύδηα
ηνπ Καδαθζηάλ γηα ηελ Βηβιηνζήθε ηνπ
θηλεκαηνγξάθνπ
10. Σαηαξηθό θαη ηζηγγάληθν
ηξαγνύδη, γηα ηελ Βηβιηνζήθε ηνπ
θηλεκαηνγξάθνπ - 80 [49 β)].
11. Πηάλν ηξίν
12. Γύν ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ, γηα ηε
Βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ- 81 [54],
82 [54].
13. Μεηαγξαθή γηα ηξίν (βηνιί,
βηνινληζέιν, πηάλν) ησλ 5 Σξαγνπδηώλ ηνπ
Καδαθζηάλ, ζει. 14.
14. Δκβαηήξην ησλ αζιεηώλ, γηα
κηθξή νξρήζηξα
15. Δκβαηήξην ησλ πξσηνπόξσλ
α) γηα κηθξή νξρήζηξα
β) γηα κεγάιε νξρήζηξα
γ) γηα Σξίν
16. Σξία θνκκάηηα γηα ηξίν-
Πξεινύληην, Μελνπέην, Καλόλαο
17. Γύν ηξαγνύδηα ηνπ Κόθθηλνπ
ζηξαηνύ, γηα ρνξσδία
18. Σέζζεξα ρνξσδηαθά ηξαγνύδηα
α) Οθησβξηαλό ηξαγνύδη
β) Ζ θαζεκεξηλή δσή ηεο
θνκκνπληζηηθήο λενιαίαο
γ)
δ) Pesnia o piatiletke.
19. Μεηαγξαθέο γηα Πηάλν ηξίν.
α) Σζατθφθζθη, Moj koster v tumane
svetit (Ζ δηθή κνπ θσηηά ιάκπεη ζην
ζχλλεθν), ξνκάληδα, γηα θσλή θαη πηάλν
254
αξ. 54. α) Πέληε δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ,
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 29
αξ. 86. α) Chatyr Dag, Πνίεκα- θαληαζία, γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα, ζε ΢η χθεζε κείδνλα (1937)
αξ. 86. β) Σαηαξηθό δεκνηηθό ηξαγνύδη ηεο Κξηκαίαο, γηα κηθξή
ζπκθσληθή νξρήζηξα (1940)
αξ. 49. β) Σζηγγάληθν ηξαγνύδη, έξγν 19 γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα
έξγν 23 (1929-1931)
αξ. 54. α) Πέληε δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ,
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 29.
Η. Kara-Torgay: Tranquillo, ζε κη ειάζζνλα
ΗΗ. Kara –Torgay (Kurmanbeka): Allegretto, ζε Μη χθεζε
κείδνλα
ΗΗΗ. Karakhat-Koz: Allegretto
ΗV. Shïrkïlay: Larghetto, ζε Μη κείδνλα
V. Gul‟daray: Andante
(1931-1936), δηαζψδνληαη φια ηα ρεηξφγξαθα.
Υακέλν.
Torzhestvennïy Marsh udarnikov/ Θξηακβεπηηθό εκβαηήξην ησλ
πξσηνπόξσλ, έξγν 25 (1932).
Υακέλν
γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Μη χθεζε κείδνλα
(3.2.3.2- 4.2.3.1- Timp, BD, Cym, SD, Cel, Hp- Str).
ρακέλν
ρακέλν (1 θαη 2).
Πξεινύληην (γηα πηάλν, ζε Ρε κείδνλα, 22/10/1921, γηα
φκπνε θαη πηάλν, 1939).
Μελνπέην, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Μη κείδνλα,
έξγν 31 (24), 1931 (κεηαγξαθή γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ
νξγάλσλ, 1936).
Καλόλαο ζε δηάζηεκα πέκπηεο, γηα Πηάλν ηξίν, ζε κη
ειάζζνλα (1932)- ην κφλν έξγν πνπ αληηζηνηρεί ζην ζχλνιν
Σξίν
Σξαγνύδη ηνπ Κόθθηλνπ πνιεκηθνύ λαπηηθνύ, 1931,
ηππσκέλν, Δζληθή βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
Chetïre pesni/ Σέζζεξα ηξαγνύδηα,
γηα ρνξσδία (ρεηξφγξαθν γηα θσλή θαη πηάλν θαη δχν θσλέο
θαη πηάλν), έξγν 32 (1931).
Oktiabr‟skaya pesnya o smenno-vstrechnom plane
(Οθησβξηαλφ ηξαγνχδη γηα ηελ αληίζεηε βάξδηα θαη ην πιάλν),
γηα νθηάθσλε ρνξσδία.
II. Komsomol‟skaya bïtovaia (Ζ θαζεκεξηλήο δσήο ηεο
Κνκκνπληζηηθήο Έλσζεο Νενιαίαο), ρακέλν.
III. O pervoy hozrazchenoy stikh (Ο πξώηνο ζηίρνο,
αθηεξσκέλνο ζηνπο εξγάηεο), ζε Φα κείδνλα, γηα θσλή θαη
πηάλν.
Κείκελν: Η., ΗΗΗ.: A. Πεηξφθ (δηαζψδεηαη ην πνίεκα ηνπ
A. Πεηξφθ -ΗΗΗ).
IV. Pesnia o piatiletke (Σξαγνχδη ηεο πεληαεηίαο), ζε
Φα κείδνλα, γηα δχν θσλέο θαη πηάλν, εκηηειέο.
Σζατθφθζθη, Moj koster v tumane svetit, ρεηξφγξαθε
πξφρεηξε παξηηηνχξα, κε ειιείςεηο ζε θάπνηα κέηξα (23-11-
1932).
254

β) ΢. Σαλέγηεθ, Μελνπέην
20. Δθηά απνζπάζκαηα, γηα
νξρήζηξα εγρφξδσλ θαη πηάλν ή
harmonium.
21. Δκβαηήξην, αξ. 3, γηα κηθξή
νξρήζηξα.
22. Μελνπέην, γηα κεγάιε
ζπκθσληθή νξρήζηξα.
23. Δκβαηήξην ησλ πηνλέξσλ.
α) πηάλν.
β) νξρήζηξα πλεπζηψλ.
γ) νξρήζηξα ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Ρε
κείδνλα.
24. Δκβαηήξην, αξ. 3- αξ. 21, γηα
νξρήζηξα πλεπζηψλ θαη νξρήζηξα ιατθψλ
νξγάλσλ
25. ΢νπίηα, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ:
Δκβαηήξην, Λπξηθό ηληεξκέηδν, Βαιο, Ζ
πνκπή.
26. ΢νπίηα, γηα νξρήζηξα ιατθψλ
νξγάλσλ, πάλσ ζε 5 ηξαγνχδηα ηνπ
Καδαθζηάλ:
27. Μεηαγξαθή γηα νξρήζηξα
ιατθψλ νξγάλσλ, Βαιο, Λπξηθό ηληεξκέηδν,
Μελνπέην (αξ. 25)
28. Απνζέσζε, γηνξηαζηηθή
κνπζηθή, γξακκέλε γηα ην Σζίξθν ηνπ
Λέληλγθξαλη
29. Δκβαηήξην - Φαληαζία γηα
κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα
30. Galop/ Γθαιόπ, γηα κηθξή
ζπκθσληθή νξρήζηξα
31. Παηδηθά ηξαγνχδηα
«΢ηα επόκελα ρξόληα πηζηεύσ πσο
ζα γξάςσ παηδηθά θνκκάηηα. Πξώηα από
όια ζα ζπλζέζσ κηα Παηδηθή ζνπίηα, γηα
ζπκθσληθή νξρήζηξα (παηδηθή) θαη κεξηθά
θνκκάηηα, αθηεξσκέλα ζηνλ Α. Πνύζθηλ».
Τπνγξαθή: Β. Καιαθάηεο, Μάξηηνο,
1936
Δξσηεκαηνιφγην ηνπ B. Καιαθάηε (1936), ΢πλεκκέλα: Καηάζηαζε Έξγσλ, ρεηξφγξαθα (1920-
1936), Μάξηηνο 1936. Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο (TSGALI) ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
(F. 283, op. 2., d. 3698, ll. 9, 9 ob.).
255
΢. Σαλέγηεθ, Menuet iz Sh. D‟ Ortanse/Μελνπέην από
ηνλ Sh. D‟ Ortanse, έξγν 26, αξηζκφο 9, 19-10-1932 (ππάξρεη
θαη θείκελν ζηε ξσζηθή γιψζζα).
Sem‟ fragmentov / Δπηά απνζπάζκαηα
γηα θνπηληέην εγρφξδσλ, harmonium θαη πηάλν, ζε Ρε κείδνλα
(1932).
δηαζψδεηαη ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα γηα νξρήζηξα
πλεπζηψλ, έξγν 30, 1933.
Μελνπέην, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Μη κείδνλα,
έξγν 31 (24) 1931.
Pionerskiy marsh/ Δκβαηήξην ησλ πηνλέξσλ, γηα
νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Ρε χθεζε κείδνλα, έξγν 35 (1933).
κεηαγξαθή γηα πηάλν, ζε Νην κείδνλα (15-10-1933).
ζε Ρε χθεζε κείδνλα, 6-11-1933.
κεηαγξαθή γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ, ζε
Ρε κείδνλα (14/02/1934)
Marsh tretiy / Σξίην εκβαηήξην, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ,
ζε Μη χθεζε κείδνλα, έξγν 30 (25/01/1933)
Μεηαγξαθέο: γηα πηάλν (4 ρέξηα) θαη γηα νξρήζηξα
ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Λα κείδνλα
(Na strazhe / ΢ηε ζθνπηά, εκβαηήξην γηα νξρήζηξα
πλεπζηψλ, έξγν 30)
Δκβαηήξην, Λπξηθό ηληεξκέηδν (1933– 15-6-1934), Βαιο
(9-11-1934), Shestvie/ Ζ πνκπή (17-4-1935), έξγν 33.
Γηαζψδεηαη ην αξ. 1.: Kara-Torgay, ζε κη ειάζζνλα.
Βαιο, Μεηαγξαθέο γηα πηάλν (4 ρέξηα) θαη γηα
Οξρήζηξα ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Λα κείδνλα, Γεθέκβξεο 1935,
Λπξηθό ηληεξκέηδν (Μεηαγξαθή γηα Οξρήζηξα ιατθψλ
νξγάλσλ, ζε Μη κείδνλα).
Μελνπέην (αξ. 25).
Υακέλν.
Υακέλν.
Galop, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢νι
κείδνλα, αρξνλνιφγεην.
Progulochnaya/ ΢ε πεξίπαην,
παηδηθφ ηξαγνχδη, γηα θσλή θαη πηάλν (φςηκε πεξίνδν), Π.Δ:
31-1-1936, ζε ζπλάληεζε ησλ αξηζηνχρσλ καζεηψλ κε ηνπο
καζεηέο θαη ηα παηδηά ηνπ Ρίκζθη- Κφξζαθνθ, Παηδηθφ κέγαξν
ηνπ πνιηηηζκνχ. Κείκελν: ΢. Πνγθνιέθζθη.
Ο Β. Καιαθάηεο ζπλέζεζε ηα παηδηθά θνκκάηηα (1940-
1941):
Osetinskaya siouita “Simd” / ΢νπίηα ηεο Οζεηίαο “Simd”,
αξηζκφο 1 «Παξαγσγηθή», ζε Μη χθεζε κείδνλα, γηα παηδηθή
ζπκθσληθή νξρήζηξα, 1/07/1940 (ρεηξφγξαθν).
Δηζαγσγή-Φαληαζία, πάλσ ζε ηξία ξσζηθά ηξαγνχδηα γηα
κηθξή παηδηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢νι κείδνλα, 15-12-
1940 (ρεηξφγξαθν).
Γεύηεξε εηζαγσγή, πάλσ ζε ξσζηθά ηξαγνχδηα, γηα κηθξή
παηδηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢νι κείδνλα, 14/01/1941
(ρεηξφγξαθν).
255
 256

Β. Καιαθάηεο, ΢ακηώηηζζα (1938), κεηαγξαθή γηα ηελφξν θαη κπάζν, κε ζπλνδεία πηάλνπ. Κείκελν
Ν. (ην θείκελν έρεη νκνηφηεηεο κε ην ειιεληθφ ηξαγνχδη). Καηάινγνο Έθζεζεο, αξ. 8.

Άιιε κηα απφδεημε φηη ν Βαζίιεο Καιαθάηεο ζπκάηαη ηαθηηθά ηηο ειιεληθέο ξίδεο
ηνπ, είλαη ε κεηαγξαθή ηνπ παζίγλσζηνπ ειιεληθνχ ηξαγνπδηνχ ΢ακηώηηζζα, γηα δχν
αλδξηθέο θσλέο (ηελφξν θαη κπάζν), κε ζπλνδεία πηάλνπ. Σν θείκελν ζηε ξσζηθή γιψζζα
έρεη εθπιεθηηθέο νκνηφηεηεο κε ην ειιεληθφ ηξαγνχδη. Ο ξπζκφο φκσο είλαη ζε 2/4 (αληί
θαλνληθά ζε 7/8) θαη επίζεο εληνπίδνληαη θάπνηεο δηαθνξέο ζηε κεισδία (π.ρ. ηξίην
πεληάγξακκν, 3ν θαη 4ν κέηξν), νη νπνίεο επηθέξνπλ ζεκαληηθέο αιιαγέο ζην άθνπζκα
(πξνθαλψο επεηδή δε κπνξνχλ λα απνδψζνπλ ηνλ θαιακαηηαλφ ξπζκφ ζε 2/4). Γε
γλσξίδνπκε πψο ηξαγνπδνχζαλ ην ηξαγνχδη ζηελ Κξηκαία.

«Αγαπεηέ ζχληξνθε! Σν πξνεδξείν ηεο Έλσζεο ΢νβηεηηθψλ Μνπζνπξγψλ ζαο αλαθνηλψλεη ην

ζρεδηάγξακκα ησλ παξαζηάζεσλ θαη ζπλεδξηάζεσλ γηα ην θνηλφ, γηα ην πξψην κηζφ ηνπ Απξηιίνπ 1939», 11
Απξηιίνπ 1939. ΒΡΑΓΗΑ ΠΡΟ΢ ΣΗΜΖ ΣΧΝ ΜΟΤ΢ΟΤΡΓΧΝ:
Μ.Π. ΦΟΜΗΝ (50 ρξφληα θαιιηηερληθή θαη θνηλσληθή δξαζηεξηφηεηα) Β.Π. ΚΑΛΑΦΑΣΖ΢ (45
ρξφληα θαιιηηερληθή, θνηλσληθή θαη παηδαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα). Τπεχζπλνο ν Λ.Μ. Κξνχηο» (Καηάινγνο
Έθζεζεο, αξ. 150).
Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο, Φ. 4- Αθίζεο θαη πξνγξάκκαηα.

256
 257

ΦΧΣΟΓΡΑΦΗΔ΢ ΑΠΟ ΣΟ ΑΡΥΔΗΟ ΣΟΤ ΑΝΑΣΟΛΗ Β. ΚΑΛΑΦΑΣΖ

1. 2.

1. O Αλαηφιη Β. Καιαθάηεο κε ηε δεπηέξε ζχδπγν ηνπ, ηελ ηξαγνπδίζηξηα Μαξγαξίηα

Γθξίζηλα.
2. O Αλαηφιη Β. Καιαθάηεο κε ηελ ηξαγνπδίζηξηα Μαξγαξίηα Γθξίζηλα, πξφζθαηε
θσηνγξαθία.

3.

4.

3. Ζ ηξαγνπδίζηξηα Βαιέξηα Πεηξφβλα, θσηνγξαθίεο απφ δηάθνξνπο ξφινπο ζηελ

θαιιηηερληθή ηεο θαξηέξα.
4. O Αλαηφιη Β. Καιαθάηεο κε ηελ ηξίηε ζχδπγν ηνπ, ηελ ηξαγνπδίζηξηα Βαιέξηα Πεηξφβλα.

257
 258

7. ΣΟ ΓΗΓΑΚΣΗΚΟ ΔΡΓΟ ΣΟΤ Β. ΚΑΛΑΦΑΣΖ ΢ΣΟ ΧΓΔΗΟ ΣΖ΢ ΑΓΗΑ΢

ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ΢787
(Γηδαθηηθό έξγν – Οη Μαζεηέο ηνπ- Σεθκεξίσζε).

7.1. Δηζαγσγή. Σν δηδαθηηθφ έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο δελ έρεη εμεηαζηεί έσο ζήκεξα. ΢πλήζσο ππνγξακκίδεηαη θαη ηεθκεξηψλεηαη
ε δηεζλήο αλαγλψξηζε ζην παηδαγσγηθφ έξγν ηνπ, κέζσ ησλ καζεηψλ ηνπ κε δηεζλή
θαξηέξα θαη ησλ ζπλζεηψλ, δηεπζπληψλ νξρήζηξαο, ζεσξεηηθψλ θαη κνπζηθνιφγσλ ζηε
Ρσζία θαη ζε πνιιά άιια θξάηε ηεο πξψελ Δ΢΢Γ. Απφ ηε Μνπζηθή Αθαδεκία ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο έδεημαλ ελδηαθέξνλ γηα ηελ εξγαζία θαη καο παξήγγεηιαλ έλα άξζξν κε ηα
απνηειέζκαηα απφ ηελ έξεπλα, ην νπνίν πξφθεηηαη λα δεκνζηεπζεί ζην δηθφ ηνπο
πεξηνδηθφ κνπζηθνινγίαο. Οη Ρψζνη ζεσξνχλ ηνλ Καιαθάηε «δηθφ ηνπο», επεηδή έρεη
βάιεη θη απηφο ην «πεηξαδάθη ηνπ» –ηελ πξνζπάζεηα θαη ηνλ θφπν ηνπ– ζηα ζεκέιηα ηεο
ξσζηθήο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο. Με αθεηεξία ηα καζήκαηα, ηα νπνία δίδαζθε θάζε ρξφλν,
ν κειινληηθφο εξεπλεηήο ζα κπνξνχζε λα αλαδεηήζεη θαη ηα νλφκαηα ησλ καζεηψλ ηνπ
ζηα δηάθνξα ηζηνξηθά αξρεία ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Οη Ρψζνη δηαηεξνχλ ηα πάληα, αθφκε
θαη ηα δειηία απφ ηηο εμεηαζηηθέο πεξηφδνπο ζην Χδείν (π.ρ. Μαξία Γηνχληηλα, νη εμεηάζεηο
ηεο Αληίζηημεο κε ηνλ Καιαθάηε ην 1916-17). Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη πξφθεηηαη γηα κηα
ρξνλνβφξα επηηφπηα έξεπλα, ε νπνία απαηηεί κεγάιν ρξφλν παξακνλήο ζηε Ρσζία.
΢ηηο κεγάιεο δηεζλείο εγθπθινπαίδεηεο ππάξρνπλ ιήκκαηα κφλν γηα ηνπο πην
γλσζηνχο ζπλζέηεο, δηεπζπληέο νξρήζηξαο θαη κνπζηθνιφγνπο κε δηεζλή θαξηέξα, ν νπνίνη
ππήξμαλ καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε. Μαδέςακε ζε αηνκηθνχο θαθέινπο ηελ αξζξνγξαθία
γηα θάζε έλα καζεηή ηνπ μερσξηζηά. Πνιινί απφ ηνπο καζεηέο ηνπ Καιαθάηε ζηε
΢χλζεζε, ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, έθαλαλ παξάιιειεο θαξηέξεο σο δηεπζπληέο
νξρήζηξαο θαη ρνξσδίαο, ζεσξεηηθνί, κνπζηθνιφγνη, κνπζηθνθξηηηθνί, εθηειεζηέο,
δάζθαινη θ.ιπ., παξάιιεια κε ηελ θχξηα απαζρφιεζή ηνπο. ΢ην δηαρσξηζκφ ησλ καζεηψλ
ηνπ Καιαθάηε αθνινπζήζακε ην εμήο ζρήκα:
 Μαζεηέο ηνπ Καιαθάηε ζηε ΢χλζεζε, ηδξπηέο ησλ εζληθψλ ζρνιψλ ηνπ
Αδεξκπατηδάλ, ηεο Αξκελίαο, ηεο Δζζνλίαο, ηνπ Νηαγθεζηάλ θ.ιπ.
 Ρψζνη ζπλζέηεο, καζεηέο ηνπ Καιαθάηε ζηε ΢χλζεζε.
 ΢πλζέηεο κε δηεζλή θαξηέξα, νη νπνίνη ζπνχδαζαλ καζήκαηα ηνπ θχθινπ
ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε.
 Μνπζηθνζεσξηηηθνί θαη κνπζηθνιφγνη (Ρψζνη, Αξκέληνη, Οπθξαλνί,
Άγγινη, Ακεξηθαλνί θ.ιπ.).
 Γηεπζπληέο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο, νξρήζηξαο πλεπζηψλ θαη ρνξσδίαο.
 Δθηειεζηέο.

787
Ζ ζπγγξαθή ηεο ελφηεηαο ζηεξίρηεθε ζηηο πεγέο: Απηνβηνγξαθία θαη Καηάινγνο καζεηψλ ηνπ
Β. Καιαθάηε, ΢πκπιεξσκέλε Λίζηα καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε, απφ ηνλ Αλαηφιη Καιαθάηε, Έξγα
καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε απφ ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, κε αθηέξσκα ζηνλ Καιαθάηε (Αξρείν Β.
Καιαθάηε), Πξνγξάκκαηα ζπλαπιηψλ ηνπ Σκήκαηνο ΢χλζεζεο ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη
(1927-1928), Δπίζεκε Δπηζηνιή ηεο Μνπζηθήο Αθαδεκίαο Αγ. Πεηξνχπνιεο (2004), Κεληξηθφ Κξαηηθφ
Ηζηνξηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο, Αγ. Πεηξνχπνιε (ΣSGALI, SPb.)] (2005, επηηφπηα έξεπλα),
καξηπξίεο καζεηψλ θαη ζπγγελψλ ηνπ Β. Καιαθάηε. Υξεζηκνπνηήζεθαλ επίζεο ιήκκαηα απφ ηηο
εγθπθινπαίδεηεο (The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 1980, 2001, Baker‟s Biographical
Dictionary of Music, 1984 , Baker‟s Biographical Dictionary of 20th Century Classical Musicians (1997),
Allen Ho, Dmitri Feofanov, Biographical Dictionary of Russian/Soviet Composers, 1989, Bol‟shoy
Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998, Sovetskie kompozitorï i muzïkovedï, 1978, Muzïkal‟naya entsklopediya,
1973-78, Muzïkal‟naya entsklopediya, 1982), εγθπθινπαίδεηεο on line θαη άξζξα ζην δηαδίθηπν.

258
 259

 ΢πλζέηεο θαη ζεσξεηηθνί, πνπ έπαηξλαλ ηδηαίηεξα καζήκαηα απφ ηνλ

Καιαθάηε (΢ηξαβίλζθη, Αζάθηεθ, Νηξνχζθηλ θ.ά.).
 ΢πλζέηεο εβξατθήο θαηαγσγήο.
 Άγλσζηα νλφκαηα.
 Καηεπζχλζεηο ηεο κειινληηθήο αξρεηαθήο έξεπλαο, γηα δηεπθξίληζε
ζηνηρείσλ ζηα Αξρεία ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (πξηλ ην 1917 θαη κεηά 1917).
 Πίλαθεο. Σεθκεξίσζε.
΢ηα παξαξηήκαηα ηνπ θεθαιαίνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ην αγγιηθφ ζχζηεκα κεηαθνξάο
ηνπ ξσζηθνχ αιθαβήηνπ788, γηα λα απνδψζνπκε ηελ πξνθνξά ησλ νλνκαηεπσλχκσλ ησλ
ζπλζεηψλ πην ζσζηά θαη πην θνληά ζηε ξσζηθή πξνθνξά (θάηη ην νπνίν δελ είλαη εχθνιν,
κε ηε ρξήζε ηνπ ειιεληθνχ αιθαβήηνπ). Δπηπιένλ, απηφ γίλεηαη γηα ηε δηεπθφιπλζε ησλ
κειινληηθψλ εξεπλεηψλ ζηελ αλαδήηεζε ησλ νλνκάησλ ησλ καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε ζηηο
δηεζλείο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο θαη ζην δηαδίθηπν. ΢ην Αξρείν Καιαθάηε
ηνπνζεηήζακε επηά ζειίδεο κε βηβιηνγξαθία (ζηε ξσζηθή γιψζζα) γηα ηνπο καζεηέο ηνπ
Β. Καιαθάηε, ηελ νπνία δε κπνξνχζακε λα ειέγμνπκε ζην ζχληνκν ρξφλν παξακνλήο καο
ζηε Ρσζία, γηα βνήζεηα ησλ κειινληηθψλ εξεπλεηψλ πνπ ίζσο δείμνπλ ελδηαθέξνλ γηα ην
ζέκα απηφ (βι. Φ. 8. Έξγα καζεηψλ κε αθηέξσκα ζηνλ Β. Καιαθάηε).

7.1.1. Μέζα από ηα κάηηα ησλ καζεηώλ ηνπ Καιαθάηε.

O B. Καιαθάηεο δελ άθεζε απνκλεκνλεχκαηα. Οη κνλαδηθέο πεγέο πνπ έρνπκε γηα
ηελ παηδαγσγηθή ηνπ δξάζε βαζίδνληαη ζηηο καξηπξίεο ησλ καζεηψλ θαη ησλ ζπλαδέιθσλ
ηνπ. ΢ην Αξρείν Καιαθάηε θπιάζζνληαη ηξηάληα ηξία έξγα κε αθηέξσκα ζηνλ αγαπεηφ
δάζθαιν, απφ ηνπο καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
Παξνπζηάδνπκε κεξηθά απνζπάζκαηα απφ ηηο αθηεξψζεηο ζε κεηάθξαζε:
«΢ηνλ αγαπεηό θαζεγεηή θαη άλζξσπν, ν νπνίνο αλέπηπμε ζε κέλα ηελ αγάπε γηα ηελ
θαιή Αξκνλία, Νη. Βνιθόθ, 1903».
«΢ηνλ αγαπεηό δάζθαιν θαη θίιν, από ηνλ Α. Βαζίιηεθ, 1906».
«΢ηνλ αγαπεηό Β. Καιαθάηε από ηνλ αιεζηλά αθνζησκέλν θαη επγλώκνλα ζπλζέηε Α.
Βαζίιηεθ».
«Με επγλσκνζύλε ζην δάζθαιν θαη θίιν, από ηνλ Ν. Μνπξαβηόθ, 1908».
«΢ηνλ πνιππξνηθηζκέλν θαη πνιπηαιαληνύρν Β. Καιαθάηε, ζε έλδεημεο εηιηθξηλνύο
ζεβαζκνύ, από ηνλ αιεζηλά αθνζησκέλν ζπλζέηε Μπ. Λέβελδνλ, 1914».
«΢ηνλ αγαπεηό θαη αμηνζέβαζην δάζθαιν Β. Καιαθάηε, ζε έλδεημε κλήκεο, από ην
ζπλζέηε πνπ ηνλ αγαπά θινγεξά, Α. Γιαληθόθζθη, 1926»
«΢ην δνμαζκέλν θαη αγαπεηό Β. Καιαθάηε, Μ. Μίιλεξ, 1929».
Απφ ηα αθηεξψκαηα δηαθαίλεηαη ε αγάπε θαη ε εθηίκεζε πνπ έηξεθαλ γα ηνλ
Καιαθάηε νη λένη ζπλζέηεο. Με ιίγα ιφγηα, ν Καιαθάηεο ήηαλ Γάζθαινο, Άλζξσπνο θαη
Φίινο, θαη γηα ηνπο πνιπάξηζκνπο καζεηέο ηνπ ήηαλ έλα θαιφ παξάδεηγκα, πνπ είρε
θεξδίζεη ην ζεβαζκφ θαη ηελ αγάπε ηνπο κε ηελ θαινζχλε θαη ηηο νινθιεξσκέλεο γλψζεηο
ηνπ.
΢χκθσλα κε ηε ξσζηθή κνπζηθνινγία, ην παηδαγσγηθφ έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε, σο
θαζεγεηή ζχλζεζεο θαη ζεσξεηηθνχ ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (1900- 1929), είλαη
αλαγλσξηζκέλν γηα ηε ζπλεηζθνξά ηνπ ζηηο εζληθέο ζρνιέο ηεο πξψελ Δ΢΢Γ. Σν φλνκά

788
βι. ζει. 8, ππ. 13. Βέβαηα, ην ζχζηεκα ηνπ The New Grove‟s Dictionary of Music and Musicians
(2001) έρεη θαη απηφ ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπ, επεηδή δελ απνδίδεη ζσζηά ηα ξσζηθά νλφκαηα θαη ηα επψλπκα.
Π.ρ. ην φλνκα ηνπ Stravinskiy έρεη θαζηεξσζεί σο Stravinsky, θαη ην ίδην γίλεηαη κε πνιιά νλφκαηα θαη
επψλπκα, ηα νπνία παξνπζηάδνπκε κε ηνλ ίδην ηξφπν. ΢ηηο ππνζεκεηψζεηο ηεο εξγαζίαο, ζε φια ηα νλφκαηα
ησλ Ρψζσλ ζπλζεηψλ ρξεζηκνπνηήζακε δηπιή γξαθή. ΋ζνλ αθνξά ηηο εκεξνκελίεο γελλήζεσο, νη δηαθνξέο
κεηαμχ ηνπ παιαηνχ θαη ηνπ λένπ εκεξνινγίνπ πξνέξρνληαη απφ ην γεγνλφο φηη ζηε Ρσζηθή Απηνθξαηνξία
ρξεζηκνπνίεζαλ ην Ηνπιηαλφ (αληί ην Γξεγνξηαλφ) εκεξνιφγην έσο ηελ 1/2/1918.

259
 260

ηνπ αλακθηζβήηεηα θαηαγξάθεηαη ζε φιεο ηηο κεγάιεο δηεζλείο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο.

Ζ ππνγξαθή ηνπ ππάξρεη ζηα δηπιψκαηα πνιιψλ ζπλζεηψλ θαη κνπζηθνζεσξεηηθψλ. Ο Β.
Καιαθάηεο, αθφκε ζηελ αξρή ηεο παηδαγσγηθήο ηνπ θαξηέξαο, θέξδηζε δεκνζηφηεηα γηα
ηελ εθπαίδεπζε ηνπ Η. ΢ηξαβίλζθη. Ο ίδηνο ν ΢ηξαβίλζθη αλαθέξεη φηη «νη δηδαθηηθέο
ηθαλόηεηέο ηνπ Καιαθάηε ήηαλ πην δπλαηέο θαη πην ηνληζκέλεο». Ο Καιαθάηεο αλέπηπμε ην
εζσηεξηθφ άθνπζκα ηνπ καζεηή ηνπ, εθπαηδεχνληάο ηνλ λα αθνχεη ηε κνπζηθή απφ κέζα
ηνπ· παξάιιεια ηνλ έκαζε λα εκπηζηεχεηαη ηνλ εαπηφ ηνπ. «Ο Καιαθάηεο κε δίδαμε λα
ζηεξίδνκαη ζηελ αθνή κνπ, σο ην πξώην θαη ην ηειεπηαίν ηεζη θαη γηα απηό ηνπ είκαη
επγλώκσλ», έγξαςε ν ΢ηξαβίλζθη ζηηο ζπλνκηιίεο ηνπ κε ηνλ R. Craft (Expositions and
Developments, 1962: 42-45). Σν φηη «πήγαλ λα ζπνπδάζνπλ κε ην δάζθαιν ηνπ
΢ηξαβίλζθη», αλαθέξνπλ ζηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπο νη Ν. ΢ινλίκζθη θαη Η. Μνχζηλ. Ο
΢ινλίκζθη γξάθεη επηπιένλ φηη ν «Καιαθάηεο είρε θεξδίζεη ηελ εθηίκεζε ησλ ζπλαδέιθσλ
ηνπ θαη ηελ αγάπε ησλ καζεηώλ ηνπ» (Baker‟s, 1984: 879)789. Ο Μνχζηλ ζπκπιεξψλεη: «ν
Καιαθάηεο ήηαλ άξηζηνο παηδαγσγόο θαη γνεηεπηηθόο άλζξσπνο» (Musin, 1995).
Ο Β. Καιαθάηεο δηέζεηε φια ηα πξνζφληα ηνπ ηθαλνχ δαζθάινπ: ηελ ππνκνλή, ηελ
απηνπεπνίζεζε θαη απηνζπγθξάηεζε, ηελ απαηηνχκελε κπζηηθφηεηα θαη ήηαλ
ζπγθεθξηκέλνο ζηηο παξαηεξήζεηο ηνπ. Σα παηδηά ηνπ αλέθεξαλ φηη ήηαλ «άλζξσπνο
πςειήο κόξθσζεο θαη κηινύζε ηε ξσζηθή ινγνηερληθή γιώζζα». ΋ηαλ ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
έζηεηιε ζηνλ Καιαθάηε ην λεαξφ Μπ. Αζάθηεθ790, εθείλνο ηνπ είπε φηη ν Καιαθάηεο είλαη
«πεπεηξακέλνο παηδαγσγόο» θαη «νθηώ-δέθα καζήκαηα καδί ηνπ ζα είλαη ππεξαξθεηά» γηα
λα νινθιεξσζεί ε πξνεηνηκαζία ηνπ γηα ην Χδείν. Ξεθηλψληαο ηα καζήκαηα καδί ηνπ, ν
Αζάθηεθ γξάθεη: «… ηελ άλνημε ηνπ 1904 έγηλαλ ηα πην πνιύηηκα καζήκαηα κνπ κε ηνλ
Καιαθάηε, γηα ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο Αξκνλίαο» (Α. Κξηνπθφθ, 1982: 32, 55). ΢ε βηβιία,
αθηεξσκέλα ζηνλ ζπλζέηε Οπ. Γθαληδηκπέθνθ (ν νπνίνο επέιεμε λα ηειεηνπνηήζεη ηηο
ζπνπδέο ηνπ ζηε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε), νη Ρψζνη κνπζηθνιφγνη θάλνπλ παξφκνηεο
αλαθνξέο γηα ηνλ Καιαθάηε: φηη «ήηαλ πεπεηξακέλνο δάζθαινο θαη, κε ηνπο ηαιαληνύρνπο
καζεηέο, ηθαλόο λα πεξάζεη όιε ηελ ύιε ζε ζύληνκν ρξνληθό δηάζηεκα», εθφζνλ νη καζεηέο
ηνπ είραλ νξηνζεηήζεη ηηο θαιιηηερληθέο ηνπο αλαδεηήζεηο. Απηφ πξνυπνζέηεη κηα ειαζηηθή
θαη πξνζαξκνζκέλε ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ θάζε ζπνπδαζηή κέζνδν.
Ο Β. Καιαθάηεο αθηέξσζε ηε δσή ηνπ ζην αγαπεκέλν ηνπ Χδείν θαη ζηνπο καζεηέο
ηνπ. Ο Πξνθφθηεθ, ην 1904, καο άθεζε καξηπξία φηη ν Καιαθάηεο «ήηαλ ζπλέρεηα εδώ»,
πάληα ζηελ εξγαζία ηνπ, πάληα ζηε δηάζεζε ησλ ζπλαδέιθσλ θαη ησλ θνηηεηψλ πνπ ηνλ
είραλ αλάγθε (΢. Πξνθφθηεθ, 1977: 215). Ο Υ. Έιιεξ γξάθεη φηη ν Καιαθάηεο ήηαλ
άλζξσπνο «απίζηεπηα θαιόο θαη πξόζπκνο (επαίζζεηνο), πνιύ επηκειήο θαη πνηέ δελ έραλε
ηα δηδαθηηθά καζήκαηα», ελψ «ζπρλά ζπδεηνύζαλ καδί ηνπ δηάθνξα δεηήκαηα ηεο κνπζηθήο
δεκηνπξγίαο» (Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο, 1962: 82).
Ο καζεηήο ηνπ ν Α. Γθάνπθ ηνλ νλφκαζε «ν πην θαιόο θαη ν πην ληειηθάηνο» θαη καο
δηεγείηαη φηη κίιαγε ζηνπο θνηηεηέο ηνπ κε ζηγαλή θσλή (θαη κε πξνθνξά ειαθξά
επεξεαζκέλε απφ ηελ ειιεληθή θαηαγσγή ηνπ· ην αλαθέξνπλ νη ΢ηξαβίλζθη θαη
΢ινλίκζθη) θαη «πνηέ θαλείο δελ άθνπζε από εθείλνλ κηα αγελή έθθξαζε ή έλαλ θαθό
ραξαθηεξηζκό γηα ηνλ θαζέλα από εκάο. Ήηαλ ζησπειόο θαη ιαθσληθόο, ζπρλά απαληνύζε
κε „λαη‟ ή „όρη‟ (θαη „θαιψο‟, „θαθψο‟· εδψ ζπκθσλεί θαη ν ΢ηξαβίλζθη) θαη, όηαλ κε θάηη
δε ζπκθσλνύζε (ζηελ ρεηξόηεξε πεξίπησζε), απηόο „ζηακαηνύζε λα κηιάεη θαη ηόηε κε θακηά
δύλακε δε κπνξνύζεο λα αθνύζεηο νπνηαδήπνηε γλώκε‟» (Γθάνπθ, 1975: 27-28). Με
απηνχο ηνπο ραξαθηεξηζκνχο ζπκθσλεί θαη ε θφξε ηνπ ζπλζέηε, ε Λχδηα, ε νπνία
αλαθέξεη φηη ν παηέξαο ηεο ήηαλ ήξεκνο, ήζπρνο θαη ζησπειφο, θαη φηαλ νη καζεηέο ηνπ

789
Baker‟s Biographical Dictionary of Musicians, (επηκ.) N. Slonimsky (Schirmer Books: New York,
1978 , 19848: 879).
7
790
Απφ ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Μπ. Αζάθηεθ ζην Ν.Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, Ζ κνπζηθή εθπαίδεπζε -
άξζξα θαη πιηθά, (επηκ.) ΢. Γθίλζκπνπξγθ (Λέληλγθξαλη: Κξαηηθή κνπζηθή έθδνζε, 1959: 212).

260
 261

δελ ήηαλ δηαβαζκέλνη, ν Καιαθάηεο ληξεπφηαλ λα ηνπο καιψζεη. Σν ζπίηη ηνπο ήηαλ
πάληα γεκάην κε καζεηέο, νη νπνίνη ηνλ αγαπνχζαλ πνιχ. Μάιηζηα, κεηά ηελ
απνκάθξπλζή ηνπ απφ ην Χδείν, απέθηεζε πεξηζζφηεξνπο καζεηέο.
Ο κεγάινο ζεσξεηηθφο ηνπ 20νπ αηψλα, ν Γηνχξη Σνχιηλ (καζεηήο ηνπ Καιαθάηε
ζηελ Αξκνλία θαη ζηελ Αληίζηημε), ν νπνίνο ελδηαθεξφηαλ γηα ηηο αιιαγέο ζηελ ηέρλε ηνπ
20νπ αηψλα, είδε ην δάζθαιφ ηνπ απφ ηε δηαθνξεηηθή ζθνπηά. Άθεζε κηα καξηπξία, ζηελ
νπνία ηφληζε ηελ αθαδεκατθή ξνπηίλα ηνπ Καιαθάηε θαη ηελ πίζηε ηνπ ζηνπο
θαηεζηεκέλνπο λνκνχο: «νη θαζεγεηέο ηεο Θεσξίαο, εηδηθά ζηνπο γεληθνύο θύθινπο
καζεκάησλ, δελ έζεηαλ ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα» θαη «…ηειηθά, γηα ηα ηξία ρξόληα ζπνπδώλ
κε ηνλ Καιαθάηε θαη ην ΢νθνιόθ, δελ παξαηήξεζα νύηε κηα πεξίπησζε, θαηά ηελ νπνία
ζπνπδαζηήο λα δείμεη ηηο καζεηηθέο ζπλζέζεηο ηνπ ζηνλ θαζεγεηή. Ζ δηθή κνπ δνθηκαζία ζην
πξώην έηνο ηειείσζε κε δάθξπα: κνπ έγηλαλ ηέηνηεο παξαηεξήζεηο (από ην ζεκείν αλαθνξάο
ηεο αληίζηνηρεο ζρνιηθήο αξκνλίαο), νη νπνίεο ηειηθά κε νδήγεζαλ ζηελ απόθαζή κνπ λα κε
δείρλσ νηηδήπνηε». Αλαθέξεη, φηη ππάξρνπλ καξηπξίεο φηη, π.ρ. ν Α. Ληάληνθ, ν νπνίνο
ρξεζηκνπνηνχζε ην βηβιίν ηνπ Κφξζαθνθ, ζπλερψο έθαλε ελδηαθέξνπζεο θαη ζεκαληηθέο
πξνζζήθεο. Ο ΢νθνιφθ δίδαζθε ηελ Αξκνλία «κε εθηεηακέλε κέζνδν. Αληίζεηα, ν Β.Π.
Καιαθάηεο, ν Η.Α. Βηζλέθζθη791 θαη κεξηθνί άιινη θαζεγεηέο, δίδαζθαλ ηελ αξκνλία ηνπ
βηβιίνπ „από ην Α σο ην Χ‟, κε κπνξώληαο λα παξαιείςνπλ ηα θεθάιαηα θαη ηηο κεζόδνπο
ηεο κνπζηθήο γξαθήο» (Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο, 1962: 91, 96, 100-105).
Παξά ηηο αληίμνεο ζπλζήθεο ζην Κξαηηθφ Χδείν, ζηα πξψηα δχζθνια
κεηαεπαλαζηαηηθά ρξφληα, ν Β. Καιαθάηεο πξνζπαζνχζε λα δψζεη ην θαιχηεξν δπλαηφ
ζηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ ηνπ. Πξνζπάζεζε λα πξνζαξκνζηεί (φζν άληερε) ζην
πλεχκα ηνπ λένπ θαηξνχ. Μάιινλ ε δνπιεηά ηνλ έζσζε.
Ο Μηραήι Νηξνχζθηλ (1895-1991) ζηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ άθεζε καξηπξία φηη
ην 1922 έπαηξλε ηδηαίηεξα καζήκαηα απφ ηνπο Α.Μ. Εηηνκίξζθη θαη Β. Καιαθάηε θαη
έθαλε πξνεηνηκαζία καδί ηνπο γηα ηηο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ζηε ΢χλζεζε ζην Χδείν ηνπ
Πέηξνγθξαλη. Σφηε ήηαλ θνηηεηήο ζηελ Δθηέιεζε ζην Πηάλνπ. Χζηφζν, δελ έγηλε
απνδεθηφο θαη ζεψξεζε φηη ν Γθιαδνπλφθ δελ ηνλ ήζειε ζην Χδείν. Δμεηαζηέο ήηαλ ν Μ.
΢ηέηλκπεξγθ θαη ν Λ. Νηθνιάγηεθ, νη νπνίνη ηνλ εμέηαζαλ αξγά, πξνζεθηηθά θαη κε
πξνθαηάιεςε, κηα θαη αλήθε ζηελ νκάδα ησλ «Νεσηεξηζηψλ». Μαδί ηνπ έδσζαλ
εμεηάζεηο θαη νη Β.Μ. Μπφγθληαλνθ-Μπεξεδφθζθη (ζπνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε), Η.Α.
Μπξάνπλην (πέξαζε ηελ Αξκνλία κε ηνλ Καιαθάηε) θαη ΢.Α. Εαξάλεθ· απηνί πέξαζαλ
ηελ εμέηαζε κε επηηπρία. Γηα ηηο ζπλζέζεηο ηνπ, γξακκέλεο ζην «θαιαθαηηθφ» ζηπι, ν
Νηξνχζθηλ γξάθεη «όηη ήηαλ ζην πλεύκα ή ηνπ ύζηεξνπ ΢θξηάκπηλ ή ηνπ πξώηκνπ
Schoenberg» θαη εμεγεί ην γεγνλφο απηφ κε ηα καζήκαηα ζχλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε. ΢ηα
ρξφληα ηεο θνίηεζεο ηνπ, ν Νηξνχζθηλ αζρνιήζεθε κε ηε ρνξσδία ηεο Αθαδεκίαο Καιψλ
Σερλψλ θαη νη θνηηεηέο ηξαγνπδνχζαλ ηα έξγα ηνπ, ή πην ζσζηά «βνχηδαλ», επεηδή ηφηε ν
ζπλζέηεο ήηαλ αληίπαινο ηνπ επξσπατθνχ ζπζηήκαηνο (Νηξνχζθηλ, 1977: 253-254).
Τπάξρνπλ θαη άιιεο καξηπξίεο ζην Αξρείν καο απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟20, απφ ηα έξγα
καζεηψλ κε αθηέξσκα ζηνλ Καιαθάηε. Έρνπκε ήδε αλαθέξεη ην ζπλζέηε Αξζέλη
Γθιαληθφθζθη (1894-1945), ν νπνίνο ζπνχδαζε φιε ηε ζεηξά ζεσξεηηθψλ καζεκάησλ ηεο
΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε. Σν έηνο 1925 αθηέξσζε δχν απνζπάζκαηα γηα θσλή θαη
πηάλν απφ ηελ πξψηε φπεξά ηνπ «Γηα ηελ θόθθηλε Πέηξνγθξαλη » (ή «Έηνο 1919») (κηα
απφ ηηο πξψηεο ζνβηεηηθέο φπεξεο πάλσ ζε επαλαζηαηηθά ζέκαηα, κε ηελ νπνία ν
Γθιαληθφθζθη έγηλε γλσζηφο ζηελ Δ΢΢Γ) ζηνλ αγαπεηφ δάζθαιν Β. Καιαθάηε. ΋ζν γηα
ηνλ Β. Καιαθάηε, είλαη θαλεξφ φηη πξνζπάζεζε λα δείμεη επαλαζηαηηθή αιιειεγγχε θαη

791
Η.Α. Βηζλέθζθη (Vishnevsky): δελ ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο γηα ην ζπγθεθξηκέλν πξφζσπν, αιιά γηα
άιινπο Ρψζνπο κνπζηθνχο κε ην ίδην επψλπκν, ην νπνίν είλαη πνισληθφ (π.ρ. o ζπλζέηεο Z. Wisznewski,
γελ. 1922, καζεηήο ηνπ Hans Sikorski, πνπ αγφξαζε ηα δηθαηψκαηα ηνπ εθδνηηθνχ νίθνπ Edition Bellaieff-
Leipzig).

261
 262

παηξησηηζκφ θαη λα εληαρζεί ζην πλεχκα ηνπ λένπ θαηξνχ, ην νπνίν βξήθε αληαπφθξηζε
ζηα έξγα ηνπ ζπλζέηε απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟30.
Με θαιά ιφγηα πεξηγξάθνπλ ηνλ Καιαθάηε θαη νη ζπλάδειθνί ηνπ. ΢χκθσλα κε ηνλ
Βίηνι, «ν Έιιελαο ν Καιαθάηεο» ήηαλ «γαιήληνο, θαιόθαξδνο θαη κηθξνθακσκέλνο»·
«ζηελ έδξα ηεο Δηδηθήο Αξκνλίαο πξόηεηλαλ ζηνλ πξνηθηζκέλν κε ηαιέλην ζπλζέηε
Καιαθάηε» (ην 1908, κεηά ην ζάλαην ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ). Πνιιά θαιά ιφγηα καο
άθεζε θαη ν Α. Γθιαδνπλφθ ζηελ πεξηγξαθή ηνπ θίινπ ηνπ. ΢ην αθηέξσκα ζε θσηνγξαθία
ηνπ γξάθεη: «΢ηνλ αγαπεηό κνπ θίιν, ηνλ ηαιαληνύρν ζπλζέηε θαη ζαπκάζην κνπζηθό
Βαζίιε Παύινβηηο Καιαθάηε. Αιεζηλά αθνζησκέλνο, Αιεμάληεξ Γθιαδνπλόθ, 20 Μαξηίνπ
1905, Αγ. Πεηξνύπνιε». Σν 1910 γξάθεη φηη ράξε «ζηελ εκπηζηνζύλε κνπ ζε ζέλα, σο
ζαπκάζην κνπζηθνζπλζέηε θαη πηαλίζηα, ζε παξαθαιώ λα ζπκκεηέρεηο σο κέινο ηεο
Δπηηξνπήο ζηνλ εζληθό δηαγσληζκό, ζην όλνκα ηνπ Ρνπκπηλζηάηλ». ΢ε άιιν γξάκκα, απφ ηηο
19/7/1929 πξνο ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ [Antibes (Alpes Maritimes)], o Γθιαδνπλφθ αλαθέξεη
(γηα ηελ απφιπζε ηνπ Καιαθάηε απφ ην Χδείν): «αθόκα θαη αλ δελ είρε ιακπξό ηαιέλην, ν
Β.Π. Καιαθάηεο είλαη έλαο κεγάινο καέζηξνο, θάηη ην νπνίν δελ ζέιεη λα θαηαιάβεη ην
θόκκα ηνπ Ηγθόξ (Μπ. Αζάθηεθ), ηνλ νπνίν ζηεξίδνπλ θάπνηνη θνηηεηέο πνπ δε δίλνπλ ζηνλ
εαπηό ηνπο απνινγηζκό» (Γθιαδνπλφθ, 1960 ii: 42).
΢ηηο 11 Απξίιηνπ 1939 ζηελ Έλσζε ΢νβηεηηθψλ Μνπζνπξγψλ ηνπ Λέληλγθξαλη
πξαγκαηνπνηήζεθε κηα κνπζηθή βξαδηά πξνο ηηκή ησλ κνπζνπξγψλ Μ.Π. Φνκίλ θαη Β.
Καιαθάηε, φπνπ γηνξηάζηεθαλ ε εβδνκεθνζηή επέηεην ηνπ Β. Καιαθάηε θαη ηα ζαξάληα
πέληε ρξφληα θαιιηηερληθή, θνηλσληθή θαη παηδαγσγηθή πξνζθνξά ηνπ. Ο Αληξέη Ν.
Ρίκζθη-Κόξζαθνθ (1878-1940) ζηελ εβδνκεθνζηή επέηεην ηνπ Καιαθάηε, ηνπ έζηεηιε
κηα ζπγραξεηήξηα επηζηνιή, ζηελ νπνία ζίγνπξα δηαπηζηψλνπκε πνιιέο αιήζεηεο γηα ην
θνηλσληθφ πξνθίι ηνπ ζπλζέηε. Ζ επηζηνιή έρεη σο εμήο:

«Αγαπεηέ θαη αμηνζέβαζηε Βαζίιε Παύινβηηο,

επηηξέςηε κνπ από ηελ ςπρή κνπ λα ζαο ζπγραξώ γηα ηε ιακπξή επέηεηό ζαο. Γελ είλαη εύθνιν λα
βξεζνύλ, ηδηαίηεξα ζηηο κέξεο καο, κνπζηθνί δάζθαινη θαη δεκηνπξγνί, κε ηέηνηα θαζαξόηεηα θαη θνηλσληθά
άςνγε ζπκπεξηθνξά θαη κε δηάξθεηα παξαπάλσ από κηζό αηώλα. Πνιύ πξόζθαηα κνπ ζπλέβε λα αλαθαιύςσ
ζε αλέθδνηεο αλακλήζεηο ηνπ (παηέξα κνπ) Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο ην όλνκά ζαο, σο έλαλ από ηνπο θαιύηεξνπο
θαη ηνπο πην ηαιαληνύρνπο καζεηέο ηνπ. Απηόο ν ραξαθηεξηζκόο ηνπ παηέξα κνπ, ζύκθσλα κε ηηο δηθέο κνπ
αλακλήζεηο, είλαη απόιπηα βάζηκνο. Από ηελ ςπρή κνπ ραίξνκαη, πνπ κπνξώ λα ην επηβεβαηώζσ απηό, κε ηελ
παξνύζα επηζηνιή.
Μνπ ήηαλ πνιύ ιππεξό, πνπ θάπνηα ηπραία γεγνλόηα δε κνπ επέηξεςαλ πξνζσπηθά λα ιάβσ κέξνο ζηελ
εθδήισζε πξνο ηηκήλ ζαο, ζηελ Έλσζε ΢νβηεηηθώλ Μνπζνπξγώλ. Ζ Γηνύιηα Λαδάξεβλα792, ηελ νπνία ε
αξξώζηηα απηή ηε θνξά ηελ έρεη ζέζεη εθηόο κάρεο, κνπ παξάγγεηιε όηη ζέιεη λα ζπκκεηάζρεη θαη απηή ζηε δηθή
κνπ επηζηνιή θαη λα ζαο ραηξεηίζεη θαη ε ίδηα.
Οη δύν καο ινηπόλ, ζαο εθθξάδνπκε ηηο ζεξκέο καο επρέο· λα δήζεηε θαη λα έρεηε πγεία, γηα πνιιά αθόκε
ρξόληα.
Αληξέη Ρίκζθη-Κόξζαθνθ».

Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ηεο Σέρλεο (πξψελ NIITMK)793, Β 1018, Αληξέη Νηθνιάγηεβηηο. Fond Β,
Αξρείν Αληξέη Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Razdel (Σκήκα) IV - Πξφρεηξα θαη αληηγξαθέο απφ ηηο επηζηνιέο ηνπ
Α.Ν. Ρίκζθη- Κφξζαθνθ, αξηζκφο 38, Καιαθάηε Β.Π. (θαηαγξαθή ηνπ Αλαηφιη Καιαθάηε).

792
Γηνχιηα Λαδάξεβλα Βέηζκπεξγθ-Ρίκζθαγηα-Κνξζαθφβα (1879/80-1942): Ρσζίδα ζπλζέηξηα,
ζχδπγνο ηνπ Αληξέη Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, βι. ζει. 10, ππ. 29.
793
Nauchno Ηssledovatel‟skiy Institut Teatra, Muzïki I Kinematografii (Δπηζηεκνληθφ Δξεπλεηηθφ
Ηλζηηηνχην Θεάηξνπ, Μνπζηθήο θαη Κηλεκαηνγξάθνπ, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ): είλαη ην παιηφ θαη ην ησξηλφ
φλνκα ηνπ Ρσζηθνχ Ηλζηηηνχηνπ Ηζηνξίαο ηεο Σέρλεο, έηνο ίδξπζεο 1919 (κπνξεί ε θαηαγξαθή λα έρεη
αιιάμεη. Δκείο δελ αλαθαιχςακε εθεί ην γξάκκα, θαηαρσξηζκέλν ζηε ζπξίδα ηνπ Β. Καιαθάηε).

262
 263

7.1.2. Μαζεηέο ηνπ Καιαθάηε ζηε ΢ύλζεζε, ηδξπηέο ησλ Δζληθώλ ζρνιώλ ηνπ
Aδεξκπατληδάλ, ηεο Αξκελίαο, ηεο Δζζνλίαο794, ηνπ Νηαγθεζηάλ, ηνπ Σνπξθκεληζηάλ
θ.α.
Ζ Ρσζηθή/΢νβηεηηθή κνπζηθνινγία αλαγλσξίδεη ηελ αλεθηίκεηε πξνζθνξά ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζηε δεκηνπξγία ησλ Δζληθψλ ΢ρνιψλ
ηεο πξψελ Δ΢΢Γ., θαη ηνπ Β. Καιαθάηε γηα ηελ εθπαίδεπζε ηνπ Οπδείξ Ακπληνχι
Γθαληδηκπέθνθ (1885-1948), εζληθνχ ζπλζέηε ηνπ Αδεξκπατηδάλ (ε Κξαηηθή Μνπζηθή
Αθαδεκία ζηελ πξσηεχνπζα Μπαθνχ ζήκεξα έρεη ην φλνκά ηνπ). Οη καζεηέο ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ ζπλέρηζαλ ην έξγν ηνπ ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, φηαλ ν κεγάινο δάζθαινο
ήηαλ αθφκα ελ δσή. Δθπαηδεπκέλνη απφ ηνπο καζεηέο ηνπ Κφξζαθνθ ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο, ήηαλ νη Οπθξαλνί Βίθησξ Κνζέλθν795 θαη Μηραήι ΢θνξνχιζθη796, νη
Λεηνλνί ΢ηάζηο ΢ίκθνπο797 θαη Γηνπνδάο Σαιιάη-Κηάιπζα798 νη Δζζνλνί Cirillus Kreek799
(καζεηήο ηνπ Καιαθάηε) θαη Heino Eller (απφθνηηνο ηνπ 1900, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ
Καιαθάηε)800, νη Ληζνπαλνί Άιθξεληο Καιλίλ 801θαη Γηάλληο Εάιηηηο802, νη Αξκέληνη
Ρνκαλφο Μειηθηάλ (καζεηήο ηνπ Καιαθάηε. ΢ήκεξα ππάξρεη ην Μνπζηθφ ΢ρνιείν
«Ρνκαλφο Μειηθηάλ» ζην Δξεβάλ) θαη ΢αξθίο Μπαξραηνπξηάλ (καζεηήο ηνπ Καιαθάηε,
ζπλδέζεθε θαη κε ηελ αξκεληθή θαη ηε γεσξγηαλή κνπζηθή), ν Αδέξνο Οπ. Γθαληδηκπέθνθ
θ.ά. (Λ.΢. Γθίλζκπνπξγθ, 1955: 56).
΢ην καθξχ απηφ θαηάινγν, πνπ απνδεηθλχεη ηελ πξνζθνξά ηνπ Β. Καιαθάηε, πξέπεη
λα πξνζζέζνπκε ηνλ πξψην εζληθφ ζπλζέηε ηνπ Νηαγθεζηάλ Γθφηθξηλη Γθαζάλνθ
(Υαζάλνθ), απφθνηην ηνπ 1926 (ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε)803, ν νπνίνο
ζπλέζεζε ηελ πξψηε εζληθή φπεξα ηεο παηξίδαο ηνπ Khochbar (1943), ην παηδηθφ κπαιέην
Chernokosaya (Μαπξνκαινχζα) (1945), ηα δχν θνλζέξηα γηα πηάλν θαη νξρήζηξα (1948,
1959) θ.ά. Ο Γθαζάλνθ εγήζεθε ζηελ πξψηε ιανγξαθηθή θαη κνπζηθή απνζηνιή, γηα ηελ
θαηαγξαθή ηεο ιατθήο παξάδνζεο ηνπ Νηαγθεζηάλ (Αβάξνη, Κνπκίθνη, Λάθηζνη θ.ά.) θαη
δνχιεςε απνηειεζκαηηθά γηα ηε κνπζηθή εθπαίδεπζε. Οη Αξκέληνη ζπλζέηεο Σεξ-
Γθεβνληηάλ, Σεξ-Οβαλεζηάλ, Α. ΢ηεπαληάλ, Α.Η. ΢αβεξληηάλ (έθαλε θαξηέξα σο
κνπζηθνιφγνο) επίζεο ζπνχδαζαλ κε ην Β. Καιαθάηε804, ηα νλφκαηά ηνπο δέζπνδαλ ζηελ
794
Βι. ζην δηαδίθηπν γηα ηνπο ζπλζέηεο απφ ηα θξάηε ηεο Βαιηηθή, καζεηέο ηνπ Καιαθάηε ζην
http://www.musicweb-international.com/Finnish_and_Baltic/Finnish_and_Baltic_Symphonies.htm.
795
Βίθησξ ΢ηεπάλνβηηο Κνζέλθν (Kosenko) (1896-1938): Οπθξαλφο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο θαη
δάζθαινο (καζεηήο ηνπ ΢νθνιφθ).
796
Μηραήι Αληάκνβηηο ΢θνξνχιζθη (Skorul‟sky) (25-08/6-9-1887 Κίεβν – 21-2-1950 Κίεβν):
Οπθξαλφο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο (καζεηήο ηνπ ΢ηέηλκπεξγθ θαη ηνπ Καιαθάηε).
797
΢ηάζηο ΢ίκθνπο (Stasys Ńimkus) (18871-1943): Ληζνπαλφο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο (καζεηήο ησλ Ληάληνθ, ΢ηέηλκπεξγθ, Βίηνι).
798
Γηνπνδάο Σαιιάη-Κηάιπζα (Tallat-Kyalpsha) (1888/89-1949): Λεηνλφο ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο
νξρήζηξαο (καζεηήο ησλ Βίηνι, Ληάληνθ, ΢ηέηλκπεξγθ).
799
βι. ζει. 154 θαη ππ. 506.
800
΢εκαληηθά γηα ηελ εζζνληθή κνπζηθή είλαη ηα έξγα ηνπ Υ. Έιιεξ Πξώηε ζπκθσλία (1936), ηα
πνηήκαηα Zov nochi (Σν θάιεζκα ηεο λχρηαο) θαη Prizraki (Φαληάζκαηα) (1924), ηα νπνία είραλ σο βάζε
ηνπο ηελ εζζνληθή ιατθή κνπζηθή. Ο Έιιεξ ήηαλ Πξφεδξνο ηεο Οξγαλσηηθήο Δπηηξνπήο ηεο Έλσζεο
Δζζνλψλ Μνπζνπξγψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟40, θαη ζπλέβαιιε ζηελ άλζηζε ηεο εζζνληθήο κνπζηθήο κεηά ην
Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν.
801
Άιθξεληο Καιλίλο (Kalnin‟sh) (1879-1951): Ληζνπαλφο ζπλζέηεο, νξγαλίζηαο, δάζθαινο θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο (καζεηήο ησλ ΢νθνιφθ θαη Ληάληνθ).
802
Γηάλληο Εάιηηηο (Zalitas) (1884-1943): Ληζνπαλφο ζπλζέηεο, κνπζηθνθξηηηθφο (καζεηήο ηνπ
Ληάληνθ θαη ηνπ Βίηνι).
803
Βι. ζει. 35, ππ. 149. ΢ήκεξα ην Μνπζηθφ ζρνιείν ζηε Mikxachkale, Νηαγθεζηάλ έρεη ην φλνκα
ηνπ Γθφηθξηλη Αιίγηεβηηο Γθαζάλνθ (Yakubov, 1974). Ζ βηνγξαθία ηνπ Γθαζάλνθ δεκνζηεχεηαη ζηελ
ηζηνζειίδα http://www.dagkultura.ru/.../assotsiatsiya_rabotnikov_kulturi_i_iskusstva.
804
Οη ζπλζέηεο Μειηθηάλ, Μπαξρνπληαξηάλ θαη Σεξ-Γθεβνληηάλ αλαθέξνληαη γηα ηελ πξνζθνξά ηνπο
ζηελ αξκεληθή κνπζηθή, ζηα πξνεπαλαζηαηηθά ρξφληα θαη ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20 (ηφηε θαη ν Υ. Κνπζλαξηφθ,
δνχιεςε ζηελ Αξκελία). Οη Κνπζλαξηφθ θαη Α.Η. ΢αβεξληηάλ άθεζαλ θαη έξγν σο Αξκέληνη κνπζηθνιφγνη. Ο

263
 264

αξκεληθή κνπζηθή γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Ο Υ. Κνπζλαξηφθ, ζην δηάζηεκα 1944-
49, ήηαλ επηζηεκνληθφο ζπλεξγάηεο θαη Τπεχζπλνο ηνπ Σκήκαηνο Ηζηνξίαο θαη Θεσξίαο
ηεο Αξκεληθήο Αθαδεκίαο. Δμέηαζε ηελ αξκεληθή κνλσδία ζηε δηθή ηεο καθξηλή ηζηνξία,
ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο πνιηηηζκνχο ηεο Μέζεο Αλαηνιήο θαη ηνλ Καχθαζν θαη ε
κειέηε εθδφζεθε ην 1958805. Πξέπεη λα πξνζζέζνπκε επίζεο ηνλ Καδάθν ζπλζέηε Γηφραλ
Γθξηγθφξηεβηηο Αληκφλη806, κε πξνζθνξά ζηελ εζληθή κνπζηθή ηεο παηξίδαο ηνπ, ην
ζπλζέηε απφ ηελ Δζζνλία Cyriilus Kreek (1889-1962), ν νπνίνο δίδαζθε ζην Χδείν ηνπ
Σάιηλ (ην 1947 εμειέγε θαζεγεηήο), ηνπο Ρψζνπο ζπλζέηεο εβξατθήο θαηαγσγήο (Μίιλεξ,
΢έηληλ, Βέπξηθ, Εαηεπιίλζθη θ.ά.) θ.ιπ. [βι: Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο (ζε αλακλήζεηο )
1862-1962 (1962); Ζ Ρώζηθε ζθέςε γηα ηελ κνπζηθή 1895-1917 (1980: 28)].
Με ηελ Οπθξαλία ζπλέδεζαλ ηα νλφκαηά ηνπο ζηηο δεθαεηίεο ηνπ ‟30 θαη ‟40 νη
ζπλζέηεο ΢θνξνχιζθη θαη Βηιέλζθη (απφθνηηνη ΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε)807. Γνχιεςαλ
θαη ζπλέβαιαλ ζηελ εμάπισζε ηνπ εζληθνχ πνιηηηζκνχ ηεο Οπθξαλίαο νη δηεπζπληέο
νξρήζηξαο Α. Γθάνπθ θαη Δ. Μξαβίλζθη (Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα, 1981v: 706).
Ο καέζηξνο Βι. Νηξαλίζληθνθ ζπλδέζεθε κε ην Κίεβν, φπνπ, κεηά ην 1937, εξγάζζεθε σο
Αξρηκνπζηθφο θαη Καιιηηερληθφο δηεπζπληήο ηνπ Οπθξαληθνχ ζεάηξνπ ΋πεξαο θαη
Μπαιέηνπ. Σν 1937, ιφγσ ηεο εθξεθηηθήο θαηάζηαζεο, πνιινί κνπζηθνί αλαρψξεζαλ
πξνο άιια γεηηνληθά θξάηε, φπσο π.ρ. ν Η. Μνχζηλ, ν νπνίνο ην 1937 θεχγεη, γηα λα
εξγαζηεί ζην Μηλζθ γηα ηέζζεξα ρξφληα (ήηαλ Δβξαίνο θαη θνβφηαλ. Γξάθεη ζηα
απνκλεκνλεχκαηα ηνπ φηη δελ ήμεξε πσο ζα ήηαλ ε δσή ηνπ, αλ παξέκελε ζην
Λέληλγθξαλη). Αξθεηνί πξψελ καζεηέο808 ηνπ Καιαθάηε δνχιεςαλ ζην Χδείν ηεο
Σαζθέλδεο, φπνπ είρε κεηαθεξζεί ην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ
Μεγάινπ Παηξησηηθνχ Πνιέκνπ (νη Ρψζνη ηνλ νλνκάδνπλ έηζη) θαη ζπλέβαιαλ ζηε
βειηίσζε θαη ηελ εμάπισζε ηνπ κνπζηθνχ πνιηηηζκνχ ηεο Γεσξγίαο.
Με ηε Γεκνθξαηία ηνπ Σνπξθκεληζηάλ ζπλδέζεθε ν καζεηήο ηνπ Καιαθάηε
Αληξηάλ ΢απφζληθνθ809 (έδεζε κφληκα εθεί ζηηο δεθαεηίεο ηνπ ‟30 θαη ‟40), ν νπνίνο έγηλε
έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηεο επαγγεικαηηθήο κνπζηθήο εθεί. Υξεζηκνπνηψληαο ηνπο
ιατθνχο κχζνπο «destan»810 θαη ηδηαίηεξα ην ηνπξθκεληθφ ιπξηθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη,

Α. ΢ηεπαληάλ ζπλδέζεθε κε ηελ αξκεληθή κνπζηθή ησλ δεθαεηηψλ ηνπ ‟30, ‟40 θαη ‟50. Χο δηεπζπληέο
νξρήζηξαο δηαθξίζεθαλ νη ΢ηεπαληάλ, Μειηθηάλ, Σεξ-Οβαλεζηάλ θ.ά. (Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα,
1973 i: 214-218).
805
Βι. Υ. Κνπζλαξηφθ, Εεηήκαηα ηζηνξίαο θαη ζεσξίαο ηεο αξκεληθήο κνλσδίαο ζηε κνπζηθή,
Λέληλγθξαλη, 1958. «Ζ αξκεληθή κνπζηθή απφ ηε γέλλεζή ηεο έσο ην 19ν αηψλα» ζην βηβιίν Γνθίκην ηεο
ηζηνξία ηεο αξκεληθήο κνπζηθήο, Δξεβάλ, 1963 (ζηελ αξκεληθή γιψζζα). Γπζηπρψο, δελ είρακε ηε
δπλαηνηεηα λα αλαδεηεζνπκε ηα βηβιηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξακνλήο καο ζηε Ρσζία ην 2005 θαη 2010.
806
Γηφραλ Γθξηγθφξηεβηηο Αληκφλη (Admoni, πξαγκαηηθφ φλνκα Admoni-Krasnïy) (17-7-1906 – 5-9-
1979): Ρψζνο ζπλζέηεο, ζπλδέζεθε κε ηε κνπζηθή ηνπ Καδαθζηάλ. ΢ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
ζπνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε θαη ππήξμε καζεηήο ηνπ Μ. ΢ηέηλκπεξγθ.
807
Ο Μ.Α. ΢θνξνχιζθη (Skorul‟s‟kiy), απφθνηηνο ΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε, ζπλέζεζε έλα απφ ηα
πξψηα ζεκαληηθά έξγα γηα πηάλν θαη νξρήζηξα ζηελ νπθξαληθή κνπζηθή, θάπνηα απφ ηα νπνία γξάθηεθαλ
απφ ηνπο Ρεβνχηζθη (1943), Κνζέλθν (1938), ΢θνξνχιζθη (1937) θ.ά. ΢ηα ρξφληα ηνπ Μεγάινπ Παηξησηηθνχ
Πνιέκνπ γξάθηεθαλ ηα παηξησηηθά ηξαγνχδηα ηνπ Η.Β. Βηιέλζθη, Ζ δηθή κνπ Οπθξαλία, ην νπνίν ήηαλ
αλάκεζα ζηα σξαηφηεξα ζην είδνο ηνπ. Ο ΢θνξνχιζθη, ν νπνίνο κεηαθφκηζε ζην αζηαηηθφ κέξνο ηεο πξψελ
Δ΢΢Γ, ζπλέζεζε ην Κηνπληέην πάλσ ζε ζέκα ηνπ Abay Kunanbaev (1943) θαη ην Stepnaya poema (Πνίεκα
ηεο ζηέπαο), ζηε κλήκε ηνπ Amangel Imaev (1944), ρξεζηκνπνηψληαο ηελ ηδηνκνξθία ηνπ αζηαηηθνχ
κνπζηθνχ θνιθιφξ.
808
1941-43, π.ρ. ε Μ. Γηνχληηλα, ν Α. Γθάνπθ, ν Η. Μνχζηλ (ν νπνίνο πξαγκαηνπνίεζε ζηελ Σαζθέλδε
ζηηο 22-7-1942 ηε δεχηεξε εθηέιεζε ηεο 7εο ζπκθσλίαο ηνπ ΢νζηαθφβηηο ζηελ Δ΢΢Γ) θ.ιπ.
809
Αληξηάλ Γθξηγθφξηεβηηο ΢απφζληθνθ (Shapochnikov) (1888/87-1967): Ρψζνο ζπλζέηεο.
810
Ζ ιατθή ηέρλε ησλ ηξαγνπδηζηψλ (bakshi), νη νπνίνη ζπλφδεπαλ ην ηξαγνχδη ηνπο κε ην κνπζηθφ
φξγαλν «dutar» θαη ηξαγνπδνχζαλ «destan», πνηήκαηα απφ ηελ αλαηνιίηηθε θαη ληφπηα πνίεζε, ππήξμε
πςεινχ επηπέδνπ. Αγαπεκέλα πνηήκαηα ήηαλ νη Ker- Ogli, Leila i Medzhun (ν Γθαηδηκπέθνθ ζπλέζεζε
νκψλπκεο φπεξεο), Shasenem η Garib, Zokhre i Takhir (΢απφζληθνθ) (Μεγάιε εγθπθινπαίδεηα, 1981 v: 646-
47).

264
 265

ζπλέζεζε ηηο πξψηεο ηνπξθκεληθέο φπεξεο Zokhre i Takhir (1941/53) θαη Shasenem i Garib
(1944/55), ην θνλζέξην γηα πηάλν θαη νξρήζηξα πάλσ ζε ηνπξθκεληθά ζέκαηα (1947-53)
θ.ιπ.
Ο Καιαθάηεο (ν νπνίνο δελ μέραζε πνηέ ηε δηθή ηνπ εζληθή πξνέιεπζε) ήηαλ
γεκάηνο πεξεθάληα γηα ην ξσζηθφ ιαφ, αιιά ηαπηφρξνλα ηνπ ήηαλ μέλνο ν εζληθηζκφο θαη
ν ζνβηληζκφο θαη ζπκπεξηθεξφηαλ κε αγάπε ζηνπο άιινπο ιανχο. Γελ είρε κφλν κηα
εηιηθξηλή εθηίκεζε, αιιά θαη έλα αζηείξεπην ελδηαθέξνλ λα κάζεη θαη ν ίδηνο πνιιά γηα
ηελ εζληθή θιεξνλνκηά θαη ηε ιατθή παξάδνζε θάζε ιανχ ζηε κεγάιε Ρσζηθή
Απηνθξαηνξία θαη αξγφηεξα ζηελ πνιπεζληθή Δ΢΢Γ. Δθηηκνχζε ζηνπο καζεηέο ηνπ ην
ζπλαίζζεκα γηα ηελ εζληθή αμηνπξέπεηα θαη πξνσζνχζε ηελ ηδέα γηα ηε δεκηνπξγία
πξσηφηππεο θαη πεγαίαο θαιιηηερληθήο κνπζηθήο έθθξαζεο (καξηπξία γηα ηε ζεψξεζε
απηή είλαη ηα έξγα ησλ καζεηψλ ηνπ κε αθηέξσκα). Δθηφο απφ ζπλζέηεο, αλαγλσξίζζεθε
θαη σο δηδάζθαινο θαη δεκνθξάηεο. Ζ ζεκαζία ηνπ γεγνλφο απηνχ δελ πξέπεη λα
ππνηηκεζεί, φζνλ αθνξά νχηε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ίδηνπ ηνπ Καιαθάηε, νχηε ηε γεληθή
ηζηνξία ηεο κνπζηθήο ηεο πνιπεζληθήο πξψελ Δ΢΢Γ.
Έδεημε ην δξφκν ζηνπο πνιπάξηζκνπο καζεηέο ηνπ, ηνπο βνήζεζε λα αγαπήζνπλ θαη
λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ζηα έξγα ηνπο ηε δεκνηηθή κεισδία θαη ηελ θαιιηηερληθή δηαζθεπή
ηεο, ζχκθσλα κε ηνπο θαλφλεο ηεο αξκνλίαο ηεο δπηηθήο κνπζηθήο. Ο ίδηνο πξνζπαζνχζε
λα ζπκπιεξψζεη ηηο γλψζεηο ηνπ ζηε ιατθή κνπζηθή θαη ζ‟ απηφ κεγάιν ξφιν έπαημε ε
επηθνηλσλία θαη ε αληαιιαγή ηδεψλ κε ηνπο καζεηέο ηνπ. Έρεη ήδε γίλεη αλαθνξά ζηε
κειέηε, θαηαγξαθή, ελαξκφληζε θαη ρξήζε ζηα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε δεκνηηθψλ
ηξαγνπδηψλ θαη ζεκάησλ απφ ην Καδαθζηάλ, ηελ Αξκελία, ηελ Οπθξαλία (θαη ηαηαξηθά
ηξαγνχδηα) θαη ηε Ρσζία, ηε Λεπθνξσζία, ηελ Ηζπαλία, απφ ηζηγγάληθα ηξαγνχδηα θ.ιπ.,
ηα νπνία ν ίδηνο ρξεζηκνπνίεζε ζαλ ζέκαηα ζηα έξγα ηνπ. Απφ ηνπο καζεηέο ηνπ θαη απφ
ηνλ εαπηφ ηνπ ν Β. Καιαθάηεο αλαδεηνχζε ζπγθεθξηκέλα θαη αθξηβή ραξαθηεξηζηηθά ηεο
εζληθήο ηαπηφηεηαο ηεο κνπζηθήο. Ήηαλ ζε ζέζε λα ελαξκνλίζεη κηα δεκνηηθή κεισδία,
ρσξίο λα αιινηψζεη ηνπο μερσξηζηνχο ηξφπνπο ηεο θαη ην χθνο, ζηα νπνία ήηαλ γξακκέλε.
Σν ίδην δίδαζθε θαη ζηνπο καζεηέο ηνπ· αγάπε θαη ζεβαζκφ ζηε ιατθή θιεξνλνκηά
(αθνινχζεζε ην παξάδεηγκα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ηεο Νέαο Ρσζηθήο ΢ρνιήο, φπσο θαη
ηα παιηφηεξα παξαδείγκαηα Ρψζσλ κνπζνπξγψλ ζηελ θαηαγξαθή θαη ελαξκφληζε
παξαδνζηαθήο κνπζηθήο, φρη κφλν ξσζηθήο).
Σαπηφρξνλα κε απηφ, ν Β. Καιαθάηεο ζεσξνχζε φηη εθηφο απφ ηελ εθηίκεζε ηεο
εζληθήο πνηθηιίαο ζηε κνπζηθή δεκηνπξγία, ν ηξφπνο γηα ηελ εθκάζεζε ηεο ηέρλεο ηνπ
ζπλζέηε έπξεπε λα έρεη παξφκνηα θξηηήξηα γηα φινπο. Ο Καιαθάηεο εθηηκνχζε ηελ
ηερληθή θαηάξηηζε ζηελ Αληίζηημε θαη ζηελ Αξκνλία, θαζψο θαη ηηο γεληθέο
αλαθεθαιαηψζεηο γηα ηηο κνπζηθέο θφξκεο, ηα γλσζηά ερνρξψκαηα ησλ νξγάλσλ ηεο
νξρήζηξαο, ηηο γλσζηέο ρξήζεηο ησλ κεηαηξνπηψλ, κε ιίγα ιφγηα, κηα παξάδνζε, κηα
΢ρνιή, ηελ νπνία δίδαμε ζηνπο πνιπάξηζκνπο θνηηεηέο ηνπ. Ζ βαζηά εθηίκεζή ηνπ ήηαλ
φηη φια απηά ηα ζπζηαηηθά (νη γλψζεηο ησλ ζεσξεηηθψλ καζεκάησλ) ζην κέιινλ ζα
απνηεινχζαλ ηνπο ζπλδεηηθνχο θξίθνπο ηεο θαιιηηερληθήο δηδαζθαιίαο ζην ζηπι θαη ζην
χθνο ησλ καζεηψλ ηνπ. Κάζε δάζθαινο πνπ είρε δηθή ηνπ Σάμε ΢χλζεζεο ήηαλ ηθαλφο λα
δηδάμεη νιφθιεξν ηνλ θχθιν ζεσξεηηθψλ καζεκάησλ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο.
Βιέπνπκε πφζνη καζεηέο επέιεμαλ ηνλ Καιαθάηε811· ππάξρνπλ θαη θνηηεηέο πνπ πέξαζαλ
νιφθιεξε ζεηξά ησλ ζεσξεηηθψλ καζεκάησλ ζηε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο καδί ηνπ.

811
Απφ ηα πξψηα κεηαεπαλαζηαηηθά ρξφληα (απφ ην 1919, φπσο ην επαιεζεχζακε ζηα
απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Η. Μνχζηλ), δφζεθε εληνιή απφ ην Χδείν νη θνηηεηέο λα επηιέγνπλ κε πνηνλ θαζεγεηή
ζέινπλ λα θάλνπλ ην ζπγθεθξηκέλν κάζεκα (ιεηηνπξγνχζαλ 2-3 παξάιιειεο ηάμεηο γηα θάζε κάζεκα, αθφκα
απφ ηνλ θαηξφ ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ) θαη «νη πφξηεο ήηαλ αλνηρηέο» ζηνπο θνηηεηέο πνπ ήζειαλ λα
παξαθνινπζήζνπλ άιια καζήκαηα ζην Χδείν, αλεμαξηήησο εάλ ήηαλ γξακκέλνη ζηε ζπγθεθξηκέλε ηάμε
(Κξεκιηφθ, 1937: 104-105, 106-112).

265
 266

Ο Καιαθάηεο έδηλε κεγάιε ζεκαζία θαη απαηηνχζε απφ ηνπο καζεηέο ηνπ ζηε
΢χλζεζε, ζηα έξγα ηνπο λα ππάξρεη κηα δεκηνπξγηθή αξρή θαη έλα εζσηεξηθφ πεξηερφκελν.
΢πρλά ζπδεηνχζε κε ηνπο καζεηέο ηνπ γηα δεηήκαηα ηεο κνπζηθήο δεκηνπξγίαο. Μεγάιε
ζεκαζία γηα απηφλ είρε ε πιαηηά κνπζηθή κφξθσζε θαη ε ερεηηθή πείξα ησλ θνηηεηψλ
ηνπ. Δπέκελε ζηνπο λένπο ζπλζέηεο λα κάζνπλ λα αθνχλ κνπζηθή, λα ζπγθξίλνπλ θαη κεηά
λα ζπλζέηνπλ. Γηα ηνπο καζεηέο ηνπ άιισζηε ζπλέγξαςε ην ιεμηθφ κνπζηθήο νξνινγίαο Ο
ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ, 1911¹, 1914², έλα απφ ηα πξψηα ζην είδνο ηνπ ζηε Ρσζία.
Με θάζε ηξφπν πξνζπαζνχζε λα εληνπίζεη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ
καζεηψλ ηνπ. Να μππλήζεη ηα δηθά ηνπο μερσξηζηά ραξίζκαηα. Σαπηφρξνλα φκσο,
απαηηνχζε λα αλαπηχμνπλ θαη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κνπζηθνχ επαγγεικαηηζκνχ θαη κηα
ηδηαίηεξε εθηίκεζε γηα ηε κνπζηθή δεκηνπξγηθή εξγαζία. Δπεηδή ήηαλ ν ίδηνο θαιιηηέρλεο
θαη άλζξσπνο κε κεγάιε δξαζηεξηφηεηα, ζθνπνχο θαη επαγγεικαηηζκφ ζηελ εξγαζία ηνπ,
απηφο πίζηεπε φηη ήηαλ δηθή ηνπ εζηθή επζχλε λα εθπαηδεχζεη ζσζηά ηνπο καζεηέο ηνπ.
Φχιαθαο άγγεινο ησλ παξαδφζεσλ ηεο ξσζηθήο ζρνιήο, είρε πςειέο αξρέο θαη απαηηνχζε
ζπζηεκαηηθή εξγαζία απφ ηνπο καζεηέο ηνπ. Οη ζρέζεηο ηνπ κε πνιινχο απφ ηνπο καζεηέο
ηνπ βγήθε έμσ απφ ηελ δηδαθηηθή αίζνπζα, δηαηεξνχζε επηθνηλσλία καδί ηνπο, νη καζεηέο
ηνπ θαη χζηεξα απφ δεθαεηίεο ηνπ αθηέξσλαλ ηα έξγα πνπ είραλ εθδνζεί (π.ρ. νη Μειηθηάλ,
Μπαξρνπληαξηάλ θαη Μίιλεξ). ΢ηελ Σάμε ΢χλζεζεο ηνπ Καιαθάηε, καδί κε ηνπο Ρψζνπο
θνηηεηέο εθπαηδεχηεθαλ θαη κνπζηθνί θαη ζπλζέηεο απφ Οπθξαλία, Δζζνλία, Αξκελία,
Γεσξγία, Νηαγθεζηάλ, Καδαθζηάλ, αιιά θαη Δβξαίνη, Πνισλνί, Άγγινη θ.ιπ.
Σν βαζηθφ ήηαλ ε ζπλέρηζε ηεο παξάδνζεο· νη καζεηέο ηνπ Καιαθάηε δίδαμαλ ζηηο
παηξίδεο ηνπο θαη ζηε Ρσζία απηά πνπ είραλ κάζεη απφ ηνλ αγαπεηφ δάζθαιν θαη απηά
πνπ έκαζαλ ζηε δηθή ηνπο πνξεία σο επαγγεικαηίεο ζπλζέηεο, αθφκε φηαλ ν Καιαθάηεο
ήηαλ ελ δσή. Απηφ ηνλ ραξνπνίεζε πνιχ, ζεκείσλε ηηο επηηπρίεο ησλ καζεηψλ ηνπ ζηελ
Απηνβηνγξαθία ηνπ (ζηνλ Καηάινγν ησλ Μαζεηψλ ηνπ). ΢πνπδαία θαξηέξα ζηε
δηδαζθαιία ηεο ΢χλζεζεο έθαλαλ ζηηο παηξίδεο ηνπο νη ζπλζέηεο Οπ. Γθαληδηκπέθνθ, Υ.
Έιιεξ θαη Κ. Κξέεθ (Δζζνλία), Μειηθηάλ (Αξκελία), Μπαξραηνπξηάλ (Αξκελία θαη
Γεσξγία). Πνιινί απφ ηνπο καζεηέο ηνπ έθαλαλ ηαπηφρξνλε θαξηέξα σο καέζηξνη,
κνπζηθνιφγνη, εθηειεζηέο θ.ιπ. Καη απηφ δελ ήηαλ ηπραίν· έλαο κνπζηθφο κε πιαηηά θαη
πνιχπιεπξε κνπζηθή κφξθσζε ζρεδφλ πάληα αλαθαιχπηεη κφλνο ην δξφκν ηνπ.

7.1.3. Ρώζνη ζπλζέηεο.

΢ε φιε ηελ παηδαγσγηθή θαξηέξα ηνπ, ν Β. Καιαθάηεο επεδίσθε λα δηαθπιάμεη θαη
λα ζπλερίζεη ηελ θνληηλή ζε απηφλ κέζνδν δηδαζθαιίαο ζηε ΢χλζεζε ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ. ΢ε δηάξθεηα πνιιψλ εηψλ, ν Καιαθάηεο δίδαζθε ΢χλζεζε, φπσο ήηαλ ε
δηαδηθαζία ηνπ καζήκαηνο ζηελ ηάμε ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ812. Χο νινθιεξσκέλνο
κνπζηθφο δίδαζθε φια ηα καζήκαηα ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο,
εθπαηδεχνληαο ηνπο θνηηεηέο ηνπ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζεηξάο καζεκάησλ (ην νπνίν
ζεκείσζε ζηελ Απηνβηνγξαθία ηνπ, ζηνλ Καηάινγν καζεηψλ). Πξνηηκνχζε λα δηδάζθεη ηα
καζήκαηα ζε κηα κηθξή νκάδα θνηηεηψλ. Χζηφζν, είλαη γλσζηέο νη καξηπξίεο φηη ε
δηδαζθαιία ηνπ ήηαλ ηαπηφρξνλα ηδηαίηεξε, αιιά θαη πξνζαξκνζκέλε ζηηο αλάγθεο θαη
ζηηο ειιείςεηο ηνπ θάζε ηνπ καζεηή. Σν ζχζηεκα απηφ απνδείρηεθε εμίζνπ ρξήζηκν γηα ην
δάζθαιν θαη γηα ηνπο πνιπάξηζκνπο καζεηέο ηνπ, νη νπνίνη έβιεπαλ θαη άθνπγαλ ηηο
εξγαζίεο ησλ ζπκθνηηεηψλ ηνπο. Γελ ήηαλ ζπάλην, φηαλ ν Καιαθάηεο άθνπγε έλα

812
Ο Α. Γθάνπθ αλαθέξεη φηη ν Καιαθάηεο έιεγε ζηνπο θνηηεηέο ηνπ: «έηζη καο κάζαηλε ν Νηθνιάη
Αληξέγηεβηηο (Ρίκζθη-Κφξζαθνθ)». Καη άιινο καζεηήο ηνπ, ν Γηνχξη Σηνχιηλ, ζπκθσλεί κε απηφ·
αλαθέξακε ηε καξηπξία ηνπ φηη ν Καιαθάηεο δίδαζθε ην βηβιίν αξκνλίαο ηνπ Κφξζαθνθ «απφ ην Α έσο ην
Χ». Δπεξεαζκέλνη απφ ην δηδαθηηθφ ζχζηεκα ηνπ Κφξζαθνθ ήηαλ ζρεδφλ φινη νη πξψελ καζεηέο ηνπ, αιιά
ζχκθσλα κε ηηο καξηπξίεο, πην πνιχ ην αθνινπζνχζε ν γακπξφο ηνπ Μ. ΢ηέηλκπεξγθ.

266
 267

καζεηηθφ έξγν, λα ξσηά ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο γηα ηε γλψκε ηνπο. Απηφ ην θνηλφ ήηαλ
ην πην απζηεξφ θαη γηα απηφ ε γλψκε ηνπ δελ έπξεπε λα κε ιακβάλεηαη ππφςε.
Ο Β. Καιαθάηεο αληηκεηψπηδε πνιχ απζηεξά θαη εμέηαδε θξηηηθά ηε δηαδνρηθή ζεηξά
ηεο εθκάζεζεο απφ ηνπο θνηηεηέο δηαθφξσλ εηδψλ έξγσλ θαη κνπζηθψλ θνξκψλ (ην
ζχζηεκα ηνπ ήηαλ παξφκνην κε εθείλν ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ). Ξεθηλψληαο κε ηηο κηθξέο
θφξκεο, δηαδνρηθά ν θνηηεηήο αζρνιηφηαλ θαη κε ηηο κεγάιεο. Σν γεγνλφο απηφ καξηπξνχλ
ηα έξγα καζεηψλ ηνπ, κε αθηέξσκα ζηνλ Καιαθάηε: ηα πνιπάξηζκα θνκκάηηα γηα πηάλν,
ηα ηξαγνχδηα γηα θσλή θαη πηάλν, νη ζνλάηεο γηα πηάλν θαη ηα απνζπάζκαηα φπεξσλ, ηα
νπνία θπιάζζνληαη ζην Αξρείν Καιαθάηε. Μφλν ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ν καζεηεπφκελνο
ζπλζέηεο αλέπηπζζε ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ πην γξήγνξα, αλεμαξηήησο απφ ηα πξνγξάκκαηα
ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ καζήκαηνο, ν Καιαθάηεο επέηξεπε λα κελ αθνινπζήζνπλ ηε ζεηξά,
επηηξέπνληαο ηνπ θνηηεηή λα ζπλζέηεη πην δχζθνια θαη πνιχπινθα έξγα (π.ρ. ν Οπ.
Γθαληδηκπέθνθ).
Μεγάιε ζεκαζία είρε γηα ηνλ Καιαθάηε, νη καζεηέο ζηε ΢χλζεζε λα αθνχλ ηα έξγα
Ρψζσλ θαη Γπηηθψλ ζπλζεηψλ, ζηελ ηάμε θαη ζε ζπλαπιίεο, θαη έπεηηα λα ζπδεηνχλ
δεκηνπξγηθά δεηήκαηα. ΢ε φινπο, πξηλ λα μεθηλήζνπλ ηε δεκηνπξγηθή εξγαζία ηνπο ζηε
΢χλζεζε, ζπκβνχιεπε πξψηα λα κειεηήζνπλ ηα θαιχηεξα έξγα ζην ζπγθεθξηκέλν είδνο.
Απηφ πξνεξρφηαλ απφ ηε δηθή ηνπ πξαθηηθή σο ζπλζέηε θαη δεκηνπξγφ, ν νπνίνο έρεη
αθνκνηψζεη ηηο παξαδφζεηο ηεο ξσζηθήο ζρνιήο θαη ηεο επξσπατθήο κνπζηθήο. ΢ε πνιιά
ζεκεία ε κνπζηθή ηνπ, εηδηθά ζηα πηαληζηηθά έξγα, καο ζπκίδεη Μνπζζφξγθζθη, Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, Σζατθφθζθη, Ραρκάληλνθ θαη ΢θξηάκπηλ, ηνλ χζηεξν ξνκαληηζκφ (Liszt,
Brahms), ην γαιιηθφ ηκπξεζηνληζκφ, ζε ζπκθσληθά έξγα ε κνπζηθή ηνπ παξνκνηάδεη θαη
κε ην Sibelius. Γίδαζθε ζηνπο καζεηέο ηνπ πψο λα θάλνπλ κεηαγξαθέο γηα πηάλν
ζπκθσληθψλ έξγσλ, φπεξσλ θαη αθφκε απφ θνπαξηέησλ εγρφξδσλ, εξγαζία ζηελ νπνία ν
ίδηνο ήηαλ εμαηξεηηθφο θαη γηα απηφ άιισζηε επηιέρζεθε λα θάλεη ηε κεηαγξαθή γηα πηάλν
ησλ έξγσλ ηνπ ΢θξηάκπηλ, ηνπ Ληάληνθ, ηνπ ΢πεληηάξνθ θ.ά. Πνιινί καζεηέο ηνπ
αθνινχζεζαλ ην παξάδεηγκα ηνπ δαζθάινπ ηνπο.
Με αγάπε θαη ελδηαθέξνλ, ν δάζθαινο παξαθνινπζνχζε ηελ θαιιηηερληθή πνξεία
ησλ καζεηψλ ηνπ, θαη δελ ηνπο άθελε απφ ηελ πξνζνρή ηνπ αθφκε θαη αθνχ
απνθνηηνχζαλ απφ ην Χδείν. Υαηξφηαλ κε ηηο επηηπρίεο ηνπο θαη ε θηιία ηνπο ζε πνιιέο
πεξηπηψζεηο ζπλερίζηεθε θαη έμσ απφ ηηο δηδαθηηθέο αίζνπζεο. Αθνινπζψληαο ην
παξάδεηγκα ηνπ κεγάινπ δάζθαινπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ν Β. Καιαθάηεο εθπαίδεπζε
αξθεηνχο Ρψζνπο ζπλζέηεο, κε κεγάιε ηερληθή θαηάξηηζε θαη κε ηδηαίηεξα
ραξαθηεξηζηηθά ζηε κνπζηθή ηνπο.
Υσξίζακε ηνπο Ρψζνπο ζπλζέηεο πνπ ζπνχδαζαλ κε ηνλ Καιαθάηε ζε δχν
θαηεγνξίεο:
1. Μαζεηέο, ν νπνίνη ζπνχδαζαλ ζε πιήξε ζεηξά καζεκάησλ ηεο Θεσξίαο ηεο
΢χλζεζεο.
2. ΢πλζέηεο, νη νπνίνη πέξαζαλ καζήκαηα απφ ην ζεσξεηηθφ θχθιν: Αξκνλία,
Αληίζηημε, Φνχγθα, Αλάγλσζε παξηηηνχξαο θ.ά. (βι. ηνλ Καηάινγν Μαζεηψλ ηνπ
Καιαθάηε ζην ηέινο ηνπ θεθαιαίνπ)813.
Απνθαζίζακε λα αλαθεξζνχκε θάπσο πεξηζζφηεξν κφλν ζηελ πξψηε θαηεγνξία
καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε. Απφ ηνπο εμ νινθιήξνπ δηθνχο ηνπ καζεηέο ήδε έγηλε αλαθνξά
γηα ηνλ Ρψζν ζπλζέηε Α. Γθιαληθφθζθη (απφθνηηνο ΢χλζεζεο 1924), ν νπνίνο δίδαζθε ζε
εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα ηνπ Λέληλγθξαλη θαη ηνπο H. Eller (Δζζνλία, απφθνηηνο ηνπ 1920),
Γθ. Γθαζάλνθ (Νηαγθεζηάλ, απφθνηηνο ηνπ 1926) θαη Βηιέλζθη (Οπθξαλία, απφθνηηνο ηνπ
1918).

813
Απφ ηα πην γλσζηά νλφκαηα Ρψζσλ ζπλζεηψλ, νη νπνίνη ζπνχδαζαλ ζεσξεηηθά καζήκαηα κε ηνλ
Καιαθάηε, αμίδεη λα ζεκεησζνχλ ηα νλφκαηα ησλ Β. ΢ηεξκπαηζηφθ, Αζάθηεθ, Κνπζλαξηφθ, Σηνχιηλ, Μ.
Γηνχληηλ, Βέπξηθ, Νηεζέβνθ (Ρσζηθή πξσηνπνξία) θαη ΢.΢. Μπνγθαηηξηφθ, Μπφγθληαλνθ-Μπεξεδφθζθη θ.ά.

267
 268

Ο Αιεμάληξ A. Γθνινπκπέληζεθ (1899-1979)814, απφθνηηνο ΢χλζεζεο ην 1922,

ζπνχδαζε ηαπηφρξνλα ζην Φπζηθνκαζεκαηηθφ Ηλζηηηνχην ηνπ Πέηξνγθξαλη (1916-20) θαη
ην 1919-21 ζπνχδαζε κε ηνλ Μάγηεξρνιλη (Κνχξζα γηα καζηνξηά ηεο ζθεληθήο
παξάζηαζεο), ν νπνίνο επεξέαζε ηελ κεηέπεηηα πνξεία ηνπ σο ζπλζέηε. Αξγφηεξα
δηεχζπλε θαη έγξαθε κνπζηθή γηα ζεαηξηθνχο θαη νπεξεηηθνχο ζπιιφγνπο θαη γηα ηνλ
θηλεκαηνγξάθν. Γίδαζθε ζηνπο κειινληηθνχο Ρψζνπο ζθελνζέηεο Μνπζηθή
γξακκαηνινγία θαη Μνπζηθή γηα δξακαηηθέο παξαζηάζεηο (1932-36).
Ο Βίθησξ Ν. Σξακπίηζθη (1895-1970)815 ζπνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε ζην δηάζηεκα
1915-1919. Σηο ηειεπηαίεο δχν ρξνληέο θνηηνχζε ην Χδείν, ελψ ηαπηφρξνλα ζπνχδαδε ζηε
Ννκηθή ζρνιή. Ήηαλ ζπλεξγάηεο ηνπ Μάγηεξρνιλη (επεξεάζηεθε απφ ηε κεγάιε
πξνζσπηθφηεηά ηνπ θαη ζπλέζεζε πνιιέο φπεξεο ζε ζχγρξνλα ζέκαηα), έγξαθε κνπζηθή
γηα καδηθέο θνκκνπληζηηθέο γηνξηέο, δηεχζπλε νξρήζηξεο ζε ζεαηξηθνχο ζηάζνπο θ.ιπ. ΢ην
Αξρείν Καιαθάηε δηαζψδεηαη ε ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα ηνπ γλσζηνχ ηξαγνπδηνχ
International816. Απφ ηηο εγθπθινπαίδεηεο ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο φηη ηα πξψηα
κεηεπαλαζηαηηθά ρξφληα ν Σξακπίηζθη ζπκκεηείρε ζηελ νκάδα πνπ αζρνιήζεθε κε ηελ
κεηαγξαθή ηνπ ηξαγνπδηνχ γηα νξρήζηξα (ίζσο ν καζεηήο λα επεξέαζε ην δάζθαιν). Σν
απνθνξχθσκα ηεο θαξηέξαο ηνπ Σξακπίηζθη ήηαλ ε εξγαζία ηνπ ζην Χδείν «Οπξάιηα» ηεο
πφιεο ΢βεξληιφθζθ (1925-1960), φπνπ δίδαμε ΢χλζεζε (εμειέγε θαζεγεηήο ην 1939)817
θαη απφ ην 1944 ήηαλ ππεχζπλνο ηεο έδξαο. Άθεζε θαη ζεσξεηηθφ έξγν ζηε κειέηε ηεο
αξκνλίαο ηνπ ξσζηθνχ ιατθνχ ηξαγνπδηνχ θαη ήηαλ ν ζεκειησηήο ηεο επηζηεκνληθήο
θαηαγξαθήο θαη έθδνζεο ηνπ κνπζηθνχ θνιθιφξ ησλ Οπξαιίσλ. Απφ ηνλ Σξακπίηζθη
βξήθακε έλα άιιν καζεηή ηνπ Καιαθάηε, ηνλ Πέθδλεξ, γηα ηνλ νπνίν δελ είρακε θακηά
πιεξνθνξία έσο ηφηε. Ο Πέθδλεξ επίζεο εξγάζηεθε ζην Χδείν Οπξαιίσλ θαη αζρνιήζεθε
κε ηε βηνγξαθία ηνπ Σξακπίηζθη θαη κε άιιεο ζεσξεηηθέο κειέηεο818 (Μνπζηθή
εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα, 1981 v: 587-89).
Ο Ησζήθ Νανχκνβηηο Κφβλεξ (1895-1959) ήηαλ ππεχζπλνο ηνπ Μνπζηθνχ Σκήκαηνο
θαη Αξρηκνπζηθφο ηνπ Θεάηξνπ ηεο Νενιαίαο ηεο Μφζραο (1923-42). ΢πλέζεζε κνπζηθέο
θσκσδίεο, νξρεζηηθά έξγα, κνπζηθή γηα ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο θ.ιπ. (Μνπζηθή
εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα, 1982 vi: 791).
Ο ΢εξγθέη Νηθνιέγηεβηηο Μίηηλ (1888-1915), απφθνηηνο ΢χλζεζεο θαη Κφξλνπ
(1915), αζρνιήζεθε κε ην ζέαηξν, ήηαλ ππεχζπλνο ηνπ κνπζηθνχ ηκήκαηνο δηαθφξσλ
ζεάηξσλ ζην Λέληλγθξαλη, γηα ηνπο νπνίνπο έγξαςε κνπζηθή γηα πεξηζζφηεξεο απφ 150
ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο, ζπλέζεζε κνπζηθή γηα ηνλ θηλεκαηνγξάθν, ειαθξά κνπζηθή,
ξαδηνπαξαγσγέο, αθφκα θαη κνπζηθή γηα ην ηζίξθν (έρνπκε καξηπξίεο φηη θαη ν
Καιαθάηεο έθαλε πξνζπάζεηεο ζε απηφ ην είδνο, νη νπνίεο φκσο δελ δηαζψζεθαλ).

814
Αιεμάληξ Αιεμάληξνβηηο Γθνινπκπέληζεθ (Golubentsev) (18/30-8-1891 ή 25-12-1899 ή 20-
1/1-2-1899 Καινχγθα – 10-4-1979): Ρψζνο ζπλζέηεο, απφθνηηνο ηνπ 1922, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ
Καιαθάηε θαη Δλνξρεζηξσζε κε ηνλ Γθιαδνπλφθ. Αζρνιήζεθε κε ηε κνπζηθή ζεάηξνπ, ζπλδέζεθε κε ηε
Μφζρα, δίδαμε ζην Σκήκα ζθελνζεζίαο GITIS, δηεχζπλε ην ΢ηνχληην ΋πεξαο θαη Θεάηξνπ ηνπ VTsSPS,
ππήξμε δηεπζπληήο ζεάηξσλ ηεο Μφζραο θαη Τπεχζπλνο ηνπ Σκήκαηνο Πξνπαγάλδαο ηεο Μνπζηθνχ
Απνζέκαηνο ηεο πξψελ Δ΢΢Γ (1951-52). βι. A. Ho, D. Feofanov, 1975: 185 θαη ζε ξσζηθέο πεγέο (Μνπζηθή
εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα, 1973, i: 1042).
815
Βίθησξ Νηθνιάγηεβηηο Σξακπίηζθη (Trambitsky) (31-1/12-2-1895 Μπξεζη Ληηφθζθ – 13-8-
1970 Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο δάζθαινο θαη κνπζηθνιφγνο.
816
Pierre Degeyter (1848-1932), Internatsional. Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή
νξρήζηξα θαη δίθσλε ρνξσδία (1940). Κείκελν: Δ. Potie, ξσζηθή κεηάθξαζε Α. Kots.
817
Μαζεηέο ηνπ ήηαλ νη Ρψζνη ζπλζέηεο Β.Νη. Μπηκπεξγθάλ, Λ.Α. Ληάληνβα, Α.Α. θαη Γ.Α.
Μνπξαβιηφθ, Δ.Π. Ρνληίγθηλ (γελ. 1925), Γθ.Ν. Σνπφξθνθ θ.ιπ. Δπηπιένλ, δίδαμε Δλνξρήζηξσζε ζε άιινπο
αλαγλσξηζκέλνπο ζπλζέηεο.
818
Ο Πέθδλεξ αζρνιήζεθε κε ηε βηνγξαθία ηνπ Σξακπίηζθη θαη κε ζεσξεηηθέο θαη
κνπζηθνινγηθέο κειέηεο.

268
 269

Γελ έρνπκε ζηνηρεία γηα ην αλ ζην πξφγξακκα ηνπ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη
πεξηιακβαλφηαλ σο κάζεκα ε ΢χλζεζε κνπζηθήο ζεαηξηθψλ παξαζηάζεσλ. Μάιινλ νη
ζπλζέηεο ήηαλ απηνδίδαθηνη ζηνλ ηνκέα απηφ, αιιά αθνινχζεζαλ ην ξεαιηζηηθφ ξεχκα
ηνπ ΢νβηεηηθνχ ζεάηξνπ.
Με ηε κνπζηθνινγία απαζρνιήζεθαλ νη καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε:
Ο Γθεφξγθη Παχινβηηο Οξιφθ (1890-1940), απφθνηηνο ΢χλζεζεο ην 1926, έθαλε
δηαηξηβή κε ηνλ Αζάθηεθ θαη αξγφηεξα θαξηέξα σο κνπζηθνιφγνο. Γηεχζπλε ηηο
βηβιηνζήθεο ησλ Χδείσλ Λέληλγθξαλη (1925-31), ηεο Φηιαξκνληθήο ηνπ Λέληλγθξαλη
(1931-37) θαη ηνπ Χδείνπ ηεο Μφζραο. Γίδαμε ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη θαη ζε αλψηαηα
εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα ζηε Μφζρα. Άθεζε ακέηξεηα άξζξα ζε κνπζηθά πεξηνδηθά θαη
εθεκεξίδεο, αζρνιήζεθε κε ην έξγν ηνπ Μνπζζφξγθζθη θ.ιπ. (Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα,
1978, IV: 103).
Ο Μηραήι Β. Μπξάδληθνθ, απφθνηηνο ΢χλζεζεο ην 1927/28, ήηαλ ν κεγαιχηεξνο
γλψζηεο ηεο ξσζηθήο παιαηνγξαθίαο ηνπ 20νπ αηψλα (αλαθέξεηαη ζηελ αληίζηνηρε
ελφηεηα).
Ο Αιεμάληξ ΢εκηφλνβηηο Ρφδαλνθ (γελ. 1910), απφθνηηνο ΢χλζεζεο ην 1931, επίζεο
άθεζε ζνβαξφ κνπζηθνινγηθφ έξγν. Αζρνιήζεθε κε ηε δπηηθνεπξσπατθή θαη ηε ξσζηθή
κνπζηθή θαη εηδηθά κε ηνλ 18ν θαη ηνλ 19ν αηψλα. Γεκνζίεπζε γηα πξψηε θνξά έξγα ησλ
ζπλζεηψλ Α.΢. Γθνπζζαθφθζθη819 θαη Ν.Π. Γηαρφληνθ820. Δπηκειήζεθε.
ηελ έθδνζε ησλ γξακκάησλ ηνπ Γθιίλθα, δεκνζίεπζε ηα γξάκκαηα ηνπ Dubussy (C.
Dubussy. Δπηιεγκέλεο επηζηνιέο, Λέληλγθξαλη, 1986) θαη ησλ Berlioz, Listz, J. Sande, P.
Viardo. Ο Ρφδαλνθ δηκνζίεςε επηζεο ηηο επηζηνιέο ησλ H. Berlioz, , Ζ. Von Bülow, L.
Delibes, A. Casella θ.ηι ζην βηβιίν ηνπ Δπηζηνιέο ησλ μέλσλ κνπζηθώλ. Από ηα Ρσζηθά
αξρεία (Λέληλγθξαλη, 1967). Γηα ηε ζπγγξαθή ηεο κνλνγξαθίαο Polina Viardo–Garçia
(Λέληλγθξαλη, 1969) έιαβε βξαβείν απφ ην γαιιηθφ ινγνηερληθφ ζχιινγν «Σνπξγθέλεθ,
Μ. Μαιηκπξάλ θαη Π. Βηαξληφ» θ.ιπ. (Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, 1998: 467, Μνπζηθή
εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα, 1978: IV 684, Allen Ho, Dmitri Feofanov, 1989: 449).
Ο Βιαληίκηξ ΢ακφηινβηηο Καζλίηζθη (1897-1963) δηαθξίζεθε σο κνπζηθφο
παξάγνληαο ζην Υάξθνβν, φπνπ νξγάλσζε ην Δξγαηηθφ Χδείν. Δπίζεο αζρνιήζεθε κε ην
ξαδηφθσλν θαη δηεχζπλε ην κνπζηθφ Σκήκα ζην ΢αξάηνθζθ ηνπ ΢ηάιηλγθξαλη. Σν
δηάζηεκα 1947-51 δίδαμε πηάλν θαη κνπζηθνζεσξεηηθά καζήκαηα ζε εθπαηδεπηηθά
ηδξχκαηα. Δίρε ζεκαληηθή θνηλσληθή πξνζθνξά κε ηελ εξγαζία ηνπ ζηε Μνπζηθή ζρνιή
ηνπ Κνχξζθ, γηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο (απφ ην 1951).
Γηα ηνπο ζπλζέηεο Πηνηξ Π. Ηβαλφθ, Κνπιεκπηάθηλ (καζεκαηηθφο), Λαληφθ, Πεζθφθ,
Πηξνδθφθ, Γηάθνβιεθ, Σεπιίηζθη, Κνπξγθάλζθη, Νειγθφθζθαγηα, Εαηεπιίλζθη, Φξίδε-
καζεηέο ΢χλζεζεο ηνπ Καιαθάηε (γηα κεξηθνχο έρνπκε ζηνηρεία φηη απνθνίηεζαλ) έρνπκε
ειάρηζηεο πιεξνθνξίεο. ΢ηελ ελφηεηα ηεο δηαηξηβήο Ρώζνη δηεπζπληέο νξρήζηξαο
θαηαρσξίζακε ηνπο απφθνηηνπο ΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε:
 Γαβξηήι Γηνχληηλ (1905), απφθνηηνο ηνπ 1926.
 Δγθφζνπα ΢έηληλ (1890-1948), απφθνηηνο ηνπ 1918.
 Νηκήηξη Βηηάιηεβηηο Μνξφδνθ (1882-1942), απφθνηηνο ηνπ 1910.
 ΢εξγθέη Γέιηζηλ (1897-1970), απφθνηηνο ΢χλζεζεο 1923 κε ηνλ
΢ηέηλκπεξγθ θαη ηνλ Καιαθάηε θαη Γηεχζπλζε νξρήζηξαο κε ηνλ Κνχπεξ.
Σνλ βηνινλίζηα ΢εξ, ν νπνίνο ζπνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε ζην δηάζηεκα 1923-27
(δελ έρνπκε ζηνηρεία πφηε απνθνίηεζε), ηνλ έρνπκε θαηαηάμεη ζηνπο εθηειεζηέο. Ο Αδάξη

819
Απφιισλ ΢ειηβηφξζηνβηηο Γθνπζζαθφθζθη (Gussakovsky) (1841-75): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο
(ζην επάγγεικα ρεκηθφο), κέινο ηεο «Οκάδαο ησλ πέληε».
820
Νηθνιάη Πεηξφβηηο Γηάρνληνθ (Yakhanov) (1764-1840): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο, γλσζηφο
γηα ηηο θσκηθέο ηνπ φπεξεο.

269
 270

Η. Ηβάλνθ821, απφθνηηνο ΢χλζεζεο ην 1928 (ζπνχδαζε θάπνηα καζήκαηα θαη κε ηνλ Μ

΢ηέηλκπεξγθ) ζπλέγξαςε κεζνδνινγηθά βηβιία γηα ηελ εθηέιεζε ζην αθνξληεφλ θαη ζηε
θπζαξκφληθα («κπαγηάλ»). Αλαθεθαιαηψλνληαο, πνιινί ήηαλ νη ζπλζέηεο, καέζηξνη,
ζεσξεηηθνί, δάζθαινη θαη κνπζηθνιφγνη πνπ πέξαζαλ ζεσξεηηθά καζήκαηα κε ηνλ
Καιαθάηε. Με ηε ξσζηθή πξσηνπνξία είραλ ζρέζε νη ζπλζέηεο ΢ηξαβίλζθη, Πξνθφθηεθ,
΢ηεξκπαηζηφθ, Νηεζέβνθ, Βέπξηθ, ΢ίιιηλγθεξ, Οκπνχρνθ.

7.1.4. ΢πλζέηεο κε δηεζλή θαξηέξα, νη νπνίνη ζπνύδαζαλ καζήκαηα ηνπ θύθινπ

ηεο Θεσξίαο ηεο ΢ύλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε.
΋ινη νη Ρψζνη ζπλζέηεο ηνπ 20νπ αηψλα πνπ έθαλαλ δηεζλή θαξηέξα, ακθηζβήηεζαλ
ηηο παξαδφζεηο ηνπ ξσζηθνχ αθαδεκατζκνχ θαη αλαδήηεζαλ δηθνχο ηνπο κνπζηθνχο
δξφκνπο, ζπλδένληαο ην έξγν ηνπο κε ηε ξσζηθή θαη ηελ παγθφζκηα πξσηνπνξία. Οη
δηάζεκνη ζπλζέηεο Ν. Οκπνχρνθ θαη ΢ίιιηλγθεξ αλήθνπλ ζε απηή ηελ θαηεγνξία. Γελ
έρνπκε ζηνηρεία γηα ην θαηά πφζν ηνπο επεξέαζε ε δηδαζθαιία ηνπ Β. Καιαθάηε, κε ηνλ
νπνίν ζπνχδαζαλ καζήκαηα απφ ηνλ θχθιν ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο. Μάιινλ έγηλε ην
αληίζεην· σζηφζν, καξηπξία κπνξεί λα απνηειέζεη ε ζχγθξηζε ηνπ βηβιίν αξκνλίαο ηνπ
Οκπνχρνθ Traité d‟ harmonie tonale, atonale et totale (Durand, Paris, 1947), κε ην
Δγρεηξίδην Αξκνλίαο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (ην νπνίν δηδάρζεθε απφ ηνλ Καιαθάηε), γηα
λα δνχκε πφζν καθξηά απφ ηελ πεγή ηνλ νδήγεζαλ νη ζχγρξνλεο ηάζεηο ηεο κνπζηθήο ηνπ
20νπ αηψλα.
΢ηελ ηεξάζηηα δεκηνπξγηθή θαξηέξα ηνπ, ν Ηγθφξ ΢ηξαβίλζθη πεξλάεη απφ ηξεηο
δηαθνξεηηθέο πεξηφδνπο: ηε Ρσζηθή, ηε Νενθιαζηθή θαη ηε ΢εξηαθή ηερληθή
(Γσδεθαθζνγγηζκφο)822 θαη αληίζηνηρα δέρεηαη επηξξνέο απφ ην ξσζηθφ αθαδεκατζκφ, ηελ
«αηζζεηηθή» ηνπ θχθινπ ηνπ Μπειηάγηεθ, ηνλ ηκπξεζζηνληζκφ, ην λενθιαζηθηζκφ, ηνλ
θνλζηξνπθηηβηζκφ, ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ πξνο ην δσδεθάθζνγγν ζχζηεκα θαη ηεο
ζεξηαθήο ηερληθήο. Αλακθηζβήηεηα, ν ζπλζέηεο «γηα λα ζεθσζεί ζηα πφδηα ηνπ» ζην
επάγγεικά ηνπ, έλα πξάγκα κπνξνχζε λα θάλεη: λα απνδερζεί ηελ αηζζεηηθή ησλ
δαζθάισλ ηνπ. Σα πέληε ρξφληα θηιίαο κε ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ηνπ πξφζθεξαλ πνιιά·
βξήθε έλα δεχηεξν παηέξα ζηνλ πξφζσπφ ηνπ. Χο ην 1900 ήηαλ νπαδφο ηνπ Βάγθλεξ. Σν
1902, φηαλ άξρηζε ηα καζήκαηα κε ηνλ Καιαθάηε, ν ΢ηξαβίλζθη ήηαλ έλαο
ζπλαηζζεκαηηθφο λένο, κε αξθεηά ξηδνζπαζηηθέο ηδέεο823, ελψ ζηα επφκελα ρξφληα νη
πνιηηηθέο θαη αηζζεηηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο αιιάδνπλ θαηά πνιχ, ζε ζεκείν λα κελ είλαη
αλαγλσξίζηκεο. Αιιά ε ξηδνζπαζηηθή ηάζε πξνο ηελ αηζζεηηθή θαη ην ηδεψδεο ζηελ ηέρλε
(ε ηδέα θαη ην πεξηερφκελν, αιιά θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κνπζηθήο ηνπ, «ν
δηαηνληζκφο, ν ξπζκηθφο ηνληζκφο, ε θαζαξφηεηα ησλ κεισδηθψλ πεξηγξακκάησλ, ε
ζθιεξφηεηα, ε ηξαρχηεηα ησλ αξκνληψλ, ε αηρκεξή δηαχγεηα ησλ νξγάλσλ, ε γχκληα,
ηέινο, ηεο ερεηηθήο ράξαμεο είλαη φια νπζηψδεηο ραξαθηήξεο ηνπ ξσζηθνχ κέινπο»824)
παξακέλεη γηα πάληα.
Σν πξψην ζνβαξφ έξγν ηνπ εηθνζάρξνλνπ ΢ηξαβίλζθη, ε ΢νλάηα γηα πηάλν (1904),
γξάθηεθε ζηελ πεξίνδν ησλ ζπνπδψλ ηνπ κε ηνλ Καιαθάηε. ΢χκθσλα κε ηνλ R. Taruskin,
αλακθηζβήηεηα ζην έξγν απηφ ππάξρνπλ νη επηξξνέο ηνπ δαζθάινπ. Σαπηφρξνλα, φκσο, ν
΢ηξαβίλζθη ζπγθξνχεηαη κε ηελ αηζζεηηθή ησλ δαζθάισλ ηνπ, ε νπνία, φπσο έιεγε, δελ
ηνλ πεξηφξηδε θηφιαο (έιεγε ζηε Μνπζηθή πνηεηηθή, ην 1952, φηη ρξεζηκνπνίεζε ζπλεηδεηά

821
Ο Αδάξη Ηβάλνβηηο Ηβάλνθ (Ivanov) (γελ. 1895 ζην Καδάλ): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο.
822
΢χκθσλα κε ηνλ Μ. Νηξνχζθηλ, Ηγθόξ ΢ηξαβίλζθη. Πξνζσπηθόηεηα, έξγν, απόςεηο (1979), νη
πεξίνδνη «Ρσζηθή, Νενθιαζηθή θαη ΢εξηαθή ηερληθή» αληηζηνηρνχζαλ κε ηε ςπρνινγηθή θαηάζηαζε ηνπ
΢ηξαβίλζθη (1. Intensive, 2. Extensive, 3. Concentration).
823
Ζ αιιεινγξαθία κε ηνπο Ρώζνπο αληαπνθξηηέο. Ηγθόξ Φ. ΢ηξαβίλζθη, (επηκ). Β.Π. Βαξνχληο, 2 ηνκ.
ηφκνο 1 (1882-1912) (Μφζρα: Δθδνηηθφο ζπλεηαηξηζκφο ΢πλζέηεο, 1998).
824
Αθηέξσκα ζηνλ Η. ΢ηξαβίλζθη, 1970: 68.

270
 271

ηα ηερληθά κέζα ηνπ αθαδεκατζκνχ, φπσο ρξεζηκνπνηνχζε έλα δεκνηηθφ ηξαγνχδη «θαη
απηά απνηεινχζαλ ηηο πξψηεο χιεο ηνπ έξγνπ ηνπ»). Γελ θαηεγφξεζε πνηέ ηνπο
δαζθάινπο ηνπ (γηαηί έηζη επηβηψλεη κηα ΢ρνιή) θαη πίζηεπε φηη ν αξράξηνο ζπλζέηεο
πξέπεη λα ππνηαρζεί ζηελ πεηζαξρία. Ζ ηερληθή πνπ απέθηεζε απφ ηε ΢ρνιή ήηαλ ε βάζε,
ζηελ νπνία κπνξνχζε λα ρηίζεη ην δηθφ ηνπ πξνζσπηθφ ζηπι (Η. ΢ηξαβίλζθη, Σα ρξνληθά
ηεο δσήο κνπ, Λέληλγθξαλη, Μνπζηθή, 1962: 41-42, 47, 51,53, 121, 137, Αθηέξσκα ζηνλ
Ηγθόξ ΢ηξαβίλζθη, Γειηίν, πεξηνδηθή έθδνζε ηεο Λέζρεο ηνπ δίζθνπ, θχιιν ηξίην, Αζήλα,
Γεθέκβξεο 1970).
΢ην δεχηεξν ηειηθφ ηφκν ηεο κειέηεο ηνπ S. Walsh, Stravinsky: The Second Exile:
France and America, 1934-1971 (University of California Press, 2008: 325)825, ν
ζπγγξαθέαο αλαθέξεη φηη ζην δεχηεξν απφ ηελ ειιεληθή ηξηινγία (Apollo, Agon,
Orpheus826) κπαιέην Αγώλ (1957)827, ην νπνίν είλαη ην πξψην κπαιέην ζηελ ηζηνξία ηεο
κνπζηθήο, βαζηζκέλν ζηε δσδεθάθζνγγε ζεηξηαθή ηερληθή, ν ΢ηξαβίλζθη ζπκήζεθε ηνλ
παιηφ ηνπ δάζθαιν Βαζίιε Καιαθάηε. Ο ιφγνο γίλεηαη γηα ην απφζπαζκα απφ ην δεχηεξν
κέξνο ηνπ κπαιέηνπ, ην γαιιηθφ ρνξφ Gaillarde828, φπνπ «ηα πάληα ζρεηηθά κε ηε κνπζηθή
είλαη απίζαλα, απφ ηελ ηδέα ηεο κνπζηθήο επέλδπζεο ηνπ πξαγκαηηθνχ ηφλνπ ηνπ Gaillarde
σο ηνλ απζηεξφ θαλφλα κεηαμχ ηεο άξπαο θαη ηνπ καληνιίλνπ, ηα δχν κε κηθξφηεξε
δχλακε πλεπκαηηθά φξγαλα ζηελ νξρήζηξα ηνπ ΢ηξαβίλζθη, ζηελ εγσθεληξηθή ηδέα λα
γπξίζεη ην ηκήκα ησλ έγρνξδσλ νξγάλσλ αλάπνδα, κε έλα δεπγάξη απφ δηπιά κπάζα ζηελ
θνξπθή θαη θνπαξηέηνπ απφ βηφια θαη ηζέιν λα ζηελάδεη θάησ απφ ππεξβνιηθέο Νην
κείδνλεο αξκνλίεο, ηνπ είδνπο πνπ ίζσο λα εμαγξηψλεη ηνλ παιηφ ηνπ δάζθαιν Βαζίιε
Καιαθάηε θαη λα πξνζβάιιεη ηελ εππξέπεηα ηνπ. ΋πσο ηα πεξηζζφηεξα (θνκκάηηα) απφ ην
Αγώλ, ην Gaillarde είλαη κνπζηθή, ε νπνία εμεηάδεη θάζε γλσζηή δηαδηθαζία ζε
θαζξεπηηθή θίλεζε, αλαζηξέθνληαο ηα πάληα, πξνζθέξνληάο καο έλα θφζκν, ην νπνίν
εκείο κπνξνχκε λα „δνχκε‟, αιιά λα κελ εηζέιζνπκε, λα θαηαιάβνπκε, αιιά λα κελ
θαηνηθήζνπκε εθεί. Σν πην εθπιεθηηθφ πξάγκα ζε ζρέζε κε απηφ είλαη φηη φηαλ ην δνχκε,
εκείο δε κπνξνχκε νχηε λα ην μεράζνπκε, νχηε λα ην αξλεζνχκε. ΋πσο ην έξγν θάζε
εθεπξεηηθήο ηδηνθπίαο, έηζη θη απηφ ηξνπνπνηεί ηηο δηθέο καο ηδέεο θαη αληηιήςεηο γηα
πάληα» (Walsh, 2008: 325).
΢πλδεδεκέλν κε ηε κνπζηθή ηεο Αξγεληηλήο θαη ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο είλαη ην
άγλσζην γηα καο φλνκα ηνπ ζπλζέηε Jacobo Ficher (1896-1978)829, ν νπνίνο κεηαλάζηεπζε
ζηελ Αξγεληηλή ην 1923. Ο Ficher, κεηά ηελ απνθνίηεζή ηνπ απφ ην Χδείν ηνπ

825
Σν βηβιίν απνηειεί ζπλέρεηα ηνπ πξψηνπ ηφκνπ ηνπ S. Walsh, Stravinsky: A Creative Spring;
Russia and France, 1882-1934, 1999.
826
βι. ζην δηαδίθηπν ην άικπνπκ «Stravinsky: Apollo / Agon / Orpheus (Stravinsky, Vol. 4)».
827
Σν έξγν ηνπ ΢ηξαβίλζθη, Agon (αξρ. ειι. Aγψλ) είλαη κπαιέην γηα 12 ρνξεπηέο, ρνξνγξαθία
George Balanchine, γξακκέλν κεηαμχ 1953 θαη 1957, ην νπνίν παξνπζηάζηεθε ζηηο 17/6/1957 ζην Λνο
Άληδειεο, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Robert Craft θαη έθαλε ηε ζθεληθή ηνπ πξεκηέξα ζηηο 1/12/1957 ζηε Νέα
Τφξθε (New York City Ballet, City Centre of Music and Drama). Ζ καθξφρξνλε ζχλζεζε ηνπ κπαιέηνπ
θαιχπηεη κηα ελδηαθέξνπζα πεξίνδν ηεο δσήο ηνπ ζπλζέηε θαη ζπκβνιίδεη ην πέξαζκα ηνπ απφ ηε δηαηνληθή
κνπζηθή γιψζζα ζηε ρξήζε ηεο δσδεθάθζνγγεο ζεηξηαθήο ηερληθήο, ηελ νπνία ν ΢ηξαβίλζθη εθάξκνζε ζηηο
ζπλζέζεηο ηνπ, εμεηάδνληαο ηα έξγα ηνπ Anton Webern. Ζ κνπζηθή ηνπ κπαιέηνπ πεξηέρεη έλα κνλαδηθφ
ζπκβνιηζκφ απφ κνπζηθνχο ηδησηηζκνχο θαη πνιπξπζκία. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην ζχζηεκα ησλ
ηεηξαρφξδσλ θαη ε ελνξρήζηξσζε (αλάκεζα ζηα αζπλήζηζηα κέιε ηεο νξρήζηξαο ζπκπεξηιακβάλνληαη ην
καληνιίλν, tom-tom θαη νη θαζηαληέηεο). Ο Αγώλ δελ έρεη ζελάξην, αιιά απνηειείηαη απφ κηα ζεηξά απφ
ρνξνχο, ηνπο νπνίνπο νη ρνξεπηέο εθηεινχλ σο ληνπέην, ηξίν θαη θνπαξηέην. Πνιιά απφ ηα θνκκάηηα
(ηαπηφρξνλα θαη ε κνπζηθή θαη ν ρνξφο) είλαη βαζηζκέλα ζε ρνξνχο ηεο γαιιηθήο απιήο απφ ην 17ν αηψλα
(saraband, galliard and bransle).
828
http://www.amazon.com/Agon-Gaillarde/dp/B000QVJN5Q.
829
Σα αξρεία ηνπ ζπλζέηε θπιάζζνληαη ζηε Βηβιηνζήθε ηνπ Ακεξηθαληθνχ Κνγθξέζνπ ζην
Οπάζηλγθηνλ (βι. http://memory.loc.gov/service/music/eadxmlmusic/eadpdfmusic/mu003005_x.pdf,
«Jacobo Ficher Collection, Music Division, Library of Congress Washington,» D.C. 2005, URL:
http://hdl.loc.gov/loc.music/eadmus.mu003005).

271
 272

Πέηξνγθξαλη, ζηε ηάμε βηνιηνχ ηνπ Λ. Άνπεξ ην 1917 (παξάιιεια ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε
ηνλ Καιαθάηε θαη ΢ηέηλκπεξγθ), θαη ζην δηάζηεκα 1919-23 ήηαλ ην πξψην βηνιί ηνπ
Κξαηηθνχ Αθαδεκατθνχ Θεάηξνπ ΋πεξαο θαη Μπαιέηνπ ηνπ Πέηξνγθξαλη (πξψελ
Μαξηίλζθη). Σειηθά ηνλ θέξδηζε ην επάγγεικα ηνπ ζπλζέηε. ΢ην Μπνπέλνο Άηξεο
εξγάζηεθε πξψηα σο βηνινλίζηαο θαη αξγφηεξα σο ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο.
Χο ζπλζέηεο αλήθε ζην θίλεκα ηνπ λενθιαζηθηζκνχ θαη γξήγνξα αλαδείρζεθε ζηε
κνπζηθή δσή ηνπ Μπνπέλνο Άηξεο. Ήηαλ έλαο απφ ηνπο ηδξπηέο ηεο νκάδαο «Grupo
Renovación de Musica»830. Κέξδηζε κνπζηθνχο δηαγσληζκνχο ζχλζεζεο ζηελ Αξγεληηλή,
ζηε Ρσζία (Λέληλγθξαλη, 1928), ζηε Νφηηα Αθξηθή (Γηνράλεζκπνπξγθ, 1936), ζην
Μεμηθφ (1937), ζηηο ΖΠΑ (1942), ζηελ Οπξνπγνπάε (θεζηηβάι Música Latinoamericana
Contemporánea, 1957) θ.ιπ. θαη ηα αληίζηνηρα έξγα ηνπ (θαη φρη κφλν) παίρζεθαλ ζην
εμσηεξηθφ. Σν 1952 έιαβε ην Α΄ βξαβείν απφ ηελ «Asociación Wagneriana de Buenos
Aires». Ζ Σξίηε ζνπίηα δσκαηίνπ ηνπ παίρζεθε ζηελ Ηλδηαλάπνιε, ην 1953, ππφ ηε
δηεχζπλζε ηνπ Fabien Sevitsky θαη ην 1954 έθαλε ηελ πξεκηέξα ηεο ζην Μπνπέλνο Άηξεο,
ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Paul Hindemith. Σν 1939, ν Ficher έγηλε δηεπζπληήο ηεο Orquestra
Simfónika de «AGMA» (Asociación General de Músicos de la Argentina) θαη ην 1947
ήηαλ έλαο απφ ηνπο ηδξπηέο ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ ηεο Αξγεληηλήο. Βξαβεχηεθε απφ
ηελ Αθαδεκία Καιψλ Σερλψλ ηεο Αξγεληηλήο (1961). Γίδαμε ΢χλζεζε ζην Δζληθφ Χδείν
ηνπ Μπνπέλνο Άηξεο (απφ ην 1956) θαη ζε άιια αλψηαηα κνπζηθά ηδξχκαηα ηεο
Αξγεληηλήο831, εθπαηδεχνληαο κηα γεληά απφ λένπο ζπλζέηεο θαη δεκηνπξγψληαο δηθή ηνπ
΢ρνιή ζχλζεζεο.
΢ηε κεγάιε ηνπ θαξηέξα, ε νπνία δηήξθεζε πάλσ απφ πελήληα ρξφληα, δέρζεθε
επηξξνέο απφ ην λενθιαζηθηζκφ θαη ην λενξνκαληηζκφ, ζπλέζεζε έξγα κε πνιπθσληθέο
γξακκέο θαη πνιπαξκνλία. ΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟20 ηνλ επεξέαζε ν γαιιηθφο ηκπξεζηνληζκφο,
ε εζληθηζηηθή θίλεζε ζηελ Αξγεληηλή (ρξεζηκνπνίεζε ην παξαδνζηαθφ θνιθιφξ ηεο
ρψξαο “gaucho”, φπσο θαη νη άιινη ζπλζέηεο ηεο νκάδαο, αιιά κηα πεξηζζφηεξν
θνζκνπνιίηηθε πξνζέγγηζε θαη επξσπατθέο ηερληθέο ζηε ζχλζεζε) θαη αξγφηεξα ν
Hindemith. Γηάθνξα ζέκαηα ηνλ απαζρφιεζαλ: εβξατθά, ξσζηθά, αξγεληίληθα, ηζηνξηθά.
Δμεξεχλεζε ηε δσδεθάθζνγγε ηερληθή, ην ζεξηαιηζκφ, ηελ αηνληθή κνπζηθή θαη άιιεο
κνληέξλεο ηερλνηξνπίεο ηνπ θαηξνχ ηνπ, απ‟ φπνπ άληιεζε ην δηθφ ηνπ πξνζσπηθφ ζηπι
(“Argentina”- Σhe New Grove‟s, 2001 Η: 874, “Ficher Jacobo”- Σhe New Grove‟s, 2001:
VIII 756-66, Suzanne Spicer Tiemstra, The Choral Music of Latin America. A Guise to
compositions and Research, 1992: 25-26, 74, Gerard Béhague, Music in Latin America:
Αn Introduction, 1979: 635, “Argentina”- The New Oxford History of Music, 1974 X: 637,
htpp://www.geocities.com/SoHo/Hall/1278/Ficher).
Έλαο άιινο καζεηήο (απφ κνπζηθή νηθνγέλεηα)832 ηνπ Β. Καιαθάηε ήηαλ ν Πνισλφ-
ακεξηθάλνο Wiktor Łabuński (1895–1974), γελλεκέλνο ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ν νπνίνο
ζπνχδαζε πηάλν (Νηθνιάγηεθ, Μπινχκεληθειη) θαη ΢χλζεζε (Καιαθάηεο, Μέηλεξ) ζην

830
΢πκκεηείραλ νη Αξγεληηλνί ζπλζέηεο Juan José Castro, José Maria Castro, Gilardo Gilardi, Juan
Carlos Paz, Luis Gianneo θαη Honorio Siccardi. Τπήξρε θαη άιιε νκάδα Αξγεληηλψλ ζπλζεηψλ, ε «Nueva
Música», αξρεγφο ηεο νπνίαο ήηαλ ν Juan Carlos Paz (1897-1972). Ζ νκάδα απηή πξνζαλαηνιίζζεθε πξνο
ηηο ηερληθέο ηνπ Ρνκαληηζκνχ, Νενκπαξφθ θαη ζεξηαιηζκνχ. Γηα ηε βηβιηνγξαθία ζρεηηθά κε ην «Grupo
Renovación de Musica» (φπνπ αλαθέξνληαη νη ακεξηθαληθέο κειέηεο), βι.
htpp://www.geocities.com/SoHo/Hall/1278/Ficher θαη Carl Fisher (Shawnee Press Ink), Editorial Argentina
de Música (New Music), Southern Music Company, Kalmus Press, Ricordi Americana. Δπηπιένλ,
θπθινθφξεζε ζηελ ηζπαληθή γιψζζα ε κνλνγξαθία ηνπ Boris Zipman, Jacobo Ficher (Ministerio de
Educación publicó, 1966).
831
Δζληθφ Χδείν «Carlos Lopez Buchardo» θαη Χδείν «Manuel de Falla» Μπνπέλνο Άηξεο, Αλψηαηε
΢ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Λα Πιάηα θ.ιπ.
832
΋ινη ζηελ νηθνγέλεηά ηνπ ήηαλ κνπζηθνί. Ο αδειθφο ηνπ Felix Labunski ήηαλ ζπλζέηεο,
δάζθαινο, πηαλίζηαο θαη κνπζηθνθξηηηθφο.

272
 273

Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο. Σν φλνκα ηνπ βξέζεθε ζην δηαδίθηπν θαη κέρξη ζήκεξα δε
γλσξίδακε φηη ππήξμε καζεηήο ηνπ Καιαθάηε ζηε ΢χλζεζε. Έθαλε θαξηέξα σο ζπλζέηεο
θαη πηαλίζηαο ζηηο ΖΠΑ.
Θαπκάζηνο πηαλίζηαο, ν Wiktor Łabuński έθαλε ην ληεκπνχην ηνπ σο ζνιίζηαο ζηελ
Πεηξνχπνιε, ην 1913, θαη ζχληνκα αθνινχζεζαλ πνιιέο άιιεο ζπλαπιίεο, κε δηάζεκεο
νξρήζηξεο. Τπεξέηεζε ζην ξσζηθφ ζηξαηφ, ζηε δηάξθεηα ηνπ Α΄ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ.
΋ηαλ ην φλνκα ηεο Πνισλίαο εκθαλίζηεθε ζην ράξηε σο αλεμάξηεην θξάηνο, ε νηθνγέλεηα
ηνπ επέζηξεςε ζηελ παηξίδα. Δθεί ν Łabuński ππεξέηεζε ζηνλ πνισληθφ ζηξαηφ θαη
ζπκκεηείρε ζε κάρεο ελαληίνλ ησλ Ρψζσλ κπνιζεβίθσλ. Ο παηξηφο ηνπ Emil Młynarsky, ν
πξψηνο δηεπζπληήο ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Βαξζνβίαο (1901) θαη αξγφηεξα εξγάζηεθε ππφ
απηή ηελ ηδηφηεηα ζηε Φηιαδέιθεηα (1929-31), ην 1918 άξρηζε λα ηνπ δίλεη καζήκαηα
δηεχζπλζεο νξρήζηξαο. Σν 1919 ν Wiktor Łabuński θέξδηζε ην δηαγσληζκφ πηάλνπ ζην
φλνκα ηνπ Panderewski θαη ακέζσο έγηλε Γηεπζπληήο ηεο Έδξαο πηάλνπ ζην Χδείν ηεο
Κξαθνβίαο (1919-29). Έδσζε ζπλαπιίεο κε ηηο Φηιαξκνληθέο ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ, ηνπ
Δδηκβνχξγνπ, ηεο Γιαζθφβεο, ξεζηηάι ζηελ Πνισλία, ζηε Γαιιία θ.ά. Δίρε πάλσ απφ
1.500 έξγα ζην ξεπεξηφξηφ ηνπ. ΋ζν αθνξά ηελ ηδηφηεηα ηνπ σο ζπλζέηε, απφ ηελ
πνισληθή πεξίνδν ρξνλνινγνχληαη πνιιέο κηληαηνχξεο γηα πηάλν833, νη νπνίεο ηππψζεθαλ
απφ εθδνηηθνχο νίθνπο ζηε Γεξκαλία θαη ζηηο ΖΠΑ. Κέξδηζε ην A΄ βξαβείν ηνπ
πνισληθνχ πεξηνδηθνχ Μνπζηθή, κε ην έξγν ηνπ γηα πηάλν Rigaudon (1927).
Μεηά απφ ηνπξλέ ζηηο ΖΠΑ, ηo 1928 (έπαημε θαη ζην Carnegie Hall)834, ν Wiktor
Łabuński πξνζθιήζεθε λα δηδάμεη πηάλν ζηελ Ακεξηθή. Αθνινχζεζε κηα ιακπξή θαξηέξα
σο ζνιίζηαο θαη δάζθαινο πηάλνπ ζηα Nashville Conservatory (1928-31, ππεχζπλνο ηεο
Έδξαο Πηάλνπ), Memphis College of Music, Tennessee (1931-33 θαη 1935-37, θαζεγεηήο
θαη δηεπζπληήο), Kansas City Conservatory of Music (1937, θαζεγεηήο θαη ππεχζπλνο ηεο
Έδξαο Πηάλνπ, 1941-58, δηεπζπληήο ηνπ ηδξχκαηνο). Σν φλνκα ηνπ είρε ηελ ίδηα θήκε κε
ηνλ παηξηψηε ηνπ Zygmunt Stojowski835 ζηε Νέα Τφξθε. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη θαη νη
δχν απηνί ζαπκάζηνη κνπζηθνί, ζήκεξα, είλαη μεραζκέλνη σο ζπλζέηεο θαη ζηηο δχν
παξηίδεο ηνπο. Με ιίγα ιφγηα, ν Wiktor Łabuński έπξαηηε σο ζνιίζηαο θαη δηεπζπληήο
νξρήζηξαο ζε εηθνζηπέληε ακεξηθαληθέο πνιηηείεο, κε ηηο ζπκθσληθέο νξρήζηξεο ηνπ
Chicago (Grant Park), ηνπ Cleveland, ηνπ Kansas City, ηνπ Knoxville, ηνπ Memphis, ηνπ
Milwaukee, ηεο Minneapolis, ηεο Oklahoma City, ηνπ St. Louis, ηνπ Toronto, ηεο Tulsa.
Έδσζε πάλσ απφ 200 ξεζηηάι κφλνο ηνπ κφλν ζην Κάλζαο. Έθεξε κηα επξσπατθή
θνκςφηεηα ζην κνπζηθφ θνηλφ ηνπ Κάλζαο θαη ζηελ εξγαζία ηνπ, κηινχζε επηά γιψζζεο,
είρε κηα πξνζσπηθφηεηα πνπ καγλήηηδε θαη δηεζλείο θχθινπο απφ κνπζηθνχο ζπγγελείο θαη
θίινπο, φπσο Artur Rubenstein836, ν S. Rachmaninoff, ε Rosina Lhevinne θ.ιπ. Ο
Łabuński ήηαλ θαη κέινο ηεο επηηξνπήο ηνπ δηαγσληζκνχ ζην φλνκα ηνπ «Rachmaninoff»,
ζην Λνο Άληδειεο, ην 1947. Δθεί ζπλαληήζεθε κε ηνλ ΢ηξαβίλζθη. ΢πλέρηζε λα ζπλζέηεη837

833
Έξγα απφ ηελ πνισληθή πεξίνδν ηνπ Łabuński: Variations on an Original Theme (1923); Toccata
(1923), αθηεξσκέλν ζην ζπκπαηξηψηε ηνπ Josef Hofmann, Preludio (1924), [ειεχζεξε κεηαθνξά ελφο
πξεινπληίνπ ηνπ J.S. Bach], ηππψζεθε απφ Bote & Bock Berlin; Impromptu (1926), ηππσκέλν ζηηο ΖΠΑ
απφ ηνλ εθδνηηθφ νίθν C.C. Birchard & Company; Rigaudon (1927), πεξηνδηθφ Muzyka Βαξζνβίαο; Menuet
(1928), αθηεξσκέλν ζηε ζχδπγφ ηνπ θαη ηππσκέλν απφ ηνλ C.C. Birchard and Co., Boston.
834
Σν πξφγξακκα ζπκπεξηιάκβαλε έξγα ησλ Bach, Beethoven, Chopin, Debussy, N. Medtner θαη
Łabuński.
835
Zygmunt Stojowski: πνισληθήο θαηαγσγήο Ακεξηθαλφο πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο. Γε γλσξίδνπκε αλ
έρεη ζπγγεληθή ζρέζε κε ηνλ Leopold Stojowski (1882-1977, Ακεξηθαλφ δηεπζπληή νξρήζηξαο). Ζ πην
δηάζεκε καζήηξηά ηνπ Zygmunt Stojowski ζην πηάλν ππήξμε ε Antonia Brico, Ακεξηθαλίδα δηεπζχληξηα
νξρήζηξαο, ε νπνία δεκηνχξγεζε ηελ «Antonia Brico Orchestra in Denver».
836
Ζ εηεξνζαιήο αδειθή ηνπ Aniela ήηαλ ε ζχδπγνο ηνπ Πνισλνχ πηαλίζηα Artur Rubinstein (1887-
1982).
837
Έξγα απφ ηελ ακεξηθαληθή πεξίνδν: Concertino for Piano in C minor, Op. 10 (1932), Etude in A
minor for solo piano (B.F. Wood in Boston), Four easy piano pieces for children, εθδφζεθαλ ζηελ Πνισλία

273
 274

θαη λα παξνπζηάδεη κε επηηπρία ηα έξγα ηνπ838 ζην κνπζηθφ θνηλφ ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο.
Δπεξέαζε δχν γεληέο Πνισλψλ θαη Ακεξηθάλσλ πηαληζηψλ (βι. ζην δηαδίθηπν ηηο
αλάκλεζεηο πνιιψλ Ακεξηθαλψλ θαζεγεηψλ ζε δηάθνξα παλεπηζηήκηα, νη νπνίνη
ζπνχδαζαλ κε ηνλ Wiktor Łabuński). Έλαο ι.ρ. απφ ηνπο πην επηηπρεκέλνπο ζπλζέηεο ζην
Broadway, ν John Kander839, ππήξμε καζεηήο ηνπ Łabuński ζην πηάλν (Polish Music
Newsletter, vol. 10, no. 9, September 2004, Baker‟s Biographical Dictionary of 20th
Century Classical Musicians, 1997)840.

7.1.5. Μνπζηθνζεσξεηηθνί θαη κνπζηθνιόγνη (Ρώζνη, Άγγινη, Ακεξηθαλνί,

Αξκέληνη, Οπθξαλνί θ.ά.).
Αλακθηζβήηεηα ν Νηθνιάη Λενλίληνβηηο ΢ινλίκζθη (Nicolas Slonimsky) (27-04-
1894 Αγ. Πεηξνχπνιε – 25-12-1995 Los Angeles) ήηαλ κηα παγθφζκηα πξνζσπηθφηεηα.
΢ε φια ηα δηεζλή ιεμηθά θαη ηηο κειέηεο αλαθέξεηαη σο Ακεξηθάλνο, ξσζηθήο θαηαγσγήο,
θαη φηη ζπνχδαζε πηάλν θαη ζχλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε θαη ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο. Αθνινπζεί κηα ηεξάζηηα ιίζηα ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ: ιεμηθνγξάθνο,
δηεπζπληήο νξρήζηξαο, ζπλζέηεο, πηαλίζηαο, κνπζηθνιφγνο, καζεκαηηθφο θ.ά.
Αιιά γηα ηελ Ηζηνξία ήηαλ αξθεηφ κφλν έλα γεγνλφο απφ ηε βηνγξαθία ηνπ: ην 1931, ζηε
Νέα Τφξθε, δηεχζπλε ηελ πξεκηέξα ηεο ζνπίηαο ηνπ Charles Ives (ηελ νπνία ν ζπλζέηεο
πξνζάξκνζε γηα ηελ νξρήζηξα ηνπ Slonimsky). Σν γεγνλφο απηφ ηνπ πξνζέδσζε
παγθφζκηα θήκε· έγηλε ν άλζξσπνο πνπ αλαθάιπςε ηνλ Charles Ives, ν νπνίνο έκειιε λα
γίλεη κία απφ ηηο θεληξηθέο θηγνχξεο ζηε κνπζηθή ηνπ 20νπ αηψλα. Ο Slonimsky δηεχζπλε
κε ην έλα ρέξη ζηα ηξία θαη κε ην άιιν ζηα ηέζζεξα (ε πνιπκεηξία είλαη θάηη ην αλαγθαίν
γηα ηε κνπζηθή ηνπ Charles Ives), θαη απηφ απνζάξξπλε ηνλ Κνπζεβίηζθη841 θαη ηνλ

(Towarzystwo Wydawnicze Muzyki Polskiej, Warsaw, κε ηνλ ηίηιν Łatwy utwory) θαη κεηά ηνλ Β΄ΠΠ
εθδφζεθαλ απφ Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Cracow. Σα θνκκάηηα ηνπ ζπλζέηε March of the Toy
Soldiers, Waltz of the Doll, Dance of the Cowboys, Toccatina κπήθαλ ζην ξεπεξηφξην ησλ λέσλ Πνισλψλ
πηαληζηψλ. ΢πλέζεζε επίζεο Four Variations on a Theme by Paganini γηα ζφιν πηάλν (1943), έξγν ην νπνίν
πήξε δηάθξηζε ηεο Society of American Musicians (Carl Fischer, New York), Reminiscence γηα πηάλν (G.
Schirmer, New York), Six Piano Pieces (1956) (ργ, ην 1962 έθαλε λέα επηκέιεηα ηνπ έξγνπ, ην αξ. 5 Rustic
Dance βξίζθεηαη ζηε βηβιηνζήθε ηνπ Polish Music Center) θ.ιπ. Σα κεγάια έξγα ηνπ Symphony in G Minor,
Piano Concerto, Duo-Piano Concerto θαη πνιιά θνκκάηηα γηα πηάλν θαη ηξαγνχδηα ηνπ έρνπλ εθδνζεί ζηηο
ΖΠΑ.
838
Σν Concerto in C Major γηα πηάλν θαη νξρήζηξα, έξγν 16, παίρζεθε απφ ηελ Kansas City
Philharmonic, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Karl Krueger, ζην Municipal Auditorium's Music Hall, ζηηο 16/17-2-
1939. Σν θνλζέξην απνηειείηαη απφ ηξία κέξε: I. Krakowiak, II. Nocturne, III. Mazurek (κε ραξαθηεξηζηηθά
απφ πνισληθνχο ρνξνχο· παξαηεξνχληαη επίζεο επηξξνέο απφ ηνλ Chopin). Ζ Symphony No. 1 in G minor
παίρζεθε ην 1940 απφ ηελ Kansas City Concert Orchestra, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ ζπλζέηε (Α΄ εθηέιεζε, 18-
8-1940) θαη απφ ηε Rochester Symphony Orchestra, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Dr. Howard Hanson. Σν 1943-44
παίρζεθαλ δχν κέξε απφ ηε ΢πκθσλία, κε ηελ St. Louis Symphony Orchestra. Σνλ Οθηψβξην ηνπ 1940, ν
ζπλζέηεο παξνπζίαζε ζε ξεζηηάι πηάλνπ ην έξγν ηνπ Variations on an Original Theme ζην Kansas City's
Atkins Auditorium. Ζ Α΄ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ Variations for Piano and Orchestra έγηλε ζην Kansas City, ην
1945, ζην Knoxville, ην 1947 (ην έξγν απηφ είλαη ε νξρεζηηθή εθδνρή ελφο παιηνχ έξγνπ γηα ζφιν πηάλo,
1923). To 1947 εθδφζεθε ην πηαληζηηθφ έξγν Second Impromptu (Century Music Publishing Co. in New
York), αθηεξσκέλν ζηνλ Οχγγξν πηαλίζηα Andor Földes. Πνιιά έξγα ηνπ ζπλζέηε εθδφζεθαλ ζηηο ΖΠΑ
(Carl Fischer, New York, G. Schirmer, New York θ.α.) θαη ζηελ Πνισλία. Σν 2004 ζην δηαδίθηπν δελ
ππήξρε θαηάινγνο έξγσλ ηνπ Wiktor Łabuński, αιιά κφλν ε πιεξνθνξία φηη ηνλ εηνηκάδνπλ γηα έθδνζε (ην
ίδην θαη ην 2007).
839
John Harold Kander (γελ. 18-3-1927): Ακεξηθάλνο Ακεξηθαλφο ζπλζέηεο ησλ κηνχδηθαι Cabaret,
Kiss of the Spider Woman, Chicago. Βι. «Kander and Ebb» (http://en.wikipedia.org/wiki/Kander_and_Ebb).
840
Polish Music Newsletter, vol. 10, no. 9, September 2004, ISSN 1098-9188. Published monthly.
Los Angeles: Polish Music Center, University of Southern California (www.usc.edu/dept/.../sep04.html -).
841
Ο Slonimsky ήηαλ γηα δχν ρξφληα γξακκαηέαο ηνπ ΢εξγθέη Αιεμάληξνβηηο Κνπζζεβίηζθη
(Kussevitzky, 1874-1951), Ρψζνπ δηεπζπληή νξρήζηξαο, θνληξακπαζίζηα θαη κνπζηθνχ παξάγνληα, ν νπνίνο
δηεχζπλε ηελ Οξρήζηξα ηεο Βνζηφλεο ζην δηάζηεκα 1924-49 θαη καζήηεπζε θνληά ηνπ. ΢ηε ζπλέρεηα
ηέζεθε επηθεθαιήο ηεο Οξρήζηξαο Γσκαηίνπ ηεο Βνζηφλεο.

274
 275

Leopold Stojowski απφ ην λα αλαιάβνπλ ηε δηεχζπλζε ηνπ έξγνπ. Με ηελ Οξρήζηξα

Γσκαηίνπ ηεο Βνζηφλεο ν ΢ινλίκζθη έθαλε ζπλαπιίεο ζην δηάζηεκα 1927-34. ΢ηηο
δεθαεηίεο ησλ ‟30 θαη ‟40 έδσζε ζπλαπιίεο ζηηο ΖΠΑ θαη ζηελ Δπξψπε, φπνπ θαη
πξαγκαηνπνίεζε ηηο πξψηεο εθηειέζεηο έξγσλ ησλ πηνληέξσλ θαη ησλ ξηδνζπαζηψλ
ζπλζεηψλ Ives, Edgard Varése (1883-1965), Woollyngford Riegger (1885-1961), Henry
Cowell (1897-1965), ηηο ζπλζέζεηο ησλ νπνίσλ ε κεηαπνιεκηθή πξσηνπνξία άθνπγε κε
αλάκηθηα ζπλαηζζήκαηα: κε ηξφκν θαη κε ζαπκαζκφ ηαπηφρξνλα.
Με ηε θήκε ηνπ ΢ινλίκζθη, πνπ αλαθάιπςε ηε λέα κνπζηθή, ζπγθξίλεηαη κφλν ε
θήκε ηνπ ιεμηθνγξάθνπ ΢ινλίκζθη. ΢ην αληηθείκελν απηφ, ζχκθσλα κε πνιιέο απφςεηο,
δελ ππήξρε κεγαιχηεξε απζεληία. Υάξε ζε απηφλ ην Baker‟s Biographical Dictionary of
20th Century Classical Musicians (1958, 1978, 1984, 1991) θξάηεζε ηε ζέζε ηνπ αλάκεζα
ζηηο θπξίαξρεο εθδφζεηο ζηηο ΖΠΑ. Υάξε ζε απηφλ δεκηνπξγήζεθαλ λένη ηχπνη θαη λέεο
αληηιήςεηο ζηα ιεμηθά ηεο κνπζηθήο. Τπήξμε ζπλεξγάηεο ηεο Βξεηαληθήο
εγθπθινπαίδεηαο842. ΢ηε ζθαίξα ηεο κνπζηθνινγίαο επίζεο έθαλε αξθεηά. Σν βηβιίν ηνπ
Slonimsky, The First Hundred Years, New York: Schirmer Books, 1994, πνπ πνιιέο
θνξέο επαλεθδφζεθε, ρξνλνινγηθά θαηαγξάθεη κέξα κε ηε κέξα ηα κνπζηθά γεγνλφηα ζηε
Ρσζία θαη ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ θαη πεξηέρεη ζπάληα ληνθνπκέληα ηεο ζηαιηληθήο
θπβέξλεζεο θαη ηεο Γεξκαλίαο ηνπ Υίηιεξ. Ο Slonimsky άθεζε απνκλεκνλεχκαηα
(Perfect peach: A Life Story, Oxford: Oxford University Press, 1988), ζηα νπνία καο
άθεζε καξηπξίεο θαη γηα ηνλ Β. Καιαθάηε843.

1. Nicolas Slonimsky
(1894-1995), θσηνγξαθία.

2. N. Slonimsky, Writing
on Music, 2004.

3. N. Slonimsky, The
First Hundred Years, 1994.

΋ζνλ αθνξά ην πεξηβάιινλ ηνπ Β. Καιαθάηε, πξψηα πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε ηα

νλφκαηα ησλ «Νεσηεξηζηψλ», ηεο νκάδαο ησλ πξψελ καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε θαη
δηδαζθφλησλ ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη, ησλ αλζξψπσλ κε παλεπηζηεκηαθή θαη σδεηαθή
κφξθσζε, νη νπνίνη αλαλέσζαλ θαη άιιαμαλ ην ζθεληθφ ζηε ξσζηθή κνπζηθή ζεσξία ηνπ

842
Σα Αξρεία ηνπ Slonimsky (354 θνληέηλεξ κε 118.600 ληνθνπκέληα, ρεηξφγξαθα, ηππσκέλα έξγα,
πξνγξάκκαηα, θσηνγξαθίεο, ε αιιεινγξαθία ηνπ κε ηνπο Milton Babbitt, Samuel Barber, Leonard
Bernstein, Benjamin Britten, John Cage, Aaron Copland, George Gershwin, Charles Ives, πιηθά απφ ηε
βηβιηνγξαθηθή ηνπ εξγαζία θ.ιπ.) θπιάζζνληαη ζηε The Library of Congress, 101 Independence Ave. SE
Washington, D.C. 20540. Άιιεο κειέηεο ηνπ είλαη: Thompson‟s International Cyclopedia of Music and
Musicians (4th to 8th editions; 1946-48), Lectionary of Music (1988), Music in Latin America (1945), The
Road to Music (1948), Lexicon of Musical Invective (1952).
843
Έλα κεγάιν άξζξν ηνπ Lawrence Weschler (βάζεη κηαο παιηάο ζπλέληεπμεο ηνπ Ν. ΢ινλίκζθη)
δεκνζηεχεηαη ζηελ εθεκεξίδα The New Yorker Digital Reader: Nov 17, 1986. Δθεί γηα άιιε κηα θνξά ν
΢ινλίκζθη αλαθέξεη φηη «έραζε ηελ ειπίδα ηνπ λα θάλεη θαξηέξα σο πηαλίζηαο θαη παξφια απηά ζπλέρηζε λα
παίξλεη ηδηαίηεξα καζήκαηα ζχλζεζεο κε ηνλ Β. Καιαθάηε, ν νπνίνο ήηαλ ν πξψηνο δάζθαινο ηνπ
΢ηξαβίλζθη», μεθηλψληαο απφ 1914 θαη –θξίλνληαο απφ ην θείκελν– κάιινλ σο ηελ αξρή ηνπ 1916, φπνπ
θαηαηάρζεθε ζην ζηξαηφ, ππεξέηεζε ζηελ νξρήζηξα ηνπ Κνπζζεβίηζθη θαη ζπκκεηείρε σο ζνιίζηαο ζην
πηάλν ζε ζπλαπιίεο ζην κέησπν (ζηε Γέιηα ηνπ πνηάκη Νηνλ). (βι. http://archives.newyorker.com/?i=1986-
11-17#folio=070, γηα παξαγγειία ηνπ ηεχρνπο- nyrdigital@cdsfulfillment.com).

275
 276

20νπ (αξκνλία, αληίζηημε, κνπζηθνινγία θαη ζηε δηδαζθαιία ηεο ΢χλζεζεο): Αζάθηεθ,
Σηνχιηλ, Κνπζλαξηφθ, Ρφδαλνθ, ΢ηεξκπαηζηφθ θ.ά. Οη ζεσξεηηθέο κειέηεο ηνπο
απνηεινχλ ηα ζεκέιηα ηεο ΢νβηεηηθήο κνπζηθήο επηζηήκεο 844.
Ο Αζάθηεθ ήηαλ έλαο απφ ηνπο πην δηάζεκνπο κνπζηθνιφγνπο ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ θαη
ν πην γλσζηφο ΢νβηεηηθφο κνπζηθνιφγνο ζηε Γχζε. Οη κειέηεο ηνπ ζηε κνπζηθή ζεσξία
θαη ηζηνξία έρνπλ επεξεάζεη ηε ξσζηθή κνπζηθή δσή σο ζήκεξα. Υσξίο λα εξεπλήζνπκε
ηηο κειέηεο θαη ηηο αηζζεηηθέο ηάζεηο ηνπ ζηελ αξρή ηεο θαξηέξαο ηνπ, δε κπνξνχκε
ζπλνιηθά λα θαηαιάβνπκε γηαηί ήηαλ επηιεγκέλνο λα είλαη ν επίζεκνο εθπξφζσπνο κε
θσλή ζηελ επίζεκε κνπζηθή δσή ηεο πξψελ Δ΢΢Γ, ν πξψηνο θαη ν κφλνο κνπζηθνιφγνο
κέινο ηεο Αθαδεκίαο Δπηζηεκψλ ηεο Δ΢΢Γ. Ήηαλ ν πξνπαγαλδηζηήο ησλ έξγσλ ησλ
θίισλ ηνπ απφ ην «΢χιινγν Νέαο/΢χγρξνλεο Μνπζηθήο» (Kruzhok Novoy muzïki/The
Circle of New music), αιιά έκεηλε ζησπειφο, φηαλ νη ζπκκαζεηέο ηνπ Πξνθφθηεθ θαη
Μηαζθφθζθη θαηεγνξήζεθαλ γηα θνξκαιηζκφ απφ ηε ζηαιηληθή θπβέξλεζε. Παξά ηα
παξαπηψκαηα θαη ηα ιάζε ηνπ, ν Αζάθηεθ θέξδηζε επάμηα ηνλ ηίηιν ηνπ «παηέξα ηεο
΢νβηεηηθήο κνπζηθνινγίαο». ΢πλαληάκε λέεο κειέηεο γηα ηνλ Αζάθηεθ ζηα ξσζηθά θαη ζηα
αγγιηθά ζην δηαδίθηπν845, νη νπνίεο πξνζεγγίδνπλ ην ζέκα ππφ ην ζχγρξνλν πξίζκα ηνπ
21νπ αηψλα.
Ζ ζεκαζία ησλ ζεσξεηηθψλ κειεηψλ ηνπ Αζάθηεθ (ζηε κνπζηθή ζεσξία θαη ζηελ
ηζηνξία ηεο κνπζηθήο), ηνπ Σηνχιηλ (ζηελ αξκνλία, ζηε κνπζηθή θφξκα, ζηελ πνιπθσλία
θ.ιπ.) έρνπλ απνθηήζεη πιένλ κηα επξχηεξε επξσπατθή έλλνηα θαη πνιιά απφ ηα βηβιία
ηνπο κεηαθξάζηεθαλ ζε δηάθνξεο γιψζζεο. Νέα κεζνδνινγηθά βηβιία γηα ηε δηδαζθαιία
ηεο Αξκνλίαο ηνπ 20νπ αηψλα έγξαςαλ ν Ν. Οκπνχρνθ θαη ν Γηνχξη Σηνχιηλ (πέξαζαλ ην
κάζεκα κε ηνλ Καιαθάηε). Με ηελ Αληίζηημε αζρνιήζεθαλ νη Σηνχιηλ θαη Κνπζλαξηφθ
(ζπνχδαζαλ ην κάζεκα κε ηνλ Καιαθάηε), νη νπνίνη επίζεο άθεζαλ ζεσξεηηθέο κειέηεο.
Ο ΢εκηφλ ΢. Μπνγθαηηξηφθ (1890-1960), θαζεγεηήο ησλ Χδείσλ ηνπ Υαξθφβνπ (1917-41)
θαη ηεο Μφζραο (1943-1960), ζηα ζεκειηψδε έξγα ηνπ ζηελ πνιπθσλία Γηπιή αληίζηημε
(1947), Αληίζηξνθε αληίζηημε (1960) ζπλέρηζε ηηο παξαδφζεηο ηνπ ΢. Σαλέγηεθ. ΢ην Χδείν
ηεο Μφζραο ζπνχδαζαλ καδί ηνπ δηάζεκνη Ρψζνη ζπλζέηεο846.
Ο ζπλζέηεο εβξατθήο θαηαγσγήο Αιεμάληξ Μ. Βέπξηθ (1899-1958) έιαβε κέξνο
ζηελ αλαζεψξεζε ηεο επαγγεικαηηθήο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ (ήηαλ
απεζηαικέλνο ζηελ Απζηξία θαη ζηε Γεξκαλία). Γίδαμε ζην Χδείν ηεο Μφζραο (1923-
1943, απφ ην 1930 σο θαζεγεηήο ζηελ Σάμε ηεο Δλνξρήζηξσζεο) θαη ηαπηφρξνλα
ζπλέγξαςε ζεσξεηηθέο κειέηεο γηα ην κάζεκα ηεο Δλνξρήζηξσζεο847 (ηνλ πξφινγν ηνπ
εγρεηξηδίνπ ππνγξάθεη ν Νη. ΢νζηαθφβηηο).
Άιιν έλα δεπγάξη, θίινη, πέξα απφ ην γεγνλφο φηη αλήθαλ ζε δηαθνξεηηθέο γεληέο θαη
απφ δηαθνξεηηθά θξάηε ήηαλ ν Άγγινο Alfred Swan θαη ν Ρψζνο Μηραήι Μπξάδληθνθ, νη
νπνίνη ζπλεξγάζηεθαλ ζηηο κειέηεο ηεο παιηάο ζιαβνλνθήο ζεκεηνγξαθίαο ηεο Ρσζηθήο
Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο.

844
Γηα ηνπο Ρψζνπο ζεσξεηηθνχο κε ζπκβνιή ζηελ εμέιημε ηεο επξσπατθήο κνπζηθήο ζεσξίαο
(Αζάθηεθ, Σηνχιηλ, Βέπξηθ θ.ιπ.), βι. McQuere, Russian Theoretical thought in Music (1983: 217-250, 344-
378), Sitsky, Music of the Russian avent-garde, 1900-1929 (1994: 1-9, 133-147, 171-181, 232- 241, 254-
263, 335- 339), Berlin, Russian thinkers (1978) θ.ιπ.
845
βι. ηελ εξγαζία απφ ην Παλεπηζηήκην ηνπ Διζίλθη (ζηελ αγγιηθή γιψζζα) «Boris Asafiev and
Soviet Musicology» ηεο Elina Vijanen (2005), http://helda.helsinki.fi/bitstream/handle/10138/19573/
borisasa.pdf?sequence=2.
846
Η.΢. Νηνπλαέθζθη, Γηνπ.΢. Μέηηνπο, Α.Γηα. ΢ηνγθαξέλθν, ΢.Φ. Σζηληζηλάληδε, Α.΢. Καξακάλνθ
θ.ιπ.
847
Γηα ηηο κεζόδνπο δηδαζθαιίαο ηεο Δλνξρήζηξσζεο, Μφζρα 1931, Υξήζε (εξκελεία) ησλ νξγάλσλ
ηεο νξρήζηξαο, Μφζρα 1961², Γνθίκηα γηα ηα δεηήκαηα ηνπ νξρεζηηθνύ ζηπι, Μφζρα 1948¹, 1961² (βι.
Bogdanov-Berezovsky, A. M. Veprik, 1964).

276
 277

Ο Alfred Julius Swan (1889-1970), γελλεκέλνο ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ήηαλ γφλνο
επθαηάζηαηεο αγγιηθήο νηθνγέλεηαο, ε νπνία έθαλε εκπφξην κε ηε Ρσζία. Ήηαλ
κνξθσκέλνο, δξαζηήξηνο θαη κε πνιχπιεπξε πξνζσπηθφηεηα. Σα ξσζηθά (πνπ έκαζε απφ
ηελ παξακάλα ηνπ) ήηαλ ε δεχηεξε ηνπ γιψζζα, χζηεξα ζπνχδαζε ζην γεξκαληθφ ζρνιείν
«Αγ. Αηθαηεξίλε», ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, άξρηζε λα παίδεη βηνιί θ.ιπ. Δπέζηξεςε ζηελ
Αγγιία, ζπνχδαζε Ηζηνξία θαη Ννκηθά ζηελ Ομθφξδε (1908-11), αιιά πεξηζζφηεξν
αζρνιήζεθε κε ηε κνπζηθή, παξά κε ηελ πξαθηηθή ηνπ σο δηθεγφξνο. ΢ηαικέλνο πίζσ ζηε
Ρσζία, ζην δηάζηεκα 1911-13, άξρηζε ζνβαξέο κνπζηθέο ζπνπδέο ζηε ΢χλζεζε, ζην Χδείν
Πεηξνχπνιεο, κε ηνπο Καιαθάηε, Βίλθιεξ θαη Καξαηίγθηλ (ζχλζεζε, πηάλν, ηζηνξία ηεο
κνπζηθήο). Αθφκα απφ ηα θνηηεηηθά ηνπ ρξφληα γελλήζεθε ην ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηα
παξαδνζηαθά ηξαγνχδηα θαη ηελ αξρατθή ςαικσδία ηεο Δθθιεζίαο (ην νπνίν ηνλ
αθνινχζεζε ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πνξείαο ηνπ σο κνπζηθνιφγνπ θαη ζπλζέηε).
Σαπηφρξνλα, ζηα ρξφληα ησλ ζπνπδψλ ηνπ ζπλέζεζε θχθιν θσλεηηθήο κνπζηθήο, ν νπνίνο
παξνπζηάζηεθε κε επηηπρία ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ην 1914.
΢ηα ρξφληα ηνπ Α΄ΠΠ θαη ζηνλ Δκθχιην πφιεκν ζηε Ρσζία (1918-19), κέζσ ηνπ
Ακεξηθαληθνχ Δξπζξνχ ΢ηαπξνχ βνήζεζε ρίιηα άζηεγα παηδηά ζηε ΢ηβεξία, κεξηθά απφ ηα
νπνία θξάηεζαλ επαθή καδί ηνπ κέρξη ην ζάλαηφ ηνπ, ην 1970. Ακέζσο κεηά ηελ ζεηεία
ηνπ κεηαλάζηεπζε ζηηο ΖΠΑ θαη μεθίλεζε ηε δηδαζθαιία ηνπ ζην Παλεπηζηήκην ηεο
Βηξηδίληα (1921-23) θ.ά. Γίδαμε θαη ήηαλ επηθεθαιήο ζηα Σκήκαηα Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ
ησλ θνιεγίσλ Swarthmore θαη Haverford ζηελ Πελζηιβάληα (1926) θ.ιπ. Μεηά απφ ηελ
ζπληαμηνδφηεζή ηνπ, ην 1958, ζπλέρηζε λα δηδάζθεη θαη λα θάλεη δηαιέμεηο ζε
ακεξηθαληθά, αγγιηθά, γεξκαληθά θαη ξσζηθά παλεπηζηήκηα, λα γξάθεη κνπζηθνινγηθά
βηβιία θαη λα ζπλζέηεη.
Ο A. Swan εηδηθεχηεθε ζηε ξσζηθή κνπζηθή, έγξαςε κειέηεο γηα πνιινχο Ρψζνπο
ζπλζέηεο, γηα ηηο πεγέο ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο, εμέδσζε ζπιινγέο κε ιατθά ηξαγνχδηα,
θξάηεζε επαθέο κε φινπο ηνπο δηάζεκνπο εθπαηξηζκέλνπο Ρψζνπο ζπλζέηεο θαη
θαιιηηέρλεο, κεηέθξαζε ξσζηθά βηβιία ζηα αγγιηθά (π.ρ. δηθή ηνπ επηκέιεηα είλαη ε
κεηάθξαζε, 1953, ηνπ βηβιίνπ ηνπ Αζάθηεθ, Russian Music From the beginning of The
Nineteenth Century, 1930848 θ.ά.), έθαλε δηαιέμεηο θ.ιπ. Ζ κεγάιε ηνπ αγάπε φκσο ήηαλ
ηα ιεηηνπξγηθά ηξαγνχδηα ηεο Ρσζηθήο Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο θαη, ζπγθεθξηκέλα, ην
βπδαληηλφ κέινο «Ελακέλη ξαζπέθ» (Znamenny chant). Ο Swan έγηλε γηα ηε Γχζε απηφ
πνπ ήηαλ ν Μαμίκ Μπξάδληθνθ ζηε Ρσζία. Παξνπζίαζε ζηε Γχζε κηα πιήξε εηθφλα ηεο
εμέιημεο ηνπ ξσζηθνχ ιεηηνπξγηθνχ ηξαγνπδηνχ, απφ ηε γέλλεζε ηνπ «δλακέλη» σο ην 16ν
αηψλα (λα ζεκεηψζνπκε φηη ζηε δπηηθή Δπξψπε θαη ζηηο ΖΠΑ ππήξραλ αξθεηέο ξσζηθέο
ρνξσδίεο εθθιεζηαζηηθήο κνπζηθήο απφ ηνπο Ρψζνπο ηεο Γηαζπνξάο). ΢πλεξγάζηεθε κε
φινπο ηνπο θνξπθαίνπο γλψζηεο ηεο βπδαληηλήο παιαηνγξαθίαο θαη ηνπ ξσζηθνχ
ζξεζθεπηηθνχ ηξαγνπδηνχ ζηελ Δπξψπε849, απφ ηνπο νπνίνπο ζεκεηψλνπκε ηε ζπλεξγαζία
ηνπ κε ηνλ Μ. Μπξάδληθνθ θαη ηνλ θαζεγεηή Johann von Gardner850. Οη ηξεηο ηνπο
ζεσξήζεθαλ νη θνξπθαίνη επηζηήκνλεο ηνπ 20νπ αηψλα ζηελ απνθξππηνγξάθεζε ηεο
κνπζηθήο ζεκεηνγξαθίαο ζηηο παξαδφζεηο ηεο Οξζφδνμεο Δθθιεζίαο απφ ην Μεζαίσλα
(htpp://www.roca.org./OA/165/165e.htm, “Orthodox America”, The New Grove‟s, 1980 ii:

848
βι. http://www.archive.org/stream/russianmusicfrom010506mbp/russianmusicfrom010506
mbp_djvu.txt.
849
Michail M. Ossorguine (St. Sergius Seminary, Παξίζη), π. Julian, Varlaam Monastery, Karl Linke
(Κνινλία), Ludwig Pichler (Collegium Russicum, Βαηηθαλφ), Αξρηκαλδξίηεο Irenaeus Totze (Benedictine
Monastery of Niederalteich, Βαπαξία). ΢πλεξγάζηεθε κε ηνλ Boris M. Ledkovsky (ΖΠΑ) ζηηο δεθαεηίεο ηνπ
‟50 θαη ηνπ ‟60.
850
Ο Johann von Gardner (10/22-12-1898 ΢εβαζηφπνι – 26-2-1984 Μφλαρν, Γεξκαλίαο), ξσζηθήο
θαηαγσγήο Γεξκαλφο κνπζηθνιφγνο θαη δηεπζπληήο ρνξσδίαο, ήηαλ αξρηκαλδξίηεο ζηελ Ηεξνπζαιήκ θαη ζηα
Καξπάζηα, ελψ αξγφηεξα δίδαμε Αλαηνιηθή Οξζφδνμε κνπζηθή θαη Παιαηνγξαθία ζην Παλεπηζηήκην ηνπ
Μνλάρνπ (Γεξκαλία). Δηδηθεχηεθε ζην 17ν αηψλα (βι. Grove‟s, 2001: ix 540-41).

277
 278

869-872, “The Slavonic church”; The New Grove‟s, 2001 xxi: 910,“Russian and Slavonic
church music”)851.
Ο ζεκειησηήο ησλ κεζαησληθψλ κνπζηθψλ ζπνπδψλ ζηε ζχγρξνλε Ρσζία, ν Μαμίκ
Μπξάδληθνθ (1902-1973), ήηαλ ν ζπκκαζεηήο ηνπ Ηιηά Μνχζηλ ζηα καζήκαηα Αξκνλίαο,
ζην ζπίηη ηνπ Β. Καιαθάηε, ην 1919. Ο Μπξάδληθνθ απνθνίηεζε απφ ην Χδείν κε δχν
εηδηθφηεηεο: Πηάλν (1925, Νηθνιάγηεθ) θαη ΢χλζεζε, φπνπ πέξαζε κε ηνλ Β. Καιαθάηε
ηελ πιήξε ζεηξά καζεκάησλ. Ζ δσή ηνπ ήηαλ δχζθνιε θαη πνιχπινθε. Γηα κεγάιν
ρξνληθφ δηάζηεκα νλεηξεπφηαλ λα κεηαδψζεη ζηε λέα γεληά ηελ πείξα ηνπ, επεηδή
ζεσξνχζε φηη γελλήζεθε ζηε Ρσζία ζε ιάζνο ρξνληθφ δηάζηεκα (ζπρλά έκεηλε ρσξίο
εξγαζία, ην θαζεζηψο δελ εθηηκνχζε ηδηαίηεξα ηηο έξεπλέο ηνπ). Ο A. Swan έγξαςε γηα ην
θίιν ηνπ φηη «ππεξέηεζε αθηινθεξδψο θαη ηαπηφρξνλα εξσηθά ηελ επηζηήκε» θαη κε ην
έξγν ηνπ έλσζε δχν επνρέο.
Ο Μπξάδληθνθ ζπνχδαζε αξρατθή ξσζηθή κνπζηθή θαη Παιαηνγξαθία ζην Χδείν
ηνπ Λέληλγθξαλη, κε ηνλ Α.Β. Πξενκπξαδέλζθη852, ν νπνίνο είρε κφιηο ηειεηψζεη ηε
κεγάιε ηνπ επηζηεκνληθή εξγαζία Opït issledovaniya starinnogo russkogo kryukovogo
pis‟ma po rukopisyam XVII veka (Γνθηκή γηα ηελ εμέηαζε ηεο αξρατθήο ξσζηθήο κνπζηθήο
ζεκεηνγξαθίαο ησλ ζεκαδηψλ «θξηνχθη» απφ ρεηξφγξαθα ηνπ 17νπ αηψλα), 1928. Μεηά ην
ζάλαην ηνπ δαζθάινπ, ν Μπξάδληθνθ πήξε ηε ζέζε ηνπ ζην Χδείν, θαη απφ ην 1929 σο ην
1931 δίδαμε ην κάζεκα Μλεκεία αξρατθήο ξσζηθήο κνπζηθήο θαη κηα ζεηξά καζεκάησλ
ηεο Παιαηνγξαθίαο ζην Κξαηηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ηεο Σέρλεο. Σν 1932 ηνλ αλάγθαζαλ
λα δνπιέςεη «ζαλ κηζζσηφο» ζε θάκπξηθα ηνπ Λέληλγθξαλη, αιιά ηα καζήκαηα δελ ηα
δηέθνςε. Σν 1935 έγηλε επηζηεκνληθφο ζπλεξγάηεο ζην κνπζείν «Δξκηηάδ», εθδφζεθαλ
δηθέο ηνπ κειέηεο, ελψ αξγφηεξα ζπλεξγάζηεθε γηα ηελ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ Ηζηνξία ηεο
Ρσζηθήο κνπζηθήο (1938). Μεηά ηελ απφιπζε ηνπ απφ ην κνπζείν, ην 1940, έγξαςε
γξάκκα ζην ΢ηάιηλ, εμεγψληαο ηνπ ηε κεγάιε ζεκαζία ηεο εμέηαζεο ησλ πεγψλ ηεο
ξσζηθήο κνπζηθήο. Σνπ δφζεθε ε ζέζε ηνπ «επηθεθαιήο επηζηεκνληθνχ ζπλεξγάηε» ζην
κνπζείν Μνπζηθψλ νξγάλσλ, ζην Κξαηηθφ Δπηζηεκνληθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο Θεάηξνπ
θαη Μνπζηθήο. Πξνζθιήζεθε ζηε Μφζρα, γηα λα ζπκβάιεη ζηελ αλαζεψξεζε ησλ
πξνγξακκάησλ ηεο εμεηδίθεπζήο ηνπ ζην Χδείν ηεο Μφζραο, φπνπ έθαλε ηελ πξψηε ηνπ
δηαηξηβή, κε ζέκα «Πνιπθσλία ζηηο παξηηηνχξεο ησλ „δλακέλη‟» (1943, ηελ ίδηα ρξνληά
ηνλ δέρζεθαλ ζηελ Έλσζε Μνπζνπξγψλ). Πίζσ ζην Λέληλγθξαλη, ηνλ απέιπζαλ ην 1948,
επεηδή «άιιαδε ην πξνθίι ηνπ Ηλζηηηνχηνπ». ΢ε δηάζηεκα πέληε εηψλ εξγάζηεθε πνιχ
απνδνηηθά, ζπγγξάθνληαο ηξία-ηέζζεξα βηβιία θαη εηνηκάδνληαο δεχηεξε δηαηξηβή (βι.
Καηάινγν έξγσλ ηνπ ζηηο εγθπθινπαίδεηεο).
Έκεηλε ρσξίο εξγαζία ζην δηάζηεκα 1953-1956, νπφηε, κε ηε βνήζεηα ηνπ
αθαδεκατθνχ Μ.Ν. Σηρνκίξνθ, ηνλ θάιεζαλ ζην Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ ηεο
Ρσζηθήο Αθαδεκίαο. ΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟60, κε ηε βνήζεηα ηνπ Πξνέδξνπ ηεο Έλσζεο
851
Dr. Marina V. Ledkovsky, “Professor Alfred Julius Swan and His Contribution to Russian
Orthodox Music” (10th Annual Russian Orthodox Liturgical Music Conference, San Francisco, October
1996).
852
Ίζσο νη Έιιελεο κνπζηθνιφγνη (θαη νη αζρνινχκελνη κε ην αληηθείκελν) λα γλσξίδνπλ ιίγα γηα ηηο
ζπνπδέο ζηελ Παιαηνγξαθία θαη ζηε Βπδαληηλή κνπζηθή ζηε Ρσζία. Ζ εμέηαζε ηεο ξσζηθήο
εθθιεζηαζηηθήο κνπζηθήο μεθίλεζε ην 19ν αηψλα, απφ ην δάζθαιν ηνπ Μπξάδληθνθ Aλαηφιη Bίθηνξνβηο
Πξενκπαδέλζθη (1870-1929), ν νπνίνο ζπλέθξηλε ξσζηθέο κε ειιεληθέο πεγέο θαη ζπκπέξαλε φηη πξφθεηηαη
γηα ηελ ίδηα ζεκεηνγξαθία, αιιά κε δηάθνξεο παξαιιαγέο (O sθhodstvo rysskogo muzïkal‟nogo pis‟ma s
grecheskim v gpevcheskikh rukopisov XI-XII veka (St. Petersburg, 1909), «Greko-Russkie pevcheskie
paralleli XII- XIII veka», ζην πεξηνδηθφ De muzica, v. 2, Λέληλγθξαλη 1926). Ο Πξενκπξαδέλζθη εμέηαζε
θπξίσο ην ξσζηθφ 19ν αηψλα, ελψ ν Μπξάδληθνθ θαη ν Swan πήγαλ πην πίζσ ζην ρξφλν. Δίλαη γλσζηφ φηη ε
Ρσζία απνδερφηαλ ηηο εμειίμεηο θαη ηηο κεηαξξπζκίζεηο ζηε κνπζηθή γξαθή ηεο εθθιεζηαζηηθήο κνπζηθήο
απφ ην Βπδάληην κε κεγάιε ρξνληθή θαζπζηέξεζε (αθφκε θαη 200 ρξφληα κεηά. Βι. „θξνχθη‟). Απηφ δελ
ζπλέβαηλε ζηα ππφινηπα ζιαβφθσλα νξζφδνμα θξάηε ζηα Βαιθάληα (βι. ην ιήκκα “Russian and Slavonic
church music”, The New Grove‟s, 2001 xxi: 902- 922 ).

278
 279

Μνπζνπξγψλ, ηνπ ζπλζέηε Γθ. Β. ΢βηξίληνθ853, ν νπνίνο εθηηκνχζε πνιχ ηηο κειέηεο ηνπ,
νινθιεξψζεθαλ ηα καξηχξηά ηνπ, επαλαπξνζιήθζεθε ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (ην
1969 θαη ην 1971 εμειέγε θαζεγεηήο), φπνπ δίδαζθε Παιαηνγξαθία θαη σο ην ηέινο ηεο
δσήο ηνπ (1973) εξγαδφηαλ ζην αληηθείκελφ ηνπ. Ο Μπξάδληθνθ έθαλε ην φλεηξφ ηνπ
πξαγκαηηθφηεηα: δεκηνχξγεζε ΢ρνιή, πνιινί ήηαλ νη ζχγρξνλνη Ρψζνη παιαηνγξάθνη πνπ
καζήηεπζαλ ή εηδηθεχηεθαλ θνληά ηνπ. Σν απνηέιεζκα απφ ηελ πξνζθνξά ηνπ
Μπξάδληθνθ είλαη ζήκεξα εκθαλέο, δηφηη φρη κφλν ζπλέδεζε ηηο δηάθνξεο ηζηνξηθέο
πεξηφδνπο, αιιά βνήζεζε ψζηε νη κνπζηθέο ζπνπδέο ζηνλ θιάδν απηφ λα είλαη θαιά
νηθνδνκεκέλεο θαη αμηνπνηεκέλεο. ΢ήκεξα ζην Χδείν «Ρίκζθη-Κφξζαθνθ» ιεηηνπξγνχλ
έδξεο Μνπζηθήο εζλνγξαθίαο θαη Αξρατθήο ξσζηθήο ςαιηηθήο ηέρλεο.
Μεξηθνχο κήλεο κεηά ην ζάλαην ηνπ δαζθάινπ (ηελ εκέξα ησλ γελεζιίσλ ηνπ, ην
1974), κηα νκάδα καζεηψλ ηνπ πξσηνμεθίλεζαλ ηελ νξγάλσζε ζπλεδξίνπ ζε εηήζηα βάζε,
κε αληηθείκελν ηηο λέεο επηζηεκνληθέο κειέηεο ηεο ξσζηθήο ςαιηηθήο ηέρλεο (ηε βπδαληηλή
ζεκεηνγξαθία ζηηο ξσζηθέο κνπζηθέο παξαδφζεηο)· ην ζπλέδξην θέξεη ηνλ ηίηιν
«Brazhnikovskihk chteniy» (Γηαβάδνληαο ηνλ Μπξάδληθνθ). Λακβάλεη ρψξα ζην Χδείν
θαη ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ζηελ Δζληθή βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζην κέξνο πνπ
ν Μπξάδληθνθ εξγάζηεθε γηα δεθαεηίεο θαη δνχιεςε εθεί κφληκα, ζην δηάζηεκα 1945-48,
σο βηβιηνγξάθνο ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ (εθεί δψξηζε θαη ην αξρείν ηνπ κε ηηο αλέθδνηεο
κειέηεο, ηελ αιιεινγξαθία θ.ιπ.) κειεηψληαο ηα ρεηξφγξαθα πνπ θπιάζζνληαη εθεί θαη
εηνηκάδνληάο ηα γηα δεκνζίεπζε. Σν ζπλέδξην πάληα ζπλνδεχεηαη κε ζπλαπιίεο
ζξεζθεπηηθήο κνπζηθήο (κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ, ηεο Κξαηηθήο
Αθαδεκατθήο Υνξσδίαο Αγ. Πεηξνχπνιεο θ.ά.). Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ν θχθινο κε ηνπο
ιάηξεηο ηεο κνπζηθήο απηήο κεγαιψλεη ζπλερψο. Ο Μπξάδληθνθ άθεζε θαη ζπλζεηηθφ
έξγν854, ζην νπνίν ρξεζηκνπνίεζε ζέκαηα απφ ξσζηθά ιεηηνπξγηθά ηξαγνχδηα· ήηαλ αθφκε
πνηεηήο θαη δσγξάθνο.
Ζ βηνγξαθία ηνπ Μπξάδληθνθ έρεη μαλαγξαθηεί απφ ηνπο ζχγρξνλνπο Ρψζνπο
επηζηήκνλεο θαη δεκνζηεχζεθε ην 1999 (ζηελ 25ε επέηεην απφ ην ζάλαηφ ηνπ), φπνπ νη
ζπκκεηέρνληεο κνπζηθνιφγνη θαη παιαηνγξάθνη εμήγαγαλ ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα γηα ηε
ζχγρξνλε επηζηήκε, κε άμνλα ηηο επηζηεκνληθέο αλαδεηήζεηο ηνπ κεγάινπ Ρψζνπ.
Χζηφζν, κέρξη ζήκεξα παξακέλνπλ αλέθδνηεο πνιιέο ζεκαληηθέο κειέηεο ηνπ
Μπξάδληθνθ (βι. The New Grove‟s, 2001: iv267-68, Ρσζηθή Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, ελεκεξσηηθφ δειηίν αξ. 4, 1999; Ramazanova, “ M. Brazhnikov”, http://,
www.nlr.ru/ar/staff/braj.htm; Kershner, ”M. Brazhnikov”, Sovetskaya musïka, 1964, Nν 5).
΢ηηο εγθπθινπαίδεηεο ππάξρνπλ πνιιέο πιεξνθνξίεο, πνπ είλαη δχζθνιν λα
ζπζηεκαηνπνηεζνχλ. Πνιινί καζεηέο ηνπ Καιαθάηε αζρνιήζεθαλ κε κειέηεο ιατθψλ
ηξαγνπδηψλ (Γθαληδηκπέθνθ, Γθαζάλνθ, Αδαξη Ηβάλνθ, Κχξηιινο Κξεεθ, Μίιλεξ,
Κνπζλαξηφθ, Β. Σξακπίηζθη θ.ά.). Πνιινί ζπλζέηεο ήηαλ ηαπηφρξνλα θαη ζεσξεηηθνί (π.ρ.
΢. Μπνγθαηηηηφθ, Αδαξη Ηβάλνθ θ.ά.). Γεκνζηφηεηα θαη δηνηθεηηθέο ζέζεηο απέθηεζαλ
φζνη ζπλζέηεο αζρνιήζεθαλ κε ηελ πξνπαγάλδα θαη ζπκκεηείραλ ζε θαιιηηερληθνχο
ζπιιφγνπο φπσο ζηνπο «RAPM», «ASM», «MUZO» θ.ιπ. (είλαη γλσζηφ φηη ε ξσζηθή
πξσηνπνξία ζπλεξγάζηεθε κε ηελ εμνπζία). Ηδηαίηεξε θαηεγνξία απαξηίδνπλ νη ζπλζέηεο
πνπ αζρνιήζεθαλ κε κνπζηθνινγηθέο κειέηεο θαη κε ηε κνπζηθνθξηηηθή, έθαλαλ δηαιέμεηο
θ.ιπ. (Μπφγθληαλνθ-Μπεξεδφθζθη, Η. Μπξάνπλην, Νηξνχζθηλ, Οξιφθ, Πνιθέξνθ,
΢αβεξληηάλ θαη Σεξ-Γθεβνληηάλ, Σξακπίηζθη θ.ά.). Ο Γηάθνθ Γηα. Πνιθέξνθ (1891-1966)
έθαλε θαξηέξα σο κνπζηθνιφγνο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο, κνπζηθφο παξάγνληαο θαη
ζπλζέηεο. Γηεχζπλε ηδησηηθνχο ζηάζνπο φπεξαο ζην Πέηξνγθξαλη. Αξγφηεξα, φηαλ ήηαλ

853
Γθεφξγθη (Γηνχξη) Βαζίιηεβηηο ΢βηξίληνθ (Sviridov) (γελ. 1915): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο θαη
κνπζηθφο παξάγνληαο.
854
βι. ην ιήκκα ζην The New Grove‟s (2001iv: 267-68) (ν Μπξάδληθνθ ζπλέζεζε Κνλζέξηα γηα πηάλν
θαη νξρήζηξα θαη γηα βηνιί θαη νξρήζηξα, ζπλζέζεηο κε ρξήζε βπδαληηλψλ κνηίβσλ θ.ιπ.).

279
 280

Αληηπξχηαλεο ηνπ Χδείνπ ηεο Οδεζζνχ, δηεχζπλε ζπλαπιίεο θαη έθαλε δηαιέμεηο. Σν
κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ έξγνπ ηνπ είλαη νη κνπζηθνινγηθέο κειέηεο αθηεξσκέλεο ζηε
νπθξαληθή, ζηε ξσζηθή θαη ζηε ζνβηεηηθή κνπζηθή.
Σέινο, ππάξρνπλ θαηαρσξηζκέλνη καζεηέο ηνπ Καιαθάηε, γηα ηνπο νπνίνπο δελ
έρνπκε αξθεηέο πιεξνθνξίεο, αιιά γλσξίδνπκε απφ ηνλ ίδην ηνλ Καιαθάηε φηη δίδαζθαλ
ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (Αθίκνθ855 θαη Κέληξνβα856).

7.1.6. Γηεπζπληέο νξρήζηξαο θαη ρνξσδίαο. Απφ ηελ αξρή ηεο παηδαγσγηθήο
θαξηέξαο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ857, ν νπνίνο ήηαλ ηφηε αμησκαηηθφο ζην Nαπηηθφ
(θιεξνλνκηθφ-νηθνγελεηαθφ επάγγεικα), μεθίλεζε κηα ζηελή ζρέζε ηνπ Χδείνπ κε ηε
δηνίθεζε ηνπ Ναπηηθνχ. Δθπαηδεχζεθαλ ζην Χδείν κνπζηθνί γηα ηε κφληκε νξρήζηξα
πλεπζηψλ ηνπ Ναπηηθνχ (δηαζψδεηαη ην Πξφγξακκα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ γηα
ηεηξάρξνλε θνίηεζε κε πιεξσκή απφ ην Ναπηηθφ). ΢ην πξφγξακκα επίζεο ππήξρε
πξνεηνηκαζία δηεπζπληψλ νξρήζηξαο πλεπζηψλ γηα ην Ναπηηθφ, ζχκθσλα κε ηα
πξνγξάκκαηα ηεο εθπαίδεπζεο «αμησκαηηθψλ-δηεπζπληψλ ζηξαηησηηθψλ ρνξσδηψλ
(θαπέικαζηεξ)»858. Ο ζπλάδειθνο ηνπ Καιαθάηε Μηραήι Σζεξλφθ, ν νπνίνο εηζήρζε ζην
Χδείν κε ην Πξφγξακκα ησλ Αμησκαηηθψλ Γηεπζπληψλ Οξρήζηξαο, απνθνίηεζε ην 1878
κε ηνλ ηίηιν απηφ. ΢ίγνπξα φινη νη θνηηεηέο ζηε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο πεξλνχζαλ ηα
καζήκαηα ηεο Γηεχζπλζεο θαη ηεο Δλνξρήζηξσζεο γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ (απηφ ην
ζπκπεξαίλνπκε απφ ηε κεγάιε θαηάξηηζε ηνπ Β. Καιαθάηε ζηνλ ηνκέα απηφ, απφ ηα
εκθαλή ζρεηηθά ζεκάδηα ζηα έξγα ηνπ γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ θαη απφ ηηο ζρεηηθέο
δηαθξίζεηο ηνπ ζηηο δεθαεηίεο ησλ ‟30 θαη ‟40). ΢ην Χδείν Σζατθφθζθη ππήξρε Έδξα
Γηεχζπλζε Οξρήζηξαο πλεπζηψλ, ε νπνία έγηλε Αλψηαηε ΢ρνιή ζηε δεθαεηία ηνπ ‟50
(θάπνηνη καζεηέο ηνπ Καιαθάηε δίδαμαλ εθεί), αιιά δελ έρνπκε ηηο αληίζηνηρεο
πιεξνθνξίεο γηα ην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη.
Απφ ηνπο καζεηέο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ηνλ Νηθνιάη Νηθνιάγηεβηηο Σζεξεπλίλ859
(καζεηή ηνπ Ν. Γθάιθηλ, φπσο θαη ν Καιαθάηεο) θαη ηνλ Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο Μαιθφ860,
μεθίλεζε ε ΢ρνιή Γηεχζπλζε νξρήζηξαο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. ΢χκθσλα κε
ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Α. Γθάνπθ, ν Ν. Σζεξεπλίλ ήηαλ άλζξσπνο κε πςειή κφξθσζε
θαη ηαιαληνχρνο ζπλζέηεο, αιιά φρη επαγγεικαηίαο δηεπζπληήο νξρήζηξαο. ΋ζνλ αθνξά
ηελ εθκάζεζε ηεο ηερληθήο ησλ ρεξηψλ, έδηλε ιίγε ζεκαζία ζε ζεκαληηθά δεηήκαηα γηα ηε
ζέζε ηνπ ρεξηνχ, γηα ην ξφινπ ηνπ θαξπνχ, γηα ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ ρεξηψλ θαη
νιφθιεξνπ ηνπ ζψκαηνο, γηα ηελ ςπρνινγηθή επηξξνή πάλσ ζηελ νξρήζηξα θ.ιπ. ΢εκαζία
απνδηδφηαλ «ζηνλ πξψην ρηχπν» θαη ν λένο δηεπζπληήο νξρήζηξαο έπξεπε λα θαηαθηήζεη
ηελ ηερληθή απφ κφλνο ηνπ. Με ιίγα ιφγηα, αλαθέξεη ν Γθάνπθ, «ν Σζεξεπλίλ δηεχζπλε

855
Β.Π. Αθίκνθ (Akimov): ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη θαζεγεηήο ζηα κνπζηθνζεσξεηηθά καζήκαηα ζην
Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη Φνχγθα. Βι. ζει. 123,
ππ. 428.
856
Α.Η. Κέληξνβα (Kedrova): Ρσζίδα ζπλζέηξηα θαη πθεγήηξηα ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, βι.
ζει. 123, ππ. 431.
857
βι. Rimsky-Korsakov, My musical live (Faber and Faber Limited: London, Boston, 1989: 136-
138). ΋ηαλ ήηαλ επηζεσξεηήο ησλ Οξρεζηξψλ πλεπζηψλ ζην Ναπηηθφ (1893), ν Κφξζαθνθ μεθίλεζε λα
καζαίλεη ηα πλεπζηά φξγαλα θαη λα γξάθεη ην έξγν Οη βάζεηο ηεο ελνξρήζηξσζεο, πνπ δεκνζηεχζπεθε ην
1913, κεηά ην ζάλαην ηνπ ζπγγξαθέα ηνπ. Πξνζπαζνχζε λα κεηαδψζεη ζηνπο θνηηεηέο ηνπ ηηο γλψζεηο πνπ
απέθηεζε γηα ηα πλεπζηά φξγαλα θαη φ,ηη πξαθηηθά ήμεξε π.ρ. έλαο Γεξκαλφο θαπέικαζηεξ (δηεπζπληήο
νξρήζηξαο πλεπζηψλ).
858
Καη ηα δχν πξνγξάκκαηα πνπ δηαζψζεθαλ βξίζθνληαη ζην Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Πνιεκηθνχ
Θαιάζζηνπ ΢ηφινπ (Ts.G.A.V.M.F), F. 410, op. 2, d. 3625, ll. 11-40.
859
Ο Νηθνιάη Σζεξεπλίλ κεηαλάζηεπζε ζηε Γαιιία ην 1921, ήηαλ έλαο απφ ηνπο ηδξπηέο θαη δηεχζπλε
ην ξσζηθφ Χδείν ηνπ Παξηζηνχ (απφ ην 1925). Πξνζθιήζεθε λα δηεπζχλεη νξρήζηξεο ζε ζπλαπιίεο ζε
πνιιέο ρψξεο. Παξνπζίαζε έξγα ησλ Πξνθφθηεθ θαη ΢νζηαθφβηηο. Βι. ζει. 37, ππ. 155.
860
Βι. ζει. 206, ππ. 679.

280
 281

ζαλ ζπλζέηεο… Αιιά ζηελ ηάμε ηνπ Σζεξεπλίλ κπνξνχζαλ λα αθνχζνπλ θαη λα κηιήζνπλ
γηα ηνπο λένπο ηφηε Γάιινπο ζπλζέηεο φπσο ν Debussy, ν Ravel, ν Dukas… Μπνξνχζαλ
λα ζπγθξίλνπλ ηελ νξρήζηξα ηνπ R. Straus... Ο Σζεξεπλίλ ζπλέρεηα έςαρλε δηθφ ηνπ
δξφκν θαη ζηφρεπε ζην άγλσζην», ην νπνίν ήηαλ, θαηά θάπνην ηξφπν, ελάληηα ζηε
δηνίθεζε ηνπ Χδείνπ.
Οη πξψηνη καζεηέο ηνπ Σζεξεπλίλ ήηαλ ν Ν. Α. Μaιθφ θαη Μ. Γθ. Κιίκνθ861. ΢ηελ
επφκελε ηάμε ήηαλ νη Καλθάξνβηηο, ΢ηέηκαλ, Πξνθφθηεθ862, Σζίκπηλ (θιανπηίζηαο,
καζεηήο ηνπ Καιαθάηε), T. Reiters (καζεηήο ηνπ Καιαθάηε, έθαλε θαξηέξα ζηε Ρίγα ηεο
Λεηνλίαο). Έθαλαλ εμαίξεζε γηα ηνλ Νηξαλίζληθνθ θαη ηνλ Α. Γθάνπθ, νη νπνίνη
γξάθηεθαλ ζηελ ίδηα ηάμε δχν ρξφληα λσξίηεξα. «Απηφ ήηαλ ζαλ λα λνκνζεηήζεθε ε
εηδηθή εθπαίδεπζε ζηε δηεχζπλζε863, θάηη πνπ πξσηνμεθίλεζε ηφηε ζηε Ρσζία. Ήηαλ ην
1912» (Γθάνπθ, 1975: 30-35).
΢ηε Ρσζία εθείλν ηνλ θαηξφ ππήξραλ νη ηαιαληνχρνη καέζηξνη, φπσο νη Ραρκάληλνθ,
Κνπζζεβίηζθη, ΢αθάλνθ864. Δπηπιένλ, εξγάδνληαλ πνιινί μέλνη δηεπζπληέο νξρήζηξαο865·
αιιά ΢ρνιή δηεχζπλζεο νξρήζηξαο δελ ππήξρε. Ο Ν. Μάιθν ζπκβνπιεπφηαλ ην Γεξκαλφ
δηεπζπληή νξρήζηξαο Felix Mottle, ν νπνίνο πξνζθιήζεθε λα εξγαζηεί ζην ζέαηξν
Μαξηίλζθη. Απφ ην ηέινο ηνπ 19νπ αηψλα, φινη νη θνηηεηέο ζηε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο
πεξλνχζαλ ππνρξεσηηθά ηα καζήκαηα Γηεχζπλζεο ρνξσδίαο θαη Γηεχζπλζεο νξρήζηξαο
θαη έθαλαλ πξαθηηθή εμάζθεζε κε ηα ζχλνια ηνπ Χδείνπ (ηα δεηήκαηα απηά καο
απαζρφιεζαλ πξνεγνπκέλσο, ζηε βηνγξαθία ηνπ Β. Καιαθάηε). Απηφ ζπλερίζζεθε θαη
ζηα κεηαεπαλαζηαηηθά ρξφληα. Οη καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε, νη Α. Γθάνπθ, Ηιηά Μνχζηλ
θαη ΢. Γηέιηζηλ, ζπλέρηζαλ ηελ παξάδνζε θαη κε ηε ζεηξά ηνπο εθπαίδεπζαλ ηηο λεφηεξεο
γεληέο δηεπζπληψλ νξρήζηξαο. Δπίζεο ζπλέγξαςαλ ζχγρξνλα κεζνδνινγηθά εγρεηξίδηα γηα
ην κάζεκα απηφ (κε επίθεληξν ηα ςπρνινγηθά δεηήκαηα θαη ηελ ηερληθή θαηάξηηζε ησλ
δηεπζπληψλ νξρήζηξαο) θαη ε εμεηδίθεπζε έγηλε πην ζπγθεθξηκέλε. Σν μερσξηζηφ
επάγγεικα ηνπ Γηεπζπληή νξρήζηξαο ζεκειηψζεθε ην 1925, κε ηελ ίδξπζε ηνπ Σκήκαηνο
Γηεχζπλζεο Οξρήζηξαο ηεο φπεξαο866 θαη ΢πκθσληθήο νξρήζηξαο ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ
ηνπ Λέληλγθξαλη.
Μεγάιε ήηαλ ε ζπλεηζθνξά ηνπ Α. Γθάνπθ, ν νπνίνο μεθίλεζε ηελ θαξηέξα ηνπ σο
δηεπζπληήο νξρήζηξαο, ην 1917, θαη ιίγν αξγφηεξα ηε δηδαζθαιία ηνπ ζηα Χδεία ηεο
Πεηξνχπνιεο (απφ ην 1927), ηεο Σηθιίδαο (1941-43· εθεί είρε κεηαθεξζεί ην Κξαηηθφ
Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη) θαη ηεο Μφζραο (απφ ην 1948), εθπαηδεχνληαο κηα γεληά απφ
λένπο καέζηξνπο867. Ο Γθάνπθ ηαπηφρξνλα δηεχζπλε ηελ νξρήζηξα ηνπ Θεάηξνπ ΋πεξαο
θαη Μπαιέηνπ ηνπ Λέληλγθξαλη (1920-31· αζρνιήζεθε θαη κε ην ξεπεξηφξην ηνπ
κπαιέηνπ), ελψ αξγφηεξα ίδξπζε ηελ Κξαηηθή ΢πκθσληθή Οξρήζηξα ηεο Δ΢΢Γ (1936-41).
΢ηελ πεξίνδν 1933-36 δηεχζπλε ηε Μεγάιε ΢πκθσληθή Οξρήζηξα ηνπ Παλξσζηθνχ

861
Ο Μηραήι Κιίκνθ ζπλδέζεθε κε ηελ αθαδεκατθή ρνξσδία ηνπ Λέληλγθξάλη θαη κε ην Χδείν ηεο
πφιεο, φπνπ δίδαζθε απφ ην 1908. Σν 1916 εμειέγε θαζεγεηήο Γηεχζπλζεο ρνξσδίαο. Βι. ζει. 121, ππ. 422.
862
Γε κπνξνχκε λα απαληήζνπκε κε βεβαηφηεηα αλ ν Πξνθφθηεθ ήηαλ καζεηήο ηνπ Καιαθάηε. Απφ
ηνπο ππφινηπνπο θνηηεηέο ζηελ ηάμε ηεο Γηεχζπλζεο νξρήζηξαο, καζεηέο ηνπ Καιαθάηε ήηαλ νη Γθάνπθ,
Νηξαλίζληθνθ, Σζίκπηλ θαη Ράηηεξο. Βι. ζει 100, ππ. 367 θαη ζει. 202, ππ. 646.
863
Ο Γθάνπθ ελλνεί φηη απφ ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο βγήθαλ νη πξψηνη επαγγεικαηίεο δηεπζπληέο
νξρήζηξαο.
864
Ο Λ. ΢ακπαλέγηεθ αλαθέξεη φηη θαθνί δηεπζπληέο νξρήζηξαο ήηαλ νη Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Σαλέγηεθ,
Γθιαδνπλφθ.
865
π.ρ. ν Οχγγξνο Arthur Nikisch (1855-1922), ν νπνίνο ζπκκεηείρε ζηνλ θχθιν ηνπ Μπειηάγηεθ. Οη
πεξηζζφηεξνη δηεπζπληέο νξρήζηξαο πνπ έξρνληαλ θαιεζκέλνη γηα ζπλαπιίεο, εθπξνζσπνχζαλ ηε γεξκαληθή
ζρνιή θαη απηφ ζπλερίζζεθε θαη ζηηο επφκελεο δεθαεηίεο.
866
Σν 1923 ηδξχζεθε ην ΢ηνχληην ΋πεξαο ηνπ Χδείνπ.
867
Μαζεηέο ηνπ Α. Γθάνπθ ήηαλ νη δηαθεθξηκέλνη καέζηξνη Δ.Α. Μξαβίλζθη, Α.΢. Μέιηθ-Παζέγηεθ,
Κ.Α. ΢ηκεφλνθ, Δ.Π. Γθξηθνχξνθ, Δ.Φ. ΢βεηιάλνθ, Ν.΢. Ρακπίλνβηηο, Δ.΢. Μηθειάληδε, Η. Μνχζηλ, Ο.
Γεκεηξηάδεο, θ.ά.

281
 282

Ραδηφθσλνπ θαη απφ 1953 έσο 1961 ήηαλ ν Αξρηκνπζηθφο θαη Καιιηηερληθφο δηεπζπληήο
ζηελ ίδηα Οξρήζηξα. Ήηαλ έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηεο ΢νβηεηηθήο ΢ρνιήο Γηεχζπλζεο
νξρήζηξαο868, εθπαηδεχνληαο ηαπηφρξνλα γεληέο εθηειεζηψλ νξρήζηξαο θαη λένπο
καέζηξνπο.
Μέρξη πξφζθαηα ππήξρε ε άπνςε φηη ην επάγγεικα ηνπ δηεπζπληή νξρήζηξαο, φπσο
θαη ηνπ πνηεηή, δε καζαίλεηαη, δελ θαιιηεξγείηαη κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο. «Ζ δηεχζπλζε
είλαη θάηη ην ζθνηεηλφ», ιεγφηαλ ζηνπο θχθινπο ηνπ επαγγέικαηνο. Σν λα δηεπζχλεηο κηα
νξρήζηξα, ζπγθξηλφηαλ κε ηελ ηέρλε ηνπ ζακάλνπ. Ο Ηιηά Μνχζηλ αθηέξσζε ηελ
εξεπλεηηθή ηνπ πείξα, γηα λα δηαθσηίζεη θαη λα εμεγήζεη φια ηα κπζηήξηα, ζπλδεδεκέλα
κε ηελ ηέρλε ηεο δηεχζπλζεο, λα δηαηππψζεη ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπ, λα βνεζήζεη ζηε
ζπζηεκαηνπνίεζε ησλ ηξφπσλ θαη λα δεκηνπξγήζεη κηα ζεσξεηηθή θαη κεζνδηθή βάζε ηεο
δηδαζθαιίαο ηνπ καζήκαηνο. Δδψ δε γίλεηαη ιφγνο ηφζν γηα ηελ ηερληθή ησλ ρεξηψλ
(βεβαίσο άθξσο απαξαίηεηε), αιιά γηα ην πψο ζα κεηαδνζεί ζηελ νξρήζηξα ην έξγν ηνπ
ζπλζέηε, κε ηνλ ηξφπν πνπ αθνχεη ν δηεπζπληήο ηεο, ην ζηπι ηνπ, ηε κνπζηθή θφξκα θαη
ηελ πλεπκαηηθή νπζία ηνπ έξγνπ. Ο Μνχζηλ αλαθεθαιαίσζε ηελ ηεξάζηηα δηδαθηηθή πείξα
ηνπ ζε δχν ζεκαληηθά βηβιία: Ζ ηερληθή ηεο δηεύζπλζεο (Λέληλγθξαλη, 1967) θαη Γηα ηελ
εθπαίδεπζε ηνπ δηεπζπληή νξρήζηξαο. Γνθίκηα (Λέληλγθξαλη, 1987). Δίλαη δχζθνιν λα
θαηαλνεζεί, φκσο ν Μνχζηλ δίδαμε γηα εβδνκήληα ρξφληα Γηεχζπλζε νξρήζηξαο, απφ ην
1929 σο ην 1999 (πέζαλε θπξηνιεθηηθά ζηελ εξγαζία ηνπ, θάπνηεο ψξεο κεηά ην ηειεπηαίν
κάζεκα, ζε ειηθία 95 ρξνλψλ).
Μαο άθεζε θαη ηελ απηνβηνγξαθία ηνπ Ο ηειεπηαίνο κντθαλόο ή Μαζήκαηα ηεο δσήο,
(1995· πξσηνβγήθε ζε 1000 αληίηππα θαη γξήγνξα έγηλε βηβιηνγξαθηθφο ζεζαπξφο), φπνπ
ππάξρεη κηα ιίζηα κε ηνπο καζεηέο ηνπ ζηε Γηεχζπλζε νξρήζηξαο869. ΋ηαλ δηαβάδνπκε ηε
ιίζηα κε ηα νλφκαηα ηνπ πξψελ ΢πιιφγνπ Γηεπζπληψλ νξρήζηξαο ζηελ Δ΢΢Γ θαη
θάλνπκε ζχγθξηζε κε ηνπο καζεηέο ηνπ Μνχζηλ, κπνξνχκε λα πνχκε κε βεβαηφηεηα φηη
ζρεδφλ φινη πέξαζαλ απφ ηε ΢ρνιή ηνπ. Ζ θήκε ηνπ γξήγνξα δηαδφζεθε θαη απέθηεζε
μέλνπο θνηηεηέο θαη καζεηέο απφ δηάθνξεο ρψξεο (Αγγιία, Γαιιία, ΖΠΑ, Ηζπαλία, Ηηαιία,
Γεξκαλία, Σνπξθία, Φηλιαλδία θ.ιπ.), νη νπνίνη έθαλαλ πξαθηηθή εμάζθεζε καδί ηνπ.
΢ήκεξα ππάξρεη ν δηεζλήο ζχιινγνο «Ilya Musin Society», ν νπνίνο νξγαλψλεη ζεκηλάξηα
ζηε Γηεχζπλζε νξρήζηξαο θαη ζπλαπιίεο. Ο Βχξσλαο Φηδεηδήο καο αλάθεξε φηη ζηε
δεθαεηία ηνπ ‟60, ν Μνχζηλ ήηαλ ηφζν δεκνθηιήο σο δάζθαινο δηεχζπλζεο νξρήζηξαο,
ψζηε ν ίδηνο πήξε ην ηξέλν απφ ηελ Απζηξία, φπνπ ήηαλ θνηηεηήο, θαη πήγε λα ζπλαληήζεη
ηνλ Μνχζηλ ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη. Ο Μνχζηλ κηινχζε Γεξκαληθά θαη δέρζεθε λα
ηνλ αλαιάβεη, αιιά θάηη κεζνιάβεζε θαη ηειηθά δε κπφξεζαλ λα ζπλεξγαζηνχλ.
O Mνχζηλ δε ζπκκεηείρε πνηέ ζηελ Έλσζε Μνπζνπξγψλ ηεο πξψελ Δ΢΢Γ, δίλνληαο
ινγαξηαζκφ ζηνλ εαπηφ ηνπ φηη πνηέ δε ζα έθηαλε ζε δηνηθεηηθέο ζέζεηο πνπ ηνπ άξκνδαλ.
Σαμίδεςε γηα πξψηε θνξά γηα ζπλαπιίεο ζηελ Αγγιία, ην 1990. Αιιά έθαλε θαξηέξα ζε
απηφ πνπ αγάπεζε πην πνιχ: ζηε δηδαζθαιία ηεο λέαο γεληάο.

868
Ο Γθάνπθ ήηαλ απνθιεηζηηθά Γηεπζπληήο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο, έθαλε ηηο πξψηεο εθηειέζεηο
έξγσλ ησλ Μηαζθφθζθη, ΢απφξηλ, Υαηζαηνπξηάλ, αιιά ζην ξεπεξηφξηφ ηνπ ππήξραλ έξγα ηνπ ηχπνπ
θαληάηαο-νξαηφξην (Handel, Bach, Berlioz θ.ιπ.). Πξνζθιήζεθε γηα ζπλαπιίεο, κε ηα ζχλνια πνπ δηεχζπλε,
ζηε Ηαπσλία, ζην Μεμηθφ, ζηελ Οπγγαξία, ζηε Ρνπκαλία, ζηελ Αλαηνιηθή Γεξκαλία θ.α.
869
Αλάκεζα ζηνπο καζεηέο ηνπ ήηαλ θαη νη Οδπζζέαο Γεκεηξηάδεο, Κσλζηαληίλ ΢ηκεφλνθ, Γηνχξη
Δθίκνθ, Νηδεκάι Νηαιγθάη, Μηραήι Μπνπρκπίληεξ, Άξλνιλη Καηο, Ρνχληνιθ Μπαξζάη (Barhay), Γηνχξη
Σεκηξθάλνθ (Temirkanov) (έρεη έξζεη πξφζθαηα ζηελ Διιάδα, κε ηελ Φηιαξκνληθή ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο),
Βαζίιε ΢ηλάηζθη, Αιεμέη Σξπθψλνθ, Φηφληνξ Γθινπζηέλθν, Βιαληηζιάθ Σζεξλνπζέλθν, Γηνπνδάο
Νηνκαξθάο, Βαιέξη Γθεξγθίεθ (Gergiyev), ΢εκηφλ Μπίηζνθ (Bychkov), Γηάθνθ Κξέηηζκπεξγθ (Kreizberg),
Aληξέη Σζηζηηαθφθ, Πάβει Κφγθαλ, Βίθησξ Φεληφληνθ, Γηνχξη Μπφγθληαλθ, Πάβει Μπνπκπέιληθνθ,
Νηαβίλη Μπνχρηλ, Sian Edwards, Αιεμάληξ Πνιηαλίηζθν, Λενλίλη Κφξηζκαξ, Αιεμάληξ Καληφξνθ,
Γηάιηζηλ Αληηγθεδάινθ, Αιεμάληξ Σίηνθ, Martyn Brabbins, Οιεγθ Καεηάλη, Αξα Καξαπεηηάλ, Αιεμάληξ
Πνιεζηνχθ, Μαξθ Ρέηδελζηνθ θ.ιπ.

282
 283

Ο ΢εξγθέη Β. Γηέιηζηλ (1897-1970) είρε πνιχπιεπξν ηαιέλην. Μαγλήηηζε ηα

βιέκκαηα ησλ εηδηθψλ ζηελ αξρή ηεο θαξηέξαο ηνπ σο πηαλίζηαο, ζηα πξψηα
κεηαεπαλαζηαηηθά ρξφληα θαη αξγφηεξα ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Καιαθάηε θαη
΢ηέηλκπεξγθ (απφθνηηνο ηνπ 1923). Σειηθά ηνλ θέξδηζε ην επάγγεικα ηνπ δηεπζπληή
νξρήζηξαο. ΢πλδέζεθε κε ην Θέαηξν ΋πεξαο θαη Μπαιέηνπ ηνπ Λέληλγθξαλη, φπνπ
μεθίλεζε σο ζπλνδεπηήο ην 1918, ελψ ην 1928 δηεχζπλε ηελ ίδηα νξρήζηξα θαη απφ ην
1953-56 ήηαλ ν γεληθφο δηεπζπληήο (ζπλήζσο ππάξρνπλ 2-3 κφληκνη καέζηξνη, αιιά έλαο
είλαη ν Αξρηκνπζηθφο). ΢ηελ πνιχρξνλε θαξηέξα ηνπ παξνπζίαζε πνιιέο φπεξεο απφ ην
θιαζηθφ θαη ην ξσζηθφ ξεπεξηφξην. Σαπηφρξνλα δίδαμε ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ
Λέληλγθξαλη απφ ην 1921 (ην 1935 εμειέγε θαζεγεηήο) θαη ζπλέβαιε ελεξγά ζηε
δεκηνπξγία ηνπ ΢ηνχληην ΋πεξαο ηνπ Χδείνπ (1923), φπνπ εξγάζηεθε σο δηεπζπληήο
νξρήζηξαο.
Γηα ηνπο Κ.Η. Διηάζκπεξγθ θαη Δ. Μξαβίλζθη πεγή καο είλαη ε έξεπλα ηνπ Αλαηφιη
Καιαθάηε. Σν φλνκα ηνπ Διηάζκπεξγθ βξίζθεηαη αλάκεζα ζηνπο εθηειεζηέο ζην
Πξφγξακκα απφ ην 1927-28, κε έξγα θνηηεηψλ ζηε ζχλζεζε ηνπ Καιαθάηε ζην Κξαηηθφ
Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη.
Γηαγξάςακε ην φλνκα ηνπ Μέιηθ-Παζάγηεθ870, ηνλ νπνίν είρακε αξρηθά πξνζζέζεη
ζηε ιίζηα καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε. Τπήξρε κηα αλαθνξά γηα πηζαλή ζρέζε ηνπ κε ηνλ
Β. Καιαθάηε, αιιά δε βξήθακε ηελ αξρηθή πιεξνθνξία ζηε ξσζηθή βηβιηνγξαθία, επεηδή
ζηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο αλαθέξεηαη φηη ζπνχδαζε ζηελ πεξίνδν 1928-1930.
Γλσζηφ είλαη φηη κεξηθνί απφ ηνπο ζπκθνηηεηέο απφ ηελ Σάμε Γηεχζπλζε Οξρήζηξαο ηνπ
Α. Γθάνπθ, φπνπ ζπκκεηείρε θαη ν Μέιηθ-Παζέγηεθ, ήηαλ καζεηέο ηνπ Καιαθάηε.
΋ηαλ θνηηάμνπκε πξνζεθηηθά ησλ Καηάινγν καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε,
παξαηεξνχκε ην κεγάιν αξηζκφ ζπλζεηψλ, νη νπνίνη έθαλαλ ηαπηφρξνλα θαξηέξα θαη σο
δηεπζπληέο νξρήζηξαο. Χο δηεπζπληέο νξρήζηξαο ηεο όπεξαο έθαλαλ θαξηέξα νη
παξαθάησ καζεηέο ηνπ Καιαθάηε:
Ο Βιαληίκηξ Α. Νηξαλίζληθνθ (1893-1938/39)871 ζπνχδαζε κε ην πξφγξακκα ηνπ
Κξαηηθνχ Αθαδεκατθνχ Θεάηξνπ ΋πεξαο θαη Μπαιέηνπ872 κε ηνλ Καιαθάηε, ζηα
καζήκαηα ηεο Αξκνλίαο, ηεο Αληίζηημεο θαη ηεο Φνχγθαο. Μεηά ηελ Οθησβξηαλή
Δπαλάζηαζε, ην ζέαηξν Μαξίηλζθη βξέζεθε ζε πνιχ δχζθνιε θαηάζηαζε. Πνιινί
ζνιίζηεο δηέθνςαλ ηελ εξγαζία ηνπο. Ο παιηφο δηεπζπληήο Δ. Ναπξάβληθ873 πέζαλε θαη ην
ζέαηξν έκεηλε νπζηαζηηθά ρσξίο θαιιηηερληθή δηεχζπλζε. ΢ηε δεθαεηία ηνπ ‟20, ν
Νηξαλίζληθνθ ήηαλ απφ ηνπο αλζξψπνπο-θιεηδηά, καδί κε ην ζθελνζέηε ΢εξγθέη Ράληινθ
θαη ην ρνξνγξάθν Φηφληνξ Λνπνχρνθ. Ζ λέα δηνίθεζε έιπζε ηα δχν βαζηθά δεηήκαηα: ηε
δηαθχιαμε ηνπ θιαζηθνχ ξεπεξηνξίνπ ηνπ ζεάηξνπ θαη ηελ παξνπζίαζε λένπ ξεπεξηνξίνπ,
ην νπνίν ζα αληηζηνηρνχζε ζηηο πνιηηηθέο αιιαγέο ηνπ θαηξνχ ηνπ. Ζ ηέρλε ηνπ
Νηξαλίζληθνθ ήηαλ πςειήο θνπιηνχξαο θαη ηακπεξακέληνπ. Καηάθεξλε λα βγάδεη κηα
εηδηθή νκνξθηά ζηνλ νξρεζηηθφ ήρν. Οη ζχγρξνλνί ηνπ ζεκείσζαλ ηε «βαζηά αίζζεζε ηεο
ζθελήο (ζθεληθήο δξάζεο), ην λεσηεξηζκφ θαη ηε θξεζθάδα ηεο θαηαλφεζεο ηνπ έξγνπ,
θαη παξάιιεια ηελ ηδαληθή αίζζεζε ηεο ηζνξξνπίαο κεηαμχ ηεο θσλεηηθήο θαη νξρεζηηθήο
αξρήο, ηεο ρνξσδίαο θαη ηεο δπλακηθήο». Έρεη πξνεγεζεί αλαθνξά ζηηο μέλεο θαη ζηηο
ξσζηθέο φπεξεο, νη νπνίεο παξνπζηάζηεθαλ ζηελ νπεξεηηθή ζθελή ηνπ Λέληλγθξαλη, ζηε

870
Αιεμάληξ ΢ακίιηεβηηο Μέιηθ-Παζάγηεθ (Παζηγηάλ) (Melik-Pasheyev/Pashiyan) (1905-1964):
Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο. Μαδί ηνπ ζηελ Σάμε ηνπ Α. Γθάνπθ ζπνχδαζαλ θαη νη Μξαβίλζθη,
Μηθειάληδε, Ρακπίλνβηηο, Μνχζηλ, Γθξηθνχξνθ, ΢έξκαλ, ΢θφιληθνθ, ΢λέηληεξκαλ θ.ά. (απφ ηνπο νπνίνπο κε
ηνλ Β. Καιαθάηε ζπνχδαζαλ νη Μνχζηλ θαη ΢θφιληθνθ).
871
Βι. ζει. 153, ππ. 504. Ο Βιαληίκηξ Αιεμάληξνβηηο Νηξαλίζληθνθ ήηαλ Απφθνηηνο Πηάλνπ (κε ηελ
Γηεζίπνβα) θαη ΢χλζεζεο ην 1914 (κε ηνπο Ληάληνθ, ΢ηέηλκπεξγθ, Βίηνι, Καιαθάηε).
872
«GAΣΟΒ», πξψελ Μαξίηλζθη, αξγφηεξα Κίξνθ, ζήκεξα έρεη πάιη ην αξρηθφ ηνπ φλνκα.
873
Δληνπάξλη Φξαληζέβηηο Ναπξάβληθ (Napravnik) (1839-1916): ηζερηθήο θαηαγσγήο Ρψζνο
δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο.

283
 284

δεθαεηία ηνπ ‟20. Οη πξψηεο εθηειέζεηο πνιιψλ φπεξσλ ζηελ Δ΢΢Γ ήηαλ έξγν ηνπ
Νηξαλίζληθνθ [R. Straus (1864-1949), ΢αιώκε (1924), Παζηέλθν, Orlinniy bunt (1925),
Πξνθφθηεθ, Ζ αγάπε γηα ηα ηξία πνξηνθάιηα (1926), Α. Berg874, Wozzeck (1927),
Μνπζζφξγθζθη, Μπνξίο Γθνλνπλόθ (ε κεηαγξαθή ηνπ Λακ, 1928), ην κπαιέην ηνπ
Αζάθηεθ, Plemya Parizha θ.ιπ.]. Ο Νηξαλίζληθνθ θαηαηάρζεθε ζην ζηξαηφπεδν ησλ
«λεσηεξηζηψλ». Σν 1928 ζηξάθεθε κε αλαθνηλψζεηο ζηνλ ηχπν ελαληίνλ ηνπ Γθιαδνπλφθ,
κε αθνξκή ηελ παξνπζίαζε ηεο λέαο επηκέιεηαο ηεο φπεξαο Μπνξίο Γθνληνπλόθ ηνπ
Μνπζζφξγθζθη.
Ζ θαξηέξα ηνπ Νηξαλίζληθνθ ζπλερίζζεθε ζην Κίεβν, φπνπ κεηά ην 1937 εξγάζζεθε
σο Αξρηκνπζηθφο θαη Καιιηηερληθφο δηεπζπληήο ηνπ Οπθξαληθνχ ζεάηξνπ ΋πεξαο θαη
Μπαιέηνπ ζην φλνκα ηνπ πνηεηή «Σ. ΢εθηζέλθν». Δθεί, ην έξγν ηνπ ήηαλ ην εμίζνπ
απνδνηηθφ. Παξνπζίαζε κηα ζεηξά απφ λέεο φπεξεο Οπθξαλψλ θαη Ρψζσλ ζπλζεηψλ, φπσο
νη φπεξεο ηνπ Νηδεξδίλζθη, Tikhiy Don (1936) θαη Podnyataya tselina (1937), Lisenko,
Taras Bulba (1937), Lyatosinski, Shchors (1938).
Ο Γαβξηήι Γηα. Γηνχληηλ (1905), απφθνηηνο ΢χλζεζεο ηνπ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη
(ην 1926 ζηελ Σάμε ηνπ Β. Καιαθάηε, καζεηή ζηε Γηεχζπλζε νξρήζηξαο ηνπ Ν. Μάιθν),
έθαλε θαξηέξα σο Γηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη Γάζθαινο δηεχζπλζεο. Ξεθίλεζε απφ ην
΢ηνχληην ΋πεξαο ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ Λέληλγθξαλη (1924-26) θ.ιπ. Γηεχζπλε ηελ
νξρήζηξα ησλ φπεξσλ ζε δηάθνξεο πφιεηο [Μφζρα, Οχθα, Πέξκ, ΢ακάξα, Θέαηξν
Νενιαίαο Μφζραο (1934-45) θ.ιπ.]. Αξγφηεξα έγηλε ν Αξρηκνπζηθφο ηεο ΢πκθσληθήο
νξρήζηξαο ησλ Φηιαξκνληθψλ ζηηο πφιεηο ΢ηάιηλγθξαλη, Αξράλγθειζθ, Γθφξθη, Κηζηλέθ,
Μφζραο (1956-67). Γίδαμε ζην Χδείν Σζατθφθζθη (1941-43), φπνπ αλάιαβε ηελ Σάμε ηεο
΋πεξαο. Δπίζεο δίδαμε Γηεχζπλζε νξρήζηξαο ζην Ηλζηηηνχην Αμησκαηηθψλ Γηεπζπληψλ
νξρήζηξαο ηεο Μφζραο875 (1946-55). ΢ηε δηάξθεηα ηεο θαξηέξαο ηνπ ν Γηνχληηλ
πξαγκαηνπνίεζε ηηο πξψηεο εθηειέζεηο ζηε Δ΢΢Γ έξγσλ ησλ ζπλζεηψλ Υξέλληθνθ,
Πξνθφθηεθ, Γθιαδνπλφθ, Schubert, R. Straus, Mozart θ.ιπ. (Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα,
Μφζρα 1982 vi: 595-596).
Ο Ησζήθ Νανχκνβηηο Κφβλεξ876, ν νπνίνο ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ην Β. Καιαθάηε,
ζπλδέζεθε κε ην Θέαηξν ηνπ Νένπ Αθξναηή Μφζραο, φπνπ ζηελ πεξίνδν 1923-42 ήηαλ
Τπεχζπλνο ηνπ Μνπζηθνχ ηκήκαηνο θαη Γεληθφο δηεπζπληήο. Αζρνιήζεθε κε ηε ζχλζεζε
κνπζηθήο ζεάηξνπ θαη θηλεκαηνγξάθνπ.
Καξηέξα σο δηεπζπληέο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο έθαλαλ ν Α. Γθάνπθ θαη ν Κάξι
Διηάζκπεξγθ, ν νπνίνο απφ ην 1932 δηεχζπλε ηε Μεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ
Ραδηφθσλνπ ηνπ Λέληλγθξαλη. ΢εκαληηθή ήηαλ ε πξνζθνξά ηνπ ζπλζέηε θαη δηεπζπληή
νξρήζηξαο Πάβει Βαζίιηεβηηο Κινηζθφθ (1884-1966), ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ νπνίνπ,
ζπληαγκέλα απφ ηελ ζπγαηέξα ηνπ, κπνξνχκε λα ηα δηαβάζνπκε ζην δηαδίθηπν (άθεζε
καξηπξία γηα ηνλ Καιαθάηε)877.
Ο ζπλζέηεο Νηκίηξη Β. Μνξφδνθ (απφθνηηνο ΢χλζεζεο ηνπ 1910 κε ηνλ Καιαθάηε)
έθαλε θαξηέξα σο Γηεπζπληήο νξρήζηξαο, ιέθηνξαο θαη δάζθαινο. Τπάξρνπλ καζεηέο ηνπ
Καιαθάηε, νη νπνίνη εξγάζζεθαλ σο καέζηξνη, γηα ηνπο νπνίνπο έρνπκε ιίγεο

874
Αlban Berg (1885-1935): Απζηξηαθφο ζπλζέηεο, καζεηήο ηνπ Schoenberg.
875
Σν Ηλζηηηνχην Αμησκαηηθψλ Γηεπζπληψλ νξρήζηξαο ηνπ Χδείνπ Σζατθφθζθη ηεο Μφζραο έρεη ην
φλνκα απηφ απφ ην 1955 (αξρηθά ππήξμε ε Έδξα Γηεχζπλζεο Οξρήζηξαο πλεπζηψλ, ε νπνία ην 1944
κεηαηξάπεθε ζε Αλψηαηε ζρνιή).
876
Ησζήθ Νανχκνβηηο Κφβλεξ (Kovner) (19/29-12-1895 Βίιλα – 4-1-1959 Μφζρα): Ρψζνο ζπλζέηεο
θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε ην 1915, ζην Χδείν Πεηξνγθξάλη (κε ηνλ Καιαθάηε) θαη
Δλνξρήζηξσζε (κε ηνλ Γθιαδνπλφθ) θαη αξγφηεξα κε ηνλ Γθ.Λ. Καηνπάξ (1918-1923) ζηε Μφζρα.
877
βι. Semenova V.P, Οη δύν πιεπξέο ηνπ ελόο δξόκνπ. ΢ειίδεο από ηηο αλακλήζεηο ηνπ παηέξα θαη ηεο
θόξεο”, Beledin Yu. M. (επ.) (Volgograd, 1992), ζην www.sakharov-center.ru/.../auth bookb8f3.html. Σα
αξρεία ηνπ Klochkov ζήκεξα θπιάζζνληαη ζην Hoover Institution Archives Stanford University, California.
Βι. επηπιένλ ζει. 127, ππ. 442 θαη ζει. 177, ππ. 579.

284
 285

πιεξνθνξίεο· ηέηνηνη είλαη νη ΢ινχηζθη, Σεπιίηζθη, Λαληφθ, ΢θφιληθνθ, Πξνχδαλ θ.ά. Ο

Αιεμάληξ Ηβάλνβηηο Λακπίλζθη (1894-1933), Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη δάζθαινο,
ζπλδέζεθε κε ην ξσζηθφ Χδείν «Ραρκάληλνθ» ζην Παξίζη.
Με ηε δηεύζπλζε νξρήζηξαο πλεπζηώλ αζρνιήζεθαλ νη εμήο:
Ο Μπνξίο Η. Αλίζηκνθ878 έθαλε θαξηέξα σο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, ελψ μεθίλεζε απφ
ην 1926 σο ηξνκπνλίζηαο θαη έπεηηα δηεχζπλε ηε ζθεληθή νξρήζηξα ηνπ Θεάηξνπ ΋πεξαο
θαη Μπαιέηνπ ηνπ Λέληλγθξαλη. Σαπηφρξνλα ν Αλίζηκνθ αζρνιήζεθε κε ηε δηδαζθαιία·
απφ ην 1944 ήηαλ δηδάζθσλ (απφ 1953 πθεγεηήο) ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη θαη απφ ην
1976 θαζεγεηήο ζην Ηλζηηηνχην Πνιηηηζκνχ «Ναληέδληα Κ. Κξνχπζθαγηα» (ε γπλαίθα ηνπ
Λέληλ) ηνπ Λέληλγθξαλη, φπνπ δίδαμε Δλνξρήζηξσζε, Γηεχζπλζε νξρήζηξαο πλεπζηψλ θαη
΢πλφισλ πλεπζηψλ. Σν ζπλζεηηθφ έξγν ηνπ πεξηιακβάλεη δχν Δηζαγσγέο-θαληαζίεο,
θνκκάηηα γηα ράιθηλα πλεπζηά θαη γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ. ΢πλέγξαςε κεζνδνινγηθά
βηβιία γηα ηε ζπκκεηνρή εθηειεζηψλ ζε ζχλνιν ράιθηλσλ πλεπζηψλ (1972) θαη Πξαθηηθό
εγρεηξίδην γηα ηελ ελνξρήζηξσζε γηα νξρήζηξα πλεπζηώλ (¹1960, ²1979) (βι. Mνπζηθή
εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα, 1982 vi: 662).
Ο εβξατθήο θαηαγσγήο Μαηβέη (Μηραήι) Εέιηζεξ879 ήηαλ έλαο απφ ηνπο νξγαλσηέο
θαη δηεπζπληέο ησλ νξρεζηξψλ πλεπζηψλ ηνπ Κφθθηλνπ ΢ηξαηνχ ζηελ Κξηκαία θαη ζηνλ
Καχθαζν. Γηεχζπλε ηηο ζπκθσληθέο νξρήζηξεο ηνπ Κέξηο, ηεο Δππαηφξηαο θαη ηεο
Γηάιηαο. Αζρνιήζεθε κε ηελ θαιιηηερληθή εξαζηηερλία. ΢πλδέζεθε κε ηε Μφζρα (απφ ηε
δεθαεηία ‟30 σο ην 1954). Σν απνθνξχθσκα ηεο θαξηέξαο ηνπ απνηέιεζαλ ε δηεχζπλζε
ηνπ Θεάηξνπ ιατθήο δεκηνπξγίαο θαη ηεο Οξρήζηξαο ειαθξάο κνπζηθήο «Δξκηηάδ» (1936-
38), θαζψο θαη ε δηδαζθαιία ηνπ ζηηο ΢ηξαηησηηθέο-Ναπηηθέο ΢ρνιέο (1936-48).
Ο Δθίκ Μπ. Βηιθνβίξ (1888-1963) έθαλε θαξηέξα ζε δηαθνξεηηθνχο ηνκείο (αιιά
πάληα ζε ζρέζε κε ηελ νξρήζηξα πλεπζηψλ). Αλέιαβε ηε ζέζε πθεγεηή (1933-57), κε
έκθαζε ζηελ Δλνξρήζηξσζε γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ ηεο Έδξαο Αμησκαηηθψλ
Γηεπζπληψλ ηνπ Χδείνπ Σζατθφθζθη ηεο Μφζραο, φπνπ ζην ηέινο ηεο θαξηέξαο ηνπ ήηαλ
Τπεχζπλνο ηεο Έδξαο (1952-54). ΢πλέγξαςε κεζνδνινγηθά βηβιία γηα ηηο Γεληθέο βάζεηο
ηεο Δλνξρήζηξσζεο γηα νξρήζηξα πλεπζηώλ, Μφζρα, 1937 θαη Πξαθηηθό εγρεηξίδην γηα ηελ
ελνξρήζηξσζε γηα νξρήζηξα πλεπζηώλ, Μφζρα, 1963 (Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα,
1973, ηφκνο 1).
Γηεπζπληέο ρνξσδίαο. Γλσζηφο σο δηεπζπληήο ρνξσδίαο έγηλε ν Αξκέληνο ζπλζέηεο
θαη κνπζηθφο παξάγνληαο Αξάκ Σεξ-Οβαλληζηάλ (1886-1970). Άθεζε φλνκα σο ελφο απφ
ηνπο κεγαιχηεξνπο πξνπαγαλδηζηέο ηεο αξκεληθήο ρνξσδηαθήο ηέρλεο, δηεπζχλνληαο ηελ
Αξκεληθή Κξαηηθή Υνξσδηαθή θαπέιια θαη ήηαλ ν Αξρηκνπζηθφο ηνπ Αξκεληθνχ
Θεάηξνπ Μνπζηθήο Κσκσδίαο. Δπηπιένλ, ν Σεξ-Οβαλεζηάλ δίδαμε Γηεχζπλζε ζην
Μνπζηθφ ζρνιείν «Ρνκαλφο Μειηθηάλ», ζην Δξεβάλ.
Ο Δγθφζνπα ΢έηληλ (1890-1948)880 ζπλδέζεθε κε ηελ Οπθξαλία. ΢ην Κίεβν
δεκηνχξγεζε θαη δηεχζπλε ην εβξατθφ θσλεηηθφ ζχλνιν «Δβνθάλο» (ην 1931
κεηνλνκάζηεθε ζε Κξαηηθή Παλνπθξαληθή εβξατθή ρνξσδία881). Ζ ρνξσδία απηή
ηξαγνπδνχζε εβξατθά δεκνηηθά ηξαγνχδηα, ηξαγνχδηα ησλ ιαψλ ηεο Δ΢΢Γ, έξγα

878
Μπνξίο Ηβάλνβηηο Αλίζηκνθ (Anisimov) (27-7-1907 – 1976): Ρψζνο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο, ηξνκπνλίζηαο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο Σξνκπνληνχ (1930) θαη Ηλζηξνχθηνξαο/Καζνδεγεηήο
ζην θαζνδεγεηηθφ-παηδαγσγηθφ ηκήκα ηνπ Χδείνπ ηνπ Λέληλγθξαλη (1935). Γηεχζπλζε νξρήζηξαο ζπνχδαζε
κε ηνλ ΢. Γέιηζηλ. Παξάιιεια ζπνχδαζε ζηελ Σάμε ΢χλζεζεο ηνπ Β. Καιαθάηε.
879
Μαηβέη (Μηραήι) Ησζηθφβηηο Εέιηζεξ (Zel‟tser) (7-2-1894 ΢πκθεξνχπνιε – 8-4-1953 Μφζρα):
Οπθξαλφο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη δάζθαινο. ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο ζην δηάζηεκα
1916-1919 κε ηνπο Καιαθάηε (΢χλζεζε) θαη Γθιαδνπλφθ (Δλνξρήζηξσζε).
880
Δγθφζνπα (Δφζνπα) Παχινβηηο ΢έηληλ (Sheynin) (22-5/3-6-1890 Κξεκεληζνχθ – 1948 Πφηζληακ):
Οπθξαλν-εβξαίνο ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο ρνξσδίαο.
881
Σν 1931 κεηνλνκάζηεθε ζε «Κξαηηθή Παλνπθξαληθή εβξατθή ρνξσδία» θαη ην 1934 ζε «Σηκεκέλε
ρνξσδία ηεο Οπθξαληθήο ΢΢Γ „Δβνθάλο‟».

285
 286

Οπθξαλψλ θαη Ρψζσλ ζπλζεηψλ θαη, επίζεο, έξγα θιαζηθήο κνπζηθήο, ζηα νπνία ν ΢έηληλ
έθαλε κεηαγξαθή γηα ρνξσδία a cappella. Ζ εθηέιεζε απφ ηε ρνξσδίαο ζρνιηάζηεθε
ζεηηθά απφ ηνλ ηχπν, ν νπνίνο ππνγξάκκηζε ην φκνξθν ερνρξψκά ηεο, ηελ θαιιηηερληθή
απφδνζε, ηελ επεμεξγαζία ησλ ιεπηνκεξεηψλ θαη ηελ ηέιεηα ηερληθή θαηάξηηζε ησλ
ρνξσδψλ. Ζ ρνξσδία απηή ζπλέρηζε λα ππάξρεη σο ην 1939882, αιιά πξφιαβε θαη έθαλε
πνιιέο ζπλαπιίεο ζηελ Οπθξαλία, ζην Λέληλγθξαλη θαη ζηε Μφζρα.
Ζ θαξηέξα ηνπ ΢έηληλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ ΠΠ ζπλδέζεθε κε ην ΢χλνιν
ηξαγνπδηνχ θαη ρνξνχ ηνπ Κφθθηλνπ ΢ηξαηνχ ηεο Πεξηθέξεηαο Κηέβνπ (1941-45), φπνπ
θαη ήηαλ δηεπζπληήο. Σν ζχλνιν αθνινχζεζε ηελ πνξεία ηνπ πνιέκνπ, θζάλνληαο σο ην
Βεξνιίλν θαη δίλνληαο πάλσ απφ 2000 ζπλαπιίεο. Έπεηηα, ν ΢έηληλ δηεχζπλε ην ΢χλνιν
ηξαγνπδηνχ θαη ρνξνχ ηνπ Ρσζηθνχ ΢ηξαηνχ ζηε Γεξκαλία (1945-48), φπνπ θαη πέζαλε.
Σν ζπλζεηηθφ ηνπ έξγν πεξηιακβάλεη ρνξσδηαθά ηξαγνχδηα, ζεαηξηθή κνπζηθή θαη
κεηαγξαθέο-αξαλδηκέληα θαη ρνξσδία.
Άιινο ζπλζέηεο εβξατθήο θαηαγσγήο ηνπ Καιαθάηε, γηα ηνλ νπνίν έγηλε αλαθνξά
απφ καο ζε ζρέζε κε ηε δηεχζπλζε νξρήζηξαο πλεπζηψλ, ν Μηραήι Εέιηζεξ, δηεχζπλε ην
Κξαηηθφ εβξατθφ ζέαηξν ηνπ Υαξθφβνπ, ζην δηάζηεκα 1928-1930.
Σέινο, ζεκαληηθή θαξηέξα σο δηεπζπληέο νξρήζηξαο ζην εμσηεξηθό έθαλαλ θαη νη
Ν. Slonimsky, πνπ δηεχζπλε ηελ Οξρήζηξα δσκαηίνπ ηεο Βνζηφλεο, ζηελ αξρή ηεο
θαξηέξαο ηνπ (1927-34), παξνπζηάδνληαο ηε λέα κνπζηθή ηνπ Charles Ives (1874-1954),
Laurence Collingwood (1887-1982), ν νπνίνο γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, απφ ην 1922
σο ην 1971, έθαλε ερνγξαθήζεηο, δηεπζχλνληαο ζπκθσληθά έξγα θαη παξαζηάζεηο φπεξαο
θαζψο θαη κία δηζθνγξαθηθή εηαηξία (1941-1947) –ν Collingwood έθαλε ηηο πξψηεο
εθηειέζεηο φπεξσλ ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηελ Αγγιία– θαη Teodors Reiters, ν νπνίνο,
κεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ ζπνπδψλ ηνπ ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο, επέζηξεςε ζηελ
παηξίδα ηνπ, ηε Λεηνλία. ΢ηε Ρίγα, κεηά ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε (1917-19),
δεκηνπξγήζεθε ε Κξαηηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα, ε νπνία γξήγνξα έγηλε δεκνθηιήο θαη
έδηλε ζπλαπιίεο ζηε πξσηεχνπζα, ζην Λέληλγθξαλη, ζηε Μφζρα θ.α. ΢ηα πξψηα
επαλαζηαηηθά ρξφληα, νη κφληκνη καέζηξνη κε αμηφινγε πξνζθνξά ζηε κνπζηθή δσή ηεο
Λεηνλίαο ήηαλ ν Teodors Reiters θαη ν Γηα. Ρέλρνιλη (Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα,
1976 iii: 178-182).

7.1.7. Δθηειεζηέο. Ο Β. Καιαθάηεο, παξφηη πξνζσπηθά δελ αζρνιήζεθε κε ηε

δηδαζθαιία ησλ εθηειεζηψλ883 (εθηφο απφ ηελ ελαζρφιεζε καδί ηνπο ζηνπο γεληθνχο
θχθινπο κνπζηθνζεσξεηηθψλ καζεκάησλ, ζηε δεθαεηία ηνπ ‟10), είρε έληνλν ελδηαθέξνλ
γηα ηελ πξνεηνηκαζία θαη ηελ εθπαίδεπζή ηνπο. Έρνπκε καξηπξίεο απφ ηηο γεληθέο
ζπλειεχζεηο ηνπ 1912, φηη ζπκκεηείρε ζε επηηξνπέο αλαζεψξεζεο ησλ πξνγξακκάησλ ηνπ
Πηάλνπ, ηφζν γηα ην Δηδηθφ πηάλν, φζν θαη γηα ην Τπνρξεσηηθφ πηάλν, ζηα πιαίζηα ησλ
καζεκάησλ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο (ην νπνίν γηλφηαλ κε ην πξφγξακκα ηεο Δθηέιεζεο
ζην πηάλν). Σα πηαληζηηθά έξγα ηνπ καξηπξνχλ γηα ηελ ηερληθή θαηάξηηζε ηνπ σο πηαλίζηα,
παξνπζηάδνπλ κεγάιν βαζκφ δπζθνιίαο, πινχζηα ερνρξψκαηα θαη απεπζχλνληαλ ζε
κνπζηθνχο κε πξνζσπηθφηεηα θαη ζηπι ζηελ εθηέιεζε.
Απφ ηα έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ ηνπ Β. Καιαθάηε βγάδνπκε ην ζπκπέξαζκα φηη
ζηελ πξνζσπηθή επαθή ηνπ κε ηνπο εθηειεζηέο, ν ζπλζέηεο αλαδεηνχζε κηα δεκηνπξγηθή
ζπλεξγαζία, ζσζηή απεηθφληζε ηνπ κνπζηθνχ θεηκέλνπ, ήζειε φια λα είλαη θαζαξά θαη
άςνγα, λα ππάξρεη ηερληθή αθξίβεηα θαη ηερληθή αξηηφηεηα. Μεγάιε ζεκαζία γηα απηφλ
είρε ε ζσζηή απφδνζε ηνπ ηέκπν, ψζηε ν θαιιηηέρλεο λα κπνξεί λα εθηειεί έηζη φπσο

882
΢ηε Μεγάιε κνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, 1990, αλαθέξεηαη φηη ν άιινο καζεηήο ηνπ Καιαθάηε, ν
εβξατθήο θαηαγσγήο Μηραήι Μίιλεξ, δηεχζπλε ην ζχλνιν απηφ ζηελ πεξίνδν 1931-41.
883
Γελ έρνπκε καξηπξίεο γηα δηθνχο ηνπο καζεηέο πηάλνπ, εθηφο απφ ηνλ γην ηνπ Αλαηφιη, αιιά δελ
απνθιείεηαη λα δίδαμε ην κάζεκα ζηελ αξρή ηεο θαξηέξαο ηνπ.

286
 287

είλαη γξακκέλν ην έξγν ζηε ζθέςε ηνπ ζπλζέηε. Καη ν πην δηάζεκνο καζεηήο ηνπ, ν
΢ηξαβίλζθη, άθεζε καξηπξία φηη ν Καιαθάηεο ήηαλ ζρνιαζηηθφο ζην γξάςηκν ησλ
παξηηηνχξσλ. Ήηαλ απζηεξφο, αλαδεηνχζε ηνλ ηέιεην ηνληζκφ, ηελ επαγγεικαηηθή
θαηάξηηζε ηνπ εθηειεζηή θαη ηε γλψζε ηεο κνπζηθήο δνκήο. Με ιίγα ιφγηα, δελ
απνδερφηαλ ην ληηιεηαληηζκφ ζηε κνπζηθή, ν νπνίνο αιιάδεη θαη κεηακνξθψλεη ηε
δεκηνπξγηθή ζθέςε ηνπ ζπλζέηε γηα ην ζπγθεθξηκέλν έξγν.
Ζ ζεψξεζε ηεο κνπζηθήο εθηέιεζεο σο δεκηνπξγηθήο ηέρλεο, ε νπνία κπνξεί
πνηνηηθά λα εκπινπηίζεη ην κνπζηθφ έξγν θαη λα απνθαιχςεη λένπο νξίδνληεο ζην
θαιιηηερληθφ πεξηερφκελν, απνηεινχζε βαζηθή πεπνίζεζε ηνπ ζπλζέηε. Πξφβαιε πάληνηε
ηηο ηδέεο ηνπ θαη ηε ζαθή αληίιεςε ηνπ γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ νινθιήξσζε (ην
θνξκάξηζκα) ηνπ θαιιηηέρλε-κνπζηθνχ. Μνπζηθνί-εθηειεζηέο, πξνηθηζκέλνη κε
ηθαλφηεηεο πάλσ απφ ην κέζν επίπεδν, απφ κφλνη ηνπο αλαδεηνχζαλ λα πεξάζνπλ
επηπιένλ θαη κηα ζεηξά καζεκάησλ ζηελ ζεσξεηηθή θαηεχζπλζε, ε νπνία αληηζηνηρεί ζηνλ
ηαιέλην ηνπο θαη ηνπο εκπινπηίδεη. Γλσξίδνληαο ηελ ηέρλε ηεο ζχλζεζεο, ν εθηειεζηήο
θαηαλνεί θαιχηεξα ηε βάζε, ηε κνπζηθή δνκή θαη ην πεξηερφκελν ελφο κνπζηθνχ έξγνπ.
Αλάκεζα ζηνπο καζεηέο ηνπ Καιαθάηε ζηε ΢χλζεζε παξαηεξνχκε πνιινχο άμηνπο
εθηειεζηέο, νη νπνίνη παξάιιεια ζπνχδαζαλ θαη Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο.
Πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη πνιινί καζεηέο ΢χλζεζεο ηνπ Καιαθάηε δνχιεςαλ θαη
ζαλ πηαλίζηεο, επεηδή είραλ ηελ θαηάιιειε εθπαίδεπζε· κεξηθνί ήηαλ θαη ζνιίζηεο ζην
πηάλν. Απφ ηνπο δηδάζθνληεο Πηάλνπ ζην Χδείν ηνπ Πέηξνγθξαλη /Λέληλγθξαλη, καδί κε
ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζαλ ε Βέξα Άιπεξο (γλσζηή γηα ηελ αιιεινγξαθία ηεο κε ηνλ
Πξνθφθηεθ)884, ε Μαξία Β. Γηνχληηλα (1899-1970)885, κηα ζαπκάζηα πηαλίζηξηα,
ζπλδεδεκέλε κε ηε ζθελή ηνπ Λέληλγθξαλη ζηηο δεθαεηίεο ησλ ‟20 θαη ‟30, ν Αιεμάληξ
Νη. Κακέλζθη886 (ζπνχδαζε ζχλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε, 1923-27), γλσζηφο γηα ηηο 500
ζπλαπιίεο ηνπ ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη. Ο θαζεγεηήο εθθιεζηαζηηθνχ νξγάλνπ
Ηζάη (Ζζαΐαο) Αιεμάληξνβηηο Μπξάνπλην (1896-1970) άθεζε ζηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ
καξηπξία φηη ζπνχδαζε Αξκνλία κε ην Β. Καιαθάηε.
Γηα ηνλ πηαλίζηα Βιαληίκηξ Νηθνιάγηεβηηο Νηξνδληφθ (25-5-1882 ΢αξάηνθ – 3-10-
1960 Νέα Τφξθε), καξηπξία καο είλαη ε «Γλσκάηεπζε γηα ην θνηηεηή ηνπ Χδείνπ
Νηξνδληφθ Β., Πέηξνγθξαλη , 1917», ηνπ Β. Καιαθάηε. Μάιινλ πξφθεηηαη απιψο γηα
ζπλσλπκία, παξφηη απηφ δελ κπνξεί λα εμαθξηβσζεί, επεηδή δελ ππάξρεη άιινο κνπζηθφο
κε ην ίδην νλνκαηεπψλπκν, θαηαρσξηζκέλνο ζηηο δηεζλείο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο. Ο Β.
Νηξνδληφθ δίδαμε πηάλν ζην Χδείν, ζηε πεξίνδν 1907-1923. Απφ ην 1914 εμειέγε
θαζεγεηήο θαη απφ ην 1923 κεηαλάζηεπζε ζηε Γαιιία (εθεί δίδαμε ζην ξσζηθφ Χδείν
«Ραρκάληλνθ» ηνπ Παξηζηνχ). Σν 1923 έθαλε ην ληεκπνχην ηνπ ζηηο ΖΠΑ θαη ζχζηεζε
ηνλ Schillinger ζηνλ Gershwin, γηα λα ζπνπδάζεη καδί ηνπ.

884
βι. αξ. 12, Καηάινγν Έθζεζεο θαη ζει. 113: Ο Γθιαδνπλφθ, ν Καιαθάηεο θαη νη καζήηξηεο ζην
Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Φσηνγξαθία κε αθηέξσκα ζην Β. Καιαθάηε.
885
Ζ Μαξία Β. Γηνχληηλα (1899-1970) ήηαλ καζήηξηα πηάλνπ ηνπ Λ. Νηθνιάγηεθ, ζπκκεηείρε ζε
ζπλαπιίεο σο ζνιίζηξηα κε γλσζηνχο δηεπζπληέο νξρήζηξαο θαη ζε ζχλνια κε δεκνθηιείο ηξαγνπδηζηέο θαη
εθηειεζηέο. ΢ην ξεπεξηφξην ηεο πεξηιακβάλνληαλ έξγα ησλ Μνπζζφξγθζθη, Πξνθφθηεθ, ΢νζηαθφβηηο, Bach,
Beethoven, Brahms, Schubert, Mozart, Stravinsky, Bartok, Hindemith θ.ιπ. Πξαγκαηνπνίεζε ηελ πξψηε
εθηέιεζε ζηελ Δ΢΢Γ πνιιψλ έξγσλ Ρψζσλ θαη Γπηηθψλ κνπζνπξγψλ. Γίδαμε ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη
(1921-30), θαη έπεηηα ζηα Χδεία ηεο Σηθιίδαο θαη ηεο Μφζραο θαη ζην Μνπζηθνπαηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην
«Γθλέζηλ», ζηε Μφζρα.
886
Ο Αιεμάληξ Νηαλίινβηηο Κακέλζθη (1900-1952) ήηαλ καζεηήο πηάλνπ ηνπ Λ. Νηθνιάγηεθ. ΢ε
ζπλαπιίεο άξρηζε λα ζπκκεηέρεη απφ ην 1917. ΢ην ξεπεξηφξηφ ηνπ ππήξρε κεγάιε πνηθηιία· ζ‟ απηφ
ζπκπεξηιακβάλνληαλ θαη ζπάληα έξγα ησλ Couperin, Rameau θαη Scarlatti. Πξψηνο ζηελ Δ΢΢Γ εθηέιεζε
έξγα γηα πηάλν ηνπ Schoenberg, ηνπ Stravinsky θαη ηνπ Poulenc. Γίδαμε ζην Κξαηηθφ Χδείν απφ ην 1934
(απφ ην 1945 σο θαζεγεηήο). Έθαλε κεηαγξαθέο γηα πηάλν δεκνθηιψλ ζπκθσληθψλ έξγσλ θαη
απνζπαζκάησλ απφ φπεξεο.

287
 288

Ο θιανπηίζηαο θαη ζπλζέηεο Βιαληίκηξ Νηθνιάγηεβηηο Σζίκπηλ (1877-1949)887, ν

νπνίνο πέξαζε θάπνηα καζήκαηα ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε (απφθνηηνο
΢χλζεζεο, 1914), άθεζε φλνκα σο έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηεο ζνβηεηηθήο ζρνιήο
θιάνπηνπ. Ο Σζίκπηλ δίδαμε θιάνπην ζην Χδείν ηνπ Πέηξνγθξαλη , ζην δηάζηεκα 1914-
1920. Αξγφηεξα κεηαθφκηζε ζηε Μφζρα, φπνπ θνληά ζηελ πφιε –ζην Πνχζθηλν–
νξγάλσζε, καδί κε ηε ζχδπγν ηνπ, ηελ ηξαγνπδίζηξηα Δ.Σ. Σζίκπηλα, κνπζηθν-
θαιιηηερληθή εξγαηηθή κνλάδα γηα εγθαηαιειεηκκέλα παηδηά, ζην φλνκα ηνπ
«Λνπλαηζάξζθη». ΢ηε κνλάδα απηή νη καζεηέο απέθηεζαλ κνπζηθή παηδεία. Σν 1923 ν
Σζίκπηλ εμειέγε θαζεγεηήο Φιάνπηνπ ζην Κξαηηθφ Χδείν ηεο Μφζραο θαη εθεί
δεκηνχξγεζε δηθή ηνπ ζρνιή (Ν.Η Πιαηφλνθ, Α.Β. Κνξλέγηεθ, Γηνπ. Γθ. Γηαγθνχληηλ θ.ά.).
Έγξαςε ηε κέζνδν Οη βάζεηο ζην παίμηκν ηνπ Φιάνπηνπ, Μφζρα, Η ηφκνο, 1940. ΢πλέζεζε
έξγα ζε δηάθνξα είδε.
Ο Βεληακίλ Γηφζηθνβηηο ΢εξ (1890-1962)888 ήηαλ ζπνπδαίνο βηνινλίζηαο θαη
θαζεγεηήο ζην Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη. Μεηά ηελ απνθνίηεζή ηνπ, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε
ηνλ Καιαθάηε (1923-27). ΢ην Αξρείν Καιαθάηε θπιάζζεηαη ην πξφγξακκα απφ ηηο
«΢πλαπιίεο κε έξγα καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε, 1927-1928»889, φπνπ ν ΢εξ (ήηαλ ηφηε ζην
δεχηεξν έηνο, ζηνλ θαζεγεηή Καιαθάηε), ζπκκεηείρε ζην πξφγξακκα σο ζπλζέηεο θαη
εθηειεζηήο κε ηε ΢νπίηα, γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ (κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε θαη ησλ
΢αθ, Μηλάεθ θαη Ράηλεξ). Ζ πξνζσπηθή ηνπο θηιία δηαηεξήζεθε θαη έμσ απφ ηηο
δηδαθηηθέο αίζνπζεο. Ο ΢εξ πξαγκαηνπνίεζε ηελ πξψηε θαη ηε δεχηεξε εθηέιεζε ηνπ
Πηάλνπ Σξίν ηνπ Καιαθάηε, ην 1932, θαζψο θαη ηε δεχηεξε εθηέιεζε ηνπ Οθηέην ηνπ
Καιαθάηε, ζην Χδείν Αγ. Πεηξνχπνιεο, ην 1950, ζηε κλήκε ηνπ αγαπεηνχ δαζθάινπ θαη
ζπλαδέιθνπ.
΢ήκεξα έρνπλ επηθξαηήζεη νη ζπλζέζεηο ηνπ ΢εξ ζηε κεζνδηθή δηδαζθαιία ηνπ
βηνιηνχ [Venjamin Sher, Twenty-four Virtuoso Etudes (1954-1959) (Compozitor
Publishing House of St. Petersburg, Carl Fischer Music, New York NY, 2009, BF48)]. Οη
ζπνπδέο ηνπ ΢εξ ήηαλ αλάκεζα ζηελ ππνρξεσηηθή χιε γηα ηνπο βηνινλίζηεο ζηελ πξψελ
Δ΢΢Γ θαη αληηθαηνπηξίδνπλ ηελ πείξα ηνπ σο εθηειεζηή θαη δάζθαινπ βηνιηνχ ζην Χδείν
ηνπ Λέληλγθξαλη, φπνπ παξέκεηλε γηα πνιιά ρξφληα. Οη ζπνπδέο ηνπ είλαη γξακκέλεο ζε
ζηπι ηεο αληίζηνηρεο χιεο γηα ζφιν βηνιί ησλ Paganini θαη Wieniawski θαη κε ζθνπφ λα
αλαπηχμνπλ ηαπηφρξνλα ηελ ηερληθή θαηάξηηζε θαη ηε ζπλαηζζεκαηηθή έθθξαζε ησλ
εθηειεζηψλ. (http://www.carlfischer.com/Fischer/press/bf48.htm).
Απφ ην ίδην πξφγξακκα (1927) θαη απφ ην Πξφγξακκα ηεο «΢πλαπιίαο κε έξγα
θνηηεηψλ απφ ην ηκήκα ηεο ΢χλζεζεο (1928)»890 έρνπκε δχν καξηπξίεο γηα εθηέιεζε
έξγσλ ηνπ καζεηή ηνπ Β. Καιαθάηε, ηνπ Α. Κνπξγθάλζθη (ζπλζέηε θαη θαγθνηίζηα)891:
«Αξηζκφο 9. α) (1927) Α. Κνπξγθάλζθη (IV έηνο ζηνλ θαζεγεηή Καιαθάηε), Γθαβόη, γηα
πηάλν, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε» θαη «Πξψην κέξνο. Αξηζκφο 1 (1928) Α.
Κνπξγθάλζθη, ηάμε ΢χλζεζεο ηνπ θαζεγεηή Β.Π. Καιαθάηε, Θέκα κε παξαιιαγέο, γηα
πηάλν, ζε ζνι κείδνλα, κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζπλζέηε».

887
βι. ζει. 123, ππ. 429.
888
βι. ζει. 195, ππ. 642. Ο Βεληακίλ Ησζήθνβηηο ΢εξ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπ ήηαλ πνιχ
δξαζηήξηνο ζνιίζηαο-βηνινλίζηαο. Ο ΢εξ μεθίλεζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ην
1911 κε ηνλ ΢.Π. Κνπξγθάγηεθ (βηνιί), ην πφζην ηνπ νπνίνπ πήξε ην 1925 θαη έγηλε ν θαζεγεηήο βηνιηνχ κε
ηελ πςειφηεξε βαζκίδα ζην Χδείν.
889
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξηζκφο 161.
890
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξηζκφο 162. «ΚΡΑΣΗΚΟ ΧΓΔΗΟ ΣΟΤ ΛΔΝΗΝΓΚΡΑΝΣ. ΢ηελ
αίζνπζα „Α. ΓΚΛΑΕΟΤΝΟΦ‟ (κηθξή αίζνπζα), ζηηο 27 Φεβξνπαξίνπ 1928, πξαγκαηνπνηείηαη „Ζ
΢ΤΝΑΤΛΗΑ ΜΔ ΔΡΓΑ ΦΟΗΣΖΣΧΝ ΑΠΟ ΣΟ ΣΜΖΜΑ ΣΖ΢ ΢ΤΝΘΔ΢Ζ΢‟».
891
βι. ζει. 196, ππ. 643.

288
 289

Άιινο έλαο θαγθνηίζηαο, ν Αιεμάληξ Γθ. Βαζίιηεθ (1878-1948)892, ζνιίζηαο θαη

θαζεγεηήο θαγθφηνπ (φπσο καξηπξνχλ ηα ηέζζεξα έξγα ζην αξρείν ηνπ Καιαθάηε, κε
αθηέξσκα ζην Β. Καιαθάηε), ζπνχδαζε ΢χλζεζε καδί ηνπ ζηελ πξνεπαλαζηαηηθή πεξίνδν
(1906-1907). Ο Βαζίιηεθ άξρηδε ηελ θαξηέξα ηνπ σο ζνιίζηαο ηεο ζπκθσληθήο νξρήζηξαο
ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ηo έηνο 1907. Αξγφηεξα εθιέρζεθε θαζεγεηήο
ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη (1927-48) θαη, απφ ην 1931, ήηαλ ν Τπεχζπλνο ηεο
Έδξαο Ξχιηλσλ πλεπζηψλ. Κέξδηζε ηνλ ηίηιν ηνπ Σηκεκέλνπ θαιιηηέρλε ηεο Ρσζηθήο
΢νβηεηηθήο Οκνζπνλδηαθήο ΢νζηαιηζηηθήο Γεκνθξαηίαο. ΋ζν αθνξά ηελ θαξηέξα ηνπ σο
ζπλζέηε, ζεκαληηθέο ζεσξνχληαη νη κεηαγξαθέο θαη νη δηαζθεπέο ηνπ γηα θαγθφην έξγσλ
δηαθφξσλ ζπλζεηψλ.
΢ην Αξρείν Καιαθάηε θπιάζζνληαη ηέζζεξα ηππσκέλα έξγα ηνπ Βαζίιηεθ, γηα
θσλή θαη πηάλν θαη γηα πηάλν (γηα ηηο εθδφζεηο βι. Έξγα καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε ζην
Παξάξηεκα), κε ηνπο αθφινπζνπο ηίηινπο:
1. Spi, mladenets moy prekrasnïy, Kolïbel‟naya (Κνηκήζνπ, λεαξέ κνπ φκνξθε.
Ναλνχξηζκα), γηα θσλή θαη πηάλν, Έξγν 2, αξ. 1, ζε πνίεζε Lermontov (1906).
2. V uyutnom ugolke sideli mï vdvoem (΢ηε βνιηθή γσληά θαζφκαζηαλ καδί), γηα
θσλή θαη πηάλν, Έξγν 2, αξηζκφο 2, ζε πνίεζε ηνπ A.N. Apukhtin (1906).
3. Gadanie (Σν κάληεκα), γηα κηα ή δχν θσλέο κε ζπλνδεία πηάλνπ, Έξγν 3, ζε
πνίεζε ηνπ A.N. Apukhtin, Borisovna Cherkasska (1906).
4. Tema s variatsiyami (Θέκα κε παξαιιαγέο), γηα πηάλν, Έξγν 1 (1907).
Άιινο έλαο καζεηήο ηνπ Καιαθάηε ζηε ΢χλζεζε, απφ ηελ πξνεπαλαζηαηηθή
πεξίνδν, ήηαλ ν θνξλίζηαο θαη ζπλζέηεο Αιεμάληξ Ν. Νηαλίινθ (Νηξάπκαλ) (1888-
1962)893. Δθπαηδεχζεθε ζηελ ηάμε ηεο ΢χλζεζεο ηνπ Β. Καιαθάηε (1909-1912) (άξα ήδε
απφ ην 1909 ν Καιαθάηεο είρε δηθή ηνπ Σάμε ΢χλζεζεο). ΢ηε δηάξθεηα ηεο θαξηέξαο ηνπ ν
Νηαλίινθ ήηαλ: ζνιίζηαο δηαθφξσλ ζπκθσληθψλ νξρεζηξψλ ζηελ Πεηξνχπνιε, ζηε
Μφζρα θ.ά. (1898-1928), καέζηξνο (δηεπζπληήο νξρήζηξαο πλεπζηψλ) θαη θαζεγεηήο
θφξλνπ ζηα Χδεία ηνπ ΢κνιέλζθ (1918-24), ηεο Μνπζηθήο επαγγεικαηηθήο ζρνιήο «Β.Β.
΢ηάζνθ» ηεο Μφζραο (1928-39) θαη ηεο ΢ηξαηησηηθήο θαη Ναπηηθήο ΢ρνιή ηεο Μφζραο
(1937-45). Ζ θαξηέξα ηνπ θνξπθψζεθε ην 1947, κε ηελ εθινγή ηνπ σο πθεγεηή ζην Χδείν
ηνπ Κηζηλέθ, φπνπ αλάιαβε ηελ ηάμε ηνπ Κφξλνπ, ηε Γηεχζπλζε νξρήζηξαο πλεπζηψλ θαη
κνπζηθψλ ζπλφισλ θαη αξγφηεξα εμειέγε Τπεχζπλνο ηεο Έδξαο πλεπζηψλ νξγάλσλ
(1945-54). Σν ζπλζεηηθφ ηνπ έξγν πεξηιακβάλεη κηα φπεξα θαη κηα θαληάηα. Ο
κεγαιχηεξνο αξηζκφο έξγσλ ηνπ είλαη γηα νξρήζηξα θαη ζχλνιν πλεπζηψλ, θνκκάηηα θαη
ηξαγνχδηα ζε θείκελα Ρψζσλ πνηεηψλ θ.ά. ΢πλέγξαςε δηδαθηηθά θαη κεζνδνινγηθά βηβιία
γηα ηελ ηερληθή ησλ πλεπζηψλ νξγάλσλ (Γθ.Μπ. Μπέξλαλη, Η.Μ. Γηακπφιζθη, ΢νβηεηηθνί
ζπλζέηεο θαη κνπζηθνιόγνη, Παλξσζηθή Έθδνζε ΢νβηεηηθφο ΢πλζέηεο, Η 1978: 200).
Μαζεηήο ζχλζεζεο ηνπ Καιαθάηε απφ ηελ πξνεπαλαζηαηηθή πεξίνδν, κε δηεζλή
θαξηέξα σο πηαλίζηαο βηξηνπφδνο ζηηο ΖΠΑ ήηαλ ν Αξκέληνο Λεβφλ Μπνρεκηάλ894.
Οινθιεξψλνληαο ηηο ζπνπδέο ηνπ, ην 1913, ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο (πηάλν θαη
ζχλζεζε), ην 1914 ν Μπνρεκηάλ κεηαθφκηζε ζηελ Καιηθφξληα (θαη αθνινχζεζε ηε
ζπκβνπιή ηνπ δαζθάινπ ηνπ Ρνζηφθζθη), επηιέγνληαο λα ζπλερίζεη ηα καζήκαηα πηάλνπ
κε ηνλ Πνισλφ Ignacy Paderewski, κε ηνλ νπνίν ζπνχδαζε γηα άιια πέληε ρξφληα θαη
έπαηδε ληνπέην (γηα δχν πηάλα) καδί ηνπ, πξαγκαηνπνηψληαο ακέηξεηεο ζπλαπιίεο ζηηο

892
βι. ζει. 199, ππ. 652.
893
βι. ζει. 127, ππ. 444. Ο Αιεμάληξ Νηθνιάγηεβηηο Νηαλίινθ-Νηξάπκαλ, απφθνηηνο ηνπ θφξλνπ
(1912, ηάμε ηνπ Γηα. Νη. Σάκκα), ζπνχδαζε παξάιιεια Θεσξία ΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε (1909-1912).
894
Levon Bohemyan/Bohemian (ξσζηθά Λεθ Ηβάλνβηηο Μπνγθεκηάλ) (17-9-1887 – 18-3-1939):
Αξκέληνο-Ακεξηθαλφο ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο. ΢πνχδαζε ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ζην δηάζηεκα
1908-1913 κε ηνπο Άλλα Γηεζίπνβα θαη Αλαηφιη Ρνζηφθζθη (πηάλν), Β. Καιαθάηε (κνπζηθή ζεσξία,
αξκνλία, ελνξρήζηξσζε, ζχλζεζε) θαη Ν. Σζεξεπλίλ (δηεχζπλζε νξρήζηξαο).

289
 290

ΖΠΑ. Σνλ πξφζεμαλ νη κνπζηθνί θξηηηθνί, ππφγξαςε ζπκβφιαην κε ηελ Φηιαξκνληθή ηεο
Νέαο Τφξθεο (1920-1939) θαη αθνινχζεζε θαξηέξα σο βηξηνπφδνο πηαλίζηαο,
παξνπζηάδνληαο θαη ηα δηθά ηνπ έξγα ζην ακεξηθάληθν θνηλφ (θπξίσο ηα θνλζέξηα ηνπ γηα
πηάλν θαη νξρήζηξα θαη κηα απφ ηηο ηξεηο φπεξέο ηνπ, ηα νπνία φκσο δελ έπεηζαλ αξθεηά
ην ακεξηθαληθφ θνηλφ, ίζσο ιφγσ ηεο έληνλεο αξκεληθήο ηδηνκνξθίαο ηνπο). Σν ξεπεξηφξην
ηνπ σο πηαλίζηα πεξηιάκβαλε θπξίσο έξγα ηνπ Ρνκαληηζκνχ (Chopin, Schumann, Liszt,
Grieg, Tchaikovsky, Brahms, Rachmaninoff θ.ιπ). Παξά ηελ απνρή ηνπ απφ ηελ παηξίδα
ηνπ γηα ηφζν κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, ν ζπλζέηεο εμαθνινχζεζε λα γξάθεη έξγα πνπ
αληηπξνζψπεπζαλ ην αξκεληθφ κπνπκ ζηε ξνκαληηθή κνπζηθή θαη νη θχξηεο επηξξνέο ηνπ
ήηαλ απφ ηνπο Μνπζζφξγθζθη θαη Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Ο ΢νζηαθφβηηο δήισζε φηη
επεξεάζηεθε απφ ηελ «αηξεηηθή ελνξρήζηξσζε» ηνπ Μπνρεκηάλ (γηα πεξηζζφηεξεο
πιεξνθνξίεο θαη ηνλ Καηάινγν ζεκαληηθφηεξσλ έξγσλ, βι.
http://wikizap.mobi/enuncyclopedia/Levon_Bohemyan).
΢ην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο εθπαηδεχνληαλ νη εθηειεζηέο-βηξηνπφδνη θαη νη ζνιίζηεο
(ηεο νξρήζηξαο). ΢αλ καζήκαηα είραλ ηελ Αλάγλσζε παξηηηνχξαο, prima vista θαη
κεηαηξνπίεο (ηξαλζπφξην) θαζψο θαη ηε ζπκκεηνρή ζε ζχλνια κνπζηθήο δσκαηίνπ, ζηελ
νξρήζηξα θαη ζηε ρνξσδία. Ο Καιαθάηεο πξνσζνχζε ηηο ζπλζέζεηο ησλ θνηηεηψλ ηνπ γηα
ην φξγαλν πνπ έπαηδαλ. Πξέπεη λα ππελζπκίζνπκε φηη κε ην ξσζηθφ ζχζηεκα ν κνπζηθφο
λα μεθηλάεη ηελ εθπαίδεπζή ηνπ λσξίο, ζην ζεσξεηηθφ ηκήκα δελ ππήξραλ άηνκα κε ηπραία
κνπζηθή θαηάξηηζε. Έπξεπε, επηπιένλ, λα θαηαθηήζνπλ θαη ην ξεπεξηφξην ηνπ πηάλνπ θαη
βιέπνπκε φηη νη ίδηνη νη ζπλζέηεο ζπκκεηείραλ ζηα πξνγξάκκαηα σο εθηειεζηέο.

7.1.8. Ηδηαίηεξα καζήκαηα.

΢ε φιε ηε δσή ηνπ ν Καιαθάηεο αζρνιήζεθε θαη κε ηδηαίηεξα καζήκαηα. Χζηφζν,
ζε καο έρνπλ θζάζεη ιίγεο ζρεηηθέο πιεξνθνξίεο. ΢ηελ εβδνκεθνζηή επέηεην ησλ
γελεζιίσλ ηνπ, ην 1939, ν ζπλζέηεο γηφξηαζε ηε ζπκπιήξσζε ησλ ζαξάληα πέληε ρξφλσλ
παηδαγσγηθήο, θαιιηηερληθήο θαη θνηλσληθήο απαζρφιεζεο. ΢ηελ αξρή ηεο θαξηέξαο ηνπ, ν
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ηνπ έζηειλε καζεηέο, ν Γθιαδνπλφθ ην ίδην, θαη ζε άιιεο πεξηπηψζεηο
νη θνηηεηέο ηνλ επέιεγαλ απφ κφλνη ηνπο γηα δάζθαιν κνπζηθήο. Σν πην γλσζηφ δίδπκν
απφ ηα ηδηαίηεξα καζήκαηα ηνπ Καιαθάηε ήηαλ νη Μηηνχζνθ θαη ΢ηξαβίλζθη. Ο Μηραήι
Νηξνχζθηλ, ζηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ, άθεζε καξηπξία φηη ην 1922 έπαηξλε ηδηαίηεξα
καζήκαηα απφ ηνπο Α.Μ. Εηηνκίξζθη θαη Β. Καιαθάηε θαη έθαλε πξνεηνηκαζία καδί ηνπο
γηα ηηο Δηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ζηε ΢χλζεζε, ζην Χδείν ηνπ Πέηξνγθξαλη . Άιινο έλαο
καζεηήο απφ ηα ηδηαίηεξα καζήκαηα είλαη ν πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο Α. Κακέλζθη, ν νπνίνο
ζπνχδαζε κε ηνλ Καιαθάηε ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20.

7.1.9. Μαζεηέο ηνπ Καιαθάηε κε εβξατθή θαηαγσγή.

Μηα κεγάιε αιιαγή ζηελ εμέιημε ηεο εβξατθήο κνπζηθήο ζηελ Ρσζία895
πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ αξρή ηνπ 20νπ αηψλα, φηαλ ν Γηνχιη Νη. Έλγθει (1868-1927)896,
εβξατθήο θαηαγσγήο ζπλζέηεο θαη κνπζηθνθξηηηθφο, κε πξνέιεπζε απφ ηε Ρσζία, ρσξίο λα

895
Βι. ζην δηαδίθηπν («The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe»), ηα ιήκκαηα ηνπ
άξζξνπ ηνπ James Loeffler: «Jewish involvement in Concert Music», «Jewish Musicians and Composers in
the Russian Empire and the Soviet Union», «Jewish Musicians and Jewish Music». Γηα πεξηζζφηεξεο
πιεξνθνξίεο βι. ηνλ νλνκαζηηθφο θαηάινγν θαη ηε Βηβιηνγξαθία γηα ην ζέκα
(http://www.yivoinstitute.org/downloads/Concert_Music.pdf-).
896
Γηνχιη Νηκίηξηεβηηο Έλγθει (Engel) (1868-1927): Ρψζνο κνπζηθνθξηηηθφο, καζεηήο ηνπ Μ.Μ.
Ηππνιίηνθ-Ηβάλνθ θαη ηνπ ΢. Σαλέγηεθ. Απφ ην 1897 ήηαλ ζπλεξγάηεο θαη ζην δηάζηεκα 1898-1918
ππεχζπλνο ηνπ κνπζηθνχ ηκήκαηνο ηεο εθεκεξίδαο «Ρσζηθά ρξνληθά». Απφ ην 1922 δνχζε ζην εμσηεξηθφ.
΢πνπδαία ήηαλ ε πξνζθνξά ηνπ ζηε ξσζηθή ιεμηθνγξαθία, αθνχ ήηαλ ν ζπληάθηεο ηεο ξσζηθήο πέκπηεο
έθδνζεο ηνπ Μνπζηθνύ ιεμηθνύ ηνπ Riemann (Μφζρα-Λεηςία, 1901), ζηελ νπνία ν ίδηνο κεξίκλεζε, ψζηε λα
πξνζηεζνχλ 800 άξζξα γηα ηνπο Ρψζνπο κνπζηθνχο.

290
 291

ην πεξηκέλεη, αλαθάιπςε κηα κεγάιε πεγή κε αζηείξεπην πινχην ζηελ εβξατθή ιατθή
κνπζηθή: ηα ηξαγνχδηα, ηα νπνία ηξαγνπδνχζαλ νη άλζξσπνη ζην ζηελφ νηθνγελεηαθφ
θχθιν, ηα εκη-ζξεζθεπηηθά (zemirot), ηηο κπζηηθέο κεισδίεο (Hasidic) θαη ηα πνιπάξηζκα
θνζκηθά ηξαγνχδηα, ιατθή δεκηνπξγία πνπ ηαηξηάδεη ζε θάζε πεξίπησζε (φπσο ηα
δεκνηηθά ηξαγνχδηα). Ο Έλγθει έγηλε ζπνπδαίνο ζπιιέθηεο ησλ εβξατθψλ ιατθψλ
ηξαγνπδηψλ θαη ηα ζπκπεξηέιαβε ζηα έξγα ηνπ. Δπίζεο, παξφηξπλε ηνπο ζπκπαηξηψηεο ηνπ
λα ρξεζηκνπνηνχλ ζηηο δεκηνπξγίεο ηνπο ηε ζπγθεθξηκέλε πξψηε χιε, σο βάζε γηα ηελ
«θαιιηέξγεηα» ηεο εβξατθήο κνπζηθήο.
Ζ πξφζθιεζε ηνπ γξήγνξα βξήθε αληαπφθξηζε αλάκεζα ζηνπο εβξατθήο θαηαγσγήο
ζπλζέηεο ηεο Ρσζίαο θαη, ζηα 1908, ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ηδξχζεθε ε Έλσζε ηεο
Δβξατθήο Λατθήο Μνπζηθήο897. ΢ε κεξηθά ρξφληα ηδξχζεθαλ παξαξηήκαηα θαη ζε άιιεο
πφιεηο898. Ο ζθνπφο ηεο Έλσζεο ήηαλ ε δεκηνπξγία κηαο «κπζηηθήο» εβξατθήο ΢ρνιήο
΢χλζεζεο. Γηα ηα 10 ρξφληα ηεο χπαξμεο ηνπο, σο ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε, ηα κέιε
ηεο Έλσζεο ζπγθέληξσζαλ πιεζψξα απφ εβξατθά δεκνηηθά ηξαγνχδηα,
ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη ηα ζξεζθεπηηθά θαη ηα θαζεκεξηλά άζκαηα, απφ πνιιέο πεξηνρέο
ηεο Ρσζίαο. Ζ Έλσζε εμέδηδε ηηο πξνζαξκνγέο ησλ ηξαγνπδηψλ απηψλ. Αλάκεζα ζηνπο
ζπλζέηεο πνπ έιαβαλ κέξνο ζηελ Έλσζε ήηαλ ν Η. Γηνπ. Αρξφλ899, ν Μ.Φ. Γθλέζηλ, ν Α.Α.
Κξέηλ900, ν Μ.Α. Μίιλεξ, ν ΢.Β. Ρνδφθζθη, ν Λ.΢. ΢ακίλζθη901, ν Λ. Πνχιβεξ902, ν Φ.
Μπινχκελθειλη, ΢. ΢ηέηλκπεξγθ θ.ά.. Δβξατθά ζέκαηα, γεκάηα κε ηε ραξαθηεξηζηηθή ηνπο
έληνλε εθθξαζηηθφηεηα θαη ιπξηθφηεηα κε πέλζηκν ραξαθηήξα, ρξεζηκνπνίεζαλ ζηα έξγα
ηνπο νη Μ. Γθλέζηλ, Α. Βέπξηθ, Α. Κξέηλ, Γθ. Γθάκπνπξγθ903, Μ. Βάηλκπεξγθ, Πξνθφθηεθ
θαη ΢νζηαθφβηηο θαη άιινη επξσπαίνη ζπλζέηεο904. Δθηφο απφ ηνπο Βέπξηθ θαη Μίιλεξ905,
ππήξραλ θαη άιινη εβξατθήο θαηαγσγήο καζεηέο ηνπ Καιαθάηε: ν ΢έηληλ, ν Εέιηζεξ, ν
Ficher θ.ά., νη νπνίνη επίζεο ρξεζηκνπνηήζαλ εβξατθά ζέκαηα ζηα έξγα ηνπο. Γηα ηνλ Β.
Καιαθάηε, σο ηππηθφ εθπξφζσπν ηεο ζρνιήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ906, ν αληηζεκηηηζκφο

897
Βι. ηελ αλαθνίλσζε ηεο Galina Kopytova, «Nikolay Rimsky-Korsakov and the Beginning og the
St. Petersburg Jewish Composition School», International musicological conference «N. Rimsky-Korsakov
and his Heritage in Historical Perspective», 15/22-3-2010, Αγ. Πεηξνχπνιε. Οη πξψηνη ζπλζέηεο πνπ
ζπκκεηείραλ ζηελ Έλσζε ήηαλ νη Μ. Γλέζηλ, Α. Εηηνκίξζθη, Π. Λβφθ, Λ. ΢ακίλζθη, ΢. Ρνδφθζθη, Δ. ΢θιηάξ
(νη έμη απφ απηνχο ππήξμαλ καζεηέο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ). Αξγφηεξα πξνζζέηεθαλ σο κέιε θαη νη Η.
Αρξφλ, Η. Άηζκπεξγθ, Μ. Μίιλεξ, Γηνπ. Βέηζκπεξγθ, Λ. ΢ξέηρεξ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη θαη ζήκεξα ζηε
Ρσζία ζπλερίδνπλ λα ππάξρνπλ πνιινί κνπζηθνί, κνπζηθνιφγνη θαη εξεπλεηέο κε εβξατθή θαηαγσγή.
898
π.ρ. Παξάξηεκα ηεο Μφζραο (1913).
899
Αρξφλ (Achron): κνπζηθνί, αδέιθηα. Ησζήθ Γηνχιηεβηηο Αρξφλ (1886-1943): εβξατθήο θαηαγσγήο
βηνινλίζηαο (καζεηήο ηνπ Ανπεξ), ζπλζέηεο (Ληάληνθ) θαη κνπζηθφο ζπγγξαθέαο. Αζρνιήζεθε κε ηε
κεζνδνινγία ηνπ βηνιηνχ θαη απφ ην 1922 έδεζε ζην Βεξνιίλν θαη ζηηο ΖΠΑ. Ηζηληφξ Γηνχιηεβηηο Αρξφλ
(1892-1948): πηαλίζηαο (Γηεζίπνβα) θαη ζπλζέηεο (Ληάληνθ), κεηά ην 1922 κεηαλάζηεπζε ζηηο ΖΠΑ.
Αζρνιήζεθε κε κνπζηθή δσκαηίνπ θαη έθαλε ζπλαπιίεο κε ηνλ Υάηθεηο.
900
Αιεμάληξ Ακπξάκνβηηο Κξέηλ (1883-1951): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη κνπζηθνθξηηηθφο.
901
Λ.΢. ΢ακίλζθη (Saminski) (γελ. 1881): Ρψζνο ζπλζέηεο
902
Λεθ (Λέσ) Μηράηινβηηο Πνχιβεξ (Pul‟ver) (1883-1970): εβξατθήο θαηαγσγήο Ρψζνο ζπλζέηεο
(καζεηήο ηνπ Ληάληνθ), δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη βηνινλίζηαο (κέξνο ηνπ θνπαξηέηνπ «΢ηξαληηβάξηνπο»),
αζρνιήζεθε κε κνπζηθή ζεαηξηθψλ παξαζηάζεσλ (παξαπάλσ απφ 40).
903
Γθξηγθφξη (Γθέξκαλ) ΢εκηφλνβηηο Γθάκπνπξγθ (Gamburg/ Hamburg) (1900-1967): Ρψζνο
ζπλζέηεο (καζεηήο ηνπ Μηαζθφθζθη), δηεπζπληήο νξρήζηξαο (Σζεξέπληλ) θαη βηνινλίζηαο (κέξνο ηνπ
θνπαξηέηνπ «΢ηξαληηβάξηνπο»). Απφ ην 1931 ήηαλ ν δηεπζπληήο ηεο νξρήζηξαο ηνπ Τπνπξγείνπ
Κηλεκαηνγξάθνπ, δίδαζθε ζην Χδείν Μφζραο (κνπζηθή δσκαηίνπ), ζην Ηλζηηηνχην «Γθλέζηλ», ζην
Ηλζηηηνχην γηα ΢ηξαηησηηθνχο Γηεπζπληέο Οξρήζηξαο θ.ιπ.
904
Ζ επηξξνή απφ ηα είδε θαη ηηο ηνληθέο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο εβξατθήο κνπζηθήο ππάξρεη θαη ζε έξγα
ησλ ζπλζεηψλ F. Halévy, Μ. Bruch (1838-1920), Α. Schönberg (1874-1951), Μ. Ravel (1875-1937).
905
Δρεη γίλεη αλαθνξά γηα ηα δχν έξγα ηνπ Μ. Μίιλεξ, κε αθηέξσκα ζηνλ Β. Καιαθάηε (1914-1921).
βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 155.
906
Δπξχηεξα γλσζηφ είλαη ην γεγνλφο φηη ν γακπξφο (Μ. ΢ηέηλκπεξγθ) θαη ε λχθε (Γηνχιηα
Βέηζκπεξγθ) ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (θαη νη δχν ππήξμαλ θαη καζεηέο ηνπ) είραλ εβξατθή θαηαγσγή.

291
 292

ήηαλ μέλνο. Γηα πνιινχο άιινπο καζεηέο ηνπ άιισζηε, κφλν ππνπηεπφκαζηε φηη είραλ
εβξατθή θαηαγσγή907.
Ζ βαζηθή ηδενινγία ηεο Έλσζεο ήηαλ λα εμεηαζηεί ε εβξατθή δεκνηηθή κνπζηθή, λα
αμηνινγεζεί σο κνπζηθφο ζεζαπξφο κε έλα επξχηεξν επξσπατθφ ραξαθηήξα θαη λα
εθηηκεζεί ε αμία ηεο ιατθήο κνπζηθήο ησλ Δβξαίσλ απφ ηελ Δπξψπε. Ζ ηδενινγία απηή
αληηθαηνπηξίζηεθε θαη ζε άιια θξάηε. Δίλαη πνιχ πηζαλφ λα είρε επηξξνή θαη ζηε ρξήζε
εβξατθψλ ζεκάησλ, ηα νπνία ππάξρνπλ ζηε δεκηνπξγία ησλ Ernst Bloch (1880-1959)908,
G. Schalit θαη Μario Castelnuovo-Tedesco (1895-1968)909 θαη έδσζε κεγάιε ψζεζε ζηελ
πεξαηηέξσ έξεπλα ζηνλ ηνκέα ηεο εβξατθήο κνπζηθήο. θ.ά. Αλάκεζα ζηνπο κνπζηθνιφγνπο
πνπ εξγάδνληαη ζην αληηθείκελν, απφ ηνπο νπνίνπο πην γλσζηνί είλαη ν Α.Ε. Ηληειζφλ,
Robert Lachmann (1892-1939)910, ΢.Β. Ρνδφθζθη, Δ. Βέξλεξ, Λ. ΢ακπαλέγηεθ911,
Evreyskaya natsional‟naya shkola v muzïke (Δβξατθή εζληθή ζρνιή ζηε κνπζηθή, Μφζρα,
1924). Μεξηθνί απφ ηνπο ζπλζέηεο εβξατθήο θαηαγσγήο αξγφηεξα κεηαλάζηεπζαλ ζηελ
Παιαηζηίλε θαη ζηηο ΖΠΑ θαη έπαημαλ ζπνπδαίν ξφιν ζηελ αλάπηπμε ηεο εβξατθήο ιατθήο
κνπζηθήο, ε νπνία είλαη θαλεξή ζηα έξγα δεκνθηιψλ ζπλζεηψλ απφ ηα θξάηε απηά, φπσο
ν Α.U. Binder, o Leonard Bernstein, ν Aaron Copland, o Bern Haim, o Julius Hayes, o
Gresham Efros, o Izador Fried, o Frederick Jacoby, o Lazar Vainer.
΢πλεηζθνξά ζηελ εβξατθή κνπζηθή είρε θαη ν ίδηνο ν Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. ΢ηε «΢ρνιή
Κφξζαθνθ» δελ ππήξρε ζέζε γηα ηνλ αληηζεκηηηζκφ. «Ο Γλέζηλ κνπ είπε πξηλ ηελ
Δπαλάζηαζε», αλαθέξεη ν ΢νζηαθφβηηο, «φηη ν πξσζππνπξγφο ΢ηνιχπηλ έζηεηιε έλα
εξσηεκαηνιφγην αλάθξηζεο ζην Κνλζεξβαηνπάξ, κε βαζηθφ ζθνπφ λα ελεκεξσζεί γηα ην
πφζνη Δβξαίνη καζεηέο θνηηνχζαλ εθεί. Ο Γθλέζηλ, Δβξαίνο θη απηφο, γεκάηνο
ελζνπζηαζκφ, κνπ κεηέθεξε ηελ απφθξηζε ηνπ Γθιαδνπλφθ: „δελ θξαηάκε ινγαξηαζκφ‟.
Δθείλα ήηαλ ηα ρξφληα ηεο θαηαδίσμεο. Σφηε νη Δβξαίνη ζεσξνχληαλ θαηαζηξνθηθνί θαη
είραλ απζηεξά πεξηνξηζκέλα δηθαηψκαηα. Γελ ηνπο επηηξέπνληαλ λα κπαίλνπλ ζε ηδξχκαηα
γηα αλψηαηε κφξθσζε. Μηα δπλακηθή (ή θαη πξνθιεηηθή) απφθξηζε ζαλ θη απηή, ζα
κπνξνχζε λα δεκηνπξγήζεη πξνβιήκαηα ζην Γθιαδνπλφθ. ΋κσο εθείλνο δε θνβφηαλ. Ο
αληηζεκηηηζκφο ήηαλ νπζηαζηηθά μέλνο γηα απηφλ. Αθνινπζνχζε ηελ παξάδνζε ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ…».
Απφ ηνπο ζπλζέηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο, ν Β. Ενινηαξηφθ επίζεο έθαλε
θαηαγξαθέο εβξατθψλ ιατθψλ ηξαγνπδηψλ. ΢ηηο Αλακλήζεηο ηνπ (1957) αλαθέξεη φηη ήηαλ
θαιεζκέλνο ζε εβξατθφ γάκν, φπνπ θαη θαηέγξαςε ηα ηξαγνχδηα. Απφ ηα έξγα ηνπ,
εβξατθά ζέκαηα ππάξρνπλ ζηελ Δβξατθή ξαςσδία/Rhapsodie hébraïque, έξγν 7 θ.ά.
Δπαηλεηηθφ γηα ην ζπλζέηε κπνξεί λα ζεσξεζεί θαη ην γεγνλφο φηη, κεηά απφ κία ζπλαπιία
κε δηθά ηνπ έξγα, ηνλ ξψηεζαλ εάλ ν ίδηνο είλαη Δβξαίνο, επεηδή «ηέηνηα κνπζηθή κφλν
έλαο Δβξαίνο κπνξεί λα ζπλζέζεη».
Ο ΢. Πξνθφθηεθ ζπλέζεζε ηελ Δηζαγσγή πάλσ ζε εβξατθά ζέκαηα/Overture on
Hebrew Themes, γηα θιαξηλέην, θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν, έξγν 34 (1919)912. Σν έξγν

907
Π.ρ. νη δηεπζπληέο νξρήζηξαο Ηιηά Μνχζηλ θαη Σεπιίηζθη επίζεο είραλ εβξατθή θαηαγσγή (ην
δήισζαλ επίζεκα). Ο Νίθνιαο ΢ινλίκζθη είρε πνισλν-εβξατθή θαηαγσγή, αιιά βαπηίζηεθε Ρψζνο
νξζφδνμνο. Γεληθά ζπλαληάκε πνιιέο άιιεο παξφκνηεο πεξηπηψζεηο.
908
Ernst Bloch (1880-1959): ειβεηηθήο θαηαγσγήο Ακεξηθάλνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. ΢ηα έξγα ηνπ
ρξεζηκνπνίεζε αξρατθέο θαη ζχγρξνλεο εβξατθέο κεισδίεο.
909
Μario Castelnuovo-Tedesco (1895-1968): Ηηαιφο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο, ν νπνίνο απφ ην 1939
έδεζε ζηηο ΖΠΑ.
910
Robert Lachmann (1892-1939): Γεξκαλφο κνπζηθνιφγνο. Απφ ην 1935 ήηαλ δηεπζπληήο ηνπ
Ηλζηηηνχηνπ γηα ηελ έξεπλα ηεο εβξατθήο κνπζηθήο ζηελ Ηεξνπζαιήκ.
911
βι. «The American Group of Russian Composers» ζην Leonid Sabaneyeff, Modern Russian
composers (Da Capo Press: New York, 19752: 226-228, 231-232).
912
Ζ πξεκηέξα ηνπ έξγνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 26-1-1920 Νέα Τφξθε, κε ην ζχλνιν «Zimro
Ensemble» θαη ηνλ ζπλζέηε ζην πηάλν.

292
 293

απηφ παξνπζηάζηεθε πξφζθαηα ζηελ Αζήλα, ζε ζπλαπιία πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 11-
1-2005, ζε αίζνπζα ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Γθαίηε θαη ζην πιαίζην ηνπ Φεζηηβάι Μνπζηθήο
Γσκαηίνπ «Μνπζηθέο ηνπ Μεζνπνιέκνπ», απφ ηα Μνπζηθά ζχλνια ηεο Κξαηηθήο
Οξρήζηξαο Αζελψλ. Σν 1955 ν ΢νζηαθφβηηο παξνπζίαζε ην Φσλεηηθό θύθιν από ηελ
Δβξατθή Λατθή Πνίεζε· ζε κηα ρψξα, φπνπ κφιηο είρε εθδεισζεί έληνλνο θαη γεκάηνο
πάζνο αληηζεκηηηζκφο, έλαο δηαθεθξηκέλνο ζπλζέηεο είρε ηνικήζεη λα παξνπζηάζεη
δεκφζηα κηα δνπιεηά πνπ αλαθεξφηαλ ζηνπο Δβξαίνπο κε ζπκπάζεηα.

293
 294

7.2. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ
1. Μαζεηεο ηνπ Β. Καιαθαηε ζην Χδεην Αγηαο Πεηξνππνιεο (Μεηάθξαζε
απφ ηελ Απηνβηνγξαθία ηνπ ζπλζέηε, 2ε θαη 3ε ζει.).
2. Αξρείν Καιαθάηε: Λίζηα καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε, ηελ νπνία
ζπκπιήξσζε ν γηνο ηνπ ζπλζέηε Aλαηφιη Β. Kαιαθάηεο (γελ. 1911).
3. Μαζεηεο ηνπ Βαζηιε Καιαθαηε ζην Χδεην Αγ. Πεηξνππνιεο. Ολνκαζηηθή/
Αιθαβεηηθή Καηάζηαζε.
4. Έξγα καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε απφ ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, κε
αθηέξσκα ζηνλ Καιαθάηε (1901-1936).

1. ΜΑΘΖΣΔ΢ ΣΟΤ Β. ΚΑΛΑΦΑΣΖ ΢ΣΟ ΩΓΔΗΟ ΑΓ. ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ΢

(ΜΔΣΑΦΡΑ΢Ζ)
αξ. ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΜΑΘΖΜΑΣΑ
ΠΟΤ ΢ΠΟΤΓΑ΢Δ
ΜΔ ΣΟΝ Β.
ΚΑΛΑΦΑΣΖ
1. Αθίκνθ (Akimov) Π.Β. πξώελ πθεγεηήο ζηα αξκνλία, αληίζηημε,
κνπζηθνζεσξεηηθά θνύγθα
καζήκαηα ζην Χδείν Αγ.
Πεηξνύπνιεο
2. Γηνύληηλ (Yudin) Μ.Α. αξκνλία, αληίζηημε,
θνύγθα
3. Μπξάδληθνθ (Brazhnikov) πηαλίζηαο, ζπλζέηεο πιήξεο ζεηξά
καζεκάησλ
4. Μπηθ (Bik) Γθέξκαλ ζπλζέηεο, πηαλίζηαο αξκνλία, αληίζηημε,
θνύγθα
5. Βηλνγθξάληνβα (Vinogradova) ζπλζέηξηα, πηαλίζηξηα θνύγθα αξκνλία,
Β. αληίζηημε
6. Μπνγθαηηξηόθ, ΢. ζπλζέηεο, θαζεγεηήο αξκνλία, αληίζηημε
(Bogatiriov) (Υάξθνβν)
7. Γθιαληθόβζθη, Α.Π. ζπλζέηεο, παηδαγσγόο πιήξεο ζεηξά
(Gladkovski) καζεκάησλ
8. Εαηεπιίλζθη, ΢.Α. ζπλζέηεο πιήξεο ζεηξά
(Zateplinski) καζεκάησλ
9. Ηβάλνθ Αδάξη Ηβ. ζπλζέηεο, παηδαγσγόο πιήξεο ζεηξά
(Ivanov) καζεκάησλ
10. Ηβάλνθ, Πεηξ Πεηξνβηηο δηεπζπληήο νξρήζηξαο πιήξεο ζεηξά
(Ivanov P.P.) καζεκάησλ
11. Γθάνπθ Α.Β. δηεπζπληήο νξρήζηξαο αξκνλία, αληίζηημε
(Gaouk) (GAΣΟΒ)
12 Νηξαλίζληθνθ Α.Β. (GAΣΟΒ) αξκνλία, αληίζηημε,
(Dranishnikov) θνύγθα
13. Γέιηζηλ ΢.Β. ζπλζέηεο, δηεπζπληήο G.
(El‟tsin) νξρήζηξαο
14 Κέληξνβα Α.Η. Τθεγεηήο ζην Χδείν Αγ. αξκνλία, αληίζηημε,
(Kedrova) Πεηξνύπνιεο θνύγθα
15. Κιόηζθνθ Π.Β. ζπλζέηεο, δηεπζπληήο αξκνλία, αληίζηημε,
(Klotchkov) νξρήζηξαο θνύγθα

294
 295

αξ. ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ ΜΑΘΖΜΑΣΑ ΠΟΤ

΢ΠΟΤΓΑ΢ΑΝ ΜΔ
ΣΟΝ ΚΑΛΑΦΑΣΖ
16. Κνπιεκπηάθηλ (Kulebyakin) Καζεγεηήο καζεκαηηθώλ πιήξεο ζεηξά
καζεκάησλ
18 Morozov Dmitri ζπλζέηεο πιήξεο ζεηξά
Vital‟evich (1882-1942) καζεκάησλ
19. Orlov Georgi Pavlovich ζπλζέηεο, Δπηζηεκνληθόο πιήξεο ζεηξά
(1900-1940) γξακκαηέαο ηνπ Μνπζηθνύ καζεκάησλ
Σκήκαηνο (Muzsektsiya)
20 Melikyan Romanos ζπλζέηεο, θαζεγεηήο
(1883-1935) Θεσξίαο ηεο ζύλζεζεο
(Δξεβάλ)
21 Prussak E.V. ζπλζέηεο αξκνλία,
αληίζηημε, θνύγθα
22. Stravinsky Igor ζπλζέηεο (Παξίζη) αξκνλία,
Fiodorovich (1882-1971) αληίζηημε
23. Pirozhkov ζπλζέηεο πιήξεο ζεηξά
καζεκάησλ
24. Ter- Ovanesian δηεπζπληήο ρνξσδίαο αξκνλία,
Aram (1886-1970) (Αξκ. θαη Φινη) αληίζηημε
25. Ter- Gevondyan ζπλζέηεο αξκνλία,
Anushavan (1887-1961) αληίζηημε
26. Heino Eller (1887-1970). ζπλζέηεο (Δζζνλία) πιήξεο ζεηξά
καζεκάησλ
27. Yakovlev Ν.Η. ζπλζέηεο θαη πιήξεο ζεηξά
παηδαγσγόο καζεκάησλ
28. Nel‟govskaia Δ.V. ζπλζέηεο θαη πιήξεο ζεηξά
παηδαγσγόο καζεκάησλ
29. Teplitski Leopold δηεπζπληήο πιήξεο ζεηξά
Yakovlevich (1890-1965) νξρήζηξαο καζεκάησλ
30. Slutski δηεπζπληήο αξκνλία,
νξρήζηξαο (΢ηβεξία) αληίζηημε
31. Pruzhan S.Μ. δηεπζπληήο αξκνλία,
νξρήζηξαο αληίζηημε
32. Mil‟ner Mikhail ζπλζέηεο αξκνλία,
Arnol‟dovich (1886-1953) αληίζηημε
33. Barkhudarian Sarkis ζπλζέηεο
(1887-1972)
34. Kurgansky Α. ζπλζέηεο, πιήξεο ζεηξά
θαγθνηήζηαο καζεκάησλ
35. Peskov ζπλζέηεο, δηεπζπληήο πιήξεο ζεηξά
νξρήζηξαο, πηαλίζηαο καζεκάησλ

36. Ladnov δηεπζπληήο πιήξεο ζεηξά

νξρήζηξαο, πηαλίζηαο καζεκάησλ

295
 296

Β. Καιαθάηεο, «Πξόζσπα, ηα νπνία ζπνύδαζαλ κε κέλα 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ»

(κεηάθξαζε).

1. Braudo Isai (Isaia) Aleksandrovivh (1896-1970).

2. Yudina Maria Veniaminovna (1899-1970).
3. Kushnariov Hristofor Stepanovich (1890-1960).
4. Shcherbachyov Vladimir Vladimirovich (1889-1952).
5. Bogdanov- Berezovsky Valerian Mikhailovivh (1903-1971).
6. Frize Vladimir (1912-1941).
7. Deshevov Vladimir Mikhaylovivh (1889-1955).
8. Nekrasov Yuri.
9. Zapol‟sky Vitaly Vasil‟evich (1903).
10. Lyubarsky Ν.
11. Tagrin Nikolay Spiridonovich (1907-1981).
12. Beletsky Val.
13. Teplitsky Leopold Yakovlevich (1890-1965).
14. Stepanian Haro Levoni (1897- 1966) (GROVE‟S, 24: 356).
15. Κress.
16. Sher Veniamin Iosifovich (1900-1962).
17. Musin Ilya Aleksandrovich ( 1903-1999).
18. Shkol‟nikov.
19. Polferov Yakov Yakovlevich (1891-1966).
20. Rozanov Aleksander Semenovich (1910-1994).
21. Κenel‟ Aleksander Aleksandrovich (1898-1970).
22. Kasyanov Aleksander Aleksandrovich (1891-1982).

2. Αξρείν Καιαθάηε- Λίζηα καζεηώλ ηνπ Β. Καιαθάηε, ηελ νπνία ζπκπιήξσζε ν

γηνο ηνπ ζπλζέηε Aλαηόιη Β. Kαιαθάηεο (γελ. 1911), κεηάθξαζε.

1. S. Bogatïrev
2. H. Kushnarev
3. A. Stepanyan
4. I. Stravinsky
5. A. Ter- Gevondyan
6. H. Eller
7. M. Yudin
8. L. Collingwood
9. S. Prokofiev
10. B. Levenzon Berka Leybovich (Boris L‟vovich)913
11. A. Vasil‟iev
12. N. Kazanli914
13. S. Srebdol‟skiy
14. Dm. Morozov
15. N. A. Murav‟ev

913
Πξφθεηηαη γηα ιάζνο. Ο ζπγθεθξηκέλνο ζπλζέηεο (κάιινλ εβξατθήο θαηαγσγήο) ήηαλ καζεηήο ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ-1902-1908), απφθνηηνο 1909 θαη 1904 (Σνχκπα). ΢ην Αξρείν
Β. Καιαθάηε θπιάζζεηαη έξγν κε αθηέξσκα απφ ηνλ Λέβελδνλ ζηνλ Καιαθάηε, απφ ην 1914.
914
Πξφθεηηαη γηα ιάζνο. Ο ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο Νηθνιάη Ηβάλνβηηο Καδαλιί (1869-
1916) ήηαλ καζεηήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (Δλνξρήζηξσζε, Πξαθηηθή ζηε ΢χλζεζε- 1891-1894),
απφθνηηνο 1894.

296
 297

16. V. Verderevsky
17. D. Volkov
18. P. Dragomirov
19. N. Tsïbul‟sky
20. P. Saburov
21. L. Sverchkova
22. S. Taskin
23. K. Kreek
24. K. Slonimsky / Nicolas Slonimsky
25. S. Soloviev
26. A. Gauk
27. V. Sher
28. B. Anisimov
29. M. Brazhnikov
30. P.P. Ivanov
31. S. Solovyev
32. V. Serdechkov
33. I. Admoni
34. I. Musin
35. Mikhail Ivanovivh Chulaki (1908-1989)
36. Kasyanov
37. E. Mravinsky
38. Eliasberg

3. ΜΑΘΖΣΔ΢ ΣΟΤ ΒΑ΢ΗΛΖ ΚΑΛΑΦΑΣΖ ΢ΣΟ ΧΓΔΗΟ ΑΓ. ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ΢

Ολνκαζηηθή θαηάζηαζε
΢πληνκνγξαθίεο
+ : Έξγν κε αθηέξσκα ζην Αξρείν Β. Καιαθάηε, Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο.
Πξ.: πξφγξακκα.
Μ. : καξηπξία.
Α.: αιιεινγξαθία
1-2 : Φνηηεηέο, νη νπνίνη πέξαζαλ κε ηνλ Καιαθάηε 1-2 ζεσξεηηθά καζήκαηα ηεο
Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο (Αξκνλία, Αληίζηημε, Φνχγθα).
Α.Κ. : Αλαηφιη Καιαθάηεο

1. Adamovich
2. Adler
3. Admoni (πξαγκαηηθφ επψλπκν Krasnïy) Joggan Grigor‟yevitch (17-7-1906 – 5-9-
1979): Ρψζνο ζπλζέηεο (ζπλδέζεθε κε ην Καδαθζηάλ). ΢ην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο ζπνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο θαη ππήξμε καζεηήο ηνπ Μ.
΢ηέηλκπεξγθ. ΢πλέζεζε φπεξεο, κπαιέηα, θνλζέξηα γηα πηάλν θαη νξρήζηξα, επίζεο
κνπζηθή γηα ην ζέαηξν θαη ηνλ θηλεκαηνγξάθν. (Bol‟shoy Entsikopedicheskiy
slovar‟, 1998: 18)
4. Akimov P. V.: ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη θαζεγεηήο ζηα κνπζηθνζεσξεηηθά
καζήκαηα ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία,
Αληίζηημε θαη Φνχγθα.

297
 298

5. Alpers Vera Vladimirovna (1892-1982): Ρσζίδα θαζεγήηξηα πηάλνπ ζην Χδείν

ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο915. ΢πνχδαζε πηζαλφηαηα Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο ή
κνπζηθνζεσξεηηθά καζήκαηα κε ηνλ Καιαθάηε. (Μ)916.
6. Anisimov Boris Ivanovich (27-7-1907 – 1976): ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο,
ηξνκπνλίζηαο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο Σξνκπνληνχ (1930). Παξάιιεια
ζπνχδαζε θαη ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε. (Muzïkal‟naya entsklopediya, 1982 i:
662).
7. Asaf‟yev Boris Vladimirovich [Glebov Igor‟] (1884-1949): Ρψζνο
κνπζηθνιφγνο, ζεσξεηηθφο, ζπλζέηεο, κνπζηθνθξηηηθφο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
΢πνχδαζε ΢νιθέδ θαη Αξκνλία (ηδηαίηεξα καζήκαηα, καξηπξία 1904) θαη κεηά ηελ
εγγξαθή ηνπ ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο ζπλέρηζε ζηελ Σάμε Θεσξίαο ηεο
΢χλζεζεο ηνπ Καιαθάηε (Μ.). (Grove‟s, 2001 ii: 95-101).
8. Bagdasarian Eduard Ivanovich (γελ. 1922): Αξκέληνο ζπλζέηεο (A.K.).
(Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998: 48).
9. +Barkhudarian Sarkis [Sergey Vasil‟yevich] (26-8 [8-9] 1887 Σηθιίδα Γεσξγίαο
– 29-10-1972 Σηθιίδα Γεσξγίαο): Γεσξγηαλφο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. ΢πνχδαζε
΢χλζεζε κε ηνπο Καιαθάηε, ΢ηέηλκπεξγθ θαη Βίηνι (1910-15). (Grove‟s, 2001 ii:
735).
10. Beletsky Val.: Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο
Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο.
11. Bik (Bick) German: Ρψζνο ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο. ΢πνχδαζε Αξκνλία,
Αληίζηημε θαη Φνχγθα.
12. Bogatïryov (Bogatyryov, Buhguhtiryoff) Semyon Semyonovich (3-2-1890
Υα΄ξθνβν – 31-12-1960 Μόζρα): ζπλζέηεο, ζεσξεηηθφο, κνπζηθνιφγνο θαη
δάζθαινο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Βίηνι θαη Καιαθάηε (Αξκνλία, Αληίζηημε)
θαη Δλνξρήζηξσζε κε ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ (1912-1915). Απφθνηηνο ηνπ 1916
(΢χλζεζε κε ηνλ Βίηνι). (Grove‟s, 2001 iii: 95-101).
13. Bogdanov-Berezovsky Valerian Mikhaylovich (17-7-1903 ΢ηαξνδίιθα – 13-5-
1971 Μόζρα): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο, ζπλζέηεο, κνπζηθνθξηηηθφο, κνπζηθφο
παξάγνληαο θαη δάζθαινο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Shteinberg θαη
Shcherbachov (1919-27). Με ηνλ Καιαθάηε πέξαζε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ
θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο. (Grove‟s, 2001 iii: 789-790).
14. Bohemyan/ Bohemian Levon (Bogemyan Lev Ivanovich) (17-9-1887 – 18-3-
1939): Αξκέληνο- Ακεξηθάλνο ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο. ΢πνχδαζε ζην Χδείν
Πεηξνχπνιεο κε ηνπο Άλλα Γηεζίπνβα θαη Αλαηφιη Ρνζηφθζθη (πηάλν), Β.
Καιαθάηε (κνπζηθή ζεσξία, αξκνλία, ελνξρήζηξσζε, ζχλζεζε) θαη Ν. Σζεξεπλίλ
(δηεχζπλζε νξρήζηξαο), ζην δηάζηεκα (1908- 1913). (βι.
http://wikizap.mobi/enuncyclopedia/Levon_Bohemyan).
15. +Branibor N. (;;) (Ν. von Branderburg): Ρψζνο ζπλζέηεο (έξγν κε αθηέξσκα
ζηνλ Καιαθάηε, ΔΔΜ, Αξρείν Καιαθάηε).
16. Braudo Isay (Ζζαΐαο) Aleksandrovich (8-7/16(28)-7-1896/1887 Μπνγηάξθα
Κίεβν – 11-3-1970 Λέληλγθξαλη): Ρψζνο νξγαλίζηαο, εβξατθήο θαηαγσγήο
(απφθνηηνο ηνπ 1923), πηαλίζηαο, κνπζηθνιφγνο θαη δάζθαινο Οξγάλνπ ζην Χδείν
ηνπ Λέληλγθξαλη, απφ ην 1923 (θαζεγεηήο απφ 1935). Με ηνλ Καιαθάηε

915
Ζ Βέξα Αιπεξο δίδαζθε πηάλν ζην ΢νινκψλ Βνιθφθ (πξνθέξεηαη ζσζηά Βφιθνθ), ν νπνίνο
επηκειήζεθε ηηο Μαξηπξίεο ηνπ Νη. ΢νζηαθφβηηο.
916
Φσηνγξαθία κε αθηέξσκα ζηνλ Καιαθάηε (ν Γθιαδνπλφθ, ν Καιαθάηεο θαη νη πέληε καζήηξηεο
ζην Χδείν Αγ. Πεηξνχπνιεο). ΢ηελ Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ,
θπιάζζνληαη ηα ηέζζεξα εκεξνιφγηα (1910-1916) ηεο Βέξα Άιπεξο, «F. 1201, Alpersï, No 78 – Καιαθάηε
Β.Π. – Άιπεξο Βέξα Βιαληηκίξνβλα. Ζκεξνιφγηα. 1905-1910. Αγ. Πεηξνχπνιε, Παχινβζθ».

298
 299

ζπνχδαζε Aξκνλία ην 1922 (παξάιιεια ζπνχδαζε θαη Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο).

(Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998: 81)
17. Brazhnikov Maksim Viktorovich (1904-1973): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο,
παιαηνγξάθνο. Ο ζεκειησηήο ησλ κεζαησληθψλ κνπζηθψλ ζπνπδψλ ζηε ζχγρξνλε
Ρσζία. Δπίζεο, πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο. Απφθνηηνο ηνπ 1927/28, ζπνχδαζε
΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ).(Grove‟s,2001 iv: 267-268).
18. Chulaki Mikhail Ivanovich (16/19-11-1908 ΢πκθεξνύπνιε – 30-1-1989
Μόζρα)917: Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο, απφθνηηνο ηνπ
1931 (Β. ΢ηεξκπαηζηφθ) . Ο ίδηνο δελ αλαθέξεη ζηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ λα
ζπνχδαζε κε ηνλ Β. Καιαθάηε (Α.Κ.). (Grove‟s, 2001 v: 821).
19. +Collingwood Laurence (14-3-1887 – 19-12-1982 Λνλδίλν): Άγγινο δηεπζπληήο
νξρήζηξαο, πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε Φνχγθα. (Grove‟s, 1980 ii: 377-78).
20. Danilov (Drapman) Aleksandr Nikolayevich (20-10/1-11-1888 Temryuk,
Kuban – 9/1962 Feodosia): Ρψζνο ζπλζέηεο. Απφθνηηνο ηνπ Κφξλνπ (1912), ελψ
παξάιιεια ζπνχδαζε Θεσξία ΢χλζεζεο κε ηνλ Καιαθάηε (1909-1912).
(Muzïkal‟naya entsklopediya, 1973 i: 200).
21. Deshevov [Dishivoff] Vladimir Mikhaylovich (30-1/11-2-1889 Αγ. Πεηξνύπνιε
– 27-10-1955 Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο, δάζθαινο θαη δηεπζπληήο
νξρήζηξαο. Αλήθε ζην θίλεκα ηεο πξσηνπνξίαο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟20. ΢πνχδαζε
Πηάλν (Βίλθιεξ θαη Νηθνιάγηεθ) θαη ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε Αξκνλία κε ηνλ
Ληάληνθ, Αληίζηημε θαη Φνχγθα κε ηνλ Νηθνιάγηεθ, Δλνξρήζηξσζε κε ηνλ
΢ηέηλκπεξγθ θαη Μνπζηθέο θφξκεο κε ηνλ Βίηνι ζην δηάζηεκα 1908-1914.
Γνχιεςε ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη, ζην δηάζηεκα 1941-45 θαη έγξαθε
κνπζηθή γηα ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο θαη γηα ξάδην-παξαζηάζεηο ζεάηξνπ. (Grove‟s,
2001 vii: 238).
22. Dragomirov P.
23. Dranishnikov Vladimir Aleksandrovich (29-5/19-6-1893 Αγ. Πεηξνύπνιε – 16-
11/6-2-1938/39 Κίεβν): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο.
Απφθνηηνο Πηάλνπ θαη ΢χλζεζεο (Ληάληνθ, ΢ηέηλκπεξγθ, Βίηνι, Καιαθάηεο –
GAΣΟΒ- Αξκνλία, Αληίζηημε, Φνχγθα). (Muzïkal‟naya entsklopediya, 1974ii: 301-
302).
24. Drozsdov V.: Ρψζνο ζπλζέηεο. Φπιάζζεηαη ε ζπζηαηηθή επηζηνιή ηνπ Β.
Καιαθάηε, 1917, (Μ.).
25. Druskin Mikhail Semyonovich (14-1-1905 Κίεβν – 20-4-1991 Αγ.
Πεηξνύπνιε): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο θαη δάζθαινο. Έρνπκε ηε καξηπξία ηνπ φηη ην
1923 έθαλε πξνεηνηκαζία κε ηνλ Καιαθάηε γηα ηηο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ηνπ
Χδείνπ (Θεσξεηηθά καζήκαηα θαη ΢χλζεζε), αιιά δελ έγηλε απνδεθηφο εθεί θαη
ζπνχδαζε Μνπζηθνινγία, (Μ.). (Grove‟s, 2001 vii: 618-620).
26. Eglit- Yatsïnν: Ρψζνο θαζεγεηήο καζεκαηηθήο (απφ 1924) θαη εξαζηηέρλεο
ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε ζηε δεθαεηία ηνπ ‟20 θαη έκεηλε ζην ζπίηη ηνπ Β.
Καιαθάηε, καδί κε ηα παηδηά ηνπ (Μ.).
27. Eliasberg Karl Il‟ich (1907 – 1978)918: Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, απφ ην
1932 δηεχζπλε ηε Μεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ Ραδηφθσλνπ ηνπ Λέληλγθξαλη
(Α.Κ.). Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟ (1998: 653).

917
βι. ζει. 200, ππ. 663.
918
Ο Κ.Η. Διηάζκπεξγθ δηεχζπλε ηελ πξψηε εθηέιεζε ηεο Έβδνκεο ζπκθσλίαο ηνπ ΢νζηαθφβηηο, ην
1942. Οη Διηάζκπεξγθ θαη Ενπθφθ ζπκκεηείραλ σο εθηειεζηέο ζε έξγν ηνπ Sergey V. El‟tsin (1897-1970),
ζην πξφγξακκα ηεο Σάμεο ηεο ΢χλζεζεο ηνπ Καιαθάηε, 1927-28. Ο Αλαηφιη Καιαθάηεο θαηαηάζζεη ηνλ
Διηάζκπεξγθ ζηνπο καζεηέο ηνπ παηέξα ηνπ.

299
 300

28. Eller Heino (7-3-1887 Tartu – 16-6-1970 Tallin): Δζζνλφο ζπλζέηεο θαη
δάζθαινο. Απφθνηηνο ηνπ 1920, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (πιήξεο
ζεηξά καζεκάησλ), (Μ.). (Grove‟s, 2001 viii: 146).
29. Elison (Ellison).
30. El‟tsin Sergey Vital‟yevich (22-4-1897 – 1970): Ρψζνο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο (ηεο φπεξαο) θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο Πηάλνπ (1919) θαη ΢χλζεζεο
(1923, ΢ηέηλκπεξγθ θαη Καιαθάηεο). Γηεχζπλζε νξρήζηξαο ζπνχδαζε κε ηνλ
Κνχπεξ. (Muzïkal‟naya entsklopediya, 1974 ii: 370, Bol‟shoy Entsikopedicheskiy
slovar‟, 1998: 190)
31. Δneri Irena (Chegodaeva-Goryainova): ζπνχδαζε Θεσξεηηθά καζήκαηα κε ηνλ
Β. Καιαθάηε (1907-08).
32. Fel‟d
33. Ficher Jacobo (14-11-1896 – 1978 Μπνπέλνο Άηξεο): Ρσζηθήο θαηαγσγήο
(κάιινλ Οπθξαλν-εβξαίνο) Αξγεληηλφο ζπλζέηεο, δάζθαινο, δηεπζπληήο
νξρήζηξαο θαη βηνινλίζηαο. Απφθνηηνο Βηνιηνχ 1917 (Λ. Άνπεξ), ζπνχδαζε
΢χλζεζε ζην δηάζηεκα 1912-1917 κε ηνλ Β. Καιαθάηε θαη Αξκνλία, Αληίζηημε,
Φνχγθα, ΢χλζεζε, Δλνξρήζηξσζε θαη Γηεχζπλζε Οξρήζηξαο κε ηνπο Μ.
΢ηέηλκπεξγθ, Ν. Σζεξεπλίλ θαη Ν. ΢νθνιφθ. Σν 1923 κεηαλάζηεπζε ζην Μπνπέλνο
Άηξεο. Ήηαλ έλαο απφ ηνπο ηδξπηέο ηεο νκάδαο «Grupo Renovación de Musica».
Γίδαμε ΢χλζεζε ζην Δζληθφ Χδείν ηνπ Μπνπέλνο Άηξεο (απφ ην 1956) θαη ζε άιια
αλψηαηα ηδξχκαηα ηεο Αξγεληηλήο, φπνπ δεκηνχξγεζε δηθή ηνπ ΢ρνιή ζχλζεζεο.
(Grove‟s, 2001viii: 756-66, “Ficher Jacobo”, Grove‟s, 2001 i: 874, “Argentina”),
34. Frize Vladimir (1912-1941, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β΄ ΠΠ, θνληά ζην
Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (έρνπκε
πξφγξακκα 1927-28) θαη πέξαζε καδί ηνπ 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο
Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο. (Πξ.)
35. Fyurtenberg.
36. Gajibekov (Hajibekov, Hajibeyov, Khadzhibekov) Uzeir Abdul Gusein ogly
[Üzeir Hacibəyov, ζηε γιψζζα ηνπ Αδεξκπατηδάλ] (18-9-1885 Agdjabedi – 23-11-
1948 Μπαθνχ): Αδεξκπατηδαλφο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (1912-1913) (Μ.). Grove‟s, 2001 viii: 765-
66).
37. Gasanov [Gasanuhff, Hasanov] Gotfrid Aliyevich (18-4/1-5-1900 Νηεξκπέλη –
28-5-1965 Μόζρα): εζληθφο ζπλζέηεο ηνπ Νηαγθεζηάλ. Απφθνηηνο ηνπ 1926,
ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε. (Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998:
128).
38. Gauk Aleksandr Vasil‟yevich (3/15-8-1893 Οδεζζόο - 30-3-1963 Μόζρα):
Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, δάζθαινο θαη ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε Αξκνλία θαη
Αληίζηημε (GAΣΟΒ) (απφθνηηνο ηνπ 1917) (Μ.). (Grove‟s, 2001 ix: 21-25).
39. Geller.
40. +Gladkovsky Arseny Pavlovich (5/21-5-1894 Αγ. Πεηξνύπνιε – 31-7-1945
Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο ηνπ 1924, ζπνχδαζε
΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ). Γίδαμε ζε εθπαηδεπηηθά
ηδξχκαηα ηνπ Λέληλγθξαλη θαη αλάκεζα ζηνπο καζεηέο ηνπ ήηαλ νη D. Frenkel θαη
N. Kogan. (Grove‟s, 2001 ix: 919-20, Muzïkal‟naya entsklopediya, 1973 i: 991).
41. Golubentsev [Guhlubyentsiff] Aleksandr Aseksandrovich (γηα ηε γέλλεζή ηνπ
ππάξρνπλ ηξεηο εθδνρέο: α) 18/30-8-1891 β) 25-12-1899 γ) 20-1/1-2-1899
Καινχγθα – 10-4-1979): Ρψζνο ζπλζέηεο, απφθνηηνο ηνπ 1922. ΢πνχδαζε
΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε θαη Δλνξρήζηξσζε κε ηνλ Γθιαδνπλφθ. Αζρνιήζεθε
κε ηε κνπζηθή ηνπ ζεάηξνπ, ζπλδέζεθε κε ηε Μφζρα, δίδαμε ζην Σκήκα

300
 301

ζθελνζεζίαο GITIS (Μνπζηθή γξακκαηνινγία θαη Μνπζηθή ζεαηξηθψλ

παξαζηάζεσλ), δηεχζπλε ην ΢ηνχληην ΋πεξαο θαη Θεάηξνπ ηνπ VTsSPS, ππήξμε
δηεπζπληήο ζεάηξσλ ζηε Μφζρα θαη Τπεχζπλνο ηνπ Σκήκαηνο Πξνπαγάλδαο ηνπ
Μνπζηθνχ Απνζέκαηνο ηεο πξψελ Δ΢΢Γ (1951-52). (Muzïkal‟naya entsklopediya,
1973 i: 1043, Ζν, Feofanov, Biographical Dictionary of Russian/ Soviet
Composers, 1989: 185).
42. Gorokhova Maria Vladimirovna919: Ρσζίδα πηαλίζηξηα, ζπνχδαζε ην 1901 κε
ηνλ Β. Καιαθάηε (Μ., Α.).
43. Gurevich.
44. Iel‟govskaya
45. Ivanov Azary Ivanovich (γελ. 1895 Καδάλ): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο.
Απφθνηηνο ΢χλζεζεο ηνπ 1928 κε ηνλ Β. Καιαθάηε (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ).
΢πνχδαζε θάπνηα καζήκαηα θαη κε ηνλ Μ ΢ηέηλκπεξγθ. ΢πλέγξαςε κεζνδνινγηθά
βηβιία γηα ηελ εθηέιεζε ζην αθνξληεφλ. (Sovetskie kompozitorï i muzïkovedï, 1978:
259).
46. Ivanov Piotr Petrovich: Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, απφθνηηνο ΢χλζεζεο (Β.
Καιαθάηεο, πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ).
47. Kamensky Aleksandr Danilovich (29-11/12-12-1900 Γελεύε – 7-11-1952
Λέληλγθξαλη): Ρψζνο πηαλίζηαο, δάζθαινο θαη ζπλζέηεο. Απφθνηηνο Πηάλνπ
(1923), ελψ ηαπηφρξνλα ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Καιαθάηε, Μπ. Λ. Γηαβφξζθη
θαη Β. ΢ηεξκπαηζηφθ (1923-27). Γνχιεςε ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη. (Ζν,
Feofanov, Biographical Dictionary of Russian/Soviet Composers, 1989: 234-35,
Muzïkal‟naya entsklopediya, 1974 i: 670).
48. Kashnitsky Vladimir Samoylovich (18-12-1897 Αγ. Πεηξνύπνιε – 10-4-1963
Υάξθνβν): Ρψζνο ζπλζέηεο, κνπζηθφο παξάγνληαο (Υάξθνβν, ΢ηάιηλγθξαλη,
Κνπξζθ) θαη δάζθαινο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (1914-17). Γηέπξεςε
σο κνπζηθφο παξάγνληαο ζην Υάξθνβν, φπνπ νξγάλσζε ην Δξγαηηθφ Χδείν.
Αζρνιήζεθε κε ην Ραδηφθσλν, δηεχζπλε ην κνπζηθφ Σκήκα ζην ΢αξάηνθ ηνπ
΢ηάιηλγθξαλη. Σν δηάζηεκα 1947-51 δίδαμε πηάλν θαη κνπζηθνζεσξεηηθά
καζήκαηα ζε εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα. Δίρε ελδηαθέξνπζα θνηλσληθή πξνζθνξά κε
ηελ εξγαζία ηνπ ζηε Μνπζηθή ζρνιή Κνχξζθ γηα παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο (απφ
ην 1951). (Muzïkal‟naya entsklopediya, 1974 ii: 43).
49. Kas‟yanov Aleksandr Aleksandrovich (30-8-1891 Μπνινκπόλνβν
Νηδλεγθνξόλη – 1982 Γθόξθη): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. ΢πνχδαζε 1-2
ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο. (Grove‟s, 2001 xiii:
407-408).
50. Kedrova A.I.: Ρσζίδα ζπλζέηξηα θαη πθεγήηξηα ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
΢πνχδαζε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη Φνχγθα.
51. Kenel‟ Aleksandr Aleksandrovich (11-11-1898 – 6-7-1970): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη
δάζθαινο. ΢πνχδαζε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο
΢χλζεζεο. (Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998: 246).
52. Klochkov Pavel Vladimirovich (9-10-1884 ΢θνύξηλζθα Κνπκπάλ – 9-10-1966):
Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο. ΢πνχδαζε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη
Φνχγθα. Παξαθνινχζεζε καζήκαηα ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο θαη Γηεχζπλζεο
νξρήζηξαο θαη κε ηνπο Γθιαδνπλφθ, Βίηνι, ΢νθνιφθ θαη Σζεξεπλίλ (Α, M.).

919
Γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Μ.Π. Μπειηέγηεθ, 7-11-1902, 4 (3) ζει.: «΢χληνκα
ραξαθηεξηζηηθά ηεο καζήηξηαο ηνπ ζπγγξαθέα ηνπ παξφληνο γξάκκαηνο Μαξία Βαζίιηεβλα Γθνξνρφβα,»
(Σκήκα Υεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο). Βι.
επίζεο βι. ζει. 84, ππ. 314 θαη ζει. 248.

301
 302

53. Kovner Yosif Naumovich (19/29-12-1895 Βίιλα – 4-1-1959 Μόζρα): Ρψζνο

ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο νξρήζηξαο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε, θαη
Δλνξρήζηξσζε κε ηνλ Γθιαδνπλφθ (1915) θαη αξγφηεξα κε ηνλ Γθ.Λ. Καηνπάξ
(1918-1923). (Muzïkal‟naya entsklopediya, 1982 vi: 791).
54. Kreek Kirillus/Cyrillos (Konstantinovivh) (3-12-1889 Ridala Δζζνλίαο – 26-3-
1962 Haapsalu): Δζζνλφο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο ρνξσδίαο, θνιθινξίζηαο θαη
δάζθαινο. ΢πνχδαζε Σξνκπφλη (1908-11) θαη ΢χλζεζε (1912-16) κε ηνπο
Σζεξλφθ, Σζεξεπλίλ, Καιαθάηε θαη Βίηνι. (Grove‟s, 2001 xiii: 887).
55. Kress: Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο
Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο.
56. Kulebyakin: θαζεγεηήο καζεκαηηθψλ. ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο (πιήξεο
ζεηξά καζεκάησλ).
57. Kurgansky A.: Ρψζνο ζπλζέηεο θαη θαγθνηίζηαο. ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο
΢χλζεζεο (πιήξεο ζεηξάο καζεκάησλ).(Πξ.)
58. Kushnaryov [Kushnaryoff] Khristofor Stepanovich (5-23/6-4-1890
΢πκθεξνύπνιε – 1-5-1960 Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο, ζεσξεηηθφο θαη
δάζθαινο, απφθνηηνο ηνπ 1925. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Εηηνκίξζθη, ελψ κε ηνλ
Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία θαη Αληίζηημε (Μ.) (Ζν, Feofanov, Biographical
Dictionary of Russian/Soviet Composers, 1989: 295).
59. +Labinsky Aleksandr Ivanovich (1894-1933): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη
δάζθαινο ζην Ρσζηθφ Χδείν «Ραρκάληλνθ», ζην Παξίζη.
60. Łabuński Wiktor (14-4-1895 Αγ. Πεηξνύπνιε – 26-1-1974 Λέλεμα, Κάλζαο):
Πνισληθήο θαηαγσγήο Ακεξηθάλνο πηαλίζηαο, ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη
δάζθαινο. ΢πνχδαζε Πηάλν (Λ. Νηθνιάγηεθ, Μπινχκελθειλη) θαη ΢χλζεζε
(Καιαθάηεο, Μέηλεξ). (Baker‟s Biographical Dictionary of 20th Century Classical
Musicians, 1997. Polish Music Newsletter, vol. 10, no. 9, September 2004).
61. Ladnov: Ρψζνο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη πηαλίζηαο. ΢πνχδαζε Θεσξία
ηεο ΢χλζεζεο (πιήξεο ζεηξάο καζεκάησλ).
62. Lapina.
63. Leont‟yev.
64. Levenzon B.: Ρψζνο ζπλζέηεο (+, A.K, Αιιεινγξαθία, απφ ηηο 17-6-1916).
65. Lyubarsky N.: Ρψζνο ζπλζέηεο, πέξαζε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο
Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο.
66. +Melikian [Mileekyan] Romanos Ovakimovich (1-10-1883 Καδηγηάξ Καχθαζνο
– 30-3-1935 Σηθιίδα): Αξκέληνο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη ζεσξεηηθφο. ΢πνχδαζε
΢χλζεζε κε ηνπο Καιαθάηε θαη ΢ηέηλκπεξγθ (1910-14/15). (Grove‟s, 2001 xiv:
343, Ζν, Feofanov, Biographical Dictionary of Russian/Soviet Composers, 1989:
343).
67. +Mil‟ner [Meelnir] (Moses) Mikhail Arnol‟dovich (Miller M) (18/29-12 ή
17/28-12-1886 Ραθίηηλν Κίεβν – 25-10-1953 Λέληλγθξαλη): εβξατθήο θαηαγσγήο
Ρψζνο ζπλζέηεο. Απφθνηηνο ηνπ 1915, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Ληάληνθ,
΢ηέηλκπεξγθ θαη Σζεξεπλίλ. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία θαη Αληίζηημε
(1907-1911). (Grove‟s, 2001 xvi: 703).
68. Mitin Sergey Nikolayevich (8-6-1888 Αγ. Πεηξνχπνιε – 1977): Ρψζνο
δηεπζπληήο νξρήζηξαο. Απφθνηηνο ηνπ Κφξλνπ (Γηα Σάκκα) θαη ηεο ΢χλζεζεο (Β.
Καιαθάηεο, ην 1915). (Muzïkal‟naya entsklopediya, 1974 ii: 68).
69. Monfred.
70. Morozov Dmitri Vital‟yevich (1882-1942 Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο,
δάζθαινο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο. Απφθνηηνο ηνπ 1910, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ
Καιαθάηε (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ). (Muzïkal‟naya entsklopediya, 1974).

302
 303

71. Mravinsky Yevgeniy Aleksandrovich (4-6-1903 Αγ. Πεηξνύπνιε – 19-1-1988

Λέληλγθξαλη)920: Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο (A.K.). (Grove‟s, 2001 xvii: 351-
502).
72. +Muravl‟yov/ Murav‟ev N. A.: Ρψζνο ζπλζέηεο. (+ A.K.)
73. Musin Il‟ya Aleksandrovich (25-12-1902/7-1-1903 Κνζηδόκν – 6-6-1999
Λνλδίλν): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο (εβξατθήο θαηαγσγήο).
Απφθνηηνο ηνπ 1924, πέξαζε κε ηνλ Καιαθάηε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ
ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο (έρνπκε καξηπξία φηη ζπνχδαζε Αξκνλία καδί ηνπ ην
1919). (Grove‟s, 2001 xvii: 541).
74. Mutisov Stepan Stepanovich (11-9-1878 Αγ. Πεηξνύπνιε – 1942 Λέληλγθξαλη):
Ρψζνο κνπζηθφο παξάγνληαο, δάζθαινο, ηξαγνπδηζηήο, ιηκπξεηίζηαο,
κεηαθξαζηήο (ήηαλ ν ζπκκαζεηήο ηνπ ΢ηξαβίλζθη ζηα ηδηαίηεξα καζήκαηα κε
ηνλ Καιαθάηε). ΢πνχδαζε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη Μνπζηθή θφξκα (αλάιπζε). Οη
βηνγξάθνη ηνπ ζεκεηψλνπλ φηη ζπνχδαζε θαη Μνπζηθή αλάιπζε κε ηνλ Καιαθάηε,
ελψ ζηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ ΢ηξαβίλζθη δελ αλαθέξεηαη θάηη ηέηνην.
75. Nekrasov Yuri: Ρψζνο ζπλζέηεο, ζπνχδαζε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ
ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο. (Πξ.)
76. Nel‟govskaya Δ. V.: Ρσζίδα ζπλζέηξηα θαη παηδαγσγφο. ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο
΢χλζεζεο (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ).
77. Obouhow Nicolas (Obukhov, Nikolay Borisovich) (10/22- 4-1892 Ol‟shanka
Kursk –13-6-1954 St. Cloud, Paris) : Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε 1-2 ζεηξέο
καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο. (Grove‟s, 2001 xviii: 287-89).
78. Orlov Georgi Pavlovich (25-1/6-2-1900 Αζηξαράλ – 7-4-1940 Μφζρα): Ρψζνο
κνπζηθνιφγνο θαη ζπλζέηεο. Δπηζηεκνληθφο γξακκαηέαο ηνπ Μνπζηθνχ Σκήκαηνο
(Muzsektsiya). ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ),
απφθνηηνο ηνπ 1926. (Muzïkal‟naya entsklopediya, 1978 iv: 103).
79. Peskov: Ρψζνο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο, πηαλίζηαο. ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο
΢χλζεζεο (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ).
80. Petrov A. (A.K.)
81. Pevzner Boris Η.: Ρψζνο ζπλζέηεο θαη κνπζηθνιφγνο. ΢πλδέζεθε κε ην Χδείν ησλ
Οπξαιίσλ, ζηελ πφιε ΢βεξληιφθζθ. Τπάξρεη ε κειέηε ησλ δχν καζεηψλ ηνπ
Καιαθάηε, ηνπ Pevzner Boris Η. θαη ηνπ V.N. Trambitsky, κε ηίηιν Kompozitorï
Urala (Οη ζπλζέηεο απφ ηα Οπξάιηα), Sverdlovsk, 1968. Pevzner Boris, Οη όπεξεο
ηνπ Σξακπίηζθη, Ζ κνπζηθή θαη νη κνπζηθνί από ηα Οπξάιηα θ.ηι.
82. Pirozhkov: Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο (πιήξεο ζεηξά
καζεκάησλ).
83. Polferov Yakov Yakovlevich (1/13-4-1891 Ηιίλζθαγηα Κνπκπάλ – 30-9-1966
Υάξθνβν): νπθξαληθήο θαηαγσγήο κνπζηθνιφγνο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο,
ζπλζέηεο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Καιαθάηε (1-2
ζεηξέο καζεκάησλ), ΢νθνιφθ, ΢ηέηλκπεξγθ θαη Σζεξεπλίλ (Γηεχζπλζε νξρήζηξαο),
ζην δηάζηεκα 1908-1911. ΢πλδέζεθε κε ηε κνπζηθή δσή ηεο Πεηξνχπνιεο θαη, απφ
ην 1924, κε ηελ Οπθξαλία. (Muzïkal‟naya entsklopediya, 1978 iv: 370).
84. Pozdneyev [Pazdnyeyiff] Aleksey Alekseyevich (2-3-1904 Αγ. Πεηξνύπνιε- 3-
20-1968 ΢νπρνύκη)- Ρψζνο ζπλζέηεο, δάζθαινο θαη πηαλίζηαο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε

920
Γηαγξάςακε απφ ηνλ Καηάινγν καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε ηνλ Αιεμάληξ ΢. Μέιηθ-Παζέγηεθ
(Παζαγηάλ) [Melik-Pasheyev] (1905-1964): Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο,ν νπνίνο ζπνχδαζε ζην Χδείν, ζην
δηάζηεκα 1928-30. Αλαθέξεη φηη ην 1929 ήηαλ ζηε ηάμε ηεο Γηεχζπλζεο νξρήζηξαο ηνπ Α. Γθάνπθ θαη καδί
ηνπ ήηαλ νη Μξαβίλζθη, Μηθειέληδε, Ρακπίλνβηηο, Μνχζηλ, Γθξηθνχξνθ, ΢έξκαλ, ΢θφιληθνθ, ΢λέηληεξκαλ
(καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε ήηαλ νη Μνχζηλ θαη ΢θφιληθνθ). Ο Β. Καιαθάηεο δίδαζθε ζην Σκήκα
Γηεχζπλζεο Οξρήζηξαο, ζχκθσλα κε ηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Μνχζηλ, απφ 1919 σο ηηο 5-10-1929.

303
 304

κε ηνπο Σζεξλφθ θαη Καιαθάηε (1921-1924). (Ζν, Feofanov, Biographical

Dictionary of Russian/Soviet Composers, 1989: 413).
85. Pravosudovich.
86. Prokof‟ev Sergey Sergeyevich (1891 – 1953): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο.
Γελ αλαθέξεηαη επίζεκα φηη ζπνχδαζε κε ηνλ Β. Καιαθάηε (Μ., A.K.). (Grove‟s,
2001 xx: 404-423).
87. Prussak (Πξνπζαθόθ) E.V.: Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη
Φνχγθα. (Gladkovsky & Prussak, Krasliy Petrograd, 1925).
88. Pruzhan S.M.: Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο. ΢πνχδαζε Αξκνλία θαη Αληίζηημε
κε ηνλ Καιαθάηε. Ο Μνχζηλ αλαθέξεη φηη, φηαλ επέζηξεςε ζην Λέληλγθξαλη, κεηά
ηελ πνιηνξθία, επέζηξεςε ζηε δνπιεηά ηνπ ζην Χδείν θαη άθνπγε θαη έβιεπε δίπια
ζην ζέαηξν Μαξίηλζθη, απέλαληη απφ ην Χδείν, πάλσ ζε εμέδξα, λα παίδεη ε
ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ ζεάηξνπ, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Πξνπδάλ, κε γηνξηαζηηθφ
ξεπεξηφξην («Ο ήιηνο έιακπε. Δκείο δήζακε ηελ πην φκνξθε γηνξηή»).
89. +Raytman N. (Reitmann): Ρψζνο ζπλζέηεο.
90. Reiters Teodors (1884-1956): Λεηνλφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο.
΢πνχδαζε Αξκνλία θαη Αληίζηημε (κε ηνπο Καιαθάηε θαη Α. Ληάληνθ),
Δλνξρήζηξσζε (κε ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ), Μνπζηθή αλάιπζε (κε ην Βίηνι) (1910-
1917). (Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998: 457).
91. Rozanov [Rozuhnuhff] Aleksandr Semyonovich (γελ. 29-10-1910 Αγ.
Πεηξνύπνιε): Ρψζνο κνπζηθνιφγνο, ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο, απφθνηηνο ηνπ 1931,
Πηάλν (κε ην Νηθνιάγηεθ) θαη ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (κε ηνλ νπνίν ζπνχδαζε
1-2 καζήκαηα). (Ζν, Feofanov, Biographical Dictionary of Russian/Soviet
Composers, 1989: 449, Muzïkal‟naya entsklopediya, 1978 iv: 683, Βol‟shoy
entsiklopedicheskiy slovar‟, 1998: 683-84).
92. Rutkowski, Bronisław (27-2-1898 Komaje, Vilnius – 1-6-1964 Leipzig): Πνισλφο
νξγαλίζηαο, δάζθαινο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο, ζπλζέηεο θαη κνπζηθφο ζπγγξαθέαο.
΢πνχδαζε ΋ξγαλν (κε ηνλ Handschin) θαη Θεσξία (κε ηνπο Καιαθάηε θαη Βίηνι).
Σν 1921 ζπλέρπζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε Πνισλία. (Βι.
http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/24183?q=kalafa
ti&search=quick&pos=9&_start=1#firsthit, Grove Music Online).
93. Saburov P.
94. +Sadovski Berte/ Sadovskaya B. (Sadowsky Berthe): Ρσζίδα ζπλζέηξηα.
95. Savel‟ev B. (+AK)
96. Schastliv
97. Schillinger Joseph (Moyseyevich) [Lynn Frank, ςεπδψλπκν] (31-8-1895
Υάξθνβν – 23-3-1943 Νέα Τόξθε): Ρψζνο ζπλζέηεο (εβξατθήο θαηαγσγήο. Πήξε
ηε γαιιηθή θαη ηελ ακεξηθαληθή ππεθνφηεηα), ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο
Καιαθάηε, Ν. Σζεξεπλίλ (απνθνίηεζε θαη σο δηεπζπληήο νξρήζηξαο) θαη Βίηνι
(1914-1918). (Grove‟s, 2001 xxii: 506-507).
98. +Serdechkov Vladimir Matveyevich (26-07-1900 Γθάηζηλ – 26-11-1961
Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο, δάζθαινο, κνπζηθφο παξάγνληαο
(δηεπζπληήο θαιιηηερληθψλ ζπγθξνηεκάησλ ζην Λέληλγθξαλη) θαη ζπλεξγάηεο ηνπ
Δθδνηηθνχ νίθνπ «΢νβηεηηθφο ζπλζέηεο», Σκήκα Λέληλγθξαλη. ΢πνχδαζε Πηάλν
(κε ηελ Μ.Ν. Μπαξίλνβα, 1912-1919) θαη ΢χλζεζε (κε ηνπο Β. Καιαθάηε θαη
΢.Μ. Ληαπνχλνθ, 1914-1919).
99. Serebryakov
100. Shapochnikov [Shapushhnekuhff, Schaposhnikov] Adrian
Grigor‟yevich (27-5/9-6-1888/1887 Αγ. Πεηξνύπνιε – 22-6-1967 Μόζρα):
Ρψζνο ζπλζέηεο (επίηηκνο θαιιηηέρλεο ηεο Σνπξθκελίαο). Απφθνηηνο ηνπ

304
 305

Σερλνινγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (1905-1909), έπαηξλε παξάιιεια

κνπζηθά καζήκαηα απφ ηνλ Καιαθάηε921. Σν 1913 απνθνίηεζε απφ ην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο, αθνχ είρε ζπνπδάζεη ΢χλζεζε κε ηνπο Γθιαδνπλφθ, Σζεξεπλίλ,
΢νθνιφθ θαη Βίηνι. (Ζν, Feofanov, Biographical Dictionary of Russian/Soviet
Composers, 1989: 479).
101. Shaverdian Aleksandr Isaakovich (22-6/5-7-1903 ΢ηγθλάρη Καρεηίγηα –
2-3-1954 Μόζρα): Αξκέληνο κνπζηθνιφγνο θαη ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε
ηνλ Καιαθάηε ην 1924-25 θαη κεηά κε ηνλ Σζεξλφθ. Απφθνηηνο ηνπ 1931 απφ ην
Θεσξεηηθν-ηζηνξηθφ Σκήκα ηνπ Χδείνπ ηεο Μφζραο. Έγξαςε ζεκαληηθέο κειέηεο
γηα ηνπο Αξκέληνπο ζπλζέηεο ΢πεληηάξνθ (΢πεληηαξηάλ), Κνκηηάο θ.ά. (Bol‟shoy
Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998: 629).
102. Shcherbachyov Vladimir Vladimirovich (12/24-1-1889 Βαξζνβία- 5-3-
1952 Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο ηνπ 1914,
ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ θαη Αξκνλία κε ηνλ Καιαθάηε (1-2).
(Grove‟s, 2001 xxiii: 241-42).
103. Sher Veniamin Yosifovich (program) (11/24-11-1990 Οδεζζόο – 30-12-
1962 Λέληλγθξαλη): Οπθξαλφο βηνινλίζηαο, δάζθαινο (απφ ην 1925 ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο) θαη ζπλζέηεο. Απφθνηηνο ηνπ 1923 (Βηνιί) θαη έπεηηα ζπνχδαζε
΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε (1-2 καζήκαηα, 1923-27). Πξφγξακκα 1927-28, Α΄
εθηέιεζε Πηάλν Σξίν, Β΄- Οθηέην. Σν ζπλζεηηθφ ηνπ έξγν πεξηιακβάλεη έξγα γηα
βηνιί, πηάλν θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα, θαζψο θαη κνπζηθή δσκαηίνπ. (Ζν,
Feofanov, Biographical Dictionary of Russian/Soviet Composers, 1989: 485).
104. Sheynin Egoshua (Eoshua) Pavlovich (22-5/3-6-1890 Κξεκεληζνύθ –
1948 Πόηζληακ): εβξατθήο θαηαγσγήο Οπθξαλφο ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο
ρνξσδίαο. Απφθνηηνο ηνπ 1918, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Καιαθάηε θαη Βίηνι.
Γηεχζπλε ηελ ρνξσδία «Δβξνθάλο» (Κξαηηθή Οπθξαληθή Δβξατθή ρνξσδία, 1929-
1939), γλσζηή γηα ηηο πςειέο επηδφζεηο ηεο (πξνζαξκνγέο ηνπ ΢- a capella). Απφ
ην 1941 δηεχζπλε ην ΢χλνιν ηξαγνπδηνχ θαη ρνξνχ ηνπ Κφθθηλνπ ΢ηξαηνχ ηνπ
Κηέβνπ, κε ην νπνίν έθηαζε ζην Βεξνιίλν, δίλνληαο πάλσ απφ 2000 ζπλαπιίεο ζην
κέησπν. ΢ην δηάζηεκα 1945-48 ήηαλ Καιιηηερληθφο δηεπζπληήο ηνπ ΢πλφινπ
ηξαγνπδηνχ θαη ρνξνχ ησλ ΢νβηεηηθψλ ζηξαηεπκάησλ ζηε Γεξκαλία. (Bol‟shoy
Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998: 635).
105. Sissar.
106. Shkol‟nikov: Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε 1-2
ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο .
107. Shvarts (Schwartz) I.Z.: Ρψζνο ζπλζέηεο ηνπ Μεζνπνιέκνπ.
108. Skorul‟sky [Skarulsky] Mikhail Adamovich (25-8/6-9-1887 Κίεβν – 21-
2-1950 Κίεβν): Ρψζνο ζπλζέηεο (νπθξαληθήο θαηαγσγήο) θαη δάζθαινο,
απφθνηηνο ηνπ 1914, ζπνχδαζε Πηάλν (κε ηελ Γηεζίπνβα) θαη ΢χλζεζε (κε ηνπο
Καιαθάηε, ΢ηέηλκπεξγθ θαη Βίηνι). (Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998:
457)
109. Slonimsky Nicolas (Νηθνιάη Λενλίληνβηηο ΢ινλίκζθη) (15/27-04-1894
Αγ. Πεηξνύπνιε – 25-12-1995 Λνο Άληδειεο): ξσζηθήο θαηαγσγήο Ακεξηθάλνο
κνπζηθνιφγνο, ιεμηθνγξάθνο, ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο πηαλίζηαο θαη

921
΢ην Allen Ho, Dmitri Feofanov (1998) γξάθεη φηη ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε ζην
παξαπάλσ αλαθεξφκελν Ηλζηηηνχην. Αιιά ζην δηάζηεκα 1918-1936 εξγάζηεθε σο κεραληθφο, θάηη ην νπνίν
δελ ηνπ άθελε ρξφλν γηα λα ζπλζέηεη. Με ηε κνπζηθή αζρνιήζεθε απνθιεηζηηθά κεηά ην 1937, φηαλ
εξγάζζεθε ζηελ Σνπξθκελία θαη ζην Αζρακπάη θαη έγηλε έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο ηεο επαγγεικαηηθήο
κνπζηθήο (ζπλέζεζε ηελ πξψηε ηνπξθκεληθή φπεξα Ενρξέ θαη Σαρίξ (1941), ήηαλ ν Πξφεδξνο ηεο ηνπηθήο
Έλσζεο Μνπζνπξγψλ (1941-48). Απφ ην 1949 επηζηέθεη ζηε Μφζρα.

305
 306

καζεκαηηθφο. ΢πνχδαζε ζην δηάζηεκα 1908-1916 κε ηνπο Η.Α. Βελγθέξνβα

(πηάλν), Καιαθάηε (Αξκνλία, 1914-16), ΢ηέηλκπεξγθ (Δλνξρήζηξσζε). ΢ηηο
εγθπθινπαίδεηεο αλαθέξεηαη φηη ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Καιαθάηε θαη
΢ηέηλκπεξγθ (Μ.). (Grove‟s, 2001 xxviii: 510-11).
110. Slutski: Ρψζνο δηεπζπληήο νξρήζηξαο (΢ηβεξία). ΢πνχδαζε Αξκνλία θαη
Αληίζηημε.
111. Smνl‟evsky Αrseny Ar.: Ρψζνο ζπλζέηεο, εγγνλφο ηεο Yulia F. L‟vova922
(ην ηειεπηαίν γξάκκα ζηελ αιιεινγξαθία ηνπ Β. Καιαθάηε, 31/01/1940).
Μαξηπξία ηεο Λχδηαο Καιαθάηε.
112. Sobol‟
113. Sokolov Ystan Glebovich.
114. Solov‟yov S.
115. +Srebdol‟sky S.
116. Step„anian [Stepanyan, Stipanyan, Stephanian] Haro Levoni (Aro
Levνnovich) (13/25-4-1897 Διηδαβέηπνι (ηώξα Gyanja Αδεξκπατηδάλ) – 9-1-
1966 Δξεβάλ): Αξκέληνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο ηνπ 1930, ζπνχδαζε
΢χλζεζε κε ηνλ ΢ηεξκπαηζηφθ. Με ηνλ Καιαθάηε πέξαζε 1-2 καζήκαηα ζην
δηάζηεκα 1926-1930. (Grove‟s, 2001 xviii: 287-89).
117. Stravinsky Igor Fyodorovich (5/17 -6- 1882 Oranienbaum (ζήκεξα
Lomonosov) – 6-4-1971 Νέα Τφξθε ): Ρψζνο ζπλζέηεο (απέθηεζε ηε γαιιηθή θαη
ηελ ακεξηθαληθή ηζαγέλεηα). Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία θαη Αληίζηημε
(Μ.). (Grove‟s, 2001 xxiv: 528- 578).
118. Stupel‟
119. Sverchkova L.
120. Swan Alfred Julius (9-10-1890 Αγ. Πεηξνύπνιε – 2-10-1970
Υάβεξθνξλη Πελζπιβάληα): αγγιηθήο θαηαγσγήο Ακεξηθάλνο κνπζηθνιφγνο θαη
ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε ΢χλζεζε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο (1911-1913), κε ηνπο
Καιαθάηε, Βίλθιεξ θαη Καξαηίγθηλ. Δξγάζηεθε ζε πνιιά ακεξηθαληθά θαη
επξσπατθά παλεπηζηήκηα, ζεσξήζεθε απφ ηνπο βαζηθφηεξνπο εξεπλεηέο ηνπ 20νπ
αηψλα ζηε βπδαληηλή ζεκεηνγξαθία ζηηο παξαδφζεηο ηεο ξσζηθήο νξζφδνμεο
Δθθιεζίαο ην 16ν-17ν αηψλα. (Grove‟s, 2001 xxiv: 755).
121. Taneyev A. (AK)
122. Tagrin Nikolay Spiridonovich (1907-1981): ΢πνχδαζε 1-2 ζεηξέο
καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο.
123. Taskin S. (+ AK)
124. Teplitsθy [Teplitzky] Leopold Yakovlevich (11-03-1890
Νηλεπξνπεηξφθζθ, Οπθξαλία -1965): Ρψζνο (εβξατθήο θαηαγσγήο) δηεπζπληήο
νξρήζηξαο. ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ) (1923-
1925)923.
125. Ter-Gevondian [Ter-Gevondyan, Tyer-Givandyan, Ter-Gewondjan]
Anushavan (Grigor‟yevich) (24-2/8-3-1887 Σηθιίδα – 6-6-1961): Αξκέληνο
ζπλζέηεο, δάζθαινο, ζεσξεηηθφο θαη κνπζηθνιφγνο. Απφθνηηνο ηνπ 1915, από ην

922
Δγγνλή ηνπ Alexey Fiodorovich L‟vov, 1798-1870, Ρψζν βηνινλίζηα (ν πην θαηαμησκέλνο
βηνινλίζηαο ηνπ πξψηνπ κηζφ ηνπ 19νπ αηψλα ζηε Ρσζία), ζπλζέηε, δηεπζπληή νξρήζηξαο θαη κνπζηθφ
ζπγγξαθέα.
923
Ο Λ. Σεπιίηζθη ζπνχδαζε ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο/Πεηξνγθξάλη γηα πεξίπνπ 10 ρξφληα.
Σν 1915 μεθίλεζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ ηάμε Πηάλνπ ηνπ θαζεγεηή Ν.Α. ΢νθνιφθ, αιιά ιφγσ πξνβιεκάησλ
κε ηα ρέξηα ηνπ δε ζπκκεηείρε ζηηο δηπισκαηηθέο εμεηάζεηο. Σν 1923 έθαλε κεηαγξαθή ζηελ ηάμε ΢χλζεζεο
ηνπ Β. Καιαθάηε θαη επηπιένλ ζπνχδαζε Φνχγθα κε ηνλ θαζεγεηή Κνχπεξ (θπιάζζεηαη ην βηβιηάξην ηνπ
απφ ηα ρξφληα ηεο θνίηεζεο ηνπ ζην Χδείν, βι. http//: www. 21israel-music.com/Teplitzky.htm).

306
 307

ηκήκα ηεο ΢χλζεζεο. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία θαη Αληίζηημε.

(Μαξηπξία, 1908, + A.K.). (Muzïkal‟naya entsiklopediya, 1981 vi 505-506).
126. Ter-Ovannisian (Ter-Oganesian/Ter- Ovanesyan) Aram Artem‟yevich
(14/26-1-1886 Σηθιίδα – 20-12-1970 Δξεβάλ): Αξκέληνο δηεπζπληήο ρνξσδίαο,
δάζθαινο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο. Απφθνηηνο ηνπ 1918, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε
ηνπο Βίηνι, Εηηνκίξζθη, Καιαθάηε, ΢αθθέηη, Σζεξεπλίλ θαη ΢ηέηλκπεξγθ. Με ηνλ
Καιαθάηε ζπνχδαζε θαη Αξκνλία θαη Αληίζηημε. (Muzïkal‟naya entsiklopediya,
1982 vi: 934).
127. Torf.
128. Trambitsky [Trambeetsky] Viktor Nikolayevich (31-1/12-2-1895
Μπξεζη Ληηόθζθ – 13-8-1970 Λέληλγθξαλη): Ρψζνο ζπλζέηεο, πηαλίζηαο,
δάζθαινο θαη κνπζηθνιφγνο. Απφθνηηνο ηεο Μνπζηθήο ΢ρνιήο ηεο RMS Βίιλα.
Απφ ην 1915 έγηλε καζεηήο ηνπ Καιαθάηε θαη απφ ην 1917 ζπνχδαζε καδί ηνπ ζην
Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο. (Grove‟s, 2001 xxv: 690, Bol‟shoy Entsikopedicheskiy
slovar‟, 1998: 551)
129. Tsïbin [Tsybin, Tsibeen] Vladimir Nikolayevich (11-7-1877 Ηβάλνβν
Βνδλεζέλθ – 31-5-1949 Μόζρα): Ρψζνο θιανπηίζηαο (έλαο απφ ηνπο ζεκειησηέο
ηεο ΢νβηεηηθήο ζρνιήο ηνπ θιάνπηνπ), δάζθαινο, ζπλζέηεο θαη δηεπζπληήο
νξρήζηξαο. ΢πνχδαζε θιάνπην ζην Χδείν ηεο Μφζραο (1889/95). Απφθνηηνο ηνπ
1914, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνπο Γθιαδνπλφθ θαη Καιαθάηε θαη Αλάγλσζε
παξηηηνχξαο κε ηνπο Ληάληνθ, Σζεξεπλίλ. (Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟,
1998: 617).
130. +Tsïbul‟sky Nikolay Karlovich: Ρψζνο ζπλζέηεο θαη πηαλίζηαο.
Απφθνηηνο ηνπ 1926, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε, βι.
htpp://www.silverage.ru/stat/sobaka.htm).
131. Tyulin [Tyuleen] Yury Nikolayevich (14/26-12-1893 Tallin – 8-5-1978
Μόζρα): Ρψζνο ζεσξεηηθφο, απφ ηνπο πην ζπνπδαίνπο ηνπ 20νπ αηψλα,
κνπζηθνιφγνο, δάζθαινο θαη ζχλζεηεο. Απφθνηηνο ηνπ 1917, ζπνχδαζε ΢χλζεζε
κε ηνλ Ν.Α. ΢νθνιφθ. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία θαη Αληίζηημε γηα 3
ρξφληα (Μαξηπξία). (Grove‟s, 2001 xxvi: 21-22).
132. Uglitsky.
133. +Vasil‟yev Alexandr Gordeyevich (1878-1948): Ρψζνο ζπλζέηεο,
ζνιίζηαο θαγθνηίζηαο θαη θαζεγεηήο θαγθφηνπ (1927-1947) ζην Κξαηηθφ Χδείν
ηνπ Λέληλγθξαλη. ΋ζνλ αθνξά ηελ θαξηέξα ηνπ σο ζπλζέηε, ζεκαληηθέο
ζεσξνχληαη νη δηθέο ηνπ κεηαγξαθέο θαη δηαζθεπέο γηα θαγθφην έξγσλ δηαθφξσλ
ζπλζεηψλ. (Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998: 96).
134. Veprik Aleksandr Moyseyavich (11/23-6-1899 Μπάιηα, επαξρία
Πνληόιζθαγηα – 13-10-1958 Μόζρα): Ρψζνο ζπλζέηεο, κνπζηθνιφγνο θαη
δάζθαινο (εβξατθήο θαηαγσγήο). Απφθνηηνο ησλ Χδείσλ ηεο Λεηςίαο (Πηάλν,
1914) θαη ηεο Μφζραο (΢χλζεζε κε ηνλ Μηαζθφθζθη, 1923). ΢πνχδαζε ζην Χδείν
ηεο Πεηξνχπνιεο, ζην δηάζηεκα 1918-21, ΢χλζεζε κε ηνλ Εηηνκίξζθη. Με ηνλ
Καιαθάηε ζπνχδαζε κάιινλ ζεσξεηηθά καζήκαηα. Έιαβε κέξνο ζηελ
αλαζεψξεζε ηεο επαγγεικαηηθήο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ (ήηαλ
απεζηαικέλνο ζηε Απζηξία θαη ζηε Γεξκαλία). Γίδαμε ζην Χδείν ηεο Μφζραο
(1923-1943, θαη απφ ην 1930 σο θαζεγεηήο ζηελ Σάμε ηεο Δλνξρήζηξσζεο).
(Grove‟s, 2001 xxvi: 418-19).
135. +Verderevsky V.: Ρψζνο ζπλζέηεο.
136. Vilensky Il‟ya Arkad‟yevich (1/14 ή 2/14-3-1896 Κξεκηζνύθ – 1975
Κίεβν): Οπθξαλφο δηεπζπληήο νξρήζηξαο, ζπλζέηεο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο.
΢πνχδαζε ΢χλζεζε κε ηνλ Καιαθάηε θαη Πηάλν κε ηνλ Α.Α. Βίλθιεξ, ζην

307
 308

δηάζηεκα 1914-18. Απφθνηηνο ηνπ 1918. (Muzïkal‟naya entsiklopediya, 1982 i:

782, Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998: 107).
137. Vilkovir Efim Borisovich (8/20-2-1888 Υεξζώλα – 4-8-1963 Μόζρα):
Οπθξαλφο δάζθαινο, ζπγγξαθέαο, ζπλζέηεο θαη κνπζηθφο παξάγνληαο ζηνλ ηνκέα
ηεο νξρήζηξαο πλεπζηψλ. ΢ην δηάζηεκα 1910-16 ζπνχδαζε Αξκνλία κε ηνλ
Καιαθάηε, Δλνξρήζηξσζε κε ηνλ ΢ηέηλκπεξγθ θαη ΢χλζεζε κε ηνλ Βίηνι.
(Bol‟shoy Entsikopedicheskiy slovar‟, 1998: 107).
138. Vinogradova V.: Ρσζίδα ζπλζέηξηα θαη πηαλίζηξηα. Με ηνλ Καιαθάηε
ζπνχδαζε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη Φνχγθα.
139. Vitashvsky
140. Vitkovsky.
141. Volkova A. (L.): ην φλνκα ππάξρεη ζηελ νκαδηθή θσηνγξαθία, κε ηνπο
Βέξα Άιπεξο, Καιαθάηεο θαη Γθιαδνπλφθ (1906-1912).
142. +Volkov D.: Ρψζνο ζπλζέηεο.
143. Yudina Mariya Veniaminovna (29-8/10-9-1899 Νέβει – 19/20-11-1970
Μόζρα): Ρσζίδα πηαλίζηξηα θαη δαζθάια. Απφθνηηε ηνπ Πηάλνπ, ην 1921,
παξάιιεια ζπνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο θαη παξάκεηλε ζην Χδείν ηεο
Πεηξνχπνιεο σο ην 1930 (φπνπ δίδαζθε πηάλν, απφ ην 1923 σο θαζεγήηξηα). ΢ηε
ζπλέρεηα δίδαμε ζηα Χδεία ηεο Σηθιίδαο (1932-34) θαη ηεο Μφζραο (1936-51) θαη
ζην Ηλζηηηνχην «Γθλέζηλ» ηεο Μφζραο (1944-1960). Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε
Αληίζηημε (1916-1918, έρνπκε ηα έγγξαθα απφ ηηο Δμεηαζηηθέο). (Grove‟s, 2001
xxvii: 684).
144. Yudin [Yudeen] Gavrail Yakovlevich (30-5/12-6-1905 Vitebsk): Ρψζνο
δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη ζπλζέηεο. Απφθνηηνο ηνπ 1926, ζπνχδαζε ΢χλζεζε κε
ηνλ Καιαθάηε θαη Γηεχζπλζε νξρήζηξαο κε ηνλ Μάιθν. (+ A.K.). (Ζν, Feofanov,
Biographical Dictionary of Russian/Soviet Composers, 1989: 608).
145. Yudin [Yudeen] Mikhail Alekseyevich (29-9-1893 Αγ. Πεηξνχπνιε – 8-
2-1948 Καδάλ): Ρψζνο ζπλζέηεο θαη δάζθαινο. Απφθνηηνο ηνπ 1926, ζπνχδαζε
΢χλζεζε κε ην Εηηνκίξζθη. Με ηνλ Καιαθάηε ζπνχδαζε Αξκνλία, Αληίζηημε θαη
Φνχγθα. (Ζν, Feofanov, Biographical Dictionary of Russian/Soviet Composers,
1989: 608).
146. Yumshakov.
147. Yurmash.
148. +Yakovlev N. Ya.: ζπλζέηεο θαη παηδαγσγφο (πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ).
149. +Zateplinsky S.A.: Ρψζνο ζπλζέηεο. ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο
(πιήξεο ζεηξά καζεκάησλ). (Πξ.)
150. Zel‟tser Matvey (Μηραήι) Yosifovich (7-2-1894 ΢πκθεξνύπνιε – 8-4-
1953 Μόζρα): Οπθξαλφο ζπλζέηεο, δηεπζπληήο νξρήζηξαο θαη δάζθαινο
(εβξατθήο θαηαγσγήο· δηεχζπλε ην εβξατθφ θξαηηθφ ζέαηξν ηνπ Υαξθφβνπ, ζην
δηάζηεκα 1928-1930). ΢πνχδαζε Θεσξία ηεο ΢χλζεζεο απφ ην 1916 σο ην 1919,
κε ηνπο Καιαθάηε (΢χλζεζε) θαη Γθιαδνπλφθ (Δλνξρήζηξσζε). ΢πλδέζεθε κε ηελ
Οπθξαλία θαη κε ηε Μφζρα (απφ ηε δεθαεηία ηνπ ‟30 σο ην 1954). (Sovetskie
kompozitorï i muzïkovedï , 1978: 250).
151. Zopol‟sky V.: ΢πνχδαζε 1-2 ζεηξέο καζεκάησλ ηνπ θχθινπ ηεο Θεσξίαο
ηεο ΢χλζεζεο. (+ A.K.).

308
 309

4. Έξγα καζεηώλ ηνπ Καιαθάηε από ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο, κε

αθηέξσκα ζηνλ Καιαθάηε (1901-1936).
1901.
1. Verderevsky V., Romansï I pesni dlya peniya s akkompanimentom
fortepiano (Ρνκάληδεο θαη ηξαγνύδηα, γηα θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ), αξηζκφο 1.
Snovidenie (΋λεηξν), γηα ηελφξν, ζε πνίεζε A. Puskin, Μφζρα: P. Jurgenson (1901),
αξηζκφο πιάθαο 24878, παξηηηνχξα, 3 ζει, ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K.
1903.
2. Volkov D., Sochineniya dlya fortepiano (Έξγα γηα πηάλν), Etude de
concert, γηα πηάλν, έξγν 3, αξηζκφο 1, αθηεξσκέλν ζηελ V. I. Prilezheva, έθδνζε ηνπ
ζπλζέηε, ηππσκέλν ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε: V. Bessel‟, αξηζκφο πιάθαο D. 552 Β.,
παξηηηνχξα 5 ζει., ρσξίο εκεξνκελία, ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K.
3. Volkov D., Prelyud (Πξεινχληην), γηα πηάλν, έξγν 3, αξηζκφο 2924,
αθηεξσκέλν ζηνλ O. A. Verner, έθδνζε ηνπ ζπλζέηε, ηππσκέλν ζηελ Αγ.
Πεηξνχπνιε: V. Bessel‟, αξηζκφο πιάθαο D. 553 Β., παξηηηνχξα 2 ζει., ππνγξαθή
θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K. 14-11-1903.
1904.
4. Srebrdol‟sky S., Sonata, γηα πηάλν, έξγν 10, αθηεξσκέλε ζηνλ Β.
Καιαθάηε, Μέξε: Allegro appassionato, Andante cantabile, Scherzo, Finale,
Μφζρα: P. Jurgenson 1904, αξηζκφο πιάθαο 31982. Παξηηηνχξα 33 ζει, ππνγξαθή
θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K., 9-12-1904.
5. Ν. von Branderburg (Branibor N.), Ρνκάληδεο γηα θσλή θαη πηάλν, αξηζκφο
1. Ya lask tvoikh strashus‟ (Φνβάκαη ηα ράδηα ζνπ), ζε ΢νι χθεζε κείδνλα, πνίεζε
ηνπ Shelly, κεηάθξαζε Bal‟mont, ηδηνηηθε΄έθδνζε, Αγ. Πεηξνχπνιε: A.
Johansen‟,1904, αξηζκφο πιάθαο Σ.Α.Η./Ν. 198 Β. Παξηηηνχξα, 2 ζει, κε ππνγξαθή
θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K., 30-9-1904.
6. Vasil‟ev Alexander Gordeyevich (1878-1948, θαζεγεηήο θαγθφην, Χδείν
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο), Spi, mladenets moy prekrasnïy, Kolïbel‟naya (Κνηκήζνπ,
λεαξέ κνπ φκνξθε, Ναλνχξηζκα), γηα θσλή θαη πηάλν, έξγν 2, αξ. 1, ζε πνίεζε
Lermontov, αθηέξσκα ζηελ Vera Ivanovna Bilibina, Αγ. Πεηξνχπνιε: εθδφζεηο G.
Schmidt, 1906, αξηζκφο πιάθαο 616. Παξηηηνχξα, 3 ζει, ππνγξαθή θαη αθηέξσκα
ζηνλ B.K. (Ννέκβξηνο, 1906)
1907.
7. Vasil‟ev A., Tema s variatsiyami (Θέκα κε παξαιιαγέο), γηα πηάλν, έξγν 1,
αθηεξσκέλν ζηελ Lidiya Mikhaylovna Turïgina, έθδνζε ηνπ ζπλζέηε, Μφζρα:
ηππνγξαθείν ηνπ P. Jurgenson 1907, αξηζκφο πιαθάο 1420. Παξηηηνχξα 33 ζει, κε
ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K. (Απξίιηνο 1907, Αγ. Πεηξνχπνιε).
8. Vasil‟ev A., V uyutnom ugolke sideli mï vdvoem925 (΢ηε βνιηθή γσληά
θαζφκαζηαλ καδί), γηα θσλή θαη πηάλν, έξγν 2, αξηζκφο 2, ζε πνίεζε ηνπ A.N.
Apukhtin, κεηάθξαζε ζηα γαιιηθά Paul Collin, αθηεξσκέλν ζηελ Olga Yakovlevna
Bulakh, έθδνζε ηνπ ζπλζέηε, Αγ. Πεηξνχπνιε: ηππνγξαθείν G. Schmidt, 1906,
αξηζκφο πιάθαο 131. Παξηηηνχξα, 3 ζει., κε ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K.
(Απξίιηνο 1907).
1908.
9. Murav‟ev N (Mouravieff Nicolas), Souvenirs de Nice, αξ. 1. Μελνπέην γηα
πηάλν ζε ζνι ειάζζνλα, έξγν 2, αθηεξσκέλν ζηνλ Β. Καιαθάηε (1906), Παξίζη:
Foetisch Frèrew (S.A.) 1908, αξηζκφο πιάθαο N.M.1. Παξηηηνχξα, 5 ζει, ππνγξαθή
θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K., 1908.
924
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 152- Νη. Βνιθφθ, Πξεινύληην, 1903, κε αθηέξσκα ζηνλ Β. Καιαθάηε.
925
Ο Καιαθάηεο επίζεο κεινπνίεζε ην πνίεκα ηνπ A. Apukhtin σο έξγν 1, αξ. 4 (1897).

309
 310

10. Murav‟ev N. (Mouravieff Nicolas), Souvenirs de Nice, αξ. 2. Μαδνύξθα, ζε

ξε ειάζζνλα, γηα πηάλν, έξγν 3, αθηεξσκέλν ζηελ Anne de Mouravieff (1908),
Παξίζη: Foetisch Frèrew (S.A.) 1908, αξηζκφο πιάθαο «N.M.2». Παξηηηνχξα, 5 ζει,
ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K., 1908.
11. Srebdol‟skiy S., Vtotaya Sonata (Γεχηεξε ζνλάηα), γηα πηάλν, έξγν 13,
αθηεξσκέλε ζην Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Μέξε: Allegro moderato, Scherzo, Andantino,
Finale, Μφζρα: P. Jurgenson 1908, αξηζκφο πιάθαο 32613. Παξηηηνχξα 39 ζει,
ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K., 12-9-1908.
12. Vasil‟ev Alexander Gordeyevich, Gadanie (Σν κάληεκα), γηα κηα ή δχν
θσλέο κε ζπλνδεία πηάλνπ, έξγν 3, ζε πνίεζε ηνπ A.N. Apukhtin, αθηεξσκέλν ζηε
Mariya Borisovna Cherkasska, έθδνζε ηνπ ζπλζέηε, Αγ. Πεηξνχπνιε: ηππνγξαθείν
G. Schmidt, 1906, αξηζκφο πιαθάο 10-8. Παξηηηνχξα, 3 ζει, ππνγξαθή θαη
αθηέξσκα ζηνλ B.K. 20-4-1908.
1909.
13. Reitmann N., Etude en Ut majeur pour le Piano (΢πνπδή γηα πηάλν ζε Νην
κείδνλα), αθηεξσκέλν ζην θαζεγεηή Nicolas Doubassoff (1909), έθδνζε ηνπ
ζπλζέηε, Αγ. Πεηξνχπνιε: ηππνγξαθείν P. Jurgenson, 1909, αξηζκφο πιάθαο 3103.
Παξηηηνχξα, 5 ζει, κε ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K.
14. Reitmann N., Gavotte, ζε Ρε κείδνλα, γηα πηάλν, έθδνζε ηνπ ζπλζέηε,
ηππνγξαθείν P. Jurgenson, Αγ. Πεηξνχπνιε, 1909, αξηζκφο πιάθαο 3104.
Παξηηηνχξα, 3 ζει., κε ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K.
15. Sadowsky Berthe (Sadovska B.), Cinq pièces de Fantaisie pour Piano, No
2. Impromptu, 5 p‟es (πέληε θνκκάηηα), αθηεξσκέλν ζην Β. Καιαθάηε, Μφζρα: P.
Jurgenson, 1909, αξηζκφο πιάθαο 33326. Παξηηηνχξα, 6 ζει., κε ππνγξαθή θαη
αθηέξσκα ζηνλ B.K., 1909.
16. Labinsky A. (1894-1933), Pensèes d‟ automne, γηα πηάλν, έξγν 27 (1909),
ργ παξηηηνχξα 2 ζει., αθηέξσκα ζηνλ B.K.
1911.
17. Melikian Romanos (1883-1935) (Αξκελία), Dve pesni (Γχν ηξαγνχδηα),
έξγν 1, αξ. 1. Φζηλνπσξηλό ηξαγνύδη, ηδησηηθή έθδνζε, Αγ. Πεηξνχπνιε:
ηππνγξαθείν P.I. Volkov, 1911. Παξηηηνχξα 2 ζει., εμψθπιιν θαη θείκελν ζηελ
αξκεληθή γιψζζα, ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K. (Πεηξνχπνιε, 1911).
18. Melikian Romanos, Dve pesni (Γχν ηξαγνχδηα), έξγν 1, αξ. 2. Roza
(Σξηαληάθπιιν)926, ηδησηηθή έθδνζε, Αγ. Πεηξνχπνιε: ηππνγξαθείν P.I. Volkov,
1911. Παξηηηνχξα 2 ζει., εμψθπιιν θαη θείκελν ζηελ αξκεληθή γιψζζα, ππνγξαθή
θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K., 1911.
1912.
19. Labinsky A., Pensées d‟automne γηα πηάλν, έξγν 27, ργ παξηηηνχξα, 2 ζει,
αθηεξσκέλε ζην Β. Καιαθάηε, 19-11-1912.
1913.
20. Melikian Romanos, Γύν ηξαγνύδηα, έξγν 2, αξ. 1. Ivushka, ηδησηηθή
έθδνζε, Αγ. Πεηξνχπνιε: ηππνγξαθείν P.I. Volkov, 1913. Παξηηηνχξα 3 ζει.,
εμψθπιιν θαη θείκελν ζηελ αξκεληθή γιψζζα, ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K.
1913.
21. Melikian Romanos, Γύν ηξαγνύδηα, έξγν 2, αξ. 2. Prosti (΢πγρψξα κε),
ηδησηηθή έθδνζε, Αγ. Πεηξνχπνιε: ηππνγξαθείν P.I. Volkov, 1913. Παξηηηνχξα 3
ζει., εμψθπιιν θαη θείκελν ζηελ αξκεληθή γιψζζα, ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ
B.K. 1913.
926
βι. Καηάινγν Έθζεζεο, αξ. 56: Μειηθηάλ (Melikyan), Roza, έξγν 1, αξ. 2, αθηέξσκα ζηνλ Β.
Καιαθάηε.

310
 311

22. Barkhudaryan Sarkis (1887-1973), Vostochnïya plyaski [Αλαηνιίηηθνη

ρνξνί], γηα πηάλν, έξγν 1, αξ. 1- 4 (1913), ηδησηηθή έθδνζε, Αγ. Πεηξνχπνιε:
ηππνγξαθείν P.I. Volkov, 1913. Παξηηηνχξα 13 ζει, εμψθπιιν θαη θείκελν ζηελ
αξκεληθή θαη ξσζηθή γιψζζα, αθηέξσκα 19-3-1913.
23. Collingwood Laurence (1888-1982), Sonate pour Piano, Μφζρα: P.
Jurgenson, 1913, αξηζκφο πιάθαο 1795. Παξηηηνχξα 53 ζει., αθηέξσκα ζηελ αγγιηθή
γιψζζα ζην Β.Κ.
24. Collingwood Laurence Laurens, 2-ieme Sonate pour Piano (Γεχηεξε
ζνλάηα γηα πηάλν), P. Jurgenson, Μφζρα, 1913, αξηζκφο πιάθαο 1810. Παξηηηνχξα
25 ζει, αθηέξσκα (ζηελ αγγιηθή γιψζζα) ζηνλ B. Καιαθάηε.
25. Collingwood Laurence, Impression languide pour Piano, Μφζρα: P.
Jurgenson, 1913, αξηζκφο πιάθαο 1796. Παξηηηνχξα 9 ζει, αθηέξσκα (ζηελ αγγιηθή
γιψζζα) ζηνλ Β.Κ.
26. Collingwood Laurence, Inspiration joyeuse pour Piano, Μφζρα: P.
Jurgenson, 1913, αξηζκφο πιάθαο 1809. Παξηηηνχξα 15 ζει., αθηέξσκα (ζηελ
αγγιηθή γιψζζα) ζηνλ Β.Κ.
1914.
27. Mil‟ner Mikhail (1886-1953), Fantaziya na narodnoyu Temu/ Baim Reb‟n
zu Mlave-malke (Φαληαζία πάλσ ζε δεκνηηθφ ζέκα), γηα πηάλν, ζε Ρε κείδνλα, Αγ.
Πεηξνχπνιε: Έλσζε εβξατθήο δεκνηηθήο κνπζηθήο Αγ. Πεηξνχπνιεο, 1914.
ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K.
28. Levenzon B., Muzïka k chetïrem stikhotvoreniyam L. Vasisevskago
(Μνπζηθή γηα ηέζζεξα πνηήκαηα ηνπ Λ. Βαζηιέθζθη), έξγν 36, αξ. 1. V strastnoy
chetverg (΢ηε κεγάιε Παξαζθεπή), κηθξ. ζηα γεξκαληθά M. Lippold, Αγ.
Πεηξνχπνιε: V. Bessel‟, αξηζκφο πιάθαο 7405. Παξηηηνχξα 3 ζει, θείκελν ζηα
ξσζηθά θαη γεξκαληθά, αθηέξσκα 5-12-1914.
Πξηλ 1917.
29. Tsïbul‟sky N., U tsaritsï moey est‟ vïsokiy dvorets (Ζ δηθή κνπ βαζίιηζζα
έρεη ςειφ παιάηη), ξνκάληδα γηα ςειή θσλή, ζε θείκελν ηνπ Vl. Solov‟ev, θαη
αθηέξσκα ζηνλ πνηεηή. Έθδνζε ηνπ ζπλζέηε, ηππνγξαθείν Ν. Η. Chokolov, Κίεβν,
ρσξίο εκεξνκελία (πξηλ 1917, παιηά ξσζηθή γξαθή θαη αλαθνξά φηη ην έξγν
πνπιηέηαη ζηα καγαδηά ηεο Απηνθξαηνξηθήο Ρσζηθήο Μνπζηθήο Έλσζε ηνπ Κηέβνπ,
αξηζκφο πιάθαο 639, παξηηηνχξα, 4 ζει, ππνγξαθή θαη αθηέξσκα ζηνλ B.K.
1924
30. Barhudarian Sarkis (1887-1973) (Αξκελία), «Πξψηε ζεηξά», αξηζκφο 1. Osennee
(Φζηλνπσξηλφ), γηα πηάλν, Μφζρα: Δθδφζεηο ηνπ Αξκεληθνχ Μνπζηθνχ ΢πιιφγνπ
ζηνλ Οίθν ηνπ Πνιηηηζκνχ ηεο Μφζραο, ΢νζηαιηζηηθή Γεκνθξαηία ηεο Αξκελίαο,
αξηζκφο πιάθαο “Zak. No 122”. Παξηηηνχξα, 7 ζει., εμψθπιιν θαη γξαθή ζηα
αξκεληθά θαη ξσζηθά, αθηέξσκα 20-9-1924.
1926
31. Gladkovsky Arseny Pavlovich (1894-1945), απφ ηελ φπεξα Za krasnïy
Petrograd (Γηα ηελ θφθθηλε Πεηξνγθξάλη) (1925), αξηζκφο 1. Άξηα ηνπ Zheleznov,
γηα θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, ζε πνίεζε V. Lebedev, Λέληλγθξαλη: Triton, 1926. Ζ
΢ΔΗΡΑ «Σν ξεπεξηφξην αξηψλ απφ ζχγρξνλεο επαλαζηαηηθέο φπεξεο», αξηζκφο
πιάθαο Σ. 14. Παξηηηνχξα, 9 ζει., αθηέξσκα 27-1-1926.
32. Gladkovsky A.P., απφ ηελ φπεξα απφ ηελ φπεξα Za krasnïy Petrograd (Γηα
ηελ θφθθηλε Πεηξνγθξάλη) (1925), αξηζκφο 2. Ballada Kommunara (Μπαιάληα ηνπ
θνκκνπληζηή), γηα θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, ζε πνίεζε V. Lebedev, Λέληλγθξαλη:
Triton, 1926. Ζ ΢ΔΗΡΑ «Σν ξεπεξηφξην αξηψλ απφ ζχγρξνλεο επαλαζηαηηθέο
φπεξεο», αξηζκφο πιάθαο Σ. 15, Παξηηηνχξα, 9 ζει, αθηέξσκα 27-1-1926.

311
 312

1929.
33. Mil‟ner Mikhail Arnol‟dovich (1886-1953), Vokal‟naya syuita (Φσλεηηθή
ζνπίηα). 10 Παηδηθά ηξαγνύδηα ζε πνίεζε I.L. Perets, γηα θσλή θαη πηάλν, Κίεβν:
Κξαηηθφο Δθδνηηθφο Οίθνο Κηέβνπ 1921, αξηζκφο πιάθαο 1129 – 1208. Παξηηηνχξα
30 ζει., εμψθπιιν ζηα εβξατθά, θείκελν ζηα εβξατθά θαη γεξκαληθά, αθηέξσκα 28-
12-1929.
1933- 1934.
34. Yakovlev N., Iz vospominaniy detstva (Απφ ηηο παηδηθέο κνπ αλακλήζεηο),
ζνπίηα γηα πηάλν (1927) κε 7 κέξε: Δηζαγσγή, Σν πξσί, Σν αγαπεκέλν βαιο, Ζ πόιθα
ηεο γηαγηάο, Σν λαλνύξηζκα ηεο κεηέξαο κνπ, Σν βήκα ησλ εζνπνηώλ ηνπ ηζίξθνπ,
Δπίινγνο (1929), Λέληλγθξαλη: TRITON 1930, αξηζκφο πιάθαο Σ. 175. Παξηηηνχξα
19 ζει , αθηέξσκα 12-5-1934.
35. Serdechkov [Sersetchkow] Vladimir, Kontsertniy etyud/Etude de concert
(΢πνπδή γηα θνλζέξην), γηα πηάλν, έξγν 4, αξηζκφο 1, Λέληλγθξαλη: TRITON 1933,
αξηζκφο πιάθαο Σ. 401. Παξηηηνχξα 5 ζει., αθηέξσκα 6-5-1934.
1936.
36. Zateplinsky Sergey, 5 Detskikh p‟es (Πέληε παηδηθά θνκκάηηα), γηα πηάλν (4
ρέξηα), έξγν 16, Λέληλγθξαλη: Muzgiz, Σκήκα Λέληλγθξαλη 1936, αξηζκφο πιάθαο Σ.
752. Παξηηηνχξα 13 ζει., αθηέξσκα 2-10-1936.

Πεγέο:
 Απηνβηνγξαθία θαη Καηάινγνο καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε.
 ΢πκπιεξσκέλε Λίζηα καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε, απφ ηνλ Αλαηφιη Καιαθάηε.
 Έξγα καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε, απφ ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, κε
αθηέξσκα ζηνλ Καιαθάηε (Αξρείν Β. Καιαθάηε Καιαθάηε- ΔΔΜ).
 Πξνγξάκκαηα ζπλαπιηψλ ηνπ Σκήκαηνο ΢χλζεζεο ηνπ Κξαηηθνχ Χδείνπ ηνπ
Λέληλγθξαλη (1927-1928).
 Δπίζεκε Δπηζηνιή απφ ην Χδείν-Μνπζηθή Αθαδεκία ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
(2004).
 Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο, Αγ. Πεηξνχπνιε
(ΣSGALI, SPb.)] (2005, επηηφπηα έξεπλα). Πξνζζήθε καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε: ΢.
΢ηαζηιίθ (Schastliv), Οπγθιίηζθη (Uglitsky), Σεξ- Οβαληζηάλ (Ter- Ovanisyan),
Α.Α. Γθνινπκπέληζεθ (Golubentsev).
 Λήκκαηα απφ κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο, εγθπθινπαίδεηεο on line θαη άξζξα ζην
δηαδίθηπν, καξηπξίεο καζεηψλ.

312
 313

8. Απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο – ν Β. Καιαθάηεο ζηε ζύγρξνλε Διιάδα.

Μεηά ηελ πνιχρξνλε ελαζρφιεζε καο κε ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε,
κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε φηη ην φλνκα ηνπ (Καιαθάηεο) έγηλε πιένλ πεξηζζφηεξν γλσζηφ
ζην επξχηεξν ειιαδηθφ ρψξν (θαη φρη κφλν ζηνπο κνπζηθνχο θχθινπο). Ο Βαζίιεο
Καιαθάηεο έγηλε γλσζηφο σο ζχλζεηεο, δάζθαινο θαη εθπξφζσπνο ηνπ Απφδεκνπ
Διιεληζκνχ ζηε Ρσζία. Γηα λα ζπκβεί απηφ βνήζεζαλ πνιχ:
 Οη εθηειέζεηο βξαβεπκέλσλ έξγσλ ηνπ ζπλζέηε, ζηα πιαίζηα ησλ
Διιεληθψλ Μνπζηθψλ Γηνξηψλ ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο Αζελψλ: ην Κνπηληέην κε πηάλν,
έξγν 11, 1907 («Βξαβείν Γθιίλθα, 1907»), απφ ην «Νέν Διιεληθφ Κνπαξηέην», ην 2005
θαη ν Θξύινο, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία, έξγν 20, 1928 (Β΄ βξαβείν ζην
δηεζλή δηαγσληζκφ ζχλζεζεο ηεο «Columbia Records», Βηέλλε 1928), απφ ηελ Κξαηηθή
Οξρήζηξα Αζελψλ, ην 2006. Σν πξψην έξγν ηνπ ζπλζέηε πνπ αθνχζηεθε ζηελ Διιάδα,
ζηηο 4 Φεβξνπαξίνπ 2005 ζηε Θεζζαινλίθε (απφ ηελ Κξαηηθή Οξρήζηξα Θεζζαινλίθεο),
ήηαλ ε Δηζαγσγή-Φαληαζία γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 8 (1902-1903).
 Ζ Έθζεζε ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε ζην Σειιφγιεην Ίδξπκα Σερλψλ, Α.Π.Θ
& Ηφλην Παλεπηζηήκην (30 Ννεκβξίνπ 2007 – 31 Ηαλνπαξίνπ 2008, βι.
www.auth.gr/teloglion) θαη ε εθπνκπή «Γηαζπνξά» ηεο ΔΣ3, Γεθέκβξηνο 2007 (βι.
diaspora@ert3.gr), φπνπ παξνπζηάζηεθε αθηέξσκα απφ ηα εγθαίληα ηεο έθζεζεο θαη κηα
ζπλέληεπμε ηνπ θ. Υάξε Ξαλζνπδάθε, κε αλαθνξέο ζηνλ Έιιελα κνπζηθφ.
 Ο ειιεληθφο Σχπνο, ν νπνίνο αζρνιήζεθε κε ηηο ζπλαπιίεο ησλ έξγσλ ηνπ
Β. Καιαθάηε (ζηελ δηαηξηβή έρνπκε αλαθέξεη ηα πην βαζηθά άξζξα927), θαζψο θαη κε ηελ
έθζεζε ζην Σειιφγιεην Ίδξπκα Σερλψλ ηνπ Α.Π.Θ., γηα ηελ νπνία ππάξρνπλ πεξίπνπ
ηξηάληα αθηεξψκαηα ζηνλ Β. Καιαθάηε, απφ δηάθνξεο εθεκεξίδεο ηεο Βφξεηαο
Διιάδαο928, κε ζρφιηα γηα ηελ έθζεζε θαη ηελ θαιή πνηφηεηα ηνπ θσηνγξαθηθνχ πιηθνχ
(καο παξαδφζεθαλ απφ ηελ ππεχζπλε δεκνζίσλ ζρέζεσλ ηνπ Ηδξχκαηνο929).
Έλαο δεχηεξνο θχθινο άλνημε κε ηελ νινθιήξσζε ηεο επηκέιεηαο ησλ Γύν
θνπαξηέησλ εγρόξδσλ ηνπ Β. Καιαθάηε, έξγα 15 θαη 22 (1906), ζηελ ππφ έθδνζε
επηζηεκνληθή ζεηξά «Μλεκεία Νενειιεληθήο Μνπζηθήο» ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο
Μνπζηθήο ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ. Πξφθεηηαη γηα
ηηο πξψηεο επξηζθφκελεο ζπλζέζεηο θαη πξσηφηππν πιηθφ, άγλσζην γηα ην επξχ θνηλφ, γηα
ην νπνίν δελ ππάξρνπλ αλαθνξέο ζε βηβιηνγξαθία ζηε ξσζηθή γιψζζα. Διπίδνπκε φηη
ζχληνκα ηα θνπαξηέηα εγρφξδσλ ζα παξνπζηαζηνχλ ζην ειιεληθφ κνπζηθφ θνηλφ, θαζψο
θαη ηα έξγα γηα πηάλν θαη νη ξνκάληδεο ηνπ ζπλζέηε.
΋πσο ήδε αλαθέξακε, ν Β. Καιαθάηεο άθεζε κεγάιν αξηζκφ δηθψλ ηνπ έξγσλ
(πάλσ απφ 140 νινθιεξσκέλεο ζπλζέζεηο), ηελ ρξνλνινγηθή θαηάηαμε ησλ νπνίσλ
θξφληηζε λα ηαθηνπνηήζεη ην Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο. Μειινληηθφο ζηφρνο καο

927
Βι. ην Φ. 10. Ζιεθηξνληθφ αξρείν, φπνπ ππάξρνπλ νθηψ άξζξα γηα ηελ εθηέιεζε ηνπ Θξύινπ ηνπ
Β. Καιαθάηε κε ηελ ΚΟΑ, 2006.
928
Ζ έθζεζε θέξδηζε ζεηηθά ζρφιηα απφ ηνλ ειιεληθφ ηχπν, ζηηο εθεκεξίδεο «Απξηαλή»,
«Μαθεδνλία» (21-11-07 έσο 18-01-08), «Θξάθε» (21-11-07), «Έζλνο» (21-11-07), «Σαρπδξφκνο». Πξσηλή
εθεκεξίδα ηεο Καβάιαο (28-11-07), «Μαθεδνλία» (29-11-07), «΢ήκεξα» ζηε Θεζζαινλίθε (29-11-07- 12-
01-08), «City» (30-11-07- 25-01-08), Μαθεδνλία (12-01-08), «Agenda» Θεζζαινλίθε (30-11-07), «Δμπξέο»
(30-11-07), «Ραδηνηειεφξαζε» (1-12-07), «Σχπνο». Θεζζαινλίθεο (2-12-07), «Αδέζκεπηνο ηχπνο» (4-12-
07), «7 κέξεο TV» (15-12-07), «Μαθεδνλία» ηεο Κπξηαθήο (16-12-07), «Sunday» (16-12-07),
«Αγγειηνθφξνο» ηεο Κπξηαθήο (23/30-12-07- 13/30-01-08), «Θεζζαινλίθε» (24-12-07), «Metro Sport» (29-
01-08), πεξηνδηθφ «Kontakt», ηεχρνο 21, Ηαλνπάξηνο 2008, Έλσζε Πνληηαθήο Νενιαίαο Διιάδνο (ζηε
ξσζηθή γιψζζα) θ.α. Φσηναληίγξαθα απφ ηα άξζξα θπιάζζνληαη ζην Φ.- Κξηηηθέο θαη άξζξα.
929
Δπίζεο καο παξαδφζεθαλ ε αθίζα, ε πξφζθιεζε, CD κε θσηνγξαθηθφ πιηθφ θαη DVD απφ ηα
εγθαίληα ηεο έθζεζεο (βι. Φ.- Ζιεθηξνληθφ αξρείν). Γελ έρνπκε ζε ειεθηξνληθή κνξθή ζην αξρείν καο ηελ
εθπνκπή «Γηαζπνξά» ηεο ΔΣ3.

313
 314

είλαη ε αλαθνίλσζε ηεο πεξηγξαθήο ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ
Δξγαζηεξίνπ θαη ε έθδνζε βηβιίνπ κε ηίηιν Πιήξεο Καηάινγνο Έξγσλ ηνπ Βαζίιε Π.
Καιαθάηε, ην νπνίν ζα πεξηιακβάλεη φινπο ηνπο ζεκαηηθνχο θαηαιφγνπο930. Ζ εξγαζία
απηή έρεη ζρεδφλ νινθιεξσζεί θαη ζα πξνρσξήζεη ε έθδνζή ηεο κεηά ηελ ππνζηήξημε ηεο
δηαηξηβήο.
Ρσζία. Ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ην δηεζλή κνπζηθφ επηζηεκνληθφ ρψξν είρε ε
αλαθνίλσζε γηα ηε δηαθχιαμε θαη ηελ απφθηεζε ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε απφ ην
Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο, ε νπνία έγηλε ην Μάξηην ηνπ 2010 ζηελ Αγ.
Πεηξνχπνιε, ζηελ πφιε πνπ αγάπεζε θαη εξγάζηεθε ν Β. Καιαθάηεο. ΢ηα πιαίζηα ηνπ
δηεζλνχο ζπλεδξίνπ «Ν.Α. Rimsky-Korsakov and his heritage in historical perspective» (Ο
Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ε θιεξνλνκηά ηνπ απφ ηζηνξηθήο άπνςεο) (15/22-3-2010931) ηνπ
Κξαηηθνχ Μνπζείνπ Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζε έθζεζε ζην Μνπζείν-
νηθία ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (ην νπνίν απνηειεί παξάξηεκα ηνπ κνπζείνπ),
παξνπζηάζηεθε κέξνο απφ ην Αξρείν Καιαθάηε (θπξίσο θσηνγξαθίεο, πξνγξάκκαηα
ζπλαπιηψλ θαη ργ έξγα), κε έκθαζε ζηελ «Πεξίνδν ζπνπδψλ ηνπ Β. Καιαθάηε κε ηνλ Ν.
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ» ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο· απηφ ήηαλ θαη ην ζέκα ηεο
αλαθνίλσζήο καο ζην ζπλέδξην. Μαδί κε ην πξφγξακκα, ζην booklet ηνπ ζπλεδξίνπ
ππάξρνπλ νη αλαθνηλψζεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ (33 επηζηήκνλεο απφ 17 ρψξεο), ζε
πεξίιεςε, ζηε ξσζηθή θαη ζηελ αγγιηθή γιψζζα. Σα πξαθηηθά (νη αλαθνηλψζεηο ζε
πεξίιεςε, έσο 10.000 ζχκβνια θαη πέληε ζειίδεο), βξίζθνληαη ζην ηειηθφ ζηάδην γηα
δεκνζίεπζε κέζα ζην 2010, ζε δίγισζζε έθδνζε. Πεξηκέλνπκε λα καο ζηαιεί έληππν απφ
ην βηβιίν απηφ932 (πξνο ην παξφλ έρνπκε κφλν ην εμψθπιιν ηνπ θαη ηελ πιεξνθνξία φηη ην
δηθφ καο θείκελν βξίζθεηαη ζηηο ζζ. 226-230, ζηε ξσζηθή γιψζζα θαη ζηηο ζζ. 380-384,
ζηα αγγιηθά. Ζ ζπιινγή απνηειείηαη απφ 465 ζειίδεο θαη ν επηκειεηήο ηνπ αγγιηθνχ
θεηκέλνπ είλαη ν Jonathan Powell).
Γηα ηελ έθζεζε ηνπ κνπζείνπ θαη ηε ζπκκεηνρή ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ
ππάξρνπλ αλαθνξέο ζην δηαδίθηπν933. ΢ηελ επίζεκε ζειίδα ηνπ Κξαηηθνχ Μνπζείνπ
Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο (www.theatremuseum.ru/exhib/emirton.html), αλαθέξεηαη φηη
κφλν έλα κηθξφ κέξνο απφ ην Αξρείν Καιαθάηε παξνπζηάδεηαη ζηελ νκαδηθή έθζεζε ηνπ
Μνπζείνπ-νηθεία ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. ΢ηελ έθζεζε παξνπζηάζηεθαλ ργ παξηηηνχξεο
ηνπ Β. Καιαθάηε, ζεκαηηθά θαη ζηηιηζηηθά θνληηλέο κε ηελ θαιιηηερληθή δεκηνπξγία ηνπ
δαζθάινπ ηνπ [΢ηελ άθξε ηεο ζάιαζζαο, λπρηεξηλφο γηα πηάλν (1898), Αξαβηθή απνκίκεζε,

930
΢ην παξάξηεκα ηεο δηαηξηβήο παξνπζηάδνληαη δχν απφ ηνπο θαηαιφγνπο· ν Πιήξεο Καηάινγνο
Έξγσλ θαη ν Καηάινγνο Έξγσλ θαηά Καηεγνξία ηνπ Β. Καιαθάηε.
931
Σν 2008, ζηε Ρσζία, κε κεγάιε ιακπξφηεηα γηνξηάζηεθε ε εθαηνζηή επέηεηνο απφ ην ζάλαην
ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, κε ζπλαπιίεο θαη εθηειέζεηο έξγσλ ηνπ, παξνπζίαζε κε ηηο φπεξέο ηνπ ζην ζέαηξν
Μαξίηλζθη, δχν κνπζηθνινγηθά ζπλέδξηα ζηα Χδεία ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη ηεο Μφζραο (Κεληξηθφ
Κξαηηθφ Μνπζείν Μνπζηθνχ Πνιηηηζκνχ ζην φλνκα ηνπ «Μ. Γθιίλθα»). Χο ζπλέρεηα ησλ εθδειψζεσλ, ην
2009 (θαη επεηδή ζπγθεληξψζεθε πινχζην πιηθφ απφ ηηο ζχγρξνλεο έξεπλεο), επηιέρηεθε ην ζπλέδξην ηνπ
Κξαηηθνχ Μνπζείνπ Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο λα πεξηιακβάλεη δχν δηαθνξεηηθά ζέκαηα: «Οη απφγνλνη ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζην Μνπζηθφ Υψξν» (The Rimsky-Korsakovs in the Musical World) θαη «Οη παξαδφζεηο
ηνπ Ρίκζθη-Κνξζαθνθ ζηε ΢χλζεζε θαη ηε Γηδαζθαιία: Τπνζηεξηρηέο θαη Αληίπαινη» (The Traditions of N.
Rimsky-Korsakov in Composing and Teaching: Followers and Opponents), ηνλίδνληαο ηε δηεζλή ζεκαζία
ηνπ έξγνπ ηνπ κεγάινπ δαζθάινπ θαη ζπλζέηε θαη επίζεο ηε ζπλέρηζε ηεο ΢ρνιήο ηνπ απφ ηνπο καζεηέο ηνπ.
932
N. A. Rimsky-Korsakov i ego nasledenie v istoricheskoy perspective. Materialï mezhdunarodnoy
muzïkovedcheskoy konferentsii (GU "SPb GMTiMI", Saint- Petersburg), 2010 (Ο N.Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη
ε θιεξνλνκηά ηνπ από ηζηνξηθήο άπνςεο. Αλαθνηλώζεiο από ην δηεζλέο κνπζηθνινγηθό ζπλέδξην, Κξαηηθφ
Μνπζείν Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο, Αγ. Πεηξνχπνιε, 2010).
933
Γηα ηελ εμάκελε δηάξθεηα ηεο έθζεζεο (19 Μαξηίνπ-23 Απγνχζηνπ 2010), βι.
http://www.rimski-korsakov.narod.ru/ruswis.html, http://en.wikipedia.org/wiki/Rimsky-Korsakov_
Apartment_and_Museum, http://www.theatremuseum.ru/eng/diagilev/heritage.html, θ.ιπ.

314
 315

ξνκάληδα γηα θσλή θαη πηάλν (1894), ε φπεξα Σζηγγάλνη (1899) θ.ά, θσηνγξαθίεο ηνπ
Καιαθάηε σο καζεηή, νηθνγελεηάξρε, θαζεγεηή θ.ιπ.]. Σα ργ έξγα ηνπ Καιαθάηε
παξνπζηάζηεθαλ καδί κε ηηο εμεηαζηηθέο εξγαζίεο θνηηεηψλ ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, απφ ηελ πεξίνδν 1880-90 (Γθιαδνπλφθ, Ληάληνθ, ΢νθνιφθ, Βίηνι θ.ά), κε
ηηο ργ ζεκεηψζεηο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ934. Ζ έθζεζε απνηέιεζε ζπκπαξαγσγή ηνπ
Κξαηηθνχ Μνπζείνπ Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο, ηνπ Σκήκαηνο Υεηξνγξάθσλ ηνπ Ρσζηθνχ
Ηλζηηηνχηνπ Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, ηνπ Δξεπλεηηθνχ Σκήκαηνο ηεο Δπηζηεκνληθήο
Μνπζηθήο Βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ
(Διιάδα).
Δπίζεο, παξαθαιέζακε λα καο ζηαινχλ άξζξα απφ ξσζηθέο εθεκεξίδεο θαη
πεξηνδηθά, κε αθηέξσκα ζην γεγνλφο απηφ, ην νπνίν πξνζέιθπζε γηα κεξηθέο κέξεο ηελ
παλεπηζηεκηαθή ειίη πνπ αζρνιείηαη κε ηε ξσζηθή κνπζηθή ζηε Ρσζία, ζηελ Δπξψπε θαη
ζηηο ΖΠΑ. Δλδεηθηηθά ζεκεηψλνπκε ηα νλφκαηα ησλ R. Taruskin935, θεληξηθή θηγνχξα ζην
δηεζλή επηζηεκνληθφ ρψξν, Stephen Walsh, Stephen Muir, Dorothea Redepenning,
Andreas Waczkat θ.ά936. ΋ζνλ αθνξά ηελ άιιε ειιεληθή ζπκκεηνρή ζην ΢πλέδξην, απηή
ηνπ Κχπξηνπ Γεσξγίνπ Κνπληνχξε, κε ηελ εξγαζία «The Ideas of Nikolay Rimsky-
Korsakov in Manolis Kalomiris‟ Oeuvre937: Forming the Modern Greek School of
Composition» (Οη ηδέεο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηελ θαιιηηερληθή πείξα ηνπ Μαλφιε
Καινκνίξε: ε δηακφξθσζε ηεο ΢χγρξνλεο Διιεληθήο ΢ρνιήο ΢χλζεζεο938),
παξνπζηάζηεθαλ λέεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ πεξίνδν ηνπ Καινκνίξε ζην Υάξθνβν θαη

934
Σν απφζεκα απηφ θπιάζζεηαη ζην Σκήκα Υεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο
βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
935
Ο R. Taruskin έθαλε δηάιεμε κε ζέκα «Catching up with Rimsky-Korsakov» (Φζάλνληαο ηνλ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ). Ζ νκηιία ηνπ ζηελ θαηάκεζηε αίζνπζα μεθίλεζε κε αλαθνξέο ζην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ.
΢ηηο ΖΠΑ αθνχγεηαη ζε ζηπι ηδαδ ην πεληαηνληθφ ηξαγνχδη ηνπ ΢άληθν απφ ηελ νκψλπκε φπεξα, αιιά δελ
μέξνπλ πνηνο ην έρεη ζπλζέζεη. Σν 1953 γπξίζηεθε κηα ρνιηγνπληηαλή ηαηλία γηα ηνλ ζπλζέηε (ν Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ είλαη λένο λαχηεο ζην θαξάβη θαη εξσηεχεηαη κηα ρνξεχηξηα αλαηνιίηηθσλ ρνξψλ, ηελ νπνία
εξκήλεπε κηα ζηαξ ηεο επνρήο, θαη απφ θεη πξνήιζε Σν ηξαγνύδη ηεο ΢ερξαδάλη). Ζ δηάιεμε ζπλερίδεηαη κε
ηνλ ΢ηξαβίλζθη θαη επηζηξέθεη ζην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, εμεγψληαο απφ πνπ έρεη δαλεηζηεί ζηα έξγα ηνπ ν
΢ηξαβίλζθη θάπνηεο θιίκαθεο θαη ζπγρνξδίεο, πσο νξηνζεηήζεθε ζαλ κνπζηθφο φξνο (ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο
ηνπ ‟80) «ε νθηαηνληθή θιίκαθα» (octatonic scale) θαη «ε αλεκηηνληθή θιίκαθα» (ή θιίκαθα ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, ν νπνίνο ζηα Υξνληθά ηεο κνπζηθήο κνπ δσήο αλαθέξεη φηη ε πεγή ηνπ ήηαλ ηα έξγα ηνπ Liszt).
Μέζσ ηεο κειέηεο ησλ Berger θαη Van den Toorn, ε επξσπατθή θαη ακεξηθάληθε κνπζηθή ζεσξία έθζαζε
επηηέινπο ζηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ.
936
Δληχπσζε καο πξνθάιεζε επίζεο ε ζπκκεηνρή ηνπ Ρσζνακεξηθαλνχ Ilya Levinson, «Jazzy
Kashei: the Rimsky-Korsakov-Schillinger- Gershwin Connection» (Ζ ηδαδ ζηελ φπεξα Kashei: ε ζρέζε
κεηαμχ ησλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Schillinger, Gershwin). Απφ ηε ξσζηθή πιεπξά, ελδηαθέξνπζα ήηαλ ε
αλαθνίλσζε ηνπ Vladimir Koshelev, «The Emiriton: Phenomena, History, Problems and Perspectives of
Study» (Σν Δκηξηηφλ: Φαηλφκελν, Ηζηνξία, Πξνβιεκαηηζκνί ηεο έξεπλαο). Να ζπκίζνπκε φηη αλάκεζα ζηνπο
θπξίνπο εθεπξέηεο ηνπ νξγάλνπ ήηαλ ν εγγνλφο ηνπ δηαζήκνπ ζπλζέηε ν Andrey Rimsky-Korsakov (1910-
2002) θαη ν Aleksandr Ivanov (1907–1968). Ζ Λχδηα Άληεξ παξνπζίαζε ην ζέκα «A Slap in the Face to
Social Tastes”: the Paradoxical Life of Georgy Rimsky-Korsakov» (Έλα ραζηνχθη ζην θνηλσληθφ γνχζην: ε
παξάδνμε δσή ηνπ Georgy Rimsky-Korsakov), επελδπκέλν κε ερνγξαθήζεηο απφ κηθξνηνληθέο ζπλζέζεηο,
γξακκέλεο ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30.
937
Μεηάθξαζε απφ ηα αγγιηθά: «Έξγν δσήο θαιιηηέρλε», αιιά ην πξφηππν ζηα ξσζηθά ήηαλ
«Καιιηηερληθή πείξα».
938
Ζ γλσξηκία ηνπ Μ. Καινκνίξε κε ηε ξσζηθή κνπζηθή μεθίλεζε κε ηε ζπκθσληθή ζνπίηα
΢ερξαδάλη ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ηελ νπνία άθνπζε γηα πξψηε θνξά ην 1905 ζηε Βηέλλε, ζηελ εθηέιεζε ηεο
νξρήζηξαο «Konzertverein». Έλα ρξφλν κεηά, ν ζπλζέηεο δέρηεθε ηε ζέζε ηνπ θαζεγεηή ζηε Μνπζηθή
΢ρνιή ηεο Ρσζηθήο Μνπζηθήο Δηαηξίαο ζην Υάξθνβν, φπνπ παξάκεηλε έσο ην 1910. ΢ηελ απηνβηνγξαθία
ηνπ αλαθέξεη φηη πξνηίκεζε λα εξγαζηεί ζηε Ρσζία θαη φρη ζηελ Πξσζία, ζηε Γεξκαλία, γηαηί ζηελ θαξδηά
ηνπ ερνχζαλ νη παξακπζέληεο κεισδίεο ηεο ΢ερξαδάλη. ΋ηαλ γχξηζε ζηελ Διιάδα, έπξεπε λα ιχζεη ην
δίιεκκα: λα αθνινπζήζεη ην δξφκν ηνπ επξσπατθνχ λενηεξηζκνχ ή λα αλαπηχμεη ηηο θιαζηθέο παξαδφζεηο
ηεο παηξίδαο ηνπ;

315
 316

έγηλε ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη Μαλφιε Καιφκνηξε. Με βάζε απηή,
θαη νη δχν ραξαθηεξίζηεθαλ πξσηνπφξνη ζπλζέηεο θαη εθπαηδεπηηθνί ζηε Ρσζία θαη ζηελ
Διιάδα (δαλεηζκέλε απφ ηελ φπεξα Ο Υξπζόο πεηεηλόο ηνπ Κφξζαθνθ είλαη θάπνηα
κεισδία ζην Γαθηπιίδη ηεο κάλαο, ηνπ Καινκνίξε).
Βαζηθή πεγή γηα ηηο ζεκαηηθέο ελφηεηεο (πεξηέρεη επηπιένλ ζχληνκεο αλαθνξέο θαη
θξίζεηο γηα ηηο αλαθνηλψζεηο), είλαη ην άξζξν ηεο Λχδηα Άληεξ (γελ. 1985)939, ε νπνία
είλαη επηζηεκνληθή ζπλεξγάηεο ηνπ Μνπζείνπ-νηθία ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Ζ Άληεξ,
παξφηη αξθεηά λεαξή, είρε ηελ ηδέα ηεο ζχληαμεο θαη ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζρεδίνπ.
Δμάιινπ, ε ίδηα καο πξνζθάιεζε λα ζπκκεηέρνπκε ζηελ νκαδηθή έθζεζε ηνπ κνπζείνπ,
αμηνινγψληαο ηα ληνθνπκέληα θαη ηηο ργ παξηηηνχξεο ζην Αξρείν Καιαθάηε, θαη
δηαηήξεζε αιιεινγξαθία κε φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζην ζπλέδξην. Οη πεξηζζφηεξεο
δεκνζηεχζεηο γηα ην ζπλέδξην έρνπλ αλαθνηλσζεί ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ κνπζείνπ (ζηε
ξσζηθή γιψζζα, βι. http://www.rimski-korsakov.narod.ru/conf_media.html).
Οη αλαθνηλψζεηο πεξηιακβάλνπλ:
1. Άξζξν ζηελ εθεκεξίδα Sankt-Peterburgskie vedomosti, «''Dogonyaya
Rimskogo- Korsakova''. Anons» (Σα ρξνληθά ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο, «''Πξνθζάλνληαο ηνλ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ''. Αλαθνίλσζε»), φπνπ ηνλίδεηαη φηη γηα πξψηε θνξά, κεηά απφ πάξα
πνιιά ρξφληα, ζε κνπζηθνινγηθφ ζπλέδξην ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε ιακβάλνπλ κέξνο
εηδηθεπκέλνη ζηε ξσζηθή κνπζηθή επηζηήκνλεο απφ δηάθνξεο ρψξεο: ΖΠΑ, Αγγιία,
Γεξκαλία, Οιιαλδία, Διιάδα, Πνξηνγαιία, Φηλιαλδία, Λεηνλία, Ληζνπαλία, Λεπθνξσζία,
κε δίγισζζε ζχγρξνλε κεηάθξαζε (βι. http://www.
spbvedomosti.ru/article.htm?id=10265214@SV_Articles).
2. Ο Κφζκνο ηεο Πεηξνχπνιεο: ΢ρέδην ηνπ Κέληξνπ ηήξεζεο πξαθηηθψλ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, ηεο Κεληξηθήο Γεκνηηθήο Γεκφζηαο Βηβιηνζήθεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ζην
φλνκα ηνπ «Β. Μαγηαθφθζθη» θαη ηεο παγθφζκηαο ιέζρεο ησλ θαηνίθσλ ηεο
Πεηξνχπνιεο: «"Πξνθζάλνληαο ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ". ΢χληνκε γξακκή» (Παξφκνην
άξζξν, βι. http://www.mirpeterburga.ru/news/PK).
3. Σν Κξαηηθφ ηζηνξηθν-αξρηηεθηνληθφ θαη θαιιηηερληθφ κνπζείν-δάζνο ηεο πφιεο
Pskovsk (ην ηξίην ζηε ζεηξά κνπζείν, ην νπνίν ζηεγάδεηαη ζε αξρνληηθό ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ
Ρίκζθη-Κόξζαθνθ): «"Πξνθζάλνληαο ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ". Αλαθνξά/παξαπνκπή ζηελ
ηζηνζειίδα». ΢ηελ αλαθνίλσζε ηνλίδεηαη φηη ζηε Ρσζία ηξία κνπζεία δηαθπιάζζνπλ ηελ
θαιιηηερληθή θιεξνλνκηά ηνπ Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Έλα απφ απηά είλαη ην κνπζείν
Loubensk-Vechaslla940, φπνπ ν ζπλζέηεο έγξαςε έμη φπεξεο, νη νπνίεο θαηαηάζζνληαη
ζηελ παγθφζκηα κνπζηθή θιεξνλνκηά. Ζ επηζηεκνληθή ζπλεξγάηεο ηνπ κνπζείνπ θ. Β.Μ.
Βαζίιηεβα, ζηελ αλαθνίλσζε ηεο, ζηε ζπδήηεζε ζην ζηξνγγπιφ ηξαπέδη, ηφληζε ην ξφιν
ηνπ αγξνθηήκαηνο ηνπ ζπλζέηε ζηε δεκηνπξγία κνπζηθψλ αξηζηνπξγεκάησλ
(http://museums.pskov.ru/news/?idnews =00257).
4. «Σα λέα» ζηελ ειεθηξνληθή πχιε ηεο Δηαηξείαο Δζληθνχ Πιεξνθνξηαθνχ
Γηθηχνπ ηεο Ρσζίαο, βι. http://ania-news.info/news?theme=-1&page=2&date=2010-03-
19.
5. Ζ αλαθνίλσζε ζηελ ειεθηξνληθή πχιε «Russkiy mir» (Ρσζηθφο θφζκνο), βι.
http://www.russkiymir.ru/russkiymir/ru/news/common/news8611.html.

939
Ader, L.O, «N.A. Rimsky-Korsakov I ego nasledenie v istoricheskoy perspective:
mezhdunarodnaya muzïkovedcheskaya konferentsiya 19-22 Marta 2010 goda», zhurnal «Muzïka I Vremya»,
2010, No 6, pp. 31-34. (Λ.Ο. Άληεξ, «Ο Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ε θιεξνλνκηά ηνπ απφ ηζηνξηθήο άπνςεο:
δηεζλέο κνπζηθνινγηθφ ζπλέδξην, 19-22 Μαξηίνπ 2010», ζην πεξηνδηθφ «Μνπζηθή θαη Καηξφο», Μφζρα
2010, αξ. 6, ζζ. 31-34) (επίζεκε ηζηνζειίδα ηνπ πεξηνδηθνχ: www.tgizdat.ru).
940
Rimskiy-Korsakov Memorial Museum and Estate, www.russianmuseums.info/M1952.

316
 317

6. To πξφγξακκα «Art lunch» ηεο παξνπζηάζηξηαο Tatiana Troyanskaya, ζην

ξαδηνθσληθφ ζηαζκφ «Ekho Moskvy» (Ζρψ ηεο Μφζραο). Ζ εθπνκπή πεξηιακβάλεη δχν
ζπλεληεχμεηο (Γηειέλα Γθξφκαη θαη Λχδηα Άληεξ), γηα ηηο εθδειψζεηο ηνπ 2010 ζην
Κξαηηθφ Μνπζείν Μνπζηθήο θαη Θεάηξνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο: ηελ έθζεζε «Μνπζηθή
θαη καζνληζκφο» θαη ηα εγθαίληα ηεο έθζεζεο ζηα πιαίζηα ηνπ ζπλεδξίνπ «Ο Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ απφ ηζηνξηθήο άπνςεο», επίζεο θαη γηα ηηο αθφινπζεο ζπλαπιίεο ζην
πξφγξακκα941.
Με ηελ αλαηνιή ηνπ 21νπ αηψλα, ζηε Ρσζία ζεκεηψζεθε πξφζθαην ελδηαθέξνλ
γηα ηα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε:
1. ΢ε έλα απφ ηα κεγαιχηεξα θαιιηηερληθά γεγνλφηα942, ζην εηήζην Φεζηηβάι ηεο
Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο επηιέρηεθαλ έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε. Αλαθεξφκαζηε
ζην 16ν δηεζλέο κνπζηθφ θεζηηβάι ηεο Φηιαξκνληθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο «Zemlya
detey» (Ζ γε ησλ παηδηψλ), φπνπ ζηηο 22-3-2005, ζηελ αίζνπζα ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ
ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζηα πιαίζηα ηεο ζπλαπιίαο «Οη ζπλζέηεο ηνπ Λέληλγθξαλη ζηα
ρξφληα ηνπ Μεγάινπ Παηξησηηθνχ Πνιέκνπ», παίρζεθε ηo λπρηεξηλφ ηνπ B. Καιαθάηε,
Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ γηα πηάλν, ζε ΢η χθεζε κείδνλα, έξγν 5 (1900).
2. ΢ηηο 17 Μαξηίνπ 2010, ηελ εκέξα πνπ αλαρσξήζακε γηα ηελ Αγ. Πεηξνχπνιε,
γηα λα πάξνπκε κέξνο ζην κνπζηθνινγηθφ ζπλέδξην, ηαπηφρξνλα θαη ρσξίο ην Κξαηηθφ
Μνπζείν Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο θαη ε Φηιαξκνληθή ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο λα έρνπλ
ζπλελλνεζεί (παίρζεθαλ ηα έξγα 1, 3, 5 θαη 6 ηνπ Β. Καιαθάηε, απφ ηελ Πεξίνδν
ζπνπδψλ ηνπ κε ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ), πξαγκαηνπνηήζεθε κηα ζπλαπιία κνπζηθήο
δσκαηίνπ, αθηεξσκέλε ζηελ 65ε επέηεην απφ ηε ιήμε ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη.
΢ηε ζπγθεθξηκέλε ζπλαπιία (ζηα πιαίζηα ηνπ 19νπ δηεζλέο θεζηηβάι ηεο ηέρλεο «Απφ ην
αβαλγθάξλη έσο ζήκεξα» ηεο Φηιαξκνληθήο Αγ. Πεηξνχπνιεο), παξνπζηάζηεθε (ζε
κνξθή γηα πηάλν) ην ηειεπηαίν έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε, ην εκβαηήξην Zvezdy Kremlya (Σα
αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ) (1941), βξαβεπκέλν κε έπαηλν ζε δηαγσληζκφ ζχλζεζεο θαηά ηε
δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο. Γπζηπρψο, δελ είρακε ελεκέξσζε γηα ηελ εκεξνκελία ηεο
ζπλαπιίαο, παξά κφλν γηα ην γεγνλφο φηη έξγα ηνπ ζπλζέηε ζα παξνπζηαζηνχλ ζην
Φεζηηβάι ηνπ 2010. ΋πσο ήδε ζεκεηψζακε, ε ργ παξηηηνχξα ηνπ εκβαηήξηνπ Σα αζηέξηα
ηνπ Κξεκιίλνπ, ε πξσηφηππε ζχλζεζε ηνπ νπνίνπ είλαη γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (θαη φρη
γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ), θπιάζζεηαη ζηε Μνπζηθή βηβιηνζήθε ηεο Σειεφξαζεο &
Ραδηνθψλνπ (πξψελ Οίθνο ηνπ Ραδηνθψλνπ, ζήκεξα 5ν θαλάιη) ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
3. ΢ηηο 19 Μαξηίνπ 2010, ε Μαξία ΢απαξγθαιίεβα, Ρσζίδα πηαλίζηξηα θαη
θάηνρνο δηεζλψλ βξαβείσλ, παξνπζίαζε ζην παιάηη «΢εξεκέηεθ» ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο943
δχν απφ ηα Πέληε πξεινύληηα, έξγν 7 (1901) ηνπ Β. Καιαθάηε. Ζ ζπλαπιία κνπζηθήο

941
Ζ ξαδηνθσληθή εθπνκπή έρεη δηάξθεηα πεξίπνπ 20 ιεπηά θαη κπνξεί λα αθνπζηεί ζην
http://www.rimski-korsakov.narod.ru/01-03-10_Art-Lanch.mp3-.
942
Σν πην γλσζηφ θεζηηβάι ηεο πφιεο είλαη «Οη ιεπθέο λχρηεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο». Γηα
πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο βι. ζηελ αγγιηθή γιψζζα: White Nights Festival – St. Petersburg, Russia:
Spring/Summer Event Features Scarlet Sails, Music, Opera and Ballet, www.BalletAndOpera.eu,
http://www.Mariinskiy.com, θ.ιπ.
943
Σν παιάηη ηνπ θφκε ΢εξεκέηεθ ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε (ε γλσζηή νηθνγέλεηα έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηε
Μφζρα, έλα απφ ηα αεξνδξφκηα ηεο πφιεο έρεη νλνκαζηεί «΢εξεκέηηεβν»), επίζεο απνηειεί παξάξηεκα ηνπ
Κξαηηθνχ Μνπζείνπ Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Ζ ζπλαπιία πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα
πιαίζηα ηνπ δηεζλνχο ζπλεδξίνπ «Ν.Α. Rimsky-Korsakov and his heritage in historical perspective», ζηελ
αίζνπζα «Γθιαδνπλνθ». Δθεί ππάξρεη κηα κφληκε έθζεζε, κε ηε δηαθφζκεζε απφ ηελ πεξίνδν πνπ ν
Γθιαδνπλφθ έδεζε ζην Παξίζη (1929-1936), ε νπνία έρεη επηζηξαθεί ζην κνπζείν ην έηνο 2005, απφ ην
Αξρείν ηνπ ζπλζέηε ζην Μφλαρν. Σν Αξρείν ην δηαηήξεζε ε πηνζεηεκέλε θφξε ηνπ Δ.Α. Γθιαδνπλφβα-
Günter (1904-1999).

317
 318

1. Οη απφγνλνη ηνπ Β. Καιαθάηε. Απφ ηα αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά: ν Λέαλδξνο Α. Καιαθάηεο,

εγγνλφο ηνπ ζπλζέηε, ε ζχδπγνο ηνπ Λέαλδξνπ Γθαιίλα Βιαληίκηξνβλα ΢νπκηζφβα, ε Ληνπληκίια
Κνλζηαληίλνβλα Νηκίηξηεβα, ε ζχδπγνο ηνπ Γηνχξη Διηέθνθ, ε Ρηλθνιίηα Β. Καιαθάηε, εγγνλή ηνπ
ζπλζέηε, ε εξεπλήηξηα θαη ν Γηνχξη Βιαληηκίξνβηηο Διηέθνθ, εγγνλφο ηνπ Β. Καιαθάηε.
20 Μαξηίνπ 2010, ζην Μνπζείν-Οηθεία ηνπ Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Αγ. Πεηξνχπνιε944.
2. Παιάηη ηνπ θφκε ΢εξεκέηηεθ ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, αίζνπζα «Α. Γθιαδνπλνθ». Ζ Μαξία
΢απαξγθαιίεβα κεηά ηε ζπλαπιία. Αξηζηεξά ν R. Taruskin.
19 Μαξηίνπ 2010, παιάηη «΢εξεκέηηεθ», Αγ. Πεηξνχπνιε.

3. Σν εμψθπιιν945 ηεο έθδνζεο ησλ πξαθηηθψλ ηνπ ζπλεδξίνπ: N. A. Rimsky-Korsakov I ego

nasledenie v istoricheskoy perspective. Materialï mezhdunarodnoy muzïkovedcheskoy konferentsii, GU "SPb
GMTiMI", Saint Petersburg, 2010. (Ο N.Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη ε θιεξνλνκηά ηνπ από ηζηνξηθήο άπνςεο.
Αλαθνηλώζεηο από ην δηεζλέο κνπζηθνινγηθό ζπλέδξην, Κξαηηθφ Μνπζείν Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο, Αγ.
Πεηξνχπνιε, 2010).

944
Ζ αίζνπζα απηή ήηαλ ην ζαιφλη ηεο νηθίαο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (ν δηάζεκνο ζπλζέηεο έκεηλε
εδψ ηα ηειεπηαία 15 ρξφληα ηεο δσήο ηνπ), φπνπ ζπλήζηδαλ λα καδεχνληαη νη θίινη θαη νη καζεηέο ηνπ ζην
ηέινο ηνπ 19νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα.
945 Βι. ηελ εηθφλα ζην http://rimski-korsakov.narod.ru/Rimskiy-Korsakov_Doklady_Cover_p01.jpg.
΢ηελ ηζηνζειίδα ηνπ Μνπζείνπ-νηθεία ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ππάξρεη κηα ζχληνκε αλαθνίλσζε γηα ην
πεξηερφκελν ηνπ βηβιίνπ θαη πιεξνθνξίεο γηα ηνπο ζπγγξαθείο ησλ αλαθνηλψζεσλ ηνπ ζπλεδξίνπ.

318
 319

δσκαηίνπ, αθηεξσκέλε ζην Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, πεξηιάκβαλε έξγα ησλ Ρίκζθη-

Κφξζαθνθ, Μ. ΢ηέηλκπεξγθ, Α. Γθιαδνπλφθ, Ν. Σζεξεπλίλ, Β. Καιαθάηε, Η. ΢ηξαβίλζθη,
Νη. ΢νζηαθφβηηο. Νενηεξηζκφο ήηαλ ε εθηέιεζε Έμη απνζπαζκάησλ γηα πηάλν ηνπ
΢νζηαθφβηηο, ζηνλ νπνίν αλάζεζαλ ηε ζχλζεζε ηεο κνπζηθήο γηα ηελ ρνιηγνπληηαλή ηαηλία
Rimsky-Korsakov (1953). Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ηα θνκκάηηα ηνπ Β. Καιαθάηε, παξφηη
επηιέρζεθαλ κηθξέο πηαληζηηθέο κηληαηνχξεο, ηαίξηαδαλ απφιπηα ζην πλεχκα ησλ
επηιεγκέλσλ έξγσλ (κε εμαίξεζε ηνλ ΢ηξαβίλζθη, ε κνπζηθή ηνπ νπνίνπ ήηαλ θάπσο πην
«δπλακηθή»), θαη αθνχζηεθαλ εμίζνπ θαιά.
Μεηά απφ θφπν θαη έξεπλα γηα πεξίπνπ ελλέα ρξφληα (2002-2011) έρνπκε ηε ραξά
λα πξνρσξήζνπκε ζπλνπηηθά ζηα γεληθά ζπκπεξάζκαηα ηεο παξνχζαο δηδαθηνξηθήο
δηαηξηβήο:
 Αληηθείκελν ηεο εμέηαζεο: ην πξνζσπηθφ Αξρείν ηνπ Β. Καιαθάηε, ην νπνίν
απνθηήζεθε απφ ην Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ
΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ ην 2006.
 ΢θνπφο ηεο έξεπλαο: λα γίλεη κηα πξψηε πξνζπάζεηα θαη ζπλεηζθνξά ζηε
Μνπζηθνινγία ζηελ Διιάδα, ζηα πιαίζηα ηεο Νενειιεληθήο Μνπζηθήο ηεο
Γηαζπνξάο γηα ην Βαζίιε Καιαθάηε θαη εηδηθφηεξα γηα ηελ πξνζθνξά ηνπ ζηε
ξσζηθή κνπζηθή θαη ζηε ΢ρνιή ΢χλζεζεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Δπηπιένλ, λα
ζπληαρζεί ε βηνγξαθία θαη έλαο ζπγθεληξσηηθφο θαηάινγνο κε ηα έξγα ηνπ
Καιαθάηε, θαζψο θαη λα γίλεη κηα πξψηε γλσξηκία κε ην έξγν ηνπ ζηελ Διιάδα
θαη ζηε Ρσζία.
 Δπηθαηξφηεηα ηνπ ζέκαηνο: ε δηαηξηβή απνηέιεζε ηελ πξψηε νινθιεξσκέλε
επηζηεκνληθή κνπζηθνινγηθή ελαζρφιεζε, ζε δηεζλέο επίπεδν, κε ηε δσή θαη ην
έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε (κέρξη ζήκεξα ππήξραλ κφλν αλαθνξέο ζε άξζξα γηα ην
ζπλζέηε).
 Αλαζθφπεζε, εμέηαζε θαη επηζεψξεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο γηα ην ζέκα: ζηελ
Διιάδα, επεηδή ιίγνη γλσξίδνπλ ηε ξσζηθή γιψζζα, ε εξγαζία απηή παξνπζηάδεη
ζπγθεληξσκέλε ηε βαζηθή βηβιηνγξαθία γηα ηελ ηζηνξία ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο946
θαη γηα ην ζέκα καο.
 ΢θνπνί, πξνβιεκαηηζκνί θαη κειινληηθά δεηήκαηα: είλαη θαλφλαο πσο ζε κηα
δηαηξηβή πνπ θαηαπηάλεηαη κε θάπνην ζέκα γηα πξψηε θνξά, ζηελ πνξεία
αλαθαιχπηνληαη ιάζε θαη ειιείςεηο. Γηα ην ζθνπφ απηφ, πεξηνξηζηήθακε ζηα
ηζηνξηθά ηεθκήξηα θαη ζηα αξρεηαθά πιηθά, ζηα έξγα ηνπ ζπλζέηε θαη ζηηο
ηζηνξηθέο πεγέο, θαζψο θαη ζηηο ζπλεληεχμεηο ησλ απνγφλσλ ηνπ Β. Καιαθάηε.
Μεηά απφ ηνλ πεξηνξηζκφ ζηα έξγα ηνπ ζπλζέηε, κειινληηθφ δεηνχκελν είλαη ε
ελαζρφιεζε κε ηελ εμέιημε ηνπ ζηπι ηνπ Καιαθάηε ζηηο δηάθνξεο πεξηφδνπο ηεο
δσήο ηνπ.
 Δπηζηεκνληθφο λενηεξηζκφο: ε γλσξηκία ηνπ κνπζηθνχ θνηλνχ ζηελ Διιάδα θαη ζην
εμσηεξηθφ κε ηνλ άγλσζην ζπλζέηε Β. Καιαθάηε θαη ην έξγν ηνπ ζην Χδείν ηεο
Αγ. Πεηξνχπνιεο. Ο Καιαθάηεο σο γλήζηνο ζπλερηζηήο ησλ παξαδφζεσλ ηεο
΢ρνιήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηε δηδαζθαιία ηεο ΢χλζεζεο θαη ησλ ζεσξεηηθψλ
καζεκάησλ. Σν ζέκα απηφ, ηα ργ έξγα ζην Αξρείν ηνπ ζπλζέηε (π.ρ. φπεξα Οη
ηζηγγαλνη, 1899-1937, παληνχ θαηαρσξηζκέλε κε ιαλζαζκέλεο εκεξνκελίεο θ.ιπ.),

946
Βι. ηελ πηπρηαθή εξγαζία ηεο Δπαγγειίαο Νηνχξνπ, «Αθεηεξία θαη εμέιημε ηνπ ζπλζεηηθνχ ζηπι
ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ. Μηα γεληθή επηζθφπεζε», Παλεπηζηήκην Μαθεδνλίαο, Σκήκα Μνπζηθήο Δπηζηήκεο
θαη Σέρλεο, 2008. Ζ εξγαζία ζηεξίδεηαη κφλν ζε πεγέο απφ βηβιηνγξαθία ζηελ αγγιηθή γιψζζα θαη θάπνηα
κεηαθξαζκέλα ζηα αγγιηθά ξψζηθα βηβιία. Καηά ηε γλψκε καο, θάπνηεο απφ ηηο απφςεηο ζηελ εξγαζία απηή,
δελ ζα πεξλνχζαλ απαξαηήξεηεο ζηελ παηξίδα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
(http://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/3981/1/NtourouPE2008.pdf).

319
 320

θαζψο θαη ηελ αιιεινγξαθία ηνπ, απφ ηελ εμέηαζε ηεο νπνίαο έξρνληαη ζην θψο
αξθεηά λέα ζηνηρεία947 θαη κηα πιεζψξα απφ άιια δεηήκαηα, πηζαλφηαηα ζα
απαζρνιήζνπλ ηνπο κειινληηθνχο εξεπλεηέο θαη δελ απνθιείεηαη λα πξνθχςνπλ
λέεο δεκνζηεχζεηο.
 Θεσξεηηθή αμία: ε εξγαζία απηή πξνζθέξεη ηνπο βαζηθνχο άμνλεο ζηελ εμέηαζε
ηεο δσήο θαη ηεο εξγνγξαθίαο ηνπ Β. Καιαθάηε (επηπιένλ θαη ηε βηβιηνγξαθία γηα
ηελ ηζηνξία ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο). Έξγν ησλ κειινληηθψλ εξεπλεηψλ είλαη λα
αλαπηχμνπλ πεξηζζφηεξν ην ζέκα.
 Πξαθηηθή αμία: ε παξνπζίαζε θαη ε ερνγξάθεζε κεξηθψλ έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε
ζην κνπζηθφ θνηλφ ηεο Διιάδνο θαη ζην εμσηεξηθφ, ε έθδνζε επηιεγκέλσλ ργ
έξγσλ απφ ην Αξρείν ηνπ ζπλζέηε θ.ιπ. Θεσξνχκε φηη ηα έξγα ηνπ γηα πηάλν,
θαζψο θαη ε κνπζηθή δσκαηίνπ, είλαη πην εχθνιν λα εηζαρζνχλ ζην ειιεληθφ
ξεπεξηφξην.
 Ζ πξνζσπηθή ζπκβνιή ηεο ππνςεθίαο δηδάθηνξνο:
1. Δληνπηζκφο θαη κεηαθνξά ηνπ Αξρείνπ ηνπ Β. Καιαθάηε ζηελ Διιάδα (2005-
2006)948. Σα αλέθδνηα ργ έξγα ηνπ ζπλζέηε πηζαλφηαηα λα είραλ ραζεί, ρσξίο λα έρεη γίλεη
ε εμέηαζε ηνπο, θαζψο νη ηδηψηεο ζπιιέθηεο ελδηαθέξνληαη πεξηζζφηεξν γηα ην θέξδνο θαη
νη ζεκαληηθνί κνπζηθνί θνξείο, φπσο ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη ην Κξαηηθφ
Μνπζείν Μνπζηθνχ Πνιηηηζκνχ «Γθιίλθα» ηεο Μφζραο αξλήζεθαλ λα ηα αγνξάζνπλ. Οη
πξνζπάζεηεο λα πνπιεζεί ην Αξρείν Καιαθάηε ζηε Ρσζία αθνξνχλ ην έηνο 2002,
ζχκθσλα κε ηηο καξηπξίεο ηνπ Γηεπζπληή ηνπ Μνπζείνπ Ηζηνξίαο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο θ. Αληξέη Αιεμέγηεθ θαη αληίζηνηρα ην 2004-05, ζχκθσλα κε δηθέο καο
καξηπξίεο. ΢ε γεληθέο γξακκέο, ε ξσζηθή κνπζηθνινγία δελ είρε δείμεη ελδηαθέξνλ γηα ην
έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε, ην νπνίν εμεηαδφηαλ κφλν ζηα πιαίζηα ηεο ΢ρνιήο ηνπ Ν. Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ.
2. Πξνηνχ αζρνιεζνχκε απνθιεηζηηθά κε ην Β. Καιαθάηε, έγηλε κηα ζπλνπηηθή
εθηίκεζε ηνπ ρψξνπ ηεο Νενειιεληθήο Μνπζηθήο ηεο Γηαζπνξάο ζηε Ρσζία θαη επηηφπηα
έξεπλα ζηε Ρσζία, ην 2005. Σα απνηειέζκαηα αλαθνηλψζεθαλ ζην ΢πλέδξην ηνπ
Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ, κε ζέκα «΋ςεηο ηεο
ειιεληθφηεηαο ζηελ κνπζηθή» ζην Μέγαξν Μνπζηθήο Αζελψλ (5-7 Μαΐνπ 2006), ζε
κειέηε κε ηίηιν: «Διιεληθήο θαηαγσγήο ζπλζέηεο ηεο Ρσζίαο. Σα πξψηα απνηειέζκαηα

947
Σν Μάξηην ηνπ 2010, θάλακε κηα αίηεζε ζηνλ Πξχηαλε ηεο Μνπζηθήο Αθαδεκίαο ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο, λα καο επηηξαπεί λα παξαγγείινπκε ςεθηαθέο θσηνγξαθίεο απφ ηελ αιιεινγξαθία ηνπ Β.
Καιαθάηε. Παξαθαιέζακε επίζεο λα καο επηηξαπεί ε δεκνζίεπζε ηεζζάξσλ γξακκάησλ, ηα νπνία είραλ
ζρέζε κε ηελ έθδνζε ηνπ Δγρεηξίδηνπ αξκνλίαο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ηελ επηκέιεηα ηνπ νπνίνπ ν Β.
Καιαθάηεο έθαλε ην 1904. Γλσξίδνπκε φηη ε επηκέιεηα εθδφζεθε (θαη δελ εληνπίζηεθε ζε ξσζηθέο
βηβιηνζήθεο). Σα γξάκκαηα ηνπ Β. Καιαθάηε αθνξνχζαλ θάπνηα απφ ηα κηθξά ιάζε πνπ δηνξζψζεθαλ ζηελ
έθδνζε. Γπζηπρψο, ε απάληεζε ήηαλ αξλεηηθή, αιιά καο επηηξέπεηαη λα δνπιέςνπκε κε ηα αξρεηαθά πιηθά
κνλφ ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο Μνπζηθήο Βηβιηνζήθεο ηνπ θνξέα.
948
Σν Αξρείν Β. Καιαθάηε (έξγα, αθίζεο, πξνζσπηθφ αξρείν, εθεκεξίδεο, ζπιινγή απφ παιηά
ξνιφγηα θ.ά.) παξέκεηλε ζην ζπίηη ηνπ, κεηά ην ζάλαηφ ηνπ, ην 1942 (Γηεχζπλζε: Λέληλγθξαλη, νδφο
Μνζθφθζθαγηα 6). Μεηά ηε ιήμε ηεο πνιηνξθίαο, ην Αξρείν πέξαζε ζην γην ηνπ Αλαηφιη Καιαθάηε (γελ.
1911), ν νπνίνο θξάηεζε ην ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ ζην ζπίηη ηνπ έσο ην έηνο 2004, φπνηε θαη πνπιήζεθε γηα
νηθνλνκηθνχο ιφγνπο ζηνλ Antonov Victor Stepanivitch, παληνπψιε ζηε Μφζρα (έρνπκε ην ζπκβφιαην ζην
Φ. 4- Πξνζσπηθά ζηνηρεία). ΢ηε ζπλέρεηα έγηλε πξνζπάζεηα λα πνπιεζεί ην Αξρείν Καιαθάηε ζην Μνπζείν
«Γθιίλθα» ηεο Μφζραο, φπνπ ήδε είρε δνζεί γηα θχιαμε. Αξγφηεξα νιφθιεξν ην Αξρείν πνπιήζεθε ζε
παληνπσιείν ζηελ Αζήλα, ζην Μνλαζηεξάθη, απ‟ φπνπ θαη αγνξάζηεθε θαη κεηαθέξζεθε ζην Δξγαζηήξην
Διιεληθήο κνπζηθήο ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ, ζηελ Κέξθπξα.

320
 321

κηαο έξεπλαο» (ηα πξαθηηθά ηνπ ζπλεδξίνπ δελ έρνπλ δεκνζηεπζεί πξνο ην παξφλ)949. Ζ
αλαθνίλσζε πεξηειάκβαλε:
α) Παξνπζίαζε ησλ ειιεληθήο θαηαγσγήο κνπζνπξγψλ ζηε ΢ρνιή ζχλζεζεο ηεο
Αγ. Πεηξνχπνιεο, απφ ηνλ 19ν θαη αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα. Παξνπζηάζηεθαλ (κε έκθαζε
ζηα ζηνηρεία ηεο ειιεληθφηεηάο ηνπο): ν Οζίπ (Ησζήθ) Πεηξφθ (1806-1878), κπάζνο, ν
πξψηνο εξκελεπηήο ηνπ ξφινπ ηνπ Ηβάλ ΢νπζάληλ ζηελ φπεξα ηνπ Μ. Γθιίλθα, Εσή γηα
ηνλ ηζάξν (1836) θαη νη ζπλζέηεο Αρηιιέαο Αιθεξάθεο (1836-1919), Βαζίιεο Καιαθάηεο
(1869-1942), Βαζίιεο Ενινηαξηφθ (Κνπγηoπκηδήο) (1872-1964) θαη Μηραήι Σζνπιάθε
(1908-1989).
β) ΢ε ζπλεξγαζία κε ην Αξρείν Διιήλσλ Μνπζνπξγψλ Θσκά Σακβάθνπ
(ΑΔΜΣΘ), δεκνζηεχζεθαλ ην 2006 ζην πεξηνδηθφ «Πνιχηνλνλ» νη πξψηεο ζε ειιεληθφ
έληππν παξνπζηάζεηο πνξηξέησλ θνξπθαίσλ ελ δσή κνπζνπξγψλ: Εάλλα (Ησάλλα)
Μεηαιιίδε (γελ. 1935), Ηγθφξ Κεθαιίδεο (γελ. 1941), Γθεφξγθη Γθεφξγθηεθ (Γεψξγηνο
Γεσξγηάδεο) (γελ. 1935) θαη Νηθφιανο Σηθηηθίδεο (γελ. 1925). Με ηνπο παξαπάλσ
ζπλζέηεο, δαζθάινπο θαη κνπζηθνιφγνπο ζπλαληεζήθακε πξνζσπηθά ζηελ Αγ.
Πεηξνχπνιε θαη ζηε Μφζρα, θαηαγξάςακε ζπλεληεχμεηο θαη καο δψξηζαλ θσηνγξαθηθφ
πιηθφ, θάπνηα απφ ηα δηθά ηνπο έξγα θαη ερνγξαθήζεηο. Τπφ δεκνζίεπζε είλαη ην άξζξν
καο γηα ηελ Αΐληα Ηζάθνβα-Αιεμαλδξίδε (γελ. 1940)950, Ρσζίδα πηαλίζηξηα θαη ζπλζέηξηα,
εγγνλή ηνπ Έιιελα πξέζβε ζηε πφιε Δξδεξνχκ951, Σνπξθίαο.
γ) Νέεο ειιεληθέο παξνηθίεο ζηελ πξψελ Δ΢΢Γ. ΢πγθεθξηκέλα, παξνηθίεο ηνπ
Καδαθζηάλ θαη ηεο Αξκελίαο [απφ ηελ Κξαηηθή Αθαδεκία Δξεβάλ ηεο Αξκελίαο ζην
φλνκα ηνπ «Κνκηηάο» (Yerevan Komitas State Conservatory)952, καο ελεκέξσζαλ φηη
θπιάζζνληαη ηα έξγα θαη ην πξνζσπηθφ αξρείν ηνπ ειιεληθήο θαηαγσγήο Αξκέληνπ
ζπλζέηε Μπφξηο ΢αθηιιάξη (΢αθειιάξεο) (1920-1992), ν νπνίνο δίδαζθε ΢χλζεζε θαη
Θεσξεηηθά καζήκαηα ζην Χδείν].
3. ΋ζνλ αθνξά ηελ παξνπζίαζε βξαβεπκέλσλ έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε,
επηθνηλσλήζακε κε ηνλ Αξρηκνπζηθφ ηεο Κξαηηθήο Οξρήζηξαο Αζελψλ θ. Βχξσλα
Φηδεηδή, θαη έηζη δφζεθε ε επθαηξία λα παηρηεί ν Θξύινο (1928) ηνπ Β. Καιαθάηε, ζηηο
Διιεληθέο Μνπζηθέο Γηνξηέο ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο, ην 2006. Χο δηθή καο ζπκβνιή
θαηαγξάθεηαη ε ζπγγξαθή ηνπ άξζξνπ ζην πξφγξακκα ησλ Διιεληθψλ Μνπζηθψλ
Γηνξηψλ953. ΢ήκεξα, νη πάξηεο ηνπ Θξύινπ θπιάζζνληαη ζηε βηβιηνζήθε ηεο ΚΟΑ θαη ε

949
Σππψζεθαλ νη αλαθνηλψζεηο ηνπ ζπλεδξίνπ ζε πεξίιεςε, ζε δίγισζζε έθδνζε (ειιεληθά-
αγγιηθά), βι. Ηφλην Παλεπηζηήκην & Κξαηηθή Οξρήζηξα Αζελψλ & Μέγαξν Μνπζηθήο Αζελψλ. 5-7 Μαΐνπ
2006. Γηεζλέο Μνπζηθνινγηθφ ΢πλέδξην «΋ςεηο ηήο ειιεληθφηεηαο ζηε κνπζηθή», Πεξηιήςεηο/Abstracts.
950
Ζ Α. Ηζάθνβα-Αιεμαλδξίδε είλαη απφθνηηε ηνπ Χδείνπ ηεο Μφζραο (1964, Πηάλν θαη ΢χλζεζε)
θαη θάηνρνο Α΄ βξαβείνπ ζην δηεζλή δηαγσληζκφ ζην Ρίν ληε Σδαλέηξν (θαηεγνξία Πηάλν, 1979).
Καζεγήηξηα πηάλνπ εμειέγε ην 1979, ζην Κξαηηθφ Μνπζηθν-παηδαγσγηθφ ηλζηηηνχην κε ην φλνκα
«Ηππνιίηνθ-Ηβάλνθ», ζηε Μφζραο. Δίλαη θαη κέινο ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ ηεο πξσηεχνπζαο.
951
Σν έηνο 1915 νη Σνχξθνη εηζέβαιαλ ζηελ ειιεληθή πξεζβεία ηεο πφιεο θαη ζθφησζαλ ηνλ
Πξέζβε Αιέμαλδξν Αιεμαλδξίδε. Ζ γπλαίθα ηνπ, καδί κε ηα ηέζζεξα παηδηά ηεο δηέθπγε (κέζσ Γεσξγίαο)
ζηε Ρσζία. Ζ κεηέξα ηεο Αΐληαο ήηαλ ε Καιιηφπε Αιεμαλδξίδε θαη ν παηέξαο ηεο Πηνηξ Ηγθλάηηεβηηο
΢παθφθ, Ρψζνο αμησκαηηθφο
952
΢ηελ επίζεκε επηζηνιή πξνο ην Ηφλην Παλεπηζηήκην ηνπ θ. Αξθάληη Αβαλέζνθ, Αληηπξχηαλε
Γεκνζίσλ ΢ρέζεσλ (Έξεβάλ, 6 Μαΐνπ 2005, Αξηζκφο πξσηνθφιινπ: F-115), αλαθέξεηαη φηη ε Μνπζηθή
Αθαδεκία ηνπ Δξεβάλ ζα καο παξέρεη φιε ηελ απαξαίηεηε βνήζεηα, ζε πεξίπησζε πνπ θάπνηνο ζειήζεη λα
δνπιέςεη κε ην αξρείν ηνπ ζπλζέηε. ΢πλεκκέλα ιάβακε θαη ηε ζχληνκε βηνγξαθία ηνπ Μπνξίο ΢αθηιάξη
(θαη νη δχν γνλείο ηνπ ήηαλ Έιιελεο), ηελ νπνία ζχληαμε ν Αξκέλ Μπνπληαγθηάλ, Καζεγεηήο
κνπζηθνινγίαο. Παξνπζηάδνπκε κέξνο απφ ηελ επηζηνιή, ζε κεηάθξαζε: «Αλαθνηλψλνπκε φηη ζηελ Αξκελία
έδεζε θαη εξγάζηεθε ν δηαθεθξηκέλνο κνπζηθνδηδάζθαινο θαη ζπλζέηεο ειιεληθήο θαηαγσγήο Μπνξίο
Βιαληηκίξνβηηο ΢αθηιάξη (΢αθειιάξεο) (1920-1992). Γηα κεγάιε ηχρε ηα πξνζσπηθά αξρεία ηνπ Μπνξίο
΢αθειιάξε δηαζψζεθαλ· επίζεο αθφκε είλαη δσληαλνί νη άλζξσπνη, νη νπνίνη ηνλ γλψξηδαλ θαη εξγάζηεθαλ
καδί ηνπ».
953
Βι. Καηάινγν ηεο Έθζεζεο, αξ. 93 (εμψθπιιν ηνπ πξνγξάκκαηνο).

321
 322

ργ παξηηηνχξα δελ έρεη επηζηξαθεί ζην Ηφλην Παλεπηζηήκην. Δπηπιένλ, δελ καο έρνπλ δνζεί
(γηα ην ειεθηξνληθφ καο αξρείν) νη ερνγξαθήζεηο απφ ηα έξγα ηνπ Καιαθάηε, πνπ έρνπλ
παηρηεί απφ ηελ ΚΟΑ θαη ΚΟΘ, ιφγσ ηεο παξαθξάηεζεο δηθαησκάησλ απφ ην Μέγαξν
Μνπζηθήο.
4. ΢ην Σειιφγιεην Ίδξπκα Σερλψλ ηνπ Α.Π.Θ., κε ηε ζπλεξγαζία ηνπ Σκήκαηνο
Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ, θηινμελήζεθε ε έθζεζε954 κε ην Αξρείν
ηνπ Βαζίιε Καιαθάηε (30 Ννεκβξίνπ 2007- 31 Ηαλνπαξίνπ 2008). Ζ δηθή καο παξέκβαζε
αθνξά:
 Σελ επηινγή ηνπ αξρεηαθνχ πιηθνχ πνπ παξνπζηάζηεθε ζηελ έθζεζε. Μεηαθξάζεηο
(απφ ηε ξσζηθή γιψζζα ζηα ειιεληθά) απφ ηα πξνζσπηθά αξρεία ηνπ Β.
Καιαθάηε: ηελ απηνβηνγξαθία ηνπ, ηα έγγξαθα απφ ξσζηθά αξρεία (πνπ
απνδεηθλχνπλ ηελ ειιεληθή ηνπ θαηαγσγή), ηα απνζπάζκαηα απφ ξσζηθέο
εθεκεξίδεο ηεο επνρήο, κε αλαθνξέο ζηηο ζπλαπιίεο ηνπ Καιαθάηε, ηελ
αιιεινγξαθία ηνπ ζπλζέηε θ.ά.
 Σε ζπλεξγαζία κε ηνπο επηκειεηέο ηνπ Σειιφγιεηνπ, γηα ηελ παξνπζίαζε ηεο
έθζεζεο, ην ζρεδηαζκφ ησλ πξνζεθψλ θαη ησλ επηηπρηψλ, κε ζηνηρεία απφ ηελ
θαιιηηερληθή δσή ηεο Ρσζίαο γηα ηελ πεξίνδν 1862 (ίδξπζε ηνπ Χδείνπ ηεο Αγίαο
Πεηξνχπνιεο) έσο ην Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν θαη ην ζάλαην ηνπ Καιαθάηε (θαηά
ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη, ην 1942). Δπηπιένλ, ζρεδηαζκφο
πηλάθσλ κε θσηνγξαθηθφ πιηθφ ζρεηηθφ κε ηελ ηζηνξία ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο απφ
ηελ αληίζηνηρε πεξίνδν.
 Σε ζπγγξαθή θαηαιφγνπ πνπ ζπλνδεχεη ηελ έθζεζε κε ην Αξρείν Καιαθάηε ζην
Σειιφγιεην (Σππνγξαθείν «Νφηα», Αζήλα, 2007. Βι. ην Παξάξηεκα ηεο
δηαηξηβήο). Γηθέο καο εξγαζίεο ήηαλ επίζεο ην εηζαγσγηθφ άξζξν ηνπ θαηαιφγνπ,
νη ιεδάληεο ηεο έθζεζεο θαη θείκελα ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ Σειιφγιεηνπ γηα ηελ
έθζεζε (ηα νπνία νη νξγαλσηέο πήξαλ απφ ην εηζαγσγηθφ άξζξν ηνπ θαηαιφγνπ).
 ΢ηελ έθζεζε παξνπζηάζηεθαλ:
 Σν πεξηβάιινλ ηνπ ζπλζέηε
α) Ο Β. Καιαθάηεο: ε Ρσζία θαη ε Διιάδα.
β) Σν Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (1862-1950).
 Βηνγξαθηθή Γηαδξνκή.
α) Πξνέιεπζε, Διιεληθφηεηα, Γηαπαηδαγψγεζε, ΢πνπδέο, Καιιηηερληθέο επηξξνέο,
Χξηκφηεηα.
β) Γηδαθηηθφ έξγν. Οη καζεηέο ηνπ. Σεθκεξίσζε.
 Δξγνγξαθία.
α) ΢χληαμε Καηαιφγσλ. Πίλαθεο. Σππσκέλα θαη ρεηξφγξαθα έξγα.
β) Μνπζηθνινγηθή αμηνιφγεζε απφ ηνπο ζπγρξφλνπο ηνπ.
 Μηθξφ κέξνο απφ ηελ αιιεινγξαθία, αθίζεο θαη άξζξα γηα ηελ εθηέιεζε έξγσλ
ηνπ Β. Καιαθάηε.
 Πίλαθεο.
 Ηζηνξία ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο. Απηνβηνγξαθία, Καηάινγνο
Μαζεηψλ (παξά ηηο αληίζεηεο θαιιηηερληθέο απφςεηο, ηνλίζηεθε ε ζρέζε ηνπ Β.

954
Μειινληηθά, ε έθζεζε απηή πξφθεηηαη λα κεηαθεξζεί ζηελ Αζήλα (ζην κνπζείν «Μπελάθε» ή
ζην Εάππεην Μέγαξν Αζελψλ. Ζ ηδέα απηή αλήθεη ζηνλ θ. Υ. Ξαλζνπδάθε) θαη αξγφηεξα ζην Ηφλην
Παλεπηζηήκην. Οη εθδειψζεηο πηζαλφηεξα λα ζπλνδεχνληαη απφ παξνπζίαζε έξγσλ κνπζηθήο δσκαηίνπ ηνπ
Β. Καιαθάηε.

322
 323

Καιαθάηε κε ην ξσζηθφ αβαλγθαξληηζκφ, θαζψο ππήξμε δάζθαινο955 ησλ

΢ηξαβίλζθη, ΢ίιηλγθεξ, Οκπνχρνθ, Νηεζέβνθ, Βέπξηθ θ.ά. Τπνγξακκίδεηαη θαη
ηεθκεξηψλεηαη ε δηεζλήο αλαγλψξηζε γηα ην παηδαγσγηθφ ηνπ έξγν).
 Γηθή καο ηδέα ήηαλ ε πξφζθιεζε ηεο ΔΣ 3, ζηελ εθπνκπή «Γηαζπνξά»
(diaspora@ert3.gr), ζηελ νπνία ν θ. Υάξεο Ξαλζνπδάθεο, πνπ είρε ηελ αξρηθή
ηδέα γηα ηελ έθζεζε θαη ηελ ελαζρφιεζε καο κε ηνλ Β. Καιαθάηε,
παξαρψξεζε ζπλέληεπμε ζηα εγθαίληα ηεο Έθζεζεο.
 Ζ έθζεζε ζην Σειιφγιεην Ίδξπκα Σερλψλ ηνπ Α.Π.Θ βνήζεζε ηελ ππνςήθηα
δηδάθηνξα λα δεη πην ζθαηξηθά ην ζέκα ηεο εξγαζίαο ηεο. Οη εκπεηξίεο πνπ
απνθφκηζε ήηαλ πνιχηηκεο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο παξνπζίαζεο ηνπ
κέξνπο απφ ην Αξρείν Καιαθάηε ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ην 2010.
 Δπίζεο, ζεηηθά ήηαλ ηα ζρνιεία ηνπ Σχπνπ ηεο Θεζζαινλίθεο γηα ηελ Έθζεζε.
5. ΢ηελ ππφ έθδνζε επηζηεκνληθή ζεηξά ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο Μνπζηθήο, κε
ζέκα «Μλεκεία Νενειιεληθήο Μνπζηθήο», πνπ πεξηιακβάλεη ηα έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ
ηνπ ζπλζέηε, ζην 4ν ηφκν κε ηίηιν «Β. Καιαθάηεο, Κνπαξηέηα εγρφξδσλ», ε δηθή καο
ζπκβνιή είλαη ε ζπγγξαθή ηνπ κνπζηθνινγηθνχ ππνκλήκαηνο ηεο έθδνζεο θαη ε
κνπζηθνινγηθή ηεθκεξίσζε.
6. Γηα ηελ θαηαινγνγξάθεζε ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε, κέξνο ηεο νπνίαο
παξνπζηάδεηαη ζην Παξάξηεκα ηεο δηαηξηβήο, αθνινπζήζακε ηα εμήο ζηάδηα:
 ΑΡΥΔΗΑΚΖ ΔΡΔΤΝΑ: Ζ ππνςήθηα δηδάθησξ ηαμηλφκεζε θαη θαηέγξαςε ζε φιν ην
πιηθφ ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε (ζε 10 Φαθέινπο), ζχκθσλα κε ην Γηεζλέο Πξφηππν
Αξρεηαθήο Πεξηγξαθήο (ΓΗΠΑΠ), κε ηε βνήζεηα ηεο Γηεπζχληξηαο ησλ Γ.Α.Κ.
Κέξθπξαο Γξ. Αιίθεο Νηθηθφξνπ (βι. «ΑΡΥΔΗΟ ΚΑΛΑΦΑΣΖ, Γειηίν πεξηγξαθήο
ζε επίπεδν Φαθέινπ ηνπ ππφ ηαμηλφκεζε αξρείνπ ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ
΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ»).
 ΚΑΣΑΓΡΑΦΖ ΑΡΥΔΗΟΤ ΠΡΟ΢ ΓΖΜΟ΢ΗΔΤ΢Ζ: έγηλε ε θαηαγξαθή ζε ςεθηαθή
κνξθή ησλ Έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε (βι. ΑΡΥΔΗΟ ΚΑΛΑΦΑΣΖ, Φ. 1- ΔΡΓΑ), ε
νπνία ζα δεκνζηεπζεί ζχληνκα ζην site ηνπ Δξγαζηεξίνπ Διιεληθήο Μνπζηθήο.
 ΢ΤΓΚΡΟΣΖ΢Ζ ΚΑΗ ΢ΤΝΣΑΞΖ ΣΟΤ ΑΡΥΔΗΟΤ Β. ΚΑΛΑΦΑΣΖ: απφ ηα
δεδνκέλα ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε, ηελ επηηφπηα έξεπλα ζηε Ρσζία θαη ηελ
αιιεινγξαθία ηνπ ζπλζέηε, δεκηνπξγήζεθε ν ΠΛΖΡΖ΢ ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΔΡΓΧΝ
ΣΟΤ ΚΑΛΑΦΑΣΖ.
 Βάζεη ηνπ Καηαιφγνπ Έξγσλ νινθιεξψζεθε θαη ν ΠΗΝΑΚΑ΢ ΔΡΓΧΝ ΚΑΣΑ
ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ ηνπ ζπλζέηε Καιαθάηε.
7. Δληνπηζκφο, κεηάθξαζε θαη ε πξψηε παξνπζίαζε ηεο αιιεινγξαθίαο ηνπ Β.
Καιαθάηε ζηελ Διιάδα.
8. Γεκηνπξγία ειεθηξνληθνχ αξρείνπ (ε εξγαζία απηή βξίζθεηαη ζε εμέιημε).
9. Δληνπηζκφο ησλ απνγφλσλ ηνπ Β. Καιαθάηε ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε, ζπλεληεχμεηο
απφ ηα παηδηά θαη ηα εγγφληα ηνπ ζπλζέηε. Παξαρψξεζε ηνπ δηθαηψκαηνο λα
δεκνζηεπηνχλ αθίζεο θαη θσηνγξαθίεο απφ ην Αξρείν Καιαθάηε ζηελ θαηνρή ηεο θφξεο
ηνπ Λχδηα Καιαθάηε θαη ηνπ Λέαλδξνπ Καιαθάηε, εγγνλνχ ηνπ ζπλζέηε.
10. Ζ ζπκκέηνρε ζην δηεζλέο ζπλέδξην «Ν.Α. Rimsky-Korsakov and his heritage in
historical perspective» (15/22-3-2010) ηνπ Κξαηηθνχ Μνπζείνπ Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο

955
΢ε θάπνηα άξζξα (επίζεο θαη ζην πεξηνδηθφ «Κφληαθη» ηεο Έλσζεο Πνληηαθήο Νενιαίαο
Διιάδνο, ζε ξσζηθή γιψζζα), νη δεκνζηνγξάθνη ιαλζαζκέλα αμηνπνίεζαλ κηα πιεξνθνξία (απφ ηα εγθαίληα
ηεο Έθζεζεο κε ην Αξρείν Καιαθάηε ζην Σειινγιεην Ίδξπκα Σερλψλ ηνπ Α.Π.Θ.) φηη «ν Καιαθάηεο ήηαλ
δάζθαινο φισλ ησλ κεγάισλ Ρψζσλ κνπζνπξγψλ» απφ ην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ζηελ αξρή ηνπ 20 νπ
αηψλα, θαη χζηεξα αλάθεξαλ ζηα άξζξα ηνπο φηη ν Καιαθάηεο ππήξμε δάζθαινο θαη ηνπ ΢νζηαθφβηηο. Οη
νξγαλσηέο ηνπ ζπλεδξίνπ γηα ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηελ Αγ. Πεηξνχπνιε καο ξψηεζαλ απφ πνχ
πξνέξρεηαη ε πιεξνθνξία απηή (ε νπνία δελ είλαη ζσζηή).

323
 324

ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, θαη ηελ έθζεζε ζην Μνπζείνπ-νηθία ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ,
ζπλέβαιε ζην λα δνχκε ζπιινγηθά ηελ ηζηνξία ηεο ξσζηθήο κνπζηθήο, ην πεξηβάιινλ ηνπ
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ηα ζχγρξνλα κνπζηθνινγηθά δεηήκαηα θαη ηνπο θνξπθαίνπο
επηζηήκνλεο ζε δηεζλέο επίπεδν ζην ρψξν απηφ. Δπηπιένλ, ζηγνπξεπηήθακε γηα θάπνηεο
δηθέο καο ζέζεηο, φπσο π.ρ. ε ζχγρξνλε ζεψξεζε γηα ηηο αιιαγέο ζην δηδαθηηθφ
πξνζσπηθφ, ζην Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη ην 1929 (απφ φπνπ έγηλε ε
ζπληαμηνδφηεζε ηνπ Β. Καιαθάηε) θαη πνιιά άιια δεηήκαηα, γηα ηα νπνία έρεη γίλεη
αλαθνξά ζηε δηαηξηβή.
11. ΢χληνκε κνπζηθνινγηθή αλάιπζε επηιεγκέλσλ έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε θαη
ζπκβνιή ζην λα γίλνπλ δεκνθηιή δηάθνξα βξαβεπκέλα έξγα ηνπ ζπλζέηε θαη έξγα πνπ
δελ έρνπλ παξνπζηαζηεί ζην κνπζηθφ θνηλφ, κε ζθνπφ κηα ζχγρξνλε αμηνιφγεζε, κε ηελ
είζνδν ηνπ 21νπ αηψλα. Μεγάιν κέξνο ησλ έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε έρνπλ παηρηεί κφλν
νξηζκέλεο θνξέο ζηε Ρσζία, ελψ άιια έξγα ηνπ ζπλζέηε παξακέλνπλ άγλσζηα. Ζ
ζπζηεκαηνπνίεζε ηνπο καο επηηξέπεη λα δηνξζψζνπκε ηα ιάζε ζηηο ρξνλνινγίεο ησλ
έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε ζηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο.
12. Χο δάζθαινο, καζεηήο ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ζπλερηζηήο ησλ παξαδφζεσλ
ηεο ΢ρνιήο ηνπ, ν Β. Καιαθάηεο δίδαμε ζε κηα πιεηάδα απφ ηαιαληνχρνπο ζπλζέηεο. ΢ηελ
εξγαζία απηή έγηλε κηα πξψηε πξνζπάζεηα ζχληαμεο ηνπ Καηάινγνπ καζεηψλ ηνπ Β.
Καιαθάηε. Ο θαηάινγνο απηφο πεξηιακβάλεη παξαπάλσ απφ 160 ζπλζέηεο, ζεσξεηηθνχο,
κνπζηθνιφγνπο θαη εθηειεζηέο, φρη κφλν απφ ηε Ρσζία, αιιά θαη απφ ηελ Αξκελία, ηε
Γεσξγία, ην Νηαγθεζηάλ, ην Αδεξκπατηδάλ, ηελ Αγγιία, ηηο ΖΠΑ θαη ηελ Αξγεληηλή.
13. Δπηζηεκνληθφο λενηεξηζκφο: κέζα απφ ηελ αλαζπγθξφηεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο
γηα ην ζέκα καο, αλαθαιχθζεθε θαη αλαδείρζεθε ην μεραζκέλν γεγνλφο φηη ν Β.
Καιαθάηεο θέξδηζε ην «Βξαβείν ζην φλνκα ηνπ Γθιίλθα», ην 1907 (κε ην Κνπηληέην κε
πηάλν, έξγν 11, 1907), θαηαηάζζνληαο ηνλ εαπηφ ηνπ αλάκεζα ζηνπο 52 δηάζεκνπο
Ρψζνπο ζπλζέηεο, ηδξπηέο ηεο Ρψζηθεο ΢ρνιήο ζχλζεζεο ή ηνπο ζπλζέηεο πνπ αλήθνπλ
ζηε δεχηεξε γεληά Ρψζσλ κνπζνπξγψλ.
Χο λέν ζηνηρείν ζεσξήζεθε θαη ππνγξακκίζηεθε απφ ηνπο Ρψζνπο κνπζηθνιφγνπο
ην γεγνλφο φηη, ην 1904, ν Καιαθάηεο έθαλε κηα λέα επηκέιεηα ηνπ Δγρεηξηδίνπ αξκνλίαο
ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (1894), κεηά απφ πξφηαζε ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, ην νπνίν
εθδφζεθε ηελ αληίζηνηρε ρξνληά. Μεηά ην ζάλαην ηνπ κεγάινπ δαζθάινπ, ην 1908, ην
γεγνλφο απηφ βνήζεζε λα πξνζθέξνπλ ζηνλ Καιαθάηε ηελ έδξα ηεο Δηδηθήο αξκνλίαο.
Σα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε απφ ηελ ΋ςηκε πεξίνδν (1929-1941) δελ είλαη
θαηαρσξηζκέλα ζηηο δηεζλείο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο. Ο ζάλαηνο ηνπ Καιαθάηε θαηά
ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη (1942) θαη ε ζπκκεηνρή θαη νη δηαθξίζεηο ηνπ
ζηε κνπζηθή δσή ηεο πφιεο, επίζεο δελ έρνπλ εμεηαζηεί πιήξσο (θαη δελ έρεη
νινθιεξσζεί ε έξεπλα).
Αθνινχζεζε ε πξφηαζε ηνπ Σκήκαηνο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ
Durham, Αγγιίαο (Music Department, University of Durham) γηα ζπκκεηνρή ζην
International Conference on Music in Russia and the Soviet Union «Russian and Soviet
Music: Reappraisal and Rediscovery» ζηηο 11-14 Ηνπιίνπ 2011, φπνπ ζα παξνπζηάζνπκε
ηα απνηειέζκαηα απφ ηελ νινθιήξσζε ηεο δηαηξηβήο καο, κε ην αθφινπζν ζέκα: «Vasily
Kalafati and his Work: Reappraisal and Rediscovery. Summary of my Thesis based on
Archival material from the Kalafati‟ Archive».
Σέινο, ζπλερψο αλαθαιχπηνπκε λέεο πιεξνθνξίεο κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ. Γπζηπρψο,
δελ έρνπκε εχθνιε πξφζβαζε ζε βηβιηνγξαθία ζηε ξσζηθή γιψζζα· δηαθνξεηηθά ζα ήηαλ
αθφκα πην δχζθνιν λα ζεσξήζνπκε φηη θάπνηα ζηηγκή έρνπκε εμαληιήζεη ηα απνζέκαηα
πιεξνθνξηψλ. Πνιιέο κνπζηθέο βηβιηνζήθεο ζην εμσηεξηθφ αξρίδνπλ λα δεκηνπξγνχλ
ειεθηξνληθφ αξρείν απφ παξηηηνχξεο θαη έηζη αλαθαιχπηνπκε φιν θαη πεξηζζφηεξα
ηππσκέλα έξγα (θπξίσο γηα πηάλν) ηνπ Β. Καιαθάηε ζην δηαδίθηπν.

324
 325

Πνηθίια πξνβιήκαηα παξακέλνπλ αλεξεχλεηα:

1. Σν φλνκα ηνπ Β. Καιαθάηε εκθαλίδεηαη θαηαρσξηζκέλν γηα πξψηε θνξά ζε
δηεζλείο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο απφ ην 1918956.
2. Αθφκε θαη ζήκεξα, ν Β. Καιαθάηεο παξακέλεη γλσζηφο θαη σο δηεπζπληήο
νξρήζηξαο (αλάκεζα ζηνπο δηεπζπληέο νξρήζηξαο, απνθνίηνπο ηνπ Χδείνπ/Μνπζηθήο
Αθαδεκίαο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο).
3. Με ζθνπφ λα απνθηήζνπκε ην ηειεπηαίν έξγν ηνπ ζπλζέηε, ην εκβαηήξην Σα
αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ (1941), έρνπκε έξζεη ζε επαθή κε ηελ θα Γηειέλα Βιαληίκηξνβλα,
ππεχζπλε βηβιηνζεθψλ ηνπ Ραδηνθψλνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (www.5-
tv.ru/radio/contact)957
4. Ζ αιιεινγξαθία ηνπ Β. Καιαθάηε, ε νπνία δηαθπιάζζεηαη ζε ξσζηθά αξρεία,
δελ έρεη εμεηαζηεί πιήξσο. Μεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο έξεπλάο καο αλαθαιχςακε ζην
δηαδίθηπν ηελ πιεξνθνξία φηη κέξνο ηεο αιιεινγξαθίαο κεηαμχ ησλ Β. Καιαθάηε θαη
Ρίκζθη-Κφξζαθνθ έρεη δεκνζηεπζεί ζην Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Άπαληα: ινγνηερληθά
έξγα θαη αιιεινγξαθία, Ν. Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, Αιιεινγξαθία κε ηνπο καζεηέο ηνπ, ηφκνο
7 (Μφζρα: Muzgiz, 1955-1970). Απεπζπλζήθακε ζε Ρψζνπο ζπλαδέιθνπο, γηα λα βξνπλ
ην ζπγθεθξηκέλν 7ν ηφκν (απφ ην 1970) απφ ηα Άπαληα ηνπ Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη
παξνπζηάζακε ηηο επηζηνιέο ζε κεηάθξαζε.
Σα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνυπνζέηνπλ θξηηηθή αλάγλσζε θαη αμηνιφγεζε, ζην
πιαίζην ησλ ηζηνξηθψλ ζπλζεθψλ πνπ πξνζδηφξηζαλ ηελ παξαγσγή ηνπο θαη ηελ
πξφζιεςή ηνπο. Υξεηάδεηαη ζχγρξνλε ζπζηεκαηηθή θαη νινθιεξσκέλε κνπζηθνινγηθή
έξεπλα ζηε δχζθνιε απηή θαηεχζπλζε –ηδηαίηεξα ε κειέηε ζπλνιηθά ηνπ Διιεληζκνχ ηεο
Γηαζπνξάο– πξνθεηκέλνπ λα δηακνξθσζεί αξηηφηεξε εηθφλα ηεο ειιεληθήο πλεπκαηηθήο
θίλεζεο ην 19ν θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα, ζηελ θξίζηκε απηή πεξίνδν γηα ηελ εμέιημε
ηνπ λενειιεληθνχ θξάηνπο. Διπίδνπκε, φηη o ζπγθεληξσηηθφο θαηάινγνο ησλ έξγσλ ηνπ
Καιαθάηε θαη ηα λέα δεδνκέλα γηα ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ ζα
ζπκπεξηιεθζνχλ ζηα ιήκκαηα γηα ηνλ ζπλζέηε ζηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο.

956
Πεγή καο είλαη ην δηαδίθηπν: 1. Saerchinger, Cesar, International who's who in music and musical
gazetteer, ed. Cesar Saerchinger (New York: Current Literature Pub. Co., 1918, 841 p.). 2. Baker's
biographical dictionary of musicians, Revised and enlarged by Alfred Remy, M.A. (New York: G. Schirmer,
1919³, 1094 p.).
957
Ο Οίθνο ηνπ Ραδηνθψλνπ βξίζθεηαη ζηελ νδφ Italianskaya 37, ην ηειέθσλν ηεο Μνπζηθήο
βηβιηνζήθεο είλαη +7 (812) 494-96-67. Οη κειινληηθνί εξεπλεηέο πξέπεη λα έρνπλ κηα ζπζηαηηθή επηζηνιή
πξνο ηνλ Γεληθφ Γηεπζπληή πξνγξακκάησλ ηνπ θαλάιη 5 ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο . Να ηνλίζνπκε φηη ην θαλάιη
απηφ ιεηηνπξγεί απφ ην 1938 θαη αλέπηπμε ηδηαίηεξε δξαζηεξηφηεηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ
Λέληλγθξαλη. Ίζσο απηφ λα νξγάλσζε θαη ην δηαγσληζκφ ΢χλζεζεο, ζηνλ νπνίν βξαβεχηεθε ην έξγν ηνπ
Καιαθάηε. Γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ ηεο πφιεο, ζηελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν,
ππάξρνπλ δηαθνξεηηθέο πιεξνθνξίεο ζην δηαδίθηπν (ζην δηθφ ηνπο δηαγσληζκφ ΢χλζεζεο παξνπζηάζηεθαλ
νθηψ έξγα απφ ζπλζέηεο ηνπ Λέληλγθξαλη, κεξηθά απφ ηα νπνία δηαζψδνληαη. Χζηφζν, ην φλνκα ηνπ Β.
Καιαθάηε δελ αλαθέξεηαη εθεί).
.

325
 326

9. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ
9.1. ΠΛΖΡΖ΢ ΚΑΣΑΛΟΓΟ΢ ΔΡΓΧΝ ΣΟΤ ΒΑ΢ΗΛΖ Π. ΚΑΛΑΦΑΣΖ (1869-1942).
Παξαηεξήζεηο γηα ηελ ρξήζε ηνπ θαηαιόγνπ. ΢ύζηεκα θαηαγξαθήο

Με ηε ζχληαμε ηνπ Πιήξνπο Καηαιφγνπ Έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε (ζηνλ νπνίν

θηινδνμνχκε λα θαηαγξαθνχλ νη ηίηινη θαη ηα βαζηθά ζηνηρεία γηα ηα κνπζηθά έξγα ηνπ
ζπλζέηε) νινθιεξψλεηαη κφλν ην πξψην βήκα γηα ηελ εμέηαζε ηνπ ζηπι θαη ηεο εξγνγξαθίαο
ηνπ ζπλζέηε. Tα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνυπνζέηνπλ κηα θξηηηθή αλάγλσζε θαη
αμηνιφγεζε, ζην πιαίζην ησλ ηζηνξηθψλ ζπλζεθψλ πνπ πξνζδηφξηζαλ ηελ παξαγσγή ηνπο θαη
ηελ πξφζιεςή ηνπο. Υξεηάδεηαη ζχγρξνλε, ζπζηεκαηηθή θαη νινθιεξσκέλε κνπζηθνινγηθή
έξεπλα ζηε δχζθνιε απηή θαηεχζπλζε– ηδηαίηεξα ε κειέηε ζπλνιηθά ηνπ Διιεληζκνχ ηεο
Γηαζπνξάο– πξνθεηκέλνπ λα δηακνξθσζεί αξηηφηεξε εηθφλα ηεο ειιεληθήο πλεπκαηηθήο
θίλεζεο ηνλ 19ν θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα, ζηελ θξίζηκε απηή πεξίνδν γηα ηελ εμέιημε
ηνπ Νενειιεληθνχ θξάηνπο.
Διπίδνπκε φηη o Πιήξεο Καηάινγνο Έξγσλ ηνπ Καιαθάηε θαη ηα λέα δεδνκέλα γηα ηε
δσή θαη ην έξγν ηνπ (εηδηθά ζηελ ΋ςηκε πεξίνδν, ηα νπνία δελ είλαη αλαιπηηθά γξακκέλα
ζηηο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο), ζα ζπκπεξηιεθζνχλ θάπνηε ζηα ζρεηηθά ιήκκαηα γηα ην
ζπλζέηε. Χο πεγέο γηα ηε ζπιινγή ζηνηρείσλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ: ν πξψηνο ΢πγθεληξσηηθφο
θαηάινγνο έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε, πνπ ζπκπιήξσζε ν γηνο ηνπ Αλαηφιη Καιαθάηεο (νη
πιεξνθνξίεο γηα ηελ ρξνλνιφγεζε θαη ηηο A΄ θαη Β΄ εθηειέζεηο νξηζκέλσλ έξγσλ
πξνέξρνληαη απφ εθεί), ηα ρεηξφγξαθα θαη ηα ηππσκέλα έξγα, ηα πξνγξάκκαηα ζπλαπιηψλ
θαη ηα άξζξα ζην Αξρείν Καιαθάηε, θαζψο θαη νη ρεηξφγξαθεο επηζηνιέο ηνπ ζπλζέηε
(«Δξσηεκαηνιφγην 1928, 1936», θαη «Απηνβηνγξαθία, 1932»). Δπηπιένλ, κεξηθά ζηνηρεία
(θπξίσο γηα έξγα πνπ δελ έθηαζαλ ζε εκάο), πξνζηέζεθαλ απφ ηελ επηηφπηα έξεπλα ζε
ξσζηθά αξρεία. Χο πξψην ζεκαληηθφ βήκα ζεσξήζεθε ε νινθιήξσζε ηεο εξγαζίαο
πεξηγξαθήο ηνπ αξρεηαθνχ πιηθνχ ζηνπνίαε θχιαμε καο ζε θαθέινπο: «Αξρείν Καιαθάηε.
Γειηίν πεξηγξαθήο ζε επίπεδν Φαθέινπ ηνπ ππφ ηαμηλφκεζε αξρείνπ ηνπ Σκήκαηνο
Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ (1-10)», φπνπ γίλεηαη ε ζπλνπηηθή
θαηαγξαθή θαη ε αξίζκεζε φινπ ηνπ δηαζέζηκνπ πιηθνχ ζηε θχιαμε καο (π.ρ. έξγα,
πξνζσπηθά ζηνηρεία, αθίζεο, άξζξα, αιιεινγξαθία, έξγα καζεηψλ, ειεθηξνληθφ αξρείν θηι).
Ζ εξγαζία απηή αθνινχζεζε ην ειιεληθφ ζχζηεκα θαηαγξαθήο θαη ηαμηλφκεζεο αξρεηαθνχ
πιηθνχ ζηα Γ.Α.Κ. [Φάθεινο (Φ), ππνθάθεινο (ππ.), έγγξαθν (εγγ.), κε αχμσλ αξηζκφο]. Γηα
επθνιία ηνπ αλαγλψζηε, ηνπνζεηήζακε ηα εκηηειή θαη ηα αρξνλνιφγεηα έξγα (γηα θάζε
ζχλνιν, γηα ηνλ νπνίν ήηαλ γξακκέλα) ζηνπο ίδηνπο ππνθαθέινπο, πίζσ απφ ηα θαλνληθά
έξγα. Δμαίξεζε απνηεινχλ κφλν νη δχν ηειεπηαίνη ππνθάθεινη: ππ. 15. Ζκηηειή έξγα
(΋πεξεο – Καληάηεο) θαη ππ. 16. Αηαχηηζηα (φπνπ ηνπνζεηήζακε ηα ζθίηζα, ηα ζπαξάγκαηα
θαη ηηο αζθήζεηο ηνπ ζπλζέηε). Λακβάλνληαο ππφςε φηη αξθεηά έξγα ηνπ Καιαθάηε είλαη
αρξνλνιφγεηα, κεξηκλήζακε γηα ηε ρξνλνινγηθή θαηάηαμή ηνπο ζηνλ Πιήξε Καηάινγν
Έξγσλ. Με ηε ζχληαμε ηνπ Πίλαθα Έξγσλ θαηά θαηεγνξία νινθιεξψζεθε ην επφκελν βήκα,
ε ζπζηεκαηηθή θαηάηαμε ησλ έξγσλ. Σέινο, πξνζηέζεθε θαη ν ΢πλνπηηθφο Καηάινγνο
Έξγσλ, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη πιεξνθνξίεο θαη απφ ηνπο άιινπο θαηαιφγνπο.
΢ην θεθαιαίν απηφ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ην ζχζηεκα θαηαγξαθήο έξγσλ ηνπ βηβιίνπ
Πιήξεο Καηάινγνο Έξγσλ ηνπ Γηάλλε Α. Παπατσάλλνπ (Φ. Νάθαο, Αζήλα, ¹1990, ²1999)958,
γηα ηε ζχληαμε ηνπ νπνίνπ ζπλεξγάζηεθε θαη ν επηβιέπσλ ηε δηαηξηβή θαζεγεηήο θ. Υάξεο
Ξαλζνπδάθεο, θαζψο θαη ζηνηρεία απφ ηελ αληίζηνηρε ελφηεηα (ζρεηηθά κε ηελ παξνπζίαζε
θαη ηελ αλάιπζε έξγσλ) ηνπ βηβιίνπ ηνπ Eric Walter White, Stravinsky. The Composer and
his Works (Faber and Faber, London, 1979²):

958
Απφ ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν ρξεζηκνπνηήζεθε επίζεο ν Πίλαθαο ΢πκβνιηζκψλ θαη ΢πληκήζεσλ,
πνπ αθνξά ηελ θαηαγξαθή ηεο ελνξρήζηξσζεο ησλ έξγσλ.

326
 327

Αξηζκόο θαηαιόγνπ[...]. Πξσηόηππνο ηίηινο959- Άιινο ή άιινη πξνηεηλόκελνη από

ην ζπλζέηε ή ηνλ εθδόηε / Μεηάθξαζε ζηα Διιεληθά
Τπφηηηινο/ Διιεληθή κεηάθξαζε, αξηζκφο έξγνπ, ηνληθφηεηα.
Ζκεξνκελία νινθιήξσζεο ηνπ έξγνπ [εκέξα/κήλαο/ρξφλνο/ηφπνο].
Γηάξθεηα: [ζε ιεπηά].
Κείκελν: [Πνηεηήο, ΢πγγξαθέαο, Μεηαθξαζηήο].
Καηαλνκή νξγάλσλ.
Μέξε – Ρπζκηθέο αγσγέο.
Π.Δ.: (Πξψηε Δθηέιεζε) [Ζκεξνκελία, Πφιε, Αίζνπζα]960.
Αθηέξσζε [ζε εηζαγσγηθά].
Έθδνζε, Υξνλνινγία, Αξηζκφο Πιάθαο (PL).
Μεηαγξαθέο ηνπ έξγνπ (γηα άιιν ζχλνιν).
Παξαηεξήζεηο / Δληνπηζκόο ρεηξόγξαθνπ

Ζ ζχλζεζε ηεο ΢πκθσληθήο νξρήζηξαο ζηνλ Πιήξε Καηάινγν Έξγσλ αθνινπζεί

ην ζπλεζηζκέλν ηξφπν γξαθήο (π.ρ., 3.3.3.2.- 4.3.3.1.- Κξνπζηά- Έγρνξδα), πνπ ζεκαίλεη:
2 θιάνπηα θαη 1 πίθνιν, 2 φκπνε θαη 1 αγγιηθφ θφξλν, 2 θιαξηλέηα θαη 1 θιαξηλέην
κπάζν, 2 θαγθφηα θαη 1 θφληξα θαγθφην, 4 θφξλα, 3 ηξνκπέηεο, 3 ηξνκπφληα, 1 ηνχκπα. Ζ
ζχλζεζε ηεο Οξρήζηξαο πλεπζηψλ ζηα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε αθνινπζεί ηε ζπλεζηζκέλε
δνκή961 γηα ην ζχλνιν απηφ θαη απνηειείηαη απφ θιάνπηα, θιαξηλέηα (Es-B), θνξλέηα (B),
ηξνκπέηεο, άιηνη (Es), θφξλα, ηελφξνη (B), βαξχηνλνη (B), κπάζνη (Es- B) θαη θξνπζηά
φξγαλα.
΢ηηο κεηαγξαθέο έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ,
επίζεο παξαθνινπζνχκε κηα ζπλεζηζκέλε δνκή ηεο νξρήζηξαο, ε νπνία πεξηιακβάλεη
ηέζζεξηο θαηεγνξίεο νξγάλσλ (ε ζχλζεζε ηεο έρεη νκνηφηεηεο κε ηα έγρνξδα φξγαλα ηεο
ζπκθσληθήο νξρήζηξαο): 1. ληφκξεο (πίθνιν-ληνκξίζθν, Η θαη ΗΗ κηθξή ληφκξα, Η θαη ΗΗ
κεζαία ληφκξα, ηελφξν, Η θαη ΗΗ κπάζν θαη θνληξακπάζν), 2. γθνχζιη (πιεθηξνθφξα), 3.
θξνπζηά φξγαλα (πξναηξεηηθά, ζχκθσλα κε ηε γλψκε θαη ηηο αλαδεηήζεηο ηνπ ζπλζέηε). 4.
κπαιαιάηθεο (πξίκα, ζεθφληα, άιην, κπάζν θαη θνληξακπάζν).

959
Βι. ππ. 13. Γηα ηελ επθνιία ηνπ Έιιελα αλαγλψζηε, δε γξάςακε ηνλ πξσηφηππν ηίηιν ζηε
ξσζηθή γιψζζα, αιιά κε ιαηηληθνχο ραξαθηήξεο, ρξεζηκνπνηψληαο ην ζχζηεκα ηνπ Grove‟s. Σν ίδην
ζχζηεκα ρξεζηκνπνηήζεθε θαη ζηνπο ππφινηπνπο θαηαιφγνπο έξγσλ θαη καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε, γηα πην
ζσζηή πξνθνξά ησλ νλνκαηεπσλχκσλ.
960
΢ηηο πεξηπηψζεηο πνπ δελ γλσξίδνπκε ηηο πξψηεο εθηειέζεηο, ρξεζηκνπνηήζεθε ε ζχληκεζε ε.ε.
(έρεη εθηειεζηεί)
961
Δμαίξεζε απνηειεί ην αξ. 179. Άηηηιν, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Μη χθεζε κείδνλα, εκηηειέο,
φπνπ ν ζπλζέηεο ρξεζηκνπνηεί επηπιένλ ζαμφθσλα θαη θνληξακπάζα.

327
 328

ΠΗΝΑΚΑ΢ ΢ΤΜΒΟΛΗ΢ΜΧΝ ΚΑΗ ΢ΤΝΣΜΖ΢ΔΧΝ

A……………………………………….... Άιην
ΑΚ.…………………………………….... Αλαηφιη Β. Καιαθάηεο (γελ. 1911)
BK………………………………………. Βαζίιεο Π. Καιαθάηεο (1869-1942)
B….……………………………………... Μπάζζνο
Br ……………………………………….. Βαξχηνλνο
Bn……………………………………….. Φαγθφην
C.Bn ……………………………………. Κφληξα θαγθφην
Bras …………………………………….. Oξρήζηξα πλεπζηψλ
Camp……………………………………. Campanelli
Cel………………………………………. Σζειέζηα
Choir…………………………………….. Υνξσδία
Cym……………………………………... Πηάηα
Db……………………………………….. Κνληξακπάζν
EH………………………………………. Αγγιηθφ θφξλν
Fl………………………………………... Φιάνπην
Guit…………………………………….... Κηζάξα
Hp……………………………………...... Άξπα
Hn……………………………………….. Κφξλν
mS………………………………………. Μέηδν- ζνπξάλν
Nar……………………………………..... Αθεγεηήο
Ob……………………………………….. ΋κπνε
Orch……………………………………... Οξρήζηξα
Org………………………………………. ΋ξγαλν
Perc…………………………………….... Κξνπζηά
Pno………………………………………. Πηάλν
S.…………………………………….…... ΢νπξάλν
Sax………………………………………. ΢αμφθσλν
Str……………………………………...... Έγρνξδα
Strq…………………………………...…. Κνπαξηέην εγρφξδσλ
T………………………………………… Σελφξνο
BD………………………………………. Γξαλθάζα
SD………………………………….…… Σακπνχξν
Tamb……………………………………. Μηθξφ ηακπνχξν
Tam-Tam………………………………... Σακ ηακ
Timp………………………………...…... Σχκπαλν (α)
Triang………………………………….... Σξίγσλν
Xyl.……………………………………… Ξπιφθσλν
Tpt………………………………...…….. Σξνκπέηα
Trbn……………………………………... Σξνκπφλη
Tb……………………………………….. Σνχκπα
Vc……………………………………….. Βηνινληζέιν
Vl………………………………………... Βηνιί
Ηδ ………………………………………... Ηδ- Ηδησηηθή έθδνζε
Μηθ………………………………...…… Μεηάθξαζε
π.α.............................................................. Παιηά αξίζκεζε
Ρ.΢.Κ......................................................... Ρσζηθά ΢πκθσληθά Κνλζέξηα
εγγ.............................................................. Έγγξαθν
ργ............................................................... Υεηξφγξαθν

328
 329

Πξώηκα έξγα.
1. Menuet / Μελνπέην
γηα νξρήζηξα εγρφξδσλ, ζε Ρε κείδνλα
1889
Υακέλν. ΢πκθσλά κε ηνλ πξώην Καηάινγν έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε ε ργ. παξηηηνύξα
δηαζώζεθε, αιιά πηζαλόλ λα γίλεηαη ιόγνο γηα ην αξ. 2. Μελνπέην γηα θνπαξηέην εγρόξδσλ
(1899) ζε Ρε κείδνλα.

2. Menuet / Μελνπέην
γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ, ζε Ρε κείδνλα, έξγν 2 (παιηά αξίζκεζε)
18/10/1889
Allegretto

3. Sonata / ΢νλάηα
γηα πηάλν, ζε λην ειάζζνλα, έξγν 4 (παιηά αξίζκεζε).
18/05/1890 (πξψην κέξνο) – 1891 (ηξίην κέξνο).
Η. Allegro moderato: λην ειάζζνλα.
ΗΗ. Adagio (εκηηειέο): Μη χθεζε κείδνλα.
ΗΗΗ Scherzo: Allegro risoluto, ma non tanto: Μη χθεζε κείδνλα.
ΗV. Finale (ρακέλν).
Ζκηηειέο, ν Αλαηόιη Β. Καιαθάηεο αλαθέξεη ζηνλ πξώην Καηάινγν έξγσλ ηνπ παηέξα ηνπ
σο εκεξνκελίεο γηα ηε ζύλζεζε ηεο ζνλάηαο ηελ πεξίνδν 1899 –1903.
.
4. Andante cantabile
γηα πηάλν, ζε ΢η χθεζε κείδνλα
03/02/1891

5. Nocturne I
γηα πηάλν, ζε Ρε χθεζε κείδνλα
25/05/1891
Larghetto sostenuto

6. Nocturne II
γηα πηάλν ζε Λα κείδνλα
1891
Adagio sostenuto

Πεξίνδνο ζπνπδώλ.
7. Menuetto II
γηα πηάλν, ζε Ρε κείδνλα, έξγν 1 (παιηά αξίζκεζε)
02/1894

8. Menuetto I
γηα πηάλν, ζε Νην κείδνλα, έξγν 2 (παιηά αξίζκεζε) ζε Νην κείδνλα
Μάηνο 1894
Νην κείδνλα – Λα χθεζε κείδνλα.

9. α) Menuetto III
γηα πηάλν, ζε Μη κείδνλα, έξγν 4 (παιηά αξίζκεζε)
8/10/1894

329
 330

πξνζζέζεηο θαη ζεκεηώζεηο γηα ηελ ελνξρήζηξσζε κε κνιύβη.

9. β) Menuetto
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Φα κείδνλα, έξγν 31 (24-παιηά αξίζκεζε)
πξηλ 1917- 1931962
Allegretto
2.2.2.2- 4.2.3.1- Timp- Str.
9. γ) Menuetto
γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Μη κείδνλα
3/1936 Λέληλγθξαλη
Tempo di Menuetto

10. Gavotte
γηα πηάλν, ζε κη ειάζζνλα, έξγν 6 (παιηά αξίζκεζε)
22/10/1894.

11. Scherzo/ ΢θέξηζν

γηα πηάλν, ζε θα δίεζε ειάζζνλα, έξγν 5 (παιηά αξίζκεζε)
Αρξνλνιόγεην (Πεξίνδνο ζπνπδώλ), εκηηειέο.

12. Valse/ Βαιο

γηα πηάλν, αξηζκφο 2 (δηαγξακκέλν)
Αρξνλνιόγεην (1894/95, Πεξίνδνο ζπνπδώλ).

13. Podrazhanie arabskomu / Αξαβηθή απνκίκεζε

ξνκάληδα γηα θσλή θαη πηάλν, ζε Ρε χθεζε κείδνλα, έξγν 3 (παιηά αξίζκεζε)
14/07/1894.
Κείκελν: Α. Pushkin963.
Ο ζπλζέηεο θύιαγε ηηο ξνκάληδεο αξ. 13, 15, 14 θαη ηελ εκηηειή 26. VΗΗ. «΋ρη, ζαο μεγέιαζε
ε παξάθιεζε» καδί θαη είρε βάιεη αξίζκεζε ησλ ζειίδσλ (από 1 έσο ην 10). Ίζσο λα
απνηεινύζαλ κηα ελόηεηα.

14. Krasa moya rïbachka / Σν σξαίν κνπ ςαξάθη964

ξνκάληδα γηα θσλή θαη πηάλν, ζε Ρε κείδνλα, έξγν 4 (παιηά αξίζκεζε)
7/08/1894.
Κείκελν: Heine, κεηάθξαζε Α. Ν. Maykov965

15. Τa ne skazhu tebe / Δγώ δελ ζα ζνπ ην πσ966

ξνκάληδα γηα θσλή θαη πηάλν, ζε Μη χθεζε κείδνλα, έξγν 5 (παιηά αξίζκεζε)
19/08/1894.
Κείκελν: Λ. Πάικηλ (L. Pal‟min)

962
Τπάξρνπλ δχν φκνηεο ργ. παξηηηνχξεο ηεο κεηαγξαθήο ηνπ έξγνπ γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα.
963
«Παηδί κνπ αγαπεηό, παηδί κνπ ηξπθεξό, Με ληξέπεζαη γηα ηα πξνβιήκαηα. Δθείλε ε θιόγα αλήζπρε
θαίεη κέζα καο. Μηα δσή δνύκε κόλν…».
964
«Χξαίν κνπ ςαξάθη, άξαμε εδώ ε βάξθα. Κάζεζαη κε ην ρέξη ζηελ θαξδηά, κε κε θνβάζαη… Αρ, θαη
ε θαξδηά είλαη ζαλ ηελ ζάιαζζα, ρηππάεη θαη ηαξάδεηαη…».
965
Σν θείκελν δεκνζηεχεηαη ζηε ζπιινγή Αλζνινγία ηεο ξσζηθήο ξνκάληδαο. Ο ρξπζόο αηώλαο,
(επηκ.) Β. Καινχγθηλ (Μφζρα: Exmo, 2006). Πξφθεηηαη κάιινλ γηα κηα ειεχζεξε κεηάθξαζε ηνπ Απφιισλα
Μαηθφθ, απφ ην Heine, ην 1866. Μεινπνηήζεθε απφ ηνπο ζπλζέηεο Α.Ν. Σζεξληάθζθη (1905) θαη ΢. Λάππν-
Νηαληιέθζθη (1900).
966
«Δγώ δε ζα ζνπ ην πσ πόζν πεξηκέλσ λα ζε ζπλαληήζσ ζην ςάξεκα… Πσο κπνξώ λα θξύςσ από
ζέλα ηελ αγάπε, ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηε θιόγα κνπ. Κάησ από ηε κάζθα ηελ θελή, δε ζα κε θαηαιάβεηο».

330
 331

Τπάξρνπλ άιια δύν έξγα κε ηνλ ίδην αξηζκό: 29. Na beregu morya / ΢ηελ άθξε ηεο
ζάιαζζαο, Νπρηεξηλό γηα πηάλν, έξγν 5 (π. α.), 1898 θαη 11. Scherzo, γηα πηάλν, ζε Φα
δίεζε ειάζζνλα, έξγν 5 (π. α.), αρξνλνιόγεην.

16. Romans / Ρνκάληδα

γηα θσλή θαη πηάλν, ζε λην ειάζζνλα, έξγν 6 (παιηά αξίζκεζε).
6/09/1894
Κείκελν: Gνethe, «Φηάλεη, γηαηί εζύ κνλαρηθό δάθξπ», κεηάθξαζε Fiodor Miller (1848)967

17. α) Menuetto Trio

γηα βηνιί, βηφια θαη βηνινληζέιν, ζε ια ειάζζνλα, έξγν 7 (παιηά αξίζκεζε)
3/11/1894
Tempo di menuetto
17. β). ΗΗ. Μελνπέην ηνπ ΢εζηέηνπ γηα θιάνπην, θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν
(1906), αξ. 42.
17. γ) ΗΗ. Μελνπέην ηνπ Κνπηληέην κε πηάλν, έξγν 11 (1907), αξ. 45.

18. Adagio
18 α) γηα πηάλν, ζε Νην κείδνλα (ε αξίζκεζε είλαη θνκκέλε)
24/11/1894 (ζθίηζν γηα ην Adagio γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, 1895)
18 β) γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Νην κείδνλα
10/01/1895.
Adagio
2.2.2.2.-2 Ζn, 2 Tpt- Timp, Gr. C- Str (16 ζει.)
18 γ) 3ν κέξνο ηνπ ΢εζηέηνπ γηα θιάνπην, θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν (1906), αξ. 42
… 18 δ). 3ν κέξνο ηνπ Κνπηληέηνπ γηα πηάλν, δχν βηνιηά, βηφια θαη βηνινληζέιν, έξγν 11
(1907), αξ. 45
18 ε) γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη πηάλν, ζε Νην κείδνλα
΋ςηκε πεξίνδνο
1.1.1.1.-2.1.- Timp- Str- Pno
Γηαζψδνληαη 30 ρεηξφγξαθεο πάξηεο (ησλ 16 νξγάλσλ ηεο νξρήζηξαο), αιιά ιείπεη ε
ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα. Μηα πηζαλή εθδνρή είλαη ε λέα κνξθή ηνπ έξγνπ λα έγηλε
ζην δηάζηεκα 1929-1932, γηα ηε Βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ, βι. αξ. 114 - 10.

19.-20. Deux Sonates pour piano / Γύν ζνλάηεο γηα πηάλν, έξγν 4 (1895)
19. Πξώηε ζνλάηα
γηα πηάλν, ζε Ρε κείδνλα, έξγν 4, αξηζκφο 1
1895.
27/02/1895 (Πξψην κέξνο).
Η. Allegro moderato, ζε Ρε κείδνλα (♩= 116)
ΗΗ. Adagio (Adagio- Allegretto- Adagio – Β. Καιαθάηεο), ζε ζνι ειάζζνλα (♩= 46)
ΗΗΗ. Finale: Αllegro con brio, ζε Ρε κείδνλα (♩= 160)
«À Mlle V. Rosine».
BELAIEFF- LEIPZIG 1900, PL 2237.

967
«Φηάλεη, γηαηί εζύ κνλαρηθό δάθξπ, ηα κάηηα κνπ ζπλλεθηάδεηο; Μήπσο ν αξθεηόο θαηξόο δε
καιάθσζε ηηο πιεγέο από ηνλ κέρξη ζαλάηνπ έξσηα;». Πξνθαλψο ην θείκελν αλήθεη ζην Gνethe, θαη ν Φ.
Μίιιεξ, ην φλνκα ηνπ νπνίνπ ζεκεηψλεηαη ζηε ρεηξφγξαθε παξηηηνχξα, ήηαλ κφλν ν κεηαθξαζηήο. Σν
πνίεκα κεινπνηήζεθε απφ ηνπο Πάβει Μπνπράινθ (1861), Β. Καιαθάηε θαη Αλαηφιη Σηηφθ. Σν θείκελν
δεκνζηεχεηαη επίζεο ζηελ Αλζνινγία ηεο Ρσζηθήο ξνκάληδαο. Ο ρξπζόο αηώλαο (2006).

331
 332

20 Γεύηεξε ζνλάηα
γηα πηάλν, ζε ξε ειάζζνλα, έξγν 4, αξηζκφο 2 (Η.- ξε ειάζζνλα, ΗΗ- ΢η χθεζε κείδνλα, ΗΗΗ.
θαη IV.- ξε ειάζζνλα).
1895, Δππαηφξηα.
Η. Αllegro con brio
ΗΗ. Andante
ΗΗΗ. Scherzo: Allegro
ΗV. Finale: Andante (Andante- Presto – Β. Καιαθάηεο)
ε.ε.: απνζπάζκαηα απφ ηε 2ε ζνλάηα παξνπζηάζηεθαλ ζηε Γεξκαλία απφ ην ζπλζέηε (πξηλ
1905)
BELAIEFF- LEIPZIG 1900, PL 2238.

21. Άηηηιν
γηα πηάλν, ζε λην ειάζζνλα
16/03/1895
Πξόρεηξε γξαθή, ζεκεηώζεηο γηα ηελ ελνξρήζηξσζε (Vl. I).

22. Menuet- sekstet/ Μελνπέην- ζεζηέην

π.ε: 28/07/1896, Δππαηφξηα Κξηκαίαο, Αίζνπζα ηεο Δππαηνξηθήο Γεκφζηαο ΢πλέιεπζεο
Υακέλν.

23. Sardanapal’/ ΢αξδαλάπαινο

εκηηειήο φπεξα απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ.
1897-1899 (Α.Κ.)
Δπηιεγκέλα απνζπάζκαηα απφ ηελ νκψλπκε ηξαγσδία Sardanapalus (1821) ηνπ Byron
(1788-1824), κεηάθξαζε Ρ. Weinberg (1930-1908).
2.2.2.2.- 4.2.3.1.- Timp.- Solo- Choir- Hp.- Str.
Γηαζώδνληαη 10 ργ απνζπάζκαηα από παξηηηνύξεο: ζπαξηίην θαη ελνξρεζηξσκέλεο, (όπνπ
ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνύξα ηνπ θηλάιε ηεο όπεξαο).
΢πκκεηέρνπλ: 968
΢αξδαλάπαινο, ν βαζηιηάο ηεο Αζζπξίαο (βαξχηνλνο).
΢αιηκέλ, ν θίινο ηνπ βαζηιηά (βαζχθσλνο).
Mίξξα, ε αγαπεκέλε ηνπ βαζηιηά (πςίθσλνο).
Οη ηξεηο Άξαβεο πξίγθηπεο: ν ΢άρεο, ν Ναληίξ θαη ν ΢εΐρεο, (ηελφξνο) θαη νη ηξηο
Αξρεγνί.
΢ύληνκν πεξηερόκελν:
i. Πξψηε ζθελή: Ζ ππφζεζε αθνξά ηελ πξνεηνηκαζία ησλ Αξάβσλ γηα ηνλ πφιεκν κε ην
΢αξδαλάπαιν. H ζθελή νινθιεξψλεηαη κε ηνλ νξρεζηηθφ «πεξζηθφ βήκα», κε επηξξνέο
968
Byron, ΢αξδαλάπαινο (1821), δξάκα ζε πέληε πξάμεηο. ΢πκκεηέρνπλ:
(Άλδξεο) SARDANAPALUS/ ΢αξδαλάπαινο, ν βαζηιηάο ηεο Νηλεπήο θαη ηεο Αζζπξίαο
ARBACE/ Αξκπάο, απφ ηε Μεδία, πνπ ζέιεη λα θαηαθηήζεη ην ζξφλν
BELESES/ Μπειέδ, απφ ηελ Υάιδαηα, κάληεο
SALEMENES/ ΢αιεκέλ, ν θνπληάδνο ηνπ βαζηιηά
ALTADA/ Αιηάληα, ν αμησκαηηθφο ηεο Αζζπξίαο ζην παιάηη
PANIA/ Πάληα
ZAMES/ Εακ
SFERO/ ΢θέξν
BALEA /Μπειέα
(Γπλαίθεο) ZARINA / Εαξίλα, ε βαζίιηζζα
MYRRHA/ Μίξξα, ζθιάβα απφ ηελ Ησλία, ε αγαπεκέλε ηνπ βαζηιηά ΢αξδαλάπαινπ
Γπλαίθεο απφ ην ραξέκη ηνπ ΢αξδαλάπαινπ, θξνπξνί, ππεξέηεο, κάληεηο απφ ηελ Υάιδαηα,
θάηνηθνη ηεο Μεδίαο. Οη ζθελέο γίλνληαη/ δηεμάγνληαη ζην βαζηιηθφ αλάθηνξα ηεο Νηλεπήο (γηα 12 ψξεο).

332
 333

απφ Αλαηνιή (νη Άξαβεο επίζεο είλαη ραξαθηεξηζκέλνη κε πεξηζζφηεξα αλαηνιηθά κνηίβα
απφ ηνπο άιινπο πξσηαγσληζηηθνχο ξφινπο). Πξνζεχρνληαη ζηνλ Αιιάρ θαη ξσηνχλ ηα
άζηξα γηα ηε λίθε ηνπ. ΢πκκεηέρνπλ: ν ΢άρεο, ν ΢εΐρεο, ν Ναληίξ, θαη νη ηξηο Αξρεγνί.
(Παξαηεξήζεηο: δελ δηαζψζεθε ή ιείπεη ε εηζαγσγή ηεο φπεξαο).
ii. Απφ ηα ρθ. απνζπάζκαηα πνπ δηαζψζεθαλ: Ζ Mίξξα, ε αγαπεκέλε ηνπ
΢αξδαλάπαινπ, ηνλ απνραηξεηά γηα λα πάεη ζηνλ πφιεκν, ζηα κάηηα ηεο ν βαζηιηάο
θαίλεηαη ζαλ ήξσαο (άξηα ηεο Μίξξαο). Έξρεηαη ν ΢αιηκέλ θαη θέξλεη ηα θαιά λέα («Ζ
ηχρε καο ρακνγειάεη, νη ερζξνί δηψρηεθαλ απφ ην παιάηη…» (5ε ζθελή ζηελ νκψλπκε
ηξαγσδία ηνπ Μπάηξνλ). Ο βαζηιηάο επηζηέθεη κε ην ρέξη ηνπ πιεγσκέλν, ε Μίξξα πέθηεη
πάλσ ηνπ κε αγσλία, ζέιεη λα θσλάμεη γηαηξφ (5ε ζθελή ηεο ηξαγσδίαο). Αθνινπζεί κηα
κεγάιε άξηα ηνπ ΢αξδαλάπαινπ («Δγψ δελ ληψζσ ηηο πιεγέο κνπ απφ ηνλ πφιεκν…»).
Έπεηηα γίλεηαη κηα κεγάιε γηνξηή ζην παιάηη, νη ζηξαηηψηεο ηξαγνπδνχλ: «Σν θξαζί είλαη
δσηηθφ πγξφ, ην θξαζί θάλεη πην λέν ην αίκα καο…» (κε ζηνηρεία απφ δίθσλν θαλφλα,
ππάξρνπλ αξθεηέο ρθ. ζεκεηψζεηο γηα ηελ ρνξσδηαθή ζθελή). Έξρεηαη ν ΢αιηκέλ θαη
ηξαγνπδάεη: «΢ηα άξκαηα, ζηα άξκαηα, ν βαζηιηάο θηληπλεχεη …» (παξφκνην θείκελν- 5ε
ζθελή ηεο ηξαγσδίαο). Άξηα ηεο Μίξξαο: «Με πνηφλ λα ζε ζπγθξίλσ…». Παξνπζηάδεηαη
επίζεο ζην ζθεληθφ ε Μίξξα λα θαζεζπράδεη ηηο αηρκάισηεο Eιιελίδεο (ηξίθσλε
γπλαηθεία ρνξσδία), ργ. παξηηηνχξα.
iii. Φηλάιε ηεο φπεξαο: Ζ ρνξσδία θαη νη ηξηο βαζηθνί πξσηαγσληζηέο πκλνχλ ηε κεγάιε
λίθε, ειπίδνληαο φηη ν ιαφο ηνπο ζα δήζεη πιέσλ ελ εηξήλε θαη επηπρηζκέλα.

24. Chetτre romansa / Σέζζεξηο ξνκάληδεο

γηα ςειή θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, έξγν 1 (θαλνληθή αξίζκεζε)
1897
Κείκελν969: Η.: A. Tolstoy, ΗΗ.: N. Necrasov (Nekrasov), ΗΗΗ.: A. Pleshcheyev (Pleshteyev),
ΗV.: A. Apukhtin.
I. Ne penitsya more / Ζ ζάιαζζα δελ αθξίδεη (19/09/1897)970.
ΗΗ. Prosti / ΢πγρψξα κε (22/09/1897)971.
ΗΗΗ. Chelnok / Σν θαλφ972.
ΗV. V uyutnom ugolke / ΢ηελ άλεηε γσληά973.
Η., ΗΗΗ., ΗV. Andantino.
II. Allegro.
Π.ε.: Teresa F. Leshetitsaya- Dolinina, Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη Ρέβει (πξηλ 1905).
969
Σα θείκελα απφ ηηο Σέζζεξηο ξνκάληδεο έξγα 1 θαη 2 ηνπ Β. Καιαθάηε δεκνζηεχνληαη ζην
δηαδίθηπν ζηε ξσζηθή γιψζζα (κε γεξκαληθή νξζνγξαθία). Γχν απφ ηηο ξνκάληδεο ηνπ έξγνπ 2
παξνπζηάδνληαη θαη ζε άιιεο επξσπατθέο γιψζζεο, επεηδή απνηεινχλ κεηάθξαζε ζηα ξσζηθά απφ έξγα ηνπ
Louis Charles Alfred de Musset (1810-1857) (αξ. 2- γαιιηθά, ξσζηθά, αγγιηθά) θαη ηνπ Josef Karl Benedikt
von Eichendorff (1788-1857) (αξ. 4- γεξκαληθά, ξσζηθά, αγγιηθά- δαλέδηθα- πξνζαξκνζκέλν γηα ηξαγνχδη,
ηζπαληθά, ηηαιηθά, λνξβεγηθά). Βι. http://www.recmusic.org/lieder/k/kalafati.html).
970
Πάλσ ζην ίδην πνίεκα Ne penitsya more, ne pleshchet volna ηνπ Α.Κ. Σνιζηφη (1817-1875)
ζπλέζεζαλ ηξαγνχδηα νη Μ. Μπαιάθηξεθ, Γέθα ξνκάληδεο, 1895-1896, ΢εδάξ Κηνπί, έξγν 55, Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ, έξγν 46, αξ. 2, ΢. Σαλέγηεθ (1901) (http://www.recmusic.org/lieder/t/tolstoy/). Βι. ζει. 72, ππ.
269.
971
To πνίεκα ηνπ Ν. Νεθξάζνθ (1821-1877), Prosti (1856), δεκνζηεχεηαη ζηε ζπιινγή Αλζνινγία
ηεο ξσζηθήο ξνκάληδαο. Ο ρξπζόο αηώλαο (2006). Σν κεινπνίεζαλ νη Ρψζνη ζπλζέηεο: Κηνπί, Έμη ξνκάληδεο,
έξγν 5 αξ. 5 (1859), Α.Η. Nηηνχκπαθ (1870), Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, έξγν 27, αξ. 4 (1883), Σζατθφθζθη, 12
ξνκάληδεο, έξγν 60, αξ. 8 (1887), ΢.Μ. Μπινχκελθειλη (1889), Β.Β. Βάξγθηλ (1894), Η.Ν. ΢νθνιφθ (1901),
Ν.Ν. Σζεξεπλίλ (1904), Β.Α. Ενινηαξηφθ (1906), Φ.Μ. Μπινχκελθειλη (1910) Νπ.Λ. Λέβηληδνλ (1913) θαη
άιινη (παξαπάλσ απφ 30) ζπλζέηεο.
972
Aleksey Nikolayevich Pleshcheyev (1825-1893), Chelnok (1844) (βι. ην θείκελν ζηε ξσζηθή
γιψζζα ζην http://www.recmusic.org/lieder/get_text.html?TextId=53126).
973
Σν πνίεκα ηνπ Απνχρηηλ, V uyutnom ugolke sedeli mï vdvoem (1874) κεινπνηήζεθε απφ ηνπο
ζπλζέηεο Β. ΢ηεξκπαηζηφθ, Α. Βαζίιηεθ θ.α .

333
 334

ε.ε.: Η & ΗV. 31/01/1936, ζε ζπλάληεζε ησλ αξηζηνχρσλ καζεηψλ κε ηνπο καζεηέο θαη ηα
παηδηά ηνπ Rimsky-Korsakov, Παηδηθφ κέγαξν ηνπ πνιηηηζκνχ (Sima Genadievna, Β.
Καιαθάηεο). Η.-17 Μαξηίνπ 2010 Αγ. Πεηξνχπνιε (19th International Festival of Arts
“From the Avant-garde to the Present Day”).
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1900, PL 2130- 2134.
4 μερσξηζηέο ηππσκέλεο παξηηηνύξεο ζηνλ Αξρείν Καιαθάηε (ππάξρνπλ νη πξσηόηππεο ργ
παξηηηνύξεο από κεξηθέο ξνκάληδεο), δηαζώδεηαη ε αθίζα (31/01/1936).

25. Chetτre romansa / Σέζζεξηο ξνκάληδεο

γηα ςειή θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, έξγν 2, ζπιινγή ηξαγνπδηψλ
1897-1899.
Κείκελν: Η.: A. Apukhtin (κεηάθξαζε απφ γαιιηθά ηνπ Alfred de Musset)974, ΗΗ. K.R., ΗΗΗ.:
Heinrich Heine (1797-1856), κεηάθξαζε A. Pleshcheyev, ΗV.: J. von Eichendorff,
κεηάθξαζε Α. Pleshcheyev (1861)975.
Η. Chto tak usileno serdtse / Γηαηί ηφζν επίκνλα, θαξδηά κνπ (Μπίθνβν, 1899)
ΗΗ. Tebe ya videla vo sne / ΢ε είδα ζη‟ φλεηξφ κνπ (Αγ. Πεηξνχπνιε, 18/09/1897)976.

974
Σν θείκελν ηεο ξνκάληδαο είλαη έλα απφζπαζκα (ζε κεηάθξαζε θαη επηκέιεηα ζηε ξσζηθή
γιψζζα ηνπ Aleksei N. Apukhtin, 1841-1893) ηνπ Γάιινπ πνηεηή Louis Charles Alfred de Musset (1810-
1857), "Le poète", απφ ηε ζπιινγή Poésies nouvelles, ζην La Nuit de Mai (ηππσκέλε ην 1886). Σν
κεινπνίεζαλ νη ΢. Ραρκάληλνθ, έξγν 21, αξ. 6 (1902), Κ. Ακπίζνθ, Β. Καιαθάηεο, Α. Λέκπα, Β.Η.
Ρέκπηθνθ, ΢.Α Υαιάηνθ, Ν.Η. Υαξίην (http://www.recmusic.org/lieder/k/kalafati.html).
Le poète Chto tak usilenno serdce bol'noje (Α. Apukhtin, κηθξ.1νπ ζηνίρνπ)
«Pourquoi mon coeur bat-il si vite? «Chto tak usilenno serdce bol'noje
Qu'ai-je donc en moi qui s'agite B'jotsja, i prosit, i zhazhdet pokoja?
Dont je me sens épouvanté? Chem ja vzvolnovan ispugan v nochi?
Ne frappe-t-on pas à ma porte? Stuknula dver' zastonav i zanoja.
Pourquoi ma lampe à demi morte Gasnushchej lampy blesnuli luchi...
M'éblouit-elle de clarté? Bozhe moj. Dukh mne v grudi zakhvatilo!
Dieu puissant! tout mon corps frissonne. Kto-to zovjot menja, shepchet unylo...
Qui vient? qui m'appelle? -- Personne. Kto-to voshjol...? Moja kel'ja pusta,
Je suis seul, c'est l'heure qui sonne; Net nikogo, `eto polnoch' probilo...
Ô solitude! ô pauvreté!» O, odinochestvo, o nishcheta!»
975
Josef Karl Benedikt von Eichendorff (1788-1857), Mondnacht, απφ ηε ζπιινγή Geistliche
Gedichte.
Mondnacht Lunnaya noch' (Α. Pleshcheyev, κηθξ. 1861)
1. «Es war, als hätt' der Himmel, 1. «Kazalos', nebo zemlju tikho
Die Erde still geküßt, Pocelovalo pered snom,
Daß sie im Blütenschimmer Chtob lish' ono odno jej snilos'
Von ihm [nun] träumen müßt». V prozrachnom sumrake nochnom».
Σν πνίεκα ζηε γεξκαληθή γιψζζα κεινπνίεζαλ νη ζπλζέηεο:
1. A. von Biegeleben, Mondnacht γηα κεζφθσλν θαη πηάλν, αξ. 6, απφ ηε ζπιινγή Sechs Lieder (1882).
2. Johannes Brahms (1833-1897), Mondnacht, WoO. 21 (1853).
3. Johann Nepomuk Hummel (1778-1837), Mondnacht, έξγν 16 αξ. 4. …………………………….
4. Johann Wenzeslaus Kalliwoda (1801-1866), Mondnacht, έξγν 7 (Lieder) αξ. 3. …………………………
5. Eduard Lassen (1830-1904), Mondnacht. ………………………………………………………………….
6. Heinrich August Marschner (1795-1861), Mondnacht, έξγν 179 αξ. 2. …………………………………
7. Emanuel Moór (1863-1931), Mondnacht, έξγν 43 αξ. 1.…………………………………………………..
8. Philipp Nabholz (1882-1952), Mondnacht, γηα κεζφθσλν θαη πηάλν, απφ ηε ζπιινγή Vier Lieder, αξ. 1.
9. Robert Alexander Schumann (1810-1856), Mondnacht, έξγν 39 αξ. 5, απφ ηε ζπιινγή Liederkreis. Zwölf
Gesänge von J. v. Eichendorff für eine Singstimme mit Begleitung des Pianoforte (1840).
10. Frank Valentin Van der Stucken (1858-1929) , Mondnacht, ηππσκέλν ην 1887.
976
Πάλσ ζην ίδην θείκελν Tebe ya videla vo sne ηνπ Κ.Ρ. (Πξίγθηπαο Κσλζηαληίλ Κσλζηαληίλνβηηο
Ρνκαλφθ ηεο Ρσζίαο, 1858-1915), ζπλέζεζαλ ηξαγνχδηα ν Π. Σζατθφθζθη, Γύν ηξαγνύδηα γηα ςειή θσλή
θαη πηάλν, αξ. 2, εκηηειέο (1886-87), ν Α. Σνπξέλθνθ, ξνκάληδα γηα ζνπξάλν ή ηελφξν,
ρξσκνιηζνγξαθεκέλν, ραξηνγξαθηθφ ηππνγξαθείν θαη κνπζηθή έθδνζε, ν Π.Π. ΢ελθ, Πέληε ξνκάληδεο, έξγν
10, αξ.1, αθηεξσκέλν ζηε Μαξγαξίηα Αιθφλζνβλα Γθφππε, ηδησηηθή έθδνζε, ηχπνπ Ρ. Γθφιηθε (1893), ν

334
 335

ΗΗΗ. Den‟ I noch‟ ya vse mechtayu / Μέξα θαη λχρηα νλεηξεχνκαη (Μπίθνβν, 1899).
IV. Lunnaya noch / Φεγγαξφινπζηε λχρηα (Μπίθνβν, 1899).
I. Allegro
II. Poco Andante
III. Allegro capricciosamente
IV. Andante
Π. ε.: IV. 22/02/1909, Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
ε.ε.: Teresa Leshetitsaya- Dolinina, Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο θαη Ρέβει (πξηλ 1905).
28/02/1969, Αηηνχζα ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ Λέληλγθξαλη, Η & ΗΗ- Margarita Grishina,
Αλαηφιη Καιαθάηεο, ΗΗΗ.- Ο. Serov, Ν. Golovneva.
Αθηέξσκα: Η., ΗΗΗ: «βαξνλέζα Vera Kondratievna Meyendorf» ΗΗ.: «Σ.F. Leshetitskaya-
Dolinina)», IV.: «Yevgeny Ivanovich Dolinin».
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1900, PL 2154- 2157

26. Sem’ romansov / Δθηά ξνκάληδεο

γηα θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, έξγν 17 (π. α.)977, κε ην ςεπδψλπκν Vit. Afalak.
1897-1898
Η. Pod berezoy / Κάησ απφ ηε ιεχθα (15/2/1897).
ΗΗ. Solovey / Σν αεδφλη.
III. I skuchno, I grustno / Καη βαξεηφ θαη ιππεηεξφ (18/09/1897)978
ΗV. Tebe odnoy / Δζέλα κφλν979.
V. Prosti / ΢πγρψξεζε κε (22/09/1897).
VI. Ostroyu sekiroy ranena bereza / Με θνθηεξφ ηζεθνχξη είλαη πιεγσκέλε ε ιεχθα980.
VΗΗ. Net, obmanula vas‟ mol‟ba / ΋ρη, ζαο μεγέιαζε ε παξάθιεζε (1894)
I. Largo, III. Tranquillo, VII. Andantino.
ε.ε.: 28/02/1969, Αηηνχζα ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ Λέληλγθξαλη, Η. Ο. Serov, Ν.
Golovneva, ΗΗΗ. – M. Grishina, Α. Καιαθάηεο.
VΗΗ. εκηηειέο, πηζαλόηαηα ζπληέζεθε λσξίηεξα, θαζώο ε ρεηξόγξαθε παξηηηνύξα απνηειεί
κηα ελόηεηα κε ηηο ξνκάληδεο από ην 1894 (βι. αξ. 13., 14,16 θαη 26).

27. Tï, nebesnïiy, tï, svyatoy/ Δζύ νπξάλην, εζύ άγην.

γηα ςειή θσλή θαη πηάλν, ζε Μη χθεζε κείδνλα.
Kείκελν: Gνethe, κεηάθξαζε Μ. Μ.981
15/02/1897

Ρ.Π. Έξιηρ, Ρνκάληδεο θαη ηξαγνύδηα, έξγν 19, αξ. 14, Μ. Εέηβαλγθ (1893), ε Δ.Ν. Γθξέβε-
΢νκπνιέθζθαγηα, (Αγ. Γηφραλζελ: Αγ. Πεηξνχπνιε, 1905).
977
΢ηηο ργ παξηηηνχξεο ησλ αξ. 1 θαη 2 (ηα νπνία απνηεινχλ αληηγξαθέο απφ ησλ πξσηφηππσλ
ξνκάληδσλ θαη γξάθζεθαλ ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30), ε αξίζκεζε ηνπ έξγνπ σο έξγν 17 παξακέλεη.
978
Σν θείκελν κεινπνηήζεθε απφ ηνπο Ν.Η. Μαθάξνθ (1844), Α. Νηαξγθνκίδζθη (1845), Α.
Γθνπξηιηφθ (1852) θ.ιπ. Μηα ζχγρξνλε έθδνζε είλαη ε επηκέιεηα ησλ Β.Β. Κνπιηφθ θαη Φ.Η. Σαθνχλ, Ζ
ρξπζή ζπιινγή ηεο ξσζηθήο ξνκάληδαο, γηα θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ (ή θηζάξαο) (Μφζρα: ΢χγρξνλε
κνπζηθή, 2003).
979
Σν πνίεκα ηνπ Ο. Καξέγηεθ κεινπνηήζεθε πξφζθαηα απφ ηνλ Η. Ρηκπαζφθ, Μηιήζηε κνπ γηα ηελ
αγάπε: ΢πιινγή ηξαγνπδηώλ. Σξαγνύδηα θαη ξνκάληδεο γηα θσλή θαη θηζάξα (πηάλν, αξκόλην) (Αγ.
Πεηξνχπνιε: ΢πλζέηεο, 2005).
980
Πάλσ ζηνλ ίδην πνίεκα ηνπ Α.Κ. Σνιζηφη, Ostroyu sekiroy ranena bereza (1856), ζπλέζεζαλ
ηξαγνχδηα νη Β.Γθ. ΢νθνιφθ, Ρνκάληδεο (1893), Α.Γθ. Γθξεηζάληλνθ (1894), έξγν 1, αξ. 2, Μ. Ηππνιίηνθ-
Ηβάλνθ, γηα κηθηή ρνξσδία a capella (1896), Αρηιιέαο Αιθεξάθεο (1898), Β.Η. Ρέκπηθνθ, γηα γπλαηθεία
ρνξσδία (1907), Ρνχληνιθ Η. Μέξβνιθ (1912) θαη πάλσ απφ άιινη 20 ζπλζέηεο
(http://www.recmusic.org/lieder/t/tolstoy/).
981
«Δζύ, νπξάλην, εζύ, άγην, όιε κνπ ηε ιύπε παίξλεηο, ηνπ θνπξαζκέλνπ από ηνλ πόιεκν…».

335
 336

28. Hotel’ bï ya / Θα ήζεια εγώ

γηα θσλή θαη πηάλν, ζε Φα κείδνλα
1897-1898.
Κείκελν: Evreinov982
Andante

29. Na beregu morya / ΢ηελ άθξε ηεο ζάιαζζαο

Νπρηεξηλφ γηα πηάλν, έξγν 5/ 9 (π. α.), ζε λην δίεζε ειάζζνλα
1898.
Leggierissimo

30. Tsïganï / Tsygany / Οη ηζηγγάλνη (1899-1937)

κνλφπξαθηε φπεξα, πάλσ ζην νκψλπκν πνίεκα Οη ηζηγγάλνη ηνπ Α. Pushkin (1824).
30. α) Πξώηε κνξθή (1899), κνλφπξαθηε φπεξα, ζε πέληε ζθελέο
23/1- 20/3/ 1899 (ζψδεηαη ε ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα θαη ην ζπαηξίην).
3.2.2.2 –4.2.3.1- Timp. Triang. SD- Choir. SATB. Nar - Str (5.4.3.2.2.)
Η. Adagio
II. Allegro moderato.
ΗΗΗ. Andante molto.
IV. Allegro moderato.
V. Moderato
ε.ε.: Ο Ρσζηθφο ηχπνο αλαθέξεη γηα ηελ εθηέιεζε δχν απνζπαζκάησλ απφ ηελ θαληάηα Οη
ηζηγγάλνη ηνπ Καιαθάηε, ζηελ ηειεηή ησλ απφθνηησλ ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
ην 1899.
΢πκκεηέρνπλ:
Εεκθίξα- πςίθσλνο
Αιέθν- ηελφξνο (ή βαξχηνλνο, ην θιεηδί ηνπ Φα ρξεζηκνπνηείηαη κεξηθέο θνξέο)
Γέξνληαο- κπάζνο
Νεαξόο ηζηγγάλνο- άιην (ζεκεηψζεηο ηνπ ζπλζέηε)
Αθεγεηέο (κπάζνο- Η, ΗΗΗ ζθελή, IV- άιην).
ρνξσδία
i. Οξρεζηηθή εηζαγσγή (ζε ΢η κείδνλα).
α) Φσλεηηθφ θνπαξηέην («Σν ζετθφ πνχιη δελ μέξεη» ζε Ρε δίεζε ειάζζνλα). β)
ρνξσδία («Οη ηζηγγάλνη»). γ) ηξαγνχδη ηεο Εεκθίξαο («Σζηγγάληθν ηξαγνχδη») θαη ηξίν
(Εεκθίξα, Αιέθν, Γέξνληαο).
ii. Γεχηεξε ζθελή
α). Αξηφδν ηνπ Γέξνληα. β) άξηα ηνπ Αιέθνπ (αξ. 58, εκεξνκελία 28-10/ 3/1899)
iii. Σξίηε ζθελή.
α). Ρεηζηηαηίβν (ηνπ Αθεγεηή) θαη β) ηξίν (Εεκθίξα, λεαξφο ηζηγγάλνο, Αιέθν).
iv. Σέηαξηε ζθελή. Ρεηζηηαηίβν θαη αξηφδν ηνπ Γέξνληα.
v. Υνξσδία (θηλάιε) («Έηζη ε επηπρία δελ ππάξρεη»).
30 β) θαληάηα Οη ηζηγγάλνη (1899)
Πηπρηαθή εξγαζία γηα ηελ απνθνίηεζε απφ ην Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
Κείκελν: Α. Pushkin, Οη ηζηγγάλνη (πάλσ ζε δνζκέλν θείκελν ππφ ηελ επηκέιεηα ηνπ
Rimsky- Korsakov)983

982
«Θα ήζεια εγώ, καδί κε ην γαιάδην θύκα, Να ζε αγθαιηάδσ θαη αζόξπβα λα πέζσ πάλσ ζνπ, Θα
ήζεια εγώ ηεο πνξθπξήο απγήο, Σν ληξνπαιό άξσκα λα νζκηζηώ (απνξξνθήζσ).….(ζην ηέινο) ΢ε ζέλα, κηθξή
κνπ, ΋ια λα ηα ραξίζσ!».
983
΢ηελ Δζληθή βηβιηνζήθε, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (Αξρείν Ν.Α. Rimsky-
Korsakov) δηαζψδνληαη κφλν 2 ζει. απφ ην θείκελν: ν Πξφινγνο- «ρνξσδία» (κφλν 9 ζηξνθέο - νη ηζηγγάλνη

336
 337

Π.ε.: 19-5-1899, δχν απνζπάζκαηα απφ ηελ θαληάηα, ζηελ ηειεηή ησλ απφθνηησλ ηνπ
Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
Υακέλν
30. γ) Γεύηεξε κνξθή (1937)- κνλφπξαθηε φπεξα ζε ηξηο ζθελέο, ιηκπξέην Sergei
Yurievich Levik.
1/2/1937 Λέληλγθξαλη
Η., II. - δελ έρνπλ ξπζκηθέο αγσγέο.
ΗΗΗ. Largo (ε κνλαδηθή ζεκείσζε γηα ην ηέκπν ζηελ φπεξα).
3.2.2.2.- 4.2.3.1.- Timp.Triang.Cym. BD.- Hp- S. T. Σ.B.Nar.-Choir- Str. (ργ. παξηηηνχξα
ηεο Δηζαγσγήο).
Γηαζώδεηαη ε ργ παξηηηνύξα ζπαξηίην, 5 ελνξρεζηξσκέλα απνζπάζκαηα θαη 5 ζπαξηίην.
΢ηνλ πξώην Καηάινγν έξγσλ αλαθέξεηαη γηα ην έηνο 1937: «Οη ηζηγγάλνη, όπεξα
νξρεζηξηθή παξηηηνύξα (ργ), Οη ηζηγγάλνη, όπεξα, ζπαξηίην, δηαζθεπή ηνπ ζπλζέηε». Γηα ην
έηνο 1899 όκσο δελ ππάξρνπλ θαηαγξαθέο (ελώ δηαζώζεθαλ ε πξώηε κνξθή ηεο όπεξαο θαη
ην ζπαξηίην ηεο). Απηό καο νδεγεί ζηηο ζθέςεηο όηη ν Β. Καιαθάηεο κάιινλ νινθιήξσζε ηελ
ελνξρήζηξσζε ηεο όπεξαο ην 1937, αιιά ε ργ. παξηηηνύξα δελ καο παξαδόζεθε καδί κε ην
ππόινηπν αξρείν.
΢πκκεηέρνπλ:
Εεκθίξα- πςίθσλνο
Αιέθν- ηελφξνο
Γέξνληαο- κπάζνο
Νεαξόο ηζηγγάλνο- ηελφξνο
Πνύζθηλ- Αθεγεηήο
ρνξσδία (1 ζθελή)
i. Οξρεζηηθή εηζαγσγή (ζε Μη κείδνλα) θαη Πξψηε ζθελή (ν πνηεηήο Πνχζθηλ
ραηξεηάεη ην θνηλφ)984
ii. Υνξσδία. Κνπαξηέην «Σν ζετθφ πνχιη δελ μέξεη». Ο Γέξνληαο (κνλφινγνο),
έξρνληαη ε Εεκθίξα θαη θέξλεη ηνλ Αιέθν (ληνπέην ηνπ Γέξνληα κε ηε
Εεκθίξα).
iii. Νηνπέην ηεο Εεκθίξαο κε ηνλ Αιέθν «Πεο κνπ θίιε κνπ, δελ ιππάζαη γηα απηφ
πνπ άθεζεο πίζσ».
iv. Γεχηεξε ζθελή. Εεκθίξα, Αιέθν, Γέξνληαο. «Σζηγγάληθν ηξαγνχδη» ηεο
Εεκθίξαο.
v. Νηνπέην ηνπ Αιέθνπ κε ηνλ Γέξνληα. Άξηα ηνπ Αιέθνπ «Πσο κ‟ αγαπνχζε
απηή». Άξηα ηνπ Γέξνληα (ε δηθή ηνπ ηζηνξία αγάπεο κε ηε Μαξηνχια, ε
κεηέξα ηεο Εεκθίξαο). Αιέθν, Γέξνληαο.
vi. Σξίηε ζθελή. Νεαξφο ηζηγγάλνο, Εεκθίξα, Αιέθν, Γέξνληαο. Νηνπέην ηεο
Εεκθίξαο κε ην λεαξφ ηζηγγάλν.
vii. Νηνπέην ηεο Εεκθίξαο κε ηνλ Αιέθν «Σν θφλν ζνπ θαηαξηέκαη».
viii. Μνλφινγνο ηνπ Γέξνληα «Άθεζε καο, πεξήθαλε άλζξσπε».
ix. Οξρεζηηθφο επίινγνο (πεληάθσλε θνχγθα).

απφ ηε Βεζζαξαβία ηαμηδεχνπλ. ΢ήκεξα έρνπλ θαηαζθελψζεη ζην πνηάκη…) θαη ε 1ε ζθελή- «΢ην ηζαληίξη»
(ε Εεκθίξα θέξλεη ηνλ Αιέθν ζηνλ ηζηγγάληθν θαηαπιηζκφ). Ζ αξρή ηεο θαληάηαο είλαη δηαθνξεηηθή απφ ηελ
νκψλπκε φπεξα, ιείπεη ην θσλεηηθφ θνπαξηέην, αιιά ην θείκελν ηεο 1εο ζθελήο είλαη παξφκνην (βέβαηα,
έρνπκε ακθηβνιίεο εάλ ην θείκελν πνπ δηαζψζεθε ήηαλ απηφ πνπ ηειηθά πξνηάζεθε ζηνπο ππνςήθηνπο
απφθνηηνπο ζπλζέηεο Καιαθάηε θαη Υέζζηλ).
984
βι. ζει. 224, ππ. 723- ε κεηάθξαζε ηνπ θεηκέλνπ «Με ηε καγηθή δχλακε ηνπ ηξαγνπδηνχ». Ο
ζπλζέηεο ρξεζηκνπνηεί ηνλ επίινγν ηνπ πνηήκαηνο ηνπ Πνχζθηλ θαη ηελ εηζαγσγή ηνπ απφ ηελ Πξψηε κνξθή
ηεο φπεξαο, ζε ΢η κείδνλα, ζαλ κνπζηθφ θφλην ηεο απαγγειίαο. (Ο Ραρκάληλνθ ζηνλ Αιέθν παξνπζηάδεη ην
παξφκνην θείκελν σο «αθήγεζε ηνπ Γέξνληα»).

337
 338

΢ύλνςεο/ ΢ύληνκν πεξηερόκελν

Οη ηζηγγάλνη δνπλ ζε θαηαπιηζκφ θνληά ζην Γνχλαβε, ηαμηδεχνληαο αλέκεινη θαη
επηπρηζκέλνη, ειεχζεξνη ζαλ πνπιηά. Ζ Εεκθίξα θέξλεη ζην ηζηγγάληθν θαηαπιηζκφ ηνλ
Αιέθν (ζην πξφζσπν ηνπ νπνίνπ ν Πνχζθηλ έβαιε πνιιά πξνζσπηθά ζηνηρεία),
θνπξαζκέλν απφ ηελ πφιε θαη ηνλ ζπζηήλεη ζηνλ παηέξα ηεο. ΋κσο, κεηά απφ ζχληνκε
επηπρία, δχν ρξφληα κεηά, ε Εεκθίξα έρεη βαξεζεί θαη γλσξίδεη έλα λέν ηζηγγάλν. Ο
Αιέθν, ζχκθσλα κε ην «πνιηηηζκέλν» θψδηθα ηηκήο ηεο θνηλσλίαο ηνπ, ζθνηψλεη ην
δεπγάξη απφ δήιηα θαη έπεηηα είλαη δησγκέλνο απφ ηνλ θαηαπιηζκφ ησλ ηζηγγάλσλ, νη
νπνίνη δνπλ κε ειεχζεξε βνχιεζε θαη κε δηθνχο ηνπο λφκνπο.

31. Simfonia a moll / Symphonie en la pour grand orchestre/ Sinfonie a-Moll985/

΢πκθσλία γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ια ειάζζνλα, έξγν 12,
Γηπισκαηηθή εξγαζία
1899
37' 0''
3.3.2.2.- 4.2.3.1.- Pno - Str.
Η. Allegro moderato
ΗΗ. Scherzo: Allegro
ΗΗΗ. Adagio
ΗV. Finale: Allegro moderato
Π.ε. Η. Allegro moderato 18/11/1899, Μεγάιε αίζνπζα ηνπ Χδείνπ, Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζε
ζπλαπιία ησλ θνηηεηψλ, 4/7/1899, 3ν Ρ.΢.Κ. Αγ. Πεηξνχπνιε, αίζνπζα ηνπ „Pavlovskiy
vogzal‟ [΢ηαζκφ Παχινθζθ], ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ ζπλζέηε.
ε.ε: 1902 (ΗΗ. Scherzo, ΗΗΗ. Adagio). 1912. 20/3/1913, Φηιαξκνληθή ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
2ν Ρ.΢.Κ., ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Α. Γθιαδνπλφθ. 1912, 1913.
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1912, PL 2947-2948
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1912, κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα), PL 2949
Γηαζώδνληαη 9 άξζξα γηα ηελ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ (1900- 1913), ε κεηαγξαθή γηα πηάλν ηεο
΢πκθσλίαο (4 ρέξηα) θαη ην πξόγξακκα ηεο ζπλαπιίαο (20/03/1913).

32. Ptichka bozhiya ne znaet / Glücklich lebt vor Noth geborgen / To ζετθό πνπιί
δελ μέξεη
θνπαξηέην γηα ηέζζεξηο κηθηέο θσλέο κε ζπλνδεία πηάλνπ, ζε ξε δίεζε ειάζζνλα, έξγν 3
1899 (Α. Καιαθάηεο –1898)
Κείκελν: Α. Pushkin, κεηάθξαζε ζηελ Γεξκαληθή γιψζζα: Bodenstedt
Adagio
«Rimsky – Korsakov»
ε. ε.: Bern, Διβεηίαο (πξηλ 1905). 17 Μαξηίνπ 2010 Αγ. Πεηξνχπνιε (19th International
Festival of Arts “From the Avant-garde to the Present Day”).
BELAIEFF-LEIPZIG 1900, PL 2224
BELAIEFF-LEIPZIG 1900, γηα ζνιίζηεο θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα, PL 2225

985
βι. “Welcome on the Website of M. P. Belaieff”, http://www.belaieff-music.com/, φπνπ επηηξέπεηαη
λα θαηεβάζεηο δσξεάλ κέξνο απφ ηνλ Καηάινγν ησλ εθδφζεσλ BELAIEFF-LEIPZIG
(3951_99_KAT_Belaieff) (PDF, 900 KB) [6/4/2011]. ΢ην Αξρείν Β. Καιαθάηε θπιάζζεηαη κφλν ε
κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα) ηεο ΢πκθσλίαο, έξγν 12. Ζ θαηαγξαθή καο γηα ηε ζχλζεζε ηεο ζπκθσληθήο
νξρήζηξαο θαη ηε δηάξθεηα ηεο ΢πκθσλίαο έγηλε ζχκθσλα κε ηνλ Καηάινγν ησλ εθδφζεσλ BELAIEFF-
LEIPZIG.

338
 339

Σν πξώην ηξαγνπδηζηηθό επεηζόδην πνπ εηζάγεη ν Πνύζθηλ ζην πνίεκα Οη ηζηγγάλνη (1824).
΢ηελ αιιεινγξαθία ησλ Rimsky-Korsakov - Καιαθάηε από ην 1904, γίλεηαη αλαθνξά όηη ην
έξγν παίρηεθε ζηελ Υνξσδηαθή Έλσζε ηεο Βέξλεο (Διβεηίαο).

33. Noch’ v Gurzufe / La nuit à Goursouf / Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ

λπρηεξηλφο, γηα πηάλν, ζε Ρη χθεζε κείδνλα – ΢η χθεζε κείδνλα, έξγν 5
1900
Andante ( =72)
Π. ε.: 1901 Bern, Διβεηίαο, ζε θηιαλζξσπηθή ζπλαπιία. 7/09/1902, Βέληελ (ηφηε Ρσζίαο).
ε.ε.: 22-3-2005, (16th International Festival), αίζνπζα Έλσζεο Μνπζνπξγψλ Αγ.
Πεηξνχπνιεο. 17-3-2010 Αγ. Πεηξνχπνιεο (19th International Festival of Arts “From the
Avant-garde to the Present Day”),
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1901, PL 2327
Ο Β. Καιαθάηεο δειώλεη ζηελ «Απηνβηνγξαθία» ηνπ όηη ην έξγν είλαη κεηαπνίεζε από ηηο
ζπλζέζεηο, γξακκέλεο πξηλ από ηηο ζπνπδέο ηνπ ζην Χδείν (1891). Γηαζώδεηαη ε αθίζα -
7/9/1902 θαη ην ηππνγξαθηθό δνθίκην ηνπ έξγνπ.

Πξώηε πεξίνδν δηδαζθαιίαο (1901-1912)

34. Dve novinki/ Deaux Nouvelletés / Γύν Ννβειέηεο
γηα πηάλν, έξγν 6
1901, Αγ. Πεηξνχπνιε
Η. Allegro moderato (I.  =126-132), ζε κη ειάζζνλα
ΗΗ. Allegro moderato (II.  = 116-120), ζε ζη ειάζζνλα.
ε.ε.: 17-3-2010 Αγ. Πεηξνχπνιεο (19th International Festival of Arts).
I. «À Mlle Sophie Volkoff»
ΗΗ. «A Madame Marie Gorohoff»
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1902, PL 2358-2359
Ο Β. Καιαθάηεο αλαθέξεη ζηελ «Απηνβηνγξαθία» ηνπ όηη ην ζέκα ηνπ αξ. 1. είλαη
δαλεηζκέλν από καζήηξηα, ην 1904/05 (ίζνο λα αλαθέξεη 1894/5, επεηδή ην έξγν ηππώζεθε
ην 1901), θαη ην αξ. 2. είλαη γξακκέλν ζηελ Δππαηόξηα ην 1905 (ίζνο λα αλαθέξεη 1895).

35. Pyat’ prelyudiy/ Cinq Préludes pour piano / Πέληε πξεινύληηα

γηα πηάλν, έξγν 7
1901
Η. Miniature: Allegro986 , ζε Νην κείδνλα
ΗΗ. Andante, ζε θα ειάζζνλα
ΗΗΗ. Pastorale: Andantino, ζε Ρε χθεζε κείδνλα
IV. Allegretto, Λα κείδνλα
V. Lento, ζε ζη ειάζζνλα
I.: «À ma soeur Hélène Kalafati», ΗΗ.: «À Madame Vera Roshtshinin», ΗΗΗ.: «À ma soeur
Zénéide Kalafati», IV., V.: «À monsieur Alexandre Glazounow».
ε.ε.: αξ. 1- Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο απφ ηελ πηαλίζηα Maria Barinova (πξηλ 1905).
19/6/1905 Valmiera Ληζνπαλίαο987, απφ ηνλ πηαλίζηα David Sooste. 19/03/2010, Αγ.

986
Βι. http://www.writtenmelodies.com/Piano/Classical/Sheets/Kalafati-Prelude-No.1.pdf.
987
(γεξκ.) Wolmar, απφ ην 1783 - Κπβεξλείν ηεο Ρσζηθήο Απηνθξαηνξίαο.

339
 340

Πεηξνχπνιε, Παιάηη ηνπ Sheremetyev, αξ. 1 θαη 3

παίρηεθαλ απφ ηελ πηαλίζηξηα Maria Shapargalieva.
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1902, PL 2361
Belle Epoque Russe, Werke für Klavier, M. P. BELAIEFF-
LEIPZIG, Order number: BEL 806988
I. Wassilij Kalafati: Fünf Präludien op. 7
II. Anatoly Liadow: Aus alten Zeiten (Ballade) op. 21
III. Joseph Wihtol: Humoreske op. 3
Γηαζώδεηαη ε αθίζα (1905) θαη ην πξόγξακκα (2010). Ο Β.
Καιαθάηεο δειώλεη ζηελ «Απηνβηνγξαθία» ηνπ όηη ην αξ. 3.
Pastorale είλαη γξακκέλν ζηελ πεξίνδν 1890- 1891 θαη έπεηηα
δηνξζσκέλν ην 1902, καδί κε ηα ππόινηπα πξεινύληηα.
Γηαζώδεηαη ην ηππνγξαθηθό δνθίκην ηνπ έξγνπ, κε
δαθηηιηζκνύο ηνπ ζπλζέηε (αξ. 1).
35 β) Η. Miniature / Μηληαηνύξα,
κεηαγξαθή γηα βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν, ζε Νην κείδνλα,
αρξνλνιφγεην (1932-36), βι. αξ. 67.

36. Poème lyrique pour grand orchester

1900 - 1905
Υακέλν, βι. «Curriculum vitae. Καηάινγνο έξγσλ», Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο
Μνπζηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο (inv. 774). Ο ζπλζέηεο δελ έβαιε
αξίζκεζε ζην έξγν, ην νπνίν γξάθζεθε κεηά ηε ΢πκθσλία, έξγν 12 θαη ηα έξγα 1 - 7.

37. Ouvertüre – Fantasie/ Ouverture - fantaisie / Phantasie – Ouvertüre /

Δηζαγσγή - Φαληαζία989
γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 8
1902 - 1903
22' 0''
4.3.3.3. - 4.3.3.1- Timp. Perc. Cym. SD. BD. Triang. – Hp.- Str.
Allegro non troppo ( = 92)
Π.ε.: 10/03/1905, 1ν Ρ.΢.Κ. Αγ. Πεηξνχπνιε Ρσζίαο (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ ζπλζέηε).
9/11/1906, Königliche Musicalishen Kappelle, Γξέζδε, Γεξκαλίαο.
4/2/2005, Κξαηηθή Οξρήζηξα Θεζζαινλίθεο, Διιάδνο (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ Β. Φηδεηδή)
ε.ε.: 11/1906, Βαζηιηθή ρνξσδία παξεθθιεζίνπ ηεο Λεηςίαο, Γεξκαλία. 25/07/1907,
Sestrorets, Ρσζίαο (ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ ζπλζέηε) θ.ά.
«à son cher maître N. Rimsky-Korssakow»
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1906, PL 2647-2648, 1913
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1906, PL 2649, κεηαγξαθή γηα δχν πηάλα (4 ρέξηα)
΢ην Αξρεην Καιαθηε δηαζώδνληαη ην πξόγξακκα (Sestorets, 25/07/1907) θαη ην πξόγξακκα
& κνπζηθή αλάιπζε ηνπ Königliche Musicalishen Kappelle, 1906-1907, ζε Γεξκαληθή
γιώζζα. Τπαξρεη επηζεο ην παξνγξακκα ηεο Κξαηηθήο Οξρήζηξαο Θεζζαινλίθεο,
(4/2/2005).

988
Βι. http://www.belaieff-music.com/shop/en_UK/1/show,267135.html θαη http://www.belaieff-
music.com/shop/resources/674385.pdf (ε παξηηηνχξα πεξηέρεη ζρεδψλ φια ηα θνκάηηα γηα πηάλν).
989
΢ην Αξρείν Β. Καιαθάηε θπιάζζεηαη κφλν ε κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα) ηεο Δηζαγσγήο -
Φαληαζίαο, έξγν 8. Ζ θαηαγξαθή καο γηα ηε δηάξθεηα ηεο ΢πκθσλίαο έγηλε ζχκθσλα κε ηνλ Καηάινγν ησλ
εθδφζεσλ BELAIEFF-LEIPZIG. Βι. http://www.belaieff-music.com/shop/en_UK/artists/1/wassilij-kalafati/,
«Ouvertüre - Fantasie für großes Orchester, op. 8 ».

340
 341

38. Polonaise / Pol’kiy990

γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 14 ζε Φα κείδνλα
01/01/1905
9' 0''
Moderato
3.2.2.2- 4.2.3.1- Timp, Triang, SD, Cym, BD- Str
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1913, PL 3043-3044
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1913, PL 3045, κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα).

39. Trois Bagatelles991

γηα πηάλν, έξγν 9
1905- 1906
Η. Scherzino: Allegretto (♩= 60 - 63), ζε Μη χθεζε κείδνλα
ΗΗ. Valse-Impromptu: Lento (♩= 108 - 112),
ΗΗΗ. L‟Enterrement d‟on Oiseau /Pohoronï ptichki992 (Marche miniature): Tempo di
Marcia funebre (♩= 88-92)
III. “A Mslle Olga Levien”
ε. ε.: ΗΗΗ. 31/01/1936, Λέληλγθξαλη, «Παηδηθφ Μέγαξν ηνπ Πνιηηηζκνχ»
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1907, PL 2697
Ο Β. Καιαθάηεο δειώλεη όηη ηα αξ. Η θαη ΗΗ γξάθζεθαλ ζηε Reichenhall, Βαπαξίαο (1906),
ελώ ην αξ. ΗΗΗ. γξάθηεθε ζηε Weggis, Διβεηίαο (1905) (Ζ κόλε δηάθνξα ζηελ ηππσκέλε
παξηηηνύξα είλαη όηη ην αξ. ΗΗ. είλαη γξακκέλν ζηελ Αγ. Πεηξνύπνιε, 1906). ΢ε κεξηθά
ζεκεία ππάξρνπλ νη δαθηπιηζκνί ηνπ ζπλζέηε.
Γηαζώδεηαη ε αθίζα ηεο ζπλαπιίαο (1936), όπνπ ην αξ. III. Pohoronï ptichki (Ζ θπδεηά ηνπ
πνπιηνύ, έξγν 9 παίρζεθε από ηνλ ζπλζέηε, ζε ζπλάληεζε αξηζηνύρσλ καζεηώλ κε ηνπο
καζεηέο θαη ηα παηδηά ηνπ Rimsky-Korsakov, ζην Παηδηθό Μέγαξν ηνπ Πνιηηηζκνύ.

40. Sekstet / ΢εζηέην

γηα θιάνπην, θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν, ζε ΢νι κείδνλα
18/02/1906
Η.: Larghetto- Allegro: ΢νι κείδνλα
ΗΗ.: Menuetto: ια ειάζζνλα993
ΗΗΗ. Adagio: Νην κείδνλα994
ΗV. Allegro: ΢νι κείδνλα
40. β) Κνπηληέην κε πηάλν (1907), αξ. 45, λέα κνξθή (αθαίξεζε ηνπ θιάνπηνπ θαη
κηα πην δχζθνιε θαη πεξηζζφηεξν ηερληθά άςνγε κεηαθνξά ηνπ έξγνπ γηα θνπαξηέην
εγρφξδσλ θαη πηάλν).

990
Βι. http://www.belaieff-music.com (composer: Wassilij Kalafati), «Polonaise für großes
Orchester, op. 14. Orchestra instrumentation: 3 (3. auch Picc.) · 2 · 2 · 2 - 4 · 2 · 3 · 1 - P. S. (Trgl. · Beck. ·
kl. Tr. · gr. Tr.) - Str. Duration: 9' 0''. Year of composition: 1913 full score».
991
΢χληνκα ζην δηαδίθηπν: http://imslp.org/wiki/3_Bagatelles,_Op.9_(Kalafati,_Vasily), PDF file,
απφ ηε Sibley Music Library. Σν ζηπι ησλ θνκκαηηψλ ραξαθηεξίδεηαη σο ξνκαληηθή κνπζηθή.
992
H κεηάθξαζε ηνπ αξ. 3. L‟Enterrement d‟on Oiseau ζηα ξσζηθά είλαη Pohoronï ptichki (Ζ θεδεία
ηνπ πνπιηνχ). Ζ παξνπζίαζε ηνπ αξ. 3 απφ ην έξγν 9, κε ην ξσζηθφ ηίηιν ην 1936, καο δίλεη ζηνηρεία φηη ν
Β. Καιαθάηεο ζπλέζεζε ην θνκκάηη λσξίηεξα (ζηελ πεξίνδν 1903-1904). Βι. ην πξφγξακκα απφ ην 1936 θαη
ηηο αλακλήζεηο ηεο Λχδηαο Καιαθάηε (ζει. 102).
993
Βι. αξ. 17 α) Menuetto Trio, γηα βηνιί, βηφια θαη βηνινληζέιν, ζε ια ειάζζνλα, έξγν 7 (π. α.)
(3/11/1894).
994
Βι. αξ. 18 α) Adagio γηα πηάλν, ζε Νην κείδνλα (1894).

341
 342

40. γ) Adagio θαη Allegro, αξ. 52, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 10995 (1929),
κεηαθνξά γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ Η. Larghetto-Allegro ηνπ έξγνπ 11- Κνπηληέην κε
πηάλν (1907).

41. Deux Préludes / Γύν πξεινύληηα

γηα πηάλν, έξγν 10
1906-1907
Η. Andantino: ΢νι κείδνλα (♩= 50 - 56), Νίθαηα Γαιιίαο (1906)
ΗΗ. Allegretto: ξε ειάζζνλα (♩= 48 - 50), Αγ. Πεηξνχπνιε (1907)
ε.ε.: αξ. 1.- 25/10/1907, Χδείν Αγ. Πεηξνχπνιεο
ΗΗ.“À Madame Anne de Mouravieff”
P. JURGENSON, AΓ. ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ 1907, PL 1504- 1505, Ηδησηηθή έθδνζε, 1906996,
Σππσκέλν ζην ηππνγξαθείν ηνπ G. Schmidt, 13 ζει. (Β.Κ). Γηαζώδεηαη ε αθίζα
(25/10/1907): «΢πλαπιία θνηηεηώλ ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο, Egornov (ηάμε πηάλνπ
ηνπ επίθνπξνπ θαζεγεηή Abramychev)».

42. Strunnτy kvartet / Κνπαξηέην εγρόξδσλ

ζε ζνι ειάζζνλα, έξγν 15
1906- 1907 (Α.Κ.)997
I. Allegro moderato
II. Fuga a 4 voci: Andante
III. Scherzo: Allegro scherzando:
IV. Finale: Allegro vivace ( = 120-132)
Ζ ρξνλνιόγεζε ηνπ έξγνπ είλαη ζύκθσλα κε ηνλ πξώην Καηάινγν έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε.
Οη ελδείμεηο ζην ραξηί καξηπξνύλ πσο ην έξγν γξάθηεθε πξηλ 1917. Ζ αξίζκεζε ηνπ
θνπαξηέηνπ ηνπ σο έξγν 15 είλαη κεηαγελέζηεξε θαη πηζαλώλ λα έγηλε ζην δηάζηεκα 1913-
1927 (πξηλ από ηελ εκηηειή θαληάηα Ησάλλεο ν Γακαζθελόο, 1913, έξγν 18).

43 α). Strunnτy kvartet / Κνπαξηέην εγρόξδσλ

ζε Φα κείδνλα, έξγν 22
1906- 1907 (Α.Κ.)
Η. Allegro, ma non troppo (meno mosso): Φα κείδνλα
II. Tema con Variazioni: I. Andante semplice- II. Moderato (Ρε κείδνλα)- III. Allegro con
brio (΢η χθεζε κείδνλα)- IV. Andante cantabile- V. Allegretto scherzando (Ρε κείδνλα)-VI.
Largo (Φα κείδνλα)- Αndante semplice (Ρε κείδνλα).
III. Scherzo: Allegro, ma non troppo: Φα κείδνλα¨
IV. Finale: Allegro: Φα κείδνλα
Ζ ρξνλνιόγεζε ηνπ έξγνπ έγηλε ζύκθσλα κε ηνλ Αλαηόιη Καιαθάηε. Ζ αξίζκεζε ηνπ
θνπαξηέηνπ σο έξγν 22 είλαη κεηαγελέζηεξε θαη πηζαλώλ λα έγηλε ζην δηάζηεκα 1928-1931
(πξηλ από ην Πηάλν Σξίν έξγν 23.). Σν δηθό καο ζπκπέξαζκα, ζύκθσλα κε ηε ζηηιηζηηθή
αλάιπζε, είλαη όηη ηα δύν αρξνλνιόγεηα θνπαξηέηα εγρόξδσλ γξάθηεθαλ κεηαμύ ην αξ. 41.
΢εζηέην θαη ην αξ. 45. Κνπηληέην κε πηάλν (ηα θηλάιε ησλ δύσλ έξγσλ έρνπλ παξόκνηα
θαηαζθεπαζηηθή δνκή), κε ζθνπό ζπκκεηνρήο ζε δηαγσληζκό κνπζηθήο δσκαηίνπ.
995
Ο Β. Καιαθάηεο ηχπσζε ηα Γύν Πξεινύληηα γηα πηάλν σο έξγν 10 (1906- 1907).
996
βι. ζει. 134 - ην άξζξν ζην πεξηνδηθφ Ρσζηθή κνπζηθή εθεκεξίδα, 31-1-1910, αξηζκφο 5, ζηήιε
153, ζπληάθηεο ν ΢. ΢. Σκήκα πεξηνδηθψλ ηεο Δζληθήο βηβιηνζήθεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.
997
Μεηά 1905- πξηλ 1912. Βι. «Curriculum vitae. Καηάινγνο έξγσλ» (1905), φπνπ δελ ππάξρεη
αλαθνξά γηα ηε ζχλζεζε ησλ δχν θνπαξηέησλ θαη ην «Δξσηεκαηνιφγην, 1928», ζηνλ νπνίν ν ζπλζέηεο
δειψλεη φηη νη ργ παξηηηνχξεο ησλ δχν θνπαξηέησλ ππάξρνπλ ζην αξρείν ηνπ. Απφ ηζηνξηθέο πεγέο
γλσξίδνπκε φηη ν Β. Καιαθάηεο δελ ζπλέζεζε ηίπνηα ζην δηάζηεκα 1912 - 1928.

342
 343

Ζ δεύηεξε κνξθή ηνπ θνπαξηέηνπ νινθιεξώζεθε ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30 θαη ηόηε έγηλαλ θαη νη
κεηαγξαθέο ηνπ 2νπ κέξνο (βι. 44 β θαη γ). Δπηπιέσλ ζην δεύηεξν ζεη πάξηεο ηνπ
θνπαξηέηνπ, ην νπνίν ρξνλνινγήζεθε βάζε ην γξαθηθό ραξαθηήξα ηνπ ζπλζέηε από ην
1937, ππάξρνπλ ελδείμεηο όηη ην έξγν 22 έρεη εθηειεζηεί ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30). [βι. 1.
«Δξσηεκαηνιόγην 1928, 1936», Κεληξηθό Κξαηηθό Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ηεο Αγ.
Πεηξνύπνιεο. 2. Μλεκεία λενειιεληθήο κνπζηθήο: ηόκνο (Γ΄): Βαζίιεο Καιαθάηεο (1899-
1942): θνπαξηέηα εγρόξδσλ έξγα 15 θαη 22, (επηκ.) Λ. Σζνπγθαξάθε (Κέξθπξα, Ηόλην
Παλεπηζηήκην, 201_).
43 β) Sem’ fragmentov / Δπηά απνζπάζκαηα, αξ. 67, γηα θνπηληέην εγρφξδσλ,
harmonium θαη πηάλν (1932), ην νπνίν απνηειεί ηε κεηαθνξά ηνπ II. Tema con Variazioni:
Andante semplice απφ ην Κνπαξηέην εγρφξδσλ, έξγν 22
43 γ) Elegiya / Διεγεία, αξ. 87, γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1938). Ζ Διεγεία
έρεη σο πξώην ζέκα ηελ απιή κεισδία (Andante semplice, ην νπνίν γίλεηαη Αndante
cantabile, ζε ζηπι ξσζηθνχ ιατθνχ ηξαγνπδηνχ) απφ ην 2ν κέξνο Tema con Variazioni ηνπ
Κνπαξηέηνπ εγρφξδσλ έξγν 22.

44. Kvintet/ Quintuor/ Κνπηληέην

γηα πηάλν, δχν βηνιηά, βηφια θαη βηνινληζέιν ζε ΢νι κείδνλα, έξγν 11
1907
45΄ ιεπηά (πεξίπνπ)
Η. Larghetto-Allegro
ΗΗ. Menuetto: Andantino
ΗΗΗ. Adagio
ΗV. Finale: Allegro
Π. ε.: 23/11/1908 Ρσζία, αίζνπζα ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, ζε ζπλαπιία ηνπ
θχθινπ «Ρσζηθέο βξαδηέο ηνπ θνπαξηέηνπ εγρφξδσλ». 7/05/2005 Διιάδα, «Νέν Διιεληθφ
Κνπαξηέην», κε ζπκκεηνρή ηεο πηαλίζηξηαο Μαξία Αζηεξηάδνπ, ζηηο Διιεληθέο Μνπζηθέο
Γηνξηέο ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο Αζελψλ, 2005.
ε.ε.: 28/12/1930, ΢χιινγνο Φίισλ ηεο Μνπζηθήο ηνπ Λέληλγθξαλη, 61ε κνπζηθή
ζπλάληεζε, Αηηνχζα «SNR» (Έλσζε Δπηζηεκφλσλ ΢πλεξγαηψλ) Λέληλγθξαλη, Moyka 94.
M. P. BELAIEFF-LEIPZIG 1909, ISBN 2632
998
Έπαηλνο (Α΄ βξαβείν) ζε δηαγσληζκφ κνπζηθήο δσκαηίνπ (θνπαξηέην εγρφξδσλ) ζην
φλνκα ηνπ «M. Belyaev» (Βξαβείν ζην όλνκα ηνπ M. Glinka), Αγ. Πεηξνχπνιε 1907.
Γηαζψδεηαη έλα άξζξν γηα ηελ Α΄ εθηέιεζε (1908) ηνπ Κνπηληέηνπ θαη ε αθίζα ηεο Β΄
εθηέιεζεο- 28/12/1930. Τπάξρνπλ θαη 3 αλαθνξέο ζηνλ Διιεληθφ ηχπν (2005)999
44 β) Η. Adagio θαη Allegro (εμεηάδεηαη κε ηα φςηκα έξγα, αξ. 51)
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢νι κείδνλα, έξγν 10
24/02/1929
1.1.1.1- 2.1.1.0- Timp, SD, Triang- Pno- Str.
Σν Adagio θαη Allegro είλαη κεηαθνξά γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ κέξνπο πξψηνπ:
Larghetto-Allegro ηνπ Κνπηληέην εγρφξδσλ θαη πηάλν (1907).
45. Sputnηk muzïkanta, muzïθal‟niy slovar‟ / Ο ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ,
κνπζηθό ιεμηθό

998
Ο δηαγσληζκφο δηεμάγνληαλ απφ ην Peterburgskoe obshchestvo kamernoy muzïki (Δηαηξία
κνπζηθήο δσκαηίνπ, Αγ. Πεηξνχπνιεο) [έσο ην 1878- Sanktpeterburgskoe obshchestvo kvartetnoy muzïki
(Δηαηξία θνπαξηέηνπ εγρφξδσλ, Αγ. Πεηξνχπνιεο)], ν νπνίνο ηδξχζεθε ην 1872 απφ ηνλ Δ. Al‟brekht
[Albrecht]. ΢ηελ πεξίνδν 1894-1904 επηθεθαιήο ηνπ ζπιιφγνπ ήηαλ ν Μ. Μπειηάγηεθ.
999
βι. Καηάινγν ηεο έθζεζεο, αξ. 45-50 θαη ζει. 99-101 ηεο δηαηξηβήο: ζθαλαξίζκαηα (ρεηξφγξαθε
θαη ηππσκέλε παξηηηνχξα), άξζξα θαη αθίζεο απφ ην δηαγσληζκφ κνπζηθήο δσκαηίνπ (1907-08) θαη απφ ηελ
Α΄ εθηέιεζε ηνπ Κνπηληέηνπ ζηελ Διιάδα (2005).

343
 344

1910
ΜΟΤ΢ΗΚΔ΢ ΔΚΓΟ΢ΔΗ΢ «RUSLAN», ΑΓ. ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ, 1911¹, 1914²
Ζ Γεύηεξε αλαζεσξεκέλε θαη ζπκπιεξσκέλε έθδνζε ηνπ ιεμηθνύ (1914), πνπιηόληαλ ζε
δεκνπξαζία ζηε Ρσζία (Φεβξνπάξηνο 2007), Λεσθόξνο ησλ Εσγξάθσλ, εηαηξία
«Krashobor» (www.motolok.ru/user/689572/lots), με αρχική τιμή 900.00 ρούβλια.
Περιγραφή: Μνπζηθέο εθδόζεηο «RUSLAN». Sputnηk muzïkanta, muzïθal‟niy slovar‟.
΢πκπιεξώζεθε από ηνλ Β.Π. Καιαθάηε, επίθνπξν θαζεγεηή ζην Χδείν ηεο Πεηξνύπνιεο,
ηεο Απηνθξαηνξηθήο Ρσζηθήο Μνπζηθήο Έλσζεο. Β΄ αλαζεσξεκέλε θαη ζπκπιεξσκέλε
έθδνζε, Αγ. Πεηξνύπνιε, 1914. Μηθξό κέγεζνο, ζθξαγίδα ηνπ Μνπζηθνύ καγαδηνύ ηνπ Α.
Johansson, Αγ. Πεηξνύπνιε, ιεσθόξνο Nevsky 60. Γεκέλν κε δέξκα, ηα ηππνγξαθηθά
ζηνηρεία (ε εθηύπσζε) είλαη κε ρξπζά γξάκκαηα. Μνπζηθή νξνινγία, ζύληνκεο εμεγήζεηο γηα
ηε βαζηθή ζεσξία ηεο κνπζηθήο, αιθαβεηηθόο θαηάινγνο ησλ ζπλζεηώλ. Καιή θαηάζηαζε.
Ο Β. Καιαθάηεο γξάθεη ζηνλ «Καηάινγν έξγσλ, 1936» όηη ν εθδόηεο ηνπ ιεμηθνύ ήηαλ ν
Α. Gabrilovich, Λέληλγθξαλη θαη ηνπνζεηεί ηε λέα (κάιινλ ε 3ε) έθδνζε ηνπ ιεμηθνύ κεηά
από ην Σξαγνύδη ηνπ πνιεκηθνύ λαπηηθνύ (1931).

46. Dva menueta / Γύν κελνπέηα

γηα πηάλν, ζε Νην κείδνλα θαη Ρε κείδνλα
Αρξνλνιφγεην (1906-1911)
Μ. ORGENSON ΜΟ΢ΥΑ (πξηλ απφ 1917)
Γελ εληνπίζηεθε ζε ξσζηθέο βηβιηνζήθεο. Ο Β. Καιαθάηεο ηνπνζεηεί ηελ έθδνζε ησλ Γύν
κελνπέησλ ζηελ «Απηνβηνγξαθία. Καηάινγν έξγσλ 1932» (Δζληθή βηβιηνζήθε Αγ.
Πεηξνύπνιεο) κεηά από ηα Γύν πξεινύληηα έξγν 7 θαη πξηλ ην κνπζηθό ιεμηθό Ο
ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ, κνπζηθό ιεμηθό (1911).

Γεύηεξε πεξίνδν δηδαζθαιίαο (1912-1928).

47. Joann Damaskin / Ησάλλεο ν Γακαζθελόο
47 α) εκηηειήο θαληάηα, γηα βαξχηνλν, ρνξσδία θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 18
1913 (A.K.)
Κείκελν: Α. Κ. Σolstoy
3.2.2.2.-4.2.3.1- Timp- Hp- Bar- Basso-Choir- Str.
Adagio («Υνξσδία ηεο εηζαγσγήο»)
ΔΚΓΟΘΖΚΔ Ζ ΑΡΗΑ ΣΟΤ ΗΧΑΝΝΖ, γηα βαξχηνλν κε ζπλνδεία πηάλνπ (πξηλ 1917)
Ζκηηειέο, αρξνλνιόγεην, δηαζώδνληαη δύν επηκέιεηεο- ργ. ζπαξηίην (25 ζει., αιιά κόλν ζε
14 ζει. ππάξρεη γξακκέλε κνπζηθή) θαη δύν ελνξρεζηξσκέλεο ργ. παξηηηνύξεο, ε νπνίεο
απνηεινύλ ελνξρήζηξσζε ηνπ ζπαξηίην (από ζει. 1 - 7 θαη 11 - 14).
i. Υνξσδία ηεο εηζαγσγήο (ηεηξάθσλε κηθηή ρνξσδία): «Νχρησζε, κπιε νκίριε
απισλφηαλ, Σξηγχξσ βαζίιεπε ε ζησπή…» (ζπαξηίην θαη ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα).
ii. Άξηα ηνπ Ησάλλε: «΢ε ραηξεηψ, έξεκν, Δζέλα πνζνχζα εγψ πάληα, Γίλε ην
θαηαθχγην κνπ απφ ηψξα, Σν ζηέθη ηνπ ηξαγνπδηνχ θαη ηεο δνπιείαο κνπ…» (ζπαξηίην).
iii. Υνξσδία ησλ κνλαρψλ (αλδξηθή ρνξσδία): «Δπινγεκέλνο ν άγηνο ζηξαηηψηεο
ηνπ Θενχ, Δπινγεκέλν ην εξρνκφ ηνπ αλάκεζά καο, Μαδεπηείηε φινη…..» (ζπαξηίην).
iv. Άξηα ηνπ Ησάλλε1000: «΢θέπαζε ε λχρηα ηνλ αδειθφ καο, Καη ην ζθνηάδη ηνλ
απνκάθξπλε απφ ηνλ ήιην…» (ζπαξηίην θαη ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα).
΢ύλνςε:

1000
Σν iv. «Άξηα ηνπ Ησάλλε» ππάξρεη ζε δχν επηκέιεηεο- ζπαξηίην (μεθηλάεη κε ην ζφιν ηνπ
Ζγνχκελνπ, 9 κέηξα, νξρεζηηθή εηζαγσγή- κε δηαγξαθέο- θαη άξηα) θαη σο ελνξρεζηξσκέλε παξηηηνχξα
(ζφιν ηνπ Ζγνπκέλνπ- 2 κέηξα, αθνινπζνχλ 8 κέηξα νξρεζηηθή εηζαγσγή θαη ε άξηα ηνπ Ησάλλε), ε νπνία
απνηειεί ε ελνξρήζηξσζε ηνπ ζπαξηίην (απφ ζει. 11 έσο ζει.14).

344
 345

Οη κνλαρνί απνιακβάλνπλ ηε ζησπή ηεο λχρηαο, παξαηεξνχλ ηα αζηεξία θαη ην

θεγγάξη πνπ ιάκπνπλ απαιά ζηνλ νπξαλφ («ρνξσδία ηεο εηζαγσγήο»). Ο Ησάλλεο
πιεζηάδεη ζηε κνλή, κε ηελ πίζηε φηη ζα βξεη επηηέινπο εθεί ην θαηαθχγην ηνπ θαη «ην
ζηέθη ηνπ ηξαγνπδηνχ θαη ηεο δνπιεηάο ηνπ» («άξηα ηνπ Ησάλλε»). Οη κνλαρνί πεξηκέλνπλ
ηνλ άγην αδεξθφ, αιεζηλφ ζηξαηηψηε ηνπ ζενχ, λα βξεη ηε γαιήλε ηεο ςπρήο θαη ζσηεξία
ζηε κνλή καδί ηνπο (αλδξηθή ρνξσδία, δίθσλνο θαλφλαο). Έξρεηαη ν Ζγνχκελνο θαη θέξλεη
ηνλ Ησάλλε. Άξηα ηνπ Ησάλλε γηα ην λεθξφ κνλαρφ: «΢θέπαζε ε λχρηα ηνλ αδειθφ καο.…»
Παξαηεξήζεηο γηα ην θείκελν: ν ζπλζέηεο επηιεγεί πνιχ κηθξά απνζπάζκαηα απφ
ην 4 θαη ην 5ν θεθάιαην ηνπ πνηήκαηνο ηνπ Σνιζηφη (κεξηθά ηεηξάζηηρα, ζηα νπνία, ίζσο
ν

γηα επθνιία ηεο κνπζηθήο ξνήο, αιιάδεη κνλφ νξηζκέλεο ιέμεηο).

47 β) Άξηα ηνπ Ησάλλε, γηα βαξχηνλν κε ζπλνδεία πηάλνπ
ηππσκέλν (πξηλ 1917)

48. Prélude (La) / Πξεινύληην (Λα)

γηα πηάλν, ζε Ρε κείδνλα, Πέηξνγθξαλη
22/10/1921
Andante

49. Tsïganskaya pesnya / Σζηγγάληθν ηξαγνύδη1001

49 α) γηα πςίθσλν θαη κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα, έξγν 19
πξηλ 1917- 1927
Alegretto ( =72)
Κείκελν: Α. Πνχζθηλ
2.2.2.2-4.2.3.0- Timp, Triang, SD- Canto- Hp- Str
Σν έξγν είλαη κέξνο από ηελ δεύηεξε ζθελή ηεο όπεξαο Οη ηζηγγάλνη (1899- 1937). Απνηειεί
ηo δεύηεξν ηξαγνπδηζηηθό επεηζόδην1002, ην νπνίν ν Πνύζθηλ πξόζζεζε ζην πνίεκα ηνπ Οη
ηζηγγάλνη (1824)- ην ηξαγνύδη ηεο Εεκθίξαο ζηελ θνύληα «Γέξν άλδξα, άζρεκε άλδξα», ην
νπνίν είλαη ε κεηάθξαζε ζηα ξσζηθά ηνπ ηζηγγάληθνπ ηξαγνπδηνύ «Arde-me, frizhe- me, Pe
kerbune pune- me»1003.
49 β) γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα,
1929-1932 (γηα ηε Βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ)1004.
2.1.EH.2.2.- 4.2.3.- Tamb. Ttiang- Hp- Str
΢ύκθσλα κε ηε δήισζε ηνπ ζπλζέηε, ε λέα κνξθή ηνπ έξγνπ νινθιεξώζεθε πξηλ από ην
Πηάλν ηξίν (1932) θαη απνηειείηαη από 16 ζει.. (΢ην Αξρείν Καιαθάηε θπιάζζεηαη κηα
παξηηηνύξα ηνπ έξγνπ κε ηίηιν Morceau Caracteristique, 21 ζει.).

1001
Σν Σζηγγάληθν ηξαγνύδη (ή κε ηνλ ηίηιν «Γέξν άλδξα, άζρεκε άλδξα») κεινπνίεζαλ νη
Σζατθφθζθη (δηαζέζηκε ε ερνγξάθεζε, βι. www.tonnel.ru/index.php?l=concert&main=396726), Αιηάκπηεθ,
Μ. Βηειγθφξζθη (1825), Βεξεζηφθζθη (1832) θ.α. Ζ Γαιιίδα ηξαγνπδίζηξηα θαη ζπλζέηξηα Pauline Viardo-
Garçia (1821-1910) κεινπνίεζε ην Θετθό πνπιάθη (1864) θαη ην Γέξν Άλδξα, άζρεκε άλδξα (1882).
1002
Σα δχν ηξαγνπδηζηηθά επεηζφδηα- «Σν ζετθφ πνπιί» θαη ην «Σζηγγάληθν ηξαγνχδη» γξάθζεθαλ
απφ ηνλ Πνχζθηλ κε πην απιά κέηξα, πην θνληά ζηνλ απιφ ηξαγνχδη, ην νπνίν ηα έθαλε ηδηαίηεξα θαηάιιεια
γηα κεινπνίεζε.
1003
Ο ίδηνο ν Πνχζθηλ έθαλε ηε κεηάθξαζε. ΋ηαλ ν ζπλζέηεο Βειγθφξζθη κεινπνίεζε γηα πξψηε
θνξά ην Σζηγγάληθν ηξαγνύδη (1825). Ο Πνχζθηλ ράξεθε πνιχ θαη ζέιεζε λα θάλεη πξνζηηά ζην θνηλφ θαη
άιια ηζηγγάληθα ηξαγνχδηα, δεκνζηεχνληαο κηα παξηηηνχξα κε πξσηφηππν πιηθφ, ην νπνίν είρε θαηαγξάςεη
θάπνηνο γλσζηφο ηνπ κνπζηθφο ζηε Βεζζαξαβία, φηαλ θαη ν ίδηνο ν πνηεηήο ήηαλ παξψλ. Ο ζπλζέηεο
Βεξεζηφθζθη έθαλε ηελ επηκέιεηα, ζεκείσζε ην ηέκπν θαη ηνπο δπλακηθνχο ρξσκαηηζκνχο θαη ην δηθφ ηνπ
Σζηγγάληθν ηξαγνύδη (1832) ηππψζεθε ζηελ εθεκεξίδα Ο Σειέγξαθνο ηεο Μόζραο (ην ηξαγνχδη ηνπ είλαη
θνληά ζην ζηπι ηνπ Μνπζζφξγθζη θαη ζηελ πξνζφδηα ηεο ξσζηθήο γιψζζαο, ελψ ε ξνκάληδα ηνπ
Βειγθφξζθη μεράζηεθε).
1004
Ο Β. Καιαθάηε ηνπνζεηεί ηε ζχλζεζε ηνπ έξγνπ πξηλ απφ ην Πηάλν Σξίν (1932).

345
 346

49 γ) Σξία ηξαγνύδηα γηα θσλή θαη πηάλν, αξ. 1. Κάησ από ηε ιεπθή, αξ. 2. Σν
αεδόλη θαη αξ. 3. Σζηγγάληθν ηξαγνύδη, ζε πνίεζε Α. Pushkin.
1932 («Καηάινγνο έξγσλ»)
Υακέλν. Ζ ργ παξηηηνύξα, ζύκθσλα κε ηε δήισζε ηνπ ζπλζέηε, απνηεινύηαλ από 9 ζει.
Γηαζώδνληαη νη αληηγξαθέο (από ηε δεθαεηία ηνπ ‟30) ησλ αξ. 1 θαη 2, ηα νπνία είλαη κέξε
από 7 ξνκάληδεο, έξγν 17 (1897-99). Ζ πην αμηόπηζηε πεγή γηα ην αξ. 3 είλαη ην ζπαξηίην
ηεο 2εο κνξθήο ηεο όπεξαο Οη ηζηγγάλνη (1937).

50. Légende / Legenda / Θξύινο

΢πκθσληθφ πνίεκα ζε Νην κείδνλα, ζηε κλήκε ηνπ Schubert, έξγν 20
50 α) γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη κηθηή ρνξσδία
1928
3.3.3.3.- 4.3.3.1- Σimp. Triang. SD. Cym. BD. Camp. Cel.-Choir- Hp- Pno- Str.
Π. ε.: 1929, Λέληλγθξαλη Ρσζίαο. 13/5/2006, Κξαηηθή Οξρήζηξα Αζελψλ, ππφ ηε
δηεχζπλζε ηνπ Β. Φηδεηδή, Μέγαξν Μνπζηθήο Αζελψλ
«F. Schubert»
Έπαηλνο (Β΄ βξαβείν) ζην Παγθφζκην δηαγσληζκφ ηεο Columbia Record Company, 1928
Βηέλλε (δηαζψδεηαη ζην Αξρείν Καιαθάηε). Φπιάζζνληαη επίζεο νη αλαθνξέο (ζε
ειεθηξνληθή κνξθή) ζηνλ Διιεληθφ ηχπν, 2006. Ζ παξηηηνχξα (76 ζει.) θαη νη πάξηεο ηνπ
Θξύινπ είλαη ζηελ ΚΟΑ.
50 β) κεηαγξαθή γηα δχν πηάλα (8 ρέξηα) θαη ρνξσδία
Π. ε.: 7/4/1929, Λέληλγθξαλη Ρσζίαο, ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ ζπλζέηε.
Υγ παξηηηνύξα- 90 ζει. (Β.Κ.), ρακέλν. Αληίγξαθν από ην πξόγξακκα ηεο ζπλαπιίαο (Α.Κ.).

Όςηκε πεξίνδνο (1929-1942).

51. Αdagio θαη Allegro
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢νι κείδνλα, έξγν 101005
24/12/1929
Αξ. 1. 1¶ - 2 ιεπηά, αξ. 2. 8-9 ιεπηά
Adagio- Allegro
1.1.1.1- 2.1.1.0- Timp. SD. Triang- Pno- Str.
Σν έξγν είλαη ε κεηαθνξά γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ)
ηνπ κέξνπο πξώηνπ: Larghetto - Allegro ηνπ Κνπηληέηνπ εγρόξδσλ θαη πηάλν, έξγν 11
(1907). Γλσξίδνπκε όηη σο έξγν 10 ηππώζεθαλ ηα Γύν πξεινύληηα γηα πηάλν (1906-1907).
Ο ζπλζέηεο μεθίλεζε κηα λέα αξίζκεζε ζηε δεθαεηία ηνπ ‟30 θαη κεξηθά έξγα ηνπ από ηελ
΋ςηκε πεξίνδν εκθαλίδνληαη κε δηπιή γξαθή.

52. Vosem kazaθhskih pesen /Ορηώ δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ,

ελαξκνλίζεηο γηα θσλή θαη πηάλν
1929
Αξ.1. Alkνray Kνk
Aξ. 2. Oy desh
Αξ. 3. Kara targay
Aξ. 4. Gul‟daray
Aξ. 5. Kara targay (Kurman Βeka)
Aξ. 6. Aupldek (Gul‟daray)
Aξ. 7. Kosh aman bol
Aξ. 8. Karakhat Koz: Allegretto

1005
Ο Β. Καιαθάηεο ηππψλεη σο έξγν 10 ηα Deux Préludes / Γύν Πξεινύληηα γηα πηάλν (1906- 1907).

346
 347

΢ην Αξρείν ηνπ ζπλζέηε δηαζώζεθαλ: 8 δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ, ελαξκνλίζεηο
γηα ρνξσδία θαη πηάλν ή θσλή θαη πηάλν. Βι. ζει. 218, ππ. 700. θαη αξ. 163. Καηαγξαθέο
δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ ηνπ Καδαθζηάλ, από ην ξεπεξηόξην ηνπ ηξαγνπδηζηή Gutay Dorziev,
21-8-1939, ηεηξάδην, γξαθηθόο ραξαθηήξαο ΋ςηκεο πεξηόδνπ .

53. Pyat’ kazaθhskih pesen / Πέληε δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ, έξγν 29
53 α) γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα
16/03/1931- 04/1936
ΗΗ. 1⅓ («1 ιεπηφ θαη 20 δεπηεξφιεπηα»), ΗΗΗ. 3 ιεπηά («1 ´ ιεπηά, δχν θνξέο»), ΗV. αξρή-
2 ¶- 3 µ, ζην ηέινο 2 ´- 2 µ, V. 3 ´- 4 ιεπηά.
Η. Kara-Torgay1006: Tranquillo, ζε κη ειάζζνλα (♩= 52)
ΗΗ. Kara –Torgay (Kurmanbeka): Allegretto (♩= 138)- Moderato (♩= 84 - 88), ζε Μη
χθεζε κείδνλα
ΗΗΗ. Karakhat-Koz: Allegretto (♩= 80)
ΗV. Shïrkïlay: Larghetto, ζε Μη κείδνλα (♩= 52)
V. Gul‟daray Andante (♩= 52-54)
Η. 1. EH.1.1-2.1.1.- Timp- Pno- Str
ΗΗ. 1.1.2.1.-2.2.1.- Timp- Pno- Str
ΗΗΗ. 1.1.1.2.-2.2.2.-Timp- Pno- Str
ΗV. 1.1.2.1.-2.2.1.- Pno (conductor)- Str
V. 1.EH.2.1-2.2.- Timp. Tamb.- Pno- Str
ε.ε.: Η. 15/4/1931 Λέληλγθξαλη, Διεχζεξε νξρήζηξα ηνπ Η. Tassler, ζε ζπλαπιία κε έξγα γηα
ηε Βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ.
Γηαζώδεηαη ην πξόγξακκα ηεο ζπλαπιίαο (15/04/1931). Σα έξγα γξάθηεθαλ γηα ηε
βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ θαη πηζαλώλ λα ρσξίζηεθαλ ζε: Σξία δεκνηηθά ηξαγνύδηα
ηνπ Καδαθζηάλ θαη Γύν δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ (βι. αξ. 81 θαη 82). Ο Β.
Καιαθάηεο ζεκεηώλεη πάλσ ζηελ παξηηηνύξα: «λα ρξεζηκνπνηείηε ε 2 επηκέιεηα ηνπ αξ. 1
Kara-Torgay, ε νπνία βξίζθεηαη ζηε βηβιηνζήθε ηεο Έλσζεο θηλεκαηνγξάθσλ».
53 β) γηα Πηάλν ηξίν
1932
δηαζώδνληαη νη πέληε ργ παξηηηνύξεο θαη πάξηεο, κε ελδείμεηο γηα ηελ εθηέιεζε.
53 γ) ΢νπίηα γηα νξρήζηξα ιατθψλ νξγάλσλ, πάλσ ζε 5 ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ
1929 – 1936 (Β.Κ.)
14 ζει. Γηαζψδεηαη κφλν ην αξ. 1 θαη νη αλαθνξέο ζηελ αιιεινγξαθία ηνπ ζπλζέηε (1915)
γηα ην αξ. 51007.

1006
Σν θείκελν θαη ε κνπζηθή ηνπ Kara Torgay αλήθνπλ ζηνλ Akan Sery (1843-1913), ιατθνχ πνηεηή
θαη απηνδίδαθηνπ ζπλζέηε ηνπ Καδαθζηάλ. ΢ηελ παηξίδα ηνπ πνιιά απφ ηα πνηήκαηα ηνπ εθηεινχληαη ζαλ
δεκνηηθά ηξαγνχδηα, έρνπλ ερνγξαθεζεί θαη ρξεζηκνπνηεζεί ζε δηαθνξεηηθνχ είδνπο παξαζηάζεσλ. Σν
ηξαγνχδη Kara Torgay δηαζθεχαζαλ νη ζπλζέηεο: Γηεβγθέλη Μπξνπζιφθζθη (ζηηο πξνζαξκνγέο ιατθψλ
ηξαγνπδηψλ) θαη ν Ναγθίκ Μεληηγθαιίεθ, Έμη παξαιιαγέο πάλσ ζε ζέκα ηνπ δεκνηηθνύ ηξαγνπδηνύ Καξά
Σνξγθάη (1966).
Σν 1925, ζε εζλνγξαθηθή ζπλαπιία ζηελ Παγθφζκηα έθζεζε ηεο δηαθνζκεηηθήο ηέρλεο Παξηζηνχ, ε
Δπξψπε γηα πξψηε θνξά άθνπζε ηξαγνχδηα ηνπ Καδαθζηάλ, ζηελ εθηέιεζε ηνπ ιατθνχ ηξαγνπδηζηή Amre
Kashaubayev (o νπνίνο ηξαγνχδεζε θαη ην Kara Torgay ζηελ εθδήισζε θαη βξαβεχηεθε κε ην αζεκέλην
κεηάιιην ηεο έθζεζεο). ΢ηε ζπλαπιία ήηαλ παξψλ νη Φ. ΢αιηάπηλ, Romaine Rolland (ηνπ νπνίνπ κεηά
ράξηζαλ ην βηβιίν ηνπ Α. Εαηάγηεβηηο, Υίιηα ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ) θαη Henri Barbusse θ.ιπ.
1007
Βι. ζει. 262, ππ. 700 (ην γξάκκα ηνπ Β. Καιαθάηε πξνο ηνλ Αληξέη Παζηέλθν ζην Κεληξηθφ
Μνπζείν Μνπζηθνχ Πνιηηηζκνχ ζην φλνκα ηνπ «Γθιίλθα», Μφζραο, 05.01.1915, f. 436, indv. 811, povt.
10542). Gulàdaray ήηαλ δηάζεκν ηξαγνχδη (hit) ηνπ πξψηνπ κηζνχ ηνπ 20νπ αηψλα ζην Καδαθζηάλ, ε πξψηε

347
 348

54. Trio c moll, dlya fortepiano, skripki I violoncheli/ Πηάλν ηξίν

ζε Νην ειάζζνλα, γηα πηάλν, βηνιί θαη βηνινληζέιν, έξγν 23
1929-1931
Η. Allegro, ma non troppo (10/02/1929)
ΗΗ. - ΗΗΗ. Adagio Sostenuto (Largo - Vivace) (24/01/1931)
Π.ε.: 28/04/1931 ΢χιινγνο Φίισλ ηεο Μνπζηθήο ηνπ Λέληλγθξαλη, 69ε κνπζηθή
ζπλάληεζε, Αηηνχζα «SNR» (Έλσζε Δπηζηεκφλσλ ΢πλεξγαηψλ) Λέληλγθξαλη, Moyka 94.
ε.ε.: 25/01/1932; ΢χιινγνο Φίισλ ηεο Μνπζηθήο Γσκαηίνπ ηνπ Λέληλγθξαλη, 4ε κνπζηθή
ζπλάληεζε, Vosstaniya 45. 28/02/1969, Αηηνχζα Έλσζεο Μνπζνπξγψλ Λέληλγθξαλη.
Ζ αξρηθή ηδέα γηα ηε ζύλζεζε ηνπ 1νπ κέξνπο ρξνλνινγείηαη από ην έηνο 1895 (Πεξίνδνο
ζπνπδώλ1008). Γηαζώδνληαη 2 αθίζεο (1931-32), κε ηνπο ίδηνπο εθηειεζηέο (V.I.
Shandarovskaya, V.I. Sher, N.E. Pozen), επίζεο ην πξόγξακκα (1969). Ο Β. Καιαθάηε
αλαθέξεη ην 1936 όηη ην έξγν απνηειείηαη από 3 κέξε (Η. Allegro Moderato, ΗΗ. Largo, III.
Vivace) θαη 95 ζει. ΢ην Σξίν ππάξρνπλ πνιιέο ελαιιαγέο ηεο ηνληθόηεηαο θαη ηνπ ηέκπν,
ραξαθηεξηζηηθά γηα ηελ ΋ςηκε πεξίνδν ηνπ ζπλζέηε.

55. Stroytes’, polki / Παξαηάζζνπ ζε θάιαγγα, ζύληαγκα

ηξαγνχδη
1930 (Α.Κ.)
Κείκελν: πνίεκα απφ ηελ εθεκεξίδα Krasnaya zvezda (Κφθθηλν αζηέξη), αξηζκφο 72
απφ 2/1Τ (2 Απξηιίνπ)
Υακέλν

56. Torzhestvennïy Marsh udarnikov / Θξηακβεπηηθό Δκβαηήξην ησλ

πξσηνπόξσλ, έξγν 25 (1931-1933)
56 α) γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Μη χθεζε κείδνλα,
1932
Maestoso (♩= 96-100)
3.2.3.2- 4.2.3.1- Timp. BD. Cym. SD. Cel. Hp.- Str.
56 β) γηα κηθξή νξρήζηξα (εθηέιεζε ζην θηλεκαηνγξάθν)
1931
Π.ε. 15/4/1931 Λέληλγθξαλη
Υακέλν, 37 ζει. (Β.Κ.). Γηαζώδεηαη κηα εκηηειήο αρξνλνιόγεηε ργ παξηηηνύξα γηα
ζπκθσληθή νξρήζηξα, Maestoso, ζε Μη ύθεζε κείδνλα, γηα πην απιό ζύλνιν θαη ηίηιν:
«Δκβαηήξην ζε Μη ύθεζε κείδνλα». Γηαζώδεηαη ην πξόγξακκα ηεο ζπλαπιίαο: «L.O.O.
SOYUZKINO. Πξόγξακκα ηνπ ΢νβηεηηθνύ θηλεκαηνγξάθνπ, κε ηε ζπκκεηνρή ηεο Διεύζεξεο
νξρήζηξαο ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ Η. Σassler, ζε ζπλάληεζε ησλ κνπζηθώλ ηνπ ζηλεκά,
15/04/1931, κέξνο Η, αξ. 1 - Καιαθάηε, Βήκα ησλ πξσηνπόξσλ». Ο Β. Καιαθάηεο δειώλεη
(«Καηάινγνο έξγσλ, 1932») όηη ην Δκβαηήξην γξάθζεθε θαηά παξαγγειία γηα ην SOYUZ-
KINO ην 1931, γηα εθηέιεζε ζηηο αίζνπζεο ησλ θηλεκαηνγξάθσλ.
56 β) γηα Πηάλν Σξίν
1933
ρακέλν, 16 ζει.(ΒΚ).

ηνπ ηξαγνπδίζηξηα ήηαλ ε Rabiga Esimzhinova (ε νπνία παξφιν ηηο παξαδφζεηο ηεο ρψξαο ήηαλ γπλαίθα).
΢ήκεξα, χζηεξα απφ 50 ρξφληα πνπ δελ είρε αθνπζηεί ζην ξαδηφθσλν ηεο ρψξαο, ην ηξαγνχδη έρεη
κεηαηξαπεί ζε βηληενθιίπ.
1008
βι. Φ. 1 Έξγα, ππ. 8 Σξίν, εγγ. 6: ργ παξηηηνχξα γηα πηάλν, κνιχβη, πξφρεηξν, ζεκεηψζεηο κε
κνιχβη, εκηηειέο (Η. κέξνο), εκεξνκελία (16. 03. 1895), 12 ζει.

348
 349

57 γ) αξ. 105 α) Zvezdï Kremlya / Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ, εκβαηήξην γηα

ζπκθσληθή νξρήζηξα (1941): ε κεηαγελέζηεξε κνξθή ηνπ έξγνπ.

57. Dve pesni Krasnoy armii/ Γύν ηξαγνύδηα ηνπ Κόθθηλνπ ζηξαηνύ
γηα ρνξσδία
1931
Υακέλν, 6 ργ κηθξέο ζει. (Β.Κ.)

58. Tri piesy / Σξία θνκκάηηα: Πξεινύληην, Μελνπέην, Καλόλαο

γηα πηάλν, βηνιί θαη βηνινληζέιν
1932
ρακέλν (14 ζει.), βι. αξ. 65 β. Kanon v kvintu / Καλόλαο ζε δηάζηεκα πέκπηεο,
κεηαγξαθή γηα ηξίν

59. Marsh fizkul’turnikov / Δκβαηήξην ησλ αζιεηώλ

γηα κηθξή νξρήζηξα
1932
Υακέλν, ργ 23 ζει. (Β.Κ).

60. Na strazhe / ΢ηε ζθνπηά, έξγν 30

60 α) Na strazhe - Marsh tretiy / Σξίην εκβαηήξην, έξγν 30
εκβαηήξην γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε ΢η χθεζε κείδνλα
1931-25.01.19331009
Tempo di Marcia
Brass (1.1.3.2.2.2.4.3.1.1.1.)1010- Timp.Cym. BD. (Na strazhe)
Brass (1.1.2.2.2.2.2.3.1.1.1.)-Triang. Tamb. Cym. BD. (Marsh Tretiy)
60 β) Na strazhe, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα,
Υακέλν, δηαζώδνληαη 16 πάξηεο ησλ νξγάλσλ.
60 γ) Na strazhe, γηα νξρήζηξα ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Λα κείδνλα (1932).
Οη πάξηεο γηα ηελ νξρήζηξα ιατθώλ νξγάλσλ είλαη δηπιέο (Na strazhe / Pionerskiy marsh,
αξ. 69 γ)
60 δ) Na strazhe - Marsh tretiy, γηα πηάλν (4 ρέξηα), ζε ΢η χθεζε κείδνλα.

61. Chetïre pesni / Σέζζεξα ρνξσδηαθά ηξαγνύδηα, έξγν 32

γηα ρνξσδία θαη πηάλν
Κείκελν: Η.-ΗΗ- ΗΗΗ. Α. Ν. Petrov, ΗV. Zhitmor.
1931
I. Oktiabr‟skaya pesnya o smenno - vstrechnom plane [Οθησβξηαλφ ηξαγνχδη γηα ηελ
αληίζεηε βάξδηα θαη ην πιάλν], γηα νθηάθσλε ρνξσδία
II. Komsomol‟skaya bïtovaia [Ζ θαζεκεξηλήο δσήο ηεο Κνκκνπληζηηθήο Έλσζεο
Νενιαίαο], ρακέλν.
III.O pervoy hozrazchenoy stikh [Γηα ηνλ πξψην «hosraschet» ζηνίρν], ζε Φα κείδνλα, γηα
ηξίθσλε ρνξσδία θαη πηάλν
IV.Pesnia o piatiletke [Σξαγνχδη ηεο πεληαεηίαο], ζε Φα κείδνλα, γηα ηξίθσλε ρνξσδία θαη
πηάλν (εκηηειέο, 2 ργ παξηηηνύξεο).
Η. Αllegro moderato

1009
Ζ ρξνλνιφγεζε ηνπ έξγνπ (απφ ην 1931) είλαη ζχκθσλα κε ην πξψην ΢πγθεληξσηηθφ θαηάινγν
έξγσλ ηνπ Β. Καιαθάηε, ελψ ζηε πξψηε ηνπ κνξθή σο Marsh tretiy, ππάξρεη ε εκεξνκελία 25/01/1933.
1010
Fl, Cl Es, 3 Cl. B – 2 Cornetti B, 2 Trombe B, 2 Alti Es, 4 Hn, 3 Tenori B, Barytono B, Basso Es,
Basso B- Timp.Cym. BD.

349
 350

10 ζει. (ΒΚ). ΗΗ.- ρακέλν, IV. - εκηηειέο. Γηαζώδεηαη ην πνίεκα ηνπ A. Πεηξόθ (ΗΗΗ-
δαθηπινγξάθν θείκελν), κε ζεκεηώζεηο ηνπ Καιαθάηε: «Ο Κάξθνθ είρε ηελ πξσηνβνπιία
γηα ηελ ίδξπζε εξγαηηθώλ νκάδσλ («hosraschet») θαη ήηαλ ν εξγνδεγόο ηεο πξώηεο ηέηνηαο
νκάδαο ζηελ Δ΢΢Γ».

62. Zimnyaya / Υεηκσληάηηθν ηξαγνύδη

γηα ηξίθσλε γπλαηθεία ρνξσδία a cappella, ζε ζνι ειάζζνλα
27/04/1931

63. Krasnoflotskaya boevaya / Σξαγνύδη ηνπ Κόθθηλνπ Πνιεκηθνύ Ναπηηθνύ

γηα δίθσλε ρνξσδία ρσξίο ζπλνδεία πηάλνπ ζε Φα κείδνλα, πνίεζε Δ. Παπιηηζέλθν
1931
ραξνχκελα
ΣΤΠΧΜΔΝΟ ζηε ζπιινγή Pesnya boytsαm (Σξαγνχδη ησλ πνιεκηζηψλ).
Σν ηξαγνύδη απνηειείηαη κόλν από 9 κέηξα, 4/8. Σν ISBN δελ δηαθξίλεηαη (κηθξό κέγεζνο
ηεηξάδην κε βηβιηνδεζία). Βξέζεθε ζηελ Δζληθή βηβιηνζήθε, Μνπζηθό Σκήκα, Αγ.
Πεηξνύπνιε, «Fontanka 36», αξηζκόο 280-1/646.

64. Kanon v kvintu / Καλόλαο ζε δηάζηεκα πέκπηεο

64 α). γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα ζε θα ειάζζνλα
1932 (Α.Κ.)
Poco Andante
Υακέλν
64 β) γηα Πηάλν ηξίν, ζε κη ειάζζνλα
αρξνλνιφγεην (1932- 1936)
Γηαζώδνληαη δύν ργ παξηηηνύξεο (κειάλη θαη κνιύβη) θαη νη πάξηεο γηα ηα όξγαλα. Ο
ζπλζέηεο δήισζε ην 1936 όηη ζπλέζεζε Σξία θνκκάηηα γηα ηξίν - Πξεινύληην, Μελνπέην,
Καλόλαο. Σν κόλν έξγν πνπ αληηζηνηρεί ζην ζύλνιν ηξίν είλαη ν Καλόλαο ζε δηάζηεκα
πέκπηεο.

65. Miniature/ Μηληαηνύξα

γηα βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν, ζε Νην κείδνλα
αρξνλνιφγεην (1932-36)
Allegro ( = 32-56)
Σν έξγν είλαη ε κεηαγξαθή γηα ηξίν ηνπ αξ. 33. Πέληε πξεινύληηα γηα πηάλν έξγν 7, αξ. 1
Miniature (1901). Οη ελδείμεηο ζην ραξηί ηνπ έξγνπ [Muzsektor GIZ, Μόζραο (αξ. 3)], είλαη
ίδηεο κε ηελ πξόρεηξε ργ παξηηηνύξα ηνπ αξ. 65 β. Καλόλαο ζε δηάζηεκα πέκπηεο,
γξακκέλν ζην κεηαμύ 1932 θαη 1936, ην νπνίν καο επίηξεςε λα ρξνλνινγήζνπκε ην θνκκάηη.

66. Sem’ fragmentov / Δπηά απνζπάζκαηα

γηα θνπηληέην εγρφξδσλ, harmonium θαη πηάλν, ζε Ρε κείδνλα
23/12/1932 Λέληλγθξαλη
Andante semplice
Str- Org - Pno
Σν έξγν απηό είλαη ε κεηαθνξά γηα νξρήζηξα εγρόξδσλ1011, harmonium θαη πηάλν ηνπ II.
Tema con Variazioni: Andante semplice, από ην Κνπαξηέην εγρόξδσλ, έξγν 22 (αξ. 44,
Γεύηεξε κνξθή από ηε δεθαεηία ηνπ ‟30). Ο ζπλζέηεο δελ αιιάδεη ηίπνηα ζηε γξαθή ηνπ

1011
Έηζη είλαη πεξαζκέλν ζε κεξηθέο κνπζηθέο εγθπθινπαίδεηεο θαη ζηε δήισζε ηνπ ζπλζέηε απφ
1936. Δλψ ζην «Δξσηεκαηνιφγην 1928» ν ζπλζέηεο δειψλεη φηη ζην αξρείν ηνπ ππάξρεη ε ργ παξηηηνχξα γηα
θνπαξηέην κε πηάλν.

350
 351

θνπαξηέηνπ εγρόξδσλ (ληνπκπιάξεηαη ην βηνινληζέιν κε ην θνληξακπάζν).

67. Miniatyura/ Μηληαηνύξα

γηα θιαξηλέην, βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν ζε Ρε κείδνλα
5/5/1933
Γξακκέλν γηα ην Αξρείν ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ (Β.Κ.)

68. Pionerskiy marsh / Δκβαηήξην ησλ πηνληέξσλ, έξγν 35

68 α) γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ1012, ζε Ρε χθεζε κείδνλα
06/11/1933
Allegro moderato
Brass (1.1.2.2.2.2.2.3.1.2.)-Triang. Tamb. Cym.BD (Marsh Tretiy)
68 β) γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Ρε κείδνλα (14/02/1934)
Οη πάξηεο γηα ηελ νξρήζηξα είλαη δηπιέο (Na strazhe / Pionerskiy marsh, αξ. 61 β)
68 γ) γηα πηάλν, ζε Νην κείδνλα (15/10/1933)
Σν Δκβαηήξην κάιινλ γξάθζεθε κε ζθνπό ζπκκεηνρήο ζε δηαγσληζκό ζύλζεζεο θαη
εγθξίζεθε γηα εθηέιεζε, ζύκθσλα κε ηε δήισζε ηνπ ζπλζέηε από ην 1932.

69. Liricheskoe intermezzo / Intermezzo lyrico / Λπξηθό ηληεξκέηδν

69 α) γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Μη χθεζε κείδνλα
1933- 15/06/1934
Poco Adagio
Brass (1.1.2.2.2.2.4.3.1.2.)1013 - Tamb. BD. Cym.
69 β) γηα Οξρήζηξα ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Μη κείδνλα

70. Val’s / Βαιο

70 α) γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Λα χθεζε κείδνλα
9/11/1934
Allegro
Brass (1.1.2.2.2.1.2.2.1.2.)1014- Triang. Tamb. Cymb. BD.
70 β) γηα Οξρήζηξα ιατθψλ νξγάλσλ, ζε Λα κείδνλα (Γεθέκβξεο, 1935)
70 γ) γηα πηάλν (4 ρέξηα)

71. Pesnya/ Σξαγνύδη

γηα δχν θσλέο θαη πηάλν, ζε Μη χθεζε κείδνλα
25/01/1934
Allegretto
Κείκελν: You. Yurovsky
΢εκείσζε κε κνιύβη: «ΗΗΗ- ΗΗ νκάδα, 8 Φεβξνπαξίνπ»).

72. Val's- scherzo / Βαιο- ζθέξηζν

γηα πηάλν, δχν βηνιηά, βηνινληζέιν ή θνληξακπάζν
1934
Υακέλν
73. Shestvie / Ζ πνκπή
73 α) γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε ΢η χθεζε κείδνλα, έξγν 33

1012
Ζ ζπλεζηζκέλε ζχλζεζε ηεο Oξρήζηξαο πλεπζηψλ ζηα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε απνηειείηαη απφ:
Fl, Cl Es, Cl B, Cornetti B, Tpt, Alto Es, Hn, Tenoro B, Barytono B, Basso Es- B, Triang, Tamb, Cymb, BD.
1013
Fl, Cl Es, 2 Cl B, 2 Corneto, 2 Tpt, 2 Alto Es, 4 Hn, 3 Tenoro B, Barytono B, 2 Basso Es- B.
1014
Fl, Cl Es, 2 Cl B, 2 Cornetti B, 2Tpt, Alto Es, 2 Hn, 2 Tenoro B, Barytono B, 2 Basso -Es- B.

351
 352

17/04/1935
Moderato
Brass (1. 1 cl-es.2.2.2.2.2.3.2)-Triang. SD. Cym. BD.
Ο ζπλζέηεο δειώλεη ην 1936 όηη ζπλέζεζε ηε ΢νπίηα γηα νξρήζηξα πλεπζηώλ: 1. Βήκα. 2.
Λπξηθό ηληεξκέηδν. 3. Βαιο. 4. Ζ πνκπή.
73 β) κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα), έξγν 33
Moderato
3.5 - 4 ιεπηά
73 γ) Marsh / Δκβαηήξην, αξηζκφο 4,γηα κηθξή νξρήζηξα, ζε ΢η χθεζε κείδνλα
Πξνγελέζηεξν, ρακέλν. Γηαζώδεηαη κηα ργ. παξηηηνύξα γηα πηάλν (2 ρέξηα) κε ηνλ ίδην ηίηιν
αρξνλνιόγεην, εκηηειέο, 2/4 (αληί 4/4 alla breve), κε αξθεηέο δηαθνξέο, αιιά πξόθεηηαη γηα
ηνλ ίδην έξγν.

74. Marsh / Δκβαηήξην, αξηζκφο 1

74 α) γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Νην κείδνλα
19/04/1934 - 6/9/1935
Brass (1.3.2.2.2.3.2.1.2) - Triang. Bubny. SD. Cym. BD.
74 β) γηα πηάλν (4 ρέξηα)

75. Marsh / Δκβαηήξην, αξηζκφο 2,

75 α) γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε ΢νι κείδνλα
αρξνλνιφγεην
Υακέλν
75 β) γηα πηάλν (4 ρέξηα), εκηηειέο, αρξνλνιφγεην.

76. Progulochnaya / ΢ε πεξίπαην

παηδηθφ ηξαγνχδη, γηα θσλή θαη πηάλν, ζε Φα κείδνλα
αρξνλνιφγεην (1932-1936)
Υαξνχκελα
Π.ε.: 31/01/ 1936, ζε ζπλάληεζε ησλ αξηζηνχρσλ καζεηψλ κε ηνπο καζεηέο θαη ηα παηδηά
ηνπ Rimsky- Korsakov, Παηδηθφ κέγαξν ηνπ πνιηηηζκνχ
Κείκελν: S. Pogorelovsky
΢πλαληάκε ην ζθεξηζόδηθν ζέκα ηνπ ηξαγνπδηνύ ζην Πηάλν ηξίν (1932), 2ν κέξνο, αξ. 44,
ζει. 17-64 (Meno mosso). ΢ην Αξρείν Καιαθάηε ππάξρνπλ δύν επηκέιεηεο ηνπ θνκκαηηνύ:
γηα θσλή θαη πηάλν θαη γηα δύν θσλέο θαη πηάλν (πξνγελέζηεξε). Γηαζώδεηαη ε αθίζα ηεο
ζπλαπιίαο (1936), όπνπ ην ηξαγνύδη παξνπζηάζηεθε από ηε Sima Balanina (πςίθσλν) θαη
ην ζπλζέηε (πηαληζηηθή ζπλνδεία).

77. Dramaticheskiy otrτvok / Γξακαηηθό απόζπαζκα

γηα θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ ζε πνίεζε ηνπ Α. Tolstoy
πξηλ 1932
Σππσκέλν ζηελ αξκέληθε ζπιινγή «Auktsioner», 3 ζει. (Β.Κ., «Καηάινγνο έξγσλ»
1932).

78. Detskie pesni/ Παηδηθά ηξαγνύδηα

1920-1936
«Δξσηεκαηνιόγην 1936». ΢ην είδνο απηό δηαζώζεθε κόλν ην αξ. 75 Progulochnaya / ΢ε
πεξίπαην, παηδηθό ηξαγνύδη, γηα θσλή θαη πηάλν (1932-36).
79. Tatarskaya I tsiganskaya pesnya / Σαηαξηθό θαη ηζηγγάληθν ηξαγνύδη
γηα ηε Βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ

352
 353

1929-1932
Πηζαλόηεξα ην 1ν έξγν λα ήηαλ κηα πξώηε κνξθή ηνπ αξ. 86. α, β) Chatyr Dag, Σαηαξηθό
δεκνηηθό ηξαγνύδη ηεο Κξηκαίαο, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1937-1940), ελώ ην 2ν θνκκάηη
είλαη ην αξ. 50. β) Σζηγγάληθν ηξαγνύδη, γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (ζηλεκά) ζε κη
ειάζζνλα (αρξνλνιόγεην, πηζαλή εκεξνκελία 1929).

80. Tri pesni Kazakstana/ Σξία ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ

γηα ηε Βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ
1931-1936 («Δξσηεκαηνιφγην 1936»)
Σν έξγν πηζαλόηεξα απνηειεί κέξνο από ην αξ. 54. Pyat’ kazaθhskih pesen / Πέληε
δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 29 (1931- 1936)

81. Dve pesni Kazakstana/ Γύν ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ

γηα ηε Βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ
1931-1936 («Δξσηεκαηνιφγην 1936»)
Σν έξγν πηζαλόηεξα απνηειεί κέξνο από ην αξ. 54. Pyat’ kazaθhskih pesen / Πέληε
δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 29 (1931-1936).

82. Apofeoz / Απνζέσζε

γηνξηαζηηθή κνπζηθή, γξακκέλε γηα ην Σζίξθν ηεο Λέληλγθξαλη
γηα κηθξή νξρήζηξα
1920-1936
Υακέλν

83. Marsh-Fantaziya/ Δκβαηήξηo -Φαληαζία

γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα
1920-1936
Υακέλν

84. Galop / Γθαιόπ

γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢νι κείδνλα
1929-1936
Vivo
2.2.2.1.-2.2.2.- Xyl, Tamb, Cassurell, BD.- Str
«Δξσηεκαηνιόγην, 1936 ».

85. Chatïr- dag / Chatyr Dag

85 α) Πνίεκα- θαληαζία, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢η χθεζε κείδνλα
13/07/1937
Allegro moderato
3.3.2.2. - 4.2.3.1.- Timp, SD, Tamb, Cym, BD- Hp- Str
85 β) Σαηαξηθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη ηεο Κξηκαίαο, γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα
1940
Allegretto
2.1.2.1. - 2.2.1- Timp. Tamb. Cym. BD- Pno- Str
Ο Β. Καιαθάηε ηνπνζεηεί ηελ αξρηθή ζύλζεζε ηνπ έξγνπ Σξαγνύδη ηεο Κξηκαίαο, γηα κηθξή
νξρήζηξα, 8 ζει. (βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ), πξηλ από ην Πηάλν Σξίν (1932).

86. Αrmyanskiy narodnïy tanets / Αξκεληθόο ιατθόο ρνξόο

86 α) γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ια ειάζζνλα

353
 354

30/09- 14/10/1937 Λέληλγθξαλη

Andantino- Allegro Moderato
2.2.2.2- 4.2.3.1- Timp. SD. Triang. Tamb. Cym. BD- Hp- Str
Π. ε. 04/1939,
ε.ε.: Παηδηθφ Μέγαξν ηνπ Λέληλγθξαλη, 1939
86 β) γηα πηάλν (4 ρέξηα) (23/10/1937).
Γηαζώδεηαη ην άξζξν ηνπ Ν. Gol‟darbeyter: «Ζ ζπλαπιία ησλ ηδησηώλ ηνπ παξακπζέληνπ
Μεγάξνπ», ζε άγλσζηε εθεκεξίδα, κε πηζαλόηεξε ρξνλνινγία ην 1939, ην νπνίν αθνξά ηα
έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε, Αξκεληθόο ρνξόο γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1937) θαη Γελ είλαη
κόλν έλα ην κνλνπάηη ζηνλ αγξό (1938)

87. Elegiya / Διεγεία

γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Ρε κείδνλα
25/02/1938
Αndante cantabile
2.2.2 -3- Vl. I. Vl. II.-Str1015
«Tchaikovsky»
Ζ Διεγεία έρεη σο πξώην ζέκα ηελ απιή κεισδία (Andante semplice) ζε ζηπι ξσζηθνύ
ιατθνύ ηξαγνπδηνύ από ην 2ν κέξνο Tema con Variazioni ηνπ Κνπαξηέηνπ εγρόξδσλ έξγν
22 (αξ. 44). Σν ζέκα απηό ρξεζηκνπνηείηαη ζπλνιηθά γηα ηξίηε θνξά από ηνλ ζπλζέηε (βι.
αξ. 61. Sem’ fragmentov / Δπηά απνζπάζκαηα, γηα θνπηληέην εγρόξδσλ, harmonium θαη
πηάλν, 23/12/1932). ΢εκεηώζεηο ηνπ ζπλζέηε: γηα ηνλ ηξόπν εθηέιεζεο ηνπ ζόινπ ζην Πξώην
θαη ζην Γεύηεξν βηνιί, ηα νπνία εθηεινύληαη από ηνπο ζνιίζηεο ηεο νξρήζηξαο (ζην πξώην
αλαιόγην).

88. Ne odna vo pole dorozhen’ka/ Γελ είλαη κόλν έλα ην κνλνπάηη ζηνλ αξγό,
ξσζηθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία
8/03/1938
Π. ε. 04/1939
Γηαζώδεηαη ην άξζξν ηνπ Ν. Gol‟darbeyter γηα ηε ζπλαπιία (1939).

89. Vniz po matushke po Volge / Κάησ ζηε κεηέξα ηε Βόιγα

ξσζηθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία.
1938
Π.ε.: 24/11/1938, Αίζνπζα ηεο πξψελ Βαζηιηθήο ρνξσδίαο Παξεθθιεζίνπ (ζήκεξα
Αθαδεκατθή ρνξσδία ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο).
ε.ε.: 26/4.1939
Υακέλν, δηαζώδνληαη ηα πξνγξάκκαηα ησλ ζπλαπιηώλ ησλ καζεηώλ ζην Μνπζηθό ζηνύληην
(1938, 1939).

90. Devushka s ostrova Samosa / ΢ακηώηηζζα

γηα ηελφξν θαη βαξχηνλν (κπάζν) κε ζπλνδεία πηάλνπ, ζε ΢η χθεζε κείδνλα
Marciale
1938
Μεηάθξαζε Ν.
Γξακκέλν ζε 2/4 (αληί 7/8), ε κεηάθξαζε δελ αληηζηνηρεί απόιπηα ζην ειιεληθό θείκελν,
αιιά ππάξρνπλ νκνηόηεηεο.

1015
Λείπεη ε πάξηα ηεο βηφιαο, ε νπνία εθηειείηαη απφ ην Vc.Ί, ελψ ην Vc.II είλαη ληνπκπιαξηζκέλν
κε ην θνληξακπάζν.

354
 355

91. Ispanskaya pesnya/ Ηζπαληθό ηξαγνύδη

γηα 2 βηνιηά, 2 θηζάξεο, ηξνκπέηα θαη θξνπζηά φξγαλα, ζε λην ειάζζνλα
Vl.Η. Vl. II.- Guit I- Guit II- Tpt- Tamb, SD.
31/12/1938
Γηα ην παηδηθό ξεπεξηόξην.

92. Uvertiura na ispanskie pesni / Δηζαγσγή πάλσ ζε ηζπαληθά ηξαγνύδηα

γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
αρξνλνιφγεην (1938-39)
Π. ε.: 7/1/1939, Μεγάιε αίζνπζα ηεο Κξαηηθήο Φηιαξκνληθήο ηνπ Λέληλγθξαλη
Υακέλν, ζώδεηαη ε αθίζα ηεο ζπλαπιίαο: «Σν Μέγαξν ησλ Πηνληέξσλ ηνπ Λέληλγθξαλη.
Πξόγξακκα ηεο ζπλαπιίαο ησλ ηξνθίκσλ καζεηώλ ζηα ηζπαληθά παηδηθά άζπια ηνπ
Λέληλγθξαλη, 7 Ηαλνπαξίνπ 1939».

93. Asturiyskiy tanets / Υνξόο ηεο Αζηνύξηαο

γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, κεηαγξαθή ησλ Α. Gladkovsky θαη Καιαθάηε
αρξνλνιφγεην (1938-39)
Π. ε.: 7/1/1939, αίζνπζα ηεο Κξαηηθήο θηιαξκνληθήο ηνπ Λέληλγθξαλη
Υακέλν, ζώδεηαη ε αθίζα ηεο ζπλαπιίαο

94. Malen’kiy marsh dlya 5 trub B / Μηθξό εκβαηήξην γηα πέληε ηξνκπέηεο ζε ζη
ύθεζε, ζε Φα κείδνλα
30/01/1939
Tempo di Marcia
ε.ε.: 26/04/1939, Αίζνπζα ηεο πξψελ Βαζηιηθήο ρνξσδίαο Παξεθθιεζίνπ (ζεκεξηλή
Αθαδεκατθή ρνξσδία ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο)
Γηαζώδεηαη ην πξόγξακκα, ην έξγν παίρηεθε ζε ζπλαπιία ηεο βξαδηάο- απνινγηζκνύ ηνπ
΢ηνύληην ηνπ Μεγάξνπ ησλ πηνληέξσλ (LSD), καδί κε ηελ Αξκεληθή ζνπίηα, γηα ζπκθσληθή
νξρήζηξα θαη ρνξσδία θαη Κάησ ζηε κεηέξα ηε Βόιγα (1938).

95. Prelyud/ Πξεινύληην

γηα φκπνε θαη πηάλν, ζε κη ειάζζνλα
21/01/ 1939 Λέληλγθξαλη
Adagio
ε.ε.: 28/02/1969, Αηηνχζα ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ Λέληλγθξαλη, H. Chinayev & Η.
Golovtsova.

96. Elegia/ Διεγεία

96 α) γηα βηνινληζέιν θαη πηάλν, ζε Μη χθεζε κείδνλα
96 β) γηα θφξλν θαη πηάλν, ζε Μη χθεζε κείδνλα
1939
Adagio
ε.ε.: 97 α). 28/02/1969, Αηηνχζα ηεο Έλσζεο Μνπζνπξγψλ Λέληλγθξαλη, Η. Levinson & Η.
Golovtsova.
Αρξνλνιόγεην, όςηκε πεξίνδνο, 1939 (ρξνλνινγήζεθε βάζε γξαθηθνύ ραξαθηήξα, όκνην κε
ην αξ. 96).

97. Armyanskaya syuita/ Αξκεληθή ζνπίηα

γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
1939

355
 356

ε.ε.: 26/04/1939, ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ Μεγάξνπ ησλ πηνληέξσλ Λέληλγθξαλη, ζε

ζπλαπιία ηεο βξαδηάο- απνινγηζκνχ ηνπ Μνπζηθνχ ΢ηνχληην ηνπ Μεγάξνπ ησλ πηνληέξσλ
(LSD) θαη ηα ρνξσδηαθά ζχλνια ηνπ.
Υακέλν. Πηζαλώλ λα πξόθεηηαη γηα ην αξ. 86 Αξκεληθόο ιατθόο ρνξόο γηα κηθξή ζπκθσληθή
νξρήζηξα (1937), Π. ε. 04/1939, , από ηελ ίδηα νξρήζηξα ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ Σ.Μ. Berson.
΢ηε ζπλαπιία ζηηο 26/04/1939 ε Αξκεληθή ζνπίηα παίρηεθε καδί κε ην αξ. 94. Μηθξό
εκβαηήξην γηα πέληε ηξνκπέηεο ζε ζη ύθεζε (1939) θαη Κάησ ζηε κεηέξα ηε Βόιγα (1938).

98. Osetinskaya siouita “Simd” / ΢νπίηα ηεο Οζεηίαο “Simd”

No. 1 “Proizvodstvennaya” / αξηζκφο 1 «Παξαγσγηθή», ζε Μη χθεζε κείδνλα, γηα
ζπκθσληθή νξρήζηξα
1/07/1940 Λέληλγθξαλη
2.2.2.2-4.3.3.1- Timp, SD- Choir- Str
Γξήγνξα
Ζ ΢νπίηα ηεο Οζεηίαο είλαη γξακκέλε γηα καζεηέο κνπζηθήο κηθξήο ειηθίαο. Ο Α.
Καιαθάηεο αλαθέξεη όηη ην έξγν γξάθηεθε γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία, σζηόζν
ζηελ ργ παξηηηνύξα ππάξρεη κόλν ε έλδεημε (δύν άδεηα πεληάγξακκα).
΢θξαγίδα ηνπ «Μεγάξνπ ησλ πηνληέξσλ, Λέληλγθξαλη, Μνπζηθή βηβιηνζήθε», ν αξηζκόο δελ
δηαβάδεηαη. Με άιιν γξαθηθό ραξαθηήξα πξνζηέζεθε: αξ. 01/93, ηηκή 115 ξνύβιηα.
΢εκεηώζεηο ηνπ ζπλζέηε. Ο Β. Καιαθάηεο γξάθεη ζην εμώθπιιν όηη έθαλε δηαζθεπή θαη
κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (παηδηθή).

99. Reve ta stogne Dnipr shirokiy / Βνπίδεη θαη ζηελάδεη ην λεξό ζην πιαηύ
πνηάκη ηνπ Γλείπεξνπ, νπθξαληθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη1016
99 α) γηα κηθηή ρνξσδία θαη κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα
8/10/1939 - 26/03/1940
Kείκελν: T. Shevchenko ζηελ νπθξαληθή γιψζζα
2.3.3.3.- 4.3.3.1.- Timp, SD, Cym, BD- Cel, Pno, Hp- Choir- Str
Αξγά
Π. ε. 04/1940, Λέληλγθξαλη
99 β) γηα κηθηή ρνξσδία θαη πηάλν (ρσξίο ηελ εηζαγσγή, απφ ην αξ. 2).
1940
Σν θαιύηεξν ζπκθσληθό έξγν ηνπ Β. Καιαθάηε από ηα όςηκα ρξόληα ηνπ, κε ηελ πην όκνξθε
θαη πινύζηα ελνξρήζηξσζε (ζε ζηπι ηνπ Θξύινπ, 1928).

100. Uvertyura-fantaziya na tri russkie pesni / Δηζαγσγή- Φαληαζία πάλσ ζε ηξία

ξσζηθά ηξαγνύδηα
γηα κηθξή παηδηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢νι κείδνλα
15/12/1940
Andante
Fl.Cl- Tpt.Trbn (2.3-3.2) - Str
Π.ε.: 25/5/1941 Λέληλγθξαλη

1016
Ο ηίηινο ηνπ έξγνπ γξάθεηαη ζηελ νπθξαληθή γιψζζα Reve ta stohne Dnipr shyrokyi/shyrokyy θαη
κεηαθξάδεηαη ζηα αγγιηθά σο εμήο: The Wide Dnieper Roars and Moans, The broad river Dnepr roars and
moans. Σν δεκνθηιέο ιατθφ νπθξαληθφ ηξαγνχδη κεινπνίεζαλ νη Οπθξαλνί ζπλζέηεο Μ. Ληζέλθν (δηαζέζηκν
ζην δηαδίθηπν), Β. Κνζέλθν θαη νη Ρψζνη Α.Β. Λέλεηο θαη Νη. Κξηδαλφθζθη (θείκελν Σαξάο ΢εβηζέλθν).
Τπάξρεη σο ζέκα επίζεο ζηε γλσζηή θαληάηα Οπθξαληθό πνίεκα ηνπ Ρψζνπ Α.Β. Αιεμάληξνθ, θείκελν Ο.
Κνιίηζεθ, 1943, Α΄ εθηέιεζε 1946.

356
 357

Ο ηίηινο ηνπ έξγνπ ζην πξόγξακκα αλαθέξεηαη σο Δηζαγσγή πάλσ ζε ξσζηθά ζέκαηα. Ζ
εθηέιεζε πξαγκαηνπνηήζεθε από ηε ζπκθσληθή νξρήζηξα ηεο Κξαηηθήο κνπζηθήο ζρνιήο ηεο
πεξηνρήο Krasnogvardeysk, ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ Σ.Μ. Berson.
Σν έξγν έρεη παξόκνηα γξαθή, εμώθπιιν, πεξηερόκελν θαη δνκή όπσο ην αξ. 103. Γεύηεξε
εηζαγσγή πάλσ ζε ξσζηθά ηξαγνύδηα (1941). ΢εκεηώζεηο ηνπ ζπλζέηε (αξ. 14): «ζε
πεξίπησζε πνπ δελ ππάξρνπλ θιαξηλέηα- λα παίδνπλ ηα ράιθηλα πλεπζηά».

101. Ispanskaya tema / Ηζπαληθό ζέκα.

γηα πηάλν θαη φξγαλν ζην θιεηδί ην ζνι (ή θσλή, ρσξίο θείκελν), θαηαγξακκέλε απ‟ ηελ Σ.
Μ Tarsanina, πξνζαξκνγή Β. Καιαθάηεο
23/04/1940
Tempo di Marcia
Σν θνκκάηη κνηάδεη ζην ζηπι θαη κε ηνλ ηξόπν πνπ είλαη γξακκέλε ε κεισδία θαη ε
πηαληζηηθή ζπλνδεία (ε νπνία αθνινπζεί θαη ληνπκπιάξεη ηε κεισδία) κε ην αρξνλνιόγεην
Σξαγνύδη γηα ηνλ ΢ηάιηλ, γηα θσλή θαη πηάλν (1938-1940). Ίζνο θαη απηό λα γξάθηεθε γηα
ησλ Ηζπαλώλ πηνληέξσλ ζην Λέληλγθξαλη, όπσο θαη νη άιιεο εξγαζίεο ηνπ ζπλζέηε από ην
δηάζηεκα 1938-1940.

102. Vtoraya uvertyura na russkie pesni / Γεύηεξε εηζαγσγή πάλσ ζε ξσζηθά

ηξαγνύδηα, γηα κηθξή παηδηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε ΢νι κείδνλα
14/01/1941
Moderato
Fl.Cl.Tpt.Trbn (2.1.-3.3)- SD. Triang.Tamb.Camp.- Pno- Str
Π.ε.: 25/05/1941
Γηαζώδεηαη ην πξόγξακκα ηεο ζπλαπιίαο: «Γηεύζπλζε πνιηηηζκνύ ηεο Δθηειεζηηθήο
Δπηηξνπήο ηεο πόιεο ηνπ Λέληλγθξαλη. Αηηνύζα ηνπ Οίθνπ Πνιηηηζκνύ Λέληλγθξαλη ζην
όλνκα ηνπ «Stanislavsky». Κξαηηθή παηδηθή κνπζηθή ζρνιή (επηάρξνλε) ηεο πεξηνρήο
Krasnogvardeysk. Γηνξηαζηηθή ζπλαπιία ηνπ έηνπο 1940-1941, 2ν κέξνο - ην έξγν πνπ
θιείλεη ηε ζπλαπιία- Καιαθάηεο, Δηζαγσγή πάλσ ζε ξσζηθά ζέκαηα, κε ηε ζπκκεηνρή ηεο
΢πκθσληθήο νξρήζηξαο ηεο ΢ρνιήο, ππό ηε δηεύζπλζε ηνπ Σ. Μ. Berson».
Ζ ργ παξηηηνύξα έρεη ηελ ζθξαγίδα ηεο Παηδηθήο κνπζηθήο ζρνιήο Krasnogvardeysk,
Λέληλγθξαλη, αξ. θαηαιόγνπ 1283/150, δηεύζπλζε: νδόο Κνmsomol (Κνκκνπληζηηθή
λενιαία) 17, ην ηειέθσλν δελ δηαβάδεηαη.

103. Oktet/ Octuνr / Οθηέην

γηα θιάνπην, φκπνε, θιαξηλέην, θαγθφην, βηνιί, βηφια, βηνινληζέιν θαη πηάλν, ζε ΢η
χθεζε κείδνλα
6-29/09/1941
Η. Allegro moderato
ΗΗ. Scherzo
ΗΗΗ. Adagio
Π. ε.: 16/06/1941, Έλσζε Ρψζσλ Μνπζνπξγψλ Λέληλγθξαλη
ε.ε.: 7/03/1950, Κξαηηθφ Χδείν Λέληλγθξαλη
Γηαζώδνληαη ην πξόγξακκα (1941) θαη ε αθίζα ηεο ζπλαπιίαο (1950). Σν έξγν εθθξάδεη ηελ
αλεζπρία ηνπ δεκηνπξγνύ ηνπ γηα ην εξρνκό ηνπ Β΄ ΠΠ.

104. Marsh / Δκβαηήξην

γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ
1941

357
 358

Υακέλν. ΢ύκθσλα κε ηνλ Α. Καιαθάηε, ην Δκβαηήξην δεκνζηεύζεθε ζηελ εθεκεξίδα

Krasnoznamenets (Κόθθηλε ζεκαία) ηνπ Κόθθηλνπ ζηξαηνύ, ηεο ΢ηξαηησηηθν- κεραληθήο
ζρνιήο ζην όλνκα ηνπ ζηξαηεγνύ «Α. Zhdanov» Λέληλγθξαλη, αξ. 20, 27 Μαξηίνπ 1941.
Γηαζώδεηαη ε αληηγξαθή ηνπ Α. Καιαθάηε από ηε ζπγθεθξηκέλε εθεκεξίδα (δύν επηζηνιέο-
ηνπ ζπλζέηε θαη ηεο ΢ηξαηησηηθήο ζρνιήο), αιιά δελ έρνπκε αληηγξαθή από ην έξγν.

105. Zvezdï Kremlya / Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ, εκβαηήξην

105 α) γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
1941
Maestoso
3.2.3.2- 4.2.3.1- Timp. BD. Cym. SD. Cel. Hp.- Str.
Π.ε.: 1941
Αθνύζηεθε ζην Ραδηόθσλν ηνπ Λέληλγθξαλη ην 1941. Έπαηλνο (Β΄ βξαβείν) ζε δηαγσληζκό
ζύλζεζεο (θαιύηεξνπ ηξαγνπδηνύ θαη εκβαηεξίνπ, αθηεξσκέλν ζηελ 24ε επεηείνπ ηεο
Οθησβξηαλήο επαλάζηαζεο), ην νπνίν πξαγκαηνπνηήζεθε ζην πνιηνξθεκέλν Λέληλγθξαλη (5
Ννεκβξίνπ 1941). Ζ πξσηόηππε ργ παξηηηνύξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα ηνπ εκβαηεξίνπ Σα
αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ θπιάζζεηαη ζην Οίθν ηνπ Ραδηνθώλνπ ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο
(Μνπζηθή βηβιηνζήθε, Inventarniy nomer 53517, κε ηίηιν «Δκβαηήξην», ελώ «Σα αζηέξηα
ηνπ Κξεκιίλνπ» είλαη ε κεηαγελέζηεξε νλνκαζία ηνπ έξγνπ).
105 β) γηα πηάλν
2009-2010 (ε κεηαγξαθή γηα πηάλν είλαη κεηαγελέζηεξε)
ε.ε.: 17-3-2010, ζε ζπλαπιία κνπζηθήο δσκαηίνπ γηα ηελ 75ε επέηεην απφ ηε ιήμε ηεο
πνιηνξθείο ηνπ Λέληλγθξαλη, ζηα πιαίζηα ηνπ 19th International Festival of Arts “From the
Avant-garde to the Present Day”, 9 - 20 Μαξηίνπ 2010, Αγ. Πεηξνχπνιε.
105 γ) αξ. 56 α. Torzhestvennïy Marsh udarnikov / Θξηακβεπηηθό Βήκα ησλ
πξσηνπόξσλ, έξγν 25 γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Μη χθεζε κείδνλα (1932): ε
πξνγελέζηεξε κνξθή ηνπ έξγνπ.

106. Σξαγνύδηα
Β΄ ΠΠ (1941-42)
ρακέλα, γξακκέλα ζηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Λέληλγθξαλη. Πιεξνθνξίεο από ηνλ γην
ηνπ ζπλζέηε.

Μεηαγξαθέο
107. Rimsky-Korsakov, Μlada, όπεξα-κπαιέην ζε 4 πξάμεηο, ιηκπξέην Viktor
Aleksandrovich Krylov (1889– 1890).
ΗΗΗ. Ν. Rimsky-Korsakov, Noch‟ na gore Triglave, 3e deystvie opery- baleta
“Mlada”. Kontsertnoe perelozhenie dlya odnogo orkestra/ Nuit sur le Mont Triglav, 3me
Acte de l‟ opéra- ballet “Mlada”. Arrangement pour exécution de concert (orchestre seul),
1902.
Rimsky-Korsakov& Β. Καιαθάηεο, κεηαπνίεζε ηεο Σξίηεο πξάμεο Νύρηα ζην βνπλό
Σξηγθιάθ ηεο φπεξαο Μlada γηα εθηέιεζε απφ ζπκθσληθή νξρήζηξα, κεηά απφ πξφηαζε
ηνπ Rimsky-Korsakov (1899–1901).
30-7-1901, Novi Oskol
3.2.3.3.- 3.4.3.1.- Timp – Str1017
4.3.3.3.3- 6.3.3.1.- Timp., Camp., Xyl., Triang., SD, Tamburino (Tambour de basque),
Cym., BD, Tam-Tam - Hp- Org- Choir - Str1018

1017
Αθνξά ηελ ργ παξηηηνχξα ησλ Rimsky-Korsakov& Β. Καιαθάηε (1901) θαη ηελ έθδνζε ηεο ζην
βηβιηφ N. Rimsky-Korsakov, Polnoe sobranie sochineniy, T. 4 Dop. / Άπαληα, ηφκνο 4, ΢πκπιεξσκέλε
έθδνζε γηα ηνλ 4ν ηφκν, 185 ζει.

358
 359

Π.ε. 30/07/1901, Novi Oskol, Αγ. Πεηξνχπνιε

M. P. BELAIEFF- LEIPZIG 1902, PL 385 2380- 23811019
Moskva : Gosudarstvennoe Muzykal‟noe Izdatelstvo 1959, PL M. 27645 G1020.
N. Rimsky-Korsakov, Polnoe sobranie sochineniy, tom 4 Dop./ Άπαληα, ηφκνο 4.
΢πκπιεξσκέλε έθδνζε γηα ηνλ 4ν ηφκν (Μφζρα: 1960-1970, 185 ζει.)1021.
΢ην ζεκείσκα ηνπ εθδόηε ηεο ζπκπιεξσκέλεο έθδνζεο γηα ηνλ 4ν ηόκν δηαβάδνπκε:
«ζηε βάζε ηεο παξνύζαο έθδνζεο είλαη ε ρεηδόγξαθε παξηηηνύξα, απνηεινύκελε από 2 κέξε.
Ζ αξρή ηεο είλαη γξακκέλε κε ην ρέξη ηνπ Ν. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ, σο ηε ζει. 46. Από ηελ αξρή
ηεο ζει. 47 θαη σο ην ηέινο, ε παξηηηνύξα νινθιεξώζεθε από ηνλ Β. Καιαθάηε». Ζ
ρεηξόγξαθε παξηηηνύξα είλαη δεκνζηεπκέλε θαη θπιάζζεηαη ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηνπ
Ρσζηθνύ Ηλζηηηνύηνπ Ηζηνξίαο ησλ Σερλώλ (πξώελ ITMK, F. 7, razdel II, No 7/172). Μηα
δεύηεξε ργ παξηηηνύξα ηνπ Β. Καιαθάηε, κε ηηο ργ δηνξζώζεηο ηνπ Rimsky-Korsakov θαη
αξίζκεζε 49-131 (43 ζει.) (30-7-1901, Νόβη Οζθόι) θπιάζζεηαη ζην Σκήκαηνο
ρεηξνγξάθσλ ηεο Δζληθήο βηβιηνζήθεο Αγ. Πεηξνύπνιεο (F. N 640, N.A. Rimsky-Korsakov,
op.1, ed hr. 26). Ζ ύπαξμε ηεο δελ αλαθέξεηαη ζε ξσζηθέο πήγεο.
Γηαζέζηκεο ερνγξαθήζεηο ζην δηαδίθηπν (βι. Night on Mount Triglav: symphonic
picture).

108. Robert Alexander Schumann, Carnaval, έξγν 9 (1893)1022

1018
Ζ θαηαγξαθή αθνξά ηελ ηππσκέλε παξηηηνχξα παξηηηνχξα ηνπ Rimsky-Korsakov, Noch‟ na gore
Triglave/ Nuit sur le mont Triglav γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, Belaieff- Leipzig 1902, PL 385 2380- 2381,
133 ζει.
1019
Ζ παξηηηνχξα είλαη δηαζέζηκε ζην δηαδίθηπν, βι. http://www.justsheetmusic.com/sheet-
music/nikolai-rimsky-korsakov-night-on-mount-triglav/ θαη http://www.load.cd/ru/sheetmusic/sm-
23217_mlada_noch_na_gore_triglav_koncertnoe_perelozhenie_dlya_orkestra.html.
1020
Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ ηππσκέλε παξηηηνχξα ηνπ έξγνπ, (επηκ.) Georgij
V. Kirkor (γελ. 1910), 185 ζει. (αληηζηνηρεί ζηελ ργ παξηηηνχξα), Pl.-Nr.: M. 27645 G, βι.
ππάhttp://gso.gbv.de/DB=2.1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=1016&SRT=YOP&TRM=%22no%C4%8D%27+
na+gore+triglave%22&COOKIE=U999,K999,D2.1,Ef66c9761-
2585,I0,B9994++++++,SY,A%5C9008+J,,1,,U,,4,,7,,M,H13-15,,17-23,,30,,50,,60-61,,73-78,,88-
90,NGAST,R62.38.77.220,FN.
1021
΢ην παξάξηεκα ηνπ βηβιίνπ ππάξρνπλ κεξηθέο ζει. απφ ηελ ργ παξηηηνχξα ησλ Rimsky-
Korsakov& Β. Καιαθάηε.
1022
βι. http://www.belaieff-music.com/shop/en_UK/9/show,227642.html, Carnaval für Orchester
nach Robert Schumanns op. 9, instrumentiert von A. Arensky, A. Glasunow, W. Kalafati, N. Klenowsky, A.
Liadow, A. Petrow, N. Rimskij-Korsakow, N. Sokolow, N. Tcherepnin, J. Wihtol, A. Winkler.
I Preambule (Glasunow)
II Pierrot (Glasunow)
III Arlequin (Klenowsky)
IV Valse noble (Petrow)
V Eusebius (Glasunow)
VI Florestan (Rimskij-Korsakow)
VII Coquette (Kalafati)
VIII Réplique (Kalafati)
IX Papillons (N. Tcherepnin)
X Lettres Dansantes (Liadow)
XI Chiarina (Kalafati)
XII Chopin (Glasunow)
XIII Estrella (Winkler)
XIV Reconnaissance (Wihtol)
XV Pantalon et Colombine (Arensky)
XVI Valse Allemande (Liadow) · Paganini (Liadow)
XVII "Aveu" (Sokolow)
XVIII Promenade (Klenowsky)

359
 360

Eλνξρήζηξσζε γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα απφ ηνπο: Arensky, Glazunov, Petrov, Rimsky-
Korsakov, Liadov, Arensky, Καιαθάηεο, Tscherepnin, Witol (Vītol), Winkler, Sokolov.
1902
Β.Κ., αξ. 7. Coquett (6/04/1902), αξ. 8. Replique (12/03/1902), αξ. 11. Chiarina
(12/03/1902).
αξ. 19. Pause θαη αξ. 20. Μarche des Davidslündler (contre les Philistins) (25/03/1902),
ελνξρήζηξσζε ησλ Glazunov θαη Καιαθάηε (ν ζπλζέηεο δήισζε φηη ελνξρήζηξσζε ην
πξψην κηζφ κέξνο ηνπ θηλάιε – αξ. 20).
25 ιεπηά
Π. ε. : 23/07/1902, Αγ. Πεηξνχπνιε, αίζνπζα ηνπ ΢ηαζκνχ ηνπ «Παχινθζθ» (παληνκίκα
κε κπαιέην)
ε.ε.: 1902, 20-12-1908, 8-12-1913 Αγ. Πεηξνχπνιε
3.2.2.2. - 4.2.3.1.- Perc.-Hp- Str1023
Coquett: Vivo, 3.2.2.2.- 4- Timp- Str
Chiarina: Passionato, 3.2.2.2.-4.2.3.1.- Timp- Str
M. P. BELAIEFF- LEIPZIG, 1902
Gossudarstvennoe Muzykal'noe Izdatel'stvν MUZGIZ, ΜΟ΢ΥΑ, 1956, ISBN B0000D30IR
Sphinxes: Grave (ad libitum), ργ. ζθίηζν, εκηηειέο1024. Δλδείμεηο ζην ραξηί ηνπ αξ. 7 Coquett
(Νν 29 (Η) P. Jurgenson ζηε Μόζρα). Γηαζώδεηαη ηα πξόγξακκα ησλ ζπλαπιηώλ:1908 θαη
1913, Θέαηξν Μαξηίλζθη, ρνξνγξαθία Μ. Μ. Fokin.
Ζ ργ παξηηηνύξα θπιάζζεηαη ζην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ ηεο Δπηζηεκνληθήο κνπζηθήο
βηβιηνζήθεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο. Γηαζέζηκε ε ερνγξάθεζε.

109. A. Scriabin, Deuxième symphonie / Γεύηεξε ζπκθσλία, έξγν 29

1902
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα)
M.P. BELAIEFF- LEIPZIG, 1903
IZDATEL‟STVO MUZÏKA [ΔΚΓΟ΢ΔΗ΢ ΜΟΤ΢ΗΚΖ΢] ΜΟ΢ΥΑ, 1972, PL 71161025

110. Α. Liadov, Βαbα-Ταga, Tableau musical d’après un conte populaire russe,

γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 56.
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα)
M. P. BELAIEFF- LEIPZIG 1905, PL 2536-2538
Ρ. JURGENSON, 1905
GOSUDARSTVENNOE MUZÏKAL‟NOE IZDATELSTVO [Κξαηηθή κνπζηθή έθδνζε],
ΜΟ΢ΥΑ 1933

111. Α. Liadov, Volshebnoe ozero / Le lac enchanté / Ζ καγηθή ιίκλε,

Skazochnaia kartinka / Légende, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 62
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα)
12/10/1909

XIX Pause (Glasunow, Kalafati)

XX Marche des Davidsbündler contre les Philistins (Glasunow, Kalafati)
1023
βι. www.schott-musik.de/shop/9/show,227642.html.
1024
Σν θνκκάηη (κφλν παχζεηο κεγάιεο αμίαο) επηκειήζεθε ν Γθιαδνπλφθ. Ο Καιαθάηεο
πξνζπάζεζε λα ην ελνξρεζηξψζεη γηα ην ζχλνιν: 2.Fl. 2 Cl.- 4.2.3.1.- Cym (colla bacchetta) Tam-Tam- Hp-
Org- Str (divisi).
1025
Βι. http://imslpforums.org/viewtopic.php?f=13&t=1244. Σν 1972 ν Δθδνηηθφο νίθνο Muzgiz
Μφζραο ηχπσζε μαλά ηηο κεηαγξαθέο γηα πηάλν (4 ρέξηα) ησλ πξψησλ ηξηψλ ζπκθσληψλ ηνπ ΢θξηάκπηλ. Οη
επηκέιεηεο αλήθνπλ ζηνπο ζπλζέηεο: Α. Βίλθιεξ (Winkler) (1865-1935) - 1ε ζπκθσλία, Β. Καιαθάηεο - 2ε
ζπκθσλία θαη Λέσ Κνληνχο (Lev/Léon Konyus /Conus) (1871-1944) - 3ε ζπκθσλία Divine Poem.

360
 361

Andante
M. P. BELAIEFF- LEIPZIG 1909, PL 2849
P. JURGENSON, 1909
Γηαζώδεηαη ην ηππνγξαθηθό δνθίκην

112. Alexander Taneyev (Tanéiew) (1850 - 1918), νη ρνξνί από ηελ όπεξα Metel’/
Le chasse- neige / Υηνλνζύειια (1914), ιηκπξέην V. Svetlov, πάλσ ζην πνίεκα ηνπ
D. Tsertelev
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα πηάλν (2 ρέξηα)
I. Andante, quasi Adagio
II. La brise: Vivace con spirito
III. Variation d‟ Atma: Sostenuto
IV. Final: Con moto
P. JURGENSON, ΜΟ΢ΥΑ, 1914, PL 37423
Γηαζώδεηαη κηα ηππσκέλε παξηηηνύξα, κε ργ αθηέξσκα από ηνλ A. Taneyev ζηνλ Καιαθάηε.

113. Καιαθάηεο, ελνξρήζηξσζε 12 απνζπαζκάησλ

γηα κηθξφ ζχλνιν ηεο νξρήζηξαο (νξρήζηξα δσκαηίνπ) γηα εθηέιεζε ζην ζηλεκά
(βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ), απφ έξγα ησλ ζπλζεηψλ (αξ. 114- αξ. 125, ηα νπνία
παξνπζηάδνληαη μερσξηζηά, ιφγσ ησλ δηαθνξψλ ηνπο ζηελ ελνξρήζηξσζε):
Listz, Υξσκαηηθό γθαιόπ (ρακέλν)
Καιαθάηεο, Αληάληε
Schumann, Ρνκάληδα, έξγν 28, αξ. 2 (αξ. 3, 114)
Schumann, Ηληεξκέηδν, έξγν 4, αξ. 3 (αξ. 4, 115)
Liadov, Γθξνηέζθν, έξγν 23, αξ. 2 (αξ. 5, 116)
Tchaikovsky, Humoresque / Υηνπκνξηζηηθό, έξγν 10, αξ. 2 (αξ. 6, 117)
Sokolov, Glazunov, Liadov, πφιθα Σηο Παξαζθεπέο (αξ. 7, 118)
Scriabin, Πξεινύληην, έξγν 2, αξ. 2 (αξ. 8, 119)
Scriabin, Etude, έξγν 2 (αξ. 9, 121)
Καιαθάηεο, Αληάηδην
Καιαθάηεο, Αιέγθξν
Scriabin, Πξεινύληην, έξγν 37, αξ. 3 (αξ. 10, 122)
Chopin, Etude, αξηζκφο 3, έξγν 10 (αξ. 13, 123)
΢εκεηώζεηο ηνπ Β. Καιαθάηε («Απηνβηνγξαθία, 1932»): «΋ια απηά ηα 13 θνκκάηηα
ζπληάζζνπλ κηα παξηηηνύξα, κε πεξίπνπ 160 - 170 ζειίδεο». Πάλσ ζε θάπνηεο από ηηο
κεηαγξαθέο βξίζθνπκε ηε ζθξαγίδα ηεο βηβιηνζήθε θηλεκαηνγξάθνπ. ΢ην Σκήκα
ρεηξνγξάθσλ ηνπ Ηλζηηηνύηνπ Μνπζηθήο, Θεάηξνπ θαη Κηλεκαηνγξαθίαο Αγ. Πεηξνύπνιεο
(ζεκεξηλό Ηλζηηηνύην Ηζηνξίαο Σέρλεο) θπιαζζόηαλ θάπνηα ηππσκέλα έξγα ηνπ ζπλζέηε, 17
γξάκκαηα θαη θσηνγξαθίεο ηνπ Β. Καιαθάηε, αιιά ργ παξηηηνύξεο ηνπ ζπλζέηε δελ
εληνπίζηεθαλ θαηά ηη δηάξθεηα ηεο επηηόπηαο έξεπλαο. (΢ε πεξίπησζε πνπ ππάξρνπλ θαη άιια
έξγα ηνπ ζπλζέηε γηα ηε βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθν, κάιινλ πξέπεη έρνπλ κεηαθεξζεί ζε
θάπνην άιιν θνξέα).

114. Schumann, Romans [Romanze], έξγν 28, αξηζκφο 2

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (απφ ΢νι χθεζε κείδνλα ζε ΢νι
κείδνλα), κε ην ςεπδψλπκν Vit. Afalak
1929
Einfach [απιά] (♪ = 92-96)
1.1.1.1.-2.1.1- Timp- Str

361
 362

115. Schumann, Intermezzo, έξγν 4, αξηζκφο 3, ζε Λα ειάζζνλα.

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, κε ην ςεπδψλπκν Vit. Afalak
1929
Allegro marcato
1.1.1.1.-2.1.1.- Timp.-Str.

116. Α. Liadov, Grotesk / Γθξνηέζθν, έξγν 33, αξ. 2, ζε Νην κείδνλα,

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα
26/09/1929
Allegretto (♩ = 108)
1.1.1.1.-2.1.1.- Timp, Camp- Str
Π.ε.: 25/04/ 1936, Λέληλγθξαλη
ζώδεηαη ε αθίζα (26/09/1929)

117. Tchaikovsky, Humoresque / Υηνπκνξηζηηθό, έξγν 10, αξηζκφο 2, ζε ΢νι

κείδνλα.
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, κε ην ςεπδώλπκν Vit. Afalak
1929
Allegretto Scerzando
1.1.1.1.- 1.1.1.- Timp- Str

118. Liadov, Glazunov, Sokolov, Les Vendredis / Piatnica / Σηο Παξαζθεπέο,

πφιθα (1899)
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, κε ην ςεπδψλπκν Vit. Afalak .
Αρξνλνιφγεην (1929-1936)
Π.ε.: 29/05/1936
1.1.2.1.-2.1.1.- Timp. Triang. SD. Camp- Pno- Str
Π.ε: 29/5/1936
Γηαζώδεηαη ε αθίζα (ΗΗ κέξνο, αξ. 5, Οξρήζηξα ηνπ θαζεγεηή Β. Καιαθάηε). Σν έξγν
παίρζεθε ζηνλ ενξηαζκό ηνπ Γέθαηνπ νιπκπηαθνύ επεηείνπ ηεο Δπηζεώξεζεο θαιιηηερληθήο
εξαζηηερλίαο ησλ ΢πλδηθάησλ ηεο Κεληξηθήο επηηξνπήο ηεο Πνιπγξαθηθήο βηνηερλίαο ηνπ
Βνξξά, ζηε κνπζηθή βξαδηά, αθηεξσκέλε ζηνλ αξρηκνπζηθό ηεο Οξρήζηξαο ξσζηθώλ ιατθώλ
νξγάλσλ V. N. Markuz.

119. A. Scriabin, Prélude/ Πξεινύληην, έξγν 2 αξηζκφο 2, ζε ΢η κείδνλα

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα, κε ην ςεπδψλπκν Vit. Afalak
16/10/1929
1.1.1.1.-2- Str

120. A. Scriabin, Prélude /Πξεινύληην αξηζκφο 8

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
1929
Υακέλν

121. A. Scriabin, Etude, έξγν 2

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, κε ην ςεπδψλπκν Vit. Afalak.
1.1.1.1.- 2.1.1. - Timp- Pno- Str
Ζκηηειέο

122. A. Scriabin, Prélude / Πξεινύληην ζε ΢η κείδνλα, έξγν 37 αξηζκφο 3

362
 363

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα

14/12/1929
Fl. EH. Cl. Bsn - 2 Ζn- Timp- Str

123. Chopin, Etude, αξηζκφο 3, έξγν 10

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα
6/10/1930
Lento, ma non troppo
1.1.2.1.- 2.2.1. – Timp – Pno – Str

124. Α. Spendiarov (Spendiarian), όπεξα Almast (1930)

φπεξα ζε 4 πξάμεηο, κε πξφινγν θαη επίινγν, ιηκπξέην S. Parnok (πάλσ ζε έξγν ηνπ Ο.
Tumanian), γεληθή επηκέιεηα ηνπ κνπζηθνχ πξνιφγνπ θαη ηνπ επίινγνπ Μ. Steinberg.
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ηξαγνπδηζηέο κε ζπλνδεία πηάλνπ (δχν ρέξηα), 4 ηεηξάδηα
ΔΚΓΟ΢Ζ ΣΧΝ ΚΡΑΣΗΚΧΝ ΘΔΑΣΡΧΝ ΟΠΔΡΑ΢ ΚΑΗ ΜΠΑΛΔΣΟΤ, ΜΟ΢ΥΑ, 1930
Πξάμε 1 [παξηηηνχξα], 48 ζει., 36 εθαηνζηά
Πξάμε 2 [παξηηηνχξα], 109 ζει., 36 εθαηνζηά
Πξάμε 1 [παξηηηνχξα], 235 ζει., 36 εθαηνζηά
Πξάμε 1 [παξηηηνχξα], 260 ζει., 36 εθαηνζηά
Σν έξγν εληνπίζηεθε: 1. Ρσζηθή Κξαηηθή Βηβιηνζήθε, Μόζραο (R.S.L.), αξηζκόο: Ya.
40/426, 258 ζει. 2. National Parliament Library of Georgia, 4 πξάμεηο (4 ηεηξάδηα, 652
ζει.), UDC: 782.1.089.7. (479.25)

125. S. Taneyev, Menuet iz Sh. D’ Oriase/ Μελνπέην από ηνλ Sh. D’ Oriase,
έξγν 26, αξηζκφο 9, ζε Φα κείδνλα
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ηξίν (βηνιί, βηνινληζέιν, πηάλν)
19.10.1932
δηάξθεηα- 2,5- 3 ιεπηά
Tempo di Menuetto
Τπάξρεη θείκελν ζηε ξσζηθή γιώζζα

126. Tchaikovsky, Moj koster v tumane svetit / Ζ δηθή κνπ θσηηά ιάκπεη ζην
ζύλλεθν, ξνκάληδα, γηα θσλή θαη πηάλν, ζε Νην δίεζε ειάζζνλα.
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ηξίν (βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν)
δηάξθεηα 2 ¶- 4 µ ιεπηά
23.11.1932
Πξόρεηξε παξηηηνύξα (κε ειιείςεηο ζε θάπνηα κέηξα).

127. I. Vītol, Latïshskaya pesnia / Λεηνληθό ηξαγνύδη, ζε ζνι ειάζζνλα

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα
04/1936
Molto moderato (♩= 69)
2.1.2.- 2.2.2.- Str

128. J. S. Bach, Minuet- Trio

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα νξρήζηξα εγρφξδσλ (2 βηνιηά θαη βηνινληζέιν)
03/1936
 = 100
Γηα ηνπο πνιύ κηθξνύο εθηειεζηέο.

363
 364

129. J. S. Bach, Aria mit 30 Veränderungen [Goldberg] / Άξηα κε 30 παξαιιαγέο

ή Παξαιιαγέο ηνπ Γθόιληκπεξγθ
Β. Καιαθάηε, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
1936
Arie: Andante
Var I: Più mosso. Allegro vivace
Var.II: Un poco più tranquillo
Var. III: Canone all‟ Unissono
Var. IV: Molto moderato
Var. V
Var. VI. Canone alla Seconda: Allegretto
Fl. Ob. Cl. Bssn. Hn.- Str.
Ζκηηειέο

130. E. Zabelina, Marsh sevmorputi / Δκβαηήξην ηνπ βόξεηνπ ζαιάζζηνπ δξόκνπ,

ζε Φα κείδνλα
Β. Καιαθάηεο, θαηαγξαθή θαη ελνξρήζηξσζε γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ
18/03/1937
Wind (1.1.3.2.2.2.2.3.1.2)1026- SD. Cym. BD.
MUZGIZ, ΣΜΖΜΑ ΣΟΤ ΛΔΝΗΝΓΚΡΑΝΣ, 1937
Γηαζώδεηαη ε ργ παξηηηνύξα θαη 3 ργ πάξηεο ησλ νξγάλσλ.

131. G. F. Ζändel, Sarabanda, ζε ξε ειάζζνλα

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα
05/1937
Grave ( = 100)
2.1.2-2.1.1.- Timp- Str
Γηα ηνπο πνιύ κηθξνύο εθηειεζηέο.

132. Mozart, Gavot

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
1939
Υακέλν

133. Δηζαγσγή γηα ηελ όπεξα Kniaz’ Holmsky/ Ο Πξίγθηπαο Υόικζθη1027

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
1939
Υακέλν.

134. L. v. Beethoven, Scherzo απφ ηε 15 ε ζνλάηα, έξγν 28, ζε Ρε κείδνλα

1026
Fl, Cl Es, 3 Cl B, 2 Cornetti B, 2 Tpt B, 2 Alti Es, 2 Hn Es, 3 Tenori B, Baryton B, 2 Bassi.
1027
Ο Μ. Γθιίλθα ζπλέζεζε ηε κνπζηθή γηα ηελ ηξαγσδία ηνπ N.Β. Κνπθφιληθ, Kniaz‟ Holmsky, απφ
ηελ νπνία ην Δβξατθό ηξαγνύδη ηππψζεθε απφ ηνλ F.Stellovsky θαη βξίζθεηαη ζηε Ρσζηθή Δζληθή
βηβιηνζήθε, 254-4/6 (Καηάινγνο γηα ηα 200 ρξφληα απφ ηελ γέλλεζεο ηνπ Glinka, Aurora Design, Αγ.
Πεηξνχπνιε, 2004: 138). ΢ηελ αιιεινγξαθία ησλ Α. Γθιαδνπλφθ θαη Μ. Μπειηάγηεθ βξίζθνπκε ηελ
πιεξνθνξία φηη ην 1900, ν Βιαληηκίξ Βαζίιηεβηηο έθαλε κηα λέα επηκέιεηα ηεο κνπζηθήο ηνπ Γθιίλθα, θάηη
ην νπνίν ήηαλ ζαλ πξφζζεζε ζην πξφγξακκα. Ο ζθνπφο ηνπ ήηαλ λα κπνξεί λα εθηειείηαη ε κνπζηθή ζην
ζέαηξν κε κεγαιχηεξε επθνιία. ΢ηνλ θαηάινγν ησλ επηκειεηψλ ηνπ Γθιαδνπλφθ είλαη γξακκέλε ε ζπιινγή:
Μ. Η. Γθιίλθα. ΢πιινγή από έξγα ηνπ Γθιίλθα. Νέα έθδνζε (επηκ. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη Γθιαδνπλφθ), Μ.
Μπειηάγηεθ, 1902. Με ηνλ αξ. 5. «Ο Πξίγθηπαο Υφικζθη», κνπζηθή γηα ηελ ηξαγσδία ηνπ Κνπθφιληθ
(Γθιαδνπλφθ, ΗΗ 1960:350, 537).

364
 365

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα

13/12/1939
Allegro vivace
2 Fl. 2 Cl.- 2 Hn- Str- Pno (2.2.-2.- Str- Pno)
Γηα ηνπο κηθξνύο εθηειεζηέο.

135. Glazunov, Vītol, Καιαθάηεο, Variatsii na russkuiu pesniu / Παξαιιαγέο ζε

ζέκα από ξώζηθν ηξαγνύδη
γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα
01/01/1940
2.2.2.2.- Str - Pno
I. A. Glazunov, Andante
II. Vitol, Allegretto
ΗΗΗ. Kalafati: Andante
Ζ πξώηε κνξθή ηνπ αξ. 137, κε δηαθνξέο ζηα κέξε θαη ζηελ ελνξρήζηξσζε.

136. Glazunov, Vītol, Liadov, Καιαθάηεο, Variatsii na russkuiu pesniu /

Παξαιιαγέο ζε ζέκα από ξώζηθν ηξαγνύδη
Β. Καιαθάηεο, επηινγή θαη κεηαγξαθή γηα παηδηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα
27/01/1940
3.2.3.1. - 4.2.3.1. - Timp. Triang. Tamb. SD. Camp - Str - Pno
I. A. Glazunov, Andante
II. Vitol, Allegretto
ΗΗΗ. Kalafati
ΗV. Kalafati: Andante
V. Liadov
VΗ. Kalafati: Andante
Πξνζηέζεθαλ ΗΗΗ, ΗV θαη V. Ζ κεισδία ζηα ππόινηπα κέξε δελ έρεη ζεκαληηθέο αιιαγέο, ελώ
ε ελνξρήζηξσζε γίλεηαη πην πινύζηα θαη ην θηλάιε δηαθνξεηηθό θαη πην δπλακηθό.

137. Ryurik Karkin, Russkaia pliaska / Ρσζηθόο ρνξόο

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα
1940
1.1.2. - 2.2.3. - Timp. Triang. SD. Xyl. - Str
Γηα ηνπο κηθξνύο εθηειεζηέο.

138. Pierre Degeyter (1848-1932), Internatsional

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη δίθσλε ρνξσδία
1940
Κείκελν: Δ. Potie, ξσζηθή κεηάθξαζε Α. Kots
2Fl, 2 Cl- 2 Hn, 2 Tpt- Choir- Str- Pno (2.2.-2.2.- Choir- Str- Pno)
Γηα ηνπο κηθξνύο εθηειεζηέο.

139. K. K. Frantz, βήκα Maestoso θαη Βαιο, αξ. 3

Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ
1941
Π. ε. 27/04/1941
Υακέλν, ζώδεηαη ε αθίζα ηεο ζπλαπιίαο ηεο Αθαδεκίαο ηνπ Πνιεκηθνύ Ναπηηθνύ ζην όλνκα
ηνπ ζηξαηεγνύ «Voroslov».

365
 366

Ζκηηειή – Αρξνλνιόγεηα έξγα

140. Adagio
γηα βηνιί θαη πηάλν, ζε Ρε κείδνλα
Πεξίνδνο ζπνπδψλ
Γηαζώδεηαη κέξνο από ην έξγν (4 ζει., κειάλη, θαζαξό). Γελ έρνπκε ζπλαληήζεη ζε άιιν έξγν
ηελ πξσηόηππε κεισδία ηνπ βηνιηνύ, ε νπνία είλαη κε έληνλεο ξνκαληηθέο επηξξνέο. ΢ηνηρεία
από θόξκα ηεο ζνλάηαο.

141. Tarantella / Σαξαληέια

γηα πηάλν, ζε ζνι ειάζζνλα
Πεξίνδνο ζπνπδώλ. Ζκηηειέο
142. Menuett
γηα πηάλν, ζε ΢η κείδνλα
Πεξίνδνο ζπνπδώλ. Ζκηηειέο
143. Allegro
γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ, ζε Ρε κείδνλα
Πεξίνδνο ζπνπδώλ. Ζκηηειέο
144. Scherzo
γηα πηάλν, ζε Μη ύθεζε κείδνλα
Πεξίνδνο ζπνπδώλ
145. Allegro
γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ, ζε Ρε κείδνλα
Πεξίνδνο ζπνπδώλ. Ζκηηειέο.
Υγ παξηηηνύξα, 4 ζει. Σα έξγα Tarantella, Menuett γηα πηάλν θαη Allegro γηα θνπαξηέην
εγρόξδσλ (ζην ίδην θύιιν) θαη Allegro γηα θνπαξηέην εγρόξδσλ θαη Scherzo γηα πηάλν
(δεύηεξε ργ παξηηηνύξα) απνηεινύλ κηα ελόηεηα. Ζ ζθέςε καο είλαη όηη ν ζπλζέηεο έγξαθε
πξώηα ζην πηάλν θαη ύζηεξα πξνζπαζνύζε λα ελνξρεζηξώζεη ην θνκκάηη γηα θνπαξηέην
εγρόξδσλ.

146. Allegro
γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ, ζε Ρε κείδνλα
Πεξίνδνο ζπνπδψλ
Ζκηηειέο. Σεηξάθσλε θνύγθα.

147. Son Liuby / Σν όλεηξν ηεο Ληνύκπαο

εκηηειήο θαληάηα γηα δχν ζνιίζηεο θαη ρνξσδία
πξηλ 1917
Γηαζώδεηαη έλα κηθξό κέξνο (7 ζει.) από ηελ πξόρεηξε ργ παξηηηνύξα ζπαξηίην, ην νπνίν
πεξηιακβάλεη ηηο ζπδεηήζεηο κεηαμύ ηνπ πνηεηή θαη ηεο κνύζαο.

148. Allegro moderato

γηα βηνινληζέιν θαη πηάλν
΋ςηκε πεξίνδνο
Υξεζηκνπνηνύληαη ην θιεηδί ηνπ Νην (ηελόξν) θαη ην θιεηδί ηνπ Φα. Υαξαθηεξηζηηθά ηεο ργ
παξηηηνύξαο: κειάλη, θαζαξό, πξόρεηξε πηαληζηηθή ζπλνδεία, ζεκεηώζεηο γηα ηελ
ελνξρήζηξσζε γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα.

149. Povest’ o sovetskom Vuze / Γηήγεκα γηα ην ζνβηεηηθό Παλεπηζηήκην

12 θνκκάηηα θνλζέξηνπ, γηα πηάλν
1937-1942

366
 367

Η. «Να ζπνπδάδεηο, λα ζπνπδάδεηο λαη αθφκε κηα θνξά λα ζπνπδάδεηο» (Λέληλ)

ΗΗ. Απφ ηνπο θνηηεηέο- Ο ραξνχκελνο νδεγφο απφ ην εξγνζηάζην (mνtokar‟- putilobets)
ΗΗΗ. Από ηνπο θνηηεηέο - Σν θνξίηζη ηεο θνκκνπληζηηθήο λενιαίαο από ηελ ξαπηηθή
θάκπξηθα
ΗV. Hegel θαη Marks (ηεηξάθσλε θνχγθα)
Ζκηηειέο

150. Σξαγνύδη γηα ηνλ ΢ηάιηλ

γηα θσλή θαη πηάλν, ζε λην ειάζζνλα
1938-1940
΢εκεηώζεηο ηνπ ζπλζέηε: «πξνζαξκνγή θαη ελνξρήζηξσζε Β. Καιαθάηεο. Γηα ησλ Ηζπαλώλ
πηνληέξσλ ζην Λέληλγθξαλη». Μνιύβη, πξόρεηξε παξηηηνύξα κε ειιείςεηο θάπνησλ κέηξσλ
ζηελ πηαληζηηθή ζπλνδεία.

151. Pesnia-dusha / Σξαγνύδη-ςπρή

γηα θσλή θαη πηάλν, κε ην ςεπδψλπκν Vit.Afalak
Κείκελν: Fink θαη Cherninsky
Πξηλ 1936
Υακέλν

152. Μπαιάληα
γηα πηάλν, ζε ΢νι κείδνλα

153. Αληάληε
γηα πηάλν
Υγ παξηηηνύξα, δεκνζηεπκέλε ζην Καηάινγν ηεο έθζεζεο αξ. 176.

154. Tchaikovsky, Πξώηε ζπκθσλία, έξγν 13.

Β. Καιαθάηεο, δηάθνξεο ελνξρεζηξψζεηο απνζπαζκάησλ απφ ην I θαη ΗΗΗ κέξνπο
Allegro tranquillo (♩= 132)
1.1.1.1.- Str
Σεηξάδην 1, εκηηειέο. ΢ηελ 11ε ζει .- Β. Καιαθάηεο, Moderato (Fl. Ob. Hn. Hp- Str), ργ
ζθίηζν, εκηηειέο, 1 ζει.

155. A. I. Ruben, Slava / Γόμα

γηα ρνξσδία θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα
Maestoso
3.2.2.2.- 4.2.3.1.- Timp. SD. Triang. Cym. BD. - Choir- Str
Γξαθηθόο ραξαθηήξαο ηεο ΋ςηκεο πεξηόδνπ ηνπ Β. Καιαθάηε. Ζκηηειέο (ηειεησκέλν έσο
ηελ ζει. 11). ΢εκεηώζεηο ζηελ ργ. παξηηηνύξα «ε ζπλέρεηα γξάθηεθε από ηνλ M. Cherepnin».

Αρξνλνιόγεηα έξγα.
156. D. Ortansky, Marche Funebre, a la memoire de E. Napravnik, έξγν 19
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
΋ςηκα ρξφληα
2.2.2.2.- 4.2.3.1.- Timp. Triang. SD. Cym. BD.- Str
Γξαθηθόο ραξαθηήξαο ηεο ΋ςηκεο πεξηόδνπ ηνπ Β. Καιαθάηε

157. Largo
γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ, ζε Νην κείδνλα

367
 368

Πεξίνδνο ζπνπδψλ
Σεηξάθσλνο θαλόλαο θαη Σξίν, ζπλνιηθά 14 κέηξα.

158. Miniature
γηα βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν, ζε Νην κείδνλα
κεηά 1917
Allegro
Σν ραξηί ηεο ργ παξηηηνύξαο ηππώζεθε ζην Muzsektor GIZ, Μόζραο

159. Μηλνπέην
γηα πηάλν, ζε Ρε κείδνλα
Πξψηε πεξίνδνο (1906)
΢αλ ζηηι ην Μελνπέην έρεη αθνύζκαηα από ηελ Πεξίνδν ζπνπδώλ, αιιά νη ελδείμεηο ζην
ραξηί («Νν 17 (Η) P. Jurgenson ζηε Μόζρα», είλαη παξόκνηεο κε ην ΢εζηέην (1906), αξ. 41
(δύν από ηα κέξε ηνπ νπνίνπ είλαη κεηαπνηήζεηο θνκκαηηώλ από ηελ Πεξίνδν ζπνπδώλ ηνπ
Β. Καιαθάηε).

160. Pesnya Komendarov / Σξαγνύδη ηνπ Πιεξώκαηνο (ησλ Ναπηηθώλ)1028

δίθσλν ηξαγνχδη ρσξίο ζπλνδεία πνηαλνχ, ζε κη ειάζζνλα
κεηά 1917

161. Σέζζεξα θνκκάηηα γηα ηνπο πην κηθξνύο εθηειεζηέο: Loshadki,

Krasnoarmeytsi, Samoletτ, Aeroplan / Αινγάθηα, ΢ηξαηηώηεο ηνπ Κόθθηλνπ ζηξαηνύ,
Αεξνπιάλα, Αεξνπιάλν.
Γεθαεηία ηνπ ‟30
Γηα όξγαλν ζην θιεηδί ηνπ ΢νι, ρσξίο ζπλνδεία πηάλνπ

162. Nad Nevoyu reku v’yushsya / Πάλσ ζην πνηακό Νέβα (θξέκνληαη)
Δλαξκφληζε ηνπ ξσζηθνχ ιατθνχ ηξαγνπδηνχ
Γεθαεηία ηνπ ‟30
Γύν ελαξκνλίζεηο, ην ργ είλαη καδί κε ηα Σέζζεξα θνκκάηηα γηα ηνπο πην κηθξνύο εθηειεζηέο

163. Καηαγξαθέο 18 δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ ηνπ Καδαθζηάλ,

απφ ην ξεπεξηφξην ηνπ Dorziev Gutay (αξ. 1. Domog dun, αξ. 2. Xadün dabaan, αξ. 3. J
der Zalun, αξ. 4. Notmikhan θηι).
δεθαεηία ηνπ ‟30
Σεηξάδην 2. Γεκνζηεπκέλν ζην Καηάινγν ηεο έθζεζεο αξ. 170 (1ε ζει.).

164. Α. Rubeu, Solfeggio / ΢νιθέδ, ηόκνο Η

Β. Καιαθάηεο, αθνκπαληακέλην γηα πηάλν
΋ςηκα ρξφληα
4ε ζει. πίζσ - άζθεζε αξκνλίαο- Υνξηθόο

Δπηκέιεηεο έξγσλ, κε ην γξαθηθό ραξαθηήξα ηνπ Β. Καιαθάηε.

165. Α. Glazunov, 2me Valse pour grand Orchestre, έξγν 51, κεηαγξαθή γηα
πηάλν (4 ρέξηα) ηνπ ζπλζέηε, M. P. Belaieff, Leipzig 1901, ISBN 1223-1225
1901

1028
«Μεγάιε είλαη ε απισζηά ηεο ζάιαζζαο, Ναλνχξηζκα νη λαχηεο (γηα ηνλ εαπηφ ηνπο)
ηξαγνπδνχζαλ….Ρεθξέλ: ΢ην Κξαηαηφ Ναπηηθφ ζε βάξδηα ήκαζηε, Καη (εκείο- ν ζπλζέηεο αθήλεη ηε
δεχηεξε επηινγή ζε αγθχιεο) ζε πάιε νξκεηηθή ηνλ ερζξφ ζα ληθήζνπκε (2).»

368
 369

Allegro moderato (♩= 116-120)

«À Monsieur Nicolas Galkine»
Μεηαγξαθή, 1ν πηάλν «À Madame Marie Gorohoff» (γξαθηθφο ραξαθηήξαο Β.Κ.)
Β. Καιαθάηεο, επηκέιεηα θαη ργ δηνξζώζεηο ηνπ ηππνγξαθηθνύ δνθηκίνπ ηνπ έξγνπ, Αγ.
Πεηξνύπνιε, 1901.
166. Μ.Glinka, Capriccio sur des thêmes russes, pour Piano à 4 mains, 1834.
Edition critiquemental revue e corrigée par M. Balakirev, P. Jurgenson, 1904
Β. Καιαθάηεο, αληηγξαθή ηνπ Capriccio (7- 17.08.1938, Λέληλγθξαλη) θαη ργ ζεκεηώζεηο γηα
ηελ ελνξρήζηξσζε ηνπ έξγνπ γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα.

167. Ch. Marx- Markus, Huit pieces mélodiques, γηα δύν βηνινληζέια, έξγν 18,
M. Bernd, Αγ. Πεηξνχπνιε, ISBN 5557
πξηλ 1917
Β. Καιαθάηεο, ργ δηνξζώζεηο ζηελ ηππσκέλε πάξηα ηνπ 1νπ βηνινληζέινπ, θνιιεκέλν λέν
θείκελν ζην 2ν θνκκάηη.

168. Μ. Οkorsky, Σξαγνύδη, ζε Λα κείδνλα, αρξνλνιόγεην

D. Karkin κεηαγξαθή γηα ζχλνιν απφ ληφκξεο (ξσζηθφ ιατθφ φξγαλν)
Adagio
Νηφκξεο: πίθνιν, κηθξή 1ε, κηθξή 2ε, άιην 1ε, άιην 2ε, κπάζν 1ε θαη 2ε θαη θνληξακπάζν
Γξακκέλν κε ην γξαθηθό ραξαθηήξα ηνπ Β. Καιαθάηε από ηα ΋ςηκα ρξόληα

169. Pozdneyev, Scherzo γηα πηάλν, αρξνλνιόγεην

Allegro
Γξαθηθόο ραξαθηήξαο από ηα ΋ςηκα ρξόληα. Υαξηί κε ηηο ίδηεο ελδείμεηο ζαλ ην έξγν
Γηήγεκα γηα ην ζνβηεηηθό Παλεπηζηήκην, 12 θνκκάηηα θνλζέξηνπ, γηα πηάλν (1937-1942).

Άηηηια έξγα
170. Άηηηιν
γηα πηάλν, ζε ΢νι κείδνλα

171. Άηηηιν
γηα πηάλν, ζε κη ειάζζνλα

172. Άηηηιν
γηα πηάλν, ζε Νην κείδνλα

173. Άηηηιν
γηα πηάλν, ζε λην ειάζζνλα
πεξίπνπ 1940
Μαδί κε ην αξ. 98. Proizvodstvennaya / Παξαγσγηθή, κεηαγξαθή γηα πηάλν

174. Άηηηιν
γηα βαξχηνλν θαη πηάλν
πξηλ 1917
Παιηά ξσζηθή γξαθή ηνπ θεηκέλνπ. Ο ηίηινο Skupoy ritsar‟/ Ο θηιάξγπξνο ηππόηεο1029 είλαη
γξακκέλνο κε κνιύβη, κε ην γξαθηθό ραξαθηήξα ηνπ Αλαηόιη Καιαθάηε (εκηηειέο,

1029
Ζ κνλφπξαθηε φπεξα ηνπ S. Rachmaninoff, Skupoj rytsar‟ (The Miserly Knight/Ο θηιάξγπξνο
ηππόηεο) πάλσ ζην δξάκα ηνπ Α. Pushkin, είλαη κε ηνλ ίδην ηίηιν.

369
 370

αρξνλνιόγεην, ζθόξπηα γξακκέλν). Ήηαλ ηπιηγκέλν κε ην ηξαγνύδη ΢πγρώξα κε, έξγν 17, αξ.
5 (1897), κε ιίγν δηαθνξεηηθή επηκέιεηα.

175. Άηηηιν ηξαγνύδη, κε ζπλνδεία πηάλνπ.

δεθαεηία ηνπ ‟30
Σεηξάδην 1, εκηηειέο, 6 ζει.

176. Άηηηιν
γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, ζε Μη χθεζε κείδνλα
Piccolo, 2 Fl, 2 Ob, 2 Fg, 1 Cl Es, 3 Cl. B, Bassetto B, Cl. Basso B, 4 Sax, 2 Cornetti B, 2 corni alti
Es, 2 Corni di tenore B, 1 Baryton B, 4 Corni Es, 2 Trombe Es, 3 Tromboni, Basso piccolo,
Contrabasso.
Ζκηηειέο, πινύζηα ελνξρήζηξσζε (π.ρ., 4 ζαμόθσλα, θνληξακπάζν, θάηη ην νπνίν δελ
ζπλαληάκε ζε άιιν έξγν ηνπ ζπλζέηε γηα νξρήζηξα πλεπζηώλ).
177.Άηηηιν,
γηα θσλή θαη πηάλν

Αηαύηηζηα, ζθίηζα, αζθήζεηο (αληίζηημεο θαη αξκνλίαο)

Γξαθηθφο ραξαθηήξαο πξηλ ην 1917

178. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην

ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
16 ζει. Δλδείμεηο ζην ραξηί- «J. Daziaro MOSCOU» (όπεξα ΢αξδαλάπαινο, Πεξίνδνο
ζπνπδώλ)

179. «Morceau Caracteristique, παξηηηνύξαο θαη πάξηεο» (Α. Κ.)

ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, 4 ζει.
Με ηνλ ίδην ηίηιν (Morceau Caracteristique) βξέζεθε ε ργ παξηηηνύξα ηνπ αξ. 49 β)
Σζηγγάληθνπ ηξαγνπδηνύ, έξγν 19 (κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα).

180. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα,
Υαξηί: «Νν 25&29 (Η) P. Jurgenson, Moskva», 20 ζει.

Γξαθηθφο ραξαθηήξαο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 30.

181. Άηηηιν, εκηηειέο,
ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα.
13-12-1930 Λέληλγθξαλη.
2 ηειεπηαίεο ζει. ελόο έξγνπ

182. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ παξηηηνχξα γηα πηάλν, κε ζεκεηψζεηο γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε θα δίεζε ειάζζνλα
6/8, 2 ζει.

183. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ παξηηηνχξα γηα πηάλν ζε Νην κείδνλα, ζηε 2 ζει. είλαη γξακκέλνο ν ηίηινο «Σξίν».
΢αλ ύθνο ζπκίδεη ηα έξγα γηα νξρήζηξα πλεπζηώλ ηνπ Β. Καιαθάηε.

184. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα ζε Μη κείδνλα.

370
 371

΢ηε 2 ζει. ππάξρεη ζόιν ηεο 2εο ηξνκπέηαο. 2 ζει.

185. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ παξηηηνχξα γηα πηάλν
΢εκεηώζεηο γηα ελνξρήζηξσζε γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα («Vl. I, Vl. II, Vc.»), 2 ζει.

186. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Μη χθεζε κείδνλα
2/4, 2 ζει.

187. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε Ρε κείδνλα
4/4, 2 ζει.

188. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ. ζθίηζν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
10 ζει, νη 2 ηειεπηαίεο από ηηο νπνίεο είλαη γηα πηάλν.

189. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ. ζθίηζν γηα θσλή θαη νξρήζηξα εγρφξδσλ
΢πλνιηθα΄9 κέηξα, ζην 1ν κέηξν ππάξρεη θείκελν ζε γεξκαληθή γιώζζα, ζηε 4ε ζει.
ηεηξάθσλν c.f.

190. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

Υγ ζθίηζν, ηξία ζέκαηα κε κνιύβη.

191. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ ζθίηζν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
΢ηελ 1ε ζει. ππάξρεη έλα απόζπαζκα γηα ηα πλεπζηά όξγαλα, ζηε 2ε –γηα ηα έγρνξδα.

192. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

Υγ παξηηηνύξα γηα πηάλν (πηζαλόλ ζεκεηώζεηο γηα ζπκθσληθό έξγν ζε ΢η ύθεζε κείδνλα,
4/4), 2 ζει.

193. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ ζθίηζν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα ζε Λα κείδνλα
2 ζει., 18 κέηξα, δηπιή δηαζηνιή.

194. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ ζθίηζν γηα φξγαλν ζην θιεηδί ηνπ ζνι θαη πηάλν ζε Λα κείδνλα
΢εκεηώζεηο γηα ηελ εθηέιεζε, H κεισδία είλαη ζε ζηπι από αλαηνιήο, 2 ζει.

195. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ ζθίηζν γηα πηάλν
΢εκεηώζεηο γηα ηελ εθηέιεζε, H κεισδία είλαη ζε ζηπι από αλαηνιήο, 2 ζει. (εγγ. 188, 189-
έιεγρνο κε ηα 5 δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ, έξγν 29).
196. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,
ργ ζθίηζν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, ζε κη ειάζζνλα.
΢ηε 2ε ζει.- ζθίηζν από δηαθνξεηηθό έξγν. Υαξηί: «Νν 29 (Η) P. Jurgenson, Moskva», 2 ζει.
.

371
 372

197. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ ζθίηζν γηα ηξίν (βηνιί, βηνινληζέιν, πηάλν), 4 ζει.

198. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ ζθίηζν γηα πηάλν απφ έξγν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα
ζεκεηώζεηο γηα ηελ ελνξρήζηξσζε, θνιιεκέλεο δηνξζώζεηο, 4 ζει.

199. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ ζθίηζν γηα πηάλν, 1 ζει.

200. Oy, na gore dozhdyk / Δη, ζην δάζνο βξέρεη, ιεπθνξσζηθό ιατθό ηξαγνύδη
ργ ζθίηζν ηεο πάξηαο ηνπ ηξίγσλνπ θαη ηνπ κηθξνχ ηακπνχξινπ
1936-1940
΢ηε 2ε ζει. πίζσ - ε ργ παξηα ηεο ηνύκπαο γηα ην αξ. 100. Βνπίδεη ην λεξό ηνπ πιαηύ
πνηάκη Γλείπεξν, νπθξαληθό ηξαγνύδη, δηαγξακκέλν. Γεκνζηεπκέλν ζην Καηάινγν ηεο
έθζεζεο αξ. 171

201. Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ ζθίηζν γηα πηάλν (απφ έξγν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα)
΢εκεηώζεηο γηα ηελ ελνξρήζηξσζε, 4 ζει.

202.Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ εκηηειήο πξφρεηξε παξηηηνχξα, κειάλη, ζθφξπηα γξακκέλε (28 ζει.) θαη ζθίηζα, κνιχβη
(9 ζει.).
Σν ύθνο ζπκίδεη ηα έξγα γηα νξρήζηξα πλεπζηώλ

203.Άηηηιν, εκηηειέο, αρξνλνιόγεην,

ργ εκηηειήο παξηηηνχξα γηα πηάλν (ζεκεηψζεηο γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ), κνιχβη, πξφρεηξν,
4 ζει.

204. Υγ. ζθίηζν

Θέκα κε θείκελν ζηα ξσζηθά θαη ζεκεηώζεηο γηα άγλσζην έξγν, ζε δηαθνξεηηθέο ηνληθόηεηεο.
Μνιύβη, πξόρεηξν, ζθόξπηα γξαθή, 2 ζει.

Αζθήζεηο
Γξαθηθφο ραξαθηήξαο πξηλ ην 1917 (κάιινλ απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ).
205. Υγ ζθίηζν γηα πηάλν,.
ε
΢ηε 2 ζει. ε ηξίθσλε άζθεζε «Fugetta», ζε Νην κείδνλα γηα πηάλν.

206. ΢θίηζα γηα ην κάζεκα ηεο αξκνλίαο.

΢εκεηώζεηο από πίζσ: «Lesson to Tuesday, 11 December». 2 ζει.

207. Αζθήζεηο αξκνλίαο,

21-1-1899
κεηαηξνπίεο θαη παξαιιαγέο ζε δηαθνξεηηθέο ηνληθόηεηεο,. 4 ζει.

208. Υγ ζθίηζν απφ αζθήζεηο ηεο αληίζηημεο.

3 ζύληνκα ζέκαηα, 2 ζει.

Γξαθηθφο ραξαθηήξαο ηεο δεθαεηία ηνπ ‟30.

372
 373

209. Άζθεζε αξκνλίαο, ζε Νην κείδνλα

1 ζει., ηεηξάθπιιν θύιιν ραξηί.

210. Γχν αζθήζεηο αξκνλίαο (Νην κείδνλα- ια ειάζζνλα)

1 ζει. Υαξηί: «Νν 29 (Η) P. Jurgenson, Moskva», 1 ζει.

211. Έμη αζθήζεηο αξκνλίαο

Γηαζηήκαηα: κ 2, Μ 2, Μ 3, Κ 4, ζεκεηώζεηο, 2 ζει.

212. Άζθεζε αξκνλίαο, ζε θα ειάζζνλα, 2 ζει.

213. Άζθεζε αληίζηημεο, ζε λην ειάζζνλα

εκηηειέο, 2 ζει. (ηεηξάθπιιν θύιιν ραξηί).
214. Αζθήζεηο,
ργ. ζθίηζν κε 3 θιεηδηά (΢νι θαη δύν θιεηδηά ηνπ Φα), εκηηειέο, 2 ζει.

215. Γηάθνξεο αζθήζεηο αξκνλίαο,

ργ παξηηηνύξα, εκηηειέο, 2 ζει.

216. Γηάθνξεο αζθήζεηο αξκνλίαο,

ργ παξηηηνύξα, αξίζκεζε (αξ. 11, 12, 13), ζε δηαθνξεηηθέο ηνληθόηεηεο, 4 ζει. Γεκνζηεπκέλν
ζην Καηάινγν ηεο έθζεζεο αξ. 169.

217. Πξεινύληην κε κεηαηξνπία «θα-ια-θα»,

Υγ ζθίηζν, δεκνζηεπκέλν ζην Καηάινγν ηεο έθζεζεο αξ. 175. 4 ζει. από ηεηξάδην.

218. Υνξηθόο, αξ. 2 «λην- κη- λην»,

ργ ζθίηζν, 4 ζει. από ηεηξάδην.

219. Κνύξδηζκα ησλ νξγάλσλ ηεο Οξρήζηξαο Ρσζηθώλ Λατθώλ Οξγάλσλ,

Υγ ζθίηζν, δεκνζηεπκέλν ζην Καηάινγν ηεο έθζεζεο αξ. 172 θαη ζηε ζει. …..

220. Υγ ζεκεηώζεηο,
Αξίζκεζε ελόο έξγνπ πνπ θπιάζζεηαη ζε βηβιηνζήθε.

9.2.
ΠΗΝΑΚΑ
΢ ΔΡΓΧΝ
ΚΑΣΑ
ΚΑΣΖΓΟ
ΡΗΑ

ΟΠΔΡΔ΢

373
 374

Tsïganï / Tsygany / Οη ηζηγγάλνη (1899- 1937), κνλφπξαθηε φπεξα Kαι. 30

Πξψηε κνξθή (1899)…………………………………………………………. 30 α)
Γεχηεξε κνξθή, ιηκπξέην ΢εξγθέη Γηνχξηεβηηο Λέβηθ (1937)……………………...
30 γ)

ΚΑΝΣΑΣΔ΢
Tsygany / Οη ηζηγγάλνη (1899)……………………………………………… 30 β)

΢ΤΜΦΧΝΗΚΖ ΜΟΤ΢ΗΚΖ
Symphonie a moll / ΢πκθσλία,
ζε ια ειάζζνλα, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 12 (1899)………. 31
Menuetto,
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 31 (24) (πξηλ 1917- 1931)………………… 9 β)
Adagio,
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1895)……………………………………………… 18 β)
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη πηάλν (1938-1940) ………………………….. 18 ε)
Poème lyrique pour grand orchestre (έσο 1905)…………………………… 36
Ouverture - fantaisie / Phantasie - Ouverture / Δηζαγσγή - Φαληαζία,
γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 8 (1902-1903)…………………….. 37
Polonaise / Pol’kiy,
γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 14 (1905)………………………… 38
Adagio θαη Allegro,
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 10 (π.α.,1929)........................................ 51
Pyat’ kazaθhskih pesen/ Πέληε δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ,
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 29 (1931- 1936)…………………………… 53 α)
Marsh fizkul’turnikov/ Δκβαηήξην ησλ αζιεηώλ,
γηα κηθξή νξρήζηξα (1928-1936)…………………………………………… 59
Torzhestvennïy Marsh udarnikov / Θξηακβεπηηθό εκβαηήξην ησλ
πξσηνπόξσλ, γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 25 (1932)………….. 56 α)
Na strazhe / ΢ηε ζθνπηά,
γα ζπκθσληθή νξρήζηξα (έξγν 30)…………………………………………. 60 β)
Kanon v kvintu / Καλόλαο ζε δηάζηεκα πέκπηεο,
γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1932)………………………..…………… 64 α)
Apofeoz /Απνζέσζε,
γηα κηθξή νξρήζηξα (1929-1936) …………………………………………... 82
Marsh- Fantaziya / Δκβαηήξην- Φαληαζία,
γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα (1929-1936)…………………………….. 83
Galop/ Γθαιόπ,
γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα (1929-1932)……………………………….. 84
Chatïr- dag/ Chatyr Dag,
πνίεκα- θαληαζία, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1937)…… …………………… 85 α)
Σαηαξηθφ ιατθφ ηξαγνχδη ηεο Κξηκαίαο, γηα κηθξή νξρήζηξα (1940) 85 β)
Αrmyanskiy narodnïy tanets / Αξκεληθόο ιατθόο ρνξόο,
γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1937)…………………………………….. 86
Elegiya / Διεγεία,
γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1938)……………..................................... 87
Uvertiura na ispanskie pesni / Δηζαγσγή πάλσ ζε ηζπαληθά ηξαγνύδηα,
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1938- 39)……………………………………......... 92
B.
Καιαθάηε
ο & A.

374
 375

Gladkovsky, Asturiyskiy tanets i / Υνξόο ηεο Αζηνύξηαο, γηα ζπκθσληθή

νξρήζηξα (1938-39)……………………………... 93
Armyanskaya syuita / Αξκεληθή ζνπίηα,
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1939)………………………………………… 97
Osetinskaya siouita “Simd” / ΢νπίηα ηεο Οζεηίαο “Simd”,
αξηζκφο 1 «Παξαγσγηθή», γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1940) ……………… 98
Uvertyura-fantaziya na tri russkie pesni / Δηζαγσγή- Φαληαζία πάλσ ζε
ηξία ξσζηθά ηξαγνύδηα, γηα κηθξή παηδηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1940)… 100
Vtoraya uvertyura na russkie pesni / Γεύηεξε εηζαγσγή πάλσ ζε ξσζηθά
ηξαγνύδηα, γηα κηθξή παηδηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1941)………………. 102
Zvezdï Kremlya / Σα αζηέξηα ηνπ Κξεκιίλνπ,
εκβαηήξην γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1941)……………………………….. 105 α)

ΔΡΓΑ ΓΗΑ ΢ΤΜΦΧΝΗΚΖ ΟΡΥΖ΢ΣΡΑ ΚΑΗ ΥΟΡΧΓΗΑ

Légende/ Legenda / Θξύινο, ζπκθσληθφ πνίεκα,
γηα κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία, έξγν 20 (1928)……………… 50
Ne odna vo pole dorozhen’ka/ Γελ είλαη κόλν έλα ην κνλνπάηη ζηνλ αξγό
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία (1938)……………………………… 88
Vniz po matushke po Volge / Κάησ ζηε κεηέξα ηε Βόιγα
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη ρνξσδία (1938)……………………………… 89
Reve ta stogne Dnipr shirokiy/Βνπίδεη θαη ζηελάδεη ην λεξό ζην πιαηύ
πνηάκη ηνπ Γλείπεξνπ, γηα κηθηή ρνξσδία θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα (1940)... 99

ΔΡΓΑ ΓΗΑ ΟΡΥΖ΢ΣΡΑ ΔΓΥΟΡΓΧΝ

Menuet / Μελνπέην (1889)……….................................................................... 1
Sem’ fragmentov / Δπηά απνζπάζκαηα,
γηα θνπηληέην εγρφξδσλ (νξρήζηξα εγρφξδσλ), harmonium θαη πηάλν (1932) 66

ΔΡΓΑ ΓΗΑ ΟΡΥΖ΢ΣΡΑ ΠΝΔΤ΢ΣΧΝ

Na strazhe / ΢ηε ζθνπηά,
εκβαηήξην, έξγν 30 (1931-1933)………………………............................... 60 α)
Pionerskiy marsh / Δκβαηήξην ησλ πηνληέξσλ,
έξγν 35 (1933)………………………………………………………………. 68 α)
Val’s / Βαιο (1934)…………………………………………………………. 70 α)
Liricheskoe intermezzo / Intermezzo lyrico / Λπξηθό ηληεξκέηδν (1934)….. 69 α)
Shestvie / Ζ πνκπή,
έξγν 33 (1935)………………………………………………………………. 73 α)
Marsh / Δκβαηήξην,
αξηζκφο 1 (1935) …………………………………………………………. 74 α)
Marsh / Δκβαηήξην,
αξηζκφο 2 (‟30) ……………….………………………………………….. 75 α)
Marsh / Δκβαηήξην (1941)……………………………………. 104

ΔΝΟΡΓΑΝΑ ΢ΤΝΟΛΑ
Menuet- sekstet / Μελνπέην- ζεζηέην (1896)……………………………. 22
Sekstet/ ΢εζηέην,
γηα θιάνπην, θνπαξηέην εγρφξδσλ θαη πηάλν (1906) ………………………. 40
Quintuor/ Κνπηληέην,
γηα πηάλν, δχν βηνιηά, βηφια θαη βηνινληζέιν, έξγν 11 (1907) …………… 44

375
 376

Miniatyura / Μηληαηνύξα,
γηα θιαξηλέην, βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν (1933)………………………... 67
Val's-scherzo / Βαιο- ζθέξηζν,
γηα πηάλν, δχν βηνιηά, βηνινληζέιν ή θνληξακπάζν (1934)……………….. 72
Ispanskaya pesnya / Ηζπαληθό ηξαγνύδη,
γηα 2 βηνιηά, θηζάξα, ηξνκπέηα θαη tambourine ή κηθξφ ηακπνχξιν (1938) 91
Malen’kIj marsh dlya 5 trub B / Μηθξό εκβαηήξην
γηα ζύλνιν 5 ηξνκπεηώλ ζε ζη ύθεζε (1939)……………………………… 94
Oktet / Octuor / Οθηέην, γηα θιάνπην, φκπνε, θιαξηλέην, θαγθφην, βηνιί,
βηφια, βηνινληζέιν, πηάλν (1941)…………………………………………….. 103

ΚΟΤΑΡΣΔΣΟ ΔΓΥΟΡΓΧΝ
Menuet / Μελνπέην,
γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ, έξγν 2 (π. α.) (1889)…………………………….. 2
Strunnτy kvartet / Κνπαξηέην εγρόξδσλ,
ζε ζνι ειάζζνλα, έξγν 15 (1906-1907)………………………………………. 42
Strunnτy kvartet / Κνπαξηέην εγρόξδσλ,
ζε Φα κείδνλα, έξγν 22 (1906-1907)……………………………………….. 43

ΣΡΗΟ (βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν)

Menuetto- Trio / Μελνπέην- Σξίν,
έξγν 7 (π. α.) (1894)………………………………………………………….. 17 α)
Trio / Πηάλν ηξίν,
έξγν 23 (1929-1931)………………………………………………………….. 54
Miniature / Μηληαηνύξα,
βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν (1932-36)………………………………………. 65/ 35 β)
Pyat’ kazaθhskih pesen / Πέληε ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ
γηα Πηάλν ηξίν (1931-1932)…………………………………………………… 53 β)
Kanon v kvintu / Καλόλαο ζε δηάζηεκα πέκπηεο
γηα Πηάλν ηξίν (1932)…………………………………………………………. 64 β)
Σξία θνκκάηηα - Πξεινύληην, Μελνπέην, Καλόλαο,
γηα βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν……………………………………………… 58

ΝΣΟΤΟ
Preliud/ Πξεινύληην
γηα φκπνε θαη πηάλν (1939)…………………………………………………. 95
Elegia / Διεγεία
γηα βηνινληζέιν θαη πηάλν…………………………………………………... 96 α)
γηα θφξλν θαη πηάλν………………………………………………………… 96 β)
Ispanskaya tema / Ηζπαληθό ζέκα
γηα πηάλν θαη φξγαλν ζην θιεηδί ην ζνι (1940) …………………………….. 101

ΔΡΓΑ ΓΗΑ ΠΗΑΝΟ

Andante cantabile (1891)…………………………………………………. 4
Sonata / ΢νλάηα
έξγν 4 (π. α.) (1890-91)……………………………………………………... 3
Nocturne I (1891) ………………………………………………………….. 5
Nocturne II (1891) …………………………………………………………. 6
Menuetto II,
έξγν 1 (π. α.) (2/1894)………………………………………………………… 7

376
 377

Menuetto I,
έξγν 2 (π. α.) (5/1894)………………………………………………………. 8
Menuetto III,
έξγν 4 (π. α.) (10/1894)……………………………………………………...... 9 α)
Gavotte,
έξγν 6 (π.α.) (22/10/1894)…………………………………………………...... 10
Valse/ Βαιο,
αξηζκφο 2 (1894-95)…………………………………………………………... 12
Adagio (1894) ………………………………………………………………… 18 α)
Deux Sonates pour piano / Γύν ζνλάηεο γηα πηαλν, έξγν 4 (1895) 19 - 20
Πξώηε ζνλάηα, έξγν 4, αξηζκφο 1 (1895)……………………………………. 19
Γεύηεξε ζνλάηα, έξγν 4, αξηζκφο 2 (1895)…………..………………………. 20
Άηηηιν, ζε λην ειάζζνλα (1895) …………………………………………...... 21
Na beregu morya / ΢ηελ άθξε ηεο ζάιαζζαο,
λπρηεξηλφο , έξγν 5 (π. α.) (1898)……………………………………………... 29
Noch’ v Gurzufe / La nuit à Goursouf / Νύρηα ζηε Γθνπξδνύθ,
λπρηεξηλφο,, έξγν 5 (1900)…………………………………………………….. 33
Dve novinki / Deaux Nouvelletés / Γύν Ννβειέηεο,
έξγν 6 (1901)………………………………………………………………….. 34
Cinq Préludes/ Πέληε πξεινύληηα,
έξγν 7 (1901) …………………………………………………………………. 35
Trios Bagatelles,
έξγν 9 (1905- 1906)…………………………………………………………… 39
Deux Préludes / Γύν Πξεινύληηα,
έξγν 10 (1906-1907)…………………………………………………………... 41
Dva menueta / Γύν κελνπέηα
(1906-1911)…………………………………………………………………… 46
Prélude (La) / Πξεινύληην (Λα)
(1921)……………………………………………………….………………… 48

ΥΟΡΧΓΗΑΚΑ ΔΡΓΑ ΥΧΡΗ΢ ΢ΤΝΟΓΔΗΑ

Zimnyaya / Υεηκσληάηηθν ηξαγνύδη
γηα ηεηξάθσλε ρνξσδία a cappella (1931)………………………………….. 62
Krasnoflotskaya boevaya /Σξαγνύδη ηνπ Κόθθηλνπ πνιεκηθνύ λαπηηθνύ
δίθσλν ηξαγνχδη ρσξίο ζπλνδεία πνηαλνχ (1931)…..………………………. 63
Pesnya Komendarov / Σξαγνύδη ηνπ Πιεξώκαηνο (ησλ Ναπηηθώλ)
δίθσλν ηξαγνχδη ρσξίο ζπλνδεία πνηαλνχ (κεηά 1917 )…………………….. 160

ΔΡΓΑ ΓΗΑ ΥΟΡΧΓΗΑ ΚΑΗ ΠΗΑΝΟ

Dve pesni Krasnoy armi i/ Γύν ηξαγνύδηα ηνπ Κόθθηλνπ ζηξαηό,
γηα ρνξσδία (1931)…………………………………………………………… 57
Chetïre pesni / Σέζζεξα ρνξσδηαθά ηξαγνύδηα
έξγν 32, γηα ρνξσδία θαη πηάλν (1931)………………………………………. 61

ΔΡΓΑ ΓΗΑ ΦΧΝΖ ΚΑΗ ΢ΤΜΦΧΝΗΚΖ ΟΡΥΖ΢ΣΡΑ

Tsyganskaya pesnya / Σζηγγάληθν ηξαγνύδη
γηα πςίθσλν θαη κεγάιε ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 19 (πξηλ 1917-1927)….. 49 α)

377
 378

ΔΡΓΑ ΓΗΑ ΦΧΝΖ ΚΑΗ ΠΗΑΝΟ

Podrazhanie arabskomu / Αξαβηθή απνκίκεζε,
ξνκάληδα, έξγν 3 (π. α.) (1894)……………………………………………... 13
Krasa moya rïbachka / Σν σξαίν κνπ ςαξάθη,
ξνκάληδα, έξγν 4 (π. α.) (1894)…………………………………………...… 14
Τa ne skazhu tebe / Δγώ δελ ζα ζνπ ην πσ,
ξνκάληδα, έξγν 5 (π. α.) (1894)…………………………………………...… 15
Romans / Ρνκάληδα,
έξγν 6 (π. α.) (1984)………………………………………………….………. 16
Chetτre romansa/ Σέζζεξηο ξνκάληδεο,
γηα ςηιή θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, έξγν 1 (1897)………………………….. 24
Chetτre romansa/ Σέζζεξηο ξνκάληδεο,
γηα ςηιή θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, έξγν 2 (1899)………………………….. 25
Sem’ romansov/ Δθηά ξνκάληδεο,
γηα θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ, έξγν 17 (π. αξ.) (1897-1898)………………… 26
Tï, nebesnïiy, tï svyatoy/ Δίζαη νπξάληνο είζαη άγηνο,
γηα θσλή θαη πηάλν (1897)……………………………………………………. 27
Hotel’ bï ya / Θα ήζεια εγώ,
γηα θσλή θαη πηάλν (1897-1898)…………………………………………….... 28
Άξηα ηνπ Ησάλλε
γηα βαξχηνλν θαη πηάλν (πξηλ 1917)…………………………………………... 47 β)
Stroytes’, polki / Παξαηάζζνπ ζε θάιαγγα, ζύληαγκα (1930) ……………… 55
Pesnya/ Σξαγνύδη
γηα δχν θσλέο θαη πηάλν (1934)………………………………………………. 71
Progulochnaya / ΢ε πεξίπαην-
γηα θσλή θαη πηάλν (1932- 1936)……………………………………………... 76
Dramaticheskiy otrτvok / Γξακαηηθό απόζπαζκα
γηα θσλή κε ζπλνδεία πηάλνπ (1929 – 1932)…………………………………. 77
Devushka s ostrova Samosa / ΢ακηώηηζζα,
γηα ηελφξν θαη κπάζν κε ζπλνδεία πηάλνπ (1938)……………………………. 90
Σξαγνύδη γηα ηνλ ΢ηάιηλ,
γηα θσλή θαη πηάλν (1938-1940)……………………………………………… 150
Pesnya-dusha / Σξαγνύδη- ςπρή (πξηλ 1936)………………………………… 151
Παηδηθά ηξαγνύδηα (1929-1936)……………………………………………... 78
Σξαγνύδηα , Β΄ ΠΠ (1941-42) ………………………………………………... 106

ΔΡΓΑ ΓΗΑ ΦΧΝΖΣΗΚΟ ΢ΤΝΟΛΟ ΚΑΗ ΠΗΑΝΟ

Ptichka bozhiya ne znaet / Glücklich lebt vor Noth geborgen/ To ζετθό
πνπιί δελ μέξεη, θνπαξηέην γηα ηέζζεξηο κηθηέο θσλέο κε ζπλνδεία πηάλνπ,
έξγν 3 (1899)………………………………………………………………….. 32

ΜΔΣΑΓΡΑΦΔ΢ ΔΡΓΧΝ ΓΗΑ ΟΡΥΖ΢ΣΡΑ ΓΧΜΑΣΗΟΤ.

Βηβιηνζήθε ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ, κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1920-1936)
Σαηαξηθό θαη ηζηγγάληθν ηξαγνύδη ………………………………………… 79 [48 β)]
Σξία ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ…………………………………………… 80 [53]
Γύν ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ……………………………………………... 81 [53]
12 απνζπάζκαηα,
γηα κηθξφ ζχλνιν ηεο νξρήζηξαο (νξρήζηξα δσκαηίνπ, αξ. 115- 124)……… 113

378
 379

ΜΔΣΑΓΡΑΦΔ΢ ΔΡΓΧΝ ΓΗΑ ΟΡΥΖ΢ΣΡΑ ΡΧ΢ΗΚΧΝ ΛΑΗΚΧΝ ΟΡΓΑΝΧΝ

Na strazhe/ ΢ηε ζθνπηά,
γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, έξγν 30 (1931)……………………………………. 60 γ)
Pionerskiy marsh/ Δκβαηήξην ησλ πηνληέξσλ,
γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ, έξγν 35 (1933)…………………………………….. 68 β)
Val’s/ Βαιο,
γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ (1934)………………………………………………. 70 β)
Liricheskoe intermezzo/ Intermezzo lyrico/ Λπξηθό ηληεξκέηδν,
γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ (1933-1934)………………………………………… 69 β
Μελνπέην,
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 31 (24) (1931)………………………………. 9 γ)
Pyat’ kazaθhskih pesen/ Πέληε δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ,
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 29 (1915-1936), αξ. 1………………………. 53 γ)

ΜΔΣΑΓΡΑΦΔ΢ ΔΡΓΧΝ ΑΛΛΧΝ ΢ΤΝΘΔΣΧΝ

Ν. Rimsky- Korsakov, Μlada, όπεξα - κπαιέην ζε 4 πξάμεηο
Μεηαπνίεζε ηεο Σξίηεο πξάμεο γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1900-1901)…….. 107
R. Schumann, Carnaval, έξγν 9. Μεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα απφ
ηνπο: Arensky, Glazunov, Petrov, Rimsky-Korsakov, Lyadov, Arensky,
Καιαθάηεο, Tcherepnin, Vītol, Winkler, Sokolov (1902)……………………. 108
A. Scriabine, Deuxième symphonie / Γεύηεξε ζπκθσλία, έξγν 29 (1902)
Μεηαγξαθή γηα πηάλν (4ρέξηα)……………………………………………… 109
Α. Liadov, Βαβα-Ταγα, Tableau musical d’après un conte populaire russe,
έξγν 56. Μεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα) (1905)………................................... 110
Α. Liadov, Volshebnoe ozero / Le lac enchanté /Ζ καγηθή ιίκλε, έξγν 62
Μεηαγξαθή γηα πηάλν (4 ρέξηα) (1909)……………………………………... 111
Alexander Taneyev, Οη ρνξνί από ηελ όπεξα Metel’/Le chasse- neige/
Υηνλνζύειια (1914)…………………………………………………………... 112
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα πηάλν (1914)…………………………………. 113
Schumann, Romans, έξγν 28, αξηζκόο 2
Μεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1929) ……………………….………. 114
Schumann, Intermezzo, έξγν 4, αξηζκόο 3
Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1929)………………... 115
Α. Liadov, Grotesk / Γθξνηέζθν, έξγν 33, αξ. 2
Μεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1929)…………………………. 116
P. Tchaikovsky, Humoresque / Υηνπκνξηζηηθό, έξγν 10, αξηζκόο 2
Mεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1929)………………………………... 117
Liadov, Glazunov, Sokolov, Les Vendredis/ Piatnica/ Σηο Παξαζθεπέο,
πφιθα. Mεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα……………………………….. 118
A. Scriabine, Πξεινύληην, έξγν 2, αξηζκόο 2
Mεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1929)…………………………. 119
A. Scriabine, Πξεινύληην, αξηζκόο 8
Mεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1929)…………………………. 120
A. Scriabine, Πξεινύληην, έξγν 37 αξηζκόο 3
Mεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1929)…………………………. 121
F. Chopin, Etude, έξγν 10, αξηζκόο 3
Mεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1930)…………………………. 123
Α. Spendiarov, όπεξα Almast (1930)
΢παξηίην (γηα ηξαγνπδηζηέο κε ζπλνδεία πηάλνπ, 2 ρέξηα, 4 ηεηξάδηα) (1930).. 124

379
 380

Sergei Taneyev, Menuet iz Sh. D’ Oriase, έξγν 26, αξηζκόο 9,

Mεηαγξαθή γηα ηξίν (βηνιί, βηνινληζέιν, πηάλν) (1932)……………………... 125
Tchaikovsky, Moy koster v tumane svetit, ξνκάληδα γηα θσλή θαη πηάλν
Mεηαγξαθή γηα ηξίν (βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν) (1932)…………………. 126
Vītol, Latïshskaya pesnia / Λεηνληθό ηξαγνύδη,
Mεηαγξαθή γηα νξρήζηξα (δσκαηίνπ) (1936)………………………………… 127
J. S. Bach, Minuet- Trio,
Mεηαγξαθή γηα παηδηθή νξρήζηξα εγρφξδσλ (1936)………………………... 128
J. S. Bach, Aria mit 30 Veränderungen [Goldberg / Άξηα κε 30 παξαιιαγέο
ή Παξαιιαγέο ηνπ Γθόιληκπεξγθ, γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1936)……….. 129
E. Zabelina, Marsh sevmorputi / Δκβαηήξην ηνπ Βόξηνπ ζαιάζζηνπ
δξόκνπ, Mεηαγξαθή γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ (1937)………………………... 130
G. F. Ζändel, Sarabanda,
Mεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (05/1937)……………………… 131
Mozart, Gavot,
Mεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1939)………………………………... 132
Δηζαγσγή από ηελ όπεξα Knyaz’ Holmsky (1939), ρακέλν ……………… 133
L. v. Beethoven, Scherzo απφ ηελ 15 ε ζνλάηα, έξγν 28
Mεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1939)……………….………… 134
A. Glazunov, Vītol, Καιαθάηεο, Variatsii na russkuiu pesniu,
Μεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (01/01/1940) ………………….. 135
A. Glazunov, Vītol, Liadov, Καιαθάηεο, Variatsii na russkuiu pesniu,
Δπηινγή θαη κεηαγξαθή γηα παηδηθή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1940) ………….. 136
Rurik Korkin, Russkaia pliaska / Ρσζηθόο ρνξόο,
Μεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα (1940)…………………………. 137
Pierre Degeyter (1848-1932), Internatsional,
Μεηαγξαθή γηα κηθξή ζπκθσληθή νξρήζηξα θαη δίθσλε ρνξσδία (1940)…… 138
K. Frantz, εκβαηήξην Maestoso θαη Βαιο, αξ. 3
Μεηαγξαθή γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ (1941), ρακέλν ………………………... 139

ΔΝΑΡΜΟΝΗ΢ΔΗ΢
8 δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ,
γηα ρνξσδία θαη πηάλν ή θσλή θαη πηάλν (1915-1929)………………………... 52
Nad Nevoyu reku v’yushsya / Πάλσ ζην πνηακό Νέβα
ξσζηθνχ ιατθνχ ηξαγνπδηνχ (‟30)………..…………………………………… 162

ΓΖΜΟ΢ΗΔΤ΢ΔΗ΢ / ΒΗΒΛΗΑ
Sputnηk muzïkanta, muzïθal’niy slovar’ / Ο ζπλνδόο ηνπ κνπζηθνύ,
κνπζηθφ ιεμηθφ (1910)………………………………………………………… 45

ΖΜΗΣΔΛΖ - ΑΥΡΟΝΟΛΟΓΖΣΑ ΔΡΓΑ

Scherzo γηα πηάλν, έξγν 5 (π. α.), (1894, Πεξίνδνο ζπνπδψλ)………………... 11
Sardanapal’ / ΢αξδαλάπαινο,
φπεξα (1897-1899, Πεξίνδνο ζπνπδψλ)……..................................................... 23
Joann Damaskin / Ησάλλεο ν Γακαζθελόο,
θαληάηα γηα βαξχηνλν, ρνξσδία θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα, έξγν 18 (1913)…. 47
Σν όλεηξν ηεο Ληνύκπαο
θαληάηα γηα κεηδνζνπξάλν θαη ηελφξν (πξηλ 1917)………………………....... 142
Allegro, γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ, Πεξίνδνο ζπνπδψλ……………………...... 143
Allegro, γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ Πεξίνδνο ζπνπδψλ………………………... 145

380
 381

Allegro, γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ Πεξίνδνο ζπνπδψλ……………………...… 146

Adagio, γηα βηνιί θαη πηάλν, Πεξίνδνο ζπνπδψλ ……………………………... 140
Αllegro moderato, γηα βηνινληζέιν θαη πηάλν………………………………... 148
Μπαιάληα, γηα πηάλν…………………………………………………………. 152
Αληάληε, γηα πηάλν…………………………………………………………….. 153
Tarantella/ Σαξαληέια, γηα πηάλν…..……………..…………………………. 141
Menuett, γηα πηάλν…………………………………………………………….. 142
Scherzo, γηα πηάλν…………………………………………………………….. 144
Povest’ o sovetskom Vuze / Γηήγεκα γηα ην ζνβηεηηθό Παλεπηζηήκην,
12 θνκκάηηα θνλζέξηνπ, γηα πηάλν …………………………………………… 149
A. Scriabine, Etude, έξγν 2
Mεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα………………………………………... 121
J.S. Bach, Aria mit 30 Veränderungen / Άξηα κε 30 παξαιιαγέο,
Μεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (1936)………………………………... 129
Tchaikovsky, Πξώηε ζπκθσλία, έξγν 13.
Β. Καιαθάηεο, δηάθνξεο ελνξρεζηξψζεηο ηνπ I θαη III κέξνπο……………… 154
A.I. Ruben, Slava/ Γόμα, γηα ρνξσδία θαη ζπκθσληθή Οξρήζηξα
κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (‟30)…………………………………... 155

ΑΥΡΟΝΟΛΟΓΖΣΑ
Largo, γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ (Πεξίνδνο ζπνπδψλ)...................................... 157
Miniature, γηα βηνιί, βηνινληζέιν θαη πηάλν (κεηά 1917)…………………… 158
Μηλνπέην, γηα πηάλν, ζε Ρε κείδνλα (Πξψηε πεξίνδνο, 1906)………………... 159
D. Ornatsky, Marche Funebre, a la memoire de E. Napravnik, έξγν 19
Μεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα (‟30)………………………….............. 156
Καηαγξαθέο 18 δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ ηνπ Καδαθζηάλ,
δεθαεηία ηνπ ‟30, Σεηξάδην 2…………………………………………………. 163
Σέζζεξα θνκκάηηα: Loshadki, Krasnoarmeytsi, Samoletτ, Aeroplan,
γηα ζφιν φξγαλν ζην θιεηδί ηνπ ΢νι (‟30)…………………………................. 161
Α. Rubeu, Solgeggio/ ΢νιθέδ.
Β.Κ, αθνκπαληακέλην γηα πηάλν (΋ςηκα έξγα)……………………………….. 164

ΑΣΗΣΛΑ ΔΡΓΑ
Άηηηιν, γηα πηάλν……………………………………………………………… 170
Άηηηιν, γηα πηάλν……………………………………………………………… 171
Άηηηιν, γηα πηάλν……………………………………………………………… 172
Άηηηιν γηα πηάλν (φςηκα έξγα)……………………………………………….. 173
Άηηηιν, γηα βαξχηνλν θαη πηάλν (Skupoy ritsar’/ Ο θηιάξγπξνο ηππόηεο)…... 174
Άηηηιν ηξαγνύδη, κε ζπλνδεία πηάλνπ 175
δεθαεηία ηνπ ‟30, Σεηξάδην 1………………………………………………….
Άηηηιν, γηα νξρήζηξα πλεπζηώλ (‟30)………………………………………. 176
Άηηηιν, γηα θσλή θαη πηάλν ………………………………………………….. 177

ΑΣΑΤΣΗ΢ΣΑ (΢θίηζα- Αζθήζεηο)

ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα…………………………………….. 178
«Morceau Caracteristique, παξηηηνύξαο θαη πάξηεο»,
ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα……………………………………... 179
ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα…………………………………….. 180
ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα, 13-12-1930 Λέληλγθξαλη…………. 181
ργ παξηηηνχξα γηα πηάλν………………………………………………………. 182

381
 382

ργ παξηηηνχξα γηα πηάλν, 2ε ζει. ηίηινο «Σξίν»………………………………. 183

ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα……………………………………... 184
ργ παξηηηνχξα γηα πηάλν………………………………………………………. 185
ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα…………………………………….. 186
ργ παξηηηνχξα γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα …………………………………….. 187
ργ. ζθίηζν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα………………………………………...... 188
ργ. ζθίηζν γηα θσλή θαη νξρήζηξα εγρφξδσλ…………………………….…... 189
ργ ζθίηζν………………………………………………………………………. 190
ργ ζθίηζν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα………………………………………....... 191
ργ παξηηηνχξα γηα πηάλν………………………………………………………. 192
ργ ζθίηζν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα…………………………………………... 193
ργ ζθίηζν γηα φξγαλν ζην θιεηδί ηνπ ζνι θαη πηάλν ………………………….. 194
ργ ζθίηζν γηα πηάλν……………………………………………………………. 195
ργ ζθίηζν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα………………………………………....... 196
ργ ζθίηζν γηα ηξίν (βηνιί, βηνινληζέιν, πηάλν)……………………………….. 197
ργ ζθίηζν γηα πηάλν (απφ έξγν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα)…………………… 198
ργ ζθίηζν γηα πηάλν……………………………………………………………. 199
Oy, na gore dozhdyk / Δη, ζην δάζνο βξέρεη,
ργ ζθίηζν ηεο πάξηαο ηνπ ηξίγσλνπ θαη ηνπ κηθξνχ ηακπνχξινπ (1936-1940). 200
ργ ζθίηζν γηα πηάλν (απφ έξγν γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα)……………………. 201
ργ εκηηειήο πξφρεηξε παξηηηνχξα, πηάλν (νξρήζηξα πλεπζηψλ)……………... 202
ργ εκηηειήο παξηηηνχξα γηα πηάλν, πηάλν (νξρήζηξα πλεπζηψλ)……………... 203
ργ ζθίηζν………………………………………………………………………. 204
ργ ζθίηζν γηα πηάλν, «Fugetta»……………………………………………...... 205
΢θίηζα γηα ην κάζεκα ηεο αξκνλίαο………………………..…………………. 206
Αζθήζεηο αξκνλίαο, 21-1-1899, κεηαηξνπίεο ………………………………… 207
ργ ζθίηζν απφ αζθήζεηο ηεο αληίζηημεο………………………………………. 208
Άζθεζε αξκνλίαο……………………………………………………………... 209
Γχν αζθήζεηο αξκνλίαο………………………………………………………. 210
6 αζθήζεηο αξκνλίαο, δηαζηήκαηα…………………………………………….. 211
Άζθεζε αξκνλίαο……………………………………………………………... 212
Άζθεζε αληίζηημεο……………………………………………………………. 213
Αζθήζεηο, ργ. ζθίηζν κε 3 θιεηδηά …………………………………………… 214
Γηάθνξεο αζθήζεηο αξκνλίαο…………………………………………………. 215
Γηάθνξεο αζθήζεηο αξκνλίαο…………………………………………………. 216
Πξεινύληην κε κεηαηξνπία «θα-ια-θα» …………………………………….. 217
Υνξηθόο, αξ. 2 «λην- κη- λην»……………………………………………….... 218
Κνύξδηζκα ησλ νξγάλσλ ηεο Οξρήζηξαο Ρσζηθψλ Λατθψλ Οξγάλσλ…….. 219
ργ ζεκεηψζεηο…………………………………………………………………. 220

ΔΠΗΜΔΛΔΗΔ΢ ΔΡΓΧΝ ΜΔ ΣΟ ΓΡΑΦΗΚΟ ΥΑΡΑΚΣΖΡΑ ΣΟΤ ΚΑΛΑΦΑΣΖ

Α. Glazunov, 2me Valse pour grand Orchestre, έξγν 51, κεηαγξαθή γηα
πηάλν (4 ρέξηα) ηνπ ζπλζέηε, M. P. Belaieff, Leipzig 1901, PL 1223-1225....... 165
Β.Κ., επηκέιεηα ηνπ ηππνγξαθηθνχ δνθηκίνπ, Αγ. Πεηξνχπνιε, 1901.
Μ.Glinka, Capriccio sur des thêmes russes, pour Piano à 4 mains, 1834.
Edition critiquemental revue e corrigée par M. Balakirev, P. Jurgenson,
1904. Β. Καιαθάηεο, αληηγξαθή θαη ργ ζεκεηψζεηο γηα ηελ ελνξρήζηξσζε
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα. (7- 17.08.1938, Λέληλγθξαλη).................................. 166

382
 383

Ch. Marx- Markus, Huit pieces mélodiques, γηα δύν βηνινληζέια, έξγν 18
M. Bernd, Αγ. Πεηξνχπνιε, ISBN 5557 (πξηλ 1917)........................................ 167
Β. Καιαθάηεο, ργ δηνξζψζεηο ηεο ηππσκέλεο πάξηαο ηνπ 1νπ βηνινληζέινπ
Μ. Οkorsky, Σξαγνύδη. D. Karkin κεηαγξαθή γηα ζύλνιν από ληόκξεο. 168
Γξακκέλν κε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηνπ Β. Καιαθάηε απφ ηα ΋ςηκα ρξφληα.
Pozdneyev, Scherzo γηα πηάλν………………………………………………. 169
Γξακκέλν κε ην γξαθηθφ ραξαθηήξα ηνπ Β. Καιαθάηε απφ ηα ΋ςηκα ρξφληα.

ΓΖΜΟ΢ΗΔΤΜΔΝΑ ΔΡΓΑ
Σέζζεξηο ξνκάληδεο, γηα θσλή θαη πηάλν, έξγν 1 (1897) ……………………. 13
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF 1900
Σέζζεξηο ξνκάληδεο, γηα θσλή θαη πηάλν, έξγν 2 (1897)…………………….. 14
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF 1900
Ptichka bozhiya ne znaet / Glücklich lebt vor Noth geborgen, έξγν 3 (1899). 32
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF 1900, γηα ηέζζεξηο κηθηέο θσλέο θαη πηάλν
LEIPZIG, M.P. BELAIEFF 1900, γηα ζνιίζηεο θαη ζπκθσληθή νξρήζηξα.
Deux Sonates pour piano, έξγν 4 (1895)…………………………………...... 19 -20
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1900
La Nuit a Goursouf, Nocturne pour piano, έξγν 5 (1900)…………………. 33
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1901
Deux Nouvelletés pour piano, έξγν 6 (1901)……………………………….... 34
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1902
Cinq Préludes pour piano, έξγν 7 (1901)…………………………………..... 35
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1902
Ouverture- Fantaisie pour grand orchestre, έξγν 8 (1902-03)…………….... 37
Partition d'orchestre, LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1906.
Réduction pour piano à quatre mains par l'Auteur,
LEIPZIG, M. BELAIEFF, 1906
Trois Bagatelles pour piano, έξγν 9 (1905-06)……………………………… 39
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1907
Deux Préludes pour piano, έξγν 10 (1906-07) ……………………………… 41
P. JÜRGENSON, AΓ. ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ 1907. Ηδ. Έθδ., 1906
Quintuor, en sol, pour piano, deux violons, alto et violoncelle, έξγν 11 44
(1906-7) [P.F.], score and parts.], LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1909.
Symphonie en la pour grand orchestre, έξγν 12 (1899)……………………... 31
Réduction pour piano à quatre mains par l'Auteur,
LEIPZIG, M. BELAIEFF, 1912……………………………………………….
Polonaise pour grand orchestre, έξγν 14 (1905)…………………………….. 38
1. Partition d'orchestre. 2. Réduction pour piano à quatre mains par l‟Auteur.
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1913 ……………………………………………
Dva menueta / Γύν κελνπέηα γηα πηάλν, ζε Νην θαη Ρε κείδνλα (1906-1911). 46
Μ. ORGENSON (πξηλ απφ 1917). Γελ εληνπίζηεθε.
Joann Damaskin / Ησάλλεο ν Γακαζθελόο, εκηηειήο θαληάηα, έξγν 18
Άξηα ηνπ Ησάλλε, γηα βαξχηνλν κε ζπλνδεία πηάλνπ (πξηλ 1917)………….... 47 β)
Γελ εληνπίζηεθε
Πέληε δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηνπ Καδαθζηάλ, έξγν 29……………………...... 53
Gull‟daray, αξ. 5, γηα νξρήζηξα ιατθψλ νξγάλσλ. Γελ εληνπίζηεθε.
Krasnoflotskaya boevaya / Σξαγνύδη ηνπ Κόθθηλνπ Πνιεκηθνύ Ναπηηθνύ, 64
΢πιινγή «Pesnya boytsαm» (Σξαγνχδη ησλ πνιεκηζηψλ)………………….....
Δζληθή βηβιηνζήθε Αγ. Πεηξνχπνιεο, Μνπζηθφ Σκήκα, αξηζκφο 280-1/646

383
 384

Dramaticheskiy otrτvok / Γξακαηηθό απόζπαζκα, γηα θσλή θαη πηάλν …….. 78

(πξηλ 1932). Σππσκέλν ζηελ αξκέληθε ζπιινγή «Arunk». Γελ εληνπίζηεθε.
Marsh/ Δκβαηήξην, γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ (1941)……………………….. 105
Δθεκεξίδα Krasnoznamenets, Λέληλγθξαλη, αξ. 20, 27-5-1941.
Γελ εληνπίζηεθε.
Rimsky-Korsakov& Β. Καιαθάηεο, Noch’ na gore triglave, κεηαπνίεζε 107
γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα ηεο 3εο πξάμεο ηεο φπεξαο-κπαιέην ηνπ Rimsky-
Korsakov, Mlada (1890).
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1902.
Moskva, Gosudarstvennoe Muzykal‟noe Izdatel‟stvo MUZGIZ, 1959
N.A. Rimsky-Korsakov, Polnoe sobranie sochineniy, 4 Dop. (Moskva:
Gossudarstvennoe muzïkal‟noe izdatel‟stvo, 1960- 1970).
R. Schumann, Carnaval, Οp. 9. Μεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή νξρήζηξα……. 108

Β. Καιαθάηεο, αξ. 5. Chiarina, αξ 7. Coquette, αξ 20, Marche des

Davidslündler.
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1902
Moskva, Gosudarstvennoe Muzykal‟noe Izdatel‟stvo MUZGIZ, 1956.
Scryabin Aleksandr Nicolaevich, Deuxième symphonie…………………… 109
en ut, pour grand orchestre, op. 29
Réduction pour piano à quatre mains par V. Kalafati.
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1903
Liadov, Anatoli Konstantinovich, Baba-Yaga. Tableau musical d'après un 110
conte populaire russe pour grand Orchestre. Op. 56.
Réduction pour piano à quatre mains par V. Kalafati
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1905.
Moskva, Gosudarstvennoe Muzykal‟noe Izdatel‟stvo, 1933
Liadov, Anatoli Konstantinovich, Le Lac enchanté……………………… 111
Légende pour orchestre. Op. 62.
Réduction pour piano à quatre mains par V. Kalafati
LEIPZIG, M. P. BELAIEFF, 1909
Moskva, Gosudarstvennoe Muzykal‟noe Izdatel‟stvo MUZGIZ, 1956.
Alexander Σaneyev, Οη ρνξνί από ηελ όπεξα Metel’/ Le chasse- neige 112
(1914). Β. Καιαθάηεο, κεηαγξαθή γηα πηάλν (1914)
ΜΟ΢ΥΑ, P. JURGENSON, 1914.
Α. Spendiarov, ε όπεξα Almast (1930)………………………………........... 124
Β. Καιαθάηε, ζπαξηίην, 4 ηεηξάδηα (1930)
ΜΟ΢ΥΑ, ΔΚΓΟ΢Ζ ησλ Κξαηηθψλ Θεάηξσλ ΋πεξαο θαη Μπαιέηνπ, 1930.
E. Zabelina, Marsh Sevmorputi……………………………………………… 130
Καιαθάηε, θαηαγξαθή θαη ελνξρήζηξσζε γηα νξρήζηξα πλεπζηψλ]
MUZGIZ, ΣΜΖΜΑ ΣΖ΢ ΑΓ. ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ΢, 1937
Sputnηk muzïkanta, muzïθal’niy slovar’ / Ο ζπλνδόο ηνπ κνπζηθνύ,.
κνπζηθφ ιεμηθφ (1910)................................................................................... 45
ΑΓ. ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ, ΜΟΤ΢ΗΚΔ΢ ΔΚΓΟ΢ΔΗ΢ «RUSLAN», 1911¹, 1914²

384
 385

ΠΖΓΔ΢
Α΄. ΑΡΥΔΗΑ
Card Catalog of the Music Library of the St. Petersburg Conservatory (Rimsky-Korsakov)
on microfiche. New York: Norman Ross Publishing, 1994, 312 microfiche. [Μεγάιε
κνπζηθή βηβιηνζήθε «Λίιηαλ Βνπδνχξε» ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο Αζελψλ]1030,
(http://www.mmb.org.gr).
Δζληθή Βηβιηνζήθε ηεο Πεηξνχπνιεο, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ [Russian National Library of
Saint-Petersburg, Division of Manuscripts],
(http://www.nlr.ru/eng/coll/manuscripts/music.html).
Δπηζηεκνληθή κνπζηθή βηβιηνζήθε ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ
[Scientific Music Library of the N.A. Rimsky-Korsakov St. Petersburg State Conservatory,
Division of Manuscripts], (http://www.biblio.conservatory.ru/Eng/English.htm).
Δξγαζηήξην Διιεληθήο Μνπζηθήο ηνπ Σ.Μ.΢. ηνπ Ηνλίνπ Παλεπηζηεκίνπ, Κέξθπξαο
[Ionian University-Music Department, Hellenic Music Research Lab (HMRL)],
(http://www.ionio.gr/~GreekMus/eng/).
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Λνγνηερλίαο θαη Σέρλεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο [Central State
Archive of Arts History of Saint-Petersburg (ΣSGALI)] (1918-1979)
(http://www.spb.rusarchives.ru/St_Petersburg_TSGALI/Contact).
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Ηζηνξηθφ Αξρείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο [Central State Historical
Archive of St. Petersburg [CSHA SPb (TsGIA SPb, πξψελ TsGIA Leningrada, LGIA,
GIALO, LOGIA)] (1862-1917), (http://www.consortium.ruslan.ru/spb/assoc_csha.html).
Κεληξηθφ Κξαηηθφ Αξρείν Πνιεκηθνχ Θαιάζζηνπ ΢ηφινπ [Russian State Naval Archives
(RGA VMF)]1031, (http://www.feefhs.org/members/blitz/blitzna.html).
Κξαηηθφ Κεληξηθφ Μνπζείν Μνπζηθνχ Πνιηηηζκνχ ζην φλνκα ηνπ «Γθιίλθα», Μφζραο [Glinka
State Central Museum of Musical Culture in Moscow], (http://
www.glinka.museum/eng/111.html).
Κξαηηθφ Αξρείν ηνπ Ννκνχ Νηθνιάγηεθζθ (GANO- 1958-1980), Οπθξαλίαο [State
Archive of Mykolaiv (Mykolayiv) Oblast], http://www.huri.harvard.edu/abb_grimsted/O-
14.html].
Κξαηηθφ Μνπζείν «΢θξηάκπηλ», Μφζραο [Scriabin House Museum in Moscow, Russia],
(http://www.museum.ru/museum/Scriabin/default.htm).
Μνπζηθή βηβιηνζήθε ηεο Φηιαξκνληθήο Αγ. Πεηξνχπνιεο [Music Library of the D.D.
Shostakovich St. Petersburg Academic Philharmonic]
(http://www.philharmonia.spb.ru/eng/struct.html, library@philharmonia.spb.ru).

1030
Ζ έθδνζε πεξηέρεη ην γεληθφ επξεηήξην ηνπ θαηάινγν ηεο βηβιηνζήθεο, ζπκπεξηιακβάλνληαο
πιεξνθνξίεο γηα ην Σκήκα ρεηξνγξάθσλ (ππάξρεη ε θαηαγξαθή ηεο αιιεινγξαθίαο ηνπ Β. Καιαθάηε),
ζπάληα βηβιία θαη παξηηηνχξεο.
1031
Tsentralnyi Gosudarstvennyi Arkhiv Voenno Morskogo Flota SSSR (Ts.G.A.V.M.F, 1957)
Γηαζψδεηαη ην Πξφγξακκα ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ γηα ηεηξάρξνλε θνίηεζε κε πιεξσκή απφ ην Ναπηηθφ (F.
410, op. 2, d. 3625, ll. 11-40). Άιιεο κεηαγελέζηεξεο νλνκαζίεο ηνπ θνξέα είλαη: Rossiiskii gosudarstvennyi
arkhiv Voenno-Morskogo Flota, Tsentralnyi Voenno-Morskoi arkhiv, Rossiiskii gosudarstvennyi arkhiv
VMF.

385
 386

Οίθνο ηνπ Ραδηφθσλνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, Μνπζηθή βηβιηνζήθε [Radio House of St.
Petersburg] (ζήκεξα ν θνξέαο απνηειεί κέξνο απφ ην Channel 5 - St Petersburg, Russian
Federation) (http:www.5-tv.ru).
Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ.
[Russian Institute of Arts History of St. Petersburg, Division of Manuscripts],
(http://www.artcenter.ru/).
The Library of Congress, 101 Independence Ave. SE Washington, D.C. 20540 (ηα αξρεία
ησλ Nicolas Slonimsky θαη Jacobo Ficher, καζεηέο ησλ Β. Καιαθάηε),
http://www.loc.gov/index.html, http://www.visitingdc.com/capitol/library-congress-
address.htm).

Β΄. ΔΓΚΤΚΛΟΠΑΗΓΔΗΔ΢
1. Baker, Theodore, Baker's Biographical Dictionary of Musicians, Revised and enlarged
by Alfred Remy, M.A. (New York: G. Schirmer, 1919³) .
2. _____________, Baker‟s Biographical Dictionary of Musicians, N. Slonimsky (επ.)
(New York: Schirmer Books, 19787, 19848).
3. _____________, Baker‟s Biographical Dictionary of 20th Century Classical Musicians,
Nicolas Slonimsky, Laura Diane Kuhn θαη Dennis McIntire (επ.) (New York: Schirmer
Books, 1997).
4. Basso, Alberto, Enciclopedico universale della musica e dei musicisti (Torino: Unione
Tipografico, 1986).
5. Biographical Dictionary of Russian/Soviet Composers, Allan Ho θαη Dmitry Feolanof
(επ.) (New York: Greenwood, Press, 19752, 1989).
6. Bol‟shaya (Sovetskaya) entsiklopediya, A.M. Prokhorov (επ.), 30 ηνκ. (Moskva:
Nauchnoe izdatel‟stvo Bol‟shaya Rossiyskaya entsiklopediya, 1969-1978³, 1981 V:
646-47) / Μεγάιε ΢νβηεηηθή Δγθπθινπαίδεηα, 30 ηνκ. (Αζήλα: Δθδνηηθή εηαηξία
«Αθάδεκνο» Α.Δ., 1978-1983). Βι. “The Great Soviet Encyclopaedia on line”, 3rd
Edition (1970-1979) [© 2010 The Gale Group, In.]
7. Bol‟shoy entsiklopedicheskiy slovar‟/ Μεγάιν εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, G.V. Kel‟dish
(επ.) (Moskva: Nauchnoe izdatel‟stvo Bol‟shaya Rossiyskaya entsiklopediya, 1998²).
8. Die Musik in Geschichte und Gegenwart: Allgemeine Enzyklopadie der Musik, 16 ηνκ,
Friedrich Βlume (επ.) (Kassel :Barenreiter, 1949-1951)
9. Die Musik in Geschichte und Gegenwart: Allgemeine Enzyklopadie der Musik,
Friedrich Blume & Ludwig Finscher (επ.), 28 ηνκ. (Kassel: Barenreiter, Stuttgart:
Metzler, 1994- 2007)
10. Entseklopedicheskiy Muzïkal‟niy slovar‟/ Δγθπθινπαηδηθν κνπζηθν ιεμηθν, B.S.
Steinpress & I.M. Yanpolsky (επ.) (Moskva: Sovetskaya entsiklopediya, 1959¹, 1966²).
11. Handbook of Soviet musicians, Bush Alan Dudley (επ.) (Irvine, California: Reprint
Services Corporation, 1988). Πξσηφηππε έθδνζε: London, The Pilot Presses, 1944) (ην
ιήκκα γηα ηνλ Uzeir-Abdul-Hussein-Ogli Gadzhibekov).
12. Muzïkal‟naya entsiklopediya, Yu.V. Kel‟dïsh (επ.), 6 ηνκ. / Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα
(Moskva: Izdatel‟stvo Sovetskaya entsiklopediya, Sovetskiy kompozitor, 1973-1982).
i. Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα (1973 i)
ii. Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα, Μφζρα (1976 iii: 178-182)

386
 387

iii. Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα (Μφζρα: 1978 iv:768-789), ην ιήκκα ηνπ Yuri V. Keldïsh [Keldysh]
“Russkaya muzïka”.
iv. Μνπζηθή εγθπθινπαίδεηα (Μφζρα, 1982 vi: 595-596).
13. Muzikalen terminologichen rechnik, S.I. Chetrikov (επ.)/ Λεμηθό κνπζηθήο νξνινγίαο
(Sofia: Izdatelstvo Muzika, 19792: 76-79, 94, 226).
14. Muzïkal‟nïy entsiklopedicheskiy slovar‟/ Μνπζηθό εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό, G.V.
Kel‟dish (επ.) (Moskva: Sovetskaya entsiklopediya, 1ε έθδνζε- 1990, 2ε έθδνζε
Bol‟shoy entsiklopedicheskiy slovar‟, 1998).
15. Grove's Dictionary of music and musicians (Grove V), Eric Blom (επ.), 9 ηφκ.
(London: Macmillan [u.a.], 1954).
16. The New Grove Dictionary of Music and Musicians, Stanley Sadie (επ.), 20 ηνκ.
(London: Macmillan Publishers Limited, 1980).
17. The New Grove Dictionary of Music and Musicians, Stanley Sadie (επ.), 29 ηνκ.
(Macmillan Publisher Limited: London, 2001), ην ιήκκα xx: 398- 406, “Russian
SFSR” θαη xxi: 12 “Russian Federation, II, 2: Non- Russian peoples in European
Russia”, xi598-600; iii158-161- “Belarus, Traditional Music: Instruments and
Instrumental music”.
18. The New Grove Dictionary of Musical Instruments, Stanley Sadie (επ.), 3 ηνκ
(Macmillan Press Limited: London, 1984:i583).
19. The New Grove‟s Dictionary of Opera, (επ.) Stanley Sadie, 4 ηνκ. (London: Macmilan
Press Ltd, 1990 (KK) 1992, 1994: i76-77), ην ιήκκα ηνπ R. Taruskin, “Aleko. Opera in
one akt by Sergey Vasil‟yevich Rakhmaninov (1892)”
20. Brown David, Abraham Gerald E., The New Grove Russian Masters, I: Glinka,
Borodin, Balakirev, Musorgsky, Tchaikovsky (New York: W. W. Norton & Co., 1986).
21. Abraham, Gerald, Stanley Sadie (επ.) The New Grove: Russian Masters 2 (New York:
W.W. Norton & Company, 1986).
22. The New Oxford History of Music, ηνκ. 10 (New York: Free Press, 1974), “Argentina”.
23. The Oxford Companion to Musical Instruments, Antony Baines (επ.) (Oxford
University Press: Oxford New York, 1952).
24. Riemann, H., Musik Lexikon (B. Schott‟s: Sohne: Mainz, 1959)1032.
25. Shteinpress, B.S: Opernïe prem‟eri ХХ veka, 1901-1940: slovar‟ / Οη πξεκηέξεο ηεο
όπεξαο ζηνλ 20ν αηώλα, 1901-1940: ιεμηθό (Moskva: Vsesoyuznoe izdatel‟stvo
Sovetskiy kompozitor, 1983).
Γ΄. ΔΗΓΗΚΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ
26. Abraham, Gerald, Eight Soviet composers (Irvine, California: Reprint Services
Corporation, 1990-96) [πξσηφηππε έθδνζε: London, Oxford University Press, 1943,
1944].
27. Abraham, Gerald, On Russian music: Critical and historical studies of Glinka‟s
operas, Balakirev‟s works, etc., with chapters dealing with compositions by Borodin,
Rimsky-Korsakov, Tchaikovsky, Mussorgsky, Glazunov, and various other aspects of

1032
Riemann Musiklexikon. 12., völlig neubearbeitete Ausgabe in 3 Bänden und zwei
Ergänzungsbänden. Personenteil (2 Bände), hrsg. von Wilibald Gurlitt. Sachteil, hrsg. Von Hans Heinrich
Eggebrecht. Ergänzungsband Personenteil (2 Bände), hrsg. von Carl Dahlhaus, Mainz etc. 1961/1967/1972.

387
 388

Russian music (New York: Essay Index Reprint Series, Books for Libraries, a division
of Arno Press, Inc., 1980).
28. Abraham, Gerald, Studies in Russian Music (London: William Reeves, 1969²¹).
29. Ader, L.O, “N.A. Rimsky-Korsakov i ego nasledenie v istoricheskoy perspective:
mezhdunarodnaya muzïkovedcheskaya konferentsiya 19-22 Marta 2010 goda”, zhurnal
Muzïka I Vremya, 2010, No 6, pp. 31-34. / “Ο Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ θαη ε θιεξνλνκηά
ηνπ απφ ηζηνξηθήο άπνςεο: δηεζλέο κνπζηθνινγηθφ ζπλέδξην, 19-22 Μαξηίνπ 2010”,
ζην πεξηνδηθφ Μνπζηθή θαη Καηξόο, Μφζρα 2010, αξ. 6, ζζ. 31-34. (Δπίζεκε
ηζηνζειίδα ηνπ πεξηνδηθνχ: www.tgizdat.ru).
30. Andreykovich, T.P., Srazhalis‟ na Volkhove / Πνιεκνύζακε ζηε Βνιρόθ (Leningrad:
Lenizdat, 1986).
31. Antologia russkogo romansa. Zolotoy vek, V. Kalugin (επ.) / Αλζνινγία ηεο ξσζηθήο
ξνκάληδαο. Ο ρξπζόο αηώλαο (Moskva: Exmo, 2006).
32. Apel, Willi (επ.), Harvard Dictionary of Music (Cambridge: Belknap Press of Harvard
University Press, 1972).
33. Asaf‟yev, Boris Vladimirovich, A.K. Glazunov: Opït kharakteristiki / Α.Κ.
Γθιαδνπλόθ: Μηα πξνζπάζεηα γηα ραξαθηεξηζηηθή (Leningrad, 1924)
34. __________________________, “Dekabristï V. Zolotaryova”, Ob opere: izbrannïe
stat‟i / «Οη Γεθεκβξηζηέο ηνπ Β. Ενινηαγηφθ», ζην βηβιίν Γηα ηελ όπεξα, δηαιεθηά
άξζξα (Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, Leningradskoe otdelenie, 1976: 296-297).
35. __________________________, Izbrannïe stat‟i o russkoy muzïke, 2 ηνκ. / Γηαιεθηά
άξζξα γηα ηε Ρώζηθε κνπζηθή (Moskva: Izdatel‟stvo Muzïka, ΗΗ 1952).
36. __________________________, Izbrannïe trudï, 5 ηνκ. Bol‟shoy teatr, 4 ηνκ. /
Δθιεθηά έξγα. Σν ζέαηξν Μπνιζόη (Moskva: Akademiya nauk SSSR & Muzgiz, 1952-
1957).
37. __________________________, Kniga o Strvinskom / Βηβιίν γηα ηνλ ΢ηξαβίλζθη
(Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, 1947).
38. __________________________, Muzïkal‟naya forma kak protses. Kniga vtoraya.
Intonatsiya / Ζ κνπζηθή θόξκα ζαλ δηαδηθαζία. Γεύηεξνο ηόκνο. Σνληζκόο (Moskva θαη
Leningrad, 1947).
39. __________________________, «O Glazunove, o “tsare Iudeyskom», Muzïka 1915,
No 207, pp. 54-60 /«Γηα ηνλ Γθιαδνπλφθ, ηνλ „Βαζηιηά ηεο Ηνπδαίαο‟», εθεκεξίδα
Μνπζηθή 1915, αξ. 207, ζει. 54-60.
40. __________________________, O sebe. Vospominaniya o B. Asafieve/ Σα εηο απηώλ.
Οη αλακλήζεηο ηνπ Μπνξίο Β. Αζάθηεθ (Leningrad, 1974)
41. __________________________, O simfonicheskoy i kamernoy muzïke / Γηα ηε
ζπκθσληθή κνπζηθή θαη ηε κνπζηθή δσκαηίνπ (Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, 1981).
42. __________, Russkaya muzïka ХlХ i nachalo ХХ veka/ Ζ Ρώζηθε κνπζηθή ηνπ 19νπ θαη
αξρέο 20νπ αηώλα (Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, Leningradskoe otdelenie, 1979).
43. __________________________, “Iz nedavnego proshlogo”, Muzïka 1916, Νν 249 /
“Απφ ην θνληηλφ παξειζφλ”, εθεκεξίδα Μνπζηθή, 1916, αξ. 249.
44. Bartlett, Rosamund, Wagner and Russia (Cambridge, 1995).

388
 389

45. _______________, “Stravinsky‟s Russian origins” ζην The Cambridge Companion to

Stravinsky, Jonathan Cross (επ.) (Cambridge: Cambridge University Press, 2003: 3-
18).
46. Berlin, Isaiah, Russian thinkers, Henry Hardy θαη Aileen Kelly (επ.) (New York:
Penguin Books, 1978, 1979).
47. Béhague, Gerard, Music in Latin America: Αn Introduction (Englewood Cliffs, N.J.:
Prentice-Hall, 1979)
48. Bernard, G.B., Stat‟i i ocherki / Άξζξα θαη θείκελα, 6 ηνκ. (Moskva: Sovetskiy
kompozitor, VI 1978)
49. Biographical Dictionary of Russian/Soviet Composers, Allan Ho θαη Dmitry Feolanof
(επ.) (New York: Greenwood, Press, 19752, 1989).
50. Bogdanov-Berezovsky, Valeriyan Mikhaylovich, A. M. Veprik (Moskva θαη Leningrad:
Muzïka, 1964).
51. Bokshchanina, E., Istoriya muzïki narodov SSSR do Velikoy Oktyabr‟skoy
sotsialisticheskoy revolyutsiy/ Ζ ηζηνξία ηεο κνπζηθή ησλ ιαώλ ηεο Δ΢΢Γ πξηλ ηελ
Οθησβξηαλή ζνζηαιηζηηθή επαλάζηαζε (Moskva: Muzïka, 1978²).
52. Bowers, Faubion, Scriabin. A biography of the Russian composer. 1871-1915, 2 ηνκ.
(Tokyo and Palo Alto: Kadanslna International Ltd., 1970 Η).
28. Bronfin, Yelena, Мuzikal‟naya kul‟tura Petrograda pervogo poslerevolyutsionogo
pyatiletiya. Issledovanie 1917-1922 / Ζ κνπζηθή θνπιηνχξα ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο
ζηελ πξψηε κεηαεπαλαζηαηηθή πεληαεηία. Έξεπλα ηεο πεξηφδνπ 1917 – 1922
(Leningrad: Izdatel‟stvo Sovetskiy kompozitor, 1984).
29. Bushen, A., Muzïka na frontah Velikoy Otechestvennoy voynï. Podvig pianista / H
κνπζηθή ζην κέησπν ηνπ Μεγάινπ Παηξησηηθνχ πνιέκνπ. Σν θαηφξζσκα ηνπ πηαλίζηα
(Moskva: Muzïka, 1979).
30. Lord Byron, George Gordon, The Works of Lord Byron, Ernest Hartley Coleridge (επ.),
7 ηνκ. (New York: Octagon Books, 1966). Βι. ζην δηαδίθηπν- Sardanapalus (1821):
htpp://www.gutenberg.org/browse/authors/1#al1708,
http://www.engphil.astate.edu/gallery/sardan.html. ΢ηε ξσζηθή γιψζζα: Byron,
Sobranie sochineniy v chetїrekh tomakh, 4 ηνκ., κηθξ. G. Shengeli /Σα άπαληα ζε
ηέζζεξηο ηόκνπο, ηφκνο 4 (Moskva: Pravda, 1981) [6/4/2011].
31. Campbell, James Stuart, V. F. Odoyevsky and the formation of Russian musical taste
in the nineteenth century (New York: Garland, 1989).
32. ___________________, Russians on Russian music 1830 – 1880: an anthology
(Cambridge: Cambridge University Press, 2003²², 2006).
33. Chulaki, Mikhail Ivanovich, Zhivïe v pamyati moey/ Οη δσληαλνί ζηε κλήκε κνπ
(Мoskva, 1990).
34. ____________________,”V.V. Shcherbachyova i ego shkola” / “Ο Β.Β. ΢ηεξκπαηζηφθ
θαη ε ζρνιή ηνπ”, πεξηνδηθφ Sovetskaya musïka, 1959, No 5.
35. Craft, Robert, Stravinsky: a chronicle of a friendship, 1948-1971 (London: Gollancz,
1972).
36. Dekretï Sovetskoy vlasti/ Γηαηάγκαηα ηνπ ΢νβηεηηθνύ θαζεζηώο (Moskva, 1964, ηφκνο
3, ζει. 11-12),

389
 390

37. Dokladï na Saezde sovetskikh kompozitorov, 1948 / Αλαθνηλώζεηο ζην ζπλέδξην ηεο
Έλσζεο Μνπζνπξγώλ Δ΢΢Γ (Moskva: 1948).
Πεξηέρνληαη ηα εμήο θείκελα:
Boris Asaf‟ev, “Za novuyu muzïkal‟nuyu estetiku, za sotsialisticheskiy realizm”/ “Γηα κηα λέα
αηζζεηηθή ηεο κνπζηθήο, γηα ην ζνζηαιηζηηθφ ξεαιηζκφ”.
Tikhon Khrennikov, “Tridtsat‟ let sovetskoy muzïki i zadachi sovetskikh kompozitorov“/ “Σξηάληα
ρξφληα ζνβηεηηθή κνπζηθή θαη ηα δεηήκαηα κπξνζηά ζηνπο ζνβηεηηθνχο ζπλζέηεο”.
38. Druskin, Mikhail Semenovich, Igor‟ Stravinsky. Lichnost‟, tvorchestvo, vzgyadï / Ηγθόξ
΢ηξαβίλζθη. Πξνζσπηθόηεηα, έξγν, απόςεηο (Leningrad: Sovetskiy kompozitor, 1979).
39. ________________________, Issledovaniya. Vospominaniya / Μειέηεο, Αλακλήζεηο
(Leningrad θαη Моskva: Izdatel‟stvo Sovetskiy kompozitor, 1977¹ θαη 1980²).
40. Gaub, Albrecht, Die kollektive Ballett-Oper "Mlada": Ein Werk von Kjui, Musorgskij,
Rimskij-Korsakov, Borodin und Minkus. Studia Slavica Musicologica 12 (Berlin: Ernst
Kuhn, 1998).
41. Gauk, Aleksandr Vasil‟evich, Мemoarï, izbrannïe stat‟i, vospominaniya ob
sovremennikov / Απνκλεκνλεύκαηα, εθιεθηά άξζξα, αλακλήζεηο γηα ηνπο ζύγρξνλνπο
(Moskva: Izdatel‟stvo Sovetskiy kompozitor, 1975).
42. Gevaert, François Auguste, Traité général d'instrumentation, Gent en Liège (Luik),
1863 / Δγρεηξίδην ηεο ελνξρήζηξσζεο, κηθξ. Π. Σζατθφθζθη (Moskva 1866¹, Moskva-
Leipzig 1901²). (Δληνπίζακε ην βηβιίν ζην Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ,
Σκήκα ρεηξνγξάθσλ).
43. Ginsburg, Lev Solomonovich, Anatoliy Andreyevich Brandukov (Moskva θαη
Leningrad: Gossudarstvennoe muzïkal‟noe izdatel‟stvo, 1951).
44. _________________________, Мuzïkal‟naya literatura narodov SSSR / Μνπζηθή
γξακκαηνινγία ησλ ιαώλ ηεο Δ΢΢Γ (Моskva: Izdatel‟stvo Muzïka, 19793).
45. Girshman, Yakov Moiseyevich, Pentatonika I ee razvitie v Tatarskoy muzïke/ Ζ
πεληαηνληθή θαη ε αλάπηπμε ηεο ζηε κνπζηθή ησλ Σαηάξσλ (Moskva: Sovyetskiy
Kompozitor, 1960).
46. Glazunov Alexandr Konstantinovich, Issledovaniya. Materialï. Publikatsii. Pis‟ma,
Yu.V. Keldysh, A.V. Ossovski, E.E. Yazovitskaya θαη M.O. Yankovsky (επ.), 2 ηνκ./
Α.Κ. Γθιαδνπλόθ. Μειέηεο. Τιηθά. Γεκνζηεύζεηο. Δπηζηνιέο (Leningrad: Мuzgiz, I.
1955: 7-21, 26-42, II. 1960: 26, 41-42, 209, 264, 414, 350, 357, 370, 373, 388, 450,
457- 463, 536).
47. _______________________________, Pis‟ma, stat‟i, vospominaniya. Izbrannoe,
Ganina, Mariya Alekseyevna (επ.) / Δπηζηνιέο, άξζξα, αλακλήζεηο. Δπηινγή (Moskva:
Muzgiz, 1958: 209, 230-31, 471-74- είλαη δεκνζηεπκέλν ην άξζξν ηνπ Glazunov, “O
novoy postanovke operï „Boris Godunov‟ Musorgskogo”, εθεκεξίδα “Krasnaya
gazeta”, 28.2.1928).
48. Gordeyeva, E.M., Kompozitorï “Moguchey kuchki”/ Οη ζπλζέηεο ηεο “Οκάδαο ησλ
Πέληε” (Moskva: Muzïka, 1985).
49. Govori mne dlya lyubvi: sbornik pesen/ Μηιήζηε κνπ γηα ηελ αγάπε: ΢πιινγή
ηξαγνπδηώλ. Σξαγνύδηα θαη ξνκάληδεο γηα θσλή θαη θηζάξα (πηάλν, αξκόλην) (St.
Petersburg: Kompozitor, 2005).

390
 391

50. Gozenpud, Abram Akimovich, Richard Wagner I russkaya kul‟tura: issledovanie/ Ο R.

Wagner θαη ν ξώζηθνο πνιηηηζκόο: έξεπλα (Leningrad: Sovetskiy kompozitor.
Leningradskoe otdelenie, 1990).
51. ________________________, “Glazunov i Asaf‟yev (Iz istorii protivostoyaniya)” /” Ο
Γιαδνπλφθ θαη ν Αζάθηεθ (Απφ ηελ ηζηνξία ησλ αληηζέζεσλ)”, πεξηνδηθφ Skripichnïy
klyuch, 1996, No 1, ζει. 2-11, URL: http://www.art.spb.ru/music/gozenpud.html
[24/10/2003].
52. Hambourg, Mark M., The eighth octave. Tones and semitones concerning piano-
playing, the Savage Club and myself (London: Williams & Norgate, 1951).
53. Hull, Arthur Eaglefield, A Great Russian tone-poet: Scriabin (πξσηφηππε έθδνζε
1916, www.archive.org/stream/greatrussiantone00hulluoft#page/50/mode/2up)
[6/4/2011], (Irvine, Calif: Reprint services Corporation, 1990-96).
54. Istoriya operï Zimina, 1903-1917, V. Pronin θαη I. Illarionov (επ.) / Ηζηνξία ηεο όπεξαο
ηνπ Είκηλ, 1903-1917 (Moskva: Pokoleniya, 2005).
55. Akademiya Nauk SSSR & Institut Istorii Iskustv: Istoriya Russkoy Sovetskoy muzïki/
Αθαδεκία Δπηζηεκψλ & Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ: Ηζηνξία ηεο Ρσζηθήο
΢νβηεηηθήο Μνπζηθήο, 4 ηνκ. (Moskva: Muzgiz, 1956-1963).
i. Ηζηνξία ηεο Ρσζηθήο / ΢νβηεηηθήο κνπζηθήο, ηόκνο 1 (1917 – 1934), Νη. Μπ. Κακπαιέθζθη (επ.)
(Μφζρα: Κξαηηθή κνπζηθή έθδνζε, 1956)
ii. Ηζηνξία ηεο Ρώζηθεο ΢νβηεηηθήο κνπζηθήο, ηόκνο 2 (1935 – 1941), Α.Α. ΢νινθηζέθ (επ.) (Μφζρα:
Κξαηηθή Μνπζηθή έθδνζε, 1959)
iii. Ηζηνξία ηεο Ρώζηθεο ΢νβηεηηθήο κνπζηθήο, ηόκνο 3 (1941-1945) (Μφζρα: Κξαηηθή Μνπζηθή
έθδνζε, 1959)
iv. Ηζηνξία ηεο Ρώζηθεο/ ΢νβηεηηθήο κνπζηθήο, ηόκνο 4 (1946 – 1958), Μπ. Μ. Γηαξνπζηφθζθη (επ.)
(Κξαηηθή κνπζηθή έθδνζε: Μφζρα, 1963)
56. Istoriya russkoy muzïki, Yu.V. Keldysh θαη O.E. Levasheva (επ.), 10 ηνκ. / Ηζηνξία ηεο
Ρσζηθήο Μνπζηθήο (Μφζρα: Muzïka, 1994).
57. Iz istorii Leningradskoy konservatorii. Materialï i dokumentï. 1862-1917/ Από ηελ
ηζηνξία ηνπ Χδείνπ Λέληλγθξαλη. Τιηθά θαη ληνθνπκέληα (Leningrad: Muzïka, 1964).
58. Iz istorii sovetsogo muzïkal‟nogo obrazovaniya. Sbornik materialov i dokumentov.
1917-1927, P.A. Vul‟fius (επ.) / Από ηελ ηζηνξία ηεο ζνβηεηηθήο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο.
΢πιινγή από πιηθά θαη ληνθνπκέληα. 1917-1927 (Leningrad: Μuzïka, 1969: 214).
59. Iz proshlogo sovetskoy muzïkal´noy kul‟turï. Sbornik. Vïpusk 2 / Από ην παξειζόλ ηεο
ζνβηεηηθήο κνπζηθήο θνπιηνύξαο. ΢πιινγή. Σεύρνο 2 (Moskva: Sovetskiy kompozitor,
1976) (Γξάκκαηα ησλ S. Prokofiev, Yu. Shaporin, N. Myaskovsky, L. Kniper, P.
Lamm, άξζξα θ.ηι.).
60. Kalafati V.P., Sputnik muzïkanta/ Ο ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ (St. Petersburg:
Muzïkal‟noe izdatel‟stvo “Ruslan”, 1911).
61. Kashperov, A.V., A. Skryabin, Pis‟ma/ Α. ΢θξηάκπηλ, Δπηζηνιέο (Moskva: Muzïka,
1965).
62. Kershner, L. M.,”M.V.Brazhnikov”, πεξηνδηθφ Sovetskaya musïka, 1964, Nν 5.
63. Khentova, Sof‟ya Mikhailovna, D.D. Shostakovich v godï Velikoy Otechestvennoy
Voynï/ Ο Νηκίηξη Νη. ΢νζηαθόβηηο ζηα ρξόληα ηνπ κεγάινπ Παηξησηηθνύ Πνιέκνπ
(Leningrad: Muzïka, 1979).

391
 392

64. Khoruzhenko, K.M., Kul‟turologia: Entsiklopedicheskiy slovar‟/ Ηζηνξία ησλ ηερλώλ:

εγθπθινπαηδηθό ιεμηθό (Rostov-na-Don: Feniks, 1997).
65. Königliche Musikalische Kapelle, Γξέζδεο Γεξκαλίαο. Γεχηεξν ζπκθσληθφ θνλζέξην,
Παξαζθεπή 9 Ννεκβξίνπ 1906. Xεηκεξηλφ πξφγξακκα ηεο ζεδφλ 1906-07 (Άξζξν,
αθηεξσκέλν ζηελ Δηζαγσγή-Φαληαζία ηνπ Β. Καιαθάηε, δηαζψδεηαη ζην αξρείν ηνπ
ζπλζέηε).
66. Kremlev, Yuliy Anatol‟evich, Leningradskαyα konservatoriyα 1862-1937. Obzor
deyatel‟nosti / Σν Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη 1862-1937. Ζ αλαζθόπεζε ηεο
δξαζηεξηόηεηαο (Moskva: Muzgiz, 1938)
67. ________________________, Russkaya mïsl‟ o muzïke. Ocherki istorii russkoy
muzïkal‟noy kritiki I estetiki v XIX veke: v 3 tomakh. Tom 1. 1825- 1860. Tom 2. 1861-
1880. Tom 3. 1895-1917 / Ζ Ρσζηθή ζθέςε γηα ηε κνπζηθή. Κείκελα γηα ηελ ηζηνξία ηεο
ξσζηθήο κνπζηθήο θξηηηθήο θαη αηζζεηηθήο ηνπ 19νπ αηώλα, 3 ηνκ. (Leningrad: Muzgiz, I
1954, II 1958, III 1960).
68. Krusanov, A.V., Russkiy avangard: 1907-1932 (Istoricheskiy obzor), Tom I. Boevoe
desyatiletie, Kniga 2/ To ξσζηθό αβαλγθάξλη: 1907-1932 (Ηζηνξηθή αλαζθόπεζε), ηφκ.
Η. Ζ πνιεκηθή δεθαεηία, βηβιίν 2 (Moskva: Novoe literaturnoe obozrenie, 2010).
69. Kryukov, Andrey Nikolayevich, Muzïka v kol‟tse blokadï / Ζ κνπζηθή ζηε δίλε
(δαθηπιίδη) ηεο πνιηνξθίαο (Moskva: Muzïka, 1973).
70. _________________________, Muzïka v gorode- fronte / Ζ κνπζηθή ζηελ πόιε-
κέησπν (Leningrad: Muzïka, 1975)
71. _________________________, Muzïkal‟naya zhizn‟ srazhayushchego Leningrada.
Ocherki / Ζ κνπζηθή δσή ηνπ καρόκελνπ Λέληλγθξαλη. Κείκελα (Leningrad: Sovetskiy
kompozitor, 1985).
72. __________________________, Muzïka v dni blokadï: Khronika /Ζ κνπζηθή ζηηο
εκέξεο ηεο πνιηνξθίαο: Υξνληθό (St Petersburg, 2002).
73. Kurth, Ernst, Grundlagen des linearen Kontrapunkts: Einführung in Stil und Technik
von Bachs melodischer Polyphonie (Habilitationsschrift, U. of Berne, 1917) / Οη βάζεηο
ηεο γξακκηθήο αληίζηημεο, ξσζηθή κεηάθξαζε (Μφζρα, 1931).
74. Kushnaryov, Khristofor Stepanovich: Stat‟i, vospominaniya. Materialï, Yury
Nikolaevich Tyulin (επ.)/ Άξζξα, αλακλήζεηο. Νηνθνπκέληα (Moskva- Leningrad:
Muzïka, 1967)
75. Leningradskaya konservatiriya (v vospominaniyakh) 1862-1962: sbornik statey / Χδείν
ηνπ Λέληλγθξαλη (ζε αλακλήζεηο), 1862-1962: ζπιινγή από θείκελα (Leningrad:
Gossudarstvennoe muzïka‟noe izdatel‟stvo Μuzgiz, 1962¹. Leningrad: Muzïka, 1987-
88², G.G. Tigranov (επ.), 2 ηνκ.).
Πεξηέρνληαη ηα εμήο θείκελα ησλ καζεηψλ ηνπ Β. Καιαθάηε:
i. H.Y. Eller, “Dalekoe blizkoe”
ii. H.S. Kushnarev,“K novïm beregam”
iii. B.V. Asaf‟ev, “Vchera i segodnya Leningradskoy konservatoriy”
iv. A.L. Stepanyan, “Sohranyayu v cvoem serdtse”
v. M.I. Chulaki, “V.V. Shcherbachev i ego shkola”
vi. M.F. Gnesin, “N.A. Rimskiy-Korsakov v obshchenii s uchenikami”
76. 100 let Leningradskoy konservatorii. Istoricheskiy ocherk, V.N. Aleksandrova, E.F.
Bronfin, M.A. Ganina (επ.) / Σν Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη γηα 100 ρξόληα. 1862-1962.
Ηζηνξηθή κειέηε (Leningrad: Muzgiz, 1962).

392
 393

77. «Leningradskoy konservatorii», Muzïkal‟naya zhizn‟, Leningrad, 1987, No 22/ «Γηα ην

Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη», πεξηνδηθφ Μνπζηθή δσή, Λέληλγθξαλη, 1987, αξ. 22.
78. Leningradkaya gosudarstvennaya konservatoriya v godï Velikoy Otechestvennoy voynï
/ Σν Χδείν ηνπ Λέληλγθξαλη ζηα ρξόληα ηνπ Μεγάινπ Παηξησηηθνύ Πνιέκνπ (Sankt-
Petersburg, 2005).
79. Levik, Sergey Yurievich, Chetvert‟ veka v opere, Moskva / Έλα ηέηαξην ηνπ αηώλα
ζηελ όπεξα (Moskva: Iskusstvo, 1970: 252)
80. Lunacharsky, Anatoly Vasilyevich, V mire muzïki/ ΢ηνλ θόζκν ηεο κνπζηθήο (Моskva:
Izdatel‟stvo Sovetskiy kompozitor, 1958, 19712: 177-280, 445-446)
81. Lunacharsky Α.V o literature I iskusstve. Bibliograficheskiy ukazatel‟, 1902-1963,
K.D. Muratova (επ.) / Ο A.Β. Λνπλαηζάξζθη γηα ηελ γξακκαηνινγία θαη ηελ ηέρλε,
Βηβιηνγξαθηθό επξεηήξην, 1902-1963 (Leningrad, 1964: 252).
82. Materialï k biografii B. Asaf‟eva, A. Kryukov (επ.)/ Τιηθά γηα ηελ βηνγξαθία ηνπ Μπ.
Αζάθηεθ (Leningrad: Muzïka, 1982: 25, 32, 55).
83. Maykapar, Samuil Moiseyevich, Godï ucheniya/ Σα ρξόληα ησλ ζπνπδώλ (Moskva-
Leningrad, 1938: 15-19)
84. McQuere, Gordon, Russian Theoretical Thought in music (Ann Arbor: UMI Research
Press, 1983: 217-250, 344- 378).
85. Mikhaylovna, Nataliya, Opera Alferaki “Kupal‟skaya noch“/ Ζ όπεξα ηνπ Αιθεξάθε
“Νύρηα βάπηηζεο“(Taganrog: Ikar, 2000).
86. Mikhailov, Mikhail Kyesaryevich, А. К. Lyadov: ocherk zhizni i tvorchestva / Α. Κ.
Ληάληνθ: θείκελα γηα ηε δσή θαη ηα έξγα ηνπ (Leningrad: Muzyka, 19852: 114-127).
87. Mil‟ner, M.A., “Evreyskaya muzïka v Peterburge-Petrograde”, Muzïkal‟naya
akademiya: Sankt Peterburg Nν 3, 1993.
88. Milyukov, Pavel. N., Trtudï I dni, II. «Mezhdu naukoy I politikoy»/ Έξγα θαη εκέξεο,
2ν θεθάιαην «Αλάκεζα ζηελ επηζηήκε θαη ηελ πνιηηηθή» (ζει. 283, 405, 417, 418,
420, 422, 433, αλαθνξέο γηα ηνλ Γεκήηξε Π. Καιαθάηε, βι.
http://www.nd.edu/~nriid/ru/books/v1/v1_123-227.pdf-) [6/4/2011].
89. Mir russkoy kul‟turï. Entsiklopedicheskiy spravochnik/ Ο θόζκνο ηνπ ξώζηθνπ
πνιηηηζκνύ. Δγθπθινπαηδηθό επξεηήξην (Sankt Peterburg: Veche, 1997).
90. Musin, Il‟ya, Uroki zhizni / Μαζήκαηα ηεο δσήο (Sankt Peterburg: Muzïka, 1995)
91. __________, Tekhnika dirizhirovaniya/ Ζ ηερληθή ηεο δηεύζπλζεο (Λέληλγθξαλη 1967,
Moskva: Muzïka, 1967)
92. Muzïka iz bïvshego SSSR. Sbornik statey, 2 ηνκ., V. Tsevova θαη V. Barsky (επ. 1νπ
ηoκ.), Valeria Tsevova (επ. 2νπ ηoκ.) / Μνπζηθή από ηελ πξώελ Δ΢΢Γ, ζπιινγή από
θείκελα (Moskva: Kompozitor, 1994-1996).
93. Muzïka XX veka. Ocherki, Daniel Vladimirovich Zhitomirsky [Zhitomirskii] (επ.)
(Moskva: Muzïka, 1976¹, 1980-1984², Lev Nikolayevich Raaben (επ.) 4 ηνκ.), 4 ηνκ.
/Muzikata na ХХ vek: ochertsi, Chast Η (1890-1917), 2 ηνκ. (βνπιγαξηθή κεηάθξαζε,
Sofia: Izdatelstvo Muzika, 19792: 164)/ Ζ κνπζηθή ηνπ 20νπ αηώλα: θείκελα. Μέξνο Η
(1890 – 1917), ην άξζξν ηνπ Raaben, «Ζ κνπζηθή δσκαηίνπ».
94. Muzïka prodolzhala zvuchat‟. 1941-1944. Sbornik. A.N. Kryukov (επ.). / Ζ κνπζηθή
ζπλέρηδε λα ερεί. 1941-1944. ΢πιινγή (Leningrad: Muzïka, 1969: 292-294).
95. Мuzïkal‟naya kul‟tura Belorusskoy SSR, T.А. Shchterbakov (επ.)/ Ζ κνπζηθή
θνπιηνύξα ηεο Λεπθνξσζζηθήο ΢νβηεηηθήο ΢νζηαιηζηηθήο Γεκνθξαηίαο (Moskva:
Izdatel‟stvo Muzïka, 1977).

393
 394

96. Мuzïkal‟naya kul‟tura Leningrada za 50 let, Bogdanov-Berezovsky (επ.)/ Ζ κνπζηθή

θνπιηνύξα ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο γηα 50 ρξόληα (Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, 1967).
97. Мuzïkal‟naya zhizn‟ Leningrada: sbornik statey / Ζ κνπζηθή δσή ηνπ Λέληλγθξαλη:
ζπιινγή από θείκελα (Leningrad: Izdatel‟stvo Sovetskiy kompozitor, 1961).
98. Nef, Κarl, Einführung in die Musikgeschichte (1910) / Ηζηνξία ηεο κνπζηθήο, κηθξ. θαη
επηκ. Μπ. Αζάθηεθ (απφ ηε γαιιηθή έθδνζε) (Λέληλγθξαλη, 1930¹; Μφζρα, 1938²)1033.
99. The New Grove Russian masters 2. Rimsky-Korsakov, Skryabin, Rakhmaninov,
Prokofiev, Shostakovich, Gerald Abraham (επ.) (London: Macmillan, 1986).
100. Nisnevich, S., V.А. Zolotarev / Β.Α. Ενινηαξηόθ (Moskva: Izdatel‟stvo Muzïka,
1964)
101. Nisnevich, I., Nisnevich, S., Ocherki po istoriya sovetskoy Belorusskoy
muzïkal‟noy kul‟turï / Κείκαλα γηα ηελ ηζηνξία ηεο ΢νβηεηηθήο Λεπθνξσζηθήο κνπζηθήο
θνπιηνύξαο (Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, 1989)
102. Obouhow, Nicolas, Traité d‟ harmonie tonale, atonale et totale (Paris: Durand,
1947)
103. Orlova, Aleksandra Anatolievna, Stranitsï zhizni N. A. Rimskogo-Korsakova.
Letopis‟ zhizni I tvorchestva. Vïpusk 2 (1867-1893), Vladimir N. Rimskiy-Korsakov
(επ.)/ ΢ειίδεο από ηελ δσή ηνπ Ν. Α. Ρίκζθπ – Κόξζαθνθ. Σα ρξνληθά ηεο δσήο θαη ησλ
έξγσλ ην. Έθδνζε 2νπ κέξνπο (1867-1893) (Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, 19712).
104. Pamyati pogibshikh kompozitorov I muzïkovedov 1941-1945, Vïpusk 1 / ΢ηε κλήκε
ησλ λεθξψλ ζπλζεηψλ θαη κνπζηθνιφγσλ 1941-1945, Έθδνζε 1νπ κέξνπο (Mνskva,
1985: 41).
105. Perepiska s russkimi korespondentami. Materialï k biografii. Tνm 1 1882-1912.
I.F. Stravinsky, Viktor P. Varunts (επ.)/ Αιιεινγξαθία κε ηνπο Ρώζνπο παξαιήπηεο.
Τιηθά γηα ηε βηνγξαθία, ηόκνο Η. 1882-1912. Ηγθόξ Φ. ΢ηξαβίλζθη (Moskva:
Kompozitor, 1998)
106. Pervaya russkaya konservatoriya. Osnovana v 1862 / The First Russian
Conservatoire. Founded in 1862/ Le premier Conservatoire russe. Fonde en 1862/
Erstes russisches Konservatorium. Gegründet 1862 (Leningrad: Vneshtorgizdat, 1987).
107. Peterburgskaya konservatoriya. Pamyatnaya I poverochnaya knizhka na uchebniy
kurs/ 18..goda/ S.-Peterburgskoy konservatorii (Spb., 1872-1898) / Χδείν ηεο
Πεηξνύπνιεο. Φπιιάδην αμηνιόγεζεο θαη ειέγρνπ γηα ηηο ηάμεηο ηνπ έηνπο 1872 (Έθδνζε
ηνπ Χδείνπ ηεο Πεηξνχπνιεο, 1872-1898).
108. Peterburgskaya konservatoria. Instruktsii dlya uchashtikhsya v S. Petrrburgskiy
konservatorii na kontsertnïy sezon 1910-1911 / Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο. Οδεγίεο γηα
ηνπο θνηηεηέο ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο γηα ηηο ζπλαπιίεο ηνπ ζεδφλ 1910-1911 (Αγ.
Πεηξνχπνιε, 1910)
109. Prokofiev, Sergei Sergeyevich, Avtobiografiya / Απηνβηνγξαθία (βνπιγαξηθή
κεηάθξαζε, Sofia: Izdatelstvo Muzika, 1977²) / Sergei Prokofiev, Autobiography,
Articles, Reminiscences, S. Shlifstein. (επ.), Rose Prokofieva (κηθξ.) (The Minerva
Group, Inc. [1960], 2000).
1033
Nef, Karl, Iζηνξία ηεο κνπζηθήο, κεηάθξαζε, πξνζζήθεο, επηκέιεηα Φνίβνπ Αλσγεηαλάθε,
πξφινγνο Μαλψιε Καινκνίξε (Αζήλα: Απφιισλ, 1960). Ζ ειιεληθή κεηάθξαζε βαζίζηεθε ζηε γαιιηθή
έθδνζε ηνπ 1948, φπσο θαη ζηελ ηειεπηαία γεξκαληθή ηνπ 1945.

394
 395

110. Pushkin, Alexander Sergeyevich, Sobranïe sochineniya v deseti tomakh / Σα

άπαληα ζε 10 ηφκνπο (Moskva: Izdatel‟stvo Khudozhestvenaya literatura, 1974).
111. Rakhmanova, Marina P., N. A. Rimsky-Korsakov (Moskva: RAM im. “Gnesinïkh”
θαη Gossudarstvennïy institut iskustvoznaniya, 1995: 10)
112. Rimsky –Korsakov, N.A., My musical live (London, Boston: Faber and Faber
Limited, 1989)
113. _____________________, Muzïkal‟nïe stat‟i I zametki, N.N. Rimskaya –
Korsakova (επ.) / Μνπζηθά άξζξα θαη ζεκεηώζεηο (St Petersburg, 1911).
114. _____________________, Osnovï orkestrovki. S partiturnïmi obraztsami iz
sobstvennïkh sochineniy, M. O. Shteinberg (επ.), ηνκ. 2 (Berlin, Moskva θαη St
Petersburg: Rossiyskoe Muzykal‟noe Izdatel‟stvo, 1913) / Οη βάζεηο ηεο
ελνξρήζηξσζεο, 2 ηνκ. (Αζήλα: Παπαγξεγνξίνπ Κ. - Νάθαο Υ., 2005)
115. _____________________, Polnoye sobraniye sochineniy. Literaturnïye
proizvedeniya i perepiska, 7 ηνκ./ Σα άπαληα. Λνγνηερληθά έξγα θαη αιιεινγξαθία
(Moskva: Muzgiz, 1955-1970).
Σόκνο 1. Rimsky-Korsakov, N.A., Letopis‟ moey muzïkal‟noy zhizni, V.Ν. Rimsky-Korsakov& A.V.
Ossovsky (επ.) / Σα ρξνληθά ηεο κνπζηθήο κνπ δσήο (Moskva: Gossudarstvennoe muzïkal‟noe
izdatel‟stvo, 1955⁷ I).
Σόκνο 4. Rimsky-Korsakov, N.A., Uchebnik garmonii, M.O. Steinberg (επ.) / Δγρεηξίδην αξκνλίαο
(Moskva: Gossudarstvennoe muzïkal‟noe izdatel‟stvo, 1960 IV).
Σόκνο 4 a. Rimsky-Korsakov N.Α., 4 Dop./ ΢πκπιεξσκέλε έθδνζε γηα ηνλ 4ν ηφκν (Rimsky-Korsakov,
B. Kalafati, Noch‟ na gore Triglave, 185 ζει.) (Moskva: Gossudarstvennoe muzïkal‟noe izdatel‟stvo,
1960- 1970).
Σόκνο 7. Ν.Α. Rimsky-Korsakov, Perepiska s uchenikami/ Αιιεινγξαθία κε ηνπο καζεηέο ηνπ [I.F.
Tyumenev, M.M. Ippolitov-Ivanov, A.S. Arensky, A.V. Ossovsky, A.A. Spendiarov, A.T. Grechaninov,
F.S. Akimenko, P.I. Molchanov, A.R. Berngard, V.P. Kalafati, N.V. Artsïbushev, N.N. Tcherepnin,
B.L. Levenzon, M.O. Steinberg] (Moskva: Gossudarstvennoe muzïkal‟noe izdatel‟stvo, 1970 VII)
116. _____________________, Prakticheskiy uchebnik garmonii, M.O. Steinberg (επ.)/
Πξαθηηθό εγρεηξίδην αξκνλίαο (Moskva: Gossudarstvennoe Muzïkal‟noe Izdatel‟stvo,
1952¹⁸).
117. _____________________, Uchebnik garmonii /Δγρεηξίδην Αξκνλίαο (Βαζηιηθή
ρνξσδία ηνπ Παξεθθιεζίνπ, ιηζνγξαθεκέλε έθδνζε, 1 πξψηε ηππνγξαθηθή έθδνζε, St
Petersburg: Bitner, 1886).
118. Rimsky-Korsakov N. A. i muzïkal‟noe obrazovanie. Stat‟i i materialï, S.L. Ginsburg
(επ.)/ Ν.Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη ε κνπζηθή εθπαίδεπζε (Leningrad: Gossudarstvennoe
muzïkal‟noe izdatel‟stvo, 1959: 13-31, 58-71, 231-263)
119. Rimsky-Korsakov N. A. i ego nasledenie v istoricheskoy perspective. Materialï
mezhdunarodnoy muzïkovedcheskoy konferentsii / Ν.Α. Rimsky-Korsakov and his
heritage in historical perspective / Ο N.Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη ε θιεξνλνκηά ηνπ από
ηζηνξηθήο άπνςεο. Αλαθνηλώζεiο από ην δηεζλέο κνπζηθνινγηθό ζπλέδξην (Saint-
Petersburg: GU "SPb GMTiMI", 2010)
120. Russkaya muzïkal‟naya literatura- vïpusk lV. Uchebnoe posobie dya muzïkal´nïkh
uchiishch, M.K. Mikhaylova θαη E.L. Frid (γελ. επηκ.), 4 ηνκ. / Ρώζηθε κνπζηθή
γξακκαηνινγία – κέξνο IV. Γηδαθηηθφ εγρεηξίδην γηα ηα Μνπζηθά ζρνιεία (Leningrad:
Izdatel‟stvo Muzïka, 1973³, 1977 IV: 34-65, 79-87, 253-256). Σα ιεκκαηα ζην 3ν

395
 396

θεθάιαην: Μ. Γθάληλα, “Α.Κ. Γθιαδνπλφθ (1865-1936)” θαη 4ν θεθάιαην: Μ.

Μηράηινθ, “΢.Η. Σαλέγηεθ (1856-1915)”.
121. Russian Theoretical Thought in Music, Gordon D. McQuere (επ.) (Ann Arbor:
UMI Research Press, 1983).
122. Ryzhskin, I. Ya., Russkoe klassicheskoe muzïkoznanie v bor‟be protiv formalizma:
nauchnoe izdanie/ Ζ ξώζηθε θιαζζηθή κνπζηθνινγία ζην πόιεκν θαηά ηνπ
θνξκαιηζκνύ: επηζηεκνληθή έθδνζε (Moskva θαη Leningrad: Muzgiz, 1951).
123. Sabaneyeff, Leonid, Evreyskaya natsional‟naya shkola v muzïke / Ζ Δβξατθή
εζληθή ζρνιή ζηε κνπζηθή (Μφζρα, 1924).
124. _________________, Modern Russian composers, κηθξ. Judah A. Joffe (New
York: Da Capo Press, 19752: 222-249, “The Leningrad Group”, “The American Group
of Russian Composers”). [Πξσηφηππε έθδνζε: New York: International Publishers,
1927].
125. Saerchinger, Cesar, International who's who in music and musical gazetteer, Cesar
Saerchinger (επ.) (New York: Current Literature Pub. Co., 1918) (1ε αλαθνξα γηα ηνλ
Β. Καιαθάηε)
126. Savenko S., Mir Stravinskogo: monografia / Ο θόζκνο ηνπ ΢ηξαβίλζθη: κνλνγξαθία
(Moskva: Izdatel‟skiy Dom “Kompozïtor”, 2001:10).
127. Schillinger, Joseph, The Schillinger system of musical composition, 2 ηνκ. (New
York: Carl Fischer, 1946)
128. ________________, The Mathematical Basis of the Arts (New York: Philosophical
Library, 1948: 365).
129. Schwarz, Boris, Music and musical life in Soviet Russia - 1917-70 (London: Barrie
& Jenkins, 1972 θαη Bloomington: Indiana University Press, 1983).
130. Scriabin, Αlexander, Pis‟ma, A.V. Kashperov (επ.) / Δπηζηνιέο (Moskva:
Izdatel‟stvo Muzïka, 1965: 3-33, 37, 136-37, 181-82, 256-57, 265-66, 272-73, 276-77,
284, 283-84, 524-25, 668-69).
131. Shen, D., Vladimir Mikhaylovich Deshevov. Ocherk zhizni i tvorchestva/ Ο
Βιαληίκηξ Μηράεινβηηο Νηεζέβνθ. Κείκελν γηα ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ (Sovetskiy
compositor: Leningrad, 1961).
132. Shostakovich, Dmitry Dmitriyevich, О vremeni i o sebe, L. Grigoryev θαη Ya.
Platek (επ.) (Moskva: Sovetskiy kompozitor, 1980) / ΢νζηαθόβηηο, Νηκίηξη. Γηα ηνλ ίδην
θαη ηελ επνρή ηνπ, Λ. Γθξηγθφξηεθ θαη Γθ. Πιάηεθ (επ.), κηθξ. Δχε Υαηδεδήκνπ
(Αζήλα: ΢χγρξνλε επνρή, 1985).
133. __________________, Posveshchennaya leningradtsam. Rasskaz kompozitora o
rozhdenii Sed‟moy simfonii. Kogda pushki gremeli/ Αθηεξσκέλε ζηνπο θαηνίθνπο ηνπ
Λέληλγθξαλη. Γηήγεζε ηνπ ζπλζέηε γηα ηε γέλλεζε ηεο 7εο ζπκθσλίαο. ΋ηαλ ηα όπια
ππξνβνινύζαλ (Moskva, 1975).
134. __________________, Story of a Friendship: The Letters of Dmitry Shostakovich
to Isaak Glikman, 1941-1975 (London: Faber and Faber, 2001). Stable URL:
http://www.jstor.org/stable/3664798 (Anthony Philips, Russian Review, Vol. 62, No. 4
[Oct., 2003] , pp. 641-642, review consists of 2 pages).
135. Shostakovich Studies, David Fanning (επ.) (Cambridge: Cambridge University
Press, 1997²²).

396
 397

136. Shurapov V. θαη Roza Turbay, Elisavetgads‟kiy Susanin / Ο ΢νπζάληλ ηεο

Διηζαβεηγθξάλη (Kirovograd: TOV”KOD”, 2002) [(ζηελ Οπθξαληθή γιψζζα, βι.
http://www.regionalmuseum.kr.ua/muzk11-12_r.html), 6/4/2011].
137. Sitsky, Larry, Music of the repressed Russian avent-garde, 1900-1929 (Westport,
Connecticut: Greenwood Press, 1994: i-xii, 1-9, 133-147, 171-181, 232- 241, 254-
263, 335- 339).
138. Slomimsky, Nicolas, The First Handred Years (New York: Schirmer Books, 1994).
139. _________________, Music since 1900 (New York: Schirmer Books, 1994).
140. __________________, Perfect pitch: a life story (Oxford, New York: Oxford
University Press, 1988: 39).
141. Sоlertinsky, Ivan, Teatar, muzika, literatura. Izsledvaniya i statii / Θέαηξν,
κνπζηθή, ινγνηερλία. Μειέηεο θαη άξζξα (βνπιγάξηθε κεηάθξαζε, Sofia: DI Nauka i
izkustvo, 1986).
142. Sovetskie kompozitorï i muzikovedï, G.B. Bernandt θαη I.M.Yampol‟sky (επ.) /
΢νβηεηηθνί ζπλζέηεο θαη κνπζηθνιόγνη (Moskva: Vsesoyuznoe izdatel‟stvo Sovetskiy
kompozitor, 1978 Η).
143. Sovetskie kompozitorï i muzikovedï, L.G. Grigoriev, Ya.M. Platek θαη A. Modin
(επ.), 3 ηνκ./ ΢νβηεηηθνί ζπλζέηεο θαη κνπζηθνιόγνη (Moskva: Vsesoyuznoe izdatel‟stvo
Sovetskiy kompozitor, 1981 II).
144. Sovetskie kompozitorï- frontu / Οη ΢νβηεηηθνί ζπλζέηεο- γηα ην κέησπν (Moskva,
1989).
145. Stasov, V.V., M. P. Belyaev (Moskva: Muzgiz, 1954).
146. Stravinsky, Igor, Croniques de ma vie/ Chronicle of My Life (London: Victor
Gollancz, 1936) / Hronika na moya zhivot (βνπιγαξηθή κεηάθξαζε, Sofia: DI Muzika,
1973).
147. Stravinsky Igor and Robert Craft, Conversations with Igor Stravinsky (Garden City,
N.Y.: Doubleday, 1959; επαλέθ. Berkeley θαη Los Angeles: University of California
Press, 1980).
148. ______________________________, Expositions and Developments (Garden City,
N.Y.: Doubleday, 1962: 42-45, επαλέθ. Berkeley θαη Los Angeles: University of
California Press, 1981).
149. ______________________________, Memories and Commentaries (Garden City,
N.Y.: Doubleday, 1960, επαλέθ. Berkeley θαη Los Angeles: University of California
Press, 1981).
150. ______________________________, Memories and Commentaries (University of
California Press: Berkeley and Los Angeles, 19812).
151. Stupel‟, А., Russkaya mïsl‟ o muzïke (1895-1917)/ Ζ Ρώζηθε ζθέςε γηα ηελ
κνπζηθή (1895 – 1917) (Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, Leningradskoe otdelenie,
1980)
152. Swan, Alfred J., Russian music and its sources in chant and folk song (London:
John Baker, 1973, επαλέθ. New York: W.W. Norton, 1973).
153. Taneyev, Sergei Ivanovich, Materialï I dokumenti, 2 ηνκ. / Τιηθά θαη ληνθνπκέληα
(Μφζρα: 1952 Η: 173).

397
 398

154. Taruskin, Richard, Defining Russia musically: historical and hermeneutical essays
(Princeston, N.J.: Princeton University Press, 1997).
155. ______________, Opera and drama in Russia as preached and practiced in the
1860s (Rochester, New York: University of Rochester Press, 1993).
156. ______________, Stravinsky and the Russian traditions: a biography of the works
through Mavra, 2 ηνκ. (Berkeley: University of California Press, 1996).
157. ______________, The Oxford History of Western Music, ηνκ. 6, Oxford, 2004.
158. Tchaikovsky, Petr Il‟ich, О muzïke, о zhizni, о sebe, Δ.Μ. Оrlova (επ.) / Γηα ηε
κνπζηθή, ηε δσή θαη ηα εηο απηώλ (Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, Leningradskoe
otdelenie, 1976, 1980, 1990)
159. ___________________, Rukovodstvo prakticheskogo izucheniya garmonii/ Οδεγόο
γηα ηελ πξαθηηθή κειέηε ηεο Αξκνλίαο1034, κεηάθξαζε απφ ηε γαιιηθή γιψζζα ηνπ
Σζατθφθζθη, κε πξφζζεζε παξαδεηγκάησλ απφ ξσζηθά έξγα. Θεσξεκέλν σο εγρεηξίδην
ζηα Χδεία ηεο Μφζραο θαη ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (P. Jurgenson, 1896²). (Δληνπίζακε
ην βηβιίν ζην Ρσζηθφ Ηλζηηηνχην Ηζηνξίαο ησλ Σερλψλ, Σκήκα ρεηξνγξάθσλ).
160. Tiemstra, Suzanne Spicer, The Choral Music of Latin America. A Guise to
compositions and Research (New York: Greenwood Press, 1992: 25-26, 74).
161. Traynin, V.Y., M. P. Belyaev i ego kruzhok / O M. Π. Μπειηάγηεθ θαη ν θύθινο ηνπ
(Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, 1975: 5-75).
162. Tret‟yakova, Liliya Sergeyevna, Stranitsï Russkoy muzïke. Russkaya klassicheskaya
muzïka na rubezhe XIX- XX veka / ΢ειίδεο από ηε ξσζηθή κνπζηθή. Ζ ξώζηθε θιαζηθή
κνπζηθή ζην κεηαίρκην ηνπ 19νπ-20νπ αηώλα (Moskva: Izdatel‟stvo Znanie, 1979: 3-97,
158-59), “II. Belyaevskiy kruzhok. A.K. Lyadov (1855-1914). A.K. Glazunov (1865-
1936)”.
163. Tyulin, Yury Nikolaevich, Kratkiy teoreticheskiy kurs garmonii /΢ύληνκε
ζεσξεηηθή εηζαγσγή ζηελ αξκνλία (Leningrad: Gossudarstvennoe muzïkal‟noe
izdatel‟stvo, 1960).
164. _____________________, Uchenie o garmonii, ηνκ. 1 / Ζ ζεσξία γηα ηελ αξκνλία,
(Λέληλγθξαλη 1937, Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή) (Leningrad, 1937¹, 1939²; Moskva, 1966³).
165. _____________________, Uchenïy. Pedagog. Kompozitor. Sbornik statey, N.G.
Privano (επ.)/ Δπηζηήκνλαο. Γάζθαινο. ΢πλζέηεο. ΢πιινγή απφ άξζξα (Leningrad θαη
Moskva: Sovetskiy kompozitor, Leningradskoe otdelenie, 1973).
166. Vlad, Roman, Stavinsky, κηθξ. απφ ηα ηηαιηθά Frederick θαη Ann Fuller (London:
Oxford University Press, 1967²).
167. Vlasova, E.S., 1948 god v sovetskoy muzïke: Dokumentirovannoe issledovanie/ To
έηνο 1948 ζηε ζνβηεηηθή κνπζηθή: έξεπλα κε ληνθνπκέληα (Moskva: Klassika XXI,
2010).

1034
Πξφζθαηα ην βηβιίν θπθινθφξεζε θαη ζηελ Διιάδα (Πηνηξ Ίιηηο Σζατθφθζθπ, Οδεγόο γηα ηελ
πξαθηηθή κειέηε ηεο Αξκνλίαο, επηκέιεηα - κεηάθξαζε: Γηψξγνο Π. Πινπκπίδεο, Αζήλα: Παπαγξεγνξίνπ –
Νάθαο, 2008).

398
 399

168. Veprik, A.M., O metodakh prepodavaniya instrumentovki na kompozitorskom

otdelenii / Γηα ηηο κεζόδνπο δηδαζθαιίαο ηεο Δλνξρήζηξσζεο ζην Σκήκα ηεο ΢ύλζεζεο
(1929) (Moskva: Sovetskiy compositor, 1931, 1978).

169. _____________, Ocherki po voprosam orkestrovïkh stiley / Κείκελα γηα ηα

δεηήκαηα ηνπ νξρεζηηθνύ ζηπι (Μνskva, 1948¹, 1961²).
170. _____________, Traktovka instrumentov orkrstra / Υξήζε (εξκελεία) ησλ νξγάλσλ
ηεο νξρήζηξαο (1948) (Μoskva, 1961).
171. Vishnevsky, Igor, "Evraziyskoe uklonenie" v muzïke 1920-1930-kh godov: Istoria
voprosa. Stat‟i i materialτ (Moskva: Novoe literaturnoe obozrenie, 2005)/ "Ο
Δπξαζηαζκόο ζαλ ηάζε/θιίζε" ζηε κνπζηθή ηεο πεξηόδνπ 1920-1930: Ζ ηζηνξία ηνπ
δεηήκαηνο. Άξζξα θαη πιηθά (Μφζρα: Νέα ινγνηερληθή αλαζθφπεζε, 2005).
172. Vitol‟ [Vitols, Whitol], Vospominaniya, stat‟i, pis‟ma / Αλακλήζεηο, άξζξα θαη
επηζηνιέο (Leningrad: Izdatel‟stvo Muzïka, 1969: 55-97)
173. Walsh, Stephan, Igor Stravinsky. A Creative Spring. Russia and France, 1882-1934
(London: Jonathan Cape, 1999).
174. _____________, Stravinsky: The Second Exile: France and America, 1934-1971
(Berkeley θαη Los Angeles, California: University of California Press, 2006: 325)
175. White, Eric Walter, Stravinsky. The Composer and his Works (London θαη Boston:
Faber and Faber, 1979²).
176. Yakubov, M.A., Ocherki istorii dagestanskoy soveyskoy muzïki / Κείκελα γηα ηελ
ηζηνξία ηεο ΢νβηεηηθήο κνπζηθήο ηνπ Νηαγθεζηάλ (Michikala: Dagknigoizdat, 1974).
177. Yankovsky, M., Rimsky-Korsakov i revolyutsii 1905 goda/ Ο Ρίκζθη– Κόξζαθνθ
θαη ε Δπαλάζηαζε ηεο 1905 (Moskva θαη Leningrad: Gossudarstvennoe muzïkal‟noe
izdatel‟stvo, 1950).
178. Yastrebov, V., “Osip Afanas‟evich Petrov, Godï detstva I yunosti 1805-1838”,
Russkaya starina, St. Petersburg 1882, noyabr‟, pp. 365-375 /“Οζίπ Αθαλάζηεβηηο
Πεηξφθ, Σα παηδηθά ρξφληα θαη εθεβεία, 1805-1838”, ζην πεξηνδηθφ Σα παιηά ρξόληα
ηεο Ρσζίαο, Αγ. Πεηξνχπνιε, Ννέκβξηνο 1882, ζ.ζ. 365-375.
179. Yastrebtsev, Vasili Vasil‟yevich, Nikolay Andreevich Rimsky-Korsakov.
Vospominaniya v 2 tomah / Ν.Α. Ρηκζθη- Κόξζαθνθ. Αλακλήζεηο ζε 2 ηόκνο, A.V.
Ossovski (επ.), I. 1886-1897 (1959), ΗΗ. 1898-1908 (1960) (Leningrad: Gossudarstvennoe
Muzïkal‟noe izdatel‟stvo, 1959-1960).
180. Yudina, Мaria Veniaminovna, Stat‟i, vospominaniya, materialï / Άξζξα,
αλακλήζεηο, πιηθά (Moskva: Izdatel‟stvo Sovetskiy kompozitor, 1978).
181. Zolotorev, Vasily Andreyavich, Fuga: rukovodstvo k prakticheskomu izucheniyu,
S. Evseyev (επ.)/ Φνύγθα: Μέζνδνο γηα ηελ πξαθηηθή εθκάζεζε (Moskva: Izdatel‟stvo
Muzïka, 19653)
182. __________________________, Vospominaniya o moikh velikikh uchitelyakh,
druzyakh i tovarishtakh: aytobiograficheskiy ocherk, V.N. Rimski-Korsakov (επ.)/
Αλακλήζεηο γηα ηνπο κεγάινπο δαζθάινπο, θίινπο θαη ζπληξόθνπο: Απηνβησγξαθία
(Moskva: Gossudarstvennoe muzikalynoe izdatelystvo, 1957).

399
 400

Γ΄ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΛΧ΢΢Α

ΔΓΚΤΚΛΟΠΑΗΓΔΗΔ΢
183. Δθπαηδεπηηθή Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα, ηνκ. 28 (Αζήλα: Δθδνηηθή Αζελψλ ΥΥΗΗΗ,
1999: 231-232, 237, 379-381). Σφκνο 28: Θέαηξν. Κηλεκαηνγξάθνο. Μνπζηθή. Υνξόο.
Σα ιήκκαηα «Δπξσπατθή έληερλε κνπζηθή», «Διιεληθή έληερλε κνπζηθή», «Ρσζηθά
κπαιέηα» θαη «΢νβηεηηθφο θηλεκαηνγξάθνο».
184. Καινγεξφπνπινο, Σάθεο, Σν ιεμηθό ηεο Διιεληθήο κνπζηθήο, 6 ηνκ. (Αζήλα:
Δθδφηεο Γηαιιειήο, 1998).
185. Πάππξνο, Λάξνπο, Μπξηηάληθα, 63 ηνκ. (Πάππξνο: Αζήλα, 1991 – 1997). Σφκνο 36
(1989-1996), ζει. 173-74 «Κξηκαία», «Κξηκατθφο πφιεκνο». Σφκνο 52: «Ρσζηθή θαη
ζνβηεηηθή ηέρλε», «Ρσζηθή θαη ζνβηεηηθή κνπζηθή».
ΔΗΓΗΚΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ
186. Αγξαθηψηε, Έθε, Αξηζηνηέιεο Κνπληνύξνθ (1896 – 1969). Έλαο άγλσζηνο ηεο
Διιεληθήο ιόγηαο κνπζηθήο (Αζήλα: Παπαγξεγνξίνπ – Νάθαο, 1999).
187. Αθηέξσκα ζηνλ Ηγθόξ ΢ηξαβίλζθη. Γειηίν 3 (Αζήλα: Πεξηνδηθή έθδνζε ηεο Λέζρεο
ηνπ Γίζθνπ, θχιιν 3, Γεθέκβξεο 1970: 68).
188. Βνιθψθ, ΢νινκφλ, Μαξηπξία - Σα απνκλεκνλεύκαηα ηνπ Νηκίηξη ΢νζηαθόβηηο,
κηθξ. Δχε Υαηδεδήκνπ (Αζήλα: Δθδφζεηο Νεθέιε, 1982) / Volkov, Solomon,
Testimony: the memoirs of Shostakovich as related to and edited by Solomon Volkov,
κηθξ. Antonina W. Bouis (London: Hamish Hamilton, 1979)
189. Γθξέη, Κακίια, Ζ ξώζηθε πξσηνπνξία: πξνεπαλαζηαηηθή θαη επαλαζηαηηθή ηέρλε
ζηε Ρσζία, 1863-1922 / Gray, Camilla, The great experiment in art, 1863-1922, κηθξ.
Πέπε Ρηγνπνχινπ (Αζήλα: Τπνδνκή, 1987: 7-23, 51-55, 115-117, 157-159).
190. Καξδάζεο Β., Έιιελεο νκνγελείο ζηε Νόηηα Ρσζία (1775-1861) (Αζήλα: Δθδφζεηο
Αιεμάλδξεηα, 1998: 138, 140, 144, 225).
191. Νηνχξνπ Δπαγγειία, “Αθεηεξία θαη εμέιημε ηνπ ζπλζεηηθνχ ζηπι ηνπ Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ. Μηα γεληθή επηζθφπεζε”, Παλεπηζηήκην Μαθεδνλίαο, Σκήκα Μνπζηθήο
Δπηζηήκεο θαη Σέρλεο, 2008. Πηπρηαθή εξγαζία,
http://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/3981/1/NtourouPE2008.pdf. [6/4/2011].
192. Παπατσάλλνπ, Γηάλλεο. Πιήξεο Καηάινγνο Έξγσλ, (α΄ εθδνζε επ.) Κψζηαο
Μφζρνο θαη Υάξεο Ξαλζνπδάθεο, (β΄ εθδνζε επ.) Α. Γεληφδνο (Αζήλα: Φίιηππνο
Νάθαο, 1990¹, 1999²).
193. Πάππνπ-Ενπξαβιηφβα, Αηθαηεξίλα, «Ζ Σαπξνξνπκαίηθε δηάιεθηνο ησλ Διιήλσλ
ηεο Αδνθηθήο ζηε Ννηηναλαηνιηθή Οπθξαλία (πεξηνρή ηεο Μαξηνχπνιεο)» ζην
πεξηνδηθφ Αξρείνλ Πόληνπ, ηφκνο 46, 1995, Αζήλα ζ.ζ. 162-274).
194. Ρσκαλνχ, Καίηε, Έληερλε Διιεληθή Μνπζηθή ζνπο Νεόηεξνπο Υξόλνπο (Αζήλα:
Κνπιηνχξα, 2006: 93).
195. Salzman, Eric, Δηζαγσγή ζηε κνπζηθή ηνπ 20νπ αηώλα, κηθξ. Γηψξγνο Εεξβφο
(Αζήλα: Δθδφζεηο Νεθέιε, 1983:49-53).
196. ΢ηξαβίλζθη, Ηγθφξ, Μνπζηθή πνηεηηθή, κηθξ. Μηράιεο Γξεγνξίνπ (Αζήλα: Νεθέιε,
1980) «Μουσική
197. Σζατθφθζθπ, Πηνηξ Ίιηηο, Οδεγόο γηα ηελ πξαθηηθή κειέηε ηεο Αξκνλίαο, Γηψξγνο
Π. Πινπκπίδεο (επ.- κηθξ.) (Αζήλα: εθδφζεηο Παπαγξεγνξίνπ – Νάθαο, 2008).ό

400
 401

198. Σζνπγθαξάθε, Λνπΐδα (επ.), Μλεκεία Νενειιεληθήο Μνπζηθήο. Βαζίιεο Π.

Καιαθάηεο (1899-1942): Κνπαξηέηα εγρόξδσλ Έξγα 15 θαη 22, ηφκνο 4 (Κέξθπξα,
Ηφλην Παλεπηζηήκην- Σκήκα Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ- Δξγαζηήξην Διιεληθήο κνπζηθήο)
(ππφ έθδνζε).
έλη 1980

Γ΄ ΢ΔΛΗΓΔ΢ ΢ΣΟ ΓΗΑΓΗΚΣΤΟ1035

199. “Alferaky Akhilles Nikolayevich, Alferaky Sergei Nikolayevich”

http://www.rulex.ru/01019289.htm [6/4/2011]
200. Asaf‟yev, Boris Vladimirovich, Russian music from the beginning of the 19th
century, κηθξ. Alfred Julius Swan (Moskva -Leningrad: Academia, 1930: 320 pp),
http://www.archive.org/stream/russianmusicfrom010506mbp#page/n9/mode/2up. Βι.
http://www.archive.org/stream/russianmusicfrom010506mbp/russianmusicfrom010506
mbp_djvu.txt (Full texst of B. V. Asafiev, Russian Music from the Beginning of the
Nineteenth Century, American Council Of Learned Societies, 2004) [6/4/2011].
201. “Kurt Magnus Atterberg Simphonie Nr. 6 C-Dur op. 31” (Columbia Phonograph
Company, Vienna 1928), www.musikmph.de/musical_scores/prefaces/A-
E/atterberg_stmphony [6/4/2011].
202. “Balakirev Miliy Alekseyevich”, http://www.rulex.ru/01020843.htm- [6/4/2011].
203. “Welcome on the Website of M. P. Belaieff”, http://www.belaieff-music.com/,
3951_99_KAT_Belaieff: Dieser Katalog zum Download / This catalogue for download
(PDF, 900 KB) [6/4/2011].
204. “M. P. Belaieff. Composer: Robert Schumann. Arranger: Joseph Wihtol - N.
Klenowsky - A. Petrow - Nikolai Sokolow - Anton Stepanowitsch Arensky -
Alexander Glazunov - Wassilij Kalafati - Anatolij Ljadow - Nikolai Rimsky-Korsakov
- Nikolai Tcherepnin - Alexander Winkler”, http://www.belaieff-
music.com/shop/en_UK/9/show,227642.html [6/4/2011].
205. “M. P. Belaieff. Composer: Joseph Wihtol - Wassilij Kalafati - Anatolij Ljadow.
Works for Piano. Order number: BEL 806”, http://www.belaieff-
music.com/shop/en_UK/1/show,267135.html [6/4/2011].
206. “M. P. Belaieff. 1. Wassilij Kalafati, Cinq Préludes pour piano, op.7, M. P.
Belaïeff, Leipzig, 1902. 2. Anatolij Ljadow, Aus alten Zeiten (Ballade) pour piano, op.
21, M. P. Belaïeff, Leipzig. 3. Joseph Wihtol, Humoreske pour piano, op. 3, M. P.
Belaïeff, Leipzig, 1890 (ε παξηηηνχξα πεξηέρεη ζρεδφλ φια ηα θνκκάηηα γηα πηάλν),
http://www.belaieff-music.com/shop/resources/674385.pdf [6/4/2011].
207. “M. P. Belaieff. Composer Kalafati, Wassilij. Works: Ouvertüre - Fantasie - für
großes Orchester, op. 8, Polonaise - für großes Orchester, op. 14, Sinfonie a-Moll - für
großes Orchester, op. 12, Carnaval - für Orchester, Works for Piano”,
http://www.belaieff-music.com/shop/en_UK/artists/1/wassilij-kalafati, [6/4/2011].
208. Belanger, J. Richard, “Wiktor Labunski: Polish-American musician in Kansas
City, 1937-1974: a case study”, Ed.D. Dissertation, 1982, Columbia University
Teachers College: U.M.I. Dissertation Information Service, 1989: 206 pp., ill., mus.
Ex, http://pocketknowledge.tc.columbia.edu/home.php/viewfile/8130 [10/18/2006].
209. “Levon Bohemyan or Bohemian (September 17, 1887 – March 18, 1939)”,
http://wikizap.mobi/enuncyclopedia/Levon_Bohemyan [6/4/2011].

1035
Ζ ηειεπηαία επίζθεςε ζηηο δηεπζχλζεηο πνπ θαηαρσξίδνληαη πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 6/4/2011. Ζ
ηειεπηαία επίζθεςε ζηηο δηεπζχλζεηο πνπ έρνπλ αιιάμεη έγηλε ζηηο 1/1/2004. Πνιιά απφ ηα άξζξα
βξίζθνληαη επθνιφηεξα ζην Yandex Russian Search Engine (yandex.ru/index_engl.html-) θαη ζην Google.ru.

401
 402

210. “Bulich S.K., Ocherk istorii yazykoznaniya v Rossii, XIII veka 1825-1904
(Moskva: Librakom, 2011)” / “Μπνύιηηο ΢.Κ., Κείκελν γηα ηελ ηζηνξία ηεο
γισζζνινγίαο ζηε Ρσζία ηνπ 18νπ αηώλα, 1825-1904”, http://www.
moscowbooks.ru/book.asp?id=533121, http://www.slovo.net.ru/books/?book=59417
[6/4/2011].
211. “Carnaval. Komponist: Robert Schumann. Bearbeiter: Anton Stepanowitsch
Arensky - Alexander Glasunow - Wassilij Kalafati - N. Klenowsky - Anatoly Liadow -
A. Petrow - Nikolaj Rimskij-Korsakow - Nikolaj Sokolow - Nikolai Tcherepnin -
Joseph Wihtol - Alexander Winkler. Für Orchester“, www.schott-
musik.de/shop/9/show,227642.html. [6/4/2011].
212. “Le Conservatoire de Paris. Historique. Ambroise Thomas et Théodore Dubois “,
http://www.cnsmdp.fr/conservatoire/historique/histori.htm. [6/4/2011].
213. “Etnografiya narordov Krïma”- Krimskiy respublikanskiy Fond
mezhnatsional‟nogo soglasiya”/ “Δζλνγξαθία ησλ ιαψλ ηεο Κξηκαίαο”,
http://www.A:kr.htm. (΢εκείσζε: πεξηέρεη ζηαηηζηηθέο γηα ηηο εζληθέο κεηνλφηεηεο ηεο
Κξηκαίαο, κεηξήζεηο απφ ην έηνο 1989) [6/4/2011].
214. “Jacobo Ficher Collection. Processed by the Music Division of the Library of
service/Congress, Washington”, 2005, http://
memory.loc.gov/music/eadxmlmusic/eadpdfmusic/mu003005_x.pdf, URL:
http://hdl.loc.gov/loc.music/eadmus.mu003005 [6/4/2011].
215. “Jacobo Ficher”, htpp://www.geocities.com/SoHo/Hall/1278/Ficher θαη Carl
Fisher (Shawnee Press Ink), Editorial Argentina de Música (New Music), Southern
Music Company, Kalmus Press, Ricordi Americana [1/1/2004].
216. Ficher, Miguel, “Jacobo Ficher. Compositor, Director de Orquestra, Violinista y
Docente”, http://www.ciweb.com.ar/Ficher/index.php [1/1/2004].
217. “Carl Fischer Music Presents Venjamin Sher‟s Twenty-four Virtuoso Etudes for
Violin. News from Carl Fischer Music, February 2009”,
http://www.carlfischer.com/Fischer/press/bf48.htm) [6/4/2011].
218. “Formalism in the Soviet Union”,
http://www.en.wikipedia.org/wiki/Formalism_(music) [6/4/2011].
219. “From the Avant-garde to the Present Day” 2010. The XIXth International Festival
of Arts “From the Avant-garde to the Present Day” 9 – 20th March 2010. “WAR AND
PEACE”, http://www.remusik.org/en/from_the_avant_garde_to_the_present_day/,
http://www.remusik.org/en/23351/ [6/4/2011].
220. Frumkin, Vladimir (Virginia USA),“Legkaya kavaleriya bol‟shevizma”/ “Σν
ειαθξχ ηππηθφ ηνπ κπνιζεβηθηζκνχ”, Zhurnal Vestnikon on line, No 6 (343)
17/03/2004, http://www.vestnik.com/issues/.../frumkin1.htm, http://
www.vestnik.com/issues/2004/.../frumkin_vl.htm [17/3/2004].
221. “Gadzhibekov, Arshin mal Alan (1913)”, http://www.karabakh-
doc.gen.az/ru/articls/artc049.htm [1/1/2004]. (΢εκείσζε: βι. επίζεο
http://forum.bakililar.az/index.php?showtopic=8971&st=80, http://karabakh-
doc....rmyanstvo12.htm, http://karabakh-doc....cls/artc049.htm [6/4/2011].
222. “Gorfrid Gasanov (Hasanov) (18-4/1-5-1900 – 28-5-1965)”, http://www.
aksakal.info/.../print:page,1,7137-gotfrid-gasanov-otec-dagestanskoj-muzyki.html
[2010] θαη http://www.dagkultura.ru/.../assotsiatsiya_rabotnikov_kulturi_i_iskusstva
[6/4/2011].
223. Gasparov, Boris, "Pushkin in music", The Cambridge Companion to Pushkin. Ed.
Andrew Kahn. Cambridge University Press, 2006. Cambridge Collections Online.
Cambridge University Press. 04 May 2007

402
 403

http://cco.cambridge.org/extract?id=ccol0521843677_CCOL0521843677A015
[6/4/2011].
224. Glazunova, Nailiya Nigmatovna, “Istoriya Akademicheskoy Kapellï”/ “Ζ ηζηνξία
ηεο Aθαδεκατθήο ρνξσδίαο”, www.kapella1.chat.ru/ist.htm (καξηπξίεο ηνπ Μ. Κιηκφθ
γηα ηελ επίζθεςε ηνπ Γ. Μεηξόπνπινπ ζην Λέληλγθξαλη, ην έηνο 1933) [6/4/2011].
225. Glukhen‟kova, Svetlana, “L‟hommage Glazunovu (О prazdnovanii 25-letiya
deyatel‟nosti Glazunova)”, http://conservatory.ru/files/gluhenkova.pdf. [6/4/2011].
226. “Great Ballet Music. Adam/Chopin/Delibes/Schumann. Various (R. Schumann,
Carnaval für Orchester)”, http://www.amazon.de/exic/obidos/ASIN/B000027K9J/028-
8-85022-9487745 [15/3/2006].
227. Herman, Michael, “Finnish and Baltic Symphonies. From The 19th Century to the
Present. A Discography of Cds and LPs”, http://www.musicweb-
international.com/Finnish_and_Baltic/Finnish_and_Baltic_Symphonies.htm
[6/4/2011].
228. Herter, Joseph A., “Remembering Wiktor Łabuński”, Polish Music Newsletter,
vol. 10, no. 9, September 2004, ISSN 1098-9188. Published monthly. Los Angeles:
Polish Music Center, University of Southern California,
www.usc.edu/dept/.../sep04.html - [1/4/2004].
229. “The 1928 International Columbia Graphophone Competition”,
http://en.wikipedia.org/wiki/1928_International_Columbia_Graphophone_Competition
http://en.wikipedia.org/wiki/Centenary, http://en.wikipedia.org/wiki/Franz_Schubert
[6/4/2011]
230. “15th-22nd March 2010: International musicological conference “N. Rimsky-
Korsakov and his Heritage in Historical Perspective”,
http://www.theatremuseum.ru/eng/diagilev/heritage.html [6/4/2011].
231. “Isroriya otdela rukopisey GTG”/ “Ζ ηζηνξία ηνπ Σκήκαηνο ρεηξνγξάθσλ ηεο
Κξαηηθήο Πηλαθνζήθεο ζην φλνκα ηνπ "Σξεηηαθφθ"” (Pavel Tretyakov),
http://www.tretyakovgallery.ru/russian/history/departments/manuscripts [1/1/2004].
232. Ivanov, Dmitri, “Velikaya Otechestvennaya”/ “Σν Μεγάιν Παηξησηηθφ πφιεκν”,
URL: http://vip.lenta.ru/topic/victory/war.htm [6/4/2011].
233. “Kalafati, Petr Dmitrievich, Ph.D., Odessa State University, 1937. Dissertation:
Mathematics Subject Classification: 34- ordinary differential equations. Advisor: Mark
Krein“, http://genealogy.math.ndsu.nodak.edu/html/id.phtml?id=88078 [1/1/2004].
234. “Kalafati, Vasily P.”. Γέθα ηππσκέλα έξγα ηνπ Β. Καιαθάηε,
http://www.amazon.com/s/qid=1252912789/ref=sr_nr_seeall_10/175-6234558-
3395938?ie=UTF8&rs=&keywords=Kalafati,%20Vasily&rh=i:aps,k:Kalafati\c%20Va
sily,i:stripbooks [6/4/2011].
235. “Kalafati Vasily, Prélude No 1 (Miniature), À ma soeur Hélène Kalafati, op. 7, No
1”, http://www.writtenmelodies.com/Piano/Classical/Sheets/Kalafati-Prelude-No.1.pdf
[6/4/2011].
236. “Kalafati, Vasily, 3 Bagatelles, Op. 9”, Sibley Music Library,
http://imslp.org/wiki/3_Bagatelles,_Op.9_(Kalafati,_Vasily), PDF file, [6/4/2011].
237. Kalafati, Vasily Pavlovich, Sputnηk muzïkanta, muzïθal‟niy slovar‟, St.
Petersburg: RUSLAN, 1914²/ Ο ζπλνδνηπόξνο ηνπ κνπζηθνύ, κνπζηθό ιεμηθό, Γεχηεξε
αλαζεσξεκέλε θαη ζπκπιεξσκέλε έθδνζε, Αγ. Πεηξνχπνιε: RUSLAN, 1914. Σν
ιεμηθφ ηνπ Καιαθάηε πνπιήζεθε ζε δεκνπξαζία ζηε Ρσζία (Φεβξνπάξηνο 2007), ζηε
Λεσθφξν ησλ Εσγξάθσλ, απφ ηελ εηαηξία «Krashobor»,
htpp://www.motolok.ru/user/689572/lots), κε αξρηθή ηηκή 900 ξνχβιηα. [1/2/1907].
238. “Kander and Ebb”, http://en.wikipedia.org/wiki/Kander_and_Ebb [6/4/2011].

403
 404

239. Karamaev, Sergey,”Blokada Leningrada/ Ζ πνιηνξθία ηνπ Λέληλγθξαλη”, URL:

http://vip.lenta.ru/topic/victory/blokada.htm [6/4/2011].
240. Kozhevnikov, Vladimir, “Lyubov‟ skvoz‟ godïpronesya”, Respublika No 6 (525),
16-2-2005 / “Να κεηαθέξεηο ηελ αγάπε κε ηα ρξφληα”, ζην πεξηνδηθφ Γεκνθξαηία
(αθηέξνκα ζηνπο Αλαηφιη Καιαθάηε θαη Μαξγαξίηα Γθξίζηλα),
www.republic.cap.ru/2005_6/61.htm [6/4/2011].
241. “Labunski Wiktor, Biographical information”,
http://www.usc.edu/dept/polish_music/news/events/labunski.htm [Copyright 2002 by
the Polish Music Center, University of Southern California],
http://www.usc.edu/dert/polish_music/nevs/sep04.html [1/1/2004].
242. Ledkovsky, Marina V., “Professor Alfred Julius Swan and His Contribution to
Russian Orthodox Music”. Paper presented at the 10th Annual Russian Orthodox
Liturgical Music Conference, San Francisco, October 1996,
http://www.roca.org/OA/165/165e. htm [6/4/2011].
243. Lenin on Literature and Art, 2008 (ISBN: 1434464024),
http://www.amazon.co.uk/Lenin-Literature-Art-VI/dp/1434464024,
http://www.politicos.co.uk/books/276998/V.I.-Lenin/Lenin-on-Literature-and-Art/
[6/4/2011].
244. Lenin on Proletarian Culture, Novosti Press Agency, 1969,
http://www.getcited.org/?PUB=101559452&showStat=Ratings,
http://www.marxists.org/archive/lenin/works/subject/art/index.htm [6/4/2011].
245. Loeffler, James, “Jewish involvement in Concert Music”, “Jewish Musicians and
Composers in the Russian Empire and the Soviet Union”, “Jewish Musicians and
Jewish Music”, αξζξα ζηελ ηζηνζειίδα “The VIVO Encyclopedia of Jews in Eastern
Europe”, http://www.yivoinstitute.org/downloads/Concert_Music.pdf- [1/1/2004].
246. “The Lied, Art Song, and Choral Texts Archive. Composer: Vasily Pavlovich
Kalafati (1869-1942)”, http://www.recmusic.org/lieder/k/kalafati.html [6/4/2011].
247. “The Lied, Art Song, and Choral Texts Archive. "Chelnok", 1844 by Aleksey
Nikolayevich Pleshcheyev (1825-1893)”,
http://www.recmusic.org/lieder/get_text.html?TextId=53126 [6/4/2011].
248. “The Lied, Art Song, and Choral Texts Archivehe Lied, Art Song, and Choral
Texts Archive, Composer: Nikolai Andreyevich Rimsky-Korsakov (1844-1908). Song
Cycles, Symphonies, etc.”, http://www.recmusic.org/lieder/r/rimsky.html [6/4/2011].
249. “The Lied, Art Song, and Choral Texts Archivehe Lied, Art Song, and Choral
Texts Archive, Ne penitsja more, ne pleshchet volna”,
http://www.recmusic.org/lieder/get_text.html?TextId=15825 [6/4/2011].
250. “The Lied, Art Song, and Choral Texts Page. Author: Count Aleksei
Konstantinovich Tolstoy (1817-1875)”, http://www.recmusic.org/lieder/t/tolstoy/
[6/4/2011].
251. Likht, V., “Shcherbachev, Vladimir Vladimirovich”/ “΢ηεξκπαηζηφθ Βιαληίκηξ
Βιαληηκίξνβηηο”, πεξηνδηθφ Μνπζηθή, Μφζρα 1990, ζην www.mymusicbase.ru.
/comp/vomposers%20f2.htm-56k [1/1/2004].
252. Manulkina, Ol‟ga, “On mog izvlech‟ kvadratnïy koren; iz simfonii Bethovena.
Umer Nikolai Slonimsky”/ “Απηφο κπνξνχζε λα βγάιεη ηεηξαγσληθή ξίδα απφ ηηο
ζπκθσλίεο ηνπ Μπεηφβελ. Πέζαλε ν Νηθνιάη ΢ινλίκζθη“, http://
www.musiccritics.ru/?id=3&readfull=2804, ΢άββαην, 27 Ηαλνπαξίνπ 1996 [6/4/2011].
253. Morozov, Alexander, “Anatoly Konstantinovich Lyadov” (11/12/2008),
http://www.sr.ru/ blog/mus_ex/229.php [6/4/2011].
254. Mikkonen, Simo, State Composers and the Red Courtiers. Music, Ideology and
Politics in the Soviet 1930s (New York: Mellen Press, 2009),

404
 405

http://jyx.jyu.fi/dspace/bitstream/handle/.../9789513930158.pdf θαη
www.worldcat.org/.../state-composers-and-the-red-courtiers-music-ideology-and-
politics-in-the-soviet-1930s/.../23119... [6/4/2011].
255. Mironova, Ν.Α., “Moskovskaya konservatoriya”/ “Σν Χδείν ηεο Μφζραο. Πεγέο.
Πσο αλαπηχρζεθε ην Χδείν ηεο Μφζραο, κέξνο 2»,
www.old.mosconsv.ru/page.phtml?11146 (1ν κέξνο),
www.old.mosconsv.ru/page.phtml?11139 (2ν κέξνο) [6/4/2011].
256. „Mlada, opera”, www.en.wikipwdia.org./wiki/Mlada [6/4/2011].
257. “Mlada (Rimsky-Korsakov)”, http://en.wikipedia.org/wiki/Mlada_%28Rimsky-
Korsakov%29 [6/4/2011].
258. “Titel: Mlada: volńebnaja opera-balet v 4-ch dejstvijach / tom podgot. G. V.
Kirkorom. Verfasser: Rimskij-Korsakov, Nikolaj A. (1844-1908). Sonst. Personen:
Kirkor, Georgij V. *1910-*. Ausgabe: Partitura. Ort/Jahr Moskva: Gosudarstvennoe
Muzykal’noe Izdat., 1959 Umfang: 185 S.: Ill., Faks“,
http://gso.gbv.de/DB=2.1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=1016&SRT=YOP&TRM=%22
no%C4%8D%27+na+gore+triglave%22&COOKIE=U999,K999,D2.1,Ef66c9761-
2585,I0,B9994++++++,SY,A%5C9008+J,,1,,U,,4,,7,,M,H13-15,,17-23,,30,,50,,60-
61,,73-78,,88-90,NGAST,R62.38.77.220,FN. [6/4/2011].
259. “Mlada. Opera. Avtor teksta N. Rimsky-Korsakov, Stepan Aleksandrovich
Gedeonov, Viktor Aleksandrovich Krylov“, http://www.load.cd/ru/sheetmusic/sm-
23217_mlada_noch_na_gore_triglav_koncertnoe_perelozhenie_dlya_orkestra.html.
[6/4/2011].
260. Muradov, Georgy, “Odissey Dimitriadi- chelovek Mira”/ “Ο Οδπζζέαο
Γεκεηξηάδεο- άλζξσπνο ηνπ θφζκνπ”, htpp://www.greek.ru/news/diaspora/33223
[6/4/2011].
261. “Music: Moscow Music Congress”, Monday, Apr. 15, 1957,
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,8625521,00.html#ixzz11HynpA3e
θαη
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,862552,00.html#ixzz1Fk2NwXHa
[6/4/2011].
262. “Ilya Musin Society”, http://www.musinsociety.com/ [6/4/2011].
263. “Muzïka SSSR 1917-1941 godah”/ “Μνπζηθή ηεο Δ.΢.΢.Γ. ζην δηάζηεκα 1917-
1920”, http://www.bolshe.ru/unit/73/books/4505/s/1 [1/1/2004].
264. “Muzïka 1917-1920”/ “Μνπζηθή, 1917-1920”, http://www.terle.ru/article/toccata/
imu/muzyka_19171920.htm [1/1/2004].
265. “Muzyka 1917-1920. Muzïka v Sovetskiy I postsovetskiy periodï”/ «Μνπζηθή,
1917-1920. Ζ κνπζηθή ζηε ΢νβηεηηθή θαη ηε κεηαζνβηεηηθή πεξίνδνπο»,
http://www.5ka.su/ref/music/0_object16622.html [6/4/2011].
266. “"Muzïkal‟naya tabakerka" Anatoliya Lyadova”/ “"Ζ Μνπζηθή ηακπαθηέξα" ηνπ
Αλαηφιη Ληάληνθ”, Kranaya iskra, 19-05-2005 N 20 (15851),
http://www.borovichi.net.ru/par/issue/w128.html [6/4/2011].
267. Novikova, Elena, “Nedopetaya pesnya”/ “Σξαγνχδη πνπ δελ ηειείσζε”,
www.conservatory.ru/files/alm_09_01_novikova.pdf [6/4/2011].
268. Novosti, Minkul‟turï Chuvashii, “Pozdravlyaem veternov Velikoy Otechestvennoy
voynï!”/ Σα Νέα ηνπ Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνχ ηεο Σζνπβαζίαο, “Υαηξεηάκε ηνπο
ήξσεο ηνπ Β΄ ΠΠ πνιέκνπ” (Αλαηφιη B. Καιαθάηεο),
http://gov.cap.ru/list4/news/rec.aspx?gov_id=12&pos=2&id=1009679 [07/05/2010].
269. Pal‟min, L.I., “Don't cry over bodies of fallen” ("...but take their banner and go
forward!"). Russian revolutionary song. Music: narodnaya. Lyrics: L. Palmin. Singer:

405
 406

Moskovskiy vokalniy kvartet. 1865. Performed in 1930,

http://www.sovmusic.ru/english/forum/c_read.php?fname=ne_plach [6/4/2011].
270. Pavlenkova, N., “Vozvrashchenie Vasiliya Kalafati”/ “Ζ επηζηξνθή ηνπ Βαζίιε
Καιαθάηε”, Obozreniya krymskikh del, 20-27/11/2009, No 44, http://evpatoriya-
history.info/art/kalafati.php [1/7/2011].
271. Pravda on line, 17-1-1999, “Shostakovich's Seventh Symphony sounded for the
first time today sixty years ago”,
http://english.pravda.ru/culture/2002/08/09/34138.html [4/6/2011].
272. Prokopchuk, Aleksandra Vladimirovna, “Kvartetnoe tvorchestvo kompozitorov
belyaevskogo kruzhka: istoricheskoe znachenie, prelomlenie hudozhestvennïh
tendentsii epohi”/ “Σα έξγα γηα θνπαξηέην εγρφξδσλ ησλ ζπλζεηψλ κειψλ ηνπ θχθινπ
ηνπ Μπειηάγηεθ: ε ηζηνξηθή ηνπο ζεκαζία, ε αληίιεςε (ε εξκελεία) ησλ
θαιιηηερληθψλ ηάζεσλ ηεο επνρήο” (Phd, Vladivostok, 2006)
http://www.dissercat.com/content/kvartetnoe-tvorchestvo-kompozitorov-belyaevskogo-
kruzhka-istoricheskoe-znachenie-prelomlenie [6/4/2011].
273. Prout, Ebenezer, Musical form (London: Augener),
http://www.archive.org/search.php?query=publisher:%22London%20:%20Augener%2
2%20AND%20subject:%22Musical%20form%22. Βι. ζχγρξνλεο εθδφζεηο ησλ έξγσλ
ηνπ Prout (1970-2010) ζην http://www.amazon.co.uk/Ebenezer-
Prout/e/B001H6GUD2/ref=ntt_athr_dp_pel_pop_1 [6/4/2011].
274. Ramazanova, Ν.V., “Brazhnikov, Mikhail Vichtorovich”,
http://www.nlr.ru/ar/staff/ braj.htm (Russian National Library, 2003) [6/4/2011].
275. Redepenning, Dorgothea, “Russian content in a European form. The dialogue of
cultures in music”, http://www.eurozine.com/articles/2004-09-14-redepenning-en.html
[2004]/ “Muzïkal'nïy gorod Peterburg. Razmïshleniya o dialoge kul'tur”, κηθξ.
Serafima Shamkhalova, http://www.eurozine.com/.../2005-05-31-redepenning-ru.html-
[31-05-2005].
276. “Reiters, Teνdors (1884-1956)”, http://www.music.lv/conductors/teodors_reiters/
cels.htm [6/4/2011].
277. Respublika No 6 (525), 16-2-2005, “Lyubov‟ skvoz‟ godï pronysya”/ Δθεκεξίδα
Γεκνθξαηία, αξ. 6, 16-2-2005, “Ζ αγάπε κεηαθέξεηαη κε ηα ρξφληα” (A. Kalafati θαη
Margarita Grishina), http://www.republic.cap.ru/2005_6/61.htm [6/4/2011].
278. RIA. Novosti St Petersburg. “Pogibshikh vo vremya blokadï kompozitorov
vspomnyat v Peterburge. Kontsert“, 27/01/2009 / Ρψζηθε Πιεξνθνξηαθή Δηαηξία.
Σα Νέα ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο.”΢ηελ Αγ. Πεηξνχπνιε ζπκνχληαη ηνπο ζπλζέηεο πνπ
πέζαλαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο. ΢πλαπιία“,
www.rian.ru/culture/20090127/160203635.html [6/4/2011].
279. “RIMSKII-KORSAKOV, Nikolai Andreevich (1844-1908), Snegurochka (Snow
Maiden), 1890 or earlier, http://www.,
christies.com/LotFinder/lot_details.aspx?intObjectID=1794061 [6/4/2011].
280. “Rimsky-Korsakov Apartment and Museum”, http://en.wikipedia.org/wiki/Rimsky-
Korsakov_ Apartment_and_Museum [6/4/2011].
281. “Αλακλεζηηθφ κνπζείν-νηθεία ηνπ Ν.Α. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ (N.A. Rimsky-
Korsakov Museum-flat)”, http://www.rimski-korsakov.narod.ru/. Γηεζλέο ζπλέδξίν
“Ν.Α. Rimsky-Korsakov and his heritage in historical perspective” (Ο Ν. Ρίκζθη-
Κφξζαθνθ θαη ε θιεξνλνκηά ηνπ απφ ηζηνξηθήο άπνςεο) (15/22-3-2010).
Αλαθνηλψζεηο (http://www.rimski-korsakov.narod.ru/conf_media.html) θαη εμσθηιιν
ηνπ βηβιίνπ (κε ηα πξαθηηθά ηνπ ζπλεδξίνπ) (http://rimski-korsakov.narod.ru/Rimskiy-
Korsakov_Doklady_Cover_p01.jpg) [6/4/2011].
΢ηελ ηζηνζειίδα www.rimski-korsakov.narod.ru πεξηέρνληαη ηα εμήο θείκελα:

406
 407

1. Sankt-Peterburgskie vedomosti, “''Dogonyaya Rimskogo- Korsakova''. Anons” / Άξζξν ζηελ

εθεκεξίδα Σα ρξνληθά ηεο Αγ. Πεηξνύπνιεο, “''Πξνθζάλνληαο ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ''. Αλαθνίλσζε”,
http://www. spbvedomosti.ru/article.htm?id=10265214@SV_Articles [6/4/2011].
2. “Ο Κφζκνο ηεο Πεηξνχπνιεο: ΢ρέδην ηνπ Κέληξνπ ηήξεζεο πξαθηηθψλ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο,
ηεο Κεληξηθήο Γεκνηηθήο Γεκφζηαο Βηβιηνζήθε ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ζην φλνκα ηνπ “Β. Μαγηαθφθζθη” θαη
ηεο παγθφζκηαο ιέζρεο ησλ θαηνίθσλ ηεο Πεηξνχπνιεο: “"Πξνθζάλνληαο ηνλ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ". ΢χληνκε
γξακκή”, βι. http://www.mirpeterburga.ru/news/PK [6/4/2011].
3. Σν Κξαηηθφ ηζηνξηθν-αξρηηεθηνληθφ θαη θαιιηηερληθφ κνπζείν-δάζνο ηεο πφιεο Pskovsk,
http://www.russianmuseums.info/M1952. Β.Μ. Βαζίιηεβα, αλαθνίλσζε, βι.
http://museums.pskov.ru/news/?idnews =00257 [6/4/2011].
4. “Σα λέα” ζηελ ειεθηξνληθή πχιε ηεο Δηαηξείαο Δζληθνχ Πιεξνθνξηαθνχ Γηθηχνπ ηεο Ρσζίαο,
βι. http://www.ania-news.info/news?theme=-1&page=2&date=2010-03-19 [6/4/2011].
5. Ζ αλαθνίλσζε ζηελ ειεθηξνληθή πχιε “Russkiy mir” (Ρσζηθφο θφζκνο), βι.
http://www.russkiymir.ru/russkiymir/ru/news/common/news8611.html [6/4/2011].
6. Πξφγξακκα “Art lunch” ηεο Tatiana Troyanskaya, ζην ξαδηνθσληθφ ζηαζκφ “Ekho Moskvy”
(Ζρψ ηεο Μφζραο). http://www.rimski-korsakov.narod.ru/01-03-10_Art-Lanch.mp3- [6/4/2011].
7. “N. A. Rimsky-Korsakov I ego nasledenie v istoricheskoy perspective. Materialï mezhdunarodnoy
muzïkovedcheskoy konferentsii, GU "SPb GMTiMI", Saint Petersburg, 2010”/ “Ο N.Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη
ε θιεξνλνκηά ηνπ από ηζηνξηθήο άπνςεο. Αλαθνηλώζεηο από ην δηεζλέο κνπζηθνινγηθό ζπλέδξην (Αγ.
Πεηξνχπνιε: Κξαηηθφ Μνπζείν Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο, 2010”, εμώθπιιν. Βι. ηελ εηθφλα ζην
http://www.rimski-korsakov.narod.ru/Rimskiy-Korsakov_Doklady_ Cover_p01.jpg [6/4/2011].
΢ηελ ηζηνζειίδα ηνπ Μνπζείνπ- νηθεία ηνπ Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ππάξρεη κηα ζχληνκε αλαθνίλσζε γηα
ην πεξηερφκελν ηνπ βηβιίνπ θαη πιεξνθνξίεο γηα ηνπο ζπγγξαθείο ησλ αλαθνηλψζεσλ ηνπ ζπλεδξίνπ, βι.
http://www.rimski-korsakov.narod.ru/rusizd.htm1036 [6/4/2011].
8. Αλαθνξέο γηα ηελ Έθζεζε ηνπ Αξρείνπ Β. Καιαθάηε, βι.
http://www.en.wikipedia.org/wiki/Rimsky-Korsakov_Apartment_and_Museum, http://www.rimski-
korsakov.narod.ru/ruswis.html [6/4/2011].
282. Κξαηηθφ Μνπζείν Θεάηξνπ θαη Μνπζηθήο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο, αλαθνξά γηα ην
ζπλέδξην “Ο N. Α. Ρίκζθη-Κόξζαθνθ θαη ε θιεξνλνκηά ηνπ απφ ηζηνξηθήο άπνςεο”
θαη ηελ νκαδηθή έθζεζε: http://www.theatremuseum.ru/eng/index_eng.html,
http://www.theatremuseum.ru/eng/diagilev/heritage.html,
http://www.theatremuseum.ru/exhib/emirton.html [6/4/2011].
283. ΢πίηη-κνπζείν ηνπ Ν. Α. Ρίκζθη Κόξζαθνθ (πφιε Σηρβίλ, πεξηθέξεηα Αγ.
Πεηξνχπνιεο, γελέηεηξα ηνπ Κφξζαθνθ, 30 ρκ. απφ ην νηθνγελεηαθφ ρηήκα,
(http://www.museum.ru/M244) [6/4/2011].
284. “Rimsky-Korsakov, Nikolai - Night on Mount Triglav, sheet music (1959)”,
http://www.justsheetmusic.com/sheet-music/nikolai-rimsky-korsakov-night-on-mount-
triglav/ [6/4/2011].
285. “Rossiya. Razdel Imperia v XIX veke” / “Ρσζία. Σκήκα Απηνθξαηνξία ηνπ 19νπ
αηψλα”, http://www.rulex.ru/01270008.htm [22/10/2004].
286. Rovner, Anton: “Stanovlenie muzïkal‟nogo avangarda v nachale XX veka”/ “Ζ
δεκηνπξγία ηνπ κνπζηθνχ αβαλγθαξληηζκνχ ζηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα”,
http://www.gora-analog.narod.ru/text4.html [6/4/2011].
287. “Russkaya muzïka”/ “Ρσζηθή κνπζηθή”, http://www. numerov.ru/stranica395.html-
56k) [6/4/2011].

1036
΢εκείσζε: ζηε ξψζηθε ζειίδα, αθηεξσκέλε ζην Ρίκζθη-Κφξζαθνθ
(http://ru.wikipedia.org/wiki/), ην βηβιίν απηφ αλαθέξεηαη σο ηελ πην πξφζθαηε βηβιηνγξαθία (2010) γηα ην
ζπλζέηε, επίζεο πνπιηέηαη κέζσ ην δηαδίθηπν.

407
 408

288. “Rutkowski, Bronisław (27-2-1898 Komaje, Vilnius – 1-6-1964 Leipzig)”,

http://www.oxfordmusiconline.com/subscriber/article/grove/music/24183?q=kalafati&
search=quick&pos=9&_start=1#firsthit [6/4/2011].
289. Rïzhkin/Ryzhkin I., “III. Traditsionnaya shkola v Rossii”/ “Ζ παξαδνζηαθή ζρνιή
ζηε Ρσζία”, http://www.mushar.ru/Tradic_school/Russ_trad.html [1/1/2004].
290. “Sakketti, L.A., Prof., Ηstoriya Muzyki ("History of Music"). Issues 1 & 2
St. Petersburg: Shipovnik, 1913”, http://www.russianartandbooks.com/cgi-
bin/russianart/01731R.html [6/4/2011].
291. “Sankt-Peterburg – gorod iskusstv”/ “Ζ Αγ. Πεηξνχπνιε- πφιε ηεο ηέρλεο”,
http://www.infopiter.ru/piter/culture.html [6/4/2011].
292. “Schillinger, Josep”, htpp://www.swr.de/swr2/hoergeschichte/komponisten/
schillinger.html [1/1/2004].
293. “Schillinger, Josep. Music and mathematics”,
http://www.korzybski.org/etc/schillinger.html [1/1/2004].
294. “Schumann, Carnaval: Coquette (orchestration Kalafati). Diaghilev's Ballets
Russes Orchestra. Format: Téléchargement MP. De l'album Les Premières gravures,
http://www.amazon.fr/Carnaval-Coquette-orchestration-Kalafati/dp/B0025N0PGE
[6/4/2011].
295. Schwarz, Boris, “Arnold Schoenberg in Soviet Union” (Perspectives of New Music
Vol. 4, No. 1, Autumn - Winter, 1965. Published by: Perspectives of New Music. Issue
Stable URL: http://www.jstor.org/stable/i234501) [6/4/2011].
296. “A. Scriabin arrangements of Symphonies for Piano Duet”,
http://imslpforums.org/viewtopic.php?f=13&t=1244. [6/4/2011].
297. Shahvedi, Kamil‟, “Arshinnïe uspehi mal allana”/ “Ζ επηηπρία ηεο Arshin mal
Allan” (φπεξα ηνπ Uzeir Gadzhibekov), http://www.irs-az.com/files4/10.html
[6/4/2011].
298. “Shevchenko's fame in music”, εθεκεξίδα “The Ukrainian Weekly Sunday”,
March 31, 1985, No. 13»,
http://ukrweekly.com/archive/pdf2/1985/The_Ukrainian_Weekly_1985-13.pdf
[6/4/2011].
299. Shibko, Vitaly, “II saezd rossiyskih sotsial-demokratov. Idei i sudbï lyudskie” / “H
Γεχηεξε ζπλάληεζε ησλ Ρψζσλ ΢νζηαιδεκνθξαηψλ. Οη ηδέεο θαη νη κνίξεο ησλ
αλζξψπσλ”, http://www.tovarish.com.ua/nevs/Za_rubezhom/. (΢εκεησζε: ε εθεκεξίδα
Tovarishch/ ΢ύληξνθνο (www.tovarish.com.ua) ηνπ ΢νζηαιηζηηθνχ Κφκκαηνο ηεο
Οπθξαλίαο εθδίδεηαη απφ ην έηνο 1992, ζην site ησλ ΢νζηαιδεκνθξαηψλ ηεο
Οπθξαλίαο) [6/4/2011].
300. Semenova V.P, “Dva puti odnoy dorogi. Stranitsï vospoinaniy ottsa i docheri”/
“Οη δύν πιεπξέο ηνπ ίδηνπ δξόκνπ. ΢ειίδεο από ηηο αλακλήζεηο ηνπ παηέξα θαη ηεο
θόξεο”, Beledin Yu.M. (επ.) (Volgograd: Petlya: Vospominaniya, ocherki, dokumentï,
1992) (Klochkov, Pavel Vasil‟evich), www.sakharov-center.ru/.../auth
bookb8f3.html?... [6/4/2011].
301. Sidiropoulos, Nikos, “Dimitriadi, Odissey Akhillesovich (07.07.1908-
28.04.2005)” / “Οδπζζέαο Γεκεηξηάδεο ηνπ Αρηιιέα (07.07.1908-28.04.2005)”,
www.famous-greeks.ru/famous/5/OADimitriadi.php [6/4/2011].
302. “Stalin”. Άξζξν (ζηε βνπιγαξηθή γιψζζα) γηα ηηο καδηθέο δνινθνλίεο ηνπ 20νπ
αηψλα, http://www.geocities.com/decommunization/Articles-
Sheperd1975,Dolot1985,Vincent1985,Conquest1986,Kane1988,Becker1998
[1/1/2004].

408
 409

303. Stolyarova, Galina, “Music played its part in the defense of Leningrad during
World War II”, The St Petersburg Times, 30-1-2009,
http://www.sptimes.ru/index.php?action_id=2&story_id=28136 [6/4/2011].
304. “Strast‟ k sobiratel‟stvu (1850-1992) (Pavel Mikhaylovich Tretyakov)”/ “Σν πάζνο
γηα ηε ζπιινγή”, http://www.tretyakovgallery.ru/russian/history/1850-1892/
[29/07/2004].
305. “Stravinsky, Three Greek Ballets. Apollo. Agon. Orpheus. London Symphony
Orchestra. Orchestra of St Luke‟s Robert Craft”, http://www.amazon.com/Agon-
Gaillarde/dp/B000QVJN5Q- [6/4/2011].
306. “Stravinsky, Igor‟ Fedorovich”. Σν ζαηη έρεη ηέζζεξα ηκήκαηα: 1. Αιιεινγξαθία
ηνπ ΢ηξαβίλζθη (1888-1922). 2. Αλακλήζεηο ησλ ζπγρξφλσλ ηνπ. 3. Σα βηβιία εμφδσλ
ηνπ Φηφληνξ Η. ΢ηξαβίλζθη. 4. Κξηηηθέο απφ ξσζηθέο εθεκεξίδεο γηα ηηο εθηειέζεηο ησλ
έξγσλ ηνπ ΢ηξαβίλζθη ζηε Ρσζία,
www.andron.sitecity.ru/ltext_3101202117.phtml?p_ident=ltext_3101202117.p_310120
4814 - 82k [6/4/2011].
307. “Iz Raskhodnïkh knig F.I. Stravinskogo (1881-1902)”/ “Απφ ηα Βηβιία εμφδσλ
ηνπ Φηφληνξ Η. ΢ηξαβίλζθη”,
www.anaumov.ru/Lectures/Stravinsky/Expenditures_books_1881_1902.pdf
[6/4/2011].
308. “Perepiska Stravinskogo (1888-1911). I.F. Stravinsky- V.P. Kalafati”/
“Αιιεινγξαθία ηνπ ΢ηξαβίλζθη (1888-1911). Η.Φ. ΢ηξαβίλζθη- Β.Π. Καιαθάηε,
επηζηνιή [Αγ. Πεηξνχπνιε, ηέινο 1903- αξρέο 1904]”, ζει. 32,
http://www.anaumov.ru/Lectures/Music/Stravinsky/Letters_1888_1911.pdf [6/4/2011].
309. Swartz, Anne, “Piano Makers In Russia: The Transition To Russian-Owned Firms
During Alexander Ii‟s Reign”, ζην εηήζην ζπλέδξην ηνπ The British Association for
Slavonic and East European Studies, Fitzwilliam College, Cambridge University, 27-
30 Μαξηίνπ, 2010 (http://www.paceprojects.co.uk/BASEES2010-Swartz.pdf)
[6/4/2011].
310. Taruskin, Richard (1992). „Entoiling the falconet‟: Russian musical orientalism in
context. Cambridge Opera Journal, 4 , pp 253-280 doi:10.1017/S0954586700003797,
http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=1790108[
6/4/2011].
311. ______________, “The birth of Conteporary Russia out of the Spirit of Russiaan
Music (Stanford University, κνπζηθνινγηθφ ζπλέδξην “Russia and the End of
Twenthieth Century”, 5-11-1998, http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/1450-
9814/2006/1450-98140606063T.pdf. [6/4/2011].
312. “Tchaikovsky P.I.”, www.tonnel.ru/index.php?l=concert&main=396726
[1/1/2004].
313. “Three Russian Cantatas. Tchaikovsky. Taneyev. Rachmoninov, by Choir Of The
Moscow Choral Academy Orchestra. Conductor: Andrey Chistyakov”, http://www.
emusic.com/album/Choir-Of-The-Moscow-Choral-Academy-Orchestra-Cond-Three-
Russian-Cantatas-Tchaikovsky-Taneyev-Rach-MP3-Download/ 10990921.html
[6/4/2011].
314. “ Teplitzky Leopol‟d ” (θπιάζζεηαη ην βηβιηάξην απφ ηα ρξφληα ηεο θνίηεζεο ηνπ
ζην Χδείν Αγ. Πεηξνχπνιεο), βι. http//www.21israel-music.com/Teplitzky.htm
[1/1/2004].
315. «Titus (1997)», γαιιηθήο βηληενηαηλία, «Cinephix Film Propertiz, Fr.», κε
ζθελνζέηεο ηνπο Vensane de Breau θαη Stephanie Gusty, http://www.mincultrf.ru
[1/1/2004].

409
 410

316. Vijanen, Elina, “Boris Asafiev and Soviet Musicology (011935232), 13-9-2005.
Παλεπηζηήκην ηνπ Διζίλθη (ζηελ αγγιηθή γιψζζα)”,
http://helda.helsinki.fi/bitstream/handle/10138/19573/borisasa.pdf?sequence=2
[6/4/2011].
317. V‟yunik A. A., “Leningradskoe radio: ot blokadï do ottepeli, Moskva, 1991”/ “Σν
ξαδηφθσλν ηνπ Λέληλγθξαλη: απφ ηελ πνιηνξθία έσο ην ιηψζηκν ησλ πάγσλ, Μφζρα,
1991", http://www.encspb.ru/en/article.php?kod=2804033930 [6/4/2011].
318. “White Nights Festival – St. Petersburg, Russia”. Spring/Summer Event Features
Scarlet Sails, Music, Opera and Ballet/ “Οη ιεπθέο λχρηεο ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο”,
http://www.suite101.com/content/white-nights-festival---st-petersburg-russia-
a214493#ixzz1WVWUFpeg [6/4/2011].
319. “Weinberg, Petr”. “Shakespeare translated. Shakespeare in Russian”,
http://www.dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/literature/russianlit_ch
5.html [6/4/2011].
320. Weschler, Lawrence, “Nicolas Slonimsky”, άξζξν, ζηελ εθεκεξίδα The New
Yorker Digital Reader: Nov 17, 1986, http://archives.newyorker.com/?i=1986-11-
17#folio=070 [6/4/2011].
321. Zamyatin E.,”Russkie davidsbyundlerï”/“Οη Ρψζνη Davidslündler”,
http://rusfno.boom.ru/st/david_Chinl.html [1/1/2004].
322. Zolotaryov, V. A., “Nikolay Andreevich Rimsky-Korsakov v pevcheskoy
kappelle. Iz vospominaniya uchenika”/“Ο Νηθνιάη Αληξέγηεβηηο Ρίκζθη-Κφξζαθνθ ζηε
βαζηιηθή ρνξσδία παξεθθιεζίνπ. Απφ ηηο αλακλήζεηο ηνπ καζεηή”, πεξηνδηθφ
Sovetskaya muzyka, 01.01.1949, ζει. 92-97,
http://www.kapellanin.ru/biblio/html [1/1/2004].

410
 411

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟ
1. ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ……………………………………………………………… 3
1.1. Γεληθά ζηνηρεία………………………………………………………… 3
Μεζνδνινγία θαη ζηάδηα ηεο έξεπλαο (2003-2011)……………………. 5
1.3. Πεξηγξαθή ησλ θεθαιαίσλ ηεο δηαηξηβήο……………………………… 7
2. H ΢ΥΟΛΖ ΢ΤΝΘΔ΢Ζ΢ ΣΟΤ ΧΓΔΗΟΤ ΣΖ΢ ΑΓ. ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ΢
Απφ ηελ ίδξπζε ηνπ Χδείνπ (1862) έσο ην Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν…………. 9
2.1. Δηζαγσγή………………………………………………………………….
9
2.2. ΢χληνκε Ηζηνξία ηεο Ρσζηθήο κνπζηθήο………………………………….
2.2.1. Ο 19νο αηψλαο ζηελ Ρσζία……………………………………………… 13
2.2.2. Οη κνπζηθέο ππνδνκέο ηνπ 19νπ αηψλα…………………………………. 15
2.2.3. Οη ΢ρνιέο ΢χλζεζεο ζηε Ρσζία ζην ηέινο ηνπ 19νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ
20νπ αηψλα……………………………………………………………………... 17
2.2.4. Ζ δηακφξθσζε θαη αλάπηπμε ηεο κνπζηθήο εθπαίδεπζεο ζηε Ρσζία….. 23
2.3. Ζ Ρσζηθή κνπζηθή ζηνλ 20ν αηψλα …………………………………….... 26
2.3.1. «Σα αζεκέληα ρξφληα»………………………………………………….. 27
2.3.2. Ζ ΢νβηεηηθή κνπζηθή. Οη πξψηεο ΢νβηεηηθέο δεθαεηίεο (1921-1932)….. 30
2.3.3. Ζ πεξίνδνο 1932-1941………………………………………………….. 34
2.3.4. Ζ πνιηηηθή ηνπ ΢νβηεηηθνχ θξάηνπο ζηε ζθαίξα ηεο κνπζηθήο θαη ηεο
κνπζηθήο εθπαίδεπζεο………………………………………………………… 35
2.4. Ζ ΢ρνιή ΢χλζεζεο ηνπ Χδείνπ ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (Λέληλγθξαλη)…... 39
2.4.1. To Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο ζην κεηαίρκην ηνπ 1910-1920………...
40
2.4.2. Ζ λέα γεληά δηδαζθφλησλ θαη «ε αιιαγή ηεο θξνπξάο» ην 1925………
2.4.3. Δπίινγνο……………………………………………………………… 44

3. Ζ ΠΡΧΗΜΖ ΠΔΡΗΟΓΟ΢…………………………………………………. 45
3.1. Σα λεαληθά ρξφληα (1969- 1891)…………………………………………. 45
3.1.1. Σν νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ…………………………………………… 45
3.1.2. Ζ αιιεινγξαθία κε Κξαηηθά Αξρεία ηεο Οπθξαλίαο………………….
52
3.1.3. Οη κνπζηθέο ζπνπδέο ηνπ λεαξνχ Καιαθάηε ζηελ Δππαηφξηα…………
3.1.4. Έξγα απφ ηελ πξψηκε πεξίνδν ηνπ Καιαθάηε (1869- 1892)…………... 54
3.2. Ζ πεξίνδνο ζπνπδψλ ζην Χδείν ηεο Αγ. Πεηξνχπνιεο (1892-1899)……. 57
3.2.1. Βαζηθά ζηνηρεία ηεο εθπαίδεπζεο ηνπ Καιαθάηε……………………... 57
3.2.2. Σν Πξφγξακκα ΢πνπδψλ γηα ηελ εμεηδίθεπζε ζηε Θεσξία ηεο
΢χλζεζεο ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο (1872-1898)…………………………. 58
3.2.3. ΢χληνκεο πιεξνθνξίεο γηα ηε θνίηεζε ηνπ Καιαθάηε (1892-1899)…... 62
3.2.4. Έξγα ηνπ Καιαθάηε απφ ηελ Πεξίνδν ζπνπδψλ (1892-1900)…………
67
3.2.5. Παξνπζηάζεηο ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο ηνπ Β. Καιαθάηε-
΢πκθσλία ζε ια ειάζζνλα, έξγν 12…………………………………………... 79

4. Ζ ΠΡΧΣΖ ΠΔΡΗΟΓΟ΢ ΓΗΓΑ΢ΚΑΛΗΑ΢ (1901-1912)…………………. 84

4.1. Βαζηθά ζηνηρεία γηα ηελ εξγαζία ηνπ Β. Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Αγ.
Πεηξνχπνιεο (1901-1906)……………………………………………………. 84
4.1.1. Πξνζσπηθά ζηνηρεία……………………………………………………. 84
4.1.2. Καιιηηερληθέο δξαζηεξηφηεηεο (1901)………………………………….
85
4.1.3. Έηνο 1902. Οη ζπνπδέο ηνπ ΢ηξαβίλζθη κε ηνλ Καιαθάηε (1902-1904).
4.1.4. Παξνπζίαζε ησλ έξγσλ ηνπ Καιαθάηε- θξηηηθέο, 1902………………. 88
4.1.5. R. Schumann, Καξλάβαιν, έξγν 9, κεηαγξαθή γηα ζπκθσληθή 92
νξρήζηξα (1902)………………………………………………………………. 97

411
 412

4.1.6. Σν δηάζηεκα 1903-1904. Δηζαγσγή-Φαληαζία, γηα ζπκθσληθή

νξρήζηξα, έξγν 8. Σν πξφγξακκα απφ ηηο 31-1-1936……………………….. 101
4.1.7. Έηνο 1904. Οη καξηπξίεο ησλ ΢εξγθέη Πξνθφθηεθ θαη Μπνξίο
Αζάθηεθ. Ν. Ρίκζθη-Κφξζαθνθ, Πξαθηηθό εγρεηξίδην αξκνλίαο (1884)…….. 103
4.1.8. Έηνο 1905. Ζ παξαίηεζε ηνπ Καιαθάηε απφ ην Χδείν Αγ.
Πεηξνχπνιεο…………………………………………………………………. 106
4.1.9. Σν έηνο 1906. Ζ δσή ηνπ Β. Καιαθάηεο ζηελ Διβεηία θαη ζηε
Γεξκαλία. Έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ…………………………………………. 119
4.2. Ζ επηζηξνθή θαη ε αλαγλψξηζε ηνπ Καιαθάηε ζηε Ρσζία. Δπηηπρεκέλε
δηδαθηηθή πνξεία (1907-1912)………………………………………………… 120
4.2.1. ΢ηνηρεία απφ ηζηνξηθά αξρεία θαη ηελ αιιεινγξαθία ηνπ Καιαθάηε…. 120
4.2.2. Έξγα θαη θξηηηθέο (1907- 08). Κνπηληέην κε πηάλν, έξγν 11 (1907)…..... 123
4.2.3. Σν έηνο 1909. Ζ κεηαγξαθή γηα πηάλν ηνπ έξγνπ ηνπ Αλαηφιη
Ληάληνθ, Ζ Μαγηθή ιίκλε, έξγν 62 (1909)……………………………………. 127
4.2.4. Σα έηε (1910-11). Ζ 1ε έθδνζε ηνπ ιεμηθνχ κνπζηθψλ φξσλ ηνπ Β.
Καιαθάηε, Sputnηk muzïkanta, muzïθal‟niy slovar‟ (1911)………………….. 128
4.2.5. Έξγα ηεο Πξψηεο πεξηφδνπ (αλάιπζε επηιεγκέλσλ έξγσλ)…………… 135

5. Ζ ΓΔΤΣΔΡΖ ΠΔΡΗΟΓΟ ΓΗΓΑ΢ΚΑΛΗΑ΢ (1912-1929)………………… 145

5.1. Ζ εθινγή ηνπ Καιαθάηε σο θαζεγεηή ΢χλζεζεο (1912-1916)………….. 145
5.1.1. Πξνζσπηθά ζηνηρεία θαη έξγα ηεο πεξηφδνπ…………………………… 145
5.1.2. Οη καζεηέο ηνπ Β. Καιαθάηε ζην Χδείν ηεο Πεηξνχπνιεο ηνπ έηνπο
1912. Μαξηπξίεο γηα ηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα…………………………. 146
5.1.3. Οη παξνπζηάζεηο ηεο ΢πκθσλίαο ζε ια ειάζζνλα, έξγν 12 (1899) ζηα
έηε 1912-1913, θξηηηθέο………………………………………………………. 154
5.1.4. Σν έηνο 1913. Ζ εθπαίδεπζε ηνπ Uzeir Abdul Gusein ogly Gajibekov
(1885-1948), εζληθφ ζπλζέηε ηεο Αδεξκπατηδάλ…………………………… 156
5.1.5. Ζ εκηηειήο θαληάηα Ησάλλεο ν Γακαζθελόο (1913)…………………… 157
5.1.6. Σν έηνο 1914. Ζ καξηπξία ηνπ Nicolas Slonimsky (1894-1995)……… 160
5.1.7. Σν έηνο 1916. Μαζεηέο. Νηνθνπκέληα απφ ξσζηθά αξρεία γηα ηε
βαζκνινγία ζηελ Αληίζηημε ηεο πηαλίζηξηαο Μαξίαο Γηνχληηλα (1899- 1970). 161
5.2. Ζ δεχηεξε πεξίνδνο δηδαζθαιίαο (1917-1929) θαη ε ζπληαμηνδφηεζε. 161
5.2.1. Ζ πεξίνδνο 1917-1919. Ζ Φεβξνπξηαλή αζηηθνδεκνθξαηηθή
Δπαλάζηαζε ηνπ 1917 ζηε Ρσζία. Σα λέα ζηε κνπζηθή δσή………………… 163
5.2.2. Σν Κξαηηθφ Χδείν ηνπ Πέηξνγθξαλη / Λέληλγθξαλη ζηελ πξψηε
κεηαεπαλαζηαηηθή πεληαεηία (1917-1923)……………………………………. 166
5.2.3. Πιεξνθνξίεο γηα ηελ νηθνγέλεηα Καιαθάηε (1917-1930)……………... 172
5.2.4. Ζ δεθαεηία ηνπ 1920…………………………………………………… 179
5.2.5. Σν έηνο 1925. Ζ αιιαγή ζην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ…………………… 187
5.2.6. Ο πφιεκνο κεηαμχ ηνλ Γθιαδνπλφθ θαη ηνλ Αζάθηεθ. ΢πλαπιίεο κε
έξγα καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε (1927-1929)…………………………………… 190
5.2.7. Σα έηε 1927-1929. ΢πλαπιίεο κε έξγα καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε. 194
5.2.8. Θξύινο (1928)………………………………………………………….. 200
5.2.9. Ζ ζπληαμηνδφηεζε ηνπ Β. Καιαθάηε (1928 - 1929)…………………… 204
5.2.10. Ζ Δπηηφπηα έξεπλα γηα ηελ πεξίνδν (1917 - 1929)……………………. 208

6. Ζ ΟΦΗΜΖ ΠΔΡΗΟΓΟ΢ (1929-1941)…………………………………….. 213

6.1. Βηνγξαθηθά ζηνηρεία……………………………………………………… 213
6.1.1. Καηάινγνο ηεο Έθζεζεο ηνπ Αξρείνπ Καιαθάηε (2006)……………… 214
6.1.2. Μεηαγξαθέο έξγσλ (1929-1930)……………………………………….. 219

412
 413

6.1.3 Έξγα θαη πξνζαξκνγέο γηα νξρήζηξα ξσζηθψλ ιατθψλ νξγάλσλ.

Καηαγξαθέο δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ………………………………………….. 221
6.1.4. H ελφηεηα Υ. «ΟΗ Σ΢ΗΓΓΑΝΟΗ» (1899-1937)…………………………. 223
6.1.5. H κνπζηθή δσκαηίνπ απφ ηα «΋ςηκα ρξφληα»…………………………. 227
6.1.6. Σα ηειεπηαία ρξφληα (1939-1941)……………………………………… 228
6.1.7. Κχξηεο θαηεγνξίεο έξγσλ ηεο ΋ςηκεο πεξηφδνπ………………………. 230
6.2. Ο απνθιεηζκφο ηνπ Λέληλγθξαλη θαη ν ζάλαηνο ηνπ B. Καιαθάηε (1941-
1942)………………………………………………………………………….. 233
6.2.1. Οη ζπλζέηεο ηνπ κεζνπνιέκνπ ηνπ Λέληλγθξαλη. Σν εκβαηήξην ηνπ
Καιαθάηε, Σα αζηεξία ηνπ Κξεκιίλνπ (1941)………………………………… 233
6.2.3. Δπίινγνο. Σν έηνο 1969 - ε επέηεηνο γηα ηα 100 ρξφληα απφ ηελ
γέλλεζε ηνπ Βαζίιε Π. Καιαθάηε…………………………………………… 243
6.3. Παξάξηεκα. Αξρεηαθή έξεπλα…………………………………………… 248

7. ΣΟ ΓΗΓΑΚΣΗΚΟ ΔΡΓΟ ΣΟΤ Β. ΚΑΛΑΦΑΣΖ ΢ΣΟ ΧΓΔΗΟ ΣΖ΢

ΑΓΗΑ΢ ΠΔΣΡΟΤΠΟΛΖ΢…………………………………………………... 258
7.1. Δηζαγσγή…………………………………………………………………. 258
7.1.1. Μέζα απφ ηα κάηηα ησλ καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε, καξηπξίεο…………. 259
7.1.2. Μαζεηέο ηνπ Καιαθάηε ζηε ΢χλζεζε, ηδξπηέο ησλ Δζληθψλ ζρνιψλ
ηνπ Aδεξκπατληδάλ, ηεο Αξκελίαο, ηεο Δζζνλίαο, ηνπ Νηαγθεζηάλ, ηνπ
Σνπξθκεληζηάλ θηι……………………………………………………………. 263
7.1.3. Ρψζνη ζπλζέηεο………………………………………………………… 266
7.1.4. ΢πλζέηεο κε δηεζλή θαξηέξα, νη νπνίνη ζπνχδαζαλ καζήκαηα ηνπ
θχθινπ ηεο Θεσξίαο ηεο ΢χλζεζεο κα ηνλ Καιαθάηε……………………….. 270
7.1.5. Μνπζηθνζεσξεηηθνί θαη κνπζηθνιφγνη (Ρψζνη, Άγγινη, Ακεξηθάλνη,
Αξκέληνη, Οπθξαλνί θ.ά.)……………………………………………………... 274
7.1.6. Γηεπζπληέο νξρήζηξαο θαη ρνξσδίαο…………………………………… 280
7.1.7. Δθηειεζηέο……………………………………………………………… 286
7.1.8. Ηδηαίηεξα καζήκαηα…………………………………………………….. 290
7.1.9. Μαζεηέο ηνπ Καιαθάηε κε εβξατθή θαηαγσγή……………………….. 294
7.2. Παξάξηεκα
(Ολνκαζηηθέο θαηαζηάζεηο, Πίλαθεο θαη Έξγα καζεηψλ ηνπ Καιαθάηε)

8. ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ ΣΖ΢ ΔΡΔΤΝΑ΢ – Ο Β. ΚΑΛΑΦΑΣΖ΢ ΢ΣΖ

΢ΤΓΥΡΟΝΖ ΔΛΛΑΓΑ……………………………………………………… 313

9. ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ…………………………………………………………….. 326
9.1. Πιήξεο Καηάινγνο Έξγσλ……………………………………………….. 326
9.2. Πίλαθαο Έξγσλ θαηά Καηεγνξία………………………………………… 374
9.3. Πεγέο……………………………………………………………………... 385
9.4. Πεξηερφκελν…………………………………………………………… 411

413
414

414