Η σχέση της φιλοσοφίας του Σταγειρίτη Αριστοτέλη με την

θρησκεία των Θεών

--- Αριστοτέλης & ένθεο ζην(θρησκεία) των Ελλήνων ---

Του : Ευστάθιου Δ. Κεφάλα (Αμφικτύων) - 30/5/2014 : “Ακάδημος”, αμφικτυονία Πανελλήνιας

(Ορφικής) Θεολογίας & Πλατωνικής Φιλοσοφίας - φιλοσοφοῦμεν γνησίως τε καὶ ἱκανῶς
Το παρακάτω κομμάτι κειμένου είναι απόσπασμα από το έργο του Πρόκλου «Επίσκεψις των προς το
Πλάτωνος Τίμαιον υπο Αριστοτέλους αντειρημένων» (επισκόπηση των αντιρρήσεων του Αριστοτέλη
προς τον Τίμαιο του Πλάτωνα) που σώζει ο Ιωάννης Φιλόπονος από την Αλεξάνδρεια στο έργο του
«Κατά των Πρόκλου περί αϊδιότητος Κόσμου επιχειρημάτων» - το ίδιο απόσπασμα σώζεται και μέσα
στα υπομνήματα του Συμπλίκιου από την Κιλικία:
«ο Αριστοτέλης δυσανασχετεί και με την ίδια την λέξη “υπόδειγμα”, λέγοντας ότι είναι μεταφορική,
και πολύ περισσότερο αντιδρά γενικά στη θεωρία που εισάγει τις Ιδέες και ειδικά στο αυτόζωον,
όπως έχει γράψει στα “Μετά Φυσικά”. Και είναι πιθανό εκείνος ο άνδρας να μην επέρριψε καμία
θεωρία του Πλάτωνα τόσο έντονα όσο την υπόθεση των Ιδεών, όχι μόνον αποκαλώντας τις Ιδέες
τερετίσματα μέσα στα λογικά του συγγράμματα, αλλά αντιδρώντας και στο αυτοαγαθό μέσα στα
ηθικά του συγγράμματα, και θεωρώντας εσφαλμένο να αναγάγουμε τις γεννήσεις στις Ιδέες μέσα
στα φυσικά του συγγράμματα, όπως λέει μέσα στο “Περί γενέσεως και φθοράς”. Ακόμα περισσότερο
απορρίπτει τη θεωρία στα “Μετά τα Φυσικά”, εκεί που μιλά για τις αρχές και συνθέτει μακρές
κατηγορίες εναντίων των Ιδεών στην αρχή, στην μέση και στο τέλος εκείνης της πραγματείας, καθώς
και στους διαλόγους, όπου έχει δηλώσει σαφέστατα ότι δεν μπορεί να συμφωνήσει με αυτή την θεωρία,
ακόμα και αν κανείς πιστέψει ότι εκείνος ο άνδρας αντιδρά λόγω ερεστικότητας.»1
Ας αντιγράψουμε όμως ένα εκ των εκατοντάδων σημείων που σχετίζονται με το εν λόγω θέμα, δηλ.
το τι τελικά είπε ο Αριστοτέλης και πόσο σχέση είχε με την θεολογία των Ελλήνων.
Αλλά πρώτα ας αντιγράψουμε ένα χωρίο από τον Παρμενίδη του Πλάτωνα :
«”Αλλά όμως”, είπε ο Παρμενίδης, “αν κανείς, έχοντας υπόψη του όσα είπαμε τώρα και άλλα
παρόμοια, δεν δεχτεί ότι υπάρχουν οι Ιδέες των όντων ούτε ξεχωρίσει κάποια συγκεκριμένη Ιδέα
κάθε όντος, δεν θα έχει που να στρέψει τον συλλογισμό του, εφόσον δεν αποδέχεται ότι η Ιδέα
καθενός όντος είναι πάντοτε ίδια, και έτσι θα καταστρέψει εντελώς την δυνατότητα του
διαλέγεσθαι”.»2
Λέγει λοιπόν σε κάποιο σημείο ο Πρόκλος - σχολιάζοντας το :
«αν η συλλογιστική και η νοητική γνώση είναι ανώτερη από την αισθητική, πρέπει όσα γίνονται
γνωστά από τον συλλογισμό και από τον νου να είναι θεϊκότερα από όσα αναγνωρίζονται από την
αίσθηση.»3
Και ποιο κάτω :
«ο συλλογισμός, λοιπόν, και ο νους ατενίζουν τις χωριστές και άυλες Ιδέες και τα καθολικά Όντα που
μένουν μέσα στον εαυτό τους, ενώ η αίσθηση ατενίζει τις διαιρεμένες Ιδέες που είναι αχώριστες από
τα υποστρώματά τους. Πρέπει, λοιπόν, τα θεάματα του συλλογισμού και του νου να είναι θεϊκότερα
και αιωνιότερα. Άρα οι καθολικές Ιδέες πρέπει να βρίσκονται πριν από τις μερικές, και οι άυλες πριν
τις υλικές.»4

1
Aet Mund 31.7 ` to Aet Mund 32.8 καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Πρόκλος ἐν πολλοῖς τε ἄλλοις τὴν τῶν φιλοσόφων διαφωνίαν
διαφερόντως τῇ περὶ τῶν ἰδεῶν ὑποθέσει φιλαλήθως ὡμολόγηκεν· ἐν γοῦν τῷ λόγῳ, ὃν ἐπέγραψεν "ἐπίσκεψις τῶν πρὸς τὸν
Πλάτωνος Τίμαιον ὑπ᾽ Ἀριστοτέλους ἀντειρημένων", ἐν τῷ πρώτῳ κεφαλαίῳ ταῦτά φησιν ἐπὶ λέξεως "ὁ δὲ Ἀριστοτέλης καὶ
πρὸς αὐτὸ τὸ ὄνομα δυσχεραίνει τοῦ παραδείγματος μεταφορικὸν αὐτὸ λέγων καὶ πολλῷ μᾶλλον πρὸς τὸ δόγμα μάχεται καὶ
ἁπλῶς τὸ τὰς ἰδέας εἰσάγον καὶ διαφερόντως πρὸς τὸ αὐτοζῷον, ὡς ἐν τῇ μετὰ τὰ φυσικὰ γέγραφεν· καὶ κινδυνεύει μηδὲν
οὕτως ὁ ἀνὴρ ἐκεῖνος ἀποποιήσασθαι τῶν Πλάτωνος ὡς τὴν τῶν ἰδεῶν ὑπόθεσιν, οὐ μόνον ἐν λογικοῖς τερετίσματα τὰ εἴδη
καλῶν ἀλλὰ καὶ ἐν ἠθικοῖς πρὸς τὸ αὐτοαγαθὸν διαμαχόμενος καὶ ἐν φυσικοῖς οὐκ ἀξιῶν τὰς γενέσεις εἰς τὰς ἰδέας ἀναφέρειν,
ὡς ἐν τῷ περὶ γενέσεως λέγει καὶ φθορᾶς, καὶ ἐν τῇ μετὰ τὰ φυσικὰ πολλῷ πλέον ἅτε περὶ τῶν ἀρχῶν πραγματευόμενος καὶ
κατατείνων μακρὰς κατηγορίας τῶν ἰδεῶν ἐν τοῖς πρώτοις, ἐν τοῖς μέσοις, ἐν τοῖς τελευταίοις τῆς πραγματείας ἐκείνης καὶ ἐν
τοῖς διαλόγοις σαφέστατα κεκραγὼς μὴ δύνασθαι τῷ δόγματι τούτῳ συμπαθεῖν, κἄν τις αὐτὸν οἴηται διὰ φιλονεικίαν
ἀντιλέγειν".
2
Βλ. Πλάτων «Παρμενίδης, 135.b.5 – 135.c.2» :
Parm 135.b.5 ` to Parm 135.c.2 Αλλὰ μέντοι, εἶπεν ὁ Παρμενίδης, εἴ γέ τις δή, ὦ Σώκρατες, αὖ μὴ ἐάσει εἴδη τῶν ὄντων
εἶναι, εἰς πάντα τὰ νυνδὴ καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἀποβλέψας, μηδέ τι ὁριεῖται εἶδος ἑνὸς ἑκάστου, οὐδὲ ὅποι τρέψει τὴν διάνοιαν
ἕξει, μὴ ἐῶν 135.c ἰδέαν τῶν ὄντων ἑκάστου τὴν αὐτὴν ἀεὶ εἶναι, καὶ οὕτως τὴν τοῦ διαλέγεσθαι δύναμιν παντάπασι
διαφθερεῖ.
3
Βλ. Πρόκλος, «Είς τον Πλάτωνος Παρμενίδης, βιβλίο Ε’, 978.23 - 978.26» :
in Prm 978.23 ` to in Prm 978.26 Εἰ γάρ ἐστιν ἡ διανοητικὴ καὶ νοερὰ γνῶσις κρείττων τῆς αἰσθητικῆς, δεῖ τὰ τῆς διανοίας
γνωστὰ καὶ τὰ τοῦ νοῦ θειότερα εἶναι τῶν ὑπὸ τῆς αἰσθήσεως γιγνωσκομένων·
4
Βλ. Πρόκλος, «Είς τον Πλάτωνος Παρμενίδης, βιβλίο Ε’, 978.29 - 978.35» :
Συνεχίζει δε :
«Άρα οι Ιδέες βρίσκονται πριν από εμάς μέσα στις θείες και εξηρημένες ουσίες, και από τις Ιδέες αυτές
οδηγούνται στην τελείωση τα εν ημίν. Γιατί, αν δεν υπάρχουν αυτές, δεν θα υπάρχουν ούτε οι εν
ημήν, ούτε μπορούν τα τέλεια να γεννηθούν από τα ατελή. Άρα από πού προέρχεται η τελείωση των
εν ημίν ; Γιατί δεν προέρχονται από τα αισθητά, που είναι κατώτερα. Γιατί δεν επιτρέπεται η γέννηση ή η
τελείωση των ανώτερων να προέρχεται από τα κατώτερα. Και από πού προέρχεται το πλήθος αυτών
των Ιδεών που βρίσκονται μέσα στις πολλές ψυχές ; Γιατί πρέπει παντού πριν από το πλήθος να
νοούμε την ενότητα από την οποία προέρχεται το πλήθος. Γιατί, όπως δεν θα μπορούσαν να γίνουν τα
αισθητά πολλά, αν δεν προέρχονται από την ενότητα η οποία είναι ανώτερη από τα αισθητά και η οποία
έδωσε υπόσταση στην κοινή Ιδέα που υπάρχει μέσα στα άτομα, έτσι δεν θα μπορούσαν να λάβουν
υπόσταση οι Ιδέες που υπάρχουν μέσα στην ψυχή, οι οποίες είναι και αυτές πολλές. Γιατί το αυτοδίκαιο
και κάθε μια από τις Ιδέες υπάρχει μέσα σε κάθε ψυχή. Αυτές, λοιπόν, που είναι πολλές χρειάζονται την
ενότητα που τους έδωσε υπόσταση και είναι ανώτερη από τις ψυχικές Ιδέες, όπως ακριβώς και αυτό που
γέννησε τα αισθητά είναι ανώτερο από την αισθητή ουσία, περιέχοντας με ενιαίο τρόπο ολόκληρη την
ποικιλία των αισθητών. Πως, επίσης, δεν είναι αναγκαίο πριν τις αυτοκινούμενες Ιδέες να υπάρχει η
ακίνητη Ιδέα : Γιατί, όπως οι αυτοκινουμενοι Λόγοι έχουν υπερβεί τους ετεροκινούμενους Λόγους και
όπως οι αυτοκίνητοι Λόγοι γεννούν τα ετεροκινούμενα, κατά τον ίδιο ασφαλώς τρόπο οι ακίνητες Ιδέες,
οι οποίες πραγματοποιούν τις ενέργειές τους μέσα στην αιωνιότητα, είναι εγκατεστημένες πάνω από τις
αυτοκινούμενες, επειδή πρέπει παντού η σταθερή αιτία να προηγείται της κινούμενης. Άρα, αν υπάρχουν
οι Ιδέες μέσα στις ψυχές που είναι πολλές, θα υπάρχουν πολύ πριν από αυτές οι νοητικές Ιδέες, οι
ακίνητες πριν από τις αυτοκινούμενες, οι μοναδικές πριν από όσες έχουν πλήθος, οι τέλειες πριν από τις
ατελείς, όσες υπάρχουν εν ενεργεία πριν από όσες υπάρχουν εν δυνάμει. Επομένως, αν δεν υπάρχουν
πλέον οι νοητικές Ιδέες, δεν θα υπάρχουν ούτε οι ψυχικές Ιδέες. Γιατί πουθενά η φύση δεν ξεκινά από
τα ατελή και από τα πολλά. Γιατί δεν επιτρέπεται το πλήθος να μην προέρχεται από τις μονάδες, και τα
ατελή από το τέλειο, και τα κινούμενα από το ακίνητο.»5
Συμπληρώνει δε πως :
«Αν, όμως, δεν υπάρχουν οι ψυχικές Ιδέες, “δεν θα έχει κανείς που να στρέψει το συλλογισμό του”,
όπως λέει ο Παρμενίδης. Γιατί η φαντασία και η αίσθηση είναι ανάγκη να κοιτάζουν προς τα ομογενή
τους. Και με ποια όντα θα πούμε ότι ασχολείται ο συλλογισμός; Ποια πράγματα θα αφορά η
συλλογιστική γνώση που έχουμε μέσα μας, αν έχουν αναιρεθεί οι Ιδέες αυτού του επιπέδου ; Γιατί
ασφαλώς δεν θα ατενίζουμε τα υστερογενή Είδη. Γιατί αυτά είναι κατώτερα από τα αισθητά και από τα
κοινά χαρακτηριστικά που υπάρχουν μέσα στα αισθητά. Πώς, λοιπόν, τα γνωστικά αντικείμενα που
είναι ισότιμα με τον συλλογισμό θα είναι υποδεέστερα από τα γνωστικά αντικείμενα της αίσθησης ; Άρα
απομένει εμείς να μη γνωρίζουμε τίποτα άλλο εκτός από τα αισθητά. Από πού, λοιπόν, θα προέρχονται
οι αποδείξεις. Γιατί οι αποδείξεις προέρχονται από αυτά που είναι αίτια των αποδεικτικών διαδικασιών

in Prm 978.29 ` to in Prm 978.35 Ἡ τοίνυν διάνοια καὶ ὁ νοῦς τὰ χωριστὰ καὶ ἄϋλα θεωροῦσιν εἴδη καὶ τὰ καθόλου καὶ ἐν
ἑαυτοῖς ὄντα, ἡ δὲ αἴσθησις τὰ μεριστὰ καὶ ἀχώριστα τῶν ὑποκειμένων. Δεῖ δήπου θειότερα καὶ ἀϊδιότερα εἶναι τὰ τῆς
διανοίας θεάματα καὶ τοῦ νοῦ. Τὰ ἄρα καθόλου πρὸ τῶν μερικῶν ἐστι, καὶ τὰ ἄϋλα πρὸ τῶν ἐνύλων·
5
Βλ. Πρόκλος, «Είς τον Πλάτωνος Παρμενίδης, βιβλίο Ε’, 979.4 - 980.3» :
in Prm 979.4 ` to in Prm 979.39 Αλλαχοῦ ἄρα καὶ πρὸ ἡμῶν ἐν ταῖς θείαις καὶ χωρισταῖς οὐσίαις ἔστι τὰ εἴδη, παρ᾽ ὧν καὶ
τὰ ἐν ἡμῖν εἰς τελείωσιν ἄγεται· τούτων δὲ μὴ ὄντων, οὔτ᾽ ἂν εἴη τὰ ἐν ἡμῖν, οὔτ᾽ ἂν ἐξ ἀτελῶν γίγνοιτο τέλεια. Πόθεν ἄρα ἡ
τελείωσις αὐτοῖς; οὐ γάρ που ἐκ τῶν αἰσθητῶν χειρόνων ὄντων· οὐ γὰρ θέμις τοῖς ἀμείνοσιν ἐκ τῶν χειρόνων εἶναι τὴν γένεσιν
ἢ τελείωσιν. Πόθεν δὲ καὶ τὰ πολλὰ ταῦτα ἐν ταῖς πολλαῖς ψυχαῖς; δεῖ γὰρ πανταχοῦ πρὸ τοῦ πλήθους νοεῖν τὸ ἓν ἀφ᾽ οὗ τὸ
πλῆθος· ὡς γὰρ οὐκ ἂν ἐγένετο τὰ αἰσθητὰ πολλὰ μὴ ἐξ ἑνὸς, ὅ ἐστι κρεῖττον τῶν αἰσθητῶν καὶ ὃ τὸ ἐν τοῖς καθ᾽ ἕκαστα κοινὸν
ὑπέστησεν, οὕτως οὐδ᾽ ἂν τὰ ἐν ταῖς ψυχαῖς ὑποσταίη, πολλὰ ὄντα καὶ ταῦτα· τὸ γὰρ αὐτοδίκαιον καὶ ἕκαστον τῶν εἰδῶν ἔστιν
ἐν ἑκάστῃ τῶν ψυχῶν· ταῦτ᾽ οὖν πολλὰ ὄντα δεῖται τοῦ ὑποστήσαντος ἑνὸς, ὃ καὶ κρεῖττόν ἐστι τῶν ψυχικῶν, ὥσπερ καὶ τὸ τῶν
αἰσθητῶν γεννητικὸν ἀνωτέρω τῆς αἰσθητῆς οὐσίας ἐστὶ, πᾶσαν αὐτῶν ἑνιαίως περιέχον τὴν ποικιλίαν. Πῶς δὲ καὶ οὐκ
ἀναγκαῖον πρὸ τῶν αὐτοκινήτων εἶναι τὸ ἀκίνητον εἶδος; ὡς γὰρ τῶν ἑτεροκινήτων ὑπεραναβεβήκασιν οἱ αὐτοκίνητοι λόγοι
καὶ τὰ εἴδη τῶν ἑτεροκινήτων γεννητικὰ, τὸν αὐτόν που τρόπον καὶ τῶν αὐτοκινήτων ὑπερίδρυται τὰ ἀκίνητα καὶ ἐν αἰῶνι
ποιούμενα τὰς ἐνεργείας, ἐπειδὴ καὶ πανταχοῦ δεῖ τὴν μόνιμον αἰτίαν προηγεῖσθαι τῆς κινουμένης. Εἰ ἄρα ἔστι τὰ εἴδη τὰ ἐν
ταῖς ψυχαῖς πολλαῖς οὔσαις, ἔστι πρὸ αὐτῶν πολλῷ πρότερον τὰ νοερὰ, πρὸ τῶν αὐτοκινήτων τὰ ἀκίνητα, πρὸ τῶν
πεπληθυσμένων τὰ μοναδικὰ, πρὸ τῶν ἀτελῶν τὰ τέλεια καὶ πρὸ τῶν δυνάμει τὰ κατ᾽ ἐνέργειαν ὄντα· ὥστε εἰ μὴ ἔτι τὰ εἴδη τὰ
νοερὰ, οὐδὲ τὰ ψυχικὰ ἔστιν· οὐδαμοῦ γὰρ ἀπὸ τῶν ἀτελῶν καὶ ἀπὸ τῶν πολλῶν ἡ φύσις ἄρχεται· οὐδὲ γὰρ θέμις μὴ περὶ τὰς
μονάδας προϊέναι τὸ πλῆθος, καὶ περὶ τὸ τέλειον τὰ ἀτελῆ, καὶ περὶ τὸ ἀκίνητον τὰ κινούμενα.
και που είναι ως προς τη φύση τους ανώτερα και που δεν έχουν σχέση με εμάς και που είναι
σπουδαιότερα από όσα αποδεικνύονται από αυτά. Αλλά όμως αυτά από τα οποία προέρχονται οι
αποδείξεις είναι τα καθολικά και όχι τα μερικά. Άρα τα καθολικά θα είναι προγενέστερα από τα μερικά.
Για αυτό θεωρώ, ότι ακόμα και όσοι δεν θεωρούν ότι υπάρχουν Ιδέες, αναγκάζονται από την αλήθεια
μέσα στα έργα τους (αναφέρεται στον Αριστοτέλη στο «Αναλυτικά ύστερα») περί αποδείξεων να
σέβονται το καθολικό και να το αποκαλούν θεϊκότερο από τα επιμέρους. Γιατί αυτό κάνει τις αποδείξεις
τέτοιες όπως τις λένε εκείνοι. Από πού προέρχονται οι ορισμοί ; Γιατί και οι ορισμός ποκύπτει δια τν εν
τη ψυχή Λόγο. Γιατί ορίζουμε το κοινό στοιχείο που υπάρχει μέσα στα άτομα, έχοντας εξαρχής μέσα
στην Ιδέα και όχι το είδωλο που υπάρχει σε εκείνα. Αν, λοιπόν, ο ορισμός είναι αρχή της αποδείξεως,
πρέπει να υπάρχει και άλλος ορισμός πριν από αυτόν τον ορισμό των πολλών Ιδεών και των εν ημίν
ουσιωδών Λόγων. Γιατί, καθώς υπάρχει, όπως είπαμε, μέσα σε κάθε ψυχή το αυτοδίκαιον, είναι
φανερό ότι είναι πολλά τα δίκαιο που υπάρχουν μέσα μας και έχουν κάτι κοινό και για αυτό κάθε
ψυχή, γνωρίζοντας τον Λόγο που υπάρχει μέσα σε όλες τις άλλες. Αν όμως έχουν κάποιο κοινό
στοιχείο, τότε ορίζουμε αυτό το κοινό στοιχείο λέγοντας τι είναι αυτό, και αυτό είναι αρχή της
απόδειξης, και όχι το υλικό και το θνητό στοιχείο που είναι κατά κάποιο τρόπο συμπαραταγμένο με τα
άτομα.»6
Και ποιο κάτω :
«Άρα, αν αφαιρεθούν αυτές οι ψυχικές Ιδέες δεν είναι δυνατόν να δώσουμε ορισμό. Δικαιολογημένα,
λοιπό, θα εξαφανιστεί και η τέχνη των ορισμών μαζί με την τέχνη των αποδείξεων, εγκαταλείποντας
την ανθρώπινη νόηση.»7
Τέλος δε λέγει :
«Όμως, αν δεν υπάρχουν οι Ιδέες, δεν θα υπάρχουν ούτε μέσα μας οι Λόγοι των πραγμάτων. Και αν
δεν υπάρχουν μέσα μας οι Λόγοι των πραγμάτων, δεν θα υπάρχουν οι διαλεκτικές μέθοδοι με τις
οποίες γνωρίζουμε τα Όντα και “δεν θα έχουμε που να στρέψουμε τον συλλογισμό μας” – κατά την
Πλατωνική έκφραση. Γιατί κυρίως αυτή η δύναμη της ψυχής, η οποία ποθεί την αιτία, καταφεύγει στις
Ιδέες και στις μονάδες που γεννούν τα πολλά, ενώ η κρίση αρκείται στα υστερογενή Είδη και σε όσα είναι
συμπαραταγμένα με τα επιμέρους. Πως, λοιπόν, θα αποδώσει τις αιτίες αυτών των πραγμάτων και σε
ποιες αρχές θα αναγάγει την παρατήρησή της ; Γιατί τα αληθινά αίτια των Όντων είναι
υποδειγματικά, δημιουργικά και τελικά, και αν δεν υπάρχουν οι Ιδέες, δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν
ούτε τα υποδείγματα. Γιατί οι Ιδέες είναι η κυριότερη κατηγορία των υποδειγμάτων. Ούτε είναι
δυνατόν να υπάρχει ο Θεός που δημιουργεί τα εγκόσμια. Γιατί το δημιουργικό αίτιο θα έχει πάλι τις
Ιδέες και τις αιτίες των γεννημάτων. Ούτε είναι δυνατόν να υπάρχει το τελικό αίτιο. Γιατί το τελικό
αίτιο. Γιατί το τελικό αίτιο της ύπαρξης κάποιου όντος εμφανίζει ανάμεσα στον εαυτό του και στο ον
που το έχει σαν τελικό αίτιο τη δημιουργική αρχή με βάση την οποία τα όντα το έχουν για τελικό

6
Βλ. Πρόκλος, «Είς τον Πλάτωνος Παρμενίδης, βιβλίο Ε’, 980.3 - 981.5» :
in Prm 980.3 ` to in Prm 981.5 Εἰ δὲ μὴ ἔστι τὰ ψυχικὰ εἴδη, <οὐδὲ ὅποι τις τρέψει τὴν διάνοιαν ἕξει>, καθά φησι καὶ ὁ
Παρμενίδης· τὴν μὲν γὰρ φαντασίαν καὶ αἴσθησιν εἰς τὰ σύμφυλα αὑταῖς ἀνάγκη βλέπειν. Τὴν δὲ διάνοιαν περὶ τίνα τῶν ὄντων
διατρίβειν φήσομεν; τίνων γὰρ ἔσται γνῶσις ἐν ἡμῖν διανοητικὴ, τῶν τοιούτων εἰδῶν ἀνῃρημένων; οὐ γάρ που περὶ τῶν
ὑστερογενῶν ποιησόμεθα τὴν θεωρίαν· ταῦτα γὰρ αὐτὰ τῶν αἰσθητῶν ἐστιν ἀτιμότερα καὶ τῶν ἐν αὐτοῖς κοινῶν. Πῶς οὖν τὰ
τῇ διανοίᾳ σύστοιχα γνωστὰ καταδεέστερα τῶν ὑπὸ τῆς αἰσθήσεως ἔσται γιγνωσκομένων; Λείπεται ἄρα μηδὲν ἄλλο
γιγνώσκειν ἡμᾶς ἢ τὰ αἰσθητά. Πόθεν οὖν αἱ ἀποδείξεις; ἐκ γὰρ τού των αἱ ἀποδείξεις, ἃ καὶ αἴτια τῶν ἀποδεικτικῶν ἐστι, καὶ
πρότερα κατὰ φύσιν καὶ οὐχ ὡς πρὸς ἡμᾶς, καὶ τιμιώτερα τῶν ἐξ αὐτῶν δεικνυμένων. Ἀλλὰ μὴν ἐξ ὧν αἱ ἀποδείξεις, ταῦτά ἐστι
καθόλου, ἀλλ᾽ οὐ μερικά ἐστι· πρότερα ἄρα τὰ καθόλου καὶ αἰτιώτερα καὶ τιμιώτερα τῶν μερικῶν· ὅθεν, οἶμαι, καὶ οἷς μὴ δοκεῖ
εἶναι τὰ εἴδη, βιασθέντες ὑπὸ τῆς ἀληθείας ἐν τοῖς περὶ ἀποδείξεως λόγοις τὸ καθ όλου σεμνύνουσι καὶ θειότερον καλοῦσι τῶν
καθέκαστα· τοῦτο γὰρ ποιεῖ τὰς ἀποδείξεις τοιαύτας οἵας ἐκεῖνοί φασι. Πόθεν δὲ οἱ ὁρι σμοί; καὶ γὰρ ὁ ὁρισμὸς διὰ τὸν ἐν τῇ
ψυχῇ πρόεισι λόγον· τὸ γὰρ ἐν τοῖς καθέκαστα κοινὸν ὁρίζομεν, τὴν πρώτην ἔνδον ἔχοντες τὸ εἶδος, οὐ τὸ ἐν τούτοις εἴδωλον.
Εἰ τοίνυν ἀρχὴ τῆς ἀποδείξεως ὁ ὁρισμὸς, χρὴ καὶ ἄλλον ὁρισμὸν εἶναι πρὸ τούτου τῶν πολλῶν εἰδῶν καὶ οὐσιωδῶν ἐν ψυχαῖς
λόγων· ἐπεὶ γὰρ ἐν ἑκάστῃ ψυχῇ τὸ αὐτοδίκαιον, ὡς εἴπομεν, δῆλον ὡς πολλά ἐστι δίκαια τὰ ἐν ἡμῖν ἔχοντά τι κοινὸν, ὅθεν καὶ
ἑκάστη ψυχὴ γνοῦσα τὸν ἐν αὑτῇ τοῦ δικαίου λόγον εἶδε τὸν ἐν ἁπάσαις ταῖς ἄλλαις ὁμοίως· εἰ δὲ ἔχει τι κοινὸν, τοῦτο τὸ
κοινὸν ἀφοριζόμεθα δήπου τί ἐστι αὐτὸ λέγοντες, καὶ τοῦτό ἐστιν ἀποδείξεως ἀρχὴ, ἀλλ᾽ οὐ τὸ ἔνυλον καὶ θνητόν πως ὂν
κατατεταγμένον·
7
Βλ. Πρόκλος, «Είς τον Πλάτωνος Παρμενίδης, βιβλίο Ε’, 981.28 - 981.31» :
in Prm 981.28 ` to in Prm 981.31 Ἀναιρεθέντων ἄρα τούτων οὐδὲ ὁρίζεσθαι δυνατόν· οἰχήσεται οὖν εἰκότως καὶ ἡ
ὁριστικὴ μετὰ τῆς ἀποδεικτι κῆς, ἀπολιποῦσα τὴν ἀνθρωπίνην νόησιν·
σκοπό επιτυγχάνουν τον σκοπό τους. Άρα είναι δυνατόν να αποδώσουμε τις αιτίες για το πώς κάθε
ον υπάρχει. Γι’ αυτό και όποιος δεν αποδέχεται τν υπόθεση αυτή, τις Ιδέες, μαζί με το υποδείγματα
αναιρεί από το σύμπαν και την δημιουργική αιτία, ενώ υποθέτει ατελώς την τελική αιτία. Γιατί την
κάνει σκοπό της κίνησης και όχι της ουσίας των πάντων.»8

 Τελικό αίτιο = υοερούσιο & αμέθεκτο Ένα/Αγαθό ή Πρώτος Θεός = κυριότατον αίτιο.
 Υποδειγματικό αίτιο = Ορφικός Φάνης ή Πλατωνικό νοητό υπόδειγμα που εμπεριέχει τις 4
νοητές Ιδέες = κυριότερον αίτιο.
 Δημιουργικό αίτιο = Πηγαίος ή νοητικός Ζευς, δημιουργός & πατέρας = κύριο αίτιο

Ο Αριστοτέλης δηλ. με το να μην αποδέχεται την ύπαρξη των Ιδέων απορρίπτει την ύπαρξη του
νοητού υποδείγματος, του Ορφικού Φάνη, στο οποίο αποβλέπει ο Ζεύς, καταπίνει τον Φάνη
λένε οι Ορφικοί, για να δημιουργήσει το αισθητό σύμπαν, στην ουσία αναιρεί το σύμπαν!
Μιας και ο ο Ζευς είναι ο καθολικός νοητικός δημιουργικός νους, δηλ. ένας νοητικός Νους που
νοεί/αποβλέπει στο νοητό υπόδειγμα που οι Ορφικοί το ονομάζουν Φάνη, καταπίνει τον Φάνη
λένε οι Ορφικοί, και όντας πλήρεις από τα νοητά και τις ιδέες των εγκόσμιων που υπήρχαν μέσα
στο υπόδειγμα/Φάνη με την νόηση και την ουσία του υποστασιοποιεί κατ’ είδος τον αισθητό
Κόσμο και δια της Ήρας γεννά όλες τις ψυχές (όλων των βαθμίδων).
Όπως είδαμε όμως στο απόσπασμα του Φιλόπονου ο Αριστοτέλης δεν αποδεχόταν ούτε το
αυτοαγαθό ή αυτοένα.
Όποιος, όμως, καταργεί το αμέθεκτο & υπερούσιο Ένα/Αγαθό, δηλ. τον Πρώτο Θεό, στην ουσία
καταργεί ουσιαστικά την ίδια την θρησκεία των Θεών, μιας και η κατάργηση του αμέθεκτου &
υπερούσιου Ενός/Αγαθού/”Πρώτου Θεού” σημαίνει τα εξής :
1. Σημαίνει κατάργηση της οντικής δυνατότητας επιστροφής & ενώσεως9 σε όλα τα Όντα,
τις θείες βαθμίδες, στα κρείτωνα γένη (Αγγέλους, Δαίμονες & Ήρωες) και σε όλες τις
ψυχές (ανθρώπινες & άχραντες), μιας και αυτή η δυνατότητα υπάρχει στα πάντα λόγω
του ότι όχι μόνον το άνθος της ψυχής αλλά και των ανώτερων γενών, ακόμη καιτων
ίδιων των Όντων, είναι το εντός του Ενός/Αγαθού ρίζωμα μας!
Άλλωστε :
 Οι Θεοί είναι μεθεκτοί & παραπλήσια με το “αυτοέν” ή “τ’αγαθό” και ως προς την δική τους
ύπαρξη μόνον, ως προς την οποία και είναι θεοί, υπερούσιες και μεθεκτές Ενάδες/Αγαθότητες των
Όντων. Εξ ου και καλούνται αυτοτελείς οι μεθεκτοί & υπερούσιοι Θεοί/Ενάδες/Αγαθότητες.10
 Οι Θεοί, δηλ. οι μεθεκτές, υπερούσιες & αυτοτελείς Ενάδες/Αγαθότητες/Θεοί είναι τα άνθη των
Όντων, οι κορυφές και τα κέντρα γύρω από τα οποία κάθε ΟΝ έχει λάβει υπόσταση.11

8
Βλ. Πρόκλος, «Είς τον Πλάτωνος Παρμενίδης, βιβλίο Ε’, 982.30 - 983.18» :
in Prm 982.30 ` to in Prm 983.18 Εἰ ἄρα μὴ ἔστι τὰ εἴδη, οὐδὲ οἱ ἐν ἡμῖν ἔσονται λόγοι τῶν πραγμάτων· εἰ δὲ μὴ εἰσὶν οἱ ἐν
ἡμῖν λόγοι τῶν πραγμάτων, οὐκ ἔσονται αἱ διαλεκτικαὶ μέθοδοι καθ᾽ ἃς τὰ ὄντα γιγνώσκομεν, <οὐδ᾽ ὅποι τρέψωμεν τὴν
διάνοιαν ἕξομεν>· αὕτη γὰρ ἡ δύναμις μάλιστα τῆς ψυχῆς ποθοῦσα τὴν αἰτίαν ἐπὶ τὰ εἴδη καταφεύγει καὶ τὰς μονάδας τὰς
γεννητικὰς τῶν πολλῶν, ἡ δὲ δόξα καὶ τοῖς ὑστερογενέσιν ἀρκεῖται καὶ τοῖς ἐν τοῖς καθέκαστα κατατεταγμένοις. Πῶς οὖν
ἀποδώσει τὰς τούτων αἰτίας, καὶ εἰς ποίας ἀρχὰς ἀνάγουσα τὴν θεωρίαν; τὰ γὰρ ὡς ἀληθῶς αἴτια τῶν ὄντων ἐστὶ
παραδειγματικὰ καὶ ποιητικὰ καὶ τέλεια, καὶ μὴ ὄντων δὲ τῶν εἰδῶν οὔτε παραδείγματα εἶναι δυνατόν· ταῦτα γὰρ ἦν τὰ εἴδη
τῶν παραδειγμάτων τὰ κυριώτατα· οὔτε ποιητὴν θεὸν τῶν ἐγκοσμίων· ἔχοι γὰρ ἂν τὰ εἴδη τῶν γιγνομένων αὖ τὸ ποιοῦν καὶ τὰς
αἰτίας· οὔτε τελικὸν αἴτιον· τὸ γὰρ τοῦ εἶναι τελικὸν αἴτιον μεταξὺ τοῦ τε ὄντος δι᾽ αὑτοῦ καὶ ἑαυτοῦ ποιητικὴν ἀρχὴν
ἀποφαίνει, καθ᾽ ἣν τὰ πρὸς αὐτὰ ὄντα τυγχάνει τοῦ οἰκείου τέλους. Οὐκ ἄρα δυνατὸν αἰτίας τῶν ὄντων ἀποδοῦναι πῶς ἐστιν
ἕκαστα. Διὸ καὶ ὁ μὴ προσιέμενος τὴν ὑπόθεσιν ταύτην ὁμοῦ τοῖς παραδείγμασι καὶ τὴν δημιουργικὴν αἰτίαν ἀνεῖλεν ἐκ τῶν
ὅλων, τὸ δὲ τελικὸν ἀτελῶς ὑπέθετο· τῆς γὰρ κινήσεως αὐτὸ ποιεῖ τέλος, ἀλλ᾽ οὐ τοῦ εἶναι πάντων.
9
η ανώτατη γνώση των θεών ή αλλιώς η δυνατότητα των όντων να μπορούν να προνοούν.
10
Βλ. Πρόκλος «Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας, 3.17.6 – 3.17.9» :
Theol Plat 3.17.6 ` to Theol Plat 3.17.9 Καὶ τὸ μὲν ὡς ὄντως ὑπερούσιον ἕν, ἕκαστος δὲ τῶν ἄλλων θεῶν κατὰ μὲν τὴν
οἰκείαν ὕπαρξιν, ᾗ καὶ ἔστι θεός, ὑπερούσιος τῷ πρώτῳ παραπλησίως, μετέχονται δὲ ὑπὸ οὐσίας καὶ τοῦ ὄντος.
11
Βλ. Πρόκλος «Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας, 3.14.11 – 3.14.18» :
Theol Plat 3.14.11 ` to Theol Plat 3.14.18 Πότερον οὖν τὸ πλῆθος τοῦτο τῶν ἑνάδων ἀμέθεκτόν ἐστιν, ὥσπερ αὐτὸ τὸ ἕν,
ἢ μετεχόμενον ὑπὸ τῶν ὄντων, καὶ ἔστιν ἑνὰς ἑκάστη τῶν ὄντων τινός, οἷον ἄνθος τοῦ ὄντος καὶ ἀκρότης καὶ κέντρον περὶ ὃ τὸ
ὂν ἕκαστον ὑφέστηκεν;
 Οι υπερούσιοι, αυτοτελείς & μεθεκτοί Θεοί/Ενάδες/Αγαθότητες, οι βασιλείες, οι αριθμοί και οι
τάξεις τους κατέχουν την πρώτη θέση μεταξύ των Όντων, κατέχουν όλα τα όντα και τη νοητική
ουσία, στην οποία επιβαίνονται γεννούν τα πάντα, εποπτεύουν τα πάντα, προχωρούν στα πάντα,
είναι παρόντες στα πάντα χωρίς να αναμειγνύονται με αυτά και τακτοποιούν τα πάντα με
υπερβατικό τρόπο, χωρίς η νόησή τους να εμποδίζεται από τις προνοητικές τους ενέργειες και
χωρίς η πατρική τους εποπτεία να μειώνεται από την καθαρότητα της νόησής τους. Γιατί η
νοητική τους ενέργεια ταυτίζεται με την ύπαρξή τους, και η προνοητική τους ενέργεια υπάρχει
λόγω της αγαθότητάς τους και λόγω της γόνιμη δύναμής τους, η οποία δεν θέλει να παραμένει
στον εαυτό της αλλά γεννά, θα μπορούσαμε να πούμε, όσα επιτρέπεται στους θεούς να γεννούν,
δηλαδή όλα τα Όντα, όλα τα γένη που είναι ανώτερα από τις ψυχές, τις ίδιες τις ψυχές και ότι
άλλο ενδεχομένως έχει μια βαθμίδα ύπαρξης κατώτερη από αυτές. Γιατί και οι ίδιοι oι υπερούσιοι,
αυτοτελείς & μεθεκτοί Θεοί/Ενάδες/Αγαθότητες βρίσκονται υπεράνω όλων των Όντων και
αποτελούν τα μέτρα των Όντων, επειδή κάθε ΟΝ περιέχεται μέσα σε αυτούς όπως ο αριθμός στις
μονάδες. Και τα Όντα προέρχονται από εκείνους, και άλλα παραμένουν μέσα σε εκείνους, ενώ
άλλα εκπίπτουν από την ενότητα των υπερούσιων, αυτοτελών & μεθεκτών
Θεών/Ενάδων/Αγαθοτήτων καταλήγοντας σε μια δεύτερη ή κατά πολλές θέσεις κατώτερη φύση
σύμφωνα με τους νόμους της υποβάθμισης. Αυτά είναι τοποθετημένα στην τάξη των Όντων που
μετέχουν (μετέχοντα) στους θεούς, καθώς εξαρτώνται από την όντως αγαθότητα των
υπερούσιων, αυτοτελών & μεθεκτών Θεών/Ενάδων/Αγαθοτήτων. Εκείνοι, όμως, έχουν λάβει
υπόσταση σύμφωνα με το καθαυτό αγαθό και σύμφωνα με το μέτρο των πάντων και δεν
αποτελούν τίποτα άλλο παρά Ενάδες, μέτρα, Αγαθότητες και κορυφές των Όντων, και αν
επιτρέπεται να το πούμε “άνθη και υπερούσια φώτα” των Όντων. Εξ ου και οι υπερούσιοι,
αυτοτελείς & μεθεκτοί Θεοί/Ενάδες/Αγαθότητες Και επιτρέπουν στα άλλα και μετέχουν στο
όντων ΟΝ και στην πρώτη ουσία, και παράγουν από τον εαυτό τους τα πάντα, τα αγαθά, τα
ωραία, τα μεσαία και όποιο άλλο όν υπάρχει.12
 Ο Νους ή τα νοητά ή “το νοητό πλάτος”(Θεοί νοητοί, νοητοί & νοητικοί, νοητικοί) και όλα τα θεία
με τις ανώτερες ενώσεις τους ή υπερούσιους “πυρσούς” τους ή πρωταρχικές υπάρξεις τους
ενώνονται με το “Πρώτο”, με τον “Πρώτο Θεό” και μετέχουν στην από εκεί αεί πλήρωση : οι
ανώτερες ενώσεις ή οι υπερούσιοι “πυρσοί” ή πρωταρχικές υπάρξεις της κάθε βαθμίδας των θείων
είναι οι υπερούσιοι, αυτοτελείς και μεθεκτοί Θεοί/Ενάδες/Αγαθότητες είναι.13
 Κάθε υπερούσιος & μεθεκτός θεός/Ενάδα/Αγαθότητα έχει λάβει υπόσταση με βάση την ίδια την
κορυφαία ένωση των Όντων. Γιατί καθώς ανεβαίνουμε από τα σώματα οι Θεοί μας
παρουσιάστηκαν ως Ενάδες υπερούσιες, οι γεννητικές των ουσιών, τελειοποιητικές, που
ρυθμίζουν και εξαρτούν από τον εαυτό τους όλες τις πρωταρχικές ουσίες. Αυτό ακριβώς το “θείο”
όμως δεν είναι μόνο η “ύπαρξη” και το “Ένα” που βρίσκεται σε κάθε βαθμίδα του Όντος, αλλά
μαζί το μετέχον και το μετεχόμενο. Από αυτά το δεύτερο είναι Θεός – το μετεχόμενο – και το
πρώτο – το μετεχόμενο – είναι θεοποιημένο. Το “θείο” δηλ. είναι το ΟΝ που μετέχει στο “Ένα” ήτο
“Ένα” που είναι συνενωμένο μαζί με το ΟΝ. Δηλαδή, στην πατρώα/εφέστια θεολογίας και
θρησκεία των Ελλήνων, όλα – δηλ. η ουσία, η ζωή και ο Νους - εκτός από το υπερούσιο και
αμέθεκτο Ένα/Αγαθό τα εκλαμβάνουμε ως εξαρτημένα και κατώτερα από τους μεθεκτούς,
αυτοτελείς και υπερούσιους Θεούς/Ενάδες/Αγαθότητες γιατί αυτοί δεν έχουν λάβει υπόσταση
μέσα σε αυτά αλλά πριν από αυτά και τα παράγουν και τα συνδέουν χωρίς όμως να οριοθετούνται
εξ αυτών.14

Ἀλλ᾽ εἰ ἀμέθεκτοι καὶ αὗται, τί διοίσουσι τοῦ ἑνός; —ἑκάστη γὰρ αὐτῶν ἐστιν ἓν καὶ πρώτως ἀπὸ τοῦ ἑνὸς ὑφέστηκεν.
12
Βλ. Πρόκλος «Περί της των κακών υποστάσεως, 11 –13».
13
Βλ. Πρόκλος, «Περί της κατά Πλάτωνα θεολογίας, 2.56.11 - 2.56.14» :
Theol Plat 2.56.11 ` to Theol Plat 2.56.14 ἀλλὰ καὶ νοῦς πρὸ ἡμῶν καὶ πάντα τὰ θεῖα ταῖς ἀκροτά ταις ἑνώσεσιν ἑαυτῶν
καὶ τοῖς ὑπερουσίοις <πυρσοῖς> καὶ ταῖς ὑπάρξεσι ταῖς πρώταις ἥνωνται τῷ πρώτῳ καὶ μετέχουσιν ἀεὶ τῆς ἐκεῖθεν πληρώσεως·
14
Βλ. Πρόκλος «Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας, 1.114.7 – 1.114.23» :
Theol Plat 1.114.7 ` to Theol Plat 1.114.22 θεὸς μὲν πᾶς κατ᾽ αὐτὴν ἄκραν ὑφέστηκεν τὴν ἕνωσιν τῶν ὄντων· ἑνάδες γὰρ
ἡμῖν ἐφάνησαν ἀπὸ τῶν σωμάτων ἀνιοῦσιν οἱ θεοί, ἑνάδες ὑπερούσιοι, γεννητικαὶ τῶν οὐσιῶν καὶ τελειωτικαὶ καὶ μετρητικαὶ
καὶ πάσας οὐσίας τὰς πρωτίστας εἰς ἑαυτὰς ἀναδησάμεναι. Τὸ δὲ θεῖον οὐκ αὐτὸ μόνον ἐστὶν ἡ ὕπαρξις καὶ τὸ ἓν τὸ ἐν ἑκάστῃ
 Στον βαθμό που τα πάντα είναι απότοκα του υπερούσιου & αμέθεκτου "Ενός” και έχουν αναχθεί
στο ένα αίτιο των πάντων, στον ίδιο βαθμό έχουν θεοποιηθεί όλα. Γιατί καθετί, με το να μετέχει
στο Ένα/Αγαθό, έχει θεοποιηθεί ανάλογα με την βαθμίδα του, ακόμη και αν μιλήσεις για τα
τελευταία όντα. Επειδή ταυτίζεται ο Θεός και το Ένα, και επειδή δεν υπάρχει κάτι ανώτερο από
τον Θεό και από το Ένα, η ενοποίηση και η θεοποίηση ταυτίζονται.15
Μάλιστα ο Πλάτων και αυτά που μετέχουν στους θεούς με τα ίδια ονόματα τα τιμά και τα
επονομάζει. Έτσι και τις “θεϊκές ψυχές”, τόσο στους «Νόμους» αλλά κυρίως στον «Φαίδρο» ο
Σωκράτης τις αποκαλεί θεούς. Λέγει ότι όχι μόνον “των θεών οι ίπποι και οι ηνίοχοι είναι και οι ίδιοι
αγαθοί και έχουν αγαθή προέλευση” [246.a.6 ] αλλά και ότι “αυτός είναι ο βίος των θεών” [248.a.1].
Και όλα αυτά δεν είναι για να απορεί κανείς, καθώς αυτά που πάντα είναι ενωμένα με τους θεούς
και συμπληρώνουν με αυτούς μια σειρά/βαθμίδα, είναι θεμιτό να προσονομάζεται θεός. Μάλιστα
ο Πλάτων στον «Σοφιστή, 216.a» αποκαλεί θεό τον Ελεάτη ξένο. Δηλαδή άλλος είναι “ἁπλῶς θεός”
(=απόλυτα), άλλος “καθ᾽ ἕνωσιν”, άλλος “κατὰ μέθεξιν”, άλλος “κατὰ συναφήν” [=επαφή], άλλος
“καθ᾽ ὁμοίωσιν”. Όμως καθένα από αυτά είναι κατώτερο από την πρώτιστη θεότητα, όπως
ακριβώς αυτό που είναι ενωμένο είναι κατώτερο από το Ένα/Αγαθό, και το νοητικό από τον Νου
και το εμψυχωμένο από την ψυχή. Και πάντοτε προηγούνται τα ενοειδέστερα και απλούστερα,
ενώ η σειρά των Όντων καταλήγει στο ίδιο το υπερούσιο & αμέθεκτο Ένα/Αγαθό.16

2. Σημαίνει κατάργηση της Θεουργίας-Τελεστικής-Ιερουργίας, μιας και αυτές επιτελούνται

λόγω της υπάρξεως του άνθους της ψυχής ως ίχνος του Ενός στην μερική-ανθρώπινη
ψυχή.
Εξηγούμε :
Στο έργο του ο Πρόκλου «Περί των δέκα προς την πρόνοια απορρημάτων», ο Προκλος απαντά στην 10η
απορία (κεφ. 62- 66) : Γιατί ενώ η πρόνοια, γνωρίζει τα πάντα με το πολυύμνητο Ένα και ανάγει τα
πάντα στο Αγαθό, πως λέμε ότι προνοούν και οι Άγγελοι, οι δαίμονες, οι Ήρωες, όντα που είναι
μεσαία και δεν χαρακτηρίζονται μόνο από το Ένα αλλά και από το Μη-Ένα, και μαζί τους οι ψυχές,
διοικώντας μαζί με τους θεούς τον Κόσμο ;;
Απάντηση του Πρόκλου: «από κάθε αρχική υπόσταση, δηλ. από το Ένα, από τον Νου και από την Ψυχή,
γεννιέται ένας διπλός αριθμός : ένα σύνολο όντων που παραμένουν αμιγή και ένα σύνολο όντων που

τάξει τοῦ ὄντος, ἀλλ᾽ ὁμοῦ τὸ μετέχον καὶ τὸ μετεχόμενον· ὧν τὸ μέν ἐστι θεός, τὸ δὲ ἐκθεούμενον· εἰ δὲ καὶ πρὸ τῶν
μετεχομένων ἑνάδων χωριστόν ἐστί <τι> καὶ † μετεχόμενον †, ἐν τοῖς ὕστερον ἡμῖν ἔσται καταφανές. Νῦν δὲ ὅτι τὸ θεῖον
τοιοῦτόν ἐστι διορισώμεθα, τὸ ὂν τὸ τοῦ ἑνὸς μετέχον ἢ τὸ ἓν συνῃρημένως μετὰ τοῦ ὄντος. Πάντα γὰρ ἐπὶ τῶν θεῶν, πλὴν τοῦ
ἑνός, ὡς ἐξηρτημένα καὶ δεύτερα παραλαμβάνομεν, τὴν οὐσίαν, τὴν ζωήν, τὸν νοῦν· οὐ γὰρ ἐν τούτοις, ἀλλὰ πρὸ τούτων
ὑφεστήκασι, καὶ παράγουσι ταῦτα καὶ συνέχουσιν, ἀλλ᾽ οὐκ ἐν αὐτοῖς ἀφορίζονται.
15
Πβλ. Πρόκλος στο «Είς τον Πλάτωνος Παρμενίδης, 641.5 – 641.13» :
in Prm 641.5 ` to in Prm 641.13 Τοιοῦτον δ᾽ οὖν οἰόμενος εἶναι τὸν σκοπὸν, οὔτε περὶ τοῦ ὄντος οὔτε περὶ τῶν ὄντων
αὐτῶν εἶναι μόνων διετείνετο· συγχωρῶν δὲ εἶναι περὶ τῶν πάντων, ἠξίου προστιθέναι καθ᾽ ὅσον ἑνὸς πάντα ἐστὶν ἔκγονα καὶ
εἰς ἓν ἀνήρτηται πάντων αἴτιον, καὶ, ἵνα τὸ δοκοῦν εἴπωμεν, καθ᾽ ὅσον πάντα τεθέωται· τῷ γὰρ ἑνὸς μετέχειν ἕκαστα κατὰ τὴν
ἑαυτῶν τάξιν εἴποις ἂν τεθεῶσθαι, κἂν τὰ ἔσχατα λέγῃς τῶν ὄντων. Εἰ γὰρ θεὸς καὶ ἓν ταὐτὸν, διότι μήτε θεοῦ τι κρεῖττόν ἐστι
μήτε ἑνὸς, τὸ ἡνῶσθαι τῷ τεθεῶσθαι ταὐτόν· καὶ γὰρ εἰ ἥλιος καὶ θεὸς ἦν ταὐτὸν, ἦν ἂν τὸ πεφωτίσθαι τῷ τεθεῶσθαι ταὐτόν·
16
Βλ. Πρόκλος «Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας, 1.114.24 – 1.115.23» :
Theol Plat 1.114.24 ` to Theol Plat 1.116.3 πολλαχοῦ δὲ ὁ Πλάτων καὶ τὰ μετέχοντα τῶν θεῶν τοῖς αὐτοῖς ὀνόμασιν
ἀποσεμνύνει καὶ θεοὺς ἐπονομάζει. Καὶ γὰρ τὴν ψυχὴν τὴν θείαν οὐκ ἐν Νόμοις μόνον ὁ Ἀθηναῖος ξένος, ἀλλὰ καὶ ὁ Σωκράτης
ὁ ἐν Φαίδρῳ θεὸν ἀποκαλεῖ· <θεῶν μὲν οὖν ἵπποι τε καὶ ἡνίοχοι πάντες αὐτοί τε ἀγαθοὶ καὶ ἐξ ἀγαθῶν>, καὶ ἔτι διὰ τῶν ἑξῆς
ἐναργέστερον· <καὶ οὗτος μὲν θεῶν βίος>. Καὶ οὔπω τοῦτο θαυμαστόν· τὰ γὰρ ἀεὶ συνηνωμένα τοῖς θεοῖς καὶ μίαν
συμπληροῦντα μετ᾽ αὐτῶν σειράν, πῶς οὐ θεμιτὸν προσονομάζειν θεούς; Ἀλλὰ καὶ τοὺς δαίμονας, οἳ κατ᾽ οὐσίαν δεύτεροι τῶν
θεῶν εἰσὶ καὶ περὶ τοὺς θεοὺς ὑφεστήκασιν, θεοὺς προσαγορεύει πολλαχοῦ· καὶ γὰρ ἐν Φαίδρῳ καὶ ἐν Τιμαίῳ καὶ ἐν ἄλλοις
εὕροις ἂν αὐτὸν ἐκτείνοντα καὶ μέχρι δαιμόνων τὴν τῶν θεῶν ἐπωνυμίαν. Ὃ δὲ τούτων ἐστὶ παραδοξότερον, καὶ ἀνθρώπων
τινὰς θεοὺς προσειπεῖν οὐκ ἀπηξίωσεν, ὥσπερ ἐν Σοφιστῇ τὸν Ἐλεάτην ξένον. Ληπτέον τοίνυν ἐκ τούτων ἁπάντων ὅτι θεὸς ὁ
μέν ἐστιν ἁπλῶς θεός, ὁ δὲ καθ᾽ ἕνωσιν, ὁ δὲ κατὰ μέθεξιν, ὁ δὲ κατὰ συναφήν, ὁ δὲ καθ᾽ ὁμοίωσιν· τῶν μὲν γὰρ ὑπερουσίων
ἕκαστος πρώτως θεός, τῶν δὲ νοερῶν ἕκαστος καθ᾽ ἕνωσιν, τῶν δὲ αὖ ψυχῶν ἑκάστη τῶν θείων κατὰ μέθεξιν, δαίμονες δὲ οἱ
θεῖοι κατὰ τὴν πρὸς ἐκείνους συναφὴν θεοί, ψυχαὶ δὲ ἀνδρῶν δι᾽ ὁμοιότητος τῆς προσηγορίας ταύτης μεταλαγχάνουσιν.
Ἕκαστον δὲ τούτων, ὥσπερ εἴρηται, θεῖον μᾶλλόν ἐστιν ἢ θεός· ἐπεὶ καὶ τὸν νοῦν αὐτὸν ὁ Ἀθηναῖος ξένος θεῖον προσείρηκεν.
Τὸ δὲ δὴ θεῖον δεύτερόν ἐστι τῆς πρωτίστης θεότητος, ὥσπερ δὴ καὶ τὸ ἡνωμένον τοῦ ἑνός, καὶ τὸ νοερὸν τοῦ νοῦ, καὶ τὸ
ἐψυχωμένον τῆς ψυχῆς, καὶ προηγεῖται μὲν ἀεὶ τὰ ἑνοειδέστερα καὶ ἁπλούστερα, τελευτᾷ δὲ ἡ σειρὰ τῶν ὄντων εἰς αὐτὸ τὸ ἕν.
μοιράζεται στα κατώτερα όντα. Έτσι και από το Ένα γεννιέται ένας διπλός αριθμός ενάδων : οι αμιγείς
ενάδες των θεών και οι ενάδες οι οποίες κατανέμονται στα κατώτερα όντα και αναμειγνύονται με όσα
δεν είναι ενάδες. Έτσι οι Άγγελοι, οι δαίμονες και οι Ήρωες φέρουν και αυτοί μέσα τους κάποιες ενάδες,
κάποια ίχνη του Ενός, και με αυτές τις ένάδες ασκούν πρόνοια. Επειδή, όμως, οι ενάδες τους
αναμειγνύονται και με πράγματα που δεν είναι ενάδες, έχουν κα μια πλευρά η οποία δεν προνοεί, σε
αντίθεση με τους Θεούς που είναι μόνον Ενάδες και που έχουν για μόνη τους ενέργεια της πρόνοια.
Ενώ, λοιπόν, η πρόνοια των θεών είναι καθολική, η πρόνοια των υπολοίπων όντων είναι μερική».
Δηλαδή όπως επεξηγεί ο θείος Πρόκλος :
«Κάθε θεός έχει την ύπαρξη του με βάση το Ένα (το οποίο υπάρχει πριν από τον Νου) και ταυτίζεται
με το Αγαθό και προέρχεται από το Αγαθό. Και καθώς υπάρχουν δύο ειδών Ενάδες ή αγαθότητες, τις
οποίες παρήγαγε εκείνο το Αγαθό ή αλλιώς εκείνο το Ένα, αποτελώντας την αιτία και των μεν και των
δε, και καθώς άλλες είναι αυτοτελείς και άλλες διασκορπισμένες σε όσα μετέχουν στιες αιτίες (γιατί το
Ένα/Αγαθό υπάρχουν με τρείς τρόπους : είτε αιτιωδώς – και αυτό είναι η αρχή. Γιατί είναι το
καθαυτό Αγαθό και αποτελεί την αιτία όλων των αγαθών και των Ενάδων – είτε κατ’ ουσία –
πράγμα που είναι ο κάθε θεός, ο οποίος είναι ένα και αγαθό – είτε κατόπιν συμμετοχής – όπως είναι
το ένα και το αγαθό που υπάρχει μέσα στις ουσίες και για αυτό κάθε ουσία φέρει την σφραγίδα της
ενότητας και της αγαθότητας), κάθε θεός, ακόμα και αν είναι Ενάδα, είναι αυτοτελής, η οποία δεν
ανήκει σε κάτι άλλο αλλά στον εαυτό της. Αντιθέτως, κάθε νους είναι ενιαίος και κάθε ψυχή είναι
ενιαία επειδή μετέχουν σε κάποιο ένα (γιατί υπάρχει κάποιο ον στο οποίο μετέχει η ψυχή και στο οποίο
μετέχει ο νους). Έτσι και ο ενιαίος νους είναι απολύτως τέλειος νους είναι αιτία όλων των νοών. Και
από τους νόες που προέρχονται από εκείνον άλλοι είναι αυτοτελείς και άλλοι συγκεκριμένες νοητικές
τελειότητες, αποτελώντας ο καθένας τους με μερικό τρόπο ότι είναι ο απολύτως τέλειος νους με
καθολικό τρόπο. Και άλλος έχει τον επιμέρους χαρακτήρα του διαμορφωμένου με βάση μια αιτία, και
άλλος τελειοποιείται μέσα στη σελήνη, άλλος μέσα στον ήλιο και άλλος μέσα σε κάποιο άλλο είδος
που περιέχεται μέσα στον απολύτως τέλειο νου, και άλλος αποτελεί λάμψη που απλώνεται από εκεί
στις ψυχές οι οποίες καθίσταται νοητικές. Λόγω αυτών και οι λογικές & αίδιες ψυχές, οι οποίες είναι
νοητικές κατόπιν συμμετοχής, έχουν και λέγεται ότι έχουν νοητική μορφή, δηλ. είναι νοοειδής, και
ανάγονται πάλι στον νου, από τον οποίο όλες οι ψυχές από κοινού έχουν την αυτοκίνηση, στον οποίο
μετέχοντας γίνονται νοητικές και από τον οποίο ειπώθηκε, προέρχεται η νόηση εκείνων των ψυχών που
έχουν τη νοητική ικανότητα κατόπιν συμμετοχής. Αν, επίσης, κοιτάξουμε την πρώτη ψυχή και τις ψυχές
που προέρχονται από αυτήν, και αυτές θα είναι δυο ειδών. Άλλες ουσιώδες και ξεχωριστές από τα
σώματα – η λογικής & αίδια ψυχή, και άλλες φωτίσεις μέσα στα σώματ – οι άλογες & θνητές ψυχές,
προερχόμενες από εκείνες τις ψυχές που είναι ουσειώδεις. Γιατί, αν κάποιο σώμα είναι έμψυχο, είναι
έμψυχο κατόπιν συμμετοχής του σε κάποια ψυχή που διαμορφώθηκε μέσα του και την οποία αποκαλεί
“εντελέχεια” ο Αριστοτέλης (“Περί Ψυχής Β’ 412.b 5-6”) που αρεσκόταν να μιλάει για “έμψυχους
δεσμούς”1. Από κάθε αρχή, λοιπόν, των υποστάσεων, εννοώ την ψυχή τον νου και το Αγαθό,
προέρχεται ένα αριθμός, αλλά αυτός ο αριθμός είναι διπλός. Ένας είναι ο αριθμός των όντων που
είναι αυτοτελής και ένας είναι ο αριθμός των φωτίσεων προς τα κατώτερα. Επομένως οι Άγγελοι, οι
Δαίμονες και οι Ήρωες, που υπάρχουν πριν από εμάς, και μαζί τους και εμείς, παρόλο που δεν είναι
Ενάδες, μετέχουν σε κάποιες Ενάδες και αποκτούν την μορφή του Ενός, γίνονται εννοειδής, πρώτα
όσοι εξαρτώνται από τους ίδιους τους θεούς/Ενάδες/Αγαθότητες και έπειτα εκείνοι που μέσω των
πρώτων συνδέονται με τους θεούς/Ενάδες/Αγαθότητες. Στην 3η θέση βρίσκονται όσοι υπάγονται
στους προηγούμενους, και στην τελευταία θέση εμείς. Γιατί υπάρχει και σε εμάς κάποιο μυστικό ίχνος
του Ενός, ίχνος το οποίο είναι θειότερο και από τον εν ημίν νου. Και όταν η ψυχή συγκεντρωθεί σε
αυτό και τοποθετήσει τον εαυτό της μέσα σε αυτό, γίνεται ένθεη και ζει την θεία ζωή στον βαθμό που
της επιτρέπεται. Οι θεοί, λοιπόν, προνοούν με το σύνολό τους. Γιατί στο σύνολό τους είναι Ενάδες. Οι
Άγγελοι, οι Δαίμονες και οι Ήρωες προνοούν και αυτοί στον βαθμό που έχουν κάποιο σπέρμα του
Ενός, όχι όμως στον βαθμό που έχουν ζωή ή νου. Και επιδεικνύουν αυτές τις δυο ιδιότητες στον βαθμό
που κινούν τα ετεροκινούμενα ή στον βαθμό μόνο που γνωρίζουν τα όντα. Γιατί είναι ιδιαίτερο
χαρακτηριστικό της ψυχής να κινεί και του νου να γνωρίζει, και αυτά υπάρχουν σε όλες τις ψυχές και σε
όλους τους νόες. Η πρόνοια είναι έργο του Ενός που έχουν μέσα τους, με βάση το οποίο μιμούνται τους
θεούς και έτσι προνοούν μαζί με αυτούς. Γιατί αυτό που προνοεί πρώτο είναι ο θεός, επειδή είναι και
το πρώτο αγαθό. Μετά από αυτούς οι ψυχές, όταν ενιδρύσουν εαυτόν (εγκατασταθούν μέσα) στο
αγαθό, ενθέως ενεργούν και προνούν ασχέτων ως και εκείνοι (υπερβατικά) μαζί με τους θεούς και
μαζί με τα ανώτερα από εμάς γένη. Και η πρόνοιά τους δεν συνίσταται σε λογισμούς περί των
εσομένων, όπως είναι οι λογισμοί των ενταύθα πολιτικών, αλλά, αφού λάβουν στάση και
εγκατασταθούν μέσα στο ψυχικό Έν τους και μέσω αυτού φωτιστούν από το ενιαίο φως των
θεών/Ενάδων/Αγαθοτήτων, βλέπουν άχρονα τα εν χρόνω και αδιαιρέτως τα διαιρετά, τα εν τόπω
όλα άνευ τόπου, και δεν ανήκουν πια στον εαυτό τους αλλά σε εκείνους που τις φωτίζουν. Και στις
ψυχές αυτό σημβαίνει μερικές φορές. Στους Αγγέλους και στα υπόλοιπα ανώτερα των ψυχών γένη
αυτό υπάρχει πάντα. Εξ ου και προνοούν πάντα με τρόπο ανώτερο από τη συλλογιστική ενέργεια,
χωρίς να ακολουθούν τα γεννημένα όντα αλλά βλέποντάς τα πάντα με βάση το Ένα που υπάρχει
αιτιωδώς μέσα στους θεούς, και χωρίς να έχουν μείωση αυτής της ενέργειας, είται νοούν είται
νοούνται. Διαφέρουν, λοιπόν, από τις ψυχές ως προς το ότι αυτοί προνοούν πάντα. Και διαφέρουν από
τους ίδιους τους θεούς των οποίων είναι ακόλουθοι ως προς το ότι δεν προνοούν με ολόκληρο τον εαυτό
τους αλλά κατά το θειότατο μέρος τους, μέσω του οποίου είναι ενωμένοι με τους θεούς. Γιατί κάθε θεός
είναι Ένα. Καθένας όμως από τους επόμενού τους (δηλ. οι Άγγελοι, οι Δαίμονες και οι ήρωες) είναι
ενοειδής, έχοντας και κάτι άλλο εκτός από το Ένα. Με το Ένα, λοιπόν, μιμούνται τον θεό ο οποίος
προηγείται και από τον οποίο είναι εξαρτημένοι, ενώ με το άλλο ζουν πραγματοποιώντας άλλη ενέργεια.
Και από το Ένα καθορίζεται η ύπαρξή του καθενός, ενώ από μη – Ένα καθορίζεται το Ον το εν αυτοίς και
όχι η ύπαρξη τους.»17

3. Σημαίνει κατάργηση της “Μονής” του Ενός/Αγαθού και ως εκ τούτου αφέρεση της
δυνατότητας της Πρόνοιας τόσο στους μεθεκτούς, υπερούσιους & αυτοτελείς Θεούς-
Ενάδες-Αγαθότητες όσο και στα κρείτωνα γένη που έπονται των Θεών. Εξ αυτής της
καταργήσεως της “Μονής” του Αγαθού/Ενός καταργείται αρχικώς η "Μονή και η
Πρόοδος/δημιουργία" και εν συνεχεία η "δημιουργία/πρόοδος" !!
Εξηγούμε :
Ο Πρόκλος, στη «Θεολογική Στοιχείωση, θεωρ. 26», λέγει πως : «Πᾶν τὸ παρακτικὸν αἴτιον ἄλλων
μένον αὐτὸ ἐφ᾽ ἑαυτοῦ παράγει τὰ μετ᾽ αὐτὸ καὶ τὰ ἐφεξῆς» (Κάθε αίτιο που παράγει άλλα, παράγει
τα επόμενα και όλα τα μεθεπόμενα μένοντας το ίδιο στον εαυτό του).
Εξήγηση από τον Πρόκλο : (Γιατί, αν μιμείται το Ένα και αν το Ένα δίνει υπόσταση στα επόμενά του
χωρίς το ίδιο να κινείται, τότε και κάθε παραγωγικό αίτιο θα έχει με τον ίδιο τρόπο την αιτία της
απαραγωγής. Αλλά όμως και το Ένα δίνει υπόσταση χωρίς να κινείται. Γιατί, αν δίνει υπόσταση μέσω
κινήσεως, τότε είτε η κίνηση θα υπάρχει μέσα του και, επειδή κινείται, δεν θα είναι πλέον ένα, αφού
μετακινείται από την ενότητά του. Είτε, αν η κίνηση είναι μετά από αυτό, αυτή η κίνηση θα προέρχεται
από το Ένα, και έτσι είτε η παραγωγή θα προχωρά επ’ άπειρον είτε το Ένα θα παράγει χωρίς κίνηση. Και
κάθε παραγωγικό αίτιο θα μιμηθεί το Ένα και την παραγωγική αιτία των πάντων. Γιατί παντού αυτό που
δεν είναι πρώτο προέρχεται από το πρώτο. Επομένως, και αυτό που παράγει κάποια θα προέρχεται από
αυτό που παράγει τα πάντα. Άρα κάθε αίτιο που παράγει άλλα, παράγει τα επόμενα του μένοντας στον
εαυτό του. Άρα τα παραγωγικά αίτια μένουν αμείωτα όταν παράγουν τα κατώτερά τους. Γιατί αυτό που
κατά κάποιο τρόπο μειώνεται, είναι αδύνατον να μένει όπως είναι).18
Όπως λέγει, όμως, ο ίδιος ο Πρόκλος στη «Θεολογική Στοιχείωση, θεωρ. 30» : «Πᾶν τὸ ἀπό τινος
παραγόμενον ἀμέσως μένει τε ἐν τῷ παράγοντι καὶ πρόεισιν ἀπ᾽ αὐτοῦ.» (Καθετί που παράγεται από
κάτι άμεσα, και μένε σε αυτό που το παρήγαγε και βγαίνει από αυτό).

17
Βλ. Πρόκλος «Περί των δέκα προς την Πρόνοια αποριών, 63 – 65».
18
Inst 26.3 ` to Inst 26.15 εἰ γὰρ μιμεῖται τὸ ἕν, ἐκεῖνο δὲ ἀκινήτως ὑφίστησι τὰ μετ᾽ αὐτό, καὶ πᾶν τὸ παράγον ὡσαύτως
ἔχει τὴν τοῦ παράγειν αἰτίαν. ἀλλὰ μὴν καὶ τὸ ἓν ἀκινήτως ὑφίστησιν. εἰ γὰρ διὰ κινήσεως, ἢ ἐν αὐτῷ ἡ κίνησις, καὶ κινούμενον
οὐδὲ ἓν ἔτι ἔσται, μεταβάλλον ἐκ τοῦ ἕν· ἢ εἰ μετ᾽ αὐτὸ ἡ κίνησις, καὶ αὐτὴ ἐκ τοῦ ἑνὸς ἔσται, καὶ ἢ ἐπ᾽ ἄπειρον, ἢ ἀκινήτως
παράξει τὸ ἕν. καὶ πᾶν τὸ παράγον μιμήσεται τὸ ἓν καὶ τὴν παρακτικὴν τῶν ὅλων αἰτίαν. ἐκ γὰρ τοῦ πρώτως πανταχοῦ τὸ μὴ
πρώτως· ὥστε καὶ ἐκ τοῦ πάντων παρακτικοῦ τὸ τινῶν παρακτικόν. καὶ ἅπαν ἄρα τὸ παράγον μένον ἐφ᾽ ἑαυτοῦ παράγει τὰ
ἐφεξῆς. ἀνελαττώτων ἄρα τῶν παραγόντων μενόντων, τὰ δεύτερα παράγεται ὑπ᾽ αὐτῶν· τὸ γὰρ ὁπωσοῦν ἐλαττούμενον μένειν
ἀδύνατον οἷόν ἐστιν.
Εξήγηση από τον Πρόκλο : (Γιατί, αν σε κάθε πρόοδο που πραγματοποιείται, τα ανώτερα μένουν
σταθερά [θεωρ. 26], και αν κάθε πρόοδος επιτελείται μέσω της ομοιότητας [θεώρ. 29], καθώς τα όμοια
λαμβάνουν υπόσταση πριν από τα ανόμοια [θεωρ. 28], τότε το παράγωγο μένει κατά κάποιο τρόπο μέσα
στο παραγωγικό αίτιό του. Γιατί αυτό που βγαίνει εντελώς δεν μπορεί να έχει καμία ταυτότητα προς
αυτό που μένει, αλλά είναι εντελώς διαχωρισμένο. Αν όμως έχει κάτι κοινό και ενωμένο με εκείνο, θα
μένει και αυτό σε εκείνο, όπως είδαμε ότι και εκείνο μένει στον εαυτό του. Αν, όμως, μόνο μένει και δεν
βγαίνει, δεν θα διαφέρει καθόλου από την αιτία και δεν θα υπάρχει καθόλου από την αιτία και δεν θα
υπάρχει κάτι άλλο που θα έχει γεννηθεί από εκείνη από εκείνη η οποία μένει σταθερή. Γιατί, αν είναι
άλλο, έχει διαφοροποιηθεί και είναι ξεχωριστό. Και αν είναι ξεχωριστό και αν εκείνη μένει σταθερή,
αυτό βγήκε από αυτήν, για να διαχωριστεί ενώ εκείνη μένει σταθερή. Άρα, στον βαθμό που το παράγωγο
έχει κάποια ταυτότητα με το παραγωγικό αίτιο, μένει μέσα στο αίτιο. Στον βαθμό που είναι διαφορετικό,
βγαίνει από αυτό. Και καθώς είναι όμοιο, είναι από μία άποψη ίδιο και ταυτόχρονα διαφορετικό από το
αίτιο. Άρα μένει και ταυτόχρονα βγαίνει, και δεν συμβαίνει κανένα από τις δυο χωρίς το άλλο).19
Συνδυαστικά τα 2 θεωρήματα της Πρόκλειας «Θεολογικής Στοιχείωσης» μας περιγράφουν το
εξής: αν έχουμε 3 τον αριθμό όντα - Α, Β και Γ - εκ των οποίων το ένα παράγεται από το άλλο,
τότε το Β παράγεται από το Α και μένει στο Α, ενώ το Γ παράγεται από το Α και από το Β, αλλά
μένει μόνο μέσα στο Β. Δηλαδή η δημιουργία των Θεών χαρακτηρίζεται από :
1. Μονή
2. Μονή και Πρόοδος/Δημιουργία
3. Επιστροφή
Δηλαδή η εκ των Θεών δημιουργία ως πρόοδος-υπόβαση της νοητής ουσίας έχει τρία στάδια: τη
μονή, δηλαδή την προΰπαρξη-ενίδρυση μέσα στην δημιουργική αιτία, την δημιουργία του
σύστοιχου πλήθους των πιο μερικών όντων, τέλος δε την επιστροφή : τα τρία αυτά στάδια
αντιστοιχούν στην ύπαρξη-ζωή(Δύναμη)-νου(ΟΝ, Ουσία), κατά την έννοια ότι κάθε Ενάδα/Θεός
(οριζόντια διάρθρωση) αλλά και κάθε βαθμίδα των Θεών (κάθετη διάρθρωση) περιλαμβάνει
μέσα της μια τριάδα :
 το μένον, αυτό που λέμε υπερούσια ύπαρξη του Θεού/Ενάδας/Αγαθότητας, δηλαδή την
πλευρά εκείνη της Θεότητας που μένει σταθερά εδραιωμένη στον εαυτό της & μέσα στα
προηγούμενά της.
 το δημιουργικό, αυτό που λέμε υπερούσια δύναμη της Θεότητας, δηλαδή την πλευρά εκείνη
που ξεκινά την πρόοδο του πλήθος των όντων της βαθμίδας.
 Το επιστρέφον, αυτό που λέμε νου της Θεότητας, δηλαδή την πλευρά εκείνη που ως μονάδα
επιστρέφει το σύστοιχό της - δημιουργημένο εξ αυτής - πλήθος όντων στον εαυτό της και το
ενιδρύει στα προηγούμενα αυτής αίτια.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως αναιρούμενη η πρόνοια αναιρείτε και η δημιουργία, μιας αυτό που
δεν δύναται να προνοήσει για τίποτα είναι παντελώς στείρο!

Σε αυτό το σημείο δεν θα μιλήσουμε εμείς, αλλά θα αφήσουμε τον Πρόκλο. Να τι λέγει λοιπόν ο
Πρόκλος, στο «Είς τον Πλάτωνος Παρμενίδης, βιβλίο Ζ’, 72», – λέγει ο Πρόκλος :
«ο Αριστοτέλης ο οποίος μετά τον Πλάτωνα δεν αποδέχεται το Ένα που βρίσκεται πάνω από τον
Νου, επειδή πίστεψε απόλυτα στην αρχή της αντίθεσης και είδε ότι το Ένα φαίνεται να μην μπορεί να
δηλωθεί και να εκφραστεί, σταμάτησε στην νοητική αιτία και στον νου, θεωρώντας, όμως τον νου
αιτία των πάντων, αναίρεσε την πρόνοια. Γιατί η πρόνοια είναι το χαρακτηριστικό του Ενός που
βρίσκεται πάνω από τον νου, και όχι η νόηση που είναι χαρακτηριστικό του νου. Αναιρώντας, όμως
την πρόνοια, αναιρεί και τη δημιουργία. Γιατί αυτό που δεν μπορεί να προνοήσει για τίποτα, είναι

19
Inst 30.3 ` to Inst 30.16 εἰ γὰρ πᾶσα πρόοδος μενόντων τε γίνεται τῶν πρώτων καὶ δι᾽ ὁμοιότητος ἀποτελεῖται, τῶν
ὁμοίων πρὸ τῶν ἀνομοίων ὑφισταμένων, μένει πῃ καὶ τὸ παραγόμενον ἐν τῷ παράγοντι. τὸ γὰρ πάντῃ προϊὸν οὐδὲν ἂν ἔχοι
ταὐτὸν πρὸς τὸ μένον, ἀλλ᾽ ἔστι πάντῃ διακεκριμένον· εἰ δὲ ἕξει τι κοινὸν καὶ ἡνωμένον πρὸς αὐτό, μένοι ἂν καὶ αὐτὸ ἐν ἐκείνῳ,
ὥσπερ κἀκεῖνο ἐφ᾽ ἑαυτοῦ μένον ἦν. εἰ δὲ μένοι μόνον μὴ προϊόν, οὐδὲν διοίσει τῆς αἰτίας οὐδὲ ἔσται μενούσης ἐκείνης ἄλλο
γεγονός· εἰ γὰρ ἄλλο, διακέκριται καὶ ἔστι χωρίς· εἰ δὲ χωρίς, μένει δὲ ἐκείνη, προῆλθε τοῦτο ἀπ᾽ αὐτῆς ἵνα διακριθῇ μενούσης.
ᾗ μὲν ἄρα ταὐτόν τι πρὸς τὸ παράγον ἔχει, τὸ παραγόμενον μένει ἐν αὐτῷ· ᾗ δὲ ἕτερον, πρόεισιν ἀπ᾽ αὐτοῦ. ὅμοιον δὲ ὄν,
ταὐτόν πῃ ἅμα καὶ ἕτερόν ἐστι· μένει ἄρα καὶ πρόεισιν ἅμα, καὶ οὐδέτερον θατέρου χωρίς.
στείρο. Και απορρίπτοντας την δημιουργία, δεν αποδέχεται την θεωρία των Ιδεών σύμφωνα με τις
οποίες ο δημιουργός δημιουργεί. Και για να μην τα απαριθμήσω όλα, αναιρεί στη συνέχεια ολόκληρη
τη διαλεκτική και εισάγει στην πατρώα φιλοσοφία καινοφανείς δοξασίες.»
Μάλιστα ο Πρόκλος, στο «Υπόμνημα στον Πλάτωνος Παρμενίδη, βιβλίο Ζ’, 1047. 13 - 16», λέγει πως :
«ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Νου είναι να θεωρεί, να νοεί και να κρίνει τα όντα. Του Θεού δε, ιδιαίτερο
χαρακτηριστικό του, είναι να κάνει τα πάντα ένα, να γεννά, να προνοεί, και όλα τα παρόμοια».

Πως όμως να υπάρχει πρόνοια όταν κάποιος αναιρεί την “ύπαρξη” του Ενός ή Αγαθού;
Ακόμη και αν υποθέταμε ότι το Ένα αποτελεί ή είναι ενοειδές πλήθος Ενάδων, προκύπτει το
θέμα ότι κάτι που είναι «όχι Ένα» αλλά ομοιάζει με το Ένα, είναι «Ένα τι» κατά τον ορισμό της
φιλοσοφίας των Ελλήνων, δεν μπορεί να παρέχει την ενότητα στα άλλα, και ως εκ τούτου θα
πρέπει να υπάρχει κάτι πάνω από αυτό το ενοειδές πλήθος θεών/Ενάδων που αυτό να παρέχει
την ενώτητα. Ειδάλως δεν μπορεί να υπάρξει πρόνοια.

Εδώ θα θυμίσουμε ότι ο Πρόκλος, στο «Εις τον Τίμαιο του Πλάτωνος, τόμος Β΄ [συνέχεια], 1.402.15 –
1.40.20», μας λέγει ότι :
«η νοητική ουσία είναι αμέριστος(αδιαίρετη), ενοειδής και αιώνια. Ενώ η σωματική μεριστή(διαιρετή),
πεπληθυσμένη και έχει λάβει υπόσταση μαζί με την έκταση του χρόνου. Αυτές, λοιπόν, είναι αντίθετες
μεταξύ τους και χρειάζονται το μέσο που μπορεί να τις ενώσει και που είναι ταυτόχρονα διαιρετό και
αδιαίρετο, σύνθετο και απλό, αιώνιο και γεννημένο. Τέτοια θεωρεί ο Πλάτων την ψυχική βαθμίδα, νοητή
και ταυτόχρονα πρώτη ανάμεσα στα γεννημένα, αιώνια και χρονική, αδιαίρετη και διαιρεμένη. Άρα, αν
πρέπει το σύμπαν να προικιστεί με νου, χρειάζεται και ψυχή. Γιατί αυτή είναι ο υποδοχέας του νου και
μέσω αυτής εμφανίζεται ο νους στους σωματικούς όγκους του σύμπαντος και όχι επειδή ο νους
χρειάζεται την ψυχή – γιατί τότε θα είναι κατώτερος από την ψυχή -, αλλά επειδή τα σώματα
χρειάζονται την ψυχή, αν πρόκειται να συμμετάσχουν στον νου. Γιατί τα τελευταία και όχι τα πρώτα
χρειάζονται τα σώματα. Γιατί τα πρώτα είναι αμέσως παρόντα παντού. Πρέπει, όμως, να καταλάβουμε
και το εξής, ότι δηλαδή η ψυχή που συνδέει τον νου με το αισθητό πρέπει να είναι νοητική και όχι χωρίς
νου. Γιατί πως είναι δυνατόν το στερημένο από νου να ενωθεί/συνευρεθεί με τον νου ; Αντιθέτως,
ανάμεσα σε αυτά θα χρειαστεί κάποιο άλλο μέσο. Καθώς, όμως, είναι τέτοια, θα καθοδηγήσει ολόκληρο
το σωματικό στοιχείο με φρόνηση και τάξη και θα μιμηθεί τον νου χορεύοντας γύρω του.
Αν, λοιπόν, τα σύνολα είναι ανώτερα από τα μέρη, και τα αΐδια από όσα λαμβάνουν υπόσταση κατά
χρόνο, και τα δημιουργικά αίτια από τα αποτελέσματα τους, πρέπει και ολόκληρος ο ουρανός να είναι
θειότερος από όλα τα μέρη που υπάρχουν εντός του. Αν, λοιπόν, και κάποιοι ζωντανοί οργανισμοί μέσα
στον Κόσμο συμμετέχουν εκ φύσεως στον νου, παρόλο που είναι επιμερισμένοι, υλικοί και φθαρτοί, τι
πρέπει να πούμε για τον σύμπαντα Κόσμο ; Όχι ότι ολόκληρος στο σύνολό του αποκαλύπτει την
παρουσία του νου σε αυτόν ; Γιατί θα έλεγε κανείς ότι το σχήμα, η τάξη και τα μέτρα των δυνάμεων του
είναι εμφανείς αποδείξεις της εποπτείας του νου. Αν, όμως, ο νους εποπτεύει το σύνολο και κυβερνά το
σύμπαν, πρέπει να υπάρχει στη μέση και μια νοητική ψυχή, η οποια θα διευθετεί και θα διοικεί τα
σώματα, και θα είναι ταυτόχρονα ξεχωριστή από τα σώματα που διοικεί, και θα γεμίζει τα πάντα με
ζωή, προκειμένου μέσω αυτής ο Κόσμος να στηρίζεται στον νου και ο νους να φωτίζει τον Κόσμο. Γιατί, αν
θέλεις, μπορούμε να θυμηθούμε και όσα είναι γραμμένμα στον “Φίληβο, 29a - 30d”, όπου ο Σωκράτης
έλεγε, αποδεικνύοντας ότι ο Κόσμος έχει νου και ψυχή, πως το γήινο στοιχείο μέσα μας προέρχεται από
του σύμπαν και το πυρ μέσα μας από το κοσμικό πυρ, και παροιμοίως ο αέρας και το ύδωρ, και ότι είναι
παράλογο τα κατώτερα που υπάρχουν σε εμάς να προϋπάρχουν στο σύμπαν, ενώ τα θειότερα, δηλαδή ο
καθολικός νους και η καθολική ψυχή, να μην υπάρχουν κατά κάποιο τρόπο αναλόγως στο σύμπαν. Γιατί
είτε πρέπει να πούμε ότι κανένας ζωντανός οργανισμός δεν είναι προικισμένος με νου, είται, αν υπάρχει
ένας τέτοιος ζωντανός οργανισμός, είναι παράλογο πριν από το σύμπαν κάποιος άλλος ζωντανός
οργανισμός να μετέχει στο νου. Γιατί το σύμπαν είναι πάντα τακτοποιημένο και, επειδή μένει σταθερό,
βρίσκεται κοντά στην νοητική ουσία, ενώ στους επιμέρους ζωντανούς οργανισμούς υπάρχει πολλή
αταξία και ανωμαλία. Άρα το σύμπαν είναι πολύ πιο τακτοποιημένο από τους επιμέρους ζωντανούς
οργανισμούς. Άρα πρέπει να το χαρακτηρίσουμε προικισμένο με νου και ψυχή.
Ο Πλάτων, λοιπόν, πολύ δαιμόνια θεωρεί τον νου διττό, ένα δημιουργικό που είναι αμέθεκτος, δηλ.
δεν επιδέχεται συμμετοχή, και ένα μεθεκτός που είναι αχώριστος από το σώμα του Κόσμου – γιατί τα
όντα που υπάρχουν μέσα σε άλλα και είναι έτσι συμπαραταγμένα με τα κατώτερά τους είναι
εξαρτημένα από τα όντα που υπάρχουν μέσα στον εαυτό τους – και δίνει στο σύμπαν δύο ζωές, τη
μία σύμφυτη και την άλλη χωριστή, προκειμένου ο Κόσμος να είναι ζώο [ζωντανός οργανισμός] ο
Κόσμος λόγω της ζωής που υπάρχει μέσα του, και έμψυχος λόγω της νοητικής ψυχής, και νοήμων
λόγω του ίδιου του νου!
Ο Αριστοτέλης, βέβαια, αφαίρεσε από τη φιλοσοφία του τη μισή αλήθεια, αφαιρώντας τον «αμέθεκτο
νου»(ο δημιουργός και πατέρας Ζεύς). Γιατί κατά αυτόν ο πρώτος νους είναι αυτός της σφαίρας των
απλανών αστέρων(=ο νους της σφαίρας του της κσομικής ψυχής κύκλου Ταύτου). Και απορρίπτει την
νοητική ψυχή, η οποία βρίσκεται στη μέση ανάμεσα στον νου και στο έμψυχο σώμα, και συνδέει
κατευθείαν τον νου με τον ζωντανό σώμα. Εκτός από αυτά, όμως κάνει και κάποιο άλλο σφάλμα. Γιατί,
ενώ έβαλε κάποιους νόες επικεφαλής των σφαιρών, δεν εδραιώσε ολόκληρο τον Κόσμο σε κανένα νου.
Αυτό, όμως, είναι το πιο παράλογο από όλα. Γιατί πως είναι ένας ο Κόσμος, αν δεν επικρατεί σε αυτόν
ένας νούς ; Ποια είναι η οργάνωση του νοητικού πλήθους, αν το πλήθος δεν είναι εξαρτημένο από την
δική του μονάδα ; Πώς τα πάντα είναι συμπαραταγμένα με σκοπό το Αγαθό, αν δεν υπάρχει κάποιος
κοινός νους όλων των εγκόσμιων ; Γιατί υπάρχει ο νους εκείνης της σφαίρας των απλανών, και ο νους της
ηλιακής και της σεληνιακής σφαίρας, και το ίδιο και για τις υπόλοιπες σφαίρες.»20
Και συνεχίζει ο Πρόκλος, στο «Εις τον Τίμαιο του Πλάτωνος, τόμος Β΄ [συνέχεια], 1.404.22 – 1.408.25»,
και λέγει πως :
«ο Πλάτων αφού πείρε τον Κόσμο και τον χώρισε στα μέρη και μελέτησε μόνη της τη μάζα που κινείται
ακανόνιστα και άτακτα, τη σταματά στα λόγια – όπως ακριβώς στους «Νόμους, 895.a», θέλοντας να
παρουσιάσει ότι το αυτοκινούμενο είναι αίτιο κάθε κίνησης, σταμάτησε ολόκληρο τον ουρανό – και, αφού

20
in Ti 1.402.15 ` to in Ti 1.404.20 Ἡ μὲν νοερὰ οὐσία ἀμέριστός ἐστι καὶ ἑνοειδὴς καὶ αἰώνιος, ἡ δὲ τῶν σωμάτων
μεριστὴ καὶ πεπληθυσμένη καὶ μετὰ τῆς χρονικῆς συνυφεστῶσα παρατάσεως. ἀπ᾽ ἐναντίας οὖν ἔχουσιν αὗται πρὸς ἀλλήλας
καὶ δέονται μεσότητος τῆς συνάγειν αὐτὰς δυναμένης, μεριστῆς ἅμα καὶ ἀμερίστου, συνθέτου καὶ ἁπλῆς, αἰωνίου τε καὶ
γενητῆς ὑπαρχούσης. τοιαύτην δὲ τὴν ψυχικὴν τάξιν ὁ Πλάτων ὑποτίθεται, νοη τὴν ἅμα καὶ πρώτην τῶν γιγνομένων, αἰώνιον
καὶ ἔγχρονον, ἀμέριστον καὶ μεριστήν. εἰ ἄρα δεῖ τὸ πᾶν ἔννουν γενέσθαι, δεῖ καὶ ψυχῆς· ὑποδοχὴ γάρ ἐστιν αὕτη τοῦ νοῦ, καὶ
δι᾽ αὐτῆς ὁ νοῦς ἐμφαίνεται τοῖς ὄγκοις τοῦ παντός, οὐχ ὅτι δεῖται τῆς ψυχῆς ὁ νοῦς· οὕτω γὰρ ἂν ἀτιμότερος εἴη τῆς ψυχῆς·
ἀλλ᾽ ὅτι τὰ σώματα δεῖται τῆς ψυχῆς, εἰ μέλλοι νοῦ μεθέξειν. τὰ γὰρ ἔσχατα δεῖται τῶν σωμάτων, ἀλλ᾽ οὐ τὰ πρῶτα· ταῦτα γὰρ
ἀμέσως πανταχοῦ πάρεστι. δεῖ τοίνυν κἀκεῖνο ἐννοεῖν, ὅτι τὴν ψυχὴν τὴν συνάπτουσαν τῷ αἰσθητῷ τὸν νοῦν νοερὰν εἶναι δεῖ
καὶ οὐκ ἄνουν· πῶς γὰρ τὸ ἄνουν τῷ νῷ συνηρτῆσθαι δυνατόν; ἀλλὰ δεήσει καὶ τούτοις ἄλλης μεσότητος. τοιαύτη δὲ οὖσα τὸ
μὲν σωματοειδὲς ἅπαν ἐμφρόνως ποδηγετήσει καὶ εὐτάκτως, μιμήσεται δὲ τὸν νοῦν χορεύουσα περὶ αὐτόν. εἰ τοίνυν τὰ ὅλα
κρείττω τῶν μερῶν ἐστι καὶ τὰ ἀίδια τῶν κατὰ χρόνον ὑφισταμένων καὶ τὰ ποιοῦντα τῶν ἀποτελουμένων, δεῖ καὶ τὸν ὅλον
οὐρανὸν θειότερον εἶναι πάντων τῶν ἐν αὐτῷ μερῶν. εἰ δὴ τῶν ἐν τῷ κόσμῳ τινὰ ζῷα μερικὰ ὄντα καὶ ἔνυλα καὶ ἐπίκηρα νοῦ
μετέχειν πέφυκε, τί χρὴ φάναι τὸν σύμπαντα κόσμον; οὐχ ὅλον δι᾽ ὅλου τὴν εἰς αὑτὸν τοῦ νοῦ παρουσίαν ἐκφαίνειν; τὸ γὰρ
σχῆμα καὶ τὴν τάξιν καὶ τὰ μέτρα τῶν δυνάμεων ἐναργῆ τεκμήρια φαίην ἂν εἶναι τῆς νοερᾶς ἐπιστασίας. εἰ δὲ νοῦς ἐφέστηκε
τοῖς ὅλοις καὶ διακυβερνᾷ τὸ πᾶν, δεῖ καὶ ψυχὴν εἶναι νοερὰν ἐν μέσῳ, κοσμοῦσαν τὰ σώματα καὶ διοικοῦσαν καὶ χωριστὴν
ἅμα τῶν διοικουμένων καὶ πάντα ζωῆς πληροῦσαν, ἵνα δι᾽ αὐ τῆς ὁ κόσμος ἐνστηρίζηται τῷ νῷ καὶ ὁ νοῦς ἐλλάμπῃ τὸν κόσμον·
εἰ γὰρ βούλει, καὶ τῶν ἐν <Φιλήβῳ> [29] γεγραμμένων ἀναμνησθῶμεν, ἐν οἷς ἔλεγεν ὁ <Σωκράτησ> ἀποδεικνύς, ὅτι ἔννους ὁ
κόσμος καὶ ἔμψυχος, ὅπως τό τε ἐν ἡμῖν γήϊνον ἐκ τοῦ παντός ἐστι, καὶ τὸ ἐν ἡμῖν πῦρ ἀπὸ τοῦ κοσμικοῦ πυρός, καὶ ὁ ἀὴρ
ὡσαύτως καὶ τὸ ὕδωρ, καὶ ὡς ἄτοπον τὰ μὲν ἐν ἡμῖν χείρονα προϋπάρχειν ἐν τῷ ὅλῳ, τὰ δὲ θειότερα μὴ εἶναί πως ἀνάλογον
καὶ ἐν τῷ παντί, νοῦν τὸν ὅλον καὶ ψυχὴν τὴν ὅλην· ἢ γὰρ οὐδὲν τῶν ζῴων ἔννουν ῥητέον, ἢ εἰ ἔστι τι ζῷον τοιοῦτον, ἄτοπον
ἄλλο τι πρὸ τοῦ παντὸς νοῦ μετέχειν· τοῦτο μὲν γὰρ ἀεὶ τέτακται καὶ διὰ τὸ ὡσαύτως ἐγγυτέρω τῆς νοερᾶς ἐστιν οὐσίας, τοῖς δὲ
μερικοῖς ζῴοις ὑπάρχει πολὺ τὸ ἄτακτον καὶ πλημμελές· καὶ πολλῷ ἄρα μᾶλλον τέτακται τῶν μερικῶν ζῴων τὸ πᾶν· ἔννουν ἄρα
αὐτὸ καὶ ἔμψυχον ῥητέον. ὁ μὲν οὖν <Πλάτων> πάνυ δαιμονίως νοῦν τε ὑποτίθεται διττόν, τὸν μὲν ἀμέθεκτον καὶ
δημιουργικόν, τὸν δὲ μεθεκτὸν καὶ ἀχώριστον— ἀπὸ γὰρ τῶν ἐν αὐτοῖς ὄντων τὰ ἐν ἄλλοις ὄντα καὶ συν τεταγμένα τοῖς
ὑφειμένοις—καὶ τῷ παντὶ διττὴν ἐνδίδωσι ζωήν, τὴν μὲν σύμφυτον, τὴν δὲ χωριστήν, ἵνα καὶ ζῷον ὁ κόσμος ᾖ διὰ τὴν ἐν αὐτῷ
ζωήν, καὶ ἔμψυχον διὰ τὴν νοερὰν ψυχήν, καὶ ἔννουν δι᾽ αὐτὸν τὸν πολυτίμητον νοῦν.
ὁ δέ γε <Ἀριστοτέλησ> ἐξ ἡμισείας τὸν μὲν ἀμέθεκτον νοῦν ὑφεῖλεν τῆς αὑτοῦ φιλοσοφίας· ὁ γὰρ πρῶτος αὐτῷ νοῦς τῆς
ἀπλανοῦς ἐστι· τὴν δὲ νοερὰν ψυχὴν μέσην οὖσαν τοῦ τε νοῦ καὶ τοῦ ἐψυχωμένου σώματος ὑποτέμνεται, συνάπτει δὲ
αὐτόθεν τῷ ζῶντι σώματι τὸν νοῦν. πρὸς δὲ τούτοις καὶ ἄλλο τι πλημμελεῖν δοκεῖ μοι. νοῦς γὰρ ἐπιστήσας ταῖς σφαίραις ὅλον
τὸν κόσμον οὐκ ἐνίδρυσεν οὐδενὶ νῷ· τοῦτο δέ ἐστι πάντων ἀτοπώτατον· πῶς γάρ ἐστιν εἷς ὁ κόσμος, εἰ μὴ νοῦς εἷς ἐν αὐτῷ
κρατοίη; τίς δὲ σύνταξις τοῦ νοεροῦ πλήθους, εἰ μὴ μονάδος οἰκείας ἐξηρτημένον εἴη; πῶς δὲ πάντα συντέτακται πρὸς τὸ εὖ, εἰ
μὴ κοινός τις εἴη τῶν ἐγκοσμίων ἁπάντων νοῦς; ὁ γὰρ τῆς ἀπλανοῦς ἐκείνης ἐστὶ τῆς σφαίρας, καὶ ὁ τῆς ἡλιακῆς καὶ ὁ τῆς
σελήνης, καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὡσαύτως.
τη σταμάτησε, τοποθετεί ψυχή στο σύμπαν, η οποία διοχέτευσε ζωή και εμψύχωσε τον Κόσμο, και στην
ψυχή νου, ο οποίος κυβερνά τον Κόσμο στραμμένος στον εαυτό του, εξαιτίας του οποίου το σύμπαν
κινείται κυκλικά, εξαιτίας του οποίου είναι αεικίνητος ο σύμπας Κόσμος. Επειδή, όμως, όλα αυτά
συμπληρώνουν ένα ζώο [ζωντανό οργανισμό] και μια φύση, έπρεπε να έχει λάβει προηγουμένως
υπόσταση και η αιτία που τα συγκεντρώνει και τα ενώνει, και μάλιστα να είναι νοητική. Γιατί είναι έργο
της νοητικής αιτίας να περιέχει αμέσως τα πάντα μαζί και να τα συγκεντρώνει στη συμπλήρωση του
ενός. Για αυτό, λοιπόν, αφού έδωσε υπόσταση στον αμέθεκτο νου πριν τον μεθεκτό από τα κατώτερα νου
και αφού υπέθεσε ότι μέσα σε αυτόν βρίσκονται οι αιτίες των πάντων, από εκεί παρήγαγε τους νόες, τις
ψυχές και τα σώματα, με τα οποία συμπλήρωσε τον αισθητό Κόσμο.
Από όσα έχουν ειπωθεί, είναι φανερό ότι ο σύμπαντα Κόσμος είναι ανάγκη να μετέχει σε μια νοητική
ψυχή, αν θα συμμετάσχει στον νοητικό Νου. Αν προϋπάρχει μέσα στο σύμπαν μια νοητική ψυχή, πρέπει
να υπάρχει και νους του σύμπαντος. Γιατί, καθώς υποστηρίζουμε ότι η ψυχή αυτή είναι νοητική, είναι
ανάγκη αυτή να μετέχει και σε κάποιο Νου. Μήπως, λοιπόν, μετέχει μόνο στον καθολικό Νου ή σε κάτι
που υπάρχει μέσα της από εκείνον ;;
Όμως, αν και το σώμα του σύμπαντος συμμετείχε κατευθείαν στην πηγή των ψυχών και όχι μέσω της
ψυχής που υπάρχει μέσα του, θα έπρεπε να δεχτούμε το ίδιο και στην περίπτωση της καθολικής ψυχής.
Αν όμως υπάρχει η πηγή των ψυχών μέσα στον δημιουργό και αν υπάρχει και η ψυχή του σύμπαντος και
το σύμπαν μέσω της δεύτερης συμμετέχει και στην πρώτη, τότε πρέπει οπωσδήποτε και η ίδια η ψυχή
μέσω των νοών που επιδέχονται συμμετοχή να είναι εξαρτημένη από τον Νου που δεν επιδέχεται
συμμετοχή – τον καθολικό νοητικό Νου - γιατί όποια σχέση έχει το σώμα του σύμπαντος προς την ψυχή
του σύμπαντος, την ίδια σχέση έχει αυτή με τον νου. Γιατί αν γίνεται νοητική από το γεγονός ότι είναι
ψυχή, θα έπρεπε κάθε ψυχή να είναι τέτοια. Αν, όμως, γίνεται νοητική λόγω της συμμετοχής στον Νου,
είναι ανάγκη αυτή να μετέχει στον Νου που είναι ανάλογός της. Τέτοιος είναι όχι ο καθαυτό Νους ή
νοητικός Νους αλλά ο ενδιάμεσος ανάμεσα στον καθαυτό Νου και στην ψυχή που έχει επίκτητη τη νόηση,
ο οποίος είναι ένας συγκεκριμένος Νους και, επειδή είναι Νους και δεν γίνεται Νους, όπως η ψυχή, είναι
ανώτερος από την ψυχή, ενώ, επειδή είναι ένας συγκεκριμένος Νους, είναι ανάλογός της. Γιατί ο
καθαυτό Νους είναι ανώτερος από την συμπαράταξη με την ψυχή, επειδή είναι νους και δεν γίνεται νους
επειδή είναι απολύτως νους.
Αν, όμως, θυμηθούμε και το εξής, ότι δηλαδή κάθε μονάδα δίνει υπόσταση στο όμοιο με αυτή πλήθος, η
θεϊκή στο θεϊκό, η ψυχική στο ψυχικό και ως εκ τούτου και η νοητική στο νοητικό, και ότι οι κατώτερες
τάξεις μετέχουν στις προηγούμενες τους, είναι ανάγκη, αν ισχύουν αυτά, να υπάρχει κάποιος νους
ολόκληρου του Κόσμου. Γιατί πρέπει η νοητική ψυχή να μετέχει σε κάποιον Νου. Αν, λοιπόν, πει κάποιος
ότι μετέχει στον καθολικό νου, είναι παράλογο. Γιατί εκείνος δεν θα είναι ο δημιουργός των πάντων. Αν,
όμως, συμμετέχει σε κάποιον άλλον, αυτός είναι ο Νους του Σύμπαντος και αυτός που κατεξοχήν
επιδέχεται τη συμμετοχή των άλλων, αφού συμπληρώνει το σύμπαν μαζί με την ψυχή, ενώ ο καθολικός
Νους επιδέχεται τη συμμετοχή των άλλων στον βαθμό που φωτίζει την ψυχή. Άρα, αν ένας Νους
εποπτεύει το σύμπαν, το σύμπαν είναι προικισμένο με ψυχή. Και, αν το σύμπαν είναι προικισμένο με
ψυχή, είναι προικισμένο και με τον δικό του Νου, τον Κοσμικό επιμέρους ή εγκόσμιου Νου.
Πρέπει λοιπόν πρώτα να δούμε ποιος είναι αυτός ο νους και αν είναι ουσιώδης, υπερ-καθήμενος της
ψυχής του Κόσμου, ή κάποια νοητική έξης της, και να συμπεράνουμε ότι είναι ουσιώδης πρώτα από την
αναλογία – γιατί όποια σχέση έχει ο νους προς την ψυχή, αυτή τη σχέση έχει και η ψυχή προς το σώμα.
Και η ψυχή δεν ανήκει στο σώμα σαν έξη του, οπότε δεν ανήκει και ο νους στην ψυχή έτσι – και έπειτα
από την τελική αιτία. Γιατί λέει ότι η ψυχή λαμβάνει υπόσταση για τον νου και όχι το αντίστροφο. Αν,
όμως, η ψυχή υπάρχει για τον νου και αν ο νους είναι το τελικό αίτιό της, ο νους δεν είναι έξη της ψυχής.
Γιατί πουθενά η ουσία δεν λαμβάνει υπόσταση για την έξη. Και τρίτον επειδή ο δημιουργός δίνει
υπόσταση σε αυτόν τον νου, ενώ στον νου που αποτελεί έξη δίνει υπόσταση η ψυχή κατά την κίνηση του
κύκλου του «Ταύτου» γύρω από το νοητό, όπως λέγει ο ίδιος ο Πλάτων στον «Τίμαιο, 37.c». Γιατί κατά
εκείνη την κίνηση “αναγκαστικά παράγεται ο νους και η επιστήμη”. Πως, λοιπόν, επρόκειτο ο δημιουργός
να δίνει υπόσταση πριν από την ψυχή σε αυτόν τον νου στον οποίο δίνει υπόσταση η ψυχή ;
Εκτός από αυτά που είναι ορθά, πρέπει να εννοήσουμε ότι μέσα στον δημιουργό υπάρχει «ψυχὴ
βασιλικὴ» και «νοῦς βασιλικός», όπως λέγει ο Σωκράτης στον πλατωνικό «Φίληβο, 30.d», με την μορφή
της αιτίας, και με βάση αυτές τις πηγές των δύο αυτών γενών και τώρα βάζει νου στην ψυχή και ψυχή
στο σώμα, όχι επειδή τα ανώτερα υπάρχουν μέσα στα κατώτερα ούτε επειδή ο νους χρειάζεται κάποια
έδρα ή επειδή η ψυχή του Κόσμου υπάρχει μέσα σε κάτι – γιατί αυτά είναι ανάξια των καθολικών και
θεϊκών ουσιών, λόγω των οποίων ο Κόσμος αποκαλείται από τον Πλάτωνα θεός ευδαίμων που θα
υπάρξει κάποτε – αλλά επειδή κατανοούμε με δυο τρόπους τη φύση των πραγμάτων, δηλαδή είτε με
βάση την πρόοδό τους είτε με βάση την επιστροφή τους. Και παρατηρώντας την πρόοδο ξεκινάμε από τα
πρώτα και λέμε ότι τα αίτια υπάρχουν μέσα στα αποτελέσματα τους, ενώ παρατηρώντας της επιστροφή
λέμε το αντίστροφο. Γιατί λέμε ότι τα αποτελέσματα υπάρχουν μέσα στα αίτια τους. Και ο Πλάτων,
λοιπόν, στον «Τίμαιο, 36.d». παρουσιάζει τον δεύτερο τρόπο, τοποθετώντας το σώμα στην ψυχή και την
ψυχή στον νου με βάση τον ίδιο συλλογισμό. Τώρα, όμως, μεταχειρίζεται τον τρόπο της προόδου και
τοποθετεί νου στην ψυχή, επειδή ολόκληρη είναι νοητική και δεν μπορούμε να πάρουμε κανένα μέρος
της που να μην έχει κυριαρχηθεί από τη νοητική φύση, και ψυχή στο σώμα, επειδή και αυτό στο σύνολό
του μετέχει στην ψυχή και δεν μπορούμε να πάρουμε ούτε ένα μέρος του που να είναι άψυχο, αλλά και
επειδή, αν ένα μέρος του στερηθεί την ιδιαίτερη ζωή του, μένει έμψυχο ως μέρος του σύμπαντος. Γιατί,
όπως ακριβώς λέμε ότι η πρόνοια προχωρά παντού και βρίσκεται παντού, επειδή παρευρίσκεται στα
πάντα και δεν αφήνει τίποτα έρημο από τον εαυτό της, κατά τον ίδιο τρόπο λέμε και ότι ο νους υπάρχει
μέσα στην ψυχή επειδή τη φωτίζει ολόκληρη, και ότι η ψυχή υπάρχει στο σώμα επειδή παρευρίσκεται
στο σύνολό του.
Και όλα αυτά δεν τα λέει με άλλο τρόπο ο Πλάτων και με άλλο ο Ορφέας. Αλλά, αν πρέπει να το πούμε
και αυτό, με αυτά γίνεται εμφανής και η σκέψη του μεγάλου Έλληνα θεολόγου. Γιατί η Ίπτα, που είναι η
ψυχή του Κόσμου και έχει ονομαστεί έτσι από τον Ορφέα επειδή οι νοήσεις της πραγματοποιούνται με
ταχύτατες κινήσεις, αλλά και λόγω της ταχύτατης περιφοράς του σύμπαντος, της οποίας είναι η
αιτία, έβαλε λίκνο στο κεφάλι της και, αφού το στεφάνωσε με δράκοντα, “τὸν κραδιαῖον ὑποδέχεται
Διόνυσον”! Γιατί με το πιο θεϊκό μέρος της γίνεται υποδοχή της νοητικής ουσίας και υποδέχεται το
«εγκόσμιο Νου»21. Και αυτός βγαίνει από τον μηρό του Διός και πηγαίνει σε αυτήν (γιατί ήταν
ενωμένος εκεί) και, αφού βγήκε “μεθεκτὸς αὐτῆς” έγινε και “ἐπὶ τὸ νοητὸν αὐτὴν ἀνάγει”, δηλ. στην
πηγή του. Γιατί σπεύδει στην μητέρα των Θεών και στην Ίδη, από την οποία προέρχεται ολόκληρη η
σειρά των ψυχών. Για’ αυτό λέγεται ότι η Ίπτα βοήθησε τον Δία που γεννούσε. Γιατί, όπως έχει
ειπωθεί από τον Πλάτωνα στον “Τίμαiο, 30.b”, “είναι αδύνατον να υπάρξει σε κάτι νους χωρίς ψυχή”.
Και αυτό είναι όμοιο με το Ορφικό : “γλυκό τέκνο του Διός αποκαλείτο”, δηλαδή ο κοσμικός Νους που
είναι υιός του Διός και προέκυψε με βάση τον νου που έμεινε στον Ζευς.
Έτσι, λοιπόν, και η “θεοπαράδοτος θεολογία” λέει ότι ο Κόσμος έχει συμπληρωθεί από αυτά τα τρία.
Λέει, για παράδειγμα, η ψυχή για το “Δὶς ἐπέκεινα” του δημιουργήσαντος το σύμπαν :
«Μετά τις πατρικές νοήσεις εγώ η ψυχή κατοικώ εμψυχώνοντας τα πάντα με θερμή πνοή»,
γιατί έβαλε : “νου στην ψυχή, και σε σώμα βραδύ τοποθέτησε εμάς ο πατέρας ανθρώπων και θεών”.
Κραυγάζει, λοιπόν η ψυχή ξεκάθαρα ότι σύμφωνα και με αυτήν ο δημιουργός είναι ο Ζευς. Γιατί για
ποιόν άλλο έχουμε το θρυλημένο “πατέρας ανθρώπων και θεών ”, αν όχι για τον μέγιστο Δία;; Αλλά και
ο Πλάτων το μαρτυρεί με τα λόγια του, όταν τον αποκαλεί πατέρα των θεών και διδάσκει ότι γεννά τις
ψυχές και τις στέλνει εδώ για τη γένηση των ανθρώπων κατά την πρωταρχική ζωή.»22

21
Δηλ. ο Διόνυσος είναι η Νοητική Ουσία του Πατρός του Διός-Ζηνός!
22
in Ti 1.404.21 ` to in Ti 1.408.26 τὸ δὲ τοῦ Πλάτωνος πῶς οὐ θαυμαστόν; λαβὼν γὰρ τὸν κόσμον καὶ διελὼν αὐτὸν εἰς τὰ
μέρη καὶ καθ᾽ ἑαυτὸ θεωρήσας τὸ πλημμελῶς καὶ ἀτάκτως κινούμενον ἵστησιν αὐτὸ λόγῳ, καθάπερ καὶ ἐν <Νόμοισ> [X 895 A]
τὸ αὐτοκίνητον αἴτιον πάσης κινήσεως ἀποφῆναι βουλόμενος ἔστησε τὸν ὅλον οὐρανὸν καὶ στήσας εἰσοικίζει ψυχὴν εἰς τὸ πᾶν,
ἣ πολλὴν προχέασα ζωὴν ἐψύχωσε τὸν κόσμον, καὶ ἐπὶ τῇ ψυχῇ νοῦν, ὃς κυβερνᾷ τὸν κόσμον εἰς ἑαυτὸν ἐστραμμένος, δι᾽ ὃν τὸ
πᾶν κύκλῳ κινεῖται, δι᾽ ὃν τέτακται τὸ ὅλον, δι᾽ ὃν ἀ<ει>κίνητός ἐστιν ὁ σύμπας κόσμος. ἐπειδὴ δὲ ταῦτα πάντα συμπληροῖ
ζῷον ἓν καὶ μίαν φύσιν, ἔδει καὶ τὴν συναγωγὸν αὐτῶν καὶ ἑνωτικὴν αἰτίαν προϋφεστάναι, καὶ ταύτην νοεράν· τὸ γὰρ ἀθρόως
καὶ ὁμοῦ τὰ ὅλα περιέχειν καὶ συνάγειν εἰς ἑνὸς συμπλή ρωσιν τῆς νοερᾶς ἐστιν αἰτίας ἔργον. διὰ δὴ ταῦτα πρὸ τοῦ
μετεχομένου νοῦ τὸν ἀμέθεκτον ὑποστήσας καὶ ἐν αὐτῷ τὰς πάντων αἰτίας ὑποθέμενος ἐκεῖθεν καὶ νοῦς καὶ ψυχὰς καὶ
σώματα παρήγαγεν, ἀφ᾽ ὧν τὸν αἰσθητὸν συνεπλήρωσε κόσμον. ὅτι μὲν οὖν ψυχῆς νοερᾶς ἀνάγκη μετέχειν τὸ πᾶν, εἰ νοῦ
μεθέξει, δῆλον ἀπὸ τῶν εἰρημένων· αὕτη γὰρ ἔσται σύνδεσμος τῶν ἄκρων ὑπεναντίων ὄντων. ὅτι δὲ καὶ τὸ ἀντίστροφον
ἀληθές, δεικτέον, οἷον ὅτι ψυχῆς νοερᾶς ἐν τῷ παντὶ προούσης ἀνάγκη καὶ νοῦν εἶναι τοῦ παντός· ἐπεὶ γὰρ τὴν ψυχὴν ταύτην
νοερὰν εἶναί φαμεν, ἀνάγκη καὶ νοῦ μετέχειν αὐτήν. πότερον οὖν τοῦ ὅλου νοῦ μετέχει μόνον ἢ καὶ ἐν αὐτῇ τινὸς ὄντος ἀπ᾽
ἐκείνου; ἀλλ᾽ εἰ μὲν καὶ τὸ σωματικὸν αὐτόθεν τῆς πηγῆς ἀπέλαυε τῶν ψυχῶν καὶ μὴ διὰ τῆς ἐν αὐτῷ ψυχῆς, ἔδει κἀπὶ τῆς ὅλης
Και προς ενίσχυση όλων αυτών ο Πρόκλος θα μας πει ότι ο Ορφέας δεν αποδίδει το αδιαίρετο σε κάθε
νοητή η νοητική τάξη, αλλά λέει ότι υπάρχει κάποια ανωτέρα και από αυτή την ονομασία, όπως
υπάρχουν και άλλα ανώτερα από άλλες ονομασίες. Άλλωστε και το «βασιλιάς» και το «πατέρας» δεν
ταιριάζει σε όλες τις τάξεις.
Και συνεχίζει ο Πρόκλος, στο «Εις τον Τίμαιο του Πλάτωνος, τόμος Γ’, 2.145.11 - 2.146.22» :
«Αφού, λοιπόν, ο Ορφέας τοποθέτησε πριν από ολόκληρη τη διαιρεμένη δημιουργία έναν δημιουργό ο
οποίος αντιστοιχεί στον ένα πατέρα που γεννά την καθολική δημιουργία, παράγει από αυτόν ολόκληρο
το εγκόσμιο νοητικό πλήθος και τον αριθμό των ψυχών και τις σωματικές συστάσεις, καθώς αυτός γεννά
όλα τούτα με ενωμένο τρόπο, ενώ οι θεοί γύρω από αυτόν διαιρούν και διαχωρίζουν τα δημιουργήματα

ψυχῆς τὸ αὐτὸ ποιεῖν· εἰ δὲ ἔστι μὲν ἡ ἐν τῷ δημιουργῷ πηγὴ τῶν ψυχῶν, ἔστι δὲ καὶ ἡ τοῦ παντός, καὶ μετέχει τὸ πᾶν διὰ
ταύτης καὶ ἐκείνης, δεῖ δήπου καὶ αὐτὴν τὴν ψυχὴν διὰ τῶν μεθεκτῶν νῶν εἰς τὸν ἀμέθεκτον νοῦν ἀνηρτῆσθαι πάντως·
ἀνάλογον γὰρ ὡς τὸ σῶμα τοῦ παντὸς πρὸς τὴν ψυχήν, οὕτως αὕτη πρὸς νοῦν· καὶ γὰρ εἰ μὲν καθὸ ψυχὴ νοερὰ γίνεται, ἔδει
πᾶσαν ψυχὴν εἶναι τοιαύτην, εἰ δὲ κατὰ τὴν νοῦ μέθεξιν, ἀνάγκη νοῦ μετέχειν αὐτὴν τοῦ συμμέτρου πρὸς αὐτήν. τοιοῦτος δέ
ἐστιν οὐχ ὁ αὐτὸ νοῦς, ἀλλ᾽ ὁ μέσος τοῦ αὐτὸ νοῦ καὶ ψυχῆς τῆς ἐπίκτητον τὸ νοεῖν ἐχούσης, τὶς ὢν νοῦς καὶ τῷ μὲν εἶναι νοῦς,
ἀλλὰ μὴ γίνεσθαι καθάπερ ἡ ψυχή, κρείττων ψυχῆς, τῷ δὲ τὶς εἶναι σύστοιχος πρὸς αὐτήν· ὁ γὰρ αὐτὸ νοῦς καὶ τῷ εἶναι νοῦς
ἀλλὰ μὴ γίνεσθαι καὶ τῷ ἁπλῶς εἶναι νοῦς κρείττων τῆς πρὸς ψυχὴν συντάξεως. εἰ δὲ κἀκεῖνο ἐνθυμηθείης, ὅτι πᾶσα μονὰς
ὅμοιον ἑαυτῇ ὑφίστησι πλῆθος, ἡ μὲν θεία θεῖον, ἡ δὲ ψυχικὴ ψυχικόν, ὥστε καὶ ἡ νοερὰ νοερόν, καὶ ὡς αἱ δεύτεραι τάξεις ἀεὶ
μετέχουσι τῶν πρὸ αὐτῶν, ἀνάγκη τού των κειμένων εἶναί τινα τοῦ παντὸς κόσμου νοῦν· δεῖ γὰρ τὴν νοερὰν ψυχὴν νοῦ
μετέχειν. εἰ μὲν δὴ τοῦ ὅλου μετέχει, φησί τις, ἄτοπον· οὐκ ἔσται γὰρ ἐκεῖνος πάντων δημιουργός· εἰ δὲ ἄλλου τινός, οὗτός
ἐστιν ὁ τοῦ παντὸς νοῦς καὶ ὁ κυρίως μεθεκτός, ὡς μετὰ τῆς ψυχῆς τὸ πᾶν συμπλη ρῶν, ὁ δὲ ὅλος οὕτω μετεχόμενός ἐστιν, ὡς
ἐλλάμπων εἰς αὐτήν. εἴτε ἄρα νοῦς ἐφέστηκε τοῖς ὅλοις, ἔμψυχον τὸ πᾶν, εἴτε ἔμψυχον, καὶ ἔννουν ἐστί.
<Διὰ δὴ τὸν λογισμὸν τόνδε νοῦν μὲν ἐν ψυχῇ, ψυχὴν δὲ ἐν σώματι συνιστὰς τὸ πᾶν συνετεκταί νετο> [30 B].
Δεῖ πρῶτον ἰδεῖν, τίς οὗτος ὁ νοῦς, καὶ πότερον οὐσιώδης ἐστίν, ὑπερκαθήμενος τῆς ψυχῆς, ἢ ἕξις νοερά τις αὐ τῆς, καὶ
συλλογίσασθαι, ὅτι οὐσιώδης ἔκ τε τῆς ἀναλογίας— ὡς γὰρ νοῦς πρὸς ψυχήν, οὕτως ψυχὴ πρὸς σῶμα· ψυχὴ δὲ οὐκ ἔστι
σώματος οὕτως ὡς ἕξις, οὐδὲ νοῦς ψυχῆς—καὶ ἐκ τῆς τελικῆς αἰτίας· διὰ γὰρ νοῦν ὑποστῆναί φησι τὴν ψυχήν, ἀλλ᾽ οὐκ
ἔμπαλιν· εἰ δὲ νοῦ ἕνεκα ψυχή, νοῦς δὲ τὸ οὗ ἕνεκα, οὐκ ἔστιν ἕξις ὁ νοῦς· οὐδαμοῦ γὰρ ἡ οὐσία διὰ τὴν ἕξιν ὑφίσταται. καὶ
τρίτον, ὅτι τοῦτον μὲν τὸν νοῦν ὁ δημιουργὸς ὑφίστησι, τὸν δὲ καθ᾽ ἕξιν ἡ ψυχὴ κατὰ τὴν ταὐτοῦ κύκλου περὶ τὸ νοητὸν
κίνησιν, ὡς αὐτὸς <ἐρεῖ> [37 C]· κατὰ γὰρ ἐκείνην <νοῦν ἐπιστήμην τε ἐξ ἀνάγκης ἀποτελεῖσθαι>. πῶς οὖν ὃν αὐτὴ ὑφίστησιν, ὁ
δημιουργὸς ἔμελλεν ὑφιστάνειν πρὸ αὐτῆς; ἐπὶ δὲ τούτοις ὀρθῶς ἔχουσι λαβεῖν, ὅτι περ ἐν τῷ δημιουργῷ καὶ <ψυχὴ βασιλικὴ>
καὶ <νοῦσ> ἦν <βασιλικόσ>, ὥς φησιν ὁ ἐν <Φιλήβῳ> [30 D] <Σωκράτησ>, κατὰ τὸν τῆς αἰτίας λόγον, καὶ κατὰ ταύτας τὰς πηγὰς
τῶν διττῶν τούτων γενῶν καὶ νῦν νοῦν μὲν ἐν ψυχῇ, ψυχὴν δὲ ἐν σώματι τίθησιν, οὐ διότι τὰ βελτίονα ἐν τοῖς χείροσίν ἐστιν,
οὐδ᾽ ὅτι δεῖταί τινος ἕδρας ὁ νοῦς, ἢ ὅτι ἔν τινί ἐστιν ἡ ψυχὴ τοῦ παντός— ἀνάξια γὰρ ταῦτα τῶν ὅλων ἐστὶ καὶ θείων οὐσιῶν,
δι᾽ ἃς εὐδαίμων θεὸς ὁ κόσμος ἀποκαλεῖται—ἀλλ᾽ ὅτι διχῶς τὴν τῶν πραγμάτων φύσιν ἐπινοοῦμεν, ἢ κατὰ τὴν πρόοδον αὐ
τῶν, ἢ κατὰ τὴν ἐπιστροφήν· καὶ τὴν μὲν πρόοδον θεωροῦντες ἀπό τε τῶν πρώτων ἀρχόμεθα καὶ τὰ αἴτια ἐν τοῖς ἀπ᾽ αὐτῶν
εἶναι λέγομεν, τὴν δὲ ἐπιστροφὴν ἀνάπαλιν· ἐν γὰρ τοῖς αἰτίοις τὰ αἰτιατά φαμεν ὑπάρχειν. καὶ οὖν καὶ ὁ Πλάτων τὸν μὲν
δεύτερον τρόπον παραδώσει <μικρὸν ὕστερον> [36 D], ἐν τῇ ψυχῇ τὸ σῶμα τιθεὶς καὶ ταύτην ἐν τῷ νῷ κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον,
τὸν δὲ τῆς προόδου νῦν μεταχειριζόμενος νοῦν μὲν ἐν ψυχῇ τίθησιν, ὅτι πᾶσα νοοειδής ἐστι καὶ οὐδὲν ἔστι λαβεῖν αὐτῆς, ὃ μὴ
κεκράτηται τῇ νοερᾷ φύσει, ψυχὴν δὲ ἐν σώματι, διότι καὶ τοῦτο καθ᾽ ὅλον ἑαυτὸ μετέχει ψυ χῆς καὶ οὐδὲν ἔστιν αὐτοῦ μόριον
λαβεῖν ἄψυχον, ἀλλὰ καὶ τὸ τῆς οἰκείας παρῃρημένον ζωῆς ὡς τοῦ παντὸς μέρος ἐψύχωται· καθάπερ γὰρ τὴν πρόνοιαν
πανταχοῦ προϊέναι λέγομεν καὶ εἶναι πανταχοῦ, διότι πᾶσι πάρεστι καὶ οὐδὲν ἔρημον ἀφίησιν ἑαυτῆς, κατὰ ταῦτα δὴ καὶ τὸν
νοῦν ἐν ψυχῇ φαμεν ὡς ὅλην αὐτὴν περιλάμποντα, κἀν τῷ σώματι τὴν ψυχὴν ὡς ὅλῳ παροῦσαν αὐτῷ. καὶ οὐχ ὁ μὲν Πλάτων
οὕτως, ὁ δὲ <Ὀρφεὺσ> [frg. 207] τρόπον ἕτερον· ἀλλ᾽ εἴ με δεῖ τοὐμὸν εἰπεῖν, διὰ τούτων καὶ ἡ τοῦ θεολόγου διάνοια γίγνεται
καταφανής. ἡ μὲν γὰρ Ἵππα τοῦ παντὸς οὖσα ψυχὴ καὶ οὕτω κεκλημένη παρὰ τῷ θεολόγῳ τάχα μὲν ὅτι καὶ ἐν ἀκμαιοτάταις
κινήσεσιν αἱ νοήσεις αὐτῆς οὐσίωνται, τάχα δὲ καὶ διὰ τὴν ὀξυτάτην τοῦ παντὸς φοράν, ἧς ἐστιν αἰτία, λίκνον ἐπὶ τῆς κεφαλῆς
θεμένη καὶ δράκοντι αὐτὸ περι στέψασα τὸν κραδιαῖον ὑποδέχεται Διόνυσον· τῷ γὰρ ἑαυτῆς θειοτάτῳ γίγνεται τῆς νοερᾶς
οὐσίας ὑποδοχὴ καὶ δέχε ται τὸν ἐγκόσμιον νοῦν. ὃ δὲ ἀπὸ τοῦ μηροῦ τοῦ Διὸς πρόεισιν εἰς αὐτήν (ἦν γὰρ ἐκεῖ συνηνωμένος)
καὶ προελθὼν καὶ μεθεκτὸς αὐτῆς γεγονὼς ἐπὶ τὸ νοητὸν αὐτὴν ἀνάγει καὶ τὴν ἑαυτοῦ πηγήν· ἐπείγεται γὰρ πρὸς τὴν μητέρα
τῶν θεῶν καὶ τὴν Ἴδην, ἀφ᾽ ἧς πᾶσα τῶν ψυχῶν ἡ σειρά. διὸ καὶ συλλαμβάνειν ἡ Ἵππα λέγεται τίκτοντι τῷ Διί· ὡς γὰρ <εἴ ρηται
πρότερον> [30 B], <νοῦν ἄνευ ψυχῆς ἀδύνατον παραγενέσθαι τῳ>, τοῦτο δὲ ὅμοιον τῷ παρ᾽ <Ὀρφεῖ
γλυκερὸν δὲ τέκος Διὸς ἐξεκαλεῖτο>, τοῦτο δὲ ἦν ὁ κοσμικὸς νοῦς Δίιος ὤν, κατὰ τὸν ἐν τῷ Διὶ μείναντα προελθών. οὕτω δὴ καὶ
ἡ <θεοπαράδοτος θεολογία> [Orph. frg. 294. 295] φησὶ συμπεπληρῶσθαι τὸν κό σμον ἐκ τῶνδε τῶν τριῶν· λέγει γοῦν ἡ Ψυχὴ
περὶ τοῦ <Δὶς ἐπέκεινα> τοῦ δημιουργήσαντος τὸ πᾶν·
<μετὰ δὴ πατρικὰς διανοίας
Ψυχὴ ἐγὼ ναίω θέρμῃ ψυχοῦσα τὰ πάντα·>
κατέθετο γὰρ
<νοῦν μὲν ψυχῇ, ἐνὶ σώματι> <δ᾽> <ἀργῷ
ἡμέας ἐγκατέθηκε πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε>
μονονουχὶ βοῶσα διαρρήδην, ὅτι καὶ ὁ κατὰ ταύτην δημιουργός ἐστι Ζεύς· περὶ τίνος γὰρ ἄλλου τοῦτο τεθρυλημένον ἔχομεν ἢ
περὶ τοῦ μεγίστου <Διὸς τὸ πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε>; καὶ τοῦ Πλάτωνος τοῖς λόγοις <μαρτυροῦντοσ> [41], ὅταν θεῶν τε
αὐτὸν πατέρα καλῇ καὶ τὰς ψυχὰς παραδιδῷ γεννῶντα καὶ εἰς ἀνδρῶν πέμποντα γένεσιν κατὰ τὸν πρώτιστον βίον.
του. Αλλά ο Ορφέας λέει ότι όλα τα άλλα δημιουργήματα του έχουν διαμελιστεί από τους διαιρετικούς
θεούς και μόνο η καρδιά του παραμένει αδιαμοίραστη με πρόνοια της Αθηνάς. Γιατί, επειδή ο δημιουργός
δίνει υπόσταση σε νόες, ψυχές και σώματα, αλλά οι ψυχές και τα σώματα δέχονται πάνω τους μεγάλη
διαίρεση και διαμελισμό, ενώ ο νους μένει ενωμένος και αδιαίρετος μέσα σε ένα, αφού είναι τα πάντα και
περιέχει όλα τα νοητά σε μία νόηση, λέει ο Ορφέας ότι μόνο η νοητική ουσία και ο νοητικός αριθμός έχει
απομείνει διασωσμένος από την Αθηνά : “γιατί μόνο τη νοητική καρδιά άφησαν”, λέει ο Ορφέας,
αποκαλώντας τη ρητώς νοητική, προφανώς είναι νους και νοητικός αριθμός, όχι όμως κάθε νους αλλά ο
εγκόσμιος. Γιατί αυτός είναι η αδιαίρετη καρδιά, επειδή ο θεός που διαμελιζόταν ήταν ο δημιουργός
αυτού του νου. Αποκαλεί, λοιπόν, ο Ορφέας τον Νου αδιαίρετη ουσία του Διονύσου, ενώ αποκαλεί
γεννητικά όργανα του τη ζωή που διαιρείται στο σώμα και είναι φυσική και παράγει σπέρματα, για
την οποία λέει επίσης ότι η Άρτεμις, που είναι επικεφαλής ολόκληρης της γέννησης μέσα στη φύση και
ξεγεννά τους φυσικούς Λόγους, την απλώνει από ψηλά μέχρι τα υποχθόνια, ενδυναμώνοντας τη
γόνιμη δύναμη της. Και αποκαλεί την ψυχική σύσταση όλο το υπόλοιπο σώμα του θεού, το οποίο και
αυτό έχει διαιρεθεί: “Μοίρασαν σε επτά μέρη όλα τα μέλη του νέου”, λέει ο θεολόγος για τους
Τιτάνες, όπως και ο Τίμαιος διαιρεί την ψυχή σε επτά μέρη. Μάλιστα, το ότι η ψυχή είναι απλωμένη σε
ολόκληρο τον Κόσμο θα θυμίσει στους Ορφικούς τον διαμελισμό από τους Τιτάνες, λόγω του οποίου η
ψυχή όχι μόνον καλύπτει ολόγυρα το σύμπαν, αλλά και είναι απλωμένη σε ολόκληρο το σύμπαν.
Δικαιολογημένα, λοιπόν, και ο Πλάτωνας αποκάλεσε αδιαίρετη ουσία αυτή που βρίσκεται αμέσως πάνω
από την ψυχή και, για να μιλήσουμε με συντομία, τον Νου που επιδέχεται την συμμετοχή της ψυχής,
ακολουθώντας τους ορφικούς μύθους και θέλοντας να είναι κάτι σαν ερμηνευτής των απορρήτων
παραδόσεων.»23

Η άνοδος της θεωρίας του Θεόφραστου - και όλων των περιπατιτικών - έφτανε μέχρι τα Είδη που
κινούν το σύμπαν, είτε αυτά τα αποκαλέσουμε ψυχές είτε νόες. Ο δε Πλάτων εξήγησε ότι αυτά, στον
βαθμό που μετέχονται εκ των εγκοσμίων, στερούνται το προνόμιο να έχουν την πρώτη θέση ανάμεσα
στα Όντα και ότι έχουν σειρά πολύ απομακρισμένη από τις αρχές, ενώ πριν από αυτά υπάρχουν οι
νοητικοί και νοητοί διάκοσμοι των Όντων, από τους οποίους και αυτά έχουν την προέλευσή τους, και
πριν από αυτούς τους διακόσμους ο αριθμός των Θεών, ο ποίος δημιουργεί και συνέχει τα όντως Όντα
και τα φωτίζει με το θείο φως, και πριν και από αυτόν τον αριθμό η αμέθεκτη Ενάδα, εκ της οποίας
φανερώθηκε ο αριθμός των Θεών μέσω όσων φωτίζονται από αυτούς. Γιατί πρέπει πριν από τα
μεθεκτά Είδη, να υπάρχουν τα αμέθεκτα Είδη, και πριν και από αυτά να υπάρχουν οι Ενάδες τους.
Γιατί άλλο είναι το ενωμένο και άλλο η Ενάδα. Και πριν από τις πολλές Ενάδες πρέπει να υπάρχει η
μια Πηγή των Ενάδων, ή αλλιώς η Ενάδα των Ενάδων. Όμως ο Θεόφραστος, όπως και όλοι οι
περιπατιτικοί – και φυσικά ο Αριστοτέλης, αφού θεώρησε την ψυχή αρχή της κινήσεως του Κόσμου

23
in Ti 2.145.11 ` to in Ti 2.146.22 ἕνα τοίνυν ἐκεῖνος δημιουργὸν τῆς διῃρημένης πάσης ποιήσεως προστησάμενος ἀνὰ
λόγον ὄντα τῷ ἑνὶ πατρὶ τῷ τὴν ὁλικὴν ἀποτίκτοντι δημιουργίαν ἀπὸ τούτου παράγει τό τε νοερὸν πλῆθος ὅλον τὸ ἐγκόσμιον
καὶ τὸν τῶν ψυχῶν ἀριθμὸν καὶ τὰς σωματικὰς συστάσεις, αὐτοῦ μὲν ἡνωμένως πάντα ταῦτα γεννῶντος, τῶν δὲ περὶ αὐτὸν
θεῶν διαιρούντων καὶ διακρινόντων τὰ δημιουργήματα αὐτοῦ. ἀλλὰ τὰ μὲν ἄλλα δημιουργήματα αὐτοῦ πάντα μεμερίσθαι
φησὶν ὑπὸ τῶν διαι ρετικῶν θεῶν, μόνην δὲ τὴν καρδίαν ἀμέριστον εἶναι προνοίᾳ τῆς Ἀθηνᾶς· ἐπειδὴ γὰρ ὑφίστησι μὲν καὶ
νοῦς καὶ ψυχὰς καὶ σώματα, ἀλλὰ ψυχαὶ μὲν καὶ σώματα δέχονται πολλὴν τὴν πρὸς ἑαυτὰ διαίρεσιν καὶ τὸν μερισμόν, νοῦς δὲ
ἡνωμένος μένει καὶ ἀδιαίρετος ἐν ἑνὶ τὰ πάντα ὢν καὶ μιᾷ νοήσει τὰ ὅλα τὰ νοητὰ περιέχων, μόνην τὴν νοερὰν οὐσίαν καὶ τὸν
νοερὸν ἀριθμὸν ἀπολελεῖφθαί φησιν ὑπὸ τῆς Ἀθη νᾶς σεσωσμένον·
<μούνην γὰρ κραδίην νοερὴν λίπον>,
φησίν, ἄντικρυς νοερὰν αὐτὴν προσαγορεύων. εἰ τοίνυν ἡ ἀμέριστος καρδία νοερά ἐστι, νοῦς ἂν εἴη δηλαδὴ καὶ νοερὸς
ἀριθμός, οὐ μέντοι πᾶς νοῦς, ἀλλ᾽ ὁ ἐγκόσμιος· οὗτος γάρ ἐστιν ἡ καρδία ἡ ἀμέριστος, ἐπειδὴ καὶ τούτου δημιουργὸς ἦν ὁ
μεριζόμενος θεός. τὸν μὲν δὴ νοῦν ἀμέριστον οὐσίαν τοῦ Διονύσου καλεῖ, τὸ δὲ γόνιμον αὐτοῦ τὴν μεριστὴν αὐτὴν περὶ τὸ
σῶμα ζωὴν φυσικὴν οὖσαν καὶ σπερμάτων οἰστικήν, ἣν καὶ τὴν Ἄρτεμίν φησι τὴν πάσης προεστῶσαν τῆς ἐν τῇ φύσει
γεννήσεως καὶ μαιευομένην τοὺς φυσι κοὺς λόγους ἄνωθεν διατείνειν ἄχρι τῶν ὑποχθονίων, δυναμοῦσαν αὐτῆς τὴν γόνιμον
δύναμιν, τὸ δὲ λοιπὸν τοῦ θεοῦ σῶμα πᾶν τὴν ψυχικὴν σύστασιν, εἰς ἑπτὰ καὶ τοῦτο διῃρημένον
<ἑπτὰ δὲ πάντα μέλη κούρου διεμοιρήσαντο>, φησὶν ὁ <θεολόγοσ> περὶ τῶν Τιτάνων, καθάπερ καὶ ὁ Τίμαιος εἰς ἑπτὰ διαιρεῖ
μοίρας αὐτήν. καὶ τάχα ἂν τὸ διὰ παντὸς τοῦ κόσμου τεταμένην εἶναι τὴν ψυχὴν τοῦ Τιτανικοῦ μερισμοῦ τοὺς Ὀρφικοὺς
ἀναμιμνήσκοι, δι᾽ ὃν οὐ μόνον ἡ ψυχὴ περικαλύπτει τὸ πᾶν, ἀλλὰ καὶ τέταται δι᾽ αὐτοῦ παντός. εἰκότως δὴ οὖν καὶ ὁ Πλάτων
ἀμέριστον οὐσίαν ἀπεκάλεσε τὴν προσεχῶς ὑπὲρ ψυχὴν καὶ ὡς συντόμως εἰπεῖν τὸν μεθεκτὸν ὑπὸ ψυχῆς νοῦν, τοῖς
<Ὀρφικοῖσ> ἑπόμενος <μύθοισ> καὶ οἷον ἐξηγητὴς <τῶν ἐν ἀπορρήτοις λεγομένων> εἶναι βουλόμενος.
θεώρησε ότι δεν υπάρχει τίποτα άλλο πριν από αυτήν, και έλεγε ότι δεν πρέπει να αναζητούμε “αρχή
της αρχής”. Γιατί βέβαια και αυτός θεωρούσε τον ουρανό έμψυχο και θείο. Ο Πλάτων, όμως, όντας
θειότατος πάντων, εξήγησε ότι πριν από τις ουράνιες ψυχές υπάρχουν οι εγκόσμιοι νόες και πριν και
από αυτούς οι άσχετοι νόες και πριν και από αυτούς ο θείος διάκοσμος. Παρέδωσε δε, απολύτως
δικαιολογημένα, ότι η ψυχή παράγεται και γεννιέται από άλλη άρχή.
Μάλιστα κατά πως λέγει ο Πρόκλος :
«Όλοι όσοι μέχρι την εποχή του Πλάτωνα είχαν ασχοληθεί με την θεολογία, κατονομάζοντας “θεούς” τα
από τη φύση τους πρώτα, υποστήριζαν ότι γύρω από αυτά περιστρέφεται η διαπραγμάτευση της
θεολογικής επιστήμης. Οι Στωικοί π.χ. θεωρώντας αξιόλογη μόνο την σωματική υπόσταση του είναι και
θέτοντας σε δεύτερη μοίρα ως προς την ουσία όλα τα είδη των άυλων, χαρακτήριζαν τις αρχές των
όντων σωματοειδείς και την εσωτερική μας διάθεση που τις αναγνωρίζει σωματική. Άλλοι πάλι, όπως ο
Αναξαγόρας, εξαρτώντας όλα τα σώματα από τα άυλα, και εντοπίζοντας την πρωταρχική ύπαρξη εν
ψυχή και τις ψυχικές δυνάμεις, «θεούς», αποκαλούσαν τις άριστες ψυχές, ενώ ονόμαζαν θεολογία της
επιστήμη που ανέρχεται έως αυτές και τις αναγνωρίζει. Όσοι πάλι, όπως ο Αριστοτέλης, και τα πλήθη
των ψυχών όπως αναφέρει και ο Πλάτων στους “Νόμους, 631.d”τα παρήγαγαν από κάποια άλλη
πρεσβύτερη αρχή και θεωρούσαν “τον νου ως ηγεμόνα” των πάντων, υποστήριζαν ότι η καλύτερη
τελείωση είναι η ένωση της ψυχής με τον νου και πίστευαν ότι το νοητικό [νοερό] είδος της ζωής είναι το
πιο πολύτιμο από όλα και ταύτιζαν βέβαια τη θεολογία με την ερμηνεία της νοητικής ουσίας.
Όλοι λοιπόν, όπως είπαμε, τις πιο πρώτες και πιο αυτοτελείς αρχές των όντων τις αποκαλούσαν θεούς
και θεολογία την τούτων επιστήμη. Μόνο η ένθεη υφήγηση του Πλάτωνα θέτοντας όλα τα σωματικά
σε κατώτερη μοίρα από την αρχή (γιατί καθετί που μπορεί να χωριστεί και να διαιρεθεί από τη
φύση του δεν μπορεί να παράγει ούτε να διατηρηθεί, αλλά και την ύπαρξή του και το ότι ενεργεί
ή πάσχει τα έχει μέσω της ψυχής και των κινήσεων που συμβαίνουν σε αυτήν) και
αποδεικνύοντας ότι η ουσία της ψυχής είναι πρεσβύτερη/ανώτερη από αυτή των σωμάτων, αλλά
εξαρτάται από την νοητική υπόσταση του νοός [επειδή κάθε τι που κινείται μέσα στον χρόνο,
ακόμα κι αν κινείται από μόνο του, είναι ηγεμονικότερο από αυτά που κινούνται μέσω άλλων,
είναι κατώτερο όμως από την αιώνια κίνηση], χαρακτηρίζει τον Νου πατέρα και αίτιο των ψυχών
και των σωμάτων, και γύρω από αυτόν υπάρχουν και ενεργούν όλα όσα αποκτούν ζωή μέσα στις
τροχιές και τις ανακυκλώσεις, προχωρά όμως και σε μια άλλη αρχή εντελώς εξηρημένη του Νοός,
ασωματοτέρα και άρρητη, από την οποία αναγκαστικά πηγάζει η υπόσταση των πάντων, ακόμα και
αν μιλήσεις για τα τελευταία όντα. Γιατί από τη φύση τους δεν συμμετέχουν όλα στην ψυχή, αλλά
όσα έχουν λάβει μέσα τους περισσότερο ή λιγότερο ξεκάθαρη ζωή, ούτε είναι δυνατόν όλα να
μετέχουν στον νου και στην ουσία, αλλά όσα έχουν λάβει υπόσταση σύμφωνα με κάποιο είδος.
Πρέπει, όμως, στην αρχή των πάντων να συμμετέχουν όλα τα όντα, για να μην «απουσιάσει από
κανένα» αυτή, εφόσον είναι αίτια όλων όσων θεωρούνται ότι έχουν λάβει υπόσταση με
οποιονδήποτε τρόπο.
Αφού αυτή την πρώτη και την ανώτερη του Νου αρχή, η οποία είναι κρυμμένη σε άβατους χώρους, με
ένθεη έμπνευση η πλατωνική φιλοσοφία ανακάλυψε και παρουσίασε αυτές τις τρείς αιτίες και
μονάδες πέρα από τα σώματα, εννοώ την ψυχή, τον πρωταρχικό νου και την υπέρ Νου Ένωση,
παράγει από αυτά σαν μονάδες τους οικείους αριθμούς, το ενοειδές δηλαδή, το νοητικό και το ψυχικό
(γιατί πάσα μονάδα ηγείται απλήθους συστοιχού της), και συνδέει, όπως ακριβώς τα σώματα με τις
ψυχές, έτσι λοιπόν και τις ψυχές με τα νοητικά είδη και αυτά τα τελευταία με τις Ενάδες των Όντων,
ενώ όλα επιστρέφουν στη μία υπερούσια & αμέθεκετη Ενάδα/Αγαθότητα ή Πρώτο Θεο. Και
ανεβαίνοντας μέχρι αυτή, πιστεύει ότι κατέχει την κορυφή της θεώρησης των πάντων και ότι αυτή η
αλήθεια για τους θεούς, αυτή που ασχολείται με τις Ενάδες των Όντων και μας παραδίδει τις
προόδους και τις ιδιότητες τους και τη σύνδεση των Όντων με αυτές τις μονάδες και τις βαθμίδες των
Ειδών, οι οποίες εξαρτώνται από αυτές τις ενιαίες υποστάσεις. Και η θεωρία που περιστρέφεται γύρω
από τον νου και τα είδη και τα γένη του νου πιστεύει ότι είναι κατώτερη από την επιστήμη που
πραγματεύεται τα θέματα των ίδιων των θεών. Και ότι αυτή η τελευταία αγγίζει ακόμα και τα
νοητά είδη και αυτά που μπορούν να αναγνωριστούν από την ψυχή μέσω της νοητικής συλλήψεως,
ενώ εκείνη που υπερτερεί από αυτήν αναζητά μέσα στις άρρητες και άφθεγκτες υπάρξεις την μεταξύ
τους διάκριση και την εμφάνισή τους από μια αιτία. Για αυτό η νοητική ιδιότητα της ψυχής μπορεί να
συλλάβει τα νοητικά είδη και τη διαφορά τους, και ότι η κορυφή του νοός, το “άνθος” και η ύπαρξη
του συνδέεται με τις Ενάδες των Όντων και μέσω αυτών με την ίδια την απόκρυφη Ένωση όλων των
θείων ενάδων. Γιατί, ενώ υπάρχουν σε εμάς πολλές αναγνωριστικές δυνάμεις, με αυτή μόνο από τη
φύση μας ερχόμαστε σε επαφή με το θείο και μετέχουμε σε εκείνο. Γιατί ούτε με την αίσθηση είναι
αντιληπτό το “θείο γένος” όπως επισημαίνει ο Πλάτων στον “Φαίδρο, 246.d”, αφού είναι εντελώς
εξηρημένο όλων των σωματικών, ούτε από την δόξα και την διάνοια, αφού αυτές είναι
διαμοιρασμένες και έρχονται σε επαφή με το πολύμορφα πράγματα, ούτε από τη “νόηση μετά
Λόγου”», αφού του είδους οι γνώσεις αφορούν τα αληθινά όντα, ενώ η των θεών ύπαρξη εποχείται
[επιβαίνει] στα όντα όπως λέγει ο Πλωτίνος στις “Εννεάδες, 1.1.8.9, 2.5.5.10, 6.7.5.24” και έχει
προσδιοριστεί από την Ένωση των πάντων. Απομένει, λοιπόν, αν μπορεί να γίνει με κάποιο τρόπο το
θείο γνωστό, να είναι αντιληπτό από την ύπαρξη της ψυχής και από αυτήν να αναγνωρίζεται, καθ’
όσον είναι δυνατόν. Γιατί παντού υποστηρίζουμε ότι “τα όμοια αναγνωρίζουν τα όμοιά τους”. Από
την αίσθηση το αισθητό, από την δόξα [αντίληψη] το δοξαστό [αντιληπτό], από την διάνοια το
διανοητό και από τον νου το νοητό, ώστε και από το ένα το πιο ενιαίο από όλα και από το μυστικό το
μυστικό. Σωστά λοιπόν και ο Σωκράτης στον “Αλκιβιάδη, 133.b” έλεγε ότι η ψυχή εισερχόμενη στον
εαυτό θα δει και όλα τα άλλα και τον θεό. Και συγκεντρωμένη προς την ένωσή της και το κέντρο της
ζωής, και ξεπερνώντας το πλήθος και την ποικιλία των κάθε είδους δυνάμεων που βρίσκονται σε
αυτήν, ανεβαίνει στη ίδια την άκρα [κορυφαία] “περιωπή” των όντων όπως λέγει στον “Πολιτικό,
272.b” ο Πλάτων. Και όπως ακριβώς στις πιο ιερές τελετές λένε ότι οι μύστες στην αρχή συναντούν
πολυποίκιλα και πολυειδή αυτά τα γένη των θεών που έχουν προπορευτεί, ενώ, αν εισέλθουν
ακλινείς [ατάραχοι] και προστατευόμενοι από τις τελετές, την ίδια τη θεία έλλαμψιν ακραιφνώς
εγκολπώνονται και «γυμνοί», όπως εκείνοι λένε, του θείου μεταλαμβάνουν, κατά τον ίδιο τρόπο και
εν τη θεωρία των όλων η ψυχή η οποία κοιτάζει αυτά που βρίσκονται μετά από αυτήν, βλέπει τις
σκιές και τα είδωλα των όντων, ενώ, αν στραφεί προς τον εαυτό της, ξεδιπλώνει τη δική της ουσία
και τους δικούς της Λόγους. Και αρχικά, καθώς βλέπει μόνο τον εαυτό της, εμβαθύνει στην
αυτογνωσία της και βρίσκει τον νου μέσα της και τις βαθμίδες των όντων, και προχωρώντας στο
εσωτερικό της και περίπου στο άδυτο της ψυχής, εκεί “με κλειστά τα μάτια”24 παρατηρεί25 και “το
γένος των θεών” και τις Ενάδες των Όντων. Γιατί όλα υπάρχουν εντός μας με τρόπο ψυχικό και για
αυτό από τη φύση μας τα γνωρίζουμε όλα, αφυπνίζοντας τις δυνάμεις που βρίσκονται εντός μας και
τις εικόνες των πάντων.
Και αυτό είναι το άριστον της ενέργειας, με ηρεμία δηλαδή των δυνάμεων να ανατείνουμε προς το
ίδιο το θείο και να χορεύουμε γύρω από εκείνο, και όλο το πλήθος τη ψυχής αεί να το
«συγκεντρώνουμε μαζί» προς την ένωση ταύτην, αφήνοντας όλα όσα μετά το Ένα είναι
προσιδρυμένα σε αυτό και συνάπτονται με το άρρητο και πάντων επέκεινα των όντως Όντων. Γιατί
μέχρι αυτό πρέπει να ανεβαίνει η ψυχή, έως ότου ολοκληρώσει την άνοδο της στην ίδια την αρχή των
όντως Όντων. Όταν φτάσει εκεί και παρατηρήσει τον εκεί τόπο και εξηγήσει τα πλήθη των
Ειδών/Ιδεών, εξετάζοντας τις ενιαίες μονάδες τους και τους αριθμούς τους, και αναγνωρίζοντας με
τον νου πως κάθε τι εξαρτάται από τις δικές του Ενάδες/Αγαθότητες/Θεούς, ας γνωρίζει ότι κατέχει
πλήρως την επιστήμη των θείων, αφού παρατηρήσει, από τη σκοπιά την ενότητας, και τις προόδους
των θεών στα όντως Όντα και τις διακρίσεις των όντως Όντων με βάση τους υπερούσιος,
μεθεκτούς & αυτοτελείς θεούς.»26

24
εξ ου και μύηση.
25
εξ ου και εποπτεία.
26
Βλ. Πρόκλος «Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας, Βιβλίο Α, 1.12.11 – 1.17.7» :
Theol Plat 1.12.11 ` to Theol Plat 1.17.7 Ἅπαντες μὲν οὖν ὅσοι πώποτε θεολογίας εἰσὶν ἡμμένοι, τὰ πρῶτα κατὰ φύσιν
θεοὺς ἐπονομάζοντες, περὶ ταῦτα τὴν θεολογικὴν ἐπιστήμην πραγματεύεσθαί φασιν. Καὶ οἱ μὲν τὴν σωματικὴν ὑπόστασιν τοῦ
εἶναι μόνον ἀξιοῦντες, τὰ δὲ τῶν ἀσωμάτων γένη συμπάντα πρὸς οὐσίαν δεύτερα τιθέμενοι, τάς τε ἀρχὰς τῶν ὄντων
σωματοειδεῖς καὶ τὴν ταύτας γνωρίζουσαν ἐν ἡμῖν ἕξιν σωματικὴν ἀποφαίνουσιν. Οἱ δὲ τὰ μὲν σώματα πάντα τῶν ἀσωμάτων
ἐξάψαντες, τὴν <δὲ> πρωτίστην ὕπαρξιν ἐν ψυχῇ καὶ ταῖς ψυχικαῖς δυνάμεσιν ὁριζόμενοι, θεοὺς μέν, οἶμαι, καλοῦσι τῶν
ψυχῶν τὰς ἀρίστας, τὴν δὲ μέχρι τούτων ἀνιοῦσαν καὶ ταύτας γινώσκουσαν ἐπιστήμην θεολογίαν ἐπονομάζουσιν. Ὅσοι δὲ αὖ
καὶ τὰ τῶν ψυχῶν πλήθη παράγουσιν ἐξ ἄλλης πρεσβυτέρας ἀρχῆς καὶ <νοῦν ἡγεμόνα> τῶν ὅλων ὑποτίθενται, τέλος μὲν τὸ
Επίσης παρέδωσε ότι η ψυχή έχει συσταθεί από τους ιερούς νοητικού Λόγους και από τα θεία
συνθήματα, εκ των οποίων οι μεν ιεροί Λόγοι προέρχονται εκ των νοητικών Ειδών/Ιδεών, τα δε
Πατρικά συνθήματα προέρχονται εκ των θείων Ενάδων, και ως εκ τούτου είμαστε εικόνες των
νοητικών ουσιών και αγάλματα των αγνώστων συνθημάτων - όπως ακριβώς κάθε ψυχή είναι
πλήρωμα όλων των Ειδών/Ιδεών και έχει λάβει υπόσταση από μία αιτία και έτσι μετέχει σε όλα τα
συνθήματα μέσω των οποίων συνάπτεται με τον Θεό, ενώ η ύπαρξή της έχει καθοριστεί μέσα σε ένα,
με το οποίο ολόκληρο το πλήθος που έχει μέσα της συνάγεται σε μια κορυφή.27

ἄριστον εἶναί φασι τὴν πρὸς τὸν νοῦν τῆς ψυχῆς ἕνωσιν καὶ τὸ νοερὸν τῆς ζωῆς εἶδος τιμιότητι τῶν πάντων διαφέρειν
νομίζουσιν, εἰς δὲ ταὐτὸν ἄγουσι θεολογίαν δήπου καὶ τὴν περὶ τῆς νοερᾶς οὐσίας ἐξήγησιν.
Ἅπαντες μὲν οὖν, ὅπερ ἔφην, τὰς πρωτίστας ἀρχὰς τῶν ὄντων καὶ αὐταρκεστάτας θεοὺς ἀποκαλοῦσι καὶ θεολογίαν τὴν τούτων
ἐπιστήμην. Μόνη δὲ ἡ τοῦ Πλάτωνος ἔνθεος ὑφήγησις τὰ μὲν σωματικὰ πάντα πρὸς ἀρχῆς λόγον ἀτιμάσασα (διότι δὴ τὸ
μεριστὸν πᾶν καὶ διαστατὸν οὔτε παράγειν οὔτε σῴζειν ἑαυτὸ πέφυκεν ἀλλὰ καὶ τὸ εἶναι καὶ τὸ ἐνεργεῖν ἢ πάσχειν διὰ ψυχῆς
ἔχει καὶ τῶν ἐν αὐτῇ κινήσεων), τὴν δὲ ψυχικὴν οὐσίαν πρεσβυτέραν μὲν εἶναι σωμάτων ἀποδείξασα τῆς δὲ νοερᾶς
ὑποστάσεως ἐξηρτημένην (ἐπειδὴ πᾶν τὸ κατὰ χρόνον κινούμενον, κἂν αὐτοκίνητον ᾖ, τῶν μὲν ἑτεροκινήτων ἐστὶν
ἡγεμονικώτερον τῆς δὲ διαιωνίας κινήσεως δεύτερον), σωμάτων μέν, ὥσπερ εἴρηται, καὶ ψυχῶν πατέρα τὸν νοῦν ἀποφαίνει
καὶ αἴτιον, καὶ περὶ ἐκεῖνον πάντα καὶ εἶναι καὶ ἐνεργεῖν ὅσα τὴν ζωὴν ἐν διεξόδοις καὶ ἀνελίξεσι κέκτηται, πρόεισι δὲ ἐπ᾽ ἄλλην
ἀρχὴν τοῦ νοῦ παντελῶς ἐξῃρημένην καὶ ἀσωματωτέραν καὶ ἄρρητον ἀφ᾽ ἧς πάντα, κἂν τὰ ἔσχατα τῶν ὄντων λέγῃς, τὴν
ὑποστάσιν ἔχειν ἀναγκαῖον· ψυχῆς μὲν γὰρ οὐ πάντα μετέχειν πέφυκεν ἀλλ᾽ ὅσα ζωὴν ἔσχηκε τρανεστέραν ἢ ἀμυδροτέραν ἐν
αὑτοῖς, οὐδὲ νοῦ πάντα καὶ τοῦ ὄντος ἀπολαύειν δυνατὸν ἀλλ᾽ ὅσα κατ᾽ εἶδος ὑφέστηκε, δεῖ δὲ αὖ τὴν ἀρχὴν τῶν πάντων ὑπὸ
πάντων μετέχεσθαι τῶν ὄντων, εἴπερ <μηδενὸς ἀποστατήσει>, πάντων αἰτία τῶν ὁπωσοῦν ὑφεστάναι λεγομένων οὖσα.
Ταύτην δὲ πρωτίστην τῶν ὅλων καὶ νοῦ πρεσβυτέραν ἀρχὴν ἐν ἀβάτοις ἀποκεκρυμμένην ἐνθέως ἀνευροῦσα καὶ τρεῖς ταύτας
αἰτίας καὶ μονάδας ἐπέκεινα σωμάτων ἀναφήνασα, ψυχὴν λέγω καὶ νοῦν τὸν πρώτιστον καὶ τὴν ὑπὲρ νοῦν ἕνωσιν, παράγει
μὲν ἐκ τούτων ὡς μονάδων τοὺς οἰκείους ἀριθμούς, τὸν μὲν ἑνοειδῆ τὸν δὲ νοερὸν τὸν δὲ ψυχικόν (πᾶσα γὰρ μονὰς ἡγεῖται
πλήθους ἑαυτῇ συστοίχου), συνάπτει δὲ ὥσπερ τὰ σώματα ταῖς ψυχαῖς οὕτω δήπου καὶ <τὰς> ψυχὰς μὲν τοῖς νοεροῖς εἴδεσι,
ταῦτα δὲ ταῖς ἑνάσι τῶν ὄντων, πάντα δὲ εἰς μίαν ἐπιστρέφει τὴν ἀμέθεκτον ἑνάδα. Καὶ μέχρι ταύτης ἀναδραμοῦσα, πέρας
οἴεται τὸ ἀκρότατον ἔχειν τῆς τῶν ὅλων θεωρίας, καὶ ταύτην εἶναι τὴν περὶ θεῶν ἀλήθειαν, ἣ περὶ τὰς ἑνάδας τῶν ὄντων
πραγματεύεται, καὶ τάς τε προόδους αὐτῶν καὶ τὰς ἰδιότητας παραδίδωσι καὶ τὴν τῶν ὄντων πρὸς αὐτὰς συναφὴν καὶ τὰς τῶν
εἰδῶν τάξεις, αἳ τούτων ἐξήρτηνται τῶν ἑνιαίων ὑποστάσεων· τὴν δὲ περὶ νοῦν καὶ τὰ εἴδη καὶ τὰ γένη τοῦ νοῦ στρεφομένην
θεωρίαν δευτέραν εἶναι τῆς περὶ αὐτῶν τῶν θεῶν πραγματευομένης ἐπιστήμης· καὶ ταύτην μὲν ἔτι νοητῶν ἀντιλαμβάνεσθαι
καὶ τῇ ψυχῇ δι᾽ ἐπιβολῆς γινώσκεσθαι δυναμένων εἰδῶν, τὴν δὲ ταύτης ὑπερέχουσαν ἀρρήτων καὶ ἀφθέγκτων ὑπάρξεων
μεταθεῖν τήν τε ἐν ἀλλήλαις [αὐτῶν] διάκρισιν καὶ τὴν ἀπὸ μιᾶς αἰτίας ἔκφανσιν. Ὅθεν οἶμαι καὶ τῆς ψυχῆς τὸ μὲν νοερὸν
ἰδίωμα καταληπτικὸν ὑπάρχειν τῶν νοερῶν εἰδῶν καὶ τῆς ἐν αὐτοῖς διαφορᾶς, τὴν δὲ ἀκρότητα τοῦ <νοῦ> καί, ὥς φασι, τὸ
<ἄνθος> καὶ τὴν ὕπαρξιν συνάπτεσθαι πρὸς τὰς ἑνάδας τῶν ὄντων καὶ διὰ τούτων πρὸς αὐτὴν τὴν πασῶν τῶν θείων ἑνάδων
ἀπόκρυφον ἕνωσιν. Πολλῶν γὰρ ἐν ἡμῖν δυνάμεων οὐσῶν γνωριστικῶν, κατὰ ταύτην μόνην τῷ θείῳ συγγίνεσθαι καὶ μετέχειν
ἐκείνου πεφύκαμεν· οὔτε γὰρ αἰσθήσει <τὸ θεῶν γένος> ληπτόν, εἴπερ ἐστὶ σωμάτων ἁπάντων ἐξῃρημένον, οὔτε δόξῃ καὶ
διανοίᾳ, μερισταὶ γὰρ αὗται καὶ πολυειδῶν ἐφάπτονται πραγμάτων, οὔτε <νοήσει μετὰ λόγου>, τῶν γὰρ ὄντως ὄντων εἰσὶν αἱ
τοιαῦται γνώσεις, ἡ δὲ τῶν θεῶν ὕπαρξις <ἐποχεῖται> τοῖς οὖσι καὶ κατ᾽ αὐτὴν ἀφώρισται τὴν ἕνωσιν τῶν ὅλων. Λείπεται οὖν,
εἴπερ ἐστὶ καὶ ὁπωσοῦν τὸ θεῖον γνωστόν, τῇ τῆς ψυχῆς ὑπάρξει καταληπτὸν ὑπάρχειν καὶ διὰ ταύτης γνωρίζεσθαι καθ᾽ ὅσον
δυνατόν. <Τῷ γὰρ ὁμοίῳ> πανταχοῦ <φαμὲν τὰ ὅμοια γινώσκεσθαι>· τῇ μὲν αἰσθήσει δηλαδὴ τὸ αἰσθητόν, τῇ δὲ δόξῃ τὸ
δοξαστόν, τῇ δὲ διανοίᾳ τὸ διανοητόν, τῷ δὲ νῷ τὸ νοητόν, ὥστε καὶ τῷ ἑνὶ τὸ ἑνικώτατον καὶ τῷ ἀρρήτῳ τὸ ἄρρητον. Ὀρθῶς
γὰρ καὶ ὁ ἐν Ἀλκιβιάδῃ Σωκράτης ἔλεγεν εἰς ἑαυτὴν εἰσιοῦσαν τὴν ψυχὴν τά τε ἄλλα πάντα κατόψεσθαι καὶ τὸν θεόν·
συννεύουσα γὰρ εἰς τὴν ἑαυτῆς ἕνωσιν καὶ τὸ κέντρον τῆς συμπάσης ζωῆς καὶ τὸ πλῆθος ἀποσκευαζομένη καὶ τὴν ποικιλίαν
τῶν ἐν αὑτῇ παντοδαπῶν δυνάμεων, ἐπ᾽ αὐτὴν ἄνεισι τὴν ἄκραν τῶν ὄντων <περιωπήν>. Καὶ ὥσπερ ἐν ταῖς τῶν τελετῶν
ἁγιωτάταις φασὶ τοὺς μύστας τὴν μὲν πρώτην πολυειδέσι καὶ πολυμόρφοις τῶν θεῶν προβεβλημένοις γένεσιν ἀπαντᾶν,
εἰσιόντας δὲ ἀκλινεῖς καὶ ταῖς τελεταῖς πεφραγμένους αὐτὴν τὴν θείαν ἔλλαμψιν ἀκραιφνῶς ἐγκολπίζεσθαι καὶ <γυμνῆτας>, ὡς
ἂν ἐκεῖνοι φαῖεν, τοῦ θείου μεταλαμβάνειν· τὸν αὐτὸν οἶμαι τρόπον καὶ ἐν τῇ θεωρίᾳ τῶν ὅλων εἰς μὲν τὰ μεθ᾽ ἑαυτὴν
βλέπουσαν τὴν ψυχὴν τὰς σκιὰς καὶ τὰ εἴδωλα τῶν ὄντων βλέπειν, εἰς ἑαυτὴν δὲ ἐπιστρεφομένην τὴν ἑαυτῆς οὐσίαν καὶ τοὺς
ἑαυτῆς λόγους ἀνελίττειν· καὶ τὸ μὲν πρῶτον ὥσπερ ἑαυτὴν μόνον καθορᾶν, βαθύνουσαν δὲ τῇ ἑαυτῆς γνώσει καὶ τὸν νοῦν
εὑρίσκειν ἐν αὑτῇ καὶ τὰς τῶν ὄντων τάξεις, χωροῦσαν δὲ εἰς τὸ ἐντὸς αὑτῆς καὶ τὸ οἷον ἄδυτον τῆς ψυχῆς, ἐκείνῳ καὶ τὸ <θεῶν
γένος> καὶ τὰς ἑνάδας τῶν ὄντων <μύσασαν> θεάσασθαι. Πάντα γάρ ἐστι καὶ ἐν ἡμῖν ψυχικῶς καὶ διὰ τοῦτο τὰ πάντα
γινώσκειν πεφύκαμεν, ἀνεγείροντες τὰς ἐν ἡμῖν δυνάμεις καὶ τὰς εἰκόνας τῶν ὅλων.
Καὶ τοῦτό ἐστι τὸ ἄριστον τῆς ἐνεργείας, ἐν ἠρεμίᾳ τῶν δυνάμεων πρὸς αὐτὸ τὸ θεῖον ἀνατείνεσθαι καὶ περιχορεύειν ἐκεῖνο,
καὶ πᾶν τὸ πλῆθος τῆς ψυχῆς <συναγείρειν> ἀεὶ πρὸς τὴν ἕνωσιν ταύτην, καὶ πάντα ἀφέντας ὅσα μετὰ τὸ ἓν αὐτῷ
προσιδρύεσθαι καὶ συνάπτεσθαι τῷ ἀρρήτῳ καὶ πάντων ἐπέκεινα τῶν ὄντων. Μέχρι γὰρ τούτου τὴν ψυχὴν ἀνιέναι θεμιτὸν ἕως
ἂν ἐπ᾽ αὐτὴν ἀνιοῦσα τελευτήσῃ τὴν τῶν ὄντων ἀρχήν· ἐκεῖ δὲ γενομένην καὶ τὸν ἐκεῖ τόπον θεασαμένην καὶ κατιοῦσαν
ἐκεῖθεν καὶ διὰ τῶν ὄντων πορευομένην καὶ ἀνελίττουσαν τὰ πλήθη τῶν εἰδῶν, τάς τε μονάδας αὐτῶν καὶ τοὺς ἀριθμοὺς
διεξιοῦσαν καὶ ὅπως ἕκαστα τῶν οἰκείων ἑνάδων ἐξήρτηται νοερῶς διαγινώσκουσαν, τελεωτάτην οἴεσθαι τῶν θείων ἐπιστήμην
ἔχειν, τάς τε τῶν θεῶν προόδους εἰς τὰ ὄντα καὶ τὰς τῶν ὄντων περὶ τοὺς θεοὺς διακρίσεις ἑνοειδῶς θεασαμένην.
27
Βλ. Πρόκλος «Εκλογές εκ της Χαλδαϊκής φιλοσοφίας, 5.1 – 5.20» :
Και εξήγησε ότι η νοητική ιδιότητα της ψυχής μπορεί να συλλάβει τα νοητικά Είδη/Ιδέες και τη
διαφορά τους, και ότι η κορυφή του νοός, το “άνθος” και η ύπαρξη του συνάπτεται με τις Ενάδες των
Όντων και μέσω αυτών με την ίδια την απόκρυφη Ένωση όλων των θείων Ενάδων. Και εξήγησε οτι,
ενώ υπάρχουν σε εμάς πολλές αναγνωριστικές δυνάμεις, με αυτή μόνο την ιδιότητα από τη φύση μας
ερχόμαστε σε επαφή με το θείο και μετέχουμε σε εκείνο. Γιατί ούτε με την αίσθηση είναι αντιληπτό το
“θείο γένος” όπως επισημαίνει στον “Φαίδρο, 246.d”, αφού είναι εντελώς εξηρημένο όλων των
σωματικών, ούτε από την δόξα και την διάνοια, αφού αυτές είναι διαμοιρασμένες και έρχονται σε
επαφή με το πολύμορφα πράγματα, ούτε από τη “νόηση μετά Λόγου”, αφού του είδους αυτού οι
γνώσεις αφορούν τα αληθινά όντα, ενώ η των Θεών ύπαρξη εποχείται στα όντα Όντα και στα νοητά
όπως λέγει ο Πλωτίνος στις “Εννεάδες, 1.1.8.9, 2.5.5.10, 6.7.5.24” και έχει προσδιοριστεί από την Ένωση
των πάντων. Έδειξε, λοιπόν, πως αν μπορεί να γίνει με κάποιο τρόπο το θείο γνωστό, είναι αντιληπτό
από την ύπαρξη της ψυχής και από αυτήν να αναγνωρίζεται, καθ’ όσον είναι δυνατόν. Γιατί παντού
“τα όμοια αναγνωρίζουν τα όμοιά τους”. Από την αίσθηση το αισθητό, από την δόξα [αντίληψη] το
δοξαστό [αντιληπτό], από την διάνοια το διανοητό και από τον νου το νοητό, ώστε και από το ένα το
ενικότατο και από το άρρητο το άρρητον. 28

Οι εκ του Αγαθού ή Ένα παραγόμενες μονάδες και αιτίες :

1. Η υπέρ του Νοός Ένωση
2. Νους
3. Ψυχή
Οι εξ αυτών των μονάδων και αιτιών παραγόμενοι οικείοι αριθμοί τούτων και σύστοιχα πλήθη:
1. Ενοειδές
2. Νοερό
3. Ψυχικό

Έτσι στον “Αλκιβιάδη, 133.b” λέγει ότι η ψυχή εισερχόμενη στον εαυτό θα δει και όλα τα άλλα και τον
θεό. Και συγκεντρωμένη προς την ένωσή της και το κέντρο της ζωής, και ξεπερνώντας το πλήθος και
την ποικιλία των κάθε είδους δυνάμεων που βρίσκονται σε αυτήν, ανεβαίνει στη ίδια την άκρα
“περιωπή” των Όντων όπως λέγει στον “Πολιτικό, 272.b”. Και όπως ακριβώς στις πιο ιερές τελετές
λέμε ότι οι μύστες στην αρχή συναντούν πολυποίκιλα και πολυειδή αυτά τα γένη των θεών που έχουν
προπορευτεί, ενώ, αν εισέλθουμε ακλινείς και προστατευόμενοι από τις τελετές, την ίδια τη θεία
έλλαμψιν ακραιφνώς εγκολπώνονται και «γυμνοί», όπως λέμε, του θείου μεταλαμβάνουμε, κατά τον
ίδιο τρόπο και εν τη θεωρία των όλων η ψυχή η οποία κοιτάζει αυτά που βρίσκονται μετά από αυτήν,
βλέπει τις σκιές και τα είδωλα των Όντων, ενώ, αν στραφεί προς τον εαυτό της, ξεδιπλώνει τη δική
της ουσία και τους δικούς της Λόγους. Και αρχικά, καθώς βλέπει μόνο τον εαυτό της, εμβαθύνει στην
αυτογνωσία της και βρίσκει τον νου μέσα της και τις βαθμίδες των Όντων, και προχωρώντας στο

Eclogae de philosophia Chaldaica 5.1 ` to Eclogae de philosophia Chaldaica 5.20 Ἡ φιλοσοφία τήν τε λήθην καὶ ἀνάμνησιν
τῶν ἀιδίων λόγων αἰτιᾶται τῆς τε ἀποφοιτήσεως τῆς ἀπὸ τῶν θεῶν καὶ τῆς ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐπιστροφῆς· τὰ δὲ λόγια, τῶν πατρικῶν
συνθημάτων. Συνᾴδει δὲ ἀμφότερα· συνέστηκε γὰρ ἡ ψυχὴ ἀπὸ τῶν ἱερῶν λόγων καὶ τῶν θείων συμβόλων· ὧν οἱ μέν εἰσιν ἀπὸ
τῶν νοερῶν εἰδῶν, τὰ δὲ ἀπὸ τῶν θείων ἑνάδων· καὶ ἐσμὲν εἰκόνες μὲν τῶν νοερῶν οὐσιῶν, ἀγάλματα [τὰ] δὲ τῶν ἀγνώστων
συνθημάτων. Καὶ ὥσπερ πᾶσα ψυχὴ πάντων μέν ἐστι πλήρωμα τῶν εἰδῶν, κατὰ μίαν δὲ ὅλως αἰτίαν ὑφέστηκεν, οὕτω καὶ
πάντων μὲν μετέχει τῶν συνθημάτων, δι᾽ ὧν συνάπτεται τῷ θεῷ, ἀφώρισται δὲ ἡ ὕπαρξις ἐν ἑνί, καθὸ συνάγεται πᾶν τὸ ἐν
αὐτῇ πλῆθος εἰς μίαν κορυφήν.
28
Βλ. Πρόκλος «Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας, Βιβλίο Α, 1.15.1 – 1.15.21» :
Theol Plat 1.15.1 ` to Theol Plat 1.15.21 τῆς ψυχῆς τὸ μὲν νοερὸν ἰδίωμα καταληπτικὸν ὑπάρχειν τῶν νοερῶν εἰδῶν καὶ
τῆς ἐν αὐτοῖς διαφορᾶς, τὴν δὲ ἀκρότητα τοῦ <νοῦ> καί, ὥς φασι, τὸ <ἄνθοσ> καὶ τὴν ὕπαρξιν συνάπτεσθαι πρὸς τὰς ἑνάδας
τῶν ὄντων καὶ διὰ τούτων πρὸς αὐτὴν τὴν πασῶν τῶν θείων ἑνάδων ἀπόκρυφον ἕνωσιν. Πολλῶν γὰρ ἐν ἡμῖν δυνάμεων οὐσῶν
γνωριστικῶν, κατὰ ταύτην μόνην τῷ θείῳ συγγίνεσθαι καὶ μετέχειν ἐκείνου πεφύκαμεν· οὔτε γὰρ αἰσθήσει <τὸ θεῶν γένοσ>
ληπτόν, εἴπερ ἐστὶ σωμάτων ἁπάντων ἐξῃρημένον, οὔτε δόξῃ καὶ διανοίᾳ, μερισταὶ γὰρ αὗται καὶ πολυειδῶν ἐφάπτονται
πραγμάτων, οὔτε <νοήσει μετὰ λόγου>, τῶν γὰρ ὄντως ὄντων εἰσὶν αἱ τοιαῦται γνώσεις, ἡ δὲ τῶν θεῶν ὕπαρξις <ἐποχεῖται>
τοῖς οὖσι καὶ κατ᾽ αὐτὴν ἀφώρισται τὴν ἕνωσιν τῶν ὅλων. Λείπεται οὖν, εἴπερ ἐστὶ καὶ ὁπωσοῦν τὸ θεῖον γνωστόν, τῇ τῆς
ψυχῆς ὑπάρξει καταληπτὸν ὑπάρχειν καὶ διὰ ταύτης γνωρίζεσθαι καθ᾽ ὅσον δυνατόν. <Τῷ γὰρ ὁμοίῳ> πανταχοῦ <φαμὲν τὰ
ὅμοια γινώσκεσθαι>· τῇ μὲν αἰσθήσει δηλαδὴ τὸ αἰσθητόν, τῇ δὲ δόξῃ τὸ δοξαστόν, τῇ δὲ διανοίᾳ τὸ διανοητόν, τῷ δὲ νῷ τὸ
νοητόν, ὥστε καὶ τῷ ἑνὶ τὸ ἑνικώτατον καὶ τῷ ἀρρήτῳ τὸ ἄρρητον.
εσωτερικό της και περίπου στο άδυτο της ψυχής, εκεί “με κλειστά τα μάτια” (εξ ου και μύηση)
παρατηρεί (εξ ου και εποπτεία) και «το γένος των θεών», ή αλλιώς τις Ενάδες των Όντων. Γιατί όλα
υπάρχουν εντός μας με τρόπο ψυχικό και για αυτό από τη φύση μας τα γνωρίζουμε όλα,
αφυπνίζοντας τις δυνάμεις που βρίσκονται εντός μας και τις εικόνες των πάντων. Και παρέδωσε ο
θείος Πλάτων πως αυτό είναι το άριστον της ενέργειας μας, με ηρεμία δηλαδή των δυνάμεων μας να
ανατείνουμε προς το ίδιο το θείο και να χορεύουμε γύρω από εκείνο, και όλο το πλήθος μας – ως
ψυχή- αεί να το «συγκεντρώνουμε μαζί» προς την ένωση ταύτην, αφήνοντας όλα όσα μετά το Ένα
είναι προσιδρυμένα σε αυτό και συνάπτονται με το άρρητο και πάντων επέκεινα των Όντων. Γιατί
μέχρι αυτό πρέπει να ανεβαίνει η ψυχή, έως ότου ολοκληρώσει την άνοδο της στην ίδια την αρχή των
όντων. Όταν φτάσει εκεί και παρατηρήσει τον εκεί τόπο και εξηγήσει τα πλήθη των ειδών,
εξετάζοντας τις ενιαίες μονάδες τους και τους αριθμούς τους, και αναγνωρίζοντας με τον νου πως
κάθε τι εξαρτάται από τις δικές του Ενάδες, ας γνωρίζει ότι κατέχει πλήρως την επιστήμη των θείων,
αφού παρατηρήσει, από τη σκοπιά την ενότητας, και τις προόδους των θεών στα όντα και τις
διακρίσεις των όντων με βάση τους θεούς.29

Εξ ου και ο Αρχύτας έλεγε και προέτρεπε ότι όποιος μπορεί να αναλύσει όλα τα γένη των όντων σε
μια και την αυτή αρχή και πάλι να τα συνθέσει και να τα αριθμήσει κατά σύνολα, αυτός μου φαίνεται
πως είναι σοφότατος και παναληθέστατος, και ότι επιπλέον έχει ανακαλύψει ένα καλό
παρατηρητήριο από το οποίο θα είναι ικανός να ατενίζει τον Θεό και όσα έχουν καταχωριστεί στην
συστοιχία του και την τάξη του, και έχοντας εξασφαλίσει έτσι στον νου του αυτή την πλατιά οδό, να
τρέχει ευθεία και να ολοκληρώνει την πορεία του συνάπτοντας τις αρχές με τα πέρατα και
διακρίνοντας ότι ο Θεός είναι η αρχή, το τέλος και η μέση όλων όσων ολοκληρώνονται σύμφωνα με τη
δικαιοσύνη και τον ορθό Λόγο.30
Και δεν κάνει τίποτα περισσότερο ο Αρχύτας από το να προσδιορίζει με σαφήνεια τον τελικό σκοπό
της θεολογικής προτροπής και σύμπασας της Θεολογίας, αρνούμενος να σταματήσει στις πολλαπλές
αρχές και σε όλα τα γένη του Όντος, αλλά έχοντας την προθυμία να αναλύσει τα πάντα σε μια και
την ίδια αρχή, διαιρώντας μετά από αυτή τη μια αρχή με βάση έναν ορισμένο αριθμό αυτά που
βρίσκονται κοντά στο Ένα και εξετάζοντας έτσι συνεχώς αυτά τα οποία απομακρύνονται
περισσότερο και διαχωρίζονται, έως ότου αριθμήσει κατά σύνολα το πλήθος σε αυτά που είναι

29
Βλ. Πρόκλος «Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας, Βιβλίο Α, 1.15.21 – 1.17.7» :
Theol Plat 1.15.21 ` to Theol Plat 1.17.7 Ὀρθῶς γὰρ καὶ ὁ ἐν Ἀλκιβιάδῃ Σωκράτης ἔλεγεν εἰς ἑαυτὴν εἰσιοῦσαν τὴν ψυχὴν
τά τε ἄλλα πάντα κατόψεσθαι καὶ τὸν θεόν· συννεύουσα γὰρ εἰς τὴν ἑαυτῆς ἕνωσιν καὶ τὸ κέντρον τῆς συμπάσης ζωῆς καὶ τὸ
πλῆθος ἀποσκευαζομένη καὶ τὴν ποικιλίαν τῶν ἐν αὑτῇ παντοδαπῶν δυνάμεων, ἐπ᾽ αὐτὴν ἄνεισι τὴν ἄκραν τῶν ὄντων
<περιωπήν>. Καὶ ὥσπερ ἐν ταῖς τῶν τελετῶν ἁγιωτάταις φασὶ τοὺς μύστας τὴν μὲν πρώτην πολυειδέσι καὶ πολυμόρφοις τῶν
θεῶν προβεβλη μένοις γένεσιν ἀπαντᾶν, εἰσιόντας δὲ ἀκλινεῖς καὶ ταῖς τελεταῖς πεφραγμένους αὐτὴν τὴν θείαν ἔλλαμψιν
ἀκραιφνῶς ἐγκολπίζεσθαι καὶ <γυμνῆτας>, ὡς ἂν ἐκεῖνοι φαῖεν, τοῦ θείου μεταλαμβάνειν· τὸν αὐτὸν οἶμαι τρόπον καὶ ἐν τῇ
θεωρίᾳ τῶν ὅλων εἰς μὲν τὰ μεθ᾽ ἑαυτὴν βλέπουσαν τὴν ψυχὴν τὰς σκιὰς καὶ τὰ εἴδωλα τῶν ὄντων βλέπειν, εἰς ἑαυτὴν δὲ
ἐπιστρεφομένην τὴν ἑαυτῆς οὐσίαν καὶ τοὺς ἑαυτῆς λόγους ἀνελίττειν· καὶ τὸ μὲν πρῶτον ὥσπερ ἑαυτὴν μόνον καθορᾶν,
βαθύνουσαν δὲ τῇ ἑαυτῆς γνώσει καὶ τὸν νοῦν εὑρίσκειν ἐν αὑτῇ καὶ τὰς τῶν ὄντων τάξεις, χωροῦσαν δὲ εἰς τὸ ἐντὸς αὑτῆς καὶ
τὸ οἷον ἄδυτον τῆς ψυχῆς, ἐκείνῳ καὶ τὸ <θεῶν γένος> καὶ τὰς ἑνάδας τῶν ὄντων <μύσασαν> θεάσασθαι. Πάντα γάρ ἐστι καὶ ἐν
ἡμῖν ψυχικῶς καὶ διὰ τοῦτο τὰ πάντα γινώσκειν πεφύκαμεν, ἀνεγείροντες τὰς ἐν ἡμῖν δυνάμεις καὶ τὰς εἰκόνας τῶν ὅλων. Καὶ
τοῦτό ἐστι τὸ ἄριστον τῆς ἐνεργείας, ἐν ἠρεμίᾳ τῶν δυνάμεων πρὸς αὐτὸ τὸ θεῖον ἀνατείνεσθαι καὶ περιχορεύειν ἐκεῖνο, καὶ
πᾶν τὸ πλῆθος τῆς ψυχῆς <συναγείρειν> ἀεὶ πρὸς τὴν ἕνωσιν ταύτην, καὶ πάντα ἀφέντας ὅσα μετὰ τὸ ἓν αὐτῷ προσιδρύεσθαι
καὶ συνάπτεσθαι τῷ ἀρρήτῳ καὶ πάντων ἐπέκεινα τῶν ὄντων. Μέχρι γὰρ τούτου τὴν ψυχὴν ἀνιέναι θεμιτὸν ἕως ἂν ἐπ᾽ αὐτὴν
ἀνιοῦσα τελευτήσῃ τὴν τῶν ὄντων ἀρχήν· ἐκεῖ δὲ γενομένην καὶ τὸν ἐκεῖ τόπον θεασαμένην καὶ κατιοῦσαν ἐκεῖθεν καὶ διὰ τῶν
ὄντων πορευομένην καὶ ἀνελίττουσαν τὰ πλήθη τῶν εἰδῶν, τάς τε μονάδας αὐτῶν καὶ τοὺς ἀριθμοὺς διεξιοῦσαν καὶ ὅπως
ἕκαστα τῶν οἰκείων ἑνάδων ἐξήρτηται νοερῶς διαγινώσκουσαν, τελεωτάτην οἴεσθαι τῶν θείων ἐπιστήμην ἔχειν, τάς τε τῶν
θεῶν προόδους εἰς τὰ ὄντα καὶ τὰς τῶν ὄντων περὶ τοὺς θεοὺς διακρίσεις ἑνοειδῶς θεασαμένην.
30
Βλ. Ιάμβλιχος «Προτρεπτικός επί Φιλοσοφία, 22.17 - 23.5» :
Protr 22.17 ` to Protr 23.5 <"ὅστις ὦν ἀναλῦσαι οἷός τέ ἐντι πάντα τὰ γένεα ὑπὸ μίαν τε καὶ τὰν αὐτὰν ἀρχὰν καὶ πάλιν
συνθεῖναί τε καὶ συναριθμήσασθαι, οὗτος δοκεῖ μοι καὶ σοφώτατος ἦμεν καὶ παναλαθέστατος, ἔτι δὲ καὶ καλὰν σκοπιὰν
εὑρηκέναι, ἀφ᾽ ἇς δυνατὸς ἐσσεῖται τὸν θεὸν κατοψεῖσθαι καὶ πάντα τὰ ἐν τᾷ συστοιχίᾳ καὶ τάξει τᾷ ἐκείνω κατακεχωρισμένα,
καὶ ταύταν ἁρματήλατον ὁδὸν ἐκπορισάμενος τῷ νόῳ κατ᾽ εὐθεῖαν ὁρμαθῆμεν καὶ τελεοδρομᾶσαι τὰς ἀρχὰς τοῖς πέρασι
συνάψαντα καὶ ἐπιγνόντα διότι ὁ θεὸς ἀρχά τε καὶ τέλος καὶ μέσον ἐντὶ πάντων τῶν κατὰ δίκαν τε καὶ τὸν ὀρθὸν λόγον
περαινομένων.">
σύνθετα και έχουν συσταθεί από πολλά αίτια. Και προχωρώντας με αυτόν τον τρόπο και προς την μια
και προς την άλλη κατεύθυνση, είναι πια ικανός να ανεβαίνει από το πλήθος στο Ένα και να
κατεβαίνει από το Ένα προς το πλήθος. Αυτή είναι η επιστήμη της αριρμιτικής. Επειδή δε αυτό που
κυρίως αποζητούμε είναι η αλήθεια και η σοφία, όταν μας προτρέπει σε μια τέτοια επιστήμη λέει ότι
είναι σοφότατος και παναληθέστατος αυτός που, κατέχοντας αυτή την διαιρετική επιστήμη μέσω των
πρώτων Ειδών και γενών, τα συγκεντρώνει όλα στο Ένα μέσω της επιστήμης των ορισμών, και είναι
ικανός να παρατηρεί το Ένα, που είναι ο σκοπός κάθε στοχασμού. Και επιπρόσθετα ένα ακόμη
όφελος σημαντικότερο και από αυτό, ότι από εκεί σαν από κάποιο παρατηρητήριο μπορεί να ατενίζει
τον Θεό και όσα βρίσκονται στην συστοιχία του Θεού. Γιατί αν ο θεός είναι επικεφαλής κάθε
αλήθειας και ευδαιμονίας και ύπαρξης και αιτίας και αρχής, για αυτό πρέπει να πασχίζει κανείς να
κατακτήσει κυρίως εκείνη την επιστήμη μέσω της οποίας θα τον ατενίσει καθαρά, μέσω της οποίας
θα βρει την πλατιά οδό που οδηγεί προς αυτόν και μέσω της οποίας θα συνδέσει τα τέλη με τις αρχές.
Διότι αυτή η ζωή και ευδαιμονίας είναι τελειότατη για τις ψυχές, η οποία δεν διακρίνει ξεχωριστά τα
τελευταία από τα πρώτα, αλλά συλλαμβάνει μαζί αυτά τα δυο και περικλείει μαζί τις αρχές, το τέλος
και τη μέση. Διότι τέτοια είναι η θεία αιτία, στην οποία οφείλουν να προσηλωθούν αυτοί που
πρόκειται να ευτυχήσουν. Έτσι λοιπόν η προτροπή, έχοντας διατρέξει τα πάντα, αυτά που είναι μέσα
μας και μέσα στην Φύση και, με δυο λόγια, όλα τα όντα, συγκεφαλαιώνει όλες τις μεθόδους σε μια,
στην ανύψωση που επέρχεται προς τον Θεό.31

31
Βλ. Ιάμβλιχος «Προτρεπτικός επί Φιλοσοφία, 23.5 - 24.13» :
Protr 23.5 ` to Protr 24.13 σαφῶς δὴ καὶ ἐν τούτοις τὸ τέλος ἐπέθηκε τῆς θεολογικῆς προτροπῆς, μὴ ἵστασθαι ἀξιῶν ἐπὶ
τῶν πολλῶν ἀρχῶν καὶ πάντων τοῦ ὄντος γενῶν, ἀναλύσειν δὲ προθυμούμενος ὑπὸ μίαν τε καὶ τὴν αὐτὴν ἀρχὴν τὰ πάντα, ἀπὸ
δὲ τῆς μιᾶς διαιρῶν κατὰ ἀριθμὸν ὡρισμένον τὰ πλησίον τοῦ ἑνὸς καὶ οὕτως ἀεὶ τὰ πορρωτέρω ἀφιστάμενα καὶ διιστάμενα
ἐπισκοπῶν, ἕως ἂν ἐπὶ τὰ σύνθετα καὶ ἐκ πολλῶν συνεστηκότα συναριθμήσηται τὸ πλῆθος· ἐπ᾽ ἄμφω τε οὕτω προϊὼν ἱκανὸς
ἦν ἀνάγειν τε ἑαυτὸν ἀπὸ τοῦ πλήθους ἐπὶ τὸ ἓν καὶ κατάγειν ἀπὸ τοῦ ἑνὸς ἐπὶ τὸ πλῆθος. ἐπεὶ δὲ μάλιστα ἀληθείας καὶ
σοφίας ἐφιέμεθα, προτρέπων ἐπὶ τὴν τοιαύτην ἐπιστήμην σοφώτατον καὶ παναληθέστατόν φησιν εἶναι τὸν τὴν τοιαύτην
διαιρετικὴν ἔχοντα ἐπιστήμην διὰ τῶν πρώτων εἰδῶν καὶ γενῶν, συνάγοντά τε αὐτὴν εἰς ἓν διὰ τῆς ὁριστικῆς ἐπιστήμης, τοῦ τε
ἑνὸς ὄντα θεωρητικόν, ὅπερ τέλος ἐστὶ πάσης θεωρίας. καὶ τούτου δ᾽ ἔτι κυριώτερον ἀγαθὸν ἐπήγαγε, τὸ ὥσπερ ἀπὸ σκοπιᾶς
ἐντεῦθεν δύνασθαι τὸν θεὸν καθορᾶν καὶ πάντα τὰ ἐν τῇ συστοιχίᾳ τοῦ θεοῦ. εἰ γὰρ πάσης ἀληθείας καὶ εὐδαιμονίας οὐσίας
τε καὶ αἰτίας καὶ τῶν ἀρχῶν ὁ θεὸς ἐξηγεῖται, σπουδαστέον ἐν τούτῳ μάλιστα ἐκείνην τὴν ἐπιστήμην κτήσασθαι, δι᾽ ἧς ἀτενίσει
τις αὐτὸν καθαρὸν καὶ δι᾽ ἧς πλατεῖαν εὑρήσει τὴν πρὸς αὐτὸν πορείαν καὶ δι᾽ ἧς τὰ τέλη ταῖς ἀρχαῖς συνάψει. τελεωτάτη γὰρ ἡ
τοιαύτη ζωὴ καὶ εὐδαιμονία, οὐκέτι διωρισμένως τὰ τελευταῖα ἀπὸ τῶν πρώτων διακρίνουσα, ἀλλ᾽ εἰς ἓν τὰ συναμφότερα
ταῦτα συλλαβοῦσα ἀρχάς τε καὶ τέλος καὶ μέσον ὁμοῦ συνέχουσα. τοιαύτη γάρ ἐστιν ἡ θεία αἰτία, ἧς δεῖ ἀντέχεσθαι τοὺς
μέλλοντας εὐδαιμονήσειν. οὕτω μὲν οὖν ἡ προτροπὴ διὰ πάντων διεξελθοῦσα τῶν τε ἐν ἡμῖν καὶ τῶν ἐν τῇ φύσει καὶ ὡς ἔπος
εἰπεῖν διὰ πάντων τῶν ὄντων, συνεκεφαλαιώσατο πάσας τὰς ἐφόδους εἰς μίαν τὴν ἐπὶ τὸν θεὸν ἀνήκουσαν ἀναγωγήν.