Dionysius Areopagita

ΔΙΟΝΤ΢ΙΟ΢ ΑΡΕΟΠΑΓΙΣΗ΢

ΖΑΡΒΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Ο Γηνλύζηνο ν Αξενπαγίηεο γελλήζεθε κέζα ζηελ 1ε δεθαεηία

κ. Φ., θαη ππήξμε κέινο ηνπ Αξείνπ Πάγνπ1. Δπηζθέθζεθε ηελ
Αίγππην ζε ειηθία 25 εηώλ απ’ όπνπ θαη επαλεξρόκελνο ζηελ
Αζήλα, αλέιαβε ηα θαζήθνληα ηνπ Αξενπαγίηε˙ θαηά ηνλ
Δπζέβην Καηζαξείαο (4ος κ. Χ. αηώλ.), ν Γηνλύζηνο αλέιαβε θαη
ηελ έδξα ηνπ πξώηνπ Δπηζθόπνπ ησλ Αζελώλ2. Σύκθσλα κε ηηο
‘Πράξεισ των Αποςτόλων’, ν Γηνλύζηνο ήηαλ από ηνπο
πξώηνπο πνπ εγθνιπώζεθαλ ην δόγκα ηνπ Απνζηόινπ Παύινπ
θαηά ηελ επίζθεςε ηνπ ηειεπηαίνπ ζηελ Αζήλα3.

1
Βηβιηνγξ.: Σ. Λαγνπάηεο, ‘Γηνλύζηνο ν Αξενπαγίηεο’, άξζξν ζηε ‘Σύγρξνλε Δγθπθινπαίδεηα’ ηνπ
Διεπζεξνπδάθε, έθδνζε ηέηαξηε, ηόκνο ηέηαξηνο, ζ. 613.// Γ. Παπαγηαλλόπνπινο, ‘Γηνλύζηνο ν
Αξενπαγίηεο’, άξζξν ζην «Νεώηεξνλ Δγθπθινπαηδηθόλ Λεμηθόλ ‘Ηιίνπ’» ηνπ Ι. Γ. Παζζά, 1ε έθδνζε
(Ιαλνπάξηνο 1948), ηόκνο ΣΤ΄, ζ. 91.// Κ. Γ. Γεσξγνύιεο, ‘Η Νενπιαησληθή ρξηζηηαληθή θηινζνθία’,
άξζξν ζην «Νεώηεξνλ Δγθπθινπαηδηθόλ Λεμηθόλ ‘Ηιίνπ’» ηνπ Ι. Γ. Παζζά, 5νλ ηεύρνο «Αξραίνλ
Διιεληθόλ Πλεύκα», ζζ. 138-141.
2
Βι. «Δπζεβίνπ εθθιεζηαζηηθήο ηζηνξίαο», βηβιίν 4ν , θεθ. 23, παξ. 3- 4: «Ψο θαη Γηνλύζηνο ν
Αξενπαγίηεο ππό ηνπ απνζηόινπ Παύινπ πξνηξαπείο επί ηελ πίζηηλ θαηά ηα ελ ηαηο Πξάμεζηλ
δεδεισκέλα, πξώηνο ηεο Αζήλεζη παξνηθίαο ηελ επηζθνπήλ εγθερείξηζην» (Βι. G. Bardy, Eusèbe
de Césarée. Histoire ecclésiastique, 3 vols, Paris, 1958 επαν. 1967).
3
Βι. ‘Πξάμεηο Απνζηόισλ’, θεθ. 17, 34, 2 ππό K. Aland, M. Black, C.M. Martini, B.M. Metzger θαη
A. Wikgren, The Greek New Testament, 2ε εθδ., Stuttgart, Württemberg Bible Society, 1968, ζζ.416-
528.

ΖΑΡΒΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Page 1

 Dionysius Areopagita

Τν ζπγγξαθηθό ηνπ έξγν, πνπ απνηειείηαη από ηα έξγα,

‘Περί ζείωλ ολοκάτωλ’, ‘Περί ουρανίου ιεραρχίασ’, ‘Περί
εκκληςιαςτικήσ ιεραρχίασ’, Μυςτική Θεολογία και 10
επιςτολέσ, ‘Θεολογικαί υποτυπώςεισ’, ‘΢υμβολική Θεολογία’,
πξσηνπαξνπζηάζηεθε ην 533 κ. Φ. ζηε ζύλνδν ηεο
Κσλζηαληηλνύπνιεο από ηνλ Παηξηάξρε Αληηνρείαο Σεβήξν,
πξσηνζηάηε ηνπ θηλήκαηνο ησλ «Σεβεξηαλώλ». Οη
«Σεβεξηαλνί», γηα λα δηθαηνινγήζνπλ ελώπηνλ ησλ Οξζνδόμσλ
ηελ ύπαξμε ηεο αηξέζεώο ηνπο, επηθαιέζηεθαλ ρσξία από ηα
ζπγγξάκκαηα ηνπ Γηνλπζίνπ· εληνύηνηο ν Υπάηηνο Δθέζνπ δελ
απεδέρζε ηηο παξαπνκπέο
ησλ αηξεηηθώλ,
ραξαθηεξίδνληαο ηαύηα
σο ‘λόζα’· αξγόηεξα
όκσο, ηα Αξενπαγηηηθά
θείκελα απέθηεζαλ
θύξνο όηαλ ν Μάμηκνο ν
νκνινγεηήο ζπλέηαμε
ππνκλήκαηα γη’ απηά4.
Τν 827 κ. Φ. ε δηάδνζή
ηνπ Αξενπαγηηηθνύ
«corpus» ζηε Γύζε είλαη
πιένλ γεγνλόο, θαζόηη ν
Μηραήι ν Τξαπιόο
ζηέιιεη αληίγξαθα ησλ
ζπγγξακκάησλ απηώλ
ζηνλ Λνπδνβίθν ηνλ
Δπζεβή, ώζηε λα

4
Βι. ‘ Τνπ Αγίνπ Μαμίκνπ εηο ην πεξί ηεο κπζηηθήο ζενινγίαο ζρόιηα’. Γηα ην ζέκα ηεο γλεζηόηεηαο
ησλ ζρνιίσλ απηώλ, βι. ηελ κειέηε ηνπ S. Epiphanovitch, Máteriaux pour server à l’ etude de la vie et
des oeuvres de S. Maxime le Confesseur, Κίεβν 1917 .

ΖΑΡΒΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Page 2

 Dionysius Areopagita

απνδνζνύλ ζηελ Λαηηληθή γιώζζα· νη ζπλερείο κεηαθξάζεηο

ησλ Αξενπαγηηηθώλ θεηκέλσλ ζηελ Λαηηληθή ( τολ 9ο αηώλα από
τολ Hilduin τοσ St. Denis θαζώς θαη τολ 15ο από τολ Ambrogio
Traversavi θαη Marcilius
Ficinus), θαζώο θαη νη
ελδειερείο κειέηεο ησλ
κεγαιπηέξσλ ζενιόγσλ ηνπ
Γπηηθνύ Μεζαίσλνο (Hugo
τοσ St. Victor,Thomas
Aquinas), θαηαδεηθλύνπλ ην
γεγνλόο πσο ε Γύζε
νπδόισο ακθηζβήηεζε ηελ
απζεληηθόηεηα ησλ
5
Αξενπαγηηηθώλ θεηκέλσλ .
Καηά ηελ κεηαβαηηθή
πεξίνδν από ηνλ Μεζαίσλα
πξνο ηελ Αλαγέλλεζε, όπνπ
θαη παξνπζηάδεηαη ην
θαηλόκελν ηεο αλαβίσζεο ηεο πιαησληθήο θαη λενπιαησληθήο
θηινζνθίαο, ην ‘Corpus Dionysiacum’ ραίξεη ακεξίζηνπ
ελδηαθέξνληνο από ηνπο δηαλννύκελνπο ηεο επνρήο· ην
ελδηαθέξνλ απηό, δελ νθείιεηαη κόλν ζηνπο ζεσξεηηθνύο ηνπ
Μπζηηθηζκνύ όπσο ν Meister Eckard, αιιά πξνζέηη θαη ζηνπο
ζεσξεηηθνύο θηινζόθνπο ηνπ δηακεηξήκαηνο ηνπ N. Cusanus6.
Οη πξώηεο κειέηεο πνπ αθνξνύζαλ ζην δήηεκα ηεο γλεζηόηεηαο
ησλ Αξενπαγηηηθώλ θεηκέλσλ (δήτεκα ποσ αποτειεί θαη τε βάσε
τοσ ιεγοκέλοσ ‘Αρεοπαγητηθού προβιήκατος’), άξρηζαλ ηελ
πεξίνδν ηεο Αλαγέλλεζεο θαη θνξπθώζεθαλ ην 1895, δίδνληαο
νξηζηηθέο θαη απνθξπζηαιισκέλεο πιένλ απαληήζεηο ζε
εξσηήκαηα πνπ αθνξνύζαλ αθελόο κελ, ζηελ παηξόηεηα ησλ
ζπγγξακκάησλ απηώλ θαη αθεηέξνπ δε, ζηελ ζέζε πνπ θαηείραλ
απηά επί ηνπ ρξνλνινγηθνύ άμνλνο. Η θηινινγηθή έξεπλα
απέδεημε όηη ηόζν ηα πξόηππα θαη ε νξνινγία, όζν θαη ηα

5
Βι. ζρεηηθά ζην εηζαγσγηθό ζεκείσκα ηεο Μαξέηηαο Νηθνιάνπ, ζην ‘Πεξί ζείσλ νλνκάησλ’ ηνπ
Γηνλπζίνπ Αξενπαγίηε (κεηάθξαζε αξραίνπ θεηκέλνπ: Ιγλάηηνο Σαθαιεο, εθδόζεηο Παπαδήζε, Αζήλα,
1978).
6
Βι. Δηζαγσγηθό ζεκείσκα ηεο Μαξέηηαο Νηθνιάνπ, ζην ‘Πεξί ζείσλ νλνκάησλ’ ηνπ Γηνλπζίνπ
Αξενπαγίηε (κεηάθξαζε αξραίνπ θεηκέλνπ: Ιγλάηηνο Σαθαιεο, εθδόζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, 1978).

ΖΑΡΒΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Page 3

 Dionysius Areopagita

ζρήκαηα αλαθνξάο πνπ

εκθαλίδνληαη ζην ζύλνιν ησλ
Αξενπαγηηηθώλ θεηκέλσλ,
απαληνύλ ζε έξγα ηνπ Πξόθινπ
(411-485 κ. Χ.), ρσξίο
εληνύηνηο λα απνθιείεηαη ε
πηζαλόηεηα νξηζκέλα από απηά
λα αλήθνπλ θαη ζηνλ Ιάκβιηρν7.
Σηηο κέξεο καο πάλησο ηα έξγα
απηά θαηά ζύκβαζε θαη κόλν
νλνκάδνληαη ‘Αξενπαγηηηθά’,
θαη ζεσξνύληαη γεληθώο σο
ςεπδεπίγξαθα θείκελα, πνπ
ζπλεηάρζεζαλ πεξί ηα ηέιε
πεξίπνπ ηνπ 5νπ κ. Φ. αηώλνο.
Ο «Χεπδνδηνλύζηνο» δηαθξίλεη δύν ζενινγίεο: ηελ
«θαηαθαηηθή» θαη ηελ «απνθαηηθή» · ε κελ κηα βαίλεη από
«πάλσ» πξνο ηα «θάησ», ε δε άιιε αληίζηξνθα· ε θαηαθαηηθή
πξνβαίλεη ζε βεβαηώζεηο ελώ ε απνθαηηθή ζε αξλήζεηο · ε
πξώηε ζεσξεί ηνλ Θεό σο πεγή όισλ ησλ όλησλ, ηα νπνία δελ
είλαη ηίπνηε άιιν παξά εθθξάζεηο Απηνύ ζηηο θαηώηεξεο
βαζκίδεο ηνπ Είλαη. Σηελ απνθαηηθή ζενινγία όκσο, ε έλσζε κε
ηνλ Θεό, επηηπγράλεηαη κόλν κε ηελ άξλεζε ησλ θαησηέξσλ
απηώλ «όλησλ», δηόηη Δθείλνο
βξίζθεηαη πέξα από ηα όληα.
Όπσο αλαθέξεη ν Vladimir
Lossky: «Η πξώηε καο νδεγεί ζε
κηα νξηζκέλε γλώζε ηνπ Θενύ...
είλαη κηα αηειήο νδόο», ελώ ε
δεύηεξε «καο θέξλεη σο ηελ
πιήξε άγλνηα»8, θαηαιήγνληαο
έηζη ζηελ απόιπηε «α-γλσζία» (
το κόρηο α- ότη ως στερετηθό)·
7
Βι. ζρεηηθά H. Koch, Proclus als Quelle des Dionysius Areopagita in der Lehre vom Bösen,
Philologus LV 1895 (Βι. ζην εηζαγσγηθό ζεκείσκα ηεο Μαξέηηαο Νηθνιάνπ, ζην ‘Πεξί ζείσλ
νλνκάησλ’ ηνπ Γηνλπζίνπ Αξενπαγίηε).
8
Βι. Theologie mystique de l’ Eglise d’ Orient, Aubier, 1944, κεηάθξαζε Σσηήξεο Γνύλειαο θαη
επηκειεηήο ηεο ζεηξάο (πνπ θέξεη ηνλ ηίηιν ‘Φηιόζνθνο Λόγνο’), Νίθνο Γηαλλαδάθεο, εθδ. Πνιύηππν,
1983.

ΖΑΡΒΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Page 4

 Dionysius Areopagita

αγλσζία όκσο όρη κε ηελ ζεκαζία απηή ηεο έιιεηςεο, αιιά ηεο
ππεξνρήο· όπσο δειαδή «ραξαθηεξίδνπκε σο ά-ινγνλ απηόλ
πνπ είλαη πάλσ από ηνλ ιόγν (σπέρ ιόγολ)» θαζώο θαη «α-ηειή
(ατέιεηαλ), ηνλ ππεξ-ηέιεην (σπερτειεί) θαη παλ-ηέιεην
(προτειείω)» (βι. ‘Περί ζείωλ ολοκάτωλ’, θευ. Ζ΄,§II9). Έηζη, ε
αλζξώπηλε ςπρή αθνινπζώληαο ηελ απνθαηηθή νδό θαζίζηαηαη
α-γλή, θαζόηη απηή βξίζθεηαη ζε πιήξε ά-γλνηα (α-γλοώ) ·
παξακεξίδεη όρη κόλν ηα θαηώηεξα όληα αιιά θαη ηηο γλώζεηο
πνπ ηνπο αληηζηνηρνύλ· αγλνώληαο ηηο ηξέρνπζεο αληηιήςεηο θαη
ζεσξήζεηο, ε ςπρή πιεζηάδεη ην Άγλσζην, ην «Έλ», πνπ είλαη
πάλσ από θάζε πξάγκα πνπ κπνξεί λα γίλεη γλσζηό.

9
Βι. Γηνλπζίνπ Αξεπαγίηνπ ‘Πεξί ζείσλ νλνκάησλ’, κεηάθξαζε Ιγλάηηνο Σάθαιεο, εηζαγσγή
Μαξέηηα Νηθνιάνπ, εθδ. Παπαδήζε. Γηα ηελ έθδνζε ηνπ ‘Πεξί ζείσλ νλνκάησλ’ βι. επίζεο θαη B.R.
Suchla, Corpus Dionysiacum , Pseudo-Dionysius Areopagita. De divinis nominibus ,Patristische Texte
und Studien 33, Berlin, De Gruyter, 1990, ζ. 107-231.

ΖΑΡΒΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Page 5